Skip to main content

Full text of "Nomenclator literarius theologiae catholicae theologos exhibens aetate, natione, disciplinis distinctos.."

See other formats 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  pubHc  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  of  the  files  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/ 


ANDOVER-HARVARD 
THEOLOGICAL  LIBRARY 


PURCHASED  FROM  THE  INCOME 
OF  THE  BEQUEST  OF 

MRS.  LOUISAJ.  HALL 

Widow  of  Edward  Brooks  Hall,  M.D., 

Divinity  School,  Class  of  1824 

Mother  of  Edward  H.  Haii 
Divinity  School,  Class  of  1851 


NOMENCLATOR  UTERAEIUS 

THEOLOGIAE  CATHOLICAE 


THEOLOGOS  EXHIBENS 


AETATE,  MTIONE,  DISCIPLINIS 


DISTINCTOS. 


TOMUS  I. 


EDIDIT  ET  COMMENTARIIS  AUXIT 


H.  HURTER  S.  J. 

S.  THEOLOG.  ET  PHILOS.  DOCTOR,  EJUSDEM  8.  THEOLOO.  IN  C.  B.  UNIVEBSITATE  OENIPONTA{IA 

PKOFESSOB  P.  0. 


CUM  APPROBATIONE  CELSISSIMI  £T  REYERENDISSIMI  EPISCOPI  BRIXINENSIS 
ET  FACULTATE  SUPERIORUM. 


EDITIO  TERTIA  EMENDATA  ET  AUCTA. 


hSH 


OENIPONTE. 

LIBRARIA    ACADEMICA    WAGNERIANil. 
1903. 


THEOLOGIAE  CATHOLICAE 


AETAS  PRIMA 


AB  AERAE  CHRISTIANAE  INITIIS  AD  THEOLOGIAE 
SCHOLASTICAE  EXORDIA  (1109). 


CI:M  APrROBATIOXE  CELS1S51MI  ET  REVERENDISSIMI  EPISCOPI  BBIXINESSIS 
ET  PACOLTATE  SUPERIORUM. 


"HH-  «"^' 


OENIPONTE. 

LIBRARIA    ACADEMICA   WAGNERiANA. 
1903. 


ATOO^rER-HARVARD 
TBBOiaUCAL  LlBRARr 

JUN25  1915 

B[ABVAPD 
DlVlNrJY  SCHOOL 


l-^'  ij  \^l^  K  r 


Imprimatur. 


t  Simon 
episcopus  brixineiisis. 


Quum  t.  I.  operis,  cui  titulus :  Nomenclator  literarius  theologiae  catholicae, 
ab  Hugone  Hurter  nostrae  Societatis  sacerdote  conscriptum  aliqui  ejusdem  Socie- 
tatis  Theologi,  quibus  id  commisimus,  recognoverint  et  in  lucem  edi  posse  proba- 
verint,  facultatem  damus,  ut  typis  mandetur,  si  iis,  ad  quos  pertinet,  ita  videbitur. 

In  quorum  fidem  has  literas  nostra  manu  subscriptas  et  sigillo  Societatis 
nostrae  munitas  dedimus. 


Sarajevo  die  1.  Jun.  1903. 
(L.  S.) 


Ant.  Forstner  SJ. 
Praepos.  Prov.  Austriaco-Hung. 


OENIPONTE,  TYPIS  WAGNERIAXLS. 


Hr 


PROTESTATIO  AUCTORIS. 


Cam  SS.  D.Urbanus  Papa  7111.  die  IS.Martii  a.  1625  decretum  ediderit 
idemque  confirmarit  d.  5.  Jal.  a.  1634»  quo  inhibait  »imprimi  libros  homi- 
num,  qui  sanctitatis  seu  martyrii  fama  celebres  e  yita  migrayerunt,  gesta,  mira- 
cula  yel  reyelationes  seu  quaecunque  beneficia  tamquam  eorum'  intercessioni- 
bus  a  Deo  accepta  continentes  sine  recognitione  atque  approbatione  Ordi- 
narii,  et  quae  hactenus  sine  ea  impressa  sunt  nullo  modo  yult  censeri  appro- 
bata*;  idem  autem  Sanctissimus  d.  5.  Jun.  a.  1631  ita  explicuerit,  ut  nimi- 
rum  »non  admittantur  elogia  Sancti  yel  Beati  absolute,  et  quae  cadunt  super 
personam,  bene  tamen  ea,  quae  cadunt  super  mores  et  opinionem  cum  protes- 
tatione  in  principio,  quod  iis  nulla  adsit  auctoritas  ab  Ecclesia  romana,  sed 
fides  tantum  sit  apud  auctorem.  *  Huic  decreto  ejusque  confirmationi  et  decla- 
rationi  obseryantia  ac  reyerentia  qua  par  est  insistendo,  profiteor  me  haud  alio 
sensa  quidquid  in  hoc  Nomenclatore  refero  accipere  et  accipi  ab  ullo  yelle, 
quam  quo  ea  solent,  quae  humana  dumtaxat  auctoritate,  non  autem  diyina 
catholicae  romauae  Ecclesiae  aut  s.  Sedis  apostolicae  nituntur,  iis  tantummodo 
exceptis,  quos  eadem  s.  Sedes  Sanctorum,  Beatorum  aut  Martyrum  catalogo 
adscripserit. 


Lectori. 


In  stadiosoriun  theologiae  ntilitatem  illnstriam  in  sacra  hac  scientia 
Tirorum  composuimus  elenchum.  Gum  enim  in  qualibet  fere  vel  minima 
quaestione  theologica  plurium  occurrat  mentio,  nosse  juverit,  quo  quisque 
secnlo  quave  in  regione  et  quibuscum  fioruerit,  quodaliorum  deipsojudicium 
et  quantum  sit  operum  ipsius  pretium.  Juverit  quoque  nosse,  quinam  in  sin- 
gulis  diseiplinis  theologicis  eminuerint,  quae  opera  praecipua  et  classica,  prae 
ceteris  consulenda^),  nam  haurit  aquam  cribro,  qui  discere  vult 
sine  libro,  utinquiunt:  sed  libros  recte  nosse  est  dimidium  didi- 
c  i  8  8  e  jam  vetus  est  adagium,  temporisque  hinc  lucramur  plurimum. 

Non  molimur  quidem  historiam  literariam  theologiae,  tantum  enim 
opus  unius  superat  vires  facultatesque,  maxime  veronostras.  Si  quidtamenad 
eam  conferre  possumus,  gratum  id  nobis  accidet.  Haud  parum  autem  conferre 
ad  ejusmodi  historiam  theologorum  syntagma  chronologice  dispositum  secun- 
dum  nationes  et  varias,  quas  theologia  complectitur,  disciplinas  nemo  non  videt ; 
hisce  siquidem  continetur  jam  quaedam  illius  delineatio.  Illud  vero  emolu- 
menti  ex  hac  theologorum  recensione  chronologica  et  dispositione  secundum 
disciplinas  et  gentes  capiet  quisque,  ut  uno  veluti  conspectu  videat,  qua  peri- 
odo  quave  in  regione  plurimi  vel  pauciores  fioruerint  viri  eruditi ;  quae  disci- 
plinae  prae  ceteris  excultae,  quae  forte  et  qua  in  gente  neglectae,  quae  scien- 
tiae  theologicae  secundum  totam  suam  latitudinem  variis  in  locis  stadia  atque 
progressus. 


*)  Be  theologia  maxime  vera  aunt,  quae  in  genere  affirmat  Gottl.  Stoll  (in- 
trod.  in  hist.  liter.  latine  editam  a  Car.  Henr.  Langio.  Jenae  1728  p.  8) :  „Medi- 
tatio  nostra  multum  confert  ad  eruditionem,  auccurri  tamen  ei  debet  bonis  libris. 
Mille  oculi  plus  certe  vident,  quam  quidem  duo ;  atque  is  insanam  de  se  opinionem 
fovere  merito  creditur,  qui  tot  ipsemet  veritates  reperire,  quot  millia  eruditorum 
jam  reperere,  sperat.** 


vm 

Seqnemnr  ordinem  chronologicnm  snpremo  vitae  anno  determinatnm. 
IlloB,  qnomm  mortis  annns  vel  incertns  est  yel  nobis  incognitns,  asterisco 
indicabimns  et  anno  assignabimns,  qno  adhno  yixerint.  Distribnemns  theologos. 
secnndnm  nationes  yarias  in  dasses  pro  secnlomm  lapsn.  Initio  qnidem  in 
orientales  et  occidentales.  Vigente  enim  imperio  romano  vel  illins  nmbra  variae 
nationes  non  adeo  inter  se  erant  discretae.  A  secnlo  XII  illos  qnatnor  di- 
stinctis  exhibebimns  colnmnis ;  demnm  a  sec.  XVI.  nationes  distingnemns 
septem,  scil.  germanos,  polonos,  anglos,  belgas,  gallos,  italos, 
hispanos,  snb  qnibns  affines  complectemnr  etiam  gentes.  Batione  habita 
disciplinarnm  primo  qnidem  qnadrnplicem  dabimns  elenchnm:  theo* 
logomm  sciL  eomm,  qni yel in theologia  dogmatica  nsni  magis  esse possint 
(qnam  postea  in  scholasticam  et  polemicam  distingnemns sen cni adde> 
mns  religionis  christianae  apologiam),  yel  qni  de  ss.  literis  mememnt, 
yel  qni  in  argnmentis  yersati  snnt  historicis  (etiam  in  archaeologia,  actia 
Sanctomm,  historia  literaria,  haereseologia  etc.),  yel  qni  demnm  theologiam 
excolnemnt  practicam  (snb  qna  complectimnr  jns  canonicnm,  theologiam 
moralem  et  pastoralem,  litnrgicam  et  mysticam  sen  asceticam  etc.).  Recentiori- 
bns  secnlis  adjecimns  Patrologiam,  disciplinam  fere  noyellam.  Singnlis 
dein  tomis  amplissimos  snbjiciemns  indices,  qnibns  lectomm  commodo  con- 
snlere  stndebimns. 

Non  recensebimns  opera  omnia  (nec  eomndem  editiones  omnes)  theolo- 
gomm,  qnos  ennmerabimns,  ne  citra  necessitatem  librnm  nostmm  oneremns 
opemm  titnlis ;  sed  tantnm  insigniora,  qnae  yel  ntilitate,  yel  emditione,  yel 
singnlaritate  yel  fama  aliqno  modo  excellnnt.  Addemns  emditomm  de  illis 
censnras  qnotqnot  reperire  potnimns,  nonnnnqnam  et  nostram,  nt  qnale  sit 
operis  pretinm,  lector  conjiciat.  Qai  yero  omninm  jndicio  inter  suos  eminent 
aeqnales,  nt  theologi  primi  ordinis  hand  immerito  dicantnr,  distincto  charac- 
tere  notabnntnr,  et  celeberrimi  qnidem  typis  nitidioribns.  Qni  yero  minoris 
snnt  £amae,  minntioribns  qnoqne  typis  designabimns.  Qnod  si  theologus  non 
in  una  tantum  emicuerit  disciplina,  literia  curslyis  aliaque  in  columna 
comparebit. 

Aggressi  equidem  sumn3,  ausn  forte  temerario,  opus  arduum,  nomencla- 
tnram  sciL  exhibere  theologornm  catholicomm  totius  aerae  christianae.  Non 
diffitemur  laboris  difficultatem,  cui  pro  dignitate  sustinendo  yiromm  literatomm 
opus  esset  societate,  si  conspectns  sciL  exspectetur  exactus  ad  omnia  recen- 
tioris  artis  criticae  postnlata,  uniyersalls,  completus,  accuratus  atque  fidelis. 
Cnm  yero  ejnsmodi  hominum  emditomm  conspiratio  nusquam  modo  compa- 
reat  neque  facile  exspectari  possit,  et  cnm  yel  tentamen  hoc  in  argumento 
ntilitate  non  careat :  specimen  saltem  ejusmodi  conspectns  pro  yiribus  tenui- 
bus  coUigere  tentayimns  initio  snmpto  a  concilio  tridentino  ad  nostra  usqne 
tempora.  Exciti  inexspectato  beneyolomm  lectomm  fayore,  quo  triapriora  operis 
excepemnt  yolumina,  cogitayimus  de  continnando  Nomenclatore  methodo  eadem 


IX 

recensendo  Scholae  a  s.  Anselmo  (t  1109)  ad  concilinm  usque  tridentinum 
tbeologos.  De  qno  tamen  consilio  liceat  lectorem  monere,  ut  aequius  efformet. 
judicium,  intentionis  nostrae  non  fuisse,  omnes  quotquot  medio  aevo  doctrinae 
iiuna  inclaruerint  recensere  theologos :  hoc  enim  infiniti  faisset  laboris  minus- 
que  ut  nobis  yidetur  utilis :  sed  ecs  prae  priinis,  quorum  labores  ad  posteros 
typis  fuerunt  transmissi.  Quod  si  quorundam  aliorum  meminerimus,  eorum 
tamen  nomina  in  tabellis  non  comparebunt,  neque  eorum  opera  manuscripta 
in  rerum  seu  materiaruu  indice.  Auctorum  vero,  quorum  mentionem  facie- 
mus,  ne  integrum  ezspectes  operum  (ineditorum  praesertim)  catalogum,  neque 
omnem  de  ipsis  literaturam :  hanc  enim  facile  reperies  copiose  coUectam  in 
Ohevalier  Bipertaire  des  Sources  historiques  du  Moyen  Age,  Pariis  1877  — 
1886  et  in  ejusdem  SuppUment,  ib.  1888.  Fateor  quoque  me  majori  forte 
diligentia  de  viris  doctis  egisse  ordinum  regularium  qnam  cleri  eecularis,  sane 
non  partium  studio,  sed  quod  de  illis  fontes  literarii  uberius  fluant  quam  de 
his,  qui  seorsim  et  non  veluti  in  familia  viventes  facilius  dati  fuere  oblivioni. 
Cum  et  hanc  Nomenclatoris  partem,  Deo  propitio,  utcunque  ab^olverimus  ad- 
jecto  prioribus  tribus  tomis  quarto  isque  haud  paucis  non  parum  arriserit, 
multa  jam  noa  urgebant,  ut  ultimum  adhiberemus  conatum,  quo  demum  ab- 
aolveremus  opus,  elenchum  scil.  omnium  theologorum  catholicorum  totius  aerae 
christianae.  Quare  novam  jam  aggredimur  editionem,  cujus  t.  I.  complectatur 
theologos  a  tempore  apostolorum  usque  ad  s.  Anselmum,  cam  hi  adhuc  dees- 
sent.  Yerum  hunc  laborem  reddebant  diflBcillimum  et  ars  critica,  quae  circa "" 
celebriores  auctores  antiquos  fere  omnes  innumera  movet  dubia  (consule  spe- 
ciminis  gratia  Ehrhard  Die  altchristl.  Literatur  und  ihre  Erforschung  seit 
1880,  Freiburg  in  Br.  1894;  von  1884 — 1900,  ib.  1900),  et  ingens  inde 
pelagi  instar  inexhausti  enata  de  unoquoque  scriptore  literatura,  et  rigidum 
nostra  aetate  virorum  eruditorum  de  libris  bibliographicis  judicium.  Hinc  co- 
natus  magnitudo  et  difBcultas  exigebant  editionis  dilationem  in  annos,  ut 
bibliothecae  accuratius  interim  excuterentur,  fontes  adhuc  plures  consuleren- 
tur,  auctorum  veterum,  qui  de  die  in  diem  e  tenebris  eruuntur,  editiones 
exspectarentur :  verum  senectus  exspectare  nequit,  nec  annorum  decennia  pol- 
liceri  sibi  potest.  Solatio  etiam  nobis  fuit,  laborem  plurimum  minui,  saltem 
usque  ad  seculum  septimum,  virorum  quorundam  doctissimorum  studiis  ad- 
modum  accuratis,  quibus,  ut  grati  fatemur,  diligenter  sumus  usi,  quod  lector 
ex  frequenti  eorum  allegatione  faoile  agnoscet.  Quare  ab  eorum  nominibus 
recensendis  hic  supersedemus. 

Superest  ut  in  hujus  praefationis  fine  nonnulla  adnotemus,  quibus  re- 
spondeamus  quorundum  virorum  doctorum  censuris  contra  ipsum  opus  pro- 
latia.  Displicent  nonnuUis  1.  cordis  nostri  angustiae,  quae  auctorum  acatho- 
licorum  seu  haereticorum  fieri  mentionem  non  patiantur.  Sed  qui  profitetur 
Nomenclatorem se daturum theologiae  catholicae,  ut  ipse  prae  sefertoperis 
titulus,  quomodo  enumerabit  et  laudabit  ejusdem  adversarios?    Quis  in  b:o- 


X 

graphia  germanica  vel  gallica  Hispanorum  vel  Americanoram  exspectabit  enco- 
mia?  Nonne  licetdisputationis  argamentum  ad  certos  fixosque  revocarelimites? 

2.  Alii  servatum  mallent  ordinem  scriptorum  alphabeticum,  chro- 
nologicum  carpunt.  Verum  hic  multiplici  ez  capite  praeferendus  nobis 
videtur,  cum  ob  oculos  ponat  theologiae  incrementa  vel  decrementa  seculorum 
lapsu,  ostendat  regiones,  in  quibus  sacra  magis  floruerint  studia,  simul  ex- 
hibeat  eos,  qui  in  Yariis  controversiis  collegae  f uerint  vel  adversarii :  quaecog- 
nitio  pro  historia  literaria  non  parvi,  imo  magni  est  facienda.  Quomodo  vero 
ea  vel  conjicias,  si  servato  ordine  alphabetico  modo  laudetur  scriptor  sec.  III, 
modo  IX.  vel  XII?  Si  nunc  exegetae,  mox  historiographi  vel  apologetae  fiat 
mentio?  Si  alphabeto  tantopere  delecteris,  adeas  in  tomorum  singulorum  fine 
indicem  nominum  Eoriptorum  accurate  ordine  alphabetico  dispositorum. 

3.  Nondefuitquisuperfluumpronunciaretrecensere  juris  canonici  cultores, 
cum  eos  Schulte  jam  recensuerit  in  op.  Greschichte  derQuellenundLiteratuv 
des  kanonischen  Bechtes.  Singulare  plane  Gonsilium!  Consukre  ei,  qui  de 
totius  theologiae  nomenclatura  concinnanda  cqgfitat,  ut  magna  theolo^orum 
serie  praetermissa  lectores  releget  ad  alios,  qui  forte  illos  coUegerint.  Quis 
consulat  auctoribus  v.  gr.  biogr^phiae  germani<Mfce  universalis,  ut  praetereant 
historiographos,  quos  tanta  collegerunt  solertia  Potthast  in  sua  bibliotheca 
historica  medii  aevi,  et  ex  parte  Wattenbach  in  Deutschlands  Geschichts- 
quellen  im  Mittelalter;  ut  omittant  scriptores  austriacos,  cum  illi  plenissime 

neperiflintur  inWurzbach  Biographisches  Lexikon  des  Kaiserthums  Oester- 
reich?  Juxta  hoc  consilium  omnia  censura  digna  sunt  opera,  quae  aliis  inni- 
tuntur  atque  ex  iis  sunt  concinnata. 

4.  Exprobrat  alius  accurationis  criticae  defectum  neglectumque  fontium 
utilium,  auctorum  praesertim  protestantium.  Non  negamus  inter  censorum 
jura  illud  esse  reponendum,  ut  aperte  suam  proferant  sententiam:  memores 
lamen  officiorum  quoque  sint  aequi  censoris.  Aequum  sane  videtur,  ut  non 
eadem  accuratio  et  omnium  fontium  cognitio  ab  eo  expostuletur,  qui  milleno- 
rum  brevem  se  promittit  daturum  notitiam  scriptorum,  ac  ab  eo,  qui  mono- 
graphiam  seu  biographiam  de  singulari  aliquo  viro  illustri  conscribit.  Candide 
fatemur,  nos  non  omnibus  usos  esse  fontibus  et  subsidiis  literarlis,  quae  ad 
scopum  nostrum  fuissent  utilia,  opportuna,  imo  et  necessaria :  sed  aequus  censor 
hoc  in  argumento  vel  parum  versatus,  sciet  illorum  copiam  esse  pene  inex- 
haustam.  De  die  in  diem  in  tot  foliis  literariis  periodicis  inque  monographiis 
et  biographiis  novae  semper  proferuntur  notitiae  saepe  vere  pretiosae  de  scri- 
ptoribus  illustribus  praeteritorum  seculorum  eorumque  operibus.  Qaot  earum 
collegimus,  dum  typis  daretur  hic  tomus,  quibus  uti  non  amplius  licuit,  et 
quarum  specimina  in  Addendis  dabimus.  Hinc  nostrae  conscii  infirmitatis  at- 
qae  egestatis,  omni  destituti  aliorum  opera,  absit,  ut  nobis  persuadeamus, 
lectoribus  exhibere  opus  numeris  omnibus  absolutum  et  ad  ultimam  redactum 
limam,  rude  tantnm  est  et  inchoatum.   Deerunt  haud  pauci  scriptores,  qui 


XI 

nostram  fagerint  attentionem ;  deBiderabantur  opera  ab  illis  elaborata,  a  nobis 
vero  praetermissa ;  judiciam  de  eoram  pretio  non  omnlbas  probabitar,  qaia 
minas  fandatam.  Ceteram  cam  pleramqae  bonis  asi  simas  fontibas,  qni 
nostra  adhac  aetate  apad  viros  admodam  criticos  magni  sant  in  pretio,  non 
asseqaimar,  quomodo  generatim  qaae  ex  illis  fideliter  deprompsimas,  ati- 
litate  careant.  Necessariam  Yero  nobis  non  yidetar,  at  fontes  protestantiam 
catholicis  semper  praeferamas,  non  qaod  illos  spemimas,  sed  qaia  illis  non 
omni  occasione  indigemas.  Aeqaas  vero  censor  saltem  ex  hoc  tomo  facile 
agnoscet,  nos  plas  protestantium  habaisse  rationem  aactoram,  qaam  ipsi  so- 
leant  catholiconim  uti  operibas. 

Ejosmodi  vero  censarae  nos  non  deterrebant  ab  edendo  proseqaendoqae 
hoc  opere.  Melias  enim  aestimavimus  illius  exhibere  specimen  atque  rudimenta, 
cum  eo  fere  careamus,  et  nesciamus,  per  quot  decennia  eo  simus  carituri.  Alius 
forte,  ut  speramus,  nomenclaturae  ejusmodi  utilitate  provocatus,  nostra  vesti- 
gia  legens  opus  rude  et  imperfectum  emendabit,  expoliet,  perficiet,  ut  aequis 
virorum  eruditorum  votis  satisfaciat,  quod  faxit  Deus! 

Oeniponte  die  festo  b.  Canisii  27.  Apr.  1903. 

HurterS.  J.     • 


Addenda  et  corrigenda. 


Dam  opas  imprimeretur,  qaaedam  vel  sero  nimis  yel  recentissime  edita  in 

aactoris  manus  venerant,  quae  ad  perficiendas  vel  corrigendas   notitias    de 

aactoribus  saltem  aliqaibas  datas  lectori  haad    inutilia   erant.    Ea  pagina- 

ram  serie  servata  bic  subjiciemus. 


Pag.  34.  De  M  e  1  i  1 0  n  e  cl>etiam  Carl 
T  h  0  m  a  8 :  Melito  von  Sardes,  Osnabruck 
1893. 

Pag.  52.  Literaturam  recentiorem  de 
Clemente  alearandrino  diligenter  re- 
censet  Civiltk  Catt.  1902  t.  1  p.  583  — 
586. 

Pag.  58.  J.  A.  F.  Greeg  edidit  The 
commentary  of  Origenes  tipon  the 
EpistU  to  the  Ephesians  (usque  ad  I,  14) 
in  The  Journ.  of  theol.  stud.  (1902)  III 
n.  10.  Jau.  p.  '.'33—244. 

Pag.  78.  Inter  opuscula  aurea  s.  Cy- 
p  r  i  a  n  i  eminet  1.  de  unitate  Ecclesiae^  in 
quo  occurrunt  quaedam  dicta  plane  con- 
spicua  pro  Petri  primatu,  Haec  a  viris 
eriticis  ut  interpolationes  postea  insertae 
habebantur  et  in  editionibus  recentiori- 
bus  expungebantur.  etiam  a  nobis  in 
noBtra  ed.  opusc.  SS.  PP.  t.  1  (cf.  p.  72). 
Sed  en  J.  C  h  a  p  m  a  n  n  in  Rev.  B6u6dict. 
1902  p.  246—254;  357-373,  et  1903  p  26- 
51  laudabilissima  solertia  et  acri  judicio 
critico  ostendit  ea  utique  esse  inserta 
textui  originali,  sed  jam  sec.in^imo  pro- 
babilissime  ab  ipso  auctore  s.  Cypriano, 
cum  I.  mitteret  ad  confessores  Romae  con- 
stitutos.  —  De  I. s.  Cypriano  supposito 
Coena  Cypriani  cf.  H  a  r  n  a  c  k  Drei  wenig 
beachtete  cyprianische  Schriften  in  Texte 
und  Untersuch.  XIX  N.  F.  I  V(l  89))  fasc.  3, 
ubi  p.  5—14  eum  exhibet.  Libellus  inep- 
tissimus  ab  H  a  r  t  e  I  censetur,  hinc  eum 
ne  inter  opera  s.  Cypriano  supposita  re- 
cepit  Constat  vero  ex  particulis  c.  470, 
quarum  major  pars  derivata  est  ex  V.  et 
N.  T. 


Pag.  114  Ign.  Ephraem  II.  R  a  h  m  a  n  i, 
patriarcha  antiochenus  Syrorum  edidit 
Komae  1899  Acta  (originajja)  es.  confes- 
sorum  Guriae  et  Shamonae  exarata  syriaca 
lingua aTheophilo  edesseno a. Christi 
297,  quae  reperit  iu  cod.  mscr.  sec.  XV 
monasteriis.  Marci  Syrorum  Jacobitarum. 
Adjecit  versionem  latinam  praemisitque 
prolegomena  prolixa.  Exhibenteamonu- 
mentum  ob  antiquitatem  pretiosum  pro 
literatura  syriaca, 

Pag.  170.  De  tragoedia  inscripta  Chris- 
tuspatiens  cf.Baumgartner  Qeschichte 
der  Weltliteratur  IV  (Freiburg  1900)  I.  3 
cap.  4,  qui  ita  de  ea  censet :  Bei  allen 
plulologischen  Sunden  besitzt  das  Stttck 
einen  hohen  Grad  von  Poesie  und  wird 
fiir  die  Geschichte  des  christlichen  Dramas 
allzeit  bedeutsam  bleiben,  wer  immer  der 
Verfasser  gewesen  sein  mag.  In  der 
griechischen  Literatur  ist  es  leider  eine 
vereinzelte  Oase  geblieben. 

Pag.  184  annot.  SoUers  antiquitatis 
scrutator  Morin  quaestionem  de  Am- 
brosiastro  retractat  in  Revue  B^nedict. 
1903  pag.  113—131  novamque  propo- 
nit  conjecturam,  auctorem  scil.  Quae- 
stionum  in  V.  et  N.  T.  et  commeniarii  in 
epistolas  Paulinas,  qui  sub  Ambrosiastri 
nomine  circumfertur,  ease  Decimium  Hi- 
larianum  Hilarium,  virum  ex  illu- 
strissima  familia  romana,  qui  a  377  Afri- 
cae  proconsulem  egit  et  cujus  nomen  in- 
scriptio  illius  temporis  exhibet  (Corp. 
inscript.  lat.  VIII,  1219).  Nititur  Mo- 
rin  indiciis  internis.  Conjicit  autem  ul- 
terius  ejusdem  forte  Hilarii  esse  et  frag 


Addenda  et  CDrrigeiulrt. 


XIII 


mentum  serm.  246  in  append.  serni.  s. 
Augustini,  quod  non  est hujus &. doc- 
toris,  et  fragmentum  tr.  contra  AHanoa 
repertum  in  cod.  2160*  Theol.  C.  50»  bib- 
liothecae  caes.  viennensis,  critice  editum 
ab  H.  S.  S  e  d  1  m  a  7  e  r  in  Sitzungsber.  d. 
phil.  hist.  KL.  acad.  vien.  t.  CXLVI, 
diss.  2. 

Pag.  188.  G.  Landgrafin  diss.  Die 
Hegesippuafrage ,  in  Archiv  fQr  lat. 
Lexikographie  XII  (19()2),  465-472  ra- 
tionibuA  sat  gravibus  probat,  versionem 
Josephi  Flavii  de  exeidio  urbis  hieroaoltf' 
mitanae.  quae  sub  Hegesippi  noniine 
circumfertur,  revera  esse  s.  Ambrosii. 

Pag.  199.  L  a  m  y  in  Compte  rendu  du 
quatri^me  Congr^s  scientifique  intema- 
tional  des  cath.  sec.  l  p.  173—219  (Fri- 
burgi  1898)  Testamenti  s.  Ephraemi  ge- 
nuinitatem  tuetur,  concedit  tamen  illud 
fuisse  interpolatum.  —  Idem  doctissimus 
vir  demum  Lovanii  t.  iV.  complec- 
tentem  Ephraemi  Syri  hymnos  etaermones 
e  codd.  londinensibus,  parisiensibus,  ro- 
mani,  massilianis,  sinaiticis,  dublinien- 
sibus  et  oxoniensibus  descriptos  edidit, 
latinitate  donavit,  variis  lectionibus  in- 
«truxit,  notis  et  prolegomcnis  (in  quibus 
docte  de  sancti  vita  et  operibus  disputat) 
illustravit. 

Pag.  208  AbHarnack,  qui  quatuor 
opuscula  pseudojustina  (non  pseudau- 
gustina,  utib.  mendose  iegitur)  Diodoro 
tarsensi  asscruerat,  dissentit  Funk  in 
Revue  d'hist.  eccl.  ri902)  III,  947—971), 
juzti  quem  ea  non  luere  conscripti  ante 
sec.  V,  dimidium. 

Pag.  213.  Eusebii  caes.  Historiae  ec- 
elesiasticae  pars  prior  prodiit  interim  cum 
versione  Rufini  cur.  Ed.  Schwartz 
et  Th.  Mommsenin collect. Die griech. 
christL  Schriftsteller  IX,  1,  Lipsiae  1903. 

Paff.  221.  De  s.  Damaso  cf.  Jos.  Wit- 
tig  Papst  Damasus  I.  Quellenkritische 
Studien  zu  seiner  Geschichte  und  Cha- 
rakteristik,  Rom,  1902.  —  Max  I  h  m  An- 
tiologiae  lat.  supplementa  t.  1.  Damasi 
epigrammata.  AcceduntPseudodamasiana 
aliaque  ad  Damasiana  illustranda  ido- 
nea,  Lipsiae  1895;  Nic.  Antonius  Bibl. 
hisp.  vet.  t.  II.  2  c,  6. 

Pag.  259.  G.  M  o  r  i  n  indefessus  vete- 
rum  codicum  scrutator  iterum  de  traetati- 
ftiW-X/Ks.  Hieronymi  varios  in  Psal- 
mos  adhuc  fere  ineditis  disserit  in  Revue 
fi^ndd.  1902  fasc.  2  p.  113—144,  atque  ex 
illis  specimina  ezhibet. 

Pag.  28la.  Morin  ib.  laudatus  ean- 
dem  Evodii  epistolam,  quam  primum 
1896  ediderat,  juxta  meliorem  codicem 
emendatamiterumedidit  in  RevueB^ned. 


XVlil  (1901),  241—256  una  cum  epistola 
Januariani  presb.  et  altera  s.  Au- 
gustiniad  Valentinum  abbatem  Flori 
monachi  commendatitia,  utraque  hac- 
tenus  inedita. 

Paff.  334.  De  Synesio  cf.  etiam  H. 
Koch  Synesius  von  Cyrene  bei  seiner 
Wahl  und  Weihe  zum  Bischof,  in  hist. 
Jahrb.  der  GOrres  Ges.  1902  p.  751—774. 

Pag.  335.  Prudentii  opera  recenter 
prodierunt  cura  V.  Lanfranchi  Au- 
gustae  Taurinorum  1895—1902  t.  2. 

Pag.  342a.  Cultum  s.Prosperi  re^iensis 
admodum  diffuaum  fuisse  per  Italiam  H- 
quet  ex  copioso  ecclesiarum  ipsi  dicatarum 
indice,  quem  habes  in  Analectis  bolLXV 
(1896),  232—245,  et  ex  aliis  monumenti» 
ib.  245—255  laudatis. 

Pag.  407.  M or in  in  Revue  B^n^d.XX 
(1903J  64—76  Arnobium  juniorem  non 
in  Gallia  vizisse  censet,  sed  Romaede^sse 
atque  forte  ex  Ill>riavenisse.  Ipsitribuit 
1.  Pre^edestinatuSf  et  contra  G  r  u  n  d  1  pro- 
babile  statuit  AmobU  et  SsrapUmis  con- 
flicttim  esse  ipsius,  non  alterius  Arnobii 
(cf.  infra  p.  480).  Exhibet  dein  ex  cod. 
gandavensi  capita  novem  (a.  5— 13)antea 
medita  o^uBCxxli  deexpositiunetdisin  Evan- 
gelia^  quod  primum  prodiit  ed.  G.  C  o  u- 
sin  Basileae  1543. 

Pag.  413  Diximus  M  e  s  r  o  p  cum  disci- 
pulis  suis  magnam  adhibuis.se  curam  in 
vertendis  veterum  operibus  in  linguani 
patriam.  Jam  vero  de  hoc  interpretum 
coUegio  docte  disserit  M  i  s  q  d  j  e  a  n  Die 
Gehilfen  und  SchillerSahaksund  Mesrops 
und  die  ersten  Uebersetzer  im  5.  Jahrh., 
Wien  1902.  Speciatim  vero  H.  Barsegh 
V.  S  a  r  g  i  s  e  a  n  ed.  Anania,  der  Ueber- 
setzer  (sec.  V),  samt  Proben  seiner  Schrif- 
ten  (Venetiis  1899),  scil.  Homiliam  in 
mysterium  Jonaeprophetae,  et  Sermonetn 
in  B.  Joannem  Bapt.,  quae  non  carent 
pretio.  In  prolegomenis  prolixis  et  eru- 
ditis  probabiie  censet  A  n  a  n  i  a  m  aucto- 
rem  esse  versionis  armenae  operum  Phi- 
lonis. 

Pag.  437  annot.  F.  Nau  typis  dedit 
Une  version  syriaque  in^dite  de  la  Vie  de 
Schenoudi,  Parisiis  1900,  cum  ver- 
sione  ^allica.  Ea  porro  pretio^a  est  pro 
cognitione  magis  accurata  celebris  hujus 
monachi. 

Pag.  439.  Juxta  eundem  C  h  a  b  o  t,  queui 
ibid.  laudavimus,  Isaac  Ninivita  jam 
eximendus  est  e  catalojj^o  scriptorum  ca- 
tholicorum.  Typis  enim  dedit  Chabot 
scriptum  Jesusdenah  episcopi  ba- 
crensis  sec.  VIII,  in  quo  fuse  est  sermo  de 
Isaaco,  refexturque  eum  a  Georgio  epi- 
scoponinivitanonestoriano  in  episcopum 
fuisse  ordinatum.  Cf.M^langes  darcWol. 


XIV 


Addenda  et  corrigenda. 


et  d'hJ8fc.  de  rEcole  fran^aise  h  Roiue, 
mai-jouillet  1896  p.  225  fl.  Opera  taiuen 
Isaaci  spiritum  heterodoxura  non  pro- 
dunt. 

Pag.  460.  Quaestionem,  num  Bo@thiu8 
fuerit  christianus,  et  quidem  sincere  fidei 
christianae  addictus,  accurate  expendit 
(i.  Semeria  in  1.  71  cHstianmrno  di  Sev, 
Boezio  rivendicato,  Roma  1900.  AfBrmative 
respondet  opusculis  ejusdem  theologicis, 
quorum  genuinitatem  peremptorie  tuetur, 
innixus.  Singulari  dein  cura  exceptionem 
ex  ejus  op.  de  consolatione  philosophiae 
derivatam  expendit  atque  dissipat.  — 
Car.  C  i  p  o  1 1  a  alteram  tractat  quaestio- 
nem  de  Boethii  morte,  num  propter  fidem 
eidem  fuerit  addictus  in  diss,  Pei*  la  sto- 
ria  (iel  proeesso  di  Boezio,  Romae  1900, 
proponitque  rationes,  quae  probare  viden- 
tur  illustrem  illum  virumexmotivisnon 
tantum  politicis,  sed  etiam  religiosis  mor-. 
tem  subiisse. 

Pag.  495  annot.  Sagaciter  ostendit 
Grisar  Zeitschr.  fQrkath  Theol.XXVI 
(1 902) p,  760-770  Antoninum  non esse 
auctorem  It'nerarii,  quod  diu  sub  ejus 
nomine  circumferebatur  et  edebatur,  sed 
sanctiim  tutelarem,  sub  cujus  invocatione 
et  ductu  pius  viator  anonymus  iter  in 
sacra  loca  suscepit. 

Pag.  501.  G.  Morin  in  Revue  B6n6d. 
XVI,  97—112  textum  TestamenH  s.  Cae- 
s  a  r  i  i  arelatensis  valde  mendosum  pur- 
gat,  originalem  restituere  nititur  formam, 
atque  adversus  Krusch  ejus  genuinita- 
tem  tuetur. 

Pag.  548.  Be  sermone  s.  Joannis 
Jejunatoris  de  poenitentia  etc.  lege  disqui- 
sitionera  criticam  Seb.  Haidacher  in 
Zeitschr.  fiir  k.  Theol.  XXVI  (1902),  380- 
385,  in  qua  ostendit,  eum  esse  compilatum 
ex  variis  s.  Joannis  Chrysostomi  ser- 
monibus. 

Pag  678.  Juxta  Br.  Krusch,  qui  in 
MG.  Script.  rer.  merov.  IV  (1902)  339-351 
Vitam  Buatieulae  sive  Marciae  abbatissae 
arelatensis  exhibet,  nomen  Florentii, 
sub  quo  olim  prodiit,  fictum  seu  adsciti- 
tium  ad  latendum  censeri  debet. 

Pag.  582.  F.  Nau  innixus relationibus 
cujusdam  Anastasiide  patribus raon- 
tis  Sinai  infert  chronologiam  vitae  Joan- 
nis  C 1  i  m  a  c  i  prorsas  esse  reformandam. 
Eum  natum  e.sse  colligit  ante  a.  579: 
tonsuram  accepisse  a.  599,  Hegumeni 
munus  suscepisse  ante  a.  639,  obiisse  vero 
circa  a.  649.  Cf.  Byzantinische  Zeitschr. 
XI  Lipsiae  1902  p."^35— 37. 

Pag.  590.  G  e  0  r  g  i  i  Pisides  operibus 
adde  J.  H.  Athan.  V.  Tiro^an  Bas  He- 
xameron  des  Philosophen  G.  Pisides  her- 
ausgegeben  zusammen  mit  dem  griechi- 


scheu  Text  und  erlftutert,  Venedig  1900. 
—  Leo  Sternbach:De  Georgii  Piaidae 
apud  Theophanem  aliosque  histori- 
cos  reliquiis,  Cracoviae  1899.  —  Idem : 
De  Georgii  P,  fragmentia  a  S  u  i  d  a  serva- 
tis,  ib.  1899 ;  idem :  Observationes  in  G. 
Pisidae  carmina  historica.  Appendix  me- 
trica,  ib.  1900. 

Pag.  615.  Vitam  8.  Columbani  discipu- 
lorumque  ejus  (Athalae  et  Eustasii)  a 
Jona  bobiensi  conscriptam  optime  in- 
terim  edidit  Br.  K  r  u  s  c  h  in  MG.  Script. 
rer.  meroy.  IV  (1902),  1—152.  —  Tomo 
III,  502 — 517  vitam  Joannia  ab.  reomaensis 
(t  c.  544)  jam  ediderat,  necnon  p.  399-414 
vitam  Vedasti  ep.  atrebatensis  (f  540), 
quam  inter  pretiosissima  numrrat  mo- 
numenta  hagiographica  atque  Jonae 
nostri  opus  esse  conjicit.  Eam  elegantiori 
stilo  retractavit  A 1  c  u  i  n  u  s,  ut  diximus 
pag.  707  (et  infra  inter  Addenda). 

Pag.  616.  Vita  8.  Eligii  auotore  A  u  d  o- 
e  n  o  recentissime  prodiit  in  MG.  Script. 
rer.  merov.  IV  (1902)  634—761  magno 
eruditionis  criticae  apparatu  instructam 
curis  Br.  Krusch.  —  Vacandard, 
quem  ibid.  in  annotatione  2.  laudavimus, 
in  eadem  Revue  LXIX  (1901)  5-58  aliam 
edidit  de  eodem  Audoeno  diss.  Un  6vdque 
merovingien :  St.  Ouen  dans  son  diochse  ;  et 
Jje  Piihne  de  S.  Anshert  en  rhouneur  de 
S.  Ouen,  Rotomagi  1901. 

Pag.  623  8.  Cummeani  (Commeani) 
poenitentiale  originale  diu  quaesitum  de- 
mum  se  reperisse  magna  saltem  proba- 
bilitate  confidit  Dr.  Jos.  Zettinger  in 
diss.  in  Archiv.  filr  kath.  Kirchenrecht 
LXXXII  (1902),  501—540,  in  qua  ipsum 
exhibet.  Concinnatum  illud  conjicit  circa 
medium  sec.  VII  in  Scotia  vel  Hibemia. 
Cujus  vero  inter  tot  Cummeanos  sit,  non 
audet  statuere:  esse  tamen  Cummeani 
L  o  n  g  i  (Cummin  foda),  abbatis  hiensis 
(t  f>6 1  vel  662),  non  improbabile  censet. 

Pag.  6*27.  Vitam  8,  Desiderii  ep.  cadur- 
censis  ab  anonymo  concinnatam,  quam 
ib.  laudavimus,  accuratissime  edidit  Br. 
Krusch  in  MG.  Script.  rer.  mer.  IV 
(1902),  547—602. 

Pag.  682.  Vitam  8.  Emmerammi  auctore 
Arbeone  critice  editam  a  Br.  Krusch 
hac  inscriptione  Vita  et  passio  Haim' 
htammi  episcopi  et  martyris  ratisbonen- 
sis  reperies  in  MG.  Script.  rer.  merov.  IV 
(1902),  452—526. 

Ad  p.  707.  Vitam  Vedaeti  attrehatensis 
ab  Alcuino  retractatam  habes  in  MG. 
Script.  rer.  merov.  III,  414—425,  et  ejus- 
dem  Vitam  Richariiih.  IV,  381-401  curis 
Brun.  K  r  u  s  c  h  accurate  editas. 

Pag.  736  annot.  N  i  c  e  p  h  o  r  i  Skeuo- 
phylaci^  Encomium  hactenus  ineditum  in 


Addenda  et  coiTigenda. 


XV 


e.  TheodorumSiceotam(t22.Apr.ei3) 
edidit  graecetantum  Conradua  Ki  rch  SJ. 
in  Anal.  boll.  XX  (1901),  249-272.  Ejus- 
dem  vitam  graece  narrat  Eleusius  dic- 
tuE  Georgius  discipulus,  quam  Petr. 
Fr.  Zinus  latine  reddit,  et  post  Lipo- 
manumetSurium  edidit H e n s c n e- 
niu9  in  Act.  SS.  22.  Apr.  111,33—61. 
Graecum  textum  edidit  primum  T  h  e  o- 
p  h  i  1  u  8  Joannis  MyY);j.tta  irfiolK.  p.  361-495. 

Pag.  743.  Annalium  Einhardi  auctorem 
rationibus  haud  spemendis  conjicit 
H  a  f  f  e  r  Korveier  Studien,M(in8ter  1898, 
esse  Geroldum  capellanum  et  archi 
diaconum  palatii  Ludovici  Pii,  quia.847 
ingressus  est  monaBterium  corbejense 
illudque  ditavit  pluribus  codicibus.  Oita- 
yimus  p.  744  in  annot.  D  o  r  r,  qui  pro 
Einhardo  pugnat:  sed  praetermisimus 
Sybel  immediate  post  illius  diss.  ib. 
p.  305 — 307  categorice  eidem  adversari. 
Non  tacuit  D  o  r  r  opposito  responsoib.Xl 
(1886),  477-488,  neque  Sybef  ib.  p.  489. 
Pag.  235— 238  ejusdem  t.  (XI)  edidit  E. 
D  fl  m  m  1  e  r  opusculum  de  adoranda  cruce 
L  u  p  o  Servato  (f  c.  862),  de  quo  cf.  hunc 
t.  pag.  811,  inscriptum,  hactenus  inedi- 
tum,  quod  nostri  E  i  n  h  a  r  d  i  esse  non 
immerito  conjicit, 

Adp.  763  n.  411.  Alius  ab  Athel- 
w u  1  f 0  est  ejus aequalis  Aethelwold 
(Aedewold)  epiacopus  lichfieldensis  («18- 
830,  juxta  alios  usque  ad  a.  828  vel  831), 
cujus  A.  B.  Cuypers  edidit  The  Prayer 
Book  of  A  e  d  e  1  w  u  1  d  the  Bishof,  com- 
monly  (sed  sine  ratione  sufficienti)  called 
the  Book  of  Cerne,  quae  est  abbatia  0. 
S.  Ben.  in  Dorsetshire,  Cambridge  1902. 
Complectitur  passionem  D.  N.  J.  Christi 
secundum  quatuor  evangelistes,  oratio- 
nes  74  et  hymnos,  psalterium  Aethelwoldi 
et  apocryphum  Descenaum  ad  inferna. 

Pajj.  819.  Radberti  Epitapkium  Araenii 
egregie  edidit  E.  Dtimmler  Berolini 
1900  (Abhandiungen  der  k.  preuss.  Ak. 
der  Wissensch.  1900  II).  In  praef.  docta, 
quam  illi  praemisit,  bene  disserit  de  hoc 
pretioso  encomio  seu  oratione  funebri, 
quam  in  v.Walam  magistrum  etfamilia- 
rem  amicum  suum  concinnavit  Rad- 
bertus, 

Pag.  827.  De  0 1  f  r  i  d  i  Hnrmonia  eran- 
gelica  cf.  etiam  Anselmi  S  a  I  z  e  r  diss.  in 
Studien  und  Mittheil.  aus  dem  Benedic- 
tiner-  und  Cisterzienserorden  IV  (I883) 
I.  82—98  et  267-276  ;  2,  35—47  et  289- 
300 :  Verbreitung  der  christlich-romani- 
schen  Bildung  nach  Deutschland  und  ihr 
Einfluss  auf  die  deutsche  Sprache  und 
Poesie. 

Pag.  845.  Joannes  Gisen  (Giesen, 
Geisen)  de  Nasteden  (Nastatten  f  1523) 


edidit  Legendam  et  miracula  «.  Goari^ 
auctore nostro  Wandalberto  diacono 
Moguntiae  1489,  ed.  valde  rara. 

Pag.  857.  De  Agio  accurate  et  docte 
disaerit  H  ii  f  i  e  r  Korvcier  Studien,  Man- 
ster  189a  Negat  fuisse  Hathumodae  ab- 
batissae  fratrem  ;  probabiliter  fuit  disci- 
pulus  Geroldi  (de  quo  cf.  supra  Ad- 
denda  ad  pag.  743)  et  monachus  corbe- 
jensis,  cujus  etiam  est  TransHatio  Liborii 
a.  836  fide  digna  in  Act.  SS.  23  JuL  V, 
414-425,  in  MG.  SS.  IV,  149-157  ed. 
Pertz  etc.  Imo  ipse  videtur,  si  non 
certo,  saltem  admodum  probabiliter  auc- 
tor  VitaeCaroNM.  IL  Tseu  Annalium  de 
gestis  Caroli  M.  imp.  ab  a.  771—814,  qui- 
bus  metrice  describit  quae  Einhardi 
annalibus  et  ejusdem  vita  Caroli  M.  nar- 
rantur. 

Ad  p.  869.  Sub  nomine  Josephi  M  e  - 
I  o  d  i,  qui  alius  non  est  ac  noster  Josephus 
hymnographus,  edidit  Jos.  C o z z a- 
Luzi  in  fasc  lit.  Bessarione  1899  V, 
429—448  de  $.  Josepho  viro  Mariae  cantica 
liturgica,  Hic  autem  Josephus  alius  est 
as.  Josepho  fratre  Theodori  Studitae, 
archiepiscopo  thessalonicensi  (808),  qui 
propter  sacras  imagines  saepe  sede  fuit 
pulsiis  et  obiit  post  a.  824.  Plura  sacra 
cantica  sub  ejus  nomine  reperiuntur  in 
Menaeis  et  Pentecostario. 

Pag.  889.  De  P  e  t  r  0  «ubdiacono  nea- 
politano  cf.  Fed.  S  a  v  i  o  in  diss.  Pietro 
subdiacono  Napoletano  agiografo  del 
sec.  X,  Torino  1901  (ex  Atti  della  R. 
Academia  delle  Scienze  diTorinoXXXVl), 
in  qua  ostendit,  non  fuisse  duos  nomine 
Petri  et  subdiaconi  munere  insignitos, 
quorum  unus  floruerit  c.  960,  alter  c.  1094, 
ambos  hagio^raphos,  sed  unum  modo 
Petrum  subdiaconum  parthenopensem, 
modo  Levitam,  modo  simpliciter  Petrum 
dictum,  cui  omnia  sint  tribuenda,  quae 
antea  sub  alterutrius  nomine  edita  fuere, 
proinde  non  solum  continuationem  chro- 
nici  episcoporum  neapolitanorum,  sed  et 
textus  hagiographos,  qui  spectant  ad  ss. 
Agnellum,  Agrippinum,  Artemam,  Catha- 
rinam,  Christophorum,  Cyrum  et  Joan- 
nem,  Fortunatnm,  Georgium,  Julianam, 
Maximum,  quatuor  Coronatos,  Quiricum 
et  Julittam.  Cf.  Anal.  boll.  XX  (1.901), 
327  s. 

Pag.  896  excidit  B  i  I  u  h  episcopus  ve- 
netensis  (Vannes  892—913),  qui  auctor 
dicitur  Vitae  8,  Madmni  alectensis  (mac- 
loviensis)  ep.  in  Armorica  (f  1 5.  Nov.  565 
vel  627),  quara  edidit  Fr.  P 1  a  i  n  e :  Vie 
inedite  de  s.  Malo,  6crite  au  9.  si^cle  par 
Bili,  eveque  de  Vannes  et  martyr,  avec 
notes  et  proleg. 


XVI 


Addenda  et  corrigenda. 


Pas.  935  annot.  Controversia  literaria 
inter  W.  K^trzynki  et  M.  R.  Kaindl, 
cujus  meminimus,  de  vitia  s.  Adalberti 
pragensis,  nondum  est  composita,  sed 
utrinque  continuatur  novis  editis  disser- 
tationibus  in  utramque  partem.  Cf.  de 
ea  Anal.  boU.  XVIII  (1899),  197—200: 
XIX  (1900)  364  s. ;  XXI  (1902)  222  s.,  ubi 
praeter  alia  scripta  de  s.  Adalbcrto  lau- 
datur  et  diss.  H.  G.  V  o ig  t  Der  Missions- 
versuch  Adalberts  von  rrag  in  Preussen, 
KOnigsberg  1901,  in  qua  nonnulla  retrac- 
tat  et  comgit,  quae  prius  asseruerat  in 
sua  monographia  de  s.  Adalberto. 

Pag. 947.  DeTheodorico  amorbacen- 
si,  quem  Fabriciusin  tres diapertitur, 
in  floriacensem,  hersfeldensem  et  mogun- 
tinum,  accurate  disserit  E.  Diimmler 
in  diss.  Ueber  Leben  und  Schriften  des 
MSnches  Theodorich  (von    Amorbach), 


Berlin  1894.  Reliquit  commentarium  in 
ep.  canonicas  ineditas,  cujus  aliqua  spe- 
cimina  ezhibet  D  U  m  m  I  e  r. 

Pag.  964a.  Epitomen  operis  G.  Che- 
vallier  de  ven.  Guilelmo  ab.  s,  Be- 
nigni  divionensis  ibid.  laudati  exhibet  P. 
Odilo  Riugholz  in  Studien  und  Mit- 
theilungen  aus  dem  Benedictinerorden 
III  (1882)  363—383. 

Pag.  995.  Diximus  Goswinum  seu 
Goz¥rinum  alium  forte  esse  a  Goze- 
c  h  i  n  0  scholastico  leodiensi.  Verum  0. 
Holder-Egger  in  N.  Arch.  f.  ait.  d. 
Gesch.  XIll  (1888),  11—21  tuetur  utro- 
quenomineeundem  designari  scriptorem. 

Pag.  1047.  De  Urbano  H.  cf.  opus 
doctum  modo  editum :  Un  pape  fran^ais 
Urbain  II.  par  Lueien  Paulot  de  Tora- 
toire  de  S.  Philippe  de  Neri,  Parisiis 
1903. 


I. 

Scriptores  ecclesiaslici  sec.  I.  aerae  christianae. 

(1—100). 


1 .  Intentionis  nostrae  est  catalogum 
exhibere  scriptornm  ecclesiasti- 
corum.  Ab  bis  merito  distinguimus 
acriptores  N.T.  inspiratos,  quorum 
libri  non  humani,  sed  divini  potius 
sunt  dicendi,  atque  ad  illud  depositum 
spectant,  cui  innititur  omnis  christiana 
theologia.  SufBciet  eos  pro  integritate 
conspectus  literarii  ordine  recensuisse 
chronologico  *).  li  porro  sunt  Mat- 
thaeuB,  Marcus,  Judas  Thaddaeus 
(quorum  annus  emortualis  plane  in- 
certus),  Jacobus  minor(t62),  Pe- 
trus  et  Paulus  (t  67),  Lucas 
Evangelista  (t  c  74)  et  Joannes, 
(t  a.  100  vel  101). 

2.  8i  jam  ad  scriptores  accedamus  | 
ecclesiasticos,  sec.  I.  vix  duos  invenie- ! 
mus,  quorum  ad  nos  scripta  pervene-  i 
rint.  Quod  mirum  nemini  videbitur,  | 
qui  rationem  habuerit  et  novitatis  re-  j 
ligionis  christianae,  et  persecutionum, ; 


•)  Sequemur  sententias,  ubi  fieri  potest, 
probatas :  quaestiones  accurafciores  chro- 
nologicas,  cum  minus  spectent  scopum 
nostrum,  relinquimus  solvendas  auctori- 
biis,  qui  de  introductione  in  s.  Scriptu- 
ram  N.  T.  sunt  solliciti. 

Horter,  NonMmclator  I  ed  IIL 


quibus  ea  ab  incunabulis  fuit  obnoxia, 
et  status  literarum  in  genere.  Primus 
qui occurrit  e8t»Barnabas  Cyprius, 
qui  et  Joseph  Levites  cum  Paulo  gen- 
tium  apostolus  ordinatus  unam  ad  ae- 
dificationem  Ecclesiae  pertinentem  epi- 
stolam  composuit,  quae  inter  apocry- 
phas  scripturas  legitur.  <  Ita  s.  H  i  e- 
ronjmus  de  viris  illustr.  c  6,  cui 
concinunt  plures  antiqui  scriptores, 
quorum  nonnemo  illam  libris  canonicis 
accensuit.  Etiam  ez  viris  eruditis  re- 
centioribus  haud  pauci  Gieseler, 
Schenkel,  Sprinzl,  Nirschl, 
Alzog, Freppel  etc. illam genuinam 
censent,  pluribus  tamen  contradicen- 
tibus,  adeo  ut  juxta  Ehrhard^)  jam 
actum  sit  inter  viros  eruditos  nostrae 
aetatis  de  hujus  epistolae  genuinitate 
tum  propter  singulares  et  duriores  auc- 


')  Die  altchristl.  Literatur  und  ihre 
p]rforschung  von  1884—1900,  Freiburgr 
1900  §  4  pag.  81,  quem  hic  efc  in  praeced. 
fasc.  ab  a.  1880-1884,  ib.  18)4  §  6  cf. de 
omnibus  controversiis  nostra  aefcate  occa- 
sione  hujus  ep.  excitafcis.  Cf.  Harnack 
Gesch.  der  altcbrisfcl.  Lifc.  1,  ,58—63. 
K  r  ii  g  e  r  Gesch.  der  altchrisfcL  Literatur, 
Freiburg  18f)5  §  6. 

1 


1—100.  S.  Barnabas  ap. 


toris  de  Y.  Testamento  deqne  ipsis 
apostolis  assertiones,  tum  propter  opi- 
niones  homm  doctrinae  minus  conso- 
nas,  tum  etiam  propter  difficultatem 
chronologicam :  epistpla  enim  eo  vide- 
tar  scripta  tempore,  quo  Bamabam  ad- 
hnc  yixisse  viz  est  credibile.  Quod  si 
ergo  quaeras  epistolae  auctorem,  si  is 
Bamabas,  Panli  ap.  comes,  non  est, 
conjicit  Fnnk  ^),  christianom  alezan- 
drinmn  eam  ezarasse  secolo  primo  ez- 
eonte  sub  Nerva  imp.  (t  98) :  et  qui- 
dem  aactorem  alezandrinnm  prodere 
interpretationem  Y.  Testamenti  alle- 
goricam.et  crebmm  epistolae  nsnm 
apud  Alezandrinos,  finem  vero  secoli  ^) 
caput  quartum.  Juzta  alios  ea  con- 
scripta  est  nonnisi  circa  a.  1 20  vel  1 30, 
ut  censet  L  a  d  e  u  z  e  ^).  Non  desunt 
tamen  nostra  aetate,  qui  ut  varias  con- 
cilient  opiniones,  conjiciant,  rationibus 
tamen  sat  levibus  innizi,  epistolam 
fuisse  interpolatam.  Ita  J.  Weiss  der 
Bamabasbrief  kritisch  untersucht,  Ber- 
lin  1888.  Epistola  vero  scripta  est  ad 
Ohristianos  ez  Judaeis  conversos,  tena- 
ces  nimium  antiquae  legis,  quos  docet, 
Mojsis  legem  jam  esse  abrogatam  ei- 
que  successisse  Evangelium.  Parti  di- 
dacticae  (cc.  1 — 15)  subjicitur  parae- 
netica,  qua  bona  et  utilia  continentur 
salutis  monita.  Prodiit  primum  cura 
Ussherii  a.  1642,  quae  tamen  ed. 
moz  incendio  periit;  cur.  H.  Menard 
0.  S.  Ben.  eoque  defuncto  (1644)  L. 
d' A  c  h  e  r  j,  Parisiis  1645;  dein  saepius 
cum  aliis  patribus  apostolicis  ^),  prae- 

*)  Passim  diligentissimua  auctor  de  hac 
ep,  diBserit,  ut  in  proleg.  ed.  opp.  apost. ; 
Kirchenlex.  1«,  2027;  et  recentissime 
omnia  complexus  est  in  Kirchengesch. 
Abhandlunffen  und  Untersuch.,  Pader- 
born  1899  II  diss.  5  p.  77—108. 

*)  Ipsums.  Barnalkm  obiisse  a.  76  con- 
jiciunt nonnuUi cum  Mazochio,  qui de 
vita  8.  Bamabae  fusius  scripsit. 

»)  L'  Epitre  de  Barnab6  in  Revue  d^hist. 
eccl.  1900  I,  31-40;  212—225. 

*)  Inter  horum  editiones,  quae  quam 
plurimae  sunt,  laudem  merent  ex.  gr. 
Cotelerius  PP.  aevi  apostolici,  Pari- 
fiiia  1672  t.  2 ;  iterum  ed.  ab  J.  Cl  erico, 


sertim  cura  C.  Tischendorf,  qui 
eam  integram  reperit,  in  op.  Bibliorum 
coddk  sinaiticus  petropolitanus,  Petro- 
poli  1862  t.  4;  et  in  op.  N.  Testamen- 
tum  Sinaiticum  sive  N.  T.  cum  epistula 
Barnabae  et  fragmentis  pastoris,  Lip- 
siae  1863;  curaAd.  Hilgenfeld  se- 
cundum  codicem  aTh.  Bryennios  Con- 
stantinopoli  a.  1875  repertum  in  op. 
N.  Testamentum  eztra  .canonem  re- 
ceptum,  Lipsiae  1877  ed.  2.  fasc.  2; 
cur.  Gebhardt  et  Ad.  Harnack 
inter  patr.  apost.  opp.  ed.  maj.  ib. 
1875 — 1877:  ed.  min.  3.  ib.  1900: 
cur.  Sharpe  Londini  1880;  J.  H. 
Backhouse,  Ozonii  1883  etc.  ^). 

3.  Alter  scriptor  plane  insignis  hu- 
jusseculi  est  s.  Clemens  dictus  Bo- 
manus,  qui  teste  Irenaeo  adv. 
haer.  3,  3  >tertio  loco  (post  Linum  et 
Anacletum)  ab  apostolis  episcopatum 
sortitilr  qui  et  vidit  ipsos  apostolos  et 


Antverpiae  1598 :  Amsterdam  1724:  G  a  l- 
1  a  n  d  i  bibliotheca  vet.  PP.  1. 1  ~  UI,  Ve- 
netiia  1765—1767;  Migne  Patrol.  gr.  L 
II.  V ;  H  e  f  e  I  e  Opera  patrum  apostoli- 
corum,  Tubingae  1839 ;  1855  ed.  4.,  quae 
cur.  Fr.  X.  Funk  omnibus  numeris  ab- 
soluta  iterum  prodiit  t.  t>,  1878—1881 
t.  1.  auctus  ed.  nova  doctrina  XII  aposto 
lorum  1887;  1901;  Patmm  apostolicor.  op 
ed.  D  r  e  8  8  e  1,  Lipsiae  1857 :  1863  ed.  2 
cura  0.  de  Gebhardt,  Ad.  Harnack 
Th.  Zahn,  ib.  1875ed.  3;  1876—1877 
qui  editionem  etiam  minorem  curamnt, 
ib.  1877;  1894;  1900  ed.  3.  etc.  Alias  edi 
tiones  cf.  apud  Bardenhewer  Patro- 
logie,  Freiburff  19:)1  §  4. 

>)  Cf.  Hefele  Bas  Sendschreiben  des 
Ap.  Barnabas  aufs  Neue  untersucht^iiber- 
setzt  und  erklHrt,  Tabingen  1840;  0. 
Braunsberger,  Der  Ap.  Bamabas. 
Sein  Leben  und  der  ihm  beigelegte  Brief 
wissenschaftlich  gewiirdigt  Gekrdnte 
Preisachrift.  Mainz  1876;  Bardenhe- 
wer  §  7;  Fessler— Jungmann  In- 
stit.  patroL  §  41  s.;  Nirschl  Lehrbuch 
der  Patrol.  und  Patristik,  Mainz  1881  L 
51—66;  Duschesne  in  M^Ianges  G. 
B.  de  Rossi,  Paris  1892  p.  41—71,  qui 
cum  Ehrhard  op.  cit.  et  Potthast 
Bibl.  hist.  medii  aevi  11,  1194  copiosam 
ezhibent  de  s.  Barnaba  literaturam. 


s.  Clemens  rom. 


contalit  ciuii  eis  et  quam  adhuc  in- 
aonantem  praedicationem  apostoloram 
et  traditionem  ante  ocalos  haberet^  etc. 
Qaae  ad  ipsum  spectant,  sunt  plera- 
qae  dubia.  Dicttur  in  catalogis  Li- 
berii  et  Felicis  natione  Bomanus 
de  regione  Coelio  monte  ex  patre 
Faustino.  Tradunt  (sed  immerito)  non- 
nolli  enm  fuisse  ex  nobili  familia  Ves- 
pasiano  cognata  et  proprinqua,  imo  eum 
fuisse  illum  yirum  consularem  Flavi- 
um  Clementem  ^),  qui  sub  Domitiano 
una  cum  uxore  Flavia  Domitilia  ob 
christianam  |;eligioneminjudicium  vo- 
catus  morte  est  damnatus  a.  95  vel  96. 
Suspicantur  vero  alii  ratione  habita 
indolis  epistolae  suae  ad  Corinthios, 
eum  fnisse  originisjudaiciie.  Estetiam 
controversum,  num  fuerit  ille  Clemens, 
cujus  meminit  Paulus  Phil.  4,  3,  et 
num  fuerit  immediatus  an  mediatus 
8.  Petri  successor,  quod  praeferendum 
ob  8.  Irenaei  testis  fide  digni  auctori- 
tatem.  Obiisse  tradunt  23.  Nov.  100 
vel  101»  sed  quae  fuerint  mortis  ad- 
juncta,  plane  est  incertum  ^).  >Sab 
hoc  igitur  Clemente,  prosequitur  Ire- 
naeus  1.  c,  dissensione  non  modica 
inter  eos,  qui  Corinthi  essent,  fratres 
facta,  scripsit  quae  est  Bomae  Ecclesia 
potentissimas  literas  Corinthiis,  ad  pa- 
cem  eos  congregans  et  reparans  fidem 
eomm,  et  annunciana  quam  in  recenti 
ab  apostolis  acceperat  traditionem.  * 
Magno  porro  consensu  veteres  literas 
has  tribuunt  Clementi,  qui  eas  nomine 
Ecclesiae  romanae  scripserit  desinente 
Domitiani  (t  96)  persecutione.  In  ea 
hortatur  €k>rinthios  ad  humilitatem, 
subjectionem,  pacem,  ordinemque  in- 
irulcat,  qui  in  Ecclesia  vigere  debeat, 
hinc  de  hierarchia,   quae  divinae  sit 


originis,  disserit  atque  inepilogo  illos 
iterum  instanter  admonet,  ut  dictis 
obediant  redeantque  ad  concordiam  et 
unitatem.  Quantae  auctoritatis  fuerit 
pretiosissima  haec  epistola,  vel  inde 
liquet,  quod  digna  habita  sit  quae  in  £c- 
clesiis  publice  legeretur^)  et  a  non- 
nullis  scriptis  fere  canonicis  adnume- 
raretur.  Ideo  autem  tanti  est  momenti, 
quod  ipso  facto  probet  singularem  ro- 
manae  Ecclesiae  auctoritatem  inde  ab 
exordio  religionis  christianae;  quod 
testimonium  ferat  de  Petri  morte  ac 
martyrio  in  Urbe,  de  hierarchia  in  Ec- 
clesia  ex  Christi  institutione,  quod  jam 
septem  ex  1 4  libris  V.  et  N.  T.  deutero- 
canonicis  modo  citandi  s.  Scripturae 
accenseat*)  etc.  Prodierat  saepe  in  col- 
lectionibus  supra  jam  laudatis  (n.  2  p.  3 
adn.),  sed  ex  parte  tantum.  Bryen- 
nius  eam  demum  a.  1875  in  codice 
constantinopolitano  integram  reperit: 
hinc  plena  non  reperitur  nisi  in  editi- 
onibus  hac  epocha  recentioribus.  Ipse 
etiam  primum  eam  integram  graece 
Constantinopoli  1875  edidit;  dein  edi- 
derunt  Gebhardt  et  Harnack, 
Lipsiae  1876;  Hilgenfeld,  ib.  1876; 
M  0  r  i  n  0.  S.  Ben.  versionem  latinam 
antiquissimam  (seculi  forte  U.)  in 
anecdotis  Maredsolanis  1894  II  fasc.I, 
ab  ipso  feliciter  et  praeter  omnium  ex- 
spectationem  in  cod.  Namurci  repertam; 
Lightfoot  The  Apostolic  Fathers^  , 
Londini  1890  t.  2,  ed.  omnium  ditis- 
sima,  in  qua  ratio  habetur  veteris  ver- 
sionis  syriacae  repertae  in  cod.  a.  1 1 70, 
multaque  reperies  de  ipso  s.  Clemente^). 


*)  Cf.  de  hac  controvergia  F  u  n  k  in 
disg.  Titus  Flavius  Klemens  Christ  nicht 
Bischof  inter  Kirchengeach.  Abhandl. 
und  Untersuchungen,  raderborn  1897 
1,  disB.  XII,  p.  308—329. 

»)  Ejus  martyrium  nullatenus  genui- 
num  neque  fide  digniim  reperies  apud  j 
F  u  n  k  opp.  PP.  apost  II,  28—45.  ' 


1)  Ita  ex.  gr.  testatur  Dionysius 
Corinthioruia  episcopus  apud  E  u  s  e- 
biumH.  E.  IV,  23. 

*)  Cf.  de  pretio  dogmatico  hujus  ep. 
Zeitschr.  f.  kath.  Theol.  1877, 1.  309—314. 

•)  Cf.  praeter  alioB  Brall  Der  erste 
Brief  des  Clemene  von  Rom  an  die  Corin- 
thier  und  seine  geschicbtliche  Bedeu- 
tung,  Freiburg  1883;  Funk  in  proleg. 
Buae  ed.  opp.  PP.  apost  et  in  KL.  III, 
449—462 ;  Ehrhard  die  altchriBtl.  Lit.  II, 
68—80 ;  Testimonia  veterum  pro  utraque 
ep.  apud  U  a  r  n  a  c  k  Gesch.  der  altchriBt. 

V 


1—160.  S.  Ciemenfl  rom.  Op.  dubia  vel  supposita. 


S' 


Becentissime  yero  Bnd.  Knopf  in  op. 
Der  erste  Clemen&brief  ontersnchtnnd 
beraosgegeben,  Leipzig  1899,  coris 
snis  innixas  poUicetnr  teztom,  qui 
qnam  proxime  accedat  ad  ipsnm  ori- 
ginale. 

4.  Ob  magnam  s.  Clementis  famam 
et  auctoritatem  factum  est,  ut  plura 
sub  ipsius  nomine  opera  prodierint, 
quae  tamen  genuina  nonbabentur.  Ita 
aUeram  ad  Carinthios  epibtolam  a  P. 
Junio  1633  editam,  sed  incomplete, 
primum  integram  cum  priori  reperit 
idem  Bryennios  ediditque.  Ea  in- 
<]olem  potius  habet  bomiliae,  in  qua  au- 
ditores  monentur,  vitia  fugere,  virtutes 
excolere  atque  sua  vocatione  dignam 
ducere  vitam.  Quae  in  ea  leguntur 
praeclara  sunt  et  per  se  viro  apostolico 
digna;  recentiores  tamen  fere  univer- 
sim  eam  s.  Clementi  abjudicant,  argu- 
mentis  quidem  juxta  cl.  Jungmann 
§  35  valde  quidem  probabilibus,  tamen 
non  peremptoriis ;  eamque  esseauctoris 
sec.  11.  censent.  Exstant  dein  sub  no- 
mine  s.  Clementis  duae  epistolae  ad 
virgines,  quas  praesertim  ob  s.  Epi- 
phanii  haer.  20  n.  15  et  Hierony- 
m  i  1.  contra  Jovinianum  I,  ]  2  auctori- 
tatem  viri  eruditi  vel  nostrae  aetatis 
genuinas  habent,  ita  Moehler,  Per- 
maneder,  Beelen,  Champagny, 
B  r  ii  c  k  etc;  alii  vero  negant  ut  H  e  r  b  s  t, 
Funk,  Bardenhewer  etc.  ob  stili, 
ut  ipsis  videtur,  differenliam  aliasque 
rationes  extemas  sane  non  valde  gra- 
ves :  alii  judicium  certum  proferre  non 
audent,  hinc  dubii  haerent,  ut  M  a  n  s  i, 
Lumper,  Hefele,  Fessler,  Al- 
zog  etc.  Bepertae  fuere  in  codice  sy- 
riaco  primumque editae  a  Wetsteen 
cum  ver&ione  latina  Leyden  1752i 
aliisque,  sed  novis  curis  cum  ver&ione 
fideli  praeclarisque  notis  aBeelen: 
5.  Clementis  Rom.  epistolae  binae  de 
virginitate,  Lovanii  1856  et  a  Funk  in 
sua  ed.  patrum  apostolicorum  11,  1-27. 


Lit,  Leipzig  1893  l,  1,  39—49:  Krflger 
Gesch.  der  altchristl.  Lit.  §  7. 


Multo  minus  ad  nostrum  auc- 
torem  spectant  quaedam  opera  Cle- 
mentina  vulgo  dicta^),  in  quibus  mint 
et  fiabulosa  de  conversione  aliisque 
Giementis  gestis  narrantur,  cujusmodi 
sunt  RecognUionum  II.  X,  quorum  textus 
graecus  periit  et  aola  exstat  Bufinl 
acquiiejensis  versio  non  integrum  opus 
exhibens  omissis  scil.  quibusdam  dis- 
putationibuff,  quod  excesserini,  utipse 
fatetur,  ejus  intelligentiam.  Inscribun- 
tur  etiam  icspioSot,  itinerarium,  gesta 
Clementis,  Prodierunt  aliis  ed.  omissis 
cur.  Gersdorf  Lipaiae  1838.  inbibL 
PP.  eccl.  lat.  sel.  1. 1.  Alia  hujus  op.  re- 
censio  videntur  esse  homiliae  XX  recog- 
nitionibus  valde  similes,  cum  easdem 
fubulas  eosdemqne  errores  utrimque 
deprehendere  liceat.  Praemittuntur 
duae  epistolae,  altera  Petri,  altera  Cie- 
mentis  ad  Jacobum  ap.  Clementinorum 
exstat  duplex  epitome  »similis  plane 
furfuris  et  tenoris,*  ut  scribit  Jung* 
m  a  n  n.  Quare  non  vacat  horum  operum 
accuratius  recensere  editiones  >).  Ho- 
milias  edidit  Dressel  in  op.  Clemen" 
tis  Ram.  quae  feruntur  homUiae  viginti 
nunc  primum  integre,  Gottingae  1853; 
Lagarde  ClemenUna,  Lipsiae  1865, 
graeoe  tantum;  epitomas  Dressel  in 
op.  Clemeniinorum  epUomae  duae,  al- 
tera  edita  correctior,  inedita  altera 
nuncprimuro  integra,  Lipsiae  1 859.  — 
Inter  decretales  epistolas  pseudo-isi- 
1  dorianas  nostro  Clementi  quinque  tri- 
!  buuntur,  quas  cf.  apud  M  a  n  s  i  Collect. 
Conc  1,  84 — 144.  Pariter  ipsi  ad- 
scribebantur  olim  U,  VIII  Constitutio- 
num  apostolicarum  et  canones  aposto- 
lorum,  quae  quidem  licet  non  sint 
genuina,  insignia  tamen  complectuntur 
antiquitatis    monumenta,    de  quibus 


»)  Of.  de  his  scriptis  pseudoclenienti^ 
nis  Harnack  Gesch.  der  altschrifitL 
Literatur  I,  l,  212—231 :  777—780. 

M  Cf.  FunkKL.3»,5-'()-9;  Nirschl 
l  §  26  88.  Literaturam  de  his  operibus 
I  suppositis  cf.  apud  Ehrhard  II,  170— 
!  173;  Bardenhewer  §  26  n.  3. 


Didache  duodecim  apoBtolorum. 


10 


mox  n.  seq.;  LUurgiam,  qaae  s.  Cle- 
menti  a  jacobitia  asseritur,  exhibent 
Beuaudot  Litarg.  orient.  coU.  Pari- 
aiis  1716.11,  186— 201 ;  Migne  pa- 
trol.  gr.  II,  603 — 616,  in  cujus  t.  I. 
€t  II.  praeter  ploriam  dissertationes  de 
yita  et  scriptia  s.  Clementis,  fere  om- 
nia  ejusdem  scripta  genuina,  dubia  et 
sparia  collecta  reperies.  Libri  quidem 
^pocalyptici  seu  arcani  ipsi  auppositi 
nondum  sunt  editi^). 

5.  Juverit  et  quorumdam  scripto- 
rum  meminisse  anonjmorum,  quorum 
4&d  nos  pervenerunt  scripta  quique 
probabiliter  hoc  vixerunt  seculo.  Huc 
spectat  auctor  libelli  pro  historia  lite- 
raria  et  archaeologia  christiana  pretio- 
siasimi,  veteribus  noti,  diu  dein  de- 
perditi,  demum  a  Philotheo  Brjen- 
nio,  1873  feliciter  iterum  reperti 
AiSaxi^  t(&y  ScbSsxa  'AirooTdXcoy,  et 
primuma.  1883Constantinopoli  (grae- 
ce)  editi.  Ea  continetur  instructio  ca- 
techumenorum  moralis,  in  qua  occur- 
rit  celebris  apnd  veteres  doctrina  de 
•doabus  viis  vitae  et  i&ortis.  Hac  in- 
structione  finita  agit  de  administra- 
tione  baptismi,  jejunio,  oratione,  eu- 
xsharistia  aliisque  christiani  cultus  ac- 
tibus,  de  variis  falsisque  prophetis; 
posteriori  p.  quaedam    tangit   capita, 

I)  Recentiasime  Ignatius  Ephrem  II. 
R  a  h  m  a  n  i  patriarcha  antiochenus  Syro- 
rum  Testamentum  D,  N  J,  Christi  edidit 
Moguntiae  1899  ex  cod.  syriaco,  quod 
quadamtenus  etiam  ad  apocrypha  s.  C 1  e- 
mentis  spectat.  Tribuitur  enina  ipsi 
volumen  etmandatorum  et  canonum  apo- 
stolorum,  quod  in  11.  VIII  digesserit. 
Primo  loco  collocasse  dicitur  duas  illas 
conatitutiones,  quas  apostoli  tamquam 
ex  D.  N.  ore  emaoantea  scripto  consig- 
narint  atque  ipsius  testamentum  voca- 
rint.  Hos  duos  tantum  11.  edidit  Rahmani, 
cum  posteriores  VI  satis  jam  erant  noti. 
Sunt  autem  sec.  IV.  vel  V.  Cf.  de  hoc 
op.  F.  X.  F  u  n  k  Das  Teatament  unseres 
Herren  und  die  verwandten  Schriften, 
Mainz  1901 ;  Baumstark  Ueberliefe- 
Tung  und  Bezeugung  der  Siad-Yjxin  etc.  in 
Rdm.Qtlachrift  1900  XXIV,  1-45;  Ehr- 
liardll,  532—539. 


quae  disciplinam  et  constitutionem  £c- 
cleaiae  spectant.  Propter  summam  li- 
belli  antiquitatem,  argumenti  momen- 
tum,  stili  simplicitatem  mox  ac  re- 
pertum  fuit,  saepissime  prodiit  et  innu- 
meris  doctisque  disquisitionibus  de 
auctore,  originis  tempore  et  loco  etc. 
praebuit  occasionem  ^).  Praeter  alias 
editiones  eruditione  se  commendant 
HarnackLipsiae  1884. 1893  inTexte 
und  Untersuchungen  zur  Geschichte 
der  altchristlichen  Literatur  t.  1  fasc. 
1.  2;  Ph.  Schaff,  Neo-Eboraci  1885; 
Funk  tum  inter  opera  PP.  apost.  P, 
Tubingae  1901,  tum  seorsim:  Doc- 
irina  duodecim  apostolorum,  canones 
apost.  ecclesiastici  ac  reliquae  doctri- 
nae  de  duabus  viis  expositiones  vete- 
res.  Edidit,  annotationibus  et  prole- 
gomenis  illustrayit,  versionem  latinam 
addidit,  ib.  1887;  Hilgenfeld  N. 
Testamentum  extra  canonem  recep- 
tum,  Lipsiae  1884,  IV»,  p.  89—109; 
Schlecht,  qui  eam  edidit  cum  anti- 
qua  versione  latina  prioris  partis  de 


*)  Cf.  ex.  gr.  Zahn  Forschungen  zur 
Geachichte  des  neutestamentl.  Canons 
und  der  altkirchl.  Literatur,  Erlangen 
1884.  III.  278  319:  Krawutzky  Ueber 
die  sogenannte  ZwDlfapostellehre  Tiib. 
Qtlschr.  1884  LXyi,  547— 606;  M  i  n  a  s  i 
La  dottrina  del  Signore  pei  dodici  apo- 
stoli  bandita  alle  genti  etc.  Romae  1891 
in  4 ;  S  a  v  i  La  dottrina  degli  apostoli, 
Romae  1893 aliosque apud  Jungmann 
§  45,  B  a  r  d  e  n  h  e  w  e  r  ed.  2  §  6 ;  prae- 
primis  Ehrhard  die  altchrist.  Lit.  II. 
37 — 68,  qui  innumeras  editiones,  disser- 
tationes  de  auctore,  aetate  etc.  recenset, 
F  u  n  k,  qui  iteratis  vicibus  de  hoc  opus- 
culo  disserit,  ut  Theol.  Qtlschr.  1884 
p.  381—402 :  1887  p.  276—306  ;  et  355- 
374 ;  in  ed.  sua  supr  i  cit.,  dein  renovatii 
cura  coUatione  instituta  cum  ep.  Barna- 
bae  et  Hermae  Pastore  in  Kirchengesch. 
Abh.  und  Untersuchungen  II.  diss.  6  p. 
108 -14i,  ubi  illius  scripti  prioritatem 
prae  his  duobus  adversus  H  a  r  n  a  c  k  tue- 
tur:  Civilt^  catt.  1901  t.  3  p.  205  -207. 
ubi  proponitur  recens  controversia,  num 
libellus  prout  nunc  prostat  sit  originalis 
editio,  an  recensio  prioris  cujusdam 
opusculi  aucta  et  retractata :  H  a  r  n  a  c  k 
Realencycl.  1«,  71 1—730.  ;Kr(iger§21. 


11 


1—100.   Opera  apostolis  supposita. 


12 


duabus  viis,  quam  ipse  reperit,  Fri- 
burgi  1900  etc.  De  auctore  nihil  certi 
scimus ;  sunt  qui  conjiciant  (B  ry  e  n- 
nius,  Harnack,  Holzmann  etc.) 
eum  scripaisse  intraa.  120 — 165;  alii 
jam  sec.  L,  ut  Funk,  Jungmann, 
Cornely,  Bickell,  Bardenhe- 
wer,  Zahn,  Sabatier,  Schaffetc, 
vixisse  forte  in  Syria  vel  Palaestina. 
Accurate  hanc  quaestionem  tractat  C. 
Miinchenin  Zeitschr.  fur  kath.  TheoL 
1886  p.  629 — 677,  qui  omnibus  ex- 
pensis  censet,  opusculum  hoc  potius 
ante  a.  70  quam  postea  fuisse  concin- 
natum,  et  quidem  Hierosoljmis,  illud- 
que  complecti  catechumenorum  insti- 
tutionem  ibidem  adhibitam. 

6.  A  SiSa^-?)  distingui  debet  SiSaO' 
xaXLa  apostolorum  et  discipulorum 
Dominif  quam  compilator  anonymus 
supponit  apostolis  in  primo  concilio 
coDgregatis.  £a  complectitur  morum 
regulas  et  statuta  praesertim  pro  epi- 
scopis.  Prodiisse  videtur  ineunte  sec.  lU 
in  Syria  vel  in  Palaestina,  ubi  in  usu 
erat.  Utitur  auctor  in  ea  priore  opu- 
sculo  5tSax>3»  iit  ostendit  C.  Holz- 
h  e  y  Die  Abh£Lngigkeit  der  syrischen 
StSaaxaXia  von  der  Didache,  Miinchen 
1898.  Textus  originalis  fuit  graecus, 
qui  intercidisse  videtur ;  versio  syriaca 
satis  fidelis,  ut  conjiciunt  virieruditi, 
et  forte  sec.  jam  III.,  edita  fuit  a  L  a- 
garde  Lipsiae  1854;  fragmenta  ver- 
sionis  latinae  (cum  canonum,  qui  di- 
cuntur  apostolorum  et  aegyptiorum 
reliquiis)  edit«  sunt  ab  Hauler, 
Lipsiae  1900  fasc.  1.  —  Ab  utroque 
opusculo  distinguatur  alterum  in- 
scriptum  al  StataYal  al  Std  KXnJiJLev- 
Toc  xal  xav6vsc  IxxXTjoiaottxol  rwv 
&r{im  lacoozokm  seu  canones  eccle- 
siastici  apostolorum,  constitutio  apo- 
stolica  (apostolische  Kirchenordnung), 
quod  J.  W.  Bickell  primum  in  Oe- 
schichte  des  Kirchenrechts  a.  1843 
Giessen  p.  107 — 132  edidit.  Prior 
ejusdem  pars  complectitur  regulas  mo- 
rum,  alteraconstittttionescircaclenim, 


quae  ex  ordine  singulis  tribuuntur 
apostolis.  Utitur  autem  auctor  haud 
parum  1.  StSax^ce^^p.Bamabae.  Con- 
cinnatum  videtnr  hoc  opusculum  circa 
finem  sec.  UL,  probabiliter  in  Aegypto^ 
ubi  magna  fruebatur  auctoritate.  Sae- 
pius  prodiit  nostra  aetate  cum  didache, 
et  in  Lagarde  Beliquiis  juris  eccl. 
ant.,  Lipsiae  1856  p.  74 — 79  graece. 
Cf.  prolixas  doctasque  de  eo  disputa- 
tiones  A.  Krawutzky  Ueberdasalt- 
kirchliche  Unterrichtsbuch :  Die  zwei 
Wege  oder  die  Entscheidung  des  Petrus 
in  Theol.  Qtlschr.  1882  LXIV,  359 — 
445;  Harnack  1,451 — 467;  Ache- 
lis  Realencycl.  I»,  730 — 734;  Punk 
Kirchengesch.  Abh.  II,  236 — 251.  — 
Prolixius  jam  opus  a  praecedentibus 
distinctum  inscribitur  ConstittUione» 
apostolarum  seu  apostolicae,  cujus  tres 
distingui  possuntpartes,  quarumprior 
complectens  IL  VI  est  ampla  StSaoxa- 
Xtac  retractatio,  in  qua  pariter  aposto- 
lis  supponuntur  varia  praescripta  ad 
mores,  Ecclesiae  constitutionem,  cul- 
tum  etc.  spectantia.  Altera  pars  seu 
1.  VII.  initio  quidem  est  quaedam  re- 
tractatio  et  ampliatio  libelli  StSayijr 
dein  exhibet  formulas  precandi,  in- 
structionem  de  instituendis  catechu- 
menis  et  administrando  baptismo. 
Pars  III.  demum  seu  1.  VIU.  agit  de 
charismatibus,  de  ministrorum  Eccle- 
siae  ordinationibus  et  occasione  ordi- 
nationis  episcoporum  sacra  illustratur 
liturgia.  Adjunguntur  dein  instruc- 
tiones  pro  variis  fidelium  classibus  et 
in  fine  adduntur  LXXXV  eanones 
apostolorum,  in  quorum  ultimo  exhibe- 
tur  canon  11.  V.  et  N.  T.  omissa  Apo- 
calypsi,  etadmissis  duabus  s.  Clementis 
epistolis  et  constitutionibus  apostoli- 
cis  per  Clementem  propositis.  Unus 
videtur  hujus  compilationis  auctor, 
forte  ille  idem,  qui  s.  Ignatii  M.  in- 
terpolavit  epistolas ,  ApoUinistamm 
sectaeutconjiciunt  addictus.  Fioruisse 
colligitur  exeunte  sec.  IV.  vel  in- 
eunte  V.  Multuminnotuit  haec  compi* 
latio  per  Orientem,  ubi  habita  fait  ut 


13 


ConstitutioneB  apostoloram. 


14 


opiu  apostolonxm  geniiinam,  qaamvis 
temporis  lapsa  ab  aliis  interpolatam : 
in  Occidente  vero  tantam  pars  cano- 
nam,  scil.  priores  50  per  Dionjsiam 
Ezigaam,  qai  illos  recepit  in  saam 
canonamcollectionem.  Prodiit  primam 
graece  et  latine  car.  Fr.  Tarriano, 
Yenetiis  1563,  cajas  ed.  receperant 
Labbe  et  Mansi  in  coll.  conc.  t.  1 ; 
noyam  yersionem  caravit  Cotelier 
inter  op.  PP.  apost.  t  1  cam  docto 
commentariOf  Parisiis  1624.  Prostat 
etiam  in  Gallandi  bibl.  PP.  t.  IIL  et 
in  Migne  P.G.  1. 1,  509 — 1175  sine 
canonibas  apostoloram,  et  aliis  ed. 
omissis  criticam  ed.  carayit  Lagarde 
Constitutumes  apostolarum  (ezclasis 
canonibas)  Londini  et  Lipsiae  1862, 
qaam  recepit  Pitra  in  op.  Jaris  eccL 
Graecoram  bistoria  et  monamenta, 
Romae  1864,  I,  110 — 422.    Canones 


1)  Cf.  plura  de  hac  compilatione  apud 
Drey  Neue  Untersuchungen  tiber  die 
Konstitutionen  und  Kanones  der  Ap.,  Ttt- 
bingen  1832 ;  et  praesertim  F  u  n  k,  qui 
iteratis  vicibus  diUgenter  in  i]lud  inqui- 
«itiones  instituit :  Die  apostol.  Konstitu- 
tionen,  Rottenburg  a.  N.  1891 ;  das  achte 
B.  der  ap.  Konst.  und  die  verwandten 
Schriften,  Tttbingen  1893  in  8 ;  die  Zeit 
der  ap.  Konetitutionen  in  Kirchengesch. 
Abh.  IL  359—372;  KL.  3,  1026  etc.; 
Bardenhewer,  qui  de  singulis  hisce 
scriptis  accurate  tractat  §  6.  42.  46.  79 ; 
E h r h a r d  II,  523  ss. ;  Ac  h e  i i  s  Realen- 
cvcl.  I»,  734—741. 


Yero  apostoloram  saepe  prodierant  in 
collecidonibas  conc,  canonam,  in  ed. 
coiporis  jaris  canonici,  in  Hefele 
Conciliengesch.  I*,  793 — 823  etc.  — 
Posteriores  yersiones,  recensiones,  re- 
tractationes  etc.  sive  Didascaliae  sive 
constitationom  sive  canonam  apostoli- 
coram,  qaia  minas  ad  nos  spectant 
minorisqae  faerant  celebritatis,  prae- 
termittimas.  —  De  Testamento  D.  N. 
J.  Christi,  qaod  qaadamtenas  ex  1.  YIIL 
constitationamapostoloram  proflaxisse 
yidetar,  jam  sapra  egimas  p.  9  a.  — 
Alterias  generis  est  Testafnenttmi  XII 
patriarcharum  ignoti  aactoris  sane 
christiani,  nam  insigniaoo  continentar 
testimonia  pro  Christi  divinitate.  Cita- 
tarilladjamab  Origene:  stilas  vero 
est  hellenisticas,  qaalisineantesec.IL 
jam  in  desaetadinem  abiit  Adscribit 
aactor  singalis  fere  patriarchis  verba 
de  Filio  Dei  in  natara  hamana  ventaro 
deqae  Ecclesia  gentiom  N.  T.,  qao  ja- 
daeos  facilias  ad  fidem  attraheret ;  dein 
nititar  lectores  ab  iis  abstrahere  pec- 
catis,  in  qaae  patriarchas  lapsos  prae- 
ter  Scriptaras  tradit,  et  ad  illoram  vir- 
tates  Imitandas  excitare  ^).  Saepe  pro- 
diit  et  seorsim  et  in  patrom  bibliothe- 
cis,atinMigneP.G.II,  1037 — 1151. 


')  Cf.  B  0  u  8  8  8 1  die  Testamente  der 
zwOlf  Patriarchen  in  Zeitschr.  ftir  neutest. 
Wiss.  1900,  2,  141—175;  Potthastp. 
1163. 


n. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  n. 

(101—200.) 


7.  Priori  secoli  II.  parte  adhnc  ra- 
rescunt  scriptores  ecclesiastici  ob  eas- 
dem  qaas  n.  2  assignaYimas  rationes. 
Initio  statim  occorrit  lacidissimam 
martjris  exemplum  s.  Ignatius  ex 
remoto  Oriente,  merito  Theophoras 
cognominatas,  apostolorom  discipalas, 
vir  in  omnibus  apostolicas  ^),  antioche- 
nae  ecclesiae  tertias  seu  secandns  post 
Petram  ap.  episcopas.  Persecutionem 
commoYente  Trajano  damnatus  ad 
bestias  Bomam  yinctas  mittitar.  In 
itinere  Smymam  attigit,  ubi  Polycar- 
pos,  suus  forte  condiscipulus,  episco- 
patam  gerebat,  atque  ecclesiis,  quae 
ipsi  occurrerant  in  via  eamque  &alata- 
yerant,  per  suos  pastores  mercedemre- 
pendit,  missis  ad  illas  litteris  gratias 
agens,  quae  spiritualem  cum  oratione 
et  exhortatione  gratiam  stillabant.  Bo- 
manis  scripsit,  ne  suum  praepedirent 
martyrium.  Summo  ardore  patiendi  ad 
illud  fortiter  subeundum  se  accinxit, 
leonumque  audiens  rugitum  suspira- 
bat:  >Frumentum  Christi  sum,  denti- 
bus  bestiarum  molar,  ut  panis  mundus 


inveniar^)*.    Obiit  fortissimus  martyr 
a.  107»  juxta  alios  yero  a.  yel  104  vel 


i)£u8ebiu8    caesar. 
a.  ioi. 


in   Chrou.   ad 


•)  ItaHieronymuBde viris ill. c.  17. 
ez  ejusdem  martyris  ep.  ad  Romanos. 
FortiBsima  ejus  mors  describitur  in  actis 
martyrii,  quae  vulg.  Martyrium  Colber- 
I  tinum  yocantur.  T^xtum  graecum  pri- 
mu8  edidit  R  u  i  n  a  r  t  eaque  ad  nostram 
usque  aetatem  habebantur  genuina.  Qra- 
ves  tamen  auctores  jam  ea  in  dubium 
vocarunt  eorumque  genuinitatem  ob  ar- 
gumenta  tum  interna  tum  externa  ue- 
gant,  ut  Ullhorn,  Zahn,  Kraus,  Funk. 
qui  iteratis  vicibus  quaestionem  ad  exa- 
men  revocavit,  ultimo  in  Kirchengesch. 
Unt.  II  diss.  17  p.  338  -347,  ..ightfoot 
qui,  judice  E  h  r  h  a  r  d,  quem  cf.  de  hac 
controversia  II,  569,  invicte  suppositio- 
nem  eorum  actorum   in  sua   ed.  com- 

Srobavit.  Genuinitatem  vero  tuentur 
i  r  s  c  h  1  Lehrb.  der  Patrol.  1  §  39 ;  hist. 
pol.  Bl.  1879LXXX1V,  89—102;  Sepp 
ib.  1898CXX1,  516-520;  CXXII,  360— 
370,  et  iterum  Katholik  1901,  II,  264— 
273 ;  in  primis  D  u  r  e  t  magna  eruditione 
et  sagacititeKath.  Schweizerblfttter  1890 
VI,  297-337;  466—493;  1891  VU. 
54—68.  Juxta  Jungmann  argumenta.  pro 
^enuinitate  praevalent.  Habes  ea  acta 
la  ed.  laudatis  ep.  s.  Ignatii ;  ita  apud 
F  u  n  k  I,  254  -  65  et  in  nostris  opusc. 
sel.  SS.  PP.  XIII,  49—67.  Triplicem  aliam 
formam  martyrii  s.  Ignatii  exhibet 
Funkib.  11,  218—275. 


17 


8S.  IgnAtittB  et  Polycarpus  M. 


18 


1 1 6.  Septem  reliquit  tpistoUu,  veras 
literaturae  christianoe  margaritas  som- 
mique  pro  doctrina  catholica  momenti. 
Hinc  acerrima  ezarsit  controyersia  de 
eorum  genuinitate  eoque  magis  qaod 
et  spuriae  sub  s.  Ignatii  circumferren- 
tur  literae,  et  genuinae  alia  atque  alia 
recensione,  subinde  interpolatae  re- 
perirentur.  »Sedgravissimi  plurimique 
auctores,  catholici  omnes,  protestantes 
plerique  genuinitatem  epistolarum  vin- 
dicaverunt,  atque  generatim  brevioris 
recensionis  authentiam  agnoverunt  ^).  * 
Oenuinae  ejus  epistolae  sunt  ad  Ephe- 
sios,  Magnesianos,  Trallianos,  Bomanos, 
Philadelphenses,  Smjmaeos,  et  ad 
Poljcarpum.  Stilo  admodum  vivaci  et 
verbis  gravissimis  fideles  hortatur»  ut 
sibi  caveant  ab  haereticis  et  sectariis, 
ut  foveant  concordiam  et  subjectionem 
sub  suis  episcopis^  qui  loco  Dei  ipsis 
praesident  atque  in  singulis  ecclesiis 
centrum  sunt  unitatis,  hinc  luculen- 
tum  sunt  testimonium  pro  hierarchia 
ecclesiastica   constante    ex   episcopis^ 


*)  Ita  Fessler-Jungmann  §  37 
Praeprimis  hac  de  controversivi  consu- 
lendus  Funk,  qui  solidia  argumentis 
earum  genuinitatem  tnetur  in  1.  Die 
Echtheit  der  Ignatianiachen  Briefe  aufs 
neue  vertheidigt  Tabingen  1883 ;  KL.  VI, 
581 — 590 ;  etin  proleg.  suae  ed.  PP.  apost. 
t.  I.  p.  XLIII— LXXXIII.  In  recentiori 
op.  Kirchengesch.  Untersuch.  II  diss. 
18  p.  347 — 359  probat  inter^olatorem,  cui 
tribuendaestlongiorrecensio,  non  fuisse 
Semiarianum,  ut  aliqui  conjecerant,  sed 
Apollinaristam.  In  op.  vero  die  apost. 
Konatitationen.  Rottenbnrg  1891  p.  281- 
355  nititur  ostendere  interpolatoris  iden- 
titatem  cum  iUarum  constitutionum  com- 
pilatore.  W.  Cureton  Vindiciae  Igna- 
tianae  Londini  184(),  et  Corpus  Ignatia- 
num :  a  complete  collection  of  the  Igna- 
tian  epistoles  genuines ;  interpolated  and 
spurious,  ib.  1849.  J.  N  i  r  s  c  h  l  die  Theo- 
logie  dea  hl.  Ignatius  aus  seinen  Briefen 
dargestellt  Mainz  1880;  Lehrb  d.  Patrol.  1 
$  35  B8. ;  Bardenhewer  §  9;  Fabri- 
cius-Harless  bibL  gr.  V.  Batiffol 
La  Litterature  grecque  Paris  1898  ed.  2 
§  5;  Fihrhard  altchr.  Lit.  I  §  7  p.  52- 
58;  II  §  5  p.90— 100;  Harnack  GeBch 
der  altchristl.  Lit.  I,  75-86. 


presbyteris  et  diaconis,  quae  sit  iasti- 
tutionis  divinae.  Saepe  prodierunt  hae 
epistolae  inter  opera  PP.  apostolicorum; 
ila  aliis  ed.  omissis  cura  Zahn, 
Lipsiae  1876;  1900  ed.  3.  minor; 
Funk  L  172—253;  qui  in  t.  11; 
p,  46 — 213  exhibet  recensionem  lon- 
giorem;  Lightfoot  The  Apostoiic 
Fathers  p.  II.Londini  1885;  1889,  ed. 
copiosa  ob  literaturam;  Migne  V, 
9 — 991,  ubi  reperies  ep.  etiam  inter- 
polatas,  doctissima  aliorum  prolego- 
mena  et  dissertationes  in  s.  Ignatium. 
fragmenta  et  alia  ad  eum  spectantia. 
Praeter  has  ep.  genuinas  aliae  quin- 
que  (6)  lingua  graeca  circumferuntnr, 
scil.  ad  Mariam  Gassobolitam  (prope 
Zarbum  in  Cilicia),  scil.  responsio  ad 
haJQS  literas,  ad  Tarsenses,  ad  Antio- 
chenses,  ad  Heronem  diaconum  antio- 
chennm,  ad  Philippensos  de  baptismate, 
quae  diu  genuinae  habebantur  >ob  stili 
similitudinem  etspiritum  vereapostoli- 
cum«  teste  Bellarmino  de  script. 
eccles;  modo  tamen  ab  omnibus  criti- 
cis  spuriae  censentur;  imo  ab  Apoili- 
narista  interpolatae  vel  compilatae; 
multo  magis  suppositae  sunt  tres  aliae 
epistolae,  quae  latine  tantum  exstant, 
duae  sciL  ad  Joannem  ap.  et  una  ad  b. 
V.  Mariam  (cum  hujus  responso). 

8.  A  s.  IgDatio  nolumus  sejungere 
s.  Polycarpum  fidelissimum  inepi- 
scopatu  coUegam,  forte  etcondiscipulum, 
de  quo  ita habet  s.  Hieronymusde 
viris  illustribus  c.  17:  ^Poljcarpus, 
Joannis  ap.  discipulus  et  ab  eo  Smjr- 
nae  episcopus  ordinatus,  totius  Asiae 
princeps  fuit,  quippe  qui  nonnullos 
apostolorum  et  eorum.  qui  Dominam 
viderant,  magistros  habuerit  et  viderit. 
Hicpropterquasdam  super  diePaschae 
quaestiones  sub  imp.  Antonio  Pio  £c- 
desiam  in  Urbe  regente  Aniceto  Romam 
venit  (c.  a.  154  vel  155),  ubiplurimos 
credentes  Marcionis  et  Valentini  per- 
suasione  deceptos  reduxit  ad  fidem. 
Cumque  ei  fortuito  obvius  fuisset  Mar- 
cionetdiceret:  Cognoscis  nos  ?  respon- 


19 


101—200.  S.  PolycarpuB  M. 


20 


dit:  Cognosco  primogenitum  diaboli. 
Postea  vero  regnante  Marco  Antonino 
et  Lucio  Aorelio  Gommodo,  qaarta  post 
Neronem  persecatione,  Smymae  se- 
dente  proconsule  et  universo  populo 
in  amphitheatro  adversus  eum  perso- 
nanie^),  igni  traditus  est.  Scripsit  ad 
PhUippenses  valde  utilem  epistolam, 
quae  usque  hodie  in  Asiae  conyentu  le- 
gitur*).*  Haec  una  superest:  scripse- 
rat  siquidem  plures  epistolas  ezhorta- 
torias  ad  vicinas  ecclesias,  ut  eas  con- 
firmaret)  tum  et  ad  fratres,  ut  in  actis 
martyrii  refertur.  Porro  epistolae  ad 
Philippenses^),  quametiam  Irenaeus 
ni,  3  perfectissimam  (txavwtdtT])  dicit, 
>ex  quaquicunque  salutis  suae  curam 
gerunt,  poterunt,  si  volent,  et  formam 
fidei  illius  et  veritatem  praedicationis 
agnoscere,*  teitum  graecum,  sed  non 
integrum    (desunt  postrema  5  capita) 


M  Juxta  ep.  enim  ecclesiae  smymensis 
de  ejus  martyrio  n.  12 :  «universa  multi- 
tudo  gentilium  et  Judaeorum  .  .  .  effre- 
nata  ira  et  magna  voce  conclamabat :  Hic 
est  impietatis  praeceptor,  pater  Christia- 
norum,  deorum  nostrorum  eversor,  qui 
multos  docet,  ne  sacrificent,  neve  deos 
adorent.»* 

•)  Ejus  martyrium  sane  genuinum 
(cc.  1 — 20;  c.  21.  22  postea  videntur  ad- 
jecta)»  cujus  magnam  partem  Eusebius 
in  suam  recepit  Hist.  eccl.  IV,  1 5,  reperies 
inter  opera  r  P.  apost ,  quorum  editiones 
plures  jam  supra  laudavimus,  apud 
Mignepatrol.  gr.  V,  1029-46;  Funk 
[,  282—309  etc.  et  in  nostriB  opusc.  SS. 
PP.  XIII,  68—86;  praeprimis  Hiigen- 
feld  in  op.  supra  laudato  II,  604—645; 
III,  353—468.  Ab  eo  distingui  debet 
Vita  8,  Polycarpi  versa  et  edita  in  actis 
SS.  cura  BoIIandi  mense  Jan. II, 695 — 
705  ed.  Antwerpiae  1645,  et  apud  F  u  n  k 
315—57,  quae  circumfertur  sub  nomine 
P i 0 n i i ;  graece  primum  a  Duchesne 
Parisiis  1881.  Ea  videtur  esse  sec.  IV., 
caret  autem  pretio  historico  teste  B  a  r- 
d  e  n  h  e  w  e  r  ed.  1  §  11* ;  ed.  2  §  59«. 

«)  De  hujus  epistolae  genuinitate  prae- 
ter  alios  docte  disputat  F  u  n  k  op.  cit. 
Die  Echtheit  der  Ignatianischen  Briefe 
etc.  p.  14-42,  et  KL.  X,  145—154,;  de 
variis  inter  eruditos  controversiis  cf. 
Ehrhard  I,  58-61;  II,  86— 90;  Har- 
nack  Gesch.  der  altchr.  Lit.  I,  69—74; 
Bardenhewer  ed.  2§10;  Krdger  §8. 


primus  inyenit  Fr.  T  u  r  r  i  a  n  u  s,  edi- 
dit  Petrus  Halloiz  1633,  dein  plu- 
res  alii  eam  et  yersionem  latinam  ve- 
terem,  quae  illa  5  cc.  exhibet,  typis 
dederunt  inter  opera  PP.  apostolico- 
rum,  ut  Funk  I,  266 — 282;  Migne 
V,  1005 — 16;  Zahn,  Lightfoot  in 
op.  cit.,  CDJus  ed.maximeaberuditione 
laudatur  etc.  De  fragmentis  quinque 
responsionum  capitulorum  s.  Polycarpi 
saItemdubiis(MigneI.c.  1025 — 1 029), 
quae  cirea  sec.  VI.  medium  Victor 
Capuanus  e  graeco  latine  reddita  cate- 
nae  suae  in  quatuor  Evangelia  intexuit, 
cf.  Fessler  -  Jungmann  §  39. 
Magna  autem  est  controversia  de  annc 
mortis  s.  martyris.  Alii  alium  conji- 
ciunt,  et  quidem  inter  annos  147 — 
175;  probabilior  jam  censetur  senten- 
tia,  quae  martyrium  assignat  23.Febr. 
155. 

9.  Inter  opera  patrum  apostolico- 
rum  recensetur  et  I.  qui  inscribitur 
P(Mtor  Hermae,  quem  plures  putant 
esse  illum,  qui  a  s.  Paulo  ap.  salutatur 
Bom.  16,  14.  De  eo  >sciendum  est, 
scribit  Eusebius  H.  E.  III,  3,  eum 
librum  a  nonnullis  equidem  in  dubium 
esse  revocatnm,  ob  quos  inter  receptae 
auctoritatis  libros  poni  non  potest;  ab 
aliis  vero  maxime  necessarius,  iis  prae* 
sertim,  qui  introductoria  ad  religionem 
indigentinstitutione  judicatus  est;unde 
etiam  in  ecclesiis  eum  publice  lecturo 
ficimus,  et  quosdam  e  vetustissimis 
scriptoribus  testimonio  ipsius  usos  esse 
comperi. «  Magna  revera  fruebatur  auc- 
toritate  in  Oriente,  praesertim  apud 
Origenem,  qui  eum  L  putavit  in- 
spiratum  (L  z.  explanat  in  ep.  ad  Bom. 
16,  14),  apud  Irenaeum,  quilV, 20 
n.  2  ejus  verba  citat  ut  s.  Scripturam, 
Clementem  alex.  etc.;  minus  apud 
occidentales :  quam  ob  rem  H  i  e  r  o  n  y- 
m  u  s  de  viris  ill.  c.  1 0  testatur  eum  I. 
>apud  Latinos  pene  ignotum  esse.^ 
Tribuendum  id  forte  videtur  auctori 
fragmenti,  quod  dicitur  Murato- 
rianum,  qui  iUum  canone  excludit, 


21 


Hermae  Pastor. 


22 


quaznvis  legendmn  censeat.  Sed  quis 
est  ille  Hermes  vel  Hermas?  Fait 
quondam  Romae  servus,  sed  libertate 
donatus  matrimonium  iniit  atque  mer- 
caturam  egit.  Lucrum  inde  sibi  com- 
paravit  magnum  sed  non  satisjustum, 
quod  non  cessit  in  bonum  familiae: 
nam  et  uzor  non  irreprehensibiliter 
yixit,  filii  in  persecutione  abnegarunt 
fidem,  ipse  redactus  ad  angustias 
amissis  divitiis  male  comparatis  coac- 
tus  est  excolere  agmm,  in  quo  babuit 
yisiones  t;t  reyelationes,  quas  describit. 
Si  quaeris  ejus  aetatemquavizit:  ipse 
se  aequalem  scribit  s.  Clementis  romani, 
nam  ad  eum  delegatur,  qui  ejus  scri- 
ptum  ad  alios  mittat  ecclesias.  Verum 
ex  fragmenti  Muratoriani  testimonio 
Tidetur  fuisse  Pii  I.  pontificis  (139 — 
154)  frater.  Hinc  quae  de  se  refert 
non  yidentur  satis  digna  fide  et  indi- 
cia  intema  auctorem  produnt  sec.  11., 
quae  sententia  jam  praevalet  apud  auc- 
tores  criticos.  Neque  adeo  commen- 
danda  yidetur  1.  doctrina.  Quamvis  au- 
tembicl.Juxtacard.  Bellarminum 
de  script.  eccL,  multa  utilia  habeat,  ut 
8.  Hieronymus  scribit,  habet tamen 
etiam  aliqua  nozia,  ut  de  unica  poe- 
nitentia  secundum  errores  Novatiano- 
rum,  quibus  hic  L  omnino  fayere  vi- 
detur^):  ut  etiam  illud  de  duobus 
geniis  sive  de  duobus  angelis  uno  bono 
et  altero  malo  singulis  hominibus  a  Deo 

1)  Multi  suntf  qui  auctorem  noBtram 
erroris accuaant,  utFunk,  Ducheane 
ete.,  sed  vicissim  non  desunt  qui  eum  de- 
fendant,  ut L  u  m  p  e  r  de  doctrina  Hermae, 
I,  127  88.  apud  Migne  P.  G.  11,  878, 
Coteleriusin notis;  F e s 8 1  e r-J u n g- 
mann  §  43;  Rambouillet  L'ortho- 
doxie  du  \\  du  Pasteur  d'Herma8,  Paris 
1880  adversus  Duchesne;  un  dernier 
mot  8ur  Torthodoxie  d'Herma8,ib.  1880. 
De  ipsiuB  doctrina  cf.  praeter  alios,  quos 
adducit  Bardenhewer  prae  primi8 
consulendus  §  11,  BrUll  der  Hirt  des 
Hermas  nach  Ursprung  und  Inhalt  un- 
tersucht,  Freiburg  1882 ;  F  u  n  k  ;^in  pro- 
leg.  ed.  opp.  apoBt.  1878 ;  1887.  I  \  theoL 
Qtl8.hr.  1888  LXX,  51-71;  KL.  V, 
1839-1844;  Nirschl  §  31  S8.  et  in  op. 
Der  Hirt  des  Hermae,  PaBsau  1879. 


tributis,  quem  errorem  ex  hoc  auctore 
accepit  Cassianus  Collat.  VIII,  17; 
XIII,  1 2.  Hinc  in  deoreto  Gelasio  tri- 
buto  1.  Pastoris  recensetur  inter  IL 
apocryphos,  qui  non  recipiuntur.  Quare 
jam  controversum  est,  num  Hermas 
auctoribuo  apostolicis  sit  accensendus. 
Id  priori  tempore  fere  communi  con-- 
sensu  fuit  defensum,  atque  etiam  a 
Fessler  et  Nirschl;  recentiori  ae- 
tate  Hefele,  Funk  aliique  plures 
negant  auctoritate  innixi  fragmenti 
Muratoriani  1) ,  quibus  et  assentit 
Jungmann  §  43.  Scopus  auctoria 
est  reformatio  et  emendalio  vitae  chri- 
stianae  et  ecclesiasticae,  hinc  ad  poeni- 
tentiam  ezcitat,  quem  in  finemobocu- 
los  ponitpersecutionesinstantesetim- 
minentem  adventum  Chrisii  ad  judi- 
cium.  Proponit  autem  in  suo  opere 
visiones  5,  mandata  1 2,  et  similitudi- 
nes  stsu  parabolas  decem.  Innotuit  ad 
a.  1856  operis  yersio  tantum  latina, 
sed  summae  antiquitatis,  forte  jam 
sec.  IL,  quam  yulgatam  dicunt,  ut 
distinguatur  ab  alia,  palatina  dicta, 
postea  reperta.  Eam  ezhibent  Cote- 
lier,  Galandi,  Migne  P.  G.  U, 
892—1025,  Hefele  in  suisedit.  PP. 
apostolicorum,inprimis  Hilgenfeld 
in  op. :  Hermae  Pastor,  Yeterem  lati- 
nam  interpretationem  e  codd.  ediditA. 
H.;Lipsiae  1873.  Demum  et  teztus 
graecus  inyentus  est  (in  fine  mancus), 
quem  ezhibent  Hilgenfeld  N.  T,  extra 
eanonem  receptum,  III,  Lipsiae  1866; 
1881:  seorsim  1887,  quam  tamen  ed.  yiri 


*)  Fragmentum  hoc  celebre  a  M  u  r  a- 
1 0  r  i  (t  1750),  qui  illud  reperit,  nomeu 
accepit,  estque  catalogua  librorum  N.  T., 
non  tamen  integer,  initio  enim  et  fine 
caret,  seculi,  ut  viri  critici  censent,  se- 
cundi  atque  probabiliter  versio  ex  grae- 
co.  Magno  iUud  ob  8uam  vetustatem  in 
pretio  est  apud  eos,  qui  introductioni  in 
8.  Scripturam  student.  Cf.  Th.  Zahn, 
Gesch.  des  neutest.  Kanons  1890.  II,  1. 
1— 143;Bel8er  Einleitung  in  da8  N.  T., 
Freiburg  1901  §  61.  Cujus  sit  non  con- 
Btat,  neque  enim  eat,  ut  aliqui  conjiciunt, 
B.  Hippolyti. 


23 


101—200.  Hermae  Pastor,  Papias,  ep.  ad  Diognetam. 


critici  non  commendant.  Gebhardt 
et  Harnack  cum  yersione  palatina 
PP.  ap.  op.fasc.III,  Lipsiae  1877;  ed. 
IIlminorl900;  Funk  Opp.  PP.  ap.I, 
334-552,Tubingaei878;  1887;  1901. 
Non  defuerunt  (Hilgenfeld  aliique 
recentiores),  quiconjicerenttotum  opus 
non  unius  esse  auctoris,  sed  plurium, 
duorum  sciL  vel  trium,  yel  quod  in 
idem  fere  recidit,  illud  esse  interpola- 
tum:  operis  tamen  unitatem  tuentur 
Ad.  L  i  n  k  Die  Einheit  des  Pastor,  Mar- 
burg  1888;  Baumgaertner  Die 
Einheit  des  Hermasbuches,  Freiburg 
1889;  Funk  theoL  Qtlschr.  1899 
LXXXI,  321—360.  Nirschl  vero  I 
§  32  ut  veterum  circa  auctoris  nostri 
aetatem  opiniones  conciliaret,  mediam 
inire  nititur  viam  operis  sciL  auctorem 
esse  Hermen,  quem  Paulns  Bom.  16, 
i  4  balutat,  versionis  vero  latinae  auc- 
torem  Hermam  Pii  L  fratrem.  Mirum 
autem  esse  non  debeat  in  tanta  de  auc* 
tore  controversia^)  viros  eruditos  dis- 
sentire  etiam  de  accuratiore  aetatis 
libri  determinatione.  Yariant  enim  in- 
ter  a.  100 — 150.    Cf.  Kriiger  §  12. 

10.  >Papias  Joannis  auditor,  hie- 
rapolitanua  in  Asia  episcopus  quinque 
tantum  scripsit  (c.  130)  volumiua, 
quae  praenotavit:  Explanatio  semKh' 
num  Domini  (XoYicov  xoptaxaiv).  In 
quibus,  cum  se  in  praefatione  asserat, 
non  varias  opiniones  sequi,  sed  apo- 
stoloB  habere  auctores,  ait:  >Gonside- 
rabam,  quid  Andreas,  quid  Petrus  di- 
xissent,  quid  Philippus,  quid  Thomas, 
quid  Jacobus,  quid  Joannes,  quid  Mat- 
thaeus  vel  alius  quilibet  discipulorum 
Domini ;  quid  etiam  Aristion  et  senior 
Joannes  discipulL  Domini  loquerentur. 
Non  enim  tantum  libri  mihi  ad  legen- 
dum  prosunt  quam  viva  vox  usque 
hodie  in  suis  auctoribus  personans.* 


*)  Cf.  de  his  controversiiB  erudite  dia- 
«erentem  E  h  r  h  a  r  d  I,  fjl— b'4 ;  li,  100— 
111;  testimoDia  yeteraai  de  ho3  opere 
apud  Harnack,  Gesch.  der  altchnstL 
Lit.  I,  49—58. 


Ita  legimus  apud  Hieronjmum  de 
viris  ilL  c.  18.  Dolendum  opus  peri- 
isse  raraque  tantum  ezstare  fragmenta, 
quae  diligenter  collegerunt  G  a  1 1  a  n  d  i, 
Bouth,  ed.  2  p.  3 — 44;  Migne  V, 
P.  G.  1255—1262;  Funk  Opp.  PP. 
apost.  II,  276 — 300  etc.  Fuit  veroPa- 
pias  juxta  Eusebium  HE.  III,  39, 
in  quibusdam  nimis  credulus,  imo  et 
aliquot  Domini  effata  perperam  intel- 
lexit,  unde  occasionem  praebuit  errori 
de  regno  millenario,  in  quem  aliquot 
veterumejus  auctoritate  eommotos  in- 
duzit  ^).  Quando  vixerit  noa  satis  liquet. 
Jungmann  §  27  eum  vixisse  c  a. 
120,Kihn  KL. IX,  1379— 1382 intra 
a.  75 — 150;  Bardenhewer  eum 
intra  a  70 — 90  natum,  mortuum  vero 
c.  161 — 63es8eopinatur.  —  Denique 
mentione  dignus  est  auctor  anonymus 
epiatolae  plane  in signis  ad  Diognetum^ 
quae  inter  opera  Patrum  apostolicorum 
saltem  dubia  referri  solet.  Deeaaltum 
apud  veteres  silentium:  primus  eam 
reperit  Henr.  Stephanus  1592  in 
unico  cod.  sec.  ut  videtur  XIII,  qui 
cum  bibliotheca  argentoratensi,  qua 
asservabatur,  in  obsidione  urbis  1870 
consumptus  est.  Quis  fuerit  auctor, 
quo  tempore  scripserit,  diOiciUimum 
est  dijudicare.  Alii  eam  assignant  jam 
sec  L,  alii  s.  Justino,  alii  aetati  Tra- 
jani  imp.  (98 — 117),  ut  Moehler 
Ueber  den  Brief  an  Diognetus  (Ges. 
Schriften  I,  19 — 3l),  cui  adstipulati 
sunt  Permaneder,  Alzog,  Frep- 
pel  etc,  alii  sec.  III,  imo  et  lY,  quae 
posterior  opinio  jam  ab  omnlbus  fere 
rejicitur :  consentiunt  enim  viri  eruditi, 
sed  conjecturis  mere  internis  innixi, 

')  Cf.  de  eo  praetsr  alios.  quos  laudat 
Bardenhewer  §  12,  Hiigenfeld 
Papias  V.  HieraMoIis  in  Zeitachr.  fHr  wis- 
senschaftliche  Theol.  1875.  XVIll,  231— 
270 :  1886  XXIX,  257-91 ;  Z  ah n  Papiaa 
y.  H.  seine  geschichtliche  Stellung,  sein 
Werk  und  sein  Zeugniss  aber  die  Evan- 
gelien  in  theol.  Studien  und  Kritiken 
1866.  XXXIX,  649—696 ;  Gesch.  des  neu- 
test.  Kanons,  I.  2,  849—903;  11,2,  790 
797;EhrhardII,  111  —  114. 


26 


Apologetae  christiani.  Quadratns,  Aristides. 


26 


sainmam  esse  ejas  antiquitatem  ^).  Pro- 
diit  cora  Gallandi  Bibl.  vet.  PP.  I, 
320,  Migne  P.  G.  II,  1167—1186, 
Otto  in  corp.  apol.  III,  158 — 211, 
Fnnk  l,  310 — 333;  inter  opuscnla 
sclecta  SS.  PP.anobiseditaXV,  182— 
200.  Stilo  eleganti  et  plane  nobili  est 
conscripta,  atqae  continet  praeclaram 
religionis  christianae  apologiam,  qua 
ejas  rationem  reddit  Diogneto  nondam 
christiano,  ejas  tamen  doctrinae  co- 
gnoscendae  capido.  Ultima  duo  capita 
(cc.  11.  1  i)  eraditis  videntar  alia  ad- 
jecta  mana :  eoram  tamen  genainitatem 
taetor  Kihn  in  1.  eraditoetaccurato: 
Urspmng  des  Briefes  an  Diognet,  Frei- 
burg  1882.  Conjicit  porro  ep.  aacto- 
rem  esse  forte  Aristidem:  cui  con- 
jectarae  et  aiii  viri  eraditi  favent :  vero 
eam  impagnat  S  e  e  b  e  r  g  Die  Apologie 
des  Aristides,  in  Forschangen  zur  Ge- 
schichte  des  neatest.  Kanons,  1893  V, 
240  ss. 

1 1.  Ab  hoc  scriptore  anonymo,  quo 
scriptoram  apostolicomm  seriem  ab- 
solvimas,  et  qui  apologetanim  religic- 
nis  christianae  forte  primas  censeri 
potest,  ad  alios  sec.  II.  apologetas 
transeamas,  qaomm  haud  pauci  hoc 
seculo   comparent.   De  Quadrato^) 


«)  Cf.  Ehrhard  I,  64—68;  II,  250— 
252;  Nirschl  §  43;  Funk  KL.  III, 
1774—1779;  Bardenhewer  §  2.?,  qui 
de  ea  scribit :  Die  Antwort  zeichnet  sich 
au8  durch  Vomehmheit  des  Tones,  Tiefe 
der  Auffassung,  Pracht  und  GJanz  der 
Dflrstellung;  dieSchilderung  des  Lebens- 
wandels  der  Christen  (c.  5.  6)  ist  von 
hinreissender  Wirkung. 

> )  Xotitias  veterum  de  (^uadrato 
ejusque  ajpologia  collecta  reperies  apud 
Routh  Reliquiae  sacrae  I*,  69—79; 
Otto  corpus  apolog.  christ.  Jenae  1872 
IX:  333-341;  Bardenhewer  §  14; 
KL.  X,  645—647,  qui  notat  tres  vel  sal- 
tem  duo8  hujusnominis  viros  fere  aequa- 
lee  ease  distinguendos.  Nostmra  forte 
eundem  esse  cum  eo,  cujus  merainit  E  u- 
aebiu8  H.  E.  III,  37  tamquam  prophe- 
tica  gr.!tia  illustriB,  non  vero  cum  (^ua- 
drato  episcopo  athenienni,  qui  floruit 
inter  a.  161—180. 


apostoloram  discipalo  refert  Ease* 
bias  H.  E.  IV.  3  eam  Aelio  Hadriano 
(l  1 7 — 1 3S)  obtalisse  (c.  a.  1 24)  ora- 
tionem  » qaam  pro  defensione  religio- 
nis  nostrae  idcireo  conscripserat,  qaod 
qaidam  malevolihominesyexarenostros 
atqae  incessere  conabantar.  Extat  ho- 
dieqae  apud  plerosqae  ex  fratribus 
haec  oratio,  qaam  etiam  nos  habemos, 
ez  qaa  et  ingeniam  ejas  yiri  et  rectam 
fidei  catholicae  doctrinam  perspicae 
licet  cognoscere.  In  ea  antiqaitatem 
saae  aetatis  ostendens,  ait,  nonnuUos 
eoram,  qui  a  Domino  yariis  oppressi 
calamitatibas  sanati  fuerant,  et  qui  a 
mortuis  resurrezerant,  ad  sua  usqae 
tempora  peryenisse.  *  Dolendum  tamen, 
opas  interriisse  cojas  praeter  hanc  E  u- 
sebii  notitiam  nihil  superest.  — 
»Aristides  atheniensis,  prosequitar 
Hieronymus  e.  20  praeeunte  Eu- 
sebio  H.  E.  IV,  3,  philosophus  elo- 
quentissimus  et  sub  pristino  habitu 
discipulus  Ghristi,  yolumen  nostri  dog- 
matis  continens  rationem  eodem  tem- 
pore,  quo  et  Quadratus,  Hadriano  prin- 
cipi  dedit,  i.  e.  Apohgeticum  pro  chri- 
stianis,  quod  usque  hodie  perseyerans 
apud  philologos  ingenii  ejus  indicium 
est^  Perierat  et  haec  apologia:  yerum 
patres  Mechitaristae  1878  ejus  frag- 
mentum  Venetiis  repererunt  lingua  ar- 
mena:  in  eo  auctor  yeram  de  Deo  doc- 
trinam  ezponit  ^).  Bepertafuitetyersio 
sjriaca  1890;  imo  et  quadamtenus 
uberior  quaedam  teztus  graeci  recensio 
yel  retractatio  in  Vita  Barlaam  et  Joa- 


»)  Cf.  de  Aristide  Bardenhewer 
§  15,  qui  ita  de  ejus  apologia  in  ed,  1. 
scribit:  An  Kunst  der  Anlage  wie  vn 
theologischem  (jrehalte  kann  sie  sich  mit 
den  Schriften  Justins  des  M.  nicht  im 
Entferntesten  messen.  J  u  n  g  ra  a  n  n- 
Fe88ler§55;  Seeberg  der  Apologet 
Aristides.  Der  Text  seiner  uns  erhalte- 
11  en  Schrift^n,  nebst  einleitenden  Tnter- 
suchungen  tiber  dieselben,  Leipzig  1894, 
1 1  jam  antea :  Die  Apologie  des  A.  unter- 
sucht  und  wiederhergestellt  in  Forsch. 
zur  Cxesch.  des  neutest.  Kanone  1893  V, 
159—414;  Sasse  Zeitfichr  f.  k  Theol. 
1  879  p.  612-H18;  Krttger  §:i4. 


27 


101—200.  Apologetae  christiani.  AriBtides, 


28 


sapfa,  qaae  inier  opera  s.  Jo.  Damas- 
ceni  prostat,  et  cnjus  textom  graecom 
exhibuit  Boissonade  in  Anecdotis 
graecis,  Parisiis  1832  IV,  239  ss., 
apud  Migne  P.G.XCVI,  859—1215. 
Prodiit  illud  fragmentum  a  Mecfaita- 
ristis  repertum  Venetiis  1878;  adjec- 
tum  est  aliud  opusculum  de  latronis 
damwe  et  Crucifixi  responsione :  fainc 
inscribitur  editio :  S,  Aristidis  aermo' 
nes  duo:  verum  alter  faic  sermo  plu- 
ribus  viris  eruditis  dubius,  aliis  genui- 
nus  videtur.  Versio  latina  exstat  etiam 
apud  P  i  t  r  a  Analecta  sacra  IV,  2  8  2 — 
286  (textus  armenus  cum  fragmento 
epistolae  ib.  6 — ll);  versionem  ger- 
manicam  interprete  Sasse  faabes  in 
Zeitschr.  far  k.  Tfaeol.  1879  III,  612— 
618col.816;  Himpel  Tfaeol. Qtlscfar. 
Tubingen  1880.  LXII,  109 — 27,  qui 
faujus  opuscuii  genuinitatem  tuetur 
KL.  I^,  1298.  De  versione  syriaca  cf. 
Sobinson  The  Apology  of  A,  on 
befaalf  of  tfae  Cfaristians  from  a  Syriac 

MS edited  witfa  an  introduction 

and  translation  by  J.  Rendel  Harris. 
Witfa  an  Appendix  containing  tfae  main 
portion  of  tfae  original  Greck  text  bj 
J.  Armitage  B.,  Cambridge  1891;  quo 
in  op.  omnia  exfaibet,  fragmentum  scil. 
armenum,  textum  graecum  et  versio- 
nem  syriacam:  quae  tamen  inter  se 
satis  variant.  Versionem  germanicam  ex- 
faibet  ScfaGnfelder  Tfaeol.  Qtlscfar. 
1892.LXXIV,531— 557.  Quodautem 
apologiae  aetatem  attinet,  non  desunt 
viri  critici,  qui  ab  Ensebii  sententia 
dissentiant  censeantque  eam  non  Ha- 
driano,  sed  Antonino Pio  (l38  —  16l), 
forte  sub  initio  ejusdem  imperii  fuisse 
oblatam^). 

1 2.  Praecipuus  faujus  seculi  apolo- 
geta  est  Justinus  pfailosopfaus  et 
martyr.    Natus  est  initio   sec.  11.  in 

»)  Cf.  de  faifl  omnibas  accurate  referen- 
temEfarfaard  11,202— 212,  etjamantea 
in  Literar.  Handweiser  1892  col.  9—16; 
49-54;  Harnack  Text  u.  Unt.  I,  1, 
100—115;  Eealencyclop.  II»,  46. 


oppido  Sicfaem  (Ffa&viae  NeapoUs)  Sa- 
mariae  atque  a  prima  aetate  gentilium 
erroiibus  fuit  implicitus.  Philosopfaiae 
studio  quam  maxime  exarsit  variasque 
scholas  pfailosopfaicas  frequentavit,  at- 
que  apud  platonicos  demum  substitit 
eorum  placitis  valde  delectatus.  Senis 
cujusdam  venerabilis  coUoquio  e  Pla- 
tonis  castris  gradatim  adductus  est,  ut 
s.  Scripturae  lectione  et  meditatione 
vei*am  cfaristianae  fidei  pfailosopfaiam 
sit  amplexus.  Pallio  pfailosopfaico  re- 
tento  diversas  peragravit  regiones, 
Aegyptum,  Asiam  et  Italiam  et  ubi- 
cumque  apostolorum  discipnlos  ac  suc- 
cessores  nactus  esset,  ab  iis  multa  de 
Cfaristo  institutaque  ab  eo  religione 
sciscitatus  est,  et  oblata  occasione 
verbum  Dei  praedicare  non  omisit. 
Plura  conscripsit  volomina  ad  cfaristia- 
nam  fidem  exponendam  magisque  pro- 
pagandam,  et  ad  gentiles,  judaeos  atque 
faaereticos  refellendos.  Bomam  pro- 
fectus  scfaolam  ibidem  apernit  Hic 
Crescentem  cjnicum  aggressus  est  at- 
que  ignorantiae  corruptorumque  mo- 
rum  redarguit:  ejus  forte  studio  et 
insidiis  accusatus  ^),  quod  Cfariatianus 
esset,  pro  Cfaristo  sanguinem  fndit 
(intra  a.  163 — 167).  Plura  reliquit 
egregia  scripta,  inter  quae  eminent 
binae  fidei  cfaristianae  apologiae,  quas 
cum  Antonino  Pio  Augusto  ejusque 
filiis  Marco  Aurelio  et  Lucio  Yero,  se- 
natui  omnique  populo  romano  porre- 
xisset  eandemque  fidem  disputando 
strenue  propugnasset,  obtinuit,  ut  a 
Cfaristianorum  caede  pubiico  principum 
edicto  temperatum  fuerit.  In  priori 
(c.  a.  152 — 153)  initio  improbat  mo- 


I)  Cf.  Acta  (graeca)  bs.  Justini  et  so- 
ciorum,  quae  a  plerisque  criticis  ut  a 
Ligfatfoot,  Harnack,  Efarfaard 
(II,  576)  genuina  faibentur  atque  adeo 
sec.  II.  eese  censentur,  quamvia  forte 
quaedam  temporis  lapsu  addita  fuerint, 
quod  tamen  auctores  cit.  negant.  Reperies 
illa  in  Act.  SS.  Jun.  I,  20  s. ;  in  ed.  opp. 
Justini;  MigneP.G.  VI,  1565— 1572 coL 
1795  8.;  Otto  corp.  apol.  clirist.  UI», 
266—279. 


29 


S.  JustinuB  M. 


30 


dam  procedendi  plane  illegitimam  ad- 
verstLS  Christianos :  foaias  dein  probat 
religionis  christianae  yeritatem  ex  va- 
riis  capitibns,  praesertim  ez  prophe- 
tarom  vaticiniis,  atque  plaribas  dein 
Christianonim  cultom  describit^).  Al- 
tera  apologia  est  brevior  prioris  qaasi 
sapplementam  eiqae  occasionem  prae- 
boit  insigne  injastitiae  et  cradelitatis 
specimen  contra  Christianos  Bomae 
editam:  in  ea  daplici  ethnicorom  ex- 
ceptioni  occarrit,  qaare  scil.  Christiani 
avidi  fatarae  beatitadinis  sibi  non 
mortem  inferant,  at  citias  perveniant 
ad  Deom  et  car  Deas  tam  diras  in 
ipsos  permittat  persecationes.  Satis 
arbitraria  est  conjectara  (Grandl), 
alteram  hanc  apologiam  esse  interpo- 
latam.  Prodierant  hae  daae  apologiae 
searsim  cara  J.  W.  J.  Braan,  Bonn 
1830;  Lipsiae  1883  ed.  IIL  car.  C. 
Gatberlet;  £ragerFreibargl891; 
1896.  —  Tertiom  Jastini  opas  est  pro- 
lixas  ejas  cum  Tryphone  jadaeo  (2ta/o- 
^,  qoi  tamen  integer  non  exstat.  In 
ejas  prooemio  saam  ad  fidem  Christi 
conversionem  narrat;  in  1  p.  (n.  10  — 
48)  praejadicatae  jadaeoram  de  lege 
mosaica  et  de  christiana  religione  opi- 
niones  refellantar;  in  2.  p.  (n.  49 — 
108)  christiana  dogmata  de  Christidi- 
rinitate,  incamatione  et  redemptione 
ex  s.  Scriptoris  probantar;  in  3.  p. 
(n.  109 — 142)  pari  ratione  de  voca- 
tione  gentiam  et  Christi  Ecclesia  per 
prophetas  praedicta  disseritur  ^).  -  Prae- 
ter  haec  opera,  qaae  communi  consensa 


»)  Cf.  Wehofer  0.  P.  Die  Apologie 
Jastina  des  Philos.  u.  M  in  literar-histo- 
ri^her  Beziehung  zum  erstenmal  unter- 
sucht,  Romae  1897,  quo  in  op.  censet, 
hanc  apologiam  orationis  habere  formam 
ad  rhetoricae  artem  expressam  atque 
exemplaris  instar  prae  oculiB  habuisse 
auctorem  Platonis  apologiim.  Coutra 
hanc  tamen  opinionem  scripait  Rau- 
schen  theol.  Qtlschr.  Tilbingen  1899 
LXXXI,  188-206. 

«)Jungmann-FeB8ler  §  51,  qui 
dein  fusiorem  exhibet  argumenti  syn- 
opfiim. 


a  critids  viris  genaina  habentar,  plara 
sant,  qaoram  genainitas  ex  argamen- 
tis  internis  dabia  est  ob  stili  scil.,  ra- 
tionis  cogitandi  et  sententiarnm  qaa- 
nmdam  singnlariom  differentiam.  Hac 
spectant:  Oratio  ad  graeeoa,  in  qaa 
breviter  proponit  tarpes  gentiliam  opi- 
mones  de  diis :  ob  qaas  addactas  est 
at  missis  illorom  saperstitionibas  fac- 
tas  sit  Christianas.  Exstat  etiam  syriace 
liberias  yersa  in  Careton  Spicileg. 
syriaco  1855  p.  61 — 69.  Eecentiores 
critici  libellam  nostro  martyri  abjadi- 
cant.  —  Graviores  jam  adsant  rationes 
pro  genninitate  1.  inscripti :  Cohortaiio 
ad  grcteeos  stilo  florido  et  eloqaenti 
conscripta,  cnjas  scopos  est  demon- 
strare  verae  religionis  cognitionemnon 
a  graecis  scriptoribas,  sed  a  prophetis 
petendam  esse,  illosqae  ex  his  qaae 
dixerint  vera  haasisse.  —  Tractatas  de 
monarchia,  in  qaa  anitatem  Dei  alias- 
que  ejas  perfectiones  probat  ex  testi- 
moniis,  non  tamen  semper  genainis, 
ipsoram  gentiliam.  Quod  si  haec  tria 
opascala  non  sant  Jastini,  saltem  aac- 
torom  sant  antiqaoram,  sec.  forte  jam 
U.yellll. —  Genainam  Zahnhaadim- 
merito  censet  palcherrimum  fragmen- 
tam  yel  opascalam  de  reaurreetione, 
qaam  egregiis  probat  rationibas.  Alia 
Jastini  opera  perierant,  plara  ei  faere 
sapposita,  at  Expositio  orthodoxae  fidei 
seu  de  Trinitate  ^) ;  Epistola  ad  Zenam 
et  Serenum,  qnae  est  exhortatio  ad 
yitam  christianam,  jaxta  Batiffol 
forte  S  i  s  i  n  n  i  i  ep.  novatiani  CP.  Chry- 
sostomo  aeqaalis;  confutatio  qiMrun- 
dam  dogmaium  Aristotelis  ;  Quaestiones 
et  responsiones  (l46)    ad    orthodoxos 


»)  Cf.  D  r  a  e  s  e  k  e.  qui  in  Zeitschr.  fttr 
Kirchengesch.  1883  VI,  1 — 45diedoppelte 
Fassung  der  pseudojust  'ExO-tstc  et  in 
pluribus  aliis  diss.  eam  juxta  breviorem 
recensionem  Apollinario  tribuit.  Verum 
Funk  Kirchengesch.  Abh.  II  diss.  14 
p.  253—291  ostendit  recensionem  lon- 
giorera  esse  originalem  atque  sec.  V; 
alteram  seu  breviorem  esse  cpitomen, 
argumenta  autem  a  Draeseke  pro  Apol- 
linari  allata  thesim  suam  non  evincere. 


31 


101 — 200.   Apologetae  chriBtiani.  Justinus  M., 


32 


(qao  in  op.  sec.  forte  Y.  nonnalla  pe- 
lagianam  haeresizn  redolent,  scribit 
Jnngmann-Fessler);  Quaestiones 
(5)  Christianorum  ad  gentiles,  et  Quae- 
stiones  (io)  gentilium  ad  Christianos, 
qoae  yidentnr  esse  sec.  Y. 

Optimae  openun  Justini  editiones, 
quae  etiam  opera  dubia  et  supposita 
complectuntur,  sunt  Prudentii  Ma- 
rani  0.  S.  Ben.  congr.  s.  Mauri,  Pari- 
siis  1742;  Yenetiis  1747,  etiam  in 
Migne  patroL  gr.  t.  VI  ;  et  Otto 
Jenae  1842 — 43  t.  3;  et  in  corpore 
apologetarum  sec.  II.,  Jenae  t.  V  (seu  III) 
1847—50;  1876 — 81  ed.  3.,ubit.ni, 
210 — 266  fragmenta  aliorum  operum 
genuiDa  exhibet.  Idem  Otto  fuse  dis- 
seruit  de  Justini  M.  scriptis  et  doctrina, 
Jenae  1841,  et  aliis  praetermissis^) 
cf.  Freppel  St.  Justin,  Parisiis  1860; 
inter  Les  Apologistes  au  II®  si^cle 
ib.  1886  ed.  3.  —  Plura  fidei  catboli- 
cae  dogmata  ex  s.  Justini  scriptis 
confinnare  licet,  quae  propter  antiqui- 
tatem  magnae  sunt  auctoritatis.  Quae- 
dam  tamen  benigna  indigent  interpre- 
tatione  »ut  quaedemateriae  creatione, 
de  cultu  angelorum  et  astromm,  de 
salute  aetema  eomm  gentilium,  qui 
secundum  rationem  vixerunt,  de  ani- 
mamm  statu  usque  ad  resurrectionem 
et  extremum  judicium,  de  jurejurando 
christianis  omnino  prohibito  profert.« 
In  nonnullis  etiam  a  vera  deflexit  sen- 
tentia.  Sic  praeter  opiniones  chiliasti- 
cas  angelos  existimayit  cum  mulieri- 
bus  peccasse  (Gen.  6.  2.).  daemonum 
supplicia  ad  judicium  ultimum  esse 
differenda.  Imo  non  desunt  qui  eum 
accusent  erroris  circa  principale  reli- 
gionis  christianae  dogma  de  divinitate 
Verbi,  sed  a  viris  emditis  passim  ex- 
cusatur  et  defenditur.  Stilus  caret  elo- 


')  Copioaaiii  de  s.  Justmo  literatumin 
cf.  apud  Bardenhewer  §  l7;  Ehr- 
hard  1,85-88;  11,217—235:  Fabri- 
ciu8-Harle88  bibl  gr.  V,  c.  1  §  15  s.; 
Harnack  Gesch.  der  altchristl.  Lit  I, 
n9_n4;  Text  und  Unters.1, 1 1. '50— 175: 
190—196;  Krtiorer  §36. 


quentiae  splendore  et  nitore,  hinc 
Photius  cod.  125  scribit:  »Bhetorico 
artificio  nativam  philosophiae  suae  pul- 
chritudinem  colorare  haud  studio  ha- 
buit :  quamobrem  etiam  ratio  ejus  .  .  . 
rhetorica  illa  condimenta  non  spirat 
etc.*:  disserendi  ratio  non  adeo  est 
limpida  et  plana,  ab  orationis  argu- 
mento  subinde  digreditur^). 

13.  Disserendi  elegantia  et  nitore 
Justinum  reliquosque  apologetas  longe 
superat  Marcus  Minucius  Felix, 
Bomae  insignis  causidicus,  cujus  est 
dialogus  perelegans  omato  scribendi 
genere  concinnatus^)  inter  Caecilium 
Natalem  ethnicum  et  Octayium  Janua- 
rium  Christianum,  a  quo  inscribitur 
Octavius.  In  eo  Yulgatas  pene  ethnicos 
calumnias  et  exceptiones  contra  reli- 
gionem  christianam  bene  refellit  atque 
hujus  Yehtatem  egregie  tuetur.  Saepius 
prodiit  libellus  hic  lectu  dignissimus, 
in  Gallandi  bibliothecat.II;Migne 
PatroJ.lat.III,  193 — 652(cumNour- 
ry  diss.),  cur.  Oehler  Lipsiae 
1 8 1 7 ;  J.  B.  K  a  y  s  e  r,  Paderbora  1863; 
inter  opuscula  a  nobis  edita  t.  XV, 
Oeniponte  187 1 ;  1901 ;  accuratissime 
ed.  Halm,  Yiennae  1867;  Dombart 
cum  Yersionegermanica,Er]angen  1 88 1 
ed.  2;  Cornelissen,  Lugduni  B. 
1882;  Leonard  Namur  1883,  ut 
alias  ed.  yeteres  Yel  etiam  recentes 
praetereamus.  Gravis  jam  est  contro- 
Yersia  inter  Yiros  literatos,  num  Minu- 


»)  Cf.  Fessler-Jungmann  §  53; 
Nirschl  §  46  ss. ;  Funk  KL.  VI, 
2060-2073. 

s)  An  Kunst  der  Anlage  wie  an  An- 
muth  der  Darstellung  dtirfte  diese  Schrift 
alle  andern  Apologien  des  AlterthumB 
aberra^en  .  .  .  Derselbe  (M. )  stehtauf  der 
H5he  der  Bildung  seiner  Zeit  und  sucht 
seine  Leser  in  den  Kreiaen  der  gebildeten 
Heiden.  Trotz  aller  Scharfe  der  Kritik 
raacht  sich  denn  auch  immer  wieder  eine 
entgegenkommende  Milde  und  Weit- 
herzigkeit  des  Urtheils  geltend.  B  a  r  d  e  n- 
h  e  w  e  r  §  35  n.  2.  Cf.  etiam  N  i  r  8  c  h  1  l 
§  77 ;  E  b  e  r  t  Gesch.  der  Lit.  des  MA.  l^ 
p.  25—32. 


33 


Minucius  Felix,  Melito  sardenBia. 


34 


cius  noster  praecesserit  Tertallianxim, 
an  hic  eo  sit  vetustior  seu  ei  suppar. 
Haud  pauci  opinati  sunt,  prius  pro- 
diisse  Apologeticum  Tertuiliani:  ve- 
rum  recentiori  aetate  jam  invalescit 
Eberti^)  opinio,  prioritatem  esse  tri- 
buendam  Minncio.  Scriptus  hinc  vide- 
tur  intra  a  180 — 190.  >Alius  sub  no- 
mine  ejus  fertur  de  fato  vel  contrama- 
thematicos  (dialogus  seu  liber),  qui 
cum  sit  et  ipse  diserti  hominis,  non 
mihi  videtur  cum  superioris  libri  stilo 
convenire*.  Ita  Hieronymus  c.  58. 
Hic  tamen  L  non  amplius  comparet. 

14.  Auctor  vere  polygraphus  fuit 
Melito  AsianuS)  sardensis  episcopus 
(t  ante  195),  qui  juxta  Polycraten 
apud  £usebium  H.  £.  V,  24,  »  Spiritu  s. 
afflatus  cuncta  gessit  ^,  et  librum  M.  An- 
tonino  Vero  (t  1 80)  pro  christiano  dog- 
mate  dedit.  » Scripsit  quoque  et  alia, 
refert  s.  Hieronymus  de  viris  ill. 
c.  24  ex  £u8ebio  H.  £.  IV,  26 
(Migne  P.  G.  XX,  392),  de  quibus 
ista  sunt,  quae  subjicimus:  De  Pascha 
11.  2.  de  vita  prophetarum  1.  unum;  de 
Ecclesia  1.  unum ;  de  die  Dominica  1. 
unmn;  de  sensibus  1.  unum,  de  fide 
L  unum,  de  plasmate  1.  unum,  de  ani- 
ma  et  corpore  1.  unum,  de  baptismate 
L  unum,  de  veritate  1.  unum,  de 
generatione  Christi  1.  unum ;  de  pro- 
phetia  sua  1.  unum;  de  Philoxenia  1. 
unum  et  alium  1.,  qui  Clavis  inscri- 
bitur ;  de  diabolo  1.  unum ;  de  Apoca- 
lypsi  JoannisLunum;  icspl  ivaa>[j.dtoo 
0eoo  1.  unum  et'  ExXo7d)v  IL  VI.  Hu- 
jus  elegans  et  declamatorium  ingenium 
TertuUianus  in  VII IL,  quos  scri- 
psit  adversus  £cclesiam  pro  Montano 
(deperditis),  cavillatur  dicens,  eum  a 

*)  Terfcullian«  Verhaitnis  zu  M.  Felix 
in  AbhandL  der  phiL-hist.  Cl.  der  k. 
:4ichs.  Gesellech.  der  Wiss.  Lipsiae  1870 
V,  319—420.  Cf.  copiosam  de  hac  con- 
troversia  literaturam  apud  Ehrhard  I, 
113-117;  II,  284-292,  qui  et  ipse  opi- 
iiioni  Eberti  suflEragatur,  sicut  et  K  i  h  n 
KL.  VIII,  1537—1548;  Reck  theol. 
Qtlschr.  1886,  p.  65—114  etc. 

Hurter,  NomeDclfttor  I  ed.  III. 


plerisque  nostrorum  prophetam  pu- 
tari. «  Sed  praeter  fragmenta  vix  ali- 
quid  superest  horum  operum.  C  u  r  e- 
ton  reperit  sub  Melitonis  nomine 
Apologiam  lingua  syriaca  exaratam, 
quae  tamen  juxta  viros  criticos  non 
videtur  esse  Melitonis  nostri,  sed  Syri 
cujusdam,  qui  forte  et  ipse  Melito 
appellabatur  et  ineunte  sec.  III.  floruit  ^). 
Unus  ex  libris  Melitonis  inscribitur 
Clavis,  Hunc  se  reperisse  arbitratur 
card.  Pitra,  eumque  forma  breviori 
et  longiori  edidit  in  Anal.  sacris  Spi- 
ciL  solesm.  paratis  1884.  II,  3 — 154; 
585 — 623  colL  Spicil.  solesm.  1850. 
n  p.  Xm— XXXV  et  1—150.  Verum 
Bottmanner  in  BuUetin  crit.  1885 
p.  47 — 51  genuinitatem  libri  negat, 
cum  in  eo  s.  Augustini  explicationes 
occurrant.  Idem  censet  Duchesne 
ib.  p.  196  8.  Cum  vero  Pitrae  sodales 
Legeay,  Cabrol  et  Battandier 
cardinalis  sententiamtuerentur,  iterum 
occurrit  Bottmanner  £in  letztes 
Wort  iiber  die  Clavis  Melitonii)  Theol. 
Qtlschr.  1896.  LXXVIII,  614—629. 
»Non  improbabile  tamen  videtur,  in- 
quit  Fessler-Jungmann  I,  239, 
antiquum  Melitonis  librum  ab  aliis 
scriptoribus  decursu  temporis  amplia- 
tum  esse,  adeoque  veluti  basim  con- 
stituere  operis  recenter  sub  ejus  nomine 
publicati^.  Quod  neque  Pitra  omnino 
negat  ^).  Fragmenta  omnia  collectarepe- 
ries  apud  Otto  Corpus  apol.  Christ. 
IX,    374—478;  497—512;  Migne 


»)  Edidit  illud  in  Spicilegio  syriaco 
containing  remains  of  Bardesan,  Meliton, 
Ambrose  and  Mara  Bar  Serapion,  London 
1855 ;  P  i  t  r  a  (cum  versione  latina)  Spicil. 
Solesm.  II  p.  XXXVll  ss.;  cf.  Welte 
Die  Apologie  des  Melito  v.  S.  Theol. 
Qtlschr.  18(i2  p.  384—410. 

^)  Cf.  de  M  e  1  i  t  o  n  e  deque  controver- 
siis  ejus  occasione  excitatis  Barden- 
hewer  §  19'  et  KL.  VIII,  1233-;-1235 ; 
Duval  La  Litterature  syr.,  Paria  1899 
p.  1(:8;  Christ.  Woog  in  diss.  de  Meli- 
tonis  vita  et  scpriptis  in  Migne  P.  G. 
V,  1145— l'i()8;  praesertim  Ehrhard  L 
98— 100;  II,  258— 262;  HarnackTexte 
und  Untera.  1, 1,240—278;  Krager§40. 

*> 


35 


101-202.  Apologetae.  Militades, 


3r, 


P.G.V,  1207— 1251.  Cf.HarnackI, 
1,  246 — 255,  qui  diligenter  Melitonia 
opera  enumerat. 

1 5.  Alii  adhuc  sunt  hujus  seculi 
apologetae^),  qui  minus  innotuerunt, 
quos  sufQciet  breviter  attigisse,  eoque 
magis  quod  eorum  scripta  fere  perie- 
rint.  Inter  eos,  quorum  scripta  pror- 
sus  perierunt,  pertinet  Miltiades, 
quem  Tertullianus  adversus  Ya- 
lent.  c.  5.  Ecclesiarum  sophistam  (forte 
idem  ac  defensorem)  appellat.  Obtulit 
(c.  161  -^169)  principibus  illias  tem- 
poris   Apologetieum,     Scripsit   contra 


*)  Inter  hos  recensetur  et  Tatianua 
natione  Syrus,  forte  c.  a.  110  natus  de  quo 
acribit  Hieronymusde  viris  ill.  c.  29: 
«TatianuB,  qui  primum  oratoriam  docens 
non  parvam  sibi  ex  arte  rhetorica  gloriam 
comparaverat,  J  u  s  t  i  n  i  Martyris  secta- 
tor  mit,  liorens  in  Ecclesia,  quamdiu  ab 
ejus  latere  noa  discesait.  Postea  vero  ela- 
tus  eloquentiae  tumore.  novam  condidifc 
haeresin,  quae  Encratitarum  dicitur, 
quam  postea  Severus  auxit,  a  quo  ejus- 
dem  partis  haeretici  Severiani  usque 
hodie  appellmtur.  Porro  Tatianus  in- 
finita  scripsit  volumina,  c  quibus  iinus 
contra  gentes  itorentissimuB  extat  liber, 
qui  inter  omnia  opera  ejus  fertur  insig- 
nis.  Et  hic  sub  imp.  Marco  Antonino  Vero 
et  Lucio  Aurelio  Commodo  floruit**.  In 
hac  oratione  admodum  erudita,  sed  stilo 
non  adeo  polito  nimisque  vehementi  et 
methodo  minus  concinna  adversus  gentes 
religionis  christianae  praestantiam  atque 
antiquitatem  probat  graecorumque  doc- 
trinam  de  diis  acriter  impugnat  et  irri- 
det  (intra  a.  163—67).  Prodiit  in  lauda- 
tis  edit.  operum  s.  Justini ;  M  i  g  n  e  P.  G. 
VI,  803—890;  accurate  graece  tantum  cur. 
E.  Schwartz:  Tatiani  orath  ad 
GraeeoB  in  Texte  u.  Unters.  IV,  1  Lipsiae 
1888.  Cf.  de  ea  Kukula  Tatians  sogen. 
Apologie,  Leipzig  1900;  Altersbewcis 
und  EUnstlerkatalog  in  Tatians  Rede  an 
die  Griechen,  Wien  1900.  Comjosuit 
Tatianus  forte  posb  suam  a  fide  defec- 
tionem  AtaTsasapcuv  seu  harmoniam  emH' 
geUcam  et  quidcm,  ut  quibusdam  videtur, 
syriace  olim  per  Syriam  admodum  vul- 
gatam  (cf.  M  a  r  t  i  n  Revue  des  qq.  hist. 
1883'XXXIII,  249-94;  1888  XLIV,  5-50); 
in  quam  s.  Ephraem  concinnavit  C im- 
mentarium,  qui  armenice  versus  repertus 
fuit  et  editus  Veaetiis  inter  op.  s.  Ephrae- 


Montanum,  Priscam  Maximillamque 
volumen  praecipuum,  testibus  Euse- 
bio  H.E.  V,  l7et  Hieronymoc.39, 
et  adversus  gentes  et  judaeos  libros 
alios^).  —  Athenagoras  philoso- 
phus  atheniensis,  de  cujus  vitae  fatis 
vix  aliquid  penes  yetered  reperimus, 
imperatori  M.  Aurelio  ejusque  filio 
Commodo  (t  193)  circa  a.  177  apolo- 
giam  obtulit  inscriptam  LegcUio  pro 
Chrisiianis,  In  ea  crimina  a  gentilibus 
afflcta  Christianis,  atheismum  prae- 
sertim,   refellit:  :^S.   Justinum,    quo- 


mi  armenice  servata,  ib.  1836:  Eoan' 
gelii  c  ncordantis  expositio  facta  a  s. 
Ephraemo  .  . .  latinum  translata  a  J. 
B,  A  u  c  h  e  r,  Mechitarista,  cujus  versio- 
nem  emendavit,  annotationibus  illustra- 
vit  et  edidit  G.  MSsinger,  ib.  187«. 
Versionem  arabicara  reperit  et  edidit 
C  i  a  s  c  a  Romae  1888  eruditisque  disser- 
tationibus  operis  genuinitatem  vindica- 
vit.  Anglicam  versionem  exhibetHill 
A  diss.  on  the  Gospel  Commentary  of 
Ephraem,  Edinburg  1896;  Tatiani  opuH 
quadamtenuB  restituere  erudite  et  sagaci- 
ter  nisus  est  Z  a  h  n  in  op.  Tatians  Di  ites- 
saron,  Erlangen  1881,  in  Forsch.  zur 
Gesch.  des  neutest.  Kan.  I,  quem  cf.  prae- 
tereaib.  II,  286— '299;  et  in  Gesch.  des 
neutestK.  1, 1.  369-4.?9;  II,  2,  530—556. 
PitradeTatiani  diatesseron  arabica 
versione  in  Anal.  sacris  IV,  465—487  et 
seorsim  Parisiis  1883 :  B  a  e  u  m  e  r  Tatiana 
Diatessaron,  seine  bisherige  Literatur 
und  die  Reconstraction  des  Textes  in 
Lit.  Hdw.  1889  c.  163—160.  Mirum 
autem  esse  non  debet  Tatiani  opus 
Diatessaron  periisse,  nam  Rabulas 
episcopus  edessenus  (f  435)  illud  prohi- 
buit,  et  Theodoretus  ad  biscenta 
ejusdem  exemplaria  igni  tradidit.  Plura 
alia  Tatiani  opera  perierunt.  Eoruni 
vestigia  exhibet  0 1 1  o  in  Corp.  apol.  VI, 
164  ss.  Cf.  copiosam  de  Tatiano,  et  prae- 
sertim  de  ejus  opere  Diitessaron  litera- 
turam  apud  Ehrhard  I,  92-94;  II, 
235—243;  Funk  zur  Chronologie  Ta- 
tians  Theol.  Qtlschr.  1883  p.  219  -  233  et 
aucta  in  Kirchengesch.  Abh.  U,  8, 14*2  — 
152;  Bardenhewer  §  18;  Harnack 
I,  485  —496 ;  de  codicibus  opp.  Texte  und 
Unt.  I,  1,  1— 97;  196--23-.>.  Fessler- 
Jungmann  §  50;  Bludau  KL.  XI, 
1233—1243;  Kriiger  §  37. 

»)  Otto  Corp.  apoL  christ.  IX,  364— 
373;  HarnacKl,  1,  255  s. 


Athenagoras,  Theophilus,  Hermias. 


38 


cum  multa  ei  simt  commQnia,  longe 
snperat  expolito  dicendi  genere,  ordi- 
nis  Tenostate  et  peracutis  ad  captan- 
dam  beneyolentiam  circuitionibns  ^).  * 
Apologiae  veluti  supplementum  est 
praeclarum  opus  de  resurreciione  tnwr- 
tuorum,  quo  vix  praestantius  opuscu- 
Inm  de  hoc  themate  in  antiquitate  re- 
peries :  nam  bellissimis  solidisque  ez 
sola  ratione  petitis  argumentis  eam 
probat.  Exstant  Athenagorae  opera 
in  edit.  supra  laudatis  operum  s. 
Justini;  Otto  VII;  Migne  P.  G.  VI, 
890 — 1024;  cur.  Schwartz  Lipsiaf) 
1891  in  Texte  und  Untera.  IV,  2,  ed. 
optima  graece  tantum,  coU.  ib.  I,  1, 
175  — 190.- —  Theophilus,  quon- 
dam  gentilis,  »8extus  antiochensis  ec- 
clesiae  episcopus  (t  c.  186  vel  I8l) 
sub  Marco  Antonino  Vero  L  contra 
Marcionem  composuit,  qui  usque  hodie 
exstat.  Feruntur  ejus  et  ad  Autoly- 
cum  tria  volumina  et  contra  haeresim 
Hermogenis  1.  unus  et  alii  breves  ele- 
gantesque  tractatus  ad  aedificationem 
Ecclesiae  pertinentes.  Legi  sub  nomine 
ejus  in  Evangelium  et  Proverbia  Salo- 
monis  commentaria,  qui  mihi  cum  su- 
periorum  voluminum  elegantia  et 
phrasi  non  videntur  congruere  '). «  Haec 


')  Ita  Fessler-Jungmann  §  54 
p.  233.  Cf.  Nirschl  §  52:  Barden- 
hewer  S  20,  KL.  I»,  1553—1555,  ubi  de 
eju8  apologia  censet :  Wel  he  Bich  nicht 
nur  durch  den  ruhigen,  ebenso  masB- 
als  wtlrdevollen  Ton  von  den  andern 
Apologien  dea  2.  und  3.  JahrhundertB 
mehr  oder  weniger  abhebt,  sondern  auch 
hinidchtlich  der  Vollendung  der  Form 
nnd  der  Gediegenheit  des  Inhaltes  viel- 
leicht  von  alJcn  Hbrigen  die  Palme  ver- 
dient.  Cf.  E  h  r  h  a  r  d  Athenagoras,  Augs- 
burg  1895.  Harnack  Realencycl.  1», 
207—209,  qui  de  eo  cenaet :  A.  ist  unter 
den  ftlteren  Apologeten  der  auBgeprftg- 
testc  Platoniker  und  vielleicht  auch  der 
iK^hulm&ssi^  gebildetste  Philosoph. 

»)  Ita  Hieronjmus  1.  c.  c.  25.  Cf. 
Nirschl  53;  Fessler-Jungmann 
<f,  54:  Bardenhewer  §  21;  Fabri- 
c  i  u  B  Biol.  gr.  VII,  101—114 ;  praeprimiB 
Kihn  KL.  XI,  1581— 1587,  Harnack, 
qtii  'I,  496—502  diligenter  inquirit   in 


tamen  operaperierunt;  supersunt  tan- 
tum  11.  3  ad  Autolycum  institutionem 
fidei  continentes,  in  qua  amico  suo 
gentili  solide  et  stilo  perspicuo  et  ele- 
ganti  veritatem  doctrinae  christianae 
et  gentilis  superstitionis  absurditatem 
ostendit.  Prodiit  cum  operibus  Jus- 
tini;  et  apud  Otto  Gorp.  apoLt  VIII; 
Migne  P.  G.  VI,  1023—1168.  Pri- 
mus  est  qui  utitur  vocabulo  tpid^  de 
Deo.  Commentarius  vero,  qui  sub  ejus 
nomine  circnmfertur  inscriptus  AIU- 
goriarum  (i.  e.  scholiorum)  in  IVEvan- 
gelia  U,  4  apud  Bigne  BibL  ss.  PP. 
V,  169  —  192;  Otto  VIII,  278—326, 
est  suppositus  et  videtur  sec.  V  exe- 
untis  compilatio.  Qua  de  re  gravis 
ezarsit  controversia ^)  inter  Zahn  et 
Harnack.  IUe  enim  magno  erudi- 
tionis  apparatu  nitebatur  ilind  opus 
Theophilo  asserere  in  L  Der  Evan- 
geliencommentar  des  Th.  v.  A.  (Forsch. 
zur  Gesch.  des  neut.  Can.  11,  Erlangen 
1 883)  et  inresponso  mordaci  ib.  1 884, 
III,  198 — 277;  Harnack  vero  ar- 
gumentis  non  spernendis  suppositionem 
comprobavit  in  diss.  Der  Evangelien- 
commentar  des  Th.  v.  A.  im  Tezte  u. 
Unters.  I,  4,  97—175.  —  Ab  hoc 
Theophilo  distingui  debet  >Theo- 
philus  Oaesareae  Palaestinae  episco- 
pus,  Bub  Severo  principe  (t  211),  qui 
adversum  eos,  qui  quartadecima  luna 
cum  Judaeis  pascha  faciebant,  cum  ce- 
teris  episcopis  synodicam  valde  utilem 
composuitepistolam.*  Hieronjmus 
L  c.  c.  43.  Hujus  iragmentum  asser- 
vavit  Eusebius  H.  E,  V,  25.  Cf. 
plura  de  eo  apud  Migne  P.  gr.  V, 
1365 — 72.  —  Hermiae  philosophi, 
ceteroquin  plane  ignoti,  quem  ezeunte 
sec.  IL  vel  forte  ineunte  sec  III.  vizisse 
ez  indiciis  intemis  colligunt,  scriptum, 
cui  titulus  Irrisio  gentiliumf  prodiit 
pariter    inter    s.   Justini   opera;    in 


opera  deperdita;   Tezte  und  Unt.  I,  l, 
282-298;  Krager§42. 

«)  Cf.  de  hac  controversia  E  h  r  h  a  r  d 
die  altchrist.  Lit.  I,  89—92 ;  II,  245—249. 


39 


101 — 200.  Apologetae.  Apollinaris,  Apollonius, 


40 


MigneP.G.VI,  1167— 1180;  Otto 
IX,  1 — 31  coL  XI — LI;  inter  Doxo- 
graphos  graecos  ed.  Diels,  Berolini 
1878  p.  649 — 656.  Ea  dicitur  elegans 
et  peracutA,  aliquando  tamen  subob- 
scura^).  —  S.  Claudius  ^Apollinaris 
(Apolinarius)  Asiae  hierapolitanus  epi- 
scopus  sub  Marco  Aurelio  imp.  floruit 
(c.  72)»  cui  et  insigne  Tolumen  pro  fide 
christianorum  dedit*):*  cujas  frag- 
menta  tantum  eaque  breyia  supersunt 
apud  Gallandi  bibl.  I  prolog.  c.  25 
p.  680  et  Migne  Patrol.  gr.  Y,  1293 
s.  Mentionem  facit  teste  Eusebio 
H.  E.  y,  5  legionis  fulminatricis.  Scri- 
psit  quoque  juzta  Hieronymum 
praeeunte  EusebioIY,  27  odverstM 
gentes  U,  5,  de  veriiate  IL  2,  et  epist. 
adversus  montanistas,  quae  scripta  ta- 
men  perierunt.  Pauca  quaedam  frag- 
menta  habes  apud  Bouth  Beliquiae 
sacrae  Oxonii  1814  I,  149—174; 
Migne  PG.  V,  1293—1302;  Otto 
IX,  479 — 495.  —  Huc  etiam  per- 
tinet  Apollonius^),  juxta  Euse- 
bium  H.  B.  V,  21  (Migne  P.G.  XX, 
487)  iu  humanioribus  literis  et  in 
philosophia  eximius,  qui  ab  homine 
quodam  perditissimo  ob  fidem  chnstia- 
nam  fuit  accusatus.  Gum  yero  esset  ut 
nonnulli  putant  ordinis  senatorii,  po- 
stulavit,  ut  coram  senatu  rationem 
suae  fidei  redderet.  Habita  elegantis- 
sima  oratione  pro  defensione  suae  fidei 
capitali  tamen  sententia  a  senatu  dam- 
natus  est  sub  Commodo  imp.  a.  1 92. 
»Porro  cuncta  ab  illo  in  judicio  dicta 


»)  F  e  8  8 1  e  r  -  J  u  n  g  m  a  n  n  §  54.  Cf. 
Bardenhewer§23;Fe68ler  KL.  V, 
1899;  Fabricius-Harless  VII,  1148.; 
Harnack  conjicit,  I,  782  eum  esse  non- 
nisi  sec.  VI. 

*)HieronymuB  de  viris  ill.  c.  26. 
Cf.  SchmidKL.  1«,  1086;  Harnack  I, 
1,  243—246;  Texte  u.  Unters.  I,  1,  232- 
240 ;  Realencycl.  I»,  676. 

f)  Cf.  Bardenhewer  §  16  n.  12; 
Hilgenfeld  ApoUonius  von  Rom,  in 
Zeitschr.  f.  wissensch  Theol.  1894.  I, 
58—91;  Bonwetsch  Realenoc.  I», 
677  8. 


et  quaecunque  Perenni  (judici)  inter- 
roganti  respondit  et  orationem  illam, 
quam  pro  fidei  nostrae  defensione  in 
senatu  habuit,*  Eusebius  digna  cen- 
suit,  quae  suae  collectioni  actorum  an- 
tiquorum  martyrum  insereret,  quae 
tamen  periit.  Felici  fato  illa  reperta 
fuere  in  coUectione  Actorutn  MM.  ar- 
menice  a  patribus  Mechitaristis  Vene- 
tiis  1874  edita  p.  138 — 143.  Inde 
illa  edidit  cum  introductione  et  notia 
Conybeare  in  op.  ApoUonitM,  Apo- 
logy  and  Acts  and  other  monuments  of 
early  Christianity,  London  1894;  1896 
ed.  2;  textum  graecum  exhibent 
AnaL  Bolland.  1895  XIV,  284—294; 
Klette  Der  Process  und  die  Acta 
S.  Apollonii  Texte  und  Unters.  1897 
XV,  2.  Auctor  ApoUonii  processum 
nonnihil  implexum  dilucidat.  Cf.  E  h  r- 
hard  U^  587 — 592;  Hilgenfeld 
Zeitschr.  f.  wiss.Theol  XXXVII,  58  — 
91;  XLI,  185—210. 

1 6 .  Adversus  J  u  d  a  e  o  s  stetit  praet  er 
Justinum,  Miltiadem  etApol- 
linarem  Aristo  ex  Peraeae  oppido 
Pella  oriundus,  qui  ex  Judaeo  factua 
est  Christianus,  ut  veritatem  religionis 
christianae  contra  Judaeos  ex  adimple- 
tis  vaticiniis  vindicaret,  composuit  in- 
tra  a.  135 — 175  lingua  graeca  aUer' 
eationem  Jasonis  et  Papisci  seu  inter 
Judaeum  conyersum  et  Judaeum  ale- 
xandrinum  tanta  efficacia,  ut  hic  bap- 
tismum  peteret.  Ipsa  atque  ejus  Ter- 
sio  latina  auctore  quodam  Celso  (si 
fragmenta  excipias  apud  OttoIX,  349- 
363;  Migne  V,  1277—1286)  inter- 
ciderunt ^).  Conj icit  tamen  H  ar  n  a  c  k 
AUercationem  Simonis  Judaei  et  Theo- 
phili    Christiani   anctore  Evagrio^) 


OCf.  Bardenhewer§16;  Grube 
KL.  I,  1300;  Harnack  Re.ilencycl.  11». 
47. 

«)  De  hoc  Evagrio  Gennadius  de 
vir.  ill.  tantum  refert  c.  50 ;  «Evagrius 
alius  8crips»it  Altercationem  Simonis  Ju- 
daei  et  Theophili  Christiani,  quae  pene 
omnibus  nota  est**.  Juxta  Hist.  lit.  ae  la 
France  II,  119  —  128  natione  fuit  GalluB, 


41 


Aristo,  Agrippa,  Philippus,  Modestus,  Rhodon. 


42 


sec.  y,  quae  constat  29  qaaestionibus 
cum  responsis,  esse  illius  Yersionem 
vel  saltem  quoad  substantiam  illius 
operis  exhibere  summam.  Prodiit  ea 
in  op.  Tezte  und  Untersuch.  zur  Gresch. 
der  altchristl.  Literatur  I  fasc.  3  p. 
1  —  136,  col.  fasc.  1  p.  115 — 130, 
Lipsiae  1883;MignePL.XX,  1165 — 
1188,  in  bibl.  casin.  1894.  Y,  1, 
21  — 33.  Non  ejusdem  sententiae  fuere 
P.  Corssen  Die  Altercatio  Simonis 
Jud.  et  Theophili  Christiani  auf  ihre 
Qnellen  geprnft:,  Berlin  1890,  etZahn 
Ueber  die  Altercatio  etc.  in  Forschun- 
gen  zur  Geschichte  des  neut.  Eanons 
IV,  308 — 329;  hincHarnack  Gesch. 
der  altchr.  Lit.  I,  94  s.  conjecturam 
suam  plurimum  temperavit  Alii  ad 
alios  provocant  veteres  dialogos  inter 
Christianum  et  Judaeum,  ez  quibus 
deperditus  Aristonis  dialogus  ezpiscari 
quis  posset,  sed  sunt  merae  conjecturae 
parum  fundatae^).  Juxta  Gallandi 
in  Notitia  praemissa  bibl.  vet.  PP.  I 
proleg.  LXXIV  ss.:  »Aristo  Pellaeus 
scripsisse  videtur  etiam  Rerum  orien- 
taUum  historiam.  Siquidem  Moses 
chorensis  .  .  .  complura  refert  in  sua 
Historia  armeniaca  (1.  II.  c.  5  7)  ex  auc- 


professione  monachus  aub  h.  Martino, 
hujusque  comes  floruitque  ineunte  sec.  V. 
F  a  b  r  i  c  i  n  8  in  bibl.  lat.  med.  et  inf.  aet. 
vellet  ei  etiam  tribuere  CoUationem  seu 
altercationem  Zachaei  Chrietiani  cum 
Apollonio  ethnico  philosopho,  quam  edidit 
d'Achery  in  Spicil.  PP.,  Parisiis  1671, 
t.  X,  variis  auctam  lectionibus  et  notis 
illustratam  in  ed.  nova  L.  Fv.  Joa.  de  la 
Barret.  I;Gallandit.  IX;  Migne 
P.  L.  XX,  1071—1166.  In  ea  impugnan- 
tur  non  solum  Judaei,  sed  et  errores 
Manichaeorum,  Marcionitarum,  Photi- 
niorum,  Sabellianorum,  Arianorum  et 
Novatianorum  refutantur,  ac  demum  l. 
III.  exhibetur  forma  conversationis  catho 
licae  sive  vivendi  regula  et  abstinentiae 
praecepta  traduntur.  Gallandi  pariter 
utriusque  operis  eundem  esse  censet  auc 
rorem. 

•)  Cf. de his controversiis  Ehrhard  I, 
94—97;  11,212—217;  Fr.C.  Conybeare 
The  Dialogues  of  Athanasius  and  Zac- 
chaeuB,  and  of  Timothy  and  Aquila,  Ox- 
ford  1898  in  4. 


tore  nostro  descripta,  quorum  non- 
nulla  cum  iis  gemina  esse  perhibentur, 
quae  ex  ipso  Aristone  tradit  £  u  s  e- 
bius  (H.  E.  IV,  6),  reliqua  vero  haud 
ita  facile  apud  alios  scriptores  occur- 
runt.* 

17.  Adversus  haereticos  pugna- 
runt  praeter  eos,  de  quibus  jam  egi- 
mus,  Agrippa,  cognomentoCastor, 
vir  valde  doctus,  qui  adversus  XXIV 
Basilidis  haeretici  volumina,  quae 
in  >£vangelium  confecerat,  fortissime 
disseruit  (c.  a.  135)  prodens  ejus  uni- 
versa  mysteria  etprophetasenumerans 
Barcaban  et  Barcob  et  ad  terrorem  au- 
dientium  alia  quaedam  barbara  no- 
mina  et  deum  maximum  ejus  Abraxas^) 
etc*  Opus  periit  solumque  ejus  ar- 
gumentum  ex  Eusebio  discimus. 
Quae  supersunt  collecta  habes  apud 
Bouthl,  83— 90;  MigneP.  G.V, 
1 26  9  s.  —  Luculentissimum  librum  ad- 
versus  Marcionem  composuit  Phi- 
lippus  episcopus  cretensis  h.  e.  ur- 
vis Gortyn.ae,  ut  i*efert  EusebiusIV, 
25,  quod  et  ipsum  periit.  Claruit  sub 
imperatoribus  Marco  Aurelio  (t  1 80)  et 
Commodo  (t  192)^  —  Eodem  tempore 
floruit  Modestus,  qui  pariter  adver- 
sus  Marcionem  laudatissimum  con- 
scripsit  opus  teste  Eusebio  IV,  25.  — 
» Per  idem  tempus,  refert  Eusebius 
H.  E.  V,  13,  Rhodon,  oriundus  ex 
Asia,  et  in  urbe  Boma,  ut  ipse  scribit, 
a  Tatiano  (cf.  supra  p.  35  a.)  .  .  .  eru- 
ditus,  varios  conscripsit  libros,  et  cum 
reliquis  adversus  Marcionis  haeresim 
decertavit.  Quam  quidem  sua  aetate 
in  diversas  scissam  esse  sententias  nar- 
rat,  auctores  illius  dissensionis  in  li- 
bris  suis  referens,  et  mendacia  a  sin- 
gulis  eorum  excogitata  diligenter  coar- 
guens.  ^  Adducit  etiam  quaedam  ex  ejus 
opere   testimonia,    dein    prosequitur: 


•)  ItaHieronymusde  viris ill. c. 21, 
quae  ex  E  u  s  e  b  i  o  fl.  E.  IV,  7  derivata 
sunt :  qui  tamen  tantum  testatur,  Agrip- 
pam  mentionem  in  sua  confutatione  fa- 
cere  operis  Basilidis. 


43 


101 — 200.  Apologetae.  ApoUonius,  Musanus,  Maximus. 


44 


>Beferfc  etiam  a  Tatiano  elttCubratniD 
esse  Quaestianum  U  in  qtto  Cttxn  Ta- 
tiantts  obscttros  atqtte  involtttos  s. 
Scriptttrae  locos  se  ezpositttrttm  esse 
promisisset,  ipse  Bhodon  soltttiones 
qttaestionum  Tatiani  pecttliari  opere 
editttnim  se  esse  profitetttr.  Ezstant 
etiam  ejttsdem  in  Hexaemeron  com- 
mentarii.*  Opera  Bhodonis  perierant 
praeter  fragmentaab  Ensebio  asser- 
vata.  Cf.  Harnack  I,  599,  et  qnae 
de  ipso  sttpersttnt  apnd  Bottth  Beli- 
qttiae  sacrae  I^,  435 — 446;  Migne 
P.G.  V,  1331  — 1338.  Satdubittm  est, 
nnm  scripserit  illa  dtto  opera,  qttae 
Hieronymtts  de  vir.  ill.  c.  37  ei  tribttit: 
Adversus  Phryas  insigne  opns,  et  c.  39 
optts  adversus  Montanum,  Priscam 
Mazimillamqtte.  —  Apollonins, 
alitts  ab  eo,  cttjus  Sttpra  fecimtts  men- 
tionem  (p.  39),  teate  EusebioH.  E. 
V,  1 8,  »  Cataphrygarttm  haeresim  adhttc 
Stta  aetate  vigentem  refotare  aggresstts 
(f.  0. 197)  pecttliare  contraeos  volttmen 
condidit,  tam  falsas  prophetias,  qttae 
ab  illis  circttmfenmtttr ,  verbatim 
ezpendens,  tnm  vitam  moresqtte  eo- 
mm,  qtti  haeresis  illitts  attctores  ftie- 
nint,  discutiens.*  Praeter  frag- 
menta  ab  Ettsebio  asservata  1.  c.  (cf. 
Bottthl^  463—485,  Migne  P.  G. 
V,  1381  —  1386)  optts  periit.  Sed  illttd 
omnino  fuisse  insigne,  indeliqttet,  qnod 
TertttUiantts,  teste  s.  Hierony- 
mo  de  yir.  ill.  c.  40,  sez  volttminibas 
adverstts  Ecclesiam  editis,  qttae  scrip- 
ait  ^cepl  IxardoecoCt  septimttm  adverstts 
Apollonittm  elaborayerit, . in  qno 
omnia,  qnae  ille  argttit,  conatnr  de- 
fendere.  —  > Sed et  M n s an i  .  .  .  ele- 
gantissimtts  qttidam  ezstat  liber  Ad 
quoadam  fratres,  qai  ad  Encratita- 
rnm  haeresim  desciverant:*  legimns 
apttd  ettndem  Ettsebittm  IV,  28.  — 
MazimttS  disptttavit  secttndnm  En- 
sebittm  H.  E.  V,  27  de  vulgatissima 
illa  apttd  haereticos  quaeatione,  unde  sit 
malttm,  et  de  eo  qttod  materia  facta  sit. 
Ez  priori  libro,  qtti  (sicttt  et  alter) 
periit,  longnm  citat  fragmentttm  idem 


EttsebittS  Praepar.  evang.  VII,  22 
(B  0  tt  t  h  Beliqttiae  sacrae  IP  7  5 — 121; 
Migne  1.V,  1337 — 56),sedcumillttd 
legatttr ad verbttm  apud  Methodittm 
de  lihero  arhitrio,  sttspicantnr  nonnnlli 
Ettsebittm  per  errorem  illttm  cttidam 
Mazimo  tribttisbe  qttem  propterea  H  a  r- 
nack  Gesch.  I,  786  ez  scriptonim  ec- 
clesiasticorttm  albo  delendnm  conjicit. 

1 8.  Praeter  hos  fidei  christianae  et 
catholicae  apologetas  pinres  adhuc  sunt 
mentione  digni,  qui  eruditione  inclar- 
tterint,  qnorttm  tamen  nuUa  fere  su- 
peraunt  monttmenta.  ^Pantaentts, 
inqttit  Hieronymttsde  viris  ill.  c.  36, 
stoicae  sectae  philosophus,  jttztaqttan- 
dam  veterem  in  Alezandria  consnettt- 
dinem,  nbi  a  Marco  evangelista  semper 
ecclesiastici  fnere  doctores,  tantae  pm- 
dentiae  et  emditionis  tam  in  Scriptu- 
ris,  quam  in  seculari  literatura  fuit,  ut 
in  Indiam  (forte  Arabiam  vel  Aethio- 
piam)  quoqtte  rogatus  ab  illius  gentis 
legatis  a  Demetrio,  Alezandriae  epi- 
scopo,  milteretttr.  Ubi  reperit  Bartho- 
lomaeum  de  duodecim  apostolis  adven- 
tnm  Domini  Jesu  Christi  jazta  Mat- 
thaei  evangelium  praedicasse,  quod 
hebraeis  literis  scriptam  revertens 
Alezandriam  secnm  retttlit.  Hujus  multi 
quidem  in  s.  Scriptnram  exstant  com- 
mentarii,  sed  magis  viva  voce  ecclesiis 
profttit.*  Florait*)  ezeunte  sec.  II, 
a  Stoicis  transiit  ad  Christianos  atque 
ceiebrem  habuit  discipttlum  inque  ca- 
thedra  adjntorem  et  saccessorem 
Clementem  alez.  —  Magnae  contro- 
versiae  occasionem  praebnit  nostra  ae- 


» \  Cf.  quae  de  Pantaeno  penes  veteres 
reperiuntur  apud  Haruack  Gesch.  der 
altchr.  Lit.  i,  :91-  296:  praeterea  Bar- 
denhewerKL.  IX,  1332— 1334;  Mig- 
ne  V,  1327-1332;  Zahn,  ForBch.  zur 
(jiesch.  de8  neut  Kanons,  Erlangen  1884. 
III,  156—176;  kSychowskiin comment. 
ad  Hieronymum  c.  36,  qui  notat  ea,  quae 
8.  Hieronymus  de  ezpeditione  Pantaeni 
indica  narrat,  non  satis  e^ise  certa,  eaque 
referri  ab  Eusebio  V,  10  verldH  «fertur, 
dicitur**,  sicut  etiam  quae  scribit  de 
raultis  ejusdem  commentariiti. 


45 


Albercius,  Uegesippus, 


46 


tate  A  b  e  r  c  i  n  s  episcopus  Hieropolita- 
niis  m  Phrygia^)  ob  repertom  ejud 
epitaphiam  (a.  1881),  in  quopraeclare 
de  eucharistia,  quamvis  nonnihil  my- 
stice  et  symbolice  pro  ratione  disci- 
plinae  arcani  disserit.  Frustra  nisi 
sunt  doctrinae  catbolicae  adversDrii  il- 
lud  ita  interpretari,  ac  si  prae  oeulis 
haberet  ritus  paganos.  lUius  genui- 
nitatem  argumentis  tuentur  tbI  textum 
commentaiiis  doctis  illustratum  exhi- 
bent  viri  eruditissimi.  Ita  J,  Wil- 
pert  Fractio  panis,  Freiburg  1.S95 
app.  ni,  103  88.;  Frincipieniragen  der 
christl.  Archftologie,  ib.  1 889  pag.  50  ss.; 
Weber  die  Grabschr.  des  h.  A.furdie 
k.  Theol.  in  prakt.  Monatschr.  1893 
III,  474 — 481:  Maruchi  Nuovo 
BuUettino  di  archeol.  crist.,  Boma  1895 
p.  1 — 41;  F,  X.  Kraus  Gesch.  der 
christl.  Kunst,  Freiburg  1895,  I,  96; 
Funk  Lit.  Bdschau  1895  p.  328; 
Duchesne  Bulletin crit.  1894p.  117; 
Revue  des  qq.  hist.  1883  XXXIV, 
5 — 33;V.SchultzeTheol.Bibl.  1894 
p.  219;  Th.  Wehofer  R6m.  Qtltchr. 
fur  christl.  Alterthumsk.  1 896  p.  6 1  ss. ; 
351  ss.;  de  Bossi  Inscript.  urbisBo- 
mae  chrisl  II.  p.  XIII;  C.  M.  Kauf- 
mann  Katholik  1891.  I,  226  —  248; 
6.  De  Sanctis  Zeitschr.  fur  k.  Tfa. 
1897  p.673 — 696:  Zahn,Bealencycl. 
II,  315 — 317  etc.  Idem  episcopus  re- 
liquit  in  sui  cleri  commodum  libmm 
admodum  utilem  institutionis,  qui 
tamen  periit.  —  Hegesippus,  qui 
ex  judai^mo  ad  Christi  fidem  transiit, 
apostolicomm  temporum  vicinus,  texit 
bistorias  5  11.  (tcsvis  bi:o\xYfi\iJCLza)  ser- 
mone  simplici.  Inde  in  historiam  suam 
plura  derivavit  E  usebius  et  ita  sal- 
tem  quaedam  operis  fragmenta  asser- 
vavit.   Forte  in  illo  opere  Hegesippus 


')  Vftae  8.  Aberai  textus  originalis  pro- 
diit  in  Boissonade  Anecd.  Parisiis 
1833  p.  462—468 ;  vita  alia  auctore  Sim. 
Metaphraste  exstat in Act. SS. 22. Oct. 
IX,  493—  519  graece  et  latine ;  in  M  ign  e 
P.  G.  CXV,  1242-1248.  Cf.  Barden- 
hewer  §  17  n.  9. 


gnosticos  impugnat.  Yenit  Romam  sub 
Aniceto  (154/5—166/7).  Disputavit 
quoque  adversus  idola  ostendens,  quo 
primum  errore  crevissent;  haeresum 
quoque,  quae  sua  aetate  exortae  erant, 
initia  exponit,  et  sectas  illas,  quae 
quondam  apud  Judaeos  invaluerunt 
recenset  atque  refert  haereticos  sua  ae- 
tate  quosdam  composuisse  libros  apo- 
cryphos.  Quae  supersunt  fragmenta 
collecta  reperies  apud  Gallandill, 
56 — 67,  inde  in  Migne  P.  gr.  V, 
1307—28;  Routh  P,  203—284. 
Inter  haec  fragmenta  recenset  J.  B. 
Lightfoot  Apostolic  Fathers,  S. 
Clement  1890,  I,  327—333,  Cbtalo- 
gum  rom.  pontificum,  et  quidem  illum, 
queros.Epiphaniushaer.  27,6habet; 
Funk  Kirchengesch.  Abh.  I  diss.  17 
p.  373—390  primam  hujus  assertio- 
nis  partem  adversus  H  a  r  n  a  c  k  tuetur, 
alteram  vero,  etsi  sagacem,  certam  mi- 
nime  esse  censet^).  Obiisse  ferunt 
a.  180.  —  Praetermissis  Fausto  au- 
gustodunensi^)  uno  ex  primariis  illius 
urbis  decurionibus,  qui  acta  ss.  Ando- 
chii  ei  sociarum  sub  Marco  Aurelio 
(t  180)  morte  punitorum  seripsisse 
fertur  (quae  tamen  penitus  perierunt), 
et  Pinyto  cretensi  Gnosiae  urbis 
episcopo,  qui  ^scripsit  ad  Dionjsium 
Corinthiorum  episcopum  valde  elegan- 
tem  epistolam,  in  qua  docet,  non  semper 
lacte  populos  enutriendos  . .  .  sed  et 
solido  vesci  debere  cibo,  ut  in  spirita- 
lem  proficiant  senectutem  ^) : «  ^  quae 
quidem  epistola,  subjicit  Eusebius, 
et  rectam  Pinyti  fidem  et  sollicitudi- 
nem  de  profectu  plebi  ipsi  commissae, 
eloquentiam  quoque  et  peritiam  rerum 
divinarum  velut  tabella  quaedam  picta 


«)  Cf.  Eusebius  H.  E.  IV.  22,  et  ex 
eo  Hierony  mud  c.  22,  sed  cum  com- 
mentario  Stanisl.  Sychowsky,  Bar- 
denhewer  §33:  Ehrhard  11,253  — 
258. 

^)  Histoire  lit.  de  la  France  Parisiis 
1865  I,  l,p.  *.;94. 

«)  H  i  e  r  o  n  y  m  u  8  c.  28,  quae  derivata 
sunt  ex  E  u  s  e  b  i  0  IV ,  23 :  epistola  Pinyti 
periit. 


47 


101—200.  Scriptores  reliqui  sec.  K.  Victor  I. 


48 


egregie  commonstrBt;*  et  hajus  col- 
leg^ dignissimo  Dionysio  Corinthio- 
rum  episcopo,  qui  >tantae  eloquentiae 
et  indnstriae  fait^),  ut  non  solamsuae 
civitatis  et  provinciae  popalos,  sed  et 
aliaram  provinciaram  et  arbiam  epi- 
stolis  eru-Uret  (t  c.  180)*  eos  comme- 
moremas,  de  qaibua  Easebias  ita 
scribit:  »Porro  veterum  ecclesiasti- 
corum  virorum,  qui  tum  temporis 
(exeunte  sec.  II.  vel  ineunte  III)  vi- 
xerunt,  plurima  adhuc  servantur  apud 
multos  laudabilis  diligentiae  monu- 
menta.  Eorum  vero,  quos  ipsi  dig- 
noscere  potuimus,  haec  fere  sunt: 
Heracliti  commentarii  in  Aposto- 
lum,  Mazimi  (de  quo  p.  43)  .  . . 
Praeterea  Gandidi  in  Hezctemeran, 
et  Apion  de  eodem  argumento  com- 
mentarii.  Item  Sesti  de  resurrec^ 
tiane,  etArabiani  opus quodam alio- 
rumque  complurium.  Quorum  nec 
tempora  literis  mandare,  cum  nullum 
nobis  judicium  aut  argumentum  sup- 
petat,  nec  narrationem  uUam  libris 
nostris  intexere  possumus.  Multorum 
etiam  lucubrationes  ad  nos  pervenerunt, 
quorum  ne  ipsa  nomina  quidem  pos- 
sumus  reoensere.* 

19.  Victor  romanus  episcopus 
(189 — 198J199)  mentione  adhuc  est 
dignus.  Quaedam  eum  opuscula  scrip- 
sisse  testatur  Hieronymus  c.  34,  quae 
tamen  perierunt.  Harnack  quidem 
censuit  Victoris  nostri  esse  1.  de  alea- 
toribus,  qui  olim  s.  Gypriano  tribue- 
batur,  atque  nunc  inter  ejus  opera 
spuria  comparet.  Hinc  magna  inter 
eruditos  controversia  literaria,  cum  alii 
huic  sententiae  ad  haererent,  alii  refra- 
garentur.  Ea  diu  viguit  inter  viros 
criticos  multaeque  excogitatae  hypo- 
theses  et  ex  conjecturis  alii  atque  alii 

»)  Hieronymuac.  27;  cf.  Euse- 
b  i  u  8  II,  25  et  IV,  23,  qui  quaedara  frag- 
menta  ex  illis  nobis  asservavit.  Perierunt 
hae  epistolae :  quae  ex  iis  supersunt  col- 
letrit  Gallandi,  1,  675;  Routh  I», 
175-201;  Harnack  I,  1.  235.  Cf.  Jo- 
chamKL.  III,  1798  s. 


designati  auctores.  Verum  modo  auc- 
tor  fere  aeqae  dubius  est  sicut  prius  >). 
Saepius  editus  fuit  hic  libellus,  ut  ab 
Harnack  in  op.  cit;  a  Miodonski, 
Lipsiae  1889  in  8;  Hilgenfeld, 
Freiburg  1889  in  8.,  Hartel  inter 
op.  s.  Gypriani  1871  etc.  Quodsi  liber 
estyictoris,  haud  spemendam  praebet 
pro  primatu  romani  episcopi  argumen- 
tum.  Hujus}  pontificis  tempore  gravis 
orta  est  contraversia  de  tempore  cele- 
brandi  pascha,  quae  plaribus  epistolis 
synodicis  (cf.  apud  Migne  P.  G.  V, 
1475 — 1490)  praebuit  occasionem. 
quarum  Eusebius  H.  E.  Y,  23.  24. 
facit  mentionem.  —  Praeter  alios, 
quorum  jam  fecimus  mentionem,  hac 
de  re  scripsit  Bakchyllus  (Bachilus) 
Gorinthi  episcopus,  epistolam  seu  li- 
brum  de  paschate.  —  Sententiae 
Victoris  aliorumque  episcoporum,  qui 
cum  hoc  sentiebant,  se  opposuit  Po- 
lycrates  Ephesiorum  episcopus  cum 
ceteris  Asiae  episcopis,  quijuxta  quan- 
dam  veterem  consuetudinem  quarta- 
decima  luna  cum  Judaeis  pascha  cele- 
brabant,  scripsitque  epiatolam  ad  Vic- 
torem  synodicam,  in  qua  affirmat,  se 
Joannis  ap.  ot  veterum  auctoritatem 
sequi.  Hujus  ep.  fragmentum  serva- 
runt  nobis  Eusebius  Y,  23  et  Hie- 
ronymus  c.  45.  (Migne  P.  6.  V, 
1357 — 1362).  Sigebertus  de  vir. 
ill.  c.  3  tribuit  ei  Acta  s.  Timothei  Pauli 
ap.  discipuli  (f  c.  97),  quae  habes  in 
Act.  SS.  24.  Jan.  H,  566  s.  et  in 
Migne  ib.  1363—1366. 


')  Cf.  H  a  r  n  a  c  k  Der  paeudocypriani- 
sche  Traktat  de  aleatonbus  die  aiteste 
lateinische  christl.  Schrift,  ein  Werk  des 
r5m.  Bischofs  Viktor  I,  im  Texte  und 
Unters.  zur  Gesch.  der  altschristl.  Lit,  V 
fasc.  1  Lipsiae  1888;  pro  altera  sententia 
cf.  F  u  n  k  Die  Schrift  de  aleatoribus  in 
hist.  Jahrb.  1889  X,  1—22;  diss.  retrac- 
tata  et  ampliata  in  Kircheng.  Abh.  II, 
299 — 36,  qui  cum  pluribus  aliis  illam 
thesim  rejicit,  sed  hi  eruditi  in  assig- 
nando  vero  auctore  plane  haesitant  et 
dissentiunt  inter  se.  Cf.  Ehrhard  I(, 
278—284;  Bardenhewer  §  52  n.  (>. 


ra. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  EI. 

(201—300). 


20.  Eos  primnin  attmgemus,  qao- 
rum  eruditio  literis  consignata  univer- 
salior,  et  qnorum  plora  exstant  doc- 
trinae  monumenta.  Incipimus  a  Ole- 
mente  alexandrinae  ecclesiae  preaby- 
tero.  Titus  Flayius  Clemens  ethnicis 
parentibns,  probabiliter  Athenis,  ortus 
est  atque  domestica  imbutus  supersti- 
tione.  Postquam  in  omnibus  profanis 
scientiis  bene  fuit  institutus,  veritatis 
Inmen  agnovit.  Ut  penitius  doctrina 
christiana  imbueretor  celebres  sui  aevi 
per  Graeciam,  Italiam,  Orientem  et 
Pftlaestinam  magistros  adiit,  demum 
Alexandriae  haesit  in  Pantaeni  (cf.  p.  49) 
schola,  quam  post  hujus  discedsum  re- 
gendamsuscepit(200 — 203).  Illuslres 
prorsus  faabuit  discipulos,  Origenem 
prae  primis  et  Alexandrum  episcopum 
postea  hierosoljmitanum.  Orta  perse- 
cutione  Severi  in  Cappadociam  secessit 
ibique  indefesso  studio  Ecclesiam  Dei 
confirmavit  atque  magnopere  auxitt«ste 
Alexandro  hierosolymitano  apud 
£u8ebiumH.E.yi,  ll.Circaa.  215, 
vel  saltem  haud  multo  post  a.  217 
obiisse  conjicitur.  Praecipuam  et  ple- 
nam,  sed  nondum  omnibus  numeris 
absolutam  operum  ejusdem  editionem 


debemus  J.  P  o  1 1  e  r  episcopo  anglicano 
Oxonii  1715  t.  2;  Venetiis  1757  cum 
docto  commentario  Gentiani  H  e  r  v  e  t  i 
recusa  in  Migne  patrol.  gr.  t.  8.  9. 
Aliam  curarunt  B.  Elotz,  Lipsiae 
1831 — 34  t.  4  in  8,  graece  tantum, 
Dindorf  Oxonii  1869  t.  4  etc.  Sup- 
plementum  ClemerUinum  collegit  Th. 
Zahn,  Erlangen  1884  in  8  seu  p.  III. 
op.  Forschungen  zur  Geschichte  des 
j  N.  T.  Canons  und  der  altkirchl.  Lit., 
quo  in  op.  omnia  fragmenta  et  testi- 
monia  ex  catenis,  fiorilegiis  operibus- 
que  editis  et  ineditis  derivata  cum  ac- 
curatis  disquisitionibas  exhibentur. 
Haec  potiora  ejusdem  opera:  Cohorta- 
tio  ad  gentes  (Protrepticus),  in  qua  ea- 
rum  superstitionum  turpitudinem  et 
impietatem  detegit  easque  ad  cultum 
uniua  Dei  invitat.  Hanc  excipit  Pae- 
dagogus  11.  3.,  quibus  gentiles  conver- 
808  in  agenda  vita  vere  christiana  in- 
stituit.  Sequuntur  Stromata  IL  8  ob 
argumenti  varietatem  ita  inscripta,  in 
quibus  sine  ordine  ab  una  ad  alteram 
transgreditur  materiam.  In  iis  dispu- 
tat  adversus  paganos  et  haereticos  *), 

«)  Cf.  Bardenhewer  §  28  ed.  1,  qui 
n.  3  de  hoc  opere  scribit :  Jedenfalls  ist 


51 


201—300.   Clemenfl  alexandrinus. 


52 


atqne  introdnctionis  vel  praeparationis 
quasi  formam  prae  se  fert,  cui  innixus 
snum  theologiae  systema  a  se  promis- 
sum  superstruere  forte  cogitavit,  sed 
non  perfecii  L.  VIII.,  qui  in  codd.  in- 
scriptione,  tum  rei  subjectae  materiaa 
praecedentibus  11.  variat,  est  nonnisi 
breve  logices  compendium,  quod  a  plu- 
ribus  suppositum  habetur :  forte  tamen 
a  Clemente  est  confectum  ac  postea  in 
codd.  quasi  L  YIII.  prioribus  adjectum. 
Verus  et  genuinus  Stromatum  1.  YIII. 
periisse  creditur.  Constituunt  haec  tria 
opera  quasi  quendam  cursum,  quo  lec- 
tores  gradatim  in  religionem  christia- 
nam  introducuntur,  dictione  conscri- 
ptum,  quae  ad  temperatam  gravitatem 
non  sinejucunditate  assurgit.  —  In  li- 
bello  Quis  dives  salveiur  seu  hom.  in 
Marc.  X,  17 — 31  (qui  saepe  seorsim 
prodiit  ed.  S  e  g  a  a  r  cum  commentario 
TJltraject  i  1 8 1 6 ;  ed.  L  i  n  d  n  e  r  Lipsiae 
1861 ;  Kdster  Friburgi  1893,  graece 
tantum;  Barnardin  Texts  andstud. 
1897,  5,  2,  etc),  bene  ostendit,  non 
solum  divitibus  spem  salutis  non  esse 
praecisam,  verum  divitias  bene  impen- 
sas  ad  eam  assequf  ndam  non  modicum 
conferre.  Miram  quidem  produnt  Cle- 
mentis  opera  eruditionem,  in  iisque 
agit  apologetam,  theologum  polemicum 
et  dogmaticum,  oxegetam  et  morum 
doctorem,  sed  doctrinam  christianam 
non  satis  pure  et  sane  exhibent ;  Stoi- 
corum  et  Platonis  placita  libenter  sec- 
tatur;  in  Scripturis  interpretandis  ni- 
mium  allegoriis  indulget,  judaei  Phi- 
lonis  saepe  vestigia  terens,  in  erroneas 
quasdam  explicationes  adductus  est; 
ordinem  in  disserendo  negligit,  disci- 
plinae  arcani  studet,  inde  enata  est 
magna  operum,  Stromatumpraesertim, 
obscuritas,   quae   lectorem  patientem 


dieses  Werk  von  hervorragendster  lite- 
rargeschichtlicher  Bedeutung :  es  bildet 
den  ersten  Versuch  einer  umfaasenden 
Darstellung  der  christlichen  Lehre,  und 
niit  ihm  ist  der  kirchlichen  Literatur  ihre 
Bahn  in  jsranzer  Breite  erOifnet.  Cf.  ed. 
alterius  $  38. 


simul  et  sagacem  exigit.  Hinc  etiam 
minor^usintheologiausus  atque  auc- 
toritas  ^).  Opus  Hypoiyposea  inscriptum 
11.  8  constans  complectebatur  libromm 
Y.  et  N.  T.  breves  explicationes ;  sed 
juxta  Photium  cod.  109  etsiinnon- 
nuUis  recte  sentire  videbatur,  in  aliis 
rursus  impie  omnino  fabuloseque  dis- 
rerebat.  Becenset  dein  plures,  quibus 
opus  foedebatur,  errores.  IUud  inte- 
grum  non  amplius  exstat.  Censent  viri 
eruditi,  Adumbrationes  in  epistolaa  ca- 
tholieas  i.  e.  in  1.  ep.  Petr.;  ep.  Judae 
et  in  ep.  ].  et  2.  Joanuis,  quas  habes 
Migne  IX,  729—740,  partem  esse 
illius  operis,  quod  Cassiodorius 
»ita  transferri  fecit  in  latinum,  ut  ex- 
ciusis  quibusdam  offendiculis,  purifi- 
cata  doctrina  ejus  securior  possit  hau- 
riri,*  ut  legimus  in  ejus  div.  inst. 
(MigneLXX,  112o).  Forte  ejusdem 
operis  fragmenta  sunt  Excerpta  (86) 
ex  acriptis  Theodoti  et  doctrina,  quae 
orientalis  vocatur  (ib.  IX,  653 — 697), 
et  ex  Scripturis  propheticis  Edogae 
(ib.  IX,  697 — 728).  Alia  fragmenta 
operum  Clementis  reperies  in  Supple- 
meuto  Clementino  a  Zahn  collecto, 
quod  supra  laudavimus.  Multa  vero 
opera  Clementis,  quae  eiEusebius, 
Uieronymus  c.  ^^i  aliique  veteres 
tnbuunt,  perierunt.  Cf.  Harnack  I, 
296—327;  Kruger  §  60. 

2 1 .  A  magistro  nolumus    separare 
celeberrimum     ejusdem     discipulum. 


')  Copiosam  literaturam  de  ipso  ejus- 
que  circa  variae  doctrinae  capita  senten- 
tia  cf.  apud  Bardenhewer  §  38; 
Fessler  KL.  III,  508-517;  Fessler- 
Jungmann  §  64.  Doctrinam  de  ipso 
limpide  exhibent  MOhler  Patrol.  p. 
540—  584 ;  N  o  u  r  r  y  Appar.  ad  biblioth. 
max.  t.  I  1.  3  (apud  Migne  P.  G.  IX, 
797 — 1485)  ;Sprenger  tties.  rei  patrist. 
II,  481  88.;  IIl,  116;  Lumper  Hist. 
theologico-crit.  de  vita,  scriptis  atque 
doctrina  SS.  PP.  IV,  142  88.,  qui  V,  428— 
562  de  ejuB  erroribus  agit.  De  contro- 
ver^iis  literariis  circa  ipsum,  ejus  opera, 
doctrinam  etc.  cf.  Ehrhard  I,  101  —  103; 
II,  296-320;  E.  de  Faye  Clement 
dAlex.,  Paris  1898. 


53 


Origenes. 


54 


Origenem,  qnamvis  juita  ordinem 
chi*onologicum  alii  essentpraemittendi. 
Origenes,  qui  et  Adamantius  pro- 
babiliter  a  studendi  contentione  et 
energia  dictua  est,  vir,  si  ingenium, 
studium,  labores  spectes,  summus, 
Alexandriae  parentibus  cbristianis  na- 
tus  est  circa  a.  185  vel  186.  A  patre 
Leonida,  qui  Ghristi  martjr  obiit  (202), 
u  puero  in  divinis  literis  fuit  esercita- 
tus,  quas  adeo  in  deliciis  babuit,  ut 
memoriter  illas  teneret  Ingenti  stu- 
dendi  ardore  succensus  in  omnibus 
disciplinis  profecit,  et  nondum  a.  natus 
▼iginti  praeceptori  suo  in  regenda  ale- 
xandrina  schola  successit.  »Dialecti- 
cam  quoque,  scribit  de  eo  Hieron  j- 
mus  c.  54,  et  geometriam  et  arith- 
meticam,  musicam,  grammaticam  et 
rhetoricam  omniumque  philosophorum 
sectas  ita  didicit,  ut  studiosos  quoque 
secularium  literarum  sectatores  habe- 
ret  et  interpretaretur  eis  quotidie  con- 
cursusque  ad  eum  miri  fierent.  Quos 
ilie  propterea  recipiebat,  ut  sub  occa- 
sione  secularis  literaturae  in  fide  Ghristi 
eos  institueret.  *  In  persecutione  vero 
adhuc  juyenis  singularia  fidei,  pietatis 
et  constantiae  speciinina  dedit,  saepe 
aperto  mortis  periculo  expositus.  Girca 
a.  211  romanam  adiit  Ecclesiam.  Ob 
doctrinae  yirtutisque  famam  a  Julia 
Mammaea  Alexandri  Severi  imp.  matre 
Antiochiam  accitus  est  (a.  2 1 8  vel  2 1 9), 
ut  eam  doceret  rerum  divinarum  scien- 
tiam :  quo  tempore  Philippo  etiam  Arabi 
ejusque  conjugi  Severae  per  literas  in- 
notuit.  Gum  jam  esset  mediae  aetatis 
(ca.  230)  et  propter  ecclesias  Achajae, 
quae  pluribus  haeresibus  vexabantur, 
Athenas  per  Palaestinam  pergeret, 
a  Theoctisto  et  Alexandro  Gaesareae  et 
Hierosolymorum  episcopis  presbyter 
ordinatus  est;  hinc  Demetrii  episcopi 
sui  iram  incurrit,  qui  coacta  synodo 
(231 — 232)  eum  docendi  munere  et 
sacerdotii  dignitate  privayit,  imo  et 
ecclesiastica  communione  indignum  ju- 
dicavit,  quam  in  damnationem  romana 
Ecclesia  consensii  Accesserunt  scil.  et 


errores,  quos  edito  tunc  opere  de  prin- 
cipiis  docere  arguebatur.  Quare  Ori* 
genes  Alexandria  relicta  Gaesaream  ad 
Theoctistum  confugit  ibidemque  scho- 
lam  aperuit,  quam  multi  irequentarunt, 
inier  quos  celeber  Gregorius  Thauma- 
turgus  cum  fratre  Athenodoro.  Beryl- 
lum  Arabiae  episcopum  bostrensem  >) 
Monarchianorum  erroribus  addictum  ad 
sanam  revocavit  doctrinam  (c.  244). 
Orta  dira  sub  Decio  persecutione  et 
ipse  in  carcerem  fuit  conjectus  tormen- 
tisque  subjectus,  sed  postea  libertate 
donatus  Tyri  decessit  254  vel  255 
a.  aetatis  70.  Non  levis  controversia 
est,  num  ipse  in  pace  Ecclesiae  mortuus 
sit.  Favent  ei  ^constans  insectandi 
haereticos  studium,  servata  sempercum 
catholicis  Palaestinae  et  Arabiae  epi- 
scopis  communio,  literae  contestatd- 
rioe  de  corruptione  librorum  suorum 
et  immunitas  a  pertinacia  in  defenden- 
dis  errcribuscontraEcclesiam^).*  Ipso 
vivexite  jam  graves  exortae  sunt  con- 
troversiae  de  ejus  doctrina,  longe  gra- 
viores  post  ejus  mortem.  Negari  non 
potest,  plares  in  ejus  operibus  prout 
nunc  exstant  reperiri  errores:  verum 
j»m  ipse  conquestus  est,  ea  ab  haere- 
ticis  depravari.    Num  haec  excusatio 


»)  Cf.  de  hoc  Eusebium  H.  E.  VK 
20.  33,  quae  ita  paucie  complectitur  H  i  e- 
ronymus  c. b'i):  ,,Beryllu8  cum  ali- 
quanto  tempore  rexisset  ecclesiam,  ad  ex- 
tremum  lapsus  in  haeresim,  quae  Chri- 
stum  ante  incarnationem  negat,  ab  Ori- 
gene  correctus  scripsit  ydriaopuscula,  et 
maxime  epistolas,  in  quibus  Origeui 
gratias  agit,  sed  et  Origenis  ad  eum  epi- 
stolae  sunt.  Exstat  dialogus  Origenis  et 
Berylli,  in  quo  haereseos  coar^uitur.'* 
F.  Schwane  KL.  II,  494;  Kober 
Beryll  von  Bostra,  Qtlschr.  1848  p.  57— 
95. 

*)  F  e  s  s  1  e  r  -  J  u  n  g  m  a  n  n  §  H5  : 
Jungmann  diss.  sel.  in  hist.  eccl.  I. 
267  ss.,  praesertim  Vincenzi  in  op.  In 
8.  Gregorii  nyss.  et  Oripfenis  scripta  et 
doctrinamnoya  recensio  Romae  186*4—  65 
t.  4 :  de  quo  op.  cf.  S  c  h  e  e  b  e  n  Katholik 
1866  II,  291—316;  412—446.  Cf.  insigne 
in  eum  encomium  in  Coramonit.  Vin- 
centii  lir.  c.  17.  opusc.  IX^  200  s. 


201 — 300.  Origenis  scripta  dogmatica 


5B 


ad  saam  orthodoiiam  tuendam  sufficiat, 
nolumus  dijudicare. 

22.  Innumera  reliquit  suae  erudi- 
tionis  monumenta;  de  quibus  tamen 
ipsius  admiratores  exaggerate  loqui 
yidentur.  Ita  Epiphanius  haer. 
64  n.  63  sexmilia  librorum  eum  scri- 
psisae  referi:  juxta  Hieronymum 
vero  adv.  Bufinum  II,  22  eorum 
numerus  non  attingit  duo  milia;  ex 
sua  ep.  33t  in  qua  operum  Origenis  ex- 
hibet  elenchum,  circa  octingenta  colli- 
guntur^).  Plura  perierunt,  ut  £rptt>- 
(iarsic  Stromata  IL  X,  in  quibus  vide- 
tur  locA  s.  Scripturae  absque  ordine 
systematico  exposuisse;  de  resurreetione 
dialogos  et  11.  2,  quos  Methodius 
Olympi  episcopus  refutavit  Hujus  re- 
fatationis  versionem  slavicam  reperit 
N.  Bonwetsch,  Methodius  v.  0.  Er- 
langen  1891  t.  1.  p.  XXIII— XXX.  De 
libero  arbitrio  etc.  —  Ex  editis  po- 
tiora  sunt:  Libri  VIII  adversus  CeU 
sum  philosophum,  qui  religionem  chri- 
stianam  acerrime  erat  aggressus.  Docte 
et  digne  respondet  (a.  248)  Origenes, 
sed  quia  adversarium  in  suis  exceptio- 
nibus  pedetentim  assectatur,  deest  ordo 
methodicus^);    prodiit   seorsim    cura 


*)  Ea  periit,  sed  qiiantuin  licuit,  ope- 
rum  elenchu8  juxta  eara  exhibetur  ab  E. 
Klostermann:  Die  Schriften  des  Ori- 
jfenes  in  Hieronymua'  Brief  an  Paula, 
Berlin  18.97 ;  et apud  Harnackl, 334 8., 
<iui  p.  332—405  accurate  de  Origenis 
operibus  editis,  mscr.  et  deperditia  agit. 

»}  Cf.  de  hoc  op.  Koetschau  tum  in 
praef.  suae  ed.  tum  in  docta  diss.  die  Text- 
ttberlief.  der  Bficher  des  Origenes  gegen 
Oelsum  in  Texte  und  Unters.  VI  fasc.l ; 
J.  Patrick  The  Apology  of  Origen  in 
reply  to  Celsus,  Edinburg  et  London 
1893.  Im  Alterthume  sowohl .  . .  wie  in 
neuester  Zeit  ist  dieses  Werk  als  die  vol- 
lendeste  Leistung  der  altenKirche  auf  apo- 
logetischem  Gebiete  bczeichnet  worden. 
Jedenfalls  hat  Origenes  nirgendwo  eine 
s^rdssere  Gelehrsamkeit  entialtet.  Auch 
berahrt  die  aus  dem  Bewusstsein  geisti- 
ger  Ueberlegenheitfliessende  wiirdevoUe 
Kuhe  gegenilber  den  leidenschaftlichen 
Ausf&Uen  des  Gegners  sehr  wohlthuend. 
B  a  r  d  e  n  h  e  w  e  r  §  .39  n.  (>. 


S  c  h  w  y  n,  Londini  1876;  accurate  mag- 
naque  eruditione  in  nova  op.  Origenis 
editione,  quamcoepit  P.  Koetschau 
Lipsiae  1899 1. 3.  -  LL.  IV  ^epl  apfCx^ 
systemaquoddamtheologiae.  Textus  ori- 
ginaliSfSi  fragmentaexcipias,periit,  si- 
cut et versio  fidelis Hieronymi.  Ver- 
sio  quae  exstat  Rufini  sat  est  libera, 
ideoqueminusfidelis,  nam  nonnuUisin 
locis  nititur  eliminare  sententias  hae- 
reticas.  Prodiit  hoc  opus  seorsim  cura 
Redepenning,  Lipsiae  1836  in  S. 
Hoc  praesertim  opere.  quod  juvenili  ae- 
tate  composuit,  praecipui  ejusdem  erro- 
res  continebantur.  Nam  ut  refert  P  h  o- 
tius  cod.  YIII  eo  in  opere  „plurima 
blasphema  scribit  ut  Filium  a  Patre  fa- 
ctum,  Spiritum  a  Filio :  et  Patrem  qui- 
dem  peromnis,  quae  exsistunt,  perva- 
dere:  Filium  verorationedumtaxat  prae- 
dita:  Spiritum  autem  ea  tantnm,  quae  sal- 
va  facta  sunt.  Tradit  et  alia  nimium  ab- 
surda  impietatisque  plena:  animarum 

migrationes  et  animata  sidera 

Quarto  1.  (disserit)  de  fine  ultimo :  di- 
vinas  esse  Scripturas;  de  ratione  de- 
nique  legendi  et  intelligendi  Scripto- 
ras.* 

23.  Ingentes  sunt  ejus  labores  bib- 
1  i  c  i.  Huc  spectat  pnmum  opus,  quod 
pro  columnarum  textuumque  juxta  se 
positorum  numero  Tetrapla  vel  Uex- 
apla  vel  Octapla  nominari  solet  Hex- 
apla  complectuntur  textum  hebraicum 
literis  hebraicis  et  graecis  conscriptum, 
versionem  70  interpretum  juxta  tex- 
tum  hebraicum  emendatam,  versiones 
Aquilae,  Symmachi  et  Theodo- 
tionis  cum  signis  criticis;  quibus  in 
Octaplis  accesserunt  saltem  pro  aliqui- 
bus  libris  duae  aiiae  versiones  graecae 
anonymae  (quinta  et  sexta,  pro  psal- 
mis  forte  septima  et  octava),  opus  forte 
nunquam  ex  integro  multiplicatum, 
cujus  originale  in  obsidione  urbis  cae- 
sareensis  per  Arabes  a.  653  cum  pre- 
tiosissima  bibliotheca  ibidem  coUecta 
periit  Fragmenta  incredibili  seduli- 
tate  coliegit  Montfaucon   Parisiis 


o7 


et  labores  biblici. 


58 


1713  t.  2  in  f.;  in  Migne  P.  G.  XV. 
XVI;  longe  accaratior  est  ed.  Field 
Oxonii  1867 — 75.  Becenter  G.  Mer- 
cati  pretiosum  fragmentum  reperit, 
de  qao  cf.  eundem  in  1.  Un  Falimp- 
sesto  Ambrcsiano  dei  salmi  esapli, 
Torino  1896.  Qnatuor  praecipnas  ver- 
siones  jnnctim  exhibet  Origenes  in  sna 
ed.  Tetrapla.  —  Omnes  fere  11.  V.  et 
N.  T.  scholiis  brevibus^)  vel  homiliis 
ad  populi  captum  accommodatis  vel 
admodum  prolixis  commentariis  illu- 
stravit-),  quorum  multa  perierunt,  ali- 


*)  «Illud  breviter  moneo,  inquit  8.  H  i  e- 
ronymusin  Prol.  transl.  hon3.  Orig.  in 
Jer.  (M  i  g  n  e  XXV,  585),  ut  scias  Orige- 
nis  opuscula  in  omnem  Scripturam  esse 
triplicia.  Primum  ejus  opus  sunt  ex- 
cezpta,  quae  graece  oy^oisia  nuncupantur, 
in  quibus  ea,  quae  sibi  videbantur  ob- 
scura  atque  habere  aliquid  difficultatis, 
Bummatim  breviterque  perstrinxit.  Se- 
cundum  homileticuro  genus  . .  .  Tertium, 
quod  ipse  inscripsit  to|iooCi  nos  voiumina 
(vel  potius  commentanos)  possumus  nun- 
cupare,  in  quo  opere  tota  mgenii  sui  vela 
spixantibuB  ventis  dedit,  et  recedens  a 
t«rra  in  medium  pelagus  aufugit,"  om- 
nibus  nimirum,  quaecunque  ingenium 
eruditioque  suppeditabant ,  congestis. 
Quae  adhuc  supersunt  de  his  laboribus 
exegeticis  diligenter  recenset  Krilger 
Gesch.  der  altchr.  Lit.  §  61." 

i)  Di^ua  sunt  mentione,  quae  de  his 
OrigeniB  laboribus  narrat  E  u  s  e  b  i  u  s  Yl, 
23 :  «Origenes  in  divinas  Scripturas  com- 
mentarios  coepit  conscribere  Ambro- 
sio  innumeris  stimulis  eum  incitante, 
nec  Bolum  verbis  atque  horfcationibus, 
sed  etiamlargissimisrerumnecessariarum 
praebitionibuB.  Quippe  septem  et  am- 
pliuB  notarii  dictanti  illi  praesto  aderant, 
qui  praestituto  tempore  sibi  per  vices 
succedebant:  nec  pauciores  antiquarii 
simul  cum  puellis  elegantius  scribere 
aBBuetis:  quibus  omnibus  necessariaros 
sumptus  copiose  subministrabat  Ambro- 
sius.  Sed  et  incredibilem  quandam  ala- 
critatem  in  hoc  ss.  literarum  studio  ipse 
pro  virili  parte  conferebat ;  qua  quidem 
re  potiaBimum  Origenes  ad  scribendos 
commentarios  impellebatur.*»  Cf.  de  eo 
Hieronymus  de  vir.  ill.  c.  56*.  61 ;  ep. 
43  ad  Marcellam.  Porro  hunc  Ambro- 
sium  Bcctae  cuidam  Crnosticorum  ad- 
dictum  Origenes  ad  veram  fldem  adduxe- 
rat  c  a.  212.  Ordinatus  est  Alexandriae 
diacomiB  et  propter  fidem  tempore  Maxi- 


orum  fragmenta  sat  multa,  in  catenis 
praesertim,  supersunt ;  aliorum  exstant 
versioness.Hieronymi  vel  Bufini, 
higus  vero  nimis  liberae.  Ex  his  quae 
supersunt,  mentione  digna  sunt:  com- 
mentariorum  11.  X  in  Cantica  eantico- 
rum,  quorum  tantum  11.  3  et  partem 
1.4,  habemus  ex  versione  Bufini;  ex 
U.  in  Matihaeum  10 — 17(13,36  —  22, 
33)giaece;  12— 25  (l6,  13— 27,63> 
ex  antiqua  anonymi  versione ;  t.  non 
omnes,  sed  9  (prolixi)  ex  32  vel  plu* 
ribus  in  Joannia  EvangeLium^  quorum 
accuratam  editionem  adomavit  A.  £. 
B  r  0  0  k  e,  The  commentari/  of  Origen 
on  S.  John's  gospel  The  text  revised, 
with  a  critical  introduction  and  indices, 
Cambridge  1896  t.  2.  Commentaria  in 
ep,  ad  Romanos  ex  versione  et  retrac- 
tatione  Bufini;  plures  homiliae  in 
Genesim  {\l),  Exodum  (l'^),  Leviti- 
cum  (l6),  Numeros  (2b),  Joaue  (26), 
Judices  (9) :  hae  omnes  ex  Bufini  ver- 
sione;  in  1.  Regum  (2);  in  aliquot 
Paalmos  (9) ;  in  Cantica  cant.  (2)  ex 
eleganti  s.  Hieronymi  versione,  in  cujua 
prologo  testatur:  «Origenes,  cum  in 
ceteris  libris  omnes  vicerit,  in  cantico 
canticorum  ipse  se  vicit ;  *  in  Isaiam  (9) 
forte exs.  Hieronymi  versione; hom. 
XX  in  Jeremiam,  quae  graece  super- 
sunt  ex  XLY,  quas  habuerat.  £as  pri- 
mum  edidit  £.  Elostermann  ined. 
recenti  Origenis  t.  III.  infra  citanda 
cum  uberrimis  iragmentis  in  Threnos 
Jeretniae,  in  II.  IVRegum,  in  quos  una 
tantum  superest  homilia  integra  scil. 
in   pythonissam   endorensem    1.  Beg. 


mini  in  Germaniam  exsiil  missud  cst. 
Ipse  quoque  Origenem  incitavit  ut  con- 
tra  Celsum  scriberet.  Obiit  circa  a.  250 
et  recolitur  ejus  memoria  in  martyrolo- 
gio  17.  Martii  cf.  Peters  KL.  1,  101; 
Acta  SS.  17.  Mart.  U.  Hujus  forte  Am- 
brosii  sunt  Hypownemata  philosophi 
Ambrosii,  syriace  edita  a  Cureton 
in  suo  Spicilegio  syriaco  p.  38,  quae  non 
multum  differunt  ab  Oratione  ad  ffraecoe, 
inter  opera  s.  Justini  dubia.  Cf.  D u- 
val  La  Litterature  syr.  Parisiis  1891^ 
p.  169. 


59 


201—300.  Origenis  opera  genuina 


60 


28,  in  qoa  tuetor  ipsum  Samaeleiii  re- 
vera  apparaisse  regi  et  contra  qoam 
opinionem  disputavit  s.  Enstatius 
Antiochenus.  Eam  critice  edidit  etiam 
A.  Jahn  in  1.  Des  h.  Easthatius  Erzb. 
-von  Antiochien  Beurtheilung  des  Ori- 
genes  betr.  die  AufTassung  der  Wahr- 
sagerin  1.  EOn.  20  u.die  beziigl.  Hom. 
des  Origenes  .  .  .  mit  kritischen  und 
•exegetischen  Anmerkungen  in  Gebh. 
und  A.  H.  Texte  und  Untersuch.  1886 

II,  4.  —  Fragmenta  seu  scholia  dubiae 
«uctoritatis  in  Ezechklem  praesertim 
(et  Jeremiam)  etc.  collegerunt  praeter- 
ea  Mai  (Migne  P.  G.  XVII,  9—370) 
et  Pitra  in Anal. sacris II,  349 — 483; 

III,  1 — 588.  Supersunt  ex  Hiero- 
nymi  versione  hom.  XIY  in  Ez- 
tehieUm:  in  Lucam  hom.  XXXIX. 
—  His  addantur  De  nominibus  he- 
braieis,  qui  1.  prostat  tantum  in  re- 
tractatione  s.  Hieronymi  scil.  in 
-ejus  1.  interpretaiionia  hebraicorum  no^ 
minum  ed.  a  Lagarde  in  op.  Ono- 
mastica  sacra,  GOttingen  1887  ed.  2 
p.  26—192.  —  Epistola  ad  Julium 
Africanum,  in  qua  authentiam  histo- 
riae  Susannae  in  1.  Danielis  solide 
tuetur;  epistola  ad  Gregorium  Thau- 
maturgum,  in  qua  de  utilitate  disci- 
plinarum  philosophioarum  ad  s.  Scri- 
pturae  expositionem  disserit.  Eam  ac- 
curate  edidit  seorsim  Draeseke  in 
Jahrb.  f.  prot,  Theol.  1881  p.  102-126; 
cum  orat.  panegyrica  Gregorii  Thau- 
maturgi  ad  Origenem  EoetschaUt 
Friburgi  1894.  Amat  in  suis  com- 
mentariis  longos  excursus  philosophi- 
€0-theologico8,  sensus  mysticos  seu 
allegoricos  nimis  libenter  ubique  in- 
dagare  nititur,  et  dum  nimiam  excur- 
rendi  calamo  permittit  libertatem,  in 
opiniones  malesanas  incidit^). 


24.  Ascetica  sunt  irspl  zhyiffi  de 
oratione,  in  quo  de  oratione  in  genere 


*)  Hac  occasione  quorundam  aliorum 
mentionem  faciemus,  qui  hoc  seculo  in 
jftudiis  biblicis  vereati  sunt,  quonim 
tamen  labores  ad  nos  non  perYenerunt. 
Ita  Judas,  teate  Hieronymo  (prae- 
eunte  Euaebio  H.  E.  VI,  7)  c.  62  „de 
fieptuaginta  apud  Daniel  hebdomadibus 


plenissime  diBputavit  et  chronographiam 
superiorum  temporum  usque  ad  lO.Severi 
perduxit  annum.  In  qua  erroris  arguitur. 
quod  adventum  antichristi  circa  sua 
tempora  futunim  esse  dixerit ;  sed  hoc 
ideo,  quia  magnitudo  persecutionum 
praesentem  mundi  minabatur  occasum." 
—  «Ammonius,  refert  H  ieronymuK 
ib.  0.  55,  vir  disertus  et  eruditus  valde 
eodem  tempore  (cum  Origene)  Alexan- 
driae  clirus  habitus  est,  Qui  inter  multa 
ingenii  suietpraeclaramonumentaetiam 
de  consonantia  Moysi  et  Jesu  opus  ele- 
gans  compOBuit  et  evangelicos  canones 
(specimen  harmoniae  evangelicae  cf. 
Migne  P.  G.  XXII,  1276)  excogitavit, 
quos  postea  secutus  est  Eusebius  caesa- 
riensis*».  Sub  ejus  (vel  T  a  t  i  a  n  i)  nomine 
prodiit  Diatesseron,  quod  opus  latine 
consicriptum  est  alicujus  scriptoris  ano- 
nymi,  qui  circa  finem  sec.  V  vixitetusus 
est  Tatiani  opere  et  textu  Evangeliorum 
latino  ab  Hieronymo  correcto.  Of. 
illud  apud  Migne  P.  L.  LXVIII,  251-358: 
Ranke  Codex  fuldenBis,  Marburg  et 
Lipsiae  1868.  Cf.  Bardenhewer§i8 
n.  3:  §  39  n.  15:  Harnack  I,  406  8.  *— 
^Trifon  (Tiyphon)  Origenis  auditor, 
Bcribit  idem  c.  53,  ad  qnem  nonnullae 
ejus  exstant  epistolae,  in  Scripturis  eru- 
ditissimus  fuit.  Quod  quidem  multa  ejus 
sparsim  ostendunt  opuscuia  sed  praecipue 
1.  quem  composuit  de  vacca  ru&>  in  Deu- 
teronomio  (Num.  19)  et  de  dichotome- 
matibus,  quae  cum  columba  et  turture 
ab  Abraham  ponuntur  in  Genesi.**  — 
Exeunte  sec.  IIL  floruit  P  i  e  r  i  u  8,  ale- 
xandrinae  ecclesiae  presbyter  et  scholae 
catecheticae  quondam  rector,  qui  «floren- 
tiBsime  populos  docuit  et  in  tantum  ser- 
moniB  diversonimque  tractatuum . . .  venit 
ele^ntiam,  ut  Origenes  junior  vocaretur 
(HieronymuBc.  76)."  Verum  et  hunc 
secutus  videtur  et  in  erroribus,  ut  testa- 
tur  PhotiuB  bibL  cod.  119.  Constat 
hunc  mirae  asceseoB  et  appetitorem  vo- 
luntiriae  paupertatis  BcientiBsimumque 
dialecticaeartis  post  persecutionem  omne 
vitae  Buae  tempus  Romae  fuisse  versa- 
tum.  HujuB  est  longiBsimus  tractatuB  de 
propheta  OBee,  quem  in  pervig^Iio  pa- 
Bchae  habitum  ipse  sermo  demonstiiit. 
Ejus  opera,  inter  quae  volumen  Xll  li- 
brorum,  interciderunt.  Scripsisse  legitur 
etiam  de  Dei  genUnee.  Quae  Bupersunt 
coUecta  habeB  apud  Routh  lU,  423-- 
435;  MigneP.  G.X,  241-246;  novaex 
PhiL  Sidete  a^ecit  C.  de  Boor  in 


et  Bupposita. 


62 


primam  agit,  dein  orationem  domini- 
cam  explanat;  et  eloquens  exhortatio 
ad  mariyrium  Ambrosio  in  yincalis 
detento  dicata  (c.  a.  235):  ntramqne 
in  ed.  jam  landata  car.  Eoetschan; 
I,  3 — 47;  U,  297—403.  Epistolae 
ejas  fere  omnes  periernnt.  Daaram 
sapra  mentionem  fecimns  p.  59.  Paa- 
caram  sapersant  fragmenta.  Interejns 
opera  qruulamtenas  recenseri  potest 
Fhilocalia,  qaam  ex  yariis  ejasdem 
operibas  excerpserant  ss.  Basilias 
M.  et  Gregorias  Naz.,  et  accarate 
edidit  J.  A.  Bobinson  The  Philoea- 
lia  of  Origen.  The  text  revised,  with 
a  critical  introdnction  and  indices, 
Cambridge  1893. 

25.  Passim  Origeni  tribnebatar 
Adamantii  dialogas  (sea  dialogi 
vel  libri  V)  de  recta  in  Deum  fide,  in 
qno  dispatatio  institaitar»contra  Me- 
gethiom,  Marcnm,  Droseriam,  Valentem 
et  Marinam  haereticos,  qai  singali 
haeresim  saam  defendentes  conjanctis 
ac  malevolis  animis  contra  Adaman- 
tiam  congressi  sant.  Cancti  antem 
omniam  dictoram  jadicem  sibi  elege- 
geront  philopham  graecam  Eatropiam 
nomine,  qni  caasa  religionis  expensa, 
persnasns  veritate,  factas  est  Christia- 
nas  ona  cnm  plarimis  Graecis  et  hae- 
reticis :  erat  enim  frequens  aaditoram 
consessas.  Victoria  demam  penes  Ec- 
clesiam  catholicam  stetit,  et  qaemad- 
modam  palvis  a  facie  venti  dlssipata 
est  haereticoram  superbia :  *  at  legi- 
mas  in  praefatione  a  recentiore  Graeco 
addita.  Yeram  hoc  opns  non  est  Ori- 
genis^).  Errori  occasionem  praebait 
nomen  Adamantii  interlocatori  or- 
thodoxo  a  dialogi  auctore  tribatam,  et 
Bafini   auctoritas,   qai  iliud  latine 


Uebhardt  et  Harnack  T.  u.  Untersuch. 
1888  V,  2  p.  165—184.  Cf.  Gams  KL. 
IX,  2105:  Uarnack  I,  439—441. 

1)  Cf.  de  hoc  op.  Th.  Zahn  Zeitschr. 
flir  Kirchengesch.  1887  &8C.  2  p.  193— 
339 ;  Geach.  des  neutest.  Kanons  1892,  II, 
2,  419—426;  Krflger  §  80. 


vertit  sub  nomine  Adamantii  Origenis. 
Opns  est  bonnm  et  valde  ntiie  ad  cog- 
noscendos  Marcionitarnm  et  YaleU'^ 
tinianornm  errores,  secali  ineuntis  IV. 
Textns  graecas,  quem  modo  habemas, 
est  retractatio  operis  originalis  mox 
facta.  Prodiit  primum  Wetstenii 
cnra,  Basileae  1674;  apud  Migne  P. 
G.XI,  1711 — 1884;  critice  magnaac- 
cnratione  cnr.  W.  H.  van  de  Back- 
huyzen  Lipsiae  1901  in  coll.  Die 
griech.  christl.  Schriftsteller  der  ersten 
drei  Jahrh.  t.  IV.  Bufini  versio  pro- 
diit  caris  Caspari  in  Kirchenhist.  Anec- 
dota,  Christiania  1883.  p.  1 — 129. — 
Becentissime Petrus  Batiffoi  detexit 
ediditque  sociatis  curis  A.  Wilmart 
tr.  de  lU^ris  sa,  Scripturarum,  Parisiis 
1 900,  homilias  scil.  XX  in  varios  locos 
s.  Scripturae  V.  T.,  si  XX.  excipias, 
quae  est  in  Act.  2,  1  s.,  quas  Origeni 
asserere  nititur,  versionem  vero  V  i  c- 
torino  petaboniensi,  qui  forte  illas 
verterit  non  tam  ut  interpres,  quam  ut 
auctor  proprii  operis,  ut  saepe  difficile 
sit  secernere,  quae  sint  Origenis,  quae 
ipsius.  Yerum  Weyman  homilias 
esse  Novatiani  opinatur  exphilolo- 
gicis  criteriis  in  op. :  Die  Tr.  Origenis  de 
11.  Scripturarum  ein  Werk  Novatians, 
Lipsiae  1900;  Kiinstle  Liter.  Bdsch. 
1900  c.  169  ss.  conjicit,  illas  esse  auc- 
toris  sec  lY.  exeuntis,  probabiliter 
hispani,  forte  Gregorii  eliberitani, 
quod  censet  et  Morin  in  diss.  Les 
nouveaux  tractatus.  Origenis  et  Th^ri- 
tage  litt^raire  de  T^vdque  espagnol 
Gregoire  dUlliberis  in  Bevne  d^hist.  et 
de  litter.  rel.  1900,  Y,  145 — 165,  cui 
favet  Ehrhard  de  hac  controversia 
consulendus  II,  328 — 332.  Funk 
TheoL  Qtlschr.  1900  p.  534—544  cum 
his  convenit,  eas  non  esse  Origenis, 
sed  auctoris  latini:  cujus  verononau- 
det  statuere;  Kihn  haud  improbabile 
putat  eas  esse  Yictorini  snpra  no- 
minati. 

26.  Opera  exegetica  collecta  prodie- 
runt  cara  Huetii,  Botomagi  1668: 


63 


201—300.   OrigeneB,  Pamphilus, 


64 


Parisiis  1679;  Goloniae  1 685 ;  Franco- 
farti  1686,  praemissa  docta  et  accu- 
rata  introductione  de  Origenis  yita, 
doctrina,  operibus  sub  inscriptione 
Origeniana;  opera  omnia  (exceptis 
Hexaplis)  cura  Car.  de  la  Bue,  quam 
ed.  aJ^solvit  ejus  nepos  Yincentius 
de  la  Eue,  Parisiis  1733 — 59;  recusa 
aFr.  Oberthiir  absque prolegomenis 
et  annotationibus,  Wirceburgi  1780 — 
94  t.  15;  Lommatzsch,  Berolini 
1831 — 48  t  25  in8.,  ed.  copiosa,  sed 
absque  versione  latina ;  M  i  g  n  e  patrol. 
gr.  XI — XVII,  cummultis  supplemen- 
tis  et  additionibus.  Novam  editionem 
admodum  criticam  coepisse  Koet- 
schau  et  Klostermann  Leipzig 
1899  jam  diximus,  cugus  jam  tria 
prodierunt  vol. 

27.  Praecipui  ejus  errores  versantur 
circa  mysterium  ss.  Trinit^tis,  prae- 
exsistentiam  spirituum,  ad  quos  spec- 
tant  et  animae  humanae,  et  quidem  ab 
aeterno,  horumque  in  priori  vita  lapsu, 
creationem  mundi  visibilis  et  corporei 
ad  illos  purgandos,  apokatastasim  om- 
nium  etc.  Plures  ejus  propositiones  (l  5) 
damnatae  fuere  in  conc.  constantinopo- 
litano(543),quascf.apudDenzinger 
Enchiridion  symb.  et  definit.  n.  187  ss.; 
ipse  haereticis  in  conc.  oecumenico  V. 
est  adnumeratus  ^).  Apologiam  pro  Ori- 
gene  scripsit  Pamphilus  presbyter 
et  gloriosus  martyr^)  sub  persecutione 
Maximini  (f  309).  Instituit  Caesareae 
scholam   ac   tanto   amore    condendae 


')  Plura  de  ipso  cf.  apud  B  a  r  d  e  n- 
h  e  w  e  r  §  39,  ubi  et  copiosam  de  eo  lite- 
raturam  reperies;  Fessler  -  Jung- 
mann  §f)5  8. ;  Uuetius  op.  cit,  Re- 
depenning  Origenes.  Eine  Daxstel- 
lung  seines  Lebens  und  seiner  Lehre, 
Bonn,  1841-1846'  t.  2;  Peters  KL.  IX, 
1053-1073;  Ehrhard  I,  103—105; 
11,320—351;  Preuschen  apud  Har- 
nackl,  332— 405;  927. 

»)  Cf.  E  h  r  h  a  r  d  die  griechische  Pa- 
triar.halbibliothek  von  Jerusalera  in 
rom.  Qtlschr.  fur  christl.  Alterthums- 
kunde  1891  p.  217  ff:   Bardenhewer 


bibliothecae  exarsit,  ut  maximam  par- 
tem  Origenis  voluminum  sua  descri- 
pserit  manu.  Bibiiothecae  illius  divi- 
tiis  postmodum  feliciter  usi  sunt  Eu- 
sebius  et  Hieronymus.  Gum  Eu- 
sebio  novam  curavit  juxta  Origenis 
Hexapla  versionis  Septuaginta  recen- 
sionem ;  quae  per  Palaestinam  yulgata 
fuit.  Ipse  videtur  auctor  distinctionis 
Actuum  Ap.  in  capita,  quae  ab  Eutha- 
lio  sulcensi  episcopo  nomen  habet. 
Eam  edidit  sub  hujusnomine  Zacag- 
nius  in  Mon.  vet.  collectione  p.  428; 
saepius  dein  absque  auctoris  nomine 
prodiit.  Yerum  eam  Montfauconius 
Pamphilo  asseruit  Bibl.  coisl.  p.  78,  ac 
sub  ejus  nomine prodiit  in  Gailandi 
bibl.  t.  IV,  et  Migne  P.  G.  XX, 
1549 — 1558  inscripta  ExposUio  ca- 
pitutn  (4  0)  Actuum  Ap,  —  Apclagia 
Origenis,  quam  adjuvante  Eusebio 
in  carcere  composuit,  quinque  consta- 
bat  U.,  quorum  primus  tantum  reli- 
quus  est  in  B  u  f  i  n  i  yersione  non  satis 
fideli  (apud  M  i  g  n  e  P.  G.  XVII,  5  2 1  — 
632).  Post  Pamphili  mortem  Eusebius 
adjecitaliumlibrum,  praesertim  contra 
Methodium,  et  scripsit  amici  fami- 
liarissimi  yitam,  quae  tamen  non 
amplius  exstat. 

28.  Tertius  hoc  seculo  propter  doc- 
trinae  vastitatom  et  scriptorum  varie- 


§  45.  De  hac  bibliotheca  postmodum  me- 
ruit  et  E  u  z  o  i  u  8,  qui  teste,  s.  H  i  e  r  o- 
nymo  de  vir.  illi  c.  113,  „apud  Thespe- 
sium  rhetorem  cum  Gregorio  Naz.  ep. 
adolescens  Caesareae  eruditus  est,  et 
ejusdem  postea  urbis  episcopus  plurimo 
labore  corruptam  jam  bibliothecam  Ori- 
genis  et  Pamphili  in  membranis  instau- 
rare  conatus  est.  AdextreraumsubTheo- 
dosio  principe  (f  395)  ecclesia  pulsus  est. 
Feruntur  ejus  varii  multiplicesque  tra- 
tatus,  quos  nosse  perfacile  eat**.  Neque 
plura  de  eo  constant. 

*)  Cf.  Passio  ss.  Pamphili  et  sociorum, 
fra^mentum  majoris  op.  Eusebii  de  mar- 
tyribus  palaestinensibus,  quae  legitur  in 
Migne  P.  G:  1533—1550,  et  in  Analec- 
tis  boll.  1897  XVI.  129—139.  Cf.  Bar- 
denhewer§45n.  1;  Esser  KL.  IX, 
1326;Harnack  I,  543—551. 


65 


S,  Hippolytiis, 


66 


tatem  et  eopiam  celeberrimus  est  s. 
Hippolytos  epiMopiis,  s.  Irenaei 
clarissimBS  disdpolas,  de  ci\ju8  vita 
et  gestis  nihil  fere  constat :  adeo  ut  vel 
s.  Hieronymus  nomen  urbis,  cujus 
fuerit  episcopus,  scire  non  potuerii 
Dum  alii  splendidis  encomiis  eum  ex- 
toUunt^),  aliis  est  seetae  Novatiani  ad- 
dictus,  imo  primus  antipapa  oppositus 
s.  Galixto  (217 — 222),  quam  ob  rem 
graeci  ecriptores,  sane  posteriores  eum 
dicunt  episcopum  romanum.  Cum  Pon- 
tiano  romano  ep.  ob  fidem  in  Sardiniam 
fuit  deportatus  (235).  Quod  si  revera 
schismati  fuerit  addictus,  tenendum 
tamen  foret,  eum  Ecdesiae  catholicae 
fuisse  reoonciliatum  martyremque  obi- 
isse  (post  a.  235;  secundum  Erbes 
29./30.  Jan.  251;  juxta  de  Bossi 
intra  a.  253 — 260):  unde  ejus  memo- 
ria  recolitur  1 3.  Aug.  Plurima  reliquit 
opera,  aliquorum  elenohum  ezhibet 
statua  antiquissima  ipsi  erecta  et  a.  1 5  5 1 
felidfato  reperta^).  Pleraqueperierunt: 
inter  ea,  quae  supersunt,  celebritate 
(ob  controTeraias  excitatas)  eminet 
1 842  reperta  fiefutatio  omnium  hae- 
resum  communiter  dicta  J^UosophU" 
mena  U.  10,  si  tamen  ejus  sunt.  Ab 
aliis  enim  tribuitur  hoc  opus  vel 
B  er o  n i  yel  G  a j  0  presbytero  romano, 
Tei  TertuUiano  ut  a  Jungmann 
dJsp.  seL  in  H.  E.  I,  173 — 262;  vel 
Origeni;  alii  non  sine  rationibus  sat 
gravibus  Novatiano,  pro  quo  stant 
ex.  gr.  Armellini  in  op.:  De  prisca 
refutatione  haereseon  Origenis  nomine 
ac  Phiiosophumenon  titulo  recens  tuI- 
gata  commentarius,  Romae  1862; 
Grisar  Zeit8chr.fiirkath.Theol.  1878 


>)  Fessler-Jungmann  §  67. 

«)  Eam  delixieatam  exhibent  Kraus 
Realencyclopaedie  des  christl.  Alterth.  I, 
660—664,  et  Hist.  liter.  de  la  France, 
I^urisiis  1865  I  p.  1  pag.  364.  Eadem 
historia  eonjicit  eum  esse  gallum,  distin- 
ffnit  ab  Hippolyto  presbytero  romano. 
Accnratum  dein  texit  omnium  catalo- 
gnm  opemm  hujus  soriptoris  bene  lon- 
gum,  nun  et  opera  deperdita  numerat 
p.  365- 397;  448— 50. 

Horter,  Nomeiielator  I  ed.  III. 


p.  505 — 34,  qui  cum  aliis  haud  im« 
probabile  censet,  s.  Hippolytum  no* 
strum  inter  scriptores  ecclesiasticos 
conspicuum  et  celebratum  esse  alium 
ab  Hippolyto  sectae  schismaticae  Bo* 
mae  addicto,  ante  mortem  quidem 
Ecolesiae  reconciliato.  Funk  Theol. 
Qtlschr.  1881  p.  423 — 464;  Kg.Abh- 
II,  161 — 197;  de  Smedt  diss.sel.in 
primam  aetatem  H.  E.,  Gandavi  1876 
p.  83 — 189;Hergenroether  Ositer. 
Vierteljahrschr.  1863  II,  289-340  etc. 
tuentur  opinionem  D6llinger  Hip-» 
polytus  und  Kallistus,  Begensburg 
1853,  quae  jam  est  communior,  Hip- 
polytum  esse  auctorem.  Bef ellit  auctor 
in  eo  errores  veterum  populorum  et 
philosophorum,  dein  a  I.  5.  haeretico- 
rum  conmienta  refellit.  Opus  tamen, 
quod  non  integrum  prostat,  desunt 
enim  I.  2.  et  3.,  infidtur  spiritu  sclus* 
matico  adversus  Gallixtum  I.  et  errori- 
bus  adversus  sanam  de  ss«  Trinitate 
doctrinam.  Prodiit  ed.  Miller  Oxo- 
nii  1851;  Dunker  et  Schneide- 
w i  n  Gottingae  1 859 ;  et  in  Migne  P.  G. 
XVI  p.  3,  3004—3460  ;  Cruice  cum 
notis,  Parisiis  1860. 

29.  Alia  ejusdem  opera  sunt:  Ilspi 
5(pioto6  xal  ivTtxpiOTOu  DemanstrcUio 
de  (Christo  et)  antichristo,  de  quo  fere 
solum  dilucide  ex  divinis  literis  disse- 
rit  et  complura  vaticinia  explioat. 
Habetur  in  ed.  berolinensi  infra  lau- 
danda  I,  2,  3—47.  Ab  ea  distingui 
debet  I.  de  conaummatione  mundi  et  de 
antichristo  et  secundo  adventu  Domini, 
qui  olim  sub  ipsius  nomine  editus  fuit 
a  J.  Picus  (Picot)  Parisiis  1557  in  8 
et  inde  in  bibliothecas  PP.  transiit,  sed 
neque  tanto  auctore  est  dignus,  neque 
vetustior  sec.  IX.  Beperitur  in  recenti 
opp.  Hippolyti  ed.  berolinensi  I,  2, 
289 — 309.  —  Demonstratio  advermB 
Judaeos,  fragmentum  forte  majoris 
operis.  Nititur  in  ea  demonstrare  ex 
Ps.  68  et  Sap.  2,  calamitateSr  quibus 
obrutus  fuit  populus  judaicus,  poenas 
esse  rejectionis  et  occisionis  Messiae. 


67 


201—300.  S.  Hippolyti  opera. 


68 


Fragmentum  (1.)  adversus  graeoos,  qoi 
ingcribitur  adveraus  Platonem  de  cauBa 
universi,  in  quo  praeclare  agit  de  fa- 
toro  anixBaram  statu  asque  ad  resor- 
rectionem,  de  corponun  resorrectione, 
de  jadicio  et  aetema  retributione.  — 
Operis  adveraus  omnes  haerem^  in  qao 
a  Dositheo  adNoStom  32  haereMsna- 
merat  atqae  refellit,  reliqaiaa  reperire 
licet  in  libello  Pseado-Tertalliani  ad- 
versas  onmes  haereses,  in  operibaa 
Epiphanii  et  Philastrii  de  haeresibas. 
Aliorom  operum  adversas  variaa  hae- 
resefl  sapersant  tantom  firagmenta 
qnaedam  minora^).  Habentar  aliquot 
tenaia  Excerpta  ex  tr.  de  theologia  et 
incarnatume  contra  Beronem  et  He* 
licem  (sea  Helioonem),  in  quibos  du- 
plicem  in  Christo  natnram  inconfusam 
et  immutatam  duplicemque  operatio- 
nem  adstruit:  hic  tamen  tr.  videtur 
sec.  VI.  vel  VII.  —  Explanatio  in 
Danielem*)f  in  quaomnesvisionespro- 


»)  Of.  Haruack  Gesch.  der  altchr. 
Lit  I,  1,  14  i  8. 

J^^Cf.  Bardenhewer  dea  hl.  Hippo- 
litus  Commentar  ziim  Buche  Daniel,  Frei- 
burg  1877.  ct  Patrologie  ed.  2.  §  54,  ubi 
n.  5  ita  de  ejus  laboribus  exegeticis  cen- 
«et :  H.  .  .  .  ist  der  erste  unter  den  christ- 
lichen  Theologen,  welcher  sich  in  aus- 
ftihrlicheren  Commentaren  iiber  alttesta- 
iiientliche  Biicher  versuchte,  noch  nicht 
der  biblischen  Vorlage  auf  dem  Fusse 
folgend  und  den  Wortlaut  zergliedernd, 
Hondern  mehr  die  Hauptnomente  des 
Inhaltes  herausgreifend  und  in  freierer 
Weise  erQrternd.  Neben  H.  tritt  freilich 
schon  zu  seiner  Zeit  ein  Origenes  auf  dem 
Felde  der  Schrifterkiarun^  auf.  Steht 
letzterer  an  Geist  und  Tiefsinn  ohne 
Zweifel  h5her,  so  fusst  ersterer  auf 
klareren  und  solideren  hermeneutischen 
Voraussetzungen.  H.  iat  weit  nfichter- 
ner  als  Origenes;  er  nahert  sich  den 
Grundsatzen  der  Antiochener.  Er  liebt 
die  Allegorie  und  macht  von  der  Ty- 
pik  weitgehenden  Gebrauch.  Aber  er 
weiHs  Mass  zu  halten,  bekundet  Takt 
und  Geschmack  und  behfi.lt  filr  die 
historische  Auffassung  einen  oifenen 
Sinn.  Photius  de  hoc  commentario 
cod.  CCII.  (Migne  CIII,  673)  inter  alia 
cenBet:  „Etsi  ad  verbum  non  explicat 
(Danielem),   nnllum   tamen    sensuni,  ut 


phetae  hi\ja8  contentaa  explanat.  Eam 
seu  ejns  fragmenta  reperit  et  edidit 
Simon  de  Magistris  in  op.  Daaiel  ae- 
eandnm  Beptoaginta,  Bomae  1772 
p.  93 — 122;  Bardenhewer,  Fri- 
burgi  1 87  7 ;  l.  4.  eomplectens  cc.  7 — 12 
editns  foit  a  Georgiade  1885 — 86; 
Bratke  Daa  nenentdeckte  4.  Bnoh 
des  Danieloom.  Bonn  1891.  Commen- 
tarionim  fragmenta  in  plnres  libros  V. 
et  N.  T.  breria  enpersunt  praesertim 
in  catenis^).  Tribnitnr  ei  quoqne  bre- 
yis  et  laeulentas  tr.  de  Suscmna^  in 
qno  mysticas  higus  historiae  sensus 
declaratur,  juxta  quem  Sosanna  prae- 
figurat  Ecdesiam,  duo  senes,  gentes  et 
judaeos  Ecclesiae  in&nsos.  Indulget 
autem  in  suis  operibus  exegeticis  eodem 
fere  modo  quo  Origenes  allegorico 
explicandi  modo.  —  Ejus  ehronicorum 
liber  seu  compendium  chronographicum 
ab  0.  c.  usque  ad  a.  234  reperiri  ?ide- 
tur  in  versione  seu  retractatione  latina 
inscripta  Liber  generationis,  cujus  tri- 
plez  ezstat  recensio.  Variae  ejus  re- 
censiones  reperiuntur  in  Mon.  Geim. 
Auct.  antiquiss.  IX,  78  ss.,  et  inter 
chronica  minora  ed.  C.  Frick  Lipsiae 
1892  I,  1  83.  In  statua,  cujus  supra 
mentionem  fecimus,  insculptae  reperi- 
untur  tabulae  paschales  aba.  222-233t 
fragmentum  op.  deperditi  Demonstraiio 
temporum  pasehatis.  —  Constitutiones 
vero  et  canones^)  Hippolyto  olim  tiri- 


verum  dicam,  praetermittit ,  .  .  Genus 
ejuB  dicendi  clarum  in  primis  ac  perspi- 
cuum,  interpretem  Batis  decet,  etsi  atti- 
cas  revera  leges  valde  repudiat."  Cf.  et 
N  e  u  m  a  n  n  Hippoly tus  von  Rom  in  s. 
Stellung  zu  Staat  und  Welt,  Leipzig  1902. 

^)  Multa  fragmenta  syriace  et  arme- 
niace  versa  reperit  atqiie  ediditPitra 
in  Analectis  sacris  II,  167—160;  218— 
284;  iV,  36—71 ;  306-  337.  Operum  ejus 
exegeticorum,  quorum  fragmenta 
vel  vestigia  reperiuntur,  bene  longum 
catalogum  exhibet  Krtiger  Gesoh.  der 
altchr.  Lit.  $  91. 

^)  Magna  orta  est  controversia  inter 
eruditos  de  horum  Bcriptorum  aetate, 
auctore,  relatione  ad  constitutioues 
apost.  aliaque  scripta  gemina,  de  quibun 


69 


Tertallianus. 


70 


bati  genuini  non  sont.  Hos  (38)  edi- 
dit  arabice  e  cod.  romania  com  versione 
lalina  et  prolegomenis  Haneberg, 
Monachii  1870;  illae  respondent  apost. 
conBtit.  1.  Vlll  cc  4—5;  16—18; 
30 — 3 1 .  De  iis  fuse  et  emdite  dispatat 
Achelis  inTexteandUnter8.l8'.a  TI 
&8C  4.  —  Sermo  tn  «.  Thsophama. 
L.  de  charismalibus  Spiritus  a.  aposto- 
liea  traditio,  qoi  periit,  reperitor  vel 
sapponitor  L  YIII,  1 — 2  constitatio- 
aom  apostolicaram.  —  Opera^)  Hip- 
pol}  ti  (genaina  et  spuria)  collecta  pro- 
•dienmt  cora  Fabricii  Hambargi 
1716 — 18;  Oallandi  bibL  yeteram 
PP.  t.  II;  Migne  Patr.  gr.t.XetXVI; 
Lagarde,  Lipsiae  et  Londini  1S58 
graece  tantom,  qaam  tamen  ed.  de  in- 
tegro  retexendam  censuit;  accoratis- 
sime  magnaqae  diligentia  a  Nath« 
Bonwetsch  et  H.  Achelis,  Lipsiae 
1897  t.  1.  coUectionis  patrum  graeco- 
ram,  qaam  academia  scientiaram  bero- 
linensis  edendam  carat.  Complectitar 
hic  t.  scripta  et  plarima  fragmenta 
«zegetioa  et  homiletica,  praesertim  com' 
mentaria  in  Danidem  (qaae  Bon- 
wetsch  integra  repererat  in  versione 
slavica  Tetere)  et  in  Cantiea  Caniico- 
rumy  cajas  veraionem  syriacam  Moe- 
8  i  n  g  e  r  ediderat  in  Monomentis  syria- 
^is  U,  9 — 31.  De  doctrina  aactoris 
nostri  cf.  M5hler  PatroL  p.  599; 
Nirschl  §  69  ss.  De  ejus  cum  Cajq 
<M>ntroT6rsia  circa  Apocalipsin  cf.  in- 
fra  p,  91. 


cf.  praeter  alios  Funk  die  apost.  CouHti 
tutionen,  Rottenburg  1891  p.  133—179; 
theoL  Qtlflchr.  LXXIV,  396-438 ;  L XXV, 
105  114;  594—666;  hist.  Jahrb.  1895 
XV  [,  1-36;  473—509. 

»)  Cf  copiosam  de  Hippolyto  literatu- 
rdm  apnd  Bardenhe  wer  §  54;  J.  B. 
Lightfoot  The  Apostoiic  Fathers  p.  1 
i8.  Ciement  of  Rome),  II,  317—477 ;  K. 
A  c  h  e  1  i  8  Hippolytfltudien,  Leipzig  1897 
im  Texte  und  Unterduch.  XVI,  4,  1— 62; 
FechttrupKL.  VI,  12— 21;  in  primis 
Ehrhard  1,  117—120;  U,4J75— 409;  Har- 
uack   1,   604—648;    Kruger   op.   cit. 


30.  Aeqoalis  Hippolyto  fdit  Ter- 
tallianas,  de  qoo  pariter  paoca 
scimns.  Natas  est  Carthagine  c.a.  160 
patre  centaxione  proconsolari  atqae 
in  ethnica  saperstitione  edacatas.  Mar- 
tyram  constantia  et  mira  chri^tianoram 
in  daemones  potestate  motns  fidem 
Cliristi  est  amplexus  c  1 93.  £z  disse- 
rendi  acamine  et  methodo  eom  advo- 
catam  aliqoamdia  ^isse  conjicitar. 
Fresbyter  ordinatas  est,  sed  nam  ec- 
clesiae  carthaginensis  an  forte  romanae, 
non  satis  certam  est  Nimia  in  rigo- 
rem  propensione  ad  montanistas  defe- 
cit  ineonte  sec.  III.  intra  202 — 207, 
imo  novam  sectam  yel  montanistaram 
factionem  condidit,  atqae  decrepitaae- 
tate  decessit,  post  a.  220,  forte  nonnisi 
c.  a.  245.  Plarimareliqaitscripta,  qaae 
acatissimom  prodont  ingeninm,  soli- 
dissimam  probandi  methodam,  qaamdia 
yeritatem  defendit  (nam  haerelicas  fac- 
tas  sophismatis  pro  caasa  saa  indal- 
get)  atqae  mascalam  disserendi  vim : 
onde  nanqaam  non  christiana  theo- 
logia  ea  magni  aestimayit  aberem- 
qne  eoram  fecit  asam  praesertim  ad- 
yersas  haereticos.  Narrat  s.  Hiero- 
nymns  c.  53,  notariom  s.  Cypriani 
sibi,  com  adhacesset  adole6cens,reta- 
lisse  9  nanqaam  Cyprianam  absqaeTer- 
tuUiani  lectione  anam  praeterisse  diem 
ac  sibi  crebro  dixisse:  Da  maglstrom! 
Tertallianam  yidelicet  significans. « 
Insigne  prorsas  est  elogiam,  qaod  Vin- 
centias  lirin.  in  suo  commonit.  c.  18 
pronunciat:  >Quid  enim  hoc  yiro  doc- 
tiu3,  ita  ille,  qaid  in  divinis  atque  ha- 
manis  rebus  exercitatius  ?  Kempe  om- 
nem  philosophiam  et  cunctas  philoso- 
phorum  sectas,  auctores  asaertoresque 
sectarum,  omnesque  eorum  disciplinas, 
omnem  historiarum  ac  studiorum  ya- 
,  rietatem  mira  quadam  mentis  eapaci- 
I  tate  complexus  est.  Ingenio  yero  nonne 
tam  grayi  ac  vehementi  excelluit,  ut 
,  sibi  nihil  pene  ad  expugnandam  pro- 
I  posuerit,  quod  non  ant  acumine  irru- 
I  perit  aut  pondere  eliserit  ?  Jam  porro 
I  orationis  suae  laudes  quis  exsequi  ya- 

:r 


71 


201—300.  Tertulliani 


72 


leatf  qnae  tanta  nescio  qna  rationum 
necessitate  eonserta  est,  ut  ad  consen- 
sum  siii  qnossoadere  non  potaerit  im- 
pellat ;  cnjus  quot  pene  verba,  tot  sen- 
tentiae  snnt:  qnot  sensas  tot  victoriae. 
Seinnt  hoc  Marciones,  Apelles,  Praxeae, 
Hermogenes;  Judaei,  gentiles,  Gnostici 
ceterique,  quorum  ille  blaspbemias 
multis  ac  magnis  yoluminum  suorum 
molibus,  velut  quibusdam  fulminibus 
evertit.*  Verum  quidem  est,  quod  no- 
tat  s.  H i  1  a  r  i  u  s  in  Mattb.  5.  »  sequenti 
errore  detraxit  scriptis  probabilibus 
auctoritatem :  *  rationes  tamen,  quas 
sagaciter  ad  tuendam  doctrinam  catbo- 
licam  excogitavit,  non  amittunt  suam 
vim. 

31.  Cum  non  sat^s  innotescat  vitae 
cursus^)  et  tempus  defectionis  Ter- 
tulliani,  non  adeo  facile  est  seriem  de- 
terminare  cbronologicam  ejusoperum: 
binc  dubium  quandoque  est,  num  liber 
aliquis  ab  eo  catbolico  an  jam  ab  bae- 
retipo  sit  conscriptus,  ideoque  criteriis 
fere  internis  quaestio  est  dirimenda.  Ea 
in  primis  recensebimus,  quae  catboll- 
cus  Gomposuit.  Praecipuum  et  admo- 
dum  ingeniosum  est  Apolagetieum^) 
seu  Apologeticus  ad  romani  imperii 
antistites  seu  praesides  (a.  197)  con- 
tinenSfUtscribitHieronymus  ep. 70 
n,  5,  cunctam  seculi  disciplinam,  in 
quo  religionis  cbristianae  causam^) 
strenue  agit  gentiliumque  superstitio- 


')  Hunc  magna  induatria  determinare 
nititur  Noeldechen  TertuUian  dar- 
gestellt  von  E.  N  Gotha  1890,  quo  op. 
comple  titur  multaa  dias.f  quas  ant^ 
jam  ediderat  variia  in  fasc.  literariia, 
praesertim  in  Ztachr.  filr  wissenschaftl. 
Theol.  t.  28--32 ;  et  in  Ztachr.  fttr  kirchl. 
Wiasensob.  und  kirchl.  Leben  t.  6—14; 
in  Texte  u.  Unters.  1888  V,  2,  1—165  die 
Abfassungszeit  der  Schriften  T. 

>)  LibeUum  hunc  seorsim  edidimus  in- 
ter  opuscula  aa.  PP.  t.  XIX  Oeniponte 
1872 ;  1898  ed.  altera.  Prodiit  saepe  seor- 
sim,  ed.  praestans  eatHavercampii, 
Leiden  1718  in8;  Kayser  Paderborn 
1865. 

•)  Hanc  etiam  agit  in  1.  ad  Scapulam 
Africae  praesidem  et  crudelem  religionis 


nem  repellit  sicut  et  in  IL  2  minu^ 
limatis  ad  nationes  (pariter  a.>  1 97).  In  1. 
de  iesUmomo  aninKie  f usius  evolvit  argu^^ 
mentum,  quo  utitur  et  Minucius  et  ipse 
in  Apologetico :  pulchre  sciL  ostendit^ 
animam  naturaliter  esse  christianam, 
cum  vel  invita  agnoscat  Dei  nnitatem 
atque  judicium  (scriptus  est  intra  a. 
197 — 202).  —  ln\,  adt>er8U9  Judaeo8f 
cujus  cc.  9.  ss.  sunt  forte  cujuJBdam 
posterioris  interpolatoris  >),  ostendit, 
in  Ghristo  Jesu  adimpleta  esse  vaticinia 
mesaiana.  —  Sequuntur  U.  adversus 
haereticos,  inter  quos  eminet  ).  de 
praescriptionibus  adversus  haereticoB 
vel  de  praescriptione  baereticorum^), 
in  quo  metiiodo  plane  invicta,  qnae 
valet  etiam  nunc  adversus  omnes  hae- 
reticos,  eos  ab  actione  contra  catholi- 
cos  excludit,  neque  audiendos  esse 
ostendit.  Caialogus  haeresum,  qui  illi 
passim  in  editionibus  subjicitur,  non 
videtur  esse  TertuUiani.  Auctor  igno- 
tus  innititur  syntagmate  s.  Hippolyti, 
de  quo  supra  p.  67  egimus.  —  Ad- 
versus  Gajanos  tuetur  doctrinam  ca* 
tholicam  de  baptiemo^),  —  Montaniata 
factus  scripsit  conira  Hermogenem^  ad- 
versus  quem  solide  probat  mundi  cre- 
ationem  ex  nihilo.  —  Adverem  Vahn^ 
tinianoSf  opus  mordaoi  stilo  multoque 
lepore  conscriptum.  —  AdvereuaMar^ 
cionem  II.  5.  opus  >quod  recte  dicipo- 
test  velut  thesaurus  theologiae  anti* 
quae,  *  in  quo  nmlta  etiam  continentor 
valde  utilia  pro  arte  critica  et  inter- 
pretatione  s.  Scripturae^).  —  Advereua 


chriatianae  persecutorem,  quo  eum  a  se- 
veritate  revocare  nititur,  sed  scriptus  est 
(211—13)  post  auam  defectionem. 

1)  J.  M.  Einaiedler  de  TertuUiani 
adversus  Judaeosl ,  Augsburg  1897;  sed 
cf.NoeldecbenTexteu.U.XII,2,l-92. 

>)  Edidimua  utilissimum  pro  theolo- 
giae  candidatis  opusculum  inter  o^usc. 
88.  PP.  t.  IX  Oeniponte  1870  annotationi- 
bu8  illustratum ;  I88n.  ed.  altera. 

")  Libellum  hunc  babes  inter  opuscula 
t.  VII,  Oeniponte  1869;  1897  ed.  altera, 

*)  Cf.  Fessler- Jungmann  §  62» 
Tertulliani  autem  non  eBtearmen  sat  pro- 


73 


opera* 


74 


Fraxeam,  quo  ia  op.  praeclara  habet 
pro  fide  Ecclesiae  de  Trinitate  et 
incamatione ;  exceptionibos  tamen  ad* 
Tersos  sanam  de  priori  mysterio  doc- 
trinam  praebet  oocasionem.  —  De  eame 
Cbristi.  —  De  resurrectione  cami8f 
qnam  belle  ex  dignitate  camis  aliis- 
qne  rationibnscongraentiaetnetur. — 
JDe  anima  l,  in  qno  generatianismum 
tradity  neqne  satis  digne  de  anima 
sentit^).  —  In  Searpiace  adversns 
gnosticos  scorpionibns  similes  mar- 
tjriipraestantiametneeessitatem  com- 
mendat  (f.  c.  203). 

32- Argnmentiascetici  vel  prac- 
tici  snnt  plura  opuscula,  quae  catho- 
licus  conscripsit:  Libellus  aureus  (a.f. 
197)  ad  mariyres^),  adhortatio  eximia 
de  paiiefUia,  —  Institutio  succosa  de 
oratione  cum  explicatione  orationis  do- 
minicae^).  —  L.  grayis  de  poenUentia^ 
cui  (a.  f.  20  3)  contradicit  in  suo  1.  de  pu- 
dieitia,  montanistarum  infectus  errore, 
£cclesiam  carere  jure  remittendi  omnia 
peccata  gravia.  —  Ad  tucorem  U.  duo,  in 
quibus  egregie  matrimonii  christiani 
felicntatem  enarrat  multaque,  quae  ad 
Titam  domesticam  yeteram  christiano- 
rum  pertinent,  scitu  utilissima  attin- 
git.  —  In  11.  praeclaris  d^  cultu  femi- 
narum  a  nimio  ornatu  retrahit,  humi- 


lixum  in  11.  5  distinctum  adversua  Mar» 
eionem  seu  Marcionitas,  compositum  forte 
intra  a.  360—370.  Cf.  Hiick^tadt 
Ueber  das  pseudo-tertull.  Gedicht  ad- 
yersug  Marcionem,  1875 ;  0  x  e  Prolego- 
ifomena  de  carmine  adversus  Marcionitas, 
Leipzig  1888.  Illud  juxta  H.  W  a  i  t  z,  ut 
infra  dicemus,  forte  Commodiani  est. 

•)  Cf.  de  hoc  opere  E  s  s  e  r  die  Seelen- 
lehre  Tertullians,  Paderborn  1893,  opus 
doctam,  accuratum  et  utile. 

i)  Inter  opuscula  ss.  PP.  t.  IV ,  Oeni- 
ponte  1868 ;  1894  ed.  altera,  ubi  reperies 
et  sequens  opusculum  de  patientia. 

•)  Inter  0i>u8cula  as.  PP.  t.  II,  Oeni- 
ponte  1868,  sicut  et  seqnens  t.  V,  ib.  1869. 
Ad  plura  ex  his  opusculis  cf.  Hartel 
Patnstische  Studien  zu  TertuUian,  Vien- 
naelSi^Oscil  SitzungsberichtederWiener 
Akademie  t.  CXX.  CXXI.  fosc.  IV. 


litatem  castitatemque  commendat.  — 
In  11.  de  speetaculie  christianis  inter- 
dictis  deque  idololatria  nimius  jam  ri- 
gor  comparet.  —  Praeter  opuscula, 
quae  jamassignavimus,  alia  montanis- 
tarum  erroribus  vel  rigore  plns  minns 
inficiuntur,  ut  1.  de  pallio  (f.  a.  193), 
quare  scil.  togam  ipse  deposuerit  pal- 
liumque  induerit,  L  obscurus.  —  De 
corona}),  cujus  usnm  militibus  et  ge- 
neratim  christianis  prorsus  interdicit 
utpote  paganica  superstitione  infectum, 
a.  i.  211;  de  fuga  in  persecutionB, 
quam  contra  Ecclesiae  sensum  illicitam 
oenset.  —  Dejejunio  adyersus  psychi- 
cos  (i.  e.  catholicos),  quos  stilo  acerrimo 
aggreditur.  —  De  monogamia  et  de  ex- 
horiatione  castiiatis,  in  quibus  absolute 
damnat  secundas  nuptias.  —  De  ve^ 
landis  virginihus,  non  solum  in  eccle- 
sia,  sed  dum  adolescnnt,  ubique.  — 
Multa  alia  ejnsdem  opuscula  perierunt : 
plura  eidem  supposita  fuere. 

33.  Operum  stilus  duritiem  africa- 
nam  et  characteris  auctoris  propriam 
prae  se  fert^),  ob  laconicam  saepe  mi- 
ramque  brevitatem  vocesque  obsoletas 
obscurus  est,  attentumque  ezigit  lec- 
torem,  sed  etiam  majestate  quadam  et 
grandi  eloquentiainsiguitur :  yehemens 
est,  non  mulcet,  succositate  admira- 
tionem  ciet,  delectat,  suique  plane  ge- 
neris  est  et  singularis.    Opera  Tertul- 


»)  Cf  C h a  w i lla r d  Le  1.  decorona mi- 
Utis  de  TertuUien  et  la  pensee  de  r^glise 
in  fasc.  lit.  Univ.  Cath.  189;».  IX,  22—53. 

2)  Der  Ausdruck  Tertullians  ist  knapp 
und  energisch,  markig  und  knorrig, 
schwierig  und  dunkel.  Fiir  ?chOnheit  der 
Form  hat  er  keinen  Sinn.  Barden- 
h  e  w  e  r  §  50  n.  2,  quem  cum  utilitate  de 
eo  conferes.  Cf.  Freppel  Tertullien, 
Paris  1864  t.  2  :  1872;  Schanz  Gesch. 
der  rOm.  Lit.  111, 240—  302 ;  K  e  1 1  n  e  r  et 
Esser  KL.  XI,  1389-1426;  Ebert 
Allgem.  Gesch.  des  MA.  t.  1  c.  2,  juxta 
quem  ist  TertuUian  einer  der  genialsten, 
originellsten  und  fruchtbarsten  unter 
den  christlich-lateinischen  gchriftstel- 
lem;  Krftger  §85,  qui  diligenter  re- 
censet  et  opera  deperdita. 


75 


201—300.  Editiones  operum  Tertulliani. 


7^ 


liani  oollecta  saepe  prodieraut  edd.  B. 
Bhenano,  Basileae  1521;  Pamelio 
AntTerpiae  1579;  Bigaltio,  Pansiis 
1634,  ancta  ib.  1641;  1664;  Yene- 
tiis  1701;  melius  1744;  Semler 
Halae  1769—76  t.  6in  8;  Oberthiir 
Wircebnrgi  1780  t,  2  in  8;  dequibns 
ed.  cf.  Schoenemann  bibl.  Hisilit. 
I,  2 — 58 ;  etiam  apud  Migne  P.  L.  I, 
9 — 56.  Hamm  editionum  nulla  attin- 
git  accurationem  et  diligentiam  editi- 
onum  aliorum  patrum,  quas  curarunt 
M  a  u  r  i  n  i.  Becentiori  aetate  illa  edi- 
derunt  Leopold  Lipsiae  1839 — 41 
t.  4  in  Gersdorfii  bibl.  PP.  eccl.  lat. 
scl.  (volIV— VII);  Migne  Patrol.  lat 
1 1.2;  Oehler  Lipsiae  1851 — 1854. 
t.  3,  qui  t.  3.  exhibet  plares  diss.  scri- 
ptorum  veterum  in  Tertullianum.  No- 
vam  ed.  coepit  sub  auspiciis  academiae 
viennensis  Beifferscheid,  quo  de- 
functo  (1887)  eam  continuarunt  G. 
Wissowa,  A.  Beifferscheid,  fra- 
ter  defuncti,  et  W.  Hartel,  sed  non- 
dum  absolverunt.  Prodiit  enim  tantum 
p.  1  Vindobonae  1890  seut.  XX.  Corp. 
script.  eccl.  lat.,  qui  eomplectitur  haec 
opuscula:  De  spectaculis,  de  idolola- 
tria,  ad  nationes  11.  2,  de  testimonio 
animae,  Scorpiace,  de  oratione,  de  bap- 
tismo,  de  pudicitia,  de  jejunio,  de 
anima.  Becentiores  quidam  viri  critici 
eum  post  suam  defectionem  auctorem 
censent  celebrium  Actarum  ss,  Perpe- 
tuae  et  Felicitatis,  quae  post  alias  edi- 
tiones  prodierunt  in  Buinart  Actis 
primorum  MM.,  Amstelodami  1713 
p.  90— 119;  Gallandi  II,  167-188: 
Migne  P.L.III,  13 — 60:  interopusc. 
SS.  P.  a  nobis  edita  XIII,   114— 144; 


»)  Copiosam  literatiirani  de  Tertulliano 
exhibet  Bardenhewer  §50;  de  eju» 
doctriim  fuse  agunt  Luniper  p.  vl; 
Noury  t.  2  disg.  4:  MOhler  m  sua 
patroL,  plura  etiam  ad  eam  illustrandam 
ex  variis  auctoribus  exhibet  Migne  in 
8ua  ed. ;  N  i  r  8  c  h  l  §  72  ss.  Controveraias 
literarias  de  ejus  operibus  vel  doctrina 
diligenter  recenset  Ehrhard  I.  110- 
113;  ir,  427—455:  Harnack  I,  «67- 
«87. 


Robinson  The  paseionofs.PerpetQa 
1891,  ed.  accurata  in  Texts  aad  stud. 
I,  2;  P.  Franchi  de  CaTalieri  La 
Passio  88.  Perpetuae  et  Felicitatis,  Bo- 
mae  1896,  ed.  pariter  egregia.  Gf.  de 
his  actis  praeter  auctores  laudatos 
Ehrhard  II,  580—586;  Barden- 
hewer  §  59  n.  8.  Eorum  actorum 
exstat  et  versio  graeca,  et  recensio  la- 
tina  longe  brerior,  ed.  originalis  epi- 
tome. 

.34.  Tertulliano  magistro  gloriatur 
gloriosissimus  martyr  Thaseias  Caeci- 
lias  Cyprianus,  circa  initia  sec.  m. 
nobilissimo  genere  in  Africa,  forte  Car- 
thagine,  oriundus,  qui »  primum  gloriose 
rhetoricam  docuit^),  exinde,  suadente 
presbytero  Caecilio,  christianus  fac- 
tus  (a.  246)  omnem  subatantiam  suam 
pauperibus  erogavit,  ac  non  post  mul- 
tum  temporis  adlectuii  in  presbyterium 
etiam  episcopus  carthaginensis  consti- 
tutus  est  (248  vel  249).*  Decennium 
rexit  vigilantissime  gregem  suum  tem- 
pore  calamitosissimo,  nam  et  saevissi- 
ma  Decii  persecutio  multos  ad  lapsum 
induxit,  hinc  lapsorum  turbae  et  eorum 
occasione  triste  schisma,  et  pestis  ma- 
xime  letalis  luctu  omnia  complevit,  et 
famea  horrida  late  saeviit  novaque  ex- 
orta  est  persecutio,  in  qua  sanctissi- 
mus  praesul  fortiter  pro  fide  suum 
fudit  sanguinem  14.  Sept.  258.  Hujus 
ingenii.  inquit  Hieronymus  1.  cit., 


0  Ita  H  i  e  r  0  n  y  m  n  s  c.  «7.  Plura  de 
eju»  vita  sancta  et  glorioao  martyrio 
narrat  tibi  P  o  n  ti  u  8.  ejus  (Uaconus  us- 
que  ad  diem  paasionis  cum  ipso  exsilium 
sustinens,  in  egrepio  volnmine,  quod 
typis  dedimus  opusc.  Lt.  PP.  t.  1  p.  1  — 35 
Oeniponte  18«8 ;  1888  ed.  4.  Converaio- 
nera  suam  mirdbilemque  mutationem 
virtute  baptismi  in  se  factam  ipse  a.  prae- 
aul  in  ep.  1  ad  Donatnm  rhetorice  narrat, 
quam  reperies  Opusc.  XXI,  3-24  Oeni- 
ponte  187^*.  Ceterum  hic  Pontius  alius 
esse  videtur  a  s.  Pontio  M.  Cimellae  in 
alpibus  maritimis,  cujus  vitam  narrat 
ejus  socius  Valerius  apud  B a l u z e  in 
Miscell.  II,  124—140:  in  Act.  P8'  14.Mai. 
IH.  274-279. 


77 


S.  Cyprianns. 


78 


anperflnuin  est  indicem  texeret  cun  sole 
ckriora  eint  ejue  opera.  MaxiiDi  semper 
factas  eat  in  Elcclesia  et  a  theologis. 
8.  Angustinus  eum  citat  cum  en- 
comio  doctoris  pii  et  humilis,  egregii, 
gloriosissimi  et  dulcissimi,  et  etiam  ubi 
ab  ejus  recedit  sententia,  maxima  cum 
rererentia  de  eo  loquitur.  Lactan- 
tius  instit.  div.  V,  1  ita  deeoscribit: 
^Erat  enim  ingenio  facili,  copioso, 
suavi,  et  qxuie  sermonis  maxima  est 
virtus,  aperto,  ut  discemere  non  queas, 
utnun  omatior  in  eloquendo,  an  faci- 
lior  in  explicando,  an  potentior  in  per- 
suadendo  iuerit.  *  £t  revera  inter  pa- 
trefe  eloquentissimos  numerari  debet: 
quandoque  vel  Ciceronis  attingit  elo- 
quentiam,  ejusque  scnpta  lectu  sunt 
jucundissima,  quae  lectorem  blande 
movent  et  accendunt:  unde  merito  de 
eo  scribit  s.  Hieronymus  ep.  58  ad 
Paulinum  c.  10:  ^Beatus  Cjprianus 
instar  fontis  purissimi  dulcis  incedit  et 
placidus.*  Imo  idem  s.  doctor  inter  mo- 
nita  Laetae  nobilissimae  feminae  pro 
insiitutione  suae  filiae  ep.  107  c.  12 
data,  et  hoc  inculcat:  »Cypriani  opus- 
cula  semper  in  manu  teneat.* 

35.  Haec  ejusdem  opuscula :  Deido- 
lorum  vaniiate,  in  quo  quod  idola  dii 
non  sint,  » qua  brevitate,  qua  historia- 
rum  omniom  scientia,  quoram  verbo- 
mm  et  sensuum  splendore  perstrin- 
xit ! ').  *  —  Ad  Demetrianum  sophistam 
gentilem(a.  252),  qui  ethDicorum  more 
malorum,  quibus  orbis  romanus  in- 
festabatur,  causam  in  christianos  re- 
fnndebat^).  —  Libri  III.  testimoniO' 
rum  adversus  Judaeos  ad  Quirinum 
suntampla  testimoniorum  s.  Scripturae 


>  I  H  i  8  r  o  n  y  m  u  s  ep.  70  ad  Magnum 
n.  5.  Tamen  modo  incipiunt  viri  critici 
de  ejns  genuinitate  dubitare,  imo  illud 
tribuere  Novatiano.  ut  Hauslei- 
tcr    theol.     Literaturbl.    1894    No    41 

p.  481  8B. 

•)  Habes  i.  hunc  inter  opuscula  S8. 
PP.  1,  .35—67  Oeniponte  1868;  1888 
ed.  4. 


collectio,  quibus  probentur  populi  ju- 
daici  reprobatio,  Christi  adventus  et  ex- 
hibeatur  speculum  ad  mores  christia- 
nos  formandos.  —  Aureus  est  libellus 
de  Eedesiae  eatholicae  unitate  (etiam  sub 
titulo  de  simplicitate  praelatornm  a 
Folgentio  de  remias.  pecc.  1.  i  c.  21 
allegatus),  scriptus  a.  251  permodum 
exhortationis  efficacis  ad  confessores 
romanos  occasione  schismatis  Novatiani. 
—  De  lapsis  occasione  persecutionis 
decianae  (251),  in  quo  graviter  de 
poenitentia  agit  et  lapsos  ad  eam  hor- 
tatur^).  —  Eloquens  et  ardens  est  1. 
de  nMrtalitate,  quo  fideles  pestis  strage 
deterritos  hortatur,  ne  mortem  timeant, 
neque  suoram  amissionem  esse  lugen- 
dam,  cum  jam  in  beatissima  securitate 
sint  mansnri.  —  Epistola  ad  Fortuna- 
tum  (257)  de  exhortatione  martyrii. 
ntilissimi  simul  atque  dulcissimi  sunt 
libelli  de  oratione  dominica,  de  opere 
(scil.  misericordiae)  et  elemosynis,  de 
bono  patientiae^),  de  zeh  et  livore,  de 
habitu  virginumf  quo  eas  ad  modestiam 
in  cultu  omatuque  et  ad  honestam  cau- 
tamque  conversationem  hortatur.  —  Du- 
bia  sunt^)  opuscula  de  spectaculis  gen- 
tilium  scil.  vitandia,  juxta  W  e  y  m  a  n 
aliosque  Novatiani,  cujus  forte 
etiam  est  exhortatio  eloquens  de  hono 
pudicitiae;  ad  Novatianum  contra  hujus 
rigorem  in  lapsomm  causa,  quem  1. 
Harnack  asserere  nititur  Sixto  II 
(t  258)  contradicentibus  tamen  Funk 
Theol.  Qtlschr.   1896    p.  691—693; 


')  Hnnc  l.  reperies  inter  opuscula  V, 
1 18—68  Oeniponte  1894.  ed.  2. 

*)  Haec  tria  opuscuhi  reperien  iuter 
opuscula  SS.  PP.  primum  II,  42—68  Oeni- 
ponte  1879  ed.  2 ;  duo  sequentia  IV, 
29-63,  ib.  1868;  1894  ed.  altera. 

8)  Cf.  Wevnian  hist.  pol.  Bl.  189M 
CXXIU,635  "651.  OlimSixto  U.trilme- 
bantur  sententiae  moraiea  cujusdaiu 
Sexti  phiiosophi  pythagorei,  quas 
Rufinus  latine  verterat,  et  quidam 
christianus  scriptor  juxta  sensa  christiana 
retractAverat.  Cf.  J.  (t  i  1  d  e  m  e  i  s  t  e  r 
Sexti  Sententiarum  recensiones^,  Bonnae  ad 
Rh.  1873  in  8. 


79 


201—300.  S.  Cyprian 


80 


Bardenliewer  §51  n.  6;  et  prae- 
6ertiiuA.Bombold  ib.l900LXXXn, 
546—601. 

36.  Seqaontur  epistdae  pretiosissi- 
mae  atqae  vere  aareae  65,  qaibas  plara 
dogmata  Ecclesiae  illastrantur^),  ut 
primatus  Ecclesiae  romanae,  sacrificiam 
missae  (ep.  63),  sacramentam  poeni- 
tentiae,  hierarohia  ecclesiastica  etc, 
necnon  vita  et  disciplina  Ecclesiae,  at- 
qae  etiam  facta  historiae  ecclesiasticae. 
Inter  eas^)  tamensuntaliqaae,  qaibas 
er]  orem  propugnat  baptismum  ab  hae- 
reticis  seu  extra  Ecclesiam  collatam 
esse  invalidam,  in  qao  errore  ei  praei- 
yit  suas  in  sede  carthaginensi  deces- 
sor  Agrippinus:  neque  enim  pro- 
babilis  est  opinio  a  Molkenbuhr 
(t  1825)  defansa,  s.  doctoris  epistolas 
et  acta  conciliorum  in  Africa  habito- 
rum  in  hac  causa  esse  supposititia^). 
Maculayit  qaidem  s.  praesul  hoc  errore 
et  sua  adversus  s.  Stephonum  oppo- 
sitione^)    nominis    gloriam,  sed  forte 


<)  Selectas  episioU»  19^  quae  inter  reli- 
quas  eininent,  dedimus  Opusc.  t.  XXI, 
Oeniponte  1873. 

A  Ex  ep.  ad  s.  Stephanum  colligimus 
F  a  u  8 1  i  n  u  m  ep.  lugdunensem  (c.  a.  250) 
ad  eum  et  ad  h.  Stephanum  scripsisse  in 
causa  Marciani  epiecopi  arelatensiH  erro- 
ribus  Novatiani  infecti.  Of.  Hist.  litte- 
raire  de  Fr.  I,  405.  Inter  epistolas  s.  Cy- 
priani  reperiuntur  phirium  literae,  de 
quibus  alioquin  vix  aliquid  aliud  constat, 
ut  Caldonii  (18.  ed.  Migne),  Cele- 
rini  ad  Lucianum  cum  hujus  responso 
(20.  21),  M o y 8 i s,  Maximi,  Nicostrati 
oum  aliis  confessoribus  etc.  (26)  et  M  a- 
ximi(50),  Nemesiani  etc.  (78),  Lu- 
cii  etc.  (79),  Felicis  etc.  (80).  Cf. 
H  a  r  n  a  c  k,  I,  649  ss. 

^)  Cf.  Jungmann  diss.  eccl.  in  H. 
\L  1  disB.  4  p.  263—357,  aliaque  monu- 
menta  ad  hanc  controversiam  spectantia 
coUecta  apud  Migne  Patrol.  lat.  III, 
1009—1478. 

*)  Probari  tamen  non  potest,  concilium 
carthaginense  tertium  a.  256 hac de 
quaestione  habitum,  in  quo  Cyprianus 
cum  episcopis  84  (veL  86)  maxime  suum 
errorem  propugnavit,  celebtatum  fuisae 
]>08t  acceptas  pro  nulgatasque  Stephani 
literas,  quibus  pro  V)aptismo  haeretico- 


suum  errorem  ante  mortem  correxit, 
ut  conjicit  s.  Augostinas  ep.  93,  vel 
saltem  in  unitate  Ecclesiae  manens 
caritatia  ubertate  et  generosa  sangai- 
nis  sui  effusione  maculam  abluit  om- 
nem^).  Porro  Ernst  diss.  cit.  adillu- 
strandam  hanc  controversiam  ex  or- 
dine  probat,  1.  s.  Cyprianum  eam  ha- 
huisse  ut  spectantem  ad  fidem,  con- 
tra  alios  theologos,  qui  ut  facilius 
difficultatem  solverent,  putent,  s.  doc- 
torem  eam  habaisse  pro  quaestione 
disciplinari;  2.  eum  non  faisse  a  s.  Ste- 
phano  excommunicatam,  sed  commu- 
nionis  privationem  ei  foisse  intentatam; 
3.  s.  doctorem  errorem  suum  non  re- 
tractasse,  com  opinio  affirmans  innita- 
tur  tantum  conjecturae  s.  Augustini. 

37.  Mirum  esse  non  debet,  tanto 
doctoriplura  supposita  foisse  opaseula, 
ut  tr.  utilem  et  doctum  adversua  alea- 
tores  (cf.  supra  p.  47);  de  mOfUibus  Sina 
et  Sion  seu  de  relatione  inter  V.  et  N.  T., 
sec,  ibrte  ineuntis  III;  de  cardinalibm 
operibus  Christi  (tr.  eruditus,  qui  est 
Arnoldi  seu  Ernaldi   BonavallenBis 


rum  stetit.  Cf.  Grisar  Cyprians  Opposi- 
tionsconcil  gegen  Papst  Stefan  ZeitBchr. 
ftir  kath.  Theol.  1881  p.  193  ss. ;  prae- 
terei  Krnst  Zur  Auffassung  Cyprians 
V.  d.  Ketzertaufe  ib.  1893  p.  79—103. 
War  der  h.  Cyprian  excommuniziert, 
1894  p.  473—499 ;  der  angebliche  Wider- 
ruf  des  h.  Cyprian  ib.  1895  p.  234—272. 
>}  Confirmaverat  Cyprianum  iu  buo  er- 
rore  Firmilianus  caesariensis  episco- 
pus  (t  269)  data  prolixa  ad  eum  epistola, 
concitatiori  animo  conscripta,  qua  acerbe 
in  s.  Stephanum  invehitur.  Exstat  ea 
inter  ep.  s.  Cypriani,  forte  ab  hoc  ipso  e 
graeco  in  latinum  versa.  Ea  tamen  vide- 
tur  nonnuUis  haud  parum  interpolata, 
quod  negat  E  r  n  s  t  in  diss.  die  Echtheit 
des  Briefes  Firmilians  iiber  den  Eetzer- 
taufstreit  in  neuer  Beleuchtuns;  in  Zeit- 
schrft.  fiir  kath.  Theol.  1894  XVIII,  209- 
259 ;  1896  XX,  364—367.  Plura  de  Fir- 
miliano  cf.  in  diss.  auctore  M  o  1  k  e  n- 
buhr  (apud  Migne  lU,  1357—1418). 
qui  ejus  ep.  a  quodam  donatista  confic- 
tam  cenaet ;  sed  immerito ;  in  ActiB  SS. 
Oct.  XII,  470-510 ;  F  r  i  t  z  KL.  IV,  1505; 
Harnackl,  407—409. 


81 


opera. 


82 


t  p.  1 1 56) ;  i^e  nngulariiaU  cUricorum, 
L  alioqoin  utiUs;  seo.  forte  Y.  vel 
poErterioris ;  adversua  Judaeoa,  qui  in- 
aecati  snnt  D.  N.  J.  Ghristam,  forte 
Novatiani  vel  sectatoris  ejosdem; 
d€  dupHei  mariyrio  ad  Fortunatum, 
ab  Erasmo  confictns;  de  duodecim 
abusivia  sen  abnsionibnfi  secnli;  eon- 
feeeio  sen  poeniteniia  s.  Cjpriani;  ad 
Yigilinm  ep.  de  judaiea  ineredulitate 
(forte  sec.  y)>  de  laude  martyrii  sermo 
tnrgidas  sec.  saltem  jam  lY ;  depaseha 
computus  ante  pascha  a.  243  scriptns 
ad  emendandnm  s.  Hippolyti  cyclum 
paschalem.  Cf.  Hnfmayr  die  psen- 
docypr.  Schrift  de  pascha  computas, 
Angsborg  1896  (Programma);  Exfwr- 
Uxtio  de  poenitentia  adversus  rigorem 
Novatianomm  ed.  a  Miodonski,  Craco- 
Tiae  1893;  Coena  Cypriani,  forte  Cy- 
priani  galli  sec.  Y;  aliqnot  carmina, 
orationes  etc. 

38.  Saepe  prodiemnt  s.  Cypriani 
opera  collecta  ^)  cnra  (omissis  vetustio- 
ribnfl  editionibns)  Jac.  Pamelii  Ant- 
verpiae  1568  etc. ;  B i g a  1 1 i  i,  Parisiis 
1648;  Priorii  ib.  1668;  Felli, 
Ozonii  1682,  cni  od.  adjecit  J.  Pear- 
son  amuJes  Cyprianicos,  recnsa  Bre- 


•)  Cf.  de  his  editionibus  accurate  dis- 
serentem  Schoenemann  bibl.  hiet. 
lib.  PP.  lat.  I,  102—31,  etiam  apud 
Migne  Ul  praef.  LXIV— LXXXVIIl. 
Plura  de  u.  doctore  cf.  inter  alios  apud 
F  e  d  8 1  e  r  -  J  u  n  g  m  a  n  n  §  ()8  ss. ;  B  a  r- 
denhewer  $51,  qui  pro  more  copio- 
gam  exhibet  literaturam;  Suyskens, 
comment.  de  b.  Cypriano  in  actis  StS. 
16.  Bept.  IV,  191-384  (ed.  Ven.  176i); 
Peters  derh.  Cyprian,  Retrensburg  1877; 
F  e  c  h  t  r  u  p  der  h.  Cyprian,  sein  Leben 
und  seine  Lehre,  Milnster  1878 ;  F  r  e  p- 

&el  St.  Cyprien  et  r^glise  dAfrique  au 
le  si^le.  Parifl  1865;  1890  ed.  3; 
Nirschl  §  78  ss. ;  BeuHon  Cyprian, 
his  life,  his  times,  his  work,  Londini 
1897;  Potthast  BibL  medii  aevi  p. 
1258  B. :  KrtLger§  86.  De  variie  con- 
troTersiis  literariis  of.  £  h  r  h  a  r  d  1, 1 20  a.; 
n,  465—477 ;  de  opusculis  pseudocypria- 
nis  Weyman  hiet  poL  BL  1899  I, 
H35-651. 


mae  1690  ancta  diss.  Dodwelli;  et 
Amatelodami  1699;  Steph.  B  a  1  n  z  i  i, 
onjns  ed.  absolvit  MarannSj  Parisiis 
1726,  ed.  praestantissima,  recnsa  Ve- 
netiis  1728;  1758;  etaMigne,sed 
sat  mendose  Patrol.  t.  III.  et  IV.,  ed. 
alioqnin ditissima ;  Goldhorn  Lipsiae 
1838  t.  2;  editionem  accnratam  et 
criticam  tam  genninornm  qaam  mul- 
tornm  snppositoram  corayit  Hartel^ 
Vindobonae  1868 — 70  pp.  3;  Plnra 
opascttla  jnnctim  edidit  Krabinger 
Tiibingen  1859.  Becentissime  G.Mer- 
cati  ia  op.  docto  D'alcani  nuoyi  sns- 
sidi  per  la  critica  del  testo  di  s.  Cy- 
priano,  Bomae  ]  899,  sagaciter  proponit 
plura  sabsidia  ad  emendandam  openim 
s.  Cypriani  textam. 

39.  Operibas  s.  Cypriani  adjangi  so- 
let  1.  de  rebaptismaie,  scil.  adversam 
eos,  qai  rebaptizandos  haereticos  de- 
cernnnt,  proinde  adversns  ipsum  s.  Cy- 
priannm.  De  hnjas  I.  aactore  maltam 
decertatar.  Videtur  pluribas,  eum  esse 
cajusdam  Ursini,  hominis  (vel  mo- 
nachi)  romani,  cni  L  hujus  titali  et  ar- 
gomenti  Gennadius  de  vir.  ill. c.  27 
adscribit,  et  hinc  infernnt,  enm  esse 
scriptorem  sec.  IV.  exenntis  vel  ineun- 
tis  sec.  V.  Cf.  de  hac  q.  Ernst  Zeit- 
schr.  fiir  kath.TheoL  1895.XIX,  241  ss.; 
XX,  193—256  coL  XXIII,' 376,  qni 
tuetor,  libellam  scriptam  esse  circa  a. 
255 — 56,  et  ad  summum  concedi  posse, 
auctoris  nomen  esse  Ursinnm.  Contra 
hanc  sententiam  scripsit  S  c  h  ii  1  e  r  der 
Pdeudoc^rpr.  Tr.  de  rebaptismate  nach 
Zeit  und  Ort  seiner  Entstehung  nnter- 
sucht.  (Zeitschr.  fiir  wissenschaftl. 
TheoL  1897  p,  555 — 608),  cni  occur- 
rit  Ernst  hist.  Jahrb.  1898  p.  499 — 
522.  Beck  Katholik  1900  I,  40—64, 
cc.  16 — 18  genninitatem  in  dubium 
revocat,  cai  mox  Ernst  se  opposuit 
Ztschr.  far  k.  Theol.  1900  XXIV, 
425  —  460. 

40.  Scriptoribus  hactenus  recensitis 
a^jicere  licet  Dionysium,  quiabec- 


83 


201—300.  S.  Dionyaiua  alex. 


84 


clesia,  quam  illastraYit  Alexandri- 
nns,  ob  geata  et  merita  illastria  a 
s.  Basilio  aliisque  Magnus,  ob  doc- 
trinam  a  s.  Athanasio  >catholicae  Ec- 
elesiae  magister*,  a  Bnfino  «nobilissi- 
mns  patmm*  dictus  est.  In  martyro- 
logio  romano  ad  17.  Nov.  praedicatnr 
^sammae  emditionis  vir,  qai  maltis 
confessionibns  claras  et  pro  passionnm 
tormentoramqae  diversitate  magnificas 
plenns  dierom  eonfessor  qaievit  Vale- 
riani  et  Gallieni  imp.  temporibas.* 
Natas  est  Alexandriae  nobilibas  pa- 
rentibas  circa  a.  1 90  et  in  superatitione 
ethnica  institatas.  Ad  fidem  Christi 
conyersas  cara  Origenis,  ejas  insignis 
fait  discipalus.  Omnibas  honoribus 
muneribusque  renunciayit,  quo  liberius 
perfectiusque  aequi  posset  Christum. 
Presbyter  ordinatos  scholam  cateche- 
ticam  regendam  post  Heraclam  suscepit 
a.  231  vel  232,  cui  et  in  sede  alexan- 
drina  a.  248  successit.  Persecutionis 
tempore  non  semel  exsui  ecclesiam  sibi 
commissam  prudentissime  rexit  etfor- 
titer  ada.asqae  264  yel265.  Zelosed 
et  animi  moderatione  ^)  excelluit,  quam 
ostendit  in  turbis,  quas  excitarunt  N  o- 
vatiani,  Chiliastae,  Sabellia- 
n  i,  P  a  u  1  u  s  samosatenus  et  rebapti- 
zantes  ab  haereticis  baptizatos,  paci 
Eccleriiae  studens  soUicitudine  patema 
et  scriptis.  Multa  quidem  scripsit,  sed 
dolendam  operum  superesse  tantum 
fragmenta.  Potiora  sunt  brevia  Scholia 
in  Ecdesiastae  1 — S,  11,  quae  haberi 
possunt  clavis  instar  ad  aperiendnm 
hujus  libri  difficilis  sensum^).  —  Ele- 
gantissimi  11.  irepl  ^ oaso)^  de  natura 
ad  Timotheum.  Ex  frogmentis,  quae 
nobis  asservavit  Eusebius  de  praepar. 
evang.  1.  14  cc.  22 — 27  (cf.  Routh 
Rel.  s.  1V«,  393—437)  liquet  ipsum 
in  eo  opere  disputasse  adversus  Epi- 
curaeos,  qui  providentiam  negabantet 


>)  K  r  u  g  e  r  §  63  Bie  Schriften  des  D. 
sind  der  treue  Spiegel  eines  khigen  und 
besonnenen,  jeaem  Extrem  abholden 
Charaktera. 

«)  Cf.  F  e  H  8 1  e  r  -  J  n  n  g  m  a  n  n  «»  78. 


atomis  omnia  adacribebant.  Eos  con* 
fatat  ex  ordine  paleherrimo  mundi 
ipgiasque  hominis  natnra.  Cf.  G.  Boch 
Die  Schrift  des  alex.  B.  DionyaioB  de« 
Gr.  Ueber  die  Natur,  eine  altehriatl. 
Wiederlegnngder  Atomiatik  Demokrita 
undEpikurs,  Leipzig  1882.  —  libri  2 
Trepl  liransXiah/  de  promissiimibu^. 
Causam  scribendi,  narrat  Eusebius  YII* 
24,  praebuit  Nepos  quidam,  episco- 
pus  Aegypti  ^), »  qai  promissiones  sanctis 
hominibus  factas  in  divinis  volamini-» 
bus  judaico  sensu  exhibendas  docebat 
et  nescio  quot  mille  annonim  spatiom 
corporalibus  refertum  deliciia  in  hac 
terra  fore  alfirmabat.  Cumqne  ex  Joan- 
nis  Apocalypsi  opinionem  suam  stabi» 
lire  se  posse  existimaret,  librum  quem 
de  hac  quaestione  composaerat  (Ne- 
pos)  Confutationem  aUegoristarum  in- 
scripsit.  *  Ex  eo  fragmenta  exhibet  eo- 
dem  c.  et  capite  sequenti.  Hic  vero  ]. 
multos  decepit,  >adeo  ut  schismata  et 
integrarum  ecclesiaram  defectiones 
fierent.^  Quare  optimus  praesal,  at 
ipse  narrat  ib.,  eos  in  Arsinoitica  prae- 
fectura  adiit.  >  Cum  hunc  1.  tamquam 
scutum  quoddam  murumqae  inexep- 
gnabilem  mihi  opposuissent,  tres  con- 
tinuos  dies  a  prima  luce  usque  ad  ves- 
peram  cum  ipsis  sedens,  quaecunque  in 
eo  libro  scripta  erant,  discutere  aggres- 
sus  sum :  *  et  quidem  felici  successu, 
nam  fratres  errantes  ad  rectum  trami- 
tem  revocavit.  Ea  occasione  nititur 
ex  rationibus  internis  ostendere,  s. 
Joannem  ap.  Apocal jpsis  non  esse  auc- 
torem:  fatetur  tamen  sancti  cajusdam 
et  divino  Spiritu  afflati  (d60irv663rot)) 
id  opus  esse,  quique  et  ipse  Joannes 
vocetur.    £a   forte    occasione  scripsit, 


M  De  eo  alioquin  DionysiuB  non  sine 
laude  loquituT.  „In  plurimis  quidem  aliig 
rebas,  ita  ipse  apnd  Eusebium  l.  c,  laudo 
Nepotem  ac  diligo  cum  propter  fidem, 
tum  ob  diligentiam  et  studium  Scriptu- 
rarum ;  pos&emo  ob  psalmomm  cantas 
(4'a/wfi.w^lcK;)  multiplices,  quibus  plerique 
ex  fratribue  etiamnnm  magnopere  delec- 
tantur." 


85 


Dioitynii  al.  opera.  Commodianus. 


8« 


teste  Hieronyino  1.  XVIII inlsaiain, 
adversns  Irenaenm  ^Yir  eloqnentissi* 
mne  . .  .  elegantem  libmm,  irridens 
mille  annorom  fabulametaoream  atqne 
gemmatam  in  terris  Jerosalem  *  etc.  — 
Oontra  Sabellinm  qnatnor  scripsit 
episUdas  ad  Ammonem  Beronices  ep., 
et  ad  Telesphomm,  et  ad  Euphranorem, 
demtun  ad  Ammonem  et  Enpornm.  In 
hamm  nltima  praesertim,  ut  discrimen 
inter  Patrem  et  Filium  efficacius  in- 
calcaret,  comparationibus  usus  est 
qnae  et  substantiae  diyersitatem  sig- 
nificant.  Hinc  delatus  ad  Dionydium 
episcopum  romanum  est  et  de  errore 
insimnlatns.  Qua  de  re  ab  eo  monitus 
scripsit  Skvf/py  xal  oacoXoiftav,  quod 
scriptum  idem  esse  videtur  ac  11. 1 Y  ad 
Dionysium  rom.  eontra  Sabellium,  qui- 
bu8  pontifici  plene  satisfecisse  credi- 
tnr.  Quaedam  exinde  fragmenta,  asser- 
yarunt  nobis  s.  Athanasius  in  ep. 
de  sententia  s.  Dionysii  et  s.  Basi- 
I  i  u  s,  et  forte  longum  tragmentum,  quo 
Hermogenis  error  de  materia  aeterna 
refellitur,  ex  1. 1.  adversus  Sabellium  ab 
Eusebio  Praep.  ev.  VII,  19  relatum 
ex  illo  op.  est  —  Ex  ejus  epistolis 
(cf.  Hieronymus  de  vir.  ill.  c.  69) 
plures  perierunt^),  aliquas  ex  parte  as- 
servavit  Eusebius  H.  E.  VI,  40  ss 
et  VII  passim.  In  epistola  eanonica  ad 
Basilidem,  ep.  pentapolitanuro,  quam 
tere  iotegram  possidemus,  tangit  quae- 
dam  disciplinae  ecclesiasticae  capita. 
Eam  exhibet  etiam  Routh  in  re).  s. 
III^  219 — 250.  Ep.  canonicae,  quae 
determinant  poenitentiam  a  peccatori- 
bus  agendam,  periemnt,  sicut  et  epi- 
stolae  festales  seu  paschales,  quibus 
indicat,  quo  diejejunium  antepaschale 
sit  inchoandum,  quo  die  pascha  cele- 
brandum.  Dubiae  auctoritatis  est  epi- 
stola  advertmsPatUum  samosatenum  An- 
tiochiae  episcopum  cum  responsione 
ad  ejasdem  qq.  X.  in  coll.  conc.  M  a  n  s  i 


(I,  1039 — 1088),imojuxta  Barden- 
hewer  ea  est  conficta  ab  ApoIIina- 
ristis  vel  Monophysitis.  Quae  ex  ejus 
scriptis  snpersunt  diligenter  collegit 
Simon  de  Magistris^)  Bomae  1796 
in  f.,  ed.  praestans,  quam  ed.  Migne 
non  cognovisse  Tidetur,  hinc  minns 
plene  opp.  reliquias  exhibet  Patrol.  gr. 
X,  1233—1344;  1575  —  1602.  Reli- 
quias  alias  reperit  ediditque  Pitra  in 
Analectis  ss.  III,  597  s.;  IV.  169-182, 
quarum  tamen  genuinitas  nondum  est 
satis  certa. 

41.  Omnes,  quos  hactenus  recensui- 
mus,  insignes  religionis  christianae 
adversus  ethnicos  fuere  apologetae.  His 
addere  licet  alium  minoris  quidem  auc* 
toritatis  scil.  Gommodianum,  pri- 
mum  po^tam  christianum,  qui  forte 
natus  est  Gazae  in  Palaestina,  proba- 
bilius  in  Alrica.  De  eo  ita  scribit  G  e  n- 
nadius  de  viris  ill.  c.  15:  »Commo- 
dianus,  dum  inter  seculares  literas 
etiam  nostras  legit,  occasionem  accepit 
fidei.  Factus  itaque  christianus  et  vo- 
lens  aliquid  studiomm  suorum  mune- 
ris  offerre  Christo,  suae  salutis  auctori, 
scripsit  mediocri  sermone  quasi  versu 
adversus  paganos.  Et  quia  parum  no- 
staramm  attigerat  literamm,  magis  il- 
lorum  destmere  potuit,  quam  nostra 
firaiare.  Unde  et  de  divinis  repromis* 
sionibus  adversus  illos  agens  vili  satis 
et  crasso,  ut  ita  dixerim,  sensu  disse- 
ruit,  iilis  stuporem,  nobis  desperatio- 
nem  incutiens,  Tertullianum  et  lac- 
tantium  et  Papiam  auctores  secutus 
moralem  sane  doctrinam  et  maxime 
voluntariae  paupertatis  amorem  optime 


')  Omnium,  qiiarum  vestiginm  vel  frag- 
menta  superBant,  elenchum  dili^enter 
recenset  Kriiger  §  63  n.  4. 


*)  Multa  praeterea  de  eo  habet  in  com- 
meutirio  praemiaso  de  vita  et  scriptis 
s. DionyBii.  Cf.  insuper  Bardenhewer 
§40:Hapomann  Die  rOmische  Kirche 
und  ihr  KmfluBs  auf  Disciplin  und  Dogma 
in  den  ersten  3  Jahrh.  Freiburg  1864 
p.  411  — 32;  Foerster  de  doctrina  et 
sententiis  Dionysii  M.  (diBS.  inaug.)  Be- 
rolini  lt65.  Dittrich  DionyHius  d.  Gr., 
Freiburg  1867 ;   H  a  r  n  a  c  k  f,  409—427. 


87 


201 — 300.  Apologetae  relig.  chriatiana^.  Conuuodianus. 


88 


prosecttfcas  stttdentibus  incalcavit^).* 
Alia  de  auctore  nostro  sant  plane  in- 
certa.  Episcopam  fuisse  aliqai  conji- 
ciunt,  scripsisse  vero  intra  a.  249-51. 
Scripsit  stilo  satis  duro  et  inculto  /n- 
structum$8,  qaaramBingulaeperliteras 
versuum  primas,  vocabulum  aliquod 
referunt:  p.  priore  impugnat  genti- 
lium  superstitiones  eosque  ac  Judaeos 
ad  amplectendam  religionem  christia- 
nam  hortatur;  in  alteravariis  christia- 
norum  classibus  optima  morum  prae- 
cepta  tradit.  —  AUud  ejusdem  opus 
similis  fere  argumenti  cum  priori  edi- 
dit  J.  B.  Pitra  Carmen  scil.  apologe- 
tieum  in  Spicilegio  solesmensi  I,  20  et 
fragmentum  scil.  v.  1014 — 1053t.IV, 
222 — 24.  In  hujus  corminis  p.  poste- 
riori  crassum  tuetur  chiiiasmum  et 
singularia  tradit  de  ultimis  mundi  fa- 
tis  duplicem  distinguens  antichristum. 
Postquam  instructiones  seorsim  (in 
bibl.vet.PP.Gallandi  t.lll;  Migne 
P.  2at.  t.  V.  etc.)  et  seorsim  carmen  hoc 
apologeticum  (sed  non  integrum)  pro- 
dierant,  junctim  edita  sunt  ab  E.  L  u  d- 
wigLipsiae  1878,  Dombart  Commo- 
diani  carmina  recensuit  et  commentario 
critico  aunit,  Yindobonae  1887,  quae 
editio  est  accurata  et  critica.  Non  po- 
tuit  tamen  Dombart  omni  adhibita  di- 
ligentia  ex  codicum  defectu  lacunas  et 
locos  corruptos  resarcire  et  sanare. 
Nostra  aetate  nititur  H.  W  a  i  t  z  nostro 
auctori  non  sine  eruditione  et  proba- 
bilitatis  specie  carmen  adversus  Mar- 
(^umem subTertulliani  nomineolim 
vulgatum  asserere  in  1.  Das  pseudo- 
tertullianische  Gredicht  adversus  Mar- 
cionem,  Darmstadt  1901.  Eum  tamen 
rem  non  plane  evincere  censet  Funk 
TheoL  Qtlschr.  190 2  LXXXIV,  137  s. 
Non  desunt  viri  eruditi,  qui  conjiciant 
praeeunte  Gennadio  1.  c.    Commo- 

1)  Cf.  eruditum  commentarium  in  h.  c. 
apud  Brunonem  C  z  a  p  1  a  in  op.  (renadius 
als  Litterarhistoriker,  Mtinster  1898  p. 
3786.  ;Bardenhewer§57;Freppel 
Commodien,  Arnobe,  Lactance  et  autres 
fragments  inedits,  Parisiis  1893;  Boit»- 
sier,  Commodien,  Paris  1887. 


dianum  floruisse  postLaotantium;  forte 
medio  sec«  V.  utF.  X.  Kraus  et  Bre- 
w  e  r :  quae  opinio  non  displicet  E  h  r- 
hard,  quem  cf.  II,  478 — 481. 

42.  Inter  apologetas  doctrintte 
christtanae  adversus  omnis  generis 
haereticos  eminet  gloriosissimus 
martyr  et  ecclesiarum  6alli&e  splendor 
s.  Irenaeus.  Natus  videtur  Smyr- 
nae  c.  a.  140,  juxta  Zahn  jamc.  125, 
juxta  alios  intra  a.  126 — 130.  Docilis 
sedulusque  exstitit  venerandi  Polycarpi 
(cf.  supra  p.  1 8)  discipulus  et,  ut  videtur, 
Papiae  auditor,  a  quo  forte  imbutns  est 
opinionibus  chiliasticis.  Qua  occasione 
et  quo  tempore  in  Galliam  venerit,  est 
incertum.  A  Pothino  episcopo  lugdu- 
nensi  ordinatus  est  presbyter.  Gum 
saeviret  persecutio  sab  Marco  Aurelio, 
missus  est  a  clero  lugdunensi  et  vien- 
nensiRomam  adEleutherum  (l75|76- 
1 89)  cum  literis  honorificis,  ut  quaestio 
de  prophetiis  Montani,  quibus  eccle- 
siarum  pax  turbabatur,  pontificis  auc- 
toritate  componeretur.  Pothino,  qui 
senex  90  annoram  glorioso  martyrio 
eadem  in  persecutione  vitam  finierat 
a.  177,  successor  in  cathedra  datus, 
tanto  zelo  et  prudentia  egit  causam 
Christi,  ut  integram  fere  civitatem  ad 
ejusdem  converterit  fidem.  Orta  sat 
acri  controversia  de  tempore  celebrandi 
paschatis  inter  orientales  et  occiden- 
tales,  ipse  »  non  solo  nomine,  sed  etiam 
vitae  instituto  ac  proposito  pacificus* 
pro  ecclesiarum  pace  literas  dedit  ad 
Yictorem  romanum  pontificem  (189 — 
198{l99,  cf.  supra  p.  48),  qui  ^omnes 
Asiae  vicinarumqtte  provinciarnm  ec- 
desias  tamquam  contraria  rectae  fidei 
sentientes  a  communione  absoindere 
conatur,  datisque  literis  universoB,  qui 
illic  erant  fratres  proscribit  et  ab  uni- 
tate  Ecclesiae  prorsus  alienos  esse  pro- 
nunciat .  .  .  Nec  vero  ad  Victorem  so- 
lum,  sed  et  admultosaliosecclesiarum 
antistites  de  quaestione  proposita  lite- 
ras   in   eandem  sententiam  misit^).* 


«)Eu8ebiu8  H.  E.  V,  24. 


89 


S.  IieiiaeaB» 


90 


Nec'  infelioi,  ut  videttir,  sueoessQ,  Dam 
pax  inter  Tomanos  pontifices  et  Asianos, 
Ircet  ki  a  suo  non  discesserint  asn,  non 
fnit  abrapta.  Jaxta  traditionem,  quae 
jam  apnds.  Hieronymam  inls. 64, 
4  reperitnr,  sed  recentioribas  criticis 
Tidetar  dnbiai),  in  nova  persecatione 
sab  Septimio  Severo  cam  maltis  sai 
gregis  oyibas  martyrio  coronatas  obiit 
a.  202. 

43.  Malta  reliqoit  eraditionis  zeli* 
qae  pro  fide  catholica  taenda  mona- 
menta,  e  qaibas  celeberrimam  est  so- 
lamqae  diem  talit  opas  inscriptam: 
"1EXe*r)(0^  xal  avaTpoiE'?|  t-^Jc  ^soSovtSjioo 
piooecoc.  Deteeiia  et  eversio  fiUao  cog" 
twminatiie  agniUonie,  qaod  brevias  in- 
ecribitar  Libri  (F)  adversm  haereees 
(forte  p.  a^  180).  Accarate  in  hoc  opere 
gnosticoram  inde  a  Simone  Mago  com- 
mnni  eoram  parente,  maxime  yero  Ya- 
lentinianoram  somnia  abstrasa  exponit: 
ande  a  Tertalliano  »omniam  doc- 
trinarnm  cariosissimas  explorator  *  me- 
rait  aadire  (adv.  Yalent.  c.  5).  Ea 
deinde  ratione  et  divina  traditionis  at- 
qae  s.  Scriptorae  aactoritate  refeUit^ 
Qaa  occasione  egregie  traditionis  mo- 
mentxun  et  aactoritatem  prae  reliqais 
scriptoribas  vetastioribas  iteram  at- 
qae  iteram  incaloat,  romanae  Ecclesiae 
primatam  agnoscit,  veram  de  sacra- 
mento  encbaristiae  doctrinam  proponit 
aliaqae  dogmata  fidei  catholicae  at  de 
S8.  Trinitate,  incarnatione  eto.  taetar, 
atqae  de  b.  Maria  Y.  praeclare  disserit^). 


1)  Eam  foridter  tuetur  L.  L^v^que 
in  disB.  Le  martyre  de  St.  Ir6n6e  in 
feac.  lit.  La  Bcience  cath.  1893  VII,  191  — 
80K 

>)  Cf.  de  8.  Irenaei  doctrina  M  a  s  s  u  e  t 
in  docta  diss.  IIL  suae  ed.  praemissa;  F  e  s  s- 
ler-Jungmann  §  56  ss.;  Nirschl 
$  57  88. ;  de  singularibus  doctrinae  capi- 
tibus  Elebba  die  Anthropologie  oes 
h.  IrenaeuB,  Mfinater  1894;  de  primatu 
Hagemann  die  rOm.  Kirche  in  den 
ersten     drei    Jahrh. ,     Freiburg     1864 

L 598- 627;  Schneemann  S.  Ir.  de 
rlefliae    rom.    testimonium,    Friburgi 


Non  desnnt  tamen  naevi  et  doctrinae» 
cam  aliqaot  opiniones  probari  neqae-i 
ant,  et  methodi,  qaae  minas  est  con- 
cinna:  qaibas  tamen  non  obstantibas 
opas  est  sammipretii,  momenti,  ntili- 
tatis,  hinc  a  yeteribas  jam  m^kgni  est 
factam.  Scriptam  est  lingaa  graeca, 
sed  textas  originalis,  siiragmenta  prae- 
sertim  ex  l.  1.  exoipias,  periit:  exstat 
tamen  yersio  latina  stilo  qnidem  bar- 
baro,  sed  valde  antiqaa  et  admodam 
fidelis.  Prodiit  hoc  opas  cara  Eras^ 
mi  Basileael526;  Fr.Feaardentii 
Parisiis  1576 — 1577;  Coloniae  1596; 
1639  etc;  Grabbii  Oxonii  1702; 
Massaeti  Parisiis  1710»  ed.  prae- 
stantissima  dissertationibus  aacta,  re- 
casa  Yenetiis  1734,  et  a  Migne  Pa- 
troL  gr.  t.  VII;  cara  A.  Stieren 
Lipsiael848 — 53;  W.  Harvey  Camr 
bridge  1857,  ed.  maxime  completa. 
Fragmenta  alioram  operam  s.  Irenaei 
reperiantar  in  ed.  recentioribas ;  prae- 
sertim  in  Pitra  Anal.  sacrisIV,  17-35. 
—  Passim  tamqaam  genaina  habita 
sant  celebria  qaataor  fragmenta,  qaae 
M.  Chr.  P  f  a  f  f  i  a  s  in  taarinensi  biblio- 
theca  se  reperisse  gloriabatnr  edidit- 
qae  Hagae  1715  etc  Becentiori  ae- 
tate  non  defaerant  qai  saltem  de  anias 
vel  alterias  fragmenti  dabitarent  ge- 
nainitate^):  comenA.Harnack  sta- 
pentibas  viris  eraditis  diss.  edidit  in- 
scriptam  Die  PfafTschen  Irenftas-Frag- 
mente  als  Fftlschungen  Pfaffs  Bach- 
gewiesen,   Lipsiae   1900    in  Text.  a. 


1870  et  in  Act.  et  decr.  conc.  rec.  t.  IV. 
p.  V— XXXIV  ;Atzberger  Gesch.  der 
christl.  Eschatologie  innerhalb  der  vor- 
nic.  Zeit,  Freiburg  1896  p.  219—263  etc. 
')Cf.  Funk  kirchengesch.  Abh.  II. 
diss.  10  p.  198—208,  juxta  quem  frag- 
menta  2.  et  3.  satis  dubia  sunt:  1.  et  4. 
genuina  esse  poBS>unt.  Cf.  de  a.  Irenaeo 
praeter  alios  jam  citatos  Bardenhe- 
wer  §  34;  Qouilloud  Si  Ir6n6e  et 
Bon  tempB  II.  si^cle  de  rEglise,  Lyon 
1876 ;  Histor.  lit^r.  de  la  Franc.  t.  1  p. 
1  pag.  3*24—52,  ubi  et  de  yariia  ed.  dis- 
aeritur;  Streber  KL.  VI,  867-872; 
Freppel  St.  Ir^n^e,  Paria  1886  ed.  TIl; 
Ehrhard  II,  262—275  etc. 


91 


201 — 300.  Apologetfke.  CajttB,  Serapion,  Malchion. 


92 


Unterauch.  XXN.F.V,  3,  1—69.  Ali- 
qoot  firagmenta  epistolarain  Tel  sori- 
ptoram  s.  Irenaei  agservaTit  nobis  En- 
eebins  in  sua  H.£.y,  20.24.  26etc. 
—  Non  desont  qai  sancto  nostro  tri- 
bnant^)  pnlcherrimam  ecclesiarom 
yiennensis  et  lugdonensis  de  martyrio 
s.  Pothini  ep,  et  aliorum  plurimorum 
epifltolam,  quam  nobis  asseryayit  Ea« 
sebius  H.  E.  1.  V.  c.  1  ss.  Eam  reperies 
inter  opuscula  88.  PP.  selecta  a  nobis 
edita  XIII,  86 — 1 14.  Opera  deperdita 
recenset  Eriiger  §  52. 

44.  Magistro  subjicimus  discipulum 
€  8  j  u  m  ^),  virum  dissertissimum  (E  u- 
sebius  H.  E.  VI,  20),  de  quo  Hie- 
ronymus  c.  59praeeunteeodemEu- 
sebio  H.  H.  U,  25,  refert,  eum  sub 
Zephyrino  romanae  urbis  episcopo 
disputationem  adversus  P  r  o  c  1  u  m 
Montani  sectatorem  vald^  insignem 
habuisse,  in  qua  eum  temeritatis  ar- 
guit  super  nova  prophetia  defendenda, 
opiniones  etiam  chiliasticas  reprobat 
atque  praeclarum  pr  ofert  testimoni  um  de 
sepulcris  ap.  Petri  et  Pauli,  quae  Bo- 
mae  visebantur  (apud  Eusebium  1.  c). 
Nihil  praeterea  de  ipso  scimus,  viique 
aliqua  scriptorum  fragmenta  superaunt 
penes  Bouth  reliquiaes. H^  123-58; 
Migne  Patrol.  gr.  X,  25 — 36.  A  s. 
Hippolyto  impugnatus  fuit  (cf. 
p.  64),  quod  Apocaljpsin  s.  Joannis 
Oerintho  tribuerit').  Epistolam  ad  He- 


»)  Cf.  Hist.  lit.  1.  c.  p.  290-94.  Opera. 
deperdita  Irfinaei  recenset  Harnack  I, 
263—288. 

-)  Hist,  lit.  de  la  Fr.  1,  p.  356  ss.  ex  eo. 
quod  Cajus  fuerit  discipulus  s.  Irenaei 
conjicit  eum  natione  fuisse  gallum,  qua 
in  opinione  non  videtur  multos  habere 
«equaces.  Cf.  de  eo  Koenig  KL.  I 
1 684 ;  Z  a  h  n  Gesch.  des  neutest.  Kanons 
U,  JH5— 991;  Harnack  1,601-  603. 

»)  Cf.  de  fragmentiB  circa  hanc  contro- 
versiam  a  G  w  y  n  n  repertis  et  editis  in 
Hippolytus  and  his  «Heads  against  Ca- 
jus:**  Hermathena  VI  (IS88)  p.  397-418; 
Hippolytus  on  st.  Matth.  24,  15—22  Her- 
inathena  VII  ( 1890)  137—140.  Cf.  A.  H  ar- 
uackDie  Guynn*schen  Cajua-  und  Hip- 


braeos  Paalo  abjudicavit  Virum  eru- 
ditum  fuisse  clarique  nominis  inde  li- 
quet,  quod  scriptores  reoentiores  ei 
supponant,  sed  immerito,  ut  Yidetor, 
vel  PhHosophumena  (cf.  supra  p.  66),  vel 
fragmentum  muratarianum,  (p.  22  a.), 
vel  L  de  universi  natura,  vel  parmm 
Labifrinthum  etc. 

45.  Contra  Montanistas  prae- 
terea  pugaavit  Serapion,  qui  unde- 
cimo  Oommodi  imp.  a.  Antiochiae  epi- 
scopus  ordinatus  (c  1 90 — 203)  scripsit 
epistolam  ad  Oaricum  et  Pontium,  cui 
ep.  alii  subbcripsere  episcopi.  »Porro 
Serapionis,  scribit  Eusebius  H.  E. 
VI,  12,  multa  quidem  alia  doctrinae 
monumenta  penes  alios  exstare  credi- 
bile  est.  Ea  tamen  ad  nos  dumtaxat 
pervenerunt,  quae  scripsit  ad  Domni- 
num  quendam,  qui  persecutionis  tem- 
pore  a  fide  Ghristi  ad  Judaeorum  su- 
perstitionem  desciverat .  .  .  aliae  quo- 
que  ad  alios  epistolae.  Praeterea  L  de 
Evangelio  Petri,  quae  in  eo  falsa  erant 
coarguens.  Quem  quidem  1.  composuit 
in  gratiam  quorundam  ex  Bhossensi 
paroecia,  qui  occasione  illius  evangelii 
ad  doctrinam  a  recta  fide  alienam  de- 
cliniaveranti).*  Pauca  frogmenta  scri- 
ptorum  ejus  coUecta  reperies  apud 
Bouth  Beliquiae  s.  I^,  447 — 62, 
MigneP.gr.  V,  1371—76. 

46.  »Malchion, dissertissimus an- 
tiochenne  ecclesiae  presbyter,  quippe 
qui  in  eadem  urbe  rhetoricam  floren- 
tissime  docuerat,  adversus  Paulum 
samosatenum,  qui,  antiochenae  eccle- 
siae  episcopus,  dogma  Artemonis  in- 
staurarat,  excipientibus  notariis  dispu- 
tavit,  qui  dialogus  usque  hodie  ex- 
stat .  .  .  Floruit  sub  Glaudio  et  Aure- 
liano  (t  275).^  Ita  Hieronymus 
c.  71  praeeunte  Eusebio  H.  E.  VII, 
29.  Dialogus  vero  hic  jamperiit.  Fra^- 


polytua-Fragmente  im  Texte  und  Unter«. 
1898.  VI,  3,  121-133. 

>)Cf.  BardenhewerKL.  XI,  178. 


93 


Arohelaiu,  ZephyrinuB,  Callixtus  etc. 


94 


iiittiitft  coUegit  Boathm>,  301-316 
ethabeeapadlfig&eP.O.X,  247— 
260,  inter  qnae  sunt  et  fragmenta 
gnndia  epiatolae  aynodicae,  qua  epis- 
oopi  rafarnnt  qnae  gestafuerint  oontra 
Paolnoi  samoBatennm.  £am  ex  pereona 
aynodi  a  Malchione  ecriptam  faisae  ad 
DionjBinm  et  Mayimnm  romanae  et 
alezandrinae  episcopos  testatur  ib.  s. 
Hieronymua  silente  hac  de  re  Eu< 
tebio:  quam  ob  rem  assertio  illiua 
nonnemini  yisa  est  dubia. 

47.  Sapersunt  Aeta  dispuitUionis 
Archelai  epiacopi  (Harcharensis^ 
Heeopotamiae  (qui  claruit  c.  a.  277) 
etlianetis  haereaiarchae,  latine  verda 
ez  graeco,  aed  acripta  fuisse  dicuntar 
ab  Hieronymo  sermone  syrQ,  opus 
pretiosum  pro  historia  hujus  haeresis  ^). 
Prodiit  primum  haec  versio  obscura  et 
mendose  servata  cum  fragmentis  grae- 
cis  in  Z  a  c  c  a  gn  i  Collectaneis  veterum 
Eccles.  Bomae  1698  p.  1 — 105  et 
saepe  alibi;  Bouth  Y^  1  ss.;  Migne 
Patrol.  gr.X,  1405—1527.  Ulamagna 
ex  parte  propter  suam  utilitatem  inse* 
ruitEpiphanius  haer.66.;  epitomen 
exhibet  Cyrillus  hieros.  catech.  6 
n.  2 1  ss.  Verum  jam  incipiunt  viri  cri- 
tici  opinari,  acta  illa  esse  ineunte  sec. 
IV  composita  ab  Hegemonio,  qai 
formam  disputationis  selegerit  ad  ma* 
nichaeos  confutandos,  ideoque  Arche- 
lao  non  esse  tribuenda»  cum  interlocu* 
tores  ipse  auctor  finxerit^).  Ita  K  e  s  s- 
ler  in  op.  Mani.  Forschungen  tlber 
manichftische  Beligion,  Berlin  1889  1» 
87  88.  censet,  acta  compilata  esse  intra 
a.  300 — 325  ex  monumentis  genuinis 
B9C.  exeuntis  III.  lingua  syriaca  con- 
scriptis:  interpretem  autem  higus  lin- 
guae  minus  fuisse  peritum^  blnc  in  sua 
versionehaud  raro  errasse.  Imo  conjicit, 
Archelaum  non  esse  personam  histo- 
ricam.  Alii  vero  putant  acta  originalia 
(ftcta)  graece  fuisse  conscripta. 


OCf.  KauIenKL.  I,  1252. 
»)Cf.  Bardenhewer  $  65  n.  1. 


48.  Sequuntar  adhue  plures  men- 
tione  digni^),  qui  tamen  non  multa 
scripserunt  vel  quorum  nihil  fere  su- 
perest.  Ex  romanis  pontificibus  hic 
fbrte  nominari  possunt,  praeter  Z  e  p  h  y- 
rinum  (198/199 — 217),  c^jus  forte 
est  celebre  edictum,  quo  moechiae  et 
fomicationis  delicta  poenitentiae  func- 
tis  dimittit^),  et  Callixtum  (217  — 


»)  Prdetermittimus s.Martialem pri- 
mum  lemovicensem  episcopum,  qui  flo- 
ruisBe  dicitur  medio  sec.  11!.,  de  quo  cf. 
Hist.  lit.  de  la  France  I,  407—9,  Arbe- 
1  o  t  Diss.  8ur  Tapostolat  de  c.  Martial, 
Paris  1 855 ;  Documents  in^its  sur  Tapo- 
stolat  de  s.  M.  et  sur  les  antiquit^s  dee 
^f^lise*  de  France,  ib.  1860 ;  B  e  1 1  e  t  in 
Revue  dea  qq.  hist.  1900  XXIV,  1-40. 
Tribui  ip8i  solebant  duae  epiatdae,  quae 
saepissime  sub  ejua  prodierunt  nomine. 
sed  manifeeto  sunt  spuriae :  nam  8unt 
fabulis  plenae  indignaeque  quae  legan- 
tur.  —  Spuria  pariter  declar^tur  a  P. 
Batiffol  8.  Theonae  episcoj^i  ale- 
xandrini  (282—300)  epUtola  ad  Luciauum 
praefectum  cubiculariorum,  quomodo  se 
gerere  debeant  christiani  in  aula  caesa- 
rea,  quae  diu  imo  ad  nostram  usque  ae- 
titem  tamquam  genuina  prodiit  in  va- 
rii»  PP.  bibliothecin  (apud  M  i  g  n  e  P.  G. 
X.  1567—1574).  in  dis».  Lepitre  de  Th^- 
onas  a  Lucien  in  BuUetin  critique.  Pari» 
188().  Vll,  155— HO,  ubi  eam  tribuit  J. 
Vignier  (t  16*«!).  Cf.Ehrhard  11,352  8.: 
K  r  U  g  e  r  §  74,  qui  haesitat  o^inionem  a 
Batiffol  asgertam  amplecti.  —  Prag- 
mentum  eeu  expositio  fideiex  ep.  ad  epiec. 
Maximum  et  clerum  alex.,  quae  citata 
luit in conc.  ephesino (Mansi IV, (1 188) 
8ub  nomine  F  e  1  i  c  i  a  I.  episcopi  romani 
(269—274)  supposita  vel  siltem  falsata 
censetur ab  Apollinaristi».  Cf.  H a r  n  ack 
GeHch.  d.  altchrisstJ.  Literatur  1,  659: 
CaBpari  Alte  und  neue  Quellen  zur 
Gench.  des  Taufsymb.  Christiania  1879 
p.  111 — 123;  genuinitatem  tamen  tuetur 
Coustantp.29l— 298.  —  De  Gemino 
antiochenae  ecclesiae  pr^isbytero  rofert 
H  i  e  r  0  n  y  m  u  H  de  vir.  ill.  c.  64  tantum 
pauca  eum  ingenii  sui  monuuientu  com- 
poKuisso,  atque  floruisBO  Rub  Alexandro 
f^evero  (235).  Reliqui  omnes  de  hoe  auc- 
tore  silent,  neque  de  quibus  scripserit. 
unquam  innotuit. 

-)  Eju8  mentionem  facit  T e r t u II i a - 
nu8  de  i)udic.  c.  2;  illud  timen  ab  aliis 
Callixto  tribuitur .  Cf.  H  ii  r  n  a  c  k  l, 
603     605. 


95 


201—300.  Rom.  pontifices.  Oornelivs,  Stephanua,  Dionysius. 


96 


222),  qtii  in  Philosophumeiiis  (cf.  su- 
pra  p.)  acTiter  impagnatnr,  Corne- 
lins  mart jr gloriosas  (251 — 253),  ad 
quem  exstant  octo  s.  Cypriani  epi- 
stolae,  scripsit  plures  epikolas  sollici- 
tudinis  apostolicae  monumenta^),  ez 
quibus  duo  tantum  supersunt  ad  s. 
Cyprianum,  inter  hujus  ep.  46  et 
48,  necnon  pretiosum  fragmentum^) 
ex  ejus  ep.  ad  Fabium  antiochenum 
apud  Eusebium  VI,  43.  —  Ste- 
p  h  a  n  u  s  et  ipse  martyr  (2 .  Aug.  2  5  7), 
errorem  rebaptizantium  ab  haereticis 


M  Hac  occasione  mentio  fieri  poteet  et 
Novatiani  (a  graecia  paBsim  N o v a- 
tu  8  dicti)  romanae  urbis  presbyteri,  qui 
adversus  Comelium  cathedram  aacerao- 
talem  conatua  est  invadere  etcatharorum 
amplezua  est  errorem  et  rigorem  de 
non  suscipicndis  apostatis  poenitentibus. 
Multa  scripsit,  inter  quae  nomine  cleri 
rom.  epfstotam  grayem  de  recipiendis  lapsis 
•  ad  8.  C  y  p  r  i  a  n  u  m  ^inter  hujus  ep.  30) 
et  forte  etiam  aliam  (ib.  36) ;  de  Trinitate 
^quasi  epitomen  operia  Tertulliani 
faciens,  quod  plurimi  nescientes  Cypriani 
aestimant,**  ut  scribit  Hieronymus 
de  vir.  ill.  c.  70.  In  eo  tuetur  Filii  divi- 
nitatem.  Sed  non  desunt  qui  ejus  genuini- 
tatem  in  dubium  vocant,  utHagemann 
die  rOmische  Kirche  und  ihr  £influBs, 
Freiburg  1864  p.  371-411.  Prodiit  hic 
tr.  in  ed.  opp.  TertuUiani  cur.  Mesnar- 
tio  Parisiis  1545;  seorsim  Oxonii  17'.'4; 
Londini  1728,  dein  in  ed.  infra  citandis. 
Recentiori  aetate  aliqnot  opera  pseudo- 
cyprianica  ei  fuere  asBerta  (Cf .  W  e  y  m  a  n 
hiBt.  Jahrb.  1892  XIII,  737-748;  hist. 
pol.  BL  1899  I,  635—651),  ut  1.  de  cibis 
judaieis  critice  ed.  in  Archiv  flir  lat.  Lexi- 
cographie  und  Grammatik  cur.  G.  L  a  n  d- 
grafetK.Weyman  XI,  221-49.  De 
^pectaculis  et  de  bono  pudicitiae,  Forte  ip- 
81 U8  est  1.  adverstis  Judaeos.  Immerito  vero 
ei  tribuuntur  Quod  idola  dii  non  sint;  de 
laudemartyrii,{E&Tna.ck  ZU.  XIII,  4),  tr. 
Origenisdf  liMs  ss.  Scripturarum  (cf. 
Bupra  p.62},  ei  Philosophumena  (cf.  supra 
p.  65).  Aha  ejusdem  scripta,  quorum 
plura  recenset  s.  Hieronymus  de  Bcr. 
eccl.  c.  70,  perierunt.  Ejus  opera  habea 
in  Migne  P.  L.  III,  885  -  S70.  Cf.  Bar- 
denhewer  §55;  Ehrhard  11,417— 
423 ;  H  a  r  n  a  c  k  1, 652—656 ;  suprap.  78. 
>)  Cf.  Coustant  Ep.  rom.  pont.  p. 
126—206;  Routh  HI»,  11— 89;  Migne 
ni,  675-848. 


baptizatos,  hinc  et  9.  Cypriani,  repro- 
bavit.  Ex  ejas  epistola  paaca  nobis 
asservayit  verba  s  Cyprianus  ep.  74, 
n.  1,  inter  qnae  nobile  illud  dictam; 
»Nihil  innovetar,  msi  quod  traditum 
est*).*  —  Dionysius  romanoa 
(259 — 269) »  vireraditisBimasetplane 
admirabilis*  a  cognomme  Dionysio  ale- 
xandrino  dictas  (apud  Easebiam 
H.  E.  VII  c.  7  n.  3),  scripsit  epittolam 
ad  hanc,  qaia  apad  eam  ob  qoaedam 
minas  caute  de  FiJio  dicta  aceasatas 
faerat,  et  etiam  contra  Sabelli  secta- 
tores,  cajas  scripti  inaigneplane  doea- 
mentam^)  nobis  asservavit  s.  Atha- 
nasias  de  decretis  nicaenae  synodi 
n.  26.  Cf.  qaae  ipsias  adhuo  sapersont 
apud  Bouth  III,  36sr — 403;  Migne 
P.  L.  V,  99 — 136.  Horum  pontifioum 
epistolas  et  nbtitiam  accuratam  de  de- 
perditis  habes  apud  Coustant  Epist» 
rom.  pontif.,  Parisiis  1721  p.  107-298. 


49«AIexander,  Clementis  alez. 
discipulus  et  Origenis  amicus,  episco* 
pus  Cappadociae,  onm  desiderio  sanc« 
torum  loGorum  Hierosolymam  pergeret, 
Narcisso  hujus  urbis  episcopo  admo* 
dum  seni  raro  exemplo  coadjutor  ad« 
junetus^)  est  eique  post  mortem  in 
episoopatu  successit  (t  250).  Pluiea 
eum  epistolas  scripsisse  memorat  £u* 
sebius,  qui  aliqua  fragmenta  nobia 
asservavit  H.  E.  VI,  11.  14.  19  (ool- 
lecta  apud  Gallandi  II,  201 — 2; 
Bouth  II,  159— 179;Migne  Patrol. 
gr.  X,  204 — 5).  Optime  vero  memit 
de  literis  ecdesiasticis  bibliotheca, 
quam  Hieroaolymia  condidit,  qua  opti- 
meususest  Eusebius  pro  suahisto» 


1)  Cf.  Acta  et  monumenta  ad  hanc 
spectantia  controversiam  cf.  inMigne 
P.  L.  III,  1045-1537  coUecta;  Cou- 
stantp.  209—256. 

*)  Cf.  Hagemann  die  rOm.  ECirche 
p.  432—453.    CouBtant  p.  269— 292» 

*)  Primum  saltem  hoc  exemplum  trans- 
lationis  a  sede  ad  sedem  et  coadiutoris  in 
antiquitate  nobis  occurrit  cf.  KL.  I*,  500. 


97 


TheognostuB,  Grregorius  ThaumaturguB. 


98 


ria  ecolesiastica  oonseribeiida.  —  In 
schola  catechetica  alexandrina  praeces- 
sit  Quxtaaliossnccessit)  Pierio  (cf.su- 
prap.  60  a.)  Theognostas  a.  282, qai, 
at  Tidetor,  Origenis  yestigia  secta- 
tos  est.  Composait  theologiae  dogma- 
ticae  specimen  sea  eompendiom  11.  7 
comprehensam,  qaod  HypotypoHs  sea 
institationes  theologicas  inscripsit.  In 
L  ].  agit  de  Deo  Patre;  in  2.  deFilio; 
in  3.  de  Spirita  s. ;  in  4.  de  angelis  et 
daemonibas ;  in  5.  et  6.  de  incamatione ; 
in  7.  de  Dei  creatione.  Graves  ei  er- 
rorea  ezprobat  P  h  o  t  i  a  s  cod.  CVI.  Cum 
▼ero  8.  Athanasias  cam  laade  ejas 
mentionem  fiEMsiat  et  ad  eam  in  tuenda 
fide  catholica  de  decr.  nic.  synodi  n.  25 
proYOcet,  Photii  accasatio  vel  ezagge- 
rata  est,  vel  Theognosti  libri  ab  hae- 
reticis  faere  interpolati.  Intercidit  ejas 
opas:  paaca  admodam  sapersant  frag- 
menta.  Cf.  Boath  m»,  405—22; 
Migne  Patrol.  gr.  X,  235 — 42. 

50.  Sammam  nominis  celebritatem 
promerait  Gregorias,  natas  c  213 
Neocaesareae  in  Ponto,  antea  Theodoras 
appellatas,  a  miracaloram  gloria  Thaa- 
matargas,  alter  Moyses  dictas.  In  sa- 
perstitione  paganica  natas  paer  s.  14 
▼eritatem  religionis  christianae  agnos- 
cere  coepif .  Ab  Origene  cam  fratre  suo 
Athenodoro^)  Caesareae  in  Palaestina 
philosophiae  amore  saccensus  et  in  re- 
ram  divinaram  meditatione  fait  ini- 
tiatas.  Hinc  in  gratiarnm  actionem 
wationem  panegtfHcam  habait  in  Ori- 
genem  coram  magna  hominum  freqaen- 
tia  sane  elegantem  atqae  admodam 
eraditam,  in  qaa  Origenis  docendi 
methodnm  ezplanat  atque  brevem  ejus- 
dem  carsam  theologicam  ezhibet.  Ac- 


*)  Hujns  forte  sunt  tria  brevia  frag- 
menta  ex  scripto  de  HebruismOf  quae  le- 
jj^ntur  in  Jo.  Damasceni  sub  Athe- 
n  o  d  o  r  i  nomine  Parallelis  sacris,  edita 
ab  H  o  11  in  Texi  u.  U.  XX  N.  P.  V,  t>,  161 
(a.  1899).  Factus  est  autem  et  Atheno- 
doruB  e^iacopus  in  Ponto,  sed  cujus  se- 
dis,  est  incertum.  Obiit  c.  270. 
Hnrter,  Nomenclntor  I  ed.  lll. 


carate  et  critice  eam  ediditP.  Koetsch- 
aa  Freibarg  and  Leipzig  1894.  Qain- 
qaennio  elapso  in  patriam  rediit  (a.  238 
vel  239).  Moz  in  episcopam  neocaef- 
sariensis  ecclesiae  in  Ponto  eligitar  (o. 
a.  240)  eamqae  samma  sollicitadine 
pastondi  dia  rexit  omnemqae  illias 
regionis  popalam  ad  Christi  fidem  con- 
yertit^).  Intervenit  qaoqae  cam  fra- 
tre  magnae  synodo  adversas  Paalam 
samosatenam  Antiochiae  264/265  ha- 
bitae  (f  c  270).  Alia  ejasdem  mona- 
menta  sant:  ^EIxd^eotc  fciotstt^  JESiya- 
Htio  fidei  admodam  brevis  sed  accarata 
de  ss.  Trinitate,  qaam  didicisse  eam 
ferant  in  apparitione  b.  Mariae  Y.  et 
8.  Joannis  ap.;  hincdicitaretiam  »Be- 
▼elatio  Gregorii*  Cf.  Caspari  Alte 
and  neae  Qaellen  znr  Gesch.  des  Taaf- 
sjmbols  and  der  Glaabensregel,  Chri- 
stiania  1879  p.  1 — 64.  Alia  fidei  ex- 
posUio  prolixior  (xatd{xipo^)  ipsi  olim 
tribnta  sparia  censetar  atqae  ApoUi- 
nario  laodiceno  (t  39 O)  adscribitar: 
graece  primam  edita  a  M  a  i  Noyae  coll. 
Vn,  170— 176;a  Draeseke  inTexte 
a.  Unt.  1892VII,  369—380.  —  Ejas 
Metaphrasia  in  Ecelesiasten,  breris  qai- 
dem  sed  valde  atilis  dicitar  a  s.  Hie- 
ronymo  c.  65,  imo  Bafinas  H.  E. 
Vn,  25  dicit  eum  >in  Ecclesiasten 
metaphrasin  magnificentissime  scri- 
psisse.*  Paraphrasi  enim  saa  efQcit 
>at  clarias  reram  omniam  temporali- 
am  vanitas  perspiciatur,  et  lectores  ef- 
ficacias  ad  mores  corrigendos  ezciten- 
tar,  qaam  sola  lectione  graeci  istias 
libri  textus  satis  obscari  fieri  possit.  * 


1)  Vitam  eju8  narrat  s.  Gregorius  nys. 
in  orat.  panegyrica  minusque  histonca 
de  vita  «.  Gregorii  Thaumaturgi.  Cf.  F  e  b  b- 
ler-Jungmann  §  79;  Bardenhe- 
wer§47;  Ryssel  Gregorius  Thauma- 
turgus,  sein  Leben  und  seine  Schrifben, 
Lipsiac  1880,  ubi  reperies  et  versionem 
germanicam  opusculorum  ad  Philagrium 
et  Theopomjjum.  Biographiam,  quam 
syriace  reperit,  edidit  in  Theol.  Ztschr. 
aus  der  Schweiz  1894  XI,  228-254;  sy- 
riace  Be d j  an  in  Actis  MM,  et  SS.  1896 
VI,  83-106. 

4 


.9« 


201-7300.  Gregorius  ThaumatargaB,  Seztas  Julius, 


100 


Ita  CorD.ely  Hiat.  et  crit.  introd.  ed. 
.2-p-  641.  —  Ex  ejas  epistolis  exstat 
t^utam  epistola  cafwnica  episcopo  cuir 
dam  Ponti  inscripta  a.  254^  a  conc. 
Trullano  commendata,  atilis  pro 
disciplina  poenitentiali  illias  temporis. 
Lagarde  juris  publici  fecit  in  Anar 
leotis  sjriacis  Lipsiae  p.  1858  p.  31  — 
67  idiomate  syriaco  dao  opuBcula,  epir 
stolam  scil.  ad  Philagrium  de  comvb' 
staniiali  i.  e.  de  aequalitate  persona- 
ram  diyinarum  qaoad  nataram,  etdia- 
logum  cum  Theopompo  de  passibili  et 
impa8$ibili  in  D^o,  utramque  Gregorio 
nostro  asseruit,  quae  conjectara  aliis 
quoque  placuit  Sedepistolaillagraece 
ezstat  atque  ab  aliis  Gregorio  na- 
zianzeno  (inter  hajus  or.  45  seu  ep. 
243  Migne  P.  G.  XXXVII,  383),  vel 
Sasilio  vel  Gregorio  asseritur^) 
liysseno  (ep,  26  Migne  XLYI, 
1101 — 1108),  neque  controversia  per 
remplorie  est  definita.  —  P.  Martin 
r^perit  sab  ejus  nomine  homUiaa  octo 
armeniace  versas,  quas  edidit  in  Pitrae 
analectis  sacris  lY,  134 — 69  (latine 
386 — 412):  ex  his  prima  tantum  in 
nativitatem  Christi  yidetur  genuina,  et 
forte  sezta  de  Maria  Dei  genitrice. 
Quatuor  vero  homUiae^  quae  ipsi  olim 
tribuebantur  (tres  in  b.  Virginis  annun- 
ciationem  et  una  in  theophaniam  seu 
^piphaniam  Domini),  censentur  spuriae. 
Ita  et  homilia  in  omn^s  sanctos  a  M  i  n- 
garelli  Bononiae  1770  edita  (etiam 
apud  Migne  P.  G.  X,  1191  —  1206). 
—  Tr.  de  anima  ad  Tatianum  dubius 
est.  Anathematismi  vel  capitula  duo- 
decim  de  fiie  supposita  sunt.  Juxta 
Draeseke  Ges.  patr.  Unters.  ea  sunt  V  i- 
talis  antiocheni,  ApoUinaris  discipuli. 
Cum  vero  ea  respicere  videantur  erro- 
res  jam  Nestorii  et  Eutychis,  sunt  pro- 


*)  Pro  Gregorio  nostro  pugnat  Ry  ssel 
Jahrb.  f.  prot.  Theol.  1881  VII,  565—573, 
contra  eum  pro  Gregorio  nazianzeno 
Draeseke  (Ges. patristische Untersuch. 
1889 p.  103-I6i.  Cf.  Ehrhard  1,107- 
109;  n,  357-362:  Harnacfc  I,  428— 
436;  Krttger  §75. 


babiliter  sec.  V.,  non  aatem  ^poUinar 
ri^ti^e  alicujus,  vel  8ec«  ex^untis  IV., 
cum  Appllinaristarum  errores  rejician- 
tur^).  Plura  op.  Gregorii  nostri  frag.- 
menta  exhibet  Pitra  in  Anal,  sacris 
111,589—595;  IV,81— 169;sednum 
omnia  sint  genuina,  nondum  ^atis  con- 
stat.  Prodierant  ejus  opera  colleqta  in 
Gallandi  bibl.  lU,  385—569;  Mig- 
ne  P.  G.  X,  963—1232 

51.  Supersunt  scriptores,  quorum 
opera  historiam  spectant.  Sextus 
Julius,  chronologus  perinsignis,  pa? 
tria  Africanas,  professione  forte  quon- 
dam  miles,  accuratissime  composuit 
quinque  de  chronographia  libros,  in 
quibus  se  Alezandriam  profectum  esse 
(2 1 1 — 2 1 5)  testatur  ob  maximam  pmr 
nium  famam  atque  existimationem  de 
Herapla,  qui  in  philosopMa  aliisque 
graecoram  disciplinis  bene  institutus 
ad  episcopatum  alexandrinae  ecclesiae 
provectus  fuit.  Eo  in  opere  praecipuos 
ab  0.  c.  ad  a.  221  circiter  post  Christam 
eventus  cum  accurata  temporum  deter- 
minatione  prosequitur.  Interiit  illud 
si  fragmenta  excipias,  exquibus  aliqua 
de  LXX  hebdomadis  danielicis  tractant, 
quaram  initium  in  20.  Artaxerxis  anno 
ponit.  Eo  opere  usi  sunt  Eusebius 
in  suo  chronico  aliique  veteres  historici. 
Composuit  quoque  libros  XIV  (vel 
plures)  xsatol  t)  irap4So£a  inscriptos 
et  Alexandro  Sev.  imp.  dedicatos  seu 
stromata,  in  quibus  agit  de  re  medica, 
physica,  militari,  rustica,  etiam  de  su- 
perstitiosis  absurdisque  rebus  etc.  et 
quorum  plura  supersunt  fragmenta; 
epietolam  ad  Origenem,  in  qua  histo- 
riam  Susannae  in  I.  Danielis  spuriam 
esse  et  commentitiam  suspicatur,  ad 
quam  Origenes  copiosissime  respondit. 
Haec  adhuc  eistat,  sicut  et  alia  (magna 
saltem  ex  parte)  ad  Aristidem  de  dis- 


*)  Cf.  de  hac  controversia  F  u  n  k  Kir- 
chengeschichte  Abhandl.  II.  diss.  16  pag. 
329-38 :  Lauchertin  Theol.  Qtlbchr. 
19r)0  LXXXII,  395—418. 


101 


Anatolias  alexandrinua. 


102 


sensione,  qnae  Tidetar  esse  inter  Ma- 
ihaeom  et  Lacam  in  Christi  genealogia 
referenda^):  ejas  solntio,  quam  a  ma- 
joribas  acceperat,  ezegetis  ploribus 
etiam  no3tra  aetate  probatar.  Cf.  F. 
Spitta  der  Brief  des  J.  A.  an  Aristi- 
des,  Halle  1877.  Obiisse  censetar 
p.  a.  240.  Qoae  de  ejas  operibas  super- 
santy  coUecta  reperies  apad  Boath 
rel.  sacraell»,  211 — 509;  Gallandi 
II,  337— 376;  MigneP.  G.  X,  35— 
108;  XI,  41 — 48  etc.  Harnack  ex 
eonjectaris  ei  tribuit  versionem  grae- 
cam  Apologetiei  Tertalliani,  qnae 
conjectara  qaamvis  sagax  non  apridet 
Ehrhard. 

52.  Haic  addimas  s.  Anatoliam 
^omo  Alexandrinam.  >Hic  tam  in  li- 
beralibus  disciplinis  tum  in  philoso- 
phia  principem  inter  doctissimos  nostri 
temporis  yiros  locnm  sine  controversia 
tenuit :  qaippe  qai  ad  sammam  apicem 
arithmeticae,  geometriae  atque  astro- 
nomiae,  ad  haec  ad  dialecticae  et  phy- 
sicae,  etrhetoricae  sapremam  fastigiam 
pervenisset.  Qaa  de  caasa  rogatas  faisse 
dicitur  ab  Alexandrinis,  at  aristotelicae 
saccessionis  scholam  ibidem  institae- 
Tet.«    ItaEusebius  H.  E.  VII,  32, 


')Cf.Eu8ebiu8  VI,31;  Bardenhe- 
wer§43;Fe88ler-Jungmann§82, 
2:GelzerS.  Julius  Afr.  und  die  byzan- 
tinische  Chronographie  Lipsiae  1880—98 
t.  2,  qui  prae  ceteris  de  hoc  auctore  me- 
ruit,  in  quorum  1.  agit  de  ejus  chrono- 
graphia ;  in  altero  de  chronographis  grae- 
cid  et  latinis,  syris,  et  armenis,  qui  post 
ipsum  scripserunt ;  K  i  h  n  KL.  VI,  2005- 
2010;  Ehrhardl,  169— 171;  11,368  — 
370;  Harnackl,  507—514;  Krttger 
§  82,  qui  de  ejus  opere  chronographico 
8cribit:  Die  Chronographie,  die  zur 
Grundlage  aller  kirchlichen  und  welt- 
lichen  Geschichtschreibung  bis  in  das 
Mittelalter  geworden  ist,  wird  trotz  ihrer 
M&ngel  immer  als  eines  der  hervorragend- 
sten  Erzeugnisse  altchristlicher  Schrift^ 
nt^Uerei  betrachtet  werden  milHsen. 


qai  et  specimen  refert  ejas  pradentiae 
et  aactoritatis,  qaa  apad  arbis  cives 
{ra^batar.  Dein  proseqaitan  »Ceteram 
Anatolias  non  admodam  maltos  com- 
posait  libros.  Veram  ex  iis,  qai  ad  nos 
pervenerant,  eloqaentiam  simnl  et 
moltiplicem  ejas  eraditionem  abande 
licet  cognoscere;  praecipae  vero  ex 
iis,  in  qaibas  saam  de  Pascha  senten- 
tiam  confirmat.^  Exhibet  dein  frag- 
mentam  ex  his  canonibas  de  Paschate^); 
reliqaam  operis  periisse  a  plaribas 
dicitar,  neqae  enim  1.  Anatolii  de  ra- 
tione  paschalii  a  Bacherio  editam 
in  suo  op«  de  doctrina  tempornm  Ant- 
verpiae  1634  p.  439 — 49  genainam 
censent :  aliis  tamen  videtnr  esse  operis 
ab  Easebio  laadati  versio  aRafino 
adomata:  qaae  forte  temporis  lapsu 
interpolata  vel  etiam  retractata  fuerit. 
Genainitatem  tuetur  Zahn>),  cujus 
rationes  validas  judicat  Kruger§64. 
Fragmenia  ex  libris  ejus  arithmeticis 
sub  ejus  nomine  edita  sat  dubia  sunt. 
Omnia  haec  tibi  dabunt  G  a  1 1  a  n  d  i  III, 
543—557;  MigneP.  G.X,  207— 36. 
A  Theotecno  episcopo  Gaesareae  in  Pa- 
laestina  electus  est  in  coadjutorem; 
interfuit  synodo  antiochenae  contra 
Paulum  samosatenum  (a.  296).  Iter 
faciensperLaodiceam,  Eusebio  episcopo 
suo  amico  defuncto,  a  fratribus  retentus 
eique  suflFectus  est*)  in  sede  episco- 
pali(270).  — B.  Cheromeno  (Chae- 
romeno),  qui  traditur  faisse  s.  Niconis 
M.  (t  253)  condiscipulus,  et  sancti- 
tate  claram  vitam  duxisse  eremiticam 
(t  2.  Nov.  297),  tribuuntur*)  Acia  88. 
Nieonis  et  CXCIX  martyrum,  in  Act.  SS. 
23.  Mart.  III,  444—448. 


»)Cf.  Hefele  KL.  1,798;  Barden- 
h  e  w  e  r  §  40  n.  5. 

«)  Kritische  Fragen  ttber  den  1.  Anato- 
lii  de  ratione  paschali  in  Forsch.  zur 
Gesch.  de  NT.  Kanons  III,  177—196, 

«)  Cf.  M  0  u  g  i  1 0  r  e  Bibl.  siculae  l,  l:^. 


4* 


IV. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  IV. 
Pars  prior  (301—326). 


53.  Priori  higas  seculi  parte  paucos 
adhuc  rBperimas  scriptores,  qai  operi- 
bas  innotaerint.  Immanis  enim  fere 
per  aniversam  imperiam  romanam  dia 
saevierat  persecatio,  qaae  intemecio- 
nem  minabatar  religioni  christianae 
magnasqae  edidit  strages.  Sed  Deo 
dante  reddita  fait  per  Gonstantinam 
imp.  pax  et  celebrata  florentissima  sy- 
nodas  nicaena,  a  qaa  coepit  periodas 
vere  aarea  theologiae  catholicae.  Ante- 
qaam  hanc  adeamas,  eos  qai  initio  se- 
cali  fioraerint,  paacis  indicabimas. 
Inter  apologetas  nominari  merent 
Arnobias  et  Lactantias,  qao- 
nun  ille  sab  Diocletiano  imp.  Siccae  in 
Africa  proconsalari  florentissime  rhe- 
toricam  docait.  Primam  qaidem  ad- 
versarias  religionis  christianae  adeam 
miro  modo  conversas,  at  omne  dabiam 
de  conversionis  saae  sinceritate  abi- 
geret,  scripsit  disputcUionum  adversiis 
gentes  II  7,  in  qaibus  initio  qaidem 
toties  recantatam  calumniam  repellit, 
religioni  christianae  tribuendas  esse  il- 
lonim  temporam  calamitates ;  ejas  yeri-  \ 
tatem  ex  celeri  ejasdem  propagatione  ' 
miraqae  in  hominam  moribus  refor- 
mandis  comprobat ;  dein  polytheismi 


patefacit  absurditates :  sed  utpote  re- 
cens  conversus  nondum  bene  in  sana 
doctrina  institutas  naevis  erroribnsqae 
sat  gravibas  inficitur  ejus  apologia  et 
expositio  fidei  christianae :  neque  forma 
est  accorata,  stilus  nimis  declamato- 
rius,  quaesitus,  implexus:  quam  ob 
rem  de  eo  merito  censet  Hierony- 
mus  ep.  58  n.  10:  »Amobius  inae- 
qualis  et  nimius  et  absque  operis  sui 
partitione  confnsus  ^).  ^  Deoessisse  vide- 
turc327.  Prodiit  primum  curaFausta 
Sabaei,  Bomae  1543»  in  patroL  lat» 
Mignet.  y.;  accurate  cura  A.  Beif- 
f  e  r s  c  h e  i  d  Yiennae  1 875  in  corp.  scr. 
lat.  t.  IV. 

54.  Longe  elegantius  scripsitLucius 
Caelius  Firmianus  Lactantius  Ar- 
nobii  discipulus,  et  ad  Christi  fidem 
conversus,  probabiliter  etiam  Afer,  qui 
a  Diocletiano  accitus  Nicodemiam  rhe- 
toricam   ibidem  docuit;    sed  penuria 


»)Cf.  Bardenhewer  KL.  I,  Ul7r 
Patrologie  §  52 ;  E  h  r  h  a  r  d  U,  481—484; 
F  r  e  p  p  e  I  Commodienf  Arnobe,  Lactance^ 
Pari8l893j>.28— 93;Pottha8tp.ll8; 
K  r  a  g  e  r  Realencycl.  II,  1 16. 


105 


Lb^fcantiaB.' 


ioe 


diseipulonun  ob  graecam  videlioet  d- 
Titatem,  ad  scribendam  secontnlit^) 
hine  forte  factoB  est  »adeo  in  hac  vita 
panper,  nt  scribit^Hieronymua  in 
chron.  ad  a.  2333  a.  Abr.,  nt  plemm- 
qne  neceBsariis  indignerit.  *  In  extrema 
senectnte  miftgister  fhitCrispiCaesaria, 
filii  Constantini,  qai  postea  a  patre 
interfectns  est.  Obiit  Laotantias  c. 
a.  330,  imo  joxta  alios  Treviris  c.  a.  340. 
Plora  ex  ejnsdem  operibus  perierant; 
haec  ver 0  adhac  sapersont ;  Dimnarum 
inMUiUioHum  IL  YII,  qnoram  priores 
impagnant  saperstitiones  gentilinm 
vanamqae  horam  philosophiamj  in  se- 
qnentibas  palchre  disserit  de  vera  sa- 
ptentia  et  religione  sane  obristiana,  de 
jnstitia  veroqae  culta  christiano,  dis- 
pntationemqne  absolvit  L  VII.  de  vita 
beata.  Hnjas  operis  confecit  concin- 
nam  Epitomen  ad  Pentadinm  fratrem, 
qiiae  est  admodnm  atilis,  si  abstrahas 
a  millenarioramopinionibas^).  Prodiit 
seorsim  cura  Pfafii  1712.  Institntioni- 
bns  praemiserat  forte  c.  a.  304  1.  de 
opificio  DW  ad  Demetrianom  aaditorem 
saum,  qnod  scil.  est  homo^  ex  cnjas  cre- 
atione,  corporis  compage,  tiecnon  ex 
aninuie  natnra  annm  coUigit  esse  Denm 
omnipot«ntem,  cnjns  admirabili  provi- 
den^  nniveranm  hoe  adminislaratnr. 
—  In  1.  poleherrimo  et  erndito  de  ira 
DH  ostenditDenm  ease  snmme  jastam, 
hinc  bene  merentes  remonerari,  sed  et 
male  mereniibas  infligere  poenas.  — 
Magna  est  controversia,  nnm  ipsias  sit 
L  d$  mortibuspersecuiorum  ad  Donatnm, 
in  qao  vindicta  divinitna  persecntori- 
bas  infiicta  describitnr.  Dabitant  duoe 
ptaesertim  B  r  a  n  d  t  nonnalli  ob  spiri- 
tnm  stilnmqae  acriorem,  qai  minns 
oonvenire  videtar  mitiori  ejas  sentiendi 
disserendiqae  rationi  ex  aliis  ejasdem 
scriptis  compertae.  Genainitatem  ratio- 
nibos  non  spernenduiplnrestaentar,  at 


>)  Imo  secundum  Hiat  lit^r-  de  la  Franc 
I  p.  2  pa^.  77annm  eat  ex  praeatantiori- 
baa  et  afilioribus  bpuaculis  antiquitatiB 
christiamie; 


Ebert,  Belser  TheoL  Qtlschr.  1892 
LXXIV,246— 293;  439—464;  1898 
LXXX,  547—696;  Schanz  Gesch. 
der  rOm.  Lit.  1896,  Ifl,  380 — 883  etc. 
Prodiit  hic  libellns  primam  eara  Ba- 
lazii,  a  qao  fait  repertas  Parisiis 
1679;  etBaaldri,  Trajecti  ad  Bhe- 
nnm  1693;  NicleNonrrycamprae- 
clara  dias.,  Paridis  1710;  Brandt, 
Wien  1897 ;  inter  opnsc.  a  nobisedita 
1873  XXII,  7—99;  1898  ed.  2.  — 
2>a  ave  Phoemee,  resnrreotionia  sym- 
bolo,  carmen,  de  cc^ns  genninitate  noh- 
nalli  dabitarant,  a  Brandt  aliisqne 
jam  Lactantio  iternm  asseritar.  —  De 
motibus  animi  fragmentnm  probabiliter 
genuinam.  —  Plara  Lactantii  scripta 
perienmt:  ita  mnltae  epistdlae;  libri 
dao  ad  Asdepiadem,  qai  teate  ipso 
Lactantio  div.  instit.  YU,  4  optime 
seripserat  de  providentia  summi  Dei, 
qnod  opascalam  etiam  interciditb  — 
Omnea  mirantar  in  Lactantii  acriptis 
atili  elegimtiam  et  nitorem,  nnde  dic- 
tas  est  »Cicero  ohristianaa,*  etHie- 
ronymns  ep^  58  ad  Panlinnm  n.  10 
in  eo  laudat  »flaviam  eloqaentiae  Tal- 
lianae,  *  sed  mox  snbjicit :  »  Utinam  tam 
nostra  confirmare  potnisset,  qaam  fa- 
cile  aliena  (scil.  snperstitiones  genti- 
linm)  destraxit  *  Accasatar  enim  qnod 
oirca  personam  s.  8piritns  erraverit  ne- 
gans  ejnd  hypoatasim  eamqae  confim- 
dens  modo  camPatre,  modo  cam  filio, 
qaodqae  chiliastaram  indnlserit  opinio- 
bas.  Hinc  cnm  magis  faerit  rhetor 
qaam  theologas,  minor  est  ejns  in  re- 
bnS  theologicis  aactoritas.  Laadatar 
qapqae  ejas  eraditio  in  opinionibns  et 
erroribns  aaotonua  gentiliam  recen- 
sendis.  —  Ejns  opera  saepissime  pro- 
dierant^),    Snbiaco  1465  ed.  prima; 


1)  De  his  editionibua  accurate  diaaerit 
Schoenemann  bibL  hiat.  lit.  patr. 
lat.  I,  180—248.  Cf.  Bardenhewer 
§53.  Fesaler-Jungmann  §82n.l0; 
Hist.  lit^raire  1.  c.  §  6,  quae  merito  con- 
queritur,  librarioa  et  editores  nimiam 
eibi  permisiase  licentiam  in  codd.  emen- 
dandis  et  ab  erroribus  emaculandis  ope- 


107 


301—326.  FirmicuB  Maternup,  Methodius, 


108 


cur.  Le  Brnn  et  lienglet,  Parisiis 
1748  t.  2  in  4;  Gallandi  IV,  225- 
436;  Ed.  as.  Xayerio,  Bomael754- 
59  t.  14  in  8.,  ed.  multis  notis  et  diss. 
ancta.  Fritsche  Lipsiae  1842 — 44 
t.  2  in  8;  Migne  t.  VI. VII;  Brandt 
(qui  praeprimis  de  Lactantio  lueroit) 
etLaabmann,  Vindobonae  1890-93 
CSE.  XIX ;  XXVII  etc.  Cartnina  aliqnot 
Laotantio  olim  tribata  dubia  vel  sparia 
santy.ut  de  resurrectiane Domini,  quod 
est  Venantii  Fortunati;  de paesiane 
Domini^  qadd  forte  est  sec.  exenntis  XV. 

55.  Propter  argamenti  affinitatem 
hia  duobus  addimas  Jaliam  Firmi- 
cum  Maternom,  licet  circa  medium 
h^jas  secali  floroeritOi  q^i  disserait 
c.  347  de  erroreprofanarumreligionum  : 
qao  in  op.  stilo  diserto  et  vivaci  gen- 
tilinm  saperstitiones  tamqaam  tarpes 
absardasqae  tradnciti  atque  impera* 
tored   graviter  hortatar,    at  demom 

?intiliam  sacra  nboleaAt.  Prodiit  in 
igne  Patrol.  L.  XII,  971 — 1050; 
eom  MinacioFelice  car.  Halm,  Vien- 
nae  1867  etc  De  aactore  nil  plane 
scimaSj  sed  probabilis  admodnm  est 
conjectora,  anctorem  nostrum  eundem 
esse  com  Jul.  Firmico  Materno  astro- 
logo  sicnlo;  qui  quondam  fait  ethnicus 
et  cujus  Ik  mathestos  prodiei-unt  Lipsiae 
1897.  Cf;  Gl.  H.  Moore:  J.  F.  Ma- 
temus  Der  Heide  und  der  Christj 
Miinchen  1897. 

56.  Vir  forte  doctisdirous  hi\jus  pe- 
riodi  est  Methodius^)^  acerrimus* 


ribus  hujiis  scriptoris :  hinc  mapnum  re- 
periri  di&sensum  intef  ipsos  codices.  Dili- 
gentiflsime  autem  recenset  ed.  prope  in- 
numeras  usque  ad  a.  1715;  Ebert  All- 
gemeine  Uesch.  des  MA.  I*  1  c.  5 ;  Nirschl 
§96  Bi;  Ehrhardll,  487—499;  Har- 
nack  1,  736—744;  Krtiger  Gesdi.  d.  a. 
L.  §  88. 

J)Cf;Bardenhewer  §85;  KL,  IV, 
1503. 

«)  Cf.  Bardenhewer  §32ed.  l.n.2: 
Methodius  muss  al8  der  gr^ysste  unter  den 
chriatlichen  Schriftstellern    seiner  Zeit 


que  veritatis  patronus^)  et  Origenis 
adversarJus,  Olympi  Lyciae,  et  postea 
(juxta  Hieronymum  c.  83)  Tyri 
episcopus.  Martyrio  coronatus  obiit  a 
311  vel  312.  Ex  ejus  scriptis  stilo 
nitido  et  concinno  ezaratis  integrum 
superest  Convivium  decem  cirginum 
sive  de  castimonia,  quo  celebre  Pla- 
tonis  convivium  aemulatus  est.  In  eo 
decem  yirgines  in  castitatis,  maxime 
continentiae  vitae  coelibis  mutuo  con- 
fabulantur,  sed  forte  nimia  quadam 
libertate  in  describendis  matrimonii 
molestiis  ac  generatione  versantur. 
Praestantissimum  alioquin  est  opus- 
culum,  quo  praeceUentia  religionis 
christianae  prae  gentiliam  religione  et 
sapientia  enitescit.  Edidit  illud  primum 
Allatius  Bomae  1656.  —  Frag- 
menta  prolixa  supersunt  (apud  Pho- 
tium  cod.  236;  MigneCIIIp.  1 147- 
1160)  operis  de  libero  arbitrio  adversus 
Valentinianos  et  Origenem ;  syriaoe  vero 
totum  superestapud  fionwetsch  1-^62; 
disputat  in  eo  de  origine  mali .  L.  de  rehue 
creatis,  cujus  epitomen  exhibet  Pho- 
tius  cod.  235  (Migne  GIII,  1137 — 
1147)«  pariter  est  adversus  Origenem, 
in  qno  ostendit,  rerum  uuiversitatem 
Deo  non  esse  coaetemam.  —  In  egre- 
gio  op»  de  reeurrectione  II.  3  dialogi 
forma  conseripto  contra  Origenem  eor- 
poris  resurrectionem  solide  probat. 
Hujus  epitomen  exhibet  Photius  cod. 
034  (Migne  L  c.  p.  1 1 10— 1 138);  in- 
tegrum  (].  2.  vel  3.  ad  breviorem  for- 
mam  redacti)  syriace  fionwetsch 
p.  70 — 283.  Haec  reperiuntur  etiam 
cum  quatuor  aliis  opusculis  in  brevio» 
rem  redacta  formam  (si  illud  de  rebus 


bezeichnet  werden.  Fdr  seine  hohe  Be^ 
gabung  und  seine  klaseische  Bildung 
zengt  eine  ^'ede  seiner  Schriften. 

i)Epiphaniu8  haer.  64  n.  63.  Cf. 
Fe8sler-Jungmaiin§80;  Pankaii 
MethodiuB  B.  von  Ulympos,  Moguntiae 
1888,  quo  libro  exhibentur  quae  auctor 
disAeruerdt  in  Katholik  1887.  H,  1—28 ; 
113—142;  225—50;  Nirschl  §  89; 
Harnack  I.  468—478;  Ehrhard  I, 
122;U,363— 368;Kriiffer§76;Baum- 
g  a  r  t  n  e  r  Gesch.  der  Weltlit.  IV,  22— 29* 


109 


LucianuB  et  Hesycliius. 


110 


crteiis  exeipias)  in  ▼ersione  slavica, 
qiiam  Bonwetsch  germanice  rieddi^ 
dit  in  Meihodius  von  01  jmpus,  Erlaiigen 
und  Leipzig  1891.  Libri  adversus  Por- 
pkyrii  U.  XV  contrft  christianos,  de 
pythonissa  adYersos  Origenem,  Com- 
mehtarii  in  GentHm  et  m  Cantiea  Can- 
iieorum^  scholia  tn  «/(}(alio8qaell.  Y.  et 
K.  T.  aliaqae  perierunt;  homilifte  de 
Simeane  iUAnna;  in  ramae  palmarum, 
in  ascensionem  D.  N.  J.  Chr.  saltein 
dubia^  suntj  certe  spuriae  Sevdatianea 
Methodii  et  Chronictm  Methodii.  Quae 
snpersunt  collecta  reperiuntur  apud 
Gallandilll,  670 — 832,  ed.optinia; 
Migne  P.  G.  t.  XVIII,  9—408.  No- 
Tam  ed.  curayit  Jahn:  S.  Methodii 
opera  et  s.  Methodius  platonizans  isive 
Platonismus  ssi  patrum  Ecclesiae  grae- 
cae  s.  Methodii  ezemplo  illustratus; 
BonWetsch^)  op.  cii  Halis  Saz. 
1865.  Plura  fragmenia  reperit  edidit- 
que  Pitra  in  AikftL  III,  603—627; 
IV,  201—209.  D(9  qxMnm  Apoealypai 
Meihodio suppositft  etablstrin  pro- 
fessore  edesseno  1897  critice  admo- 
dum  edita  accurate  disseritEampers 
hist  Jahrb.  1899  p.  417—421. 

57.  Oirca  saeras  literas  praeler  Me- 
thodium  yersati  sunt^)Lucianu8, 
Samosatae  natus,  juxta  s.  Hierbny- 
mum  de  vir.  ilL  c.  77  »  vir  dissertissi- 
mus,  antiikhenae  ecdesiae  presbyter, 


«)  Cf.  etiam  hujus  diss.  Ueber  die  Schr. 
des  Methodins  von  Olvmp  Vom  Aussatz 
inter  Abh.  Alez.  v.  Oettingeu  gewidmet, 
MHnchen  1886  p.  29—53. 

>)  Praeterpittimus  Hierakam  erro- 
rum  Origenis  adseclam,  coptum,  qui  sec. 
III,  ad  finem  vergente  Leontopoli  mona- 
stezium  instituit.  Vir  qiiidem  fnit  erudi- 
tuB  atque  scriptor  plnrium  opemm,  in 
}>rimifl  in  d.  Scripturam,  qnae  tamen  pe- 
rierunt.  Upiphanius  (quem  de  eo  cf. 
haer.  67  et  55  n.  5 ;  69  n.  7),  haereticis  eum 
accenset!  negasse  enim  traditur  carnis 
resurrectionem ;  Balutem  infantium  etsi 
bikptizatoruni  atque  affirmasse,  Spiritnm 
9.  apparuisse  in  Melchis^dech,  reprobasse 
mammonium  etc.  Cf.  Bardenhewer 
KL.  V,  2005. 


qui  tantum  in  Scripturarum  studio  labo- 
rlkvit,  ut  usque  nunc  quaedam  excnn* 
plaria  Scripturarum  Lucianea  nuncu^ 
pentur  (quae^  eodem  teste  praef.  in 
Paralip.  Constantinopoli  udque  Antio* 
chiam  vulgata  erant).  Feruntur  ejutf 
de  fide  libelli  et  fareves  ad  nonnuUos 
episiolae,  Passus  est  Nicomediae  ob 
confessionem  Ghristi  sub  persecutione 
Mazimini  (7.  Jan.  31 2)  sepultusque 
HelenopoliBithyniae^).<  Censetur  au« 
ctor  scholae  ezegeticto  antiochenae  et 
hfteresis  arianae:  Arius  enim  fuit  ejus 
discipulus,  et  jam  cum  Paulo  samosa« 
teno  probabiliter  videtur  fuisse  ab  Ec* 
clesia  ezclusus.  Postmodum  iterum 
reiceptus  martyrio  maculas  prioris  con- 
versationis  abstersit.  Ezhibet  Bufi«' 
nus  in  sua  yersionia  H.  E.  Eusebii  IX^ 
6  sermonem  illius  apologeticuin  reli- 
gionis  christianae,  quem  instante  mort^ 
Nicomediae  habuissd  traditur.  Alias 
scriptorum  reliquias  coUegit  Bouth 
IV,  1 — 17.  —  Eodem  fere  tempore  et 
Hesjchius,  natione  Aegyptius  (fc. 
305)  ezemplaria  versionis  LKX  et  tet- 
tus  N.  T.  recensuit,  cujus  ezemplaria 
in  usu  erant  per  Aegyptum.  yeruxn 
utriusque  labor  in  N.  T.  minime  arri-^ 
sit  s.  Hieronymo  Praef.  iil  Evang. 
(MigneXXIX,  527)^  imo  in  decrdtaH 
Qelasio  I.  adscripta  de  recip.  libris  de- 
claranttir  »  Evangelia  quae  falsavit  L  U- 
cianus  ...  quae  falsaVit  Hesychius 
apocrypha.*  Viri  critici  receutiores 
Vercelloii6,Field,  de  Lagnrd^ 
vestigia  horum  laborum  se  reperissa 
putant^),  unde  deLagarde  ediditez 
codd.,  qui  Luciani  recensionem  V.  T. 
continere  conjiciebantur :  Librorum 
K  T,  canonicorum  p.  1.,  graece  Got- 
tingae  1883;  altera  pars  non  prodiit. 


»)  Cf.  Harnack  I,  526-532;  Bickell, 
Zeitschr.  f.  kath.  Theol.  1879.  III,  407— 
409. 

»)  Bardenhewer  §44n.3;  KL. Vlir, 
198;  V,  1872;  Hundhausen  KL.  II, 
701  88.;  Ehrhard  II,  353-355;  370- 
372;  BouBset  teztkrit.  Studien  zum 
N.  T.  in  Texte  u.  U.  1894  XI,  4. 


ny 


301—326.  Victorinas  petav.,  Reticius,  PhileaB, 


112 


58.  V  i  c  1 0  r  i  n  u  8  probabilitergente 
Graecnfi,  nam  s.  Hieronymns  c.  74 
de  eo  testator:  »non  aeqne  latine  nt 
graece  noYerat,*  primns  ocoidentalis 
Ecclesiae  esi  exegeta.  Factos  est  epi- 
scopas  petavionensis  in  Styria  atqne 
martyr  occubnit  (2  Nov.  304/305). 
Opera  ejns,  teste  eodem  Hieronymo, 
ygrandia  sensibas,  viliora  videntnr 
compositione  verbornm.  Snnt  antem 
baec:  Gomme/itam  in  Qenesim»  inExo- 
dnmy  in  Leviticnm,  in  Isaiam,  in 
Ezechiel,  in  Habacnc,  in  Ecclesiasten, 
in  Cantica  canticoram,  in  Apocaljpsim 
Joannis»  adversns  omnes  haereses  (forte 
catalogus  ille  haeresnm  post  Tertnl- 
liani  1.  de  praescriptionibns),  et  mul- 
ta  alia.*  Seqaitur  sed  non  serviliter  in 
explanatione  Scripturarum  Origenem, 
sed  ejus  sciipta  fere  omnia  periemnt : 
tr.  de  fabrica  mundi  saperest  fragmen- 
tum^  quod  forte  est  ipsius  (apud  Bouth 
lil,  451 — 483).  —  Gommentarius  in 
Apocaljpsim  exstat  retraotatus  ab 
Hieronymo,  qui  omisit  in  fine  cjjus 
opiniones  chiLiasticas :  haec  s.  Hiero- 
njmi  recensio  iterum  retractata  fuit  ab 
anonjmo  (ed.etiaminbibl.  casin.  1894 
V,  1 — 2l).  Quae  Eupersunt  prodie- 
runt  apud  GallandilV,  49--*64;  et 
Migne  P,  L.  Y,  281 — 344.  Seoensio 
brevior  et  prior  commentarii  in  Apo- 
caljpsin  exstat  in  Bibl.  PP.  lugd.  III, 
4 1 4-42 1 .  -^  Carmen  contra  Marciqnem 
11. 5  ipsi  subinde  tributum  estpropter 
singularem  affinitatem^).    Opera  apo- 


>)  Cf.  H  a  u  8 1 6  i  t  e  r  die  Kommentare 
«les  Victorinus,  Tychonius  und  Hierony- 
mus  zur  Apokalypse  in  Zeitschr.  f.  kirchl. 
Wissensch.  u.  kirchl.  Leben  1886,  Vm, 
238—257:  Hic  idem  reperit  clausulam 
commentarii  in  Apocalypsin  chiliasticam, 
quam  Hieronymus  in  sua  praeter- 
miserat  retracta^one  eamque  edidit :  Der 
chiliastigche  Schlussabschnitt  im  echten 
Apokalypsekommentar  dea  B.  Yictorinus 
▼on  Pettau,  Theol.  Lit.  Bl.  1895  p.  193— 
199.  Gf  Bardenhewer  §  58;  Ehr. 
hard  11,484—487;  Napotnik  in  vita 
8.  Yictorini  slovenice  ed.  Yiennae  1888 ; 
Harnack  I,  731— 735;  J.  Launojus 


cxjpha  coUegit  ediditqne  A.  Bivinua 
in  Beliqniis  duonun  VictorinonuH, 
€k)thae  1652.  —  BeticiuB,  Bhetieios, 
natipne  Gallns,  augustodunensis  epi- 
scopus,  yir  magnae  erat  auctoritatis. 
Hinc  cum  Constantinus  imp.  ad  diju- 
dicandam  donatistarum  causam  plures 
Bomam  epiacopos  ex  variis  imperii 
partibus  co^vocaret,  e  Gallia  Betioium 
adesse  voluit.  S.  Augustinua  iteratia 
vicibus  ipsum  invocat  inter  patre^, 
quos  testes  adducit  pro  tuendo  dog* 
mate  catholico  de  pecoato  originali 
Scripsit  stilo  ornato  et  sublimi  com- 
mentarium  in  Cantica  eanticorum,  quem 
tamen  Hieronymus  ep. 37  graviter 
carpit  exprobrans  »ineptias8ensuum5, 
innumerabilia,  quae  in  ilLo  ipsi  sor- 
dere  visa  sunt,  adeo  ut  plura  ei  displi- 
cuerint  quam  placuerint..  Beliquit  et 
grande  volumen  adveraus  Novatianumi 
Utrumque  opus  periit.  Harnack  ta- 
men  SQspicatur  tr.  o^  Novatianum  inter 
opera  s.  Cypriani  supposita  esse  Ulud 
volumen  adoersus  Novatianum,  Quando 
obierit^)  s.Beticius  incertum,  non  de- 
sunt  qui  censeant  eum  vitam  produ- 
xisse  ad  a.  334. 

59.  Uentione  digni  praeterea  ex  hu- 
jus  secnli  initio  sunt;  Phileas  vir, 
qui  cunctis  in  patria  sua,  in  urbe  sciL 
Aegypti,  quae  vocatur  Thmuis,  hono- 
ribns  ac.  muneribus  summa  cum  laude 
perfunctus  est:  fuit  enim  et  patriae 
suae  episcopus.  In  phUosophiae  quo- 
que  studiis  claruit.  Fervente  perse- 
cutione  Maximini  per  Aegyptum  in 
carcerem  conjectus  est  atque  marty- 
rio')  fuit  coronatus  (p.  a.  306  vel  c. 


de  Victorino  ep.  et  M.  diss. ;  Parisiis  1653; 
1664  ed.  2. 

1)  Cf.  Hist.  Ut  de  la  Fr.  i  1  p.  2  p.  59— 
63 ;  B  a  r  d  e  n  h  e  w  e  r  §  58  n.  2 ;  £  h  r- 
hard  U,  487. 

*}  Cf.  Bardenhewer  KL.  IX,  1998. 
Ha  Duit  autem  Phyleas  mari^rii  occasione 
disputationem  adversus  judicem,  qui  eum 
sacrificaxe  cogebat  £a  substantiam  saltem 
si  spectesj  reperitur  in  Actis  ipsius  et  s. 
Philoromi  tnbuni  mUitum  aocioramqae 


113 


Pefcras  alex.,  Theophilus,  Isaias  etc. 


U4 


311).  £l6gaiitifisimam  libnim  de  mar^ 
tyrum  laude  composiiit,  cujas  ixagmen- 
tam  insigne  Easebias  soae  inseroit 
historiae  ecclesiasticae  Yill,  1 0.  Cam 
tribas  eollegie  scripsit  e  caroere  epi- 
stolam  ad  Meletiam  tristis  sohismatis 
per  Aegyptam  aaotorem,  qoa  et  hcyas 
sehiSmatis  historia  et  disciplina  eccle- 
siastica  iUaatnitar.  Eja»  versio  latina 
adhac  saperest,  qaae  cam  fragmra^ 
sapralaadato  habes  apad  BoathlY^ 
83—1 1 1 ;  M igne  P.  G.  X,  1569—68. 
—  Petras  Alezandriae,  postqaam 
scholam  rexerat  catecheticam,  ecclesiae 
samma  cam  laade  praefait  (c.  300)» 
Yere  praecipaam  ac  divinam  episcopo- 
ram  decas,  cam  ob  totias  yitae  sancti- 
moniam,  tam  ob  stadiam  ac  peritiam 
sacraram  Scriptararam.  Nallam  ob 
crimen  comprehensas  praeter  onmiom 
ezspectationem  snbito  et  absqae  alla 
probabili  caasa  Mazimino  jnbente  ca- 
pite  trancatar^)  (a  31l),  nltimus  fere 
martyr,  hinc  ,martyram  sigiUom'  di- 
ctas.  Beda  in  Martyrol.  ad  d.  25  Noy. 
de  eo  habet:  »Qai  com  esset  omnibas 
adomatas  yirtatibas:  in  Scriptaris 
qaoqae  diyinis  nallius  prioram  infe- 
rior,  vere  sacerdos  et  hostia  Deo,  sa- 
bito  capitar  atqae  ez  Maximini  praece- 
pto  capit<e  obtrancator.  *  Scripsit  plara 


qnae  colleffit  GregoriuB  coaevas,  re- 
cognovit  R  n  f  i  a  u  s.  Haec  ea  esse,  quae 
exhibet  Ruinart  ia  ActiB  primorum 
MM.,  Amstelodami  1713  (ed.  2)  p.  493— 
496,  aucta  ia  Aci  8t.  4.  Febr.  I,  459-463, 
ceasent  plures.  Acta  plurimum  aucta  ex- 
hibet  CombefiBiuB  iaop.  lUustrium 
Christi  MM.  lecti  trinmphi,  Paris  1660 
p.  145-188. 

»)  It*  Eusebius  H.E.IX,6.  Cf.  Bar- 
denhewer  §  41  u.  3;  Peters  KL.  IX, 
1884.  Ab  hoc  distiagui  debet  Petrus 
alexandriaus  II,  s.  Athaaasii  Buccessor 
(373),  qui  mox  tamea  ab  ariaais  sede 
pukuB,  post  YalentiB  imp.  mortem  (378) 
m  eam  est  restitutus  (f  381).  Scnpeit 
Efiistolam  eacyclicam,  ci\ju8  fragmeatum 
exstat  in  Theo  dor e ti  H.  £.  IV,  20,  et 
ep.  ad  episeopos  Aegypti  fidei  causa  ex- 
Bules,  cujus  verba  quaedam  servavit  uo- 
his  FacuaduB  herm.  IV,  2;XI,  2,apud 
Migne  P.  G.  XXXIII,  1275—1295. 


contra  Origems  errores,  qnae  tamen 
scripta,  si  fragmenta  excipias,  ep.  bre-i 
vem  ad  AUxandrmos  adversns  Mele-^ 
tiom  et  epistolam  eanonieam  oomplec^^ 
tentem  varios  de  poemteniia  canones^) 
exciderant.  Illa  reperies  apud  Boatb 
IV,  19—82;  Migne  XVm,  449—^ 
522 ;  epistolam  canonicam  graece  et  sy- 
riaceedidit  Lagarde  in Beliqaiis  jur^ 
eocl.  antiqnissimis  -p^  63 — 73  graece^ 
99 — 117  Fyriace.  Fragmentam  ep, 
probabiLiter  festalis,  in  qaa  diei  domi- 
nicae  sancificationem  inculcat,  se  re- 
perisse  censet  ediditque  C.  Schmidt 
in  Texte  and  Unters,  N.  P.  V,  4,  Lipsiae 
1901.  Cf.  Harnack  I,  443—449; 
Krtiger  §  68. 

CO.^etoqaorandamma/*f^rii»i,  Ga- 
riae,  Schamonae  et  Hablb  (a.  309) 
collegit  Theophilus  natione  Sjras, 
ethnicae  quondam  saperstitioni  ad- 
dictus,  ad  fidem  dein  Christi  couTer- 
sas^).  Acta  originalia  non  amplias 
exstant,  sed  daorum  priorum  acta  re- 
perta  fdere  in  versione  armena  1896 
atque  edita  in  folio  per.  Ararat  1896 
mense  Angusto.  Omniam  trium  acta 
graece  habes  in  Migne  P.  G.  CXVI, 
127 — 163,  sedexSim.  Metaphraste, 
latine  apad  Sariam  ad  d.  15  Not. 
Acta  unias  Habib  (Abibi)  ana  cam 
hymno  Jacobi  saragensis  in  eandem 
legantur  apud  C  a  r  e  t  o  n  Anc.  syr.  do- 
cuments  et  Bedjan  Act.  Martyrnm 
t.  1,  Parisiis  1890.  —  IsaiasBarCha- 
badu  descripsit  e  Saporis  II  perseca- 
tione  (a.  330)  nonnalla  martyram 
certamina,  inter  qaos  eminnerant  Jonas 
et  Brichjesas  fratres,  quae  reperies  in 
Steph.  £y.  Assemani  Actis  MM. 
orient.  et  occid.,  Bomae  1748.  —  £o- 
dem  fere  tempore  Isaias  de  Arzoum, 
eqaes  regis  narrat  testis  ocnlatas  mar- 
tyrium  Lazari  et  sociorum  ejua  (c.  a. 
327),  quod  reperies  apud  Assema- 


')  Cf.  Duval  La  Literature  syriaque 
p.  126  8.;  Bickell  in  conspectu  rei 
iSyrorum  lit.  p.  17. 


115 


301— 326i  Acti  Sancfcoru  n. 


116 


num  op.  cit.  1. 1,  et  Bedjan  t;  IJ, 
Parisiis  1892.  —  Joannis  presby- 
terinicomediensis,  testis  ocnlati  exstat 
VUa  s.  Bctsilii  ep.  Amaseae  in  Gappa- 
docia  mariTTis  Nicomediae  (t  c.  a.  322), 
qtae  exstat  in  Actis  SS.  26  Apr.  1X1^ 
417 — 422;  et  app.L — LX.  —  VUam 
et  Acta  8,  Theodori  dncis  Heracleae  in 
Ponto  megalomartyris  (t  312)  narrat 
A  u  g  a  r  u  8  ejns  notarius,  qui  martyrio 


interfnit.  £a  vel  forte  eorum  compen- 
dium  habes  in  Aci.  8S.  7  Febr.  II, 
20—30  graece  in  Anal.  bolL  1883, 
II^  359 — 367.  —  Aeta  8,  EphysU  M. 
in  Sardinia  sub  Dioeletiano  ex  iis,  quae 
tradidisse  literis  Marcus  presbyter, 
testis  oculatus  dicitur,  leguntur  in  Act 
SS.  15  Jan.  1,  998—1005;  texium 
primigenium  exhibent  AnaL  Boll.  1 884 
III,  362—377. 


>    l.  1 


Scriptores  ecclesiaslici  secuU  IV. 
Pars  altera  (326—400). 


61.  Pace  Ecclesiae  reddita  et  prae- 
yal#Ete  jam  in  omni  ordinet  etiam  in 
ordine  ,pul>lico  et  politico,  religione 
chriBtiana  ooepit  aarea  theologfae  ca- 
tholioae  aetasi  coi  sane  praepotens 
haereaia  ariana^  qnae  nniverdiim  orbem 
christianam  maxime  torbiivity  aliaeque 
eontroveraiae,  inprimis  theologicae,  oc- 
caaionem  etiam  dederunt.  Principcis 
primnm  in  hac  cnm  Arianis  pngna 
doctoresreoensebimas.  Pabnasine  da- 
bio  debetar  magno  s.  Athanasio, 
cajas  Yita  fait  jagis  pagna  cam  Aria- 
nia,  nam  strenaissime  iidem  catholi- 
(iam  adyersas  eoram  sophismata,  artes 
fraadalentitf ,  insidias  defendit,  at  me- 
rito  ,EccLesiae  colunma,  magna  yeri- 
taiis  tuba  et  medicus  divinitus  Eccle- 
siae  datus  ad  curanda  yulhera  ab  iilis 
inflicia',  salutaretur  ^).  Natus  est  s. 
Athanasius  Alexandriae^)  circa  a.  293 
(joxta  alios  295.  296.  297.  298;  299. 
▼el  demum  300)»  atque  in  disciplinis 


ecclesiasticis  egregie  excultus  yix  ado- 
lescentiam  praetergresaus  (c.  320)  eru- 
ditionis  suae  splendida  dedit  specimina 
in  (iuobus  libris  contra  gentes  seu  iu 
duabus  orationibus,  quarum  prima  ost 
eontra  genies,  altera  de  humanafiaturh 
a  Verbo  asaumpta,  seu  de  incamatiohe 
y.,  quae  elegtotia  et  argumentorum 
pondere  se  commendant^).  AbAlexan- 
dro  diaconus  ordinatus   a;  319   ejus 


1)  Cf.  8.  Gregorius  naz.  or.  21  n,  13. 
26. 37  ctc.,  integra  enim  oratio  encomium 
ei»t  tanti  yiri ;  on  25  n.  11. 

*)  Admittunt nonnuUi  Athanasium 
quendam  juniorem  seu  Exiguum,  quem 


floruisse  putant  c.  765,  cui  adscribunt 

I  opera  quaedam  s.  Athanaeio  M.  suppo* 

'  sita,  ut  ex.  gr.  Higtoriam  celebrem  de 

I  miraculo.  Beryti  edito  circa  yenerandam 

!  J.  Christi  imaginem  a  judaeis  aacrilege 

I  violatam,  quae  sanguinem  eifuderit.  Ea 

!  lecta.  fuit  in  conc.  nicaeno  II  act.  IV,  qua 

audita  pairea  ad  lacrjmaB  usque  fuere 

commoti,  et  tantae  fuit  existimationis 

penes  sequioris  aevi  Graecos,  ut  ea  lege- 

retur  puUioe  dominica  Orthodoxiae  seu 

dominica  1.  quadragesimae,  in  qna  apud 

eos  celebratur  festum  restituti  cultus  sa. 

I  imaginum.  Eam  tamen  ease  imperiti  ali- 

I  cujus  et  infacundi  hominis  censent  edi- 

I  tores  m  a  u  r  i  n  i  opp.  s.  Athanasii.  Du- 

plex  exatat  ejnsdem  recensio  graeca  et 

latina  (Migne  P.  G. XXVIII,  797— 824)i 

Cf.  W  i  1  d  t  KL.  I,  1543-15471 

')  Hinc  illarum  versionem  latinam  ex- 
hibuimua  inter  sa.  PP*  opuscula  aelecta 
t.  XLIV  Qeniponte  1882;  dt  ineamatitme 


119 


326^400.  S.  Athanasius. 


120 


amanaensis  fhit  et  a  consiliis.  Cam 
Tero  circa  ea  tempora  Arins  coepisset 
suomm  erromm  contra  Yerbi  divini- 
tatem  yims  spargere,  episcopo  sno,  in 
tntela  fidei  ortbodoxae  vigili,  fidelis 
idit  adjator  eumque  comitatas  est  ad 
fijnodum  nicaenam,  in  qaa  licet  dia- 
eonus  tantam  inter  patres  emicait. 
Defuncto  a.  328  (jazta  alios  jam  326) 
Alexandro  ^)  datas  est  ei  onanimi  popali 
consensa  Atbanasias  saccessor.  Ob 
saam  in  taenda  fide  nicaena  constantia 
jagiter  insidiis  et  calamniis  Arianomm 
expetitas  fait,  non  semel  depositas, 
qainqaies  sede  palsas  »profagas  toto 
orbe  actas  Bst,  nec  allas  ei  tatas  ad 
latendam  sapererat  locas^)  * ;  nam  vel 
in  crypta  lataisse  sepalcbrali  dicitar. 
In  primo  exsilio  Treviris  (335 — 337) 
Yersatus  est,  abi  a  s.  Maximino  illias 
civitatis  episcopo^)  perbamaniter  fait 


Km  Londini  1882  :  1893  ed.  B  o  b  e  r  t  so  u. 
€f.  H  0  B  8  Studien  Uber  das  Schrif fctum 
nnd  die  Theologie  des  Athanasins  auf 
Grnnd  einer  Rchtheitsuntersuchung  von 
A.  contra  gentes  und  de  incaroatione,  et 
Sttilcken  Atbanasiana in Texte  und U. 
Leipzig  1899  N.  F,  IV.fesc.  IV.,  qui  contra 
D  r  9.  B  e  k  e  earnm  genuinitatem  tuentui^. 

*)  Exstant  hiljus  egpregii  pTaesulis  epi- 
stolae  tantum  duae,  ex  plurimis,  quae 
perierunt,  una  ad  cognominem  episco- 
pum  CP.,  altera  ad  episcopos  universos 
de  Arii  erroribus,  quas  cum  sermone  de 
anima  et  corpore  deque  {lassione  Domini 
et  aUquot  fragmentiB  aUorum  libromm 
c^.  apud  Migne  P.  G.  XVIir,  547-008. 
Ipse  jam  b.  Mariam  V.  6vot6xov  salutat. 
Statim  Be  Arii  erroribus  oppoBuit,  fre- 
quens  contra  eum  totius  Aegypti  conyo- 
cavit  concilium  100  fere  episcoporum, 
Ariumexcommunicavitatque  Alexandria 
expulit  periculi  gravitatem  mox  perflpi- 
eiens.  Cf.  R  a  u  s  c  h  KL.  1, 493;  H  a  r  n  a  c  k 
1,  449—451 ;  Krager  §  69. 

*)  Ita  Martyrologium  rom.  ad  2.  Maji. 

*)8.  MaximinuB  natione fuit Gallus 
et  electuB  est  episcopuB  trerirenBiB  c.  a. 
332.  Arianis  fortiter  restitit.  Solicitudine 
sna  cavit,  ne  ConstanB  imp.  illorum  frau- 
dibuB  circumveniretur.  Interfuit  concilio 
mediolanensi  a.  343,  atquecum  Atbanasio 
imperatorem  induxit,  ut  sjnodum  cou- 
vocaret  sardicensem.  Nihil  mirum,  eum 
ab  Arianorum  conciliabulo  Philippopoli 


exceptas.  Exsal  licet  non  destitit  saaa 
gregis  agere  caram  literis  ad  Alexan- 
drinos  datis,  qni  ei  fideliter  semper 
adbaeserant.  Tandem  postqoam  maxi- 
ma  pro  doctrina  catholica  servanda 
pertalit  pericala  et  a.  46  in  somma 
temporam  varietate  ecclesiam  soam 
sanctissime  rexit,  Alexandriae  mortaas 
est  in  pace  senex  octogenarias  2.  Maj. 
373. 

62.  Plarima  reliqait  opera  plane 
Qgregia,  qaae  fere  in  ariana  impagnanda 
haeresi  versantar.  Hac  spectant  pro- 
lixae  OratUmes  IV  eanira  Afianos, 
qaae  plenam  Arianismi  continent  refa- 
tationem,  ex  qaa  velati  ex  fonte  s. 
Gregoriam  naz.  et  s.  Basiliam  palchros 
illos  et  pellacidos  soanun  oontra  hanc 
errorem  orationam  fiavios  haasisse 
recte  asserit  Photias  cod.  140,  qai 
praeterea  earam  orationom  laadat  di- 
ctionem  perspicaam,  sobriam  item  et 
'oandidam,  vehementem  atqoe  profan- 
dam,  argamenta  valide  torqnentm, 
abertatem  ac  fecanditatem  sane  mira- 
bilem,  adeo  ut  ad  Ariaaismam  ani- 
versam  refellendtim  plane  saffioiant 
Sed  alionim  etiam  haereticorum,  qoi 
circa   Christam    Dominam    errarant. 


babito  cum  Julio  I,  Hosio  aliisque  epis- 
copis  orthodoxis  excommunicatum  fuisse. 
Obiit  12.  Sept.  349.  Juxta  s.  A^anasium 
ep.  ad  Aegypti  episo.  n.  8  fidem  oatholi- 
cam  videtur  et  scriptiB  propugnaase,  qnae 
tamen  perierunt.  Cf.  Hist.  lit^r.  1  p.  2 
pag.  110  BB.  HujuB  in  sede  trevirensi  buc- 
ceBBor fuit b.  Paulinus,  ejus  concivis 
et  fiiiuB  Bpiritualis.  Hic  adeo  intrepide 
stetit  in  conc  arelatensi  praesente  ipso 
imperatore  (353)  Constantio  pro  fide  ui- 
caena  et  s.  AtbanaBio,  Ut  ao  epiBcopis 
arianis  deponeretur  et  ab  imperatore  in 
exailium  in  extremam  pelleretur  Phry- 
giam,  nbi  post  quinquennium  mortaus 
est  a.  359  confesBor  gloriosuB  pro  fide  or- 
thodoxa.  Teste  b.  Atbanasio  in  e]p. 
ad  cniscopoB  Aeffypti  etiam  calamo  stetit 

gro  doctrina  catbotica  adversuB  Arianos. 
f.  HiBt.  lit.  1.  c.  pag.  121—24;  De  Lo- 
renzi  KL.  IX,  1658— 1662;  Diel  Derh. 
MaximinuB  und  der  h.  Paulinus  B.  v.  T., 
Trier  1875. 


121 


S.  Aihaaasius. 


122 


oommenta  obiter  disaolTit;  )am  iu  anT 
tecessim  ^Nestorii  et  Ecrtjchetis  errores 
damnati  b,  Mariam  Y.  passim  Deiparam 
appellat  De  quartae  tamen  or.  ge- 
nninitate  nonnolli  dubitant.  Prodie- 
nmt  seoreim  cnr.  W.  Bright,  Ozonii 
1873.  —  Ad  episcopos  Aegypti  et 
I^biae  «p.  encifdiea  (c  356)i  qna  ipeos 
eontra  Arianorom  errores  mnniret,  sn- 
binde  praeponitnr  illis  oratipnibns, 
qnocirca  nonnnlli  5  11.  nomerant,  sed 
nnlla  inter  eas  et  hanc  ep.  est  con- 
neodo.  —  Hagni  momenti  pro  historia 
hiyns  oontroyersiae  snnt  tres  ejasdem 
apologiae:  Apologia  contra  Arianos, 
cni  inserait  36  docnmenta  (intra  a. 
347  et  a.  35l).  In  fine  (n.  79.  80) 
mentio  fit  lapsns  Hosii  et  Liberii. 
Nnm  hoc  additamentnm  sit  ab  ipso  s, 
Athanasio  postea  a^jectnm  yel  ab  alio, 
est  dnbinm.  Apologia  ad  CoMtan- 
tium  imp.  (a.  356)  et  Apologia  pro  fuga 
«Ma  (a.  357  yel  358),  persecationis  scil. 
in  se  ezcitatae  occasione,  qoam  licitam 
sabinde  esse  ex  s.  Scriptora,  ex  yerbis 
et  eiemplo  ipsias  Ghristi  bene  ostendit 
opns  haad  immerito  percelebre  apnd 
antiqnos.  —  Epistola  encyclica  ad  or- 
bis  episcopos  (c.  34 1 ),  in  qaa  indignam 
adyersariomm  agendi  rationem  pate- 
iacity  qni  Gregorinm  cappadocem  in 
sedem  introserant  alexandrinam.  — 
Epistola  de  decretU  nicaenae  synodi, 
docamentnm  sammae  atilitatid  ad  co- 
gnoscenda  ea,  qnae  in  ea  synodo  gesta 
snnt  (c.  a.  351).  —  Ep.  de  aentenUa 
Dionysii  (de  qao  cf.  sapra  p.  85),  in- 
signis  hnjns  yiri  grayissimi  apologia 
adyersas  arianos,  qni  ejas  doctrina  suos 
munire  nitebantnr  errores.  —  Historia 
arianorum  ad  monachoa  ab  a.  835 — 
57,  qaae  ab  initio  yidetarmatila;  cui 
addantur  ep.  a.  358  ad  Serapionem  de 
morie  Arii;  ep.  (a.  359)  de  aynodis 
Arimini  et  Seleuciae  in  Isaaria  cele- 
bratisy  cai  postmodum  appendicis  loco 
monnmenta  dno  adjecit  (n.  59),  quae  ad 
bistoriam  synodi  ariminensis  spectant. 
63.  Alia  opera  dogmatica  s.  doctoris 
sont:  hpiatoHae  qualuor  ad  Serapio- 


nem^)  ep,  Thmnitannm  smptae  inter 
a.  356 — 362»  in  quibns  Spiritus  s. 
taetnr  diyinitatem.  Affinis  argumenti 
pnnt  L  de  Trinitate  et  Spiritu  s.,  qui 
latine  tantnm  ezstat,  etiam  ut  1.  XII. 
inter  11.  XII  Vigllii  tapsensis  (Migne 
P.  L.  LXII,  307 — 344,  scriptus  c.  a^ 
865  \eil.  de  ineama^one  Dei  Verbi  et 
contra  Arianos,  de  d^gns  gennini- 
tate  tamen  nonnnlli  dubitant  —  Se- 
qnnntor  tres  fidei  catholicae  ezpositio» 
nes:  Expositio  fidei  compendiosa  in 
qna  praecipuos  errores  notat;  Sermo 
m^jor  de  fide,  saepins  a  Theodoreto 
cilatus,  plane  egregius,  sed  nonnihil 
mutilus;  et  epistola  ad  Jovinianum, 
qua  fidem  commendat  nicaenam^).  — 
L.  de  incamatione  Dei  Verbi,  juxta 
yiros  criiicos  (Caspari  etc.  Unge-* 
druckte  Quellen,  Ghristiania  1866  p. 
143 — 160),  probabiliter  est  ApolIi<r 
narii  laodiceni.  —  Tr.  in  illud:  Om' 
nia  mihi  tradita   sunt   a   Patre   meo 


')  Hic  idem  yidetur  cum  illo,  de  quo- 
8.  Hieroiiymus  de  yiris  iU.  scribit :  «Sera* 
pion,  Thmueos  episcopus,  qui  ob  elegan- 
tiam  ingenii  cognomen  Scholaatici  me> 
ruit,  carus  Antonii  monachi,  edidit  ad- 
versus  Manichaeum  egregium  librum,  et 
depsalmorum  titulis  alium,  et  ad  diyersos 
utiles  epistola$,  et  sub  Constantio  prin- 
cipe  etiam  in  oonfessione  inclytus  luit.*^ 
Obiit  p.  358.  Supersunt  ejus  1.  ad^ersus- 
Manichaeum,  yere  egre^us ;  ep.  breyis 
consolatoria  ad  Eudozium  episcopumr 
etep.prolixior  yaldepia  ad  alezandrinos, 
quae  prostant  apud  Migne  P.  G.  XL^ 
895—942.  Recentissime  vero  reperit 
Wobberminep.  dogniaticam de  Fatre 
et  FiUo  in  monasterio  Lawra,  quam  nostro- 
Serapioni  yindicat  ediditque  in  Texte  und 
Unterauchungen,  Neue  Folge  II  faac.  3^ 
1898.  Cf.  Bardenhewer  §  65  n.  3: 
KL.  XI,  179-181;  Brinkmann  Die 
Streitschr.  des  Serapion  y.  Th.  ffegea  die 
ManichHer  in  Sitzungaber.  der  k.  preuaa. 
Ak.  der  Wiaa.  zu  Berlin.  1894. 1, 479—491. 
Juxta  S  0  c  r  a  t  e  m  11.  E.  IV,  9.  vir  erat 
suramae  sanctitatia  et  eloquentiae  Bingu- 
laria,  s  Antonio  M.  admodum  familiaria. 

*)  Huic  affinis  est  interpreiaiio  in  sym- 
bolum  aposlolicum,  quae  tEtmen  non  eat 
ipsiua,  aed  illiua  temporia,  forte  Petri 
vel  Timothei  ejua  auccesaorum.  Spuria 
eat  altera  ad  Jovinianum  imp.  epistola^ 


128 


326—400.  S.  Athanasius. 


124 


(Matth.  11,  27)  contra  Arianos,  fragr- 
meiitam  forte  est  operis  majoris.  — 
Pretiosae  pro  dogmate  de  incarnatione 
Yerbi  sont  tres  epistolae  (a.  c.  37l): 
tma  ad  Epictetum  Gorinthlomm  epi- 
scopum  contra  haeretioos  celeberrima, 
qnam  Epiphanins  integram  sno 
operi  de  haeresibns  insemit  haer,  77 ; 
altera  ad  Addphium  ep.  et  confessorem 
contra  Arianos,  in  qna  agit  de  adora- 
tione  Christi ;  tertia  ad  Maximum  phi- 
loaophum^)^  scripta  circa  annnm  371. 
—  Libri  dno  de  inearnatione  con- 
tra  ApoUinarinm ,  qni  ei  huctenus 
iribui  solebant,  juxta  recentiores  criti- 
<x)s  ipsius  esse  non  Tidentur;  sed  l. 
Didymi  alex.,  alter  Ambrosii') 
alex.,  Didymi  discipuli.  —  Prodierant 
seorsim  cnr.  P.  H.  B  e  n  1 1  e  >  ,  Londini 
1887.  —  Accedunt  plnres  adhuc  epi- 
stolae  dogmaticae  (praeter  jam  lauda- 
tas)  magoi  momenti,  ut  ep.  ad  AtUio^ 
ehenoa  ab  Athanasio  et  syoodo  alezan- 
drina  data(362),  de  receptione  eorum, 
qui  Arianismi  erroribns  erant  infecti 
juxta  decreta  synodi  alexandrinae  (a. 
362),  de  qua  etiam  agit  ep.  ad  Rufi- 
nianum;  ep.  duae  ad  Luciferum  cala- 
ritanum,  in  quibus  ejus  pro  fide  ca- 
tholica  contra  Arianos  zelnm  collau- 
dat;  ep.  ad  afros  episcopos,  qua  eos 
hortatur,  ut  sibi  ab  Arianorum  frau- 
dibus    cayeant    (c.    369);    epistolae 


')  De  hoc  ita  scribit  Hieronymus 
de  vir.  iil.  c.  127:  «M  iximus  philosophuSf 
natus  Alexandriae,  Constantinopoh  epi- 
scopus  ordinatus  est  (379)  et  pulsus  in- 
signem  de  fide  adverBus  Arianos  scripsit 
librum,  quem  Mediolani  Gratiauo  prin- 
oipi  dedit.  Ejus  laudes  celebrat  et  G  r  e- 
g  0  r  i  u  8  naz.  or.  23.  Etiam  s.  Athanasius 
in  sua  ep.  scripti  meminit  Maximi  contra 
quosdam  cir  a  incarnationem  errores, 
qnod  et  ipse  approbat.  Haec  tamen  scri- 
pta  periisse  viaentur. 

*)  Itii  Draeseke  Patristiache Untersu- 
chungen  Altonae  1889  p.  16*9—207.  De 
hoc  Ambrosio  scribit  s.  Hierony- 
m  u  8  de  vir.  ill.  c.  126  :  „  Ambrosins  ale- 
xandrinus,  auditor  Didymi,  scripait  ad- 
ver^us  ApoUinarium  volumen  multorum 
versuum  de  dogmatibus,  et  ut  ad  me 
nuper  quodam  narrante   perlatum  est, 


ad  monachos  etc.,  quibus  uddantnr  ejns 
epistolae  festales  jejunii  quadragesi- 
malis  initium  et  paschatis  diem  oolle- 
gis  suis  in  sioguloB  annos  annunciantes. 
Textus  originalis  fere  periit:  repertae 
plures  (15)  fuere  lingua  syriaca  et  a. 
1848  editae  a  Cureton;  in  linguam 
versae  latinam  apud  Mai  Noya;  PP. 
bibl.  VI  p.  1 ;  Migne  XXVI,  1351— 
1 444 :  eae  pretiotae  sunt  pro  Arianis- 
mi  historia. 

64.  Ad  8.  Scripturam,  cujus 
testimonia  in  suis  operibns  polemicis 
libenter  allegat  diligenterque  exponit, 
referri  praeterea  debent :  egregia  epi- 
stola  ad  Marcellinnm  de  interpreiatione 
psalmorum,  quos  plurimum  commen- 
dat ;  commentarii  in  plures  s.  Scriptu- 
rae  11.,  qui  tamen  fere  praeter  fragmenta 
in  catenis  saepe  dubia  exeidemnt. 
Solum  expositionum  in  Pealmos  magna 
reliqua  est  pars.  Sequitur  in  iis  ple- 
mmque  sensum  spiritualem  seu  my- 
sticum,  literalem  tamen  sensum  ap- 
prime  et  acute  tangit.  Protulit  N.  A  n- 
1 0  n  e  11  i  ex  duobus  codd.  aliam  inter- 
pretationem  psalmornm,  quae  praeter 
tituli  psalmorum  explicationem  paulo 
fusiorem  haud  raro  iDnixam  verbis 
hebraicis  male  intellectis,  non  est  fere 
nisi  paraphrasis  exilis  singulomm  ver- 
suum  simillima  glossae  interlineari  ^). 
Nititur  editor  hujus  interpretationis 
genuinitatem  admodum  eradita  compro- 
bare  diss.,  verum  manet  adhuc  incer- 
tum,  num  ea  sit  ille  1.  de  tUulis  psal- 
morum,  quem  s.  doctorem  scripsisse 
testatur  Hieronymus  de  viris  ill.  c. 
8 7.  Juxta Faulhaber Theol. Qtlschr. 
1901  LXXXIII,  227  ss.  etG.  Mercati 
Note  di  Letteratura  bibl.  e  crist.  antica 


commentariuni  in  Job,  qui  usque  hodie 
superest,"  modo  tamen  periit.  Ex  priori 
opere  Leontius  byzantinus  fragmen- 
tum  asservavit  I.  1  contra  Kutychianos 
et  Nestorianos.  Contra  Draeseke  siat 
tamen  Lauchert  die  Lehre  des  h. 
Athanasius  1895  p.  XI  s. 

•)  Cf.  Fe88ler-Jungmann§89. 


125 


S.  Athanadus. 


126 


ea  potios  est  Hesycliii  hierosolymi- 
tani  f  resbyteri  sec.  V  vel  VI,  de  quo 
infra.  —  Praeter  fragmenta  in  aliquot 
alios  IL,  qnae  ezhibent  editorea  19  au- 
rini  et  Migne  P,  G. XXVII,  1344-- 
1408,  alia  reperit  edidit  a.  1888  Pi- 
t  r  a.  —  Demum  cum  laude  memoranda 
est  ezimia  Vita  H  eonveraaiio  8.  F,  N. 
Anionii^),  sub  ci\jus  magisterio  adole- 
scens  8.  Athanasius  asceticam  dnzerat 
Titam  et  quocum,  quamdiu  i^te  san- 
^us  monachorum  pater  vizit,  familia- 
rem  fovit  societatem  atque  amicitiam. 
Plurimum  enim  promovit  s.  praesul 
▼itam  asceticam  per  Aegyptum  atque 
enm  aliis  quoque  ascetis,  nominatim  et 
cum  celebri  Pachomio,  de  quo  infra 
redibit  sermo,  necessitudo  sancta  in- 
teroessit  Vitam  laudatam  latine  sed 
satis  libere  vertit  £  v  a  g  r  i  u  s  ^).   Jam 


1)  S.  A  n  to  n  i  u  B,  ob  vitam  sanctissi- 
mam  et  merita  in  promovenda  propar 
gandaque  mirum  in  modum  vi^  mo- 
nastica  ^Magnus'*  cognominatuB,  natua 
est  a.  251  in  Aegypto  Buperiori.  Adolea- 
cens  a.  20  in  eremum  seceBsit  innumeroB- 
que  vitae  exemplo  et  monitis  induxit  ad 
amplectendam  vitam  monasticam  eosque 
in  aBceai  instituit  rezitque.  Scnex  plenus 
dierum,  attigit  enim  a.  aetatis  105,  me- 
ritorumque  decesBit  a.  356.  Praeter  mo- 
nita  salutaria  a  b.  Athanasio  ipsiuB  in- 
BCrta  vitae  misit  aegyptiacas  ad  diversa 
monasteria  apoatolici  sensus  sermonisque 
epiti*}la8  septem,  quaeingraecam  linguam 
translatae  sunt.  Num  hae  sint  eae,  quae 
modo  aub  s.  Antonii  nomine  circumfe- 
runtur,  eat  sat  dubium.  Alia  quoque  quae 
ei  tribuuntur  ad  ascesim  spectantia  cf. 
apud  Mign  e  P.  G.  t.  XL,  964—1103.  Cf. 
A.  V  e  r  g  e  r  Vie  de  8t.  Antoine  le  Grand, 
Tours  1890,  et  alioa  apud  Potthast 
p.  1 175. 

2)  De  hoc  Evagrio,  quem  solum  ex 
s.  Hieronymo  de  vir.  ill.  c.  125  cog- 
noacimuB,  ille  ita  acribit :  ,,£vagriu8,  An- 
tiocfaiae  episcopUB  (388)  acria  ac  ferventis 
ingenii,  cum  adnuc  easet  preabyter,  diver- 
aarum  hypotheaeon  tractatua  mihi  legit, 
quoa  necaum  edidit  (et  qui  ad  noa  non 
pervenerunt).  Vitam  quoque  b.  Antonii 
de  graeco  Athanaaii  in  sermonem  nos- 
trum  tranatulit.*'  Obiit  a.  393.  Exstat 
haec  veraio  in  ed.  opp.  a.  Athanasii  a 
Montfancon  curata;  apudRoswei- 
d  u  m  in  vitia  patrum  I.  25  et  in  Act.  8S. 


Oudin,  dein  nostra  aetate  Weiur 
g  a  r  t  e  n  nisi  sunt  ejus  genuinitatem  in 
dubium  revocare,  sed  frustra:  solide 
eam  defenderunt  plures  viri  eruditi, 
inter  quos  Hase  Das  Leben  des  h.  A. 
in  Jahrb.  fur  protest.  Theol.  1880  i^; 
418 — 448;  Eichhorn  indiss.Atha- 
nasii  de  vita  ascetica  testimonia  cot- 
lecta,  Halis  Saz.  1884,  et  May  er  Ueber 
Echtheit  und  Giaubwurdigkeit  der  dein 
h.  Ath.  dem  Gr.  zugeschriebenen  Vita 
Antonii  in  Katholik  1886.  I,  495— 
516;  II,  72—86;  173-^-193. —Bpi- 
stolae  ejus  familiares  fere  omnes.  per 
rierunt,  quod  valde  dolendum. 

65.  Plura  opera,  qnae  s.  Athanasio 
tribui  solebant,  sunt  dubia,  ut  testi- 
monia  ez  s.  Scriptura  de  naturali  eomr 
munion^  aimilis  essentiae  inter  Patrem 
et  Filium  et  Spiritum  s.,  opus  Nestorio 
saltem  antiquius ;  refutaiio  hyfoeryeie 
Meletii  et  Euaebii  samosatensia  adversuii 
consubstantialitatem,  forte  Paulini 
antiocheni  ep.  vel  asseclae  ejusdem; 
syntagma  doetrinae  ad  monachos  (iter 
rum  ed.  a  Batiffol  inter  Studia  pa- 
tristica,  Parisiis  1890  p.  117 — 160) 
etc.  —  Multa  sunt  supposita,  ut  dis- 
putcUio  habita  in  conc.  nicaeno  adversus 
Arium;  doctHna  et  quaestiones  (l37) 
ad  Antiochum  ducem  de  multis  et  ne- 
cessariis  in  divina  Scriptura  contror 
versis,  quas  nemo  christianus  ignorare 
debet.  Doctrinam  seu  Praecepta  edidit 
W.  Dindorf,  Lipsiae  1857,  qua  in  ed. 
copiosam  varietatem  lectionis  ad  quae- 
stiones  ezhibet.  —  Dialogi  V  de  TMni- 
taie  et  dialogi  II  contra  Macedonianos 
(Migne  XXVIII,  1 1 1 5—1 338),  qui  tri- 
buuntur  etiam Theodoreto.  Eorum 
tres  priores  juzta  Draeseke  sunt 
Apollinarii  laod.;  Confutatio guarun- 
dam  propositionum  (ib.  1337 — 1394), 
quae  eat  forte  Eutherii  ep.  Tianae  ne- 


mensis  Jan.  II,  120—141 ;  Migne  P.  L. 
LXXIII,  125—170;  M  a  u  n  0  u  r  y,  Parisiia 
1887;  1890.  Cf.  Bardenhewer  KL. 
IV,  1030. 


127 


326—400.  S.  AthanaBias. 


128 


fltoriani.  —  Sympma  Scripturae  s., 
eximia  sane,  ccgns  anctor  erndite,  per- 
spicne  et  sagaciter  fere  omnia  per- 
tractat,  qnae  inkodnctionem  in  11.  sa- 
cros  spectant.  —  L.  de  VirginUate  sive 
de  ascesi  praeceptis  refiM)ns  ntilibns  ^). 
—  Symbolnm  celebre  Quieunque,  qnod 
ab  eo  nomen  habet,  ejns  doctrinam  ac- 
enrate  qnidem  ezhibet,  sed  ab  ipso  non 
videtur  compositnm.  Alii  alinm  ejns 
assignant  anctoremVinoentinm  ler., 
TelHonoratnm  arel.  vel  Yenan- 
tinm  Fortnnatnm,  vel  Uilarium 
pictaviensem  sive  arelat,  vel  Ana- 
stasium  II  etc;  jnzta  aliqnos 
Yigilii'  tapsensis  ezeuntis  sec.  V. 
esse  videtnr^).  Varias  ejnsdem  formu- 
las  et  versiones  etc.  cf.  apud  Migne 
XXVni,  1567-1604.— Spnriaeprae- 
terea  snnt  variae  homiliae,  quae  ejns 
nomen  prae  se  femnt;  tr.  de  ratiane 
pasehae,  retractatio  operis  Martini 
iNracarensis  de  paschate,  de  qno  infra; 
hietaria  imaginis  berylensis,  de  qua 
snpraegimnsp.  11 8  a.  VUas.Syndetieae 
88.  virginnm  antistitae  snb  Gonstantino 
M.,  quae  legitur  interprete  Dav.  Col- 
▼  illo  in  Act.  SS.  Boll.5.  Jan.  ],  242- 


»)  Cf.  B  a  t i  f  f ol  r5m.  Qtlschr.  1893 VII, 
275—286. 

')Cf.  A.  E.  Burn  The  Athanasian 
creed  and  its  early  commentaries,  Cam- 
bridge  1896  (Texte  and  Studies  IV,  1) ; 
G.  D.  W.  OmmaneyA  critical  diss.  on 
the  Athanasian  creed,  its  original  lan- 
gua^e,  date,  authorship,  titles,  text,  re- 
ception  and  uae,  Oxford  1897,  qui  plura 
alia  de  hoc  argumento  acripBit,  etiam 
contra  C.  A.  Swainson  (t  1887)  The  Nicene 
and  apostles'  creeds  etc.,  Londini  1875» 
juxta  quem  hoc  symbolum  ex  duplici  fidei 
expOBitione  antiquiore  de  sr.  Tnnitate  et 
de  incarnatione  demum  aec.  IX  coaluit. 
ItaetHarnack  Dogmengesch.  II,  299,  sed 
cf  KiinBtle  Katholik  1899  I.  if  62-271.  — 
L  o  0  f  a,  qui  erudite  in  iliiua  originem  in- 
quirit  Reialencyclop.  II*,  177—194,  eam 
aBsignat  intra  a.  450—600  in  Galiia  me- 
ridionali.  Recentissime  M  o  r  i  n  Le  Sym- 
bol  d'A.  et  son  premier  t^moin  S.  Ceaaire 
d'Arles,  Bruges  1901,  urget  aingula- 
rem  affinitatem  sentiendi  loquendique 
inter  hoc  Bymbolumets.  Caesarium  ar. 


257.  Landem  merent  ejns  oi^era  a 
probandi  soliditate,  apto  0.  Scriptnrae 
traditionisqne  nsn,  a  sagacitate  in  de- 
tegendis  refntandisqne  adyersariomm 
frandibns  et  sophismatibns,  idearum 
claritate,  a  stiii  nobilitate  et  elegantia: 
qnare  eomm  lectio  theologis  nonnisi 
utilis  esse  potest.  CoUeota  ea  prodie- 
mnt^)  cnra  Lopin  et  B.  de  Mont- 
fancon  O.S.B.congr.  manr.,  Parisiis 
1 698  t.  3  in  f.  ed.  egregia  et  accnrata, 
qnae  recnsa  fnit  Patavii  1717  ancta 
t.  3  in  V.  4.,  qnae  plnra  opnscnia  inte- 
rim  reperta  complectitnr,  recepta  a 
Migne  in  P.  G.  t.  XXV—XXVIII,  cn- 
jnst.  nltimns  pluracomplectitnropns- 
cnla  dnbia,  plnrima  vero  spuria ;  opns- 
cnla  selecta  edidit  Thilo  Lipsiae 
1853;  potiora  opera  W.  Bright 
Oxford  1873—1882  t.  3. 

66.  Transeamns  ad  Athanasinm  Oc- 
cidentis,  ad  s.  Hilarinm  pictayien- 
sem,  s.  Athanasii  alex.  aequalem,  in 
episcopatn  collegam,  strennnm  in  pn- 
gna  contra  arianismnm  commilitonem. 
Natus  is  estineuntesec.  IV.  ez  iamilia 
nobili,  sed  paganicae  superstitioni,  ut 
commnniter  creditnr,  addicta  Pictavis 
in  Gallia.  Quando  ad  fidem  fnerit  con- 
versus  et  baptizatns,  non  constat  Ma- 
trimonium  iniit,  ex  qno  suscepit  filiam, 
cui  postmodum  duos  dicavit  hymnos 
matutinnm  alterum,  altemm  yesper- 


')  Cf.  copiosam  literaturam  de  s.  Atha- 
naaio  ejusque  operibua  apnd  Barden- 
hewer  §63;  Lttdtlce  KL.  I,  1333— 
1343;  et  generatim de eo  M6hler  Atha- 
naBiua  der  6r.  und  die  Eirche  seiner  Zeit 
t.  2  in  8.  Moguntiae  1827 ;  1844 ;  M  o  n  t- 
faucon  in  vita  ed.  Buae  praemissa; 
Tillemont  M^moires  pour  servir  h 
rhiBt.  eccl^a.  VIII,  1—259  ed,  ven.  1732 ; 
Papebrochius  Vita  s.  Athanasii  in 
ActiB  St  menBis  Maj.  I,  186 — 256;  Her* 
genr5ther  Der  h.  AthanaaiuB  der  Gr. 
1877;  Atzberger  Die  Logoslehre  des 
h.  A.,  MUnchen  1880;  Straeter  Die 
ErlOBungslehre  des  h.  A.,  Freiburg  1874; 
Stiilken  Athanasiana,  Litterar-  und 
Dogmengeach.  Untersuchungen,  Leipzig 
1899;  Loofa  RealencycL  II»,  194—205. 


12^ 


S.  Hilarius. 


130 


tixiiim.  Ob  Yirtutes,  quas  vel  laicns 
colait,  concordante  fayore  popali  elec- 
tos  estepiseopaspanlo  ante  a.  355,  et 
eiinde  cam  cox^juge  professns  con- 
tinentiani.  Magnam  adeptus  inter  6al- 
liae  episcopos  auctoritatem  ob  suum 
in  taenda  fide  catholica  adverdas  Aria- 
nornm  machinationes  zelum.  A  com- 
manione  cum  eorum  coryphaeis  Satur- 
nino  nietropolita  arelatensi,  Valente  et 
Ursacio  se  cum  collegis  separa^it»  hinc 
eoram  incarrit  iras  et  insidias,  qui 
tamdia  eum  apud  Gonstantium  imp. 
accosarunt,  donec  exsal  in  Phiygiam 
mitteretar  (a.  356).  Verom  et  in 
Oriente  tanto  zelo  fidei  catholicae  cau- 
sam  egit,  ut  ipsis  Arianis  urgentibus 
>qaasi  discordiae  seminarinm  et  per- 
torbator  Orientis  redire  in  Gallias  abs- 
qae  exsilii  indulgentia  *  juberetar  (Sulp. 
Severas  Chron.  11,  45,  4).  Bedux 
magna  catholicorum  gratulatione  ex- 
ceptus  est  (a  360).  Jam  omnes  yires 
eo  intendit,  ut  vabiera  ecclesiae  galli- 
canae  ab  Arianis  illata  congruis  sanaret 
remediis  felicissimo  fructa :  nam  » illud 
apad  omnes  oonstitit,  inquit  Sulpicius 
S  e  V  e  r  u  s  1.  c,  unius  Hilarii  beneficio 
Gallias  nosiras  piaculo  haeresis  libera- 
tas.*  Etiam  de  Italia  fuit  sollioitus. 
Hinc  alpes  transcendens  Mediolanum 
venity  ut  hujus  ecclesiae  contra  Auxen- 
tiam  episcopum,  Arianorum  causam 
per  Italiam  quam  maxime  foventem, 
subveniret.  SedValentinianiimp.man- 
dato  tamquam  pacis  perturbator  urbe 
cedere  est  coactus.  Sediit  Pictavos, 
ubi  exercendo  muneri  pastorali  scri- 
bendisque  libris  ad  mortem  usque  stre- 
nue  vacavit,  quae  contigit  a.  366  vel 
13.  Jan.  367  (juxta  alios  368).  Sum- 
ma  fait  semper  hujus  praesulis  opud 
Gallos,  imo  in  universa  Ecclesia  catho- 
lica  aactoritas.  »Qais  enim,  scribit  s. 
Augustinus  contra  JuL  1.  1.  c.  3., 
ignoraty  Hilarium  episcopum  gallum, 
Ecclesiae  catholicae  adversus  haereticos 
acerrimum  defensorem  yenerandum?* 
Hinc  mox  1.  2.  c.  8  n.  28.  eum  salutat 
ansignem  Ecclesiarum  doctorem'. »  Con- 
Hurtcr,  Nomonelator  I  ed  III. 


tra  Arianos  latini  sermonis  tubam  *  ^), 
eum  appellat  s.  Hieronymns  I.  2. 
adversus  Bufinum  n.  1 9,  qai  et  ep.  34 
n.  3  ad  Marcellam  testatur,  eum  >et 
confessionis  suae  merito  et  vitae  in- 
dostria  et  eloquentiae  claritate,  ubi- 
cunque  romanum  nomen  est,  praedi- 
cari. «  Inter  doctissimos  viros,  testatur 
Gassiodoriusde  instit.  div.  lit.  c.  1 8, 
>quibus  velut  stellis  micantibus  coe- 
lum  fulget  Ecclesia  .  .  .  s.  Hilarius 
pictaviensis  urbis  episcopus  nimia  pro- 
funditate  subtilis  et  cautissimus  dispu- 
tator  incedit,  altasque  divinarum  Scri- 
pturarnm  abyssos  in  medium  reverenter 
inducens  facit  praestante  Deo  illumi- 
nata  mente  conspici,  quae  prius  para- 
bolis  velabantur  obscuris.*  Aliis  en- 
comiis  praetermissis  sufBciat  nobis, 
P  i  u  m  IX.  eum  a.  1 8  5  2  instante  synodo 
burdigalensi  nniversalis  Ecclesiae  do- 
ctorem  declarasse*). 


^)  nBaccinam    terribilem**   eum    dicit 
VenantiuB  F  o  r  t  n  n  a  t  u  s  l.  1.  de  vita 
8.  Martini.   In  vetere  inscriptione  de  eo 
le^imuB : 
„HiIariu8  cubat  hac  Pictavus  episcopUB 

urna. 
Defensor  nostrae  terrificuB  fidei. 
Illius  adspectum  serpentes  ferre  nequi- 

bant. 
Nescio   quae  in  vultu   spicula  aanctus 

habet." 
*)  Sicut  s.  Athanasiusfamiliarijunctue 
erat  amicitia  magno  Autonio  vitae  mo- 
nasticae  per  Aegyptum  promotore,  ita  et 
8.  Hilarius  magnum  Martinum  Picte- 
vos  suscepit,  qui  et  ibidem  primum  in 
Galliis  monasterium  condidit  vitamque 
monasticam  late  per  Gallias  propagavit. 
Natus  est  Martinus  Sabariae  (Sarwar)  in 
Pannonia  c.  a.  316  parentibus  gentilibus. 
Puer  amplexus  est  fideni  christianam,  et 
a.  aetatis  18.  baptizatus.  Juvenis  arma 
gessit  vitam  tamen  monachi  potius  agens 
quam  militis.  Missione  demum  accepta 
Pictavos  ad  s.  Hilarium  se  recepit,  qui 
eum  ad  diaconatum  promovere  cogitavit, 
sed  vir  humilis  exorcistatus  ordine  fuit 
contentus.  Maxime  splendere  coepit  cum 
electus  est  in  episcopum  turonensem  c. 
a.  371.  Multos  convertit  ad  Christum  de- 
cessitque  praesulum  exemplar  illustre 
11.  Nov.  397  (secundum  ahos  a.  399  vel 
400).   Tanti  viri  superest  nonnisi  brevis 


131 


326 — 400.  S.  Hilarius  pictayiensis. 


132 


67.  Praecipaam  aactoris  nosiri  opos 
inscribitar  dt  Trinitate  U.  XII  (alias 
etiam  de  fide  adyersas  Arianos  vel  si- 
mili  titalo),  in  exsilio  intra  a.  356 — 
359  compositam,  in  qao  dogmacatho- 
licam  de  Filii  generatione  et  consab- 
stantialitate  probat  et  illastrat  atqae 
aberrime  adyersarioram  exceptiones 
refellit,  ita  at  qaamvis  prae  oeteris  ag- 
grediatar  Arianos,  data  tamen  occa- 
sione  errores  etiam  yeteram  haereti- 
coram  profligat  atHebionis,  Va- 
lentini,  Manichaeoram,  Sabellii 
etc.,  imo  jam  in  antecessam  evertit 
errores  postea  excitatos  ab  Apollinario, 
Macedonio,  Nestorio,  Eatychete, 
Sacramentariis  sec.  XVI.  etc.  En 
splendidam  de  hoc  op.  card.  Mai  jadi- 
ciam^):    »Latinoram    contra   Arianos 

et  simplex,  subobscura  subinde  Confessio 
fidei  de  b.  Trinitate,  quae  pagaim  reperi- 
tur  in  PP.  bibliothecis,  apud  Fabri- 
c  i  u  m  bibl.  med.  lai  III,  36 ;  G  a  1  ]  a  n  d  i 
t  VII ;  M  i  g  n  e  XVIII,  9-15.  Pia  quae- 
dam  monita  et  vitae  spiritualis  docu- 
menta  asservavit  nobis  magnus  ejus  en- 
comiastes  Snlpicius  Severus  (de  quo 
infra)  in  vita  s.  Martini,  in  episcolis  de 
morte  et  virt  itibus  ejusdem  et  in  dialo- 
giSf  quae  habes  inter  nostra  opusc.  select. 
88.  PP.  ed.  t.  XLVm. 

»)  Collect.  novae  vet.  Script.  III.  p.  2 
188.  Ita  Bardenhewer  §  86  n.  2. 
is  ist  die  vollendetste  schriftstellerische 
Leistung,  welche  die  Qeschichte  des 
Kampfes  mit  dem  Arianismus  aufzuwei- 
sen  hat.  H.  knilpft  an  die  Speculation 
der  ffriechischen  Kirchenvttter  an  um 
dieselbe  in  durchaus  selbststHndiger  und 
eiffcnartiger  Weise  fortzuflihren  und  aus- 
zubilden.  Er  hat  ilberhaupt  m  hervor- 
ragendem  Masse  dazu  mitgewirkt,  der 
abendl&ndischen  Theolo^ie  den  Einfluss 
der  raorgenlandischen  Literatur  zu  ver- 
mitteln,  und  dadurch  neue  befruchtende 
Elemente  zuzufuhren  .  . .  Immer  hat  sein 
Aasdruck  etwas  Urwiichsiges  und  ker- 
njges,  KraftvoUes  und  Charaktervolles. 
So  wenig  sein  Stil  durch  Leichtigrkeit 
und  Anmuth  gl&nzt,  so  mftchtig  fesselt 
er  durch  den  Reiz  der  Individuahtat  und 
Originalitat."  Propter  tintam  operis  ex- 
celleutiam  illud  edidimus  annotationibus 
illustratum  inter  opuscula  SS.  PP.  selecta 
t.  IV.  seriei  secundae,  Oeniponte  1887. 
Cf.  Baumgartner  Gesch. der  Weltlit 
IV.  0.  7. 


6; 


propognatorom  princeps  sine  dabio 
Hilarios  pict  est,  cajos  daodecim  de 
Trinitate  volamina  totidem  revera 
d'a&|i.ara  sant.  Nam  et  eloqaentiae 
splendorem,  et  dialecticae  acamen,  et 
theologiae  altitadinem,  et  Scriptara- 
ram  divinaram  peritiam  sammam,  et 
ecdesiastioi  zeli  fervorem,  et  qaidqaid 
opis  in  hamano  ingenio  est,  ad  hoc 
opas  conscribendam  afflaenter  Hilarias 
oontalit.* 

68.  Cam  Ariani  omnia  sas  deqae 
verterent  calamniis  mendaciisqae  om- 
nia  tarbarent,  coactas  est  Hilarias  eo- 
ram  fraades  aeqaivocationesqae  ape- 
rire,  at  coUegas  et  oves  atqae  generatim 
fideles  ab  illoram  insidiis  defenderet: 
hinc  plara  composait  opera  pro  historia 
Arianismi  pretiosa,  at  i.  de  aynodis  sea 
de  fide  orientaliam,  qai  in  nonnallis 
codd.  qaasi  1.  XIII.  praecedenti  ad- 
jangitar  operi.  Utitar  eo  in  opere 
magna  animi  moderatione :  verba  alio- 
ram  aeqaivoca  in  bonum  interpretatar 
sensam,  qaae  excasare  potest  ano  pacia 
amore  et  stadio  excasat.  Hinc  qaibas- 
dam,  inter  quos  fuit  Lucifer  calari- 
tanus  pugnax  nimis,  visus  est  s.  doctor 
Semiarianis  orientalibas  nimis  indul- 
gere.  Ideoque  scripsit  ApologeHcu  ad 
reprehensores  1.  de  synodis  responsa^ 
brevissima  quidem,  sed  ad  verum  1.  de 
synodis  sensum  percipiendum  magni 
momenti:  sed  hujus  1.  fragmenta  tan- 
tom  supersunt.  —  Ad  Constantium 
Augastum  I.  I.  (a.  355),  quo  htgus 
suspiciones  et  praejudicia  adversus 
episcopos  orthodoxos  et  catholicos  dis- 
sipare  nititur,  cujus  1.  fructus  videtur 
lex  ab  imperatore  lata,  ne  episcoporum 
causae  ab  aliis  quam  ab  episcopis  cog- 
noscerentur.  L.  II,  ad  Conetantium 
(a.  360),  copiam  nititur  impetrare  dis- 
putandi  coram  ipso  cum  Arianis,  in 
primis  cum  eorum  coryphaeo  Saturnino. 
Sed  frustra,  hinc  moestitia  zeloque  cor- 
reptus  stilo  acri  et  libertate  apostolica 
alium  scripsit  libellum  contra  Constan- 
tium,  quo  eum  antichristum  compellat 


133 


B.  Uilarius. 


134 


atque  Neroni,  DeciOi  Diocletiano  etc. 
confert  iniquamqae  agendi  rationem 
contra  fidem  catholicam  graTissimere- 
darguit  Pablici  jaris  tamen  eum  fe- 
cit  nonnisi  post  imperatoris  mortem 
{t  3.  Nov.  361).  In  1.  contra  Auxen- 
tium  Italiae  praesules  deterrere  nititar 
a  communione  servanda  cum  Auxentio 
mediolanensi,  callido  Arianoram  fau- 
tore.  —  Ex  opere  quodam  historico, 
quo  sjnodi  ariminensis  historia  illas* 
tratur,  fragmentaXY  supersunt^):  eo- 
rum  tamen  genuinitas  si  primum  (et 
fbrte  secundum)  ezcipias,  non  est  satis 
certa,  quasdam  enim  complectuntur 
epistolas  Liberio  snppositas.  Duo  ejus- 
dem  perieiTint  opera :  L.  adoersus  Va- 
leniem  et  Ursaeium  historiam  arimi- 
nensis  et  seleuciensis  synodi  continens; 
et  ad  praefectum  Sallustium,  sive  eon- 
tra  Dioscorum  medicum,  in  quo  brevi 
libellojuxta  Hieronymum  >quid  in 
iiteris  possit  ostendit.* 

69.  Diligenter  quoque  Versatus  est 
in  interpretandis  s.  Scripturis  non  so- 
lum  in  operibus  dogmaticis,  in  quibus 
bene  sequitur  sensum  literalem,  sed  et 
prolixis  commentariis,  primusque  est 
patruro  latinorum,  cujus  scripta  fusiora 
ad  nos  pervenerint.  Exstant  ejus  trac- 
tatus  super  psalmos,  quos  forte  omnes 
interpretatus  est,  sed  habemus  modo 
tantum  in  tertiam  eorundem  partem. 
Non  uegligit  sensum  literalem,  sed 
tjpico  et  morali  multum  delectatur. 
Juxta  8.  Hieronymum  multum  uti- 
tur    Origene*),    >sed    quasi   captivos 


»)  Ea  primum  protulit  ediditque  Nico- 
laus  F  a  b  e  r  (le  F6vre)  praemisaa  erudita 
praefatione,  Parisiis  1598. 

>)  Cnm  Hilarius  initio  saltem  non  adeo 
calleret  linguam  graecani,  usus  est  opera 
cujuadam  presbyteri  nomine  Heliodori 
(cf.  Hist.  lit.  I.  p.  2  pag.  194—96).  Num  hic 
idem  sit  cumHeliodoropre8bytero,cuju8 
meniinit Uennadiusde  riris  illustr.  6, 
non  i<ati8  liquet.  Hic,  teate  Gennadio 
..scripait  librum  de  naturis  rerum  exordi- 
alium,  in  quo  ostendit,  unum  esse  prin- 
cipiura,  nec  quidquam  coaevum  Deo,  nec 


sensus  in  suam  linguam  victorid  jure 
transposuit*  Stilus  vero  plerumque 
est  planior  et  apertior  quam  in  aliis 
ejusdem  operibus^).  Egregiam  accu- 
ratamque  ejus  operis  curavit  A.  Zin- 
gerle  editionem,  Viennae  1891,  in 
Corpore  script.  eccl.  t.  XXII.  Omnium 
nostri  auctoris  primum  opus  est  ejus 
Commentarius  in  EcangdiuuA  s,  Mat" 
thaei,  in  quo  non  neglecto  sensu  lite- 
rali,  praecipuam,  tamen  collocat  operam 
in  investigando  sensu  allegorico  et 
spirituali  abundatque  applicationibus 
moralibus.  Prooemii  loco  habetur  ar- 
gumentorum  in  33  capitula  distribu- 
torum  elenchus.  Alia  commentaria  ut 
in  Job,  Gantica  cant.  et  forte  in  ep. 
s.  Pauli  perierunt.  Ck)mmentarias  in 
breYiores  s.  Pauli  ep.,  quem  sub  ejus 
nomine  edidit  P  i  t  r  a  in  Spicileg.  solesm. 
Paris  I,  49 — 145  non  est  ejus,  sed 
Theodori  Mopsuesteni.  —  Becentiori 
aetate  Gamurrini  reperit  /.  myste- 
riorum  (sed  mancum),  qui  non  agit  de 
rebus  liturgicis  vel  Ecclesiae  sacramen- 
tis,  sed  de  Y.  Testamenti  typis ;  reperit 
et  librum  hymnorum  sed  pariter  man- 
cum,  nam  triura  tantum  fragmenta  con- 
tinet^).   Prodiit  uterque  primum  Ro- 


mali  conditorem  Deum,  sed  ita  bonorum 
omnium  creatorem,  ut  materia,  quae  ad 
malum  versa  est,  post  inventam  malitiam 
a  Deo  sit  facta ;  nec  quidquam  malitiam 
alium  absque  Deo  credatur  conditum,  aut 
faisse  alium  rerum  creatorem  praeter 
Deum,  qui  praescientia  aua,  cum  prae- 
videret  mutandam  naturam,  praemonuit 
de  poena.**  Verum  hic  liber  adversus 
Manichaeos,  Hermogcnem  etc.  elabora- 
tus,  penitus  periit.  Ab  hoc  (seu  utroque) 
sane  distinguendus  est  Heliodorus 
antiochenus  presbyter,  qui,  ut  scribit 
idem  Qennadius  c.  29,  «edidit  de  virffinf- 
fate  egregium  et  sanctis  Scripturis  in- 
structum  volumen,**  quod  pariter  periit. 
Ploruit  hic,  ut  videtur,  ineunte  sec.  V. 

*)  Cf.  S  c  h  e  1 1  a  u  f  Rationem  atferendi 
locos  liter.  div.,  quam  iu  tr.  super  psal- 
raos  sequi  videtur  s.  Hilarius  illustravit, 
Graecii  1898. 

*)  Reperit  Gamurrini  cura  duplici 
hoc  1.  et  s.  Sylviae  Aquitanae  peregri- 
nationem  adloca  sancta^  opusculum  valde 


135 


326-^400.  8.  HilariuB. 


I3e 


mae  1887  ;  Hynmi  in  Zeitschr.  fur  k; 
Theol.,Inn8braok  1 888,  XII.  358 — 369 
car.  Dreyes;  aliam  of.  ib.  Xin,737- 
740.  Cam  s.  Hieronyinas  s.  Hilario 
triboat  hjmnorum  librom,  et  s.  Isido- 
rus  hisp.  de  eocl.  off.  I,  6  de  eo  scri- 
bat:  »Hymnorum  carmine  florait  pri- 
mns  (scil.  inter  oecidentales)»  *  merito 
inde  colligitar,  eum  plures  alios  com-» 
posaisse  hymnos,  et  revera  sub  ejas 
nomine  aliqaot  alii  oircomferantar 
hymni :  sed  de  eoram  genoinitate  inter 
eruditoscontroYertitar^).  —  Epistolae 
s.  praeBulis,  quaram  certe  non  parvus 
erat  numerus,  interciderunt. 

70.  Opera  saepius  collecta  prodie- 
runt:  editionum  oxnnium')  praestan- 
tissima  omnibusque  absoluta  numeris 
est  ea,  quam  adomavit  P.  Coustant 
e  congr.  s.  Mauri  Parisiis  1693,  novis 
curis aucta  a Maffei,  Veronae  1 730 1. 2 
in  f.,  recusa  sed  mendose,  Venetiis 
1749  et  ab  Oberthiir  (cum  supple- 
mento),  Wtirzeburgi  1 785 — 88  t.  4,  et 
recepta  cum  apparatu  literario  aMig- 
ne  P.  L.  IX.  X.  Stilus  auctoris  nostri 
est  pressus,  concisus,  nervosus,  et  elo- 
quentiae  singularis,  undebelle  s.  Hie- 
ronymus  1.  II  in  ep.  ad  Gal.  eum 
dicit  >  eloquentiae  latinae  Bhodanum,  * 
sed  yerum  etiam  est  eum  »a  leciione 
simplicioram  fratrum  longe  esse,  *  teste 


pretiosuoi  pro  hiBtoha  s.  litur^iae  illius 
te.Tipori8,  hmc  iUud  simul  edidit  Prodiit 
rursus  accurate,  quantumiieripotuit,  in- 
ter  Itiuera  hierosolymitana  ed.  G  e  y  e  r, 
Lipsiae  1899. 

i)  Cf.  B.  Hoelscher  de  ss.  DamasiP. 
et  Hilarii  ep.  pict.  qui  feruntur  hymnis 
aacriSf  Monasterii  185S ;  J.  K  a  y  s  e  r  Bei- 
tr&ge  zur  Gesch.  und  Erklftrung  der  3,1- 
testen  Kirchenhymnen,  Paderborii  1881 
ed.  2  p.  52—88. 

* )  Gf.  de  edii  variis  Schoenemann 
bibl.  hiat.  lit.  PP.  lat.  1,276—94:  Bar- 
denhewer  §86,  ubi  reperies  iiteratu- 
ram  de  b.  Hilario;  Histoire  lit.  de  la 
France  I  p.  2,  139-194;  431—61 ;  Bar- 
bier  vie  de  St.  Hilaire,  Toure  1887; 
Nir8chl§  110  88.;  Fech  trup  KL.  V, 
2046  88. 


eodem  s.  Hieronymo  ep.  5.8  n.  1 0,  ob 
longiores  interdum  et  intrincatas  perio- 
do9,  densas  sententias,  frequentes  el- 
lipses :  imo  qnorundam  incurrit  accusa- 
tiones  quasi  in  aliquibus  non  recte 
senserit:  hino  admodum  opportunaest 
doctissima  Coustantii  praefatio  genera- 
lis  operibus  praemissa,  iu  qua  ortho- 
doziam  s.  doetoris  strenue  tuetur,  sa- 
gaoiter  dicta  illustrat  obscura  vel  ae- 
quiroca,  quaquaversus  lucem  diffundit, 
suspicionum  dissipat  nebulas,  et  a 
septem  aocusationis  capitibus  contra 
ejus  doctrinam  objectid  egregie  vindi- 
cat. 

7 1 .  Aequalis  ss.  Athanasii  et  Hilarii, 
socius  in  vigilantia  pastorali,  in  certa- 
mine  pro  fide,  in  soUicitudine  pro  bono 
Ecclesiae  catholicae,  particeps  persecu- 
tionum,  passionum,  ezsilii  fuit  s.  £u- 
sebius    natione   Sardus^),  romanae 


1)  Eodem  tempore  floruit  alius  s.  £  u- 
8  e  b  i  n  8,  episcopus  samosatenuB,  qui  et 
ipae  fortiter  Ananis  se  oppoeuit:  qua- 
propter  in  exsilium  fuit  ejectus  (374).  In 
reditu  tegula  a  muliere  ariana  desuper 
emissa  confracto  capite  martyr  occu- 
buit  (379  vel  380).  Acta  ejue  syriace  ex- 
stant  atque  prodierunt  inter  Acta  MM» 
et  SS.  a  B  e  d  j  a  n  edita  VI,  335.  Memoria 
ejus  celebratur  in  Ecclesia  latina  22.  Jun. 
Cf.  F  r  i  t  z  KL.  IV,  1010.  —  Alii  praeterea 
E  u  8  e  b  i  i  hoc  secnlo  vixerunt  Omissis 
Eusebio  caesariensiet  Eusebio  ni  co- 
mediensi,  de quibus infra, haud parum 
iunotuit  Eusebius  emesenus    episco- 

gus  ..elegantis  et  rhetoriciingenji**  juxta 
[ieronymum  de  vir.  ill.  c.  91,  qui 
innumerabiles  et  ad  plausum  popuU 
pertinentes  confecit  libroa,  «magisque 
nistoriam  secutus  ab  his,  qui  declamare 
volunt,8tudio8iB8ime  legitur,  e  quibus  vel 
praecipui  sunt  adversum  Judaeos  et 
gentes  et  Novatianos  et  ad  Galatas  II.  X. 
et  in  Evangelia  homiliae  breves,  sed 
plurimae.**  Ceterum  Seminarianis  est 
adnumerandus  et  Macedonii  errores. 
contra  Spiritum  s.  sectabatur.  Expulso 
.jam  altera  vice  ab  Kusebianis  Athanasio, 
ipse  in  eju8  locum  fuit  electuB^  sed  merito 
sedem  alexandrinam  non  acceptavit. 
Postea  electuB  est  in  episcopum  emese- 
num,  sed  non  sine  multorum  contradic- 
tione.   Constantii  imp.,  quem  comitatua 


137 


S.  Eusebias  yercelleaBis. 


138 


nrbis  iector,  pdst  miro  Dei  dacta  ver- 
eellensie  episcopas  a  340.   Tanto  zelo 


est  ad  bellum  contra  Persaa,  fruebatur 
gratia.  Obiit  c  a.  359.  Vix  aliquod 
■criptum  certo  genuinum  hnjuB  scripto- 
ris  sn^^rest:  eo  magis  yero  dubia  yel 
sapposita,  cui  suppositioni  forte  yerba 
9,  Hieronymi  sax^^ra  cit.  occasionem  proe- 
buernnt.  Huc  spectant  opuseula  graeca  a 
C.  6.  Augusti  Eberfeldi  1829  edita, 
quae  yidentur  esse  potius  EuBebii  cujus- 
dam  alexandrini  sec.  YI.;  hamiliae 
£K/a6aigneio  ParisiiB  1547 ;  Loya- 
nii  1560  eoitae,  quae  sunt  scriptorum 
Galliae,  s.  fiilarii  arel.,  Encberii 
lugd.,  F  a  u  » t  i  rbeg.  etc.;  hamUiae  CXL  V 
(potiuB  CXLIp  primum  a.  GL  Jeremy 
editae  Parisiis  1554  ^inde  transierunt 
cum  praecedentibus  in  oi  bliothecaB  PP.^, 
quae  yidentnr  esse  BrnnoniB  astensis 
(cf.  Nonienel.  lY ,  '20)  excerptae  ex  ^usdem 
commentario  in  IV  Eyangelia.  Duo  U. 
saltem  ex  opusculis  XIV  sud  nomine  £  u.- 
sebii  caes.  aSirmondo  Parisiis  1463 
editis  scil.  defide  adyersus  Sabelliumi.  e. 
adyersus MarceUumancyrannm  yidentnr 
esse  ipsius.  Cf.  quaedam  alia  ipsi  tributa 
Migne  P.  G.  LXXXVI,  1,  463—504; 
Fessler-Jungmann  §131;  Thilo 
Ueber  die  Schrinen  des  Eusebius  y.  Alex. 
ond  des  Eus.  y.  Emisa;  Oudin  diss. 
de  scriptis  Eus.  amis.  ep.  hucusque  ^er- 
peram  attributis  comment.  de  script. 
eccL  I,  389—426;  Augusti  in  Eus.em. 
annotationes  hist.  op.  cit.  et  M  i  g  n  e  1.  c. 
463—504.  VUam  *Eu8ebU  scripserat 
eorgius  laodicenus,  de  yxo  infra 
p.  147  a.  agemus :  eatamen  periit.  Plures 
ei  aftseruit  homilias  A \ia u s t i  op.  supra 
cit.,  qiias  tamen  esse  £  u  s  e  b  i  i  alexan- 
drini  statuit  T  h  i  1  o  op.  cit.  Sed  quis  fuit 
hic  Eusebius  alexandrmus  ?  Omnia  de  eo 
sunt  incerta.  .fuxta  Joannem  mona- 
chum  ejusque  notarium,  qui  ejus  scripsit 
vitam  (Mai  Spicil.  rom.  EX,  703—713; 
Migne  P.  G.  LXXXVI,  1 ,  297—310)  fuit 
moiiachus  omnium  yirtutum  genere 
praeditus,  a  s.  Cyrillo  sibiinsuccessorem 
ordinatus,  qui  ecclesiam  alexandrinam 
per  plures  annos  laudabiliter  rexerit. 
Verum  inter  s.  Cyrilli  Buccessores  innul- 
lis  aliis  monumentis  comparet  Eusebias 
Bucceseor.  Habes  sub  ejus  nomine  ex 
Mai  apud  Migne  P.  0. 1.  c.  i).  313—462 
homiliaB  XXII,  quae  ex  criteriis  iuternis 
coUiguntnr  esBO  sec.  V.  Cf.  Barden- 
hewer§77§  14;  Streber  KL.  IV,  99. 
Alius  ab  hoc  Eusebio  alex.  est  Euse- 
b  i  u  8  diaconus  alexandrinus  s.  Dionysii, 
qni  postea  ^Actus  est  episcopus  laodice- 


S' 


et  constBntia  cauaam  Dei  contra  aria- 
nos  egit,  at  ejns  invicta  fides  Liberiam 
romanom  episoopam  ad  vitae  solatiam 
erigeret.  In  concilio  mediolanensi  (355) 
intrepide  pro  fide  nicaena  et  s.  Atha- 
nasio  stetit,  hino  ab  imperatore  Con- 
fltantio  relegatus  est  in  remotissimas 
Orientis  partes,  abi  gravissima  mala 
est  passas.  Sab  Jaliano  imp.  permissus 
est  redire  ad  sedem  saam,  sed  pria^ 
yoltdt  pro  reparandis  fidei  jactaris  se 
conferre  ad  synodum  alexandrinam 
postqae  medici  praestantissimi  instar 
peragrans  Orientis  provincias  in  fide 
infirmos  ad  integram  yaletadinem  resti* 
tait  eos  in  doctrina  institaensEcclesiae. 
Inde  salubritate  pari  digresso  in  IUy- 
ricom  tandemqne  in  Italiam  delato,  ad 
ejas  reditam  lugabres  vestes  Italia  ma- 
tayit.  Obiit  meritis  plenas  a  371,  o. 
aetatis  ut  fertar  88,  ob  tot  perseca- 
tiones,  qaas  fidei  caasa  sastinait,  ab 
Ecclesia  martyribas  accensetnr.  Tanti 
yiri  exstant  tantam  tres  epistolae  bre- 
viores  (i^igne  P.  L.  XII,  947—54;  X, 
713 — 14).  Vertit  Eusebii  caesari- 
ensis  commentarios  in  paalmos  de  graeco 
in  latinam,  qaae  versio  tamen  periit. 
Celeber  estcodexEvangelioramlatinas 
saa  mann,  nt  fert  vetasta  et  fidelis 
traditio,  descriptas  juzta  textam  ante- 
hieronymianam  (hino  sanmii  pretii), 
qui  adhuc  in  ecclesia  majori  vercellensi 
pie  asservatar.  Eam  ediderant,  at  di- 
ximas  Nomencl.  III,  73  ed.  2.,  Jo.  Andr. 
Irrico,  Mediolani  1747;  Blanchi- 
nias  Bomae  1749;  Migne  P.L.XII, 
1 — 972,  cam  expositione  fidei  de  ss. 
TrinUate  symbolo  Athanasiano  simili, 
quam  nonnuUi  absque  ullis  codd.  testi- 
moniis,  solis  innixi  argumentis  internis 
Ensebio  nostro  adscribunt,  alii  abjudi- 
cant.  Denuo  illum  ex  editione  Iriciana 
principe  J.  Belsheim  dedit,  Chri- 
stianiae  1894.  PrimuSfuitipse  in  Oc- 
oidentis  partibus,  qui  in  eadem  eccle- 


nus  (266  -  270),  cujus  meininit  E  u  s  e- 
bius  caes.  H6.  VTl,  11,32.  Cf.  Oams 
KL.  IV,  1008. 


139 


326 — 400.  Scriptores  c.  Ar.  Hosius,  Phoebadius, 


140 


sia  eosdem  monachoa  institait  esse 
qaos  clericos,  ut  esset  in  ipsis  viris  ^t 
contemptus  reram  et  accoratio  levi- 
tarom^). 

72.  His  coryphaeia  aliqai  alii  ad- 
dendi  sant,  inter  qaos  sammam  no- 
minis  celebritatem  consecatas  est  H  o- 
sias  n.  256,  episcopas  cordabensis 
(296),  qaijaxtaBardenhewer  §86 
et  87  n.  1.  praeHilario  ^Athanasii  Oc- 
cidentis'  encomio  celebrari  meret  non 
tamen  scriptis,  qaoram  yix  aliqaid 
composait,  sed  rebas  gestis  oontra 
Arianos  in  caasa  fidei.  Magna  valebat 
aactoritate  apad  Gonstantinam  M.,  qai 
ejas  opera  in  negotiis  ecclesiasticis  est 
asas.  Concilio  nicaeno  sicat  et  sardi- 
censi  praefait:  aliis  qaoqae  interfait  con- 
ciliis,  conyentibaslegationibasqae  pro 
taenda  fide  orthodoza.  Hinc  Ariano- 
ram  incarrit  odiam  atqae  particeps 
factas  est  onmis  vexationis  et  perse- 
cationis,  in  exsiliam  palsas  vel  senex 
a.  100  et  yerberibas  affectas  calam 
niisqae  laceratas :  yei*am  immotos  ste- 
tit  in  saeyissiqia  tempestate  pro  fide 
nicaena:  neqae  enim  probabile  videtar, 
eam  in  fine  vitae  tarpiter  sabscripsisse 
fidei  formalae  arianae  et  damnasse 
6(1.0003100  professionem :  ad  sammam 
forte  qaadam  deliqait  conniventia, 
qaam  et  ipsam  retractavit^).    Decessit 


')  Cf.  lectioneB  Noct.  11.  in  ejasdem 
festo  16.  Dec. 

^)  Cf.  G  a  m  8  Kirchengesch.  v.  Spanien, 
Regensburg  1864  II  p.  1  pag.  137—309; 
III.  2,  48  88  ;Kn5pfler  KL.  VI,  290— 
295.  Fenint  eiim  ad  formulam  (juxta 
H  i  I  a  r  i  u  m  de  syn.  c.  1 1  blasphemiam) 
syrmianam  subscribendam  inductum 
fuisse  aPotamio  episcopo  olysi- 
ponensi,  ipsius  formulae  auctore,  qui 
quondam  stetit  pro  fide  nicaena,  ut  li- 
quet  ex  epistola  ad  Athanasium  de  eon- 
aubstantiaUtate  Dei  HUi  (apud  G  a  1 1  a  n  d  i 
V,  96  88, ;  in  ed.  Ballerim  opp.  s.  Zenonis 
append.),  quae  aub  ejus  nomine  circum- 
fertur.  Tribuuntur  ei  quoque  Tr.  de 
Lazaro^  et  de  marhfHo  leaiae  prophetae, 
quorum  stilus  est  admodum  obscurus  et 
imijlexuB.  Exstant  in  op.  cit.  et  in  Mi gn^ 


senex  yenerandas  a.  oltra  centam  na<- 
tas  27.  Aag.  357.  Unica  exstat  ejos 
ep.  ad  Constantium  imp.  liberiate  et 
fortitadine  apostolica  conscripta,  qaam 
recepit  Athanasias  in  saam  hist.  Aria- 
noram  c.44  (Migne  P.L.  VIII,  1327- 
1331).  LiWUi  dao  qaos  laadat  Isi- 
doras  hisp.  de  yiris  ill.  c.  5.  scil.  de 
laude  virginiiatis  et  de  interpretaiione 
vestium  sacerdotalium,  qaae  sunt  in  V» 
T.,  perierant.  Nostra  aetate  card.  Pi- 
tra  pablicae  laci  dedit  doctrinamHo- 
sii  ep.  de  chservaiume  disciplinae  do- 
minicae  i.e.  49  breves  sententias  inter 
Analecta  sacra  et  classica,  Parisiis 
18881,117.  —  Phoebadias  Agenni 
Qalliaram  episcopas,  arianae  perfidiae 
insectator  ocerrimas,  a.  358  libram 
exarayit  stilo  nitido  et  conciso  contra 
Arianos,  qao  secandam  formolam  sir- 
miensem  egregie  refellit;  1.  elegantem 
de  Filii  divinitate  et  consubstantialiiatef 
ye)  simpliciter  de  fide  orihodoxa  contra 
Arianos,  et  libellum  fidei  prioris  velati 
compendiam :  qaae  dao  posteriora  scri- 
pta  non  adeo  certo  aactoris  nostri  sant: 
hinc  ab  aliis  tribaantar  oliis,  at  V  i  g  i  1  i  o 
taps.,  Gregorio  eliberitano,  G r e g o- 
rio  naz.etc.  BeperiantarinGallandi 
bibliotheca  y,  2050 — 65,  et  indeapud 
M  i  g  n  e  XX,  1 3 — 50.  Obiit  dignissi- 
mas  praesal  et  fidei  catholicae  strenuas 
propagnator^)  post  a  392. 

73.  His  in  certamine  contra  Ariauos 
fait  socias  L  a  c  i  f  e  r  calaritanas  epi- 
scopas,  qai  bene  coepit,  gloriose  pa- 
gnavit,  sed  minas  laadabiliter  finivit 
A  Liberio  propter  saam  pro  recta  fide 
zelam  >cam  Pancratio  et  Hilario  ro- 
manae  Ecclesiae  clericis  ad  Constan- 
tiam  imp.  (Arelatam  a.  354  pro  bono 
Ecclesiae)  legalas  missas  est.  Gum  nol- 
let   sab   nomine  Athanasii  nicaenam 


PL.  VIII,  1411—1418.  Cf.  Mich.  Jo8. 
M  a  c  e  d  a  Hosius  vere  Hosius  h.  e.  vere 
innocens,  vere  sanctns  diss.,  Bouoiiiae 
1790,  in  qua  et  Potamii  innocentiam  tue- 
tur. 

»)  Cf.  Hi8toire  lit.  I,  2  p.  266—81. 


141 


Lucifer  calaritanus. 


142 


damnare  fidem  (in  conc.  mediolanenai 
a  355)y  in  Palaestinam  relegatus  ml 
rae  constantiae  et  praeparaii  animi  ad 
martyrimn  contra  Constantinm  imp. 
scripsit  librom  eiqae  legendiun  misit,  ac 
non  moltopost  sub  Jnliano  principe  re- 
versuSy  Caralis  Yalentiniano  regnante 
obiit^ItaHieronymus  c. 95.Prius- 
quam  ad  sedem  rediret  suam,  Antio- 
cliiam  venitf  ibique  cum  Eustachianis 
Meletiom  episcopum  quasi  arianismi 
(sed  immerito)  suspectum  agnoscere 
nolnit,  sed  zelo  intempestivo  Pauli- 
num  1)  in  episcopum  ordinavit,  inde  in 
illa  ecclesia  schismati  occasionem  de- 
dii  quod  eam  diu  turbavit.  Ad  rigo- 
rem  pronus  improbayit  concilii  alezan- 
drini  a.  362  moderationem,  qua  lapsis 
in  arianismum,  sed  resipiscentibus  pax 
etindulgentia  concedebatur,  acpropte- 
rea,  ab  Eusebii  vercellensis  aliorumque 
episcoporum,  qui  illi  interfuerant  sy- 
nodo,  ut  videtur,  communione  se  se- 
parayit.  Deinde  etiam  eos,  qui  Arimini 
dolis  Arianorum  circumyenti  a  con- 
stantia  defecerant,  dure  condemnayit 
seque  ab  illis,  qui  eos  poenitentes  re- 
ceperant,  sejunxit.  Num  eo  progressus 
sit,  ut  auctor  exstiterit  formalis  illius 
schismatis,  quod  postmodum  ab  eo  no- 
men  accepit^),  non  liquet  (f  371).    A 


*)  Hujtts  P  a  u  l  i  n  i  exstat  pi-ofessh 
fidei  ab  Athanasio  probata,  quam  s.  £  p  i- 
p  h  a  n  i  u  B  haer.  77  §  2 1  nobiB  asAervaTit. 
Decesdit  a.  388  vel  389. 

*)  Luciferianorum  post  Luciferum  cory- 
phaeus  dicitur  Qregorius.  cognomine 
meticuB,  Eliberi  episcopus  (f  p.  392), 
qui teste  Hieronymoc.  105,  nUfique ad 
extremam  senectutem  diversos  mediocri 
sermone  tractatus  composuit,  ct  de  fide 
elegantem  librum,  qui  hodieque  super- 
esse  dicitur.*  In  synodis  sirmiensi  et  ari- 
minensi  fortiter  redtitit  Arianis.  Ejus 
geripta  dicebantur  periisse ;  verum  dili- 
gentiasimus  Morin  inRevued^hist.  etde 
litt^r.  relig.  1900  V,  2  librum  elegantem 
de  fide  orthodoxa  contra  Arianos,  qui  re- 
peritur  apud  M  i  g  n  e  inter  s.  A  m  b  r  o- 
15 ii  XVII,  549— 568,  et  etiam  Vigilii 
tapsensifi  opera  LX II,  466  —  468 ;  449  -  463 
ipsi  asserit ;  insuper  II.  VII  priores  ex  XII 
de  trinitate,  qui  sub  Vigilii  taps.  no- 


nonnullis  nimio  ardore  vel  inter  san- 
ctos  recensetur  >).  Plura  exstant  opera 
ab  eo  in  exsilio  conscripta  adversus 
imperatorem,  zeli  intrepidi,  libertatis 
et  fortitudinis  animi  imperterritae  ar- 
gumenta.  Gernitur  promptissimus  in 
iis  s.  Scripturae  usus,  sermo  tamen 
rudis  et  incomptus  est^).  De  s.  Atha- 
nasio  IL  2,  in  quibus  higus  praeclare 
tuetur  causam,  invicte  ostendens,  eum 
nec  visum  nec  auditum  non  potuisse 
deponi  conventus  mediolanensis  et  im- 
peratorissententia;  d$  non  eonveniendo 
cum  haereticia;  dt  regibus  apostaticis, 
quo  in  1.  impiorum  exemplo  regum 
ostendit,  florentem  imperii  romani  con- 
ditionem  non  esse  argumentum  justi- 
tiae  causae  arianae,  quam  imperator 
tam  praefracte  tuebatur ;  de  non  par- 
cendo  in  Deum  delinquentibus  ;  Motien- 
dum  esse  pro  Filio  Dei,  Meliores  ope- 
rum  editiones  sunt  fratrum  Coleti, 
Venetiis  1778i  recepta  a  Migne  P.  L. 
t.  XIII;  Gallandi  bibl. VI,  153-260; 
Hartel,  Viennae  1886  ed.  critica  in 
Corp.  script.  eccl.  t.  XIV.  Exhortatio 
tf.  Amhrosii  ep.  ad  neophytos  de  sym- 


mine  comparent  (ib.  p.  237—334),  necnon 
tr.  de  U.  8s,  Scripturarutn,  quos  sub  0  r  i- 

fe  n  i  s  nomine  recentissime  Batiifol  edi- 
erat,  quam  sententiam  KtinstleLit. 
Rundschau  1900  p.  I7l  s.  probabilem 
censet  (cf.  supra  p.  62). 

I)  Quid  de  ejus  sanctitate  sentiendum 
sit,  exponit  Benedictus  XIV.  de  beatif. 
et  canoniz.  SS.  t.  1  I.  1  c.  40  n.  2.  3,  ubi 
narrat,  controversiam  acriter  agitatam 
fuisBe  sub  Urbano  VIII.,  qui  tamen  silen- 
tium  utrique  parti  imposuit.  Pape- 
brochiusin  actis  SS.  ad  d.  20.  Maj. 

«)Fe88ler-Jungmann§99;  Bar- 
denhewer  KL.  VIII,  200;  §  87  u.  2. 
Die  Eigenart  der  Schriften  Luzifers  liegt 
in  ihrem  rUcksichtsIosen  Tone  gegentiber 
dem  Kaiser.  Dabei  ist  der  Ausdruck 
grossentheils  der  Vuljjfftrsprache  ent- 
nommen,  und  auch  aui  geordneten  lle- 
dankengang  wird  nicht  der  geringste 
Werth  gelegt.  Luzifer  ist  der  hervor- 
ragendste  Vertreter  des  Vulgftrlateins 
seiner  Zeit  und  wegen  der  ausserordent- 
lich  reichen  Schriftcitate  zugleich  ein 
sehr  wichtiger  Zeuge  des  Vorhierony- 
mianischen  Bibeltextes. 


143 


326 — 400.  Scriptores  c.  haer.  Faustinus,  Sabbatius, 


144 


bolo,  quam  Caspari  1869  primam,  dein 
in  alten  iind  nenen  Qaellen,  Christiania 
1879  p.  186 — 195  edidit,  ab  eodem 
asseritur  Lucifero,  a  Eriigeri)  Euse- 
b  i  0  vercellensi. 

74.  Laciferianorom  necnon  et  Ur- 
sicini  schismati  addictas  erat  F  aa  s  t i- 
nas  presbyter,  sedacerrimus  fidei  or- 
thodoxae  vindex,  qai  »scripsit  ad  per- 
sonam  Flacillae  reginae  (de  Trinitate 
sive  de  fide)  adversam  Arianos  et  Ma- 
cedonianos  (qaos  tamen  non  nominat) 
libroB  (sea  potias  capita)  septem,  his 
eos  maxime  Scriptoraram  testimoniis 
arguens  et  convincens,  quibus  illi  pravo 
sensu  utuntur  ad  blasphemiam.  Scrip- 
sit  et  librum  (libellum  precum),  quem 
Valentiniano,  Theodosio  et  Arcadio  im- 
peratoribus  pro  defensione  suorum  cum 
Marcellino  quodam  presbytero  ob- 
tulit^),  ex  quo  ostenditur  Luciferiano 
schismati  consensisse,  quia  Hilarium 
pictaviensem  et  Damasum  urbis  Bomae 
episcopos  in  eodem  1.  culpat,  quasi 
male  consuluerint  Ecclesiae,  quod  prae- 
varicatores  episcopos  in  communionem 
et  sacerdotium  pacis  recuperandae 
gratiae  recepissent,  quod  Ludferianis 
ita  displicuit  recipere  episcopos,  quiin 
ariminensi  concilio  Arianis  communi- 
caverant,  quod  (f.  quomodo)  Novatia- 
nis  apostatas  poenitentes^).  <  Obtulerat 
quoque  fidem  Theodosio,  in  quo  se  a 


0  Kruger,  Lucifer  B.  von  CagUari 
und  8ein  Latein  in  Archiv  fdr  Lat.  Lexi- 
kogr.  und  Grammatik  1886.  III,  1—58; 
cf.  et  ipsius  1.  Lucifer  6. . .  .  und  das 
Schisma  der  Luziferianer,  Leipzig  1886 ; 
Nirschl  IL  §  114. 

^)  In  codd.  praemittuntur  gesta  inter 
Liberium  et  Fdieem^  in  quibua  narrantur 
calamitates,  quas  passus  sit  Ursinus  an- 
tipapa  Damasi  tempore.  Haec  tamen  al- 
terius  8unt  auctoris.  Libellus  precum 
prodiit inter  Sirmondi  opera  1 1.  Pa- 
risiis  1696,  et  jam  prius  seorsim  ib.  1650 
in  8  cum  ejus  notis.  Cf.  Fabricius 
bibliothec.  lat.  ed.  Florentiae  1858. 1, 555. 
Primus  ejusdem  1.  a  nonnemine  G  r  e  g  o- 
r  i  o  Baetico  asseritur. 

■)  Ita  G  e  n  n  a d  i  u  s  de  vir.  ill.  c.  16. 


sabellianismi  accusatione  tuetnr  ^).  Be- 
periuntur  haec  opuscula  apud  Gal- 
landi  VII,  439 — 74,  Migne  XIII, 
37 — 107.  Florait  exeunte  sec.  IV. 


75.  De  quodam  Sabbatio  ita  re- 
fert  Gennadius  (et  quidem  ipse  so- 
lus)  de  vir.  ilL  c.  25:  »Sabbatius, 
gallicanae  provinciae  episcopus,  roga- 
tus  a  quadam  casta  et  Christo  dedicata 
virgine  Secunda  nomine,  oomposnit 
librum  de  fide  adversus  Marcionem  et 
Yalentinum,  ejus  auctorem,  et  adveraus 
Eunomium  et  magistrum  AStium,  osten- 
deos  et  ratione  et  testimoniis  Scriptu- 
raram,  unum  esse  deitatis  principium 
ipsumque  esse  et  suae  aetei-nitatis  au- 
ctorem  et  mundt  ex  nihilo  conditorem, 
simulque  et  de  Christo,  quod  non  in 
phantasia  homo  apparuerit,  sed  veram 
habuerit  carnem,  jier  quam  mandu- 
cando,  bibendo,  lassando,  plorando,  pa- 
tiendo,  moriendo,  resurgendo  verus 
probatus  sit  homo.  His  enim  senten- 
tiis  Marcion  et  Yalentinus  contrarii 
exstiterunt,  asserentes  duo  deitatis 
principia  et  Christum  venisse  in  phan- 
tasia.  Aetio  vero  et  Eunomio,  discipulo 
ejus,  ostendit,  Patrem  et  FiHum  non 
duarum  esse  naturarum  et  divinitate 
parilium,  sed  unius  essentiae,  et  alte- 
rum  ex  altero  i.  e.  ex  Patre  Filium,  al- 
terum  alteri  coaetemum,  cui  creduli- 
tati  AStius  et  Eunomius  contradicunt  < 
Hujus  operis  nihil  amplius  exstat.  Porro 
editores  historiae  literariae  Galliae  oon- 
jiciunt^)  hunc  Sabbatium  alium  non 
esse  aServatio  episcopo tungrensi (f 
13  Mai  384),  qui  interfait  concilio 
sardioensi  fortiterque  initio  resiitit 
Arianis  in  ooncilio  ariminensi,  sed  de- 
mum  fraudibus  Ursacii  et  Yalentis  de- 
ceptus  subscripsit  formulae  arianae, 
quem  lapsum  certe  cum  tot  aliis  re- 
tractasse  merito  praesumitur. 


1)  Cf.  de  his  Hcriptoribas,  quos  n.  71  bs. 
recensuimus,  Bardenhewer§87. 
•)  Tom.  1.  p.  2  pag.  242  88. 


145 


8.  Cyrillus  hierosolymitanus. 


146 


76.  Sed  jam  ex  Occidente  redeamns 
in  Orientem  alioeqae  recenseamos 
praeter  s.  Atlianasinm  fidei  doctores. 
6.  Cyrillus  ^)  natns  c.  315  innotuit 
eeieberrimis  snis  catechesibns,  qnibns 
presbjter,  yel,  nt  aliijammalnnt,  epi- 
scopus  recens  ordinatas  a.  350  vel  351 
(jnxta  alios  347  vel  348)  hierosolymi- 
tanns  eatechumenos  tam  egregie  insti- 
tnit.  niibatam  in  iis  tradit  orthodo- 
xamque  doctrinam,  quamvis  initio  nOn 
videretur  agnovisse  sicnt  et  ejus  prae- 
cessor  momentum  controYersiamm, 
qnas  Arius  excitayit,  atque  Athana- 
sianae  causae  jnstitiam.  Hinc  et  Aria- 
norum  non  meminit,  neqne  consub- 
stantialis  vocem  adhibet  in  duis  cate- 
chesibus^),  neque  generatim  in  certa- 
mine  contra  illos  comparet.  Ettm  tamen 
ipsis  postmodum  fnisse  valde  invisum 
illud  probat,  quod  ter  fuerit  sede  pul- 
sus,  et  tertia  vice  ab  a.  367 — 78. 
Interfnit  conciiio  constantinopolitano  I, 
imo  eidem  cnm  episcopo  antiocheno  et 
alexandrino  praefnisse  refert  Sozo- 
m  en u 8  H.  E.  VII,  7.  (t  1 8. Mart.  386). 
Dnm  ecclesiam  hierosolymitanam  fau- 


•)  S.  Cyrilli  ex  Rorore  nepos  Gelaaiug 
Caesareae  Palaestinae  episconus  (367-94) 
Maccurati  limatique  sermonisierturf  juxta 
9.  Hieronymumc.  130,quaedam8cribe- 
re,  sed  celare**,  hinc  mirnm  non  est,  ejus 
periiBseBcripta,  praeterfragmenta,quibu8 
utuntnr  Theodoretus^et  Leontiua 
byzantinus  adversus  Eutychiauos.  P  h  o- 
tiU8  codd.  88  et  89  alia  quaedam  Ge- 
lasio  ep.  caesariensi  tribuit.  Fatetur  ta- 
men.  se  non  potuisse  certo  cognoscere, 
qnis  hic  Gelasms  fuerit,  cum  tres  hujus 
Qominis  fuerint  sec.  lY.  et  V.  Caesareae 
episcopi.  Opera  autem,  quorum  meminit 
sunt  1.  adver»UB  anomoeos  diserta  con- 
scriptuB  forma;  11.  III  de  rebus  in  nicaena 
gynodo  gestis,  quod  opus  est  Gelasii 
cyziceni,  et  Prooemiutn . . .  in  ea,  quae 
ad  ecclesiaaticam  hiBtoriam  Eusebii  Pam- 
phili  a4jiciuntur.  in  quo  meminit  Cyrilli 
avuncuH  sui,  qui  ipsiad  scribendum  auc- 
tor  fuerit.  Cf.  Ceillier  Hist.  g^n^r. 
des  Auteurs  sacr^s  V»,  84  ss. 

')  In  8ua  ad  Constantium  imp.  ep. 
n.  8  profitetur  ^^couBubstantialem  Trinita- 
tem.** 


stissime  regeret,  dnpliei  eam  prodigio 
illnstratam  fnisse  refernnt:  spkndida 
emcis  solis  radiis  fulgentioris  appa- 
ritione  7.  Maj.  35 1  et  terrificis  phae- 
nomenis,  quibns  Judaei  templum  hie- 
rosolymitannm  contra  Christi  vatici'- 
nium  reaedificare  studio  omni  conantes, 
a  coeptb  prosequendo  sunt  deterritit 
Praecipnum  s.  dotitoris  opus  sunt  ejus- 
dem  eatechesea,  qnibns  stilo  non  qui- 
dem  eleganti,  sed  simpliei  et  candido 
succinctam  exhibet  doctrinae  christia- 
nae  summam,  pretiosissimum  anti- 
quitatismonnmentum,  praesertim  quod 
attinet  s.  litnrgiam  et  sacramenta^). 
Praeter  has  cateeheses,  quae  auctoi-em 
nostmm  reddidemnt  celeberrimum,  ex- 
stant  tantum  homilia  in  paralyticum 
ad  probaticam  pisoinam  jacentem,  cu- 
jus  miraculosam  sanationem  secundum 
omnia  expendit  illustratque  adjuncta, 
et  ep.  ad  Constantium  imp.,  qna  eum 
de  visione  signi  cracis  supra  memorata 
certiorem  reddit.  Aliae  ejusdem  quae 
circumfemntur  literae  sunt  suppositae. 
Praestantisslmam  op.  editionem  cura- 
vit^)  A.  A.  Touttee  congr.  s.  Mauri 
(de  quo  cf.  II,  808)  Parisiis  1720; 
Yenetiis  l763,aMigne  recusam  P.  G. 
].  XXXIII;  commodam  cnramnt  W. 
K.  Beischl  et  J.  Rupp,  Monachii 
1 848 — ^60 ;  P h 0 1 i u  s  Alexandrides 
eadem  edidit  Hierosolymis  1867 — 
1868.  t.  2  in  8. 


>)  Propter  summam  quinque  posterio- 
rum  catecheseon,  quae  mystagogicae  di* 
cuntur,  utilitatem  eas  latine  versas  ex- 
hibuimus  inter  opusc.  sel.  S?.  PP.  VI [, 
95 — 141  annotationibuB  illustratas. 

>)  Cf.Bardenhewer  §66:  Fessler- 
J  u  n  g  m  a  n  n  §  92  88. ;  J.  Ma  d  e r  der  hl. 
Cyrillus  B.  v.  J.  in  seinem  Leben  und  seinen 
Schriften,  Einsiedeln  1891;  Nirschl 
II§  106  8.;  Delacroix  St.  Cyrille  de 
Jer.  sa  vie  et  ses  oeuvTes,  Parisiis  1865 : 
LaufkOther  III,  KL.  1290—95;  Mar- 
q  u  a  r  d  t  S.  Cyrilli  H.  de  contentionibu^ 
et  placitis  Arianorum  sententia ;  Bruns- 
bergae  1881;  S.  Cyrillus  H.  baptismi, 
chriBmatis,  eucharistiae  mysteriorum  in- 
terpres,  Lipsiae  1882;  Christologia  (ejus- 
dem^  1885. 


147 


326—400.  S.  Basilius  caes. 


148 


77.  Orienteiu  remotiorexn  bac  aetate 
illustrayit  par  nobiliBsimnm  fratmm: 
s.  Basilius  M.  et  s.  Gregorius 
nyssenus^).  Nati  sunt  Caesareae  in 
Cappadocia  parentibus  nobilibus  et  di- 
vitibus,  praeprimis  rero  christianis. 
Basilii  natiyitas  incidit  in  a.  circiter 
a.  330  yel  331.  Jnfantiam  transegit 
sub  sollicitissima  cura  s.  Macrinae, 
aviae  suae,  quae  fidelissime  inh^esit 
institutioni  s,  Gregorii  Thaumaturgi 
et  persecutionum  tempore  pro  Christi 
confessione  pugn^iYerat.  In  liberalibus 
discipUnis  ab  ipso  patre,  rhetore  in- 
signi,  qui  etiam  Basilius  vocabatur, 
Neocaesareae  fuit  ezcultus:  quo  de- 
functo  earum  contiunayit  studium  Cae- 
sareiie,  Constantinppoli,  dein  et  Athe- 


»)  Terfcius  frater  Petrus  sanctitatis 
laade  pariter  inskrniB  factus  est  episco* 
pus  B&bastenus.  Exstat  tantum  epistola 
(Migue  P.  G.  XLV,  241— 244),  qua  fra- 
trem  Gregorium  rogat,  ut  BasUium  jam 
mortuum  vindicet  adyersus  Eunomii 
apologiam,  qua  hic  impugnaverat  Basilii 
iL  contra  ipsum.  —  A  Basilio  nostro  se- 
cerni debet Basiliu8 ancyranus  episco- 
puB,  artis  medicinae  peritus,  qui  teste 
Hieronymo  de  vir.  Dl.  c.  89  «acripeit 
e&ntra  MarceUutn  ancyranum  et  de  virgi- 
nitate  librum,  et  nonnulla  alia,  et  sub  rege 
Conntantio  macedonianae  seu  semiarianae 
partis  cum  Eustathio  sebasteno  (cf. 
infra  p.  152  a.)  princeps  fuit."  Ejus  scripta 
perierunt,  si  excipias  Memoriale,  quod 
nomine  Buac  factionis  cum  Georgio 
laodiceno  pro  formula  sirmiana  compo- 
suit  asservavitque  Eniphanius  haer. 
73  n.  12—22.  In  synodo  Constantinopoli- 
taua  a.  360  ab  Acacianis  fuit  depositus. 
Cf.  Hefele  Concilien^esch.  I,  675  sa. ; 
P  e  t  e  r  s  KL.  II,  29.  Hic  vero  distingui 
debet  as.  Basilio  ancyrano,  qui  obiit 
CacBareae  2.  Jan.  362,  de  quo  cf.  M  a  r  t  i- 
n  0  V  Ann.  eccl.  gr.  slav.  (1864)  p.  25—27, 
et  alio  B.  Basilio  ancyrano  presbytero 
(t  22.  Mart  363),  de  quo  cf.  Act.  SS.  Mart. 
III,  379—380  (ed.  3.  p.  377— ,378).  — 
—  GeorgiuB,  cujus  mox  meminimuB, 
patria  erat  Alexandrinus.  Arianorum  pa- 
trocinio  factus  est  epiBCOpus  laodicenus. 
KjuB  scripta,  inter  quae  opus  adversua 
Maniehaeoa  et  Vita  Eusebii  emeeetn,  perie* 
runt  (fante  a.  363).  Cf.  Fritz  KL.  V, 
335;  Schladebach  BaBilius  von  A., 
Leipzig  1898  diss.  inauguraliB. 


niS|.  ubi  cum  s.  Gregorio  nazianzeno 
intimam  (369,  juzta  alios  jam  355) 
iniit  familiaritatem  et  exemplarem 
amicitiam.  Post  reditum  aliquamdiu 
rhetoricam  docuit,  sed  »cum  multum 
temporis  impendissem  vanitati,  narrat 
ipse  ep.  223  n.  2»  totamque  fere  ju* 
ventutem  meam  perdidissem  inani  la- 
bore^  quem  in  discendis  infatuatae  a 
Deo  sapientiae  disciplinis  occupatus 
suscipiebam,  ubi  tandem  aliquando 
velut  ex  alto  somno  expergefactus,  re- 
spexi  ad  Impen  admirabile  veritatis 
Evangelii,  ac  vidi  inutilitatem  sapien- 
tiae  principum  hujus  mundi,  qui  de- 
struuntur  (l.  Cor.  2,  6);  miserabilem 
vitam  meam  deflens,  optabam  dari  mihi 
disciplinam,  quae  me  ad  pietatis  dog- 
mata  introduceret.  Ac  mihi  quidem 
ante  omnia  curae  erat,  ut  emendationem 
aliquam  morum  facerem,  quos  diutuma 
cum  improbis  consuetudo  perverterat.  * 
Quare  baptismum  suscepit  lectorque 
ordinatus  est  a  Dianio  episcopo  caesa- 
riensi,  utque  vitam  monasticam  melius 
exploraret)  Syriam,  Mesopotamiam  et 
Aegyptnm  peragravit,  et  in  patriam 
revei*8us,  patrimonio  magna  ex  part<e 
inter  pauperes  distributo,  in  Pontum 
secessit,  ut  vitam  ageret  asceticam  pro- 
pe  Neocaeaaream.  Multos  verbis  et 
exemplo  ad  imitationem  provocavit, 
hinc  plura  condita  snnt  monasteria: 
et  »brevipermutata  est  totius  provin- 
ciae  facies,*  teste  Rufino  H.  E.II,  9. 
Cum  amico  suo  Gregorio,  qui  ipsum 
saepe  invisebat,  regulas  composuit  pro 
illis  monasteriis :  ac  ita  est  fundator 
vitae  monasticae  perPontum  etCappa- 
dociam,  imo  vitae  monasticae,  prout 
modo  adhuc  in  Ecclesia  orientali  viget. 
Interim  ab  Eusebio  caesariensi  metro- 
polita  presbyter  est  ordinatus  (c.  a. 
364),  cui  fidelissime  astitit  temporibus 
illis  turbulentis :  nam  regnante  Talente 
(ab  a.  364)  potente  Arianismi  fautore, 
Ariani  omnia  sibi  permittebant  atque 
metropolim  ipsam  Cappadociae  inva- 
dere  tentabant.  Erat  enim  episcopo 
suo,  teste  Gregorio  naz.  or.  43  in 


14U 


S.  Basllius  caeaariensis. 


150 


laadem  Bas.  n.  .33,  monitor  probus, 
opiiulator  commoduSy  diTinonun  oraca- 
lonim  interpres,  reram  agendaram 
praemonstrator,  senectatis  sabsidiam, 
fidei  adminicalam,  domesticoram  fide- 
lisflimos,  ezternoram  ad  res  gerendas 
aptisaimas.^  Qdam  a.  368  dirissima 
yigeret  Gaesareae  fames,  haereditatem, 
qaae  ei  ex  matris  Emmeliae  morte  ob- 
venerat,  paaperam  sabsidio  impendit. 
Defancto  Easebio  (370)  ipse  ia  sac- 
cessorem  est  electas  non  tamen  citra 
aliomm  contradictionem  et  a  s.  Gre- 
gorio  naz.  amico  sao  ordinatas  est  In 
candelabro  positas  onmibas  praelaxit 
exemplo,  disciplinae  ecclesiaaticae  ftiit 
stadioaissimas,  paci  componendae  cam 
coUegis  in  episcopata  yariis  de  caasis 
tarbatae  soUicitam  impendit  operam,  de 
reformando  clero  sollicitns,  hospitinm 
egenis  et  peregrinis  excipiendis,  lepro- 
sis  carandis  amplissimam  institait,  sed 
in  primis  zelas  ejas  exarsit,  at  obviaret 
tot  malis,  qoae  ondiqae  ex  tarbis  ab 
haereticis  omnis  generis,  at  Arianis, 
Semiarianis,  Macedonianis,  Apollina- 
ristis  ete.  in  Ecclesiam  redandabant. 
Imperterrita  fortitadine  resistebat  Ya- 
lenti  imp.  saa  potestate  tarpiter  aba- 
tenti,  at  Arianismam  abiqae  diffan- 
deret.  Nam  cam  ille  Modestam  pro- 
vinciae  praefectam  ad  Basilinm  mi- 
sisset,  qai  bonoram  proscriptionem, 
exsiliam,  craciatas  ipsamqae  mortem, 
ni  volantati  imperatoris  cederet,  mi- 
nitaretar:  ^si  qaid  aliad  habes,  re- 
posait  placide  Basilias,  id  nobis  mi- 
nitare.  Horam  enim,  qaae  commemo- 
rasti,  nihil  nos  attingit  .  .  .  Qaoniam 
bonoram  proscriptioni  obnoxias  non 
est,  qai  nihil  habet,  nisi  forte  laceris 
et  detritis  hisce  pannis  indiges  ac  paa- 
cis  libellis,  in  qaibas  omnes  mihi  fa- 
caltates  sant.  Exsiliam  aatem  haad 
cognosco,  qai  nallo  loco  circamscriptas 
sam*  etc.  . .  .  Qao  sermone  obstape- 
factas  praefectas:  »Nemo,  inqait,  roe 
ad  hanc  asqae  diem  ita,  nec  pari  ver- 
boram  libertate  est  allocatas.  Neqae 
enim,  ait  BasiHas,  fortasse  in  episco- 


pam  incidisti.*  Beversas  praefectas 
ad  imperatorem  eiqae  missionis  ratio^ 
nem  reddens,  »Imperator,  inqait,  ab 
hT^ias  Ecclesiae  antistite  victi  samas. 
Minis  saperior  est,  sermonibas  firmior, 
verboram  blanditiis  fortior.  Ignavo- 
ram  alias  qoispiam  tentandas  est ;  haic 
aatem  aat  vis  aperte  inferenda  est,  aat 
non  exspectandam,  at  minis  cedat^).< 
Cam  ergo  mari  aenei  instar  se  op- 
posaerit  innovationibas  fraadibusqae 
Arianoram  alioramqae  haereticomm, 
fidem  nicaenam  verbis  scriptisqae  pro- 
pagnaverit,  natantes  in  fide  confirma* 
verit,  discordes  ad  concordiam  pacem- 
que  revocare  sit  nisas  omaibas  omnia 
factas,  ipsi  post  s.  Athanasiam  Oriens 
praeprimis  debet  victoriam  demum 
post  diuturnas  gravesque  pugnas  de 
arianismo  variisque  ejasdem  formis. 
Obiit  Kalendis  Januarii  a  379,  cum 
tantum  spirita  vivens  praeter  ossa  et 
pellem  nulla  praetetea  corporis  parte 
constare  videretur,  rigida  ascesi,  labo- 
ribus  pro  causa  Dei  et  proximorum 
salute  susceptis,  moerore  ob  tot  scan- 
dala  et  mala,  quibus  Ecclesia  affiige- 
batur,  consumptus,  meritis  plenus.  Fuit 
insignis  theologus,  verus  Ecclesiae  do- 
ctor,  pastorum  exemplar,  virtutum  spe- 
culnm,  pauperum  et  indigentium  sol- 
licitus  pater,  prudens  vitae  spiritunlis 
legislator,  liturgiae  reformator,  quem 
propterea  grata  posteritas  ,Magni^ 
encomio  honestavit. 

78.  Praeclarissima  sunt  tanti  viri 
opera.  Inter  polemica  eminent  II.  V 
adversus  Ewtomium  c.  a.  363  vel  364, 
in  quibus  diluit  arianorum  tricas  de 
notione  ingeniti,  consubstantialitatem 
Filii  et  s.  Spiritus  divinitatem  contra 
adversariorum  subtilitates  tnetur.  Cum 
desint  II.  4  et  5  lima  et  accuratio,  vi- 
detur  viris  criticis  eorum  genuinitas 
saltem  dubia :  conjiciunt  aliqui,  eos  ex 


»)  Ita  refert  s.  Gregorius  uaz,  in 
pulcherrima  or.  43  in  s.  Basilii  laudeiu 
habita  n.  48  83. 


151 


326--^.  8.  Basilins  Magnus. 


152 


«liis  Basilii  operibtia  faiase  ab  alio  con- 
cinnatos  et  postea  adjectoa.  6  a  r  n  i  e» 
riuB,  qni  hanc  qnaestionem  accurate 
«xpendit,  eos  genuinos  esee  prorsus 
negat  argomentis  innixas  intemis.  Ca- 
jus  ergo  erant ?  Draesekein  Ztschr. 
fiir  Kirchengescb.  XI  (1890),  22 — 61, 
illos  asserit  Apollinari  laodiceno; 
E  u  nk  Kirchengesch.  Abhandl.  u.  Unter* 
suchnngen  II.  (Paderbom  1899)  291- 
329  bujus  opinionerejectastatpro  Di- 
dymo  alexandrino  comparatione  dili^ 
genti  instituta  inter  hos  libros  et  opera 
Didymi,  qnae  adhuc  supersunt.  -—  D$ 
SpirUu  5.  ai  Amphilochium  Iconii  epi- 
scopum^).  Prodiit  seorsim  cur.  John- 

0  Reperies  hujus  opuscuii  yeraionem 
inter  opuscula  selecta  SS.  PP.  a  nobis 
edita  t.  XXXI  Oeniponte  1875.  A  m  p  h  i- 
1 0  c  h  i  u  s,  qui  s.  Basilio  auctor  fuit  scri- 
bendi  hoc  opus,  e  Cappadocia  erat  oriun- 
dus  et  primum  rhetor  foro  addictus.  In 
solitudinem  postmodum  seceasit  familia- 
rique  amicitia  junctus  eat  s.  Basilio  et 
8.  (Tfegorio  naz.,  qui  eum  magni  fecerunt. 
Iconii  episcopus  mira  Dei  providentia 
olectus  a.  374  synodum  coegit  377,  in  qua 
ad  veraus  Macedonii  haeresim  divinitatem 
8.  Spiritus  anserit,  simul  editaegregia^pp. 
synndica  ad  ep.  Lyciae  episcoporum  Lyca- 
oniae  conscripta  nomine.  quae  adhuc  su- 
perest  (Migne  XXXIX,  93-98):  irao 
scripsit  teste  Hieronymoc.  133,  librum 
de  Sphitu  ».  quod  Deus.  et  quod  adoran- 
<lu8  quodque  et  omnipotens  sit,  qui  tamen 
periit.  Interfuit  synodo  constantinopoli- 
tanae  a.  381  atque  a  patribus  hujus  synodi 
ad  restituendam  fidem  catholicam  per 
Asiae  provinciam  deiegatus  est.  A  Theo- 
dosio  M.  ingeniose  impetravit.  ut  Aria- 
norura  conventicula  prohiberentur.  In 
synodo  Sidae  in  Pamphilia  a.  388  habi- 
\k  25  episcoporum,  cui  praefait,  Messa- 
liauornm  errores  damnavit  (f  p.  394). 
Magna  est  penes  veterea  ejus  auctoritas, 
qui  ipsius  testimoniis  ad  confirmanda 
do^mata  catholica  aaepe  utuntur,  sedejus 
8cnpta,'8i  ejusmodi  fragmenta  excipiae, 
penerunt:  quae  enim  sub  ejus  nomine 
prostant  vel  dubia  vel  spuria  sunt,  ut 
homiliae,  vita  .<<.  BasiUi  etc.  Ipsius  forte 
8unt  Jambi  ad  Selmcum  referti  egregiis 
monitis  adjuvenesliteria  deditoset  non 
sine  pretio  pro  historia  canonis  b.  8cri- 
pturae,  inter  opera  s.  Gregorii  naz.  ed. 
Ben.  11,  1089  88.;  Migne  XXXVII,  1577. 
et  dnepius  seor^im  editi  cur.  Ritters- 


ston,  Oxonii  1892;  cnm  H  IH  ad* 
versua  Eutufmium  cur.  J.  D.  H.  Gold- 
horn,  Lipsiae  1843.  L.  adP9rsus 
Mamchaeos  periit.  —  £x  libris  exe- 
g  e  t  i  c  i  8  supersunt  fiomiliae  novem  in 
Hexaemsrim^  in  quibus  sensmn  per- 
sequitur  literalem  usque  ad  hominis 
formationem,  quam  exposnisse  non  vi- 
detur :  neque  enim  ipsius  sunt  homi- 
liae  duae  ds  hominis  struetura  et  teitia 
de  paradiso,  quae  aub  ejus  nomine  cir^ 
cumferebontur.  Eao  cbroparent  etiam 
inter  s.  G  r  e  g  o  r  li  nysseni  opera  lCigne 
P.  G.  XLIV,  257 — 298.  —  Homiliae 
(13)  in  Psalmos  (praeter  quos  quinque 
aliae  sunt  dubiae)  quibus  praemisit 
»praeclarum  sane,  judiceGarnerio'), 


husii  Altorfiil644:  A.  W.  Cunonis 
Magdeburgi  1795 ;  Bernholdi  Altorffi 
1740  in  8.  Quae  supersuntcerta  veldubia 
edidit  Combefisius,  Parisiis  1644; 
Gallandi  VI,  467—514;  Migne 
XXXIX,  13-130.  Cf.  Fessler-Jung- 
mann  §  115. 

1)  Has  homiiias  quidam  Eustha- 
th  i u B  siye  Eustachius  afer  «ita  transtu- 
lit  in  latinum  c..a.440,  ut  ingenium  doc- 
tissimi  (Basilii)  facundiae  suae  viribua 
aequiparasse  videatur.*^  Ita  de  eoCas- 
8  i  o  d  0  r  u  8  Instit.  div.  lit  c.  1 .  Dicavit 
eam  versionem  Syncleticae  diaconissae. 
Reperitur  ea  .Tersio  ad  calcem  t.  1.  ed. 
maurinae,  et  in  Migne  P.  G.  XXX, 
869—968.  Ea  tamen  non  est  satis  accu- 
rata.  Ab  hoc  Eusthathio  alter  ejusdem 
nominis  distingui  debet  scil.  Eustathius 
Sebastenus  episcopus  quondam  Ba- 
silio  amicitiae  vinculojunctus,  sedhomo 
versipellis  et  dubiae  fidei,  qui  se  post- 
modum  ostendit  in  ArianoB  propensus. 
Hinc  8.  BaBilius  communionem  cum  ipso 
abrupit  fidelesque,  ut  ab  ejus  fraudiDua 
caverent,  monuit.  Verum  Eustathius  eo 
improbitatiB  processit,  ut  epistolam  hae- 
retico  sensu  infectam  Basilii  nomine  ad' 
Apollinarium  confictam  cpargeret  in  vul- 
gus,  qua  de  re  Basilius  in  suis  epistolis 
non  semel  conqueritur.  Cf.  Fessler- 
Jungmann§  101.  Eum  tamen  tuetur 
Fr.  Loofs  Eustathius  v.  Seb.  und  die 
Chronologie  der  Basiliusbriefe.  Eine  pa- 
tristiBche  Studie,  Halle  1898.  Ab  utroque 
distingui  debet  s.  Eusthathius  antio- 
c h  en u  8  de  quo  infra. 

»)  Praefat.  gener.  §  6  n.  30  in  sua  ed. 
opp.  8.  Basilii. 


153 


Opera  exegetica  et  ascetica. 


154 


et  in  priinis  elegans  prooemiom :  quod 
qui  legerit  miram  illam  in  Basllio  di- 
cendi  artem  minbitor,  qno  qaocnnqae 
se  intendisset  ezcellebat.<  Fragmenta 
in  Psafanos  edidit  Pitra  in  Analectis 
sacris  et  classicis  Parisiis  1888  p.  I 
pag.  76 — 103  (cnm  aliqnot.aliis  frag- 
mentisp.  103 — lio).  In  sais  in  psal- 
mos  commentariis  sensai  literali  ad- 
jangit  mondem  et  allegoricam,  et  non 
panca  ex  Origene  matoatar.  —  Com- 
mentarias  in  haiam  (l — io)  qaoad 
formam  non  satis  expolitas  et  limatas, 
alioqain  bonas,  est  dabias  sed  forte 
immeritoi  seculi  tamen  IV ;  ejas  versio 
latina  antiqaa  prodiit  in  biblioth.  ca- 
aineasi  1880  IV,  392—424.  —  Oom- 
mentarias  in  Job  periit  cam  aliis,  qaae 
in  ss.  literas  scripsisse  videtar. 


79.  Ad  ascetica  opera  spectant 
tractatas  tres  praerii,  praeyia  scil.  m- 
9iUutio  aseetica,  qaa  ad  militiam  Christi 
sasdpiendamhortatar;  sermo  dt  asee- 
tica  diedplina,  qoomodo  monachnm 
omari  oporteat ;  sermo  asceticas  de  re- 
nuneiatume  mundi  et  de  perfectione 
spiritaali.  Praefatio  Moraliam  coale- 
scit  ex  daobas  Ubellis  sciL  de  judicio 
Dei  et  de  fide,  Seqaontar  jam  ipsa 
MoraUa  scil.  regalae  octoginta  verbis 
N.  Testamenti  compositae,  qaae  variis 
hominam  conditionibns  conveniant. 
Seqnantar  dao  sermones  aseetid  non- 
nihil  tamen  dabii,  qai  sant  velati  in- 
trodactio  ad  seqaentes  regulaa  fusiue 
traetatas  (55)  et  ad  regulaa  brevius 
traetataa  (313),  pro  monachis,  qnae 
interrogationibas  et  responsionibas 
constant.  Continent  eae  vernm  sapien- 
tiae  spiritaalis  thesaarom  non  solnm 
pro  monachis,  sed  pro  christianis  om- 
nis  conditionis  virtatis  et  solidae  pie- 
tatis  stadiosis;  Scriptarae  vero  testi- 
monia  tam  apte  et  concinne  applicat 
et  explicat,  at  plares  gravesqae  qaae- 
stiones  docte  dilucideque  solvantar. 
Maxima  earum  commendatio  est,  quod 
vel  ad  nostram  nsque  aetatem  vigcant 


atque  serventur  a  monachis  ecdesiae 
orientalis.  Utrasque  regnlas  Bufi- 
nus  latine  vertit  et  in  onam  redegit 
reguiam,  qaae  constat  ex  203  quae- 
stionibus  cum  earum  responsionibus. 
Habes  hanc  versionem  cum  praefatione 
Bufini  in  Codice  reg.  monast.  ed.  ab 
Holstenio  Augustae  V.  1759  I,  67- 
108.  Poenitentiae,  quae  subjiciuntur^ 
pro  regularum  transgressoribos  et  cofi- 
eiUuiionee  aaceUcae  (34),  qoibus  mo- 
nachis  plura  praescribantur  vel  saltem 
commendantnr,  dubiae  sunt  originis, 
sicut  et  duo  IL  de  baptismo  pulchri 
alioquin  et  ad  mores  informandos  uti- 
lissimi,  hinc  aigumenti  potius  ascetici 
quam  dogmatici.  Prodierunt  opuacula 
aecetica  latine  versa  in  pp.  IV  distri- 
buta,  Bomae  1 748 1. 4  in  8.  —  Spurius 
est  I.  de  vera  virgnUtiUia  integritate. 
—  £x  homUiie  dogmaticis,  exegeticis, 
moralibus  et  panegyricis  24  saltem 
sunt  genuinae  ^),  in  quibus  mascula  se 
prodit  eloquentia:  quare  dignissimae 
sunt  quae  theologorum  manibus  assi- 
due  terantur:  propter  eas  meiito  s. 
Basilius  inter  principes  oratores  chri- 
stianos  numeratur.  Inter  illas  celebris 
est  homilia  seu  tr.  ad  juvenes,  quomodo 
ex  geniilium  lihria  utUUatem  percipere 
poseini :  hinc  propter  controversias  de 
hoc  argumento  subinde  excitatas  seor- 
sim  saepe  prodiit,  ut  caris  C.  A.  F. 
Fremion,  Parisiis  1819  cum  ver- 
sione  gallica,  ed.  egr^^;  ib.  1894 
interprete  Sommer;  Lotholz,  Jenae 
1857  cum  versione  germanica;  Wan- 
dinger,  Monachii  1858;  Bach, 
Monster  1 900  etc.  Sagaciter  monet  iu 
ea,  quid  cavendum,  quid  utiiitatis 
etiam  ad  morum  institutionem  inde  sit 
capiendum.  Aliquot  ex  homiliis  Bu- 
f  i  n  u  s  latine  vertit  Migne  P.  G.  XXXI, 
1723—1794. 


»)  Habentur  etiam  sermones  24  rf^  wo- 
ribus,  quos  ex  s.  Basilii  opp.  diligenter 
coUegit  Simeon  Metaphrastes,  in  qui- 
bu8  de  8U0  nihil  apponit,  nisi  forte  ver- 
bum  ad  nexum  seutentiarum  compieu- 
dum.  Quare  ut  Basiliani  haberi  possunt. 


155 


326—400.  S.  Basilius  Magnus. 


136 


80.  Ex  ejos  epistolis,  rejectis  sporiis 
dubiisque,  cujusmodi  sont  ep.  ad  L  i  - 
banian),  Jalianam  apostatam, ad«* 
yersas  Eanomium  haereticom,  ad 
Apollinarem  laod.(cf.  saprap.  1 52  a.) 
etc.  supersant  319  vel  forte  325.  Eae 
plane  sant  elegantes,  qaas  ejas  ma- 
gisterLibanias,  praecipaaseo  tempore 
rhetor,  maximi  fecit,  admodam  pretio- 
sae  et  atiles  pro  historia  iilias  temporis 
et  controversiis  tanc  agitatis^).  Inter 
€as  sant  magni  momenti  pro  disciplina 
poenitentiali  tres  «p.  canonieae  ad  Am- 
philochiam.  Nam  LUurgia  sab  ejas 
nomine  per  Orientem  yalgata^),  talis 
qualis  nanc  habetar,  ejus  sit  opus,  non 
satis  liquet  Eam  habes  in  Daniel 
Ood.  liturg.  Eccl.  orientalis,  Lipsiae 
1K53IV,  421 — 438.  Alia  opera,  quae 
sub  ejas  nomine  circumferuntur,  dubia 
vel  spuria  praetermittimus.  Unanimes 
autem  sunt  eruditi  in  depraedicanda 
operum  s.  Basilii  praestantia.  Mirantur 
scil.  »in  scriptis  Basilii  orationis  per- 
spicuitatem  eximiam,  facundiam,  sin- 
gularem  quandam  in  Scripturis  inter- 
pretandis  facilitatem,  verborum  dele- 
ctum  et  sententiarum  gravitatem; 
praesertim  felicissimus  est  in  seligen- 
dis  exemplis  aptis,  in  rerum  natura 
explicanda  et  in  praeceptis  morum  ap- 
tissime  deducendis.  In  homiliis  ejus 
nlhil  otiosum,  nihil  redundans  inve- 
nitur,  in  illis  densa  sunt  et  compacta 
omnia,  nervorum  et  virium  plena,  cum 
omnibus  condita  dicendi  festivitatibus, 
tum  praeclarissimis  saluberrimisque 
praeceptis  refertissima.  Nihil  autem 
est  inter  opera  Basilii  et  forte  in  tota 
antiquitate  ecclesiast  ica  magi  s  eruditum 
lectuque  dignius,  qnam  ejusdem  epi- 
stolae,  quae  vivam  imaginem  ipsius  s. 


>)  De  earum  chronologia  cf.  praeter 
L  0  o  f  8  op.  supra  cit.  i>.  152  a.  V.  E  r  n  b  t 
Ztschr.  filr  KG.  XVI,  626—664. 

*»  De  eju9  litnrgia  fuse  et  erudite  dis- 
serit  PropBt  Katholik  1882  11,  561  — 
582:  1883  1.,  1—27:  113— 14\  ;  et  Litur- 
prie  dee  IV.  Jahrh.  und  deren  Reform. 
Manster  1893  p.  377—412. 


Basilii  et  Ecclesiae  illias  aetatis  ex- 
hibent^).^  Inter  editiones  eminet  ea, 
quam  adomavit  J.  Gamier,  absolvit 
vero  Maranus  uterqud  e  congr.  s. 
Hauri  Parisiis  1721—30  t.  3  in  f; 
emendata  et  aucta  curaL.de  Sinners 
ib.  1839  t.  3  in  4;  recepta  et  locuple- 
tata  pluribas  additamentis  a  Migne 
P.  a.  t.  XXIX— XXXU;  Animadver- 
siones  in  s.  Basilii  M.  opera,  supple- 
mentum  editionis  Garaerianae  secun- 
dae  edidit  A.  Jahnius  Bemae  1842 
fasc.  1.  in  t.  1. 

81*  S.  Gregorius  irater  junior 
erat  s.  Basilii,  qui  cum  sorore  s.  Ma- 
crina  multnm  contalit  utpote  aetate 
major  ad  eum  in  omni  pietati  et  literis 
solide  instituendum :  qoamobrem  Gre- 
gorius  eum  gratus  patrem  atque  ma- 
gistrum  appellat.  Cum  jam  lectoris  in 
ecclesia  munere  fnngeretur,  nimio  rhe- 
torices  studio  abreptus  sacra  militia 
relicta  ad  munus  docendi  rhetoricam 
se  transtulit:  veram  amicorum,  s.  Gre- 
gorii  naz.  in  primis,  hortationibus  mo- 
tus  paulo  post  in  solitudinem  secessit 
atque  vitam  degit  asceticam.  Invitus 
in  episcopum  Njssae  in  Cappadocia 
electus  est  (371),  sed  mox  etiam  gra- 
vissimas  passus  Arianoram  insectatio- 
ntfs,  ab  eisdem,  favente  Demosthene 
Cappadociae  vicario,  synodo  habita  de- 


i)Ita  Fessler-Jungmann  §  105, 
et  in  annot.  additur:  nViri  doctissimi 
pronunciare  non  dubitint,  s.  Basilium  vel 
praestantisaimifl  Graeciae  oratoribus  P  e- 
ricli,  Lysiae,  Isocrati,  Demos- 
t  h  e  n  i  eloquentiae  palmam  praeripere.** 
Cf.  de  Basilio  Bardenhewer  §  67, 
cujus  encomium  cf.  iufra  p.  165  a.,  qui 
copiosam  literaturam  exhibet:  Peters 
KL.  2*,  24—29 ;  prolegomena  ed.  mauri- 
nae  etc. ;  de  meritis  exegeticis  W  e  i  a  s 
die  grossen  Kappadocier  fiuiliua,  Gregor 
von  Nazianz  und  Gregor  von  Nyasa  als 
Exegeten.  Ein  Beitrag  zur  Gesch.  der 
Exegese,  Braunsberg  1872;  Nir8chl§129 
K  r  a  n  i  c  h  der  h.  Basilius  in  seiner  Stel- 
lung  zum  Filioque,  Braunsber^  1882; 
E.  S  c  h  0 11  die  Lehre  des  h.  Basiiius  von 
der  Gnade,  Freiburg  1801  in  8:  P.  Al- 
In  rd  St.  Basile,  Parisiis  1899  etc. 


157 


S.  Gregoriu8  nyssenuM. 


15H 


positus  fait  (a  375).  Animiun  ejus  tot 
malis  graviter  afflictum  fidelissimus 
amicas  Gregorins  naz.  solatas  est  con- 
firmayitque.  Post  Yalentis  obitum  (a. 
378)  ei  ad  sunm  redire  licuit  gregem 
magnaque  fidelis  populi  exsnltatione 
est  receptns.  Interfait  variis  synodis, 
at  antiochenae  (379)  ad  componendum 
schisma  occasione  ordinationis  Mele- 
tii  ^)  in  episcopum  obortnm,  quae  tamen 
camit  fracta,  constantinopolitanae  I 
(38l)f  in  qua  magna  erat  ejns  aucto- 
ritasy  etc.  Post  a.  394  ejus  non  am- 
plius  occurrit  mentio. 

82.  Multa  reliquit  de  variis  argu- 
mentis  opera.  Inter  opera  dogma- 
tica   eminet   ejus    oratio    eatechetica 


I)  Meletius  inelitenensis,  quondam 
sebastenud  epidcopus,  ab  Arianis  promo- 
tus  est  (c.  a.  360  vel  361)  ad  sedem  an- 
tiocheaam.  Cum  vero  fidem  profiteretur 
orthodoxam,  pluresque  ad  eam  revocaret, 
mox  ab  iisdem  Arianis  sede  dejectus  a 
Constantio  in  exsilium  missus  atque  Eu- 
zojus  ei  substitus  est.  Sub  Juliano  rediit 
Antiochiam,  sed  iterum  sub  Valente  rele- 
gatus  noanisi  eo  defuncto  (378)  reverti 
ei  licuit  ad  sedem  suam.  Interfuit  synodo 
constantinopolitanae  (a.  381),  qua  du- 
za  ite  obiit.  Magni  factus  est  a  patribus 
praecipuis,  ita  a  Gregorio  nostro,  qui 
orationem  fnnebrem  in  eum  habuit ;  et 
ob  eximias  virtutes  non  solum  ab  Eccle- 
sia  orientali,  sed  et  ab  occidentali  inter 
sanctoa  colitur.  8.  Epiphanius  haer. 
73  n.  29—33  ejus  orationem,  quae  Aria- 
norum  iram  succendit,  nobis  aaservavit. 
De  ipBO  Bchiamate,  quod  duravit  ab  a. 
330—415,  cf.  Hefele  KL.  VIII,  1228-33. 
—  Distingni  ab  eo  debent  Meletius 
Theodori  in  sede  mopsueBtena  successor, 
Nestorii  assecla,  hinc  in  conc.  ephesino 
(a.  431)  depositus.  Ejua  eptslolas  (11)  cum 
epistolia  aliorum  patrum  ad  synodum 
ephesinam  ediditLupus  Lovanii  1682 
in  4;  et  M  e  1  e  t  i  u  s  monachus  dictus,  qui 
tamen  et  philosophus  et  medicae  artis 
peritus  fuisse  videtur.  Exstat  ejus  1.  de 
natut\t  hominis,  in  quo  variis  ex  auctori- 
bus  nunc  fere  deperditis  describit  corpo- 
ris  huaiani  structuram:  eum  habes  in 
M  i  g  n  e  P.  G.  LXIV,  1075—1327.  Floruit 
torte  sec.  X.  Cf.  F  a  b  r  i  c  i  u  a,  qui  BibL 
gr.  IX.  304  —307  alios  saltem  octo  nomine 
M  e  1  e  t ii  insignitos  recenset. 


tnagna  quae  est  eximius  tractatus  de 
modo,  quo  ethnici,  jadaei  atque  here- 
tici  sunt  instituendi,  ut  christiana  re- 
ligione  quam  optime  imbuantur^). 
Translatae  et  assntae  sunt  in  fine  c. 
ultimi  aliunde  quaedam  lineae  (2ft), 
quae  etiam  in  pluribus  desunt  codici- 
bus.  Ipsa  etiam  oratio  videtur  fuisse 
interpolata  ab  Origenistis,  reperitur 
saltem  in  ea  (c.  25)  error  Origenis 
de  salute  omnium  hominum,  imo  vel 
daemonum.  —  Libri  seu  orationes  XII 
(juxta  aliorum  computationem  XIII) 
corUra  Eunomium,  quibus  fidemcatho- 
licam  adversus  Arianos  et  Basilii 
fratris  sui  defuncti  opus  adversus  Eu- 
nomium  tuetur,  opus  prolixum,  quod 
a  Photio  codd.VI.Vll  (Migne  P.  G. 
CIII,  5 1 )  laudatur  ob  venustatem,  splen- 
dorem,  mirificam  jucunditatem  et  ob 
argumentorum  copiam :  hinc  est  unum 
ex  praecipuis  operibus  adversus  Aria- 
nismum.  —  Tr.  brevis  de  fide  ad  Sim- 
plicium  seu  de  Patre  et  Filio  et  Spi- 
1  itu  8.,  initio  et  fine  mancus,  fragmen- 
tum  forte  operis  majoris,  in  quo  Filii 
et  Spiritus  s.  propugnat  divinitatem. 

—  Ad  illustrandum  dogma  de  ss.  Tri- 
nitate  spectant  etiam  opuscula:  Ad- 
versus  Graecos  de  communihus  notioni- 
bus,  scil.  expositio  philosophica  termi- 
norum,  quibus  antiqui  in  exponendo 
mysterio  ss.  Trinitatis  usi  sunt  ex.  gr. 
Deus,  essentia,  persona,  hypostasis  etc. 

—  Similis  argumenti  est  tr.  De  eo 
quod  non  putandum  sit,  tres  deos  dici 
oportere  ad  Adlabium,  et  duo  proli- 
xiores  sermones  adversus  Arium  et  Sa- 
bellium  et  contra  Macedonianos  a  Gard. 
Mai  reperti  et  editiinbibhnovat.IV^). 


•)  Eam  edidit  gniece  et  latine  Kra- 
binger  Monachii  1838,  addita  oratione 
funebri  in  Meletium. 

>)  L.  ad  Eustachium  de  s.  Trinitate  et 
quod  Spiritus  s.  sit  Deus  est  dubius :  al» 
aliis  s.  Basilio  (cf.  Migne  P.  i\. 
XXXII,  684— 6f)2)  tribuitur:  Tr.  ad 
Petrum  fratrem  suum  de  diffet^entia  essen- 
tiae  et  hypostasis  est  ep.  38  s.  B  a  s  i  l  i  i : 
ep.  ad  Evagrium  monachum  (or.  45  inter 
orationes  s.  (iregorii  naz.)  forte  ests.  Gre- 


loV 


326—400.  S.  Gregorius  nysseuus. 


160 


—  Aniiirh$tieu8  adversua  ApoUina' 
rium^)^  in  quo  hqjus  refellit  erro- 
ree,  Yerbnm  camemecoelo  attoliBseet 
mentem  in  Christo  supplesse.  Hnjus 
velnti  snpplementum  est  tr.  eonira 
ApoUinarium  adTersos  Theophilnm 
ep.  alex  —  Dialogaa  de  anima  H  resur' 
reetione  habitas  inter  ipsum  et  s.  Macri- 


fforii  Thaumaturgi,  ut  supra  p.  99 
jam  meminimuB. 

1')  Apollinaris  (Apollinarius)  initio 
quidem  bene  meruit  de  christiana  juyen- 
tnte.  Cum  enim  Julianufi  apoetata  pro- 
hiberet  Christianos,  ne  publicas  adirent 
humaniorum  literarum  scholas,  ipse  se- 
quens  patris  exemplum  satis  feliciter 
carmina  pangebat  de  argrQmentis  biblicia. 
Exstat  Fttalmorum  paraphrasis  versibuB 
hexametris  (M  i  ff  n  e  P.  U.  XXXIII,  1313- 
1538).  £tiam  in  literis  sacris  adeo  profe- 
cit,  ut  magnam  adeptus  sit  eruditionis 
famam,  et  in  b.  Soripturam,  teste  Hie- 
r  o  n  y  m  o  c.  104,  innumerabilia  conacri- 
beret  volumina,  et  etiam  adcersus  P<  r- 
phyrium  triginta  11.,  qui  juxta  eundem 
Hieronymum  inter  cetera  ejus  opera  vel 
maxime  probantnr.  Qnare  Vincentius 
Lir.  in  suo  commonitorio  de  eo  ita  acri- 
bit  c.  11:  «Nam  quid  illo  praestantius 
acumine,  exercitatione,  doctrina  ?  Quam 
multas  illa  haereses  multis  voluminibus 
oppresserit,  quot  inimicos  fidei  confuta- 
verit  errores,  indicio  est  opus  illud  tri- 
gintd  non  minus  librorum  nobilissimum 
ac  maximum,  quo  insanas  Porphyrii  ca- 
lumnias  magna  probationum  mole  con- 
fudit**  etc.  Factus  est  Laodiceae  episco- 
pu8  a.  362,  sed  circa  incarnationis  myste- 
rium  erravit,  pro  quo  errore  multo  scri- 
psit,  et,  ut  facilius  diffunderentur  e'us 
scripta  in  vulgus,  a  suis  asseclis  et  mono- 
physitis  nomine  alicujus  patris  catholi- 
ci  inscribebantur.  Et  revera  Draeseke 
in  op.  ApoUiuarios  vou  Laodicea.  8ein 
Leben  und  seine  Schriften  (quae  super- 
sunt  in  appendice  exhibet)  Lipsiae  1892 
(in  Texte  u.  U.  VII  fasc.  3.  4)  ipsi  asserit 
argumentis  tamen  non  semper  satis  vali- 
dis  exposilionem  fidei  prolixiorem  sub 
<  1  r  e  g  o  r  i  i  Thaumaturgi  nomine  vulga- 
tam  ;  1.  de  incarnatione  Dei  Verhi  sub  no- 
mine  Athanasii  editum ;  II.  4  et  5. 
Antirrheiici  adversus  Eunomium  sub  no- 
uiine  8.  B  a  s  i  I  i  i ;  Coh>  rtationem  ad  gen- 
tiles  et  expositionem  fidei  Justino  tri- 
butos ;  primos  trea  II.  de  Tt*initaie  T  h  e  o- 
d  0  r  e  t  i  nomine  inscriptos ;  aliquot  epi- 
i<tola.<  J  ulio  t.  tributflH  etc.  In  ejiiKinodi 


nam  sororem  snam  (unde  etiam  inr 
scribitar  Macrinid)  occasione  mortis 
8.  Basilii  i^N^mm  fratris,  liber  aBaronio 
dictos  >aareas,*  rernm  gravitate,  tam 
dispatandi  sabtilitate  et  dictionis  ele- 
gantia  commendandas,  in  qno  Macrina 
ipsa  morti  proxima  de  matuo  etiam  m 
coelo  occarsa  dispatat:  sed  dolendum 
eam  infici  erroneis  0  r  i  g  e  ni  s  opinioni- 
bas«  Vitiatam  eam  faisse  ab  Origenistis 
testatar  Germanas  CP.  apad  Pho- 
tiam  cod.  233.  Seorsim  prodiit  cora 
J.  G.KrabingerLipsiael837;  Oeh- 
ler  ib.  1850.  Adscribitar  ipsi  a  qai- 
basdam  alias  de  anima  1.,  qai  tamen 
potias  videtar  fragmentam  operis  N  e- 
m  e  s  i  i  ^).  —  £p.  sea  liber  contra  faium 
sea  dispatatio  com  ethnico  philosopho, 
inqno  valide  impagnat  astrologiam  ja- 
diciariam.  —  Tr.  ad  Hierium  Cappa- 
dociae  praefectam  de  infantibtis  qui 
praematura  morte  ahripiuntur.  —  Se- 
lecta  teetimonia  adversus  Judaeos  non 
videtar  opascalam  genainnm,  saltem 
est  interpolatom. 


conjecturis  ei  praeiverunt  saltem  ex  parte 
L  e  q  u  i  e  n  diss.  2  in  opp.  s.  Jo.  Damas- 
ceni, C a 8 p a r i etc.  Cf.fiardenhewer 
§  61  n.  4;  Caspari  Alte  und  neue 
Quellen.  Christiauia  1879;  Schwan 
KL.  l,  1087  ss. ;  K  r  fl  g  e  r  Real-Enc.  f.  pr. 
Th.  1«,  671-676. 

•)  Nemesius  hic  exeunte  sec.  IV.  vel  V. 
ineunte  Emesae  in  Phoenicia  episcopus 
scripsit  opus  sat  prolixum  et  eruditum 
de  natura  hominis^  quo  exhibet  secuudum 
principia  christiana  psychologiam  et 
anthropologiam.  Circa  animarum  ori- 
ginem  obscuiius  loquitur,  ut  videri  pos- 
sit  favisse  Origenis  errori  de  animarum 

fraeexsistentia.  Prodiit  opus  in  Gal- 
a  n  d  i  bibl.  t.  VII,  et  in  Migne  P.  G.XL, 
479—840  secundum  editionem  Chr.  Fr. 
Matthaei,  Halle  18()2.  Versionem  la- 
tinam  forte  ab  Alfano  archiepiscopo 
salernitano  (t  1085)  adornatam  edidit 
Holzinger  Lipsiiie et Pragae  1 887 iu 8. 
Cf.  D  0  m  a  ri  s  k  i  Die  Lehre  dee  Nemesius 
aber  das  Wesen  der  Seele,  Mttnster  I8i)7; 
Die  Psychologie  des  N.,  ib.  19()0.  Cf. 
FeKsler-Jungmann  §  120;  Bar- 
denhewer§69n.  11:  StemmerKL. 
IX,  94. 


161 


Gregorii  nyss.  op«  exegetdca  et  ascetica. 


162 


83.  Ad  opera  exegetica^)  spectant: 
Explicatio  apologetica  in  Hexaemeron, 
sapplementum  veluti  operis  gemim 
fratris  Basilii,  nam  diffidliora  quaedam, 
quae  hic  in  suis  ad  populum  concioni- 
bus  omiaerat,  pertractat,  alia  yero,  quae 
minus  bene  intellecta  fuerant,  amplius 
exponit  et  tuetur.  Liber  de  ?u>mini8 
opifieio^),  quo  fratris  m  Hexaemeron 
opus  absolvit  atque  praestat  quod  ille 
cogitaverat  quidem,  sed  scrip^sse  non 
yidetur.  Latine  illum  vertit  D  i  o  n  y  - 
si u s  Exiguus  (Migne  P. L.  XVII,  345- 
408)^).  In  his  duobus  operibus  prae 
ceteris  sensus  literalis  rationem  habet. 
—  Sed  eo  magis  allegorias  sectatur  in 
I.  de  vita  Mosis,  in  quo  vitam  Mosis 
tamquam  virtutis  normam  proponit, 
hinc  inscribitur  etiam  de  tnta  perfecta, 
et  in  II.  2  de  psalmorum  inecriptioni- 
hu8,    in    quibus    disserit   etiam    de 


»)  Die  Mehrzahl,  scribit  Barden- 
hewer  §  69  n.  2,  der  une  erhaltenen 
Schiiften  entf&llt  auf  das  Gebiet  der  £xe- 
gese,  wiewohl  die  St&rke  Gregors  nicht 
auf  diesem  Felde  liegt.  Wie  er  Uberhaupt 
der  Gelehrsamkeit  und  dem  Scharfsinn 
dc8  Origenes  eine  sehr  weiigehende  Ver- 
ehrung  entgegenbringt,  so  zeigt  er  sich 
in  den  meisten  seiner  exegetischen  Ver- 
auche  insbesondere  von  den  hermeneuti- 
schen  Grunds&tzender  Alexandriner  stark 
beeinflusst  Namentlich  liebt  er  es,  so- 
zusagen  hinter  jedem  Worte  des  bibli- 
schen  Textes  einen  Schatz  sittlicher  Be- 
lehmngen  zu  suchen  und  zu  flnden  und 
ninunt  er  zu  diesem  Ende  keinen  Umstand 
den  Literalsinn  in  bedenklicher  Weise  zu 
Terflachtigen  oder  auch  Yollst&ndig  preis- 
zugeben. 

<)  Seorsim  prodiit  cura  Leunclayii 
Basileae  1567  in  8.  Ceterum  cf.  H  i  1 1  des 
hL  Gregorius  v.  Nyssa  Lehre  v.  Menschen 
^stematisch  bearbeitet  C5ln  1891. 

*)  Perperam  tribuuntur  Gregorio  hom. 
duae  in  verba  Scripturae :  J^bciamus  ho' 
minem  etc. ;  quae  etiam  inter  opp.  s.  Ba- 
silii  reperiuntur,  ne<}ue  tamen  ipsius 
eunt  Suppositum  panter  eet  opusculum 
aeu  fragmentum  majoris  op.  De  eo,  quid 
m^  ad  ipwgmem  Dei  et  ad  eimilitudinem 

Sligne  XLIV,  1327—1346),  quod  po- 
uaestAnastasiae  Sinaitae (sec. VIL^, 
8ub  cajug  i^omine  impressum  legitur  ea. 
J.  Tarino,  Parisiis  1624  p.  559  ss. 
Hnrter,  KomeDciator  I  ed.  111. 


Psalmorum  fine,  ordine,  distributioue, 
brevem  dein  priorum  58  psalmorum 
expotitionem  addit.  Subjicitur  demum 
hom.  in  Ps.  VL  —  Homiliae  octo  in 
Eccleeiaeten,  quibus  tria  priora  capita 
ezplanat.  Ejus  exposUio  (Jantici  canti' 
eorum  constat  homiliis  X V  et  pertingit 
ad  VI,  9.  Id  autem  »quod  describitur 
in  hoc  cantico,  ipso  interprete  (hom.  l)| 
est  apparatus  nuptialis ;  id  vero,  quod 
intelligitur,  est  animae  humanae  cum 
Deo  conjunctio.  *  —  De  oratione  in  ge- 
nere  et  speciatim  de  oratione  dominica 
sunt  lectudignissimae^),  sicut  ethom/ 
VJII.  de  beatitudinibus,  —  Tractatus  in 
illud:  Quando  sibi  eubjecerii  omnia 
(l.  Cor.  15|  28))  dubius  est  vel  saltem 
interpolatus :  favet  enim  nimis  aperte 
Origenis  erroribus  de  salute  omnium 
hominum  etiam  perditissimorum.  — 
Epistola  de  Engaatrimytho  seu  Pytho* 
uissa  (l.  Beg.  28)»  in  qua  probat,  non 
veram  Samuelis  animam  regi  Saul  ap* 
paruisse,  sed  daemonem  in  prophetae 
specie. 

84.  A  s  c  e  t  i  c  a  praeter  plura  ex  exe- 
geticis  sunt :  Tr.  quid  nomen  profeasiove 
Chrietianorum  aibi  velit,  hinc  de  pro- 
fessione  christiana,  quae  continetur 
imitatione  J.  Christi;  de  perfectione  et 
qualem  oporteat  esse  Christianum;  de 
proposito  secundum  Deum  seu  de  scopo 
Christianorum,  quae  est  institutio  ad 
religiosoB.  —  L.  pulcherrimus  et  subli- 
missimis  refertus  sensibus  de  mrgini' 
tate^)  scriptus  est  a.  370,  cum  post  suam  a 
mundana  vita  conversionem  in  desertum 
secesserit.  —  Huc  spectant  quoque 
quidam  ex  ejus  sermonibus.  Horum 
vero  alii  sunt  dogmatici,  inter  quos 
eminet  oratio  de  deUate  Filii  et  Spiri" 
tus  s,  et  de  fide  Abrahami  In  oratione 
in  suam  ordinationem  (de  qua  tamen 
nihil  occurrit)  pariter  agit  de  divini- 
tate  Spiritus  s.    Alii  ex  ejus  sermoni- 


i)  Eas  aeorsim   edidit   Krabinger 
Landshuti  1840. 

<)  Eum    seorsim  edidit   Livinejua 
Antverpiae  1574. 

6 


163 


326—400.  8.  Gregorius  nysaenus. 


164 


bos^)  sunt  panegyrici,  nt  in  laudem  s. 
8tephaniProtomartjris,Theodori 
M.,  quadraginta  MM.,  s.  Basilii  fra- 
tiissui,  s.  Ephraemi  syri;  alii  fune- 
bres,  nt  de  Meletio,  Pnlcheria, 
etFlacilla  imp.,  qoibns  af&nes  snnt 
Ftto^nts.  Gregorii  Thanmatnrgi  et 
sororis  snae  natn  majoris  s.  Macri- 
nae.  —  Snpersnnt  epiatolae  (2^)^  inter 
qnas  speciali  mentione  dignae :  JEpistda 
canonica  ad  Letejnm,  qna  remedia  cano* 
nica  statnit  contra  grayiora  qnaedam 
peccata»  nti  sunt  apostasia  a  fide  ortho- 
doza,  magia,  varia  luxnriae  genera,  ho- 
micidia,  sacrilegia,  latrocinia  etc.;  ep. 
de  euntibus  Hierosolymam  et  ep.  ad 
aororea  Eustaehiam  et  Ambrosiam  fUi" 
amgue  Basilissa,  in  qnibus  commoda 
qnidem  agnoscit  ez  yisitatione  locornm 
sanctomm  rednndantia,  sed  et  abusns 
in  ea  saepe  occurrentes  reprehendit: 
qna  in  re  pietatis  zelo  abreptns  yehe- 
mentiori  ntitnr  stilo.  Immerito  vero 
protestantes  sec.  16.et  17.  ad  eas  pro- 
Yocamnt  contra  pietatem  siye  liceitatem 
talium  peregrinationnm :  neqne  enim 
propter  abnsns  merito  reprehensione 
dignos  pietatis  exercitium,  quod  com- 
munis  probat  Ecclesiae  sensus,  et  vel 
ipsa  sana  ratio  commendat,  contemnere 
licet. 

85.  S.  Gregorins  post  Basilinm  et 
Gregorinm  nazianzenum  inter  patres 
Orientis  excellit')  atqne  in  primis  me- 
mit  de  dogmatibus  ss.  Trinitatis,  in- 


*)Dubii  Bunt  Bermones  alioquin  ele- 
gantes  m  diem  natalem  D.  N.  J,  Chrisii;  et 
de  occureu  Domini,  de  Deipara  Y.  et  de 
justo  Simeone  seu  in  festum  Purificatio- 
nifl  b.  M.  V.  —  Adhortatio  ad  poenitentiam 
et  hom.  inprincipiumjpuniorum  videntur 
esse  A  B  t  e  r  i  i  amaaeni. 

«)  Cf.  Bardenhewer  §  69  n.6:  Gre- 
gors  eigentiimliche  Bedeutung  beruht  in 
Beiner  philosophischen  BegrUndung  und 
Vertheidigung  des  kirchlichen  Glaubens. 
£r  ist  Gelehrterf  und  zwar  ebensowohl 
Philosoph  wie  Theologe.  Ftlr  die  Auf- 
^be  und  Thatigkeit  des  Seelsorgers  und 
ueB  Kirchenftlrsten  hat  er  weit  weniger 
Geschick  und  Talent  bekundet 


camationis  et  resnrrectionis.  Stilo  uti- 
tnr  non  tam  eleganti  atque  illi  dao, 
splendido  tamen,  sed  aliqnando  artifi- 
ciosiore,  nnde  inter  difficiUores  Ecde- 
siae  scriptores  nnmeratur.  Nimio  in 
Origenem  fertur  stndio,  hinc  qnaedam 
ejus  opera  hnjns  erroneis  inficiuntar 
opinionibus,  nisi  ea,  nt  plnres  conji- 
cinnt,  postea  ab  Origenistis  fnerint 
interpolata^).  Deest  htyus  opemm  edi- 
tio  accnrata  et  omnibus  nnmeris  abso- 
luta:  nnde  forte  factnm  est,  ut  ejas 
non  tam  &equen8  sit  nsns  in  theologia 
atqne  aliomm  patmm.  Post  alias  edi- 
tiones  prodiemnt  ejns  opera  cnra 
Fronto  Ducaei,  Parisiis  1603  inf., 
sed  latine  tantnm;  graece  etiam  ib. 
1615  t  2  in  f.,  cum  appendioe,  ib. 
1618  editore  et  partim  interprete  Jac. 
Gretsero;  hinc  ib.  1638  t.  3  in  f. 
Temporis  lapsn  plura  alia  reperta  et 
editafaereaZaocagni,Garacciolo, 
Gallandio,  Mai,  quae  simnl  col- 
lecta  prodiemnt  in  M  i  g  n  e  P.  G.  XLIV- 
XLVI.  Novam  editionem  inchoamnt 
Forbes  Burntisland  1855;  Oehler 
Halae  1865,  sed  nentra  est  absolnta^). 
Illa  complectitur   tantum   Apologiam 


1)  Hoc  data  opera  tuetur  S.  Germanus 
CP.  in  1.  inBcripto  Retribuens  etleg^timuB 
seu  de  vera  et  legitima  retributione,  cujus 
mentionem  &cit  PhotiuB  ood.  233 
(Migne  CIII,  1105  ss.),  «Libri  autem, 
quoB  insidiifl  excipere  haeretici  moliti 
aunt  et  (^uos  Germanus  yeritatis  propug- 
nator  pnmarius  ab  latronum  insultu  sine 
noza  servayit,  sunt  Dialogus  ad  Macri- 
nam  sororem  de  anima  et  1.  catechetieue 
et  ille  qui  de  perfecta  vita  narrationem 
continet."  Ita  P  h  o  t  i  u  s  L  c.  De  Gregorii 
Nysseni  doctrina  et  yindiciiB  fuse  agit 
y  i n c e nz i  in  op.  S.  Gregorii  N.  et  Ori- 
genis  scripta  noya  recensio,  Romae  1834. 
t.  1.  Cf.  Diekamp  die  Gotteslehre  des 
h.  GregoriuB  yon  NyBsa.  Ein  Beitraff  zur 
Dogmengeschichte  der  patriatiachen^it, 
Milnster  1896 ;  et  aliofl  apud  B  a  r  d  e  n- 
hewer  §  69n.  12. 

*)  De  Gregorio  Nisseno  praeter  plures 
alioB  cf.  Fessler-Jungmann  §11188. 
Tillemont  M^moires  IX,  561—617. 
732-44,  Venetiis  1732;  Nirschl  H, 
135  SB. 


165 


S.  Gregorius  naziaazenua. 


166 


«n  Hexaemeran,  de  canditione  hominia 
et  ez  parte  de  viia  Mayeis;  haec  11. 
dogmatioos.  Flora  8.  Gregorii  opascnla 
prodienmt  in  Oehleri  bibliotheca 
PF.  Lipsiae  1858 — 1859  t.  4  in  8. 

86.  Sequitnr  jam  tertiojn  illios  il- 
lustris  temarii  cappadocii,  quo  maxime 
hoc  seculo  illustrata  fuit  orientalis  Ec- 
elesiay  splendissimum  sidus  s.  Grego- 
rius  nazianzenuB,  qui  et  cogitationum 
sublimitate  et  nobilitate  eloquentiae  s. 
Basilium  et  hujus  firatrem  Gregorium 
nyssenum  praecellit  ^).  Natus  est  intra 
a  324 — 29 ;  juxta  alios  c.  330  in  pago, 
cui  nomen  Arianzus,  prope  Nazianzum  >), 
patre  Gregorio  quondam  ethnico,  qui 
tamen  Nonnae  piissimae  uxoris  monitis 
et  precibus  conyersus  est  ad  fidem 
Christi  factusque  postmodum  episcopus 
nazianzenus.  A  matre  peroptime  fuit 
institutus  in  omni  pietate  christiana^). 
Studiie  operam  dedit  Gaesareae  Cappa- 
dociae,  ubi  primum  cognovit  Basilium, 
dein  Caesareae  in  Falaestina,  Alexan- 
driae,  demum  Athenis,  ubi  Julianum 
fnturum  caesarem  oognoTit,  sed  etmoz 


^)  Es  i8t  nicht  unberechtigt,  inquit 
Bardenhewer  §  67  n.  8,  Basilius  als 
den  Mann  der  Thatf  Gregor  Ton  Nazianz 
ala  den  Meister  des  Wortes,  und  Gregor 
von  Nyssa  als  den  Denker  zu  bezeichnen. 

*)  Benolt  ostenditin  Rerue  des  qq.  hist. 
21,  146—37  eum  neque  ante  a.  324,  ne- 
que  post  a.  329  esse  natum. 

•)  Frater  ejus  aetate  junior  erat  C  a  e- 
sarius  professione  medicus  vel  in  aula 
imperatorum,  unde  magnis  honoribus 
fait  auctus ;  a  Yalente  factus  est  Bithy- 
niae  praefectus.  Yel  in  aula  Juliani  apo- 
statae  strenue  fidem  servavit.  Precibus 
monitiBque  parentum  fratri8<]^ue  de  ani- 
xnae  ipsius  salute  maxime  solhcitorum  et 
periculo  vitae  occasione  terrae  motus 
territus  cogitavit  de  derelinquenda  aula. 
Morbo  correptus  baptismum  suscepit  de- 
ceBsitque  (368  vel  369).  Oircumferuntur 
«ub  crjnsnomine  JHc^ogi  /Kseu  quaestio- 
nes  et  responsiones  theologici  et  philo- 
flophici  argumenti  (197),  sed  communi 
fere  eruditorum  consensu  suppositae  cen- 
aentur.  Eas rex^eries apud Gallandi  V I, 
1-^152;  Migne  P.IJ.  XXXVIII,  851— 
1190.   Cf.  J  0  c  h  a  m  KL.  U,  1660. 


male  de  ipso  auguratus  est,  quum  ejus 
habitum  moresque  conspiceret.  In  pa^ 
triam  reversus  (a.  360)  baptismum 
suscepit  totumque  exinde  se  Deo  con- 
secravit  solitudine  et  ascesi  quam  ma- 
xime  delectatus.  Cum  vero  patei*  suus 
Arianorum  deceptus  fraude  formulae 
ariminensi  subscripsisset,  non  quieviti 
donec  pater  edita  confessione  plane 
orthodoxa  animos  ovinm  commotos  pa- 
casset.  Invitus  presbyter  ordinatus  est 
forte  c.  a.  361 :  sed  mox  tanto  territus 
onere  in  solitudinem  confugit  ad  ami- 
cum  suum  suaeque  fugae,  quae  multos 
offenderat,  rationem  reddidit  in  nobi- 
lissima  oratione  apologetica  de  fuga 
eua^).  Mox  tamen  rediit  amore  con- 
civium  pertractus  et  exemplo  Jonae 
excitus  patremque  suum  ac|juvit  in  ad- 
ministranda  sua  ecclesia:  quamvis  enim 
solitudine  delectaretur,  quam  primum 
Ecclesiae  bonum  ejus  postularet  opem, 
promptus  aderat.  A  Basilio  ordinatus 
est  Sasimorum  episcopus,  induci  tamen 
non  potuit,  ut  stabilem  hujus  ecclesiae 
in  se  susciperet  curam  eamque  fbrte 
ne  adiit  quidem.  Defuncto  patre  suo 
prope  centenario  (373  yel  374)  con- 
civium  precibus  coactus  nazianzenae 
ecclesiae  administrationem  saltem  tem- 
porariam  admisit.  Cum  vero  concives 
cnnctarentur  novum  eligere  pastorem, 
viribus  jam  fractus  Seleuciam  Isauriae 
secessit  (375),  totumque  ascesi  se  de- 
dit.  Summo  moerore  affectus  est  ob 
nuncium  mortis  carissimi  fidelissimi- 
que  amici  Basilii  (379)  quasi  media 
parte  sua  multatus. 

87.  Tristissima  interim  erat  eccle- 
siae  constantinopolitanae  conditio  sub 
Valente  imp.  penitus  ariano:  fides  ex- 
sulabat  orthodoxa,  nulla  amplius  re- 
licta  fuit  aedes  sacra  catholicis.  Beg- 
nante  jam  Theodosio  spes  illuxit  re- 
stauralicniB  fidei  catholicae.  Accersitus 


i)  ]g)am  habes  latine  versam  inter  opus- 
cula  a  nobis  edita  XL,  1 — 119;  seorsim 
edidit  et  A 1  z  o  g  Friburgi  1858 ;  1868. 
6* 


167 


326 — 400.  S.  Gregorius  nazianzenuB. 


16S 


ad  illam  regendam  ecclesiam,  non  est 
conctatas  Gregorius,  yenitqne  in  anxi 
liom  (a.  379)  et  breyi  admirabili  sna 
eloqnentia,  pmdentia,  pietate,  rem  re- 
stitoit  catholicam  porgayitqae  dyita- 
tem  ab  haeresi  et  non  obstantibus  ac- 
cerrimis  Arianoram  insectationibas  yel 
cam  vitae  pericalo  plorimos  haereticos 
ad  veram  redazit  Ecclesiam.  Qaa  oc- 
casione  Hieronjmas  ejas  fiuna  attractus 
Constantinopolim  ad  eam  aadiendam 
venit,  qaamobrem  eam  saom  appellat 
praeceptorem  (de  yiris  ill.c.  1 17).  Hinc 
ananimi  fideliam  saffragio  in  episco- 
pam  est  electas  ^)  ipso  eam  sedem  mo- 
deste  recasante.  Electionem  commani 
calcalo  comprobarant  patres  in  syno- 
dam  tunc  congregati  (381):  qaare  in 
sede  constantinopolitana  est  collocatas. 
Qao  facto  mox  dissidia  orta  sant  inter 
synodi  patres,  etiam  propter  hanc  ejas 
in  sedem  OP.  promotionem:  qaare  s. 
praesal  qaod  diu  cogitaverat,  exsequi 
statuit,  episcopatu  se  abdicare  illa 
prophetae  verba  asurpans :  Si  prapter 
me  commoia  est  ista  tempestas,  d^icite 
me  m  mare,  ut  vos  jaetari  desinatis 
(Jon.  1,  12).  Ante  discessum  coram 
150  episcopis  populoque  civitatis  egre- 
giam  habuit  orationem  (42)  praestan- 
tissimum  artis  oratoriae  exemplum,  in 
qua  statum  ante  suum  adventum  tri- 
stem  hujns  ecclesiae  confert  cum  pro- 
spera  ejus  conditione  praesenti,  fidem 
de  Trinitate  exponit,  dissidia  inter 
episcopos  deplorat.  Nazianzum  rever- 
sns  et  hujus  ecclesiae  administratione 
se  exuit  atque  Eulalium  ei  praeficien- 


|)  Magnas  ei  molestias  ea  occasione  cre- 
avit  M  a  X  i  m  u  8  Cynicus  seu  philosophue 
patria  alexandrinus,  qui  ae  insinuavit  in 
Oregorii  animum  doli  nescium  ab  eo- 
que  loco  amici  fidelis  et  coadjutoris 
habebatur.  Sed  Maximus  ambiens  epis- 
copatum  auctoritate  Petri  alexandrini 
missis  CP.  quibusdam  episcopis  aegyptiis 
in  episcopum  est  ordinatus.  Yenun  mox 
cum  suis  episcopis  a  populo  et  clero  sede 
et  civitate  pul«u8  est.  Cf.  quae  supra  de 
60  exHieronymo  de  viris  ill.  c.  127 
notavimuB. 


dum  curavit,  totumque  exinde  se  oon- 
templationi  atque  operum  scriptioid 
dicavit:  quotamen  non  obstaate  solli- 
citudinem  retinuit  boni  communis  ec« 
clesiarum,  et  harum  pro  viribaa  nite* 
batur  promovere  ordinem  et  pacem. 
Laboribus  carisque  senio  morbisque 
confectus  obiit  c.  a.  389  vei  390. 

88.  Inter  ejus  opera  eminent  ora^ 
tiones  (45)  vere  classicae  ob  fidei  sin- 
ceritatem ,  conceptuiun  nobilitatem» 
eloquentiae  elegantiam.  Palma  vera 
debetur  quinque  orationibus  de  theo^ 
logia  CP.  habitis  quarum  intuitu  prae 
reliquis  patribus  nomen  ,theologi' 
promeruit^).  lis  continetur  compen-^ 
dium  veluti  tract.  de  Deo  uno  et  trino» 
Duae  orationes  (4.  et  5.)  sunt  invectivae 
in  Julianum  imp.  probabiliter  post  ejoa 
mortem  (26  Jun.  363)  editae.  Prodie* 
runt  seorsim  cura  MontaiguEtonae 
1610  in  4.  cumNonni^)  collectione  et 
expositione  historianim  (ultra  138)» 
quarum  in  iis  meminit  Gregorius.  Eam 
exhibet  et  MigneXXXYI,  985-1058. 
Aliae  orationes  sunt  morales,  festivalea^ 
panegyricae,  ut  ins,  Athandsium  (21.)»^ 
in  8.  Basilium  M,  (43.),  funebres  m 
patrem  Gregorium  (or.  18.  al.  19.),  in 
Caesarium  fratrem  (or.  7.  al.  10.)  #* 
Gorgoniam   sororem  (or.  8.  al.   11.), 


1)  lllarum  versionem  latinam  edidimua 
interSS.  PP.  opuac.  sel.  t.  XXIX  Oeni- 
ponte  1873.  Prodierunt  cum  quibusdam 
aliis  orationibuB  et  ep.  ad  Cledonium  eto. ; 
graece  et  latine  cura  Goldhorn,  Lip- 
siae  1854.  critice  cum  iutroductione  et 
annotationibus  cur.  J.  A.  MasonCam- 
bridge  1899. 

*)  Quis  fuerit  hic  N o nn  u  b,  non  aatia 
liquet.  Alii  eum  dicunt  gente  Aeg^tium, 
ur  be  Panopolita,num,  abbatem,  qui  vi3.erit 
a.  410.  Juxta  Patzig  de  Nonnianis  in 
lY  orationes  Gregorii  naz.  commentariia* 
(progr.)  Lipsiae  1-890,  auctor  harum  ool- 
lectionum  noruit  ineunte  sec.  VI.  in  Syria 
vel  Palaestina  ipsumque  Nonni  nomea 
nonnisi  co^jecturis  inniti.  Ejusmodi  col* 
lectiones  compilavit  etiam  in  or.  8.  Gre* 
gorii  in  s.  Basilium  et  in  or.  de  saonB  lo^ 
minibuB,  quas  habes  M  i  g  n  e  ib.  1057 — 
1073. 


169 


Gregorii  naz.  opera. 


170 


oratio  in  lautem  Maximi  alez.,  qnae 
postea  in  laudem  Heronis  philosophi 
ialso  inacripta  est  (or.  25.  al.  23.)* 
HaramdeeemYeloctoBafinas  aqui- 
lejenuiB  e  graeco  tranatolit  in  latinom, 
eaque  yersio  prodiit  Argentinae  1508 
in  4.  In  orationes  XIX  reliquit  £  1  i  a  s 
cretensis  ^)  eommentarios  haud  indoctos, 
quos  latine  versoa  edidit  Leanclavios 
Basileae  1571;  graece  primum  Alb. 
JahninMigneP.G. XXXVI,  737— 
902.  —  Praeter  Eliam  Gregorii  ora- 
tionesillastrarantMaximas  M.,  Ba- 
silias  Min.  et  Nicetas,  de  qaibas 
imfra.  —  Seqaantar  episMae  243, 
qaae  hodiedam  adhac  exstant,  de  qai- 
bos  scribit  Fessler- Jangmann 
S  109:  »In  plerisqae  Gregorii  ep.  plas 
micat  ingenii,  eraditionis  et  elegantiae, 
qoam  doctrinae  circa  religionem  et  dis- 
dplinam  ecclesiasticam.  Sant  tamen 
nonnallae,  in  qaibas  dogmata  et  qaae- 
stiones  morales  samma  perspicaitate 
tractantar.  Ceteram  in  omnibas  sais 
ep.  laconicam  maximebrcYitatem  amat.  * 
Inter  eas  eminent  daae  ad  Cledoninm 
presbyteram,  in  qnibas  contra  ApoIIi- 
naxiataa  incamationis  dogma  taetar; 
contra  eosdem  agit  in  ep.  ad  Nectariam 
saom  in  sede  constanthiopolitana  sac- 
cessorem^).   —    Saccedont    plarima 


1)  Jam  controTerBia  est  inter  eruditos, 
qnando  hic  Elias  vixerit.  Juxta  ali- 
qnos  ipse  idem  est  cam  E 1  i  a  metropolita 
cretensi,  qui  interfiiit  oonc.  nicaeno  II.  a. 
7g7 ;  juxta  0  u  d  i  n  comm.  de  script.  eccl. 
1,  d49  8.  colL  l[,  438  iioruit  prion  sec.  X 
dimidio ;  juxta  J  a  h  n  medio  sec.  XI.  Ei- 
dem  Eiiae  tribuuntur  Expositio  in  J  o  a  n- 
nia  Climaci  Scalam  ParadUi,  ingens  et 
maegrande  opus,  hactenua  ineditum; 
AeftpoitMadDionyBium  monachumde 
YII  eiusdem  interro^ationibuB,  quae  ha- 
bes  in  Leunclayii  Jus  graeco-roma- 
nom,  Francofurti  1B96  p.  335—341.  — 
Etiam  aliquot  Bcriptores  anonymi  reli- 
qaerunt  Bcholia  seu  commentaria  in  quas- 
dam  Gregorii  orationeB,  qnae  habes  apud 
Migne  P.  G.  XXXVI,  933-984;  1205— 
1256. 

*)  NectariuB  patria  tarsenais  in 
Cilicia,  ante  auam  in  epiBcopum  oonstan- 
ianopolitanum  electionem  (381)  senator 


(507)  eixxBdem  poemaia,  qaae  prodant 
ingeniam,  sed  minas  artem  yere  po6ti- 
cam.  Ea  composait,  at  occarreret  apol^ 
linaristis,  qai  errores  saos  carminam 
ope  in  yalgas  disseminabant,  et  at 
ostenderet,  christianos  scriptores  eth- 
nicifl  non  esse  inferiores,  neqae  reli- 
gionem  christianam  stadiam  hamana- 
ram  abhorrere  literaram.  Inter  ea 
poSmata^)  alia  snnt  dogmatica  (38), 
alia  moralia  et  ascetica  (40),  alia  histo- 
rica  (206)  etc.  Oarmen  praecipaam 
historicam  est  illad  de  tita  eua,  quod 
conferri  potest  cam  s.  Aagastini  con- 
fessionibas.  Tragoedia  inscripta  Chri- 
8tu8  patiene,  non  est  ipsias ;  forte  G  r  e- 
gorii ,  qai  circa  542  episcopas  antio- 
chenas  ftdt,  at  testatar  Eyagrias 
hist.  eccl.  Y,  6 ;  jaxta  alios  scriptoris^) 
sec.  nonnisi  XI.  yel  XII.  Carmina  com- 


erat  et  praetoris  munere  Confltantinopoli 
fungebatur  (f  29.  Oct.  397).  Parum  cete- 
rum  innotuit  unusque  tantum  Buperest 
ejus  sermo  de  fegto  a.  Theodon  et  de  je- 
junio  et  elemosjna  inter  opera  s.  Joannis 
ChryBOstomi  Migne  P.  G.  XXXIX. 
1821—40. 

»)  Cf.  M.  SchubachDe  b.P.Gregorii 
Naz.  theologi  carminibua  commentatio 
patrologica,  Confluentibus  1871 ;  B  a  u  m- 
gartner  Gesch.  der  Weltlit.  IV  c.  3; 
qui  p.  41  de  eo  scribit :  Die  Starke  Gre- 
gors  besteht  in  der  Feinheit  und  FUlle 
der  Sprache,  der  Leichtigkeit  der  Porm, 
der  Genauigkeit  des  theologisch-dogma- 
tiflchen  AusdruckeB  bei  inniger  WSxme 
des  Gefdhls  .  .  .  Seine  Sprachge walt  zei^t 
sich  am  gl&nzendsten  darin,  dass  er  die 
feinsten  Bpeculativen  BeerifiBbeBtimmun- 

fea  80  nattbrlich  in  die  Formen  der  alt- 
laBfliBchen  Sprache  zu  giessen  weisB,  als 
wftre  diese  ffleichsam  als  natttrlicheB 
Yehikel  der  christlichen  Theologie  ent^ 
standen  . . .  Wer  Hesiod  oder  Dante  be- 
wundert,  der  wird  ihm  noch  mehr  Be- 
wunderung  zoUen  mllBBen,  da  er  von  den 
Tiefen  der  Gottheit  Dinge  weiss,  von 
denen  der  heidnische  Dichter  keine 
Ahnung  hatte,  sie  aber  mit  einer  Feinheit 
und  Bestimmtheit  behandelt,  welohe  jene 
des  groBsen  Florentiners  noch  weit  Uber- 
triffb. 

*)  Cf.  J.  G.  Brambs  de  auotoritate 
tragoediae  christianae,  quac  inscribi  aolet 
yptax^  wk^Qiv,  Gregorio  naz.  falso  attri- 
butae,  Eichstaett  1883. 


171 


326 — 400.  S.  Gregoiius  nazianzenus, 


172 


mentariis  iliustravit  C  o  s  m  a  s  melodus 
(de  quo  infra),  qnae  cl.  Mai  reperit 
ediditque  in  Spicil.  rom.  1 11;  Migne 
XXXVIII,  340— 68  J .  Paraphrasin  vero 
carminum  arcanarum  reliqnit  David 
Niceta  (t  post  880),  quam  accnrate 
post  alias  ed.  iterom  dedit  typis  Em. 
Dronke  Gottingae  1840»  etMigne 
1.  c.  685 — 842.  Prooemium  ad  hanc 
paraphrasim  babes  ib.  CV,  577 — 582. 

89.  Totus  est  s.  Gregorius  in  suis 
scriptis  dogmaticis,  ut  profligatis  er- 
roribus  labe£Eu:tatam  Trinitatis  doctri- 
nam,  Filii  et  Spiritus  s.  divinitatem 
firmaret,  illustraret,  vindicaret  doctor 
diyinitus  excitus  adversus  Arianos  et 
pneumatomachos.  In  scriptis  yero  asce- 
ticis  se  ezhibet  virginitatis  praeconem 
vitaeque  coenobiticae,  quam  ardenter 
et  coluit.  Merito  de  ipso  ita  judicat 
Bufinus  (ProL  in  11.  ab  ipso  trans- 
latos):  >yir  per  omnia  incomparabilis, 
verbo  et  operibus  clarus,  splendidissi- 
mum  lumen  scientiae  Christi  ecclesiis 
praebuit,  dum  ea  docuit,  quae  fecit. 
Hujus  neque  vita  aliquid  probabilius 
et  sanctius,  neque  fide  puiius  et  rectius, 
neque  scientia  plenius  et  perfectius  in- 
veniri  potest,  utpote  qui  solus  sit,  de 
ctgus  fide  ne  dissidentes  quidem  inter 
se  partes  et  studia  disputare^)  potue- 
rint,  sed  id  obtinuerit  meriti  apud  Do- 
minum  et  ecclesias  Dei,  ut  quicunque 


1)  Et  revera  dum  haeretici  ex  aliispas- 
sim  patribus  plura  objiciunt  contra  yaria 
fidei  catholicae  dogmata,  nunquam  forte 
invocant  s.  Gregorii  auctoritatem.  Cf. 
praeter  auctoria  jam  laudatos  Weiss 
op.  supra  citp.  156a;  Hergenrttther 
die  Lehre  von  der  gOttl.  Dreieinigkeit 
nach  dem  hl.  Gregor  v.  N.  dem  Theo- 
logen  mit  Berlicksichtigunp  der  Rlteren 
und  neueren  Darstell.  dieses  Dogma, 
Eepensburg  1850;  A.  Benott  St.  Grr6- 
goiredeN.  Paris  1876;  1885  t.  2;  Tille- 
m  o  n  t  IX,  305—560  cum  annot.  p.  692— 
731;  Httmmer  des  hl.  Gregor  v.  N. 
Lehre  von  der  Onade,  Kempten  1891; 
Nirschl  II  §  132  ss.;  Potthastp.  1348; 
praeprimis  Bardenhewer§68;Fe8B- 
ler-Jungmannl,  532—565. 


ausus  fiierit  doctrinae  ejus  in  aliquo 
refragari,  ex  hoc  ipso,  quia  ipse  sit 
magis  haereticus,  arguatur.  Manifestum 
namque  indicium  est,  non  esse  rectae 
fidei  hominem,  qui  in  fide  Gregorio  non 
concordat.  *  —  Opera  ejus  coUecta  edi- 
derunt praeter antiquiores  Billiuset 
Morellus  Pariaiis  1609  t.  2;  1630; 
Coloniae  1690.  Kovam  accuratissimam 
editionem  coepit  Clemencetex  congr. 
s.  Mauri,  cujus  t.  1 .  prodiit  Parisiia 
1778,  alter  nonnisi  1840,  cura  D.  A. 
B.  Caillau;  pluribus  aucta  recepta 
est  a.  Migne  PG.  t.  XXXV— XXXVIII. 
Praemittitur  docta  praefatio  generalia 
ed.  maurini,  necnon  accurata  vita  ex 
ipsius  s.  doctoris  scriptis  ab  eodem 
adomata.  Sequuntur  vita  a  Gregorid 
presbytero^)  graece  scripta  (Migne  PG. 
XXXV,  241 — 305),  veterum  et  recen- 
tiorum  testimonia  in  laudem  s.  Gre** 
gorii,  B  i  1 1  i  i  praefationes  etc. 

90.  Dubiae  admodum  fidei  estMar-» 
cellus  ancyranus  episcopus,  qui  in 
concilio  nicaeno  fortiter  se  opposuit 
haeresi  arianae,  adeo  ut  promeruerit 
legatorum  pontificis  et  dein  Julii  L 
laudem :  neque  destitit  in  impugnandiB 
Arianis.  Hinc  scripsit  adversus  Aste- 
r  i  u  m  ^)  Arianorum  cory  phaeum  de  sub* 


>)  Quis  fuerit  hic  Gregoriua  diBpu- 
tant  eruditi,  sed  nihil  certi  aut  de  per- 
8ona  aut  de  ejus  aetate  proditum  est. 
Juxta  alios  floruit  aec.  VII.  vel  VIII.,  imo 
forte  nonnisi  sec.  X,  quo  haec  vita  satis 
Yulgata  fuit,  nam  in  magno  ecclesiae 
consessu  encomii  vice  jubente  episoopo 
lecta  est.  Forte  hujus  Gregorii  est  etiam 
oratio  in  sanctos  CCCXV2II  deifero»  patrcB 
nicaenos  et  Constantinum  piissimum 
imp.,  quam  habee  in  Migne  P.  G.  CXI, 
419—441. 

«)  Hic  AsteriuB, testeHieronymo 
de  vir.  ill.  o.  94,  scripsit  «in  ep.  ad  Ror 
manos,  et  in  evangelia  et  psalmos  com* 
mentaria,  et  multaalia,.quae  a  suae  par* 
tis  hominibuB  studioBiBsime  leguntur.*^ 
Haeo  tamen  exciderunt  praeter  eanotiiio* 
nem  Pls.  1 V,,  quam  graece  et  latine  M  o  n  t- 
f  a  u  c  0  n  in  nova  colL  PP.  et  graecorum 
Bcriptorum,  Paris  1706  IV,  18^30  pub» 
lici  juris  feclt.  Natione  erat  Cappadox, 


173 


MarcelluB  ancyr.,  DidymiiB  alex. 


174 


jeeiiam  Dotnini  Ckriati,  cajas  scripti 
tantam  exstant  &agmenta  in  op.  Eu- 
sebii  adyersiis  ipsnm  et  de  ecclesiastica 
thefdogia.  Veram  in  iis  oppngnandis 
yidetar  excessisse  et  incidisse  in  Sa- 
bellianiamam :  saltem  higas  erroris 
fait  ab  illis  accasatas  et  in  concilio 
conatantinopolitano  a  336  damnatas 
sedeqae  dejectas.  In  ejas  locam  ordi- 
natas  est  Basilias:  Easebio  insaper 
caesariensi  manas  datam,  at  contra 
eam  scriberet.  >Porro  ille  (Marcellas), 
refert  Hieronymas  c.  86  devir.ill., 
defendit  (in  epistola  de  fide  a.  337  vel 
338,  apad  Epiphaniam  haer.  72 
n.  2)  se  non  esse  dogmatis,  ciyas  ac- 
casatar,  sed  commanione  Jalii  et  Atha- 
nasii,  romanae  et  alexan^rinae  arbis 
pontificam,  se  esse  manitimi.  *  In  con- 
cilio  qaoqae  sardicensi  dedaratas  est 
orthodoxas  et  a.  345  sedi  restitatas. 
Interim  Ariani  in  variis  conciliis  enm 
iteram  damnarant  et  a.  349  coactas 
est  sedem  saam  relinqaere.  Geteram 
etiam  Basilias,  Hilarias,  Chry- 
sostomas,  Epiphanias  eam  non 
habaerant  pro  orthodpxo,  venim  tamen 
non  esse  videtar,  s.  Athanasiam 
commanionem  cam  eo  revera  abra- 
pisse.  Forte  de  eo  obtinait  qaod  8  a  1- 
picias  Severas  de  eo  dixit  Chronici 
n,  37:  »Antea  innocens,  postea  de- 
pravatas.*  Obiit  a.  374.  Viri  eraditi 
sabseqaentiam  secaloram  inter  se  dis- 
sentiont  de  ejas  orthodoxia^).   Hanc 


frofessione  magister  rhetoricae  (sophista). 
idem  christiaxiam  estamplexas,  sed  tem- 
pore  peraecutionis  sub  Maximiano  sacri- 
ncavit,  hinc  forte  nunquam  ad  dignita- 
tem  ecclesiasticam  fnit  promotus.  Yixit 
saltem  ad  a.  341. . 

1)  Cf .  de  hac  contro  versia  R  e-t  t  b  e  r  g, 
Marcelliana,  ubi  habes  fragmenta  ope- 
mm  Gottingae  1794;  Elose  Geschichte 
nnd  Lehre  aes  Marc.  und  PhotiiiuB,  Ham> 
burff  1837;  Wilenborg  Ueber  die  Or- 
thodoxie  des  M.  v.  A.,  Mfinater  1859 ;  Th. 
Z  a  h  n  M.  V.  A.  Ein  Beitrag  zur  Greschichte 
der  Theol.,  Gotha  1867.  De  Marcelli  op., 
qaorum  exstant  tantum  quaedam  frag- 
menta,  cf  Bardenhewer  §61  n.  3; 
KanlenKL.  VIII,  660.  .  . 


negant  Tillemont,  Petavias, 
Schelstrateetc.,  eam taentar M Q h- 
ler,  Nat.  Alexander,  Montfaacon 
Diatxiba  in  bibl.  nova  PP.  et  apad 
Migne  XVIII,  1277  —  1299,  in  qna 
provocat  ad  legationem  Eugenii  diacorti 
pro  eausa  MarceUi  et  confessionem 
fidei  eccle&iae  ancyranae,  qaam  Atha« 
n  a  s  i  a  s  cam  aliis  episcopis  safiragio 
sao  et  sabscriptione  comprobarant  etc, 
Aliis  videtnr  non  tam  circa  fidem  err 
rasse,  qnam  modo  loqaendi  seqne  ex** 
plicandi  ^). 

91.  In  Aegypto  inclarait  Didymas 
alexandrinas,  c.  a.  310  natas,  qai 
>capta3  a  parva  aetate  ocalis  et  ob  id 
elementoram  qaoqae  ignaras,  tantam 
miracalam  sui  omnibas  praebait,  at 
dialecticam  qaoqae  et  geometriam,  qaae 
vel  maxime  visa  indiget,  nsqae  ad  per«» 
fectum  didicerit  (s. Hieronymaade 
vir.  ill.  c.  109).*  » Miscebat,  addit  Ba- 
finas  H.  £.  n,  7,  precibas  stadia  ae 
laborem  et  jages  continuatasqae  vigi-' 
lias  non  ad  legendam, ,  sed  ad  aadien- 
dam  adhibebat,  at  qaod  aliis  visas,  hoc 
illi  conferret  anditas.  Cam  vero  post 
lacabrationis  laborem  somnas,  at  fieri 
solet  legentibns  advenisset,  Didjmas 
silentiam  illad  non  ad  qaietem  vel 
otiam  datam  dacens,  tamqnam  animal 
raminans  cibam,  qaem  ceperat,  ex  in- 
tegro  revocabat  et  ea,  qviae  dadam  per- 


^)  Plua  jam erravit  Photinuede Gal- 
lograecia,  Marcelli  discipulus,  Sirmii 
episcopns,  qui  ^Hebionis  haeresim  iu^ 
ataurare  conatus  est.  Poatea  a  Yalenr 
tiniano  'principe  pulaus  ecclesia,  plura 
scripsit  volumina,  in  quibus  vel  praeci- 
pua  sunt  contra  gentes  et  ad  Valentinia- 


perierunt.  Haec  errorum  teate  V  i  n  c  e  n- 
tio  lirinensi  Comraonit.  c.  12  (al  17J 
aumma:  „DicitDeum  aingulum  esse  ei 
solitarium  et  more  judaico  confitendum; 
Trinitatia  plenitndiuem  negat,  nec  ullam 
Dei  Verbi  aut  ullam  Spiritua  s.  putat 
esse  peraonam.  Christum  vero  hominem 
taniummodo  aolitarium  asaerit,  cui  prin- 
cipium  adacribit  ex  Maria,"  Obiit  ciroa 
a.  376. 


176 


326—400.  Didymus  alexandrinuB. 


176 


currentibtis  aliis  ez  librorain  lectione 
icognoverat,  memoria  et  animo  reteze- 
bat,  ut  non  tam  audisse,  qnae  leota 
ftierant,  qaam  descripsisse  ea  mentis 
snae  paginis  videretor.  Itu  brcTi  Deo 
docente  in  tantam  diyinaram  bomana- 
nunque  rerom  emditionem  ac  scien- 
tiam  venity  ut  scbolae  eccleaiasticae 
doctor  ezsisteret.  *  Ultra  secali  dimi- 
diom,  etsi  laicas,  scbolam  rezit  et  era- 
ditionis  fama  vel  Isidorum  Pelasiotam, 
Rufinam,  Palladiam  attrazit  necnon 
Hieronymum,  qai  in  prol.  comment.  in 
ep.  ad  Epbes.  ita  testatar:  »Naper  ob 
faanc  vel  mazime  causam  Alezandriam 
perrezi,  at  viderem  Didjmam,  et  ab 
eo  in  Scriptaris  omnibos,  qaae  babe- 
bam  dubia,  sciscitarer.  *  Et  in  ep.  50 
se  eam  et  Gregoriam  naz.  in  Scripturis 
sanctis  habuisse  catecbistas  affirmat. 
Decessit  senez  c.  a.  395.  Gomposait 
qaam  plurima  opera,  sedtesteHiero- 
nymo  (c.  Rufinum  1.  l.  n.  6)  »aper- 
tissimus  Origenis  propagnator  eat,*  et 
(1.  2  n.  16)  >apertis8ime  in  Origenis 
Bcita  concedit^,  binc  Eutychiua  episco- 
pus  constanstinopolitanus  cum  aliis 
episcopis  medio  sec.  VI.  in  eum  cum 
illo  anathemadizit^)i  quod  renovarunt 
synodi  oecumenicae  YI  et  VII:  sed 
>certe  inTrinitate,  teste  Hieronymo 
1.  c.  1.  2  n.  16,  catholicus  est^ 

92.  Ez  ejus  operibus  plura  perie- 
runt;  adhuc  supersunt:  Libri  III  de  88, 
TrinUaU  a  Mingarelli  reperti  et 
editi  Bononiae  1769  in  f.  Hujus  pro- 
lizi  op.  veluti  complementum  est  liber 
plane  egregius  de  Spiritu  s.,  cujus  ver- 
sio  tantum  ezsistit,  sed  ab  ipso  s.  Hie- 
ronjrmo  ob  libri  praestantiam  adomata. 
Nam  rogatus  a  Damaso  P.  ut  de  Spiritu 
8.  scriberet,  maluit,  ut  ipse  fatetur  in 
praef.  suae  versionis  alieni  operis  inter- 
pretem  ezsistere,  quam  alienis  se  co«- 
loribus   adomare.    ^Didymus    meus, 


»)  Cf.  Diekamp  Die  orijjfeniBtischen 
Streifcigkeiten  im  6.  Jahrh.  Mflnster  1899 

p.  131  88. 


subdit,  oculum  habens  sponsae  de  Gan- 
tico  canticomm,  et  illa  lumina,  quae  in 
candentes  segetes  sublimari  Jesus  prae- 
cepit,  procul  altius  intuetur,  et  anti- 
quum  nobis  morem  reddidit,  ut  videns 
vocetur  propheta.  Gerte  qui  hunc  le- 
gerit,  Latinorum  furta  cognoscet,  et 
contemnat  rivulos,  cum  coeperit  hau- 
rire  de  fontibus.  Imperittts  sermone 
est,  et  (f-at)  nonscientia:  apostolicum 
vimm  ez  ipso  sermone  ezprimens  tam 
sensuum  lumine,  quam  simplicitate 
verboram. «  Prodiit  seorsim  (cum  enar- 
rat.  in  ep.  canonicas)  Goloniae  1531 
in  8.  —  L,  adversu8  Manichaeo8,  sive 
major  libri  pars,  quo  haereticos  illos 
rationibus  aggreditur  metaphysiois : 
quae  deinceps  sequuntur  in  forma  syl- 
logismorum  coincidunt  cum  iis,  quae 
leguntur  in  tr.  eontra  Manichaeoe,  qui 
sub  nomine  s.  Gregorii  nyss.  circum- 
fertur.  —  L.  4.  et  5.  conira  Eunomium, 
qui  sub  s.  Basilii  nomine  passim 
circumfemntur,  a  nonnemine  Didymo 
nostro  tribui  supra  p.  1 51  vidimus.  ItaL 
primus  ez  duobus,  qui  inscribuntur 
eontra  ApoUinarii  et  sub  nomine  s. 
Athanasii  vulgati  fuere,  a  Drae- 
seke  Didymo  asseritur.  —  E  multis 
ejusdem  commentariis  in  s.  Scriptu- 
ram,  in  quibus  nimium  sectatur  my* 
stico-allegoricum  Origenis  interpre- 
tandi  modum,  ezstant  expositio  in  PM- 
mos  magna  ez  parte,  sed  genuinitas 
homm  scholiomm,  quae  cl.  Mai  dili- 
genter  collegit  ediditque  (1854)  in 
bibl.  N.  PP.  VII  p.  2.  pag.  131—311 
non  est  supra  omne  dubium ;  sicut  et 
fragmentomm  in  alios  quosdam  II.  T. 
T.,  (Grenesim,  Ezodum,  I.  2.  Begum, 
Job,  Proverbia)  et  N.  T.  (Ev.  t.  Joan- 
nis,  Actus  apostolorum),  quae  ez  anti- 
quis  catenis  fuerunt  collecta.  Certior 
est  enarratio  in  ep.  cathoUcas,  ci\jus 
versionem  Epiphanio  Scholastico 
demandavit  Gassiodorius.  Prodiit  ed. 
LHcke  in  op.  Quaestiones ac  Vlndidae 
Didymianae  cum  teztus  graeci  magna 
parte  ez  graecis  scholiis  restituta^  €U)t- 
tingae  1829 — 32  pp.  4.    Haec  pt*e- 


177 


8.  Ambrosins  mediolanensis. 


178 


sertim  enarratio  inficitur  erroribas  ori- 
genianis.  —  GL  Mai  edidit  primnm 
magnam  commentarii  partem  in  2.  ep. 
4»d  CarifUhiasin bibl.  N.  PP.  IV,  2,  1 1 5- 
146.  Haec  et  alia  reperiantur  in  P.  G. 
MignetXXXIX,  269 — 1818.  Plara 
ex  ejas  operibas  periere,  praesertim  ez 
Dommentariis  in  s.  Scriptoram  in  Isaiam 
tomos  XVin,  in  Oaee  11.  III,  in  Zacha- 
riam  II.  Y,  in  Ev.  Matthaei  et  Joannis, 
qaos  s.  Hieronymas  de  vir.  ill.  c. 
109  commemorat^). 

93.  Gonvertamas  nos  iteram  ad  Oc- 
cidentem,  in  qao  ezeante  sec.  lY.  illa- 
strissimam  falsit  sidas,  s.  Ambro- 
fl  i  a  8 ,  >  qai  non  solam  mediolanensis 
«oclesiae,  yeram  etiam  omniam  eccle- 
aianun  colamna  qaaedam  et  tarris  in- 
«zpagnabilis  fait .  .  .  qai  ad  ecclesia- 
ram  Dei  gloriam  electas  a  Deo  est: 
qai  in  conspecta  Domini  locatas  est,  in 
conspecta  persecatoram  regam  et  non 
est  confasas^).*  Natas  est  patre  Gal- 
lianim  praefecto  probabiltter  Treviris 
intra  a.  338 — 40,  qao  defoncto  c.  354 
mater  com  tribas  filiisBomam  est  rever- 
fla,  nam  gente  et  familia  erat  romanas. 
Egregie  hic  institatas,  jaTcnis  adhac 
ob  insignes  animi  dotes  Probo  praetorio 
praefecto  assessor  fait  atqae  mox  c.  3  7  0. 
consularis  potestate  praepositas  Liga- 
riae  atqae  Aemiliae.  Gam  mortaas 
esaet  Aazentios  episcopas  mediolanen- 
eis  aTianas374,  popalasqae  dissideret 
in  eligendo  saccessore,  ipse  pro  officio 
stti  maneris  in  ecclesiam  est  ingressas 
ad  sedandam  commotam  maltitadinem. 
Malta  de  qaiete  et  tranqaillitate  prae- 
dare  dizit,  eam  paer  derepente  eam 
episcopamexclamaret:  qoam  invocetn 


*)  Of.  plurd  de  eo  apud  Mingarelli 
Sn  docto  commentario  suae  ed.  praemisso 
(etiam  in  Migne  P.  G.  XXXIX,  139— 
216) ;  L  tk  c  k  e  in  quaestionibus  cit.  (ib. 
p.  1731— 1748);  Bardenhewer  §70 et 
KL.  III,  1713;  Fessler-Jungmann 
|120;Kir8chlII§  142  8. 

•)  Ita  BufinuR  in  Invect.  2.  in  Hie- 
ronymum. 


aniversas  consensit  popolas  Ambro- 
siam  episcopam  deposcens.  Tantam 
dignitatem  omni  recasavit  conata,  sed 
frastra:  accessit  enim  et  imperatoris 
consensas.  Hinc  baptizatas  est;  nam 
catechamenas  tantam  erat,  30.  at  vi- 
detur  Novembris,  et  sasceptis  ordini- 
bas  in  episcopam  consecratas  7.  Dec. 
374.  Factas  episcopas  catholicam  fidem 
et  ecclesiasticam  disciplinam  acerrime 
defendit  maltosqae  Arianos  et  alios 
haereticos  ad  fidei  veritatem  convertit, 
in  qaibas  clarissimam  Ecclesiae  lamen 
s.  Aagastinam  Jesa  Ghristo  pe- 
perit.  Is  enim  dam  Mediolani  rhetori- 
cam  profiteretar,  ejas  sermonibas  cap- 
tas  assidaas  singalis  diebas  dominicis 
aaditor  adfait  ac  demam  veritatem 
agnovit,  at  ipse  de  se  narrat  Confess. 
V,  13:  ^Yerbis  ejas  saspendebar  in- 
tentas  .  .  .  et  delectabar  saavitate  ser- 
monis;*  et  ep.  147.  n.  23:  »Per  illias 
os  potissimam  me  Dominas  ab  errore 
liberavit.*  Magna  valait  gratia  apad 
Gratianam,  Valentinianam  et  Theodo- 
siam  M.  imp.  Hanc  ob  caedes  Thessal- 
lonicae  a.  390  praecipitanter  decretas 
ad  poenitentiam  adegit,  qaam  tantus 
imperator  tot  victoriis  inclytas  hami- 
liter  suscepit,  nam  teste  ipso  Ambrosio 
in  or.  de  Theodosii  obita  c.  34,  »8tra- 
vit  omne,  qao  atebatar,  insigne  re- 
giam,  deflevit  in  ecclesia  pablice  pec- 
catam  saam,  .  .  .  gemita  et  lacrimis 
oravit  veniam.*  Hinc  Theodosias  de 
eo  dizit  (apad  Theodoretain  H.  E. 
y,  17):  >Episcopam  dignam  nallam 
vidi  qaam  Ambrosiam.*  Conatibas 
Jastinae  imperatricis,  qaae  Arianis  ad- 
dicta  protectione  saa  horam  partes  fo- 
vebat,  intrepide  restitit  pradentiaqae 
saa  eoB  elasit.  Ita  et  Symmacho  Urbis 
praefectO)  qai  nallom  non  movebat 
lapidem,  at  ara  Yictoriae  in  senatas 
aala  restitaeretar,  reatitit  praevalait- 
qae  ejas  apad  tres  imperatores  aacto- 
ritas. 

94.  Licet  tantam  valeret  in  aala, 
grayissimasqae   obiret   legationes    et 


179 


326^400.  S.  Ambroaius  mediolanenais. 


18» 


plaribus  interesset  conciliis,  totas  vi- 
vebat  suo  gregi  omnibas  omnia  factas. 
Hinc  cateryatim  eam  adibant  aazilii 
inopes,  qaoram  infirmitatibas  servie- 
bat:  nemo  vetabatar  ingredi,  neqae 
mos  erat  ei  venientem  nanciare:  erat 
gaadens  cam  gaadentibas  et  flens  cam 
flentibas^).  Vir  erat  »maltae  absti- 
nentiae  et  yigiliaram  maltanun  et  la- 
boram,  qaotidiano  jejanio  macerans 
corpas,  cai  prandendi  nanqaam  con- 
saetado  fait  nisi  die  sabbati  et  domi- 
nico  vel  cam  natilitia  celeberrimoram 
martyram  essent.  Orandi  etiam  assi- 
daitas  magna  die  ac  nocte ;  nec  operam 
declinabat  scribendi  propria  mana  li- 
bros,  nisi  cam  aliqaa  infirmitate  corpas 
ejas  attineretar.  .  .  .  In  rebas  etiam 
divinis  adimplendis  fortissimas  in  tan- 
tam,  at  qaod  solitas  erat  circa  bapti- 
zandos  solas  implere,  qainqae  postea 
episcopi  tempore,  qao  decessit,  vix  im- 
plerent.  SoUicitas  etiam  nimiam  pro 
paaperibas  et  captivis :  nam  in  tempore, 
qao  episcopas  ordinatas  est,  aaram 
omne  atqae  argentam,  qaod  habere 
poterat,  ecclesiae  vel  paaperibas  cpn- 
talit.  Praedia  etiam,  qaae  habebat, 
reservato  asafractaario  germanae  saae, 
donavit  ecclesiae,  nihil  ^ibi,  qaod  hic 
saam  diceret,  derelinqaens,  at  nadas 
atqae  expeditas  miles  Christam  Domi- 
nam  seqaeretar^).*  Laboribas  caris- 
qae  consamptas  incidit  in  infirmitatem, 
qaa  cam  plaribas  diebas  detineretar 
in  lectalo,  comes  Stilico  dixisse  fertar, 
^qaodtantoviro  recedente  de  corpore, 
interitas  immineret  Italiae^).*  Deces- 
sit  tantas  iUe  vir  4.  Apr.  397. 

95.  Propter  insignem  ejas  scientiam 
atqae  merita  maxima  pro  bono  Eccle- 
siae  temporibas  admodam  tarbalentis 
magnis  qaataor  Ecclesiae  occidentalis 
doctoribas  accensetar.    A  s.  Aaga- 


»)  Cf.  8.  A  u  g  u  8 1  i  n  u  8  Confess.  VI,  3; 
Paulinusin  ejus  vita  n.  39. 

')  Ita  P  a  u  1  i  n  u  B  in  vita  o.  9  n.  38. 
>)  Ibid.  c.  10  n.  45. 


s  t  i  n  0  dicitar  ^)  >  homo  Dei,  catholicoa 
et  catholicae  veritatis  adversas  haere* 
ticos  asqae  ad  pericalam  sangainia 
defensor  acerrimas . . .  strenaas  Chnsti 
miles  etEcclesiae  fidelis  dootor ;  *  >qaem 
veneror  at  patrem,  in  Christo  enim 
Jesa  ipse  me  genait .« . .  cigas  pro  ca- 
tholica  fide  gratiam,  constantiam,  1a- 
bores,  pericala,  sive  operibas  sive  ser- 
monibas  et  ipse  sam  expertas  et  mecam 
non  dabitat  praedicare  orbis  romanaa*''). 

96.  Malta  reliqait  opera  praeclara, 
in  quibas  pietas,  doctrina,  eloqaentia 
pariter  movent  lectoris  animam,  dooent 
atqae  oblectant.  Ex  hisdogmatica 
et  polemica  sant:  Libri  V  d$  fide  (a 
nonnallis  inscribantar  de  Trinitate) 
rogante  Gratiano  ad  imperatoris  fidem 
confirmandamcontracavillationes  Aria- 
noram  conscripti.  Scripserat  primam 
daos  (378).  Ad  novas  tamen  Ariano- 
rom  cavillationes  refatandas  adjecit 
alios  tres  singalari  cara  elaboratos 
(379),  qui  priorum  santvelat  sapple- 
mentam.  Hinc  partim  omissa  adjangit, 
partim  jam  dicta  fasias  explanat,  par* 
tim  ad  novas  exceptiones  respoadets)^ 
Hic  coronidis  gratia  a^jecit  (381)  eo* 
dem  imperatore  rogante  U,3de  Spiritu 
8,,  in  qaibas  atitar  operibas  de  hoc 
argamentoas.  Basilio,  s.  Athana* 
sio  et  Didymo  elaboratis^).  —  L.de 
incamatianis  domimcae  sacramento,  in 
qao  novas  ab  Arianis  motas  qaaestionea 
contra  Filii  divinitatem  discatit.  — 
Seqaitar  jam  bellissimam  de  mysterii» 


»)  Adv.  Julianum  I.  2  c.  9.n.  32. 

»)Ibid.  I.  1.  c.  3.  n.  10. 

')  Opus  hoc  8.  Ambrosii  praecipuum 
ob  singularem  pia^tantiam  inter  opna* 
cula  Bs.  PP.  selecta  edidimus  t.  aXX 
Oeniponte  1875.  Liber  autem  (fa /kl^  or- 
thodoxa  contra  Arianos  fiEklso  ei  tribuitar: 
abaliis  Vigilio  ep.,  vel  Phoebadio: 
probabiiiter  videtur  esse  Gregorii  eli» 
oeritani.   Cf.  p.  141  a. 

«)  Exstat  alius  libellus  vel  ^gmentum 
op.  dt  Spiritue.  (Miffne  X7II,  1005— 
1012)  Bub  nomine  s.  Ambrosii,  qui  qai- 
dem  est  lectu  dignus  et  auctore,  sed 
tamen  non  est  s.  praesulis  nostrL 


181 


£ju8  opera  dogmatica  et  exegetica. 


182 


cpiisculiUDi  in  quo  de  baptismo,  con- 
&7natione,  nominatim  yoro  de  encha- 
ristia  jnxta  doctrinam  catholicam  Inci- 
dissime  disserit^).  Idem  argnmentnm 
nonnisi  aliqnantnlam  fhsins  tractatnr 
▼erbis  sententiisqne  ambrosianis  in 
0.  VI  de  saeramenHs,  de  cnjns  op. 
genninitatetamendnbitatnr.  Tribnnn- 
tor  anctori  sec.  Y.  yel  VI.^  a  Morino 
Nicetae  de  Romatiana,  ab  aliis  Ve- 
nerio  8.  Ambrosii  discipnlo,  vel  Ma- 
zimo  tanrinensi^)  etc.  —  Libri  II  de 
poenUentia,  in  qnibns  clare  adversns 
Novatianos  Ecclesiae  asserit  potesta- 
tem  remittendi  peccata^).  Explanatio 
eymboli  ad  ^initandos  (Migne  XVII, 
1155-1 160  ;aliaformaLVII,  853-858; 
CaspariUngedr.  Qnellen  p.  48-127); 
iragmentum  exposUionisfidei  asserravit 
nobis  Theodoretus  (Migne  XYI, 
847 — 850).  Genuina  tamen  non  est 
Exhortatio  ad  neophytos  de  symbolo, 
qnam  primus  Gaspar i  edidit et  L  u c  i- 
f  er  o  calaritano  assemit  Ungedruckte . . . 
Quellen  zur  Gesch.  des  Taufsymb., 
Christiania  1869  II,  132 — 140;  et 
Alte  und  Neue  Quellen,  ib.  1879 
p.  186 — 195.  —  Idem  diligens  vir 
criticus  ediditinKirchenhi8t.Anekdota 
p.  225 — 247  AUeratio  8.  Amhroeii  con- 
tra  oos,  qui  animam  non  confitentnr  esse 
factnram  aut  ex  tradnce  esse  dicunt, 
quam  tamen  ipse  ostenditesse  spuriam. 

97.  Opera  ejus  pleraque  sunt  exe- 
getica,  et  plemmque  prodiemnt  ex 
sermonibus,  quos  ad  populum  in  ali- 
qnem  librum  vel  libri  s.  Scripturae 
partem   habuit  atque  postea  in  libri 


•)  Edidimus  iUud  inter  opuscula  86.  PP. 
selecta  annotationibus  iUustratum  i  VII, 
Oeniponte  1869;  1897  ed.  2. 

t)  Habea  iUoBinterop.selecta  XXXVII, 
4—95,  Oeniponte  1878. 

9)  Ulos  reperies  inter  opuseula  selecta, 
Oeniponte  1869.  V,  1 — 1 18 ;  1894  ed.  2.  — 
Alius  liber  de  poenitentia  s.  Ambrosio  fijit 
8upp08itu8  (Migne  XVII,  971—1005),  qui 
noil.e8t.cqus,  sed  potius  juxta  Sirmon' 
dum  Victoria  tunnonensis,  de  quo 
infra  redibit  sermo. 


formam  redegit:  hincpractici  sunt  ar-* 
gumenti  et  ad  mores  fingendos  prae-^ 
sertim  compositi^).  HexaemeronU.  VI, 
in  quibus  Ubenter  s.  B  a  s  i  1  i  i  de  eodem 
argumento  homiliis  utitur^).  —  De 
Paradieo;  de  Cain  et  Ahel  U.  II,  in 
qnibus  plurima  e  Philone  in  suam 
transfert  Incubrationem ;  de  Noe  et  area 
(nonnihil  mutilns),  in  quo  diligentius 
forte  solito  utrumque  sensum  literalem 
et  spiritualem  scmtatur ;  de  Abraham 
11.  duo ;  de  Isaac  et  anima,  cui  affinitate 
quadam  intema  jungantur  1.  de  bono 
mortie  et  1.  de  fuga  seeuli;  11.  duo  de 
Jaeob  et  vita  beata;  1.  de  Joseph  pa* 
triarcha,  in  quo  omnia,  quae  de  Joseph 
narrantar,  mystice  exponit;  1.  de  bene- 
didionibus  patriarcharum  (Gen.  49); 
de  Elia  etjejunioa&Vi  sermodejejunio; 
de  Nabute  JezraSlita,  contra  divites 
avaros  vel  oontra  pauperes  crudeles; 
de  Toibia,  contra  nsuram;  11.  de  inter- 
peUatione  Job  et  David  scil.  de  infor- 
tuniis  piorum  et  felicitate  impioruiii; 
Apologia  prophetae  David^),  qua  inter 
alia  ostendit,  non  tam  insolitum  esse 
hominem  utpote  fragilem  peccare,  sed 
iUud  prorsus  admiratione  dignum,  re« 
gem  potentissimnm  vix  monitum  cuU 


•)  Cf.  Ke  1 1  n  e  r  Der  hl-  Ambroaius  B. 
von  Mailand  als  Erkl&rer  dcs  A.  Testa- 
mentes.  Ein  Beitrag"  zur  GeBcbichte  der 
Exegese,  Regensburg  1893,  qui  p.  183  ita 
cenBet:  Ambroaius  hat  der  bibliachen 
Exegese  keineswegs  neue  Bahnen  ge- 
brocnen  und  sie  auf  neue  Bahnen  gelei&t. 
Er  ist  dberhaupt  nicht  ein  Exeget  ex 
profeaso,  die  Exegese  iat  bei  ihm  fast 
ausnahmslos  einem  anderen  Zwecke,  der 
ParSlnese  untergeordnet. 

*)  E  b  c  r  t  op.  infra  cit.  p.  153.  JSeine 
Daratellung  yerrftth  nirgends  eine  fremde 
und  speciell  griechische  Vorlage,  aelbst 
wo  er  dieser  wortgetreu  folgt :  Ambrosius 
verstand,  wie  Cicero,  das  dem  Griechen 
Entlehnte  seiner  eigenen  Individualit&t 
und  dem  rOmiachen  Gedankenausdruck 
vollkommen  zu  assimiliren. 

')  Exstat  sub  nomine  a.  Ambrosii  Apo-* 
logia  aUera  prophetae  David,  quae  pluri» 
bus  dubia  videtur,  genuinitatem  tuetur 
B  a  11  e  r  i  n  i.  Haec  opera  exegeticaf  quae 
hactenus  recensuimua,  a  curate  edidit 
C.  Schenkl  Viennae  1896—97  pp.  2. 


183 


326 — 400.  8.  Ambrosius  mediolanensiB. 


184 


pam  agnoTiase  tantaque  poenitentia 
delevisse.  Fertur  s.  doctorem  honc  1. 
Theodosio  imp.  misisse,  nt  illum  Da- 
vidis  exemplo  ad  poenitentiam  propter 
Thessalonicensium  caedem  excitaret.  — 
Enarrationes  in  duodecim  paalmos; 
maxime  vero  aestimatar  et  commen- 
datnr  tamquam  thesaams  vitae  spiri- 
taalis  prolixa  exposUio  in  Ps.  118,  — 
Oom  in  hac  expositione  et  passim  in 
sais  commentariis  ot  operibas  s.  doctor 
Oanticam  Cantiooram  illastrat,  Gai- 
lelmas  a  s.  Theodorico  0. Cist  (f. No- 
mencl.1V,  78  s.)  ex  iis  concinnavit  com- 
mentAriam  in  Cantica  Oanticoram,  qui 
exstat  inter  opera  s.  Ambrosii  M  i  g  n  e 
XV,  1851-1962. — ExposUio  Ecangdii 
secundum  Lueam  11.  X  comprehensa, 
ex  sermonibus,  qaos  ad  popalam  ha- 
buit  a.  385 — 87  redacta  est,  hincsen- 
sas  moralis  abandat.  Non  tamen  prae- 
termittit  praecipaas  sai  temporis  hae- 
reses  impagnare,  ut  Manichaeos,  Pho- 
tinianos,  et  prae  primis  Arianos.  Pro- 
diit  recentissime  car.  Schenkl  in 
Oorp.  SEL.  t.  XXXn,  Viennae  1 902  — . 
Qaondam  s.  Ambrosio  tribata  fuerant  ^) 
Commmtaria  (brevia  et  bona,  non  ta- 
men  ab  omni  errore  contra  fidem  im- 
munia)  in  tredecim  ep.  h,  Pauli  (M.  XVI, 
45 — 509);  s.  Aagastinas  ea  citat 
sab  s.  Hilarii  nomine:  verameaneqae 
sant  s.  Hilarii  pictaviensis  neqae 
Hilarii  romani  diaconi  asseclae  La- 
ciferi  calaritani  (cf.  n.  1 12  a.);  neqae 
8.  Ambrosii;  aactoris  tamen  exeun- 
tis  sec.  IV:  cujus  vero,  nondum  pota- 
erant  viri  eraditi  certo  determinare^): 

>)  Neque  «.  Ambrosii  est,  ut  osten- 
dit  M  o  m  m  8  e  n,  Lex  Dei  sive  Mosaica- 
rum  et  Romanarum  legum  coUatio,  quam 
ipse  edidit  in  colL  11.  juris  antijust. 
Berlin  III,  109—198.  Genuinitatem  pro- 
pugnaverat  Rudorft  Ueber  den  Ur- 
flprung  und  die  Bestimmung  der  Lex  Dei 
etc.  Abhandl.  der  philosoph.  hist.  Kl. 
der  Berl.  Akad.  der  Wissensch.  1868 
p.  2H5-96. 

»)  Neque  enim  arriait  opinio  a  L  a  n- 
gen  proposita,  ea  esse  Faustini 
presbyteri  romani,  in  progr.  de  commen- 
tariorum  in  ep,  Paulinas,  qui  Ambroeii, 


hinc  mos  invalait,  at  citentar  sab  A  m- 
brosiastri  nomine.  Fatendom  est 
opera  nostri  aactoris  exegetica  inter- 
preti  minos  atilia  esse,  qoam  conciona- 
tori.  Pendet  in  iis  maltom  ab  Hippo- 
lyto,  Origene,  Basilio  et  Philone  nimi- 
nmqae  delectator  allegoriis :  hinc  pro- 
pter  sensos  nimis  qoaesitos,  qaos  8. 
Scriptarae  tribait,  considerationes  et 
roeditationes  a  longe  arcessitas  sont 
sat  difficilia,  minas  per8pica%  et  etiam 
lecta  minns  jacanda  et  fractoosa. 


et  quaestionum  biblicarum,  quac  Augu- 
stini  nomine  feruntur,  scriptore,  Bonnae 
1880.  Recentiori  aetate  Ballerini  in 
sua  ed.  opp.  s.  Ambrosii  III,  349  ss.  ea 
iterum  8.  Ambrosio  vindicat :  sed  frustra. 
Doctissimus  vero  D.  6.  M  o  r  i  n  0.  S.  Ben. 
in  Revue  d'Histoire  et  de  Litt^ratur  relig. 
1899  pag.  97—123  novam  proposuit  con- 
jecturam.  Suppouit  Bcil.  horum  commen- 
tariorum  auctorem  esse  eundem  cum  auc- 
tore  quaeetionum  in  V.  et  N,  TfHamentum, 
quae  reperiuntur  in  appendice  operum 
suppositorum  s.  Augustini  (Migne 
XXXV,  2213  -2416),  quae  opiniojam  plu- 
ribus  viris  criticis  recentioribus  placuit. 
Interais  dein  argumentis  innixus  eum 
cot^ecit  esse  eundem  cum  Isaac,  qui 
quondam  Judaeus  factus  est  Christianus, 
cmus  scriptum  de  Tnnitate  et  incartuUione 
edidit  Sirmondia.1630  (MigneP.G. 
XXXIIl,  1541—1546),  quique  alius  non 
esse  videtur  ab  eo,  de  quo  scribit  Gr  e  n- 
n  a  d  i  u  8  de  vir  ill.  c.  26 :  «Isaac  scripsit 
de  8.  Trinitate  et  de  incarnatione  Domini 
librum  obscurissimae  disputationis  et  in- 
voluti  sermonis,  confirmans  ita  in  una 
deitate  tres  e&se  personas,  uttamensitin 
singulis  aliquid  proprium,  quod  non  ha- 
beat  alia :  Patrem  scil.  hoc  habere  pro» 
prium,  quod  ipse  sine  origfine  origo  ait 
aliorum;  Filium  hoc  habere  proprium, 
quod  genituB  genitore  non  sit  poste* 
rior ;  Spiritum  s.  hoc  habere  proprium, 
quod  nec  factus,  nec  genitus,  et  tamen 
sit  ex  altero.  De  inoarnatione  vero 
Domini  ita  soripsit,  ut  manentibus  in  ea 
duabus  naturis  una  credatur  Filii  Dei 
persona.**  Hic  Isaac  postmodum  adhaeait 
Ursino  pseudoepiscopo  romano,  acerbas- 
que  turbas  excitavit  adversus  Damasum. 
Hinc  a  Gratiano  imp.  in  exsilium  in  Hi»- 
paniam  missus  est  (c.  378—80),  ubi  ite- 
rum  ad  judaismum  deflBcit.  EjasdemeMe 
videtut  fragmentum  expoeUionie  fldei^ 
quod  edidit  Caspari  Kirchenhistor. 
Anecdota  p.  304—8. 


185 


Ejiis  opera  exegetica  et  moralia. 


186 


98.  Praeceliimt  ejus  opera  m  o  r  a  1  i  a, 
cqjasmodi  sunt  libri  tres  de  officiis 
mmistronm  tciL  clericoram  ^),  in  qai- 
bns  Giceronis  de  officiis  libros 
aequendoB  sibi  proposnit  atqne  feliciter 
sagaciterqne  est  assecntus.  —  Amator 
selosns  virginitatis  hanc  iteratis  vici* 
bns  plnribnsqne  sermonibns  depraedi- 
caty  commendat  extoUitqne  tanto  fer- 
Yore  et  fmctn,  nt  mnltas  puellas  vel 
ex  remotis  regionibns  ad  yoyendam 
virginitatem  indnxerit,  matresqne  filia- 
bns  non  permitterent  andire  Ambrosii 
exhortationes.  Ex  his  sermonibns  pro- 
diernnt  11.  tres  de  virginibus  ad  Mar- 
cellinam  sororem,  de  quo  opere  s.  H  i  e- 
ronymus  ep.  22  n.  22:  »Tanto  se 
effudit  eloqnio,  ut  quidquid  ad  laudes 
Yirginnm  pertinet,  exquisierit,  expres- 
serit,  ordinarit.*  In  1.  1.  s.  Agnetem 
tamqnam  exemplar  celebrat;  in  2.  b. 
Mariae  et  s.  Theclae  exempla  proponit; 
in  3.praeceptatradit. — Proximead  vir- 
ginitatem  acoedere  viduitatis  professio- 
nem,  necnon  matrimonio  longe  praecel- 
lere  ostendit  in  L  de  viduis,  Utriusque 
operis  velnti  appendix  est  alius  liber, 
qnem  malunt  editores  inscribere  de 
virffinitate.  Sequitur  de  institutiane 
virginis  et  s.  Mariae  vlrginitate  per- 
petna;  Exhartatio  virginitatis.  De 
lapsu  virginis  eonsecratae  (nomine 
Snsannae)  admanitio  yehemens  a  non- 
nnllis  tribnitnr  Nicetae  Daciamm 
episcopo,  vel  s.  Hieronymo,  Am- 
brosio  ab  aliis  asseritnr;  juxta  Mo- 
rin  et  Bardenhewer  substantiam 
si  spectes  est  Ambrosii,  sed  non  ea 
fprma,  qua  modo  prostat:  est  forte  cu- 
jnsdam  auditoris,  qui  Ambrosii  sermo- 
nem  literis  consignaverit.  Godices  enim 
omnes  uno  recentiori  excepto  stant 
pro  8.  Ambrosio,  sed  notatur  stili  dif- 
ferentia  et  severitas  Novatianis  favens. 
Liber  ad  virginem  devotam  spurius  est. 


1)  Prodiit  seorsim  cnra  Krabinger 
Tflbiagen  1857  et  jam  antea  R.  0.  Gil- 
berti  Lipsiae  1839. 


99.  Praeter  sermones,  ex  quibus  ple- 
raque  s.  Ambrobii  prodiemnt  opera, 
prae  primis  memorandi  adhnc  siint: 
Sermo  contra  Auxentium  de  basilicis 
tradendis  (a.  386),  in  qno  intrepidam 
animi  fortitudinem  ostendit  adversna 
Justinae  imperatricis  Arianis  pro  viri- 
bus  patrocinantis  ausns,  cum  vel  vi 
armata  vellet  haereticis  bai^ilicam,  quae 
dicebatur  >nova«,  tradere.  Sermo  in 
translatione  reliquiarum  ss,  Ge9'va8ii  et 
Protasii,  quas  illo  angustiamm  tempore 
Deo  revelante  reperit.  Li  eo  gloriam 
sanctomm  fusis  laudibus  celebrat,  mi- 
racula  per  istas  reliqnias  patrata  nar* 
rat  atque  defendit  plebisque  animos  in 
spem  erigit.  —  Gonsolatio  de  obitu 
Valentiniani,  in  qua  vitam  et  virtutem 
juvenis  hcgns  imperatoris  a  Maximo 
nsurpatorea.  aetatis  20.  trucidati(392) 
narrat,  spemq^e  enunciat  votum  bap* 
tismi  (nam  nondum  bapti2atus  obiit) 
ipsi  profnisse ;  Oratio  de  obitu  Theodosii 
(a.  395)»  in  qua  et  hujus  imperatoris 
virtutes  encomio  prosequitur.  Utraque 
pratio  censetur  classica.  —  Huc  spec- 
tant  et  U.  2  de  excessu  Satyri  fratris 
sui.  quia  sunt  nonnisi  sermones  Ingu- 
bres,  quomm  2.  inscribitnr  de  fide  re- 
surrectionis^y  Sermones  tres  in  Luc» 
12,  33:  Vendite  omnia,  ^uae  posside- 
iis  et  date  eUemosynam  a  de  Gorrie- 
ris  a.  1834  reperti  (in ed. Ballerini  Y, 
195 — 222)  minoris  sunt  momenti  et 
valde  dnbii. 

100.  Sequuntur  epistolae  (9l)  vere 
pretiosae,  lectu  dignissimae  et  utilis- 
simae,  in  quibus  lucidissimnm  virtn- 
tum  pastoralium  in  s.  Ambrosio  ex-^ 
hibetur  exemplum:  quasi  commune 
sui  seculi  oraculum  comparet,  cui  vel 
principes  negotia  committebant  gra-^ 
vissima.  Inter  eas  aliae  sunt  historicae 
magni  momenti ;  aliae  dogmaticae  vel 
exegeticae;   aliae  morales   vel    &mi- 


<)  Prodierunt  accuratissimecaraGaroli 
Schenkl  in  AmbroBianis,  quod  oput 
infra  citabimas. 


•187 


326—400.  S.  AxnbroBius  mediolauensis. 


188 


liares,  —  Deniqae  s.  doctor  hymnos 
composait  pro  popolo,  qai  illos  in  ec* 
clesia  caneret,  in  primis  de  mysterio 
88.  TrinitatiSy  at  ita  fidem  redderet  po- 
palarem  fidelesqae  praemaniret  adver- 
8a8  Arianoram  fraades.  Qaa  de  re  en 
qoam  belle  gloriator  s.  praesal  noster 
Serm.  c.  Aaxentiam  c  34:  >Hjiano- 
rum  qaoque  meoram  carminibas  de- 
ceptam  popalam  fenint.  Plane  nec 
abnao.  Grande  carmen  istad  est  qao 
nihil  potentias.  Qaid  enim  potentias 
qaam  confessio  TrinitatiSy  qaae  qao* 
tidie  totias  popali  ore  celebratar !  Cer- 
tatim  omnes  stadent  fidem  fateri,  Pa- 
trem  et  Filiam  et  Spiritam  s.  norant 
versibas  praedicare.  Facti  sant  igitar 
omnes  magistri,  qai  vix  poterant  esse 
discipali.*  Hinc  et  in  alias  Occidentis 
transiit  ecclesias  asas  canendihjmnos, 
qai  teste  Isidoro  hisp.  de  eccL  off.I, 
6  ez  nostri  praesalis  nomine  »Ambro- 
siani*  Yocabantar.  Qaot  aatem  sint 
ipsias  8.  Ambrosii,  magna  est  inter 
eraditos  controversia.  Adalb.  Daniel 
in  sao  thesauro  hynmologico,  Halae 
1841  andiqae  collegit  82  s.  doctori 
attribatos,  et  inde  Migne  XVII, 
1171 — 1223;  ad  50  illi  asserit  card. 
Tommasias;  Biraghi  etDreves 
20)  malti  cam  ed.  Maarinis  12, 
critici  rigidi  saltem  qaataor  vel  qain- 
qae^).  ~  Disticha  metrica  sapra  pic- 


»)  Cf.  L.  Biraghi  luni  sinceri  e  Car- 
mi  di  S.  Ambroffio,  Milano  1862 ;  G.  M. 
D  r  e  V  e  s  S.  J.  Aurelius  Ambrosius  der 
Yater  des  KirchengesangeB.  Eiue  hy mno- 
lo^che  Studie  (58.  Ergftnzungsheft  der 
Stimmen  aua  MariaLaach)  Freiburg  1893; 
ZeitBchr.  far  kath.  TheoL  1804.  XVUI, 
575 — 85;  Kayser  Beitr&ge  zur  Ge- 
Bchichte  und  Erklajr.derS.ltestenKirchen- 
hymnen,  Paderborn  1881  ed.  2  p.  127— 
248;  436—438;  Baumgartner  IVc.9, 
qui  de  genuiuis  ejusdem  hymnis  scribit : 
Sie  besitzen  reichen  dogmatischen  Gehalt 
in  knapper  lichtvoller,  echt  volksthtlm- 
licher  Fassung,  fasslich  und  leicht  sauff- 
bar,  nicht  zart  oder  siisslich,  aber  ▼ol] 
krftftigea,  m&nnlichen  GefQhlB ;  £  b  e  r  t 
«p.  cit  t.  l  L  2  c.  7;  Merkle  in  rOm. 
Qtlschr.  ftlr  christl.  Altertumskunde  etc. 
1896  X,  185—222.  Ceterumde  parte,  quam 


taris  in  basilica  mediolaiiensi  ei  vindi- 
cant  Biraghi  et  Merkle.  Hymnaa 
TeDeum  laudamus  BmhrosiBXLUs  dicius 
commanias  ipsi  et  s.  Aagastino 
abjadicatar,  yeram  non  desant  qoi 
contendant,  non  satis  probarieamnon 
esse  Ambrosii^). 

101.  S.  Doctoris  opera  prodieront 
post  alias  editiones*)  cara  J.  da 
Frische  et  Nic  le  Noarry  e  oongr. 
maariha,  Parisiis  1686 — 1690  t.  2 
inf.ed.praestans(cf.NomencLn,4898.), 
recusa  Venetiis  1748 — 51  t.  4  in  £; 
1781  —  82  t.  8  in4;  Parisiis  1836 
t,  4in8;  inMigne  P.L. XIV— XVII; 
novam  caravit  P,  A.  Ballerini  oon- 
saltis  codd.  mediolanensibas  1875-83 
t.  6;  novam  coepit  Schenkl,  cajos 
dao  tantam  prodierant  hactenas  t., 
Viennae  1897.  Plara  s.  doctoris  opera 
perierant,  malta  olim  sub  ejas  nomine 
circamferebantar»  ez  qaibas  sant  ali- 
qua  dabia,  at  Historiae  de  exddio  urbia 
hierosolymUanae  sea  de  bello  jadaico 
11.  V,  qaod  opas  sab  Hegesippino- 
mine  (orto  per  corraptionem  ex  Itt>3i]iroCi 
JosippaSyEgesippas)  circamfertor,  esi- 
qae  versio  libera  operis  JosepbiFlavii, 
qaod  partim  contractom,  partim  addi- 
tionibas  aactam  fdit.  Illad  haad  paaci 
s.  Ambrosio»  sed  javeni,  tribaonty  aliis 
tamen  refragantibas.  Editores  maa- 
rini  illad  in  saa  ed.  omittant,  sed  re- 
peritar  ined.  ven.  1 78 1  -82 1.  II.  append.; 
Gallandi  VII,  653  —  771,  Migne 
P.  L.  XV,  1961 — 2224;  seorsim  edi- 


habuit  in  figenda  et  perficienda  liturgia 
ecclesiae  mediolanensiB  cf.  P  r  o  b  s  t  Sa- 
tholik  1882. 1,  16-22;  113-132;  225— 
243;  337-354. 

i)Morin  L'auteur  du  Te  Deum  in 
Revue  B^nedictiue  1890.  VII,  151—159 ; 
et  Nouvelles  recherches  sur  l*auteur  du 
Te  Deum,  ib.  1894.  XI,  49-77,  ubi  illud 
vindicat Nicetaede Romatiana.  B o n e 
das  Te  Deum  inter  Frankfurter  aeit- 
gemftsBen  Broschflren  1880  II  faso.  3  ite- 
rum  nititur  eum  b.  Ambrosio  asserere. 

>)  Cf.  Schoenemann  bibL  hist.  lit. 
PP.  lat.  1,  368  88. 


189 


Opera  s.  Ambrosio  supposita. 


190 


denmt  C.^^Fr.  ^Weber  et  J.  Caesar 
Marborgi  1864,  qaam  editionem  recu- 
dit  Ballerini  VII,  1—276.  Cf.  Bar- 
denhewer  §  88n.  9etKL.y,  1585; 
Fr.  Yogel  de  Hegesippo,  qai  dicitar, 
Josephi  interprete  diss.  inaag.,  Erlan- 
gae  1880,  versionem  hanc  Ambrosio 
abjadicat:  adversas  qaem  tamen  scri- 
psit  BOnsch  Roman.  Forschangen 
1882  p.  256 — 321.  De  aliis  operibas 
dabiis  saprajam  egimas.  —  Plara  vero 
8.  doctori  faere  sapposita  (Migne 
t.  XYIII),  cojasmodi  sant  ep.  de  fide 
ad  b.  Hieronjmam,  qaae  est  lacalenta 
expositio  fidei  de  Filii  divinitate  et  in- 
camatione;  de  IhHnUate  vel  in  symbo- 
lam  ap.  tr.,  qai  est  compilatio  testi- 
monioram  ex  opp.  patram  de  Trinitate, 
incamatione,  resarrectione;  commen- 
tarias  in  Apocaltfpsiny  qai  est  B  e  r  e  n- 
gaadi,  deqaoinfra;  sermonea LXIII; 
de  dignitate  eonditionis  kumanae;  Acta 
s,  Sebastiani;  de  XLII  mansionibus 
fUiorum  Israd  tr. ;  De  dignitate  saeer- 
dotaXi  Migne  XYII  567 — 79,  qai  li- 
bellas  est  Geberti  (qai  postea  fdit 
pontifex  sab  nomine  Silvestri  II.) ;  1. 
^  intiorum  viriutumgue  conftictu  ad 
Bimplicianam,  qai  est  Ambrosii  Aat- 
perti  etc.  Cf.  de  singalis  operibas 
genninis,  dnbiis,  spariis  accarate  dis- 
serentes  editores  maarini ;  Histoire 
lit.  de  la  FrancLp.  2p.  325 — 412  etc. 
Laadatar  s.  doctoris^)  stilas  atgravis, 


<)  Cf.  de  8.  Ambrosio  praeter  auctores 
jam  citatos  Paulinus  ejns  notariuB  in 
vita  $.  Ambrosii  ab  eo  conscripta  (inter 
oposcula  selecta  ss.  PP.  a  nobis  edita 
Oeniponte  1869;  VIT,  1-49;  1897  ed.  2); 
«^as  vita  ex  ipsius  opp.  coUecta  in  ed. 
maurina  (MigneXrV,  65—114)  ;Til- 
1  e  m  o  n  t  X,  78—306 ;  cum  annot.  729-90; 
B  a  n  n  a  r  d  Histoire  de  s.  Ambroise,  Pa- 
Ti8iiBl87l;  Locatelli  Vita  di  b.  Am- 
brogio,  Miiano  1875;  M.  Ihm  Studia 
Ambrosiana  Jahrbueh  fOr  class.  Philos. 
Sapplementbd.  XVII,  1 — 124  Lipsiae 
1890;  prodiit  etiam  seorsim;  Peters 
KL.  1,695-^701;  FeBsler-Jungmann 
1 12388.;  Bardenhewer  §90;  Ambro- 
tfana :  Scritti  varii  publicati  nel  XY  cen- 
tenario  della  morte  dis.  Ambrogio  con 


nobilis,  dalcis:  imo  judice  Erasmo 
dicendas  esset,  >doctor  melliflaas:^ 
meritoqae  mirantar  viri  eraditi,  eam 
de  tribonalibas,  ideoqae  prorsas  im* 
paratam  derepente  ad  ecclesiae  regimen 
promotam  innamerisqae  exinde  caris 
laboribasqae  obratam,  tam  bene  fdisse 
imbatam  doctrina  catholica,  at  nallibi 
cespitaverit  nallamqae  praebaerit  dicta 
saa  carpendi  occasionem. 

102.  Arianoram  adversariis^)  in 
Occidente  aecenseri  debet  Cajas  Marias 
Victorinas  natione  afer,  qai  in  Ii« 
beralibas  doctrinis  admodam  eraditas 
Bomae  rhetoricam  docait  tanta  fama, 
at  ei  in  foro  romano  stataa  faerit  erecta. 
In  extrema  senectute  tempore  Jaliani 
apostatae  Christi  setradiditfidei^)  c.  a. 


introd.  di  A.  C.  Card.  F  e  r  r  a  r  i  arciv.  di 
Milano  1897  (de  quo  op.  cf.  ZeitBchr.  fdr 
k.  Theol.  InuBbruck  1899  XXIII,  189); 
I9irschIII§1688.;£bertt.ll.  2c.  6, 
qui  animi  atque  characteria  nobilitatem 
bene  depingit. 

>)  „AudentiuB,  episcopus  hispanus, 
ut  refert  GennadiuB  de  vir.  ill.  c.  14., 
Bcripsit  adversuB  ManichaeoB  et  Sabellia- 
noa  et  Arianos,  maximeque  speciali  in- 
tentioAC  contra  PhotinianoB,  qui  nunc 
Bonosiaci  dicuntur,  librum,  quem  praeti- 
tulavit :  D$  fid$  adversum  haereticoB,  in 
quo  ostenditantiquitatemFilii  Dei  coae- 
ternalem  Patri  fuisse,  nec  initium  Deita- 
tis  tunc  a  PatreDeoacceperit^cumMaria 
matre  virgine  homo  Deo  fabricante  con- 
ceptuB  et  natuB  est.'*  Yerum  liber  hic 
periit,  neque  aHud  de  hoc  auotore  scimus: 
hinc  neque  Batis  constat,  quando  vixerit. 

*)  Pulchre  hanc  conversionem  narrat 
8.  AugustinuB  ConfesB.  I.  8  n.  3  bb. 
qui  etiam  in  ejuslaudem  refert :  wLegebat 
B.  Scripturam  omneBque  christianaB  lite- 
ras  invcBtigabat  studiosisBime  et  per- 
Bcrutabatur.''  Cf.  de  eo  Gallandi  Vlil 
proleg.  c.  4(Migne  VIII,  993—1000); 
Nirschl  II  §  II7;  PesBler. Jung- 
mann§99;  Bardenhewer§87n.  8; 
G.  Eoffmanede  Mario  Yictorino  phi- 
losopho  christiano  (diss.  inaug.),  Yratis- 
laviae  1880;  G.  Geiger  C.  M.  Victori- 
nuB  Afer  ein  neupIatoniBcher  Philosoph, 
Metten  1888.  1889.  in  duobus  program. ; 
Gams  EL.  XII,  926;  R.  Schmid  M. 
VictorinuB  Rhetor  und  b.  Beziehung  zu 
AuguBtin,  Eiel  1895. 


191 


326—400.  M.  Yictorinas.  Heraclianus,  Titus  bostr. 


192 


361.  >8crip8it  adoer^utn  Arium  libroo 
(4)t  teBte  8.  Hieronymo  ejasinrhe- 
torica  discipulo  devir.ill.  c.  101,  more 
dialectico  valde  obscuros,  qui  nisi  ab 
eruditis  non  intelliguntur ;  *  scil.  d$ 
generatione  divini  Verhi  contra  Candidi 
ariani  1.  de  generatione  divina;  de 
6|Jiooooi<]>  reeipiendo.  —  Beliquit  et 
commentarios  in  epistolam  ad  Oalatas, 
in  ep.  ad  Philippeneea ;  in  ep.  ad  Ephe- 
si08j  de  quibus  s.  Hieronymus  in 
Praef.  comment.  in  ep.  ad  Gall.  satis 
dure  censet,  >quod  occupatus  illeeru- 
ditione  secularium  literarum  Scripturas 
omnino  sanctas  ignoraverit,  et  nemo 
possit,  quamvis  eloquens,  de  eo  bene 
disputare,  quod  nesciat.*  Minus  dure 
judicat  Fessler- Jungmann:  >Ez- 
positio  est  simplex,  clara  et  contextui 
inhaerens:  sed  quaedam  occurrunt 
opiniones  singulares.  *  Etiam  G  o  r  n  e  1  y 
in  hist.  et  crit.  introd.  n.  239  censet  ejus 
tres  superstites  commentarios  aliis  il- 
lius  aetatis  operibus  inferiores  non  esse. 
—  Contra  Manichaeos  est  tr.  de  verbis : 
Factum  eat  veapere  et  mane  dies  unus, 
et  L  ad  Justinum  manichaeum  contra 
duo  principia  Manichaeorumy  et  de  vera 
came  Christi.  Habes  haec  in  Migne  P.  L. 
Vin,  999—1309.  Tribuuntur  ei  et 
carmina,  hymni,  1.  de  physicis,  in  quo 
tuetur  Moysis  Hexaemeron:  de  eorum 
tamen  genuinitate  viri  critici  nonnihil 
dubitant.  Juxta  H.  U  s  e  n  e  r  Anecdoton 
Holderi,  Bonn  1877  p.  69 — 66  ipsi 
tribui  debet  opusculum  de  definitione 
apud  Migne  P.  L.  LXIV,  891 — 910 
inter  opuscula  BoSthii,  quod  critica 
prodiit  cura  Th.  S  t  a  n  g  1  inter  Tulliana 
et  Mario-Victoriniana,  Monachii  1888 
p.  12 — 48.  — Heraclianus  laicus, 
scriptor  hactenus  plane  ignotus,  auctor 
est  dialogi  plane  egregii  et  sagacis,  qui 
inscribitur:  Altercatio  Heracliani  laici 
cum  Germinio  ep.  sirmien^i  de  fide 
synodi  nicaenae  et  ariminensis  Ariano- 
rum,  quam  Caspari  reperit  edidit- 
que  in  Kirchenhist.  Anecdota,  Christi- 
ania  1883.1,  131—147. 


103.Adver8U8Manichaeo8pugna- 
nint^)praeterBasilium(p.l52),Vio- 
torinum,  Didymum  (p.  176)»  Se- 
rapionem  Thmueos  episcopum  (p. 
122  a.),  Hegemonium  (p.  93)  et  Dio* 
dorum  tarsensem,  de  quoinfraplur% 
T  i  t  u  8  bostrensis  in  Arabia^),  qui  >  snb 
Juliano  et  Joviniano  principibus  fortes 
adversum  Manichaeos  8cripsit(4)libros 
(Hieronymus  de  vir.  ill.  c.  102).^  £o» 
ex  parte  babes  secnndum  textum  grae- 
cum  ex  cod.  satis  turbato  apud  Gal- 
landi  V,  260 — 350;  Migne  P.  G. 
XVIII,  1069 — 1264.  Syriace  illos  in* 
tegros  reperit  Lagarde  ediditqae 
Berolini  1859,  cum  iis,  quae  ex  cod. 
hamburgensi  servata  suntgraece.  Ora- 
tio  in  ramos  palmarum,  opusculum 
eruditum  et  egregiis  refertum  sensibus, 
e8tdubia(Migne  ib.p.  1263  —  1278); 
commentarius  in  Evangelium  s.  Lucae 
per  modum  Catenae  a  Fronto  D  u  c  a  e  o 
Parisiis  1624,  et  in  Bibl.  magna  vel^ 
PP.  Parisiis  1644  XIII,  762—836  non 
est  ipsius.  Plurima  tamen  fragmenta 
(l86)  ex  ipsius  in  hoc  evangelium  ho^ 
miliis  magna  sedulitate  coUegit  et  ex* 
hibet  Sickenberger  accurata  disa* 
inaug.  in  Titus  von  Bostra.  Studien  zu 
dessen  Lukashomilien,  Lipsiae  1901 
in  8.,  in  Texte  u.  Unt.  XXI  fasc.  1» 
Obiit  Titus  c.  a.  371  vel  374. 


>)  Impu^natoribuB  Manichaeismi  ad.^ 
numerari  solebat  Alexander  lycopoli- 
tanus,  qui  juxta  Photiumc. Manich. I, 
1 1  fuerit  episcopus  hujus  urbis.  Verum. 
AugustinuB Brinckmann  in  op. accu- 
rato  Alexandri  lycop.  eontra  Manichaet 
opiniones  disputatio,  Lipsiae  1895  ostendit, 
eum  non  fuisse  christianum,  nedum  epi* 
scopum,  verum  «Platonis  disciDlinam 
professum  non  Manichaeorum  moao  stre- 
nuum  exstitisse  adversarium,  sed  chri- 
stianae  quoque  philoso[>hiaejudicem8e- 
verum  sane,  nec  tamen  infensum.**  Pro- 
diit  Alexandri  disputatio  in  Combe* 
fisii  bibl.  gr.  PP.  auctario  novissimo, 
Parisiis  1672  II,  3—21;  GallandilV, 
71—88;  Migne  P.  G.  XVIIl,  409—448. 
Cf.  Bardenhewer  §65  ii.2;  Funk 
KL.  I,  501. 

')  Cf.  Zeck  KL.  XI,  1801;  Bardea* 
hewer§65n.  4. 


193 


Paciauus,  OptatuB  milevit. 


194 


104.  Contra  NovatianoB  scripsit 
aactor  plane  egregins  Pacianas 
barcinonensis  episcopas^),  castigatae 
eloqaentiae  et  tam  vita  qaam  sermone 
clanis  (t  c.  390),  cajas  snpersont  tres 
episiolae  ad  Sympronianum  novatia- 
nom,  in  qaaram  prima  6i  altera  pal- 
cherrime  disserit  de  cathoUco  nomine ; 
in  3.  egregie  £cclesiae  vindicat  pote- 
statem  remittendi  peccata  post  baptis- 
mam  commissa.  Scripsit  et  paraeneaim 
seu  libellam  adhortatoriom  ad  poeni- 
ieniiam  et  sermonem  de  bapiiamo,  Ba- 
tiocinationes  yalidae  sant,  scribendi 
ratio  jacanda,  stilus  elegans  et  con- 
dsus.  Saepe  prodierunt  haec  opuscala 
ut  in  collectione  maxima  conc.  Hisp. 
cum  notis  eruditis  card.  D*Agairre, 
in  GallandiBibl.PP.VII,  255 — 76; 
Migne  P.  L.  XIII,  1051 — 94,  inter 
opuscula  ss.  PP.  a  nobis  edita  et  anno- 
tationibus  illustrata  1878  XXXYII, 
(132 — 253);  et  cura  Peyrot  Zwolle 
189A.  Gf.  de  Paciano  diss.  accuratam 
Graber  Studien  zu  Pacianus  v.  B. 
Munchenl901. 

105.  Optatus  afer»epi8Copus  mi- 
levitanus  ex  parte  catholica,  scripsit 
sub  Valentiniano  et  Valente  principi- 
bus  (372 — 375)  adversus  donatianae 
partis  calumniam  IL  6,  in  quibus  as- 
serit  crimen  Donatianorum^)   in  nos 


1)  Paciani  filiua  erat  Flavius  Lucius 
Dexter  nClarus  apud  seculum  (erat 
enim  enb  Honorio  imp.  Praefectus  prae- 
torio)  et  Christi  fidei  deditus  (H  i  e  r  o  n  y- 
m  u  8  de  vir.  ill.  c.  132),**  ci^joB  hortatu 
dcripsit  HieronjmuB  a.  392  suum  1.  de 
tfh-is  ili.  eique  dedicavit.  ScripBisse  credi- 
tur  chrouicon  ab  a.  Romae  752  ad  sua 
ttsque  tempora,  quod  tamen  periit.  Illud 
vero,  quod  sub  ejuB  nomine  Hier.  Rom. 
deHiguera  reperisse  gloriatur  et  post 
ejus  mortem  proctiit  CaeBaraugustae  1 619 
in  4.  confictum  est.  Cf.  Nic.  Antoniue 
bibL  vet.  hisp.  1.  7  c.  8.  Becepit  illud 
Migne  in  P.  L.  XXXI.  1—636.  Cf. 
S  c  h  r  5  d  1  KL.  III,  1656 ;  de  s.  Paciano  cf. 
Acta  SS.  9.  Mart.  II,  44. 

2)  Donatifltor  erat,  imo  douatistarum 
Romae  occultus  pBeudoepiscopuB  Ma- 
crobiuB  (tp.  370),  qui  teste  G  e n n a- 

Hoiter,  Nomeaclotor  I  ed.  III. 


falso  retorqueri *.  ItaHieronymus 
de  vir.  ill.  c.  110.  Nihil  praeterea  sci- 
mus  de  s.  Optato.  Scripsit  autem  de 
eehismate  Donatistarum,  contraParmer 
nianum  episcopum  donastistam,  qui 
tnnc  temporis  inter  auos  anctoritate 
eminebat  opusque  ediderat  adversus 
Ecclesiam  catholicam.  Obiisae  autem 
colligitur  s.  Optatus  p.  a.  384.  Ejus 
memoria  in  martyrologio  romano  re- 
currit  4.  Junii.  Opus  suum  divisit  in 
II.  6 ;  verum  in  vetustissimis  codd.  com- 
parent  II.  7 :  hinc  non  defuerunt,  qui 
1.  7.  spurium  existimarint.  Praevidet 
tamen  inter  eruditos  sententia,  quae 
statuit,  librum,  quinuncnumeratur7., 
nihil  aliud  esse  quam  appendicem  tria 
complectentem  additamenta  ad  U.  3, 
qnae  ipse  auctor  postmodum  secundis 
recognoscens  curis  opus  suum,  illu- 
strandi  confirmandique  gratia  adjece- 
ht^).  »Yix  autem  in  antiquis  monu* 
mentis,  notat  D  u  P  i  n  in  praef.  ed.  suae 
§  2,  ullum  reperirl  potest  (non  dico 


d  i  o  de  vir.  ill.  c.  5  ,,cum  adhuc  in  £c- 
clcBia  Dei  presbyter  efiset,  ad  confeBsores 
et  virgincB  librum  moraliB  quidem,  sed 
vaide  ueceBBariae  doctrinae  et  praecipue 
ad  cufitodiendam  castitatem  aptisBimiB 
valde  sententiiB  communitnm  Bcripsit** 
Hic  tamen  periit.  Donatista  factus  scri- 
psit  epistolam  ad  plebem  carthaginien- 
sem  de  passtone  Maximiani  et  Isaaci  dona- 
tiBtarum.  —  AlteriuB,  ut  videtur,  Macro- 
bii  mentionem  facit  s.  IsidoruB  hisp. 
de  vir. iU. 2 Bcribeus :  „MacrobiuB  dia- 
coiiUB  ytudium  b.  Cypriani  ingeniumque 
secutus,  complexuB  est  congrua  ex  utro- 
que  Testamento  adversus  haereticorum 
capitula,  de  scil.  Dei  PatriB  majestate,  et 
Filii  Dei  adventu,  ejus  incarnatione  sive 
paBsione,  resurrectione  et  ascensione  in 
coelos,  parique  modo  et  de  electione  geu- 
tium,  et  reprobatione  judaeorum.  Deinde 
Bubjecit  etiam  cetera  ad  utiUtatem  vitae 
et  disciplinae  reUgionis  pertinentia.  om- 
nia  haec  in  100  distincta  capituUs."  Hic 
tame.i  1.  etiam  periit,  nec  uUum  de  hoc 
auctore  penes  alios  reperitur  vestigium. 
«)  Cf.  1)  u  c  h  e  B  n  e  Le  dosBier  du  do- 
natisme  in  M^Ianges  d' arch^ologie  et 
d'hi8toire  18JH).  X,  589—650,  qui  geuuini- 
tatem  tuetur  adversus  Voelter  et 
Seeck;  Bardeuhewer  §  71  n.  2; 
Fessler-Jungmann  II,  1§  158. 

7 


195 


326-400.  8.  £pfaraem  Syrua 


li)6 


ejasdem  molis,  sed  longe  prolixios 
opus),  quod  tot  et  tanta  doctrinam  et 
disciplinamchristianampertinentiatam 
aperte  contineat . .  .  Praecipua  fidei  ca- 
pitabreviter,  dilucide  acorthodoxe  ex* 
ponit . . .  Quod  ad  atilmn  ejas  pertinet, 
magnificus  est,  vehemens  et  pressus, 
sed  minas  nitidas  est  ac  politns.  Qaos 
expagnat  acriter  arget .  .  .  Uno  verbo, 
qaod  aactor  hajas  operis  magnae  era- 
ditionis  et  excellentis  ingenii  faerit, 
nemo  reram  istaram  peritas  negabit.  * 
Merito  hinc  Aagastinas  Optatam 
inter  illastres  Ecclesiae  soriptores  re- 
fert,  ejasqae  aactoritas  gravis  erat  non 
solam  apad  catholicoSi  sed  etiam  apad 
Donatistas  illo  tempore.  Saepias  pro- 
diit  hoc  opas:  editio  praestantissima 
est,  qaam  curavit  Da  Pin  maltisqae 
monamentis  aaxit  et  historia  donatiani 
schismatis  illastrayit,  Parisiis  ITOOi 
qaae  recasa prodiit  in  Gallandi  bibl. 
PP.  V,  467—675;  Migne  P,  L.  XI; 
inter  opascala  selecta  SS.  PP.  a  nobis 
edita  t.  X,  Oeniponte  1870;  demiim 
accaratissime  carante  Ziwsa,  Viennae 
1893,  in  corp.  scr.  t.  XXVI. 

106.  Inclarait  hoc  secalo  qaamma- 
xime  Eoclesia  in  partibas  Syriae,  adeo 
ut  aurea  coeperit  literaram  syriacaram 
aetas.  Prae  omnibas  aatem  nominan- 
dus  est  8.  Ephraem,  cognomento 
Syrus,  qui  tantam  apud  suos  sancti- 
moniae  et  doctrinae  famam  adeptus  est, 
ut  ,Spiritus  s,  cithara,  et  Ecclesiae  co- 
lumna,  totius  orbis  doctor  et  Syrorum 
propheta'  audire  meruerit^).  De  yitae 
ejus  fatis  parum  certi  scimus.  Natus 
videtur  circa  a.  306,  non  antea.  Pie 
educatus  a.  aetatis  1 8.  baptizatus  vlde- 
tur.  A  juventute  vitam  lectioni,  medi- 
tationi  s.  Scripturae  pietatisque  operi- 
bus  deditam  duxit.  Garus  erat  s.  Jacobo 
nisibeno  episcopo'^),  qui  eum  comitem 


1)  FeBslcr-Jungmann  I[§  132. 

^)  J  a  c  0  b  o  nisilieno  episcopo  magnae 
BanctitatiB  viro  (f  338,  secundum  alioB  335), 
imo  poat  a.  350),  tribuuntur  a  Nic.  An- 


ad  concilium  nicaenam  secum  duxisse 
acpostmunus  ei  docendi  in  scholaNi- 
sibi  tunc  florenti  commisisse  in  mona- 
mentis  orientalibas  perhibetur.  Civi- 
tate  nisibena  a  Persis  occupata  ipse 
secessit  atque  Edessae  stabilem  fixit 
moram  vitam  degens  eremitae  (c  a. 
364  vel  365).  8.  Basilium  c.  a.  370 
invisit  ejus  doctrinae  et  sanctitatis  £uiia 
allectus,  ab  eoqae  dicitur  diaconas 
ordinatus.  Presbyternon  videtur  faisse. 
Edessenae  ecclesiae  fideles  exem- 
plo  sanctissimae  vitae  aedificavit,  hae- 
reses  strenue  impugnavit,  de  pauperi- 
bus,  grassante  praesertim  fame  gra- 
vissima,  soUicitissimam  curam  egit. 
Meritis  plenus  e  vita  migravit  9  Junii 
a.  373,  juxta  alios  378  vel  379. 

107.  Plurima  composuit  opera  tam 
soluto  quam  praesertim  ligato  sermo- 
ne  1),  quae  tanti  facta  sunt,  ut  illa  post 
lectionem  Scripturarum  publice  in  qui- 
busdam  ecclesiis  recitarentur,  hymni- 
que  in  s.  liturgiam  et  ecclesiastica  re- 
ciperentur  officia.  Dolendum  tamen  est, 
ex  ejus  operibus  non  multa  haberi  in 
iingna  originali,  sed  in  versione  tan- 
tum :  nam  olim  jam  versa  faerant  in 
lingaam  armenam,  copticam,  aethiopi- 
cam,  arabicam  et  praesertim  graecam. 
Quod  vero  s.  Hieronymus  de  viris 
ill.  c.  1 15  testatnr:  »Legi  ejus  de  Spi- 


tonelli  aermones  (18),  qui  armeniac« 
tantum  exstant,  Romae  1756.  in  Gal- 
landi  bibl.  V,  I-CLXIV:  verura  W. 
Wright  ostendit,  eoB  ease  Jacobi 
Aphraatis,  de  quo  mox.  Uujus  Jacobi 
nihil  videtur  BuperesBe.  Tantaefuitapud 
Syros  famae,  ut  «Magni**  vel  «Sapientis» 
cognomine  cohonestaretur.  Cf.  (Jzapla 
in  comment.  adGennadiide  viris  ill. 
c.  l;KauienKL.  VI,  1172. 

*)  Dicitur  porro  circlter  tricies  centena 
versuum  («twv  linearum)  milia  in  uni- 
versum  scripssse.'*  S  o  z  o  m  e  n  u  s  H.  E. 
III,  16.  Multa  tamen  fuere  ei  supposita. 
quae  Rimtdiscipulorum,  vel  etiam  Neeto- 
rianorum,  ut  Narsetie.  De  operibus,  qnae 
adhuc  superBunt  cf.  Eirainer  Der  h. 
Ephram  der  Syrer,  Kempten  1889  p. 
10—16. 


n»7 


S.  Ephraemi  opera. 


198 


ritu  $.  graecam  volumen,  quod  quidam 
de  syriaca  lingaa  verterat,  et  acamen 
Bablimis  ingenii  etiam  in  translatione 
cognoYi:^  affirmat  SozomenasH.  E. 
ni,  1  (y  de  omnibas  valere  Tersionibas 
(saltem  graecis) :  ita  enim  scribit:  »  Nam 
et  ipso  adhuc  saperstite  libri  ejus  in 
graecam  sermonem  translati  sant,  et 
asqae  ad  hoc  tempaa  transferantar : 
nec  tamen  a  domestica  ac  nativa  prae- 
stantia  multam  recedunt.  Sed  dum 
graece  legitur.  non  minus  admirationi 
est,  quam  dnm  syriace.*  Geterum  vel 
ipsa  originalia  scripta,  multo  magis 
versiones  graecae,  cum  plurimum  lecti- 
tarentur,  saepe  ampliata,  interpolata, 
retractata  fuerunt,  vel  etiam  contracta. 
Inter  ejus  opera  prosa  conscripta  (reli- 
qua  enim  fere  formam  prae  se  ferunt 
metricam)  praecipua  sunt  commentaria, 
qaae  in  omnes  forte  s.  Scripturae  11 
elaboravit,  sed  solam  in  Genesim  et 
Exodum  (usque  ad  32,  26)  exstant 
commentaria  originalia:  commentario- 
nun  in  alios  11.  Y.  T.  habentur  tantum 
prolixa  fragmenta  seu  scholia,  praeser- 
tim  ex  catena  patrum,  quam  composuit 
€.  a.861  Severus  monachus  antio- 
chenus.  Sensum  literalem  admodom 
diligenter  inquirit  et  plerumque  feli- 
citer  assecutus  est  ^),  sensum  mysticum 
non  negligit  cavens  allegoriae  abusum, 
qualis  apud  Origenem  reperitur:  et 
quia  8.  Scripturam  interpretatus  est 
coram  monachis  suisque  discipulis,  pie- 
tatis  profectum  et  spiritualem  audito- 
ram  utilitatem  etiam  intendit.  Arme- 
niace  tantum  exstant  commentarii  in 
IL  Paralipomenon,  latine  in  rp,  8,  Pauli 
excepta  ep.  ad  Philemonem,  in  ed.  opp. 
armen.    Vindobonae    1836  t.  III;    et 


M  Bardenhewer  §82  u.3;  Die  Aiia- 
legiingsmethode  Ephraems  darf  alB  eine 
Torzagliche  bezeichnet  werden.  Er  hul- 
digt  im  allgemeinen  den  Anschauungen 
der  antiochenischen  Schule  und  n^hert 
sich  int(be8o:idere  sehr  der  Art  und  Weise 
Theodorets  von  Cyrus.  Cf.  J.  T.  Lam  j 
Lexeg^e  en  Orient  au  1V«  si^cle  in 
Bevue  bibl.  1893  p.  5  ss. ;  et  L'Univer8it^ 
Cath.  N.  S.  III,  321-349;  IV,  161—190. 


versio  armeniaca  ExposUionis  Evanpelii 
eoncordantis,  in  qua  maxime  uUtnr 
Harmonia  Evangeliorum  (Diatessaron) 
Tatiani  (cf.  p.  35  a.)  quam  commen- 
tariis  et  scholiis  ampliat;  eam  in  lati- 
num  transtulit  Jo.  B.  Aucher  Mechi- 
tarista,  cojus  versionem  emendavit, 
annotationibus  illustravit  ediditque 
Moesinger,  Venetiis  1876.  Praeter 
jam  notos  aermonesXII  exegeiieos  de  va- 
riis  utriusque  T.textibus,  alios  plures  re- 
perit  publicavitque  cl.  Lamy,  inter 
quos  laudantur  sermones  X  deJoseph; 
integreediti  a  B  e  d  j  a  n  S.  Ephrem.  Hist. 
coiuplet  deJoeeph.  Poeme  en  12  livres, 
Pari8l891  in  8;  Moesinger  Monu- 
menta  syriaca  Oeniponte  1878  p.  335. 

108.  Praeter  commentaria  reliquit 
multa  alia  scripta  dogmatica,  moralia, 
ascetica,  quorum  pars  longe  major  car- 
minibus  et  hymnis  continetur.  Haec 
carmina,  quibus  universam  fere  catho- 
licam  doctrinam  non  solum  moralem, 
sed  et  dogmaticam  complexus  est  va- 
riasque  tuno  gliscentes  impugnat  erro- 
res»  diffusa  sunt  per  universum  Orien- 
tem.  Cam  enim  Bardesanes  gnosticus 
syrus  ejusque  filias  Harmonius  scriptis 
ad  lyrae  cantum  compositis  suos  per 
vulgus  diffanderent  errores,  voluit  et 
Ephraem,  ut  veneno  remedium  oppo- 
neret  et  doctrinam  Christi  fldelium 
animis  infunderetfestaque  Domini  exor- 
naret,  carmina  et  hymnos  componere. 
Huc  ergo  spectant  eloquentissimi  Se9'' 
mones  pdemici  56  adversus  haereses, 
gnosticos  praesertim,  adversus  Judaeos ; 
80  adversus  scrutatores,  qui  seil.  my- 
sterium  ss.  Trinitatis  perscrutari  temere 
praesumebant,  7  de  margarita,  quam 
ceu  symbolum  considerat  fldei  christia- 
nomm,  3  de  fide,  Ibde  paradiso  Eden, 
4  carroina  contra  Julianum  apostatam  ^), 
22  de  nativitate  Domini,  1 5  de  Epipha- 
nia,  alii  de  variis  mysteriis  deque  vita 


*)  Habes  haec  germanice  interprete 
Bickell  Zeit«chr.  fQr  k.  Theol.  1878  II, 
335—56. 


199 


326—400.  Scripfcores  ayri.  S.  Ephraem, 


200 


et  passione  Domini,  malti  de  b.  Maria 
y.  (20),  quibaa  magnifice  Dei  genitricis 
praerogatiyas,  yirginitatem  in  primis 
et  immnnitatem  a  qaovis  peccato  ex- 
tollit,  deque  sanetis,  inter  qaos  est 
encomiam  plane  insigne  in  a.  BasUium, 
qaod  forte  eo  adhac  viyente  est  elabo- 
ratam.  Alii  dein  sant  qai  de  perfeetione 
chriatiana  agant,  eam  commendant,  ad 
eam  argent,  circa  virtates  et  vitia  yer- 
santur ;  alii  ad  vitam  monasticam  am- 
plectendam  vel  excolendam  hortantar, 
yel  sant  ezhortationes  (76)  ad  poeni- 
tentiam;  Necrosima  sea  canones  fune- 
bres  S5;  de  virtute  cc.  1 0 ;  In  illud  At- 
tende  tibi  ipsi  cc.  1 2 ;  Paraeneees  50  etc. 
Praeclaram  libellam  exarayit  de  saeer- 
dotio,  in  qao  statas  sacerdotalis  digni- 
tatem  plarimam  extoUit  ac  maltipHcem 
ostendit  atilitatem,  qaae  ex  eo  in 
mandam  dimanat  aniyersam.  Deniqae 
mentio  facienda  est  et  ipsias  Testa- 
menti,  in  qao  omnia  yitae  saae  consilia, 
actiones  atqae  yirtates  ano  yelati  con- 
specta  exhibentar.  Jaxta  Dayal  ta- 
men  La  Litteratare  S}  riaqae,  Parisiis 
1899  p.  108  jam  commaniter  iilad 
censetar  apocrypham. 

109.  Cam  s.  doctor  in  sais  scriptis 
semper  prae  oculis  habeat  spiritualem 
populi  atilitatem,  stilo  utitar  simplici 
et  popalari,  a  subtilibus  ingeniosisqae 
abstinet  disputationibus,  magni  animi 
ardore  sermonisque  fervore  yirtutes 
inculcat  atqae  insectatur  yitia  adeo,  ut 
forte  nuUus  patrum  eo  melius  atque 
efficacius  hominem  ad  yitae  sanctitatem 
perducat.  Admirabili  eloquentiae  suae 
yi  animos,  teste  Gregorio  nysseno 
in  egregio  encomio  in  s.  Ephraem  (opp. 
ni,  603),  ubi  fusius  haec  exsequitur, 
animos  emolliyit,  fregit  flexitque  ut 
yoluit.  Opera  ejus  syriace  aut  graece, 
quotquot  naiicisci  licuit  cum  versione 
latina  satis  libera  minusque  accurata 
ediderunt  Jos.  et  Steph.  Assemani 
atque  P.  Benedictus  Bomae  1732- 
46  t.  6  in  f. ;  latine  tantum  cum  inte- 
gris  prolegomenis,  Venetiis  1755—56, 


editio  splendida  et  praestans,  sed  ne- 
que  completa,  neque  satis  critica,  neque 
omnibus  numeris  absoluta.  Supple- 
menta  vel  emendationes  exhibent  A. 
Pohlmann:  S.  Ephraem  Syri  com- 
mentariorum  ih  s,  Scripturam  textus 
in  codd.  yaticanis  manuscriptus  et  in 
ed.  romano  impressus.  Gommentatio 
criticapp.  1.2,  Bronsbergae  1862-64 ; 
Lamy  s.  Ephraem  Syri  Hymni  et 
sermones,  Mechliniae  1882 — 90  t.  3  in 

4,  in  quorum  t.  2  p.  103 — 310  exhi- 
bet  copiosa  commentarioram  fragmenta 
ex  Seyeri  catena.  —  Opera  quae  ex- 
stantanneniace(absqueyer8ionelatina), 
Venetiis  1836  t.  4  in  8;  Overbeck 

5.  Ephraemi  Syri,  Babulae ep.  edes- 
seni  Ballaei  aliommque  opera  sdecta, 
(syriace  tantum),  Oxonii  1865;  G. 
Bickell  s.  Ephraemi  syri  carmina 
nisibena  additis  prolegomenis  etc.  Lip- 
siae  1866  ;  s.  Ephraem  syri commen- 
tarii  in  ep.  d.  Fauli  nunc  primum  ex 
armeno  in  latinum  a  patribus  Mechi- 
tharistis  translati,  Yenetiis  1893  in  4. 
Plura  opuscula  selecta  germanice  red- 
didit  ediditque  P.  Zingerle,  Oeni- 
ponte  1830— 37  t.  6  in8.  1845.  1846 
ed  altera^);  Hymnen  aus  dem  Zwei- 
strQmeland.  DichtuDgen  des  h.  Ephrfim 
.  .  .  mit  erklftrenden  Anmerkungen, 
Mainz  1882.  —  Quaedam  carmina  in- 
edita  (l5)  germanice  yersa  exhibet 
M  a  r  t  i  n  in  Zeitschrifb  f.  k.  Tbeol.  1880 
IV,  426 — 38.  —  Acta  s.  Abramii  seu 
Abraham  Eindunaiae  monachi  et  ere- 


*)  Plura  de  s.  Ephraemo  reperies  apud 
Assemani  Bibl.  orient.  I,  24—164;  et  in 
proleg.  ad  singuloa  fere  tomos  Buae  edit. 
praesertim  t  IV  ;  L a  m y  pariter  in  pro- 
leg.  8uao  ed;  Tillemont  VIIl,  259— 
319et736— 59.  BoUaudus  inActisSS. 
1.  Febr.  1, 49 — 75 ;  B  i  c  k  e  1 1  in  conspectu 
rei  literariae  Syrorum,  Monasterii,  1871; 
FesBler-Jungmann  I  132  S8.:  Bar- 
denhewer  §  82;  NirBChl§  146  s.; 
ZingerleKL.  IV,  677—81;  Burkitt 
S.  £phraim*8  Quotation  irom  the  gospel. 
Coliected  and  arranged,  Cambridge  1901 
in  TextB  and  Studies  ed.  by  J.  Robin- 
8  o  n  VII,  2,  opuB  pro  judicio  critico  de 
Bcriptis  8.  £phraemi  yalde  opportunum. 


201 


Jac.  Aphraates,  Cyrillooas. 


202 


mitae  et  s.  Mariae  ejus  neptis  (t  366) 
acctirate  descripta  habes  in  Act.  SS. 
16.  Mart.  II,  434—444;  Migne  P. 
L.  LXXIU,  281 — 292.  Ea  aramaioe 
primam  edidit  L am y  in  Anal.  Bolland. 
1891  X,  10—56.  —  De  opere  s. 
fiphraemo  snpposito,  quod  est  compi- 
latio  legendaram  de  primitiya  hamani 
generis  historia  asqae  ad  passionem 
Christi  cf.  Bezold  Die  8chatzh6hle 
aas  dem  syrischen  Urtext  (qui  postea 
1888  prodiit)  metrisch  ins  Deutsche 
ubersetzt  and  mit  erklttrenden  An- 
merkungen  versehen,  Leipzig  1883. 

110.  Jam  ante  s.  Ephraem  florait 
Jacobus  Aphraates  ^Sapientis  Per- 
sae*  cognomine  honoratus^),  de  cujus 
Tita  param  admodum  scimas.  Patria 
et  genere  Persa  vel  saltem  ex  Sjria 
orientali  Persarum  ditioni  subjecta 
foisse  videtur,  et  quondam  paganus: 
professione  erat  monachus,  dlgnitate 
episcopus  in  monasterio  Mar  (i.  e. 
sancti)  Matthaei  haud  procul  a  Mossul 
distanti  (t  p.  a.  356).  Innotuit  nostra 
aetate  homiliis  seu  tractatibus  morali- 
bus  fere  seu  asceticis  23  in  textu  ori- 
ginali  (a  Wright  a.  1 869)  repertis,  quos 
Aphraatis  esse  evicit,  non  Gregorii 
Thaumaturgi  seu  J  a  c  o  b  i  Nisibeni,  ut 
conjecerat  Nic.  Antonelli,  qui  illo- 
rum  versionem  armeniacam  Romae  a. 
1756  (Venetiis  1765)  ediderat  Pre- 
tiosiBsiini  censentur  hi  tractatus,  jam 
propter  aetatem  (336 — 345)  venerandi 
(sant  enim  antiquissimum  ecclesiae 
syriacae  monamentum,  quo  fruimur), 
praesertim  propter  linguam^)  et  pro- 


1)  Praetermittimus  P  a  p  a  Catholicum 
seu  patriarcham  seleuciensem  ab  a.  266- 
333,  coi  uonnullae  literae  tribuuntur,  de 
quorum  tamengenuinitate  merito  dubita- 
tnr,  neque  ad  rem  nostram  magni  sunt 
momenta.  Cf.  de  ipso  hisque  litteris  accu- 
rate  disaerentem  0.  B  r  a  u  n  Zeitschr.  filr 
k.  Theol.  1894  p.  163—182;  546—565. 

>)  Der  Ausdruck  des  Yerfassers  ist  klar 
und  einfach,  aber  recht  breitspurig.  In 
philologischer  Hinsicht  sind  seine  Schrif- 
ten  von  unschfttzbarem  Werthe,  insbe- 


pter  testimonia,  quae  complectantur 
pro  variis  fldei  catholicae  dogmatibus, 
ut  de  8.  eucharistia,  de  sacrificio  missae 
et  confessionis  necessitate.  Profitetar 
vero  et  errorem  postmodum  Nestorianis 
syris  communem  de  somno  animarum 
post  earum  a  corpore  separationem  ad 
diem  usque  resurrectionis.  Illas  (l9) 
edidit  primum,  ut  diximus,  N.  Anto- 
nelli  sub  nomine  Jacobi  Nisibeni  cum 
versione  latina  (quae  exstat  etiam  in 
Gallandi  Bibl.  t.  Y.),  quae  tamen  est 
potius  parapbrasis  quam  versio  fide- 
lis;  deia  Wright:  The  homilies  of 
Aphraates,  the  Persian  Sage  etc.,  Lon- 
dini  1869',  Parisot  sjriace  et  latine 
Parisiis  1894,  in  patrol.  syr.  accur. 
G  r  a  f  f  i  n ;  plures  germanice  versas  edi- 
dit  Bickell:  At4sgewdhUe  Schriften 
der  syrischen  Kirchenv&ter  Aphraa- 
tes,  Rabulas  und  Isaak  von  Ninive, 
Kempten  1878 ;  omnes  germanice  ver- 
sas  B  e  r  t  in  Gebhard  et  Harnack  Texte 
und  Untersuchungen ,  Leipzig  1888, 
t.  III.  fasc.  3. 

11].  Idem  diligentissimus  rei  Syro- 
rnm  scrutator  G.  Bickell  germanice 
edldit:  AusgetvdhMe  Gedichte  der  syri- 
schen Kirchenv&ter  Cyrillonas,  Ba- 
laeus,  Isaak  von  Antiochien  und 
Jakob  von  Sarng,  Kempten  1872. 
Porro    horum    primus    Cyrillonas 


BOndere  f&r  die  syrische  Syntaz  von  ge- 
radezu  grundlegender  Bedeutung.  Seine 
syrische  Sprache  ist  eben  noch  durchaus 
rein  und  originell,  nicht  vermischt  mit 
fremden  Elementen,  namentlich  nicht 
beeinflusst  vom  Griechische  j.  B  a  r  d  e  n- 
h  e  w  e  r  §  81  n.  2.  Cf.  de  nostro  auctore 
Fesfller-Jun^mann  §  137;  Forget 
de  vita  et  scriptis  Aphraatis  diss.  histo- 
rico-theol.  Lovanii  1882 ;  J.  M.  S  c  h  5  n- 
felder  Theol.  Qtlschr.  1878.  LX,  195— 
256;  S  a  8  B  e  Prolegomena  in  A.  sermones, 
Lipsiae  1878 :  K  a  u  1  e  n  KL.  1, 1 007;  I)  u- 
y a I  la litt^r. syr. pag. 225 bs.  Georgius 
episcopuB  jacobita  arabum  ep.  edita  a  7l4 
graviter  impugnavit  aliquot  Aphraatis 
opiniones.  £am  habes  apud  F  o  r  g  e  t  op. 
cit. ;  versionem  in  Bertii  ed.  infra  cit. 
p.  XXXVII-LI. 


203 


Interpretes  8.  Scripturae. 


204 


diaconas,  ipso  judice  praecipnus  est 
post  8.  Ephraemnm  Syrornm  poeta. 
Videtur  faisse  Edessenas,  s.  Ephraemi 
discipolas  et  forte  ex  sorore  nepos. 
Floruit  c.  395.  Ex  ejus  carminibus 
praeclara  adducere  licet  pro  variis  fidei 
catholicae  dogmatibus  testimonia^). 
Textum  syriacum  sex  carminum  exhi> 
bet  Bickell  Zeitschr.  der  deutschen 
morgenld.  Gesellschaft  1873  XXVII, 
366—98  (coU.  1881  XXXV,  531  ss.). 
—  De  aliis  tribus  scriptoribus  syris 
supra  nominatis  sec.  seq.  agemus.  — 
S.  Simeonis  Bai-sabae  martyris  et 
archiepiscopi  seleuciensis  tria  tantum 
supersunt  carmitia  in  officio  Nestoria- 
norum  servata^).  Floruisse  yidetur  circa 
medium  sec.  IV. 

112.  In illustrandis 8.  Scripturis 
quam  plurimi  versati  sunt.  In  primis 
omnes  illi  magni  Ecclesiae  doctores  et 
scriptores  quorum  supra  jam  mentio- 
nem  fecimus,  ut  Hilarius  pict., 
Athanasius,  Basilius,  uterque 
Gregorius  nazians^nus  etnyssenus, 
Ambrosius,  Cl.  M.  Victorinus, 
Didymus  alexandrinus,  Ephraem. 
His  jam  alios  addemus^).  Eustathius 


*)  Cf.StreberKL. III,  1281;  Nirschl 
il,  §  149 ;  D u  V al  op.  cit.  p.  337. 

•j  Cf.  Bickell  in  Conapectu  rei  Syr. 
liter.  pa^.  18. 

»)  In  divinis  literis  illuatrandis  prae- 
terea  versati  sunt :  A  c  a  c  i  u  s,  quem  quia 
luscus  erat  pkov69d-aXfi.ov  nuncupabant, 
caesariensiB  ecclesiae  in  Paiaestina  epi- 
scopua,  unu8  ex  praecipuis  arianae  hae- 
reaiB  antesignanis,  non  minus  eruditione 
acdictioniB  elegantia  quam  animilevitate 
et  inconstantia  notissimus  ^f  366).  »In 
tantum  autem  sub  Constantio  imp.  cla- 
ruit,  ut  in  Liberii  locum  Romae  Felicem 
episcopum  oonstitueret.**  Elaboravit  jux- 
taHieronymum  de  viris  ill.  c.  98  m 
Eeclesiasten  17  volnmina,  vanarum  qua$- 
stimum  sex ;  AvTiXoYia  adversus  M  a  r  c  e  I- 
I  u  m  ancyranum  pro  Asterior  (Cf.  E  p  i- 
p  h  a  n  i  u  m  haer.  72  n.  6 — 10),  vitam  E  u- 
sebii  caesariensis  magistri  sui,  quae 
tamen  omniaperierunt  praeter  fragmenta 
et  expo»itionem  fidei  in  aynodo  seleuciensi 
a  .359  contra  fidem  nicaenam  editam  (ib. 


genere  Pamphylius,  Sidetes,  in  perse- 
cutione  Diocletiani  et  Licinii  gloria 
confessionis  illustratus,  primum  Be- 
roae  Syriae  fuit  episcopus,  communi 
dein  suffragio  evocatus  est  ad  sedem 
antiochenam  (a.  325),  primusque  ec- 
clesiae  antiochenae  episcopus,  ut  scri- 
bits.  Hieronymusep.  73n.  2,contra 
Arium  clarissima  tuba  bellicum  cecinit 
Interfuit  synodo  nicaenae  et  ob  sedis 


haer.  73  n.  25).  Cf.  Fessler-Jung- 
mannll^l31;  Loofa  Realencycl.  ftir 
protest  Theol.  I»,  125— 127 ;  H  e  r  g  e  n- 
roether  KL.  I,  145.  —Theodorus 
Heracleae  Thraciorum  episcopus,  semina- 
rianus,  qui  in  conciliabulis  Tyri  341  et  An- 
tiochiae  341  contra  Athanasium  habitis 
sedit,  hinc  a  concilio  sardicensi  a.  347 
depositus  (t  355).  Hic  «elegantis  aperti- 
que  sermonis  et  magis  historicae  intelli- 
gentiae  edidit .  .  .  commentarios  in  Alat- 
thaeum  et  m  Joannem  et  in  Apostolum  et 
in  FMterium  (Hieronymusde  vir. iU. 
c.  90),**  qui  tamen  paucis  exceptis  frag- 
mentis  perierunt.  Commentarius  vero  m 
Psolmoe,  quem  sub  ejus  nomine  edidit 
Corderius  in  Catena  PP.  graec.  in 
Psalmos,  Antverpiae  1643,  ipsi  abjudica- 
tur,  est  enim  posterioris  Theodori 
compilatio  ex  scriptis  veterum.  Cf.  Ma- 
r  a  n  u  8  in  praef.  opp.  s.  Basilii  1. 1  praef. 
§ VIII  n.  41-50 ^Fessler-Jungmann 
§  131.  —  De  Fortunatiano  natione 
afro,  episcopo  aquilejensi,  sed  sectae  se- 
minarianae,  refert  Hieronymus  de 
viris  ill.  c.  97,  eum  «imperanteConstantio, 
in  Evangelia  titulis  ordinatis  brevi  et 
rustico  sermone  scripsisse  commentarios,*^ 
qui  tamen  perierunt  Cf.  Tillemont 
VI,  364—419.  —  Praetermittimus  Hila- 
rium  Sardum,  diaconum,  cuiquondam, 
sed  immerito,  tributa  fiiere  commentaria 
in  XIII ep,  Bauli  sub  Ambrosiastri 
nomine  notissima  (cf.  supra  p.  183)  etgMcre- 
stiones  in  V.  ae  K  T.  (in  appendice  opp. 
8.  Augustini  Migne  XXXY,  2213-2416). 
Hic  a  Liberio  cum  Lucifero,  Eusebio  et 
Pancratio  missus  fuit  ad  concilimu  me- 
diolanense  (354,  et  jam  antea  353  ad  conc. 
aretatense)  atque  strenue  stetit  pro  flde 
nicaena,  pro  qua  a  Constantio  imp.  ver- 
bera  et  exsilia  est  passus,  sed  nimio  zelo 
abreptiis  defecitadLuciferanorum  schis- 
ma,  scripsitque  libellos  de  haereticis  r«- 
haptizandis,  —  Praetermittimus  et  Wui- 
f  i  I  a  m  (Ulfila,  Gulfila  eto.)gente  Gothum, 
ab  Eusebio  nicomediensi  episcopum  pro 
Gothis  ordinatum  (ante  a.  341 )  et  haeresi 


205 


Kustathins.  Diodorus  tanensis. 


206 


dignitatem,  doctrinae  Yirtntisqiie  fa- 
Dumorationeiii  habnit  adConatantinnm 
imp.  Theodoreto  teate  H.  £.  1,  7. 
Gam  in  ea  synodo  strenue  pro  vera 
stetiaset  iide,  Arianos  a  commnnione 
exdnderet  et  qnamplarima  adTersns  eo- 
rnm  dogmasoriptacomponeret,  mimm 
noneatenmillorominseconcitasse  iram. 
Hinc  nterqae  Enaebins  nicomediensis 
et  caesariensis  enm  erroris  eabelUani 
alioromqae  accnsarant  criminnm,  et  in 
synodo  episcopornm  soae  factionis  An- 
tiochiae  330  habita  desposnerant  de- 
positomqae  Gonstantins  imp.  ex  aria- 
nornm  saggestione  in  exsilinm  Traja- 
nopolim  Thraciae  misit  (330).  Vernm 
soi  gregis  coram  ad  obitam  asqae 
(c.  a.  360,  joxta  alios  jam  337)  qaam 
plarimis  egit  epistolis.  Merito  propter- 
ea  praecipais  haeresis  arianae  adver- 
sariis  accensetnr.  £x  ejas  scriptis, 
cnjosmodi  sont  contra  Arianos  11.  YIII; 
contra  eosdem  de  cmima  etc.,  praeter 
fragmenta  reliqaa  est  tantnm  diss.  de 
Lngastrimylho,  in  qaa  adversas  Origi- 
nem  negat,  pythonem  vere  suscitasse 
animamSamaelis  (l  B/^.  28),spectram 
tantnm  in  phantasia  regis  a  daemone 


arianae  prorsns  addictnm,  qai  gentem 
illam  ad  Christum  conyertit,  sed  et  hae- 
resi  ariana  infecit  (f  383;  aecundum  alios 
381—88).  Ipse  vertit  s.  Scripturam  ex 
graeco  in  iinguam  gothicam,  qnae  versio 
laudaturetproditingenium  sagax.  Magna 
ejus  pars  ad  nos  peryenit  et  saepe  pro- 
diit  Migne  P.  XVIII,  497-879;  cur. 
Bernhardt  Halle  1875  ed. optima ;  ib. 
1884  cum  fflossario.  Cf.  Eanlen  KL. 
12,  188  88. ;  Einleitung,  Freiburg  1898  \\ 
168  88.,  Eauf  fmann  Texte  und  Unter- 
such.  zur  alteerm.  Religionsges.,  Strass- 
burg  1899 ;  fT  V  o  g  t  allg.  deutsche  Biogr. 
44,  270—86  et  literaturam  ab  his  aucto- 
ribas  citatam.  Eauffmann  ei  asaerere  ni- 
tiiur  opua  imperfectum  in  MaUhaeum^ 
quod  inter  opera  spuria  s.  Jo.  Chry- 
8 o  8  to  m i  reperitur,  sed,  ut  videtur,  im- 
merito.  Ipsius  forte  sunt  fragmenta  com- 
mentarii  in  Ev.  s.  lAtea$^  reperta  et  edita 
a  Mai  Scr.  vet.  nov.  coU.,  Romae  1828 
m,  2. 186—237,  apud  M  i  g  n  e  P.  L.  XIU, 
593-628.  Exstat  Auxentii  dorosterensis 
ep.  de  fide,  vita  et  obitu  Wulfllae,  quam 
edidit  Eanffmann  Strassburg  1899. 


fnisse  excitatam.  Qaa  occasione  prae- 
clare  dispatat  de  sensa  literali  s.  Scri- 
ptarae  carpitqae  niminm  Origenis  pra- 
ritam  omniaallegoriceinterpretandi^). 
Eam  cnm  iragmentis  aliornm  operam 
optime  exstat  in  Gallandi  biblio- 
theca  t.  IV  et  Migne  P.  G.  XVIII, 
613 — 74.  Ibidem  p.  703— 1060  pro- 
stant:  Commentarias  in  Hexaemeron 
sive  potias  chronicon  nsqae  ad  tempora 
Jadicam,  magnis  encomiis  ab  Allatio, 
qni  illam  reperit,  laadatas  atqae  notis 
illastratas ;  alloetUio  (quam  habaerit  in 
conc.  nicaeno)  ad  Constantinam  imp. 
(ib.  673 — 676),  qaaegenainanoncen- 
sentnr. 

1 1 3.  In  eadem  ecclesia  antiochena 
inclarnit  Diodoras  parentnm  nobi- 
linm  filias.  Athenis,  dein  Antiochiae 
magistro  atens  praeprimis  Easebio 
emeseno,  profanis  sacrisqae  studiis  in- 
cnbnit,  in  qaibas  sicut  et  in  asoesi 
magnos  fecit  progressns,  imo  praefaisse 
videtar  monasterio.  Tempore  tristis 
schismatis,  qnod  din  tarbaverat  ecde- 
siam  antiochenam,  strenne  cum  Fla- 
viano^)  amico  suo  orthodoxoraro  egit 
causam  caramqae  gessit  gregis  catho- 
lici  contra  Arianos.  >  Flavianns  et  Dio- 
dorns,  ita  Theodoretas  H.  E.  IV, 
22  (Migne  LXXXII,  1183)  tamquam 
rapes  qaaedam  irraentes  flnctas  fran- 
gebant.  Meletio  enim  pastore  ipsornm 
remotis  in  locis  degere  coacto,  gregis 


1)  Cf.  Jahn  des  hl.  Eusthachius  Erzb. 
V.  A.  Beurtheilun^  des  Origenes  etc. 
Lipsiae  1877,  qui  etwm  in  Texte  und  Un- 
tersuch.  zur  Geach.  der  altchrist.  Lit.. 
herausffeg.  v.  0.  v.  Gebhardt  und  A.  Har- 
nack  II  fasc.  4.  Lipsiae  1886,  curavit  no- 
vam  ed.  hujus  diss.  et  hom.  Oriffenis 
d$  pythone  (cf.  supra  p.  59) ;  S  c  h  1  e  y  e  r 
EL.  IV,  1016. 

*)Flavianu8  episcopus  antiochenus 
(t  404)  auctor  fuit  aliquot  homiliarum  et 
commentarii  m  Evangelium  8.  Lucae^  forte 
et  m  Ev.  8.  JoanfUs^  quae  tamen  interci- 
derunt.  Contra  Messalianos  seu  Euchitas 
Byiioduni  habuit  atque  *  epistolis  quoque 
contra  eos  egit,  ut  teatantur  T  h  e  o  d  o- 
retusH.E.IV,  10  et  Photius  cod.32. 


207 


326^400.  Interpretes  b.  Scripturae.  Diodorus, 


208 


illi  curam  susceperant,  lapis  quidem 
fortitudinem  ac  sapientiam  soam  oppo- 
nentes,  ovibus  vero  oonvenientem  cu- 
ram  impendentes  .  .  .  At  sapientissi- 
mu8  quidem  fbrtiBsimusque  Diodorus 
quasi  fluvius  quidam  limpidus  et  in- 
gens,  suos  quidem  irrigabat,  adversa- 
riorum  vero  blasphemias  diluebat,  nec 
generis  splendorem  considerabat,  Bed 
aerumnas  pro  fide  libenter  sustinebat  * 
Propter  fortitudinem  suam  et  zelum 
maxime  ezosus  erat  Juliano  Apostatae, 
ut  id  testantur  hujus  literae  apud  Fa- 
cundum  Hermianensem  pro  def.  trium 
capit.lV,  2  (MigneLXVII,  621).  Dubs 
plane  illustres,  dum  Antiochiae  degeret 
et  doceret,  discipulos  habuit,  Joannem 
sciL,  postea  cognominatum  Chrysosto- 
mum^),  et  Tbeodorum,  postea  episco- 
pum  mopsuestenum,  Nestorianismi  ve- 
luti  patrem.  A  Meletio  ordinatus  est 
a  378  episcopus  tarsensis.  Interfuit 
a  381  concilio  constantinopolitano  ma- 
gnique  a  Theodosio  imp.  est  factus 
(t  ante  a.  394).  Plurima  reliquit  scri- 
pta,  exegetica  praesertim,  integram 
enim  s.  Scripturam  eum  coromentariis 
illustrasse  refert  Leontius  byzanti- 
nus  de  sectis  IV,  3.  Eorum  catalogum 
bene  longum  exhibent  S  u  i  d  a  s  in  suo 
Lex.  sub  V.  Diodorus,  et  Fabricius 
bibl.  gr.  IX,  272 — 282  scil.  de  fato 
11.  Vni,  adversus  ethnicos,  ndverstis 
Photinum,  Malchionem,  Sabellium  et 
Marcellum  anc.,  Chronicon,  quo  errata 
ab  Eusebio  in  1.  de  temporibus  admissa 
emendantur ;  de  eo  quod  sit  unus  Deu8 
in  Trinitate  adversus  Arianos;  contra 
Melchise  decitas;  contra  Judaeos;  de 
resurrectione  carnis,  de  anima  ;  de  pro- 
videnfia;  de  Deo  et  faha  Graecorum 
materia;  conira  Maniehaeos,  de  Spiritu 
s.,  adversus  Syniastas;  de  differentia 
theoriae  etallegoriae^)  etc.  Sed  exstant 


>)  8.  Jo  C  h  r  j  8  0  8 1 0  m  u  8  elegantem 
habuit  i.i  iua^istruiu  suum  oranonem, 
qua  mode8te  laudes  ab  illo  sibi  publice 
^ributas,  iu  ipsum  referre  studet  M  i  g  n  e 
P.  G.  41,  761—65. 

^)  Cf.  de  hoc  praesertim  opusculo  K  i h  n 


tantum  fragmenta  sat  tenuia,  praeaer- 
tim  ex  ejus  commentariis  in  s.  Scxi- 
pturam.  Se  opposult,  ut  moria  «mt 
schoke  antfoeimnae,  nMihodo  origmiia- 
nae  nimis  inhiandi  sensui  allegorico, 
studiosus  sensus  literalis  et  natnralis 
8.  Scriptnrae.  Exstant  haec  fragmenta 
plerumque  ex  catenis  collecta,  hinc  non 
semper  satis,  certa  apud  Migne  P.  Gr. 
XXXIII,  1561 — 1628  graece  tantum. 
Ex  ejusdem  op.  de  fato  11.  VIII  copiosa 
excerpta  exhibet  Photius  bibl.  cod. 
223  (Migne  P.  G.  CIII,  829—77); 
Excerpta  quaedam  syriaca  edidit  La- 
garde  in  Anal.  syr.  p.  91 — 100.  No- 
stra  aetate  A.  Harnack  in  1.  Diodor 
V.  Tarsus.  Vier  pseudaugustinische 
Schriften  als  Eigenthum  Diodors  nach- 
gewiesen  in  Texte  u.  Unters.  N.  P.  VI, 
4,  Leipzig  1901,  ei  asserere  nititur: 
1 .  Quaestiones  et  responsiones  ( 1 6 1 )  ad 
orthodoxos,  quas  ipsius  suspicatus  est 
J.  La  Crose  in  ep.  1721  ad  Mosheim 
(in  1.  c.  p.  10 — 15).  2.  Quaestiones 
(15)  gentUium  ad  Christianos  de  in- 
corporeo,  de  Deo  et  de  resurrectione 
mortuorum,  et  3.  quaestiones  Cht^ia- 
norum  (5)  ad  gentiles  cum  horam  re- 
sponso  et  hujus  refulatione ;  4.  confu- 
tatio  dogtnatum  Aristotelis.  Tria  priora 
opuscula  exhibet  in  linguam  germani- 
cam  versa  p.  69 — 230  et  ex  4.  prae- 
cipua  capita.  Dum  viveret  Diodorus 
magno  in  honore  est  habitus:  sed  ex 
nimio  fervore,  quo  pugnavit  contra 
Arianos  et  praesertim  Apollinaristas, 
irrepserunt  plura  imprudenter  dicta  in 
ejus  scripta,  quae  germina  continent 
Nestorianismi,  adeo  ut  htgus  haeresis 
habeatur  avus :  hinc  post  mortem  orta 
hac  haeresi  plurimum  obscurata  est 
ejus  fama,  adeo  ut  patribus  accenseri 
jam  non  possit,  quamvis  bona  fides  et 
intentio  satis  eumexcusetamacula  hae- 
resis  formalis. 

114.  Aquilinus  Gajus  Vettius  Ju- 
V  e  n  c  u  s  »  nobilissimi  generis,  hispa- 


Theol.  Qtlachr.  1880  LXII,  531  -582;  Bar- 
denhewer  §72  et  KL.  III»,  17«5— 68. 


209 


Juvencus,  Triphyllius,  Joaephua. 


210 


nns  presbjter,  qnataor  Eyangelia  heza- 
metris  yersibas  pene  ad  Terbum  i^ans- 
ferens  qnataor  .libros  composnit :  *  ^) 
qaod>laborio3amopus  non  spernimas, 
sed  miramor,  <  legimos  in  decret.  de  11. 
recip.  Gelasio  tributo.  Specimen  est 
harmoniae  evangelicae,  olim  historia 
evaftgeliea  inscriptam,  in  qao  Matthaeam 
eam  pro  opportanitate  ex  aliis  tribua 
evangeliis  supplens  et  complens  se- 
quitor.  Opus  arte  poetica  confectum^) 
magno  usui  et  in  pretio  erat  medio  aevo : 
et  propter  iliud  a  nonnemine  ipse  ^  Virgi- 
lius  christianus  ^  est  salutatus.  Frodiit 
cura  A  r  e  v  a  li  Romae  1792,  ed.  egregia, 
recept«  a  Migne  P.  L.  XIX,  1 — 395; 
MaroldLipsiae  1886;Huemer  Vien- 
nae  1891  in  corp.  scr.  eccl.  lat.  t.  XXIV 
etc.  Eodem  metro  nonnulla  ad  sacra- 
mentoimm  ordinem  pertinentia  scripsit, 
quae  tameu  p^rierunt.  Dubia  videtur 
Historia  veteris  Testamenti  usque  ad  mor- 
tem  Josuepariterscriptaversibus,  quam 
ezhibet  Pitra  in  Spicilegio  solesm.  I, 
171 — 261:  Genesim  }Bm  Arevalus 
in  sua  ed.  Auctor  si  non  est  ipse  lu- 
vencus,  aliquis  forte  est  ez  suis  disci- 
pulis  vel  ei  aequalis:  probabiliter  est 
Cypriani  galli,  de  quo infra.  —  Car- 
men  elegans,  politum  et  doctum  de 
laudibus  Domini  (Migne  1.  c.  p.  379- 
395)  dabium  vel  supposititium  est, 
scriptoris  tamen  aequalis.  Prodiit  accu- 


»j  HieronymuB  de  vir.  illustribus 
cap.  84.  Cf.  G  e  b  B  e  r  diss.  de  luvenci  vita 
Gesch.  der Lit. dea MA. 1, 2, 1 ;  Schroedl 
KL.  VI,  2076-2078. 

*)  Dass  das  Gedicht  bei  so  en^cm  An- 
Bchluss  au  den  Tezt  nicht  nur  fliessende 
Verse,  sonderii  dichteriach  schQne  Par- 
tien  eathftlt,  ist  ein  Beweis  ftir  die  Be- 
^bung  und  den  ausdaaernden  Fleiss  des 
Dichters,  so  dass  man  nicht  mit  Unreoht 
die  Arbeit  einen  labor  propemodum  her- 
cuieuB  genannt  hat  (D  a  n  k  6  hist.  revel. 
div.,  Vindobonae  1867  XVII).  Ita  Christ. 
Pesch  Zeitflchr.  fttr  kath.  Theol.  1886 
X,  235;  Bardenhewer  §  88n.  1,  qui 
testatnr :  Bia  tief  ins  Mittelalter  hinein 
hat  das  Werk  sich  groBaer  Beliebtheit 
erfrent  und  zahlreiche  Nachahmungen 
gefunden. 


rate  cur.W.  Brandes,  Braunschweig 
1 887.  Plorait  Juvencus  circa  a.  330.  — 
,Triphyllius  Cjrpri  ledrensis  sive 
Leucotheon  episcopus,  eloquentissimus 
suae  aetatis  et  sub  rege  Constantio  ce- 
leberrimus  fuit.  Legi  ejus  in  Cantica 
Canticortim  commentarios.  Etmultaalia 
composuisse  fertur,  quae  in  manus 
nostrasminimepervenerunt*  ItaHie- 
ronymus  de  viris  ilL  c.  92.  Hujas 
scriptoris  nemo  veterum  m^minit,  nisi 
obiter  SozomenusH.  E. I,  ll  ;  scri- 
ptorum  vero  nuUum  reliquum  est,  ne 
fragmentam  quidem.  —  Exeunte  sec. 
IV.  floruisse  videtur  Josephus  qui- 
dam,  scriptor  plane  ignotus,  quem  non- 
nemo  sec.  X.  assignare  vellet,  cujus 
liber  memorialis  in  F.  et  N,  T.  seu  epi- 
tome  quaedam  complectens  brevibus 
responsis  res  potiores  s.  Scripturae  a 
T  h  e  0  d  0  r  0  archiepiscopo  cantuariensi 
a  670  in  Anglia  allatus  exstat  in  bibl. 
Gallandi  t.  XIV  et  in  Migne  P.  G. 
CVI,  15  —  176. 

115.  Quosdam  nominemus,  qui  de 
historia  ecclesiasticameruerunt.  Pri- 
mus  occurrit  Eusebiusa  sede,  quam 
tenuit,  caesariensis  ^)  cogaominatas, 
vir  vere  eruditus,  qui  merito  >Pater 
historiae  ecclesiasticae  ^  et »  Herodotus 
christianus^  est  appellatus.  Nominis 
tam^  gloriam  favore,  quem  Arianis 
impendit,  et  agendi  ratione,  quam  ad- 
versus  s.  Athanasium  ostendit,  turpiter 
maculavit.   Patria  fuit  palaestinus  n. 


1)  DiBtingui  ab  eo  debet  Eusebiusa 
sede  nicomedieusis  dictus ;  qui magna 
fruebatur  gratia  et  auctoritate  apud  Con- 
stantiuui  imp.,  qua  pessime  estabususin 
Arii  favorem  et  contra  b.  Athanasium 
(t  341  vel342).  Praeditus  erat  eloquentia 
et  in  rebuB  gerendis  Ba.gacitate.  Nullum 
reliquit  opus  :  Bupersunt  tantum  epistola 
et  ep.  ad  Arium  ^gmentum.  Cf.  F  r  i  t  z 
KL.  IV,  1009;  Fabricius-Harless  in 
bibl.gr.  VII,335-418,  qui  p.  409  amplius  60 
aUos  enumerat  Eusebii  nomine  insigni- 
tos.  Ibidem  ad  ostendendam  Eusebii  eru- 
ditionem  Bcriptomm,  quos  citat  vel  lau- 
dat,  catalogOB  bene  longos  exhibet  p.  372- 
394 ;  346—364. 


211 


J2b'— 400.  liistoria  ecclesiastica. 


212 


a.  265;  pltirimum  profecit  in  scholas. 
Pamphili  presbyteri  et  martyri8(cf.  63) : 
hinc  gratitadinis  ergo  Tolnit  appellari 
Ensebius  Pamphili,  eique  in  carce- 
rem  conjecto  fideliter  adstitit  ejusque 
vitam  11.  3  descripsit  (quae  tamen  pe- 
riit).  Persecutionis  yim  fugiens  reces- 
sit  in  Aegjptum,  sed  ibidem  fnit  captus 
et  in  carcerem  conjectus.  Persecutione 
sedata  Caesaream  rediit  factusque  est 
episcopus  (313  vel  314).  Plurimum 
gratia  valuit  apud  Constantinum  imp., 
qui  eum  et  absentem  literis  salutabat 
et  praesentem  honoribus  cumulabat. 
Interfuit  concilio  nicaeno,  in  quo  me- 
diam  voluit  inire  viam  inter  orthodo- 
xos  et  arianos,  subscripsit  tamen  sym- 
bolo  nicaeno,  nunquam  tamen  usus  est 
Yocabulo  ^{JLOODaioc-  Inconstans  in  fide 
arianos  fovebat,  interfuit  eorum  con- 
ventibus,  in  quibus  depositi  fuere  £u- 
slbathius  antiochenus  (cf.  suprap.  ]  87) 
et  s.  Athanasius.  Neque  apertus  aria- 
nus,  neque  sincerus  catholicus  ^)  deces- 
sit  c.  a.  340.  Si  male  meruit  de  Ec- 
clesia  sui  temporis,  optime  meruit  de 
Ecclesia  subsequentium  aetatum,  quate- 
nus  suis  operibus  vere  eruditis  pretiosa 
asservavit  fragmenta  ex  scriptis  patrum 
primorum  seculorum.  Ab  H  i  e  r  o  n  y  m  o 
de  vir.  ill.  c.  81  dicitur  »in  Scripturis 
divinis  studiosissimus  et  bibliothecae 
divinae  cum  Pamphilo  martyre  dili- 
gentissimus  pervestigator.  ^ 

116.  Inter  ejusdem  opera  primum 
locum  ob  utilitatem  et  momentum  me- 
rent  opera  historica.  Chronicon  seu 
chronica  seu  9cav7o5a?r?)  lovopiot  quae 
duabus  constat  pp.,  quarum  prior  ex- 
hibet  chronologiam  singularum  natio- 
num  ex  monumentis  historicis  coUec- 
tam,  altera  per  columnas  chronologice 
dispositas  ab  Abrahamo  usque  ad  a. 
325  p.  Christum  synchronismum  gesto- 
rum  variarum  nationum  ob  oculospo- 


»)  Veterura  testimonia  tum  eorum,  qui 
pro  ipso  steterunt,  tum  eorum,  qui  eius 
fidem  in  dubium  vocant,  collegit  H.  Y  a- 
le  8 i u 8  in  sua  ed.  Hist.  eccl.  Eusebii. 


nit,  quam  etiam  xayd)y  /f^ovtxd^  in- 
scripsit.  Operis  originalis  iragmenta 
tantum  supersunt  et  duplex  versio: 
una  latina  s.  Hieronymi  partis 
posterioris,  qui  tamen  de  suo  multa 
interserit,  ut  difficile  sit  divinare,  quid 
sit  auctoris,  quid  interpretis;  altera 
armena  concinnata  jam  sec.  V.  accurata 
utramque  exhibet  p.  ultima  solum  prio- 
ris  p.  sectione  exoepta.  Prodiit  haec 
versio  armena  (cum  interpretatione  la- 
tina  et  additis  suis  locis  fragmentis 
graecis)  cura  S.  B.  Aucherii  inscri- 
pta  Easebii  chronicon  bipartitum,  Vene- 
tiis  1818  pp.  2;  in  Mai  Script.  vet. 
nova  coUectione  t.  VIII;  Migne  P.  G. 
t.  XIX;  optimam  ed.  totius  chronici 
curavit  A.  Schoene  Berolini  1866- 
1875  t.  2  in  4.  Confer  ejus  1.  Die 
Weltchronik  des  Eusebius  in  ihrer  Be- 
arbeitung  durch  Hieronymus,  Berlin 
1900,  in  quo  fructum  suorum  studio- 
rum  circa  Eusebii  opus  et  Hieronymi 
versionem  exhibet.  Eruditissime  de 
Eusebii  op.  disputarunt  Arn.  Ponta- 
c  u  s  in  apparatu  ad  illud  in  Hieronymi 
opp.  t.  VIII,  p.  2;  Vallarsi  ib.  p.  i  ; 
Hier.  de  Prato  in  edd.  opp.  Sulpicii 
Severi  t.  II,  diss.  2.  3.  et  1.  cui  titulus: 
De  Chronicis  IL  ab  Eusebio  caes.  scriptis 
et  editis  Venetiis  1750.  —  Aliud  Eu- 
sebii  opus  propter  antiquitatis  monu- 
menta  et  fragmenta,  quae  complectitur, 
copiosus  et  pretiosissimus  fons  est  ejus 
Historia  eccleaiastica  11.  X  a  christiana 
religionis  exordiis  ad  a.  324.  L.  VIII. 
subjicitur  1.  d€  martyrihus  Palaestinae 
(intra  a.  303 — lo),  quo  in  1.  narrat 
quae  ipse  rebus  gestis  praesens  viderat 
et  audierat.  Duplex  est  hujus  1.  recensio : 
brevior,  quae  integra  adhuc  exstat ;  al- 
tera  prolixior,  quae  si  fragmenta  ex- 
cipias,  in  versione  syriaca  superest. 
Plura  fragmenta  exhibent  Anal.  boU. 
XVI,  113—139.  De  relatione  harum 
recensionum  ad  invicem  disputant  era- 
diti^).    CoUegerat  etiam  acta  cuncto- 


1)  Cf.  A.  H  a  1  m  e  t  Die  palast.  Mftrtyrer 
des  Eusebius  v.  B.  in  ihrer  zweifachen 


213 


Eusebius  caesariensis. 


214 


nun  martTrum:  haec  tamen  collectio 
pronns  periit.  —  De  vUa  ConstafUini  M, 
11.  IV,  in  qaa  tamen  omittit  praelia  et 
trinmphos  narratqne  tantam  nimis  en- 
comiastice  ea,  qaae  imperator  gessit  ad 
Dei  caltom  et  chriatianae  religionis 
profectam,  silentio  inyolvens  totaro  ari* 
anae  haeresis  historiam.  Accedit  oratio 
d€  Ccnstantini  Af.  iaudibua  pronanciata 
in  ejas  triennalibas  Gonstantinopoli 
a.  335  ab  ipso  Easebio.  Haec  omnia 
habes  in  optima  ed.  Historiae  eceU" 
siasiicae  ab  H.  Valesio  (cam  aliis 
historiographis  eccl.  ▼eteribas)  ador- 
nata  graece  et  latine,  Parisiis  1659; 
1677  in  f.;  W.  Beading  Cambridge 
1720  t.  3  ed.  aacta  emendata»  com- 
moda;£. Zimmermann,  Francofarti 
1822  t  2  in  8;  Heinichen  Lipsiae 
1827—28  t  3  in  8;  1868—1870; 
Barton  Oxonii  1838;  Migne  P.  G. 
t.  XX;  Schwegler  Tabingae  1855: 
Laemmer  Schaffhaasen  1859;  Din- 
dorf  Lipsiae  1871  ed.  manaalid.  Vita 
et  laus  Constantini  cam  oratione  (sparia) 
ad  PP.  conc.  nic.  editae  sunt  ab  J.  A. 
Heikel  Lipsiae  1902.  De  historiae 
versione  a  Bafino  adomata  infra  lo- 
qnemor.  Versionem  germanicam  ex 
syriaco  dedit  Nestle  Lipsiae  1901 
(Texte  and  U.  VI  N.  F.  fasc.  2). 

117.  Ad  s. Scriptaram  illastran- 
dam^)  haec  spectant:  In  150  psalmos 
eommentarii  jaxta  Hieronymamde 
Tir.  lU.  c.  81  eraditissimi,  in  qaibas 
maltam  atitar  Origenis  laboribas:  li- 


Form.  Eine  Untersuchun^  zur  Entste- 
hungageschichte  der  HistonaeccL  des  £u- 
sebius  V.  C,  Essen  1898;  Violet  die 
mil&st.  MHrtyrer  des  Eub.  v.  C,  ihre  aus- 
mhrlichere  Fassung  und  deren  Verhalt- 
nias  zur  ki)rzeren,  Leipzig  1896  (Texte 
nnd  Unters.  XIV,  4). 

«)  Cf.  Bardenhewer  §  62n.  3:  Mit 
hervorragendem  Talente  fUr  GeschichtB- 
darsteUungyerband  Eusebius  grosse  Vor- 
liebe  filr  ezegetische  Studien.  Doch 
man^ln  ihm  gesunde  und  klare  herme- 
neutische  Grundsfttze,  und  ist  es  im  We- 
sentlichcn  die  Art  und  Weise  des  Orige- 
nes,  welche  in  seinen  ezegetischen  Schrif- 
ten  vorherrscht. 


teralem  tamen  sensam  etiam  perseqai- 
tar.  Sapersant  tamen  tantam  com- 
mentarii  integri  in  psal.  51 — 95;  in 
alios  asqae  ad  ps.  118  fragmenta  ex 
catenis  saepe  dabia  vel  etiam  sappo- 
sita,  in  Montfaaconnova  coilectione 
PP.  et  scriptomm  graecornm,  Parisiis 
1706  t.  1 ;  Migne  t  XXIU;  supple- 
menta  dedit  Pitra  in  Analectis  sacris 
m,  365 — 520;  fragmenta  commenta- 
rioram  in  psalmos  seqaentes  Mai  (in 
novaPP.bibI.IV,I,  65— 107:  Migne 
XXIV,  9 — 76).  Mercati  in  magna  ca- 
tena  bibliothecae  ambrosianae  reperit 
prolixa  fragmentainps.  96 — 150,  adeo 
at  magna  ex  parte  restitai  possint  En- 
sebii  in  psalmos  commentarii^).  — 
Oommentarii  in  Isaiam  fere  integri  su- 
persnnt,  quos saepe s.  Hieronvmas 
secatus  est:  in  iis  tamen  nimis  arbi- 
trariis  indalget  allegoriis.  —  Canones 
sive  indices  decem  harmoniae  Evan- 
geliornm,  latine  redditi  ab  Hiero- 
nymo,  in  quibas  notatur,  quid  ab 
omnibas  qaataor  evangelistis,  qaid  a 
tribas,  vel  daobus,  qaid  ab  uno  solo 
refertnr.  —  Libri  III  quaestiofium 
evangelicarum,  qoorum  excerpta  sea 
capita  selecta  nostra  aetate  reperta  at- 
qae  edita  sant  ab  A.  M  a  i  (in  collect. 
nova  vet.  Script.  t.  l),  in  iis,  de  qui- 
bas  evangelistae  discrepare  videntav, 
solvendis  versantnr.  —  Sat  copiosa 
iragmenta  commentarii  in  Lucam  su- 
persant. — De  locis  hebraicis,  qui  scil.  oc- 
carrant  in  libris  V.  T.,  ordine  alpha- 
betico  recensentnr  et  topographice  de- 
terminantar.  Hic  I.  fragmentam  esse 
videtar  op.  majoris,  topographiae  scil. 
Palaestinae  et  arbis  hierosolymitanae. 
IHum  s.  Hieronjmas  latine  vertit  an- 
xitqae,  hinc  optime  prostat  inter  ejus 
opera  ed.  Vallarsi  III,  121 — 290; 
Migne  P.  L.  t.  XXIII:  ediderunt 
etiamLarsow  etG.Partbey  Ensebii 
Onomasiicon  arbiam  et  locoram  s.  Scri- 


')  Cf.  Reale  latituto  Lombardo  di  acieuze 
e  lettere.  Rendiconti  Ser.  II  vol.  XXXI. 
1037  88. 


215 


326—400.  Historia  eccl.  Eusebius  caes. 


216 


ptarae,  Berolini  1862  in  8;    et  La- 
garde    Onomastiea  sacra,  G6ttingae 

1870. 

1 1 8.  Easebius  reliqait  insuper  era- 
ditissima  opera  apologetica,  qui- 
bus  veritatem  fidei  christianae  adversus 
gentiles  tuetur :  FraeparcUio  evangelica 
11.  XV,  quibus  incomparabilem  religio- 
nis  christianae  et  etiam  judaicae  prae- 
stantiam  prae  quibusvis  aliis  cultibus 
yel  systematibus  philosophicis  osten- 
dit ;  inanem  gentium  doctrinam  Telli- 
cat,  quamque  dissoni  inter  se  fuerint 
illarum  philosophi  patefacit.  llujus  ope- 
ris  veluti  continuatio  est  Demonstratio 
evangelica:  ex  11.  XX  supersunt  tan- 
tum  X,  in  quibus  religionis  christianae 
veritatem  tuetur  ^).  Horum  duorum 
operum  compendium  est  de  Theopha- 
nia  11.  y,  cujus  fragmenta  ampla  graeca 
cum  versione  latina  primum  publicavit 
card.  Mai  bibl.  nova  PP.  t.  IV,  inte- 
grum  opus  syriace  versum  (jam  a  41l) 
reperit  Tatta  in  monasterio  deserti 
Nitrici  ediditque  S.  Lee  cum  versione 
anglica,  Londini  1842;  Canterbury 
1843.  —  Eundem  fere  scopum  perse- 
quuntur  Edogae  propheticae  deChristo, 
11.  IV,  qui  pars  sunt  op.  majoris  11.  X 
comprehensi  mscripii  generalis  elemen- 
taria  introdttctio :  exhibent  vero  vatici- 
nia  messiana.  Seorsim  prodierunt  cur. 
Th.  Gaisford,  Oxonii  1842  in  8.  — 
Liber  contra  Hierodem  Bithyniae  prae- 
sidem,  infensum  religionis  christianae 
hostem,  qui  opus  contra  Christianos  li- 
bris  2  comprehensum  ediderat :  in  quo 


1)  Fraeparationem  evang.  ediderunt 
H  e  i  n i  c h  e  n  Lipsiae  1842. 1843 1. 2 in  8; 
Gaisford  Oxonii  1843  t.  4  in  8.,  qui 
etiam  edidit  Demonstrationetn  evang.  Oxo- 
nii  1852  t.  2,  pariter  et  l  adverstus  Hieroc- 
lem,  contra  MarceRum  et  de  eccleaiastiea 
thejlogia  ib.  1852.  Praeparationem  et 
demonstrationem  ev.  cum  H.  E.  edidit 
et  Dindorf  Lipsiae  1867—1871  t.  4. 
Cf.Faulhaber  Die  griechischen  Apolo- 
geten  der  kla88.Vftterzeit,  Wtirzburg  1895; 
A. Seitz,  Die  Apologie  dee  Christenth. 
bei  den  Griechen  des  4.  und  5.  Jahrh., 
ib.  1895. 


Christo  opponit  famosum  ApoUonium 
Tyaneum.  Hanc  comparationem  prae- 
sertim  refellit  Eusebius  ostendens  quam 
indigna  fide  sint  quae  de  Apolionio  fa- 
bulantur  gentiles.  —  Libri  11  eontra 
MarceUum\scih  ancyranum  (cf.  pag.  172) 
ex  mandato  concilii  eonstantinopolitani 
a.  336,  in  quo  ille  ab  Arianis  fuerat 
depositus.  Contra  eundem  11.  III  de 
ecdeaiasiica  theologia,  In  hisce  nititur 
evincere,  Marcellum  incidisse  in  Sabellii 
errores  ideoque  merito  fuisse  deposi- 
tum.  Haec  tria  opera,  quae  modo  lau- 
davimus,  junctim  prodierunt  cur.  G  ai  s- 
ford  Oxonii  1852.  —  Opusculi  de 
aolemnitate  paschali  Constantino  M.  val- 
de  accepti  et  jam  olim  in  linguam  la- 
tinam  versi  insigne  exstat  fragmentnm, 
in  quo  praeclare  disserit  de  paschate 
christiano  deque  sacrificio  missae.  Pri- 
mum  editum  est  a  Mai  in  nova  PP. 
coll.t.IV,208— 216.  —  SermoneeXV, 
qui  sub  ejus  nomine  solum  in  versione 
latina  aSirmondo  sunt  editi,  Pari- 
siis  1643,  ex  integro  saltem  non  viden- 
tur  genuini.  —  Ex  epistolis  duae  tan- 
tum  supersunt,  una  ad  Caesarienses,  in 
qua  rationem  reddit  de  admissa  con- 
substantialis  professione  in  synodo  ni- 
caena  (apud  Socratem  H.  E.  1,  8; 
Theodoretum  1,  ll),  altera  ad 
Constantiam  Augustam,  Constantini 
sororem  de  Christi  imaginibus,  quas 
non  admittit,  quod  Christus,  ut  opina- 
batur,  imagine  exprimi  non  possit. 
Hanc  ex  parte  exhibet  Nicephorus 
CP.  (t  826)  atque  refellit.  —  Exstant 
quaedam  fragmenta  de  vitis  propheta- 
rum  etc.  Plura  opera  perierunt,  inter 
quae  in  Isaiam  U.  X,  et  contra  Por- 
phyrium,  qui  eodem  tempore  scribebat 
in  Sicilia,  11.  XXX,  de  quibus  XX  ad 
Hieronymum  devenerant  etc.  — 
NuUa  exstat  editio  operum  omnium 
Eusebii  praeter  eam,  quam  exhibet  in 
P.  G.  t.  XIX— XXIV  Migne.  Prae- 
stantiores  ed.  operum  praecipuorum 
supra  jam  indicavimus^). 


1)  Cf.  Peasler-Jungmannf  85 bb.; 
Bardenhewer§62.  etKL.  IV,  1001— 


217 


Jul.  Hilariauus,  Timotliens  al.,  Eusignius,  Philastriua. 


218 


119.  Quintas  Jnlias  Hilaria- 
nns,  episcopns  in  Afhca  procon- 
snlari,  concinnavit  stilo  qnidem  bar- 
baro  libellnm  chronologicnm  de  du- 
raiione  mundi  sive  de  cnrsu  tempomm 
ab  0.  c.  nsqne  ad  a.  Christi  397,  qni 
passim  prodiit^)  in  bibliolhecis  PP.; 
sicnt  et  libellnm  de  die  paschcte  et 
mensis  non  cnm  Jndaeis,  sed  die  domi- 
nica  prima  ab  aequinoctio  roensis  In- 
naris  celebrando.  Utrnmqne  libellnm 
exhibent  praeter  alios  Gallandi  t. 
VIII,  et  Migne  P.  L.  XIII,  1097— 
1114;  priorem  etiam  edidit  G.  Frick 
inter  Ghronica  minora,  lipsiae  1892 
I,  153—174.  —  Timothens  epi- 
soopns  alexandrinns^),  vitae  probitate 
omnibns  cams  (t  7  vel  20  Jnlii  385) 
vitam  monaehorum  in  Thebaide  vitam 
agentinm  literis  consignavit,  qnod 
tamen  opnsperiit ;  alii  veroillnd  T  i  m  o- 
theo  berytensi  (381 — 449)  tribuunt. 
Eesponsa  canonica  snb  ejns  nomine 
publicavit  Pitra  in  juris  eccl.  graeco- 
mm  hiutoria  et  moD.  Bomae  1894. 1, 
630 — 45  et  jam  ante  Beverigius 
in  Synodico,  Oxonii  1672.  II,  165; 
Gallandibibl.  VII,  345— 50;  Mig- 
ne  P.  G.  XXXIU,  1293—1310,  nbi 
habes  et  brevem  ejusdem  epistolam  ad 
Diodomm  Tyri  ep.,  qnamFacnndus 
herm.  nobis  asservavit  1.  IV.  c.  2.  — 
Eusignins  (Asignins)  scriba  a  me- 
moriis,  testis  ocnlatus  descripsit  vitam 
et  passionem  s,  Basilisci  M.  cappadocis 
(t  c.  308))  quam  habes  in  Actis  SS. 
3  Mart.  I,  237 — 341.  Idem  forte  est 
cum  eo,  qai  Juliano  Apostatae  fidem 
exprobravit    Gonstantini    M.,    ideoque 


1007.  F.  J.  S  te  in  Eusebius  B.  v.  C. nach 
seinem  Leben,  seinenSchriften  und  seinem 
dofi^atischen  Charakter,  Wdrzburg  1859 
Nirschl  II,  §  100  88.;  Potthast 
p.  435  88.;  Preuschen  apud;  Har- 
na c k  1, 550—587,  qui  diligenter  fiusebii 
opera  eornmque  codd.  et  versiones  etc. 
recenset ;  S  a  1  m  o  n  in  op.  A.  Dictionary 
of  Chriatian  Biography  11,  308—355. 

>)  Cf.  U  e  1  z  e  r  in  op.  Sextus  Julius 
Africanus  II,  1,  121—129. 

*)  FeRsler- Jungmann  I,  624. 


senex  a.  1 1 0  capite  fuit  tmncatus  (c. 
a.  633). 


120.  Sicut  £pi  p  han  i  u  s  in  Oriente 
longum  haeresum  catalogum  (intra  a. 
374 — 377)  texuit  (de  quo  infra),  ita 
in  Occidente  eodem  fere  tempore  hae- 
reses  recensuit  s.  Philastrius  (Phi- 
laster)  episcopns  brixiensis,  vir  per 
omnia  apostolicus,  qui  zelo  fidei  »  cir- 
cumiens  nniversnm  pene  ambitum  ro- 
mani  orbis,  dominicnm  praedicavit 
verbum  Pauli  apostoli  idoneus  imitator 
exsistens.  Sancto  enim  Spiritu  plenus, 
non  solum  contragentiles  atque  Judaeos, 
verum  etiam  contra  haereses  omnes  et 
maxime  contra  furentem  eo  tempore 
arianam  perfidiam  tanto  fidei  vigore 
pngnavit,  ut  etiam  verberibus  subde- 
retur  et  in  corpore  suo  stigmata  D.  X. 
Jesu  Ghristi  portaret.  Nam  et  in  me- 
diolanensi  urbe  idoneus  olim  custos 
dominici  gregis  fuit,  ariano  repugnans 
Auxentio,  priusquam  b.  eligereretur 
Ambrosius.  Bomae  etiam  non  exiguo 
tempore  moratus,  multos  et  publica  et 
privata  disputatione  lucratus  in  fide 
esti).«  Obiit  ante  a.  397  jnxta  quos- 
damjam  18.Juli387.  Enumerat  hae- 
reses  15B  notione  haeresis  sat  laxe 
accepla,  hinc  jam  28  ante  Christi  ad- 
ventum  recenset,  sed  nullam  saepe 
subjungit  refutationem.  Non  caret 
erroribus  historicis  et  chronologicis, 
stilus  est  hnmilis,  subinde  obscurus  et 
implexus,  textus  librariorum  incuria 
multis  deformatus  mendis^).  Bonam 
ed.  cnravii  Galeardns  inter  Gard. 
Q  u  i  r  i  n  i  veterum  Brixiae  episc.  opera, 
Brixiae  1738,  quam  recuderunt  Gal- 
landi  VII,  475—521  et  Migne  P. 
L.  XII,  1049 — 1302;  Oehler  corpus 
haereseologicum ,    Berolini    1856.    1, 


i)ItaGaudentius  ejus  in  sede  suc- 
cessor  serm.  21  de  vita  et  ohitu  b.  Phila»- 
trHy  ubi  etiam  ejus  virtutes  pluribus  com- 
mendat. 

^)  Fessler- Jungmann    §    130; 
Bardenhewer  KL.  IX,  1997. 


219 


32h'— 40(>.  Rom.  pontifices.  JuHub,  Liberius, 


220 


1  — 185;  Fr.  Marx  Viennae  1898  in 
Corp.  script.  eccl.  lat.  t.  XXXVUI. 

121.  £x  romanis  pontificibus  hojas 
secnli  speciali  mentione  digni,  sunt 
Julius  I.  romanus  (337 — 352),  qui 
fortitudine  apostoUca  rexit  Ecclesiam, 
cum  Ariani  omnia  turbare  tentarent 
pluresque  illustres  deposuissent  epi- 
scopos,  inter  quos  nominatim  s.  Atha- 
nasium.  Horum  tutelam  in  se  suscepit 
pontifex,  scripsitque  hac  in  causa  epi- 
stolam  ad  episcopos  eusebianos  spiritu 
apostolica  plenam,  e  qua  romani  prae- 
sulis  in  universam  Ecclesiam  primatus 
tam  splendide  elucet,  ut  posteriores 
pontifices  vix  gravius  illum  sibi  vindi- 
caverint  ^).  Reliqua  est  adhuc  alia  ejus- 
dem  praesulis  epistola  ad  Alexandrinos. 
Alias  epistolas  ei  supposuere  ApoIIi- 
naristae.  —  Julii  in  sede  romana  suc- 
cessor  Liberius  (352 — :66)  fortiter 
stetit  pro  fide  nicaena  et  s.  Athanasio, 
hinc  iras  persecutioneaque  ex  parte 
arianorum  in  se  concitavit  et  a  Con- 
stantio  in  exsilium  Beroeam  in  Thracia 
(375 — 378)  fuit  pulsus.  Ferunt  eum 
calamitatibus  et  exsilii  taedio  demum 
fractum  formulae  fidei,  si  non  aperte 
haereticae,  saltem  aequivocae  subscri- 
psisse,  qua  toO  6[iooocr.ot>  professio 
silentio  premitur,  et  causam  prodidisse 
Athanasii  atque  ita  veluti  recuperasse 
sedem  suam.  Verum  jam  praevalet  sen- 
tentia  eruditorum  narrationem  hanc 
meram  esse  fabulam  atque  adversario- 
rum  ipsius  calumniam.    Hinc  tot  epi- 

^)  Edidit  illaui  (cum  altera  ad  Alexan- 
driuos)  Coustantius  in  aua  egregia 
epifit.  rom.  pont.  editione.  et  exinde  illam 
recepimus  in  opuRcula  bs.  PP.  selecta 
Oeniponti  1871  XVII,  138—182.  Migne 
P.  L.  Vin,  857—926.  De  epistolis  Julio 
auppositis  cf.  V  e  i  t  h  Ep.  nonnullae  aub 
Julii  nomine  divulgatae,  diss.  inaug. 
Vratislaviae  1862;  Caspari  A.  u.  N. 
Quellen,  1879  p.  107.  Eas  reperies  apud 
MigneLc.  p.  925— 94;  Lagarde  in 
3ua  ed.  Titi  bostrentis  p.  1 14-124 ;  syriace 
in  analectis  sy riacis  p.  67—79 ;  fragmenta 
ejus  Moesingerin  Monumentis  syria- 
cis  II,  1—5. 


stolae  quibus  ea  nititur,  sunt  suppo- 
sitae  vel  'alsatae.  Supersantduodecim  ^) 
tantum  ejusdem  epistolae,  quas  diligen- 
ter  accurateque  exhibet  Ooustantius 
op.  cit.  Sermonemj  quem  habuit,  dam 
Marcellinae  s.  Ambrosii  sorori  traderet 
velum,  s.  doctor  nobis  asservavit  in  suo 
op.  de  Virginibus  1.  3  u.  1  —  3.  Cf.  om- 
nia,  quae  ad  eum  spectant  genuina  et 
spuria  apud  Migne  VIII,  1351-1411. 
Martjriologium  vulgo  Hieronymianum 
dictum  eum  sanctis  accenset;  ita  et 
Ecclesia  graeca  27.  Aug.,  magnisque 
encomiis  a  veteribus  celebratur.  — Libe- 
rium  excepit  Damasus  (366 — 384). 
patria  Hispanus,  secundum  alios  Bo- 
manus,  cui  tamen  se  opposuit  Ursinus, 
unde  graves  oi*tae  suntturbae.  quibus 
demum  compositis  operam  dedit  ex- 
stirpandis  arianae  faaereseos  reliquiis 
per  superiorem  Italiam  vicinasque  re* 
giones,  Spiritus  s.  divinitatem  adversus 
Macedonianos  asseruit,  Apollinarii  dam- 
navit  errores,  Maximi  Cynici  ordina- 
tionem  in  episcopum  CP.  reprobavit, 
et  Petrum  episcopum  alexandrinum  ab 
Arianis  sede  pulsum  peramanter  ex- 
cepit  suaeque  restituit  sedi.  S.  Hiero- 
nymi  opera  est  usus,  ut  Orientis  Oc- 


1)  Potiorem,  quae  primatua  romani 
pontificis  insigne  est  argumentum,  repe- 
ries  in  opusc.  sel.  SS.  PP.  XVII,  182-190. 
Celel^er  archaeologus  de  R  o  s  e  i  interpre- 
tatur  de  Liberio  insigne  epitaphium,  quo 
praeclare  vindicatur  ejus  in  fide  consUn- 
tiain  Bulletino  d*archeoIogia  crisiianalV. 
1883  p.  5  ss. ;  1890  p.  123  ss.  Verum  alii  id 
interpretanturdeJoanneI.(^Friedrich, 
sed  omnino  improbabiliter),  vel  de  Fe- 
1  i  c  e  I[.  antipapa  (M  o  m  m  s  e  n),  vel  de 
M  a  r  t  i  n  0  L,  ut  F  u  n  k  magna  probabi- 
litatis  specie  in  Kirchengeschicht.  Ab- 
handl.  und  Untersuchungen  Paderborn 
1897.  I.  diss.  XVin ;  sed  cum  et  contra 
hanc  conjecturam  nonnulla  excipiantur, 
coi\jicit,  si  epitaphium  i  itelligi  nequeat 
de  aliquo  episcopo  romanOf  spectare  forte 
ad  Paulinum  trevirensem,  de  quo  tu- 
pra  egimus.  Cf.  de  Liberio,  praesertim  de 
lapsu,  qui  ipsi  objicitur,  in  primis  G  r  i> 
8 ar KL.  VII,  1945-1959:  Stiltingin 
Act  SS.  23.  Sept.  VI,  572—622:  L.  de 
F  e  i  s  Storia  di  Liberio  P.  e  deUo  Bciama 
dei  Semiariani ;  Roma  1894. 


221 


Damasuif  et  Siricius.  Zexio  veron. 


cidentisque  consaltationibas  suo  no- 
mine  responderet.  Obiit  senex  fto  fere 
a.  sub  finem  (lO.  Dec.)  a.  384.  Ex  ejas 
epistolis^)  reliquae  suDt  tantum  XI 
▼el  XII  fere  sjnodicae.  >£legans  in- 
super  in  veraibus  componendis  ingeni- 
um  habait  (s.  Hieronymus  de  vir. 
ill.  c.  103)^  ejus  tamen  carmina  fere 
omnia  perierunt:  supersunt  tantum 
Epigrammata  circiter  XI.  seu  inscri- 
ptiones  vel  epitaphia  pro  sacellis,  aris, 
sepulchris,  quae  quamvis  in  leges  me- 
tricas  haud  raro  peccent,  pretiosa  tamen 
sunt  propter  varias  notitias,  quascom- 
plectuntur.  Magnam  industriam  ad  ea 
colligenda  omnia,  qaae  illustrem  hunc 
pontificem  spectant,  adhibuit  I  h  m  in 
op.  Anthologiae  latinae  supplementa. 
t.  1.  Damasi  epigrammata;  acceduat 
Pseadodamasianaaliaque  ad  Damasiana 
illustranda  idonea^),  Lipsiae  1895. 
S.  Damasi  opera  collegerunt  notisque 
illustrarunt  M.  Sarazanius  Bomae 
1638:  in  f.;  Merenda  ib.  1754  inf.; 
ed.  optima^);  inde  Migne  XIII,  111- 
44 1 .  —  Damasum  in  sede  romana  se- 
cutus  est  8.  Siricius  (384 — 398), 
cujus  supersunt  epistolae  septem.  Ea, 
qaae  est  ad  Himerium  tan-aconensem, 
celeberrima  est  et  prima  ex  decretali- 
bus  romanorum  pontificum,  quae  tulit 
aetatem.    Plena  est  vigoris  apostolici 


>)  Ex  hie  V.  propter  insigneiu  quam 
coutinet  fidei  confeHsionem  coatra  Mace- 
doniam,  Eunomium  et  Apoilinarem  hae- 
reticos,  edidimus  inter  opuscula  ss.  PP. 
selectaXVII,  191—201. 

»)  Cf.We>  manhiat  Jahrb.X[X,898.; 
Revue  d^hist.  etde  litt^rature  relig.  1896 
I,  58—73;  J.  Kayger  Beitr.  zur  Uesch. 
ond  £rkl.  der  &lteBten  Kirchenhvmnen, 
Paderborn  1881  ed.  2  p.  89—126/ 

^)  Of.  de  ejus  epigrammatis  de  R  o  s  s  i 
Inscriptiones  christ.  urbis  Romae  1857— 
1888  t.  2,  possim ;  Bulletino  di  Archeo- 
logia  criatiana  Ser.  IV.  a.  3  (1884-85) 

S.7— 31;Carini  Epigprafia  e  Paleografia 
el  papa  Damaso,  Romae  1887 ;  B  a  r  d  e  n- 
hewer  §  88  n.  6;  Fesgler-Jung- 
mann  §  129;  Tillemont  VIII,  3S6— 
424  coU.  773— 79;  Se  back-Streber 
KL.  III,  1359—62:  Grisar  Gesch.  Roms 
I  n.  201  88. 


et  zeli  pro  tuenda  ecciesiastica  disci- 
plina,  atque  illustrissimum  illius  sol- 
iicitudinis  argumentum,  qua  de  uni- 
versalis  Ecclesiae  bono  ex  munere  a 
Christo  sibi  imposito  romani  ppntifices 
jam  olim  curam  gesserint^).  Reperies 
has  epistolas  singulari  diligentia  edi- 
tasa  Coustantio  op.cit.p.621-712; 
et  Migne  P.  L.  XIII,  1131—96. 

122.  Praetermittere  non  licet  s.  Z  e- 
nonem  ex  Africa  forte  oriundum,  a 
sede  quam  illustravit  dictum  veronen- 
sem.  Paganos  sui  temporis  aggressus 
est,  quorum  haud  paucos  ad  fidem  ad- 
duxit,  Arianorum  erroribus  et  fraudi- 
bus  in  Italia  superiori  se  objecit,  de 
morum  reformatione  fuit  soUicitus  ac 
primus  fuisse  dicitur,  qui  in  Occidente 
virginum  monasteria  aperiret.  Non  de- 
sunt  qui  eum  martyrem  obiisse  con- 
tendant^)  (t  c  380).  Reliquit  tracta- 
tu8  longiores  16  et  breviores  77,  imo 
adeo  breves,  ut  sint  potius  concionum 
synopses  seu  summaria.  Sermones  hi 
praeclaram  veteris  disciplinae  eccle- 
siasticaeimaginem  exhibent,  etinsignia 
testimonia  pro  variis  fidei  dogmatis 
testimonia  complectuntur*),  suam  pro- 
priam  elegantiam  et  stili  nitorem  aliis 
scriptoribus  latinis  haudquaquam  com- 


*J  Cf.  eam  cum  alia,  quae  probabiliter 
ab  ipso  ad  galLos  epiBOopos  fuit  directa 
inter  opufic.  selecta  SS.  PP.  XVII,  201-243. 
Cf.  Nir8chlll§  164  ss.;  Zeck  KL.  XI, 
356—359. 

»)  Cf.  Franc.  Bonacchi:De sermoni- 
bu8  et  martyrio  8.  Zenonis,  Pistorii  1740; 
diss.  critica  de  epocha  et  marfcyrio  s.  Ze- 
nonis  1751 ;  utramque  h  ibes  in  M  i  g  n  e 
XI,  553-760.  Juxta  hunc  auctorem  s.  Zeno 
floruit  Bec.  UI.  sub  Gallieno  imp.  (t  268), 
cujuB  filiam  a  daemonis  obsessione  libe- 
rasse  fertur. 

»)  Cf.  Zeitschrift  filr  k.  Theol.  1884  Vlll, 
333—36,  Fessler.Jungmann  I§130; 
Bardenhewer§87n.lO;Kleffiier 
KL.  XII,  1946 --1948,  et  auctores  praeser- 
tim  infra  citatos.  lilzstat  cujusdam  Co- 
ronati  notarii  Sermo  de  tita  8.  Zenonie, 
in  quo  tamen  fere  nihil  de  ipsa  vita  ha- 
bes  nisi  miracula  pauca  et  haec  vulgari 
traditione  prolata:  ceterum  juxta  Bal- 


223 


326—400.  Ascesis.  Pachomius, 


224 


monem  prae  se  ferunt.  Fatendum  qoi- 
dem  est  aliqua  in  iis  occurrere  duriora, 
quae  ofifendere  nonnuUos  potuere.  Hinc 
Petavii  incurrit  censuram  1.  )  de 
Trinit. c,  5  n.  7 ;  sedBallerinii  nitun- 
tur  in  doctissima  diss.  2  de  doctrina 
3.  Zenonis  suae  ed.  praemissa  eum 
ab  erroris  macula  purgare  (apud  M  i  g  n  e 
XI,  8 1  —  1 45).  Praestantissimameorum 
editionem  currarunt  fratres  Balleri- 
nii,  Yeronae  1739;  rec.  cum  appen- 
dice  AuguBtae  V.  1758  in  4;  in  Gal- 
landi  biblioth.  V,  105 — 58;  et 
Migne  P.  L.  t.  Xf,  9 — 760  cum 
apparatu  literario ;  novam  can.  comes 
Giuliari  Veronae  1883;  1900  ed. 
altera  cum  prolegomenis,  glossario, 
notis  etc. 

123.  Beliquum  est,  ut  celebriores 
hujus  periodi  ascetas^)  saltem  no- 
minemus. S.Pachomius  tabennensis 
ex  milite  gentili  Ghristianorum  caritate 
permotus  Christianus  factus  et  mona- 
chus  celebratissimus,  »vir  tam  in  do- 
cendo  quam  in  signa  faciendo  aposto- 
licae  gratiae  et  fundator  Aegypti  coe- 
nobiorum,  scripsit  regulam  utrique 
generi  monachorum  aptam,  quam  an- 
gelo dictante  perceperat  (Gennadius 
de  vir.  ill.  c.  7).*  Hinc  monachorum 
legislator  habetur.   Fuit  s.  Antonii^) 

lerinios  fabulis  scatet :  iuxta  B o n a c- 
chi  temporis  lapsu  multipliciter  fuit 
interpolatus.  Eum  habes  Migiie  XI, 
1 90— 204.  Quando  autem  CoronatuB 
lioruerit  plane  incertum.  Juxta  alios  fuit 
contemporaneus  s.  praesuli,  juxta  alios 
scripsit  sec.  VII  vel  VLII,  imo  forte  non- 
nifli  sec.  XIV. 

>)  Per  se  Liquet  his  accensendos  esse 
magnos  illos  patres,  quos  passim  supra 
laudavimus,  s.  Basilium,  s.  Ambro- 
8ium,8.  Gregoriumnaz.,  s.  Ephraem, 
3.  A  n  t  o  n  i  u  m  M.  etc. 

^)  S.  Antonii  aequalis  fuit  A  m  m  o- 
n  i  u  8,  qui  e  familia  nobili  natus,  licet 
matrimonio  ligatus,  asceticam  duxit  vi- 
tam.  Cum  uxoris  consensu  adiit  Nitriae 
desertum  factusque  est  quinque  millium 
monachorum  pater  spiritualis,  quibus 
moriene  (ante  a.  357 1  reliquit  aalutis  do- 
cumentii.    Gerhard    Vossius    exbibet 


aequalis,  forte  et  discipulus,  qui  in  suis 
monaateriis  tria  monachomm  millia 
reliquisse  scribitur.  Oommorari  solebat 
in  Nili  insula  Tabenna  in  Thebaide 
(t  9.  Maj.  346,  juxta  alios  a.  345  vel 
348).  Multiplex  superest  ejus  rfgulae 
recensio  graeca  et  aethiopica '),  illam- 
que  latine  vertit  s.  Hieronjmus, 
cujus  versio  complectitur  regulas  194 
(cf.  Migne  P.  L. XXIII,  61 — 99)cum 
quibusdam  s.  Pachomii  episiolis; 
cum  longiore  regulae  recensione  graeca, 
in  Migne  P.  G.  XL.  942 — 54.  — 
Pachomio  in  munere  regendi  monachos 
tabenses  successit  s.  Orsisius  (Or- 
siesius,  Oresiesis,  Horsisius),  »vir  in 

sub  ejus  nomine  (inter  Ephraemi  op.  t.  II) 
cc.  \^  parcLenetica  e  graeco  \ersa.  Plura 
de  ^' r s  vitae sanctitate refert Socrates 
H.  E.  IV,  23.  —  Cum  hoc  confundi  non 
debet  Ammonius  eremita,  huic  fere 
coaevus,  qui  Arianorum  persecutionefl 
fugiens  ad  eremitas  montis  Sinai  confu- 
git.  Sed  en  feruB  saracenorum  grex  in 
ho8  irruit  multosque  trucidavit  25.  Dec. 
373.  Periculum  elapsus  horridam  descri- 
psit  catastrophen  lingna  aeg^rptiaca: 
quam  narrationem  J  o  a  n  n  e  s  monachus 
graece  vertit.  Combefisius  in  op. 
Blustrium  raartyrum  lecti  triumphi  Pa- 
risiis  1660  in  8  historiam  de  exemone  mo- 
nachorum  moatis  Sinai  et  Raithu  graece 
et  latine  exhibet. 

')  Cf.  E.  A  m  §  1  i  n  e  a  u  non  siue  grauo 
salis  consulendus :  Etude  historique  sur 
St.  Pakhome  et  le  c^Dobitisme  primitif 
dans  la  Haute-Egypte,  d*apr^B  les  monu- 
ments  coptes,  Cairo  1887;  Histoire  de 
st.  Pakhdme  et  de  ses  communautes.  Do- 
cuments  coptes  et  arabes  in^ditspublies 
et  traduits  par  E.  A.  Paris  1889.  Multa 
quoque  reperiuntur  ad  Aegypti  ascetiis 
apectantia  in  dias.  ejusdem  auetoris: 
Monuments  pour  servir  k  Fhistoire  de 
rEgypte  chretienne  au  IV*?,  Ve.  V 1«  et 
VI[<>  bi^cles,  texte  copte  etc.  in  M^moires 
publi^B  par  les  membres  de  ia  mission 
arch^ol.  fran^aise  au  Caire,  t.  IV  fasc.  2, 
Paris  1895.  L  a  d  e  u  z  e  Etude  sur  le  c^no- 
bitisme  Pakhomien  pendant  le  IV<:  si^cle, 
Louvain  1898 ;  Griitzmacher  Pacho- 
mius  und  das  Siteste  Klosterleben,  Frei- 
burg  1896.  Praesertim  Plenkers  in 
accurata  diss.  Eatholik  1899.  II,  145  ss. 
Jam  Dionysius  Exiguus  vitam  s.  Pa- 
chomii  e  graeco  vertit  (^apud  R  o  s  w  e  y  d 
Vitae  PP.  ed.  2.  p.  111  ss.^. 


225 


Oraisius,  Theodoras,  Macarius  Aegyptius. 


326 


Scriptnris,  ut  scribit  Gennadias  de 
▼ir.  ill.  c.  9y  ad  perfectam  instractas, 
(qui)  composait  libnim  diTino  condi- 
tam  sale  totiasqae  monasticae  disci- 
plinae  inatramentis  constractam  et,  at 
simpliciter  dicam,  in  qao  totom  pene 
y.  et  N.  Testamentom  compendiosis 
d*ssertationibu8  jazta  monachoram 
domtaxat  necessitatem  invenitar  expo* 
sitam;  qaem  tamen  vice  testamenti 
prope  diem  obitas  sai  (c.  380)  fratri- 
bas  obtalit.*  Hic  liber  videtar  esse 
doctrina  de  ingtUutione  monachorum, 
cajas  yersionem  latinam,  ab  Hiero- 
n  7  m  o  forte  adomatam  adhac  habemas 
(Migne  P.  G.XL,  869—94).  Circam- 
fertor  etiam  libellas  brevissimas  sab 
Orsisii  nomine  de  sex  cogitationibus 
eanctorum  (ib.  895  s.),  qaifortejanio- 
ris  est  aactons.  —  Orsisias  sibi  in 
tam  difficili  manere  coadjatorem  ad- 
scivit  Theodoram  discipalam  Pa- 
chomii  praedilectam,  qai,  teste  Gen- 
nadio  c.  8  »8oripsit  ad  alia  monaste- 
ria  epistolas  ss.  Scriptararam  sermone 
digestas,  in  quibas  tamen  freqaenter 
meminit  magistri  et  institatoris  Pa- 
ehomii  et  doctrinaeejas,  ae  vitaeponit 
eiempla,  qaae  ille  at  doceret  angelo 
administrante  didicerat.  Simal  et  hor- 
tatar  permanendam  in  proposito  cor- 
dis  et  stadii  et  redire  in  concordiam 
et  anitatem  eos,  qai  post  abbatis  obi- 
tam,  dissensione  facta,  a  coeta  semet 
ipsos  absciderant  nnitatis.  Sunt  autem 
hnjas  ezhortationis  epi$tolae  tres  :  ^ 
qaae  tamen  perierant.  Hieronymus 
onam  nobis  asservavit  ep.  Theodori  de 
paach€Ue  ad  omnia  monasteria  (Migne 
P.  L.  XXIII,  99  s,).  Obiit  jam  27.Apr. 
368.  Gf.  docta  diss.  St.  Schiewietz 
Gesch.  der  Pach.  Kldster  Arch.  f.  k. 
Xircbenr.  LXXXI,  461  ss. 

124.  Sanctitatis  fama  inclaraerant 
alii  dao  s.  Antonii  discipuU,  ambo 
Macarii  nomen  gerentes,  quorum 
anas,  at  ab  altero  distinguatur,  dictus 
est  Aegjptius,  Senior,  et  quia  in 
juvenili  aetate  senis  mataritatem  prae 
se  ferebat  icatSapioY dpoDV.  Annosnatus 
Horter,  NomoDclator  I  ed.  III. 


30  monasticam  est  amplezos  institu- 
tam,  in  quo  rigore  vitae  plarimum  pro- 
fecit,  et  a.  natus  40  sacerdotio  est  ini- 
tiatas.  In  abditam  secessit  eremum 
Sceti  claraitque  qaam  mazime  virtati- 
bus  atque  signis  ^) :  pro  fide  tamen  sub 
Valente  imp.  in  ezsilium  est  pulsus. 
Obiit  senez  a.  90  circa  a.  390  vel  391. 
Scripsit  teste  Gennadio  de  vir.  ill. 
c.  10.  ad  juniores  professionis  suae 
epistolam,  »in  qaa  docet,  illum  per- 
fecte  Deo  posse  servire,  qui  conditionem 
creationis  suae  cognoscens,  ad  omnes 
semetipsum  inclinaverit  labores  et  lu- 
ctando  atque  Dei  adversum  omne,  quod 
in  hao  vita  suave  est,  auzilium  implo- 
rando,  ad  naturalem  quoque  perveniens 
puritatem,  continentiam  velat  naturae 
debitum  munus  obtinuerit*  Tribaun- 
tur  ei  homiliae  sea  inetruciiones  spiri- 
iuaks  L.  de  integritat^  vitae,  quae  chri- 
stianos  deceat.  Eae  pluribus  admodum 
probantarpropteregregiam,  quamcom- 
plectuntur  doctrinam  asceticam,  et  de 
earpm  genuinitate  juxta  Barden- 
hewer  §  65  n.4  viz  videtar  dabitan- 
dum.  Verum  non  desunt  qai,  quamvis 
bomilias  ez  parte  laadent,  notant  tamen, 
ea  nonnulla  admizta  habere  gravi  et 
diligenti  censara  digna,  adeo  at  locus 
sit  suspicioni,  ea  ab  aliqao  pelagiano 
fuisse  interpolata.  Opuecula  ascetica 
septem  de  custodia  cordis,  de  per- 
fectione  in  spiritu,  de  oratione,  de  pa- 
tientia  et  discretione,  de  elevatione 
mentis,  de  caritate,  de  libertate  mentis, 

*)  De  ejus  virtute  atque  miraculis, 
quae  patravit,  multa  habent  RufinuB 
in  vitis  patram  c.  28  s.  et  P a II a d i u s 
in  bist.  laud.  c.  19  s. ;  cf.  etiam  BoUan- 
distae  in  actis  SS.  15.  Jan.  1,  1005—16; 
Tillemont  VIII,  574— 617;  805—809. 
—  De  alio  quodam  M  a  c  a  r  i  o  monacho 
refert  G  e  n  n  a  d  i  u  s  c.  28:  «scripsit  in  urbe 
Roma  adversiis  mathematicos  libros,  in 
quo  labore  Orientalium  quacsivit  solatia 
scripturarum  :**  forte  quia  Rufinum  ro- 
gavit,  utverteret  Pamphili  Apologeticum 
et  Origenis  opus  de  principiis,  quo  iUis 
uteretur  ad  suum  scopum,  ut  narrat 
R  u  f  i  n  u  8  Apol.  1, 1 1 .  qui  eum  vocat  „ vi- 
ru  u  fide,  eruditione,  nobiUtate,  vita  cla- 
rum.'» 

8 


227 


326—400.  AsoeBis.  Macaritts  al.,  IsaiaSf  fivagpius. 


228 


a  Possino  sub  ejas  nomine  1683 
edita,  compiiata  esse  yidentar  ex  ho> 
miliis  Macarii  idqae  forte  a  Simeone 
Metaphraste  yel  a  Simeone  Lo- 
gotheta  nonnisi  sec.  X.  Aocedant 
daae  epistolae  ad  monachos,  inter  quas 
ana  magna  et  peratilis,  egi-egiis  sen- 
tentiis  referta;  preces,  qaas  FIoss  ex 
rationibas  non  gravibas  ei  vindicat, 
apophtegmaia  sea  sententiae  narratio* 
nesqae  de  ipso,  ab  antiqais  aactoribas 
ut  ab  E  y  a  g  r  i  0  Pontico  collecta.  Qaae 
sant  Macarii  coUegit  diligenter  H.  J. 
F 1 0  s  s  praemissis  eraditis  de  Macario- 
ram  Aegjptii  et  Alexandrini  qaaestio- 
nibas  criticis  et  histcricis,  Goloniae 
1850;  prostant  et  apad  Migne  P.  Gr. 
t  XXXIV,  9—967.—  Alter  Macarias 
Alexandrinus  dicitur,  quia  Alexan- 
driae  natus,  hinc  etiam  Urbicus  et 
J  u  n  i  0  r.  Inclarui  t  pariter  Tirtutibus 
et  miraculis  factusque  est  saoerdos  et 
abbas  nitriensis  (f  395»  juxta  alios 
404).  Tribuitur  ei  regula  admonachos 
apud  Migne  XXXIV,  967—970.— 
Eodem  hoc  tempore  floruit  s.  Isaias 
(Esaias)  abbas  in  eremo  scetico  (fl.  c. 
372),  cui  tribuuntur  orationes  XXIX 
(Migne  P.  G.  XL,  1105—1214),  ca- 
pitula  XIX  de  religiosa  exercitatione  et 
quieie  (ib.  1205 — 1212),  ex  illis  ora- 
tionibus  excerpta;  praecepta  LXVIII 
seu  cofisilia  posita  tironibus  in  mona- 
chatu  (Migne  P.  L.  CIII,  427—34). 
Juxta  alios  tamen  haec  tribuenda  sunt 
Isaiae  ascetae,  qui  decessisse  dicitur 
intra  a.  485 — 490. 

125.  Discipulus  utriusque  Macarii 
fuit  Evagrius,  Pontious  dictus^) 
quia  Iborae  ad  Pontum  Euxinum  ori- 
undus  erat  c.  a.  345.  A  s.  Gregorio 
naz.  in  philosophia  et  in  ss.  literis  in- 
stitutus,  a  s.  Basilio  M.  lector,  et  a 


»)  Alius abEvagrio antiocheno (t 393), 
de  quo  Bupra  egimus  p.  125  a.  et  E  va  g  r  i  o 
gallo,  cujus  jam  supra  pag.  40  mentionem 
fecimus,  et  qui  floruit  priori  sec.  V.  parte ; 
abEvagrio  Scholastico,  de  quo  infra 
loquemur. 


Gregorio  nysseno  diaconus  est  ordina- 
tus  (a.  380),  quem  et  Gonstantinopolim 
comitatus  est  (38 1).  Ibi  dein  functus 
est  archidiaconi  munere  sub  Nectario. 
Urbe  paulo  post  relicta  Hierosolymo» 
rum  sacra  invisit  loca;  inde  in  Aegyp- 
tum  transiit,  ubi  vitam  professus  est 
monasticam  in  scetensis  Nitriae  mona- 
sterio,  postea  in  Oelliis  (t  399  a.  aeta- 
tis  54).  Magni  factus  est  ut  magister 
vitae  asceticae^),  sed  in  dogmaticis 
propter  errorem  postea  a  Pelagianis 
defensum  et  Origenistaram  opiniones 
de  animarum  praeexsistentia  et  om* 
nium  apocatastasi  male  audiit,  ab 
Hieronymo  non  semel  reprobatur, 
imo  et  conciliorum  oecumenicorum  (VI. 
VII  et  VIII)  incurrit  damnationem 
cum  Origene.  Haec  ex  ejus  operibus, 
quoram  nonnulla  Bufinus,  alia 
Gennadius  latine  vertit,  supersunt 
(Migne  P.  G.  XL,  1214—1286): 
Monachus  seu  de  vita  a^iva,  quo  in  1. 
vitae  sanctioris  praecepta  egregie  tra- 
dit.  Post  epistolam  ad  Anatolium,  qnae 
est  praefationis  instar,  sequuntur  ca- 
pita  practica  LXXI;  dein  L  I^^acticus 
constans  cap.  C.  Alter  libellus  (hiosticus 
incriptus  temporum  injuria  excidit.  — 
Rerum  monachalium  rationes,  quae  cc 
11  officiorum  conditionis  monasticae 
brevem  delineationem  exhibent.  —  Li- 
bellus  de  oeto  vitiosis  cogOationibus, 
epitome  ut  videtur  majoris  operis,  de 
quo  ita  refert  Gennadius  de  vir. ill. 
c.  11:  » Adversus  octo  principalium 
vitiorum  suggestiones,  quas  aut  primus 
advertit  aut  inter  piimos  didicit,  octo 
ex  ss.  tantum  Scripturarum  testimoniis 
opposuit  libros,  ad  similitudinem  vide- 
licet  Domini,  qui  tentatori  suo  sempw 
Scripturarum  testimoniis  obviavit,  ita 
ut  unaquaeque  vel  diaboli  vel  vitiatae 
naturae  suggestionum  contra  se  habeat 
testimonium.  Quod  tamen  opus  eadem 
simplicitate,  qua  in  graeco  inveni,  jos- 
sus    in   latinum   transtuli.*    Librarii 


0  Cf.  Palladiufl  Hist  laus.  c. 
(Migne  XXXVI,  1188-97). 


229 


Gregorius,  Paulus,  Sanctus,  Ausonius. 


23Q 


tamen  Yideatar  in  eo  describendo  s. 
Scriptiurae  ab  Evagrio  allegata  prae- 
teriisse  atque  sola  ipsius  Terba  exhi- 
bere,  Prodiit  primum  cura  E.  Bigot, 
Parisiis  1680  com  Palladii  yita  s.  Jo. 
Ohrysostomi;  recenter  cura  A.  Elter, 
Gnomica.  L  Lipsiae  1892.  Prolizioris 
op.  fragmenta  ez  versione  syriaca  ger- 
manice  versa  a  Fr.  Baethgen  habes 
jn  app.  op.  0.  Z  0  e  k  1  e  r  Evagrius  Pon- 
tikus,  Miinchen  1893.  —  Sententiae 
moltae breves,  quae  olim  inter  s.Nili 
opera  editae,  Eyagrii  esse  codicum  et 
yeterum  scriptorum  auctoritate  com- 
probantur.  —  Aliae  sententiae,  dicta 
etfragmentascriptorumy  quorumplura 
perierunt,  sparsa  habentur  in  yitis  pa- 
trum,  catenis  aliisque  yeteram  monu- 
mentis. — Scholion  de  nomine  Dei  tetra- 
grammaio  (Migne  P.L. XXIII,  1275- 
1282  inter  s.  Hieronjmi  op.  cum  doctis 
Cotelerii  notis),  in  quo  agit  de  de- 
cem  nominibus  Dei  hebraicis,  est  du- 
bium.  Sermo  yero  dogmaticus  de  as. 
TrinUate  ad  eos,  qui  monasticam  degunt 
in  patria  yitam,  ei  perperam  tribuitur : 
^t  enim  ep.  VIII.  s.  Basilii  M.  ^).  Quae 
supersunt  collecta  habentur  in  Gal- 
landi  biW.  VII,  551 — 81;  Migne 
P.  G.  XL,  1214 — 86.—  Gregorius 
oiigine  Persa,  Edessae  studiis  operam 
dedit  sub  Moyse.  Vitam  monasticam 
professus  est  atque  aliquamdiu  in  Gypri 
insula  est  commoratus,  ubi  literas  de- 
dit  ad  8.  Epiphanium  et  Theodorum 
monachum.  Scripsit  1.  de  vita  mona- 
stica,  qui  tamen  periit^).  Floruit  altero 
sec.  IV.  dimidio. 

126.  Denique  supersunt  aliqui,  quos 
nominasse  sufficiet.  Ita  de  Paulo 
quodam  scribit  Gennadius  de  yiris 
ilL  c.  31:  >Paulas  episcopus  scripsit 
de  poenitentia  libellum,    in  quo  dat 


n  Cf.  Fessler-Jungmann  §  120; 
Bardenhewer  §  70  n.4;KL.  IV,  1031 ; 
Z  5  c  k  I  e  r  op.  cit.  C  z  a  p  1  a  Gennadius  ad 
c.  11. 

»)  Cf.  A  8  8  e  m  a  n  i  Bibl.  orient.  III.  p.  1. 
pag.  170;  Du  val  pag.  231. 


legem  poeniteutibuSy  ita  dolere  debere 
pro  peccatis,  ne  supra  mensuram  tri* 
stitia  desperationis  mergantur.*  Quis 
faerit  hic  Paulus  ignoratur  ipseque 
libellus  periit.  Suspicatur  historia  lit 
Galliae  (I.  1,  132),  auetorem  fuisse 
Paulum  septimum  a  s.  Dionysio  episoo- 
pum  parisiensem,  qui  yixit  circa  a.  3  6 1 , 
eumque  scripsisse  contra  impruden* 
tem  spirituique  Christi  plane  eontrap 
rium  rigorem,  qui  ne  episeopos  quidem 
fragilitate  lapsos  tempore  yexationum 
factionis  arianae  ad  communionem  ec* 
clesiasticam  yoluit  recipere,  nisi  dolen- 
tes  postularent  communionem  tantum 
laicam.  —  Seyerus  Sanctus,  quem 
aliqui  cognomiuant  Endelechium, 
Pauli  Nolani  amicus,  grassente  grayis- 
sima  inter  boyes  lue,  composuit  car- 
men  bellum  per  modum  dialogi  de  yir- 
tute  signi  dominici  crucis,  crgus  usu 
reyera  Tityrus  gregem  suum  a  lue  ser- 
yayit  immunem,  dum  Bucoli  grex  in- 
terierit.  Agnita  cracis  yirtute,  quae 
hoc  carmine  extoUitur,  Bacolus  cum 
Aegone  fidem  amplectitur  christianam. 
Exhibet»)  illud  Migne  P.  L.  XIX, 
797 — 800;  Pieper  G5ttingenl835; 
Buecheleret  Riese  in  Anthologia 
lat.  Lipsiae  (1869  — 1897)  I,  2,  314- 
318.  Historia  tamen  literaria  Galliae 
U,  55,  censet  Endelechium  aqui- 
tanum,  qui  Bomae  395  rhetoricam  pro- 
fitebatur,  alium  esse  a  Seyero  Sancto 
pariterque  amicitiae  yinculo  s.  Paulino 
junctum.  —  Decimus  Magnus  Auso- 
nius  burdigalensis  n.  c.  309  yel  310 
yix  yidetur  nominandus,  dum  quia 
eruditi  dissentiunt  in  quaestione,  num 
f aerit christianus  (ita Muratori  Ana- 
lect.  bibl.  ambros.  I,  1 1 4  cum  pluribus 
id  negat),  tum  quia  in  ejus  poSmatibus 
pauca  religionis  christianae  yestigia 
occurrunt,  imo  spiritus  regnat  prorsus 
ethnicus.  Erat  grammaticus,  rhetor  et 
po^ta  celeber,  quem  s.  Paulinus  cole- 
bat  ut  praeceptorem  et  cui  ipsa  sua 


t)  Cf.  Eberlt.  1 1.  2  c.  12;  Barden- 
hewer  KL.  XI,  224. 

8' 


231 


326 — 400.  Po^tae.  Au8oniu8. 


232 


carmina  emendanda  et  probanda  snb- 
lecit  1).  A  Gratiano  imp.,  qnem  in  literis 
hmnanioribus  institaerat,  promotns  est 


«)Cf.  KepplerKL.  1,  1702;  Fabri- 
ciuB  bibl.  lat.  m.  ae.  I,  144—49;  Hist 
litt^r.  de  France  I  p.  2  pag.  281—318, 
quae  indubiam  censet  ejus  reli^onem 
chnstianam,  et  accurate  de  ejus  diaserit 
scriptishorumque  editioiiibuB  quamplu- 
rimis ;  Cam.  J  u  1  i  a  n  in  Revue  hist.  1891 
fasc.  Nov.  et  Dec.  p.  241—66 ;  B  a  u  m- 
gartner  Gesch.  der  Weltliteratur  IV 


ad  qaaestaram,  a376  ad  praefectaram 
praetorii  Itaiiae,  dein  ad  praefectoram 
praetorii  Galliaram,  et  a.  379  ad  con- 
salatam  (c.  t  c.  395).  Pleraqae  ©jas- 
dem  carmina  post  innameras  editiones 
reperies in  M i gn e  P. L. XTX,  8 1 7-959 ; 
noyam  editionem  curarant  Schenkl 
in  Mon.  Germ.  hist.  aact.  antiq.  t.  Y 
p.  2,  etPeiper,  Lipsiae  1886  in  8. 


c.  10  p.  134—143;  Arnold  Real-Enc.IT, 
293—296. 


VI. 

Scriptores  ecclesiaslici  seculi  V. 
Pars  prior(401— 431). 


127.  Aetas  aurea  theologioe  catho- 
licae,  qaae  cum  conc.  nicaeno  coepit, 
darayit  et  per  hoc  secalom.  Eam  in 
doas  partiemar  periodos,  qaaram  prior 
ad  conciliam  osque  ephesinum  pertin- 
gity  cujus  lapsu  agitatae  sunt  contro- 
versiae  praesertim  de  gratia  et  peccato 
originali;  aitera  complectetur  seculi 
hujus  reliquum,  quo  tot  haereses  ezor- 
tae  sunt  christologicae.  Initiam  duci* 
mus  a  quatuor  suminis  patribus  quo- 
rum  duo  Orientem,  alii  duo  illustra- 
ront  Occidentem.  —  Ipso  ineunte  se- 
culo  (403)  obiit  venerandus  senex  s. 
Epiphanius  c.  315  Eleutheropoli 
in  Judaea  natus.  A  juventute  sacris 
incubuit  literis  addiscendisque  linguis» 
quarum  graecam,  sjram»  hebrae- 
am,  aegyptiacam  (copticam)  et  ez 
parte  etiam  latinam  calluisse  dicitur. 
A  3.  Hilarione  monacho  in  sanctiore 
vita  institutus  Aegjptum  adiit  cele- 
brioresque  invislt  eremitas.  Adolescens 
c.  20  annorum  Eleutheropolim  rediit, 
et  justa  Besanducem  ejus  territorii  vi- 
cum  monasterinm  condidit,  quod  in^ 
terim  presbjter  ordinatus  30  a.  rezit. 
Episcopos  ob  Arianorum  turbas  exsules 
summa   prosecutus    est    yeneratione, 


magnaque  apud  Eutychium  episcopum 
eleutheropolitanum  valuit  auctoritate. 
Yitae  sanctitate  et  doctrinae  fama  ita 
inclaruit,  ut  in  episcopum  Constantiae 
seu  Salaminae,  quae  in  Gypri  insula 
metropolis  erat,  a.  367  fuerit  electus. 
Episcopatum  »non  solum  vitae  con- 
versatio  ob  virtutes  reddidit  illustrem, 
verum  et  miracula,  quae  Deus,  honore 
illum  afEcere  volens,  ipso  adhuc  super- 
stite  et  post  obitum  ejus,  edidit  (So- 
zomenus  H.  E.  VII,  27).*  In  tanta 
dignitate  monasticum  coluit  institu- 
tum,  multa  aedificayit  per  insulam 
coenobia,  monasteria  Palaestinae  saepe 
invisit  et  frequentes  ad  monachos  lite- 
ras  dedit.  Gum  singulari  frueretur 
apud  Cyprios  auctoritate,  factum  forte 
est,  ut  Valens  imp.  arianae  haeresi  pe- 
nitus  addictus,  qui  tot  venerandos 
praesules  sedibus  suis  pepellerat,  Epi- 
phanium  tangere  non  auderet.  Fidei 
zelo  ardens  varias  aggressus  est  hae- 
reses  ea  aetate  pullulantes,  et  pacis 
studio  ad  componendas  in  ecclesia  an- 
tiochena  turbas  ob  Paulinum  et  Fla- 
vianum  de  episcopatu  inter  se  dissi- 
dentes  Bomam  ad  synodum  a.  382, 
grandaevus  licet,   properavit.    Nimio 


235 


401—403.  S.  Epiphanius. 


236 


tamen  aestu  sabinde  abreptus  praden- 
tiae  moderationem  neglexit  altimosqae 
Titae  saae  annos  tarbavit.  Erat  enim 
acer  opinionam  Origenistaram  adver- 
sariasi).  Cam  ergo  a.  394  Hieroso- 
]  jmis  coram  magna  aaditoram  freqaen- 
lia  Origenem  ejasqae  errores  damnasset, 
Joannes  vero  arbis  episcopas,  qai  con- 
cioni  aderat,  Origenis  faat<n'  in  dam- 
nationem  noUet  consentire,  commanio- 
nem  cam  eo  abrapit.  Aaxit  dissen- 
sionem,  qaod  contra  ipsias  volantatem 
in  ipsa  saa  dioecesi  Paalinianam  Hiero- 
nymi  fratrem  in  presbyteram  ordina- 
verit.  Agente  tamen  Theopbilo  alexan- 
drino  pax  cam  Joanne  fait  composita. 
Yeram  novae  ortae  sunt  tarbae.  Oom 
enim  Theopbilas  monachos  nitrienses 
nimis  Origenis  opinionibas  inhaerentes 
Aegypto  expalisset,  Joannes  vero  Chry- 
sostomas  benigne  eos  excepisset,  ite- 
ram  ejas  exarsit  zelus  vel  in  ipsani 
Chrysostomam  et  instigante  Theophilo 
Constantinopolim  se  contulit,  at  Ori- 
genis  errores  omnibas  patefaceret :  cum 
Chrysostomo  autem  congredi  penitus 
detractavit;  atque  publice  Origenis 
libros  illosque  monachos  tamquam  idem 
cum  Origene  sentientes  anathemate 
damnavit.  Mox  vero  non  expectato  fa- 
moso  conciliabulo  ad  quercum  Cyprum 
renavigavit  »  seu  quod  constantinopoli- 
tanae  profectionis  ipsum  poeniteret, 
seu  quod  Deus  oraculo  ipsum  admo- 
naisset  mortemque  ipsi  suam,  ut  veri- 
simile  est,  praenunciasset.  Dum  enim 
navigaret,  priusquam  appulisset  in  Cy- 
prum,  fato  (12.  Maj.  403)  interceptus 
est  (Sozomenus  H.  E.  VIII,   15.).* 

128.  Plura  reliquit  opera,  praeser- 
tim  contra  haereticos.  Ancoratus  sic 
dictus  quia  animum  de  salute  fiuctuan- 
tein  instar  ancorae  moderatur  et  firmat 
(a.  374).  In  eo  praeclare  agit  contra 
omnis  generis  haereticos,  contra  Aria- 


I)  CL  B.  £  b  e  r  h  a  r  d  Die  Betheiligung 
des  £p.  an  dem  Streite  tLber  Origenes, 
Trier  1859. 


nos,  pneumatomachos,  ApoUinaristas, 
Origenistas,  Manichaeos,  judaeos,  gen- 
tiles  etc,  undique  fidem  muniens  prae- 
sertim  de  ss.  Trinitate  et  de  Spiritu  s. 
Subjicit  operiduplicem  fidei  professio- 
nem :  breviorem,  quae  parum  immutata 
recepta  fuit  a  synodo  CP.  a.  381  est- 
que  symbolum,  quod  vocari  solet  ni- 
caeno-constantinopolitanum,  et  aliam 
paulo  prolixiorem.  —  Aggressus  est 
(374 — 377)  iam  majus  opus:  Panrjt- 
rium  adversus  LXXX  haereses  (20 
Christo  antiquiores,  60  post  Christi 
nativitatem  exortas),  quibus  expositis 
subjicit  refutationem  tamquam  anfi- 
dotum  contra  mortiferos  et  venenatos 
serpentium  morbos,  inde  ejus  nomen. 
Est  hoc  opus  admodum  pretiosum  pro 
historia,  dogmatica  et  archaeologia, 
verus  antiquitatis  thesaurus :  fatendum 
tamen  est  ob  nimiam  auctoris  creduli- 
tatem  naevos  quosdam  historicos  irre- 
psisse.  >Dictio  quoque,  inquitPho- 
tius  cod.  122  (MigneClII,  403)  ejus 
est  humiiis  ac  plane  talis,  qualem  ejus 
esse  oportuit,  qui  atticae  elegantiae 
rationem  nullam  duceret.  Infii^mus 
vero  ut  plurimum  est  in  conflictibus 
adversus  impias  haereses  susceptis.  Est 
tamen  ubi  fortiter  aggreditur  atqae 
irruit*  etc.  Subjicitur  op.  brevis  ac 
vera  expositio  ftdei  catholicae  et  aposto- 
licae  Ecclesiae.  Exstat  hujus  operis 
Anacephalaeosis  seu  recapitulatio  ver- 
bis  ipsius  auctoris  concepta  et  ex  opere 
extracta  vel  ab  ipso  Epiphanio  vel  a 
juniore  auctore.  Prodiit  Panarium  cum 
anacephalaeosi  cur.  0  e  h  1  e  r ,  Berolini 
1 8  5  9-  6 1  in  Corporis  haereseol.  t.  2  et  3. 

129.  Ads. Scripturam  illustran- 
dam  referri  possunt  1.  de  mensuria  et 
ponderibus,  in  quo  plus  exhibet  quam 
insoriptio  prae  se  fert,  agit  enim  etiam 
de  textus  hebraici  versionibos  ^)  ea- 
rooiqae  auctoribas,  de  canone  V.  T., 
de  geographia  Palaestinae  etc.  Textus 


1)  Hinc  derivatus  est  libelluB  (M  i  g  u  e 
XLIU,  373-380)  de  LXX  interpretibus  et 
de  iis  qui  prave  interpretati  sunt.  Utrum 


237 


S.  Epiphanii  opera. 


238 


graed  sapersTmt  tantiun  cc.  24 ;  inte- 
gnim  opas  exhifaet  Lagarde  ex  ver* 
sione  syriaoa  in  op.  V.  T.  ab  Origene 
recensiti  fragnienta  apud  syros  servata 
qninque.  Fraemittitnr  Epipbanii 
de  fnensuris  et  ponderibus  l,  nono  pri- 
mom  integer  et  ipse  syriacus,  Gottin- 
gae  1 880 ;  et  germanice  necnon  graece 
ver8nsinop.Symmicta,66ttingen]  880. 
21,  149 — 216:  Des  Epipbanias  Bach 
nber  Masse  and  Gewicbte.  —  Liber 
de  duodecim  gemmia,  qaae  scil.  erant  in 
Bationali  sammi  pontificis  Judaeoram 
juxta  Ex.  18,  15— 21 ;  39,  8—14  ro- 
gatuDiodori  tarsensis,  jazta  Fog- 
g  i  n  i  in  praef.  saae  ed.  praemissa  et  Til- 
lemont,  Diodori  Tyrii  ep.,  soriptas  ei- 
qae  cam  epistola  transmissus,  cajas 
exstat  triplex  recensio :  longior,  latine 
tantom,  qaam  F  o  g  g  i  n  i  edidit  Bomae 
1743,  atqae  opas  originale  exbibere 
censet ;  et  brevior,  operis,  at  videtar 
compendinm,  qoam  Petaviasin  saam 
reeepit  editionem  II^  233,  sed  deinde 
deprehendit  meram  esse  Anastasii 
Sinaitae  epitomen,  qaae  eztra  corpas 
operis  Anastasii  et  in  nonnuUis  vati- 
canis  codd.  descripta  legitur.  Adhac 
breviorem  epitomen  protalit  C.  Ges- 
ner  in  collectione  11.  de  omni  rerum 
fosailiamgenereagentiam,Tigari  1 585, 
apad  Fetavium  II,  225.  Non  semel 
8.  Hieronymas  Epiphanii opas  lau- 
dat  atque  insigne  dicit  ingenii  et  eru- 
ditionis  suae  volumen  (1.  XY  inls.  54) 
vel  egregium  volumen.  —  Ex  ejus 
episMie  duae  supersunt,  quarum  una 
est  ad  8.  HieroDymum,  altera  ad  Joan- 
nem  hieros.,  in  qua  Origenismum  im- 
pngnat,  Pauliani  ordinationem  a  se 
factam  defendit,  seque  purgat,  cur  ima- 
ginem  in  ecclesia  quadam  Palaestinae 
veli  loco  pendentem  destruxerit. 

130.  Plura  praetei*ea  opera  ei  tri- 
bunntur  (Migne  XLIII,  394 — 539), 


antem  ab  ipso  Epiphanio  haec  epitome 
coneinnata  fuerit,  an  ab  alio,  non  facile 
eit  statoere. 


quae  spuria  vel  dubia  suni,  ut  com- 
mentarius  in  Cantica  Canticorum,  dequo 
Fessler-JungmannI,617:»Com- 
mentarium  quoque  scripsisse  perhibe- 
tur  in  Cantieum  Cantieorum  memora- 
tum  olim  a  Cassiodorio  instit.  div. 

I.  1  c.  5»  repertum  nuper  in  veraione 
latina  antiqua,  editum  a  P.  Fr.  Fog- 
ginio  Bomae  1750.  Multa  de  eo  dis- 
ceptatio  habetur,  quia  idem  commen- 
tarius  tribuitar  etiam  P  h  i  1  o  n  i  Car- 
pasio  seu  Carpathio^)  in  nova  ed.  quae 
sic  inscribitur :  P  h  i  1  o  n  i  s  ep.  Carpasii 
enarraiio  in  Canticum  Canticorum  gr. 
et  lat.  ed.  cum  notis  suis  M.  E.  Gia- 
comellus  Romae  1772  in  4;  rec. 
cum  erudita praefatione  in  Gallandi 
bibl.  IX  append.  713 — fi9;  Migne 
P.  G.  XL,  27— 1 54 «.  —  Liber  (dubius) 
ad  Phyaiologum  (forte  Aristotelem),  in 
quo  stilo  barbaro  auctor  multorum  ani- 
malium  proprietates  veras  vel  ex  vulgi 
opinione  ipsis  tributas  refert  iisque 
breves  reflexiones  pias  subnectit,  opus 
medio  aevo  multum  lectitatam ;  1.  de 
vUis  prophetarum,  cujus  duplexestre- 
censio,  nugis  plenus;  ed.  Nestle  Margi- 
nalien  und  Materialien,  Tiibingen  1893 

II,  1 — 64 ;  homiliae  septem,  quae  sunt 
forte  junioris  cujusdam  Epiphanii  sec. 
YII  vel  IX.  Alia  ejasdem  opera  perie- 
runt.  Epiphanii  opera  coUegit  edidit- 
que  Petavius,  Parisiis  1622,  editio 
praestana,  sed  nondum  perfecta;  aucta 
Coloniae  (Lipsiae)  1682,  aucta et  emen- 
data  cum  dis3.  Petavii  apud  Migne 
P.  G.  XLI— XLIII;  Dindorf,  Lipsiae 
1 859 — 62 1. 5  exhibet textum  graecum 
emendatum,  sed  absque  versione.  S. 
Epiphanius  magnis  encomiis  ab  aequa- 


0  Hic  Philo  discipulus  et  amicus  fuit 
8.  Epiphanii,  a  quo  ordinatus  est  episco- 
pufl  Carpasii  urbia  insulae  Cypri  sive 
(erronee)  Carpathi,  quae  est  insula  inter 
Cretam  et  Rhodum.  hinc  et  Carpathius 
dictus.  Scripsit  quoque  hietoriam  eecU- 
aiastieam^  quae  periit.  Epiatolam  asceticam 
edidit  Papadopulos-Kerameus  in  Avd- 
Xsxta  lipoooA.ofuxix'?)^  oxaxooA.of  lOK,  Petera- 
burg  1891,  p.  393—99.  Cf-  de  eo  Gal- 
1  a  n  d  i  in  praef.  suae  ed. 


239 


401 — 431.  S.  Joannes  Chrysostomus. 


240 


libuB  et  posteris  celebratur^).  >Pater 
paene  omnium  episcoporum  et  antiquae 
reliquiae  sanctitatis*  salutatur  a  s. 
Hieronymo  1.  contra  Joannem  hie- 
ros.  n.  12.  Vir  vero  omnis  fraudis 
nescius  pieque  oredulus  in  errores 
historicos  et  chronologicos  incidit. 
Stilum  hon  curavit,  hinc  dictio  ejus 
humilis  atque  pedestris,  incomta  etsale- 
brosa.  >  Quoad  doctrinam  tamen,  censet 
Fessler-Jungmann  I,  620i  viz 
alius  reperitur  antiquoram  patrnm, 
qui  dogmata  catholica  fere  omnia  et 
hodiernam  quoque  Ecclesiae  catholicae 
disciplinam  tam  disserte  adstruat,  er- 
rores  haereticorum  recentiorum  tam 
perspicue  solideque  reprobet,  quam  s. 
Epiphanius.  * 

131.  Jam  accedamus  ad  lucidiasimum 
Ecclesiae  orientalis  hac  periodo  sidus  ad 
s.  Joannem  propteraureumeloquen- 
tiae  flumen  jam  olim  (forte  a  sec.  VI) 
Ohrysostomum  appellatum.  Natus 
est  Antiochiae  a.  344  (juxtaalios  347) 
parentibus  nobilibus  et  patre  orbatus 
sub  piae  matris  Anthusae  disciplina 
omni  virtutum  genere  mature  imbutus. 
In  oratoria  arte  magistrum  habuit  cele- 
brem  Libanium  paganae  superstitionis 
collabentis  patronum,  in  philosophia 
Andragathium.  Studiorum  socium  nac- 
tus  est  piissimum  juvenem  Basilium 
aliunde  quam  ex  hac  nobilissima  et 
exemplari  amicitia  viz  notum  ^).  »  Unum 


*)  Vita  8.  Epiphanii  forte  a  suia  disci- 
pulis  JoanneetPolybio  concinnata 
(in  ed.  operum  ipsius)  plura,  quae  magis 
ficta  quam  facta  videutur,  complectitur. 
Cf.  de  ipso  J.  Gervais  L^histoire  et  la 
vie  de  s.  Epiphane  avec  TAnalyse  des 
Ouvrages  de  ce  saint,  Paris  1738 ;  T  i  1 1  e- 
montX,  484-521;  802— 9;  Barden- 
hewer§71  etKL.  IV,  713  ss,;  Pape- 
brochius  in  actia SS.  mensis  Ma^'i  III, 
p.  36  (ed.  venetae  1736.  etiam  M  i  g  n  e 
P.  G.  XLI,  115—152);  Nirschl  §  152  s. 

*)  Conjiciunt  eruditi  hunc  esse  B  a  s  i- 
1  i  u  m  Raphaneiae  cpiscopum,  qui  inter- 
fuit  conc.  conatantinopolitano  a.  381 ; 
Photius  vero  cod.  167  opinatur  eum 
fuisse  B  a  8  i  1  i  u  m  seleuciensem,  de  quo 


erat,  refert  ipse  de  sacerd.1, 1,  utrius- 
que  circa  literas  studium,  una  sollici- 
tudo,  par  desiderium  iisdem  ez  rebns 
natum.  Neque  enim  solum  cum  ad 
magistros  ventitaremus,  sed  etiam  cum 
illinc  egressos  cousilium  inire  oporte^ 
ret,  quod  praestantins  vitae  genus  no- 
bis  capessendum  esset,  tunc  etiam  idem 
consensus  apparebat.*  Instante  Basi- 
lio  foro  valedizit  sanctioriBque  disci- 
plinae  genus  inirecoepit  MeletiusAu- 
tiochiae  tunc  episcopos  tam  praecel- 
lentis  juvenis  curam  gessit  atque  c.  a. 
369  baptizavit.  Ezinde  sanctissime 
vizit  Meletio  in  ezsilium  puiso  usns 
estmagistrisDiodorotarsensi  (cf.  p.206) 
et  Carterio,  qui  una  cum  Diodoro  mo- 
nasteria  antiochena  curabat.  Cum  ita 
in  pietate  et  sacrarum  literarum  stu- 
dio  proficerent  Joannes  et  Basilius, 
epi£Copi  eos  ad  dignitatem  episcopalem 
provehere  cogitabant.  BasiUus  revera 
electus  est  in  Raphaneae  in  Syria  epis- 
copum,  Joannes  vero  noster  prae  hu- 
militate  faga  se  subtrazit,  quod  con- 
silium  suum  celaverat  Basilium :  qui 
propterea  graviter  conquestus  Joanni 
occasionem  praebuit  scribendi  in  sui 
consilii  ezcusationem  aureos  sex  de 
sacerdoiio  libros  ^).  Duzit  dein  aliquot 
annos  in  montibus  prope  Antiochiam 
vitam  asceticam  rigidamque,  sed  in- 
fracta  rigore  valetudine  coactus  est  in 
urbem  redire.  A  Meletio  ordinatus  est 
a.  381  diaconus,  a.  386  a  Flaviano 
presby ter,  qui  eum  nunquam  a  suo  la- 
tere  dimisit  adjutore  eo  usus  in  mu- 


infra  n.  224  loquemur;  verum  obstat 
temporum  ratio,  cum  hic  obierit  nonuisi 
c.  a.  459. 

*)  Quos  edidimus  propter  eorum  prae- 
stantiam  inter  88.  PP.  opera  selecta  t.  XL, 
Oeniponte  1879  et  quorum  lectionem 
sacerdotii  praesertim  candidatis  nun- 
quam  satis  commendare  possumus.  Liber 
VII,  qui  olim  additua  fuit,  non  est  Chry- 
sostomi,  sed  s.  Ephraemi.  Prodierat  hoc 
opusculum  cur.  Bengel  Stuttgart  1725 
graece  et  latine;  solum  graece  saepius 
Lipsiae  1825 ;  1887 ;  cur.  L  e  o  ib.  1834 ; 
cur.  C.  Seltmann  MUnster  1887  etc. 


241 


S.  Joannes  ChrysostomuB. 


242 


nere  episcopali.  Concionibas  sois  ag- 
gressns  est  adversarios  omnis  generis 
fidei  catholicae,  Jadaeos,  Manichaeos, 
Arianos  etc.,  atqne  libertate  apostolica 
in  Titia  oorraptosqae  antioehenoram 
inyexit  mores  magna  aaditoram  com- 
motioneetfracta.  Praeatantiores  ipsias 
bomiiiae  hnjas  sant  periodi  (387-397). 
Initio  qaidem  potias  oratorem  egit 
qaam  interpretem.  Anno  tertio  (a.  388) 
integrba  s.  Scriptorae  libros  exponere 
eoepit,  ita  at  singalis  fere  annis  anam 
totam  explicaret 

1 32.  Interim  moritar  Nectarins  epi- 
scopas  constantinopolitanas  (27.  Sept. 
397):  in  ejas  locam  a  clero  et  popalo 
consentiente  Arcadio,  frastra  repa- 
gnante  Theophilo  alexandrino,  Joannes 
est  electas,  atqae  yi  et  dolo  Antiochia 
Oonstantinopolim  abdactas  episcopas 
ordinatas  a.  26.  Febr.  398.  Omnibas 
omnia  factas  incredibili  amore  et  cara 
ferebatar  in  oves  concreditas,  qaae  vi- 
cissim  filiali  ei  adhaeserant  affectu  et 
pietate.  Non  destitit  depravatos  mores 
et  nobilioram  hominnm  yivendi  licen- 
tiam  vehementias  objargare^).  Qaa  ex 
libertate  magnam  haad  pancoram  sa- 
biit  invidiam  iramqae  praesertim 
Eadoxiae  imperatricis  incarrit,  qaae 
Theophilam  episcopam  alexandrinam^) 

»')Cf.  M.  A.  Puech  Un  Reformateur 
de  la  soci^t^  au  IVe  Bi^cle  S.  J.  Ohrysos- 
tome  et  les  moeurs  de  son  temps,  Paris 
1891,  liber  bonus. 

*)  Theophilus  episcopus  alexan- 
drinus  (385;  f  15.  Oct.  412)  vir  tristis 
plane  memoriae,  promotor  feralis  tragoe- 
diae  in  virum  sanctissimum  Jo.  Chrysos- 
tomum,reliquitaliqua8cripta,  de  quibus 
Gennadiusita  refert  de  viris ill. c. 33 : 
^Scripfiit  adversus  Origenem  unum  et 
f^anae  volumen,  in  quo.omnia  paene  ejus 
dicti  et  ipsum  pariter  damnat,  simul 
edocens,  non  a  se  eum  primum,  »ed  ab 
antiquis  patribua  et  maxime  Heracla 
(verius  Demetrio)  fuiase  et  presbyterio 
dejectnm  et  ecclesia  pulsum  et  de  civitate 
fngatam ;  sed  et  adversum  anthropomor- 
phitaa  haereticoa,  qui  dicunt,  Deum  hu- 
mana  figura  et  membria  constare,  dispu- 
titione  longissima  confutans  et  divina- 


Ohrysostomo  alioquin  ofifensam,  et  qaia 
contra  ejas  voluntatem  electus  faerat 


rum  Scriptnrarum  tcstimoniis  arguens  et 
convincens  ostendit,  Deum  et  ia  corpo- 
reum  iuxta  patrum  fidem  credendum  ne- 
que  ullis  omnino  membrorum  lineamen- 
tis  compositum,  et  ob  id  nihii  ei  in 
creaturis  similc  per  substaatiam,  nec 
cuiquam  incorruptibilitatem  vel  im- 
mutabilitatem  ant  incorporalitatem  suae 
dedisse  naturae,  sed  esse  omnes  intellec- 
tuales  naturas  corporeas,  omnes  corrup- 
tibiles,  omnes  mutabiles.  ut  ille  boIus  cor- 
ruptibilitati  et  mutabilitati  non  subja- 
ceat,  qui  aolus  habet  immortalitatem.** 
Utrumque  opus  periit.  Supersunt  aliquot 
epistolae  paschales,  quarum  trea  a.  301. 
302  et  304  Hieronymus  latine  vertit, 
aliquot  eanones  etc.,  quae  coUecti  repe- 
ries  in  G  a  1 1  a  n  d  i  bibl.  PP.  VII,  601-52 ; 
M  i  g  n  e  Patrol.  gr.  LX V,  33—68.  Cf.  F  a- 
briciusBibl.  gr.  Vll,  108  ss.;  Czapla 
in  comment.  ad  Gennadii  c.  33;  K  n  6  p  f- 
1  e  r  KL.  XI,  1579.  —  Socios  in  hac  tragoe- 
dia  ferali  habuit  Theophilus  A  o  a  c  i  u  m 
beroeensem  episcopum  (f  432  a.  aetatia 
100  vel  110),  cujus  supersunt  tantum 
epistolae  tres  et  confessio  fidei  in  M  i  g  n  e 
P.  G.  LXX VII,  1445—48. —A  n  t  i  o  c  h  u  ra 
episcopum  Ptolomaidis,  qui  teste  G  e  n- 
nadio  c.  20  „Scrip8it  aifrtf»*8usarart</am 
unum  et  grande  volumen,  et  m  curaiione 
coeci,  qui  a  Salvatore  iUuminatus  ent, 
homiliam  composuit  compunctione  timo- 
ris  Dei  ct  humilitate  ptenam.  Moritnr 
Arcadii  imp.  (f  408)  tempore.**  Haec  scri- 
pta  periere.  Cf.  K  r  tt  g  e  r  Real-Encyclop. 
I»,  124.  —  Aemulus  subdolus  s.  praesulis 
nostri  fuit  Severianus  gabalensis 
prope  Laodiceam  in  Syria  episcopus,  in 
homiliis,  juxta  G  e  n  n  a  d  i  u  m  c.  21  «de- 
clamator  admirabilis.  Unde  et  frequen- 
ter  ab  episcopo  Joanne  et  imp.  Arcadio 
ad  faciendum  sermonem  Constantinopo- 
limevocabatur.'*  Imo  Chrybostomus  tanti 
eum  fecit,  ut  proficiscens  quondam  Ephe- 
sum  ei  gregem  suum  commenda>erit. 
Veruni  Severianus  abutens  sancti  bene- 
volentia  nihil  non  e^it,  ut  populum  ab 
eo  averteret,  atque  ut  putabatur,  illuma 
sede  sua  deturbaret  seque  in  ejus  substi- 
tueret  locnm  (f  p.  408).  Supersunt  ah- 
quot  ejusdem  homiliae  inter  opp.  Chry- 
sostomi  editae.  ut  orationes  sex  de  crech 
tione  mundi;  (M  i  g  n  e  LVJ,  429—500)  et 
aliquot  aliae,  quas  recenset  Barden- 
hewer§  74n.  17;  KL.XI,  215;  hom.de 
pace  cum  Clirysostomo  a.  401  inita  ut 
censet  Papadopulos,  in  'AvdcMxxa 
Petersburg  1891  p.  15—26;  HomiliaBXV 


243 


401  —  431*  S.  Joannes  Chrysostomug. 


244 


in  episcopnm,  et  quia  monacbos  ni- 
trienses  ab  ipso  propter  Origenis  opi* 
niones  Aegypto  expulsos  nimis  bene- 
vole  exceperat,  incitayit,  ut  de  Cbry- 
sostomo  deponendo  causam  instrueret. 
Yenit  ille  praesul  ambitiosus  cum  25 
episcopis  aegjptiis,  qui  cum  aliquot 
episcopis  suffiraganeis  ecclesiae  con- 
stantinopolitanae  famosam  babuerunt 
synodum  ad  Quercum  dictam  (403). 
Vocatus  Cbrysostomus  noluit  illi  se 
sistere  utpote  illegitimae.  In  ea  fuit 
depositus,  quam  depositionem  impe- 
rator  imbecillis  ratam  babuit  eumque 
in  exsilium  ejecit.  Qua  occasione  Chry- 
sostomus  stupendum  babuit  de  Eccle- 
siae  indefectibUitate  sermonem,  sponte- 
que  se  tradidit  potestati  seculari,  ut  in 
exsilium  abduceretur:  sed  mox  sedi- 
tione  populi  propter  ejus  desiderium 
imperator  territus,  eum  revocavit. 
Quare  s.  praesul  rediit  admirabili  civi- 
tatis  plausu  receptus.  ^Verum  cnm 
perditos  mores  increpare  non  desisteret 
et  ad  argenteam  Eudoxiae  statuam  in 
foro  s.  Sophiae  ludos  fieri  prohiberet, 
conspiratione  inimicornm  episcoporum 
iterum  exsulare  cogitur,  viduis  et  egen- 
tibus  omnibus  communis  parentis  ejec- 


ex  antiqna  versione  arinena  in  latinum 
sermonem  transtulit  ediditque  A  u  c  h  e  r 
Venetiis  1827.  Reliquit  et  expositionem 
in  ep.  ad  Galata8,  quae  periit,  et  de  bapii»mo 
et  solemnitaie  EpiphaniaeliheMnm,  quiest 
hom.  13  8.  BaBilii  M.  (Migne  XXXI, 
4*23—444),  quae  revera  in  vereione  ar- 
mena  ipsi  tribuitur  cf.  Mifjne  LXV, 
9—29.  —  Atticus  post  Arsicium  epi- 
8copu8  intrusus  in  sedem  constantinopoli- 
tanam  (406—10  Oct.  425  vel  427),  post 
mortem  s.  Joannis  adimpletis  ab  Inno- 
centio  Btatutis  conditionibus  le^itimus, 
zelum  ostendit  in  haereticos,  ut  a  C  o  e- 
lestino  I  diceretur  ,,forti88imu8  catho- 
licae  fidei  propugnator,"  pauca  reliquit, 
quae  invenies  apud  M  i  ^  ne  LX  V,  637-(>79. 
U  e  n  n  a  d  i  u  8  c.  52  refert  eum  scripsisse 
«ad  reginas  Arcadii  imp.  filiaa  de  fide  et 
virginitate  librum  valde  egregium,  in  quo 
praevenien8  nestorianum  dogma  impug- 
nat  :**  qui  tamen  pcriit.  Graeci  eum  inter 
sanctos  colunt  8.  Jan.,  hinc  et  in  Act  s 
SS.  men&e  Jan.  de  eo  agitur  I,  437 — 482 
(etiam  apud  M  i  g  n  e  1.  c). 


tionem  lugentibus.  In  exsilio  Chryso- 
siomus  incredibile  est  quot  et  quanta 
mak  perpessus  sit,  et  quam  multos  ad 
Jesu  Christi  fidem  converterit^).*  £x- 
horruit  Innocentius  I,  ad  quem  Chry- 
sostomus  ab  iniqua  adversariorum 
sententia  appellaverat,  judicum  illegi- 
timorum  audaciam  fastumque  (P all a- 
d  i  u  s  in  vita  Chrysostomi)  atque  san- 
ctum  praesulem  suae  restituit  sedi,  sed 
incassum.  Tot  malis  et  calamitatibus 
afiectus  fuit  in  itinere  a  militibus,  tam 
horrida  erant  loca,  in  quae  abduceba- 
tur,  ut  itineris  exsiliique  difficultati- 
bus  succubuerit  atque  saepe  ingemi- 
nans  ,Deo  gloria  propter  omnia'  san- 
ctissimam  demum  animam  Deo  reddi- 
derit  14.  Sept.  407  Comanae  in  Ponto. 
Adversarii  ejus  nondum  ipsius  morte 
contenti  saevissimam  in  discipnlos  et 
fideles  ei  tamquam  unice  legitimo  patii 
adhaerentes  excitarunt  persecutionem, 
diuque  tenuit  dissidium  romanam  se- 
dem  inter  et  praesules  interim  in  sedem 
constantinopolitanam  intmsos,  donec 
Theodosius  Arcadii  filius  corpus  san- 
ctissimi  praesulis  honorificentissime 
Constantinopolim  transferendnm  cura- 
verit  et  coram  eo  pro  parentibus  ve- 
niam  sit  precatus,  et  nomen  Joannia 
tamquam  legitimi  episcopi  in  sacras 
tabulas  fuerit  relatum. 

133.  >  Multitudinem,  pietatem  ac 
splendorem  concionum ,  prosequitur 
idem  Breviariam,  ceterorumque  ejus 
scriptorum,  interpretandi  etiam  ratio- 
nem,  et  inhaerentem  sententiae  ss.  li- 
brorum  explanationem  omnes  admiran- 
tur:  dignumque  existimant,  cuiPaulus 
opostolus,  quem  ille  mirifice  coluit, 
scribenti  et  praedicanti  multa  dictasse 
videatur  ^).  <  £x  his  bomiliis  multa  sunt 


')  Ita  Breviarium  rom.  lect.  5  in  festo 
nostri  sancti.  Cf.  opuncula  et  homilias  ad 
has  turbaD  spectante^  lectu  digniasimab, 
quas  Migne  t.  LU  collectas  exhihet 
p.  391—543. 

>)  Jam  8.  Isidorus  Pelnsiota  ep.  I.  3 
ep.  32  scripsit :   mIu  hia  explanationibus 


245 


S.  Jo.  Chrysostomi  homiliae  in  8.  Script. 


24e 


ezegeticae,  concionibns  enim  exposnit 
(probabiliter  a.  388)  Gentsin  (67),  qni- 
bas  addendae  sant  aliae  IX  in  tria 
priora  cc.  Genesis ;  aliquot  cc.  11.  Be- 
gam,  ut  hom.  V  de  Anna,  et  hom.  III 
de  Davide  et  Saule.  —  Psalmos  forte 
omnes  concionibus  illastravit,  modo 
sapersant  homiliae  tontum  in  psalmoa 
circiter  sezaginta,  qaae  praestantiori- 
bns  et  maxime  atilibns,  ideoqae  lecta 
dignissimis,  incomparabilis  htgas  do- 
ctoris  accensentar.  >Qaaecanqae  enim, 
scribit  P  h  o  t  i  a  s  inter  alia  occasione 
hajas  commentarii  cod.  OLXXIV  (Mi- 
gne  CIII,  506),  aaditoram  captai  ac- 
commodata  essent  atque  ad  eornm  sa- 
latem  et  atilitatem  pertinerent,  ea 
neatiqaam  ilie  praetermittebat.  Qaam- 
obrem  neqae  admirari  sanctissimam 
Tiram  satis  anquam  possum,  quod  per- 
petao  in  omnibus  suis  scriptis  audito- 
rum  ita  atilitatem  tamquam  scopum 
praefixisse  sibi  videatur,  ut  cetera 
vel  omnino  negleserit  vel  levissime  at- 
tigerit.«  —  Praeter  homilias  genuinas 
reperies  multas  spurias  seu  potius  quis- 
quilias  consarcinatorum  graeculorum 
apud  Migne  LV,  531 — 784.  — 
Hisce  addantur  fragmenta  ez  cate- 
nis  collecta  in  Job  et  in  Proverhia, 
Migne  LXIV,  505 — 740,  quorum  ge- 
nuinitas  non  satis  est  certa ;  homiliae 
duae  de  prophetiarum  obscuritaie;  com- 
mentarius  in  Js.  1 — 8,  10  plane  in- 
signis,  sed  forte  ab  alio  concinnatus, 
omissis  scil.  ezordiis  ac  epilogis ;  homi- 
liae  sex  in  iUud :  Vidi  Dominum  Js.  6, 
1  88.;  in  Jeremiam  exstant  plurima 
scholia  sub  Chrysostomi  nomine,  M  i  g  n  e 
LXIV,  739 — 1038;  commentarius  tw 
Danielem,  sed  adeo  exilis  et  jejunus, 


maxime  in  ep.  ad  Romanos  aagfacissimi 
Joannia  aapientiae  theaauri  reperiuntur. 
Pato,  si  8.  PauluB  attica  usus  lingua  se- 
metipsum  interpretatuB  fuisset,  non  alio 
modo  expositurum  fuisse  quam  egregius 
iBte  8.  doctor.  Ita  nempe  sensu,  elegantia 
et  verborum  propxietate  ejus  interpreta- 
tio  omatur.'*  Cf.  etiam  elogiam  P  h  o  t  i  i 
cod.  CLXXIV  apud  Migne  P.  G.  Clll, 
502—506. 


ut  de  ejus  genuinitate  dubitetur;  vel 
forte  est  coUectio  scholioram  ex  catenis. 

134.  In  N.  T.  exposuit  EvangeUum 
8,  Matthaei  homiliis  XC  (XCI)  prolixio- 
ribus  et  valde  practicis  >),  unde  M  o  n  t  - 
faucon  in  praef.  scribit:  »Ac  sic  re- 
vera  nullus  in  orbe  christiano  liber  est 
tot  tantaque  referens  chHstianae  ethices 
praecepta;anasque  Chrysostomustanta 
usus  est  inventione,  facandia,  sagaci* 
tate  ad  mores  informandos,  eliminanda 
vitia,  christianas  familias  recte  com- 
ponendas^).^  Hinc  maximi  eum  fecit 
s.  T  h  0  m  a  s ,  qui  illum  pro  tota  civi- 
tate  pariensi  noiuisset  permutare,  ut 
pia  traditur  fama.  —  In  s.  Lucae  evan- 
geliam(l6, 19 — 3l)  habemas  tantum 
hom.  septem  de  Lazaro  et  divite.  Evan- 
gelium  s.  Joannis  expoauit  h.  LXXXVIII 
(excepto  8,  1—11)  brevioribus,  sed 
modo  magis  oratorio ;  in  iis  f requenter 
aggreditur  anomoeos ;  Acta  apostolorum 
hom.  LV,  minus  accuratis,  quia  eas  ha- 
bemus  nonnisi  prout  a  notariis  excep- 


>)  Homilias  in  Mattheum  sicut  et  hom. 
VI  l  de  laudibus  s,  Pauli  mox  post  Chry- 
soBtomi  mortem  latine  vertit  A  n  i  a  n  u  s 
^Annianus)  celedensis  eive  celennensis 
m  Campania  diaconus,  amanuensis  et 
defensor  Pelagii  in  synodo  dioBpolitano. 
Reperitur  in  editia  versio  tantum  octo 
primarum  verbis  tinnulis  et  emendicatis, 
ut  censet  HieronymuB.  facta,  quam- 
vis  viginti  quinque  verterit  homilias. 
Utramque  versionem  reperiegined.  Mont- 
tauconii  (Migne  P.  G.  LVIll,  973-1058 
et  L  471—514).  Vertit  et  homiliam  ad 
Aeophtftos.  Liber  ejus  adversus  epistolam 
Hieronymi  ad  Ctesiphontem  intercidit. 
GarneriuB  vero  ei  tribuit  etiam  ep,  ad 
Demetriadem,  quae  inter  Au^ustini 
et  Hieronymi  opera  fuit  edita. 
Cf.  Fabricius  I,  103.  W.  Schmitz 
ei  tnbuit  versionem  11.  lide  cordis  «<  m- 
punctione^  quam  ipse  edidit  inter  Mo- 
numenta  tachygraphica  cod.  paris.,  Hau- 
noverae  1882—1883.  fasc.  2. 

*')  Prodiit  quoque  sub  ejus  nomine 
opus  imperfectum  in  Matthaeum  (M  i  g- 
n  e  P.  G.  LVI,  611— 946,  latine  tantumj  a 
theolor^is  scholae  saepc  citatum,  lacuno- 
Bum  scil.  in  1-13,  14  et  in  cc.  19—25,  quod 
est  Ariani  latini  sec.  VI. 


247 


401 — 431.  S.  Joaunes  Chryso&tonius. 


248 


tae  fuere :  qnibus  adde  alias  IV  in  prin- 
cipium  actorum  et  IV  de  mutatione 
nominum,  qaibus  conver8io  Pauli  c.  9 
narrata  praebuit  occasionem.  Effusns 
est  in  iis  in  s.  apostoli  laudem.  — 
Epistolam  ad  Bomanos  exponit  hom. 
XXXII,  quae  inter  homilias  in  ep.  pau- 
linas  prorsus  eminent;  ep.  1  ad  Co- 
rinthios  hom.  XLIV,  alteram  hom.  XXX, 
quibus  adde  bom.  III  de  legibus  con- 
ftubii  seu  de  matriiponio,  et  III  de  ver- 
bis  Ap.  Habentes  eundem  spiritum  fidei, 
sicut  scriptum  est:  Credidi,  propter  quod 
loeutus  sum  (2.  Cor.  4, 1 3).  —  In  ep.  ad 
Galatas  exstat  commentarius  plane  ac- 
curatus,  in  homilias  non  divisus;  in 
ep.  ad  Ephesios  hom.  XXIV ;  in  ep.  ad 
Philippenses  XV ;  in  ep.  ad  Cclossenses 
XII ;  in  1  ep.  ad  Thessalonicenses  hom. 
XI  et  V  in  alteram  ep.  Homiliae  in  has 
quatuor  ep.  posteriores  reliquis  in  ep. 
s.  Pauli  inferiores  sunt  quoad  accura- 
tionem  et  perspicuitatem.  —  In  ep.  1 . 
ad  Timoiheum  reliquit  hom.  XVIII;  in 
alteram  hom.  X ;  in  ep.  ad  Titum  hom. 
VI;  in  ep.  ad  Philemonem  hora.  III, 
quae  speciali  diligentia  et  accuratione 
sunt  elaboratae.  —  In  ep.  ad  Hebraeos 
hom.  XXXIV  post  obitum  s.  doctoris 
ex  scriptis  notariorum  concionanti  ad- 
staDtium  vir  pius  i.  e.  Constantinus 
antiochenus  presbyter  collegit.  Has 
latine  vertit  hortante  Cassiodorio 
quidam  Mutianus  sec.  VI  scholasti- 
cus,  vir  dissertus  et  doctus  atque  dili- 
gens  interpres.  Prodiit  haec  versio 
Coloniae  1487,  atque  editionibus  ope- 
rum Chrysostomi  fuit  inserta  (Migne 
LXIII,  237—455).  —  Praeter  has  ho- 
milias  fragmenta  supersunt  in  ep.  ss, 
Jacobi,  Petri  et  Joannis  (I),  quae  habes 
in  Migne  P.  G.  LXIV,  1039—1062, 
et  homiliae  multae  in  singularia  s.  Scri- 
pturae  loca:  harum  XXV  habes  in 
Migne  P.  6.  LL  In  explicanda  vero 
8.  Scriptura  diiigenter  inhaeret  sensui 
literali :  hunc  indagat,  hunc  iilustrat, 
huic  praeprimis  insisliti). 

')  Bardenhewer  §  74  n.  il ;  So  wie 
er,  hat  wohl  kein  Zweiter  den  hl.  Text  so 


135.  Succedunt  homiliae  dogma- 
ticae  et  polemicae.  Ita  hom.VIII 
adversus  Judaeos  seu  potius  adversus 
Christianos,  qui  cum  Judaeis  jejunia 
et  festa  celebrabant  (a.  387 — 389).  — 
Hom.  XII  ctmtra  anomaeos  seu  de  in- 
comprehensibilitate  Dei,  inter  prae- 
stantissima  s.  doctoris  opera  numeran- 
dae^);  hom.  (solida)  de  resurrectione 
mortuorum,  —  Quam  plurimae  super- 
sunt  homiliae  in  festis  Domini  habitae, 
ex  quibus  tamen  aliquae  sunt  dubiae; 
in  laudes  sanctorum  dictae  et  sermones 
panegyrici^),  inter  quosprimum  occu- 
pant  locum  hom.  VII  de  iaudibus  s.  Pauli 
ap.  Adeo  mire  effusus  est  in  laudes 
tanti  apostolif  ejus  virtutes  depraedicat 
maximisque  confert  sanctis,  ut  s.  Pau- 
lus  vix  unquam  eloquentiorem  repererit 
encomiasten.  Passim  autem  in  hisce 
sermonibus  panegyricis  lectu  dignissi- 
mis  egregie  disserit  de  cultu  sanctorom 
eorumque  reliquiis.  In  homilia  in  lau- 
dem  Theodosii  M.  imperatorem  defun- 
ctum  a  pietate  celebrat  atque  a  victo- 
riis,  quas  Deo  opitulante  retulit  de 
tyrannis  Maximo  et  Eugenio.  —  Mul- 
tae  homiliae  sunt  morales,  ut  hom. 
II  ad  iUuminandos;  hom.  lU.  adversus 
eos,  qui  dicunt,  daemones  gubemare 
mundum  et  Dei  punitiones  iniquo  fe- 
runt  animo  etc. ;  de  eleemosyna  in  1. 
Cor.  XVI,  1 — 14;  contra  circensea  ludos 


grQndlich  und  besonnen,  und  ich  mdchte 
sagen,  so  trocken  und  niichtern  auszu- 
lejyren,  und  doch  zugleich  so  tief  und  all- 
seitig,  80  zart  und  feinsinnig  fruchtbar 
zu  machen  gewusst  fQr  alle  Zweige  des 
religiOsen  Lebens.  Cf.  K  i  h  n  die  antioch. 
Schule  p.  49  88. ;  111  88.  Ceterum,  ut  scri* 
bit  C  0  r  n  e  I  y  n.  237,  s.  doctor  longe  fe- 
licior  fuit  in  interpretaudo  N.  T.  quam 
in  Veteris  explanatione,  quamvis  haec 
quoque  tantum  abest,  ut  sit  spernenda, 
ut  Bola  illustrem  reddere  poasit  interpre- 
tem. 

»)  Harum  quinque  priores  proprie 
agunt  de  incomprehensibilitate  Dei,  eas- 
que  dedimuB  in  opusc.  SS.  PP.  selecta 
XXIX,  1—122. 

*)  Encomium  in  8.  Oregorium  Armeno- 
rura  Illuminatorem  (M  ig n  e  LXIil,  d4d- 
954)  spurium  censetur. 


249 


S.  Jo.  ChTysostomi  opera. 


250 


et  iheatra;  orat.  YI  de  providentia  et 
fcUo  (nonnihil  dubiae).  Hom.  VII  de 
jefunio  M  i  g  n  e  LX,  71 1  — 24  sunt  snp- 
positae  sicnt  aliae  YII  (VIII)  in  Pascha 
(ib.  IIX,  721—756).  —  Hom.  IX  de 
poenitentia,  vel  de  variis  virtatibns  co- 
lendis  sea  vitiis  cavendis;  bom.  XXI 
de  statuis  ad  popalnm  antiochenam. 
Dejecerat  enim  popalas  in  seditione  ob 
nimiam  tribatorom  (a.  387)  exactionem 
imperatoris  (Theodosii)  patris  filioram- 
que  et  Flacillae  uToris  jam  defunctae 
statuas.  Profectus  est  Flavianus  ep. 
ad  imperatoris  animum  placandum: 
adeo  autem  eloquenter  causam  suam 
peroravit,  ut  imperator  lacrymas  tenere 
non  potuerit  ^).  Antiochenisinter  metum 
et  spem  fluctuantibus  habuit  s.  doctor 
has  homilias  occasione  ea  usus,  ut  cives 
ad  poenitentiam  eluendaque  bcelera, 
qnibus  iram  Dei  in  se  provocaverant, 
excitaret.  Cemitur  in  his  homiliis  sum- 
ma  eloquentiae  vis  atque  elegantia. 
Prodierunt  seorsim  (latine  tantum  cum 
hom.  IX  de  poenitentia)  Tymaviae 
1 763  in  4.  Alias  homiliasXl  c.  a.  398 
vel  399  CP.  habitas  ad  historiam  illius 
temporis  illustrandam  utiles  serias  re- 
pertashabes  MigneLXIII,  455 — 565. 

136.  Composuit  Chrysostomus  etiam 
aliquot  opuscula:  Demonstratio  contra 
Judaeos  et  gentiles,  guod  Christus  sit 
Deus  (f.  circa  a.  387),  in  fine  ut  vide- 
turmutila,  sedinvicta,  eloquentissima, 
haasta  praesertim  ex  adimpletis  V.  T. 
vaticiniis  et  ipius  Christi  prophetiis, 
et  ex  Ecclesiae  invicta  firmitate^).  — 
Liber  in  s,  Bahylam,  contra  Julianum 


>)  HajuB  sermonis  auctor  fuit  ut  vide- 
tur  ipse  ChryB08tomu8.  Est  autem  elo- 
quentiae  egregium  exemplum,  hinc  re- 
ceptuB  a  Schleininger  in  sno  op. 
GnindzQge  der  Beredsamkeit,  Freiburp 
1883  ed.  4  p.  336—43 ;  prodiit  seorsim 
cur.  L.  de  Sinner  Parisiis  1842 ;  cur.  E. 
Ragonib.  1887;  1893. 

*)  Edidimus  hunc  libellum  plane  au- 
reum,  nunquam  satis  commendandum 
inter  opusc.  sel.  SS.  PP.  Oeniponte  1871. 
XV,  111-182;  1901  ed.  2. 


et  contra  gentiles,  in  qao  religionis 
christianae  veritatem  ez  factis  et  mira^ 
culis  Christi  ejasque  sectatorum  com- 
probat  (382).  —  Pulcherrima  quoque 
atque  utilissima  sunt  opuscula  a  s  c  e  ^ 
t  i  c  a :  Libri  duo  ad  Theodorum  lapsum, 
qui  quondam  fuit  suus  condiscipulas 
et  in  profitenda  vita  ascetica  pedisequa, 
sed  amore  seculi  et  praesertim  Her- 
mionis  puellae  amore  captus  proposito 
priori  renunciare  cogitaverat.  Monitis 
suis  sinceris,  eloquentibas  atque  ar- 
dentibus  eum  ad  saniorem  revocavit 
mentem.  Fuit  is  Theodorus  postmodum 
episcopus  mopsuestenus,  nominatissi- 
mus  hoc  seculo,  ut  infra  videbimus.  — 
Non  minoris  sinceritatis  et  ardoris  sunt 
11.  2  icspt  xatavo^scoc:  de  compunctione, 
quorum  prior  est  ad  Demetrium  ami- 
cam,  alter  ad  Stelechium  amicum ;  U.  3 
icpoc  TO'!)^  TCoXs|i.o5vtac  toic  inl  to  (jlo- 
viCetv  iviYOOOtv  adversus  oppugnatores 
vitae  monasticae;  II.  3  de  providentia 
Dei  ad  Stagirium  monachum,  aaxT)t7]v 
8a!(iovd>vta  a  daemone  vexatum,  quem 
nimis  afflictum  consideratione  provi- 
dentiae  divinae  solari  nititur:  cum 
quibus  cohaeret  i^  xata  xpt^tbv  f  tXo- 
oo^ia  comparatio  regis  et  monachi,  qua 
probat  eum,  qui  vitae  monasticae  dat 
operam,  regem  vere  appellari,  imo  rege 
ditiorem  et  potentiorem  atque  in  morte 
esse  beatiorem.  Spirant  in  hisce  opu- 
sculis  ardor  et  magnanimitas  animi, 
quam  conceperat  s.  doctor,  cum  arden- 
tissime  se  vitae  tradidit  asceticae.  — 
De  virginitate  I.  plane  eximius;  II.  2 
ad  viduam  juniorem;  II.  2  TCpoc  too? 
lyo^nrL^  irap^dvooc  aovstadxtooc  et 
TTspl  tOD  ta*;  xavovtxa<;  |j.t)  oovotxeiv 
avdpaoLV  de  subintroduciis  scripti  mox 
ac  episcopale  suscepisset  munus,  contra 
abusum,  quo  clerici  coelibes  in  domum 
reciepiebant  puellas,  quae  virginitatem 
profitebantur,  eo  specioso  praetextu  ut 
ceu  Iratres  cum  sororibus  conviverent. 
—  Quaedam  opuscula  scripsit  occasione 
persecutionis  in  ipsum  motae  et  exsilii, 
quae  ejus  animum  fortissimum,  excel- 
sum,  ex  fide  viventem  produnt,  ut  L 


251 


401—431.  S.  Joannes  ChrjBOstomas. 


252 


ott  xby  eaoTov  |it|  aStxoovra  ouSeU 
Tcapa^Xd^ca  Sovatat  quod  nemo  laedi- 
tur  nisi  a  ae  ipso ;  l,  ad  eos,  qui  acan- 
dalizati  aunt  ob  adversitatea,  quibas 
vix  aliquid  nobilius  et  sabUmius  in 
patrum  scviptis  reperitur.  —  Super- 
sunt  et  238  epistolae^),  omneSy  una 
excepta,  in  essilio  scriptae  ultimo,  bre- 
ves  plerumque  sed  testimonium  pater- 
nae  soUicitudinis  et  curae  pastoralis 
tenerrimum,  inter  quas  excellunt  ep, 
11  ad  Olympiadem  viduam  et  diaco- 
nissam  prolixiores,  quae  vix  absque 
lacrymis  legi  possunt,  atque  inexhausta 
eloquentia  hoc  fere  unum  tractant 
argumentum,  quam  salutares  sint  tri- 
bulationes.  —  Mirnm  esse  non  debet, 
tam  celebri  concionatori  multas  homi- 
lias  fuisse  suppositas,  quas  hic  enume- 
rare  non  vacat*).  —  Duplex  quoque 
sub  ejus  nomine  circumfertur  lituf- 
g  i  a ,  prolixior  et  brevior,  quae  vix  ta- 
lis,  qualis  modo  prostat,  ab  eo  est  pro- 
fecta').  Prodiit  in  Daniel  Cod.liturg. 


0  Epistola  od  Caesarium  ei  pasRim  tri- 
buta  dubia  videtur,  imo  supposititia.  De 
ea  magnae  olim  viguerunt  controversiae 
propter  quaedam  verba,  quae  videbantur 
transsubstantiationis  do^mati  adversari : 
dicitur  enim  natura  panis  in  eucharistia 
manere.  Sed  nomiue  n  a  t  u  r  a  e  intelligi 
debet  summa  qualitatum  sensibilium, 
quibus  panis  substantia  se  manifestat. 
Inter  s.  praesulis  epistolas  receptae  fuere 
(^uaedam  (237 — 41  et  forte  233),  quaesunt 
Constantii  presbyteri antiocheni, ejus 
amici,  qiii  videtur  esse  ille,  qui  cognomi- 
natur ab aliis  Constantinuset  homi- 
Has  in  ep.  ad  Hebraeos  edidit. 

3)  Eas  occasione  data  notant  F  e  s  s  1  e  r- 
Jungmann  §  138  ss.,  Montfaucon 
et  M  i  g  n  e  in  suis  ed.  opp.  s.  doctoris. 
Ex  ejus  homiliis  genuinis  alii  concinna- 
runt  varia  florilegia  seu  homilias.  Horum 
33  edidit  E  t  z  e  1  i  u  s  Moguntiae  lG03in  8; 
48SaviIiu8,  Montfaucon,  Migne 
P.  G.  LXIII,  5:>7-902:  52  Matthaei 
Mosquae  et  Lipsiae  1807.  Simili  consilio 
ooncinnavit  H  e  f  e  1  e  ChnjaosUtmus-PostiUe. 
Eine  Auswahl  des  Sch5nsten  aus  deu 
Predigten  des  hl.  Chrjsostomus  fUr  Pre- 
diger  uud  zur  Pri  vater  bauunir  ausgewahlt 
und  aus  dem  Gruudtext  tiberdetzt,  Tiibin- 
gen  1845 ;  1850  ed.  2. 

»)   Cf.   Miprne  LXllI,   901-923;   F. 


eccL  or.  Lipsiae  1853  p.  327 — 420. — 
Synopsis  V,  et  N.  T.  est  saltem  dubia: 
exhibet  compendio  libros  V.  T.  (non 
tamen  omnes) :  aliquando  etiam  inter- 
pretem  agit  resqne  ipsas  breviter  ex- 
plicat,  sed  manca  est,  nam  de  N.  T.  fere 
nihil  habet  Fragmenta  hactenus  in- 
edita  reperit  Ph.  Brjennios  atque 
in  sua  ed.  Didaches  CP.  1883  Proleg. 
p.  109 — 147  exhibet.  Goi^iciunt  eru- 
diti,  s.  praesulem  eam  in  privatum  suum 
redegisse  usum. 

137.  Abstinebimus  a  recensendis 
encomiis,  quibus  ab  aequalibus  et  a  po- 
steris  tantus  celebratur  doctor^):  op* 
timum  encomium  sunt  ejus  opera  in- 
comparabilia,  quae  nunquam  legentur 
sine  uberrimo  fructu.  £a  saepe  et 
seorsim  et  coUectim  prodiere.  Editio- 
nes  omnium  operum  curarunt  Fronto 
Ducaeus  Parisiis  1609 — 33  1 12  in 
f.;  Parisiisl636;  Francofurti  1697 — 
98;  1723  etc. ;  Savile  anglicanus, 
Eton  1612  t.  8  graece tantum ;  Mont- 
faucon,  Parisiis  1718 — 38  t  13  in 
f.  ed.  praestantissima;  Venetiis  1734- 
41  t.  13  in  f.;  Eoboreti  1753  —  1764 
t.  13  in  4  (latine);  1780  t.  14  in  4 


Probst  Liturgie  dee  4.  Jahrh.  und  deren 
Reform,  Miinster  1893  p.  412—455. 

>)  In  ejus  laudem  Theodoretuacy- 
rensis  quinque  saltem  habuit  orationes, 
quarum  excerpta  dedit  P  h  o  t  i  u  s  bibl. 
cod.273MigneCIV,  229—36,  et  Leo 
Sapiens  imp.  prolixam  quoque  habuit  in 
eum  orationem  M  i ^n  e  CVli,  228—292). 
Cf.  praeter  auctores  jam  citatos  B  a  r  d  e  n- 
hewer  §  74  et  KL.  VI,  1611  —  1640: 
Nir8chllI§155  8.;Stiltingin  Actia 
&S.  14.  Sept.iV,401— 709,  Venetiis  1761: 
Fabricius-Harless  bibL  gr.  Vlll, 
454—583;  TillemontXI,  1—405  cum 
notis  553— 682;  Potthas t  p.  1395 ;  A. 
N  e  a  n  d  e  r  der  hL  Chrysostomus  und  die 
Kirche  seiner  Zeit,  Berlin  1821  —  22  t.  2; 
1848  ed.  3;  Montfaucon  vita  in  ed. 
opp.  XIII,  91—177  etc.  Vita  «.  Jo.  Chry^ 
sostomi,  quam  stilo  simplici  et  humili 
composuit  Georgius  patriarcha  ale* 
xandrinus  (630")  quaeque  legitur  M  i  g  n  e 
r.  G.CXIV,  1015  —  1210,  non  est  magni 
pretii. 


253 


S.  Hieronymus. 


254 


(latine);  Parisiis  1834 — 40  t.  13  in 
8;  moltis  adminicalis  scientificis  et 
criticis  aucta  in  M i  gn  e  P.  G.  XLVII — 
LXIVy  qni  illa  etiam  latine  tantom 
edidit.  Homiliae  in  MaUhaeum  seorsim 
prodierant  cnr.  Frid.  Field  Oantabri- 
gae  1839  t.  3  in  8.«  et  hom.  in  omnes 
s,  Pauli  epistdas,  Oxonii  1849—55  t. 
5  in  8.  Opnscnla  selecta  edidit  L  o  m  m  - 
ler  Sadolstadt  1840;  coepit  edere 
graece  et  latine  Dubner,  Parisiis 
1861,  sed  prodiit  tantnm  yolnmen 
primnm. 

136.  OccidentalisEcclesiaesplendor 
et  gloria  est  s.  Sophronius  Eusebins 
Hieronymns  » patre  Ensebio  natns 
(c.  331,  jnxta  recentiores  yero  nonnisi 
349 — 350)  oppido  Stridonis,  qnod  a 
Gothis  eyersnm  Dalmatiae  qnondam 
Panoniaeqne  confininm  fnit^)«.  Ado- 
lescens  a.  20  Bomam  missns  est  libe- 
ralibns  disciplinis  emdiendns,  ibiqne 
Donatam  celebratissimnm  illias  aetatis 
grammaticnm  andiyit,  in  cnjus  schola 
adeo  profecit,  nt  sermonis  elegantia 
facile  Bcriptores  aeqnales  omnes  yicerit. 
Bomae  dnm  degeret  sedente  Liberio 
(352 — 66)  baptizatus  est,  sed  qno 
anno  ignoratur.  In  Galliam  profectus 
comite  Bonoso  ipsi  a  pueris  amicissimo 
Treyiris  aliquamdiu  substitit,  Hilarii- 
qne  libros  ad  usnm  Bufini  aquilejensis 
tnnc  ei  familiarissimi  descripsit:  inde 
Aqnilejam  abiit,  ibique  degit  in  con^ 
sortio  laetissimo  illustrium   yiroram 


«)  Ita  ipae  de  se  in  1.  de  vhrisill.  c.  135. 
Sed  magna  inter  eruditos  est  controTer- 
6ia  de  accuratiori  sitii  oppidi  Stridonis. 
Alii  putant  illud  esae  oppidum  Strigovo 
in  Hun^ria,  yel  cognomen  oppidum  in 
Dalmatia ;  alii  Sdrinja  prope  Tergestum; 
reoentissime  ex  inscriptione  reperta  con- 
jiciunt  Stimmen  aus  Maria  Laach  1900 1, 
232,  illud  esse  Grahovo  in  Bosnia.  Nec 
minor  est  controversia  de  anno  nativita- 
tis,  quem  alii  putant  fuisse  jam  a.  321, 
alii  differunt  yel  ad  a.  349.  Cf.  de  his 
eraditiasime  disputantem  Danko  in 
dis8.  D.  Hieronjmum  oppido  Stridonis  in 
regione  interamna  (Murakdz)  Hungariae 
a.  331  p.  Chr.  n.  esse,  Moguntiae  1874. 


s.  Valeriani,  Bafini,  Gandentii,  Chro- 
matii  alioramque,  donec  nescitnr  quo 
sabito  tnrbine  inde  aynlsus  est.  Quare 
cum  aliquot  sociis  Innocentio,  Helio- 
doro  et  Eyagrio  presbytero  antiocheno 
longe  instituit  per  yarias  Orientis  pro- 
yincias  iter  (a.  372)  atqae  Antiochiam 
yenit.  Sodalibns  duobus  yita  fonctis 
ipse  languore  correptos  apnd  Eyagrium 
remansit  Eo  tempore  freqnentius 
Apollinariam  celebrem  tunc  Laodiceae 
episcopum  adiit  eoque  magistro  in  ss. 
literis  est  usns.  Secessit  deinde  in  hor- 
ridnm  Chalcidis  desertum,  qnod  pro- 
ptereremitas  Thebais  dicebatur  syriaca, 
ibique  yitam  eremeticam  rigldissimae 
poenitentiae  deditam  egitperqninquen- 
nium.  »Sedebam  solus,  narrat  ipse 
ep.  XXII  n.  7  (scorpionum  tantum  so- 
cins  et  ferrarum,  addit  infra),  quia 
amaritudine  i-epletus  eram.  Horrebant 
sacco  membra  deformia  et  squalida 
culis  sitnm  (sordes)  aethiopicae  carnis 
obdnxerat.  Quotidie  lacrymae,  quotidie 
gemitus  et  si  quando  repngnantem 
somnus  imminens  oppressisset,  nuda 
humo  ossa  yiz  haerentia  coUidebam. 
De  cibis  yero  et  potu  taceo,  cum  etiam 
languentes  monachi  aqua  irigida  utan- 
tur  et  coctum  aliquid  acoepisse  luxuria 
est  etc.*  Simul  tamen  assiduam  stu- 
diis  s.  Scripturae  operam  dedit  atqne 
magistro  hebraeo  baptizato  linguam 
addidicit  hebraicam  primus  forte  occi- 
dentalinm  tanta  animi  contentione,  ut 
de  se  ad  Rasticum  scribere  potuerit 
ep.  125  c.  12.  »Quid  ibi  laboris  in- 
sumpserim,  quid  sustinuerim  difficul- 
tatis,  quoties  desperayerim  quotiesque 
cessayerim  et  conteniione  discendi  rur- 
sum  inceperim,  testis  est  conscientia, 
tam  mea  qui  passus  sum,  quam  eorum, 
qui  mecum  dazerunt  yitam.  Et  gratias 
ago  Domino,  quod  de  amaro  semine 
literarum  dulces  fractus  carpo.* 

139.  Cum  Antiochiae  triste  schisma 
fidelium  coetum  in  partes  scinderet  et 
controyersiae  theologicae  mentes  tur- 
barent,  dnas  aureas  epistolas  scripsit 


255 


401—431.  S.  Hieronymus. 


256 


ad  Damasam  pontificem^  qtiibas  enixe 
rogat,  ut  controyersias  authentice  diri* 
mat^).  »Ego  nullam  primam,  profi- 
tetar  ep.  15  n.  2,  nisi  Christam  se- 
qaens,  beatitadini  taae  i.  e.  cathedrae 
Petri,  commanione  consocior:  saper 
illam  petram  aedificatam  Ecclesiam 
scio.  Qaicanqae  extra  hanc  domum 
agnum  comederit,  profanus  est  etc.* 
A  s.  Paulino,  cujus  partes  sequebatar, 
ordinatus  est,  sed  invitus,  presbyter. 
A  monachis  Meletio  faventibus  multas 
passus  est  vexationes.  Fama  s*  Gregoni 
naz.  attractus  Constantinopolim  se  con- 
tulit  (379),  ut  eo  magistro  proficeret 
in  arte  ss.  Scripturas  interpretandi. 
Hic  etiam  impense  lectioni  operum 
patram  et  scriptoram  graecorum,  Ori- 
genis  praesertim  et  Eusebii  caes.  in- 
cubuit.  Necessitate  ecclesiastica  motus 
(pro  componendo  schismate  antiocheno) 
Bomam  se  contulit  haesitque  in  obse- 
quio  s.  Damasi,  eumque  ia  chartis  ec- 
clesiasticis  juvit  et  Orientis  Occiden- 
tisque  synodicis  consultationibus  re- 
spondit  (ep.  123  n.  10.).  Damasus 
yero,  qui  eum  maximi  fecit,  ipsum  in- 
citavit  ad  difficiliores  s.  Scripturae  locos 
interpretandos,  ut  Evangelia,  quorum 
variae  circumferebantur  versiones, 
inter  se  sat  dissonas  ad  codices  origi- 
nales  reformaret:  atque  hinc  enatus 
est  labor  praecipuus,  qui  eum  per  to- 
tam  fere  reliquam  vit«m  occupavit,  vel 
vertendi,  vel  emendandi  versiones  s. 
Scripturae,  atque  gradatim  interpre- 
tandi  s.  Scripturae  libros:  quo  labore 
immortalia  sibi  comparavit  pro  universa 
Ecclesia  occidentali  ad  nostra  usque 
tempora  merita.  Bomae  viri  et  feminae 
nobilissimae  atque  opulentissimae  ejus 
se  tradiderunt  disciplinae  tam  in  ascesi 
quam  in  studiis,  tantaque  poUebat  au- 
ctoritate,  ut  de  se  ad  Asellam  ep.  45 
c.  3  scribat:  ^Omnium  pene  jadicio 


*)  Habes  eas  inter  ep.  a,  doctoris  selec- 
tas  a  nobis  editas  Oeniponte  1870  XI, 
25—40,  Eae  sunt  insigne  argumentum 
pro  primatu  romani  episcopi  vel  in  Orien- 
tem. 


dignus  sammo  sacerdotio  decemebar. 
B.  memoriae  Damasus,  meus  sermo 
erat.  Dicebar  sanctus,  dicebar  humilis 
et  disertus.* 

140.  Yerum  Damaso  mortuo  (a.  384), 
apud  quem  plurimum  auctoritate  va- 
luit,  electus  est  Siriciax,  et  exinde  cle- 
rici,  monachi  et  virgines,  quorum  vitia 
aperte  et  libere  verbis  saepe  acculeatis 
carpserat,  vehementius  eum  impetie- 
runt,  sparais  etiam  calumniis:  quare 
Urbis  pertaesus  in  Orientem  remeavit 
(385)  per  Gyprum,  ubi  humanissime 
exceptus  fuit  ab  Epiphanio,  et  Antio- 
chiam  Sjrriae  in  Bethiehem  locum,  ubi 
reliquum  vitae  degit  aedificatis  mona- 
steriis,  unoproviris,  cui  ipse  praefait, 
altero  pro  virginibus  sub  directione 
Paulae  nobilissimae  viduae  romanae  et 
hospitiis  pro  peregrinis.  Sanctas  illas 
feminas  in  sacris  instituit  literis,  ad 
fratres  sermones  habuit,  scholas  ape- 
ruit  pro  filiis  divitum.  Bigidissimam 
ibidem  duxit  vitam,  simul  tamen  im- 
pensissime  studiis  se  dicavit  addiscen- 
disque  vel  noctu  linguis  hebraicae  vel 
aramaicae,  summa  fruens  pace,  quam 
demum  in  eremo  invenit.  Ad  hoc  tem- 
pus  spectant  quae  de  eo  apud  Sulpi- 
cium  Severum  dial.  1,  9,  legimus; 
»Ego  (inquit  Posthumianus)  apud 
Hieronymum  sex  mensibus  fui,  cui 
jagis  adversus  malos  pugna  perpetu- 
umque  certamen  concivit  odia  perdi- 
torum.  Oderunt  eum  haeretici,  quia 
eos  oppugnare  non  desinit:  oderunt 
clerici,  quia  vitam  eorum  insectatur  et 
crimina.  Sed  plane  eum  boni  omnes 
admirantur  et  diligunt,  nam  qui  eum 
haereticum  esse  arbitrantur,  insaniunt 
Vere  dixerim,  catholica  hominis  scien- 
tia,  sana  doctrina  est.  Totus  semper 
in  lectione,  totus  in  libris  est ;  non  die 
neque  noctu  requiescit;  aut  legit  ali- 
quid  semper,  aut  scribit.  *  Ultimi  tamen 
vitae  anni  satis  turbati  faere,  contro- 
versiis  acribus  cum  Origenistis,  Bufino 
praesertim.  Initio  quidem  multum  mi- 
ratus  erat  Origenis  ingenium,  imo  ali- 


257 


S.  Hierouymi  studia  biblica. 


258 


qaot  ejosdem  scripta  latincTerterat^), 
sed  Epiphanii  aactoritate  permotas 
eom,  nominatim  ejos  asselas  insectatns 
est,  saamqae  in  Origenem  stadiam  ita 
qaaei  eicasans  ep.  84  n.  2:  >LaadaYi 
interpretem,  inqait,  non  dogmatisten, 
ingeniam,  non  fidem,  philosophum,  non 
apostolam.*  Pelagiani  vero,  qaos  pa- 
riter  insectatas  erat,  imiptione  facta 
plares  Dei  servos  et  ancillas,  qaoram 
coraminsaisgerebat  monastehis,  caede 
affecerant,  aedificia  incenderant  adeo, 
nt  ipse  sanctas  vir  yix  faga  vitae  peri- 
calam  sit  elapsas.  Ipsa  etiam  amicitia 
cam  s.  Aagastino  vehementia  chara- 
cteris  sai  nonnihil  tarbata  fait^).  Morte 
eommatavit  vitam  agitatissimam  senex 
venerandas  virtatibas  conspicaas,  me- 
ritis  plenns,  poenitentia  darissima  a 
naevis  pargatas  30.  Sept.  420. 

141.  Praecipaam  s.  Hieronymi  sta- 
diom  versabatar  circa  s.  Scriptaram 
atqae  triplex  distingai  potest,  nam  li- 
bros  V.  T.  jaxta  Hebraeoram  canonem, 
postqaam  eoram  versionem  latinam 
jaxta  versionem  alexandrinam  hexa- 
plarem  retractaverat  atqae  reforma- 
verat  eamque  versionem  ita  emendatam 
fraade  cajasdam  amiserat,  si  Job  et 
psalterium  (gallicanum  postea  di- 
ctam)  excipias,  ex  ipsis  fontibus  he- 
braicis  transtaHt;  Librum  vero  Tobiae 
et  L  Jadith  ex  chaldaico  sermone  con- 
vertit.  Librorum  vero  N.  T.  versio- 
nem  jussa  Damasi  pontificis  accurata 
correctione  graecae  fidei  reddidit.  Has 
versiones  vel  versionum  retractationes 
complectitur  ejus  Bihliotheca  diinna, 
qoam  habes  in  M  i gn  e  P.  L.  t.  XXVII l 
et  XXIX.    Inde  profluxit  quae  nunc  in 


')  lnter  haec  est  praeter  ea,  quae  infra 
recencebimus,  opus  Origenis  praecipuum 
deprincipiis,  quod  tameti  periit.  Cf.  tamen 
ejus  ep.  124  ad  Avitum,  quid  cavendum 
sit  in  libriH  mpl  a,>x<<^v> 

*)  Cf.  de  hac  controverfiia  exegetica  in 

Gal.  2,  14  MShle  r,  Geaamraeite  Schrif- 

ten  und  Auf63,tze,  herausgegeben  von  J. 

D5llinger  BegenBburg  1839  I,  1  —  18. 

Horter,  Nomeiiclator  1  ed.  III. 


£cclesia  ocoidentali  in  asu  est  Veraio 
Vulgata,  ita  appellata  (a  sec.  XII.)  quia 
gradatim  a  sec.  Y.  per  Occidentem  in- 
valuit  et  diffusa  est.  Ea  complectitur 
canonem  hebraicae  veritatis,  prout  a  s. 
Hieronjmo  translatus  est  solo  Psalterio 
excepto,  pro  qao  receptam  est  Paalte- 
rium  gallicanuro,  cnjus  supra  memini- 
mus ;  IL  Tobiae  et  Judith  ex  chaldaico 
a  s.  doctore  conversos,  et  qaasdam 
partes  Danielis  et  Esther  e  graeco  ab 
ipso  versas.  Libri  denterocanonici  Ba- 
ruch,  Sapientia,  Ecclesiasticus  et  duo 
11.  Machabaeorum  ab  eo  non  translati 
ex  vetere  versione  anonyma  retenti 
sant.  Novam  vero  T.  editionis  Vul- 
gatae  integrum  aut  a  s.  Hieronymo  de 
novo  translatum  aut  saltem  correctum 
est^).  N.  T.  aecundum  editionem  «. 
Hieronymi  ad  codd.  msc.  fidem  edide- 
runt  J.  Wordsworth  etH.  J.White 
p.  I.  compiectens  IV  Evangelia  Oxonii 
1889-1898.  —  Sed non solum de  ver- 
tenda  s.  Scriptura  soUicitus  fuit  s. 
doctor,  sed  etiam  de  ca  interpre- 
tanda:  atque  initio  quidem  latine 
vertit  homUias  Origenis  (l4)  in  Jere- 
miam,  in  Ezechielem  (14),  in  Isaiam 


>)  Cf.  Fessler-Jungmann  §  149. 
T  r  i  p  1  e  X  circa  Psalterium  a.  Hieronymi 
labor  distingui  debet.  Primo  cursim  illius 
versionera  veterem  revidit  et  emendavit, 
et  hoc  dicitur  Psalterium  romanum, 
quia  in  usum  Ecciesiae  romanae  transiit, 
et  quaedam  ejusdem  vestigia  Bupersunt 
in  liturgii  romana.  Alter  est  Psalterium 
gallicanum,  de  quo  supra egimus, ita 
aictum,  quia  in  Gallia  receptum  est,  id- 
que  transiit  in  vereionem  Vulgatam.  Ter- 
tius  deraum  labor  Psalterii  est  versio 
nova  ex  hebraico  archetypo  fidelissiraa  et 
singulari  accuratione  elaborata,  quae  ad 
privatam  legentium  eruditionem  Bummo- 
pere  commendari  meretur.Hancaccurate 
ediderunt  L  a  g  a  r  d  e  Lipsiae  1874  in  8- 
et  eodem  fere  terapore  Tischendorf, 
8.  Baer  et  Fr.  Delitsch,  ib.  I874.cum 
textu  masoretico.  Of.  ceterura  K  a  u  I  e  u 
Gesch.  der  Vulgata,  Mai  z  1868;  Hand- 
buch  zur  Vulgata.  Eine  systera.  Darstel- 
luug  ihres  lat.  Sprachcharakters,  ib.  1870; 
S,  B  e  r  g  e  r  Hist.  de  la  Vulgate  pendant 
les  premiers  sieclea  du  raoyen  ^ge,  Paris. 
1893. 


259 


401 — 431.  S.  HieronymuB. 


260 


(9),  Cantica  Canticorum  (2),  in  Evan- 
gelium  8.  Lucae  (39),  de  situ  et  notni- 
nibus  locomm  hebraicorum  1.  E  u  s  e  b  i  i 
caesariensis,  qnemtamen  simul  emen- 
davit  et  auxit,  etiam  in  onomasticis 
sacris P.  deLagarde,  Gottingae  1 887 
p.  25 — 192  (cum  sequenti) ;  1.  Ph i  1  o- 
nis  c^  inierpretationenominumhehrai' 
corum  ab  Origene  ex  parte  jam  refor- 
matum,  quem  non  solum  vertit,  sed 
Origenis  vestigia  premens  emendavit  et 
auxit  addita  N.  T.  nominum  interpre- 
tatione:  in  utroque  scribendo  vetus 
aedificium  nova  curainstaurans,  et  novi 
potius  operis  conditorem,  quam  veteris 
interpretem  se  eihibuit.  —  Omissis 
quibusdam  minoris  momenti,  scripsit 
in  Genesim  quaestionum  hebraicarum 
1.  unum,  qui  est  judaicarum  traditio- 
num  reconditiorisque  doctrinae  the- 
saurus,  in  quo  varios  per  ordinem  1. 
Geneseos  textus  difficiliores  proponit 
eosque  ex  hebraico  archetjpo  nunc 
elucidat,  nunc  corrigit,  nunc  vindicat. 
Edidit  hunc  1.  P.  de  L  a  g  a  r  d  e ,  Lipsiae 
1868;  sequuntur  commentarii  in  Ec- 
clesiaaten,  in  Ps,  10 — 16  tr.  7,  qui 
tamen  periisse  videntur;  commentarioli 
in  psalmos,  quos  demum  reperit  edi- 
ditque Germain  Morin  in  op. Hiero- 
nymi  presbyteri  qui  deperditi  hacte- 
nus  putabantur  commentarioli  in  psal- 
mos,  commentario  critico  instruxit, 
prolegomena  et  indices  adjecit,  Mared- 
soli  etOxonii  1895.  in  Anecd.  Mareds. 
in  p.  1.,  opus  magnae  sagacitatis,  quo 
probat  Breviarium  hoc  constare  magna 
ex  parte  ex  scriptis  s.  doctoris  sane 
mutilatis  vel  interpolatis.  Li  altera 
p.  exhibet  quos  feliciter  reperit  tracta- 
tus  sive  homilias  in  Psalmos  (59),  in 
Marci  Evangdium  (l  0,  jam  editos  inter 
Chrysostomi  opera,  Venetiis  1549) 
aliaque  variaargumenta(lO,  ibid.por- 
tim  jam  impressa,  partim  in  app.  op. 
s.  Augustini  vcl  ipsius  Hiero- 
nymi).  Partim  detexit,  partim  adul- 
terinis  mercibus  exemit,  auctori  vin- 
dicavit  adjectisque  commentariis  criti- 
cis  primus  edidit,  Oxonii  1897.    Hae 


vero  homiliae  non  sunt  accuratae,  sche- 
dae  magis  luci  publicae  non  destinatae. 
Cf.  de  his  ipsum  Morin  Bevue  d^hist. 
et  de  litter.  1896  1,  393 — 434. — 
Exatant  et  prolixi  commentarii  in  IV 
prophetas  majores  (commentarium  ta- 
men  in  Jeremiam  non  absolvit)  et  XII 
minores;  in  Evang.  s.  Matthaei;  in  ep. 
ad  Galatas,  Ephesios,  ad  Titum  et  Phi- 
lemonem  *) ;  et  in  Apocalypsin,  qui  pe- 
riisse  videbatur,  &ed  saltem  quoad  sub- 
stantiam  repertus  fuit  ab  Hauss- 
leiter^)  in  Summa  dicendorum  prae- 
missa  commentario  Beati  ab.  (t798) 
in  Apocalypsin  ed.  a  Plorez,  Matriti 
1770.  His  commentariis  accedunt  sal- 
tem  epistolae  XXIII  longiores,  in  qui- 
bus  interrogatus  aliquot  utriusque 
Testamenti  locos  accuratius  explanat. 
Commentarios  s.  doctoris  distribuit 
CorneIyintrod.gen.ed.2.p.  657intre8 
classes,  quarum  prima  continet  com- 
mentarios  in  Ecclesiasten,  quatuor  ep. 
Paulinas  (scr.  a.  387 — 390)  et  in 
Matthaeum  (scr.  non  ante  a.  398).  In 
hisce  variorum  interpretum  sententias 
congessit,  Origenem  potissimum  secu- 
tus  est,  ita  tamen  ut  ipsius  propria 


1)  Hinsichtlich  der  aprachlichen  wie 
der  hiBtorisch-arch&elogischen  Erudition, 
der  Belesenheit  in  der  ftlteren  exeffeti- 
schen  Literatur,  kurz  der  Gelehrgamkeit 
nehmen  diese  Erl&uterungsschriften  des 
hl.  Hieronymus  unter  allen  gleichartigen 
Versuchen  derabendl&ndischen  Eirchen- 
vater  die  erste  Stelle  ein.  Auf  der  anderen 
Seite  weisen  dieselben  aber  auch  bedeu- 
tBDde  Gebrechen  auf.  "Viele,  sehr  Viele 
sind  mit  grosser  Flftchtigkeit  hingewor- 
fen,  bezw.  einem  Schreiber  in  die  Feder 
dictiert. .  . .  VouderNothwendigkeitvor 
allem  den  historiBch-grammatischen  Sinn 
des  Schriftwortes  zu  ermitteln  und  dar- 
zulegen  erscheint  Hieronymus  im  AU- 
gemeinen  ganz  uud  gar  durchdrungen . . . 
Aber  anderswo  wetteifert  seineAuslegung 
an  Willkiirlichkeit  und  Unnatarlichkeit 
mit  derjenigen  des  Origenes  etc.  Barden- 
hewer  §  73  n.  5.  Cf.  Ho berjr  de  s.  Hie- 
ronymi  ratione  interpretandi,  Bonnae 
1886. 

«)  Cf.  J.  H  a  u  8  8 1  e  i  t  e  r  Die  Commen- 
tare  des  Victorinus,  Tichomius  und  Hie- 
ronymus  zur  Apocalypse.  Zeitschr.  fftr 


261 


S.  Hieronymi  opera  exegetica  et  historica. 


262 


sententia  non  satis  clare  dignoscatur. 
Altera  classis  compleclitur commen- 
tarios  in  prophetas  minores  (scr.  391 — 
396),  in  quibus  suam  noyam  sequitur 
versionem,  ejns  sensum  literalem  ac- 
curate  exponit,  alexandrinae  textum 
spirituali  magis  sensu  explicat.  T e  r t i  a 
classis  complectitur  commentarios  in 
prophetas  majores  (407 — 420),  qui 
alios  longe  superant.  In  iis  utramque 
quidem  versionem  ponit,  sed  suam  fere 
explicat  ratione  tamen  habita  aiiarum 
versionum  rariusque  allegorias  affert. 
—  Genuina  non  sunt  quae  sub  ejus 
nomine  circuxnferuntur :  Breviarium  in 
psalmos  compilatum  jam  sec.  Y.  ex  ve- 
terum  interpretum  scriptis,  bonum, 
(Migne  XXVI,  802—1270);  quae- 
stioms  hebraicae  in  11.  Regum  et  in  11. 
Paralipomenon  (Migne  XXIII,  1329 — 
1402);  exposiiio  inierlinearis  l,  Job^), 
qaae  suo  merito  non  caret  (Migne 
XXlir,  1407—1470);  expositio  IV 
Evangeliorum  orationis  vitiis  infecta 
et  Expositio  super  ep,  s.  Pauli  excepta 
ep.  ad  Hcbraeos  (utraque  apud  M  i  g  n  e 
P.  L.  XXX,  531 — 902),  quue  non  plane 
inutilis,  si  textus  excipias,  in  quibus 
error  se  prodit,  censetur  esse  ipsius 
Pelagii,  sed  jam  olim  nonnihil  ab  ano- 
nymo  emaculata,  qua  de  re  cf.  Z  i  m  m  e  r 
in  op.  Pelagius  in  Irland.  Texte  und 
Untersuchungen  zur  patristischen  Lite- 


kirchl.    Wissensch.  und  kirchl.  Leben 
1886  p.  239—257. 

»)  La  esse  videtur  Philippi  preabyteri 
optimi  auditoriB  Hieronymi,  de  quo  scri- 
bit  6  e  n  n  a  d  i  u  8  c.  62  :  «Philippus  pres- 
byter,  optimus  auditor  Hieronymi,  com- 
mentatus  in  Job  edidit  sermone  simplici 
librum.  Legi  ejus  et  familiares  epistolas 
et  valde  salsas,  et  maxime  ad  paupertatis 
et  dolorum  tolerantiam  exhortatorias.** 
Obiit  c.  a.  455  vel456.  Expositio  autem  lau- 
data  retractata  videtur  a  Beda  ven. 
ejusque  operibus  adjecta.  Num  vero  in 
forma,  quain  antiquioribus  s.  Hierouymi 
ed.  prodiit,  sit  genuina,  est  iterum  du- 
binm  ob  excerpta,  quae  ex  antiquissimo 
cod.  ediderunt  M  u  r  a  t  o  r  i  et  V  a  1 1  a  r  s  i 
in  sua  ed.  cf.  F  a  b  r  i  c  i  u  s  Bibl.  lat.  med. 
III,  281. 


ratur.  Berlin  1 902.  Cf.  et  K 1  a  s  e  n,  qui 
hanc  expositionem  Pelagio  abjudicat 
Theol.  Qtlschr.  1885  LXVII,  244— 
317;  531 — 577.  —  De  benedictioni- 
bus  Jacob  patriarchae  (Migne  XXIII, 
1307 — 1318)  Alcuino  tribuitur. 
Supposita  quoque  sunt:  Decem  tenta- 
tiones  populi  Israel  in  deserto,  et  com- 
mentarius  in  canticumDeborae{ih,XXn.l, 
1319 — 1328).  —  Commentarius  in 
lamentaiiones  Jeremiae  videtur  esse 
Bedae  (ib.  XXV,  787—795). 

142.  Beliquit  s.  doctor  opera  h  i  s  t  o- 
rica,  ut  chronicon  Eusebii  caesa- 
riensis  (cf.  p.  21 1),  quod  latine  reddi- 
dit,  emendavit,  auxit  et  ab  a.  325 — 78 
continuavit^).  —  Librum  de  viris  iflu- 
stribus  seu  de  scriptoribus  ecclesiasti- 
cis,  in  quo  cc.  135  specimeh  exhibet 
patrologiae,  duce  prae  primis  Eusebio, 
exile  saepe  et  jejunum,  pro  illo  quidem 
tempore  sane  pretiosum,  sed  naevis  in- 
fectum,  festinanter,  ut  videtur,  com- 
positum,  ut  ostendit  Stan.  de  Sy- 
c h o  w s k  i  in  optima  ed.  Miinster  1 894 
apparatu  critico  instructa.  Prodiit  ille 
catalogus  saepe  admodum.  Praeter  ed. 
Sy  cho  wski  cur.  Bernoulli  der  Schrift- 
steller  Katalog  H.  Freiburg  1895; 
Bichardson,Lipsiae  1896  etc.  —  Scri- 
psit  stilo  nitido  et  amoeno  vitas  quo- 
rundam  patrum  seu  monachorum,  ut 
s.  Pauli  eremitae,  s.  Malchi  et  Hi- 
I  a  r  i  0  n  i  s  ^),  quibus  addi  debent  ep. 
quaedam  prolixae  complectentes  enco- 
mia  personarum  illustrium. 

143.  Inter  opera  polemica  pri- 
mum  forte   est  Altercatio  Luciferiani 


»)  Cf.  S  c  h  0  e  n  e  die  Weltchronik  des 
Eus.  in  ihrer  Bearbeitung  durch  Hiero- 
nymus,  Berlin  1900. 

1)  Habes  eas  inter  op.  SS.  PP.  selecta 
XLyill,  190—272  Oeniponti  1885.  Cf.  de 
variis  eorum  recensionibus,  versionibus 
etc.  doctissimam  diss.  Van  den  Ven  in 
Museon  1900  I,  413—455;  1901  II, 
208—326,  et  in  op.  S.  J6r6me  et  la  vie 
du  moiae  Malchus,  Louvain  1901. 


263 


401—491.  S.  Hieronymi  opera 


204 


ei  orthodoxi  sea  dialogaa  contra  Luci- 
ferianos,  pro  horum  historia  magni 
momenti,  scriptas  probabiliter  a.  379 
(Migne  XXIII,  155— 182).— L.  ad- 
yersus  Helvidinm  de  perpetua  virgini- 
taie  b.  Mariae  stilo  acri  et  yehementi 
circa  a.  383  conscriptus*).  —  Libri  U 
adverms  Jovinianum  (c.  a.  392),  in 
qaibus  Joyiniani^)  errores  impugnut 
eaque  occasione  virginitatis  praestan- 
tiam  ita  extollit,  ut  ab  obtrectatoribus 
suis  invidiose  tradaceretur,  quod  ni- 
mius  fuerit  in  illa  laudanda  et  iniquior 
in  matrimonium :  hinc  libellum  apolo- 
geticum  seu  ep.  48  adPamachium  pro 
illis  defendendis  scripsit  (c.  finem  a. 
393).  —  In  lucubratione  unius  noctis 
contra  Vlgilantium^)  cultum  reliquia- 
rum  SS.  defendit,  yoluntariam  pauper- 
tatem  et  clericorum  coelibatum.  — 
Contra  Pelagianos  mira  concinnavit 
yenustate  (teste  ipso  J  u  1  i  a  n  o  pela- 
giano  apud  Augustinum  in  op.  imper- 
fecto  contra  eundem  IV,  88)  dialogum 
11.  III  comprehensum.  —  Occasione 
litis  de  Origene  (c.  a.  398  vel  399) 
librum  contra  Joannem  hierosolymita- 
num  episcopum*),  et  apologiam  dupli- 


^)  Reperies  hunc  pulcherimum  libellnm 
inter  opuscula  selecta  Oeniponte  1870  XK, 
249—98;  1894. 

»)  Cf.  W.  H a II e r .fovinianua die Frag- 
mente  s.  Schriften,  die  Quellen  zu  seiner 
Geschichte,  sein  Leben  und  seine  Lehre, 
Leipzig  1897  in  Teite  u.  U.  N.  F.  II,  2. 

•)  Cum  Hieronymo  etRiparia  Vigi- 
lantium  impugnavit  c.  a.  406  D  e  s  i  d  e- 
r  i  u  8  hispanus,  presbyter,  ab  Hieronymo 
laudatuB :  hujus  tamen  liber  periit. 

^)  J  0  a  n  n  e  8  prius  eremita,  dein  epi- 
scopus  hierosolymitanua  ab  a.  386 — 417, 
pro  Origene  stetit.  Qua  de  re  ab  hujus 
adversariis  accusatus  «scripsit  adversum 
obtrectatores  studii  ani  librum  (vel  potius 
epistolam),  in  quo  ostendit  ae  Origenis 
ingenium,  non  fidem  secutus."  Ita  Uen- 
n  a  d  i  u  8  de  vir  ill.  c.  30.  Haec  apologia 
praeter  fragmenta  in  hoc  libro  a  s.  doctore 
asservata  interiit :  sed  quiain  ea  conque- 
rebatur  etiam  de  ordinatione  Pauliniani, 
8.  Hieronymi  fratris,  a  a.  Epiphanio  in  sua 
diocesi  facta  deque  aliia  injuriia  sibi  il- 
latifl,  cumque  ea  apologia  mnltura  dif- 
fuuderetur,  s.  Hierony.uua  censuit  sibi 


cem  contra  Rufinum  stilo  nimis  acu- 
leato  et  acerbo  scripsit.  Hisce  libris 
dogmaticis  adjungi  debet  versio  operis 
Origenisc/^  principiis  et  op.  D i d  j- 
mi  de  Spiritu  8.,  de  quibus  jam  sapra 
egijius  p.  56  et  175. 

144.  Inter  omnia  autem  s.  doctoris 
scripta  eoiinent,  si  dictionis  spectes 
elegantiam,  documentomm  utilitatem, 
ingenii  sagacitatem,  idearum  nobili- 
tatem,  ejus  epistolae^).  Ex  innumeris 
tamen  quos  scripsit  supersunt  epistolae 
tantum  circitor  1 1 6  ab  ipso  scriptae, 
saepe  tractatuum  instar  prolixae,  qua- 
rum  plures  spectant  studium  et  intel- 
ligentiam  ss.  Scripturarum,  aliae  tra- 
dunt  monita  salutis  et  perfectionis,  ac- 
cendunt  ad  vitam  eremeticam,  ad  ser- 
vandam  virginitatem,  ad  ducendam  vi- 
tam  clerico,  monacho,  virgine  dignam« 
ad  vitae  emendationem  etc. ;  aliae  ex- 
hibent  virtutum  exempla  spectanda  in 
vitis  virorura  vel  feminarum  piarum, 
quas  lectoribus  vivide  ob  oculos  ponit. 


esse  respondendum,  quod  praestitit  hoc 
libro.  Alia  opera  ut  commentiria  in  Job, 
et  in  Evangelia  Matthaei,  Marci  et  Lucae, 
homilias  LX  ipai  asseruit  P.  Vastel  0. 
Carm.  Bruxellia  1643 1. 2  in  f.,  sed  frustra : 
non  enim  sunt  ipsius.  Quae  ei  tribui  pos- 
sunt,  ut  confeesio  fidei,  aliquot  epistolae 
minoris  momenti,  diligenter  collegitjC  a  s- 
pari  Ungedruckte  Quellen  zur  Gesch. 
des  Taufsymb.  und  der  Glaubensregel, 
Chriatiania  J866  p.  161—212. 

i)Bardenhewer§93n.8.  Sein  Sinu 
fiXr  SchOnheit  und  Kleganz,  seine  Ori- 
ginalitat  und  Gewandtheit  im  Ausdrucke, 
seine  schwungvoUe  und  feurige  Schilde- 
rungsgabe,  kurz  sein  ganzee  vielseitigcs 
schriftfitelleriBches  Talent  feiert  in  aeinen 
Briefen  die  fflanzendsten  Triumphe.  Cf. 
E  bert  t.  1.1.  2.  c.  8,  qui  fuse  de  episto- 
lis  8.  Hieronymi  agit ;  Baumgartner 
IVc.  7p.  lOy*:  Wie  er  (H.)  unter  den 
Jateinischen  KirchenvStern  der  gewand- 
teste  Sprachenkenner ,  der  belesenste 
Polyhistor  und  der  grilndlichstc  Bibel- 
kritiker  war,80  besasBerauchunterallen 
die  umfangreichste  profane  Belesenheit 
und  die  tfichtigete  vielseitigste  klassische 
Bildung.  Das  beredteste  Zeugniss  hier- 
fiir  bilden  seine  Briefe. 


>65 


eorumque  editionea. 


266 


Hinc  qnoyis  seculo  assidnae  legeban- 
tur  nec  eorum  lectio  satis  commendari 
potest:  ideoque  et  saepins  prodieroni 
Ita  jam  b.  Canisius  nt» iDgentem 
hunc  divinumquethesaurum*  in  prae- 
grandibus  ▼oluminibns  latitantem,  plu- 
ribus  redderet  utilem,  earum  pleras- 
que  in  3  distributas  11.  edidit  Dilingae 
1565»  quae  ed.  saepissime  fuit  recusa; 
ita  et  Catalani  cosgr.  Orat.  Neapoli 
1755;Bassani  1768;  1776;  Venetiis 
1795.  Sexdecim  prodierunt  Pragae 
1785,  selectae  Mediolani  1833;  unde- 
cim,  sed  vere  aureas  edidimus  inter  op. 
SS.  PP.  selecta  t.  XI  Oeniponte  1870. 
1894.  Inter  ep.  spurias  notanda  est 
praesertim  ep,  ad  Demetriadem^),  quae 
incipit :  »  Si  summo  ingenii  *  (M  i  g  n  e 
ib.  XXX,  15 — 45)etc.,  quaeest  Pela- 
gii  haeresiarchae. 

145.  Necesse  non  est  virorum  eru- 
ditorum  aequalium  et  posterorum  re- 
ferre  encomia,  quibus  ejus  mirantur 
eruditionem  plane  (pro  eo  tempoi^) 
uniTersalem,  disserendi  elegantiam  ^), 
linguarumperitiam,  Scripturarum  intel- 
ligentiam,  utilitatem  operum,  quae  »  per 
uniTersum  mundum  quasi  divinae  lam- 
pades    rutilant   (Cassianus  de  in- 


')  Non  confandenda  cum  pulcherrima 
ep.  ad  eandem  sacram  virgmem  Deme- 
triadem  seu  de  humiUtcUe  tr.,  quae  est 
contra  Pelagianorum  errorem.  Quis  vero 
ejua  fuerit  auctor  non  constat  inter  viros 
eruditos.  Alii  eam  tribuunt  L  e  o  n  i  M. ; 
, alii  Prospero,  alii  auctori  op.  de  vo- 
catione  ^entium  ob  stili  docbrinaeque 
similitudinem.  Edidimus  illam  inter  ss. 
patrum  opuscula  seiecta  Oeniponti  1868 
III,  175—217;  1894. 

«)  Bardenhewer§93n.ll:  ,,Eeiner 
der  christlichen  Prosaiker  des  Alterthums, 
Lactantius  etwa  ausgenommen,  hat  auf 
die  SchOnheit  der  Form  so  hohen  Werth 
ffelegt,  (wie  Hieronymus),  wie  denn  auch 
keiner  derselhen,  ausgenommen  etwa  Ter- 
tnllian,  seinem  ganzen  Ausdrucke  ein  so 
individuelles  und  originelles  Gepr^ge  zu 
verleihen  wuaate . . .  Hieronymus  ist  nicht 
mit  Unrecht  der  Meister  der  christlichen 
Prosa  f&r  alle  folgenden  Jahrhunderte 
genannt  worden. 


cam.  YII,  26).*  SufQciat  nobis  eum  a 
6  e  1  a  s  i  0  pontifice  ep.  5  ad  episcopos 
per  Picenum  dici  »ecclesiasticorum 
lumen  magistrorum ;  *  in  mui^yroL  rom. 
ad  30.  Sept.  in  ejuslaudem  legi  »0m- 
nium  studia  literarum  adeptus  ac  pro- 
batorum  mcmachorum  imitator  factus, 
multa  haeresum  monstra  gladio  suaa 
doctrinae  confodit;*  imo  eum  ab  £c- 
desia  salutari,  »in  exponendis  s.  Sm- 
pturae  doctorem  mazimum.  *  Eruditio- 
nis  ejus  defensionem  adversus  Joan. 
Clerici  Censuram  scripsit  M  a  r  t  i  a  n  ae- 
us,  quam  habes  apud  Migne  XXY, 
1577-1608.  —  Post  plures  veteres  edi- 
tiones  novam  adornarunt  monachi  0.  S. 
Ben.  e  congr.  s.  Mauri  (A.  Pouget  et 
J.  Martianay),  Parisiis  1693-1706 
t,  4  in  f.,  quae  tamen  eruditis  non  om- 
nino  satisfecit :  quare  Yallarsi  novis 
curis  aliam  atque  pluribus  auctam  est 
aggressus,  quae  prodiitVeronae  1734- 
42  t.  11  in  f. ;  recusa  et  emendatii,  ib. 
1766 — 72  1. 11  in4;  recusaaMigne 
XXII — XXX;  neque  haec  ed.  alioquin 
praestans  omnibus  numeris  est  abso- 
luta,  quod  textus  emendationem  attinet. 
Quaedam  ex  s.  doctoris  operibus  graece 
vertit  Sophronius  monachus,  de  quo 
ipse  de  vir.ilL  ill.  c.  134  scribit:  »So- 
phronius^),  vir  apprime  eruditus,  lau- 
des  Bethlehem  adhuc  puer,  et  nuper  de 
subversione  Serapis  insignem  librum 
composuit,  de  virginitate  quoque  ad 
EustochiumetvitamHilarionismonachi, 
opuscula  mea,  in  graecum  eleganti  ser- 


*)  Hic  forte  idem  est  cum  illo,  de  quo 
Photius  cod.  V.  (Migne  CIII,  51) 
testatur,  eum  pro  Basilio  contra  Euno- 
mium  Bcripsisae  librum,  eumque  „T  h  e  o* 
d  o  r  0  (mopBuesteno)  esse  apertiorem  et 
multo  doctiorem  et  breviorem.  Neque 
enim  per  omnia  Eunomium  persequitur, 
sed  illa  potisaimum  exagitat  atque  refel- 
lit,  quae  summa  capita  haeresis  Eunomii 
continere  videbantur.  Stilo  usus  est 
aphoristico  et  ut  plurimum  solutus  illi 
minimeque  ligatus  sermo,  non  ingratuB 
tamen,  imo  et  logicis  arffumentationibus 
perquam  floridus  est.**  Cf.  F  a  b  r  i  c  i  u  s- 
HarlessBibLgr.  IX».  158-160;  Bar- 
denhewer  KL.  XI,  519. 


267 


401 — 431.  S.  Hieronymi  oprra  suppoaita. 


208 


mone  transtulit,  Paalteriain  qaoque  et 
propbetaS)  quos  nos  de  hebraeo  in  la- 
tinum  vertimus.*  Vertisse  videtur^) 
etiam  1.  de  viris  illustr,,  sed  versio  quae 
comparet  in  ed.  Vallarsi  II,  2,  821 — 
956  et  apud  Harnack  et  Gebbard 
Texte  und  Untersucb.  1896.  XIV,  1, 
censetur  sec.  forte  VII.  —  De  operibus 
dubiis  vel  spuriis,  quae  sub  s. 
Hieronymi  nomine  circumferebantur, 
passim  agit  Fessler- Jungmann 
§  14  8  ss.;  praesertim  §  150.  Ita  ser- 
mones  ipsi  olim  tributi  sunt  spurii,  ut 
sermo  alioquin  bonua  et  a  theologis 
saepe  laudatus  de  assumptione  b,  Ma- 
riae  V,  —  Martyrologium  cum  prae- 
fixis  epistolis  Chromatii  et  Heliodori  ad 
Hieronymum  etHieronymi  ad  eosdem, 
quod  inter  ejus  opera  saepe  prodiit 
(etiam  in  Act.  SS.  Oct.  XUI,  I— XLIV), 
non  est  ipsius,  venerandae  tamen  an- 
tiquitatis^),  rudimenta  forte  jam  ex 
aec.  IV  initio.  IUud  temporis  lapsu  auc- 
tum  et  interpolatum  ingenti  sedulitate 
et  diligentia  laudabilissima  ad  formam 
quantum  fieri  potuit  originalem  resti- 
tutum  juxta  quam  plurimos  codd.  edi- 
derunt  de  Rossi  et  Duchesne  cum 
doctissimis  prolegomenis  in  Act.  SS. 
Nov.  t.  11.  Reperitur  autem  in  antiquis 
codd.  plenius  et  contractius.  Graecevi- 
detur  fuisse  compositum  medio  sec.  IV; 
et  ineunte  sec.  V.  ab  auctore  italo  latine 
versum  et  Hieronymo  suppositum.  — 
Suppositum  pariterestantiquum  Sacra- 
mentarium  seu  Lectionarium,  quod  in- 
scribitur  Liher  Comitis^),  in  quo  as- 


>)  Cf.  G.  W  e  n  t  z  e  1  Die  griech.  Ueber- 
setzung  der  Viri  ill.  des  Hieron.  in  Geb- 
hard  et  Harnack  Texte  u.  U.  1895  XIII 
fasc.  3. 

*)  Cf.  Vict.  De  B  u  c  k  Recherches  sur 
les  Calendriers  ecclesiast.  Diss.  posthume 
II.  IIL  Bruxellis  1877 :  H.  A  c  h  e  1  i  s  Die 
Martyrologien,  ihre  Geschichte  und  ihr 
Werth  untersucht,  Berlin  1900 ;  Ildeph. 
Veith  Katholik  II,  314r— 324;  hist.-poL 
BL  1895  CXVI,  629—643;  Potthast 
p.  774. 

»)  Praeter  auctores  jani  saepius  citatos 
cf.  Vallarsi  in  vita  s.  Hieronymi  ex 


signatur  lectio  epistolae  et  evangelii 
diebus  festis  et  dominicis :  illud  cum 
mai-tyrologio  habesapud  MigneXXX. 
435 — 531.  STiipersnnt  etepisiolae  sup- 
positae  (43)»  praesertim  ad  Damasum 
P.  et  vicissim  datae  (ib.  p.  15 — 307), 
homilia  ad  monachos  et  regulae  mo- 
nachorum  et  monacharum  (ib.  319 — 
425))  canones  poenitentiales  (ib.  425- 
435).  Liber  de  haeresibus  Graecorum, 
Judaeorum  et  Chri^tianorum  supposi- 
tus  exstat  in  indiculo  Haereseon  ed.  a 
CL  M  e  n  a  r  d  0,  Parisiis  1617  ;item  in- 
ter  opp.  s.  I  s  i  d  0  r  i  hisp.  ed.  A  r  e  v  a  l  o 
III  app.  X,  520-534  etc.  —  Amelli 
recentissime  reperit  tr.  contra  Orige- 
n  e  m  e^e  visione  Isaiae  ediditque  Mon- 
tecassino  1901,  eumque  s.  Hieronymo 
asserere  nititur  rationibus  non  sat  ef- 
ficacibus.  Probabilem  tamen  censet 
Weyman  auctoris  opinionem  hist. 
Jahrbuch  1901  p.  795.  —  Morin  in 
Anecd.  Maredsol.  III,  2,  392 — 398 
exhibet  homiliam  Hierosolymis  25. 
Dec.  habitam,  quam  s.  Hieronymo  as- 
serit. 

146.  Augustinus,  qui  inter  ma- 
ximos   universalis  Ecclesiae   doctores 


ejus  potissimum  scriptis  concinnata  in 
ed.  opp.  XIp.  1,  MigneXXII,  5—169; 
D  0 1  c  1  Hieronymus  vitae  suae  scriptor, 
Anconae  1750;  Stilting  in  actis  SS. 
30.  Sept.  VIII,  418-688;  Tillemont  XIL 
1—356;  616— 652;  A.  Thierry  S.  J^- 
r6me,  la  societ^  chr^tienne  h  Rome  et 
r^migration  romaine  en  Terre  Sainte, 
Parisiis  1867  t.  2  in  8 ;  1875  ed.  contracta, 
et  in  12.  ed.  3  (cf.  D  a  u  X  in  Revue  dee  qq. 
hist.  3,  625  colL  21,  404—474) ;  N  i  r  s  c  h  I 
II  §  174  8s. ;  E  b  e  r  1 1. 1  L  2  c.  8,  qui  eum 
s.  Ambrosio  conferens  scribit :  Kann  man 
Ambrosius  einen  Charakter  nennen,  so 
H.  ein  Talent.  Vertritt  als  Priester  jener 
den  christlichen  Staatsmann,  so  dieser 
den  Gelehrten,  und  zwar  den  klasBisch, 
d.  h.  zuffleichasthetischgebildetenchrist- 
lichen  &elehrt«n ;  er  ist  der  Urahn  der 
Humanisten  gleichsam,  an  die  in  seinem 
Leben  und  semen  Schriften  manche  ZUge 
erinnern;  Bardenhewer  KL,  Y, 
2017—2036;  Grtitzmacher  Hierony- 
mus  1.  Halfte  .  .  .  bis  zum  J,  385,  Leipzig 
1901. 


269 


S.  Augustinus. 


270 


nameratur^),  lucidissimuxn  praesolam 
specolam,  yalidissimas  malleus  haere- 
ticorum(8.Beriiardu8  in  Cant.  Cant. 
serm.  80  n.  7),  natus  est  Tagaf^tae, 
quod  est  oppidum  non  procul  Madau- 
ris  et  Hippone  regio  situm,  1 3.  Nov. 
35  4r  patre  gentili  Patricio  et  matre 
christiana  Monica  femina  piissima^). 
Puer  dociliiate  ingenii  condiscipulos 
longe  superans  brevi  omnibus  doctrina 
antecelluit  Adolescens  seculi  yitiis  ir- 
retitus  etiam  in  baeresim  Manichaeo- 
rum  incidit  (374)  vanis  eorum  decep- 
tos  pollicitationibus,  se  nuUum  premere 
ad  fidem  nisi  prius  dicussa  et  enodata 
veritate.  Annos  n.  19  grammaticam 
docere  coepit  in  patria  sua,  mox  Car- 
thagine  eloquentiam.  Postea  Romam 
profectus,  inde  Mediolanum  missuu  est 
rhetoricae  magister.  Hic  demum  gratiae 
divinae,  quam  postea  doctor  gratiae 
tam  strenue  erat  propugnaturus,  lu- 
mine  illustratus  et  virtute  confortatus, 
cooperantibus  sincerissimo  veritatis 
studio,  instructionibus  s.  Ambrosii 
patemis  ^),  orationibus  et  lacrymis  prae- 

>)  Bene  E  b  e  r  t  op.  cit.  c.  9 :  Wenn  in 
dem  Kleeblatt  der  drei  grossen  Schrift- 
steller,  welche  diese  und  die  Folgezeit 
beherrschen,  AmbroBius  der  Charikter, 
Hieronymus  das  Talent  ist,  so  Augustin 
das  Genie.  Durch  ihn  gieng  auf  dem 
Felde  der  Spekulation  die  Herrschaft 
vom  Morgenlande  auf  das  Abendland 
aber.  —  Er  ist  der  SchOpfer  der  Theologie 
der  abendl&ndischen  lurche  und  hat  der 
Entwickelung  derselben  das  Geprilge 
seines  Geistes  als  bleibende  Signatur 
aufgedrtlckt.  FUr  bestimmte  Hauptfragen 
der  Theologie  war  und  blieb  er  die  aus- 
Bchliessliche  AutoriUSt  etc.  Ita  W  e  r  n  e  r 
Die  Scholastik  des  spSteren  Mittelalters 
1881. 

*)  Quam  prudens  faerit  prudentia  sane 
chrietiana,  significat  Augustinus,  cum 
ipsa  interesset  doctis  illius  cum  amicis 
suiB  disputationibus  de  beata  vita  et  sen- 
tentiarum  Buarum  ^ravitate  ac  sapientia 
praesentes  in  admirationem  rapuisset: 
exclamavit  enim :  ^lpsam  prorsus,  mater, 
arcem  philosophiae  tenuisti.**  Cf.  ed. 
maurinoB  in  admonit.  ad  1.  de  beata 
vita. 

»)  De  Bermonibus  b.  A  m  b  r  o  b  i  i  ita 
inter  alia  scribit  Conf.  V,  1 4 :  „Cum  non 


sertim  matris  suae,  quae  a  recta  via 
aberrantem  nunquam  monere  cessave- 
rat,  et  transmarinas  peientem  regiones 
quasi  fugitivum  assectata  erat,  non 
citra  gravissimam  passionum  pugnam, 
erroribus  valedixlt,  fidei  catholicae  se 
dedit,  baptismum  cum  Adeodato  filio 
suo,  puero  optimae  indolis,  et  Aljpio 
fidelissimo  suo  amico  a  s.  Ambrosio 
accepit  in  solemnitate  paschali  scil.  in 
nocte  24 — 25  Apr.  387. 

147.  Beversus  in  Africam  (a.  388) 
impenso  cum  studio  vitae  conjungens- 
sanctimoniam  a  Valerio  episcopo  hip- 
ponensi  presbjter  quamvis  summopero 
reluctans  ordinatus  est  a.  390  (juxta 
alios  391).  Eo  tempore  religiosorum 
instituit  familiam,  ex  qua  temporis 
lapsu  decem  saltem  prodierunt  epi- 
scopi.  Communi  utebantur  sodales  vi- 
ctu,  atque  orationibus  bonisque  vacan- 
tes  operibus  aegyptiorum  monachorum 
vitam,  quoad  poterant,  aemulabantur. 
Ut  vero  tantum  adjutorem  firmius  suae 
ecclesiae  alligaret  Yalerius,  Megalium 
calamensem  Numidiae  primatem  in- 
duxit,  ut  illum  sibi  in  coadjutorem 
episcopalem  consecraret  (a.  394  vel 
395).  Quare  Augustinus,  defunctoVa- 
lerio  a.  395  vel  396,  ei  in  sedem  hip- 
ponensem  successit.  Nihil  ilio  fuit 
humilius,  nihil  continentius ;  lectus  ac 
vestitus  moderatus,  vulgaris  mensa, 
quam  semper  sacra  lectio  vel  dispu- 
tatio  condiebat.  Tanta  benignitate  fuit 
in  pauperes,  ut  cum  non  esset 
alia  facultas,  vasa  sacra  frangeret.  Sed 
non  solum  de  sua  soUicitissimus  fuit 
ecclesia,  sed  de  bono  Ecclesiae  africa- 

satagerem  discere  quae  dicebat,  sed  tan- 
tum  quemadmodum  dicebat  audire  (ea 
mihi  quippe  jam  desperanti  ad  te  viam 
patere  homini,  inanis  cura  remanserat) 
veniebant  in  animum  meum  simul  cum 
verbis  quae  diligebam,  res  etiam,  quas 
negligebam.  Neque  enim  ea  dirimere 
poteram.  Et  dum  cor  aperirem  ad  exci- 
piendum  quam  diserte  diceret,  pariter 
intrabat  et  quam  vere  diceret,  gradatim 
quidem.**    Cf.  etiam  c.  13  et  VI,  1. 


271 


401—431.  S.  Augaetinus. 


272 


nae,  imo  Ecclesiae  univerBalis.  Fro 
iidei  christianae  poritate  conservanda 
vigilabat  attentns,  et  ubicnnqne  pnlln- 
labant  errores,  paratissimus  aderat  ad 
eos  refellendos  et  dedocendos  errantes. 
Hinc  ejus  episcopatus  est  interrupta 
nunquam  series  certaminum  adversus 
omnis  generis  haereses,  praeprimis 
Manichaeos,  Arianos,  Donatistas,  Pela- 
gianos  et  Semipelagianos,  laetosque 
saepe  agebat  triumphos  praesertim  in 
reducendis  quam  plurimis  Donatistis. 
Quare  r.  Hieronymus  ei  scribere  potuit 
ep.  195  (inter  ep.  s.  August.  Migne 
XXXIII,  89 1):  »Macte  virtute,  in  orbe 
celebraris,  catholici  te  conditorem  an- 
tiquae  rursum  fidei  venerantnr  atque 
Buspiciunt,  et  quod  signam  majoiis 
gloriae  est,  omnes  haeretici  detestan- 
tur.*  Et  s.  Coelestinus  I.  ep.  21 
ad  episc.  Galliae  (a.  431)  eum  dicit 
»  sanctae  recordationis  virum  . . .  quem 
tantae  scientiae  olim  fuisse  memini- 
mus,  ut  inter  magistros  optimos  etiam 
a  meis  semper  decessoribus  haberetur.  * 
Ultimis  vitae  annis  gravissimas  per- 
pessus  est  calamitates  ex  rebellione 
Bonifacii  Comitis  et  ex  Vandalorum  in 
Africam  irruptione,  quae  extremam 
florentissimae  illi  ecclesiae  attulit  per- 
niciem.  In  ipsa  obsidione  Hipponis 
subtraxit  eum  Deus  vitae  mortalium 
28.  August.  430,  ne  testis  esset  tantae 
ruinae^). 


I)  Vitam  plane  pretiosam  cum  operum 
indiculo  sanctisdimi  hnjutf  praesulis  com- 
posuit  8.  Possidius  fide  dignissimus, 
qui  40  prope  annis  familiariter  cum  eo 
vixit  ideoque  tes^is  oculatus  fuit  ejus 
conversationis  exemplaris  extremumque 
magistri  sui  excepit  spiritum.  Prodiit 
saepe  haec  vita  inter  sancti  opera  (M  i  ^  n  e 
XXXII,  33 — 65),  et  cum  notis  egregiis  in 
actis  SS.  Augusti  ad  d.  28  p.  427—460. 
t.  VI.  Fuit  porro  Possidius  episcopus  in 
AMca  calamensis,  a  Genserico  ob  fidei 
catholicae  propugnationem  sede  pulsus 
(c,  a.  437).  Quo  a.  obierit  non  constat. 
Edidimus  et  nos  vitam  ab  ipso  conscri- 
ptam  inter  opuscula  selecta  SS.  PP.  Oeni- 
ponte  1869  VlII,  1—93:  1895.  De  variis 
ed.  cf.  Schoenemann   II,    714—721 


148.  In  s.  praesulis  laudes  effusi 
sunt  omnium  aetatum  scriptores.  Mi- 
rantur  in  ipso  eraditionis  copiam,  in- 
genii  sagacitatem,  qua  sablilissimas 
movet  de  difficillimis  mysteriis  quae- 
stiones,  unde  theologiae  scholasticae 
stravit  viam ;  mirantur  idearum  nobili- 
tatem,  animi  magnitudinem  et  forti- 
tudinem,  quae  ex  omnibus  elucet  scri- 
ptis,  disputandi  solertiam,  qua  omni- 
bus  fidei  catholicae  adversariis  occurrit^ 
ardentissimum  pro  veritate  et  justitia 
zelum,  inexhaustam  disserendi  uber- 
tatem :  vix  enim  est  quaestio  theologica, 
quam  non  attigerit,  vix  haereticorum 
genus,  quod  non  impugnayerit,  adeo 
ut  librorum  numero  et  varietate  omne^ 
superaverit  patres.  »  Quid  habet  orbis 
christianus,  scribit  Erasmus  epist 
1.  28  ep.  1,  hoc  scriptore  vel  magis 
aureum  vel  augustius?  ut  ipsa  voea- 
bula  nequaquam  fortuito,  sed  numinis 
providentia  videantur  indita  viro  .  . . 
Non  arbitror  alium  esse  doctorem,  in 
quem  opulentus  ille  juxta  ac  benignus 
Spiritus  s.  dotes  suas  omnes  largius 
effuderit  quam  in  Augustinum,  quasi 
voluerit  in  una  tabula  vividum  quod- 
dam  exemplar  episcopi  repraesentare. 
Linguam  habebat  in  tantum  ab  omni 
petuluntia  puram,  ut  etiam  cam  pro- 
cacissimis  haereticis  vel  scripto  vel 
sermone  disputans  mire  temperaret  a 
conviciis ;  sed  Scripturarum  modo  testi- 
moniis  et  argumentis  veritatem  asse- 
rit,  impietatem  refellit,  adeo  ut  ne  la- 
cessitus  quidem  regerat  maledicta^).* 

149.  Innumera  sunt  s.  doctoris  opera 
et  opuscula,  utPossidius  inejusvita 
c.  18    ita   scribere   non  dabitaverit: 


(apud  Migne  L,  401— 407).  Cf.  Gama 
KL.  X,  23a 

»)Cf.  Bardenhewer  §94n.ll.  Hie- 
ronymus  wurde  als  der  p;>elehrteste  unter 
den  Eirchenv&tern  bezeichnet ;  Augusti. 
nuB  aber  ist  der  «rOsste,  der  origineHste, 
der  vielseitigste.  Er  vereinifft  in  sich  die 
schOpferische  Eraft  eines  Tertullian 
mit    dem    kirchlichen  Sinn  eines   Cy- 


273 


S.  Augustini  opera. 


274 


>Tanta  autem  ab  eodem  dictata  et  edita 
sont  tantaqae  in  Ecclesia  disputata, 
excerpta  atque  emendata  . . .  nt  ea  om- 
nia  yix  quisqnam  stadiosorum  perle- 
gere  et  nosse  snfficiat.  *  Merito  qnasi 
introdactionis  loco  ponimns  Retracia- 
tionum  II  //  (Migne  XXXII,  583  - 
659),  in  qaibusqaadam  judiciaria  se- 
Teritate  recenset  c.  o.  427  ordine  ehro- 
nologico  a  conversione  sua  opera  a  se 
edita  (exceptis  epistolis  et  seimonibus) 
93  in  11.  230,  >et  siquidineis,  inquit 
ep.  224  n.  2,  me  offenderet  Tel  alios 
offendere  posset,  partim  reprehendendo, 
paii;im  defendendo  quod  legi  deberet 
et  posset,  operabar.*  Hinc  hortatur 
in  ejusdem  op.  prologo:  »Quapropter 
qnicunque  ista  lecturi  sunt,  non  me 
imitentur  errantem,  sed  in  melius  pro- 
ficientem.*  Opus  sane  utile  pro  in- 
telligentia  ejusdem  scriptorum,  et  si- 
mul  exemplum  illustre  humilitatis.  Pro- 
diit  cur.  P.  EnGll  cum  commentario 
critico,  Lipsiae  1  ^{^2*— ConfessionumlL 
XIII  (ib.  p.   659 — 869),    in  quibus 


p  r  i  a  n.  Und  mit  dem  praktischen  Takte 
des  Lateiners  verm&hlt  sich  in  ihm  die 
Geistesbeweglichkeit  des  Griechen  . . . 
die  Nachwelt .  .  .  feierte  Augustinus  als 
einen  jener  Geister,  welche  nur  in  Jahr- 
tausenden  einmal  erstehen,  aber  auch 
fSr  Jahrtausende  bahnbrechend  wirken. 
Sie  krOnte  ihn  insbesondere  mit  dem 
Namen  des  anderen  Paulus  oder  des 
doctor  gratiae.  Kein  Kirchenvater  hat 
auch  nnr  entfernt  die  Philosophie  und 
Theologie  der  Folgezeit  so  massgebend 
beeinflasst  wie  Augustinus.  Im  Vorbei- 
^ehen  gleichaam  hat  er  mit  flirstlicher 
Freieebigkeit  Gedanken  ausgestreut,  in 
welchen  sp&tere  Denker  die  Grundlagen 
und  GmndriBse  ganzer  Lehrsysteme  er- 
kannten.  De  ejus  operum  stilo  ib.  ita 
censet:  In  formeller  Uiasicht  sind  diese 
Scbriften  st^hr  anziehend.  Augustinus 
besitzt  eine  ausserordentliche  Gewandt- 
heit  des  Ausdruckes.  Insbesondere  ist 
ihm  die  F&higkeit,  innere  Erfahriingen 
auBzusprecheu,  seelische  Zust&nde  oder 
Vorg^nge  darznstellen,  ia  einem  ganz 
binreissenden  Masse  eigen.  Seine  Latini- 
tat  trftgt  daa  Gepr&^e  seiner  Zeit.  Im  all- 

femeinen  redet  er  eine  edle  und  gewS.hl  te 
prache.     Cf,    Reuter    Augustinische 
Studien,  Gotha  1887. 


miro  anirai  Cbndore  atque  bamilitate 
anteactae  vitae  errala  et  accepta  a  Deo 
beneficia  recenset  (ad  a.  usque  400) 
relinquens  posteris  animi  poenitentis 
et  grati  erga  Deum  splendidissimura 
argumentum.  Ob  summam  soam  utili- 
tatem  saepe  seorsim  prodierant,  Floren- 
tiae  1757  cum  prolixis  commentariis; 
cum  brevioribus  annotationibus  Vene- 
tiis  1753;  1774;  cura  Sommalii 
Duaci  1607;  cur.  Wangnereck  Di- 
lingae  1630  (11.  X  priores),  Coloniae 
1631,  Lipsiae  1740;  Aagustae  V. 
1763;  Parisiis  1776.  1835;  Berolini 
1 822 ;  Ingolstadii  1 824;  Lipsiae  1 837 ; 
Ozonii  1838  ed.Pusey;  Batisbonae 
1868;  cura  K.  de  liaumer  Stuttgart 
1856;  Gutersloh  1876  ed.  2;  KnOU 
Lipsiae  1898  t.  XXXIII  in  Corp.  scr. 
lat.  eccl.  etc. 

150.  Prima  opera,  quae  composuit 
jam  ante  baptismum  vel  mox  a  susce- 
pto  baptismo  sunt  philosophica^) 
vel  scholas  spectant,  inter  quae  suffi- 


')Bardenhewer§94n.  12:  Gleich 
den  meisten  christlichen  Lehrern  des 
Alterthums  huldigte  auch  Augustinus 
einem  im  Geiste  des  Christenthums  aus- 
gestalteten  und  umgestalteten  Platonis- 
mus.  Plato  gilt  ihm  als  der  erste  unter 
allen  Philosophen  der  vorchristlichen 
Zeit.  Haec  autem  propensio  in  P  l  a  t  o- 
n  i  8  philosophiam  cernitur  in  omnibus 
s.  Augustini  operibus,  in  quibus  philo- 
sophicas  tractat  speculationes,  et  aetatis 
progressu  magis  semper  nobilitabatur  et 
expoliebatur.  De  operibus  philosophicis 
8.  Augustini  cf.  WOrter  Augustinus' 
literarische  Thatigkeit  bis  zu  seiner  Taufe 
in  op.  die  Geistesentwickelung  des  h.  A. 
Augustinus,  Paderborn  1892;  H  e  r  1 1  i  n  g 
Augustinus,  Mainz  1902;  J.  F.  Nour- 
risson,  La  philosophie  de  s.  Augustin, 
Paris  1869  ed.  2.  Praeprimis  de  s.  doc- 
toris  philosophia  ejusque  in  posteras  ae- 
tatea mfluxu  cf.  Willmann  Geschichte 
des  Idealismus  II  §  61  ss.,  ubi  inter  alia 
p.  235  dicit :  Die  augustinische  Philoso- 
phie  ist,  sozusagen,  die  AusfQhrung  der 
johanneisch-paulinischen,  der  Met^phy- 
sik  des  N.  Testamentes.  Opera  quaedam 
ad  scholas  spectantia  s.  Au^ustino  per- 
peram  adscripta  habes  in  Migne  P.  L. 
XXXII,  1385—1448. 


275 


401—431.  S.  Augustinus. 


276 


ciet  nominasse  11.  III  contra  academicos 
(a.  386  Migne  XXXII,  905—958) 
seu  contra  scepticos,  qui  nihil  ab  ho- 
mine  sciri  posse  contendunt,  per  mo- 
dom  dialogi  seu  coUoquii  et  discussio- 
nis  inter  Augustinum  ejusque  amicos 
Cassiciaci  habitae  valde  concinne  con- 
fecti;  ejusdem  temporis  et  loci  sunt 

I.  seu  dialogus  triduanus  de  beata  vita 
(ib.  959 — 976),  quam  in  perfecta  Dei 
cognitione  consistere  ostendit;  item  et 

II.  II  Soliloquiorum  (ib.  p.  867 — 904) 
in  forma  dialogi  secum  ipso,  in  quo- 
mm  1. 1  se  ipse  ad  yivum  depingit  do- 
cetque,  quomodo  eum  esse  comparatum 
oportet,  qui  Dei  et  animae  scientiam 
cupit.  Alter  demonstrat,  nunquam  in- 
termorituram  esse  veritatem,  hinc  ani- 
mae  immortalitatem  colligit.  Hoc  opu- 
sculum  distingui  debet  ab  alio  Soli- 
loquiorum  opere,  quod  incipit;  »Co- 
gnoscam  te  Domine,  cognitor  meus* 
etc.,  passim  cum  meditationibus  et  ma- 
nuali  sub  s.  Augustini  nomine  Duaci 
1614;  cur.  E.  W.  Westhof  Mona- 
sterii  1854  etc.  et  in  Migne  P.  L. 
XL,  863—898;  901—942;  951  — 
968edito:  quae  opuscula,  quamvis  pia 
et  utilia  sunt,  recentiori  aetati  origi- 
nem  debent.  —  Liber  de  immortdlitate 
animae  Mediolani  387  conscriptus 
(Migne  XXXII,  1021  — 1056)  con- 
geries  est  brevis  rationum  pro  hac  sta- 
bilienda  necnon  intercurrentium  diflfi- 
cultatum  solutio:  qui  1.  ipso  invito 
exiit  in  manus  hominum:  »qui  primo 
ratiocinationum  contorsione  atque  bre- 
vitate  sic  obscurus  est,  ut  fatiget,  cum 
legitur,  etiam  intentionem  meam  vix- 
que  intelligatur  a  me  ipso, «  ut  scribit 
Retract.  1,  5  n.  1.  —  Liber  seu  dia- 
logus  Bomae  388  cum  Evodio  amico 
habitus  de  quantitate  animae  agit  prae 
primis  de  animae  immaterialitate  (ib. 
p.  1035-1 080) linlde  magistro  (388) 
seu  dialogo  cum  filio  Adeodato,  ad- 
mirabilis  ingenii  adolescente,  ostendit 
Christi  verbis  Matth.  23,  10:  TJnus 
est  magister  vester  (ib.  1193 — 1220), 
Christum  Dei  Verbum  unicum  esse  ho- 


minum  magistrum,  quo  intus  docente 
rerum  scientia  obtineatur. 

151.  Opera  dogmatica  sunt:i!/n- 
chiridion  ad  Laurentium  de  fide,  spe  et 
caritate  (Migne  XL,  231-289),  in 
quo,  ut  Laurentii  desiderio  satisfaoeret, 
ad  tria  capita  revocat  religionis  chri- 
stianae  summam.  » llbi  satis  diligenter, 
inquit  ipse  Augustinus  Betract.  II,  63, 
mihi  videor  esse  complexus,  quomodo 
slt  colendus  Deus,  quam  sapientiam 
esse  hominis  utique  veram  divina  Scri- 
ptura  definit.  *  Prodiit  saepe  seorsim, 
ut  per  Lamb.  Danaeum  Genevae 
1575.  1579;  Lipsiae  1705;  1838; 
cum  notis  et  assertionibus  doctisslmis 
et  utilissimis  ad  s.  Augustini  intelli- 
gentiam  jttvandam  ed.  a  Jo.  B.  F  a  a  r  e , 
Romae  1755;  Neapoli  1847,  ex  qui- 
bus  aliqua  derivavimus  in  nostram  ed. 
inter  opuscula  SS.  PP.  selecta  t.  XVI 
Oeniponte  1871;  1895;  critice  cura 
Krabinger,  Tiibingen  1861.  —  De 
a^o«ec/im^iawo(c.396,ib.289— 309), 
quo  in  I.  humili  quidem  stilo  conscri- 
pto,  sed  utili  et  pulchro  Christianos  ad 
pugnandum  cum  diabolo  instruit,  sin- 
gula  fidei  capita  symbolo  apostolico 
comprehensa  explicat  variasque  hae- 
reses  detegit  atque  vitare  jubet.  —  Ex 
mandato  episcoporum,  qui  (a.  393) 
plenarium  totius  Afiicae  concilium 
Hippone-regio  habebant,  de  fide  et  sym- 
bolo  presbjter  disputavit.  Quam  dis- 
putationem  nonnullis  eorum,  qui  eum 
familiarius  diligebant,  studiosissime  in- 
stantibus  in  Ilbrum  contulit  (Betract. 
1,  17).  In  eo  singulos  symboli  arti- 
culos  accurate  explanat,  ita  ut  simul 
haereticorum,  in  primis  Manichaeorum, 
errores  insectetur.  Habes  illum  Migne 
ib.p.  181 — 197;  inter  opuscula  nostra 
SS.  PP.  VI,  1 1 8—64,  Oeniponte  1 869; 
1887,  cui  affinis  est  (sermo)  de  sym- 
bolo  ad  catechumenoi  (Migne  XL,  627- 
638);  supersunt  et  alii  sermones  III 
(ib.  637 — 669)  de  symbolo  ad  cate- 
chumenos,  quorum  genuinitas  est  du- 
bia ;  sicut  et  aliorum  VIII  ad  catechu- 


277 


S.  Augustini  opera  dogmatica  et  polemica. 


278 


menos,  ut  de  diseipUna  christiana  etc, 
qxios  habes  apud  Migne  ib.  p.  669 — 
724;  De  fide  etopenbu8{ih.  197-231), 
quo  in  1.  ostendit,  fidem  sine  operibus 
ad  salutem  non  sufficere.  —  Opus  mi- 
rae  profunditatis  et  contemplationis  est 
de  Trinitate  IL  XV,  coeptum  a  400 , 
sed  nonnisi  post  a  416  absolutum 
(Biigne  XLII,  819 — 1098).  In  priori 
p.  (11.  1 — 7)  probat  ex  divinis  literis 
veram  de  boc  mysterio  doctriDam ;  in 
altera  p.  (11.  8 — 15)  nititur  mysterium 
operose  illustrare  ex  analogiis,  quae 
cernuntur  in  anima  bumana.  Fatetur 
ipse  ep.  1 69  n.  1 :  >Nimis  operosi  sunt 
et  a  paucis  eos  intelligi  posse  arbitror.  * 
Edidimus  illud  inter  opuscula  selecta 
t.  XLII  et  XLIII  Oeniponte  1881.  — 
De  conjuffiis  adulterinis  II.  II  (a.  419, 
ib.  XL,  45 1 — 487)  tuentur  matrimonii 
indissolubilitatem;  de  cura  gerenda 
pro  mortuis  ad  Paulinum  Nolanum  (ib. 
591 — 611);  de  diversis  quaestionibus 
(83)  1.  unus  a.  388  (ib.  n  — loi);  de 
diversis  quaestionihus  ad  Simplicia- 
num»)  II.  II  (a.  397,  ib.  101  —  147); 
de  octo  Dulcitii  quaestionibua  I.  unus 
a.  422  vel  425  (ib.  147 — 17l):  quae 
quaestiones  non  solum  sunt  dogmati- 
cae,  sed  et  exegeticae.  De  resur- 
rectione  mortuorum  tr.  2  seu  sermones 
361  et  362. 


1)  De  boc  Simpliciano  ita  scribit 
G^ennadiusde  vir.  ill.  c.  36 :  „Simpli- 
cianus  episcopus  (mediolanensis  397-400 
15.  Au^.)  multis  epiBtolis  hortatus  est 
Augustinum  adhuc  presbyterum  agitare 
ingenium  et  expositioni  Scripturarum 
vacare,  ut  etiam  novus  quondam  Am- 
brosiuB  Origenis  lpYo5ta)XTf|;  videretur. 
Unde  et  multas  aa  ejus  personam  Scri- 
pturarum  quaestiones  absolvit.  Est  ejus 
epistola  Propoaitionum^  in  qua  interro- 
gando  quasi  disciturus  docet  doctorem 
(f.  docturum).**  Erat  Simpliciamus  pres- 
byter  ecclesiae  romanae  a  Damaso  Me- 
diolanum  missus,  ubi  s.  Ambrosio  erat  a 
consilio  et  auxilio :  et  a  s.  praesule  in  suc- 
cessorem  commendatus  verbis  ter  repeti- 
tis :  „Senex,  sed  bonus,"  ut  narrat  P  a  u- 
linus  in  vita  a.  Ambrosii  c.  10  n.  46. 
Obiit  a.  400. 


152.  Succedunt  opera  dogmatico- 
apologetica,  et  primum  quidem 
contra  ethnicos  et  Judaeos.  Inter 
haec  palma  debetur  open  praegrandi 
de  civitate  Dei  II.  XXII  (scripto  inter  a. 
413 — 26)  »quorumquinque  primi,  ut 
ipse  scribit  Retract.  II,  43,  eos  refel- 
lunt,  qui  res  humanas  ita  prosperari 
volunt,  ut  ad  hoc  multorum  deorum 
cnltum,  quos  pagani  colere  consueve- 
runt,  necessarium  esse  arbitrentur:  et 
quia  prohibetur,  mala  ista  exoriri  at- 
que  abundare  contendunt.  Sequentes 
autem  quinque  adversus  eos  loquun- 
tur,  qui  fatentur  haec  mala  nec  de- 
fuisse  unquam,  neque  defutura  morta- 
libus  .  .  .  sed  deorum  multorum  cul- 
tum,  quo  eis  sacrificatur,  propter  vitam 
post  mortem  futuram  esse  utilem  dis- 
putant . . .  Sed  ne  quisquam  nos  aliena 
tantum  redarguisse,  non  autem  nostra 
asseruisse  reprehenderet,  id  agit  pars 
altera  operis  hujus,  quae  11.  1 2  con- 
tinetur  .  .  .  Duodecim  ergo  II.  sequen- 
tium  primi  quatuor  continent  exortum 
duarum  civitatum,  quarum  est  una 
Dei,  altera  hujus  mundi;  secundi  qua- 
tuor  ezcursum  earum  sive  procursum ; 
tertii  vero,  qui  et  postremi,  debitos 
fines.*  Opus  est  exquisitae  eruditio- 
nis^),  theologiae  christianae  thesauros 
complectens,  atque  singulare  ingenii 
acumen  prae  se  ferens.  Prodiit  am- 
plissimis  commentariis  studio  J.  Ludov. 
V  i  V  e  8 ,  Basileae  1 5  2  2  in  f.  et  saepius 
(cf.  t.  IV  n.  460);  cum  commentariis 
L.  Coquaei  et  L.  Vives,  Parisiis 
1613;  1636;  Hamburgi  1661  t.  2  in 
4 ;  cum  notis  inde  selectis  Ingolstadii 
17  57  pp.  V;  Bassani  1796;  sine  notis 
Lipsiae  1 825 ;  cum  notis  Parisiis  1838; 
in  P.L.  Migne  t.  XLI;  cur.  Strange 
Coloniae  1850;  Lipsiae  1863,  1877 
cur.  Dombart;  cur.  E.  Hoffmann 
in  Corp.  scr.  eccl.  lat.  XL.  —  In  libello 
de  divinatione  daemonum  (Migne  XL, 
581  —  592)  scripto  intra  a.  406 — 41 1 


1)  Cf.  de  eo  W  i  1 1  m  a  n  n  Gesch.  des 
Idealismus  t.  II  §  66. 


279 


401 — 431.  Opera  s.  Augustiiii 


280 


adversus  pi^auorum  praesumptionem 
confert  scientiam  daemonum  circa  fu- 
tura  libera  com  prophetarum  vaticiniis. 
—  In  tractatu  seu  sermone  adversos 
Judaeos  (M  i  g  n  e  XLII,  51  —  64)  osten- 
dit^)  Dei  justitiam  in  Judaeorum  re- 
probatione,  et  misericordiam  in  gen- 
tium  electione^). 

153.  Operibus  adversus  haereti- 
c  0  s  praemittimus  librum  de  haeresibus 
(Migne  XLII,  2i-5l),  quarum  post 
Epipbanium  et  Philastrium  88 
a  Simone  Mago  usque  ad  Pela- 
g  i  u  m  recenset.  In  eo  compendio  ex- 
hibet  earum  historiam  atque  errorum 
summam  (scr.  c.  428  vel  429).  Pro- 
misit  alteram  partem,  in  qua  osten- 
derety  quid  faciat  haereticum  et  in 
qua  brevem  earum  exhiberet  refuta- 
tionem,  sed  morte  praeventus  eam  per- 
iicere  non  potuit.  Prodiit  seorsim  cura 
L.  Danaei,  (renevae  1570;  cum  pro- 
lixis  commentariis  Laur.  Oozza  t.  2 
Bomae  1707  etc.  (cf,  Nomencl.  II^, 
1003);  cum  notis  Ed.  Welchmann, 
Oxonii  1721  in  8;  in  Otto  Corpus 
haeresiologicum ,  Berolini  185G  It 
187 — 225.  —  Tr.  adversus  quinque 
haereses  seu  contra  quinque  hostium 
genera,  quem  plures  auctores  Augu- 
stino  tribuunt  (Migne  XLII,  1101  — 
17),  juxta  ed.  maurinos  ipsius  esse 


<)  SeveruH  minoricensid  in  Balearium 
inBula  episcopuB  in  prolixa  epistola 
(M  i  g n  e  F.  L.  XX,  731-46  et  XLI,  821-32) 
refert  conversionem  multorum  Judaeo- 
rum,  quae  contigit  occaaione  reliqniarum 
8.  Stephani  M.,  quas  Orosius  Minori- 
cam  attulerat  (a.  418).  Demiraculis,  quae 
Deus  tunc  temporis  patravit  per  reUquias 
s.  Stephani,  multa  nabet  s.  Auguflti- 
n  u  8  de  civ.  Dei  XXII,  8.  —  Ab  hoc  Severo 
distingui  debet  Severus  episcopus 
milevitanuB,  cuius  ezstat  ep.  ad  s.  Au- 
gustinum  (inter  hujus  ep.  109)  scripta 
f.  409,  cui  8.  doctor  blandissimia  verbis 
reapondet. 

>)  Suppoaitus  est  Sermo  de  symholo  con- 
tra  JudaeoB,  paganos  et  Arianos  (M  i  g  n  e 
XLII,  1117—1131);  de  aUercaiione  Ecde- 
siae  et  eynagogae  dialogus  (ib.  1131— 
1140). 


non  videtur.  —  0  perosissimus  fuit 
contra  Manichaeos  eisque  cognatos 
haereticos  Pr  i  s  ci  II  i  a  n  i  s  t  as  ^),  quo- 
rum  errores  innumeris  refutavit  operi- 
bus.  Huc  spectant  initio  quidem  libelli 
plane  aurei  et  utilissimi:  de  vera 
religione  (scr.  a.  390;  Migne  XXX lY, 
121  — 173);  de  fide  rerum,  quae  non 
videntur  (Migne  XL,  171  — 18l),quo 
in  opusculo  ostendit,  fidem  generatim 
in  rebus  humanis  esse  necessariam  et 
Christianos  non  temere,  sed  omnino 
rationabiliter  credere  res,  qua3  oculis 
non  yident  (scr.  p.  a.  399)  inter  opus- 
cula  SS.  PP.  a  nobis  edita  Oeniponte 
1869  VI,  84—118;  1887;  ubi  habes 
p.  1 — 84  (et  Migne  XLII,  63 — 93) 
bellissimum  I.  de  utilitate  eredendi  ad 
Honoratum  amicum  suum  (cc.  a.  391) 
deoeptum  a  Manichaeis  eoque  errore 
detentum,  ut  imderet  catholicos,  quod 
juberentur  credere,  non  autem  quid 
esset  verum,  certissima  ratione  doce- 
rentur.  —  De  morihus  Ecclesiae  eathO' 
lieae  et  de  moribus  Manichaeorum  IL II 
(a.  388),  ex  qua  comparatione  Ecclesiae 
ostendit  praestantiam  (XXXII,  1309 — 
1378).  Librum  priorem  dedimus  inter 
opuscula  SS.  PP.  Oeniponte  1874. 
XXVII,  36 — 128.  —  De  Genesi  contra 
Manichaeos  11.  II  (a.  388),  quibus  tria 
priora  Gen.  cc.  contra  illorum  tuetur 
cavillationes.  —  Liber  contra  Adiman- 
tum  Manichaei  discipulum  (a.  394,  ib. 
p.  129 — 173),  qui  ex  N.  Testamento 
V.  impugnaverat;  II.  XXXIII  conira 
Faustum  manichaeum  (c.  a.  400,  ib. 


>)  Contra  hos  videtur  etiam  pugnasse 
Olympius,  natione  Bispanus,  episco- 
puB  incertae  sedis,  qui  teste  Gennadio 
de  viris  iil.  c.  23,  «scripsit  librum  fidei 
adveraus  eoB,  qui  naturam  et  non  arbi- 
trium  in  culpam  vocant,  ostendens  non 
creatione  sed  inobedientia  insertum  na- 
turae  malum.  Verba  quaedam  ejusdem 
ut  viri  magnae  in  Ecclesia  et  in  Christo 
gloriae  cum  aliorum  sa.  patrum  testi- 
moniia  allegat  s.  Augustinua  c.  Ju- 
lianum  l,  8.  Nihil  tamen  aliud  de  ipso 
Bcimus;  scripta  quoque  ejus  perierunt. 
FloruiBse  videtur  ineunte  aec.  V .  Cf.  Nic 
AntoniuB  Hisp.  vet.  1 1.  2  c. 7 n. 24388. 


281 


contra  ManichaeoB  et  Donatiitas. 


282 


p.  207 — 519),  quibas  praeclara  con- 
tinetur  apologia  religionis  judaicaei 
contra  quam  ille  pro  Manichaeoram 
more  mnlta  baspheme  excipiebat,  et 
etiam  ehristianae.  Liber  conira  episto- 
lam  Manichaei,  qaam  vocant  »fanda- 
menti*,  qaia  omnia  fere,  qaae  illias 
credebant  discipuli,  complectebatur  (c. 
a.  396,  ib.  p.  173 — 207);  de  actis  (in 
disputatione  habita  a.  304  Hippone) 
cum  F e li  c e  manicbaeo  11.  II  (ib.  519- 
551);  de  nafura ^t(c.a. 404, ib. 551- 
577);  de  duabus  animabus  (ib.  93 — 
111),  quo  in  1.  ratione  populari  Mani- 
chaeoram  de  animabus  duabus,  bona 
et  mala,  in  homine  errorem  refellit; 
Acta  seu  disputatio  contra  Fortunatum 
manichaeum  habita  a.  392  (p.  1 1 1- 1 29); 
U.lll de  lihero arbitrio  in forma dialogi 
cum  Eyodio^),  in  quibus  ezpendit  quae- 
stionem:  Unde  sit  malum?  (Migne 
XXXII,  1221  — 1310).  —  Liber  contra 
Seeundinum  (scr.  c.  a.  405,  Migne 
XLII,    557 — 603),    valde   accuratus, 


>)  Hujus  Evodii  videtur  esse  1.  de  fide 
nexi  deunitate  Trinitatis  contra  Manichae- 
08,  qui  olim  Augustino  tribuebatur.  Ex- 
Btat  in  Migne  P.  L.  XLII,  1139-54. 
Supersunt  quatuor  ejusdein  episiolae  ad 
8.  Augufltinum  finter  hujus  ep.  158.  160. 
161.  163),  in  quiWs  illi  proponit  quaes- 
tiones  theologicas  solvendas,  Porro  Evo- 
dius  natus  est  Tagastae,  causidicum  egit 
et  ad  fidem  christianam  est  conversus. 
Discipulus  fuit  s.  Augustini  et  amicus 
familiaris  factuaque  epiRcopus  uzalensis 
1 396-397 ;  1 1 6.  Oct.  424).  Cf .  F  a  b  r  i  c  i  u  s 
bibl.  lat.  med.  aet.  1, 534.  M  o  r  i  n  in  Revue 
B^ned.  1896X111,  481-486  epistolam  hac- 
tenus  ineditam  ad  monachos  adrumctinos 
ei  asaerit.  Cf.  Bardenhewer  KL.  IV, 
1061.  Ipsius  veronon  sunt  11.  II.  de  mira' 
cuUs  s.  Slephani  Protomartyris  Migne 
XLI,  833— 854.  Ab  hoc  distingui  debet 
Evodius  cacsariensis  episcopus  (ju\- 
ta  vcteres  scriptores  s.  Basiiii  discipulus 
et  snccessor?),  qui  scripdisse  dicitur 
Martyrium  XL  martyrum  sebastenorum 
sub  Licinio  imp.,  cujus  versio  antiqua 
latina  J  o  a  n  n  i  s  diaconi  neapolitani  ex- 
stat  in  actis  SS.  10.  Martii  II,  22  -  25.  Ita 
Pabricius  ib.  I,  539.  Alt^rius  vero 
E  V  o  d  i  i  scriptoris  scil.  scc.  IX.  sunt  Acta 
MM.  XLII,  quae  in  Actis  SS.  leguntur 
6.  Mart.  I,  887-893. 


quem  1.  ip3e  s.  doctor  omnibus,  >qua6 
adversus  illam  pestemscriberepotuit^ 
facile  praeposuit,  ut  testatur  Betr.  II,  1 0. 
Conira  adveraarium  legis  et  propheta- 
rum  (c.  420)  libri  duo  (ib.  603 — 669) ; 
—  Liber  ad  Orosium  (ib.  669 — 677) 
contra  Priscillianistas  et  Origenistas 
(a.  415).  Aliquot  horum  opusc.  pro- 
dierunt  in  t.  XXIV,  1.  2  Corp.  script. 
eccl.  lat. 


1 54.  Plurimis  operibus  occasionem 
praebuit  Donatistarum  schisma, 
quorum  errores  s.  doctor  paucis  his 
complectitur  verbis :  »  Duo  mala  vestra 
vobis  objicimus :  unum,  quod  erratis  in 
baptismi  quaestione :  alterum,  quod  vos 
ab  eis,  qui  hac  de  re  verum  sentiunt, 
separatis  (c.  Cresconium  III,  3)**  Huc 
spectant :  Psalmus  contrapartem  Donaii 
(a.  393,  Migne  XLIII,  23— 33)Abe- 
cedarius  dictus,  in  gratiam  rudioris  po- 
puli,  ut  cantari  posset  atque  ita  popu- 
lus  praeservari  ab  erroribus  et  excep- 
tionibus  Donatistarum,  quemedidimus 
inter  opuscula  ss.  PP.  selecta  XXVII, 
279 — 303.  —  Contra  epistolam  Par- 
meniani  (episcopi  Donatistarqjn  car- 
thaginensis  ad  Tichonium  pariter  Do- 
natistam)  11.  III  (c.  o.  400,  ib.  33 — 
107).  —  Contra  liieras  Peiiliani  (epi- 
scopi  cirtensis)  11.  III (p.  245 — 39 1); 
//.  IV  contra  CVe^romtum grammaticum 
partis  Donatistarum  (ib. p.  445 — 595); 
11.  VII  de  haptismo  (c.  a.  400),  quibus 
Donatistarum  argumenta  pro  iterando 
baptismo  refellit  (p.  107 — 245);  de 
unico  baptismo  contra  Petilianum  (scr. 
C  a.  406—4 1 0,  p.  595 — 6 1 3) ;  episiola 
ad  catholicos  (ib.  p.  391 — 445)  contra 
Donatistas,  quae  vulgo  dicitur  (sed 
minus  apte)  1.  de  unitate  Ecclesiae, 
inter  opuscula  ss.  PP.  selecta  Oeniponte 
1874.  XXVII,  118 — 279.  Non  desunt 
tamen  qui  ex  criteris  intemis  de  hujus 
libelli  dubitent  genuinitate,  quae  tamen 
satis  certa  videtur,  cum  memoretur  a 
P  0  s  s  i  d  i  0  in  op.  Augastini  Indiculo. 
—  Breciculus  collationis  cura  Donatis- 


283 


401  —431.  S.  Augustitti  contra  Donatistas, 


284 


tis  habitae^)  Carthagine  a.  413  (ib. 
p.  613 — 651);  /.  ad  Donatistas  post 
collationem  (scr.  a.  412,  ib.  p.  651 — 
689) :  in  utroque  vero  invicte  ostendit, 
quam  ineptae  fuerint  Donatistarum 
tergiversationes  et  infirmae  argumen- 
tationes,  eosque  revera  nihil  habere 
quod  ad  suum  schisma  tuendum  pro- 
ferre  possint.  —  Sermo  ad  caesareen- 
sia  ecdesiae  plebem,  (p.  689 — 697), 
Emerito  Donatistarum  episcopo  eo- 
rum  in  coUatione  carthaginensi  duce 
praesente,  quo  cum  sermone  intime 
cohaeret  l,  de  gestiseum  Emerito  (p.6  97- 
707).  — Libri  duo  conira  Gaudentium 
(p.  707 — 753),  pariter  Donatistarum 
episcopum  etin  illa  collatione  ducem^). 
In  omnibus  hisce  operibus  elucentno- 
bilissimus  s.  Augustini  animus,  ma- 
tema  caritatis  viscera,  quibus  salutem 
zelat  tot  fidelium  fraudibus  Donatista- 
rum  seductorum,  ardentissimus  eccle- 
siasticae  pacis  amor,  sublimis  de  Ec- 
clesia  cogitandi  i-atio. 

155.  Nondum  sopitis  acribus  cnm 
Donatistis  controversiis  nova  insurre- 
xit  haeresis  turbavitque  Ecclesiae  oc- 
cidentalis  pacem  atque  ad  fidei  chris- 


')  Elenchum  capUulirum  gestorum  hu- 
ju8  coUationis  cartha^inensis  confecit 
Marcellus  Memorialis,  socius  Marcel- 
lini,  tribuni  et  notarii,  quem  Honorius 
imp.  ad  eam  delegaverat.  Prodierunt 
passim :  primum  curante  Papyrio  M  a  s- 
sono,  Parisiis  1589;  emendatiora cur. P. 
P  i  t  h  0  e  0,  ib.  1596,  dein  in  coUect.  conc; 
novo  studio  recensita  aSt.  Baluzio  in 
t.  1.  conc.  et  in  ed.  0  p  t  a  t  i  milev.,  quam 
curaverat  Dnpin,  et  inde  cum  ipsis 
actis  a  notariis  publicis  conscriptis  apud 
Migne  P.  L.  XI,  1231— 1258-1420:  sed 
actorum  magna  pars  a  media  collatione 
secunda  interciaerunt,  hinc  supplenda 
sunt  e  Breviculo  Angustini. 

*)  Aliquot  contra  Donatistas  opuscula 
perierunt ;  aliqua  fuere  s.  Augustmo  sup- 
posita,  ut  Senno  de  Rusticano  subdiacono 
a  Donatistis  rebaptizato  et  in  diaconum 
ordinato  (Migne  XLIIf,  753-758) ;  liber 
festimoniorum  fidei  contra  Donatistas  a 
Pitra  edituB  1888,  quipotius  estcontra 
Arianos  et  Macedonianos. 


tianae  defensionem  totum  provocavit 
Augustini  animum  atqne  zelum.  Fuit 
haec haeresis  pelagiana,  quae  natu- 
ralismi  et  rationalismi  praecursor,  in 
primis  peccatum  negavit  originale, 
gratiae  tam  necessitatem  quam  gratui- 
tatem,  et  adulatione  naturae  hujus 
virtutem  et  vigorem  depraedicavit.  Huc 
spectant  opera:  Libri  quatuor  (^anima  et 
ejus  origine  (c.  a.  419)  ad  Vinc.  Victo- 
rem  juvenem  e  Donatistarum  castris  ad 
Ecclesiam  reversum,  qui  Manichaeo- 
rum,  Origenistarum  et  Pekgianorum 
errores  miscuit  (M  i  g  n  e  XLI V,  4  7  5 — 
549).  —  De  peccatorum  meriiis  et  r«- 
missione  11.  tres  vel  etiam  de  baptismo 
parvulorum  (ib.  p.  100 — 1 99),  primum 
forte  hac  in  causa  s.  doctoris  opus.  — 
De  spiriiu  et  litera  (ib.  199 — 247), 
quo  in  1.  tuetur  gratiae  intemae  prae 
extema  necessitatem,  pertractcms  apo- 
stolicam  sententiam:  Liiera  ocddU, 
spiritus  autem  vivificat  (2  Cor.  3,  6). — 
Liber  de  natura  et  gratia  (ib.  p.  247- 
29 1),  defendens  gratiam  non  contra 
naturam,  sed  per  quam  natura  libera- 
tur  et  regitur  (Retract.  II,  42)  contral. 
Pelagii  de  natura  (a.  415).  — De 
perfectione  justitiae  hominis  seu  ep,  ad 
Eutropium  et  Gallum  (ib.  2^1 — 318), 
quo  in  I.  ad  definitiones  Coelestii 
respondet  (a.  415).  —  Liber  de  gestis 
Felagii  (ib.  319 — 359)  ad  Aurelium 
ep.  carthaginensem '),  in  quo  acta  sy- 
nodi  dispolitanae  (415)  eshibet^)  ape- 


*)  Hic  Aurelius  prius  ecclesiae  car- 
thaginensis  diaconus,  deia  episcopus 
(392—426),  unus  eratex  septem  episcopis 
selectis  aa  agendam  causam  catholicam 
in  collatione  cum  Douatistis  Carthagine 
a  411  habita.  Exstat  ejus  epiMcia  encycUea 
ad  omnes  episcopos  per  byzacenam  et 
azugitanam  provinciam  contitutos  de 
damnatione  Pelagii  atque  Coelestii  hae- 
reticornm,  quam  exhibent  Gallandi 
bibl.  P.  P.  VIII:  Garnier  diss.  V  ad 
opera  M.  Mercatoris,  M  i  g  n  e  P.  L.  XX, 
1009— 14. 

*)  Huic  synodo  occasionem  praebuerunt 
H  e  r  0  s  s.  Martini  discipulus,  episcopus 
arelatensis  (407)  a  populo  etsi  mnocens 
sede    pulsus,    et    Lazarus    aquensis 


285 


PelagianOB  et  Semipelagianos  opera. 


286 


ritque  Pelagii  fraudes,  qui  ne  damna- 
retur  ambigua  loquendi  ratione  epiaco- 
pos  illius  synodi  deceperat  (a.  417).  — 
Libri  duo  degratia  Chriati  et  de  peccato 
originali  (ib.  359 — 41l)  contra  Pela- 
gium  et  Coelestium  (a.  418);  libriduo 
de  nuptiis  et  concupiscentia  (ib.  p.  4 1 3- 
474),  in  quibus  nuptiarum  bonitatem 
tuetur  contra  Pelagianorum  calomnias, 
catholicos  propter  peccatum  originale 
nuptias  iamquam  a  diabolo  inventas 
prolisque  generationem  damnare.  — 
Conira  duas  ep.  Pelagianorum  (scil. 
alteram  J  u  I  i  a  n  i  eclanensis  in  Apulia 
ep.  Bomam  datam  ad  fideles  decipien- 
dos,  et  alteram  18  episcoporum  pela- 
gianorum  ad  Rufum  ep.  thessaloni- 
censem,  ut  eum  ad  suastraherentpar- 
tes)  11.  IV  ad  Bonifacium  romanaeEc- 
clesiae  episcopum  (c.  a.  420,  ib.  549- — 
64 1).  —  Libri  VI  contra  Julianum 
haeresis  pelagianae  defensorem^),  ecla- 
nensem  episcopum  (c.  a.  421,  ib.  641- 
88 1),  qui  ejus  I.  1.  de  nuptiis  et  con- 
cupiscentia  11.  IV  aggressus  erat.  Cam 


(408),  qua  sede  tamen  se  abdicavit  a. 
411,  qui  tunc  Hierosolymis  commora- 
hantur  testes  errorum,  quos  Pelagius 
in  Africa  jam  damnatus  difPundebat. 
CompOBuerunt  accusationis  instrumen- 
tum  contra  Pelagium  et  Coelestium :  hinc 
ab  Eulogio  Palaestinae  metropolita  con- 
vocata  rait  eynoduB  diospolitana  (415), 
cui  tamen  non  interfuere  Heros  et  Laza- 
rua.  Absoluto  Pelagio,  qui  episcopos  am- 
bigua  loquendi  ratione  deceperat,  rem 
detulerunt  ad  episcopos  Africae,  qni  ha- 
bitis  synodis  carthaginenai  (416)  et  mile- 
vitana  Pelagium  et  Coelestium  iterum 
damnarunt.  Zosimus  durius  duosnostros 
habuit  episcopoB  ep.  3  n.  3  ad  episcopos 
Africae.  Posteriora  eorum  fata  nos  latent : 
videntur  tamen  institisse  apud  Theodo- 
ton  episcopum  antiochenum,  ut  et  ipse 
cum  concilio  damnaretPe]agiano8a.420. 
Cf.  Hist.  lit.  de  la  France  II,  147-52. 
Eorum  scripta  perierunt,  reliquiae  quae- 
dam  reperiuntur  i.i  scriptis  s.  Augus- 
tini. 

»)  Cf.  de  hoc  A.  Bruckner  Julian 
Ton  Eclanum,  sein  Leben  und  sei  ne  Lehre. 
Ein  Beitra^  zur  Gesch.  des  Pelagianis- 
mu8,  Leipzig  1897  in  Texte  u.  U.  XV,  3, 
1-180. 


yero  Julianus  11.  octo  impugnasset  al- 
terum  de  nuptiis  et  concupiscentia  1. 
et  horrida  loquacitate  innumeras  fere 
calumnias  et  ineptias  in  catholicos, 
quos  odioso  Manichaeorum  vel  tradu- 
cianorumnominecompellarat,  s.doctor 
ultimis  vitae  annis  huic  op.  occurren- 
dum  censuit  singulis  11.  responsionem 
opponens:  sed  morte  praeventus  non- 
nisi  sex  prioribus  11.  respondit  op.  Con- 
tra  secundam  Juliani  responsionem 
11.  VI  (XLV,  1 049— 1 6 1 1) :  unde  opus 
imperfectum  communiter  vocatur.  — 
Disputationis  cum  Pelagianis  progressu 
quidam  horum  errores  mollierunt,  con- 
cessa  gratiae  necessitate  ad  opera  qui- 
dem  salutaria,  non  tamen  ad  prima  sa- 
lutis  initia  seu  exordia.  Quare  dicti 
sunt  Semipelagiani,  seu  a  loco, 
ubi  eorum  praecipui  degebant,  Mas- 
silienses.  Jam  vero  in  his  corri- 
gendis  vel  refutandis  ultimis  vitae  an- 
nis  s.  doctor  fuit  sollicitus.  Hujus  sol- 
licitudinis  fructus  fuerunt.  Liber  de 
graiia  et  libero  arbitrio  (XLIV,  881  — 
915)  c.  a.  427  scriptus,  ^propter  eos, 
qui  cum  Dei  defenditur  gratia,  putan- 
tes  negari  liberum  arbitrium,  sic  ipsi 
defendunt  liberum  arbitrium,  ut  ne- 
gent  Dei  gratiam,  asserentes  eam  se- 
cundum  merita  dari  (Retr.  II,  66).* 
Eum  edidimus  inter  selecta  SS.  PP. 
opuscula  Oeniponte  1877.  XXXV,  21- 
1 J 1 .  Liber  de  correptione  et  gratia 
ad  Valentinum  abbatem  ejusque  mo- 
nachos  paulo  post  1.  praecedentem  con- 
scriptus  (ib.  915 — 950).  —  De  prae- 
destinaiione  sanctorum  ^)  i.  e.  fidelium  ad 
Prosperum  et  Hilarium^)    viros  sane 


')  Liber  de  praedestinatime  et  gratia 
(Migne  XLV,  16i5-1678),  necnon  li- 
Dellus  de  praedestinatione  Dei  {ih,  1677 — 
1680),  olim  Augustino  tributi,  ab  ed. 
maurinisin  appendieem  t.  X.  sunt  re- 
lati.  Hypomnesticon  contra  Pelagianos  et 
Coeleatianos  (Migne  XLV,  1611—1664) 
est  forte  Marii  Mercatoris. 

*)  De  Prospero  infra  loqueraur.  H i- 
1  a  r  i  u  8  fuit  quidem  laicus,  sed  forte  pro- 
fessione  monachus.  S,  Augustini  doctri- 
nae  fuit  addictissimus,  eumque  jam  ante 


287 


401 — 431.  S.  Augustiai  poiemica 


288 


doctos  in  Gallia  degentes  (ib.  959 — 
992);  de  dono  perseverantiae  (XLV, 
993 — 1049)  quo  argamentam  libri 
praecendentisplenius  persequitur,  nnde 
quasi  1.  2.  op.  praecedentis  haberi  po- 
test.  Utramque  habes  inter  opascula 
selecta,  Oeniponte  1878.  XXXVI,  17 — 
224. 

His  nondam  contentas^)  s.  praesul 
Arianos  qaoque  est  agressas.    Hac 


noverat,  inviserat,  et  cam  eo  est  familia- 
risaime  conversatuB.  Redux  in  Gallias 
epistola  ad  s.  Augustinum  data  eum  de 
semipelagianorum  erroribua  instruit, 
quae  promde  pro  cognoscendis  Massilien- 
sium  erroribus  est  pretiosa.  Prodiit  inter 
ep.  8.  Augustinin.  226,  etopusc.  XXXVI, 
1—11.  Hic  Hilarius  idem  videturcum 
Hilario,  qui  SyracuBis  ad  Augustinum 
Bcribit  de  turbia,  quas  Pelagiani  excita- 
runt,  quae  ep.  est  156  inter  b.  doctoris 
epistolas  et  cui  ipse  157  respondet :  nulla 
enim  est  sufficiens  ratio,  ut  cum  N  o  v  i- 
s  i  o  eum  a  nostro  distinguamus.  Cf.  Hi- 
stoire  Lit.  de  la  France  II,  209—15. 

1)  Mentionem  hic  fieri  licet  L  e  p  o  r  i  i, 
de  quo  ita  scribit  Gassianus  contra 
Nest.  I,  4:  «Leporius  tunc  monachus, 
modo  presbyter,  qui  ex  Pelagii.  .  .  .  in- 
stitutione  vel  potius  pravitate  descendens 
apud  Gallias  assertor  praedictae  haere- 
seos  aut  inter  primos  aut  inter  maximos, 
fuit  a  nobis  admonitus,  a  Deo  emenda- 
tus ;  ita  male  conceptam  perauasionem 
magnifice  condemnavit,  ut  non  minus 
pene  admiranda  sit  correctio  illius  quam 
illaesa  multorum  fides :  quia  primum  est, 
errorem  penitus  non  incurrere,  secundum 
bene  repudiare.  Is  ergo  in  se  reversus, 
non  solum  in  Africa,  ubi  tunc  eratatque 
nunc  est,  tam  errorem  suum  cura  dolore, 
quam  sinc  pudore  confessuB  est,  sed  etiam 
ad  omnes  admodum  Galliae  civitates 
flebiles  confessionis  ac  planctus  sui  lite- 
ras  dedit :  scil.  ut  ubi  deviatio  ejus  priua 
cognita  erat,  illic  etiam  emendatio  nosce- 
retur :  et  qui  testea  erroris  antea  fuerant, 
iidem  postea  correctioiiis  essent.**  Prae- 
cipuus  quidem  errorLeporiieratchriBto- 
logicus :  negabat  enim  Verbi  incarnatio- 
nem  putans  Christum  fuisse  hominem 
merum,  qui  tamen  meritis  suis  consecu- 
tua  sit  divinitatem  :  ex  quo  errore  prin- 
cipali  facile  consequuntur  secjuelae  pela- 
gianae :  fuerunt  enim  connexae  haereses 
Pelagianismua  et  NestorianismuK.  Propter 
hos  errores  Gallia  fuit  expulsus,  hinc  se 


spectant  Liber  eontra  sermonem  Aria^ 
norum  (scr.  418)  anonymom  Aagu- 
stioo  transmissam  (MigneXLII,  677- 
708);  CoUatio  cam  Maximino  Aria- 
noram  episcopo,  qoi  cam  8.  doctore 
Hippone  a.  427  vel  428  pablice  dispu- 
taverat  (ib.  709 — 742).  Cam  vero  hic 
loqaacitate  sua  totam  coUationis  tem- 
pas  triverit,  atqae  colloqaiam  prose- 
qai  nolaerit,  Aagastinas  ejus  errores 
editis  II.  II  contra  Maximinum  (a.  428) 
refutare  satagit  (ib.  743 — 719). 

155^.  Praeter  opera  dogmatica  et 
apologetica  quam  plurima  sunt  s.  Au- 
gastini  opera  exegetica^),  quib as 
merito  praemittuntur  II.  quatuor  de 
doctrina  ehristiana  (MigneXXXY,  15- 
121),  in  quibus  tradit  artem  recte 
interpretandi  s.  Scripturam.  Prior  pars 
(I.  I — III)  docet  modum  inveniendi 
rectum  s.  Scripturae  sensum  et  hinc 
est  hermeneutices  specimen;  altera  pars 
(I.  ly.)  est  homiletica  docens  modum 
proferendi  quae  intellecta  sunt.  —  Sae- 
pius  versatus  est  in  interpretanda  G  e- 
nesi.  Huc  spectant:  DeOenesi  contra 
Manicbaeos  II.  II  (intra  a.  389 — 390) 
apud  Migne  XXXIV,  173—220),  de 
quibus  supra  p.  280  egimus:  sed  in 


in  Afiricam  recepit,  ubi  opera  praesertim 
Aurelii  carthaginensis,  s.  Augustini,  FIo- 
rentini  et  Secundini  meliora  edoctus  li- 
bellutn  emendationis  composuit  c.  a.  419 
forte  ex  inspiratione  a.  Augustini,  ut  con- 
jicit  QuesnelluB.  Reperitur  insignis 
hic  libelluB  emendationis  seu  satisfactio- 
nis  ad  episcopos  Galliae  cum  literis  ap- 

Srobationis  quatuor  illorum  episcoporum 
Ligne  XXXI.  1221-  1230.  inter  opera 
M.  Mercatorised.  Garneriil,  225: 
Sirmondi  I,  345  ed.  Venetae  1729  etc. 
Cf.  C  z  a  p  I  a  in  comment.  ad  Gennadii 
de  viris  iU.  c.  59 ;  Hist.  lit.  de  la  Fr.  U. 
165—75,  quae  etiam  tuetur,  Leporium 
hunc  esse  eundem  cum  Leporio  presby- 
tero  hipponensi,  cujua  meminit  s.  Au- 
gustinus  serm.  356  n.  10;  Schoene- 
mann  BibL  hiat.  lit.  II,  588—597. 
')  De  8.  Augustino  in  terprete  cf.  Richard 
►S  i  m  o  n  Hist.  crit.  du  V.  T.  p.  397  bs.  ; 
Hist.  crit.  des  commeat  du  N.  T.  p.  246- 
300. 


289 


et  exegetica  opera. 


290 


iis  agit  tantom  de  tribus  prioribtis  cc. 
senan  literali  plemmqxifi  praetermisso. 
Presbyter  factns  hnnc  scmtari  nisus 
(c.  a.  393)  est  in  1.  de  Genesi  ad  lite' 
ram  (ib.  219 — 246),  sed  ,tanta  sarci- 
nae  mole  snccubnit  (Betract  I,  ]8)S 
binc  pervenit  nonnisi  ad  Oen.  1,  26; 
ideoque  bic  1.  imperfectus  dicitnr.  Ter- 
tia  jam  vice  (c.  a.  400)  in  Confess,  11. 
tribus  posterioribus  pie  meditando, 
binc  sensui  allegorico  magis  intentus 
disserit  ab  eo  quod  scriptnm  est:  In 
prineipio  feeit  Deus  eoelum  et  terram 
usqne  ad  sabbati  requiem.  Demum 
magis  ad  literam  iterum  coepit  eam 
exponere  in  op.  grandi  De  Oeneei  ad 
lUeram  IL  XII  (ib.  245—486),  verum 
et  ab  hoc  coepto  rei  magnitudine  de- 
territus,  iterum  destitit,  nam  ultra  tria 
priora  cc.  non  pervenit,  et  in  ipso  hoc 
op.  nt  ipse  testatnr  »plura  quaesita 
quam  inrenta  sunt,  et  eorum,  quae  in- 
venta  sunt,  pauciora  firmata;  cetera 
rero  ita  posita  yelnt  adhnc  requirenda 
sint  (Belract  1,  24).^  —  Loeutionum 
a.  F/I(c.a. 419 Migne XXXIV,  485- 
546),  quorum  scopns  est,  s.  Scripturae 
phrases  linguae  latinae  minus  usitatas 
in  Heptateucho  obvias  ex  linguae  he- 
braicae  yel  graecae  proprietate  diluci- 
dare  ad  s.  Scripturam  facilius  intelli- 
gendam.  —  Quaestionum  in  HeptateU' 
chum  seu  in  U.  Y.  Mosis,  IL  Josue  et 
Jadicum  11.  YII  (c.  a.  419),  qui  com- 
plectnntur  scholia  quaedam  fusiora  in 
locos  diificiliores,  juxta  sensum  litera- 
lem  (ib.  547 — 824).  —  Annotationes 
in  Job  (c.  a.  400)  breves,  mendis  de- 
formatae,  ab  ahis  minus  accurate  col- 
lectae  (ib.  825 — 887).  Hinc  ipse  se 
nescire  testatur  Betr.  II,  13  »utrum 
snum  opus  habendae  sint,  an  potius 
eorum,  qui  eas,  sicnt  potuemnt  vel 
voluemnt,  redegenmt  in  unum  corpus 
descriptas  de  frontibus  codicis,*  et  de 
eamm  bbscnritate  conqueritur.  En- 
narraUanes  in  psalmos  (Migne  t. 
XXXYI.  XXXYn),  quarum  aliqnae  sunt 
snccinctae,  aliae  constant  prolizis  ho- 
miliis,  qnae  refertae  sunt  ntilissimis 
Harter,  Komenclator  I  ed.  III. 


ad  mores  informandos  institutionibus: 
nam  sensu  literali  fere  neglecto  alle- 
goricas  accommodationes  et  morales 
applicationes  consectatur:  conceptibas 
tamen  nobilissimis  de  Ecclesiae,  quam 
ubiqne  praefiguratam  et  adumbratam 
cerait,  relatione  ad  Christum  atque  de 
ejnsdem  praerqgativis  abnndant,  ut  ni- 
hil  sublimius,  nihil  nobilius  apnd  pa- 
tres  hoc  de  argumento  reperias. 

1 56.  Ad  N.  T.  spectant:  De  eonsensu 
evangelistarum^)  11.  IV  (c.  400  Migne 

XXXIV,  1041—1229);  guaestionum 
Evangeliorum  11.  II,  in  quibus  ezhibet 
ezpositiones  mysticas  plemmque  et 
morales  quomndam  locomm  Ev.  s. 
Matthaei  et  s.  Lucae  (Migne  XXXV, 
1321 — 1365);  de  sermone  Domini  in 
monte  secundnm  Matthaenm  11.  2  (scr. 
a.393  Migne XXXIV,  1230—1308), 
qui  ezhibent  praeclamm  ethices  chri- 
stianae  compendium  diligentissima  sol- 
lertia  elaboratum»).  —  Tr.  CXXIV  in 
Joannis  Evangelium  seu  totidem  ser- 
mones  ad  populum  habiti  (c.  a.  416), 
insignes  quidem,  sed  ideo  forte  minus 
limati,  quod  prostent  prout  a  notariis 
inter  loquendum  fnere  ezcepti(Migne 

XXXV,  1379-1976);  in  iisprooppor- 
tunitate  Arianos,  Donatistas,  Pelagia- 
nos  etc.  impugnat.  Pulchre  eorum  oc- 
casione  K  o  t  k  e  r  Balbulus  dicit, »  Joan- 


')  Einige  glaubeiif  Bcribit  Ch.  P  e  s  c  h 
Zeitschr.  fQr  k.  TheoL  1886  X,  233,  nir- 

gendwo  habe  der  h.  Augustin  sein  grosseB 
-eschick  in  der  LOsung  von  Sohwierig- 
keiten  nnd  der  Vereinignng  scheinbarer 
WidersprQche  bo  sehr  1:]«w&hrt  als  gerade 
in  dem  Werke  de  consensu  evangelista- 
rum.  Fatetur  tamen  quasdam  Bolutiones 
nimis  esse  quaesitasminuBque  probabileB. 
')  Quaestionum  XVJI  in  £v.  secundum 
Matthaeum  (XXXV,  1365—79)  non  vi- 
detur  esse  s.  Augustini,  ita  et  libelius  de 
Mirabilihus  s.  Scripturae  (Migne  XXXV, 
2149—2200);  de  henedietimihue  Jacohi, 
quod  est  Alcuini  ib.  p.  2199—2206.  — 
Expositio  m  Apocalypein  b.  Joannis  (ib. 
2417—2452)  per  homilias  XIX,  consarci- 
nata  ej  Victorini  M.,  Primasii  et 
B  e  d  a  e  verbis  non  est  ipsius,  sed  longe 
inferioris  auctoris. 

10 


291 


401 — 431.  S.  Augastini  opera  ezegeidca,  ascetica 


292 


nem  eoelipetam  nabiTolas  Aogastinas 
paribas  alis  insecatoe  est.*  Habes  eos 
inter  opascala  selecta  t.  l.  et  II  seriei 
alterias,  Oeniponti  1884.  His  addan- 
tar  tr.  X  »n  ep.  (l.  ad  5)  3  asqae)  Jb- 
Qfmis  (ib.  1977—2062.  —  Expositio 
quarundafn  prop.  (84)  ez  epistoia 
adBomanos  (a.  394,  ib.  2063-2088), 
in  qoa  tamen  non  satis  clare,  imo 
et  minns  recte  de  gratiae  collatione 
disserait,  ita  at  Semipelagiani  in  sai 
erroris  patroeiniam  ad  banc  provoca- 
rent  ezpoditionem.  Epistolae  ad  Bo- 
manos  expositio  inthoata  (ib.  2088 — 
2106)  versatar  m  sola  salatationis  1, 
1 — 7  ezpositione:  difficaltatibas  si 
qaidem  deterritas,  a  prosecatione  ces- 
savit.  —  Epistolae  ad  Oalatas  expo- 
sitio  (ib.  2105 — 2148)  diligens  a.  Ut 
videtar  394  ooncinnata.  > Epistolam  to- 
tam  continaa  serie  jazta  sensam  lite- 
ralem  solito  ingenii  acamine  diligenter 
interpretatar,  inqait  Fe  s  s  ler- Jang- 
mann  11,  I,  363.  —  Ezpositio tn ^. «. 
Jaeobi  periit.  —  In  plaribas  aliis  operi- 
bas,  sermonibas  et  epistolis  s.  doctor  sa- 
gaciter  et  feliciter  versatar  in  interpre- 
tanda  s.  Scriptora.  Ipsias  tamen  non 
est  opas  prolizam  sab  ejas  nomine 
non  raro  allegatam  Quaestiones  F.  et 
N.  Testamenti  (Migne  XXXV,  2213- 
2416),  de  qao  cf.Harnack  Abhandl. 
Al.  y.  Oettingen  gewidmet,  Mtincben 
1898  p.  54—93. 

157.  Quamvis  in  maltis  horam 
operam,  quae  recensuimas,  formatio- 
nem  morum  s.  praesul  spectet,  buc 
praeprimis  adhuc  referri  debent:  Spe^ 
eulum^)    seu    coUectio    praeceptorum 


i)  Tria  t^ia  Specula  sub  ejus  nomine 
circumferuntur,  inter  quae  et  unum  ab 
H.  Viguierio  editumf  quod  incipit: 
Audi  Israel^  duo  apud  M  i  g  n  e  XL,  967— 
992 :  ea  tamen  non  sunt  genuina.  Of.  F. 
Weihrich  das  Speculum  des  hl.  Au- 
gu8tinu8  und  seine  Hand^hrift  •  Ueber- 
lieferung,  Wien  1883.  Alteriua  tamen 
Bententiae  e8t  L.  D  e  1  i  8 1  e,  qui  genuini- 
tatem  tuetur  Speculi,  quod  incipit  Audi 
Israel  in  diss.  Le  plus  ancien  manuscrit 


moraliam  ez  s.  Scriptara,  qaod  incipit: 
iQais  ignorat'  etc  jazta  yersionem  ita- 
lam,  cai  in  codicibas  posterioribos  sab- 
stitata  fait  versio  valgata  (a.  428, 
MigneXXXrV,  887—1040).  —  Liber 
de  mendaeio  (c.  394  MigneXL,  487- 
5 1 8)»  obscaras  est  et  anfraotaosas  adeo, 
at  s.  doctor  illom  non  esse  decrererit 
et  jasserit,  qaodtamenfactam  non  est 
(Betr.  I,  27).  Idem  argamentam  re- 
tractavit  in  libro  contra  mendaeium  a. 
420  (ib.  517 — 548),  qui  apertior  est, 
in  qao  taetar,  mendacium  omni  in  casn 
esse  illicitam^).  —  De  continentia  (a. 
395,  Migne  p.  349 — 372)  et  de pa- 
tientia  (ante  a.  418  ib.  611 — 626); 
De  conjugali  bono  (c.  a.  401 ,  ib.  373 — 
386)  et  de  saneta  virginitate  (ib.  p. 
397 — 428),  atramqae  contra  Jovi- 
nianam  virginitatem  impugnantem, 
contra  qaem  jam  scripserat  s.  Hiero- 
nymas,  qai  naptias  nimis  depressisse 
dicebatur.  Hinc  »jactabatar  Joviniano 
responderi  non  potaisse  cam  laade,  sed 
cam  vitaperatione  nuptiaram  (Betr. 
1 1,  22)*.  Qaam  ob  rem  coepit  a  na- 
ptiaram  bono,  at  dein  eo  liberiaa  et 
secarias  commendaret  virginitatis  prae- 
stantiam.  —  De  bono  viduitatis  (c.  a. 
414,  ib.  431 — 450)  seu  epistola  ad 
Julianam  vidaam.  —  Liber  de  opere 
monaehorum  (c.  a.  400,  ib.  547 — 592) 
scil.  de  labore  manuam  contra  mona- 
chos  otio  nimiam  deditos.  —  Libellas 
utilis  de  catechizandibus  rtidibus  ad 
Deogratias  diaoonam  carthaginensem 
(o.  a.  400,  ib.  p.  309  —  348),  qaem 
inter  opascala  selecta  t.  VIII  Oeni- 
ponte  1869;  1895.  edidimns. 


du  Miroir  de  St.  Augustin  (Extr.  de  la 
Bibl.  de  TEcole  des  Ghartres),  Pariaiis 
1884.  —  Liber  autem  de  vita  chrigtiana  (ib. 
1031 — 1046)  errore8  sapit  pelafirianos  et 
est  forte  ipsius  Pelagii.  —  Liber  ex- 
hortationis  vulgo  de  eatutaribus  dncumen- 
tis  (ib,  1047—1078)  P  a  u  1  i  n  i  aquilejen- 
sis  est  et  inter  ejus  reperitur  opera 
(M  i  g  n  e  XCTX,  1 97  -  282). 

1)  Cf.  E.  R  6  c  6  j  a  k,  de  mendacio  qaid 
senserit  Augustinus,  Paris  1897. 


2^3 


Bermones  et  epbtolae. 


294 


1 58.  Ex  innnmeris,  qaos  babait  An* 
gostinus,  afrmonibua,  qaoram  plore^ 
ab  aaditoribns  calamo  faere  excepti, 
alios  ipse  literis  conisignavit,  editOTes 
maarini  363  exhibeHt  at  genainoS) 
32  at  dabios,  et  317  at  sapposititios : 
qaibas  accenseri  debent  sermones  76 
ad  fratres  in  eremo  Aogastino  prorsas 
indigni  Interim  qaam  plorimi  alii 
sermones  e  tenebris  erati  fdere  et 
sancto  nostro  adscripti  aDenis,  Fon- 
tani,  Fraja-Frangipane,  Mai, 
Nova  PP.  bibl.  1,  1—470,  Liverani, 
Marin,  Gaillaa,  qai  prae  primis 
nimia,  imo  temeraria^  facilitate  qaam 
plnrimos  s.  Aagastino  asserait  semio* 
nes  t.  130.  131  saae  collectionis  se- 
lectae  ss.  Ecclesiae  patram,  dein  seor- 
sim  in  op.  S.  Aitgustini  senmmea  in'- 
editi  Parisiis  1841  in  f.  Horam  tamen 
sermonam  postea  editcram  major  pars 
jadice  Bardenhewer§94n.l0certe 
non  est  genaina  vel  saltem  dabiak 
Migne  in  saom  Patrologiae  carsom 
praeter  sermones  ab  ed.  maarinis 
pnblicae  laci  datos  recepit  aermones 
JfXFaMich.  Denis  Viennae  1792, 
Fontani,  et  X  a  Fraja-Frangi- 
pane  Bbmae  1819  editos  (XLVI, 
813—1140;  XLVII,  1113—1156). 
Versantar  porro  s.  doctoris  sermones 
vel  in  illastrandis  textibas  s.  Scriptarae, 
vel  de  festis  et  sanctis  vel  de  diversis 
argamentis,  in  qaibas  cernitar  qaidem 
magna  eloqaentia,  sed  minor  ars  rhe- 
torica,  cam  ipsi  bonum  fideliam  spi- 
ritaale  prae  primis  cordi  fuerit^).  — 
Sermonibas  accenseri  possant  tracta- 
tos  in  Joannis  Ev.  et  epistolam,  enar- 
rationes  in  Psalmos  necnon  plara  opas- 
cala,  qaae  ex  sermonibas  prodierant. 
Eminet  aatem  s.  Aagastinas  inter  pa- 
tres  concionandi  praerogativa  qaam 
agnoverant  vel  ejas  adversarii.  Ita  a 
Secondino  manichaeo  in  ep.  ad  ipsum  n.  3 
(M  i  g  n  e  XLII,  574)  >  sammas  orator 


»)Cf.Fe88ler-Jungmann  §l74de 
sennonibu6  s.  Augustini  accurate  disse- 
rentero. 


et  deos  pene  totiaseloqaentiae  <  dicitar, 
et  tam^prosaamodestiaipse  s.praesal 
testatar  de  cat.  rad.  2, 3:  »Mihi  prope 
sempersermomeasdisplicet.  <  —Praeter 
sermones  dupersant  circa  217  episto^ 
lae  (Migne  t.  XXXIII),  qaamm  ali- 
quae  sunt  admodnm  prolixae,  tractatus 
verfe  iheologici  de  argumentis  gravis- 
simis,  lecta  dignissimae,  e  quibas  ela<- 
cet  magnanimitas  nostri  praesnlis,  ca- 
ritas  vere  patema,  imo  et  matema 
erga  familiares,  amicos,  collegas,  inde- 
fessa  de  Ecclesiae  bono  soUicitado.  Ali- 
qaot  post  ed.  maarinam  adhuc  reper- 
tae  fuere*). 

1 59.  A.  Eb ner  in  handschr.  Stadien 
fiber  das  Praeconiam  paschale  (Eirchen- 
ma8ik.Jahrb.f(Lrdas  J.  1893p.  73-83), 
celebre  >Exsaltet«  paschale  s.  Au- 
gustino  asserit.  Aliquot  s.  doctoris  opera 
peiderant,  plura,  nt  subinde  notavimas, 
sunt  dabia,  multa  ob  tanti  viri  celebri- 
tatem  ei  fuere  supposita,  quae  editores 
maariniin  copiosis  suis  a  ppendicibus 
ad  singnla  fere  voluminadiligenterre- 
censent  et  exhibent,  cujasmodi  sunt  ut 
aliqua  saltem,  praeter  ea,  quomm  jam 
fecimus  mentionem,  indicemus,  LL.  fTy- 
pomnesticon  (f.  M.  Mercatoris),  quae^ 
stionee  F.  et  N,  71  (dequibus  cf.  suprap. 
291);  liber  de  ecdesictUinie  dogmatibus 
(Migne  XLil,  1213-1222),  qui  est 
Gennadii  mass. ;  de  assumptione  b, 
Mariae  V.  CXL,  1 141-47),  quiforte  est 
Fulberti  caraot.  sec. XI.  (cf. supra p. 


•)  Bardenhewer  §  94  n.  11 :  Seine 
Beaeutung  fQr  die  ZeitgeDossen  tritt  am 
greifbarsten  in  seiner  Briefsammlung  zu 
Tage.  Er  scheint  die  ganze  Eirche,  wenig- 
stens  die  ganze  Eirche  Afrikas,  za  beherr- 
schen,  und  den  fortBchreitenden  Geist  der 
Zeit  selbst  zu  lenken.  Auchsolche,  welche 
ihm  ganz  ferne  stehen,  erlauben  sich  ihm 
ganze  BUndel  von  Fragen  und  Zweifeln 
auf  einmal  zuzusenden  (ep.  118,  t.  1)  . . . 
Man  erblickte  in  ihm,  wie  ein  gewisser 
Audax  erklilrt,  ein  Orakel  des  Gesetzes 
(oraculum  legia  ep.  260),  von  welchem 
man  alles  erfahren  kOnne.  Pars  epiatola- 
rum  prodiit  in  coU.  Corpus  script.  eccl. 
lat.  XXXIX,  1.2cur.  Goldbacher. 
10* 


295 


401 — 131.  8.  Augastinropera. 


2^6 


26  7) ;  liber  de  vita  eremetica  ad  -sororem 
(XXXII,  1451-1474),  quiaLucaHoU 
8 1  e  n  i  0  b.  Aelredo  rbievallensi  in  Anglia 
abbati  tribuitur ;  de  diligendo  Deo  (XL, 
845 — 863),  pius  quidem  libellus,  sed 
ex  Hugone  Victorino,  Anselmo  et 
Bernardo  ab  anonymo  compilatus; 
de  cogniUone  verae  vitae  (p.  1005 — 
1032)  in  forma  dialogi,  qui  videtur 
esse  Honorii  augustodunensis;  devita 
chrietiana  (p.  1031 — 1046),  qui  est 
Fastidii,  de  quo  inlra;  dereetUudine 
eatKolicae  converaationie  (1066-1089) 
Gompilatus  ez  sermonibus  s.  Oaesaris 
arelat.;  de  uniiate  Trinitatis,  qui  est 
Yigilii  tapsensis ;  de  salutaribue  docu- 
mentia  (cf.  supra  p.  292  a.) ;  (2«  XII abu" 
sionum  gradibus  (XL,  lu79-1089);  de 
conflictu  vUiorum  et  virtutum  (1091 — 
1109)  Ambrosii  Autperti  sec.  VIII; 
Liber  de  vera  et  fdlea  poenitentia,  qua 
scholaetheologisaepeutuntur(ib.l  113- 
1131);  de  vieitatione  infirmorum  U,  II; 
de  fide  ad  Pe  trum  (ib.  753—779), 
qui  est  s.  Fulgentii  etc  Ob  copiam 
autem  idearum  utilium,  quibus  ejus 
opera  abundant,  factum  est,  ut  plures 
ilia  ezcerperent  et  ezcerptis  nova  com- 
pilarent  opera^).  —  Opera  s.  dootoris 
saepe  coUecta  prodierunt  Omissis  an- 
tiquioribus  editionibus  ed.  praestans 
ea  est  ^)  quam  curarunt  patres  m  a  u  r  i  n  i 
(Th.  Blampin,  P.  Coustant  etc.) 
Parisiis  1679 — 1700  t.  1 1  iu  t,  cujus 
t.  1 — 4;  8 — 1 0  iterum  prodierunt  Pa- 
risiis  1688 — 1696;  saepins  recusa  ut 
Antverpiae  (Anstelodami)  1700-1703 
cum  t.  XIL,  qui  continet  appendicem 


»)  Plures  recenset  Fessler-Jung- 
maan  II  pag.  388  annot.  3. 

*)  Gf.  Schoenemann  de  variis  ed. 
bibl.  hist.  lit.  PP. lat.  II,  92—35(5  (M  i gne 
XLVII,  9  -197).  De  controversiis  occa- 
aione  edit.  maurinae  excitatis  cf.  E  u  k  u- 
la  Die  Mauriner  Ausg.  des  Augustinus 
aus  den  Sitzungsberichten  der  k.  Akad. 
der  W.  Wien  1890  CXXI,  Abh.  6 :  CXXII 
Abh.  8;  1892  CXXXVU  Abh.  5 ;  CXXXVIII 
Abh.  5;Rottmanner bibliographische 
Nachtrfige  zu  Ks.  Abhandl.,  ib.  1891 
CXXIV  Abh.  13;  Nomencl.  II»,  797  ss. 


anlpistinianam  in  f .  a  Pherepono 
(Joanne  le  Olerc);  Venetiis  1729 — 
36  t.  11;  1756—1769  t  18  in  4; 
Parisiis  1836—1839  t  11  in  8;  et 
curaMigne  1845RL.XXXII-XLVn; 
novam  ed.  cooperantibus  pluribus  viris 
eruditis  Weihrich,Zjcha,£noelI, 
Hoffmann,  Goldbacher  sub  aas* 
piciis  academiae  soientiarum  viennen* 
sis  ooepit  prodire  Viennae  in  coIL  Cor* 
pus  script.  eccl.  lat.  1887  ss.  Edita 
hactenus  sunt  Speculum  (t.XlI)  scripta 
pleraque  adversus  Manichaeos  (XXV, 
1. 2),  et  aliqua  contra  pelagianos  (XLII) 
aliqua  eiegetica  (XXVIII,  1 — 3);  Con-- 
feeeionee  (XXXni),  pars  epi^olarum^ 
(XXXIV,  1.2),  de  eivitate  Dei  (XL)  et 
aliquot  scripta  practici  argumenti(XLI)» 
Viennae  1902:  hinc  liquet  eam  editio- 
nem  lente  procedere,  nequeonmium  ex- 
spectationi  satisfacit.  S.  doctoris')  doo- 
trinam  quasi  in  corp  us  redegit  praeter 
Eugyppium,  de  quo  infra,  Laur» 
Alticozzi  msuA  Summaauguetinianar 
Bomae  1744 — 61  t.  6  in  4  cum  diss. 
accurata  de  pelagianismo ;  A.  Cupe- 
tioli  theologiam  moralem  et  eontem" 
plativam  s.  Augustini  alphabetice  di- 
gessit,  Venetiis  1737—1741  t  3inf. 
Vindicias  ejus  doctrinae  conscripaerunt 
Norisius  Vindiciae  Augustinanae 
(MigneXLVU,  571—883)  et  Mer- 
1  i  n  Veritable  clef  des  ouvrages  de  S.  A. 
contre  les  P^Iagiens  (ib.  883 — 1113) 
aliique  quam  plurimi. 


1)  Cf.  de  Augustino  praeter  auctorea 
jam  saepius  citatos,  Vita  s.  Augustini 
auctore  r  o  s  s  i  d  i  o  (cf.  supra  271  a.)  et  ex 
ejus  opp.  collecta  ab  ed.  m  a  u  r  i  n  i  s  ed. 
paris.  t.  XI ;  apud  Mi g n e  XXXII,  65 — 
383;  seorsim  Bruxellis  1886.  1892  t.  2; 
Tillemont  M^moires  t  XIII;  Cuper 
etStilting  commentarius  de  s.  Au- 
gustino  in  Actis  SS.  d.  28.  August  Vl^ 
213—460;  Poujoulat  Histoire  de  s. 
Augustin  Parisiis  1 843 1 3  in  8. 1886  ed.  7; 
Wolfsgruber,  Augustinus,  Paderbom 
1892  in  8;  Ph.  Hergenr  Other  KL.  I, 
1669— 1678;  Baumgartner  IV,  100— 
108;  Nirschl  II  §  177  88.;  EhrhardU 
§27;PotthaBtp.  1186  8. 


297 


Pontifioe6  roin.  Anaata^iuiy  InnocexitinB,  Zonmus. 


298 


160.  Ex  romanis  pontificibus 
omnes  hnjaa  periodi  merent  nominari, 
qoia  praedaris  editis  literisprotaenda 
fide  catliolica  stetenint  S.  Anaata^ 
sii  I  (398  t  4.Dec.4ni),  qaem  mar- 
tyrologiam  romanamYOGat»riram 
ditisaimae  paapertatis  et  apostolicae 
Bollicitadinis^,  sapersant  tres  tantam 
^istolae^),  occasione  controveraiaram 
de  Origenis  doctrina,  qasm  sane  non 
probavit,  qaaram  doas  habes  sdl.  ad 
Joannem  hierosol.  et  Simpliciaaam  ep. 
medioL  Migne  P.  L.  XX,  65 — 76; 
fragmenta  tertiae  ad  Yeneriam  ep,  me* 
diolanensem  reperit  ediditqae  CLBae* 
lens  in  Bibliophile  Belge  1871 
p.  123 — 129,  dein  Nolte  Eatholik 
1872.1, 123— 129  etJ.vandeGheyn 
Berne  d'hist.  et  de  litt^.  relig.  1899 
IVy  1 — 12.  Erat  amidtia  janctosPaa- 
lino  Nolano  etHieronymo,  qaiep.  127 
al.  16  ad  Princ.  n.  10  de  ed  scripsit: 
Hanc  »diu  Boma  habere  non  mernit, 
ne  orbis  capat  sab  tali  episcopo  tron- 
caretar.  Imo  idcirco  raptas  atque 
translatas  est,  ne  semel  latam  senten- 
tiam  precibas  sxds  flectere  conaretnn  ^ 
nam  brevi  post  ejas  mortem  Boma  a 
€k>this  capta  et  direpta  fait. 

161.  Statim  post  Anastasii  obitnm 
in  ejos  locam  ananimi  episeoporam, 
deri  populique  consensa  suffectus  est 
Innocentiasvir  insignis  prudentiae 
etsanctitatis21.Dec4ul:  »Tamgrae- 
coram  qaam  latinomm  elogiis  jure  is 
papa  exomatas  fait.  Hanc  primam 
perseqai  Novatianos  coepisse  ac  mol- 
tas  eis  ecclesias  ademisse  Socrates  Y II, 
9  aactor  est.  Singalarem  autem  glo- 
riam  adeptas  est  constanti  Jo.  Chry- 
sostomi  defensione.  Hano deinde an- 
tiochenae  aliaramqae  orientaliam  eccle- 
siaram  reconciliatione  et  pace  non  me- 
diocriter  aaxit;  ac  ppstremosolemniPe- 


lagianonun  damnatione  oamalayit^).^ 
Obiit  12.  Mart.  417.  Ex  ejus  epistolis 
sapersant  38,  in  qaibas  splendidam 
absolatumqae  romaai  pontificis  intaeri 
Kcet  exemplam.  Gonsoias  enim  potes- 
taUs  divinitas  sibi  traditae  atqae  ma- 
neris  eoncreditisollicitadinem  gerit 
omniam  ecclesiarnm,  oaram  saam  im- 
pendit  Orienti  et  Occidenti,  gravissima 
fidei  moramqae  ordinat  negotia,  disci-» 
plinae  ecclesiasticae  sancit  decreta.  Pa- 
teme  hortator,  aathentice  docet,  oam 
potestate  argait  et  corripit  vel  episco- 
pos,  pastores  sede  palsos  solatar  atqafe 
taetar,  dabios  natantesqne  confirmat 
memor  semper  illias  se  esse  saccesso- 
rem,  »in  quo  aniTersalis  Ecclesiae  poi* 
sitom  esse  legimas  fondamentam  (B  o- 
nifatias  I  ep.  5  n.  l).*  Hinc  potio- 
rea  saltem  ejasdem  ^^ittolas  edidimas 
inter  opascala  selecta  Oeniponte  1872. 
XVn,  243—82;  XVHI,  1—110. 

162.  Innocentio  L  mox  soffectas  est 
Zosimas  natione  Graecos.  Astatia 
Coelestii  et  Pelagii  simalatione  decep- 
tas  indalgentias  initio  cam  eis  agen- 
dam  eensoit:  qaa  tamen  comperia  at- 
qae  iteratis  africanoram  praesalam 
precibas  etlacalenta  caasae  expositione 
haeresim  pelagianam  damna^it,  imo 
teste Prospero  adv. Gollatorem c.  2 1 . 
n.  68  »ad  impioram  detruncationem 
gladio  Petri  dexteras  omniam  armarit 
antistitam,^  missa  sciL  adomnesepis- 
copos  epistola,  quae  Traetoria  dicitar, 
et  qaae  per  totam  orbem  sabscriptio- 
nibas  sanctoram  patram  est  roborata : 
qai  vero  subscriptionem  detrectarant, 
sede  saasantprivati:  »ex  qaibus  plu- 
rimi,testeM.  Mercatore,  resipiscen- 


*)  Cf.  de  ejtis  ep.  deperditis  accarate 
disaerentem  Coastant  Epist.  rom.  pont. 
PariBiis  1721  pag.  729—38;  cf.  etiam 
Bardenhewer  §  92  n.  4. 


*)  CoustantiuB  op.  cit.  p.  737-932,<iai  ejaa 
exhibet  epistolas  et  de  perditis  accnrate 
disserit.  Cf.  ed.  S  c  h  o  e  n  e  m  a  n  n  Goet- 
tingae  1796  I,  495—661;  Mansi  coU. 
oonc.  in,  1028—1140  cum  multis  accee- 
sionibus ;  M  i  g  n  e  XX  463—639 ;  T  i  11  e- 
mont  X,  627-666  et  827-35;  FeBsler- 
Jungmann  §l78;Nir8chlIII§20688. 
de  Innocentio  et  ejus  Bucces&oribus ; 
B  r  i  8  c  h  a  r  KL.  VL  718--722. 


299 


401-t431,  Boni&tiuB  L,  Maoarius  Magnes, 


300 


te9  et  a  praedicto  errore  oorreoti  re- 
gressi  sant  sapplices  ad  sedem  apoato- 
licam  et  snscepti  soas  sedes  recepe* 
nmt:«  onde  a  nonnemine  protestani- 
tium  dictos  est  >  Hildebrandas  praecox.  * 
Sapersont  ejas  epistolae  XIY,  magnam 
spirantes  aactoritatem,  primataa  testes. 
Dolendam  qaod  perierit  celebris  illa 
ep.  Traotoria,  si  paaca  excipias  frag- 
menta.  Illas  exhibent  Coastantias 
pag.  933  8S.;  Migne  ZX,  639-711 ; 
qaae  ad  Pelagianoram  c«asam  spectant 
inter  opascala  selecta  XVIII,  110 — 
147.    Obiit  26.  Dec.  418. 

163.  Exseqaiis  Zosimi  persolatis 
28.  Dec.  electas  est  Bonifatiaa  I 
vetas  presbyter  non  sine  contradictione 
factionis  cajasdam,  qaae  Ealaliam  ar- 
chidiaconam  sibi  elegit.  Confirmata 
Bonifatii  electione  Honorii  imp.  res- 
cripto,  praedecessoram  vestigia  pre- 
mens  sedis  apostolicae  jarafortiterest 
tatatas  (t  4.  Sept.  422).  Beliqaae  sant 
novem  ejusdem  epistolae,  qaas  cf.  apad 
OoaStantiam  1007  ss.;  Migne 
XX, 749-792;  Schoenemann  Goet- 
tingen  1796,  711—748,  745—843; 
earam  qainqae  dedimas  inter  opascala 
XVIII,  147 — 70,  testes  insignes  ro- 
mani  primatas.  Ab  Honorio  imp.  im- 
petravit,  at  episcopi,  qai  damnationi 
Felagii  et  Coelestii  (probabiliter  Trac- 
toriae  praedecessoris  sai)  non  sab- 
scriberent,  in  exsiliam  pellerentar. 
Ipso  hortante  s.  Aagastinas  scripsit 
de  nuptiis  et  concupiseentiis  1.  II.  et  con- 
tra  daas  ep.  pelagianoram  11.  4,  qaos 
s.  doctor  ipsi  dedicavit^). 

164.  Apologeta  religionis  christia- 
nae  adversas  philosophum  gentilem, 
qai  arma  saa  desampserat  ex  opere 
polemico  Porphyrii  (t  304)  adver- 
sus  Christianos  fuit  Macarius  cog- 
nomento   Magnes,   auctor   alioquin 


*)  Cf.  KL.  2',  1031 ;  et  de  horum  ponti- 
ficum  epi&tolis  Jaffe  Regesta  Tont. 
rom.  I*,  44—55. 


satis  ignotas,  camneqaeconstetqaod- 
nam  ex  his  daobas  nominibas  sit 
propriam,  qaodnam  appositam,  et  si 
ratione  loci  dicatar  Magnesias,  nam 
Magnesiae  significetar  Gariae  an  Lj- 
diae^).  Neqae  oonvenit  inter  eraditos, 
qaando  fioruerit.  Joxta  Blondel,  qai 
operam  ejas  caFaviteditionemfScripsit 
ineante  secalo  IV.,  jaxta  Fessler* 
J  a  n  gm  a  n  n  altero  secali  IV.  dimidio 
sab  Jaliano  apostata,  joxta  Barden- 
hewer  nonnisi  ineante  sec.  V.  Com- 
posait  in  fbrma.  dispatationis  cam  phi-^ 
losopho  graeco  .gentili  Movoysv^  f^ 
airoxpttixo^  icpo^  "^EXXijvac  sea  dialo^ 
gum  11.  V  constantem  c.  a.  410,  inqao 
solvit  exceptiones  ex  s.  Scriptaris  de- 
ri vatas,  matuatas  ex  opere  P  o  r  p  h  y- 
rii  neoplatonici  adversas  Christia- 
nos.  Operis  mentio  facta  est  in  conc 
nicaeno  II.  contra  iconoclastas,  qai  abasi 
erant  ejas  verbis:;  dein  ita  in  oblivio- 
nem  transiit,  at  demom  Fr.  Turria- 
nas  S.  J.  illad  repererit  in  cod.  Vene- 
tiis,  et  qaaedam  excerpta  inde  publica- 
verit;  iteram  illud  Blondel  Athenis 
reperit  a.  1 876»  sed  non  integram,  de- 
sant  enim  1.  l.  excepto  c.  6  (de  hae- 
morrhoissa)  et  L  5.  Prodiit  ejas  ed. 
posthuma  cara  amici  P.  Foucart 
inscripta  Mac.  Magn.  'Aicoxptnx6<  ^ 
MovoTsv^c.  M.  M.  quae  supersnnt, 
Parisiis  1 876  in  4.  Qaaedam  fragmenta 
exegetica  in  Oenesim  exhibent  Pitra 
Analectasacraetclassica,  Parisiis  1888 
p.  1  p.  31  —  37;  Migne  P.  G.  X, 
1389 — 1406;  Dachesne  op.  cit. 
p.  39  ss.;  quibas  qaaedam  additamenta 
adjecit  Sauer  inop.  Ehses  Festschr. 
zam  elfhandertj&hrigen  Jabilftam  des 
deatschen  Campo  Santo  in  Bom,  Frei- 
burg  im  B.  1897  p.  291—96. 


^)  Cf.  D  u  c  h  e  B  n  e  de  Macario  Magnete 
et  Bcriptis  ejug,  Parisiis  1877 ;  F  e  s  s  1  e  r- 
Jungmann§  99;  Nirschl  II,  §  109; 
LumperinMigneP.  L.  V,  343—350; 
Fabriciua.Harleas  VII,  296—98; 
Crusius  in  duabus  diss  de  eo  Goettin- 
gen  1737  et  1745. 


301 


NieetM. 


302 


165.  »Nicea8  (Nioetas,  Nicetud, 
Niceiias,  Nicaeas  etc.)  Bomatianae  (Be- 
mesianae  in  Dacia)  ciyitatis  episoopas 
composoit  simplici  et  nitido  senaone 
sez  competentibos  ad  baptismam  in- 
struetUmis  libellos,  in  qaibns  primas 
continet,  qnaliter  se  debeant  agere 
competentes,  qoi  ad  baptismi  gratiam 
capinnt  pervenire  (cajas  sapersant 
qoataor  fragmenta),  secandas  de  gen^ 
Hlitatis  errorQms,  in  qao  indicat  sao 
pene  tempore  Melgidiam  qaendam 
patrem  familias  ob  liberalitatem,  et 
Gadariam  rasticam  ob  fortitadinemab 
ethnicis  inter  deos  relatnm  (cajas 
anamexstatfragmentnm) ;  tertiasliber 
de  fide  anicae  majestatis  (qao  forte  con* 
tinentar  dao  tr.  qai  adbac  sapersont: 
de  ratione  fidei,  et  de  Spiritue  e.  po- 
tentia);  qnartas  adversua  geneihUolo^ 
giam  (cojas  nihil  saperest) ;  qaintas 
de  symbclo  (qai  1.  palcher  adhao  saper- 
tist  editas  a  card.  Borgia,  Fatavii 
1799,  Migne  LII,  865 — 874;  et  acca- 
rate  a  Caspari  kirchenhistorische 
Anekdota,  Christiania  1883. 1,  341  — 
360) ;  seztns  de  agni  paschalis  victima 
(qoi  periit).  Dedit  et  ad  lapsam  vir^ 
ginem  libellam,  omnibas  labentibas 
emendationis  incentivam  ^) :  *  qaem 
plores  patarant  esse  1.  de  lapsu  mrginis 
eonseeratae  Ambrosio  passim  triba- 
tom,  sed  Morin  cenbet  eam  esse  epi" 
stolam  ad  lapsam  virginem  a  se  reper- 
tam  et  editam.  Cf.  Beyae  B^nedictine 
1897  p.  197 — 202.  Sed  jam  est  con- 
troversia^),  nam  revera  haec  opuscala 
sint  hcgas  Nicetae,  qai  foit  etiam 
amicas  s.  Paalini  Nolani,  an  potias 
Nicetae  ep.  aqailejensis  (t485),vel 
nescio   cajas   Nicetae   galli.    Prior 


1)  Ita  Gennadius  de  viris  ill.  c.  22. 

^)  De  qua  cf.  FesBler-Junffmann 
$  221 ;  C  z  a  p  1  a  in  comment  ad  Gennadii 
c  22,  qui  copioBam  de  ea  Uteraturam  ex- 
hibet;Bardenhewer  §90n.l2etKL. 
IX,  263—266 ;  H  il  m  p  e  1  Nicetas  B.  von 
Bemesiana,  Erlangen  1895;  sed  cf.  et 
KattenbuschTheol.  Lit.  1896 u.  297- 
303,  qui  in  nonnuUis  ab  iis,  quae  de  Ni- 
ceta  diximus,  dissentit. 


sententia  yidetar  praeforenda.  Hisce 
opascalis  addi  debet  tractatas  elegans 
(a  Mai  repertas  et  editas)  de  diversis 
dppdlationihus  D.  N.  J.  Ohristo  con- 
venientibas.  »Doctrina  Nicetaeparaet 
integra est, ita  Fessler-Jnngmann 
§221,  stilas  simplez  et  nitidas,  dictio 
brevis  simaletperspicaa.^  Prodierant 
haecopascaladiligenticnra  can.Brai- 
dat  Utini  1810  in  4;  et  Card.  Mai, 
Bomae  1827  in  4.,  reonsa  in.ejas  col- 
lect.  noya  Script  yet.  Yli  p.  1  pag. 
314—40  et  in  Migne  P.  L.  t.  LU, 
847 — 76  (cnm  diss.  P.  Braida  ib. 
875 — 1155).  Morin  ipsi  etiam  asse- 
rere  nititar^)  de  vigUiis  servorum  Dei, 
et  de  psalmodiaei  bono  (in  Bevne  Ben^d. 
1897.  XIV,  385 — 397,  abi  libellas  hic 
primam  integer  comparet)  alioqain  sab 
Nicetii  trevirensis  nomine  valgatos 
(Migne  LXVIII,  365—376);  hym- 
nam  Te  Deum  ^wdamtM  diss.  ib.  1894 
p.  49 — 7  7  et  337 — 345.  et  celebrem 
tr.  de  aacramentis  sab  s.  Ambrosii 
nomine  valgatam,  inter  nostra  opusc. 
sel.  ss.  PP.  XVXVII,  4—85;  Migne 
XVI,  417—465. 

Insacris  literis  interpretandis 
praeter  patres  gravissimos,  qaos  jam 
laadavimas,  s.  Jo.  Chrysostomam, 
Hieronymam^Aagustinam  ver- 
sati   praeterea   sunt'):    Theodoras 


')  Cf.  etiam  A.  £.  B u rn  An  Introduc- 
tion  to  the  Creeds  and  to  the  „Te  Deum**, 
London  1899;  Wordsworth  art  Te 
Deum  inJ.  Julian  Dictionary  of  Hym- 
nology,  London  1892  p.  1119—1134. 

^)  Mentio  hic  fieri  posset  T  y  c  h  o  n  i  i 
(Tichonii),  qui  natione  fuit  Afer,  acri 
ingenio  et  uberi  eloquio  (ita  A  u  g  u  s  t  i- 
nu8  contra  ep.  Parmeniani  I,  1),  dona- 
tista  quidem,  sed  factionis  magis  mode- 
ratae  (f  o.  400).  «Contra  Donatistas,  in- 
quit  8.  Au^nstinus  de  doctr.  christ. 
III,  30,  invictisBime  scripsit,  cum  fuerit. 
Donatiata :  et  illic  invenitiir  absurdissimi 
cordis,  ubi  eos  non  omni  ex  parte  relin- 
quere  voluit.**  Hic  specimen  dedit  her- 
meneuticae  in  libro  de  septem  regutis  ad 
investigendam  et  inveniendam  (saltem 
ex  parte)    intelligentiam  Scripturarum 


303 


401--431.  Interpretet  b.  Scripturae. 


304 


MopsaeBtenaa,  qai  soa  aetate  maltnm 
inclarait  atqae  iniiameroram  fait  aac- 
tor  operam:  sed  nominis  celebritaH 
maxime  post  ejas  mortem  fdit  obsca- 
rata.  Filias  erat  divitam  nobiliamqae 
parentam  n.  c.  350  Antiochiae.  Literis 
hamanioribas  operam  dedit  sab  celebri 
Libanio  rhetore  cam  Joanne,  qaipost- 
modam  dictas  est  Chrjsostomas, 
ci:ga8  hortationibas  et  ezemplo  indao- 
tas  est,  at  se  Deo  consecraret,  et  cam 
in  proposito  natasset,  ad  pristinam  vi- 
yendi  formam  asceticam  rediret.  Pres- 
byter  ordinatos  jcst  a.  383  et  deo^n- 
niam  transegit  Antiochiae  in  regendis 
scholis,  impagnandis  haereticis  et  oa- 
randa  animarum  salate.  In  Mopsaestiae, 
Ciliciae  orbis,  electos  est  episcopam 
c.  a.  392.   Panim  quidem  scimas   de 


(Migne  P.  L.  XVHI,  15-66),  quaemagno 
usui  fderunt  in  scholis  subsequentium 
aetatum.  Eas  a.  Augustinusde doctr. 
chriBt.  III,  30—37  iUustrat  debitii  prae- 
Bcriptis  cautelis.  nExposuit  et  Apocalyp- 
9{n  Joannis  ez  integro,  nihil  in  ea  carnale, 
•ed  totum  intellegens  spirituale.  In  qua 
ezpositione  dizit  angelicam  stationem 
corpuB  6886.  Mille  quoqae  annorum  regni 
in  terra  juatorum  post  resurrectionem 
futuri  suspicionem  tulit ;  neque  duas  in 
oarne  mortuorum  resurrectiones  futuras, 
unam  justorum  et  alteram  injustorum, 
sed  unam  et  insemel  omnium,  m  qua  re- 
surgent  etiam  abortiyi,  deformati,  ne 
quid  humani  generis  deformatum  et  ani- 
matum  substantia  intereat,  ostendit  etc.** 
Ita  G  e  n  n  a  d  i  u  8  c.  18.  Hic  commenta- 
riuB,  quo  usus  est  s.  Hieronjmus, 
periit,  sed  fere  reconstrui  posset  ez  com- 
mentariiB  posteriorum  scriptorum,  qui  ez 
illo  Bua  irriearunt  commentaria,  ut  P  r  i- 
masius,  Beda,  auctor  19  hom.  in 
Apocalypsim  inter  opera  spuria  s.  A  u- 
guiiini  (Migne  XXXV,  2417—2452), 
SeatusdeLibanaetc.  Cf.  Hausleiter 
die  Kommentare  des  Viotorinus,  Ticho- 
nius  und  Hieronjmus  zur  Apokalypse, 
in  ZeitBchr.  ftlr  kirchl.  WisBenachaft  und 
kirchl.  Leben  1886.  XII,  239  -257 :  Hahn 
TyohoniuBBtudien.  Ein  Beitrag  z.  Kirchen- 
und  Dogmengesch.  des  4.  Jahrh.  in  B  o  n- 
wetscn  Studien  zur  Gesch.  der  Tlieol. 
und  Kirche  VI.  Heft  2.  Regularum  edi- 
tionem  accuratam  dedit  F.  C.  Burkitt 
The  Book  of  Rules  of  Tyconius,  Cam- 
bridge  1894.  Cf.  Kihn  KL.  XII,  153-156. 


ejas  gestis  episoopalibas,  sed  satis  oon- 
stare  yidetar,  eam  non  faisse  segnem 
in  obeando  manereepiscopali.  Obiit  in 
pace  Ecclesiae  428. 

167.  Jayenis  20  a.  concinnaYit  pro» 
lixam  tn  Etalmos  commentariam, 
cajas  sapersant  fragmenta  graeca 
(Migne  LXVI,  647— 696)etepitome 
sjriaca^).  Hic  tamen  maltoram  in* 
carrit  ofiensionem:  qaare  poftteriori 
aetate  nonnoUa  retractavit  In  aniver- 
sam  s.  Scriptaram  videtar  reliqaisse 
commentaria  et  revera  in  qaam  plori- 
mos  libros,  N.  T.  praesertim,  saper- 
sant  fragmenta,  at  ez  commentario  in 
Oenesim,  quem  merito  Photius  cod. 
38  (Migne  CIII,  69  s.)  carpit,  inJob, 
de  qao  I.  alioqain  non  bene  sentit,  tn 
Matthaeum,  Lueam  etc  (Migne 
LXVni,  633 — 968).  Integer  saperest 
commentarins  in  prophelas  minores 
(graece  Migne  ib.  105 — 632)»  inEh. 
8.  Joannis  (syriace,  ed.  Chabot  Parisiis 
1897),  in  ep.  minores  8.  Pauli  (lO), 
sed  nonnisi  in  Tersione  latina  sec. 
tamen  jam  VL,  qoam  edidit  H.  B. 
Swete:  Theodori  ep.  mopsaesteni  t»i 
epieUjlae  6.  Pauli  commentarii.  The 
latin  version  with  the  greck  fragments, 
Cambridge  1880 — 1882  t.  2.  Hlam 
jam  ediderat  lacanosam  Pitra  in 
Spicil.  solesm.  I,  49 — 159  sabnomine 
Hilarii  pictaviensis.  Nimis  liberaa 
seqaitar  opiniones^),  plares  11.  V.  T.  et 


i^Baethgen  nititur  (Ztschr.  fHr  alt- 
test.  WiBBensch.  1886,  2)  ez  Corderii 
expositione  PP.  graecorum  in  PsalmoB 
fragmenta,  quae  ad  eum  spectant,  col- 
ligere. 

>)Kihn  KL.  IP,  1520:  Seine  Aub- 
legung  war  in  vielen  FUIen  einseitig  und 
in  ihren  ConsequenzeD  rerhftngnisBVoIl. 
Bei  der  Darleguog  des  hiatoriBchen  Wort- 
Binnes  Iftugnete  er  oftmals  die  direkte  Be- 
ziehungmessianischer  WeisBagungen  auf 
ChriBtuB  und  Bcin  Beich  und  erklfirte  sie 
auBBchliesBlich  TonffeschichtlichenEreig- 
nissen  nnd  PerBOnuchkeiten  des  A.  T. 
oder  ffab  nur  die  indirekte  Beziehung  auf 
den  N.  Bund  und  das  Himmelreich  sn, 
indem  ersie  im  typiBchen  Sinne  erklftrte. 


305 


TheodoruB  Mopsuestentis. 


306 


pleroaque  deaterocanonicos  N.  T.  a  ca- 
none  ezcladiti  sensai  grammaticali  et 
literali  nimia  inhaeret,  spreta  intelli- 
gentia  altiori,  plora  rejicit  yaticinia 
measiana  et  audacios  a  patram  ezpla- 
natione  reoedit.  Hinc  scripsit  etiam 
opas  grande  tomoram  V  advenua  alle- 
^arutiaa,  qaod  fdrte  est  illud,  cajas 
meminit  Facandas  herminianensis 
ferVidas  ejus  apologeta  (M  i  g  n  e  LXVII, 
602):  ^Liber  de  aUegaria  et  hietaria, 
qaem  contra  Ohgenem  scripsit.^  Plu- 
rima  quoqae  reliqait  opera  dogma- 
t  i  c  a ,  qaoram  aliqaot  fragmenta  habes 
in  Migne  P.  G-  LXVI,  969 — 1020. 
Inter  haec  »deincarnationeDomini,  ut 
scribit  Gennadias  de  vir.  ill.  c.  12, 
U.  1 5  ad  qoindecim  milia  versas  con- 
ttnentes,  in  qaibas  ratione  purissima 
et  testimoniis  Scripturarum  ostendit, 
B.  Jesum  sicut  plenitudinem  deitatis, 
ita  plenitudinem  humanitatis  habuisse. 
Docet  et  hominem  duabus  tantum  sub- 
stantiis  constare,  id  est,  anima  et  cor- 
pore,  sensumque  et  spiritum  non  alte- 
ram  substantiam,  sed  officia  esse  ani- 
mae  ingenita,  qnibus  inspirat,  quibus 
rationabilis  est,  quibus  sensibile  facit 
corpus.  Quartum  decimum  autem  hu- 
jus  operis  1.  propria  de  increata  et  sola 
incorporea  dominaque  omninm  s.  Tri- 
nitatis  natura  et  de  creaturarum  ra- 
tione  disserens  pio  sensu  cam  auctori- 


ja  maDchmal  gieng  er  noch  weiter,  und 
ft^Bgte  ae  nur  per  accommodationem 
messianisch,  indem  er  sie  aU  WeisBagun- 
gen  ex  erentu  deutete.  lu  seinen  aus 
5  Bdn.  bestehenden  Psalmencommentar 
bezog  er  nur  4  Paalmen  (2. 8. 45. 1 1 0  LXX) 
direct  und  im  LiteralBian  auf  ChriBtus, 
die  anderen  erklftrte  er  judaice  . . .  Von 
den  historischen  Verhftltaiasen  unter 
Dayid,  Ezechias,  Zorobabel  und  den 
Machabaern.  In  altero  vero  op.  Th.v.M. 
(cf.  infra  p.  306  a.)  beae  notat  p.  124: 
Th.  iit  yielfach  ala  RationaliBt  in  Com- 
mentarien  der  bibliBohen  Bilcher  bezeich- 
net  worden.  Seine  Erkl&rung  ist  wohl 
tlberall  rationell ;  aber  Rationaliat  ist  er 
keineswegB  im  modernen  Sinne  des 
Wortes.  In  aUen  seinen  Schrifben  begeg- 
net  er  uns  als  Verfechter  der  positiyen 
gOttlichen  Offenoarung  etc. 


tate  ss.  Scripturarum  eiplicuit.  Quin- 
todecimo  vero  volumine  totum  operis 
sui  corpus  citatis  etiam  patrum  tradi- 
tionibus  confirmayit  et  communivit^).^ 
Sed  non  obstante  tanto  elogio  circa  in- 
oamationis  mysterium  errayit,  Nestorii 
egit  praecursorem,  duplici  in  Christo 
admiasa  persona,  ert  statuens  Christum 
hominem  a  concupiscentiis  carnis  fuisse 
molestatum,  a  malis  paulatim  se  se- 
parasse,  ez  profectu  operum  fuisse  me- 
lioratum,  adoptionem  promeruisse,  non 
esse  Deum :  hinc  Mariam  esse  Dei  geni- 
tricem  prae  conoione  aperte  negavitr  ct 
nonnisi  ob  ortas  inter  fideles  scandala 
et  turbas,  assertionem  revocayit.  Ne- 
gavit  et  peccatum  originale  praesertim 
in  IL  V  npb^  xob^  XsYovtag  cpoasi,  xal 
oh  TV(i>|ii()  TTtaistv  to6<  avd-fxonooc  con- 
tra  asserentes  homines  peccare  natura, 
non  voluntate,  cujus  op.  mentionem 
facit  Photius  cod.CLXXVlI(Migne 
P.  G.  Cin,  5 1 3  ss.).  In  aliis  etiam  in 
Pelagianorum  errores  inoidit,  quocirca 
horum  coryphaeus  Julianus  eclanensis 
eum  adiit,  ut  in  errore  tuendo  ab  eo 
instrueretur  et  confirmaretur.  Cum 
Nestoriani  ejus  scriptis  maxime  et 
auctoritate  abuterentur,  coacta  fuit 
synodus  oeoumenica  V,  quae  plnres 
eiusdem  errores  et  scripta  solemniter 
gravissimisque  yerbis  iterato  damna- 
yit^).    Ita   ex.  gr.   can.    12  legimus, 


>)  AlteriuB  magni  operis  meminit  P  h  o- 
t  i  u  8  cod.  4  (M  i  g  n  6  Clil,  52)  ,pro  Ba- 
silio  adversus  Eunomium  11.  XXV.  fist  illi 
phrasis  non  usquequaque  perspicua; 
senBibuB  tamen  et  argumentis  nimium 
quantum  densus,  s.  Scripturae  testimo- 
niis  egregie  abundat.  Ad  yerbum  fere 
Eunomii  rationes  refellit,  imperitum  eum 
yalde  externarum  disciplinarum  multo- 
que  magis  nostrae  theologiae  pluribus 
Ofltendens.''  Scripsit  praeterea  contra 
Apollintrem,  contra  magiam  etc. 

>)  Cf.  E  i  h  n  Theodor  y.  MopsuOBtia  und 
JuniliuB  AfrikanuB  als  £xe^eten,  Frei- 
burg  1880 ;  theol.  Qtlschr.  THbingen  1880 
p.  531  8B.:KL.  11«,  1515— 22;Barden- 
h e  w er  §  73,  Fr.  A.  S p  e c h  t  der  exeget. 
Standpunkt  des  TheodorB  y.  M.  nnd 
Theodoret  yon  Eyros  in  der  AuBlegung 
meBfiianiBcher  Weissagung  auB  ihren  Com  - 


307 


401—403.  Interpretes  s.  Scriptarae.  Polychronias, 


308 


poBtquam  plnres  ejusdem  errores  re- 
censuit:  ^Si  quis  igitur  defendit  prae* 
dictum  impiissimum  Theodorum  vel 
inspiaejusscripta,  in  quibus  tamprae- 
dictas  quam  et  alias  innumerabiles 
blasphemias  evomuit  adversus  magnum 
Deum  et  Salvatorem  N.  J.  G.  et  non 
anathematizateum  velimpia  ejns  con- 
script-a  et  omnes  qui  susoeperint  aut 
defendunt  eum  etc.  . .  .  talis  anathema 
sit^  Scripta,  quae  supersunt  oollectu 
habentur  Migne  P.  G.  t.  LXVI,  9— 
1020 ;  plnra  a^jecit  ex  fontibus  syris 
Fr.  B  a  Q  t  h  g  e  n  in  Zeitschr.  fiir  die  alt- 
testamentl.  Wissensch.  1885  V,  53 — 
101;  1886  VI,  261—88;  1887.  VII, 
1 — 60.  —  Prologum  commentarii  in 
Actus  apostolorum,  qui  Theodori  esse 
coDJicitur»  edidit  graece  ,E.  v.  Dob- 
schtitz  in  The  American  Joumal  of 
Theology  1898. 11,  353—387.  Penes 
Nestorianos  Orientis  magna  est  in 
auctoritate,  qui  eum  sub  nomine  ,ex  e^ 
getae'  per  excellentiam  citare  solent, 
et  sub  anathemate  vetarunt,  ne  quis  ab 
ejus  discederet  interpretatione. 

166.  Theodori  frater  »Polychro- 
nius  apamensem  ecclesiam  egi*egie 
administraTit ,  emendatissimae  vitae 
splendorem  cum  sermoni?  gratia  ac 
Tenustate  conjungens. ^  ItaTheodo- 
retus  H.  E.  V,  40:  nihil  praeterea 
de  ejus  vitae  fatis  ad  nos  pervenit.  Vi- 
xisse  yidetur  saltem  ad  a.  428.  Et  ipse 
commentariis  s.  illustravit  Scripturam, 
quorum  tantum  ad  nos  pervenerunt 
fragmenta^),  sci],inDanielem  excerpta 


mentaren  zu  den  kl.  Propheten  darge- 
stellt,  M&nchen  1871  ;Feesler>Junp- 
m a n n  §  185  etJungmannin  diss.  in 
hist.  t  II  diss.  11:  Fritache  de  Theo- 
dori  Mops.  vita  et  scriptis,  Halae  1836, 
etiam  in  Migne  P.  G.  LXVI,  9-78. 

*)  Insoweit  diese  BrachBtQoke  ein  Ur- 
theilgestatten,  zfthltPolychroniasza  den 
gr58Rten  Exegeten,  weiche  Antiochien 
und  das  griechische  Alterthum  tlber- 
haupt  hervorgebracht  hat,  wenn^leich 
sich  auch  durch  seine  Erkl&rung  eine  an 
Theodor  lebhaft  erinnernde  rationalisi- 


e  catenis  ss.  patrum  a  Mai  in  coU; 
nova  script.  vet.  I.  p.ll,  i — 27  editis; 
scholia  in  Ezechidem  edita  a  Mai  in 
bibl.  nova  PP.  VII,  2.  p.  72 — 127, 
utraque  apud  Migne  P.  G.  CLXII, 
607  8S.  Scholia  in  Joh  apud  P.  Ju- 
nium  in  catena  patrum  graeconun  in 
b.  Job,  Londini  1637.  Alia,  quae  snb 
ejus  circumfemntur  nomine  snnt  vel 
supposita  vel  alterius  Polychronii. 

167.  Praetermissis  Geponio  epi- 
scopo  hispano  (fl.  sec.  V.),  qui  de- 
scripsit  OeMsin  sive  Hexameron  car- 
mine  hexametro  atque  in  eo  fabulam 
PhaStontis  ad  satanam  de  coelo  detru- 
sum.refert  (cnjus  saltem  versus  plures 
protuHt  Barthius  Adversariorum 
comment.  1.  109»  Francofurti  1624,  et 
etiam  t.  II  ad  Statium  pag.  1225).  — 
Cypriano  gallo  (flomit  ineunt^  sec. 
V),  qui  libros,  ut  videtur,  historieos 
V.  T..  omnes  vel  plerosque  juzta  ver- 
sionem  italam  metrice  proposuit,  et 
cujus  Heptateuchos  post  Pitra  Spi- 
cileg.  1,  171 — 258,  et  in  AnaL  sacris 
et  prof.  I,  181 — 207  optime  editus 
fuit  a   Peiperi),  Viennae  1891   in 


rende  Richtung  hindurchzieht ;  aber 
seine  dogmatiachen  Anschauungen  ge- 
wS,hren  die  Fragmente  nur  sehr  mangel- 
haften  Aufschluss.  Die  allerdings  nfikne- 
liegende  Vermuthung  nestorianischer 
Denkweise  findet  in  demaelben  keine 
Stdtze.  Bard6nhewer§7dn.6.  quem 
cf.  praesertim  in  op.  Polychronius  Bruder 
Theodors  v.  M.  und  Bischof  v,  A«,  ein 
Beitrag  zur  Gesohichte  der  Ezegese,  Frei- 
bur^  in  Br.  1879,  quo  in  op.  specimina 
exhibet  firagmentorum  p.  45—92 ;  KL.  X, 
141—143. 

»)  Cf.  H.  Ph.  Best  de  Cypriani  quae 
feruntur  metris  in  Heptateuchum  (dise. 
inaug.)  Marpurgi  Catt.  1891  in  8 ;  John  £. 
B.  Mayor  The  Latin  Heptateuch,  pub- 
lished  piecemeal  by  the  French  pnnter 
William  Morel  (1560),  and  the  Prench 
Benedictines  E.  Martine  a733)  and  J. 
B.  Pitra  (1852—88),  critically  reviewed, 
London  1889  in  8;  Bardenhewer 
§  88  n.  2.  Huic  Cypriano  tribuit  Ad. 
H  a  r  n  a  c  k  libellum  Cuena  inter  opuscola 
8.  C  y  p  r  i  a  n  i  supposititia  subinde  edi* 
tum  in  diss.  drei  wenig  beachtete  Cypri- 


309 


HadriautiB,  ChromatiaB,  Yictor  antioch. 


.310 


corp.  script.  eccl.  lat.  t.  XXIII  —  et 
Hadriano  (Adriano)  presbytero  et 
monacho  diacipulo  ut  videtnr  s.  Jo. 
ChrTBOstomi  ^),  qni  inter  exegetas  acho- 
lae  antiochenae  numerari  debet,  ci^jns 
est  tt(3a7<e7')]  elc  t&c  ^etotc  TP^^C  ^^' 
troductio  w  ss.  Scripturas  (apedmem 
hermeneuticae,  in  quo  metaphorae  V. 
T.  illuatrantur,  Migne  P.  G.  XCVIII, 
1273 — 1312) —  8.Chromatiua  il- 
lustria  sui  aevi  praesul,  c.  a.  387  aqni- 
lejenais  episcopus,  familiaris  sa.  Am- 
brosio,  Hieconjmo  et  Chrjsostomo,  pro 
eujus  tuenda  cauaa  utrumque  impera* 
torem  tam  Orientis  quam  Occidentis 
literis  conyenit  (t  a.  c.  406  vel  407), 
homiliaa  seu  tr.  18  perutiles  praedica* 
toribus  in  Evangelium  s.  Matthaei  (scil. 
in  3,  15 — 17;  cc..  5  et  6)  reliquit, 
partem  forte  migoris  coromentarii.  In- 
ter  haa  plurimum  laudatur  ab  inven- 
tionis  ubertate  atque  stili  elegantia 
sermo  de  oeto  beaUtudinibua.  Habes 
eas  in  Migne  P.  L.  XX,  323 — 368; 
prodierant  saepe  antea  praesertim  et 
in  bibl.  PP.;  Gallandi  Vm,  338— 
$2  et  oura  P.  Braida,  Utini,  1816 
in  4.  Ipsi  debemos  etiam  nonnuUa 
scriptaHieronymi  etBufini:  nam 
et  Hieronymo  interpretari  PanJipo- 
mena»  Oseam,  Amos,  Malachiam  et 
Zachariam ;  Bufino  historiam  ecclesia- 
sticam  Eusebii  et  Origenis  homilias 
transferri  persuasit.  Epistola  vero,  qua 
condemnatis  Origenis  erroribus  Hiero- 
njmum  rog&yerat,  ut  litibus  cum  Bu- 
fino  finem  imponeret,  hodie  desidera- 
tur,  neque  Hieronymus  ea  inductus 
est,  ut  a  prosequenda  controversia  de- 
sisteret.  Epistolae  vero  aliae,  quae  sub 
ejus  nomine  ad  Hieronjmum  datae 
circumferuntur,  non  sunt  genuinae^). 

anische  Schrifben  und  die  Acta  Pauli, 
inter  Tezte  und  Unterauch.  zur  G^ch. 
der  altchristl.  Lii  Neue  Folge  lY  faac.  3 
LipBiae  1899. 

*)Cf.Kihn,KL.  V.  1437. 

>)Fontanini  hiat.  lit.  aquilej.  1.  3 
c.  3.  4  (apud  Migne  P.  L.  XX,  375  aa.) ; 
de  R  u  b  e  i  8  Monum.  eccl.  aquil.  cc.  10-13; 
Fessler- Jungmann  §  154. 


—  Huic  periodo  assignatur  a  plnribus 
Yictor  presbyter  antiochenus,  sub 
cxigus  nomine edidit Theod. Peltanus 
S.  J.  commentarios  in  Marcum  latine 
tantum,  satis  libere  yersos  (cum  scri-» 
ptis  Titi  bostrensis  et  Dionjsii 
alex.),  Ingolstadtii  1580,  in  bibL  PP. 
parisiensi  I,  403 — 495;  lugdunensi 
XIII,  762 — 836.  Teztum  graecum  de- 
dit  Possinus  in  o^. Catena PF. grae- 
eorum  in  Er.  secundum  Maroum,  Bo- 
mae  1673.  Yerum  juzta  B.  Simonem 
Hist  crit.  du  N.  T.  c  30  (opp.  V,  427) 
hic  commentarius  non  yidetur  esse  nisi 
compilatio  ex  yariomm  scholiis,  com- 
mentariis  etc.  coUecta,  inter  quos  fuit 
et  hujus  Victoris  opus:  in  codd.  ipsi 
quidem  adscribi,  sed  et  Origeni  vel 
Cyrillo  alex.  etc.,  Inter  codd.  yero  quoad 
teztum  haud  leyes  esse  yarietates.  Tri- 
buuntur  eidem  Yictori  scholia  in  ep, 
eatholicaa  adhuc  inedita.  Commentarii 
supra  laudati  editio  optima  est  Cra- 
meri  in  op.  CatenaePP,  graeeorum  in 
N.  T.,  Ozonii  1844  I,  259—447. 

168.   De   historia    ecclesiastica 
multi  hac  periodo  meruerunt^).  Prae- 


*}  Praetermittimus  Philostorgium 
cappadocem,  n.  368,  Eunomii  asseclam, 
acerrimum  catholicorum  adyersarium, 
qui  composuit  historiam  ecclesiasticam  11. 
XII  ab  a.  300 — 425,  in  qua  Arianos  h\u- 
dibus  effert  et  orthodoxos  conyiciis  con- 
fundit  „ut  esse  hoc  ejus  opuB  noa  tam 
historia  yideatur  quam  haereticorum  lau- 
datio,  cum  nuda  et  mera  yituperatione 
atque  accusatione  catholicorum.*"  Ita 
PhotiuBcod.  40(Migne  103,72),  qui 
eum  dein  dicit  ^scriptorem  mendaoem  et 
fi&bulis  minime  abBtinentem** :  ejus  tamen 
epitomen  exhibet,  quam  cum  fragmentis 
habes  in  Migne  P.  G.  LXV,  469-638. 
AUud  fragmentum  a  Mai  jam  publica- 
tum  accuratius ezhibetur aP.  Batiffol 
in  ROm.  QtlBchr.  fOr  christl.  Alterthum- 
kunde  und  f&r  Eirchengesch.  III  fMC.  3 
p.  252-^89.  Edidit  ipse  et  QuaestioneB 
FhiloBtorgianae  (TheBis),  ParisiiB  1891. 
Cf.  J  e  e  p  zur  Ueberlieferung  des  Philo- 
BtorgiuB  in  Texte  und  Unters.  N.  F.  U,  3; 
Ehrhard  KL.  IX,  2074.  —  Praetermit- 
timus  et  histariam  eeelesiasticam  T  i  m  o- 
thei    episcopi    ber^rtensis    (fl.  ineunte 


311 


401 — 431.  Historia  ecoleiiastica. 


312 


ter  Epiphaniam  et  Hieronymum 
mentione  dignas  eat  Tjrannias  Bn- 
finus  qaondam  Hieronymi  amicos, 
sed  dein  propter  nimiam  Origeni.im- 
pensam  &yorem  adversarios  ab  illo 
acerrime  impagnatas.  Tyrannias  Ba- 
finas  c.  a.  345  vel  346  prope  Aqaile- 
jam  natas,  a  paeritia  in  mx^naaterio 
aqailejensi  adolevit  jam  tanc  s.  Hiero- 
nymo  familiari  janctas  amicitia.  A  s. 
Ohromatio  baptizatas  est  a.  371.  Me* 
laniam  vidaam  romanam  nobiUssimam 
eimal  ac  piissimam  ad  loca  sancta  Hie* 
rosolymis  peregrinantem  est  oomita- 
tas,  sed  plaribas  annis  in  Aegypto 
haesit  familiaris  eremitaram  deserti 
nitrici  et  discipalas  Didymi  (cf.pag.l  7  4), 
qao  maglstro  amoroimbatas  estergapa- 
tres  graecos,  Origenem  in  primis.  Hie- 
rosolymam  dein  pergens  moram  ibidem 
fecit  peregrinationibas  tamen  in  re- 
giones  dissitas  interraptam.  A  Joanne 
ejasdem  arbis  episcopo  presbyter  est 
ordinatas  c.a»390.  Qaoniam  yeroplas 
jasto  favebat  Origeni  gradatim  raptam 
est  amicitiae  cam  s.  Hieronymo  vin- 
calam  litesqae  non  minas  diatamae 
qaam  acerbae  sant  ortae.  Pace  demum 
itenim  inter  eos  restitata  Bafinas  in 
Italiam  (397)  atqae  in  patriam  saam 
rediit.  Mox  vero  recradait  dissidium 
aegre  sopitam  scriptisqae  nimis  acri- 
bas  dedit  occasionem.  Barbaroram  ir- 
raptione  in  qaiete  literaria,  qaa  Aqai- 
lejae  fraebatar,  tarbatas  loca  repetere 
sancta  cogitavit,  sed  dam  longiores  tra- 


sec.  V.),  qai  totus  est  in  extoliendo  Apolli 
nario :  ea  tamen  periit.  —  Ita  et  HistoTiam 
conoiliorum  seu  zwar^uy^ri  tcov  oovodcxwv  a 
nicaeno  usque  ad  ea,  quae  sub  Valente 
imp.  (364—78)  habita  sunt,  Sabini 
Macedonianorum  apud  Heraoleam  epi- 
flcopi,  qui  horum  conciliorum  acta  in 
unum  corpuB  collegit.  Is  nicaeni  concilii 
sacerdotes  quasi  rudes  ac  simplices  deri- 
det,  uonnulla  de  industria  praetermisit, 
quaedam  vero  pervertit  et  immutayit. 
Ceterum  cuncta  ad  institutum  sunm  sen- 
sumque  pertraxit.  Ita  S  o  c  r  a  t  e  s  de  eo 
H.  £.  I,  8.  Ipains  quoque  opus  periisae 
ridetur.  Cf.  Batiffol  Byzant.  Ztschr. 
1898  VII,  265—284. 


heret  Messinae  moras  in  Sicilia  a.  410 
obiit« 

169.  Malta  prorsas  e  graeco  in  la» 
tinam  transtaUt.  Ita  s.  Basilii  r€- 
guUu  atrasqae  (cf.p.  153)  inanameas 
conjangens,  qaae  constat  ex  qq.  203 
cam  earom  responsionibas ;  bomUias 
ejasdem  VIII;  s.  Gregorii  naz. 
optMcula  sea  oratioaes  X;  Anato.Iii 
alex.  canansm  paachalem;  s.Pamphili 
M.  apologide  pro  Origene  1. 1.  (cf.  sa- 
pra  p.  64),  cai  adjecit  diss»  de  aduUe- 
ratione U,  Origenie ;  plares  Origenis 
homUiM^  et  t.  XV  in  ep.  s.  Pauli  ad 
Romanos,  Evagrii  3entenH<$8,  Sexti 
pythagoraei,  philosophi  gentilis,  een- 
tenUas,  qnas  latine  yersas  pro  Sixti  sea 
Xysti  papae  et  martyris  sententiis  im- 
pradens yenditayit ;Clementis  rom. 
reeognUiones  et  epieU^las  daas  ad  s.  Ja- 
cobam  ep.  hieros.,  qaas  ita  nobis  as- 
seryayit,  cam  textas  graecas  periertt; 
LL.  IV  Origenis  rspl  apx^v  de 
prineipiis,  qaos  pariter  ita  nobis  ser- 
yayit,  qaa  tamen  yersione  magoas  ex- 
citayit  tarbas  sibiqae  consciyit  ineom* 
moda.  Nam  cam  malti  hos  lectitarent 
libros,  plares  catholicae  fidei  stadio  in- 
censi  rem  detalerant  ad  Anastasiom 
rom.  pontificem  enm  interpeilantea,  nt 
serpens  compesceret  malam.  Qaare 
Bafinas  ad  Anastasiam  misit  epistolam 
sea  apologiam  ^)  pro  fide  saa  (c.  a.  400), 


1)  Ab  hac  distinguitur  opusculum  in- 
scriptum  BdesRufim  (Migne  XLVIII, 
239 — 255),  de  quo  itaOarnier  inprae- 
yia  annot. :  „Mirum  quam  multa  doc- 
trinae  tum  historicae  tum  dogmaticae 
arcana  libellus  iste  breyissimus  contineat, 
ut  magnis  yoluminibuB  sin  minus  prae- 
ferri,  saltem  componi  queat»  Totus  fere 
est  de  quaestionibus  tum  ab  Origene  tum 
a  Bufino  motis  speciemque  palinodiae 
prae  se  fert.  Quamyis  yero  a  Mario  Mer- 
c  a  t  o  r  e  Bufino  nostro  tribuatur,  in  oon- 
trarium  sunt  yalida  sane  arp^umenta  ea- 
que  non  pauca.  Quare  conjicit  G  a  r  n  i  e  r 
in  annot.  aubjectis,  eum  alterius  Bufini 
(fuere  enim  tres  yel  saltem  duo  hnjusiio- 
minis  aequaies  qui  Hierosolymis  yel  in 
vicinia  ecdesiia  veraabantnr)  presbyteri. 


313 


Rufinua  aquilejensis. 


314 


qna  profitetar,  se  Origenis  neque  de- 
fensorem,  neque  assertorem  esse,  ne- 
queprimaminterpretem  (Migne  XXI, 
623 — 633).  Hac  tamen  apologia  non 
mnltam  profecit,  nam  consoltas  Ana* 
stasios  a  Joanne  ep.  hieros.,  num  dam- 
nandus  esset  Bofinus  ob  hanc  saam 
versionem,  prudenter  respondit,  sepo- 
sita  omni  sospicione  perpendendam 
esse,  qao  animo  id  esset  agressos,  et 
eam  qaidem  damnandam  esse,  si  pro*- 
pria  mente  et  laadans  ac  probans  trans- 
talerit,  secas  si  ipsamaccasans  aacto- 
rem:  ipsam  vero  versionem  minime  pro- 
bat.  Yertitet  Easebii  caes.  Atstortam 
eodesiastieam ;  vertit  forte  et  Jos.  F 1  a- 
vii  d(0.M/o  jtK^oicohistoriam:  sed  ge« 
neratim  in  sxds  yersionibas  non  est 
fideUs  interpres  nimia  atens  libertate: 
nam  sabinde  aliqaa  contrahit,  vel 
omittit,  yel  etiam  oorrigit  atque  eli- 
minat  ut  ez.  gr.  in  Origenis  libris,  yel 
et]«n  addit. 

170.  Praeter  yersiones  alia  quoque 
composoit  opera.  Ita  historiae  eccle- 
siast]caeEasebiiadjecit(c.  402-404). 
duo8ll.(X.etXI.8aaeyer8ionis,  contra- 
xerat  enim  L  IXetXEasebiiinanum), 
quibas  iUam  ab  a.  324  prosequitur  ad 
395  (Migne  XXI,  461—541),  sed 
satis  obiter  sine  sufQcienti  accuratione 
seu  minore  ingenio  ac  fide :  est  tamen 
specimen  historiae  ecclesiasticae  in  Oc- 


quem  HieronTmus  Mediolanum  Romam- 
que  misit,  ad  Venerium  et  Anastasium 
adyersuB  Origenistas  BoUicitandum.  Ce- 
terum  hic  Bufiuus  natione  SyruB,  Origeni 
quidem  infeuBus,  juxta  Marium  M  e  r  c  a- 
torem  in  praef.  sua  not.  sub  b.  Ana- 
Btaeio  pont.  Komam  primum  inyexit  er- 
rores  circa  protoparentum  conditionem 
originalem  et  originale  peccatum  ^et  ut 
erat  argutus,  se  quidem  ab  ejus  inyidia 
muaiens  per  se  proferre  non  ausus  Pela- 
eium  .  . .  tunc  decepit  eumque  ad  prae- 
dictam  apprime  imbuit  atque  instituit 
▼anitatem.*'  Cf.  de  hoc  Rufino  Syro  Pe- 
lapi  magiBtro  f usius  disserentem  G  a  r- 
nier  1.  c.  et  diss.  I.  c.  3  et  diss.  VI  c.  1 
ad  M.  Mercatoris  op.  Migne  XLVIII, 
261  88.  et  585  88. 


cidente  primum^).  —  Historia  mona'- 
charum  (ib.  387 — 462)  sea  liber  de 
yitis  patram^),  qaos  scil.  inyiserat,  ex 
iis,  qaae  ipse  yiderat,  yel  de  ipsis  au- 
dierat,  yel  legerat  in  memoriis  ab  an- 
tiqaioram  monachorum  discipalis  col- 
lectis  c.  a.  401 — 410.  Haec  historia 
yix  edita  yarias  in  lingoas  yersa  fait,. 
in  graecam,  copticam,  armenam,  syria- 
cam,  qaa  in  lingaa  yestigia  saltem 
qaataor  yersionam  reperiantor:  et 
maltam  medio  aeyo  ea  lectitata  fait, 
saepe  post  inyentam  tjpographiam 
edita;  optime  edita  habetur  in  Vitis 
patram  ed.  a  Boswejdo,  Antyerpiao 
1615  inf.  —  De  benedictionibue  pa» 
triareharum  11.  II,  in  qaibas  roganto 
Paalino  Nolano  yaticiniom  patriarchae 
Jacob  benedicentis  filiis  sais  Gen.  49 
triplici  sensa  historico,  morali  et 
mystico  exponit  (ib.  p.  295 — 335)» 
Commentarias  in  aymholwn  apoetolo' 
rumj  opas  praeclaram  et  eraditam, 
magni  semper  aestimatam  (ib.  335 — 
387).  —  Apohgiae  in  s.  Hieronymam 
11.  II  etiam  Inyectivae  dicti  (ib.  541- 
623)>  qai  atinam  non  fnissent  scripti. 
Cum  enim  aadiisset  se  Romae  haeresis 
origenianae  nomine  in  crimen  yenire, 
eos  direxit  contra  Hieronymam,  qaem 
totias  accusationis  auctorem  et  incen- 
torem  credebat  (c.  a.  399  yel  400). — 
Opera  non  genuina  sunt  Commentarius  ^) 


•)  Cf.  E.  J.  K  i  m  m  e  1,  de  Rufino  Euse- 
bii  interprete  11.  2,  Gerae  1838. 

>)Am^lineaude  historia  Lausiaca, 
Parisiis  1887.  De  controversia  critica 
inter  LuciumetPreuBchen(in opp. 
infra  p.  323  cii),  num  haec  historia  sit 
opus  originale  an  versio  ex  graeco  cf. 
Plenkers  0.  S.  B.  in  docta  disB.  in 
Katholik  1899  I[,  42  ss.  Operis  Rufini 
yersionem  in  graecum  tribuunt  nonnulli 
Marco  diacono,  de  quo  mox  p.  325. 

<*)  Hujus  commentarii  auctor  censetur  a 
nonnullis  VincentiuB  presbyter  na- 
tione  GalluB,  teste  Gr  e  n  n  a  d  i  o  c.  80  «iu 
diyinis  Scripturis  exercitatus,  linguam 
habeuB  usu  loquendietmajorum  lectione 
politam."  Fuit  Gennadio  aequalis  et  juxta 
aliquoB,  sed  absque  sufficienti  ratione, 
auctor  objectionum  vincentianarum.  qui- 
buB  8.  Prosper  respondit,  ut  infra  di- 


335 


401—431.  Uistoria  ecclesiastica. 


316 


tn  75  psalmos priores  (ib.  633 — 659)* 
ez  8.  Augastini  enarrationibns  ezcerp- 
tus;  in  Oseam,  JoUem,  Amos  (ib»  959- 
1 104),  forte  Pauli  Orosii;  Vka  e.  Eu- 
geniae  (1105 — 1 123),  libelhis  de  fide 
duodecim  anathematismis  adTersas 
varias  haereses  constans  (cf.  supra  p. 
312  a.);  et  alter  fusior (1123—1 154) 
etc.  Opera  ejus  (ezclusis  yersionibus) 
prodierunt  Parisiis  1580  cur.Laur.de 
laBarre;  studio  ac  labore  D.  Val- 
larsii  1745  t.  1.  (alter  vereiones 
complectens  non  prodiit),  ed.  praestans ; 
Migne  P.  L.  t.  XXL  Scripserat  »et 
epietolas  ad  timorem  Dei  hortatorias 
multas,  inter  quas  praeeminent  illae, 
quas  ad  Probam  dedit.^  Ita  Genn  a- 
d  i  u  s  c.  17;  eae  tamen  perierunt. 

171.  Elegantius  et  ingeniosius  in  re- 
bus  historicis  describendis  versatus  est 
Severus  cognomento  Sulpicius^) 
aquitanicae  provinciae  (n.  c.  363)  vir 
genere  et  literis  nobilis,  in  quibus  adeo 
profecit,  ut  in  foro  causas  agens,  teste 
Paulino  Nolano  ep.  5  n.  5,  facundi 
nominis  palmam  tenuerit.  Matrimonio 
junctus  est  nobilissimae  feminae  e  fa- 
milia  consulari,  qua  tamen  matura 
morte  abrepta  agnovit  mundi  vanita- 


cemus.  —  Verum  cum  compareant  in  eo 
commeutario  Gregorii  M.  sententiae, 
sec.  VI L  non  est  anterior,  ut  ceuset  C  o  r- 
nely  introd.  in  V.  T.  II.  sacros  p.  655; 
utilitate  vero  non  caret.  —  Cf.  de  edi- 
tionibuB  opernmRufini  Schoenemann 
bibl.  hist.  lit.  pp.  lat  1, 571—583 ;  de  auc- 
toreFessler-Jungmann  §  152, Bar- 
denhewer  §  92  n.  34;  Niraohl  II, 
%  I7l  sa.  Fabricius  111,42888.;  Ebert 
l.  321  88.;  praeprimis  de  Rubeis  de 
Turranio  seu  Tyrannio  R.  diss.  Venetiis 
1754;  Fontanini  Vita  Rufini  in  ed. 
Vallarsii,  et  Migne  XXI,  15-294. 

')  Alius  ab  eo  est  8.  S u  1  pi c i u  8  Seve- 
ru8  cognomento  P  i  u  s  episcopus  bituri- 
censis,  pater  spiritualis  multitadinia  cle- 
ricorum  et  monachorum  (f  644),  cujus 
Buperaunt  tantum  epistolae  tres  in  C  a  n  i- 
8  i  1  Antiq.  lect.  1, 644 — 46  ;DuChe8ne 
hist.  franc.  script.  1,  882—85.  Cf.  Acta 
SS.  17.  Jan.  II,  165 :  Mabillon  in  Act. 
SS.  [I,  167. 


tem,  et  mirabili  Paulini  Nolani,  quo- 
cum  tota  vita  familiarissimam  fovebat 
amicitiam,  exemplo,  et  s.  Martini  ep. 
turonensis,  cujus  desiderio  aesttians 
peregrinationem  ad  eum  videndum 
8usceperat,verbisignitis,  quibus  sanc* 
tus  hic  vir  eum  hortabatar  ad  mundi 
illecebras  •  et  seculi  onera  reliquenda, 
ut  Dominum  Jesum  liber  atque  expe- 
ditus  sequereturi),  impulsus  seculo  va* 
ledixit  ac  vitam  asoeticam  iniit  (c.  392). 
Exinde  paupertatis  atque  humilitatis 
amore  conspicuus  vitam  duxit  pietatis 
operibus  et  scribendis  libris  deditam. 
Dicitur  a  Gennadio  c.  19  presbyter, 
sed  quia  de  hac  sacra  digoitate  apud 
alios  scriptores  silentinm,  non  jdesunt 
qui  ea  de  redubitent.  Quamdiu  vixerit 
post  a.  405  non  constat;  eum  lamen 
pervenisse  ad  tertium  sec.  V.  decen- 
nium  haud  pauci  conjiciunt. 

172.  Concinnavit  Sulpicius  Chroni-' 
cam  ab  exordio  mundi  usque  ad  sua 
tempora  11.  II,  quae  vulgo  dicta  est 
Hiatoria  sacra  seu  breve  atque  elegans 
compendium')  historicum  s.  Scripturae 
ab  o.  c.  usque  ad  Christum,  cui  ad- 
jungitur  succincta  narratio  rerum  ad 
a.  400.  in  Ecclesia  gestarum.  Prodiit 
seorsim   cur.    Fr.  Diibner,   Parisiis 


n  Cf.  ejus  vitam  s.  Martini  c.  25. 

>)  Dieser  kirchengeschichtlicheBericht 
ist  den  besten  Quellen  entnommen ;  Uber- 
haupt  bekundet  Severus  wiasenschaft- 
lichen  hiBtorischeri  Sinn,  und  insbeeon- 
dere  hat  er  die  Eunst  des  Ausdruckes  den 
klassiscben  Mustern  (namentlich  Sallust 
und  Tacitus)  mit  glftnzendem  Erfolge  ab- 
gelauBcht.  Ita  Bardenhewer  §  74* 
n.  1  praeeunte  J.  Bernays  Ueber  die 
Chronik  des  Sulp.  Severus,  BreBlau  1861 
p.  30  8.,  et  inter  Geaammelte  Abhandl. 
voD  J.  Bemays,  herauBgeg.  von  H.U  b  e  n  e  r 
Berlin  1885 ;  cf.  etiam  J.  S  c  h  e  1 1  de  Sulp. 
Severo  Sallustianae,  Livianae,  Taciteae 
elocutioniB  imitatore  diss.  inaug.,  Mo- 
nasterii  1892;  Potthast  p.  1039,  ubi 
copiosam  de  auctore  noBtro  reperies  lite- 
raturam;  Holder-Egger  Ueber  die 
Weltchronik  des  sog.  Severus  SulpitiuB 
und  sHdgallisGhe  Annalen  des  5.  Jahrh., 
GQttingen  1875. 


317 


SulpiciuB  Severus. 


318 


1851.  —  Scripsit  ei  ad  multorom  pro- 
fectnm  dt  vUa  b.  Martini;  huno  enim 
bene  noYerat,  singulis  fere  annis  in- 
Yisebat,  unde  a  Paulino  ep.  11  salu- 
tatur  «Martini  episcopi  frequentator*, 
et  ab  eo  vicissim  magni  fiebat.  Addi- 
dit  et  tres  epistoUu,  in  quibus  contra 
aemulos  s.  Martini  aliqua  fnsius  enar» 
rat,  in  primia  ejusdem  mortem.  His 
nondum  contentus  duos  adjecit  dto/o- 
go8.  In  p.  1.  dial.  1  (nunc  dialogus  1.) 
Po9thumianu8  monachorum  orientalium 
Tirtutes  et  miraoula  enarrat,  in  altera 
p.  et  in  dial.  2  (nunc  2.  et  3.)  Gallus 
de  8.  Martini  virtutibus  et  miraculis 
disserit,  ut  eum  in  nuUo  orientalibus 
sanctis  esse  minorem  ostendat.  In  oe- 
lebri  yero  decreto  de  recipiendis  libhs 
Gelasio  L  passim  attributo  dicuntur 
opuscula  Posthumiani  et  Galli  ^)  ,apo- 
ciyphaS  qua  censura  videntur  hi  dia- 
logi  a  publica  tantum  lectione  in  £c- 
elesia  excludi  seu  eis  specialem  de- 
negari  approbationem  ecclesiasticam : 
forte  etiam  propter  chiliasticas  opinio- 
nes,  quae  tamen  in  textu  nostro  non 
amplius   saltem   aperte   comparent^). 


<)  Hic  Gallu  9  discipulus  erat  s.  Mar- 
tini  ejusque  passiro  in  itineribus  socius, 
necnon  et  Severo  familiaris,  de  quo  cf. 
Hist.  lit.  de  la  France  II,  116—19.  Post- 
humanius  patria  erat  Aquitanus,  lite- 
ris  humanioribus  satis  institutus,  qui  non 
semel  Africam,  Aegyptum etPalaestinam 
inviserat.  Diu  commoratus  est  apnd  s. 
Hieronymum  in  Bethlehem.  Rediens  ex 
Oriente  in  Paulinum  Nolanum  incidit, 
qui  ejuB  virtute  captusiterad  Sulpicium 
Severum  impense  commendavit,  a  quo 
benevole  fnit  exoeptus  magnique  factua. 
Iterum  in  Orientem  est  profectus  et  in 
reditu  (a.  405)  habuit  hunc  dialogum, 
qnem  Sulpicius  literis  consignatum  ei 
primum  Paulino  communicandum  dedit, 
dein  divulgandum  per  Aegyptum  alias- 
que  Orientis  regiones.  Videtur  demum 
Nolae  haesisse  atque  a  Paulino  ordina- 
tum  esse  presbyterum.  Of.  Hist.  lit.  de  la 
France U, 235— 9 ;  Bardenhewer  KL. 
XI,  225-227. 

«)  Revera  s.  Hieronymus  com.  in 
Ez.  t.  XI  c.  36  propter  Severi  dialoffum, 
cui  nomen  GaUi  imposuit,  eum  chiliastis 
accenset :  Hieron  jmi  vero  auctoritasin  de- 


Haec  opuscula  de  s.  Martino  luculento 
sermone,  utinquitPauIinus,  s.  Am- 
brosii  notarius,  in  hujus  vita  n.  1»  seu 
stilo  elegantissimo  et  admodum  enco- 
miastico  conscripta  valde  diffiisa  fuere 
et  avide  lectitata.  Ea  habes  inter  no- 
stra  opusc.  selecta  XLVIH  1 — 190 
Oeniponte  1885;  ea  jam  antea  edidit 
Dtibner  Parisiis  1859;  1890.  — 
Scripsit  etiam  epistolas  ad  amorem  Dei 
et  contemptum  mundi  hortatorias  so* 
rori  suae  multas,  quae  tamen  periisse 
videntur:  illae  enim  septem,  quas 
Halm  in  appendice  suae  ac^ecit  ed., 
Don  videntar  esse  genuinae,  si  forte 
duas  excipias,  quarum  genuinitatem 
tuetur  Harnack,  sciL  de  uUimo  ju- 
dicio  et  de  virginiUUe  ad  Claudiam  so- 
rorem  suam.  Opera  auctoris  ^)  prodie- 
runt  magna  aocuratione  cura  praeser- 
tim  Hieronymi  de  Prato  Veronae 
1741— 54t2in4;  Gallandi  t.VIII; 
Halm  Viennae  1866  in  Corp.  script. 
eccl.  lat.  t.I;  Migne  P.L.t.XX95 — 
248.  Belationem  suam  Gennadius 
de  Severo  c.  19  ita  absolvit:  >Hic  in 
senecta  sua  a  Pelagianis  deceptus  et 
agnoscens  loquacitatis  culpam  silen- 
tium  usque  ad  mortem  tenuit,  ut  pec- 
catum,  quod  ioquendo  contraxerat,  ta- 


creto  citato  magni  fit.  Cum  vero  chilias- 
tarnm  opiniones  in  illo  dialogo  non  am- 
plins,  Baltem  clare,  appareant,  suspicari 
forte  licet,  eum  locum,  propter  quem 
male  audiebat  auctor,  a  hbrariis  fuiase 
omissum,  ut  et  locus  de  antichristo  desi- 
deratur  in  quamplurimis  codd.  mss.  Fieri 
etiam  potuit,  ut  Hieronymus  vel  ex  mi- 
nu8  fideli  aliorum  relatione,  vel  quod 
obiter  tantum  inspexerit  iUum  dialogum, 
non  satis  cognita  causa  Severum  miUena- 
riis  adjunxerit.  imo  ex  attentiore  dialogi 
lectione  apparet,  plura  in  eo  reperiri, 
quae  cum  miUenariorum  opinionibus 
non  bene  cohaerent.  Cf.  hac  de  re  fuse 
disputantem  de  Prato  in  diss.  V.  his 
dialogiB  subjecta. 

*)  Cf.  de  auctore  nostro  T  i II  e  m  o  n  t 
XII,  586—611;  Ebert  Allgem.  Gesch. 
d.  Lit.  des  Mittelalters  Leipzig  1889  t.  1 
c.  15.  ed.  2 ;  Hist.  litter.  de  la  Franc.  11, 
95 — 116;  Hier.  de  Prato  in  vitaetdias., 
quibus  suam  ditavit  ed. 


319 


401—431.  Historia  eocleeiaBtica.  Oroaiae, 


320 


cendo  penitns  emundaret.  *  Haec  nobis 
fabnlam  aapere  videntnr,  qnae  vanis 
incertisqne  nitatnr  mmoribns :  neqne 
tam  facile  de  viris  illnstribns  malnm 
snspicari  decet,  nisi  gravibns  probetnr 
rationibns. 

173.  Tertins,  qni  hnc  referri  potest, 
est  0  r  0  s  i  u  8 ,  Hispanus,  presbyter  et 
eivis  bracarensis,  qni  c.  414  in  Africam 
venit  atqne  s.  Angustinnm  adiit,  cui 
consilii  petendi  gratia  obtnlit  eammo- 
nitarium  de  errore  PriseiUianietarum^) 
atque  Origenistarum  (novis  curis  ed.  a 
Schepss  in  op.Priscilliani  qnae 
snpersunt  etc.  in  Corp.  script  XVIII, 
Vindobonae  1889)>  ab  eo  enize  petens 
»ut  perspectis  omnibus  morbis  medi- 
cinam  adhibere  festinaret  (n.  4).  *  Gon- 
sultationi  ejnsdem  annnens  scripsit  s. 
doctor  ad  eum  1.  eonira  FriseiUianietas 


1)  Contra  PriBcillianam  steterunt 
dao  episeopi  Ithacius  ^ltacius)  sossu- 
bensis (Ossonoba) etldaciuB  (Hjdatius, 
UrsatiuB)  episcopns  emeritensiB,  qui  eum 
accusarunt  apud  Mazimum  usurpatorem. 
Hic  vero  Pnscillianum  neci  tradidit: 
quamobrem  teate  Prospero  chron.  ad 
a.  389f  «ob  necem  Priscilliani,  cujua  accu- 
satores  fderant,  £cole6iae  communione 
privantur.'*  ItaciuB  (soBsubenBis,  ut  vide- 
tnr),  teste  I  s  i  d  o  r  o  hisp.  de  vir.  ill.  c.  15, 
^cognomento  et  eloquio  C 1  a  r  u  s  scripBit 
quendam  librum  Bub  apologetici  specie, 
in  quo  detestenda  Priscilliani  dogmata  et 
maleficiorum  ejus  artes  libidinumqne 
ejus  probra  demonstrat,  Marcum  quen- 
dam  memphiticum,  magicae  artis  scien- 
ttssimum,  discipulum  tuiBse  Manis,  et 
Priccilliani  magiBtrum'* :  qui  1.  tamen 
periit.  IdacioClaro,  quietjunior  dicitur, 
tribuuntur  11.  UI  euntra  Varimadutn  (Ma- 
ribadum)  arianum  (Mif^ne  P.  L.  LXII, 
351—434) :  qui  olim  Vigilio  tapsenBi  fue- 
runt  adscripti.  In  iis  omnia  fere  Arianorum 
argumenta  ex  s.  Scriptura  contra  Filii  et 
SpirituB  8.  divinitatem  solvnntur.  Tri- 
buuntur  ipsi  et  11.  XII  (vel  saltem  ex  iis 
VilJ)  de  88,  Trinitate,  qui  sub  s.  Atha- 
nasii  nomine  prodierunt  (Migne  ib. 
LXII  237  -334),sed  a  Chif  fle  t  Vigilio 
tapsenai  asseruntur.  Cf.  Fabricius 
bibl.  lat  med.  act  II,  318  sb,;  S  tre  ber 
KL.VI,  672;  Ficker  Studien  zu  Vigi- 
liuBVon  Tapsus,  Leipzig  1897  p.  46  m. 


et  Origenistas.  Inde  profectus  est  in 
Palaestinam  (a  4 1 5),  valde  commen- 
datus  a  s.  praesule  ep.  166  s.  Hiero- 
nymo,  in  qua  dicitnr  »religiosus  juve- 
nis,  catholica  pace  frater,  aetate  filius, 
honore  compresbyter  noster,  vigil  in- 
genio,  promptus  eloquio,  flagrans  stu- 
dio,  utile  vas  in  domo  Domini  esse  de- 
siderans  ad  refellendas  falsas  pemicio- 
sasque  doctrinas,  quae  animas  Hispa- 
nomm  multo  infeUcins  qnam  corpora 
barbaricua  gladius  tmcidamnt.*  In 
Palaestina  cum  Hieronymo  se  opposuit 
Pelagio  clam  suam  disseminanti  hae- 
resim,  contra  quam  indulgentius  se 
gessit  Joannes  episcopus  hierosolymi- 
tanus.  Cum  vero  falsae  ipse  insimula- 
retur  doctrinae  yelut  assertor  erroris, 
hominem  ne  adjutorio  quidem  Dei  im- 
plere  posse  legem  divinam,  scribei-e 
coactus  e&t  apologeticum  de  arbitrii 
libertate,  qnod  saepe,  etiam  seorsim,  ut 
cur.  J.  Co  ster  o  primum  Loyanii  1 558 
etc,  prodiit.  Bediens  a  4 1 6  in  Africam 
ad  Augustinum  secum  tulit  ep.  s.  Hiero- 
nymi  adenndem  (134),  necnon  et  lite- 
rasHerotis  etLazari  ad  prsesules  afri- 
canos  de  Pelagio  et  Coelestio  (cf.  supra 
p.  284),  et  reliquias  s.  Stephani  proto- 
martyris  nuper  inventas.  Hortante 
Angustino  majus  jam  suscepit  opus, 
historiarum  scil.  adoersus  paganos  U, 
VII,  quod  est  velut  complementum 
operis  s.  praesnlis  de  civitate  Dei. 
Egerat  jam  ipse  s.  doctor  in  illo  opere 
contra  gentilium  querelas,  tot  calami- 
tates  illo  tempore  irruisse  in  imperium 
romanum  ob  inductam  religionem  chri- 
stianam  et  neglectum  deornm  cultum. 
Vemm  ut  plenius  has  calumnias  re- 
felleret  et  retunderet,  hortatus  est  Oro- 
sium  >ut  ex  omnibus,  qui  haberi  ad 
praesens  possunt,  historiarnm  atque 
annalium  fastis  quaecnnque  aut  bellis 
gravia,  aut  corrupta  morbis,  aut  fame 
tristia,  aut  terramm  motibns  terribilia, 
aut  innndationibus  aquamm  insolita, 
aut  emptionibus  ignium  metuenda,  aut 
ictibus  fnlminum  plagisque  grandinum 
saeva,  vel  etiam  parricidiis  flagitiisque 


321 


Philippns  sid.,  Palladius. 


322 


xnisera  per  transacta  retro  secnla  repe- 
rissem,  ordinato  breviter  volainimg 
tezta  eiplicarexn*:  nt  legimus  in  op. 
prooemio:  atqne  ita  ostendit  »magis 
christianae  obserrantiae  esse,  qnod 
contra  meritnm  snnm  res  romana  ad* 
hnc  dnraret  et  pace  caltnrae  Dei  paca- 
tnm  teneret  imperinm  (Gennadins 
c  39).  *  Perdncit  antem  historiam  ad 
a.  417.  Gnm  post  hnnc  a.  Orosii  non 
ampUns  fiat  mentio,  videtnr  enm  pa- 
mm  post  a.  417  obiisse.  Magni  facta 
fnit  haec  prima  historia  nniversalis 
chrisUana  medio  aevo  ideoqne  admo- 
dnm  fnit  diffnsa.  In  decreto,  qnod  (}e- 
lasio  tribnitnr,  legimns :  »  Orosinm  yi- 
rum  emditissimnm  collandamnB,  qni 
▼alde  nobis  necessariam  adversns  pa* 
ganomm  calnmnias  ordinavit  historiam 
miraqne  brevitate  contexnit.*  Episto- 
lae  et  alia  ejnsdem  opnscula  periemnt. 
Qnaestiones  de  TrinitaU  et  aliis  s.  Scri- 
ptnrae  locis,  Parisiis  1533;  de  Inmi- 
naribns  Ecclesiae  etc.  snnt  snpposita  ^). 
Edidemnt  ejns  historiam  cnm  aliis  li- 
beliis  praeter  alios  Haverkamp 
Lngdnni  Bat.  1 738  in  4.  ed.  praestans ; 
1767;  Zangemeister  in  corp. 
script.  eccL  lat.  V  Yiennae  1882;  Lip- 
siae  1889;  Gallandi  t.  IX;  Migne 
P.  L.  t.  XXXI  635—1215. 

174.Philippns  patria Sidensis in 
Pamphilia,  diaconns,  >in  stndiis  lite- 
raram,  nt  refert  Socrates  H.  E.  VII, 
27,  mnltnm  operae  et  laboris  posnit 
pluresqne  omnis  generis  libros  coUe- 
git  •  .  .  Nam  et  Juliani  imp.  libros  con- 
ftitavit,  et  xpiotiovtx'^  lotopla  chrisUa^ 
natn  histariam  composuit  c.  a.  430, 
qnam  in  11.  XXXYI  divisit.    Singuli 


1)  Cf.  M o e rn e r  de  OroBii  vita  ejus- 
que  historiaram  11.  7  adyersaB  paganos, 
Berolioi  1844;  et  generatim  de  auctore 
nostro  Migne  et  Zangemeiater 
insttisproleff.;  Bardenhe  wer  §95n.2 
FeBBler-Jungmann  g  180;  Fabri- 
ciuB  bibl.  lat.  mecL  aet.  III,  166  bb. ; 
Nirachl  §  183;  Ebert  I  L  2  c.  16; 
Potthastp. 883,  ubi invenies versioneB 
et  literaturam. 

Hurter,  Nomcoclator  I  ed.  III. 


autem  libri  plures  continent  tomos, 
adeo  nt  simnl  omnes  sint  propemodum 
miUe  nnmero.  Argumentnm  vero  cu- 
jnsqne  tomi  ipsnm  tomnm  magnitudine 
adaequat . . .  Yariam  porro  emditionem 
in  id  opus  congessit,  dum  videri  vnlt 
philosophicamm  disciplinarum  haud 
quaqnam  ezpers.  Proinde  geometri- 
comm  et  astronomicorum  theorema- 
tnm,  arithmeticomm.quoque  ao  musi** 
comm  passim  mentionem  facit.  De- 
scribit  item  insulas  et  montes  atque 
arbores,  et  alia  qnaedam  parvi  mo- 
menti.  Unde  opus  laxum  reddidit  ac 
solutnm :  ac  proinde  doctis  pariter  at- 
qne  indoctis,  nt  mihi  quidem  videtur, 
inutile  illud  efEecit.  Nam  indocti  qni- 
dem  dictionis  ornatum  perspicere  non 
possnnt:  docti  vero  inanem  verbomm 
repetitionem  oondemnant  . .  .  Ego  id 
unum  dico,  rerum  gestamm  tempora 
ab  eo  confondi  etc. *  Photlns  etiam 
cod.35  (Migne  CIU,  68)  opns  notat, 
>qnod  ostentationis  plus  habeat  qnam 
utilitatis.  *  Ideo  forte  opns  perlit  prae- 
ter  panca  fragmenta,  nt  ez.  gr.  de  ca- 
techistamm  alexandrinomm  succes- 
sione  (apnd  Dodwellnm  in  diss.  in 
Irenaeum,  Oxoniae  1689  pag.  488» 
aliaqne  apnd  de  Boor  in  Texte  und 
Unters.  1888.  V  fasc.  2  pag.  166—84). 

175*  Huc  referri  possnnt  dno  scri- 
ptores  coaevi  nomine  Palladii,  si 
tamen  non  sunt  unns  idemque  ^).  Prior 
familiaris  s.  Joannis  Chrysostomi, 
ignotae  civitatis  Orientis  episcopus, 
qui  propter  amicitiam  cum  Chry- 
sostomo  multa  passus  fiomam  con- 
fngit  c.  a.  408,  ibique  pulchre  et  stu- 
diose  vitam  s.  praesulis  et  tragoediam 


»)  IdprobabileceDBctBardenhewer 
§  74  n.  18 ;  79  in  4,  quamvis  dao  tunc 
temporis  fuerint  Palladii,  unuB  biogra- 
phus  8.  J.  ChryBostomi  et  Bimul  auctor 
historiae  lausiacae,  alter  helenopolitanuB 
epiBCopuB.  FesBler- Jungmann§153, 
liirschlllf  159  praeeunte  C e i  1 1 i e r 
Hist.  gen.,  Parisiis  1858  t.  Vll.  biogra- 
phum  ChrysoBtomi  distinguunt  ab  auc- 
tore  historiae  lausiacae. 

11 


323 


401—431.  Historia  ecolesiaetica..  Palladius,  Paulinus, 


324 


contra  eum  actam  plene  descripsit. 
Eam  habes  inter  s.  doctoris  op.  ed. 
Montfaucon  t.  XIII,  inGailandi 
bibl.  Vm,  257—330;  Migne  P.  G. 
XLVII,  3 — 82.  —  Alter  disdpulus 
Evagrii  Pontici  origenistae  ab  a.  20. 
a^tatis  yitam  monasticam  egit,  dein 
Orientem  atqae  Aegyptum  peragravit 
celeberrimos  monachos  invisens.  In 
patriam  redux  episcopus  Helenopolis 
in  Bithyniae  c.  a.  400  est  ordinatus. 
Et  ipse  propter  Ghrysostomum  sede 
sua  est  dejectus  multaque  passus,  quare 
ad  eum  pro  virili  tuendum  Bomam  se 
contulit  Bediens  in  Orientem  ad  ec- 
clesiam  asponensem  in  Galatia  transiit. 
Obiisse  dicitur  ante  a.  431.  Oompo- 
suit  c.  420  hiatoriam  Lausiacam  (a 
Lauso,  nobili  in  aula  imperiali  cubicu- 
lario,  cui  eam  inscripsit)  dictam,  in 
qua  vitas  celebrium  monachorum,  ere- 
mitarum  piarumque  feminarum  con- 
cinne  describit  ^).  Sed  implexum  oritur 
problema  literarium.  Nam  historia 
monachorum  Bufini  fere  integra  repe- 
ritur  in  historia  lausiaca;  reliqua  fere 
quae  haec  habet,  in  illa  vero  non  ex- 
stant,  leguntur  in Paradiso Heracli- 
dis,  quem  exhibet  post  Fabrum 
Stapulensem  1504  Bosweydus  in 
appendice  sui  op.  Vitae  PP.  p.  932 — 
977.  Quare  concludit  Butler  op.  in- 
&a  cit.  textum  historiae  Lausiacae  re- 
ceptum  (Migne  XXXIV,  991 — 1 279) 
esse  compilationem  ex  opere  genuino 


«)  Cf.  Cuthbert  Butler  0.  S.  B.  The 
Lausiac  History  of  Palladius  Cambridge 
1898  (Tezts  and  studies.  Contributions 
to  biblical  and  patristic  literature  t.  VI.); 
Eatholik  1899.  II,  33  ss. ;  A  m  ^  1  i  n  e  a  u 
de  historia  lausiaca,  Parisiis  1887; 
Preuschen  Palladius  und  Bufinua. 
Texte  und  Untersuchun^en,  Giessen  1897, 
qui  p.  110  ita  censet :  Wir  mtlasen  .  . .  die 
Erz9.hlungen  des  Rufin  und  Palladius  als 
unsch&tz&re  Dokumente  fUr  die  Ge- 
Bchichte  der  Entstehung,  Verbreitung 
und  Organisation  des  Mdnchthums,  wie 
fdr  das  geistige  Niveau  ,  auf  dem  dieses 
M5nchthum  stand,  ansehen  und  demeut- 
sprechend  verwerthen  ;Bardenhewer 
§  79  n.  4. 


et  historia  Bufini,  ideoque  Paradisum 
Heraclidis  esse  recensionem^originalem 
historiae  Lausiacae,  illiusque  (ParadiBi) 
textum  graecum  quamvis  noii  integrum 
exhibet  Meursius  (inter  ojus  opp. 
ed.  Lamii  Florentiae  1746  VIII,  334- 
670).  Multnm  lectitata  fnit  in  mona- 
steriis  haec  historia,  hinc  plures  subiit 
et  mutationes,  variaque  exhibetur  re- 
censione.  Saepe  admodum  pfodiit; 
praeter  ed.  jam  laudatas,  praestans  est 
ed.yerdionis  latinae  Gentiani  Herveti 
Parisiis  1570;  quaeque  exstat  in  Herib. 
Bosweydi  Vitis  patrum  1.  VIII.  Textum 
graecum  lacunose  dedit  Fr.  du  Duc 
1624,  lacunas  supplevit  Cotelier 
Monum.  Eccl.  graecae  III,  158 — 170; 
graecum  textum  ita  suppletum  exhibet 
Migne  I.  c.  cum  emendationibus  J. 
Floss. 

176.  Pulchram  admodum  vitam  s, 
Atnbrasii  mediolanensis  ep.  concinna- 
yit  hortante  s.  AugU3tino  Paulinus 
ejusdem  notarius  ad  normam  celebris 
vitae  s.  Martini  auctore  Sulpitio  Severo, 
cujus  tamen  elegantiam  non  assequitur. 
Narrat  autem  quae  vel  ipse  vidit  vel 
a  s.  Marcellina  s.  Ambrosii  sorore  au- 
diit,  vel  ex  variorum  epistolis  post 
illius  obitum  datis  ab  iis,  qui  diversis 
in  provinciis  ipsum  vidisse  narrarunt, 
didicit.  Prodiit  haec  vita  saepe,  ita  in 
plerisque  editionibus  opp.  s.  Ambrosii, 
in  Migne  P.  L.  XIV,  27—46;  inter 
opuscula  a  nobis  edita  t.  VII  p.  1 — 49. 
Versionem  graecam  sec.  7 — 9.  primnm 
edidit  Papadopulos  in  'AvdXsxta 
Lipsiae  1891  p.  27 — 88.  Cum  Pauli- 
nus  auditomm  praesertim  aedificatio- 
nem  intendat,  vix  ullam  chronologiae 
rationem  habet.  In  Africam  delatus  et 
Carthagine  commorans  zelum  pro  fide 
catholica  ostendit  accusatione  Ooelestii, 
Pelagii  discipuli,  qui  higus  errores  dif- 
fundere  nitebatur.  Obtulit  enim  Zosi- 
mo  papae  libfUum  adversus  CoelesHum 
(Migne  XX,  711 — 16).  Tribuitor 
ipsi  etiani  de  benedicHonibus  patriarcha- 
rum  Gen.  49  libellus  (ib.  715—32). 


325 


Vigilias,  Marcus,  Lucianus,  Jacobus,  Maruthas. 


326 


—  S.  Vigilins*)  origine  Boikianas, 
Athenis  institataSy  postmodnm  episco- 
pus  tridentinns,  qnem  s.  Ambrosins 
consilio  jnvit  (cf.  hi^jas  egregiam  ep. 
29)  scripsit  daas  epigtcHas,  onam  ad 
Simplicianam  (mediolanensem),  alte- 
ram  ad  s.  Joannem  Ghijsostomam  de 
martyrio$8.  Sisinnii,  Martyriiet  Alexan" 
dri  ab  infideliba?  Tridenti  a.  397  oc- 
cisoram  (MigneXIII,  549 — 58<  Acta 
88.  Maji  VII,  37  ss.).  Obiit  et  ipse 
martyr  pro  fide,  qaam  strenae  propa- 
gavit,  26  Jani  a.  400,  jazta  alios  405. 

177.  Marcas  diaconas  composuit 
stiio  simplici  sed  conspicae  fideliter- 
qae  c.  a.  420.  vitam  8,  Porphyrii  epi- 
scopi  gazensis  (o.  394-419),  cojas  erat 
comes  familiaris  ac  individaas,  et  qai 
Gazae  paganismam  felici  impagnaverat 
fracta.  Hajas  versio  sat  imperfecta 
reperitarinbibliotheca  Gallandi  t.IX, 
259—286;  in  actis  88.  Febr.  t.  III, 
645 — 661  interprete  Hentenio  ad 
diem26,  et  Migne  P.G.  LXV  1211— 
1266.  Textam  originalem  edideront^) 
M.  Haapt,  Berolini  1875;  admodam 
accarate  societatis  philologae  bonnen- 
sis  Bodales  Lipsiae  1895.  —  Lacia- 
nas  presbyter  Eaphar  Gamalae  prope 
Hierosoljmam  scripsit  epistolam  ad 
omnem  Ecclesiam  de  revelatione  eor- 
poria  8,  Stephani  M.  primi  et  alioram 
(a.  415)  sea  narrationem  de  inVentione 
sepalchri  et  reliquiaram  corporis  s. 
8tephani  protomartyris,  qaoram  par- 


>)  Alias  ab  eo  est  V  i  g  i  1  i  u  B  diaconufl, 
qui  {uxta  G  e  n  n  a  d  i  u  m  c.  51  nCOmpo- 
suit  ex  traditione  patrum  (ex  Pachomio 
praesertim)  monachorum  reguiamy  quae 
m  coenobio  ad  profectum  fratrum  in  con- 
▼entu  legitur,  breviato  etaperto  sermone, 
totius  monasticae  profesaionia  in  se  dis- 
dplinam  continentem.*'  Eam  habes  apud 
Migne  P.  G.  XXXIV,  983  ss.;  P.  L.  L, 
373—83  et  in  coUeot.  reg.  Holstenii, 
ParisiiB  1663  I,  89.  FloruisBe  videtur  in- 
fcra  a.  420—30.  Cf.  de  nostro  8  c  h  a  t  z  K. 
XII,  962. 

•J  Bardenhewer  §  74  n.  16:  KL. 
VIlI,  683 ;  N  u th  de  Marci  diaconi  vita 
Porphyrii  ep.  gaz*,  Bonnae  1897. 


ticala  Orosias  (cf.  p.  32o)  secam  in 
Occidentem  detalit.  Hanc  epistolam 
A  y  i  t  a  s  presby ter  bracarensis  et  Oro- 
sii  amioos  latine  vertit  adjecta  epiatola 
saa  ad  Balconiam  episcopam  braca- 
rensem  (M  i  g  n  e  XLI,  805 — 8 1 8).  Ver- 
sionem  reperies  apad  Baroniam  ad 
a.  415.  §  6 — 16;  in  ed.  maar.  opp.  s. 
Aagastini  t.  YH;  Migne  P.  L.  XLI, 
807 — 818.  —  S,  Pelagiae  meretricis 
qaondam  antiochenae  vitam  graece  de- 
scripsit  J  ac  0  b  a  s  diaconas  Nonni  epi- 
scopi  coaevas ,  qaam  '  edidit  Herm. 
Usener  in  op.  Legenden  der  h.  Pe- 
lagia,  Bonnae  1879  p.  1 — 52  in  Fest- 
schrifb  ffir  die  34.  Yersammlang  dent- 
scher  Philologen;  acta  ejas  latine 
versa  ab  Eastachio  sec.  X — XI  le- 
gantar  in  Aci  88.  8.  Oct.  IV,  261  — 
268;  322;  MigneP.  L.LXXII,  663- 
672. 

178.  Hac  referri  debet  aactor  illa- 
stris  ex  remot« Syria  s<nl.  Marathas 
episcopas  Maypherkatae  et  medicas 
peritas,  qai »  composait  libram  de  mar- 
tyriie  et  cantas  et  tonos  martyram. 
Idem  transtalit  et  canones  patram  tre- 
centoram  decem  etocto,scripsitqaetota 
historiam  illias  s.  sy nodi  ^)  ^  Nihil  fere 
de  ejas  vita  scimas.  Arcadias  imp. 
eam  misit  legatam  ad  Jezdegerd  I,  qai 
14.  Aag.  399  saccesserat  Bahram  IV. 
interfecto  in  Persaratn  regno.  Merait 
hajas  gratiam  peritia  saa,  at  ferant, 
medica:  eaqae  optime  est  dsas  in  bo- 
nam  Ecclesiae,  qaae  diatama  et  saeva 
persecatione  gravia  passa  erat  danma 
illis  in  regionibas.  Usas  est  etiam  op- 
portune  hac  ocasione  ad  colligendas  ss. 
martyram  reliqaias,  qaas  secam  May- 
pherkatam  portavit,  ande  orbis  haec 
Martyropolis  est  dicta,  et  illoram  acta, 


*)  Ita  'A  b  d  i  8  0  h  6  de  Sauba,  •  metro- 
polita  nestorianus  c.  57  apud  A  s  s  e  m  a- 
n  u  m  Bibl.  or.  III,  73.  Hic  Maruthas  dis- 
tingui  debet  aMarutha  (Maruta),  qui 
fuit  primus  Maphrian  (Catholicus)  ta^i- 
tensis  (t  649),  et  monophyeitismum  ad- 
modum  diffudit. 

ir 


327 


401—431.  Theologia  praotica.  Marathas, 


32B 


qnae  diligenter  descripsit.  Bursus  a. 
409/10  legatns  caesareus  ad  aolam 
Persamm  venit  yariaque  negotia  in 
bonum  Ecclesiae  promovit,  unde  vel  in 
martyrologio  romano  4.  Dec.  iegimus: 
»In  Mesopotamia  s.  Maruthae  ep.,  qui 
collapsas  in  Persia  Dei  ecclesias  ob  per- 
secutionem  Jezdegerdis  regis  reparavit, 
multisque  miraculis  clarus,  apud  hostes 
etiam  meruit  honorari.^  Haec  ejus 
opera :  liber  de  martyriis,  cujus  saltem 
pars  reperitur  inter  acta  ss.  martyrum 
orientalium  et  occidentalium  ed.  ab 
Assemano  t.  1,  germanice  a  Zin- 
gerle,  Oeniponte  1836;  plenius  ea 
edidit  Bedjan  in  actis  Martymm  et 
sanctorum  Parisiis  1891 II/57 — 396; 
actis  martymm  praemittitur  egregia 
homilia  de  cruciatibus  martyrum  eo- 
Tumque  triumpho.  Magna  probabili- 
tate  haec  acta  revera  sunt  Maruthae^). 
Ipsius  praeterea  est  opus  de  coneilio 
nieaeno,  quo  continentur  concilii  cano- 
nes  (73  partim  genuinos,  partim  sup- 
positos),  nomina  patrum,  qui  eidem 
interfaerunt,  varia  acta  et  documenta, 
ex  quibus  aliqua  supposita  et  forte 
etiam  manu  aliena  postea  sunt  assuta, 
haeresum  eatalogus  etc.  Higus  operis 
fragmenta  copiosa  germanice  versa  edi- 
dit  Osoar  Braun  in  Eirchengesch. 
Studien  herausgeg.  von  Dr.  E  n  5  p  f  1  e  r , 
Dr.  SchrOrs,  Dr.  Sdralek  IV  fasc.  3, 
Mfinster  1898.  Gf.  fragmenta  syriace 
et  latine  in  Mai  Script.  yet.  nov.  coll. 
X,  3 — 361.  Haeresum  catalogum  edi- 
dit  etiam  Harnack  Texte  und  Unter- 
such.  N.  T.  IV.  t.  1.  cum  commentario, 
Lipsiae  1899.  —  Gum  Isaaco  archi- 
episcopo  seleuciensi  canonea  yidetur 
condidisse  concilii  Seleuciae  et  Gtesi- 
phonte  habiti  a.  410,  quos  syriace  cum 
versione  latina  et  notis  edidit  Lamy, 
Lovanii  1869.  Obiisse  yidetur  circa 
a.  420. 


1)  Cf.  D  u  y  a  1  Anciennes  Litteratures 
chr^tiennes  II.  La  Litter.   syriaque   p. 

132  88. 


179.  Beliqui  sunt  aliqui^),  quorum 
scripta  ad  theologiam  potius  practi* 
cam  spectantvel  asceticampraeter 
tot  illustres  Ecdesiae  doctores  et  pa- 
tres,  quos  hactenus  laudayimos.  Inter 
eos  autem  eminet  s.  Nilus^)  nobili 
loco  natus,  opibus,  eloquentia,  mune- 
ribus  illustiis,  erat  enim  Gonstantino- 
politanae  urbis,  forte  et  praetorio  prae* 
fectus.  Honoribustamenmnneribusque 
omnibus  rerum  diyinaram  amore  suc- 
census  forte  c.  a.  390  renunoiaYit,  quo 
in  proposito  sancto  Ghrysostomus  mul* 
tum  eum  promoyit.  Secessit  cum  filio 
Theodolo  in  Sinai  montem,  ut  yitam 
degeret  asceticam:  atque  adeo  sancti- 
tate  sanotoramque  emicuit  scientia,  ut 
undique  fuerit  consultus.  Zelo  fidei 
accensus  strenuo  contra  paganos  atque 
haereticos  pugnavit  atque  pro  bono 
disciplinae  veritus  non  est  abbates  at-- 
que  episcopos,  praefectos,  imo  et  im- 
peratorem  delinquentem  commonefacere 
ad  mortem  usque  c.  a.  430.  Hinc 
magnus  est  scriptorum  ejus  numeras» 
quae  thesaurum  oontinent  doctrinae 
asceticae,  et  ad  virtutem  pietatemque 
excolendam  fovendamque  spectant. 
Ejusmodi  sunt  Peristeria  ad  Agathium 
(monachum)  seu  tr.  de  virtutibus  ex* 
colendis  et  vitiis  fugiendis  ezemplo 
Peristeriae  clarissimae  eo  tempore 
feminae  (Migne  P.  G.  LXUX,  81 1 — 
968);  de  oratione  {ih.  1166 — 1199); 
de  octo  spiritibus  malitiae  egregiis  prae* 


1)  Praetermittimii8  Eusebium,  de 
quo  GennadiuBC  34ita  habet :  mEu> 
sebius  scripsit  de  erucis  Domini  mysterio^ 
et  apostolorum  praecipueque  Petri  con- 
stantia  virtute  crucis  indepta :  nam  scri. 
ptum  periit  et  quinam  fuent  hic  Eusebius 
plane  ignoratur:  num  mediolanensis 
episcopus  (449-46^  an  cremonensis,  Hie- 
ronjmi  amicus.  Cf.  Fabricius  bibl. 
lat.  mediae  et  inf.  aetatis  I,  536—338. 

^)  Ultra  yiginti  alios  Nili  nomine 
desiffnatoa  recenset  Leo  Allatius  in 
auadiatriba  de  Nilia,  locupletata  apud 
Fabricium-HarleBB  Bibl.  gr.  X, 
1—40.  Cujusdam  N  ili  meminit  et  P h  o- 
tius  cod.  CCLXXVI,  et  exejus  homiliiE 
excerpta  adducit  M i g n  e  CIY,  246—258» 


329 


Nilus,  Marcus. 


330 


cepHs  refertus  (1146 — 1166);  ejus- 
dem  argpiinenti  est  brevissimas  tr.  de 
vUUs,  quAe  opposita  snnt  virtatibiis 
(ib.  1139 — 1 1 44) ;  cfo  diversis  malignis 
^ogitationibus  (ib.  1200 — 1234);  ser- 
mo  in  Lticae  22,  36  (l263 — 1280); 
Narrationes  (VII)  de  eaedibus  monacho' 
rum  in  monte  Sion  in  barbaromm 
incursione  factis,  captivitate  filii  et 
ejusdem  liberatione  (ib.  590 — 694); 
qnaehistoria  abbreyiatareperittir  etiam 
in  Actis  SS.  Jan.  1,  954-66  erl.  Ant- 
▼erpiae  1 643 ;  oratio  in  AWianum  mo- 
nachom,  cajus  vita  describitnr  tam- 
qaam  monasticae  yitae  exemplar  (ib. 
695 — 7 12);  de  monaslica  exercUatiofie 
(7 1 9 — 8 10);  de  vduntaria  paupertate 
(968 — 1060);  de  monachorum  prae- 
9tantia{\  06 1 — 1 094) ;  tr.  ad  Eulogium 
monacham  praeclaris  refertas  monitis ; 
(1093 — 1140);  Sententiae  sea  admo- 
nitiones  fere  200»  qaae  eg^gias  veri- 
tates  morales  et  asceticas  breviter»  ne- 
vose  et  ingeniose  ennanciant  (1239- 
1250);  altramille  epistolae,  pleramque 
breTiBsimae,  paacis  constantes  verbis, 
qaaram  plares  sant  dogmaticae  con- 
^  yarias  haereses  vel  exegeticae^). 
Plares  (355)  primam  edidit  Possi- 
nus,  Parisiis  1657  in  4;  Allatius 
▼ero  1061,  Bomae  1668  in  f.,  cujas 
tamen  textus  graecus  multis  deforma- 
tus  est  mendis,  yersio  (sicut  etiam 
opusculorum  in  ed.  Suaresii)  saepe 
obscura  et  implicata.  Hanc  ed.  secutus 
est  Migne  p.  81 — 582.  —  Quaedam 
scripta  non  sunt  genuina,  utEpicteti 


1)  Bardenhewer§79n.4:  Vonden 
1061  Briefen,  welche  Leo  Allatius 
nnter  des  Nilus  Name  herausgab  (1668), 
k5nnen  nur  sehr  wenige  in  der  Yorlie- 
genden  Gestalt  Anspmch  auf  UrsprQng. 
lichkeit  erheben ;  alie  (Ibrigen  sina  offen- 
bar  Ezcerpte  aus  Briefen  oder  andercn 
Schriften.  Accurate  admodum  de  Nili 
OMnbus  disserit  (etiam  apud  Migne 
LXXIX,  9*24).  Feasler-Jungmann 
§  199;  de  ipso  auctore  cf.  Suaresii 
liber  chronolog^cuB  de  ejus  vita  in  sna 
ed.  opp.  581—640:  Tillemont  XIV, 
189-218;  Migne  L  c.  p.  1317—1434; 
Nirschim,  $200s. 


enchiridion  seu  Manuale  (ib.  1286 — 
1318),  quod  forte  a  s.  Nilo  est  con* 
tractum  seu  interpolatum :  sermo  dog- 
maticus  de  s.  Trinitate  est  ep.  8  s.  Ba- 
silii;  martyrium  s.  Theodoti  An- 
cyrani  sub  Diocletiano  (a.  304)  passi, 
quod  ab  alio  quodam  Nilo  auctore 
coaevo habetur  inOallandi  bibl.  lY, 
114—32,  in  Actis  SS.  18.  Maj.  IV, 
149 — 155  etc.  Verum  etiam  circa 
scripta,  quae  oensentur  genuina,  non- 
dum  onmes  nodi  critici  sunt  soluti. 
Opuscula  quaedam  graece  et  latine 
edidit  Possinus,  Pari8iisl639  in  4; 
alia  Suaresius  Bomae  1673  in£; 
opera  omnia  Migne  P.  0.  t.  LXXIX. 

180.  Alius  Joannis  Chrysostomi 
discipulus fuit  Marcus  monachusseu 
eremita  yel  ezercitator,  qui  teste  Ni- 
cephoro  Kallisti  H.  E.  XV,  54  saltem 
iractatue  seu  sermones  XL  asceticos 
reliquit,  quorum  decem  adhuc  super- 
sunt:  scil.  de  lege  spirituali;  de  his, 
qui  putant,  se  ex  operibus  justificari; 
de  poenitentia ;  responsio  ad  eos,  qui 
de  divino  baptismate  dubitabant ;  prae- 
cepta  animae  salut&ria;  capitula  de 
temperantia;  disputatio  cum  quodam 
causidico ;  consultatio  intellectus  cum 
sua  ipsius  anima;  tr.  de  jejunio;  de 
Melchisedech^).  Eosreperies  apud  0  al- 
landi  VHI,  1—104,  Migne  LXV, 
908 — 1140.  Usus  videtur  homiliis 
M  a  c  a  r  i  i  aegyptii,  nam  plura  iisdem 
verbis  expressa  in  tractatibus  Marci 
reperiuntur.  Becentiori  aetate  Papa- 
dopulos  Kerameus  in  'AydXsXTY)  tspo^. 
oraxoX.  typis  dedit  p.  89—113  tr. 
adversus  Nestorianos,  Lipsiae  1891; 
et  iterum  Eunze  in  op.  Marcus  Ere- 
mita,  ein  neuer  Zeuge  fur  das  altkirchl. 
Tautbekenntniss,Leipzig  1895  p.  6-30. 
Duram  de  his  opusculis  pronunciat 
censuram  Bellarminus  de  script. 
eccL  ed.  ven.  1728opp.  VII,  316:  >Ea 
operaitascatent  erroribus  contrafidem, 
ut  suspiciari  cogar,  vel  ab  haereticis 


»)Cf.  Nirschllll,  §204. 


331 


401—431.  Theologia  pcactica.  Asterius,  Gaudentius. 


332 


nostri.temporis  conficta,  ant  valdd  de- 
pravata  faisse:  neqne  alia  de  causa 
hajus  anctoris  menumf  nisi  at  admo- 
nerem  cautissime  legendam :  non  enim 
desant  aactores  pii,  qai  sine  tali  peri- 
calo  legi  possant.^  Qaod  jadiciam 
confirmat  Jo.  Maria  Brasichellanas  in 
Indice  11.  proh.  exporgandoram^  Bo- 
mae  .1607.1,  173 — 79.  VeramPess-r 
ler- Jangmann  §  205  eos  errores 
saltem  ex  parte  dariori  videtar  tribaere 
versioni.  —  Asterias  adolescens ^)  a 
servo  scjtha  in  omni  liberaliam  disci- 
plinanun  genere  bene  institatas  fait. 
Fidei  catholicae  sincere  addictas,  elo- 
qaentia  et  sanctitate  conspicuus  fac- 
tas  est  Amaseae  in  Ponto  episcopus 
(t  c.  410).  Beliqait  yiginti  circiter 
(2l)  Jumilias,  qaaram  plares  sont  in 
s.  Scriptarae  locos,  aliae  in  laadem  sanc- 
toram:  eas  Photias  dignas  censait, 
qaaram  excerpta  ezhiberet  cod.  271, 
abi  reperies  excerpta  homiliamm  sez, 
qaae  nondam  sant  editae  (M  i  g  n  e  017, 
201 — 224).  Septem  vero  ex  editis, 
nimiram  in  Ps.  VI — VII,  dabiae  cen- 
sentar.  Alii  quoqae  veteres  Asteriam 
laadarani:  hinc  in  conc.  oecomenico 
VII  ut  fidei  testis  allegatas  fait.  Pro- 
dierant  passim  ejas  homiliae'),  siye 
divisim,  sive  collectim,  janctim  pro- 
stant  in  Migne  P.  L.  XL,  164 — 477. 

181.  In  Occidente  floraitB)  s. 
Gaadentias  s.Philastrii  (cf.p.  218) 

*)  Ab  hoc  Asterio  distingue  Aste- 
r  i  u  m  Urbanum  Montanistam  (v.  c.  232), 
de  quo  cf.  E  u  8  e  b  i  u  m  H.  E.  V,  16.  17 ; 
A  8 1  e  r  i  u  mmonachum  et  abbatem,  disci- 
pulorum  clarorum  magiBtrumf  qui  floruit 
sec.  IV,  et  AsteriumCappadocemdictum 
sophistam,  de  quo  supra  egimus  p. 
172  a.  Cf.  Hergenroether  EL.  I, 
1522. 

*)Cf.  Fessler-Jungmann  I,  625 ; 
L.  K  o  c  h  Asterius  B.  v.  A.  in  Zeitschr. 
tOr  die  hist.  Theol.  1871.  XLI,  77—107; 
de  B  u  c  k  in  Act  St.  Oct  Xlll,  330—334. 

')  Praetermittimus  s.  Honoratum 
illustri  familia  natnm,  qui  aolitudinis  et 
yitae  asceticae  amore  adiit  insulam  leri- 
nensem  incultam  plane  atque  desertam, 


fidelis  discipolas  et  dignns   in   sede 
brixiensi  snceessor,  s.  Ambrosii  fami^ 


imo    serpentibuB  repletam,    quo   odore 

sanctitatis  coelestisque  prudentide  innu- 

merot  tindiqne  attrazit  atque  ita  condi» 

dit  celebre  monasterium  fecundum  semi- 

narium  sanctorum  atc^ue  episcoporum. 

Ab  eo  insula  nomen  dem  traxit  s.  Hono- 

rati.  Factus  est  episcopus  arelatensis  426, 

sed  jam  obiit  428  vel  14.  Jftnner  429* 

Ejus  rtgula,  epistc^e  plorimae  unctione 

et  Ruavitate  redundantes,  necnon  et  ser- 

mones    perierunt.    Cf.  pulchram  yitam 

ipsius  ab  Hilario  ejus  in  episcopatu 

successore  descriptam  (Migne  P.  L.  4» 

1249—72);  Histoure  lit  de  k  Fr.  II,  156- 

161 ;  L.  Pierrugues  Vie  de  s.  Honorat 

fondateur  de  Lerins  et  6v6que  d^Arles, 

G rasses Can nes  1 874.  —  Eraclii  (Herac- 

lii,  Eradii),  hipponenBi8pre8b>teri,quem 

8.  Augustinus  sibi  26.  Sept  424  in  suc- 

cessorem  designavit,  exstat  sermo  (in  ed. 

maur.  post  s.  Au^ustini  serm.  395);  alium 

edidit  Combefisius  in  sua  bibl.  con- 

cion.  scil.  14.  inter  64  s.  Augustim  a  se 

edito6,ined.maur.appendioet.  V  n.  72.  — 

Eutropius  presbyter,  juxta  aliquos 

i.  Augustini  discipulus,  nscripsit,   teste 

G  e  n  n  a  d  i  o  c.  49,  ad  duas  sororcB,  an- 

cillaa  Christi,  quae  ob  devotionem  pudi- 

citiae  et  amorem  religionis  exhereditatae 

sunt  a  parentibus,  epietolae  in  modum  li- 

bellorum  consolatorias  eleganti  et  aperto 

sermone  duas,  non  solum  ratione  sed  et 

testimoniiB  Scripturae  munitas  :*"  quamm 

una  periit,  altera  probabiliter  ea  est,  quae 

inter  scripta  s.  Hieronymo  supposita  re- 

peritur  inscripta :  Ad  Geruntii  filias  de 

eontemnenda    hereditate    (Migne  XXX, 

45  "  50).  Cf.  C  z  a  p  I  a  in  comment.  ad 

Gennadii  c.  49.  Floruisse  videtur  Eutro- 

pius  exeunte  sec.  IV.  vel  ineunte  V.  — 

Fastidii  episcopi  Ijritanni    videntur 

esse  plura  opnscula  pelogianis  erroribua 

infecta,  non  solum  de  vita  ehristiana  olim 

Augustino  tributum  (Migne  XL,  1031- 

1046,  et  iterum  L,  383-403)  et  de  vidui- 

taie  eervanda,  epietolaa  duas  sine  inscri- 

ptione  (383—403);  tr.  de  divitOs,  ep.  III  de 

malie  doctoribus  et  operibus  fidei  et  de 

judicio  futuro ;  de  poesibUitate  non  fec* 

candi;  de  caetitaU.  quae  C  a  8  p  a  r  i  edidit 

in  op.  Briefe,  Abhandl^ungen  und  Pre- 

digten  aus  den  zwei  letzten  Jahrh.  des 

kirchl.  Alterthuma  und  dem  Anfiing  des 

Mittelalters,  Christiania  1890  p.  1—167. 

Haec  quidem  editor  vindicat  A  g  r  i  c  o- 

I a e  pelagiano,  qui  teste  Prospero  in 

chron.  ad  a.  429,   „eccle8ia8  Bntanniae 

dogmatis  Buiinsinuationecorrupii*'  Sed 


333 


Victricius,  Synesius. 


334 


liaris  amicriJB,  qai  orta  in  s.  Jo.  Ghry- 
aostomiun  tempestate  com  aliis  quibns- 
dam  episcopis  acceptis  literis  Inno- 
centii  I  et  Honorii  imp.  legatns  pro 
illo  tnendo  CP.  est  profeetns:  quae 
tamen  legatio  caroit  effectu^).  Obiit 
c  410  (jnxta  alios  c.a.427).  Reliqoit 
Trttdatua  sen  sermones  21,  doctrina 
et  praeceptispraestantes  et  utiliBsimos, 
quos ediderunt praesertim  Gaieardus 
Patavii  1 720  in  4.  ed.  praestantissima; 
recuaa Augustae y.,  1757;  Quirinus 
in  veterum  Brixiae  episcoporum  opp., 
Brixiaei738  in  f.»  Migne  P.L.  tXX 
843 — 1009.  —  S.  Victricius  pri- 
mum  miles  erat :  sed  militia  relicta,  ut 
totum  se  Christo  manciparety  multa  est 
passus,  imo  et  vitae  periculum  incurrit, 
quo  miro  Dei  beneficio  ereptus  curan- 
dae  conciyium  saluti  se  dicavit.  Circa 
a.  393  ekctus  est  episcopus  rotoma- 
gensis  et  sub  ipso  pastore  ecclesia  baec 
quam  maxime  effloruit.  Magna  apud 
omnes  yaluit  auotoritate.  Amicus  erat 
s.  Martini  et  Paulini  Nolani,  qui  eum 
magnis  effert  encomiis  ep.  1 8  et  37  ad 
ipsum  datis.  Ab  Innocentio  I.  epistola 
responsoria  adpiures  (l3)  quaestiones 
propositas  fnit  honoratus.  Pro  bono 
Ecdesiae  in  Britanniam  excurrit  ab 
ejus  accitus  episcopis.  A  s.  Ambrosio 
dono  accepit  reliquias,  in  quarum 
translatione  librum  insignem  compo- 
suit  de  laude  sanetarum,  quem  cf.  apud 
Gallandi  YIII,  224—38;    Migne 


Morin  in  Revue  B^n^ictine  1898  p. 
488^93  eaasserit  Fastidio,  1.  tamen 
de  vita  ckriBUana^  quem  Fastidium  scri- 
psisse  testatur  Gennadius,  ease  pri- 
mam  ex  iUis  daabus  ep.  sine  inscriptione, 
librum  vero  ita  inter  opuscula  s.  Augus- 
tino  suppoaita  inscriptum,  essePelagii 
ceaset;  1.  (ZevtdtttVato,  quem  aliqui  con- 
jiciunt  esse  nonnisi  caput  uit  (15.)  1.  de 
tUa  ehrietiana,  periisse  putat  De  qua 
controTersia  cf.  K  fl  n  s  t  L  e  theoL  Qtlfichr. 
Tabingae  1900  t.  82  p.  193—204;  Bar- 
denhewer  §94n,  16. 

')  Cf.  de  eo  praeter  Galeardiun  in 
piaef.ed.  opp.;  Acta  SS.  29.  Apr.  III,  618, 
Fabricius  Bib1.lat.med.  aet.  11,23; 
Nirschllll  181 ;  Hefele  KL.  V,  117. 


XX,  443 — 58;  cur. Sauvage  Parisiis 
1895»  ed.  egregia,  posthuma,  quam 
iypis  dedit  A«  Tougard.  Obiisse  dicii 
tur^)  7.  Aug.  415;  juxta  alios  jam 
a.  405  vel  407. 

182.  Sui  generis  scriptor  est  Sy- 
nesius,  qui  circa  a.  370 — 75  nobili 
genere  ortus  Alexandriae  disciplinis 
humanioribus  atque  philosophiae  ma- 
zime  platonicae  sub  Hypatia,  celebri 
illius  aetatis  philosopha,  operam  dedit. 
Invitus  electus  est  in  episcopum  Pto- 
lomaidis,  quae  Pentapoleos  fuit  metro- 
polis,  et  forte  nonnisi  ante  ordinationem 
baptizatus  est.  Munere  suo  videtur 
bene  fonctus,  quamvia  nimis  neopla- 
tonicorum  et  Origeuistarum  opinioni- 
bus  malesanis  addictus^).  Quamdiu 
vixerit  plane  est  incertum:  ejus  scripta 
perducunt  tantiun  ad  a.  413.  Priora 
ejus  scripta  ad  a.  usque  404  nondum 
sapiunt  Christianum,  sed  philosophum 
potius  et  rhetorem ;  posterioris  aetatis 
sunt  sermonea  duo  admodum  eloquen- 
tes,  homilioe  duae,  sed  non  integrae, 
aliquot  (lO)  hymni,  atque  epistciae 
plures,  quarum  156  supersunt.  Eae 
maxime  aestimantur  propter  leporem 
atque  elegantiam,  dictus  enim  est  ,sua- 
vissimus  philosophus  et  piarum  deli- 
cium  musarum' :  refertae  quoque  sunt 
gravibus  sententiis  atque  varia  erudi- 
tione.  Hinc  Photius  cod«26(Migne 
CIII,  6l)  eas  dicit  »venustate  ac  dul- 
cedine  fluentes  cum  sententiarum  ro- 
bore   ac   densitate').*    Operum  ejus 


»)Cf.  Tillemont  X,  667—74.  Hist. 
lit.  de  la  France  II,  752—54;  Gams- 
NeherKL.XU,  928. 

>)Bardenhewer§76n.  l:Zu  einer 
rein  christlichen  Denk-  und  Sinnesart 
Bcheint  Syensius  nie  durchgedrungen  zu 
sein.  Ueber  den  Beziehungen  der  Aehn- 
lichkeit  zwischen  ChriBtenthum  und 
PlatonismuB  hat  er  den  princi^iellen 
Unterschied  tkhersehen.  Christ  mit  dem 
Wunsche  Beines  Herzens,  blieb  er  mit 
dem  Yerstande  Platoniker. 

»J  Cf.  Fessler-Jungmann  §  207; 
TilLemont  XH;  499—554  cum  notis 
682 — 88;Petayiu8in  vita  Synesii  suae 


335 


401 — ^l.  Poetae  chrisiiani. 


336 


egregiam  curaTit  editionem  Petaviiie 
CQjn  notiB,  Parisiis  1612  in  f.,  recnda 
(cmn  opp.  8.  Gyrilli  hieros.),  ib.  1633; 
1640;  Migne  P.  G.  t.  LXVI,  1021  — 
1616.  Novam  ed.  coepit  (sed  non  ab- 
Bolvit)  Erabinger  Landshut  1850; 
epistolaa  edidit  inter  epistolographos 
graecos  Hercher  Parisiis  1873  p. 
638  —  739;  germanice  Fritz  Die 
Briefe  dea  B.  Synesias  y.  E.,  Leipzig 
1 898 ;  Aymno»  J.  Flach  Tiibingen  1 87  5. 

183.  Sapersant  aliqoot  poetae 
christiani,  inter  qaos  praecipaas  est  Aa- 
relias  Pradentias  Clemens  (348-— 
405)  nobili  genere  natas  probabiliter 
Gaesaraugastae  (Saragossa)  a,  348  egre- 
gieqae  excaltas.  Bis  proyinciae,  forte 
patriae  i.  e.  tarraconensi  praefoit,  alio- 
qae  manere  perhonorifico  (militae  gra- 
da)  eyectas  est.  Sed  nix  capitis,  at 
ipse  belle  narrat  in  praefatione  editionis 
opeiiim  saoram,  eam  monait,  at  aalae 
renanciaret  rebasqae  diyinis  animaeqae 
saluti  impensios  yacaret.  Negotioram 
caasa  iter  in  Italiam  institait,  Bomam 
yenit  yeneratasqae  eat  martyram  cine- 
res,  quorom  gesta  dein  domam  reyer- 
sus  carminibas  celebrayit.  Qao  anno 
obierit  non  liqaet.  Ipse  circa  a.  404 
yel  405  carmina  saa  coUegit  ediditqae 
praemissa  praefatione  poStica,  qaa  pau- 
cis  yitam  saam  delineat  atque  arg^- 
mentam  illonim  assignat:  »Atqai  fine 
sab  altimo  —  peccatrix  anima  stalti- 


ed.  adjecta  aliosque  quos  indioant  B  a  r- 
denheweretFeBsler-Junffmann 
1.  c. ;  F.  X.  E  r  a  u  8  Studien  Uber Bynesios 
von  Kyrene  Theol.  Qtlschr.  1865.  XLVII, 
381— 448;  537—600;  1866  XLVIII,  85— 
129,  qui  oopiosam  exhibet  literaturam ; 
Nirschl  II,  §  160;  Erabinger  in  ed. 
or.  de  regia  digniUUe,  Monachii  1825; 
EleffnerEL. XI,  1108—1117;  etSyne- 
sius  y.  C.  der  Philosoph  und  Dichter  und 
sein  angeblicher  Vorbehalt  bei  seiner 
Wahl  und  Weihe  zum  Bischof  yon  Pt., 
Paderborn  1901 ;  D  r  e  y  e  s  der  S&nger 
der  Eyrenaika  in  Stimmen  aus  M.  Laach 
1897  LII,  545—562;  Baumgartner 
Gesch.  der  Weltliteratur,  Freiburg  1900 
IV,  51—62. 


tiam  exaat;  saltem  yoce  Deam  conoe- 
lebret,  si  meritis  neqait  Hymnia  eon* 
tinaet  dies,  neo  nox  nlla  yaoet,  qain 
Dominam  canat.  —  Pagnet  contra  hae- 
reses ;  catholicam  discntiat  fidem.  — 
Goncaloet  sacra  gentiam.  —  Labem 
Boma  tais  inferat  idolis.  —  Carmen 
martyribas  deyoyeat,  laadet  apostolos,  * 
Potiores  hymnos,  qaos  ipse  aactor  col- 
legerat,  11.  VII  complexas  erat  atqae 
ediderat  cam  prooemio  et  epilogo,  re- 
censebimas.  Primam  occarrant  ii  (l  2), 
qaos  inscripsit  CcUhemerinan  sea  L 
hymnoram  qaotidianoram  (M  i  g  n  e 
LIX,  775 — 914),  scil  ad  galli cantam, 
matatinas,  ante  et  post  cibam,  ad  in- 
censam  lacemae,  ante  somnam,  hym- 
nas  omni  horae  accommodatas,  in  exse-* 
qaiis  defonctoram,  de  Natali  Domini 
atqae  Epiphania.  —  Alia  series  inscri- 
bitar  Peristephanon  i.  e.  de  coronis 
sanctoram  (l  4),  qaoram  gesta  celebrat 
et  passiones  coloribas  sabinde  nimis 
cradis  describit  (ib,  LX,  275 — 591). 
—  DiUochaean,  (8ittoxaov,  ib.  LX,  89- 
1 1 2),  cajas  ipse  Pradentias  in  prae- 
fatione  collectionis  saae  non  meminit, 
et  de  ctgas  yocis  significatione  eraditi 
non  conyeniant,  complectitar  breyes 
narrationes  factoram  ex  V.  (24)  et  (25) 
ex  N.  Testamento,  forte  adsmptas  ima- 
ginibus  in  aliqaa  ecclesia  depictis  ^).  — 
In  prolixo  carmine  Apotheosis  sea  de 
diyinitate  inscripto  (ib.  UX,  915 — 
1007)  taetar  doctrinam  catholicam  de 
Trinitate  et  incamatione  contra  Patri- 
passianos  et  Sabellianos,  contra  Jadaeos 
et  Jadaizantes,  contra  Manichaeos  et 
phantasiastas  etc.  Edidimas  illadinter 
opnscala  SS.  PP.  selecta,  Oeniponte 
1876.  XXXm,  1—75.  —  In  Hamar- 


>)  Cf.  Merkle  in  diss.  de  eo  in  Fest- 
schrift  zum  elfhundertjfthri^en  Jubilftam 
des  deutschen  Campoaanto  inRom,  Frei- 
burg  1897  p.  33—45.  Illud  inscribitur 
etiam  Enchiridion  K  et  N.  T.  (NLigne 
LXI,  1075—1079),  yel  etiam  Manuale 
amoenum  Lipsiae  1499,  unde  forte  ortusest 
noyus  poeta  alioquin  incognitus  A  m  o  e- 
n  u  8  dictufi. 


337 


AureliuB  Fradentius. 


338 


U^ema  (ib.  1007 — 1078)  seu  oarmine 
de  origine  peoeatomm  inqnirit  in  mali 
et  peceati  originem  adversos  gnosticos, 
praesertim  Marcionitas.  —  Bsyehoma' 
chia  (ib.  LX,  11 — 90)  sdu  liber  de 
pngna  animae  desoribit  ingeniose  et 
splendide  virtntam  oom  yitiis  sen  ge- 
neratim  religionis  christianae  cnm 
Bnperstitione  paganica  pngnam  in  ani- 
ma  hominis  christiani^).  —  Libri  II 
earUra  Simmachum  Urbis  praefectnm, 
qni  omni  conata  nitebatnr  Honorinm 
et  Arcadinm  imp.  inducere,  ut  Yicto- 
riae  aram  ab  imperatoribus  christianis 
praedecessoribns  remotam,  imo  et  ever» 
sam,  in  curia  restitueretnr  (ib.  111  — 
276).  Qua  occasione  egregie  contra 
gentilium  superstitiones  disserit.  Car- 
men  hoo  omnium  forte  maxime  est  ela- 
boratum,  fructus  animi  pro  religionis 
bono  inflammati^). 

1 84.  Qnanti  autem  fecerit  christiana 
posteritas  Prudentii  carmina,  collige  ex 
innumeris  editionibus,  quibus  publicae 
data  sunt  luci^  quamm  Dresselin 
proleg.  suae  editionis  ad.  a.  1860  re- 
censere potuit  63 ;  Arevalus  vero  in 
doctissimis  suis  prolegomenis  ad  Pra- 
dentii  op.  c.  5  ad  a.  1788  ed.  72  ope- 


*)  E  b  e  r  t  Allgem.  Gesch.  der  Lit.  des 
Mittelalters  I»,  260  :  die  asthetisch  zwar 
Bchwachste,  literarhistorisch  aber  be- 
dentendste  anter  den  polemisch-didakti- 
achen  Dichtangen  des  PrudentiaB  ist  die 
Paychomachie.  Sie  eracheint  auch  durch- 
aus  ork^ell  in  der  Anlage.  Es  ist  das 
erste  &i8^iel  einer  rein  allegorischen 
Dichtung  in  der  Literatur  des  Abend- 
landes.  Sie  wies  fOr  diese  so  recht  christ- 
liche  Eanstform  den  Dichtern  des  Mittel- 
alters  zuerst  den  Weg. 

*)Manitins  Gesch.  der  christlich- 
lat  Poesie,  Stnttgart  1891  pag.  85  scribit 
de  hoc  carmine :  Mit  solch  tiefem  sitt- 
lichem  Emste  und  einer  so  gl&nzenden 
Beweisfahrung  sind  nur  wenige  ApoLoge- 
ten  verfohren ;  wenigstens  steht  Pruden- 
tins  hier  als  apologetischer  Dichter  un- 
eireicht  da.  Heute  noch  ist  der  Ernst 
seiner  Auffimnng,  der  Reichthum  in  der 
dichterischen  Eraindnng  uad  die  Eraft 
der  Gestaltung  zu  bewundern. 


rnm  onmium  yel  saltem  aliquorum. 
Objiciunt  quidem  nonnulli  Prudentio 
metri  peccata  sive  ex  ignorantia  sive 
ex  negligentiaprofecta,  quae  cum  Are- 
▼alo  L  c.  c.  23  exousari  possunt,  neque 
eaimminuuntpretiumsiye  theologicum 
sive  etiam  poeticam^)  horum  carmi- 
num,  propterquodPrudentius  vel  Ho- 
ratio  comparari  meruit  Tei  H  o  r  a  t  i  u  s 
catholicns  primusque  inter  po^tas 
sacros  salutari.  Qaatuordecim  ex  ejus 
hymnis  (vel  saltem  eorum  partes)  re- 
dpimemerantin  Breviarium  romanum, 
ex.  gr.  in  festo  Epiphaniae  ad  Laudes,  in 
festo  ss.  Innocentium  etc.  Praestantio- 
res  editiones  sunt  Areyali  8.  J.  Bo- 
mae  1788 — 89  t.  2  in  4.  eruditissi- 
mis  commentariis  iliustrata,  recusa  a. 
Migne  t.  LIX.  LX;  Obbarii  Ttlbin- 
gae  1845,  Dresselii  Lipsiae  1860. 


^)  AnReinheitdesVersbauessindseine 
Dichtungen  den  Werken  der  gleichzeiti- 
gen  heidnischen  Dichter,  nurClaudianus 
ausgenommen,  mindestens  ebenbtlrtig. 
Bardenhewer§95n.  1.,  qui  literatu- 
ram  de  eo  exhibet.  £t  revera  quam  plu- 
rimi  de  eo  scripserunt  atque  debitis  ex- 
tollunt  laudibus.  Ita  ex.  gr.  varii  edito- 
res  in  proleg.  suarum  ed.,  J.  B.  B  r  y  s  de 
vita  et  Bcriptis  A.  Prudentii  (diss.  inaug.) 
LoTanii  1855;  C.  BrockhausA.  Pru- 
dentiuB  Cl.  in  seiner  Bedeutung  far  die 
Eirche  seiner  Zeit,  Leipzig  1872 ;  quo- 
cum  tamen  conferendus  A.  R  0  s  1  e  r  der 
kath.  Dichter  A,  Prudentius  Cl.,  Preiburg 
1886  in  8;  Merkle  theol.  Qtlschr.  1894 
LXXVI,  77-125 ;  1896  LXXVIII,  251-275: 
Fessler-Jungmann§  184;  Nirschl 
II  §  185  s.,  Ebert  allg.  Gesch.  der  Lit. 
ed.  2.  1880  p.  251—93;  Kayser  Bei- 
tr&ge  zur  Geschichte  iind  Erklftr.  der 
ftltesten  Eirchenhymnen,  Paderborn  1881 

S.  249-336  ed.  2;  Aim6  Pusch,  Pru- 
ence.  Etude  sur  la  po^sie  latine  chr6- 
tienne  au  IV®  si^cle  raris  1888  (de  quo 
sicut  et  de  R  5  s  1  e  r  cf.  hist.  Jahrb.  1889. 
X,  116—28  auct  Weyman);  Sixt  die 
lyrischen  Gedichte  d.  A.  P.  Clemens, 
Stuttgarfc  1889  ;Baumgartner  Gesch. 
der  Weltlit.  IV  c.  11,  a  quo  dicitur  unstrei- 
tig  der  bedeutendste  lateinisch-christ- 
liche  Dichter  der  ersten  vier  Jahrh.  Accu- 
rate  de  ejus  disserit  poSmatibus,  et  co- 
piosa  exhibet  specimma.  Cf.  eundem  in 
Stimmen  aus  Maria  Laach  1899  1, 317-40. 


339 


401—431.  FoiJtae  christiani.  Sedulius. 


340 


185.  Circa  a.  430  vel  forte  serias, 
dissentiant  enim  viri  eraditi,  concinna- 
vitSedalius  (aqoibasdam  Goelias 
cognominatas)  presbyter,  poeta  alio- 
qain  piane  ignotas^),  plora  carmina 
olim  magni  facta,  at  testantar  tot  eo- 
randem  editiones.  Becensait  eniin  Are- 
valus  in  prolegomenis  editionis  saae 
praestantissimae  Bomae  1794  in  4. 
editione8  41.  Aliqaot  ez  ejas  carmini- 
bas  transierant  In  asam  ecclesiasti- 
cam,  at  hymnns  in  festo  nativitatis  D. 
,A  solis  ortas  cardine'  et  in  Epipbania 
D.  yCradelis  Herodes  Deam^  Eminet 
inter  iila  cartnen  piuehdle  sea  Mirabi- 
liam  divinoram  U.  Y,  qaod  in  decreto 
de  recipiendis  Hbris  Gelasio  I.  tribnto 
commendatar.  Oonstat  illad  versibas 
heroicis  atqae  1. 1.  praecipaa  qaaedam 
facta  y.  T.  referi;  11.  2  ss.  vitam,  pas- 
sionem,  resarrectionem  D.  N.  J.  Chr. 
jaita  harmoniam  Evangelioram  virgi- 
liana  phi-asi  pnlchre  describit.  Prae- 
mittit  operi  praefationem  prosaicam  ad 
quendam  Macedoniam  abbatem,  in  qaa 
op.  sascepti  rationem  exponit.  Eodem 
Macedonio  hortante  carmen  in  prosam 
(opus  paschale)  convertit,  qaae  car- 
mine  ipso  obscarior  saepe  est  atqae 


>)  Tres  comparent  in  antiquitate  Se- 
d  u  1  i  i :  no8ter,aliu8  episcopusBritanniae 
de  genere  Scotorum,  qui  a.  721  subscrip- 
sit  decretum  conc.  romani;  alius,  qui 
floruit  8ub  Carolo  M.,  hinc  orta  confusio 
penes  yeteres  bibliographos,  qui  nostrum 
aicunt  vel  fuisse  origine  Scotum,  vel 
dignitate  episcopum. 


magis  implexa,  raroqae  aliqaid  addit 
ad  argamentam  aberias  illastrandam. 
Edidimas  hoc  carmen  (absqae  prosa) 
inter  opascala  SS.  FP.  selecta,  Oeni- 
ponte  1876.  XXXIII,  76—175.  Alia 
ejasdem  carmina  sant^):  Epigramma 
(dabiam),  CoUaiio  V.  et  N.  T.  sea  hjm- 
nos  (I),  in  qao  facta  atriasqae  Testa- 
menti  ingeniose  comparat;  Acrostichis 
sea  hymnas  abecedarias  (IL)  vitam 
Christi  continens.  Dabios  est  Cento 
TxrgUianus  de  Yerbi  incamatione^). 
Praeter  Arevalam  (et  inde  Migne 
XIX,  433 — 787)alio8qae  qaam  plari- 
mos  Sedaliiopera  ediderantLooshorn 
(ezcepto  opere  pa8Ghali)Monachii  1879, 
qai  de  aactore  nostro  fosias  disserit 
Zeitschr.  fiir  kath.  TheoL  1880.  IV, 
74 — 90,  et  optime  Haemer  Vindo- 
bonae  1885,  in  Corp.  scr.  eccl.  lat.  t  X., 
cajus  exstat  de  Sedalii  poetae  vita  et 
scriptis  commentatio,  ib.  1878  in  8. 


»)  Cf.  Nirschl  11  §  187;  Ebert  I». 
l.  3  c.  3 ;  L  a  b  b  e  in  diss.  hist.  ad  Bellar- 
minum  de  script.  eccl.  de  Sedulio;  Bar- 
denhewerBjL.  XI,  38— 40. 

8)  Annotat Fesaler-Jungmannll, 
444:  wJam  antehac  sub  finem  sec.  IV. 
Proba  Falconia  pia  matrona  romana, 
hujusmodi  Centonem  yirgilianum  com- 
pOBuit  qui  sacram  utriusque  Testamenti 
historiam  versibus  hexametris  (694)  e 
Virgilio  decerptis  exhibet.**  Cf.  M  i  g  n  e 
XIX,  803—18)  et  inter  poetas  christianos 
minores  ed.  S  c  h  e  n  k  1  Viennae  1888,  in 
corp.  8cr.  lat.  eccl.  t.  XVL  Cf.  hoc  carmen 
de  Verbi  ineamatione  etiam  apud  F  a  br  i- 
cium  fiibL  lat.  med.  et  inf.  aet.  III, 
302  88.  cum  accurata  assignatione  ver- 
8uum  Virgilii,  quibus  est  usus  auctor. 


TII, 

Scriptores  ecclesiaslici  seculi  V. 
Pars  altera  (431—500). 


186.  Altera  hac  seculi  periodo  Ec- 
cleaiam  occldentalem  nonnihil  adhac 
tnrbaront  Pelagianorum  reliqoiae  i. 
e.  Semipelagiani,  Orientem  vero 
quam  maxime  commoverunt  contro- 
▼ersiae chrifltologicae  seu  haereses  ne- 
storiana  et  monophysitica.  In- 
eipiamns  ab  iis,  qui  in  debellandis  Pe- 
lagianorom  reliqoiis  sont  yersati.  Ho- 
mm  veluti  dux  est  s.  P  r  o  s  p  e  r  *)  ori- 


1)  Alius  ab  eo  est  jiixta  EUst.  lit.  de  la 
Fr.  II,  325  8.  Proflper  Tyro  (Tiro)  aeu 
Tyro  Prosper  nostro  aequalis  et  natione 
Gallus,  forte  et  origine  Aquitanus,  vir, 
ut  yidetur,  iUustriB  conditione,  diyitiis, 
muneribuB,  cujus  exstat  pulchrum  et  si- 
mul  pium  poSma  eo^jugis  ad  uxorem  (c.  a. 
407)  apud  Migne  P.  L.  611—616,  quod 
ab  aliiB  tributum  olim  fuit  Paulino 
Nolano  vel  s.  P  r  o  b  p  e  r  o  nostro.  Tyroni 
ex  rationibuB  levibus  tribuunt  nonnuUi 
ehrarUean  ab  a.  378—455  (Migne  LI, 
859—866),  quod  quia  annos  nonjuxta 
consuleB  numerat,  sed  juxta  imperatoreB 
chronkon  imperkie  vncatur.  Est  illud 
valde  confuBum  perturbatumque  et  men- 
dis  in  rectam  chronologiae  rationem  re- 
(ertum,  forte.  a  Semipelagiano  s,  Prosperi 
aemulo  ex  hujus  chronico  per  mutatio- 
nem,  interpolationem,  imminutionem 
confectum :  hiuc  dicitur  etiam  chronicon 
minus  vel  a  primo  editore  Pithoeanum, 


gine  Aquitanus,.  ordine  laicns,  nam 
sacros  non  videtor  suscepisse  ordines, 
professione  forte  monachus  seu  qui 
renunciato  secuio  vitam  degebat  asce- 
ticam.  Nunquam  viderat  s.  Augusti- 
num^  sed  fidissimus  hujus  circa  gratiae 
doctrinam  discipulus  et  fervens,  elo- 
quens,  sagax  prae  primis  apologeta. 
Plora  hunc  in  finem  composuit  opus- 
cula  ad  tuendam  scil.,  illustrandam  et 


Cf.  Holder-Egger  UnterBuch.  ttber 
einige  anali8tiBc)Le  Quellen  zur  Gresch.  des 
3.  und  6.  Jahrh.  Neues  Archiv  der  Ge- 
sellBch.  filr  S,ltere  deutsche  Geschichts- 
kunde,  Hannover  1876. 1, 13—120 ;  213— 
368;  Hiat.  lit.  de  la  Fr.  U,  325-28;  P  o  1 1- 
haatp.  271;  Ebert  1 1.  3  c.  13.  Verum 
juxta  viroB  eruditos  recentioreB  hic  ProB- 
per  Tiro  videtur  auctor  fictus  et  juxta 
aliquot  cod.  noBter  cognominatus  est 
Tiro.  —  Est  et  alius  Prosper  quon- 
dam  ManichaeuB,  qui  floruit  exeunte 
sec.  V.  et  cujuB  anathematiami  XXIcontra 
Manichaeorum  errorcB  editi  •  sunt  a  S  i  r- 
m  0  n  d  o  1. 1.  conc.  Galliae ;  L  a  b  b  e  coU. 
conc;  t.  IV;Hardouin  t.  II;  Migne 
LXV,  23—29*  Nunquam  vero  exBtitiBse 
s.  ProBperum  ep.  rejensem,  s.  Au- 
gnstino  aequalem,  cujus  cultus  satis  vul- 
gatuB  erat  per  quasdam  Italiae  provin- 
cias,  prolMkt  M  o  r  i  n  Revue  B6n6d.  1895 
XU,  241—257. 


343 


431—504.  Scriptores  pol.  adyersus  semipel. 


344 


diffandendam  tanti  doctoris  doctrinam. 
»Qaiergo,infertFe88ler-Jungmann 
§  228,  sensom  Aagastini  et  ipsia^Ec- 
clesiae  de  gratia  et  praedestinatione  via 
breyis8ima  et  planissima  nosse  desi- 
derat,  opnscnla  8.  Prosperi,  quae  ad 
oaosam  semipelagianorum  pertinent, 
legat.  *  Neque  solum  s.  doctoris  doctri- 
nam  tuetur,  sed  qnandoque  claiiu»  di- 
lucidiusque  proponit,  imo  et  quasdam 
loquendi  formulas  duriores  moderatur 
atqne  temperat^).  Quando  obierit  non 
liquet.  Secundum  alios  jam  c.  a.  455, 
juxta  alios  c.  a.  463. 

187.  Haec  s.  Prosperi  sunt  scripta: 
Epistolae  duae,  una  ad  Augustinum 
(opusc.  XXIV,  47 — 62),  altera  ad  Bu- 
finum  amicum  alioquin  ignotum  (c. 
429 — 30),  quibus  Semipelagianorum 
errores  exponit  atque  jam  refellit  (utra- 
que  Mighe  LI,  67 — 90).  Eae  magni 
sunt  momenti  pro  cognoscendis  illorum 
erroribus.  —  Carmen  plane  egregium 
de  ingratiB  i.  e.  Semipekgianis ,  qni 
gratiae  Dei  sunt  ingrati  et  ejus  con- 
temptores  (ib.p.  91 — 148,  etiam  inter 
opuscula  88.  PP.  selecta  XXIV,  62 — 
144).  —  Epigrammaia  duo  in  obtrec- 
tatorem  s.  Augustini,  forte  Gassianum 
(Migne  LI,  149—153).  —  Defuncto 
Augustino  (430),  ut  rem  catholicam 
fortius  in  Semipelagianos  promoveret, 
cum  certaminis  socio  flilario  Bomam 
perrexit  ad  s.  Coelestinum  I  (a.  430 — 
31),  qui  epistolam  (in  opusc.  ss.  PP. 
XVIII,  253 — 259)  ad  episcopos  Gal- 


«)  Bardenhewer  §  95  n.  3.  Seit 
ieher  gilt  er  (Proaper)  als  Augustiiis  bester 
Schaier.  (EinigederSentenzenderzweiten 
Bynode  zu  Oran^e  (529)  gegen  den  Semi- 
pelagianismuB  sind  aeinen  Schriften  ent- 
lehnt,  addit  in  ed  1).  £r  hatte  sich  yoU 
hingebender  Bewanderung  in  die  Ideen 
AugustinB  versenkt,  wuBste  inihre  Tiefen 
einzudringen,  nnd  vertrat  sie  nun  mit 
einer  ebenso  grossen  Gewandtheit  im 
Ausdruck,  wie  Sicherheit  in  der  Sache. 
Freilich  hat  er  es  sich  zugieich  angelegen 
sein  lassen,  das  Herbe  und  Dfistere  der 
Anschauungen  seines  Meisters  zu  mildern. 
Cf.  eundem  in  KL.  X,  476—480. 


liae  dedit,  in  qua  laudata  Prosperi  et 
Hilarii  circa  Deum  sollicitndine  Au- 
gustini  doctrinam  £unamque  tnetnr 
atque  episcopos  hortatur,  ut  pro  mu- 
nere  suo  novatomm  obsistant  errori- 
bus.  Beversus  in  Galliam  fidem  contra 
Pelagianos  ex  apostolicae  sedis  aucto- 
ritate  defendit,  ut  ipse  scribit  in  praeil 
resp.  ad  obj.  vinc.  A.  431 — 32  scripsit 
Epiiaphi%m  nestorianae  d  pdagianae 
haeresoB  (Migne  LI,  153  s.);  et  pro 
tuenda  atque  illustranda  s.  Augustini 
doctrina  Responsiones  pro  Augustino  ad 
capitnla  XV  objectionum  gallonun  ca- 
lumnantium,  (ib.  156 — 174);  ad  ca- 
pitula  ohjectionum  Vincentianarum  (ib. 
177 — 186);  quas  nonnuUi  tribuunt 
celebri  Vincentio  lerinensi;  habes 
utrasque  opusc.XiXXV,  144 — 203;  ad 
exeerpta  genuensium,  ez  libris  sciL 
8.  Augustini  de  praedestinatione  sano- 
torum  et  de  dom.  perseyerantiae  (187- 
202) ;  liber  de  gratia  et  libero  arhitrio 
contra  CoIIatorem,  scil.  contra  colla- 
tionem  XIII.  Jo.  Cassiani,  in  qua 
semipelagianomm  opiniones  propug- 
nantur(213 — 276);  haec  omniahabes 
etiam  Migne  XLV,  1793—1898. 
Ostendit  Prosper  contra  eos,  initium 
fidei  nunquam  naturali  hominis  arbitrio 
posse  tribui,  sed  semper  esse  ex  gratia 
Dei.  Synoptice  etiam  ezhibet  quidquid 
in  Semipelagianorum  causa  nsque  ad 
illud  tempus  gestum  fuerit  (opusc. 
XXXVI,  224—337). 

188.  ExposUio  pealmorum  a  100 — 
150  (MigneLI,  277 — 426)  hausta 
ferme  ex  enarrationibus  s.  Augustini, 
pars  forte  ezpositionis  in  omnes  psal- 
mos.  —  Liber  sententiarum  (392)  ez 
operibus  8.  Augnstini  absqne  oerto  or- 
dine  delibatamm  (ib.  427-496),  sum- 
ma  quasi  theologiae  augustinianae. 
Ex  his  sententiae  XVI  vel  integrae  vel 
ez  parte  inter  canones  receptae  sont 
concilii  arausicani  II.  —  Epigram^ 
matum  ex  sententiis  s.  Augustini  liber, 
qnibus  poetice  totidem  sententiam 
(106)  ex  praecedenti  libro  iterato  in- 


345 


S.  Prosper  Aquitanus. 


346 


caleat  (497 — 532).  —  Demque  con- 
ciimayit  chraniean  a  primi  hominis 
conditione  usqae  ad  obitnm  Valentiani 
imp.  et  captiyitatem  romanae  nrbis  a 
Genserioo  Yandalomm  rege  factam, 
8cil.  ad  a.  455  (ib.  535  —  606).  In 
priori  parte  plemmqne  seqnitur  £u- 
aebium  (ad  a.  325)  et  Hierony- 
mum  (ad  a.  378)t  eorum  exhibens 
epitomen,  addena  aliqua  ex  Augus- 
tino,  Orosioetc.,  et  quia  a  morte 
Ghriati  addit  annotationem  consulum, 
dictum  est  chramean  conaulare.  Haec 
para,  quia  nihil  novi  continet,  in  plu- 
ribus  editionibus  fuit  omissa.  Alteram 
p.  de  6U0  contezuit.  Ter  illud  ad  in- 
cudem  revocavit  auctumque  in  lucem 
edidity  scil.  a.  433,  iterum  a.  445; 
demnm  a.  455 :  qnae  ed.  vocatur  chro- 
nicon  iniegrum,  prior  (ad  a.  445)  vtd- 
gaium.  Distingui  debet  a  chronico  tm- 
periali,  de  quo  supra  p.  341  a.,  et  a 
chronico,  quod  vocant  yel  Canisianum 
a  primo  editore,  yel  Auguetanum, 
Ulridanum  (a  loco  inventionis)^  in 
Africa  editum,  quod  est  quaedam  re- 
tractatio  chronici  Prosperi  continuata 
ad  a.  534. 


*)  Cf.  P  o  1 1  h  a  8 1  p.  941,  qui  duplicem 
iUias  redactionem  accurate  distmguit; 
. Czapla  in  commeiit  ad  c.  84.  Gren- 
na d  11  de  Yiris  ill. ;  M o m m s e n,  qui  in 
Monum.  Germ.  hist.  auct.  antiquiss.  t.  IX 
r.  1  Berolini  1892  p.  341—485  ac- 
curatam  dedit  chronici  a.  Prosperi  edi- 
tionem.  Huic innititur Victorius (Vic- 
tnrina)  Aquitanus.  Hic  calcuLator  scru- 
pulosuB  invitatuB  a  s.  Hilario  (tunc  archi- 
oiacono,  ^ostea  urbis  Romae  e})i8coxK>) 
«composmt  paschalem  recursnm  indaga- 
tione  cautiesima  post  qnatuor  priores, 
qui  composuerunt  i.  e.  Hippolytum,  Eu- 
sebium,  Theophilum  et  Prosperum,  et 
pertendit  annorum  senem  usque  ad 
a.  532,  ita  ut  a.  533  reincipiat  paschalis 
solemnitas  eodem  mense  et  die  eademque 
luna.  qua  primo  passionis  ac  resurrec- 
tionis  dominicae  anno  flMta  est.**  Ita 
G  e  n  n  a  d  i  u  8  c.87.  Eum  cf.  cura  Momm- 
Ben  editum  in  Mon.  Germ.  hist.  auci 
ant.  IX  V.  1  pag.  667—735 ;  prodierat  Jam 
ante  cum  commentario  BucheriiAnt- 
verpiae  1633;  1664  in  f.  Cf.  Hist.  Iitt6r. 
de  la  Fxance  II,  424—28. 


189.  S.  Leo  in  pontifioem  electus 
a.  430  Prosperum  ex  Galliis,  nbi  tunc 
negotiomm  causa  degerat,  Bomam  se- 
cum  duxit  ejusque  consilio  et  calamo 
est  U8U8  in  negotiis  ecdesiasticis  ad- 
yersus  haereticos,  hinc  ab  Adone  in 
chronico  »notarias  b.  Leonis*  dicitur, 
et  Gennadius  c.  84  (cum Marcellino 
in  chronico  ad  a.  463)  scribit:  »Epis- 
tolae  quoque  Papae  Leonis  adTersus 
Eutychen  de  vera  Chrlsti  incamatione 
ad  diversos  datae  ab  isto  dictatae  cre- 
duntur.*  Haec  nonnemo  extendit  ad 
celeberrimam  s.  Leonis  ep.  ad  Flayia- 
num,  qua  peremptorie  sana  de  incar- 
natione  doctrina  proponitur. — Alia  tria 
opera  praestantissima  quidem  ei  asse- 
rere  nititur  magno  emditionis  apparatu 
J.  Antelmius  in  diss.  crit.  I — III. 
de  yeris  opp.  s.  Leonis  M.  et  Prosperi 
A.,  Parisiis  1689:  CapiUda  seu  prae- 
teritorum  sedisapostolicaeepiscoporum 
auctoritates  de  gratia  Dei  et  libero  VO' 
luntatia  arbUrio,  quae  adnecti  solent 
ep.  21.S.  Coelestini  ad  episcopob 
Galliae  (opusc.  XVIII,  259—70).  — 
Libri  11  de  voeatione  omnium  gentium, 
opnsculum  egregium,  cujns  auctorem 
anonymum  Gelasiusintr.  adversus 
Pelagianos  »magistrum  Ecclesiae^  sa- 
lutat,  et  quod  ab  aIii8S.Leoni  M.  vel 
Ambrosio,  vel  Hilario  pictayiensi 
velEucherio  lugdunensi  etc.  vindi* 
catur.  Saepins  prodiit,praesertiminter 
Prosperi  opera,  ita  in  Migne  LI, 
647 — 722.  Epistola  pulcherrima  ad 
Demetriadem,  quae  stilo  nitido  et  ele- 
ganti  de  gratia  et  libero  arbitrio  agit. 
Utmmque  opusculum  habes  inter  opusc^ 
selecta  ss.  PP.  Oeniponte  1868  t.  IH; 
1894;MigneP.L.LV,  161  —  180.— 
Dubia,  si  nonspuria,  praetereasunt: 
Poefna  conjugis  ad  uxorem,  de  quo  cf. 
supra  p.  341  a,;  Carmen  de  providen- 
tia  divina  a.  416  (ib.  617—638)  sat 
prolixum  et  elegans^);    et  Confessio,. 


1)  Cf.  de  hoc  carmine  Ebert  L  L  2 
c.  13.  Juxta  Bardenhewer  §  95  n.  3 
auctoris  pelagiani  vel  Bemipelagianismi 
vestigia  in  eo  reperiuntur. 


347 


431—500.  Scriptores  pol.  oontra  pelag.  et  nestor. 


348 


quae  dioitnr  Prosperi  Aqaitani  (ib. 
607 — 610).  —  Certe  supposita  simt: 
De  vita  eantempUUiva  IL  3,  qni  sunt 
Juliani  Pomerii,  et  l  de promiasuh 
nibus  et  praedictionibus  divinie  (M  i  g  n  e 
LI,  733—858),  qni  videtnr  esbe  auc- 
toris  africani,  yiri  emditi  et  catholid, 
scriptus  c.  a.  440.  Porte  Prosper  et 
ipse  Yooabatur.  Salinasin  annot.  ad 
vitam  s.  Prosperi  ab  anonymo  con- 
scriptam  eum  revera  vocat  Prosperum 
et  carthaginensis  ecclesiae  clericum 
dicit.  In  5  distribuitur  partes,  atque 
omnes  prophetias  et  typos  s.  Scriptu- 
rae  de  Ohristo  et  Ecclesia  ingeniose  ex- 
ponit ;  dein  agit  de  antiohristo  et  fine 
mundi,  demum  de  gloria  regnoque  sano- 
torum.  Merito  de  s.  Prospero  scribit 
Gennadius  c.  84  eumesse  sermone 
scholasticum  i.  e.  disertum  et  expedi- 
tum,  et  assertionibus  neryosum,  qui 
scil.  solidae  argnmentationis  robore  et 
stilo  masculo  lectorem  percellit^).  Ope- 
rum  ejus  praestantem  editionem  cura- 
verunt  J.  6,  Le  Brun  des  Marettes  et 
Mangeant  Parisiis  1711  in  f.,  quae 
recusa  fuit  Venetiis  1744;  1782  t.  2, 
et  a  Migne  t.  LI,  9 — 858;  et  plura 
ejusdem  opp.  jam  ib.  XLV,  179  3 — 1898. 
Recenter  A.  Boucherie  in  M^langes 
latines  et  bas-latins,  Montpellier  1875 
sub  Prosperi  nomine  edidit  hymnum 
abecedarium  adversus  antitrinitarios 
p.  12 — 26,  qui  non  videtur  genuinus. 

190.InterPelagianorum  adver- 
sarios  numerandus  non  ultimo  loco  est 


')  Cf.  praeter  auctores  jam  citatos 
FessLer- Jungmann  §  225  ss.  Hist. 
lit.  de  la  France  If,  369—406;  758; 
Tillemont  XVI,  1—30;  Antelmii 
diss.  criticae  etc. ;  N  i  r  s  c  h  1  III,  §  222  8.; 
Schoenemann  in  bibl.  hist.  Ut.  t.  II 
etiam  apud  M  i  g  n  e  LI,  43—64 ;  vita  ex 
ejuB  operibus  concinnata,  ib.  17 — 43; 
W  0  e  r  t  e  r  Proaper  v.  A.  aber  Gnade  und 
Freiheit,  1867;  Beitra^e  zur  Dogmen- 
geach.  des  Semipelaffiamsmus,  Paderborn 
1898;  L.  Valentin  St.  Proaper  d'A. 
Etude  sur  la  litt^ratur  latine  eccl.  au  V» 
si^cle  in  Gaule.  Th^e,  Toulonse  1900. 


Marius  Mercator,  de  quo  Toteres 
nomenclatores  silent,  et  ci\jus  opera 
diu  latuerunt:  nam  nonnisi  mediante 
sec.  XVII.  fuere  reperta.  Hinc  etiam 
parum  de  ipso  scimus.  Alii  eum  con- 
jiciunt  fuisse  Italum,  probabilius  alii 
Afmm.  Magni  eum  fecit  s.  Augustinus, 
nam  epistolam  (l93)  ad  eum  ita  in- 
scribit:  »Domino  dilectissimo  et  in 
Ghristi  membris  sinceriasima  caritate 
praedicando  filio  Mercatori  < :  eumque 
insigni  encomio  in  ep.  prosequitur. 
Girca  a.  418  Bomae  fuisse  videtnr,  a. 
429  eum  reperimus  Constantinopoli, 
ubi  diu  degisse  censetur:  unde  occa- 
sionem  nactus  est  cognoscendi  et  im- 
pugnandi  Nestorianorum  errores.  £z 
nonnullis  indiciis  coUigitur,  eum  vi- 
zisse  usque  ad  concilii  calcedonensis 
(45l)  tempora,  non  ultra,  cnm  nullam 
hujus  concilii  faciat  in  suis  operibus 
mentionem.  Ex  s.  Augustini  oompel- 
latione,  qua  eum  filium  suum  dicit, 
conjiciunt  viri  eruditi  eum  fuisse  lai- 
oum,  saltem  non  auctum  presbyteratus 
dignitate.  £x  ejus  operibus,  quomm 
aliquaperieruntjsupersunt:  Commoni* 
torium  super  nomine  Coelestii  (Migne 
XLVni,  63 — 108),  qui  post  damna- 
tionem  in  Ocoidente  cum  Juliano  aliis- 
que  episcopis  Constantinopolim  confu- 
gerat,  Nestorium  astutia  sua  circum- 
venerat  atque  plures  jam  ad  suas  tra- 
xerat  partes :  primum  graece  scriptum 
(a.  429),  deinde  a.  431  latine  (qua  in 
lingua  illud  habemus)  Theodosio  imp. 
oblatum,  quo  totam  historiam  pelagia- 
nae  haeresis  patefacit :  »  per  quod  oom- 
monitorium,  ut  ipse  refert,  cognito 
funestissimo  errore,  imperiali  praecepto 
tam  Julianus  defensor  et  sequax  ejus 
cum  ceteris  sociis  et  participibus  suis, 
quam  postea  idem  Coelestius  de  con- 
stantinopolitana  urbe  detrusi,  in  sy- 
nodo  quoque  ephesiensi  275  episco- 
porum  postmodum  in  praesenti  dam- 
nati  sunt. «  —  Liber  subnotoHonum  in 
verba  Juliani,  ejus  ex  libris  contra 
g.  Augustdnum  excerpta  (ib.  109 — 
172).  Quiavero  Julianus  in  suislibris 


349 


Marius  Mercator. 


350 


gloriabatar  anctoritate  Theodori 
mopffaeBtexd,  proposait  Excerpkt  ex 
Theodori  ecripiie  ejusqae  symbolam 
cam  refntatioiie  (213 — 232;  1011-— 
1050).  —  Yertit  qaoqae  tres  Nestorii 
epiatciae  in  caasa  Pelagianoram  et  4 
sermones  contra  eornndem  errores 
(171—213). 

191.  Excitata  controversia  nesto- 
riana  solertissime  egit  ipse  caasam 
catholioam  hisce  scriptis :  De  dieerimine 
inter  haetesim  Nestorii  et  dogmatam 
Paali  Samosateni,  Ebionis,  Pho- 
tini  atqae  Marcelli  (ib.  773-774). 

—  Nestorii  bUuphemiartm  capitala 
Xn,  qao  in  1.  refellit  daodecim  Nestorii 
anathematismos,  qaos  hic  haeresiarcha 
opposaerat  12  anathematismiB  s.  Gj- 
rilli,  atramqae  a.  431  (ib.  909 — 932). 

—  Insaper  plarima  scripta  graeca  hane 
eontroversiam  spectantia  in  latinam, 
▼erbam  de  Terbo  fideliter  transferens, 
vertit  atqae  ita  nobis  servavit:  scii. 
XIII eermones  Nestorii  de  incarna- 
tione  D.  N.  J.  Ghristi ;  homilia  s.  Pr  o  cli 
ep.  cjcixeni  habita  sedente  Nestorio  in 
magna  ecclesia  Gonstantinopolis  contra 
errores  Nestorii  (a.  429);  s.  Gyrilli 
episUdae  duae  ad  Nestoriam,  ep.  ad 
elerioos  saos  GP.  constitatos,  et  ep. 
synodica  ad  Nestoriam  continens  dao- 
decim  anathematismi  capitala  (a.  429 
et  430);  epieUdae  Nestorii  daae  ad 
Gyrillam ;  ana  ad  Goelestinam  (a.  430) ; 
Synodi  ephesinae  oc^io  VI,  in  qna 
habentar  collectiones  dnae  exc^rpto- 
ram  ex  libris  Nestorii  (qaibas  ad- 
jedt  Gamerias  3  et  4);  s.  Gyrilli 
Apologetieue  pro  XII  capitalis  adversas 
orientales  episcopos,  qaoram  nomine 
A  n  d  r  e  a  6  samosatenas  objectiones 
scripserat;  ejuddem  Apologeticus  ad- 
verma  Theodoretum;  et  Scholia  de  in- 
earnatione;  Excerpia  ex  ]I.  Theodo- 
reti  cyrensis  et  exsermoneEatherii 
thyanensis  contra  s.  pyrillam.  —  Gon- 
trovertunt  viri  eruditi,  nam  Mercatoris 
qaoqae  sit  opus  Hypognoeticon  sea 
Hypomnesticon    nomine    insignitum, 


contra  Pelagianos  etGoelestianos,  qnod 
inter  opera  s.  Augustini  reperitur 
(MigneXLV,  161 1 — 64):  controversia 
peremptorie  dirimi  nequit.  —  Opera 
auctoris  nostri  ad  historiam  Pelagia- 
nismi  praesertim  noscendam  sunt  ad- 
modnm  atilia,  atque  manifestant  ejus- 
dem  pro  fide  catholica  zelum;  stilus 
est  concisas,  locatio  darior  minusque 
ooncinna^).  Bonam  operum  Merca- 
toris  ed.  curavit  Garnier,  Parisiis 
1673  in  f.,  notis  qaidem  dissertationi- 
busque  eruditissimis  et  si  formam  spec* 
tes  classicis  instructam  (cf.  Nomencl. 
U^,  484  s.),  sed  si  textns  habeatur  ra- 
tio,  minus  accuratam^);  eum  hinc  in 
quibusdam  emendavit  Baluzius,  Pa- 
risiis  ]  684  in  8.,  omissis  Gamerii  dis- 
sertationibus  et  notis,  aliisque  notis 
quoad  textum  ad  finem  adjectis ;  hanc 
recudit  G  a  1 1  a  n  d  i  in  bibl.  PP.  t.  VIII, 
613 — 738;  ilbun,  collatis  tamen  Ba- 
luzii  et  Gallandi  animadversioni- 
bus,  Migne  t.  XLII. 

192.  Jam  veniamus  adeum,  qui  hac 
epocha  est  oelebratissimus,  quique  ita 
contra  Nestorianos  egit  causam  fidei 
catholicae  sicnt  epocha  priori  Augusti- 
nus  contraPelagianos^).  S.  Gyrillus, 
a  sede  quam  tamdiu  rexit,  Alexandri- 
nus  dictus,  fidei  catholicae  gloriosissi- 
mus  defensor  et  constantissimus  prae- 
dicator^)  ,doctor  Ecclesiae'  a  Leone  XIII 
a.  1883  proclamatus,  probabiliter  Ale- 
xandriae  natus  est,  ex  fratre  nepos 
Theophili  episcopi  alexandrini.  De  ejus 


*)  Cf.  praeter  Garnerium  F  e  s  s  I  e  r- 
Jungmann  §  206;  Bardenhewer 
§77  n.  1;  Schoenemann  bibl.  hist. 
PP.  lat.  II,  541 — 65,  etiam  apud  M i  gn e, 
Nirachim,  §226. 

«)  Hinc  Coteterius  Monum.  111,  602 
nora.t :  «£ditionem  aliam  quam  Baluzia- 
n  a  m  nihil  moror,  propterea  quod  illius 
adomator  (Garnenus)  vir  venerandae 
memoriae  ingeniosas  conjecturas  suas 
malo  exemplo  textum  facere  soleat** 

*)  De  ejus  in  hac  contToversia  et  cer- 
tamine  sociiB  iafra  loquemur  n.  216  ss. 

*)  Ita  Prosper  contira collat. c. 2 1  n. 2. 


351 


441—500.  Scriptores  pol.  advewua  Nefitoriam. 


352 


vita  ante  susceptam  episcopatum  fere 
nihil  scimas,  nisi  enm  ftiisse  admodum 
bene  in  omni  disciplinarom  genere,  nt 
ejus  testantnr  opera,  ezcnltmn.  Theo* 
philum  Constantinopolim  profidscen- 
tem  comitatus  est  atque  interfuit  tristi 
ad  Quercum  conciliabulo,  in  quo  s. 
Chrysostomus  fuit  depositus :  hinc  nil 
mirum,  eum  aegre  et  nonnisi  a.  4 1 7  s. 
praesulis  nomen  in  dypticha  recepisse. 
Defuncto  patruo  a.  412,  non  iAmen 
citra  contradictionem,  in  sede  episco- 
pali  successit.  Episcopus  factus  mag- 
num  fidei  zelum  ostendit:  hinc  et  No- 
vatianorum  ecclesias  claudi,  et  Judaeos, 
qui  furore  acti  in  caedem  christiano- 
rum  conspiraverant,  civitate  expelli  sa- 
tegit.  Singulare  vero  Gyrilli  pro  catho- 
licae  fidei  incolumitate  enituit  studium 
contra  Nestorium  ab  a.  428  constan- 
tinopolitanum  episcopum  negantem  in 
Christo  unionem  hjpostaticam,  et  hinc 
asserentem  J.  Christum  ez  Maria  Y. 
hominem  tantum  et  non  Deum  natum, 
eique  divinitatem  pro  meritis  esse  col- 
latam.  Cum  ejus  emendationem  frustra 
tentasset,  eum  s.  Coelestino  episcopo 
romano  denunciavit  (43 O).  Hic  con- 
gregata  Bomae  synodo  unanimi  om- 
nium  consensu  rectam  s.  Cyrilli  fidem 
approbavit,  Nestorii  errorem  damnavit 
atque  anathema  comminatus  est,  nisi 
intra  decimum  diem  post  acceptam 
hujus  sententiae  cognitionem  resipi- 
sceret:  atque  Cyrillo  in  exsequendo 
sedis  apostolicae  judicio  partes  deman- 
davit.  Cyrillus  habita  magna  totius 
Aegypti  episcoporum  synodo  senten- 
tiam  Coelestini  suam  fecit  atque  epi- 
stolam  plane  egregiam  Nestorio  per 
aliquot  episcopos  misit,  in  qua  con- 
tinebatur  mysterii  incarnationis  expo- 
sitio  subjunctis  12  anatbematismis,  in 
quibus  praecipui  contra  hoc  mysterium 
damnabantur  errores.  Nestorius  vero 
praeter  alias  accusationes  in  Cyrillum 
sparsas  duodecim  et  ipse  anathematis- 
mos  condidit  singulos  singulis  Cyril- 
lianis  oppositos,  exprobrans  illi  Arii 
Apollinarisque  errores. 


193.  Interim  Theodosius  imp.  agente 
ipso  Nestorio  cbncilium  oeeumenicum 
Ephesi  haberi  voluit,  coi  Cyrillus  ex 
delegatione  Coelestini  praefdit,  et  in 
quo  non  obstantibus  innumeris  machi- 
nationibus  tot  £Biutorum  Nestorii^  cui 
favebant  multi  episoopi,  et  inter  hos 
antistites  magnae  auctoritatis,  ut  Jo- 
annes  antiochenus ^)  et  Theodore- 
tus  cyrensis,  ille  damnatus  depositus- 
que  fdit  (22  Jun.  43 1)  alque  solem- 
niter  statutum  dogma  catholicum  de 
una  in  Christo  eaque  divina  persona  et 
asserta  gloriosae  V.  Mariae  Dei  geni- 
tricis  praerogativa.  Magnae  exinde 
ortae  sunt  turbae,  cum  fautores  Nesto- 
rii  omnia  susque  deque  verterent,  ut  et 
Cyrillus  deponeretur,  approbatio  ana- 
thematismorum  revocaretur,  tota  cauaa 
retractaretur.  Et  revera  non  solus  Ne- 
storius,  sed  et  Cyrillus  concilii  veluti 
anima,  et  Memnon  episcopus  ephesinus 
ex  imperatoris  mandato  custodiae  fuere 
traditi :  atque  in  ea  s.  praesul  synodi 
votis  obsequens  anathematismos  suos, 
quibus  schismaticorum  alii  obscurita- 
tem  exprobrabant,  impietatem  alii,  ex- 
planare  suscepit.  Imperator  tamen  non 
multo  post  melius  edoctus  concilio  con- 
sensit,  atque  Nestorium  in  monaste- 
rium  relegavit  atitiochenum.  Non  pro- 
pterea  cessarunt  calumniae,  injuriae  et 
persecutiones  a  Nestorii  fautoribus  s. 
praesuli  illatae,  quas  ipse  patientissime 
tulit,  ita  ut  de  sola  fide  spllicitus  quid- 
quid  adversus  eum  efiutiebant  ac  mo- 
liebantur  haeretici,  pro  nihilo  haberet 
Diu  triste  duravit  schisma  inter  epi- 
scopos,  qui  damnaverant  Nestorium  in 
synodo  ephesina,  quibus  consensit  Coe- 
lestinus  totusque  Occidens,  et  episco- 


i)JoaniieBin  monasterio  s.  Euprepii 
haud  procul  Antiochia  cum  Theodoreto 
et  Nestorio  educatus  fuit.  Factus  est 
a.  4*28  antiochenus  episcopufl.  Diu  perti- 
naciterque  obstitit  decretis  concilii  ephe- 
sini:  sed  ad  meliorem  demum  frugem 
redactus,  Cyrillo  alex.  reconciliatus  eat 
(t  441).  Aliquot  ejus  epistolae  exstant  in 
Migne  P.  G.  LXXVII  1448—1463. 


353 


S.  CyrilluB  alexandrinus. 


354 


pos,  qni  ad  Orientis  dioecesim  specia- 
bant  dnce  Joanne  antiocheno.  Demam 
in&tigabili  solertia,  patientia  et  man* 
suetadine  s.  Gyrilli,  cooperantibus 
Siito  III  s.  Goelestini  snccessore,  Theo-» 
dosio  imp.  aliisqne  egregiis  episcopis, 
pax  tandem  fdit  composita  com  Joanne 
(433).  Neque  tamen  ea  ommbns  fdit 
probata,  qoi  vel  Joanni  exprobrabant 
▼el  Cjrillo,  ipsos  nimia  obseqaentia 
prodidisse  fidem.  Qaare  non  cessarant 
corae  et  sollicitado  s.  Cjrilli  pro  pace 
et  sana  fide,  donec  evocatus  fait  ad  labo* 
rum  meritoramque  praemiam.  Obiit 
27  Jan.  444  a.  32.  sai  episcopatus. 
Nullius  patris,  si  Augustinum  forte  ex- 
cipias,  scripta  tantam  adepta  sunt  auc- 
toritatem,  ut  opera  s.  Cyrilli,  quae  ut 
norma  fidei  vel  a  conciliis  oecumenicis 
fuere  comprobata  magisque  inspiravit 
fidei  definitiones  atque  decreta  ipso  s. 
Athanasio. 

194.  Haec  ejusdem  opera,  et  quidem 
apologetica:  ^Tnkp  xifi  zm  XP^' 
atiavwv  sSafoo^  ^pTjaxsiac  i^pb^  za  Iv 
a^ioi^  *looXiavo5,  de  aincera  religiane 
ehristianorufn  adversos  libros  (3)  athei 
Juliani,  qui  forte  tunc  in  pretio  erant 
apud  religionis  christianae  hostes. 
Magni  hujus  operis  exstant  prio- 
res  decem  libri  integri;  U.  11 — 20 
fragmenta  graeca  vel  sjriaca  (M  i  g  n  e 
LXXVI,  503 — 1 064) ;  aliorum  IL,  quos 
pariter  decem  forte  fuisse  Barden- 
hewer§77n.  3  suspicatur,  si  eos 
tamen  elaboraverat,  nihil  exstat.  Ad- 
versarium  e  yestigio  sequitur  ejusque 
allegat  Terba,  unde  e  Cyrilli  opere  con- 
strui  quadamtenus  potest  Juliani  opus 
alioquin  deperditum  ^).  —  Sequuntur 


»)  Cf.  C.  J.  N  e  u  m  a  n  n  in  op.  Juliani 
imp.  11.  contra  Christianos  quae  super- 
8unt,  collegit,  recensuit,  prolegomenia 
instruxit.  iDsunt  Cyrilli  alex.  frag- 
menta  gyriaca  ab  K.  N  e  s  1 1  e  edita,  Lip- 
8iae  1880.  De  s.  Cyrilli  op.  fuse  disserit 
W  e  r  n  e  r  Gesch.  der  apol.  und  pol.  Lit.  I, 
233—253;  de  IL  contra  Nestoriuni  II, 
219—240. 

Hurtor,  Nomonclator  1  ed.  III. 


duo  magna  opera^)  unum  inscriptum: 
i^  PtpXo?  zm  *Tf)rjaopwv  irepl  rijc  &^ia(: 
xat  6(JLOOooioo  tptdSo^  Thesaurua  de 
sancta  et  consubstantitUi  TrinUaie  con- 
stans  assertionibus  seu  thesibus  35 
adyersus  Arianos  (ib.LXXV,  9 — 656), 
quos  valide  impugnat.  ^Etenim  et  lo- 
gicis  argumentis,  ut  scribit  P  h  0 1  i  u  s 
cod.  l36(MigneCIII,  415),  sapienter 
illomm  destruit  amentiam,  quibus  dum 
s.  Scripturae  annectit  attexitque  testi- 
monia,  quam  sit  illa  doctrina  futilis 
omni  ex  parte  divulgat .  .  .  Est  autem 
inter  omnia  ejus  scripta  liber  hic  ma- 
xime  perspicuus,.  iis  potissimum,  qui 
logicorum  argumentorum  sensum  ca- 
pere  possunt.^  —  Alterum  magnum 
opus  sunt  dialogi  septem  cum  Hermia 
de  eodem  argumento,  sciL  de  sancta.et 
consubstantiali  Trinitate  (ib.  957 — 
1124).  Quibus  nonnulli  adjecenmt 
dialo^m  VIIL,  qui  non  est  nisi  L  Cy- 
rilli  de  recta  fide  ad  Theodosium  imp. 
dialogi  forma  adhibita  et  initio  paucis 
mutatis  verbis  (ib.  1189 — 1254);  et 
dialogum  IX,,  qui  agit  de  incamatione 
et  cum  praecedentibus  non  cohaeret. 
—  Opusculum  de  sancta  et  vivifica  Tri'- 
nitate  in  cc.  28  distinctum ab  Ang.  M ai 
repertum  et  primum  editum  in  noya 
PP.  bibL  II,  1  ss.  Migne  ib.  1147 — 
1 1 90,  quod  est  instar  prioris  partis 
op.  Tcspl  zfi^  To5  xopioo  ivavdpcDTr^oso)^ 
pariter  a  Mai  reperti  et  editi  (apud 
Migne  ib.  1419 — 1478),  nonvidetur 
esse  Cyrilli,  sed  Theodoreti  ^). 

195.  Operibus  christologicis 
merito  praemittuntur  clavis  instar 
Scholia     de      incarnatione     Unigeniti 


i)Bardenhewer  §  77  n.  4:  Den 
spateren  christologischen  Schriften  Cy- 
rills  gegeniiber  bekunden  dieselben  eine 
gewisse  Unvollkommenheit  und  Unbe- 
stimmtheit  in  der  Auffassung  und  Dar- 
stellung  des  Lehrsatzes  von  der  Vereini- 
gung  der  zwei  Naturen  in  ChristuB. 

9)  Ita  censet  Ehrhardinl.  die  Cyrill 
von  A.  zuj^eschriebene  Schrift  itspi  ty,;  toD 
Kopioo  ivav^.iaiirooso)^  ein  Werk  des  Theo- 
dorets  von  Cyrus,  Tilbingen  1888. 
12 


355 


431—500.  S.  Cyrilli  alex.  dogiuatica 


356 


(Migne  ib.  1369 — 1412  magna  ex 
parte  nonxdsi  latine),  in  quibas  a  sim- 
pliciom  tenninoram  explicatione,  qui 
occnrront  in  hoc  mysterio,  exorditar, 
dein  transit  ad  propositiones,  quae  in 
hoc  occurrant  argumento,  demam  eos 
refellit,  qui  contendunt,  humanas  pro- 
prietates  Deo  sola  relatione,  non  vero 
convenire  unitate  personae.  —  Huc 
deinde  pertinent:  L.  plane  egregius 
Tcpoo^oavnfjttxoc  nzpl  ttJc  6pfl^<  iciatsioc 
de  recta  in  D.  N,  X  Christum  fide^)  ad 
Theodosium  imp.  (LXXVI,  1133 — 
1200);  et  libri  II  eodem  tempore  ea- 
demque  occasione  scil.  Nestorii  haeresis 
(429 — 430)  conscripti  de  recta  fide 
ad  reginas  (ib.  1202 — 1420).  —  Dia- 
logus.praeclarus  cum  Hermia  amico: 
8tt  d^  6  Xptar6Ci  ^l^od  unus  sit  Chri- 
stus  (ib.  1253  —  1362).  —  Kata  twv 
Nsotoptoo  8i>o^7]|iicov  irsvtdptpXo^  &v<- 
tt^^T]otc,  adversus  Nestarii  hlasphemias 
U.  V  (ib.  LXXVI,  9—248),  opus  exi- 
mium,  in  ccgus  1. 1 .  Deiparae  appella- 
tionem  catholico  sensu  exponit  atque 
tuetur,  quod  idem  praestat  in  apposito 
libello  xata  tcbv  ii*?]  pooXo|iivo>v  6|io- 
XoYd:v  86ot6xov  tTjv  iiftav  irdpd-svov, 
adverstts  eos,  qui  ss.  Virginem  nolebant 
canfiteri  Deiparam,  quem  jam  olim 
Justinianus  imp.  in  ep.  ad  Aegypti 
monachos  laudat,  primumque  edidit 
Mai  in  Scr.  vet.  nova  coll.  VIII,  2, 
108— 13l(Migne256— 292).  Ejus- 
dem  argumenti  est  brevis  dialogus  cum 
Nestorio  de  ss.  Virgine  Deipara  pari- 
ter  s.  Cjrilli  prae  se  ferens  nomen  a 
Mai  ib.  p.  132 — 135  (Migne  249 — 
256)  editus.  —  'EjctXootg  tcbv  8d)8sxa 
xstpaXatcov,  explanatio  XII  capitum  sive 
anathematismorum,  quibus  brevisai- 
mum  fidei  catholicae  de  incarnatione 
compendium  exhibuerat  et  admirabiii 


*)  Aliud  8.  doctoris  opusculumperbreve 
iuBcriptum  de  incarnatione  Verbi  Dei  FUii 
Patris  exstat  in  Actis  conc.  eph.  (Mansi 
V,  169  —  176)  et  ex  parte  saltem  inter 
S.  CyrtUi  ol,  et  Joannis  Damaaceni  Argu- 
menta  contra  NestorianoSf  Augustae  V. 
1611  p.  93-95;  Migne  LXXV,  1413-20. 


quadam  arte  Nestorii  errorea  jagula- 
verat.  Eos  sjnodus  ephesina  suscepe- 
rat:  sed  cum  partim  ob  ipsam  brevi- 
tatem  nounuUis  haud  satis  perspicui 
viderentur,  partim  ab  adversariis  tam- 
quam  haeretici  diffamarentur,  s.  prae- 
sul  in  carcere  constitutus,  ut  supra 
narravimus  p.  352,  synodo  petente  eos 
uberius  declarat  (Migne  293 — 312). 
—  Apologetieus  pro  XII  capitibua  ad- 
versus  orientales  episcopos  (ib.  315 — 
386)}  quorum  nomine  Andreaa  sa- 
mosatenusillaimpugnaverat;  I.  contra 
Theodoretum  pro  XII  capitulis  (386 — 
452)  etdemum  l.apoloffeticus  fATheo- 
dosium  imp.  (453 — 488).  —  Scripsit 
insuper  tr.  II  contra  anthropomarphUas 
(1065 — 1132),  etiam  a  Pusej  in 
Buam  ed.  commentariorum  in  Joannem 
receptos  Oxonii  1872  III,  476 — 607. 
Hoc  tamen  opus  saltem  ex  parte  du- 
bium  est.  Supersunt  aliorum  opernm  po- 
lemicorum  fragmenta  (MigneLXXVI, 
1423 — 1454),  aliapenitusperiissevi- 
dentur. 

196.  Non  solum  strenuus  fidei  ca- 
tholicae  apologeta  erat  s.  Cyrillus,  sed 
et  insignis  exegeta,  ut  testantur 
opera  plane  egregia,  quae  adhuc  super- 
sunt:  Libri  XVII  Tcspl  zifi  Iv  9CV6&(iati 
xal  iXs&eto^  icpooxovVjoeoD^  xod  Xatpeiac 
de  adoratione  et  cuUu  in  spiritu  et  veri" 
tate  in  forma  dialogi,  in  quibus  osten- 
dit,  qua  ratione  vetus  lex  a  Judaeis 
secundum  carnem  observata  a  nobis, 
qui  sumus  Israel  secundum  spiritum, 
spiritualiter  sit  observanda,  hinc  typi- 
cam  significationem  institutionum  le^ 
veteris  persequitur  non  juxta  ordinem 
seriemque  rerum  gestarum,  sed  juxta 
praecepta,  quae  ad  capita  quaedam  re- 
vocat  (Migne  LXVIII,  133 — 1126). 
Horum  supplementum  sunt  FXaf  opa 
seu  commentaria  soita  et  elegantiora  in 
loca  selecta  Pentateuchi,  quae  in  priori 
op.  consulto  omiserat,  11.  XIII,  in  qui- 
bus  illorum  significationem  typicam 
illustrat  (ib.  LXIX,  9 — 678).  —  Com- 
mentarius  in  Isaiam  prophetam  II.  V 


357 


et  exegetica  opera. 


358 


comprehensus  (ib.  LXX) ;  in  XII  pny- 
jphetaa  minoree  (ib.  LXXI  et  LXXII, 
9 — 364),  a  Pusej  Oxonii  1868  t.  2 
in  8  editus;  in  psahnos  1 — 119  qui- 
bnsdam  tamen  exceptis  (ib.  LXIX, 
717 — 1274);  scholia  e  catenis  coUecta 
in  U.  regtim,  Froverbia,  Cantica  canti*- 
conim,  in  prophetaa  majores  (ib.  LXIX, 
679—698;  1273-1294;  LXX,  1451- 
1462).  —  Ck>mmentariiis  admodnm 
prolixns  planeque  eximins  in  Joannem 
(LXXIU  et  LXXIV,  9—756),  in  quo 
Tarios  haeretioorum  errores  refellit  at- 
que  sublimiter  plura  fidei  christianae 
illustrat  mysteria,  11.  XII  constat,  sed 
integer  non  habetur,  desunt  enim  si 
&agmenta  excipias  11.  VII  et  YIU  in 
Jo.  10,  18 — 12,  48.  Hos  (sicutetll.V 
et  VI.,  qui  prius  etiam  deerant)  Jod. 
Clichtoyeus  e  suo  ingenio  Chry- 
Bostomum,  Augustinum  aliosque  secu- 
tus  in  sua  ed.  lat.  opp.  s.  Cyrilli,  Pa- 
risiis  1 50  8 ;  1520;  Basileae  1524,  sup- 
pleyit,  quin  lector  charactere  typorum 
Tel  alia  nota  per  singulas  agnoscenda 
paginas  satis  ea  de  re  moneretur :  hinc 
non  semel  factum  est,  ut  yerba  Clich- 
tovei  pro  Cyrillianis  laudarentur.  Edi- 
dit  haec  commentaria  Pusey  Oxonii 
1872  t.  3  in  8.  —  Explanatio tn Luca^ 
Evangelium,  quam  coUectam  ex  codd. 
vaticanis  primum  edidit  Mai  in  bibl. 
nova  PP.  t.  n  (Migne  LXXII,  475— 
950) ;  ea  exstat  magna  ex  parte  in  ver- 
sione  syriaca  (ed.  a  B.  Payne  Sm  ith 
Ozonii  1858).  Fragmenta  Aomt/tarum 
in  Ey.  s.  Lucae  edidit  W.  Wright, 
Londini  1874.  —  Commentariorum  m 
Matthaeum  fragmenta  (in  omnia  cc.  ex- 
cepto20.apud  Migne  LXXII,  365  — 
474)  et  in  aliquot  s.  Pauli  epistolas 
scil.  in  ep.  ad  Bomanoa^  1  et  2  Corin- 
tkiorum,  et  in  ep.  ad  Hebraeos  (LXXIV, 
773 — 1006),etiamined.Pu8ey  com. 
in  Jo.  mox  laudata  III,  173 — 451.  — 
In  operibus  quoque  dogmaticis  egre- 
gium  se  exhibet  interpretem.  In  com- 
mentariis  vero  in  U.  N.  T.  majorem 
sensus  literalis  rationem  habet,  quam 
in  iis,  quos  in  V.  composuit  T.  »Cete- 


rum  vix  alius  in  ss.  patribus  reperie- 
tur,  qui  ingenio  tam  acuto,  uberi  et 
profundo  sensum  spiritualem  in  V.  T. 
latentem  exquisierit  et  protulerit  ^).  * 

197.  Ex  s.  Cyrilli  «piato/ia  supersunt 
tantum  70^  quarum  aliquae  senratae 
sunt  tantum  in  versione  latina  peran- 
tiqua.  Earum  plures  sunt  dogmati- 
c  a  e  et  spectant  ad  incamationis  mys- 
terium,  inter  quas  eminet  ep.  (l.),  ad 
monachos  Aegypti;  ep.  tres  ad  Nesto- 
rium,  e  quibus  altera  (4.)  a  concilio 
ephesino  et  chalcedonensitamquam  fidei 
regula  (lirtaToX'?!  xavovixii)  approbata 
fuit,  et  tertia  (l5.)  cum  adjunctis  ana- 
thematismis  primum  romanae  Ecclesiae 
judicio,  dein  consensu  orbis  catholici 
fuit  approbata;  ep.  ad  Joannem  seu  ad 
orientales  (34,  Migne  39)  dictasym- 
bolum  ephesinum  et  tamquam  formula 
concordiae  abuniversaEcclesia  recepta 
et  a  conc.  calcedonensi  confirmata  fuit 
etc.  Aliae  sunt  historicae,  canonicae 
aliae  (Migne  LXXVII,  9—390).  — 
Beliquae  sunt  e^ihomUiaepaechalea^BXk 
festivae  XXIX  varii  argumenti;  homi- 
liae  VI  Ephesi  habitae,  quarum  quarta 
coram  patribus  concilii  pronunciata 
omnium  est  celeberrima  totius  antiqui- 
tatis  in  honorem  b.  Mariae  V.  EneO" 
mium  in  s.  Mariam  Deiparam  (opusc. 
XII,  39 — 52)estnonnisiuberiorhiiju8 
homiliaeretractatiomanurecentioriela- 
borata^).  Praeter  has  aliae  homiliae  VI 
de  quibusdam  vitae  Chrysti  mysteriis 
circumferuntur  (ib,  LXXVII,  401 — 
1116). 


1)  Ita  FeBsler-Jungmunn  11,2,83. 
Cf.  C  0  r  n  e  I  y  hist.  et  crit.  introd.  1  n.  237. 
«)  Cf .  E  h  r  h  a  r  d  Eine  unechte  Marien- 
homilie  des  hL  Cyrill  von  A.  in  r5m. 
Qtlschr.  f&r  christl.  Alterthumskunde 
1889.  III,  97—113.  —  Spuria  quoque  est 
hamilia  b.  Dei  Genitricis  Mariae,  quam  J  u- 
V  e  n  a  1  i  a  primus  Hierosolymae  patriar- 
cha  (t  458)  in  conc.  ephesino  habuisse  fer- 
tur.  Stetit  cum  Cyrillo  adversus  Neeto- 
rium  in  concilio  epheaino,  sed  aliquam- 
diu  etiam  cum  Dioscoro  pro  Eutyche  et 
contra  Flavianum:  mox  vero  decreta 
conc.  chalcedonensis  epistola  ad  clerum 
I  suum  data  confirmavit. 

12* 


359 


431—500.  S.  CyrilluB  alexaudrinua, 


36a 


'  198.  Plara  s.  doctoris  opera  perdita 
sont,  alia  dubia  vel  sporia:  ita  Col" 
lecUo  dictorum  V,  T.  anagogioe  expo- 
sitorum  et  ^  d.  Cyrillo  et  a  magno 
Maximo  et  a  ceteris  interpretibus 
(LXXVII,  1175— 1291),  etl.(i«5.  TW- 
nitate  (LXXVII,  1119—1175),  qui 
constat  excerptis  ex  ipsius  Tel  ei  Jo. 
Damasceni  operibus.  —  Libelli  bre- 
vissimi  et  leves  ex  judicio  Bellar- 
m  i  n  i  adverma  Judaeos  cum  quaestio- 
nibus,  et  anagoge  de  iis,  qui  floruerunt 
ant«  legem,  saltem  in  dubium  vocan- 
tur.  —  Plurimae  homilia^e  in  Levitieum 
(XVI)  et  in  Jeremiam  tribuuntur  0  r  i- 
geni.  —  Apologi  thofales  a  Gor- 
derio  Viennae  1630  nimia  libertate 
non  satis  fideliter  editi  prodierunt  jam 
inscripti  Speculum  Sapientiae  Parisiis 
1502;  id  moribus  formandis  utile  est, 
sed  nullo  sufficienti  argumento  proba- 
tur  esse  s.  Cyrilli :  videtur  esse  cujus- 
dam  Cyrilli  longe  posterioris  (sec.  IX). 
—  Exstat  quoque  sub  s.  Cyrilli  nomine 
Liturgia  coptica,  quam  latine  exfaibet 
Benaudotin  coU.  lit.  orient.,  Parisiis 
1716  I,  38 — 56;  Migne  LXXVII, 
1291 — 1308.  —  NuUa  prodiit  operum 
s.  Cyrilli  editio  critica  et  accurata,  at- 
que  unica  exstat,  quae  eadem  graece 
et  latiiie  exfaibet,  cura  J.  Auberti, 
Parisiis  1 638 1.  6  in  f.,  recusa  a.  Migne 
P.  G.  t.  LXVIII— LXXVII,  auctatamen 
operibus,  quae  Gallandi  et  praeser- 
tim  Aug.  Mai  e  tenebris  eruerunt. 
Plura  opuscula  ad  mysterium  incama- 
tionis  spectantia  contraNestoriumedi- 
dit  Pfa.Ed.  Pusey,  Oxonii  1875—77 
t.  2  in  8 ;  et  ut  jam  supra  diximus,  com- 
mentaria  in  XII  propfaetas,  in  Joannis 
Evangelium,  necnon  fragmenta  in  ep. 


M  Cf.  praeter  Fessler-Jungmann 
§  186  83.  Bardenhewer  §  77,  Nir- 
scfal  II l  §194s8. :  Hefele  Concilien- 
geacfaicfate  11»,  141— 28S;  J.  Kopallik 
Cyrillus  von  A.  Eine  Biograpfaie  nacfa 
Quellen  beari^eit^t  Mainz  1881 ;  Tille- 
niont  XIV,  267—676,  747—95,  Aug. 
Largent  con^r.  Orat.  S.  Cjrille  d'A. 
et  le  Concile  d'fcpfaeBe,  \\\  Reviie  des  qq. 
faist.  Xil,  1—71. 


ad  Bomanos,  Corintfaios  et  Hebraeos  etc^ 
ib.  1868—72  t.  5  in  8. 

1 99.  A  8.  Cyrillo  nolumus  sejungere 
Tfaeodoretum  eruditione  illi  forte 
superiorem,  orthoddxia,  quod  dolen- 
dum,  imparem:  fnit  enim  in  causa 
nestoriana  tenax  et  grayis  adveraarius, 
qui  tamen  gratia  Dei  illustratus  resi- 
puit  atque  in  pace  Ecclesiae  reqnieyii. 
Natus  is  est  Antiocfaiae  c.  a.  396  (juxta 
alios  390  vel  393)  et  ab  infantia  Deo^ 
a  quo  matri  sterili  donatus  fuerat  (hinc 
ejus  nomen),  consecratus,  et  mature  in 
sacris  et  pro&nis  disciplinis  fuit  in- 
stitutus.  Magistris  usus  est  Jo.  Chrj- 
sostomo  et  Theodoro  mopsuesteno,  con- 
discipulos  faabuit  Nestorium  et  Joan- 
nem  antiocfaenum  (cf.  p.  352).  Juven- 
tutem  pie  transegit  inter  monachos,  et 
postquam  perfunctus  est  munere  lec- 
toris  et  diaconi,  invitus  ordinatus  est 
episcopus  Cyri  in  Syria  a.  4*23  (vel 
420).  Magno  fidei  zelo,  operibus  oari- 
tatis  impensae  in  egenos,  in  quos  pin- 
gue  distribuit  patrimonium,  studiopa- 
cis  emicuit.  Tanta  sollicitudine  suae 
grepis  gessit  curam,  ut  s.  Leoni  pon- 
tifici  scribere  potuerit:  ^Divina  mihi 
cooperante  gratia  supra  mille  animas 
Marcionis  morbo  liberavi,  multasque 
alias  ex  Arii  et  Eunomii  partibus  ad 
Cfaristum  Dominum  perduxi.  Et  800 
ecclesiarum  pastoralem  curam  sortitus 
sum,  tot  enim  Cyrus  faabet  paroecias,. 
in  quibus  precum  vestrarum  auxilio 
lolium  nullum  relictum  est,  sed  omni- 
bus  faaereticis  erroribus  grex  noster 
ereptus  est.  Novit  qui  omnia  conspi- 
cit,  quot  lapides  ab  infandis  faaereticis 
in  me  conjectos  exceperim :  quot  mihi 
multis  in  urbibus  Orientis  certamina 
fuerint  adversus  gentiles,  adversus  Ju- 
daeos  et  adversus  errorem  omnem  hae- 
reticum.*  Huic  zelo  etiam  tribuendum 
est,  quod  nisus  estTatiani  diates- 
saron  (cf.  p.  35),  qno  utebantur  non 
solum  faujus  asseclae,  sed  nimia  sim- 
plicitate  catfaolici,  faorum  eripere  ma- 
nibus.  »Nactus  autem  sum,  utipsere- 


36J 


Theodorotus. 


362 


fert  haeret.  fi»b.  I,  20,  Ubria  hujasmodi 
8upi:a  dueento^  in  honore  hftbiio^  in 
ecclessiis  nostris,  quos  omnes  in  unom 
congestqa  seposui  et  pro  his  quatuor 
evangelistamm  Evangelia  introduxi.^ 

200.  Orta  controversia  nestoriana 
diu  stetit  pro  Kestorio  cum  Joanne  aU'- 
tiocbeno  seque  opposuit  s.  Cyrilli  ana- 
thematismis,  qui  ipsi  videbantur  reno- 
vare  Apo)linaris  haeresim,  et  ipsius 
eoncilii  epbcsini  decretis:  quod  adeo 
mirom  non  videbitur,  si  rationem  ha- 
buerimus  ejus  magistri  Theodori  mop- 
sueateni,  praecursoris  Nestorianismi,  et 
familiaris  necessitudinis,  qua  junctus 
erat  ipsi  Nestorio  et  Joanni  antiocheno. 
Diu  tenuit  haec  dissensio :  demum  me- 
liora  edoctus  gradatim  cum  s.  Cyrillo 
(cnjus  tamen  anathematisroos  ab  Ec- 
clesia  probatos  nunquam  videtur  recte 
intellexisse  et  probasse)  pacem  iniit  et 
Gommunionem,  atque  ita  orthodoxis  est 
reconciliatus.  Exinde  maximas  sibi 
conscivit  molestias.  Nam  suborta  in- 
terim  haeresi  Eutychianade una in 
Ghristo  natura,  cujus  acer  adversarius 
erat  Theodoretus,  Dioscurus  patriarcha 
alexandrinus  potens  illius  haeresis  fau- 
tor  machinas  omnes  in  eum  convertit 
sparsis  per  Orientem  calumniis,  qui- 
bus  illum  ut  haereticum  et  Nestorii 
asseclam  dififamaret,  et  in  conciliabulo 
ephesino,  in  quo  omnia  per  vim  et  ty- 
ranniden  agebantur,  inauditus  et  absens 
episcopatu  fuit  spoliatus  et  ab  impe- 
ratorein  exsilium  pulsus.  VerumTheo- 
doretus  s.  Leonem  appellavit  pulcher- 
rima  ad  eum  data  epistola,  qui  ipsum 
etiam  suae  restituit  sedi.  Convocata 
legitima  synodo  oecumenica  calcedo- 
nensi  a.  451  et  ipse  fnit  admissus  at- 
que  demum  in  Nestorii  damnationem 
consensit.  Ita  per  tribulationum  cami- 
num  pristinam  pertinaciae  maculam 
purgavit  suoque  munere  pastorali  ad 
finem  usque  vitae  a.  458  strenue  est 
functus  scribendisque  operibus  utili- 
bus  vacavit.  Num  Theodoretus  demum 
ad  accuratam  sinc^ramque  pervenerit 


notioniem  mysterii  incamationis  inter 
eruditos  controvertitur.  Bertram  in 
op.  Theodoreti  doctrina  dhristologica, 
HildeQhemii  1883,  tuetur  eum  demum 
orthodoxe  s^sisse ;  alii  non  immerito 
eensent  eum  fluctuasse,  nequeunquam 
s$itis  clare  et  accurate  doctrinam  oatho- 
licam  circa  hoc  mysterium  enmiciare. 
Pro  ejus  .tamen  defensione  licet  notare, 
eum  clare in synodo chalcedonensiana- 
thema  dixisse  in  Nestorium  et  in  enro, 
qui  non  dicit  Mariam  esse  Dei  genitri- 
cem  quique  Filium  Dei  unigenitum  in 
duos  partitur:  quapropter  est  pronun- 
ciatus  a  «oncilio  »  doctor  catholicus  et 
orthodo?cu8.i)« 

201.  Plurima  reliquit  opera  plane 
egregia.  Omissis  iis,  quae  schismatis 
tempore  pro  Nestorio  et  contra  s.  Cy- 
riilum  scripsit,  nam  de  his  conoilium 
oecumenicum  V.  collat.  VIII  (cf.  et 
can.  13)  statuit:  »Condemnamus  et 
anathematizamus,  quae  impie  Theodo- 
retus  conscripsit  contra  rectam  fidem 
et  contra  duodecim  capitula  s.  Cyrilli 
et  contra  ephesinam  primam  synodum 
et  quae  ad  defensionem  Theodori  et 
Nestorii  scripta  sunt^)  * :  primum  laude 
digna  sunt  ejus opera  apoiogetica: 
'EXXtjvixwv  depaTTsocixi]  7ua^{i.dta)v  7] 
eoaYYs^tx-^^  iXTj&stac  H  SXXevtxfj? 
yiXooo^piac  iiciYVCDOi^  Graecarum  af" 
fectianum  curatio  II.  XII  absoluta,  quae 
elegantissima  et  eruditissiroa  est  apo- 
logia   religionis   christianae   (Migne 


»)  M  a  n  8  i  coll.  conc.  VII,  189.  Er  war 
ein  Gelehrter,  inquit  K  i  h  n  EL.  XI.  1531, 
wie  EusebiuB  von  Casarea,  entbehrte  aber 
der  dogmatischen  Tiefe  und  der  Einsichi 
in  die  Tragweite  der  obschwebenden 
Sch  wierigkei  ten . 

»)Cf.  Mansi  colL  conc.  IX,  375-76 
col.  385.  Ita  et  V  i  g  i  1  i  u  8  in  ep.  decre- 
tali  pro  confirmatione  concil  i  ib.  417-18. 
Inter  haec  8cripta  spectat  etiam  ejus  ep. 
ad  manachos  Euphratesiae^  quae  primum 
integra  reperitur  gr.  et lat. ed.Schulze 
IV,  r291— 1306.  Ejns  Fentalogium  (quia 
II.  5  constat)  contra  conc.  ephesinum  et 
8.  Cyrillum,  si  fragmenta  excipias,  in- 
teriit. 


363 


431—500.  Theodori  apologetica,  polemica,  exegetica, 


364 


LXXXllI,  783—1 152).  In  ea  scientiae 
defectam  in  apostolis  excnsat,  dein  ex 
adverso  ponit  gentilium  opiniones  et 
christianorum  doctrinam  de  praecipairi 
argumentls,  ut  de  principio  Universi, 
de  creatoris  spiritalibus  et  de  natara 
hominis,  de  providentia,  de  vaticiniis 
prophetaram  et  gentiliam  oracalis,  de 
fine  mandi  et  jadicio  extremo,  de  prae- 
ceptis  moram,  vitam  philosophoimm  et 
christianoram  etc.,  at  ex  hac  opposi- 
tione  religionis  chriatianae  veritas  et 
praecellentia  prae  gentiliam  opinioni- 
bas  elaceat.  Prodierant  car.  Th.  G ai  s- 
ford  seorsam  Oxonii  1839.  —  Acce- 
dant  orationes  X  de  promdentia  admo- 
dam  prolixae,  sed  elegantes,  lecta 
jacandae  et  dignae  (555 — 774).  — 
Eranistes  sea  Polymorphus  a.  447  con- 
tra  Eatychianos  conscriptas  11.  IV  con- 
stat  sea  tribas  dialogis,  quibas  singnlis 
saa  inscriptio.  Primas  scil.  inscribitar 
Stpexto^  ImmtUabilis,  qaia  probat  Filii 
divinitatem  incarnatione  non  faisse  im- 
matatam ;  alter  iaoYXorog  Inconfust^s, 
qoia  ostendit  nallam  esse  factam  nata- 
rarom  confusionem;  tertias  iica^ij^ 
Impatibilis,  qaia  natara  divina  libera 
fait  in  incamatione  a  passionibas.  His 
subjicit  demonstrationem  per  syllogis- 
mos,  qua  contrahit  quae  fusius  et  ora- 
torio  modo  in  dialogis  disputaverat 
(27 — 336),  opus  pereruditum  idque 
propterea  Eranistes  Mendicus  et  Poly- 
morphus  i.  e.  multiformis  inscripsit, 
quod  Monophisitismus  multiformem 
suum  errorem  quasi  mendicando  col- 
legerit  a  multis  haereticis.  Huic  ad- 
dere  licet  opusculum  (ib.  1315):  Quod 
et  post  humanitatis  assumptionem  uni- 
cus  FUius  sit  D.  N,  J.  Christus.  — 
Duos  tr.  de  sancia  et  vivifiea  Trinitate, 
et  de  incarnatione  Domini  a  M  a  i  pri- 
mum  editos  et  s.  Gyrillo  attributos, 
Theodoreto  asseruit  Ehrhard  op.  su- 


1)  F.  J.  R  a  e  d  e  r  de  Theodoreti  grae- 
carum  afFectionum  curatione  quaestioneB 
criticae,  Kopenhagen  1900.  Operis  epi- 
tomen  exhitet  W e rn e r  Gesch.  d.  apol. 
u.  pol.  Lit.  I,  265—273. 


prap.354a.  cit.  Scripti  videntur  inter 
a.  430 — 37,  iisque  si  non  directe,  in- 
directe  saltem  videtur  impugnare  s. 
Gyrillum  vel  patres  ephesinos. 

202.  Insignes  vero  sunt  ejus  in  s. 
Scripturam  labores^).  Haec  opera 
ad  nos  pervenerunt:  Quaestiones  se- 
lectae  in  Oetoteuchum  (LXXX,  75 — 
528),  de  quaestionibus  ambiguis  in  U. 
Regum  et  Faralipomenon  {521 — 858), 
quo  duplici  in  op.  non  integros  IL,  sed 
difficiliores  quosdam  textus  ita  tractat, 
ut  quaestionibus  vel  objectionibaa  pro- 
positis  concinnam  claramque  aolutio- 
nem  subjiciat.  —  Interpretatio  in  Plsal- 
mos,  opus  praestantissimom  (857 — 
1998  coL  LXXXIV,  19—31),  in  quo 
brevitatis  non  minus  qnam  perspicai- 
tatis  rationem  habet, »  ut  ii,  qui  dies  noc- 
tosque  davidicos  versus  in  ore  habent, 
illos  canentes  et  simul  illomm,  qaae 
canuntur,  sententiam  perspicientes  du- 
plicem  fructum  percipiant,^  ut  ipse 
operis  scopum  exponens  docet.  Hinc 
»in  allegoriam  cum  multa  satietate 
abire^  noluit,    sed  sensum  literalem 


«)  Bardenhewer  §  78  n.  4:  Theo- 
doret  ^ilt  vielfach  als  der  gprdBste  Exeget 
des  griechischen  Alterthums.  In  der  That 
siiid  seine  Commentare  reich  und  vor- 
trefflich  an  Inhalt  und  in  iormeller  Hin- 
Bicht,  durch  bfindige  Ktlrze  und  durch- 
sichtige  Elarheit  geradezu  mustergiltiff. 
Er  huldigt  den  hermeneatisohen  Grund- 
sfttzen  der  antiochenischen  Schule,  ohne 
indessen  irgendwie  der  Eineeitigkeit 
Theodors  von  Mopsuestia  zu  verfallen . . . 
Theodoret  steht  am  Ausgange  der  Blathe- 
zeit  der  antiochenigchen  Schule ;  ihm  fiel 
die  Aufgabe  zu,  die  Errungenschaften 
der  Nachwelt  zu  tlbermitteln,  und  dieae 
Aufgabe  hat  er  in  anerkennenswerthetiter 
Weise  gelQst.  Cf.  E  i  h  n  die  Bedeutung 
derantioch.Schule  aufdem  exeff.Gebiete, 
Weissenburg  1866  p.  15688.;  J.L.Schulz 
dis8.  de  vita  et  scriptiB  Theod.  in  Migne 
P.G.  LXXX,  35—66;  Cornelyhist  et 
crit.  introd.  I  d.  237 ;  S  p  e  c  h  t  Der  exe- 
getische  Standpunkt  des  Theodor  v.  M. 
und  Theodoret  v.  E.  in  der  Auslegung 
meBsian.  Weissagunffen  aus  ihren  Com- 
mentaren  zu  den  kl.  Propheten  darge* 
stellt,  Mfinchen  1871. 


365 


et  histoiica  opera. 


366 


diligenter  scratari  atqae  locos  prophe- 
tioos  de  Christo  et  Ecclesia  exponere 
stQduit.  —  Interpretatio  in  Cantiea 
eantiearum,  qnod  ita  simplici  et  per- 
spicna  ratione  contra  Theodomm  mop- 
saestenum  tacito  tamen  ejos  nomine 
exponity  ut  sponsi  et  sponsae  nomine 
Ghristum  intelligat  etEcclesiam  (LXXXI, 
27 — 214).  —  Commentarii  plane  exi- 
mii  tn  prophetas  majores  et  minoree 
(215 — 1988),  sed  commentarios  in 
laaiam  interiit  et  qaadamtenus  tantam 
ez  catenis  magno  Sirmondi  stadio  et 
diligentia  resaroiri  potait  [p.  215 — 
494),  ita  tamen  at  non  semper  constet 
nam  ea,  qaae  in  Oatenis  sab  ejas  no- 
mine  allegantar,  revera  ab  ipso  sint 
profecta:  saspicio  enim  est  nonnalla 
Theodoro  mops.  vel  Eusebio  caes.  de- 
beri.  —  Interpretaiio  XIV  epxHolarum 
8,  Pauti,  ceteris  commentariis  praefe- 
renda,  breyis,  concinna,  literalis.  Do- 
lendom  vere  est,  commentarios  similes 
in  reliqaos  N.  T.  libros  non  prodiisse 
▼el  periisse.  Sapersant  tantam  paaca 
admodam  fragmenta  commentarionun 
in  Evangelia.  Commentarii  in  ep.  ad 
Romanoe,  Corinthios  et  Galatas  pro- 
dienint  Ozonii  1852.  Seqaitar  Theo- 
doretas  in  interpretandi  methodo  prae- 
primis  Chrysostomam,  sed  nanqaam 
oratorem  agit,  at  annotat  Cornelj, 
ideo  illo  est  concinnior,  haad  raro 
darior  et  accaratior,  atqae  a  morali- 
bas  applicationibus  allegoricisqae  di- 
yagationibus  fere  omnino  abstinet. 

203.  Acoedunt  opera  historica 
plane  ntilia:  Hietoriae  eedesiaeiicae  11. 
V,  quibus  fata  praesertim  haeresis  aria- 
nae  in  patriarchata  antiocheno  prose- 
quitur  ab  a.  323—428  (LXXXII,  881- 
1280).  Beoepit  in  eam  plures  epistolas 
synodicas  aUaqae  publica  teslimonia, 
sed   temporis  seriem  parum  curat^). 


<)  Cf.  GQldenpenning,  die  Kirchen- 
geschichte  des  Theodoret  v.  E.  Eine  Un- 
tersuchun^  ihrer  Quellen,  Halle  1889.  De 
Theodoreti  opp.  historiciB  cf.  Schllz 
commeat  crit.  p.  449—466. 


Eam  edidit  cum  aliis  historicis  Yale- 
s  i  u  s  Parisiis  1 673,  ed.  optima,  saepius 
recosa;  Gaisford  Ozonii  1864.  — 
JERstoria  religiosa  sive  ascetica  yivendi 
ratio  (fiXo^so^  loropia  ^  kmipx^ 
icoXwata  (1283-1496),  in  qua  30  sanc- 
torum  ascetarum  belle  describit  vitam 
juzta  ea,  quae  ipse  yiderat  vel  a  testi- 
bus  fide  dignis  acoeperat.  Hujus  operis 
conclusio  est  insignis  oratio  de  caritate 
(1497 — 1522),  quae  fuit  radiz  fecunda 
tot  virtutum  et  operum  mirabilium, 
quae  in  vivorum  sanctorum  vita  stu- 
pemus.  —  Haereticarum  fabularum 
eompendium  (alpsrixf}^  xaxoiLodloc 
iicttoit-Jl  LXXXm,  335—556)  post 
concilium  chalcedonense  11.  Y  concin- 
natum.  In  quatuor  prioribus  11.  omnes 
haereses  a  Simone  Mago  incipiens  le- 
censet :  1.  lY  c.  1 2,  ubi  sermo  est  de 
Nestorii  haeresi,  quibusdam  ez  rationi- 
bus  intemis  spurium  videtur,  alii  ta- 
men  refragantur.  In  1.  Y.  summam  ez- 
hibet  fidei  catholicae.  —  Ez  quam 
plurimis  epistolis  supersunt  circa  200 
(1173 — 1494),  quibus  in  hoe  genere 
scribendi  nihil  perfectius,  teste  vel 
Garnerio,  qui  aliascensor  estTheo- 
doreti  valde  severus.  »Nam  quae  sunt 
epistolarum  virtutes,  scribit  Fessler- 
Jungmann  II,  2,235,  brevitas,  per- 
spicuitas,  elegantia,  urbanitas,  mode- 
stia,  observantia  decori  et  ingeniosa 
prudensque  ac  erudita  simplicitas,  in 
ep.Theodoreti  admirabiliter  ita  elucent, 
ut  scribentibus  ezemplo  esse  possint.* 
Alias  48  hactenus  ineditas  J.  Sakke- 
lion  e  cod.  sec.  XI  in  lucem  protulit 
Athenis  1 8  8  4. — Homiliarum  ejus  pauca 
supersunt  fragmenta.  Ez  ejus  quinque 
in  Jo.  Chrysostomum  sermonibus  ad- 
modum  encomiasticis  ezcerpta  quae- 
dam  servavit  Photius  cod.  273 
(LXXXIV,  47—54).  —  Plura  ez  ejus 
operibus,  si  fragmenta  ezcipias,  perie- 
runt,  alia  dubia  vel  spuria  sunt,  ut 
sermones  XVII  adversus  Cyrillum  et 
catholicorum  aliquot  sententias  (M  i  g  n  e 
XXVni,  1337 — 1394),  qui  forte  sunt 
Eutherii   tjanensis    Nestorii  amici 


367 


431—500.  Theodoretus,  Coelestinus  1., 


368 


etfaatoria;  dialogi  FUadversiis  ano- 
moeos,  Macedonianos  et  ApoUinaristas 
(Migne  XXVIII,  1115—1338)  etc. 
—  Opera  Theodoreti*)  collecta  edidit 
Sirmondus  Parisiis  1642  t.  4  in  f., 
qoibns  adjecit  Garnerias  Ancta- 
rinm  seu  t.  Y.  ib.  1684,  com  5  diss. 
eraditissimiSi  scil.  de  histoiia  Theodo- 
reti,  de  ejasdem  libris  et  fide,  de  sy- 
nodo  generali  Y,,  et  de  ejas  et  orien- 
talinm  caasa,  in  qaibas  tamen  minus 
aeqaus  Theodoreti  est  censor;  no- 
yam  caravit  J.  L.  Schulze  Halae 
1769—74  t.  6  in  pp.  X;  quam  recu- 
dit  MigneLXXX — LXXXIV,  quoram 
ultimus  ezhibet  Garnerii  diss.  et  auc* 
toris  anonymi  Synodicon  (ib.  p.  551  — 
864)  complectens  cc.  225  quam  pluri- 
mas  literas  et  documenta,  quae  spec- 
tant  ad  causam  Nestorii  et  concilii 
ephesini.  Facta  fait  haec  collectio  a 
defensore  quodam  trium  capitulorum 
et  Theodoreti  patrono,  qui  forte  fuit 
natione  Afer.  Hausit  ea  fere  ex  Ire- 
naei  comitis  tragoedia,  latine  vertit, 
et  nonnulla  de  suo  interserit,  sed  stilo 
adeo  barbaro  et  obscuro,  ut  vix  pos- 
sit  intelligi.  Ea  collectio  sane  non  ca- 
ret  pretio  et  primum  reperta  fuit  a 
Lupo,  in  cujus  opp.  t.  VII.  prostat, 
sicut  et  in  appendice  coll.  conc.  B  a  - 
luzii.  Porro  Irenaeus  ille  mordi- 
cus  Nestorio  favebat,  nomine  vero 
Theodosii  concilio  ephesino  aderat  at- 
que  episcopis  orthodoxis  obsistebat, 
qui  de  eo  apud  imperatorem  conquesti 
sunt.  Damnato  a  concilio  Nestorio, 
ipse  inter  primarios  haeresiarchae  as- 
seclas  parit«r  in  exsilium  fuit  pulsus, 
qua  occasione  collegit  acta  in  synodo 
atque  in  Oriente  per  a.  fere  1 5  gesta, 
quam  coUectionem  inscripsit  tragoe' 
diam.  Postea  videtur  resipuisse  atque 
pacem  iniisse  cum  episcopis  catholicis, 
nam  factus   est  Tjri  episcopus  et  a 


»)  Cf.  de  eo  praeter  Bardenhewer 
§78;  KihnKL.  XI «,  1526— 36';  Fess- 
ler-Jungmann  II, §213  ss. ;  Nirschl 
III  §  232  88.;  Tillemont  XV,  207-340; 
868—78  et  praesertim  Garuier  I.  c. 


Domno  episcopo  antiocheno  ordinatus. 
Iternm  tamen  a  Theodosio  Mt  aede 
pulsas  et  relegatas.  Obiisse  conjicitur 
c.  a.  450.  Cf.  Tillemont  M^moires 
XIY,  605  ss.;  XY,  263  ss. 

204.  Antequam  de  aliis  minoris  ce- 
lebritatis  vel  auctoritatis  scriptoribus, 
qui  contra  haeretioos  scripserint,  aga- 
mus,  romanos  recenseamus  pontifioes, 
qui  omnes  vel  fere  omnes  strenue  ste- 
terunt  pro  fide  catholica  contra  Pela* 
gianos,  Nestorianos  et  monophysitas. 
Primus  eorum  est  s.  Coelestinusl, 
quem  »in  romana  sede  Dominus  Deus 
noster  sine  uUa  plebis  suae  discissione 
constituit  (422)*,  teste  Augustino 
ep.  209  n.  1.  »PIuribus  gestis  episco- 
patus  insignis  fuit,  nominatim  vero 
adversus  Nestorium  sententiam  primas 
edixit,  Cjrillum  ad  eam  exsequendam 
vicarium  instituit  et  regulam  prae- 
scripsit  ac  formam,  quam  ut  canoni- 
cam  ephesinae  synodi .  patres  sequi  se 
ultro  sunt  professi.  Praeterea  hujus 
sjnodi  confirmavit  acta,  Pelagianos 
totius  Italiae  finibus  deturbari  curavit ; 
Novatianis  ecclesias,  quas  Eomaeplures 
habebant,  ademit;  nascentem  co6rcuit 
semipelagianam  haeresim  et  Augosti- 
num  adversus  novos  ejus  reprehensores 
defendit^).*  Obiit  mense  Julio  a.  432. 
SupersuntXYI  ejusdem  epistolae;  tres 
ad  disciplinam  ecclesiasticam  pertinent, 
reliquae  ad  tuendam  fidem,  testes  pri- 
matus:  earum  praecipuas  dedimus  in- 
ter  opuscula  selecta  SS.  PP.  XVXII, 
179—283. 

205.  Hunc  secutus  est  s.  Sixtus 
seu  Xystus  III  (432 — 440),  qui  cum 
adhuc  presbjter  esset,  et  Pelagiani 
calumniam  sparsissent,  eum  suae  fa- 


^)ItaCou8tant  Epiatolae rom. pont 
pa^.  1051,  ubi  etiam  hujus  pontificis 
epistolas  reperies,  et  inde  apud  M  i  g  n  e 
L,  407— 566;  Jaff^  1,55-57.  Cf.Feoh- 
trup  KL.  III,  577;  Acta  SS.  6,  Apr.  I, 
543  88. ;  N  i r  8 c  hl  III  §  209  88.  (etiam  de 
eju8  8ucce880ribu8). 


569 


Siztus  IIIm  Leo  M. 


370 


vere  caiuae,  pnmus  adverdns  ipsos  co- 
ram  freqaentissimo  populo  anatliema 
prononciavit  Octb  tantum  ejus  reli- 
qnae  sont  ipistolae,  quarum  aliqaae 
Nestorii  spectant  causam.  Eas  praeter 
alios  exhibent  Coustant  op.  cit.  p. 
1229—1272;  Migne  L,  571—624; 
Jaffe  I,  57 — 58.  —  Garnerius  in 
sua  ed.  opp.  M.  Mercatoris  I,  362 — 65 
ei  libros  YI  Hypogmsticon  seu  Sub* 
notationum  (in  spp.  opp.  s.  Aug.  t.  X, 
Migne  XLY,  1611 — 1 665)  asserere 
nititur,  sed  plerisque  aliis  refraganti- 
bus.  Inscribitur  illud  opus  ab  ipso 
anctore  et  a  yeteribus  etiam  Tiro{i.y7)- 
(iTix6v  quasi  Comtnonitormm  aeu  Me- 
moratorium,  quod  auctoris  consilium 
iatud  fnisse  videatur,  ut  Ecclesiae  ca- 
tholicae  contra  Pelagianos  doctrinam 
memonae  juvandae  oausa,  compendio 
traderet.  Impugnat  11.  V  quinque  Pe- 
lagianorum  dogmata  seu  errores  et  in 
ultimo  de  praedestinatione  adversus 
eosdem  disputat.  Olim  sub  Augustini 
nomine  fuit  vulgatum,  sed  non  eit 
ipsius.  Juxta  alios  est  Marii  Merca- 
toris  (cf.  supra  p.  349). 

206.  Defancto  Sixto  III.  electus  est 
a.  440  miro  populi  romani  consenau  in 
ejus  successorem  Leo  »romanae  Ec- 
clesiae  ac  divini  ministerii  decus  (C  a  s- 
sianus  in  praef.  op.  de  incarn.)*, 
archidiaconus,  qui  jam  a  Coelestino  I. 
et  Sixto  III.  adhibitus  fuit  in  gerendis 
negotiis  ecclesiasticis,  et  tunc  absens 
in  Galliis  politica  fungens  missione  de- 
gebat.  Solemni  accitus  legatione  con- 
aecratus  est  in  pontificem  29.  Sept. 
ejusdem  anni.  Yir  erat  vere  apostoli- 
cus,  Ecclesiae  luminar,  fidei  orthodoxae 
columna,  vocis  Petri  interpres,  aposto- 
licoram  dogmatum  defensor,  ut  a  pa- 
tribus  salutatur^).  Illustravit  tantus 
vir,  cujus  sententiam  qnidquid  ubique 


^)  Cf.  U  i  u  c  m  a  r  u  8  rhem.  de  praedest. 
c.S3;Facunda8  herm.  V,  5.,  episcopi 
orientales  in  I.  ad  Agapetum  pontif.,  conc. 
chalcedonense  in  relat.  ad  Leonem. 


catholicom  est,  velut  coeleste  oraculum 
miratur,  celebrat,  veneratur^),  cathe- 
dram  apostolioam  difficillimis  tempori- 
bua  (440 — 461),  cum  non  solum  ro- 
misknum  imperium  barbaxorum  incur- 
sionibus  undique  quassaretur,  verum 
etiam  ipsa  Ecclesia  omnis  generia 
haereticorum  impngnaretur  erroribus. 
Intrepide  restitit  ipse,  et  barbarorum 
quidem  furorem  prudentia,  eloquentia, 
animi  virtute  oompressit  vel  saltem 
mitigavit:  haeretiooram  vero  errores 
zelo  apostolico  atque  infatigabili  ardore 
et  studio  impugnavit  damnavitque. 
Mjsterium  sacrosanctae  Trinitatis  con- 
traPriscillianistas,  incamatienis 
Filii  Dei  necessitatem  contra  J  u  d  a  e  o  s^ 
ejusdem  cam  Patre  consubstantialita- 
tem  contra  A  r  i  a  n  o  « ,  naturae  huma- 
nae  proprietatem  contra  £  u  ty  c  h e n, 
contra  Nestorium  personae  singu- 
laritatem,  Ecclesiae  jura  atque  pote- 
statem  contra Novatianos,  corporis 
mystici  Christi  unitatem  contra  D  o  n  a- 
tistas,  gratiae  necessitatem  contra 
Pelagianos eorumque reliquias,  my- 
steriorum  omnium  veritatem,  dignita- 
tem,  sanctitatem  contra  Manichaeos, 
sincerum  religionis  cultum  contra  i  m  - 
pios  et  pseudochristianos  coelesti 
doctrina,  pietate  singulari,  invioto  ani- 
mo,  exemplo,  sermonibus  et  scriptis  ex 
ipso  apostolorum  corde  prolatis  expli- 
cuit,  asseruit,  propugnavit^).  Ob  tot 
tantaque  merita  antiquitas  grata  eum 
,Magni'  nomine,  et  Benedictus  XIV 
doctoris  encomio  decoravit.  Obiit')  s. 
Pontifex  10.  Nov.  461. 


*)  Pratum  spirit.  c.  149.  Siugulariter 
nonnihil,  sed  iion  inepte  de  eo  ita  scribit 
Trithemius  de  script.  eccles.  c.  158 : 
„Fuit  ecclesiasticae  dictionis  Tullius,  sa- 
crae  theologiae  Uomerus,  rationum  fidei 
Ariatoteles,  auctoritatis  apostolicae  Pe- 
tru8  et  in  christiano  pulpito  Paulus.*' 

*)  Ita  fere  Quesnellus  in  Nuncu- 
patoria  suae  ed.  praefixa. 

»)  Gesta  ejus  pro  bono  Ecclesi  le  descri- 
bunt  scriptorea  historiae  ecclesiaaticae. 
Cf.  praeterea  F  e  s  s  1  e  r  -  J  u  .i  g  m  a  n  n  11 
p.2§209s8.;  Tillemont  XV,  414-82 


371 


431—500.  Romani  pontifices. 


372 


207.  Beliquit  Sermones  singalari  fa- 
candia^),  idearum  nobilitate  et  splen- 
dore  conspicui  (Migne  LIV,  137 — 
468).  Numerantar96genuini,  praeter 
quos  sunt  alii  20  dubii  vel  suppositi 
(ib.  477 — 522).  —  Ex  ejusdem  episto- 
lis  supersunt  143  (ib.  581 — 1218),  ex 
quibus  plures  sunt  dogmaticae, 
quae  versantur  circa  mysterium  inear- 
nationis  contra  Monophysitas  plane 
magnificae  stilo  eloquenti  et  rotundo 
conscriptae.  Inter  has  eminet  epistola 
ad  Flavianum,  dogmatica  per  excellen- 
tiam  dicta  et  tamquam  regula  fidei  ab 
universa  suscepta  Ecclesia.  Hinc  epi- 
Bcopi  in  concilio  chalcedonensi  act.  II 
(Mansi  coll.  conc.  VI,  972)  ea  lecta 
statuerunt:  »Qui  non  consentit  episto- 


col.  889  -  934 ;  editores  opp.  ejus  in  suis 
ed.;Hen8cheniu8in  actis  oS.  Apr.  11, 
148S.;Fabricius  bibl.  lat. med. act.  II, 
538—41 ;  A  r  e  n  d  t  Leo  der  Gr.  u.  s.  Zeit, 
Mainz  1835;  Saint-Cheron  Hist.  du 
Pontificat  de  8.  L^on  le  Grand  et  de  son 
sifecle,  Paris  1846  t.2;  Bardenhewer 
§97;Bertani  Vita  di  S.  Leone  M.  P. 
M.,  stilo  populari  conscripta,  Monza 
1880-81  t.  3  in  12;  Nirechl  III. 
§  215  88.;  Grisar  KL.  VU,  1746-1767; 
Gesch.  Roms  I  n.  230—241 ;  de  ejus  doc- 
triua  K  u  h  n  die  Christologie  Leos  I  d.  Gr. 
in  systematischer  Darstellang,  Wftrzburg 
1894. 

')  Die  Predigten  sind  auffallend  kurz 
und  knapp,  frei  von  allem  ttberflUsaigen 
Wortballast,  von  wunderbarer  Klarheit, 
Kraft  und  harmonischer  Abrundung. 
Faat  jeder  Satz  birgtStoff  zu  einer  ganzen 
Abhandlung.  Die  schwierigsten  dogmati- 
schen  Probleme  sind  mit  feinster  PrS- 
cision  und  durchsichtigster  Klarheit 
gleichsam  in  epigrammatische  Form  ge- 
bracht,  aber  nie  speculatiy  fOr  sich,  son- 
dem  immer  in  Beziehung  zu  sittlichen 
Folgerungen,  praktischen  Aufgaben,  in 
packenden  Antithesen,  prachtigem  Bil- 
derschmuck,  feierlich  wilrdevollem  Aus- 
druck,  vollklingenden  Sfitzen  und  Perio- 
den.  Griechische  Feinheit  und  rOmische 
Energie,  die  Zartheit  eines  Mystikers  und 
die  Wflrde  eines  Weltherrschers,  vereini- 
gen  sich  in  dieser  kQniglich-majest&ti- 
schen  Rhetorik,  die  gleichsam  selbst  den 
Schmuck  der  dreifacheu  Krone  tr9^t.  Ita 
Baumgartner  Gesch.  der  Weftliter. 
IV,  113. 


lae  ss.  episcopi  Leonis  haereticus  est^).^ 
In  ea  docet  »  et  divinis  confirmat  testi- 
moniis  D.  N.  J.  Christum  sicut  vemm 
patemae  divinitatis  Filium,  ita  Yeram 
humanae  naturae  hominem  esse  creden- 
dum  i.  e.  ex  came  Virginis  camem 
traxisse  et  non  de  coelo  corpus  exhi- 
buisse  sicut  Eutyches  asserebat  (G  e  n  - 
nadius  c. 70).*  Praeterhancep.(28) 
admodum  celebris  est  ep.  165  ad  Leo- 
nem  Augustum.  —  A  nonnullis  yiris 
criticis  tributa  fuere  s.  Leoni  et  epi- 
stola  ad  Demetriadem  (Migne  LV, 
1 6 1 — 83)  et  IL II  de  vocatione  omnium 
gentium,  sed  immerito,  ut  jam  alias 
notavimus  (p.  346).  —  Saeramenta- 
rium  leonianum^)  antiquissima  missa* 


')  Cf.  de  auctoritate  h^jus  ep.  quae  an- 
not»vimuB  in  ed.  nostra  XXV,  165  88. 
Porro 8.  FlavianuB  episcopns erat con- 
stantinopolitanus,  qui  Eutychen  damna- 
vit  in  synodo  habita  a.  448.  Hinc  in  latro- 
cinio  ephesino  a.  449,  in  quo  Dioscorus 
ep.  alexandrinus  Eutychis  causa  in  se 
suBcepta  dominabatur  tyranni  instar, 
depositus  fuit  atque  pessime  habitus 
adeo,  ut  post  triduum  ex  vulneribus  in- 
flictis  obierit.  Supersunt  aliquot  ejusdem 
epistolae,  quarum  duae  exstant  inter  ep. 
s.  Leonis  (22.  26),  alia  ad  Theodosium 
imp.  M  i  g  n  e  P.  G.  LXV,  889-  892.  Aliam 
ad  8.  Leonem  cum  libello  appeSationis  re- 
perit  ediditque  A  m  e  1 1  i  in  dias.  S.  Leone 
M.  e  rOrientie,  Romae  1882,  Montecassino 
1890;  N.  Archivf.a.  deutacheGeschichtsk. 
1885  XI,  362—364.  Cf.  Grisar  Zeit- 
schr.  fiir  k.  Theol.  1883,  191—96,  ubiep. 
appellationis  reperies  ;Melchiori  Me- 
moria  istor.  crit  delle  gloriose  gesta  di 
8.  Flaviano,  Fermol836;  Hauswirth 
KL.  IV,  134  s.  Distingui  debet  a  Fla- 
V  i  a  n  o  episcopo  antiocheno  (t  404),  de 
quo  cf.  ib.  p.  1544  et  supra  p.  206  a. 

^)  Hoc  sacramentarium  seu  codicem  sa- 
cramentorum  primum  edidit  Job.  Bian- 
c  h  i  n  i  in  vitis  rom.  pontif.  ab  AnastMio 
collcctis  t.  IV  atque  s.  Leoni  aaseruit  (cf. 
Nomencl.  II*,  74),  ita  et  A  c  a  m  u  s  in  diss. 
dell'antichit&,  autore  e  pregi  del  Sacra- 
mentario  verouese,  Romae  1748.  Cf.  D  u- 
c  h  e  8  n  e  Origines  du  culte  chr^tien  1898. 
Etude  Bur  la  liturgie  latine  avant  Char- 
iemagne ;  P  r  o  b  8 1  die  ftltesten  r5m.  Sa* 
kramentarien  und  Ordins  erkIftrt,Manster 
inW.  1892  in  8;  H.  A.Wilson  Acom-. 
parative  index  of  the  Leonine,  Gelasian 
and  Gregorian  Sacramentaries  according 
of  the  tezt  of  Muratori,  Cambridge  1892. 


373 


Leo  M.,  HilaruB,  Simplicias,  Felix  II. 


374 


lis  romani  forma  (Migne  LY,  21  — 
157),  si  compositionem  ipsam  spectea 
8.  Leonis  esse  negatnr,  estqae  forte  sec. 
medii  Yf.  jnxta  Duchesne  vel  juxta 
Probst  Felicis  III  (t  492),  vel  ab 
aliqno  anonymo  ea  fere  aetate  minns 
perite  concinnatum:  sed  si  precandi 
formnlas  spectes,  eae  magna  saltem  ex 
parte  s.  Leonis  sapiunt  stilum.  —  Saepe 
prodierant  ejus  opera  coUecta.  Prae- 
termissis  ed.  vetnstioribas  >)  ea  edidit 
Paschasias  Qaesnellus  magno  ap- 
paratu  critico  et  literario,  Parisiis  1675 
t.  2  in  4;  recasa  Lugdini  1700  t.  2  in 
f.,  propter  diss.  (Migne  55,  183-764) 
tamen  notasqae  adjectas  in  11.  prohibi- 
torum  indicem  relata,  hinc  sine  his  re- 
cosa  Yenetiis  1741;  1748;  Tymaviae 
1766 — 67  pp.  2.  Haic  editioni  oppo- 
snit  Thom.  C  a  c  c  i  a  r  i  saam  praemissis 
prias  excercitationibas  in  aniversa  s. 
Leonis  M.  opera  (qaas  recipit  Migne 
in  suam  ed.  LV,  783 — 1325),  Bomae 
1751 — 55  t.  3  in  f.  Higas  tamen  di- 
ligentiam  saperarant  Petras  et  Hieron. 
Ballerinii  ed.  praestantissima,  qaa 
integra  Qaesnelli  ed.  repraesenta- 
tnr,  erroribas  tamen  refatatis  maltis- 
qae  accessionibas  aacta  et  illastrata, 
Yenetiis  1753 — 57  t.  3  in  f.,  recasa  a 
Migne  P.  L.  t.  LIV— LVI.  Selectos 
sermones  et  insigniores  epistolas  edl- 
dimas  inter  opusc.  sel  ss.  PP.  t.  XIV. 
XXV.  XXVI. 

208.  Leoni  defuncto  saccessit  s.  Hi- 
larus  Calaritanus  in  Sardinia  archi- 
diaconas  19.  Nov.  461,  in  gravissimis 
Ecclesiae  negotiis  a  s.  Leone  adhibitus 
et  missus  legatus  com  Julio  ep.  puteo- 
lano  et  preabytero  Benato  Ephesum, 
ut  coDcilio  vice  ipsius  interesset.  >  Jam 
ibi  tam  acriter  Dioscoro  restitit,  ut 
custodiae  tradi  mereret,  nec  nisi  mortis 


<)  De  variis  editionibus  cf.  S  c h  o  e ne- 
mann  II,  886—960  (apud  Migne  LIV, 
49 — 1 14.) ;  de  ejuB  ep.  diss.  auctore  N  o  b- 
titz  hiet.  Jahrb.  1897.  XVm,  117—133 
et  Zeitflchr.  filr  k.  Theol.  1897  XXI,  1-50; 
Jaff^I,  58-75. 


discrimine  inde  effdgeret,  ne  latrocinio 
subscribere  cogeretur.  Infinitis  obitis 
periculis  Bomam  appulsus  omnia  illic 
nequissime  acta  s.  pontifici  retulit^).* 
Pontifex  electus  »  per  universum  Orien- 
tem,  teste  libro  pontificali,  sparsit  epi- 
stolas  de  fide  catholica  et  apostolica 
confirmans  tres  synodos  nicaenam,  ephe- 
sinam  et  chalcedonensem  et  tomum  9. 
archiepiscopi  Leonis  (ad  Flavibnum), 
et  damnavit  Eutjchetem  et  Nestorium 
et  Dioscorum  vel  omnes  sequaces  eo- 
rum  et  confirmans  auctoritatem  et 
principatum  s.  sedis  apostolicae.  *  Nec 
minus  sollicitus  erat  de  disciplina  ec- 
clesiastica.  Decessit  21  Febr.  468. 
Supersunt  ep.  1 2,  quas  diligenter  ac- 
curateque  edidit  A.  T  h  i  e  1  Epistolae 
rom.  pontif  et  quae  ad  eos  scriptae 
sunt  a  s.  Hilaro  usque  ad  Pelagium  II., 
Brunsbergae  1868  p.  126 — 174; 
MigneLVIII,  11 — 31;  cf.  etJaff^ 
I,  75—77. 

209.  Ejus  successoris  s.  Simplicii 
patriaTiburtini  pontificatus  (468-483) 
incidit  in  tempora  admodum  turbu- 
lenta  tum  in  ordine  politico  tum  et  in 
ecclesiastico,  cum  Monophysitarum  co- 
ryphaei  invaderent  vel  eorum  saltem 
fautores  occuparent  sedes  Orientis  prin- 
cipes  Alezandriam,  Constantinopolim 
et  Antiochiam :  quibus  ille  strenue  et 
intrepide  restitit.  Supersunt  soUici- 
tudinis  suae  apostolicae  pro  fide  vel 
bono  Ecclesiae  regimine  epistclae  XX 
apud  Thiel  op.  cil.  p.  175 — 220  et 
Migne  P.  L.  LVIII,  35— 62;  Jaffe 
I,  77 — 80.  —  Nec  tranquillior  fiiit 
Ecclesiae  status  sub  s.  Felice  II. 
(juzta  alios  III.)  patria  Bomano  (6. 
Mart.  483—23.  Febr.  492)  ob  nefanda 
Acacii  ep.  constantinopolitani  scelera, 
propter  quae  pontifex  ipsum  ad  suum 
citavit  tribunal  et  re&actarium  sacer- 
dotali  dignitate  ac  ecclesiastica  com- 
munione  privavit  (484):  unde  ortum 


•)  Cf.  Thie  I  in  vitapraemisaa  ed.  ep. 
p.  1 26 ;  F  e  c  h  t  r  u  p  KL.  V,  2052—2056. 


375 


431—500.  S.  Gelasius  I. 


376 


est  triatissimtun  et  diutarmun  sobisuai^a 
acacianum  inter  Orieiitem  et  Occiden- 
tem,  in  qno  componendo  strenue  Felix 
ejusque  suocessores  laborarunt,  £)x- 
stant  Felicis  III  epistolae  XVI  (KYIU\ 
quas  f,  apud  Thiel  pag,  222—278; 
Migne  LVIII,  893—97;  Jaff^  I, 
80 — 83 ;  eae  spectaut  tri8t.issima  illias 
temporis  fata. 

210.  Quadriennio  tantum  rexit  s. 
Oelasius  I  natione  Afer  se4em  apo- 
stolicam  (l.  Mart.  1492 — 21,  Nov. 
1496),  sed  praesuL  fuit  vere  apostoli- 
cus  et  laboripsissimus ,  plurium  de- 
structor  baeresium,  ut  a  Nicolaol 
celebratur,  cujus  virtutes  grapbice  de- 
scribit  Dionysius Exiguus  in  ep.  ad 
Julianum,  quam  priori  collectionis  suae 
parti  praefixit.  »Omnis  actio  ejus,  in- 
quit,  aut  oratip  fuisse  memoratur  aut 
lectio  .  . .  Fuit  quippe  ingenio  lucu- 
lentus,  vita  praecipuus,  auctoritate  re- 
verendus,  et  ideo  tot  virtutum  decora- 
tus  insignibus  ad  praecelsi  culmen  of- 
iicii  non  accessit  indignus.  Honorem 
summae  dignitatis  gravissimum  pondus 
existimans,  parvamque  negligentiam 
pontificis  ingens  animarum  discrimen 
esse  contestans,  idcirco  nullo  se  desi- 
dioso  otio  tradidit.  Hic  itaque  pastor 
summi  atque  boni  pastoris  imitator 
exsistens  egregius,  praesul  sedis  apo- 
stolicae  fuit,  qui  divina  praecepta  fecit 
et  docuit.  *  Apostolico  vigore  schisma 
acacianum  componere  adnisus  est,  £u- 
tychianis  obstitit,  haeresim  pelagia- 
nam  in  Dalmatia  et  Piceno  reviviscen- 
tem  damnavit,  gentilismi  reliquias, 
Lupercalia  scil.,  Bomae  sustulit  atque 
disciplinae  sacrae  custos  fuit  vigilan- 
tissimus.  Hinc  scripsit  Dieia  seu  tr. 
(perobscurum  tamen  et  intricatum)  ad- 
versus  peLagianam  haeresim  (Migne 
LIX,  116 — 137),  in  quo  demonstrat 
hominem  non  vivere  sine  peccato,  et 
dictum  apostoli  Vir  infidelis  aanctifi- 
catur  per  virum  fidelem  (i.  Cor.  7,  14) 
etc.,  mysteriumque  resnrrectionis  de- 
clarat ;  tr.  adversus  Andromachum  se- 
natorem  ceterosque  Bomanos,  qui  Lu- 


percalia  secundi^im  morem  pristinum 
colenda  constituebant  (lio — 119); 
gesta  de  nomine  Aeaeii  vel  brevicolus 
bistoriae  eutychianistarum ;  de  dam- 
natione  nominUm  Petri  (Mongi)  et 
Acacii;  de  duabus  naturis  in  Christo 
adversQ^  Eutychen  <et  Nestorium;  to* 
mum  de  anathematis  mnculo,  qoam 
plurimas  epistolai,  sed  multarum  (49) 
supersujGit  tantum  fragmenta,  In  hisce 
autem  scriptis  tanta  loquitur  auctori- 
tate,  tam  eloqaenter  oonsci^s  praero- 
gativarum  suae  sedis,  ut  forte  neminem 
habeat  parem  ex  suis  s^iiteceasoribu?. 
Inter  epistolas  recensetur  celeberrima 
decretali^  de  recipiendia  et  non  red- 
piendis  libris,  primus  velut  index  libro* 
rum  prohibitorum :  cujus  priores  par- 
toB  de  Spiritu  s.,  et  de  canone  Scriptu- 
rae  sacrae  non  immerito  tribuuntur 
f^ynodo  romanae  sub  s.  Damaso  (382)» 
reliqua  vero  praesertim  de  libris,  re- 
centiori  aetate  a  viris  eruditis  in  du- 
bium  vocantur,  interpolata  oensentnr, 
imo  supposita  ^).  Beperies  autem  scri- 
pta  et  epistolas  s.  Gelasii  apud  Thiel 
pag.  287—607;  Migne  LIX,  13 — 
191,  ed.  cui  multa  desunt.  Aliquot 
epistolas  breves  reperit  L  Q  w  e  n  f  e  1  d, 
quaa  edidit  in  op.  Epistolae  rom.  pont. 
ineditae,  Lipsiae  1885  p.  1 — 12.  Cf. 
Jaffe  I,  83 — 95.  —  Sacramentarium 
Gelasianum  seu  codex  sacramentorum 
romanae  Ecclesiae  exhibet  ordinem  li- 
turgicarum  orationum  per  cursum  to- 
tius  anni  editus  ab  J.  M.  T  h  o  m  a  s  i  o , 


^)  Pro  genainitate  stant  omiBsis  viris» 
eruditissimis  vetustioribus  Thiel  in  sua 
ed.  (cf.  praevia  mouita  p.  44 — 58),  F  e  s  b- 
ler-Jungiuauii  etc.,  neque  Jafl^  ad- 
versatur.  Ln  contrariam  aententiam  abe- 
unt  Bardenhewer  §114;Friedrich 
TJeber  die  Unechtheit  der  Decretale  de 
recipiendis  et  non  recipiendis  libris  des 
P.  Gelasius  I.  Sitzungsb.  der  k.  bair.  Akad. 
der  W.  zu  Miinchen.  Philos.-philolog. 
CI.  1888  I,  54-86,  juxta  quem  prodiisse 
videtur  post  a.  533,  G risar  L  c.  n.  478, 
juxta  quem  est  ineuntis  sec.  VI,  et  Zeit- 
Bchr.  f.  k.  Theol.  VIII,  203 ;  B  o  u  x  in  op. 
mox  citando.  Cf.HefeleConciliengeach. 
II»,  618. 


377 


AnaetaBins  II.  Vinceutius  lirin 


378 


Romae  1680;  Maratori  iii  Liturgia 
romana,  Venetiis  1748.  I,  485 — 792; 
MigneLXXIV,  1044-1244;  Wil- 
8on  Oxonii  1894  ed.  Optimft,  tribui- 
tar  a  Dachesnd  s.  Gregotio  M.,  a 
Probst*)  8.  Gelasio,  qaod  atramque 
potestdefendi^  cakn  sanetempons  ctirsa 
potait  aageri  et  perfici.  Hinc  con'- 
oedimas,  nos  Sacramentariam  (xela- 
sianam  jaxta  formam  originalem  ab 
additamentis  poram  non  habere.  Ca- 
nonem  saltem  secundam  sabstantiam 
8.  6e]asii  originalem  jaxta  editionem 
Missalis  antiquissimi  hibemi  (sec.  VI 
vel  VII)  aF.  E.  Warren  adornatam 
Londini  1879  exhibet^)  Grisar  Zeit- 
schr.  far  k.  Theol.  1886  X,  1 — 35.  — 
8.  AnastasiasII.  Gelasio  24.  Nov. 
496  saffectas')  cathedram  roinanam 
tenait  ad  17.  Nov.  498,  cujad  aliqaot 
tantam  sapersunt  epistolae,  quas  ex- 
hibet  Thiel  p.  615 — 639;  Jaff^  I, 
95 — 96;  desunt  in  Migne.  Inter  eas 
praesertim  notanda  est  VI.,  in  qua  clare 
generatianismum  damnat  atque  ideo 
animas  immediate  aDeo  creari  statuit. 
Epistolam  vero  ffrattdatoriam  ad  Chlo- 
doveum  regem  de  ipsias  conversione 
ad  fidem  christianam,  quae  ad  nostra 
asqae  tempora  genuina  habebatur, 
confictam  a  Hier.  Vignier  Orat.,  qui 
alia  antiquitatis  monumenta  confinxit, 
censet  H  a  v  e  t  in  Bibliotheque  de  Te- 
cole  des  chartes  1885  livr.  3  (sicut  et 
epistolam  Gelasii  pont.  ad  Eusticum 
lugd.  et  epistolam  Symmachi  pont.  ad 
Avitam  viennensem). 


«)  De  Gelaeio  praeter  auctoree  jam  lau- 
datos  cf.  Viani  Vite  dei  due  pontefici 
S.  Gelasio  I  e  S.  Anastasio,  Modcna  1880; 
A.  Roux,  Le  pape  G^lase.  Etude  sur  sa 
vie  et  ses  ^cnts  Paris  1880;  Nirschl 
III.  §  271. 

*)  In  op.  supra  p.  372  a.  citatis,  quibns 
adde  B  a  e  u  m  e  r  hist.  Jahrb.  1893  XIV, 
241—301 ;  F.  Plain  e  Le  pape  G^lase  I., 
Paris  1880. 

»)  Cf.  de  his  rom.  pontificibus  F  e  s  s- 
ler-Jungmannll.  §  251  ss.  De ep.  VI. 
8.  Anastasii  in  textu  laudata  cf.  Zeitschr. 
fttr  k.  Theol.  1884  VIII,  236-240. 


211.  Bedeamus  ad  scriptores,  qni 
contra  haer^ticos  pugnarunt.  Ille 
primas  est  commemorandus,  qui  me- 
thodum  monstravit,  qaa  omnis  ge- 
neris  haeretici  facile  erroris  revinci 
possint,  scil.  s.  Vincentius,  qui  ab 
insula  Lerina  (Lerinum)  Lirinum)  nunc 
s.  Honorati  appellata  prope  Nicaeam 
(Nizza)  lirinensis  (lerinensis)  est  cogno- 
minatas.  Nihil  fere  de  ipso  scimus 
praeter  ea,  quae  vel  ex  ipsius  commo- 
nitorio  expiscari  licet  vel  Gennadiua 
c.  64patlci3  ita  complectitur :  >Vincen- 
tius,  natione  Gallus,  apad  monasterium 
Lerinensis  insulaepresbyter,vir  in  Scri- 
ptaris  sanctis  doctas  et  notitia  eccle- 
siasticorura  doginatum  sufficienter  in- 
stractus,  composuit  (c.  a.  434)  ad 
evitanda  haereticonim  coUegia,  nitido 
satis  et  aperto  sermone  validissimam 
disputationem,  quam,  absconso  nomino 
suo,  adtitalavit  Peregrini  adversum 
haereticos.  Cujas  operis,  quia  secandi 

I.  maiimam  in  schedulis  partem  a  qui- 
busdam  furatam  perdidit,  recapitulato 
ejus  paucis  sermonibus  sensu  primo 
compegit  et  in  uno  edidit.  Moritur 
Theodosio  et  Valentiniano  regnantibus 
(c.  450).*  Composuit  igiiar  duo  com- 
monitoria  memoriae  gratia,  quorum 
primam  inscribitur  Tr.  Peregrini  pro 
catholicae  fidei  antiquitate  et  universi- 
tate  adversus  profanas  omnium  haere- 
ticorum  novitates,  breviori  autem  titulo 
vulgo  Commonitorium,    in  2  pp.  vel 

II.  distributum,  quorum  1.  inquirit: 
»Quonam  modo  possim  certa  quadam 
et  quasi  generali  ac  regulari  via  catho- 
licae  fidei  veritatem  ab  haereticae  pra- 
vitatis  falsitate  discemere  (c.  2  al.  1 ).  * 
Qaa  occasione  plurimum  inculcat  Ec- 
clesiae  conspirationem  et  auctoritatem, 
concilioram  patrumque  consensioneit), 
hinc  traditionis  momentum.  In  altera 
p.  recapitulationem  tantum  exhibet 
hajus  commonitorii  et  alterius,  quod 
intercidit,  ac  doctrinam  prius  exposi- 
tam  exemplo  oecumenici  conc.  ephesini 
triennio  antea  habiti  necnon  auctori- 
tate  sedis  apostolicae  luculenter  oon- 


379 


431—500.  Scriptores  pol.  Vincentiua  lir., 


380 


firmat.  Dici  neqait  qaanto  favore  plaa- 
saqae  exceptas  faerit  a  theologis  hic 
libellas,  qaot  encomiis  celebratas ;  vix 
alias  toties  citatas,  adhibitas,  incal- 
catas  est  in  dispatationibas  cam  hae- 
reticis,  praesertim  a  sec.  XVI  contra 
protestantes,  qai  vel  ipsi,  qaod  miran- 
dam,'  illam  laadant.  Abstinebimas  ab 
afferendis  encomiis,  safficit  qaod  nota- 
vit  magnas  Mabillon  tr.  de  stadiis 
monast.  I  p.  2  c.  4,  libellam  hanc  non 
qaidem  mole  esse  magnom,  ,veram  aa- 
reolam  et  ad  verbam  ediscendam^  Sae- 
pissime  prodiit  modo  in  cc.  33,  modo 
in  43  divisas.  Optimae  forte  editiones 
santBaluzii  (cam  Salviani  opasca- 
lis)  Parisiis  1663.  1669.  1684  etc., 
recasa  a  Migne  L,  637 — 84,  et  a 
nobis  inter  opnscala  sel.  SS.  PP.  Oeni- 
ponte  1870  IX,  145—261,  1880; 
Salinae  Bomae  1781;  Elilpiel 
Viennae  1809  cam  copiosis  commen- 
tariis.  —  Magna  est  controversia,  nam 
Vincentias  noster  Semipelagianas  fae- 
rit  vel  saltem  Semipelagianoram  fa- 
verit  erroribas.  Non  desant  co^jectu- 
rae  pro  parte  afBrmante,  qaam  viri 
gravissimi  olim  et  modo  taentar,  ut 
aliis  omissis  nostra  aetate  Hefele 
Beitrfige  zar  Kircheng.,  Arch&ologie 
and  Litargik,  Tiibingen  1864  I,  149 
ss.;  Gzapla  in  comment.  ad  Genna- 
diam  c.  64  in  op.  Gennadius  als  Lite- 
raturhistoriker :  qaibas  fiAvet  et  B  a  r- 
denhewer,  jaxta  qaos  ipse  est  proba- 
biliter  aactor  objectianum  vinceniiana- 
rum  contra  s.  Aagastini  doctrinam,  ad 
qaas  data opera  s. Prosper  respondit 
(opasc.  XXXV,  184—203)  et  vel  ip- 
sam  Commonitoriam  est  opas  polemi- 
cam  adversas  s.  Aagastini  doctrinam. 
Alii  vero  gravissimi  viri  s.  Vincentiam 
ab  hac  erroris  nota  vindicant,  at  Ba- 
ronias,  Bellarminas,  Labbeus, 
Papebrochias  (in  ActisSS.  Maj  V, 
284  ss.,  Vindicae  pro  s.  Vincentio  et 
Lirinensibas  Semipelagianismi  perpe- 
ram  accasatis  etc.),  qaibas  et  nos  ac- 
«essimas  in  nostraed.  IX,  228  ss.  Ne- 
•que  enim  nimis  facile   vir   de  caasa 


catholica  adeo  bene  meritas  tam  tristi 
nota  est  infamandns,  nisi  id  gravibus 
clarisqne  probetar  argamentis :  qaa  in 
re  olim  haud  pauci  viri  eraditi  circa 
scriptores  sec.  V.  sat  faciles  faisse  vi- 
dentar.  Insertam  est  antem  Vincentii 
nomen  martyrologio  romano  24.  MajL 
Qaod  si  ejus  doctrina  semipelagianismi 
labe  faerit  aspersa,  notat  Benedic- 
tas  XIV  in  constit.  denova  martyrol. 
rom.  ed.  l.  Jali  1748  n.  31:  ^Etsi 
virosillos  (Hilarinm  arelatensem  et 
Vincentinm)  Semipelagianismi  er- 
rore  tactos  concederemns,  qaod  tamen 
plores  denegant,  qai  catholicam  eorum 
sententiam  egregie  taentar,  excasandi 
tamen,  si  qnid  hamani  hac  in  parte 
illis  exciderit,  nondam  enim  catholica 
doctrina  sapremo  apostolicae  sedis  fa- 
erat  definita,  at  in  I.  2  op.  de  canoniz. 
c.  29  plaribas  dispatavimas  *)«.  —  Tri- 
bauntar  Vincentio  nostro  sive  Symho- 
lum  athanasianum^)  vulgo  dictam,  sive 
I.  Praedestinaiua  aSirmondo  reper- 
tas  et  editasParisiis  1 643  in  8  (Ondin), 
sive  objectianes  vinceniiancts^),  at  supra 
diximus. 

212.  Praetermissis  plaribus  scripto- 
ribas  minoris  famae  vel  auctoritatis, 
vel  qaorum  opera  perierint*),  contra 
arianos  scripserunt:  Voconius  seu 
etiam  Baconias   dictas,   episcopas 


»)  Cf.  de  auctore  nostro  F  e  a  8 1  e  r- 
Jiingmann  §198;  Hist.  litt^r.  de  la 
Fr.11,305-16;  756;  Nirachl  III  §2138.: 
KihnKL.  XII,  985— 89. 

*)  Ita  olim  Anthelmins;  nostra  ae- 
tate  Ommaney  A  critical  dissertation 
on  the  Athanasian  cred.  Its  original  lan- 
giiage,  date,  authorship,  titles,  text,  re- 
ception  and  use,  Oxforde  1897.  Jam  a. 
praecedente  B  u  r  n  The  Athanasian  Creed 
and  its  early  commentaries  Cambridge 
1896  conjecit  symbolum  istud  ineunte 
sec.  V.  fuisse  compositum  et  quidem  In 
insula  lerinensi. 

>)  Ita  Kihn  I.  c,  verum  Vincentii 
nomenplurea  eo  tempore  gestarunt,  quare 
ex  uominis  identitate  non  atatim  infe- 
renda  et  personae  identitas. 

*)  Ita  teste  G  e  n  n  a  d  i  o  c.  73  » A  8- 
c  I  e  p  i  u  8  Afer  in  bajensi  territorio  vicini 


381 


Vocounis,  CerealiB,  Victor,  Syagrius,  Pastor. 


382 


Castelli  in  Mauritania,  qni  teste  Gen- 
nadio  c.  78.  scripsit  ^adversus  Ec- 
clesiae  inimicos,  Judaeos  et  Arianos  et 
alioshaereticos.  Composait  etiam  sacra- 
mentorom  egregiom  volamen*:  quo- 
ram  libroram  tamen  nihil  superest.  — 
Hujns  ut  yidetur  successor  Cerei^lis 
disputavit  478  Carthagine  cum  Maxi- 
mino  episcopo  ariano,  cujus  summam 
exhibuit  in  1.  de  fide  8,  TrinUatia  sae- 
pius  edito,  ut  in  bibl.  maz.  lugd.  t.  YIII 
Lugduni  1677 ;  in  Migne  P.  L.  LYIII, 
757 — 68.  —  >Victor  Cartennae, 
teste  Gennadio  c.  77»  Mauritaniae 
civitatis  episcopus,  scripsit  adversua 
Arianos  1.  unum  et  longum,  quem  Gen- 
serico  regi  per  suos  audiendnm  obtulit, 
sicut  ez  prooemio  libri  ipsius  didici. 
Scripsit  et  de  poeniterUia  puUica  1. 
unum,  in  quo  et  regulam  viyendi 
poenitentibus  juxta  Scripturarum  auc- 
toritatem  statuit  (qui  1.  est  forte  ille 
juxta  Czapla  in  h.  c,  qui  sub  Am- 
brosii  nomine  circumfertur  Migne 
XVU,  971 — 1004);  et  ad  Basilium 
quendam  super  mortem  filii  consolato- 
rium  libellum  spe  resurrectionis  per- 
fecta  instructione  munitum  (forte  iUe, 
at  conjicit  C  z  a  p  I  a ,  qui  reperitur  inter 


(f.  \ici  non)  grandis  episcopuB  Bcripsit 
adverBus  Arianoset  modo  (c.  490)  ad- 
versum  Donatistas  scribere  dicitur. 
In  docendo  autem  ex  tempore  grandi 
opinione  celebratur."  Nihil  horum  scri- 
ptorum  reliquum  est.  —  AliuB,  cui  teste 
Gennadioc.  86,  nomen  est  S e r y u s 
D  e  i,  episcopus,  „8crip8it  adyersum  eos, 
qui  dicunt,  Christuin  in  hac  yita  degen- 
tem  non  yidisse  carneis  oculis  Patrem, 
sed  post  reaurrectionem  ex  mortuis  et 
ascensionem  in  coelos,  cum  translatus  est 
in  gloriam  Dei  Patris,^  profectus  scil.  ei 
dantes  et  remunerationem  martyrii ;  in 
qua  Bcriptura  ostendit  et  disputatione 
8ua  et  88.  Scripturarum  testimoniis,  Do- 
minum  Jesnm  ab  ipso  ejus  cpnceptu  per 
Spiritum  8.  facto  et  partu  ex  Virgine, 
quod  Deu8  yerus  in  homine  yero  ipse 
quoqne  homo  Deus  foctus  natus  est, 
semper  carnis  suae  oculis  et  Patrem  yi- 
disse  et  Spiritum  s.  per  specialcm  et  uni- 
tam  Dei  et  hominis  societatem.'*  Liber 
tamen  hic  periit. 


spuria  s.  Ba8ilii'MigneP.G.XXXI, 
1687 — 1704,  inscriptus  de  coneola- 
tione  in  adversis),  HomUias  etiam  com- 
posuit  multas,  quas  a  fratribus  salutis 
propriae  sollicitis  in  libris  digestas 
seryari  cognoyi.  ^  Harum  sicnt  et  primi 
Hbri  nihil  superesse  yidetur.  —  Tri- 
buitur  ei  et  chronicon,  quod  tamen 
suppositum  alii  censent. 

213.  Contra  Priscillianistas  ') 
pugnayitSyagrius  qui,  utrefertGren- 
nadius  c.  65,  »  scripsit  de  fide  adyersum 
praesumptuosa  haereticorum  yocabula, 
quae  ad  destruenda  yel  immutanda  s. 
Trinitatis  nomina  usurpata  sunt,  di- 
centinm  Patrem  non  debere  Patrem 
dici,  ne  in  Patris  nomine  Filius  sonet, 
sed  ingenitam  et  infectum  ac  solita- 
rium  nuncupandum,  ut  quidquid  extra 
illum  in  persona  est,  extra  illum  sit  in 
natura,  ostendens  et  Patrem  posse  qui- 
dem  dici  ingenitum,  licet  Scriptura  non 
dixerit,  et  ex  se  genuisse  in  persona 
Filium,  nonfecisse;  et  ex  seprotulisse 
in  persona  Spiritum  s.,  non  genuisse, 
neque  fecisse.  Sub  hujus  Syagrii  no- 
mine  septem  de  fide  et  regulis  fidei  U. 
praetitulatos  inyeni,  sed  quia  lingua 
yariantur,  non  omnes  ejus  esse  credidi.  * 
Haec  scripta  yidentur  adhuc  superesse, 
sed  inedita  tantum  in  cod.  mscr.,  teste 
Morin  in  diss.  Pastor  et  Syagrius 
deux  ^criyains  perdus  du  cinqui^me 
si^cle  in  BeyueBened.  1893  X,  385 — 
394;  1895  XII,  388.  —  Eodem  fere 
tempore  yixit  hic  Pastor,  episcopus 


•)  De  his  ad  Leonem  M.  scripsit  T  u  r  i- 
b  i  u  s  patria  Taurinensis  ex  nobilifamilia 
de  Becutis  episcopus  astaricensis  in  His- 
pania(t460),  cui  iUe  respondit  praeclara 
ep.  et  prolixa  J5  (inter  opusc.  selecta 
88.  PP.  Oeiiiponte  1874  XXV,  118—151). 
£ju8  est  etiam  ep.  de  ecdesiarum  hisjKini' 
earum  stcUu  seu  de  non  recipiendis  iii 
auctoritatem  fidei  apocryphis  scripturis 
et  de  secta  Priscillianistarum  ad  Idatium 
et  Ceponium,  apud  Baronium  ad  a.  447. 
inter  ep.  s.  Leonis  post  15.-  Multa  de  eo 
habet  Nic.  Antonius  Bibl.  hisp.  yet.  I 
I.  3n.  96-111.  Cf.  Fabricius  111,570. 


383 


431—500.  Scriptores  poL  Faustus  rejensis, 


384 


bispanus,  deqao  Morin  1.  cit.  disserit» 
qui  ^composoit  libellnm  in  modnm 
symboli  parvum  totam  paene  ecclesia- 
sticam  credulitatem  per  sententias  con- 
tinentem,  in  qno  inter  ceteras  disaen- 
siones,  quas  praetermissis  auctorum 
vocabulis  anathematizat,  Priscillianos 
cum  ipso  anctoris  nomine  damnat 
(Gennadius  c,  76),*  Jam  vero  hic 
libellus  non  videtur  esse  niai  professio, 
qaae  cum  18  anathematismis  concilio 
Hispaniae  et  Lusitaniae  plenario  Toleti 
447  habito  tribui  solet  (apud  Den- 
zinger  Enchird.  symb.  et  definit. 
n.  XV),  ut  Morin  in  diss.  cit.  osten- 
dere  nititur. 

214.  Origenistis  et  Apollina- 
ristis  se  opposuit  Antipater  bo- 
strensis  in  Arabia,  insignis  scriptor, 
qui  circa  medium  hujus  sec.  floruit. 
Scripsit  confutaHonetn  apologiae  Ori- 
genis,  quam  Eusebius  caesariensis  cum 
Pamphilo  elaboraverat  (p.  63);  tr. 
contra  Apollinarem,  homUias,  quorum 
fragmenta  cf.  in  MigneP.  G.LXXXV, 
1763—96.  Duas  homilias  graece  et 
latine  edidit  primum  Ballerini  in 
Sylloge  monum.  ad  mjsterium  con- 
ceptionis  immac.  V.  Deiparae  illustran- 
dum,  Romae  1856  t.  IL  p.  2  p.  5 — 26 
scil.  in  8.  Joannem  B,,  et  alteram  in 
ialutaiionem  Deiparae  ib.  p.  445—469. 
Cum  aliis  episcopis  in  ep.  ad  Leonem 
imp.  a.  458  Timotheum  Aelurum  reje- 
cit  et  synodum  chalcedonensem  pro- 
bavit  (Labbe  coll.  XIX,  1423  seu  in 
suppl.  B  a  I  u  z  i  i).  In  conc.  oecumenio 
VII.  magni  facta  est  ejus  auctoritas  ^). 

215.  DegratiadisputavitFaustus, 
natus  exeunte  sec.  IV.  vel  ineunte  V. 
in  Britannia  insula.  In  literis  huma- 
nioribus  bene  institutus  monachis  liri- 
nensibus  se  adjunxit,  adeoque  in  vir- 
tute  profecit,  ut  s.  Maximo  in  abbatis 
munere  433,  dein  et  in  cathedra  re- 
jensi  (Riez)  episcopus  successerit  (462» 


•)  Cf.  Her^enrttther  KL.  I»,  968. 


juxta  alios  c.  455).  In  episcopatu  ad^ 
ministrando  ezimium  se  praebuit  pa- 
storem  ac  severam  monachi  vitam  se<- 
cutus,  gestis,  sermonibus  scriptisqae 
magna  in  Qallia  auotoritate  fraebatar« 
Propter  fidem  contra  Arianos  strenae 
defensam  in  ezsilium  missus  est  ab 
Enrico  Visigothorum  rege  ariano  (478) 
mansitque  exsul  usque  ad  hujas  regis 
mortem  (484  vel  485).  Obiisse  cen- 
setur  circa  a.  490  (juxta  alios  c.  485 
vul  493)  et  in  Galiia  meridionali  inter 
sanctos  colitur,  quamvis  hic  cultus  ab 
Ecclesia  universali  non  faerit  receptus. 
—  Haec  ejusdem  sunt  opera:  Libri  II 
de  gratia  Dei  et  libero  arhUrio  (non 
prorsus  integri  judice  Engelbrecht) 
contra  Lucidum  presbyterum,  qai 
praedestinatianismi  propugnaverat  er- 
rores  atque  docuerat  peccato  originali 
liberum  periisse  arbitrium^).  Quo  in 
negotio  habitae  sunt  synodi  arelatensis 
(475)  et  lugdunensis  (476)  damnati- 
que  errores,  quos  et  ipse  Lucidus  re- 
probavit  et  retractavit  edito  libello 
emendationis  (apud  M  a  n  s  i  coll.  conc. 
t.  VII,  1010 — 1012;  Canisium  lec- 
tiones  ant.  t.  1  ed.  Basnage  etc.), 
quem  forte  ipse  Faustus  dictavit  vel 
inspiravit.  Verum  quamvis  in  suo  op. 
(Migne  LVIII,  783—836)  Faustus 
impugnet  et  Pelagium  et  duros  Prae- 
destinatianisroi  errores,  multis  tamen^) 


•)  Cf.  de  Lucidi  erroribua  Petavium 
de  Verbo  inc.  XIII,  7;  Fritz  KL.  VIII, 
199  8. 

^^  Dicimus  multis,  nam  non  desunt,  qui 
Faustum  ab  erroris  macula  purgent 
Ita  S  t  i  1 1  i  n  g  in  actis  S8.  Sept.  VII,  609- 
667;  Sirmond  IV,  420;  Heller  Fausti 
regiensis  fides  in  exponenda  gmtiaChristi, 
Monachii  1854.  Qf.  de  ejus  adversariis 
jam  antiquis  imo  supparibus  et  aquali- 
bu8  Hist.  lit.  de  la  Fr.  U,  59688.  Ceterum 
de  Fausti  11.  postmodum  (a.  520)  consul- 
uit  PossesBorep.  africanus  s.  Hormis- 
dam  (inter  hujus  ep.  114  ed.  Thiel), 
qui  in  sua  responsione  (ep.  1 24)  de  doc- 
trina  eorundem  judicium  uon  protulit, 
sed  solum  pronunciat,  eoa  in  auctoritate 
non  esse  habendos.  Cf.  Woerteraur 
Dogmenf^esch.  des  Semipelag.  Milnater 
1900,  ubi  fuse  de  Fausti  doctrina  disserit. 


385 


FaustuB  Tejensifl. 


386 


decliiiASse  videtar  in  Semipelagiano- 
mm  opiniones  moltmn  tnnc  per  Gal* 
liam  meridionalem  difFdsaa,  imo  fiiisse 
eonim  apologetam :  hinc  ejus  de  gratia 
doctrina  Init.impngnata,  nominatim  a 
s.  Fnlgentio  mspensi.  —  DeSpiri- 
tu  8,  IL  II,  in  qmbds  »ex  traditione 
symboli  occasione  accepta  . . .  ostendit 
eom  jnxta  fidem  patrom  et  consub- 
stantialem  et  coaetemal^  esse  Patri 
et  (^io  ac  plenitadinem  Trinitatis,  ob 
id  etiam  Dexun.  ^  Hoc  opus  olim  tri- 
bntum  fnit  Paschasio  diacono,  qni 
etiam  de  Spiritu  s.  scripsit  (Migne 
LXII,  9 — 40);  aed  illud  esse  Fansti 
probant  et  haec  Gennadii  descriptio,  et 
dicendi  genns,  et  codicis  optimi  ancto- 
ritas^).  —  Scripsit  adyersi^s  Arianos 
et  Macedonianos  parvnm  libellnm,  in 
qao  coessentialem  praedicat  Trinita- 
tem^),  quem  aliqui  patant  esse  anony- 
mam  Brpnarium  fidei  adversns  Aria- 
nos  (Migne  P.  L.  XIII,  053 — 672), 
yel  1.  de  rtUione  fidei  ad  objecta  qnae- 
dam  responsio  primnm  sab  Fausti  no- 
mine  aSichardo  editum in Antidoto 
contradiyersas  omnium  fere  seculomm 
haereses  Basileae  1528  p.  239 — 40; 
ab  Engelbrecht  in  appendicem  relatum 
p.  453 — 459 ;  vel librum  iestimoniorum 
fidei  subAugustini  nomineprimum 
a.  1888  a  Pitra  editum^)  in  Analectis 


<)  Cf.  Engelbrccht  ia  proleg.  suae 
edit.,  qui  illud  primum  sub  F  a  u  s  t  i  no- 
mine  edidit  Paschasium  diaconom 
c.  492 — 512  deSpiritu  8.  libroa  rectissimos 
et  luculentissimos  scripsisse  testatnr 
s.  Grefforius  M.  diaL  17,  40.  Verum 
ejusmodi  libri  nuspiam  comparent,  hinc 
din  II.  2  Fansti  nostri  de  Spuritu  s.  ipsi 
tribnebantur.  Paschasii  hujus  exstat  tan- 
tum  epistola  ad  Eugippium  vitae  s.  Seve- 
rini  auctorem  (M  i  g  n  e  LXII,  39.  40).  In 
electione  Symmachi  papae  498  stetit  pro 
Laurentio  illius  aemulo.  Cf.  Barden- 
hewerKL.  IX,  1551. 

^^  Cf.  C  z  a  p  1  a  in  comment.  ad  Gen- 
naaii  de  vir.  ilL  c.  85. 

»)S.  Baenmer  Ztschr.  ftir  k.  TheoL 
18^  p.  740  8.  contra  Pitra  tuetur,  hoc 
opusculum  non  esse  s.  A  u  g  n  s  t  i  n  i,  sed 
Faustivel  saltem  retractationem  operis 
ojusdera  ob  similitudinem  idearum,  me- 

Hurter,  Xomeadator  I  ed.  III. 


sacris  y,  147 — 158;  vel  partem  esse 
ep.  m.  Pausti  (LVIII,  837—845),  vel 
periisse.  —  Supersunt  et  aliquot  epi*. 
Mae  (12),  ut  ad  anonymum  (3)  »ad» 
versus  eos,  qui  diount  esse  in  creaturis 
aliquid  incorporeum,  in  quo  et  divinis 
testimoniis  et  patrum  confirmat  sen- 
tentiis  nihil  credendum  incorporeum 
praeter  Deum^).  Est  ejus  epistola  in 
modum  libelli  ad  diaconum  quendam 
Graecum  (seu  Gratum)  nomine  data^), 
qui  a  fide  catholica  discedens  ad  ne- 
storianam  abiit  impietatem.  In  qua  ep. 
admonet  eum  credere  s.  Mariam  Y.  non 
hominem  pnrum  genuisse,  qui  postea 
susceperit  divinitatem,  sed  Deum  yerum 
in  homine  vero  (Gennadius  c.  85).^ 
Ep.  5.  est  od  FauUnum^\  in  qua  ad 

thodi  et  stili,  quam  inter  illud  et  hi\ju8 
opera  vigere  censet. 

1)  Coutra  hanc  Gennadii  opinionem  seu 
poauB  errorem  Claudianus  Acdicius  M  a- 
m  e  r  t  u  B  antea  monachus,  dein  snb  fratre 
episcopo  viennensi  hujus  ecclesiae  pres- 
byter,  arte  dialectica  et  eloquentiae  laude 
celeber  (f  c.  473  vel  474)  composuit  de 
statu  (seu  substantia)  animae  II  III,  in 
quibus  satis  solide  tuetur  et  erudite  ani- 
mae  incorporeitatem,  ut  tamen  in  alium 
incidat  errorem  angelis  tribuens  corpus. 
Magnis  encomiis  celebrat  illud  opus  S  i- 
donius  L  IV  ep.  3.  11.  Cf.  A.  C.  Ger- 
m  a  i  n  de  Mamerti  Claudiani  scriptis  et 
philosophia  diss.,  Montispesuli  1840  in  8 ; 
U.  de  Ja  B  r  0  i  8  e  M.  Claudiani  vita  ejus- 
que  doctrina  de  anima  hominis  (Thesis), 
Parisiis  1890.  Claudiani  opera  (scil.  hoc 
opuB  et  duae  ejus  ep.)  .prodiemnt  in  G  a  1- 
1  a  n  d  i  bibL  PP,  X,  416-460 ;  M  i  g  n  e  P.L. 
LIII,  694—790;  in  corp.  script.  eccl.  lat. 
cura  Engelbrechtt  XL,  Tribuunt  ipsi 
nonnuUi  celebrem  hymnum :  nPange  lin- 
gua  gloriosi  lauream  certaminis,»  pluri- 
bus  tamen  refragantibus,  secundum  quos 
est  Venantii  F  0  r  t  u  n  a  t  i.  Cf.  Hist.  lit 
de  la  France  II,  442-454;  Nirschl  III, 
§256;S  chroedlKL.  VIII,  58488.;  Ebert 
1«  L  III  c.  20.  —  De  ejus  fratre  s.  Ma- 
merto  archiep.  viennensi  (t  475 — 76). 
Cf.  Tillemont  XVI,  104.  Hist.  lit.  11, 
480—486. 

*)  Cf.  de  hoc  Graeco  Hist.  lit.  de  Fr. 
11,  317—20. 

»)  Controvertitur  quinam  fuerit  hic 
P  a  u  1  i  n  u  8,  cum  hoc  nomen  tunc  satis 
commune  esset  in  Gallia.  Cf.  Hist.  lit.  II, 
461—65. 

13 


387 


431—300.  Scriptores  polemicL  Faustus  rej.,  EusebiuSf 


388 


qaaestiones  plores  sibi  propositas  re- 
spondet,  sed  non  semper  satis  bene,  nt 
jam  notat  Ayitus  ep.  viennensis; 
ep.  5.  ad  Fel%e$m  Praetorii  praefectom 
est  fortis  exhortatio  ad  poenitentiam 
(ante  a.  480).  —  Epistolae  (cnm  ep. 
Bnricii  lemov.)  prodierant  ctur.  Br. 
Erusch  adjectae  ed.  opp.  Ap.  Sidonii 
ed.  Chr.  Ldtjohann  in  Mon.  Germ. 
hist  auct.  ant.  VIII,  265  ss.  —  Ser^ 
fnone^  freqaenter  habuit,  sedadmodam 
difficile  est  genuinos  cognoscere,  cara 
ejas  discipali  et  aeqoales,  Caesarios 
arelatensis  in  primis,  sermonibas  ipsios 
saepe  usi  sint  paacis  immatatis,  ex 
iisqae  novos  compilarint^).  Eoram 
XXXI  edidit  Engelbrecht.  Opera 
Faasti  seorsim  prodierant,  coUecta  ea 
habes  apad  Migne  P.L.LVIII  783— 
890  coL  LXVIII;  accaratam  ed.  cura- 
yit  Aag.  Engelbrecht  in  corp. 
script.  eccl.  lat.  t.XXI.  Viennae  1891, 
cai  ed.  sabjecit  Patristische  Analekten, 
ib.  1892.  Omisit  interim  opascala  ab 
aliis  Eaasto  asseriTa  et  tr.  de  aymbolo 
a  Caspari  repertam,  qai  illam  cam 
daabas  homiliis  de  symholo  edidit 
Eirchenhist.  Anekdota  Christiania  1883 
p.  315 — 41,  et  Alte  and  nene  Quellen 
etc.  ib.  1879  p.  250 — 281.  Morin 
tribait  (ib.  VIII,  97 — 104)  tr.  de  sep- 


«)  Cf.  Morin  Revue  B6n6d.  1892  IX, 
49—61;  W.  Bergmann  Studien  zu 
einer  krit.  Sichtung  der  slldgall.  Pre- 
digtliteratur  des  5.  und  6.  Jal^h.  I.  Der 
handschr.  bezeugte  Nachlass  dea  Faustus 
y.  R..  Leipzig  1898  (Studien  zur  Gesch. 
der  Theol.  und  der  Kirche  I,  4.)  col.  C. 
W  e  y  m  a  n  hist.  Jahrb.  1 899  XX,  1 28,  qui 
summuin  htgus  inquisitioniR  exhibet. 

»)  Cf.  de  Fausto  K  o  c  h  der  hl.  Faustus 
B.  Yon  Riez  Stuttgart  1895;  flist.  lit.  II, 
585-619;  766;  Bardenhewer  §  111; 
KL.  IV,  1279;  FeRsler- Jungmann 
§  233 ;  Engelbrecht  in  prol.  suae  ed.  et 
Studien  ttber  die  Schriften  des  B.  v.  Reji 
Faustufl,  Wien  1889;  Baeumer  aber 
drei  yerloren  geglaubte  Schriften  des 
Faustua  v.  R.,  Katholik  1887.  II,  386-406, 
qui  ei  asserit  non  solum  II.  2  de  Spiritu  8., 
sed  et  Bremarium  fidei  adyersus  arianos, 
et  dialogum  de  m.  Triniuue  etc.,  de  quo 
cf.  infira  p.  407. 


tem  ordinibus  Ecclesiae  (inter  opera 
Hieronymi  Migne  XXX,  148 — 162), 
refragante  tamen  £ngelbrecht  Pa- 
trist.  Analekten  p.  1  ss.,  cajas  senten- 
tiaeaccessit  Morin  1.  c.  1892 IX,  425. 

216.  Plares  insorrexenmt  contra 
Nestorii  errores  ^).  Ita  in  ipso 
Oriente  Easebias  omniam  pri- 
mas,  qaamvis  laicas  adhac,  Nestorio 
saam  haeresim  proponenti  et  nomen 
Deiparae  explodenti  statim  obstitit 
ejasqae  oUeskUio  ConstantinopoU  pab- 
lice  proposita  adyersas  impios  Neatorii 
sermones  exstat  inter  Marii  Mercatoris 
opp.  p.  n.  p.  18 — 19.  Postea  Dorylaei 
in  Phrygia  episcopas  factas,  pariter 
contra  Ejtychen,  alioqain  amicom,  et 
Dioscaram  fidem  veram  pablice  defen- 
dit.  Hinc  in  latrocinio  ephesino  (449) 
cam  aliis  orthodoxis  depositas  est;  sed 
ipse  s.  Leonem  appellavit,  qaam  ap- 
pellationis  epistolam  reperit  ediditqae 
Amelli  in  op.  S.  Leone  M.  ed  il 
Oriente,  Romae  1882;  Montecassino 
1890;  Mommsen  in  N.  Archiv  d. 
Ges.  f.  n.  d.  Gesch.  1886.  XI,  364 — 
67.  In  conc.  Chalcedonensi  declaratas 
est  innooens.  —  S.  Proclas,  s. Chry- 
sostomi  qaondam  amanaensis  et  ab 
Attico  ordinatas  episcopos  cyzicenas 
(426),  sed  presbyteri  manere  fangens 
in  ecclesia  constantinopolitana,  cam  a 
grege  sao  non  faerit  receptas,  oratione 


i)  Contra  Nestorium  scripsit  etiam  qui- 
dam  Cyrus  scriptor  alioquin  plane 
ignotus,  de quo aolus  Gennadiusc. 81 
scribit:  «Cyrus  genere  Alexandrinus, 
arte  medicus,  ex  philosopho  monachus, 
yir  dicendi  peritus,  scripsit  adyersaa 
Nestorem  prius  elcffanter  et  fortiter,  modo 
autem,  dum  in  iuo  minus  inyehitur  et 
syllogismis  magis  quam  Scripturis  a^i- 
tur,  Timotheanum  dogma  foyere  coepit 
Denique  ambiguus  etoam  sui  suspendit 
animum  a  consensu  chalcedonensis  de- 
creti,  nec  aequiescendum  putat,  Filium 
Dei  duabuB  post  incamationem  constare 
naturis.**  Hinc  idem  forte  videtur  cnm 
illo  C y r o,  cujus  meminit  Ennodius 
Dict.  VI  (cf.  Migne  LXIU,  274),  qui 
Dioscuri  fuit  assecla. 


389 


Proclus,  Theodotus,  Memnon,  Dalmatius,  Firmus  etc. 


390 


conun  Nestorio  habita  doctrinam  de 
mysterio  incamationis  sinceram  recte 
exposuit^),  cai  Nestorins  statim  ser- 
mone  extemporali  respondit,  atque  sin- 
galas  illius  orationis  partes  singalis 
sermonibus  yehementer  est  aggressns. 
Postea  (434)  factns  est  episcopus  con- 
stantinopolitanns  deque  componenda 
pace  inter  episcopos  ob  controversias 
nestorianas  torbata  admodum  f  ait  sol- 
licitus  (f  12.  Jul.  446).  Ejus  memoria 
agitur  24.  Oct.  Supersunt  aliquot  ejas- 
demora<»one9egregiae(25)  et  epistolae 
inMigneP.G.LXV,  679 — 890,inter 
quas  est  insignis  tomus  ad  Armenas, 
in  quo  Theodori  mopsuesteni  egregie 
refellit  errata.  Eumtransmiserat  Joanni 
antiocheno  probandum,  qui  cum  epi- 
scopis  simal  congregaiis  absque  ulla 
haesitatione  eidem  subscripsit.  Frag- 
mentum  liturgicum  de  iradUione  dm' 
nae  missae  (ib.  849  —852)  non  caret 
pretio,  sed  dubiae  omnino  est  originis. 
De  opp.  ejusdem  versione  syriaca  cf. 
Duval  La  Lit.  syr.  p.  316.  Deest 
hactenus  ed.  critica  operum  ejusdem, 
neque  orationum,  quae  ejus  prae  se 
ferunt  nomen,  satis  certa  est  genuinitas. 

217.  Theodotus  Ancyrae  in  Ga- 
latia  episcopus  (t  ante  a*  446)  strenue 
cum  8.  Cyrillo  doctrinam  orthodoxam 
contra  Nestorium  suum  quondam  ami- 
cum  defendit.  Supersunt  ex  ejus  scri- 
ptis  Expoeitio  Symboli  nicaeni;  insuper 
homUiae  eex,  quarum  tres  habuit  in 


■)  Haec  est  oratio  omnium  laudibus 
celebrata,  quam  edidimus  cum  alia  inter 
opuscula  selecta  bs.  PP.  t.  XII,  12—39. 
Cf.  Ehrhard  KL.  X,  461.  —  In  Aucta- 
rio  D  u  c  a  ei  t  II,  Parisiis  1624,  reperitur 
homilia  de  f,  Deipara  Chrysippi  Cap- 
padocis  in  monasterio  Laurae  oeconomi 
a.  455,  presbyteri  et  praefecti  ecclesiae 
resurrectionis  et  custoais  s.  crucis  Hiero- 
solymis  (f  478/79} ;  et  ejusdem  encomium 
8.  JoannisB,  in  bibl.  concionatoria  C  0  m- 
bef  i  sii,  Parisiis  1662  t.  VII.  In  vetere 
cod.  ei  tribuebantur,  teste  Ph  o  ti 0  cod. 
171  (Migne  CIII,  499  88.)  Mstoria  Ga- 
nudidiB  magistri  s.  Pauli  et  Nicodemi,  et 
laudatio  Iheodori  M, 


conc.  ephesino  et  in  quibus,  sicut  et  in 
sua  expositione  errores  Nestorii  refel- 
lit^).  Tribuitur  ipsi  quoque  prolixa 
oraiio  in  honorem  s.  Qeorgii,  quam 
primum  edidit  E.  A.  W.  Budge  The 
martyrdom  and  miracles  of  St.  Creorge, 
Coptic  and  English,  Londini  1889  p. 
83—172;  274 — 331.  Exhibent  ejue 
opera  Gallandi  Biblioth.  PP.  IX, 
423—478;  Migne  P.  G.  LXXVII, 
1313 — 1432.  —  Quibus  addantur») 
Memnon  tempore  concilii  ephesini 
hujus  urbis  episcopus  (431—444),  qui 
fideliter  s.  Cyrillum  jurit  in  causa  fidei 
tuenda  adeo  ut  a  Nestorii  fautoribus 
fuerit  depositus  cum  s.  Cyrillo,  quam 
tamen  sententiam  synodus  mox  resci- 
dit;  exstat  ejus  ep.  ad  clerum  constan- 
tinopolitanum  (Migne  P.  G.  LXXVII, 
1463 — 66).  —  Dalmatius  s.  Cyrilli 
amicus,  archimandrita,  postea  Cyzici 
episcopus,  cujus  supersunt  ep.  duae  et 
apo^*a  (^Migne  LXXXV,  1797-1 802). 
—  Firmus  Caesareae  Cappadociae 
episcopus  (t  438),  cujus  episiolis  45 
breyibus  froimur  (apud  GallandilX; 
Migne  P.G.LXXVII,  1481-1514).— 
Acacius  melitinensis  episcopus  pro- 
pter  partem,  quam  habuit  in  tuenda 
causa  catholica,  a  Nestorii  fautoribus 
saoerdotio  et  communione  priyatus, 
qui  homiliam  habuit  Ephesi  (Migne 
ib.  1467 — 72)  et  Amphilochius 
sidensis  seu  sidenus  (ib.  151 5 — 1 5 1 6)f 
cui  tamen  constantia  defdit  in  latro- 
cinio  ephesino  cum  Dioscuro  conspi- 
rans ;  maculam  tamen  eluisse  videtur 
subscribens  ejusdem  damnationi  in 
concilio  chalcedonensi  prolatae.  —  In- 
ter  Joannem  antiochenum  et  s.  Cyril- 


»)Zeck  KL.  ll.c,  1547;  Barden- 
h  e  w  6  r  77  n.  12. 

»)  Huc  forte  referri  etiam  possunt  Ba- 
silius  diaconus  et  archimandrita  et 
Thalassius  lector,  qui  monachorum 
CP.  degentium  nomine  ob  veiLationes 
sibi  a  Nestorio  illatas  c.  a.  430  scripserunt 
ad  Theodosium  imp.  atque  concilii  oe- 
cumenici  celebrationem  exposcunt.  Habes 
eas  literas  in  Migne  P.  G.  XCI,  1471— 
1480. 

13* 


391 


431—900.  Theologi  pol.  Paulus  emes.,  Babulas,  Samuel, 


392 


lam.  mediatoris  mnnere  funetus  est 
P  a  a  1  u  8  «m^senuB,  qui  in  concilio 
ephesino  ex  Joannis  stetit  parte.  Ne- 
que  sine  fruge  de  pace  fuit  soUicitus, 
eaque  oceaaione  homiUis  sanam  fidem 
spirantibas  alexandrinam  laetificayit 
ecdestam.  Quaife  ipse'  Gyrillus  ejas 
dicta  pro  ccmcione  confirmayit.  Homi* 
li(is  reperies  in  Migne  P.  G.LXXTII, 
1433—44. 

218.  Ex  Syriu  Nestorio  se  oppo- 
sait.praeter  IsaacMagnum,  de  quo 
in^  n«  222,  Babulas  (Babbulas)  n. 
medio  seculo  lY  patre  divite,  sed  eth- 
nicae  superstitioni  addicto,  in  Giyitate 
Kenneschrin  (graecis  Galchis).  Yisa 
mira  sanatione  inyocatione  neminis 
Christi  impettata  fidem  amplexus  est 
christiioiam  c,  a.  400»  peregrinationem 
suscepit  ad  loca  saineta  et  in  Jordane 
est  b&ptizatusi  In  patham  reTersus 
bona  sua  intetr  pauperes  distribuit  atr. 
que  cum  uxore  yitam  professus  est 
monasticam.  Anno  41 1  yel  41 2  eleotus 
estin  episoopumedessenum.  Cumcausa 
ageretor  in  concilio  ephesino  Nestorii, 
initio  quidem  stetit  ex  parte  Joannis 
(cf«  p.  352),  sed  errore  agnito  Cyrillo 
se  adjanxit  in  oppugnanda  haeresi  ne- 
storiana,  ejusqae  tr.  de  recta  fide  sy- 
riace  yertit  (quam  yersionem  edidit 
Bedj  an  inter  acta  martyrum  et  sans- 
otorum  Y,  628 — 698,  atque  etiam 
Pusey  in  sua  ed.  illius  opusculi,  cf. 
supralp.  359).  Imo  Constantinopolim  se 
contuitibiqueNestorium  estaggressus 
habito  prolixo  sermone  praesente  Th6o- 
dosio  imp^  Cum  Nestorii  asseclae  ad 
Theodori  mopsuesteni  scripta  proyo- 
carent,  eum  excommunicayit  tantoque 
ardore  impugnavit,  ut  iram  Joannis 
antiocheni  in  se  provocaret,  qui  et  ip- 
sum  communicne  priyayit:  imo  etiam 
in  se  Kdessenos  concitayit,  nam  duce 
Iba  yel  ex  cleri  parte  commotio  est 
orta  (t  7.  Aug.  435).  —  Ex  ejus  operi- 
bus  supersunt  canones  seu  yiyendi  re- 
gulae  pro  clero,  hymni  pro  officiis  litur- 
gicis,  fragmenta  epistolai-um,  quas  zelo 


fidei  ampsit  presbyteris,  regibus,  ma- 
gnatibua,  monachis  etc^  inter  quas  est 
ep.  ad  Andream  episcopum  samosate-^ 
num^  quem  redarguit,  quod  acripserit^) 
adyersas  s«  Cyrilli  alex.  anathematis- 
mos  XII,  ad  episeopos  Armeniae,  quos 
contra  haereseos  yenena  praemunit  etc.^ 
homilia  de  b.  Maria  V.  (non  integra  et 
syriace  yersa),  qua  demonstrat  b.  Ma^ 
riam  Y.  yere  et  jure  yocari  Dei  geni- 
tricem^).  Magni  factus  est  a  s.  Cy- 
rillo  al.,  qui  in  ep.  74  al.  55  ad  eam 
data  (Migne  LXXYII,  347)  »8emper 
quidem,  inquit,  tua  splendoit  sanctitas^ 
praecipue  autem  modo^  focta  omnibaa 
Orientalibas  columna  et  firmamentum 
yeritatis.  ^  Habes  quae  supersunt  opera 
collectaabOyerbeck  mter  s.Ephraemi 
Syri,  BdMae,  Balaei  aiiorumque  opera 
seleeta  e  codd.  syriacis,  Oxonii  1865  p* 
210 — 248;  362—378,  abi  p.  159 — 
209  legitur  prolixa  oratio  panegyrica 
de  Rabula  a  quodam  ejusdem  discipolo 
compoaita  (etiam  apud  Bedjan  lY» 
396) ;  germanice  yersa  habes  pleraqae 
a  Bickell  inter  Ausgew&hlte  Schrif- 
ten  der  syr.  Kirehenyftter  Aphraates^ 
Babulas  und  Isaak  yonNiniye,  Kemp- 
ten  1874  p.  153—271.  Cf.  Nirschl 
III  §  237;  Th;  Lamy  S.  Babulas  Ey. 
d^Edesse  in  Beyue  cath.,  Louyain  1868 
II,  519  8.  —  <»SamueI  edessenae  ec- 
clesiae  presby ter,  teste  Gennadio^. 
82,  molta  adyersus  Eoclesiae  inimicoa 
syro  sermone  construere  dicitur,  prae- 
cipua  tamen  intentione  contra  Nesto- 
rianos  et  Eutychianos  et  Timotheanos 
noyellos,  sed  sibi  diyersos  haereticos. 
Unde  et  frequenter  triformem  bestiam 
ecclesiastica  insemel  sententia  cum 
auctoritate  ss.  Scripturarum  summa- 


»)  Fragmenta  hujus  scripti  aBservayit 
nobis  Cyrillu8  iii  sua  apologia  anathS' 
maUsmorum  (cf.  supra  349).  Literae  ejus- 
dem  ephesinae  exhibentur  paasim  in  Syno> 
dico  adyersns  Irenaei  tragoediam  M  igne 
P.  G.  t.  LXXXIV  (infcer  opera  Theo- 
doreti). 

*)  Fessler-Jungmann  §  195;  Du- 
V al  La  Litterature  syr,  pag.  341—43. 


393 


Joanaes  .Cassianus. 


394 


timqne  ferit*  eto.   Sed  nihil  amplios 
aiiperest.   Floniit  c.  a;  467. 

219.  In  Occidente  praeter  Ca^ 
preolnm  epiacopam  carthaginensem 
(t  ante  a.  439)y  eujas  supersnnt  daae 
epistalae  (ona  ad  conc.  ephesinum  de 
ana  Christi  Teri  Dei  et  hominis  persona 
Gallandi  IX,  490,  Migne  LIU, 
843—858)  et  forte  tres  sermones  inter 
sermones  s.  Aagustini  attribntos^): 
incamationis  mysterium  exposuit,  vin- 
dicarit  illastraTitque  JoannesCassia- 
nns,  cujus  illustre  nomen  fait  per 
Gralliam.  Natiope  foit  Scjiha»  si  fides 
Gennadio  (c.6 1)»  qui hac in re testis 
yidetur  fide  dignus^),  juxta  alias  Gal- 
lus,  n.  inter  350 — 60.  Vix  pueritiam 
emensus  monasterium  Bethlehemi  pe- 
tiit,  ubi  diu  familiariter  oum  quodam 
Germano  conversatus  in  via  sanctitatis 
et  in  literis  plurimum  profedt.  Inde 
circa  390  cum  amico  suo  majoris  per- 
fectionis  desiderio  aestuans  bis  sancto- 
nim  eremitarum  praecipuos  in  abdi- 
tissimis  etiam  Aegypti  desertis  lati- 
tantes  invisit  atque  praeclarissima 
▼irtutum  documenta  coUegit,  quae 
deinde  literis  consignavit,  unde  inter 
ascetas  immortale  sibi  peperit  nomen. 
Peregrinatione  longa  per  annos  fere 
decem  feliciter  peracta  Constantinopo- 
lim  yenit,  ubi  gratiam  et  familiaritatem 
sibi  conciliavit  s.  Joannis  Chrysostomi, 
qui  ipsum  diaconum  ordinayit.  Orta 
in  8.  praesulem  tempestate  nomine  cleri 
constantinopolitani  Bomam  abiit  Inno- 


»)  Cf.  Kaulen  KL.  II»,  1925. 
»)Cf.  Hoch  Theol.  QtUchr.  1900 
LXXXII,  43,  qui  hanc  tuetnr  sententiam : 
sed  en  Merkle  ib.  419 — 442  statuit  an- 
titheaim :  Cassian  kein  dyrer,  ciim  et 
testimonium  Gennadii  in  dubinm  yocari 
possit,  nam  lectio  wscytha**  non  est  extra 
controyersiam  aliisqne  ex  rationibus.  Diss. 
conclusio  est :  UnBer  Resultat  l&sst  sich 
in  die  Worte  znsammenfassen :  Cassian 
stammt  sicher  nicht  aus  Syrien,  schwer- 
lich  ans  SQdflnallien,  hOchst  wahrschein- 
lich  au8  derDobmdscha.  Pro  Galliastant 
Griltzmacher  Realencycl.  III",  746; 
Petschennigin  prol.  ed.  auae lY etc. 


centiiJ.  auxilium  iknploraturus  (405). 
Inde  in  Ghdliam  transiit  atque  Massi- 
liae  substitity  ubi  (si  non  Bomae)  pres- 
byter  est  ordinatus^  Condidit  hic.duo 
i.'  e,  ^iroruim  et  mulierum  monasteria; 
Illi  ipsepraefuitatqu^  ad  tantum  per* 
duxit  florem,  ut  ad  quinque  monacho- 
nun  miUia  rexisse  feratur.  Obiisse 
conjicttur  circa  a.  435  (juxta  alios  a. 
433,  Tel  448  vel  450)  etc. 

220.  Bogante  Castore  episcopb  ap- 
tensi  scripsit  intra  a.  41  d— 428  »ex- 
perientia  magistrante,  ut  inquit  Gre  n* 
nadius  e.  61,  librato  sermone  «t,  ut 
apertius  dicam,  sensu  verba  in^niens 
et  actione  linguam  movens,  res  om- 
nium  monachorum  professioni  neces- 
sarias^,  scil.  de  tnetituiis  coetu^iarum 
U.  XII,  in  quibus  primum  agit  »de 
habitu  et  de  canonico  orationum  atque 
psalmorum  modo,  qui  in  monasteriis 
Aegypti  die  noctuque  tenetur^  deque 
susceptione  novitiorum  (11.  ]  — 4),  dein 
(U.  5 — 12)  monachos  instituit  ad  cef- 
tamen  spirituale  adyersns  octo  yitia 
principilia  seu  capitalia^).  —  Hocopus 
excipiunt  CoUaiionee  XXIV,  prioris 
operis  veluti  continuatio  et  comple- 
mentum.  Exhibet  enim  in  illis  eorum 
quasi  medullatn,  quae  eum  Germano 
individuo  religiosae  professibnis  sodali 
itinerisque  socio  fidissimo  yiya  Yoce 
edoctus  a  celeberrimis  Aegypti  ana- 
choretis  didicerat,  eaque  ad  profectum 
pertinent  magis  intemum  cordisque 
perfectionem.  Utrumque  opus,  eedprae 
primis  hoc  alterum  a  probatissimis  vi- 
tae  asceticae  magistris  quam  maxime 
tironibus  fiiit  commendatum,  et  medio 
aevo  a  religiosis  assidue  lectitatum: 
sed  dolendum  illud  Semipelagianorum 
erroribus  infici,  quorum  vestigia  jam 


1)  £x  prioribas  4  11.  epitomen  unico 
Yolumine  composuerat Eucherius  lug- 
dunensis,  quae  in  graecum  fuit  conversa. 
Eam  yersionem  cum  interpretatione  la- 
tina  Montfaucou  edidit  inter  opp. 
8.  Athanasii  III,  366  ss. ;  novam  ed.  ex- 
hibet  W  o  t  k  e,  Wieh  1898. 


395 


431—500.  Theol.  polemici  adv.  Nest  et  Eutych.  Cassianus, 


39& 


in  yariis  eoUationibos  reperiimtQry  ita 
tamen  ut  benigna  interpretatione  ex* 
cusari  forte  adhac  possent,  nisi  demum 
coU.  XITL  de  proteciione  Dei  ita  aperte 
proderentar,  at  excasationi  locas  jam 
non  sit,  adeo  ut  s.  Prosperam  moYe- 
rint  ad  scribendum  contra  nostrom 
CoUatorem  (cf.  sapra  p.  344).  Dolen- 
dam  qaoque  est,  Collationam  textam 
nimia  scribaram  licentia  vel  negligen- 
tia  admodam  a  paritate  originali  defi- 
Gere*).  Propter  operis  atiiitatem  cor- 
rectis  in  annot  .erroribus  illad  edidi- 
mus  inter  opusc.  selecta  SS.  PP.  t«  Ili. 
alt  ser.  Oeniponte  1887.  —  Demum 
rogatus  a  Leone  archidiacono  (postea 
romano  episcopo)  scripsit  adversus 
Nestorium  erudite  et  accurate  stilo 
plano  et  perspicuo  de  incamatiom  Do- 
mini  libri  septem,  in  quibus  probat, 
J.  Chriatum  non  fuisse  hominem  soli- 
tarium,  sed  ipsum  Dei  Filium,  Deum 
de  Deo  caro  factum,  unam  proinde  in 
Christi  esse  personam  ideoque  Mariam 
y.  Dei  esse  genitricem  (inter  opuscula 
a  nobis  edita  t.  XXII,  Oeniponte  1876). 
—  Opera^)  coUecta  prodierunt  cura 
Al.  Gazaei  Duaci  1616  i  3  in  8; 
Attrebati  1628  in  f.»  ed.  longe  prae- 
stantior  commentariis  copiosis  illu- 
strata:  recusa  Parisiis  1642;  Franco- 
farti  1722;  Lipsiae  (potius  Amstelo- 
dami)  1733  in  f.,  Migne  P.  L.  XLIX 


»)  Qua  de  re  conqueruntur  R  e  i  f  f  e  r- 
scheid  et  Petschenig  in  disB.  tiber 
die  textkritischen  GruncUagen  im  2.  H. 
Yon  Cassians  Conlationes  (Sitz.-Ber.  der 
Wiener  Akad.  CIII,  491—519),  ubi  inter 
alia  censet :  Die  Ausgaben  Cassians  haben 
im  Texte  des  2.  Th.  (coU.  11-17)  so  gut 
wie  keinen  selbstandigen  Wert. 

*)  Plura  de  auctore  nostro  cf.  apud 
editores,  Fessler-Jun  g  m  an  n  §  223  s.; 
Bardenhewer  §96:  Hist.  lit.  de  la 
Tr.  II,  215— 30;  747;  Till emont  XIV, 
1 57—88  C  u  yp  e  r s  in  syll.  hist,  de  s.  Jo. 
C.  in  actis  SS.  ad  23.  Jul.  V,  458-82  ed. 
Antwerp.;  Pohle  KL.  II,  2021—5; 
Nirschllll,  §  21l8.;Hoch  Lehre  des 
Joh.  Cassianus  von  Natur  und  Gnade 
Freiburg  1895;  Wbrter  Beitrft^e  zur 
Doffmengesch.  des  Semipelagianismus, 
Paderborn  1898. 


8.  Optimam  ed.  curavit  Petschenig 
Yiennae  1 886 — 88 1. 2  (in  corp.  script 
eccl.  t.  XIII.  XVII) :  introductio  tamen 
historica  in  vitam  et  scripta  Casnani 
non  omnibus  satisfadt  Pluribus  in 
locis  colebatur  inter  sanctos,  Maasiliae 
ejus  festum  celebratur  solemniter  23. 
Julii,  etEccleBiagraecaejusmemoriam 
agit  28.  vel  29.  Febr.  Quominus  in 
uniyersa  Ecclesia  colatur,  tribui  debet 
ejus  errori  circa  salutis  initium. 

221.  Nestorio  diunnato  surrexit  hae- 
resis  eutychiana,  quae  admissa  in 
Christo  personae  unitate  in  aliud  in- 
cidit  eztremum  asserens  post  incarna- 
tionem  unam  tantum  fuisse  naturam, 
uhde  monophysitismi  accepit  no- 
men.  Contra  hanc  duce  s.  L  e  o  n  e  M. 
plurimi  pugnarunt,  utTheodoretas 
(de  quocf.p.  363\  Julianus  oo^nsis 
episcopus  (t  458),  magis  tamen  gestis 
ut  s.  Leonis  perOrientem  legatus^)  et 
yicarius:  hinc  plures  hi:gu8  pontificis 
ad  eum  exstant  epistolae ;  ipsius  yero 
ezstat  tantum  ad  Leonem  imp.  ep.  pro 
conc.  chalcedonensi  contra  Timotheum 
Aelurum  haereticum^),  sedis  alexan- 


i)Pa8chasinu8  Lilybetanus  in  Si- 
cilia  episcopus  concilio  chalcedonenBi 
nomine  s.  Leonis  cum  Lucentio  Asculi 
episcopo  et  Bonifatio  presbytero  inter- 
fuit  primusque  subscripsit.  £ja8  ad 
B.  Leonem  ep.  de  paschatis  ebeervatione, 

SaBsim  exstat  inter  s.  Leonis  ep. ;  iu 
lacherii  comment.  in  Victorii  Aq.  ca- 
nonem  pasch.,  Antverpiae  1633. 1664  etc. 
In  Genserici  invasione  multa  passus  est 
cum  suo  grege  ipseque  captivitatem  in- 
cidit  (454.).  —  Ceteram  de  eodem  argu- 
menio  6ci\,defe»tivftaiepa8ehdli  exstat  ep» 
etiam  Proterii antistis alex.ad Leonem 
(Migne  P.  L.  LXVil,  507-517).  Hunc 
Dioscuri  haeretici  in  conc.  chalcedonensi 
depositi  in  sede  alexandrini  soccessorem 
illius  asseclae  auctore  Timotheo  Aeluro 
seditione  facta  crudelissime  peremerunt 
27.  Mart.  457. 

*)  Ejusdem  argumenti  exsiant  epietdUu 
Theotimi  episcopi  tomensis in Scythia 
(a.  457)  apud  Labbet.IV;  Luciani 
archiepiscopi  Byzae,  ib.;  Agapiti 
Rhodiorum  ep.  ib.  p.  940;  Anatolii 
post  Flavianum  episcopi  constantinopoli- 


397 


JulianuB,  Quintianus,  JoanneSf  laaao  Magnus  etc. 


398 


drinae  asorpatorem  contra  legitimnm 
efnadem  episoopnm,  in  cnjns  etiam 
neoem  conspiraTerat,  in  colL  conc 
Labbe  14,942.  —  S.  Qnintianns, 
epieoopns  ascnlanna  a.  484,  qni  scri- 
peit  epistoiam  ad  Petmm  Fnllonem 
episcopnm  antiocbennm  adyersns  clan- 
anlam,  qnam  ille  Trisagio  addiderat,  et 
anathenuUismos  XII,  qnae  reperies  apnd 
Hardonin  coU.concII,  835;Migne 
P.  G.  LXXXV,  1734—42.  Ejnsdem 
argnmenti  epistolam  scripaemnt  F  a  n- 
stns  episcopns  ApoUoniades  (484)  et 
A  n  t  h  e  o  n  episcopns  Arsenomis  in  Ae- 
gypto  (cf.  ibid.).  —  Mocbimns  Me- 
sopotamenns  apud  Antiocbiam  pres- 
bjrter,  cnjns  solns  Gennadins  me- 
minit  c.  91,  qno  teste  adnersum  Eu- 
iffchen  librnm  egreginm  (qni  tamen 
periit)  scripsit.  —  Joannes  Antiocbe- 
naeparocbiaeexgrammatico  presbyter, 
jnxta  Gennadinm  c.  91;  »scripsit 
adversnm  eos,  qni  in  nnatantnmsnb- 
stantia  adorandum  assemnt  Gbristnm, 
nec  aqniescnnt  duas  in  Obristo  confi* 
tendas  natnras,  docens  secnndnm  rela- 
tionem  Scriptnramm  unam  in  illo  Dei 
et  bominis  esse  personam,  non  unam 
canuB  et  Yerbi  natnram.  Simnl  et  im- 
pngnat  aUqnas  Cyrilli  alexandrini  epi- 
scopi  sententias  incante  ab  iUo  adversns 
Nestorem  prolatas,  quae  nunc  fomen- 
tom  Bunt  et  robur  addunt  Timotbea- 
nis.  *  Yemm  de  boc  Joanne  nihil  prae- 
terea  innotuit,  Uber  vero  ipse  interiit. 

222.  Inter  adversarios  tam  Nestorii 
qnam  Eutychis  numerari  etiam  potest, 
qui  magnam  penes  Syros  ob  doctrinae 
famam,  scripta  et  gesta  auctoritatem 
obtinnit,  Isaac  ,Magnns<  yel  ,Doctor' 
a  snis  salutatus.  Natus  est  Amidae  in 
Mesopotamia  atqne  magistrum  habuit 
Edessae   Zenobium  ^)    praecipnum    s. 


tani  Bua  ambitione,  qua  nitebatur  ope 
conciliicbalcedonensis  (Gan.  28)  primum 
▼indicare  suae  sedi  locum  post  Kcclesiam 
romanam  famosi  (f  458). 

>)  Ab  hoc  Zenobio  distinguidebet  Ze- 
nobiuB    episcopuB,  aequaUs   8.  6re- 


Ephraemi  discipulum.  Sacerdos  ordi- 
natus  commorabatur  in  monasteriis 
prope  Antiochiam,  nnique  praefuit  ab* 
batis  munere :  hinc  etiam ,  Antiochenus* 
dictns.  Yarias  peregrinationes  insti- 
tnit,  etiam  Bomam  usque.  Decessit 
grandaevus,  sed  qno  a.  non  satis  con- 
stat,  intra  a.  459 — 46 1 .  Beliquit  qnam 
plurima  opera  (c.  200),  carminnm  sn- 
binde  nimis  prolixomm  forma,  quomm 
multa  snnt  contra  Nestorianos,  Enty- 
chianos  snbtilioresque  monophysitas, 
alia  moralia  et  ascetica,  qnae  fervorem 
et  magnam  spirant  pietatero,  alia  tem* 
poris  respiciunt  eventus^).  Utitur  an- 
tem  teste  Assemano  sermone  syro  ni- 


g  o  r  i  i  Illuminatoris,  de  quo  infrap.  414  a. 
redibit  sermo. 

1)  Fessler-Jungmann  §  254: 
Nirschl§238;  D u v a  1  La  Litter.  syr. 
p.  340  8.;  Bardenhewer  KL.  VI,  940 
et§83  n.5,quihaecyerbaP.  Zingerle, 
quibus  consentit  B  i  c  k  e  1 1,  refert :  Ab- 
gesehen  von  einigen  wenigen  Stellen, 
wo  die  Erhabenheit  des  Gcgenstandes 
und  innere  Begeisterung  seiner  Rede  et- 
was  hOheren  Schwung  verleiht,  bleibt  er 
matt,  breit  und  langweilig.  Er  kann  sich 
in  einem  Gedanken  gleicbsam  festfahren, 
80  dass  er  ihn  l&igere  Zeit  hindurch  in 
ermadenden  Tautolo^en  hin-  nnd  her- 
wendet.  Distingui  hic  Isaack  debet  ab 
Isaack  a  r  m  e  n  o,  qui  pariter  «Magnus'* 
dictus  est,  de  quo  infra  affcmus  (p.  411) ; 
ab  1 8 a  ac  Amidae  (DiarbeKeir),s.  Ephrae- 
mi  discipulo,  qui  sub  Arcadio  (t  408) 
Romam  venit,  et  in  suo  reditu  aliquo 
tempore  Constantinopoli  moratus  est, 
ubi  et  in  carcerem  est  conjectus.  Inde 
liberatus  et  redux  factus  est  presbyter 
amidensis  ecclesiae.  Hunc  eundem  esse 
cum  nostro  plures  censent.  Alius  fuit 
1 8  a  a  c  ecclesiae  edessenae  presbyter 
tempore  Zenonis  imp.  (t  491],  qui  Antio- 
chiam  venit  sub  Petro  Fullone  et  im- 
pugnavit  Nestorianos  occasione  Bumpta 
ab  avi,  quae  decantabat  Trisagion ;  et 
praeter  hunc  fuit  alius  I  s  a  a  c  presbyter 
edessenus  sub  episcopis  Paulo  et  Ascle- 

Jiade,  et  horum  trium  Isaac  meminit 
a  c  0  b  u  8  edessenus  in  ep.  ad  Joannem 
Stylitam.  Diatingui  pariter  Isaac  noster 
debetablsaac  Ninivita  et  Isaac  Syro, 
de  quibus  infra  agemus,  aliisque  pluri- 
bus  posteriorum  seculorum,  sat  enim  fre- 
quens  inter  Syros  est  nomen  Isaac. 


399 


431 -^500.  Isaao  Magntts,  Balaeus,  B  chiariua. 


400 


tidissimo.  Operum  editionein  coepit 
cl.  B  i  c  k  e  1 1 ,  sed  prodierimt,  quod  do- 
lendum,  dira  necessitate  prohibente, 
dno  tantum  tomi,  quibus  coutinentof 
Bolom  earmina  yel  carminum  fragmenta 
(37),  Giessae  1873 — 77 ;  aliaquaedam 
edidit  P.  Zingerlein  Monnm.87ria- 
cis,  Oeniponte.  1869;  Chrestomathia 
syr.,  Bomae  1871 ;  tbeoL  Qtlschr.  Tii* 
bingen  1870  p.  92 — 114.  Bickell 
etiam  aliqna  germanice  vertit,  Ansge* 
wi&hlte  Gredichte  der  sjr.  Eircheny., 
Eempten  1872.  Plnres  hymni  pro- 
dierunt  etiam  inter  opera  s.  £  p  h  r  a  e- 
mi  in  ed.  romana  (1732 — 46)  »quae 
permixtio,  inquit  Bickell  in  con- 
spectu  rei  Syr.  lit.  p.  23  annot.,  hu- 
cusque  prorsus  ignota,  justae  aestima- 
tioni  poSticae  s.  Ephraemi  multum 
obfuit.*  Testatur  autem  idem  vir 
doctissimus  Isaaci  scriptis  non  solum 
multa  contineri  utilia  pro  historia  de 
bellicis  Persarum  et  Arabum  inyasio- 
nibus,  de  Arabum  vita  et  religione,  de 
antiquitatibus  sacris  moribusque  sui 
temporisi).  —  Junior  Isaaco  est  Ba- 
I  a  e  u  s  (Balaj)  chorepiscopus,  qui  juxta 
aliquos  exeunte  sec.  lY.  flomisse,  juxta 
alios  saltem  usque  ad  a.  432  imo  ad 
a.  460  yixisse  dicitur.  Beliquit  plura 
carmina,  quorum  aliqua  recepta  fuere 
in  divina  Syrorum  ofiicia,  aliqua  edidit 
Overbeck^.  Ephraemi  Syri,  Rabu" 
laeep,  ed.,  Balaei  aliorumque  opera  se- 
lecta,  Oxonii  1865;  carmen  de  obitu 
Moysis  W  e  n  i  g  in  schola  syriaca,  Oeni- 
ponte  1866 ;  germanice  versaBickell 
Ausgewtthlte  Gedichte  der  syr.  Eirchen- 
Yftter  Cyrillonas,  Balftus,  Isaac 
V.  Antiochien  und  Jacob  y.  Sarug, 
Eempten  1872;  recentissime  E.  V. 
Z  e  1 1  e  r  s  t  e  e  n  plura  edidit  in  Beitrftge 


I)  Una  cum  iBaaco  commemoratur  in 
Historia  miscellanea,  quam  edidit  L  a  n  d 
in  Anecd.  syr.  t.  III,  D  a  d  a  s  monachus, 
qui  juxta  Amidam  habitasse  et  300  fere 
scripta  confecisse  dicitur,  quibus  vel  s. 
Scripturam  explicavit  vel  sanctorum  me- 
monam  celebravit.  Uaec  tamen  temporum 
injuria  perierunt  vel  adhuc  latent  m  mss. 


zur  E^intniss  der  religi5sen  Dichtung 
Balai's  nach  den  syriachen  Hand- 
schriften  des  brit  MuBeums  ete.  Leipzig 
1^02.  Eapretio^asunt  adevineendam 
Syrorum  in  fide  com  Ecekaia  catholica 
concordiam^). 

223.  His  addantur  adhuc  Bachia- 
rius  natione  forte  Hispanits,  profes- 
sione  monachuSy  ^vii:  christianae  phi- 
losophiae,  juxta  G^ennadiumo.  24, 
nudus  et  expeditus  vacare  Deo  dispo- 
nena,  etiam  peregrinationem  pro  oon- 
servanda  propoaiti  integritatei  elegit. 
Edidisse  dicitur  grata  opuscula,  sed 
ego  ex  illis  unum  tantum  de  fide  I.  legi, 
in  quo  satisfacit  pontifici  Urbis  adver- 
sum  querulos  et  infamatores  peregri- 
nationis  suae,  et  indicat  se  non  timore 
hominum,  sed  Dei  causa  peregrinatio- 
nem  suscepisse,  ut  exiens  de  terra  et 
cognatione  sua.coheres  fieret  Abraham 
patriarchae  *.  Scripsit  et  opusculum 
de  reparatione  lapsi  (monachi  in  crimen 
luxuriae).  Prodierunt  junctim  cura 
Florii  cum  duabus dias.  eruditis,  Bo- 
mae  1748;  recusa  a  Gallandi  t.  IX, 
181—202;  Migne  P.L.XX,  1015— 
62.  Non  desunt  qui  cum  Schepss, 
Berger  etc.  co^jiciant,  eum  forte  sub 
Peregrini  nomine  latere,  qui  Pri- 
soilliani  canones  in  epistolas  s.  PauU 
correctis  his,  quae  pravo  sensu  posita 
erant,  sanae  doctrinae  reddidit,  quia 
alioquin  ,plurima  valde  neoessaria^ 
erant  in  illis  ,utiliter  ordinata^'). 

224.  Salvianus  Goloniae  Agrip- 
pinae  vel  Treviris  exeunte  seo.  17.  na- 
tus  humanis  divinisque  literis  egregie 
instructus  juvenis  matrimonium  iniit 
cum  Palladia  nondum  ohristiana,  quae 
tamen  fidem  Ghristi  est  amplexa.  Ya- 
nitate  seculi  perspecta  ex  mutuo  con- 


')Cf.BickelIEL.  I,  1872. 

«)  Cf.  Prooemium  Peregrini  episcopi  in 
ep.  8.  Pauli  ap.  ined.eorum,  quae  snper- 
sunt  Priscilliani  pag.  109  in  Corp.  scr. 
lat.  eocl.  t.  XVIII  Viennae  1889,  ubi  re- 
peries  ho8  canonea  emendatos  p.  109-147. 


401 


Salyianufl. 


402 


sensQ  contmentiiiiD  sant  professi:  qao 
proposito  Palladiae  parentes,  qoamTis 
jam  ad  fidem  Cliristi  converaae^  grayi- 
ter  sant  offensi:  qaam  ob  rem  Salyia- 
noa  ad  eos  placandos  epUtolam  (4)  mi- 
sit,  qaae  omniam  ipsias  epistolaram 
poleherrima  oensetor.  Interim  Galliam 
petiit  meridionalem  atqae  in  mona- 
sterinm  «eeessit  lirinense,  abi  s.  £a- 
eherii  filios  Salonem  et;  Veranam,  po- 
stea  episcopos,  in  literia  et  yirtate  in- 
stitait.  Apad  Uassiliam  pi:esbyteri 
manere  est  fanctas  (ab  a.  f.  427),  ve- 
rom  de  ejas  gestis  tisre  nihil  innotait. 
Magna  tamen  Yalait  aactoritate  penes 
aeqaales,  caritatemsaamqaaqaayersas 
diffadit  atqoe  grassantia  tanc  vitia 
noyas  plane  sai  temporis  Jeremias  fre* 
qoenter  ac  ntrenae  impagnavit,  Hino 
conscripsit  ante  a.^  410  stilo  perqaam 
eleganti  U.  IV  adversua  avaritiam  ad 
Eeclesiam  snb  Timothei  nomine: 
qao  in  op.  ayaritiam  yel  inter  clericos 
grassantem  yehementer  impagnat  con- 
salitqae  fidelibas,  in  primis  clericiSy  at 
patrimoniam  saom  Deo  reddant  atqae 
Ecclesiam  paaperam  matrem  insti- 
toant  heredem.  —  Libri  YIII  dt  gu- 
hematiane  Dei^  praeclara  proyidentiae 
diyinae  demonstratio  ad  Christianos 
contra  eam  nimis  facile  inarmorantes : 
qaa  occasione  Christianoram  per  impe- 
riam  romanam  yitia  et  morom  cor- 
raptionem  atris  depingit  coloribas. 
Ita  ni,  9  exclamat:  »Qaid  est  aliad 
pene  omnis  coetns  christianornm  qaam 
sentina  yitionim !  *  hinc  VII,  23  infert: 
»Soia  nos  moram  nostroram  yitia  yi- 
cerant.  *  Qaare  non  inepta  est  alia  in- 
scriptio:  De  justo  Dei  praesentique  ju- 
dicio.  Opas  non  yidetur  prorsas  ab- 
soiutam^).  —  £x  epietolis  supersunt 


*)Bardenhewer  KL.  X,  1581—85 
et  112  n.  1.  War  schon  die  Schrift  ad 
Ecclesiam  ein  wertyoUes  Zeitbild,  so  ist 
das  Werk  de  gubernatione  Dei  eine  cul- 
targeschichtUche  Quelie  ersten  Ranges. 
Die  Daratellung  erinnert  al8t>aLd  an  Lac- 
tantius,  fesBelt  durch  Reinheit  und  ELar- 
heit   des   AnsdrucLces    wie  durch    ora- 


tantum  noyem.  Flarimas  quoqae  ho- 
milias  eomposait  pro  episcopis,  ut  ab 
his  ad  popalom  baberentnr,  hinc  jnxta 
plurea  dictus  est  a  G^ennadio  a  67 
»magister  episooporum^  (juxta  alios 
tamen,  quia  ex  ejus  discipnlis  aliqui 
facti  sunt  episcopi).  Qoamobrem  sub 
aliorum  nomine  latent  homiliae  aucto- 
ris  nostri.  Obiit  grandaeyus.exeunte 
sec.  Y^  Meiiores  ed.  operum  ejus  sunt 
Baluzii  (cum  op.  Yincentii  lir.),  Fa* 
risiis  1663;1669;1684  etc. ;  Demetrii 
Barbulii,  Fisauri  1729  ed.  iDsignis 
in  f.;  GaLLandi  X,  1 — 102;  Migne 
LIII,  9 — 238;  Halm  in  Mon.  G.  hist. 
auct.  ant  I,  1;  Fr.  Fauly  Yiennae 
1 883  in  corp.  scr.  eecl,  lat.  t.  VIII.  — 
Alia  ejusdem  opera  memorat  Genna- 
dins  de  script.  eccL  c  Ql  ni  de  vir- 
giniUUia  bono  U.  III;  expasUioms  ex- 
tremae  partis  L.  Ecclesiastes  \.  l;  de 
prineipio  Geneeis  usque  ad  conditionem 
hominis  carmen,  quae  tamen  perierunt. 

225.  In  8.  Seriptura  interpretanda 
praeter  iliustrissimos  exegetas  C  7  r  i  1- 
lum  alex.;  Theodoretum  etc.; 
quos  jam  laudayimus,  yersati  sunt^): 


torische  Kraf t  und  Ele^anZf  ermildet  aber 
auch  durch  Weitschweifigkeit.  F  e  s  8 1  e  r- 
Jungmann  §  231  ;  Hist.  lit.de laFr. 
11,517-535:  Nirschini  §357;  Ebert 
!•  1.  3  c.  17.  Hfimmerle,  Studien  zu 
Salyian,.  Landshut  Progr.  des  Gymnaa. 
1892/93;  1897;  1899;  Potthast  p. 
995  8.;  Baumgartner  IV.  225—229. 

>)  Praetermittimus  N  0  n  n  u  m  Pano- 
politanum  poetam  celebrem  graecum 
exeuntis  seculi  IV,  ci\jus  ingens  exstat 
carmen  U.  XLVIII  constans  diovootaKd  in- 
scriptum  Bacchi  in  Indiam  expeditionem 
describens,  de  quo  cf.  Baumgartner 
IV  c.  5.  Ferunt  eum  factum  es8e  christia- 
num  et  scripBisse  metricam  Paraphraeim 
Eyangelii  s.  Joannis  in  Migne  P.  G. 
XLIIT,  749—1228;  cum  apparatu  litera- 
rio  Passow  Lipsiae  1834;  praesertim 
Scheindlerib.  1881.  Verum  dubia est 
huiuB  paraphrasis  genuinitas.  Drae- 
8  e  k  e  pro  more  suo  eam  tribuere  mayult 
ApoUinario  laodiceno,  sed  absque  ratione 
sufBcienti.  Cf.  Bardenhewer  KL. 
IX>,  446— 448;  Baumgartner  Gesch. 
der  Weltlit.  IV,  67—75  ;Ehrhardl§34. 


403 


431 — 500.  S.  Scripturae  interpreteB.  laidoruB  Pel., 


404 


S.  Isidoras  Pelnsiota,  genere  Ale- 
xandrinus  (n.  c.  370),  b.  Joannis  Chry- 
sostomi  in  vitae  sanctioris  institutione 
et  sacris  literis  dignissimas  discipalas, 
qai  in  montibas  prope  Pelasiam  (ande 
ejas  cognomen)  vitam  dnxit  angelicam, 
yitae  monasticae  et  contemplationis 
ezemplar.  Hinc  monasterii,  qaod  in- 
colaerat,  abbas  est  constitatas.  Fidem 
contra  haereticos  strenne  defendit,  a 
tramite  virtatis  deyios  redazit,  perfec- 
tionis  stadinm  promoyit  »Provitaeac 
sapientiae  saae  meritis  at  pater  ab  ipso 
Gyrillo  et  honoratus  est  et  vocatas 
(Facandas  herm.  def.  triam  cap.  U, 
4),*  qaem  et  ad  restitaendam  s.  Jo. 
Ghrysostomi  memoriam  indaxit  et  cai 
pradentia  dedit  consilia  in  taenda  fidei 
caasa  adversas  Nestoriom  ejasqae  as- 
seclas.  Ob  saam  pietatem  et  doctrinam 
andiqae  fait  consaltas:  hinc  qnaqaa- 
yersas  epistolas  misit  zeli  sai  ardentis 
caritatisqae  necnon  et  omnis  generis 
eraditionis  testes.  Maltis  pro  fide 
atqile  pietate  ezantlatis  laboribas  obiit 
post  a.  434,  forte  c.  440.  Nallos  qai- 
dem  reliqait  in  s.Scriptaramcommen- 
tarios,  sed  in  sais  literis  ad  s.  Scripta- 
rae  lectionem  atqae  stadiam  hortatar 
plaribasque  s.  Scripturae  locis  secun- 
dum  principia  scholae  antiochenae  affun- 
dit  lumen.  Praeter  literas  nihil  aliud 
auctoris  nostri  superest  opus :  sed  ea- 
rum  nnmerus  est  ingens  (c.  2000) 
IL  y,  magni  pretii  sive  tormam  sive  ar- 
gumenta,  quae  tractat,  spectes.  Praeter 
exegeticas  quam  plurimae  sunt 
dogmaticae,  in  quibusomnis  gene- 
ris  impugnat  haereticos  atque  confir- 
mat  illustratque  dogmata  catholica; 
aliaesunt  asceticae,  inquibusegre- 


—  Ab  hoc  Nonno  distingni  debet  forte  ille, 
cujuB  supra  p.  168  a.  mentionem  fecimus, 
et  N  0  n  n  u  s  metropolita  edessenus,  cu- 
jus  exstat  ep.  ad  Leonem  imp.,  in  quo 
conc.  chalcedonense  approbat  (Mansi 
Vli,  553).  —  De  Joanne  Joseph,  qui 
s.  Scripturam  graece  vertit  (fl.  c.  449),  cf. 
Kaulen  KL.  VI,  1699.  Nihil  amplius 
superest  hujus  versionis  nisi  forte  in  ca- 
tenis  mscr. 


gia  tradit  etiamsacerdotibas  momta^). 
Habes  eas  in  Migne  P.  6.  LXXVIII, 
177 — 1646:  Prodierant  primum  om- 
nes  coUectae  cura  Aeg.  M  o  r  e  I  Pariaiis 
1638. 

226.  Basilius  Seleuciae in Isanria 
episcopus  in  suis  orationibas  (4 1)  stilo 
turgido  etaffectatoconcinnatis^)Chry» 
sostomum  sequens  plares  locos  V.  et 
N.  Testamenti  exponit  (Migne  P.  G. 
LXXXV,  27—474).  Omnium  tamen 
genuinitasnonest  satis  oerta.  Nominis 
sui  famam  maculavit,  nam  prius  cam 
Fiaviano  Eutychen  damnavit  (448): 
territas  tamen  Dioscuri  auctoritate  in 
latrocinio  ephesino  (449)  eundem  ab- 
solvit  ejusque  doctrinaui  probavit:  hinc 
a  conoilio  chalcedonensi  indignus  est 
judicatus  episcopatu.  Cam  vero  appro- 
basset  Leonis  I.  eplstolam  et  condem- 
nationi  Eutychis  et  Dioscuri  consen- 
sisset,  iterum  inter  episcopos  fuit  ad- 
missus.  Exstat  praeterea  (latine  tan- 
tum)  ejusdem  epistola  ad  Leonem  imp., 
in  qua  conc.  chalcedonense  probat  et 
Timotheum  Aelumm  sede  alexandrina 
indignum  judicat^).  —  Libri  duo  de 
vita  et  miraeulis  d,   Thedae  V.  ei  M. 


*)  Cf.  Fessler-Jungmann  §  202; 
Tillemont  XV,  97—119;  H.A.Nie- 
m  e  g  e  r  comment.  hist.  theol.  de  Isidori 
Pel.  vita,  scriptis  et  doctrina,  Halae  1825 
(apud  Migne  LXXVIIl,  9—902);  L. 
B  o  b  e  r  de  arte  hermeneutica  s.  Isidori 
PeL,  Cracoviae  1878;  Nirschl  III, 
§  202  s.;  KL.  VI,  964-969;  E.  L.  A. 
B  0  u  V  y  de  s.  Isidoro  Pel.  11.,  Nemansi 
1885. 

<)  Hoc  jam  carpit  P  h  o  t  i  u  a  cod.  167 
inter  alia  de  eo  scribens  (Migne  P.  G. 
CIII,  492) :  .,Quia  nimium  in  tropis  et 
figuris  exquisitiB  satietatem  parit,  sive 
potius,  quia  tam  assiduus  in  his  est  ac 
totus,  nihil  ut  aliud  sine  modo  occurrat, 
auditori  fastidium  et  calumniandi  ansam 
praebet,  atque  ad  scriptoris  ipsius  vitu- 
perationem  incitat  etc.** 

»)Man8i  coU.  conc.  VII,  559—563. 
Aliorum  episcoporum  ejusdem  argumenti 
epietelaa  (39),  quarum  aliquot  jam  supra 
n.  221  landavimus,  reperies  ibid.  p.  524- 
622  collectas  et  ab  Epiphanio  Scho- 
lastico  latine  versas. 


405 


Basilius  selenc.f  Hesychius. 


406 


iconiensis,  editi  Antwerpiae  1 G08  in  4. 
a  Petro  Pantino  in  ed.  opp.  Basilii, 
qnae  prodiit  cnr.CL  Daa8queio(cnm 
opp.  Gregorii  Thanmatnrgi  et  Macarii 
Aegyptii),  Parisiis  1622;  Migne  1.  c 
477 — 618.  In  iis  incantins  seqnitnr 
1.  apocryphnm  de  itineribos  Panli  et 
Theclae  fabnlis  plennm  ^).  Obiisse  cre- 
ditor  c.  a.  459. 

227.  Mnlta  circnmferuntar  snb  no- 
mine  Hesyehii^)  monaohi  in  lanrea 
B.  Eathymii  prope  Jericho  et  presby- 
teri  hierosolymitani  (f  439  Tel  jnxta 
alios  433,  436,  440),  qaem  Menolo- 
giom  graecornm  at  viram  interpreta- 
tione  88.  Scriptnraram  perillastrem  ac 
rirtatibas  plane  eximinm  celebrat. 
Yeram  eoram  genoinitas  non  est  satis 
certa,  plures  enim  comparent  viri  ern- 
diti  in  antiqnitate,  qni  nomen  H  e  s  y  - 
chii  geaserint^).  Ita  Fanlhaber  ea, 
qnae  ei  apud  Migne  t  XCIII  tribauntnr, 
esse  distribnenda  censet  inter  hnnc 
Hesychinm  et  alinm,  qui  faerit  mo- 
nachos  Basilianns  montis  Sinai.  Migne 
t.  cit.  snb  nomine  Hesychii  haec  typis 
dedit:  ^a^poMtio  haud  param  allegorica 
in  LevUicum  latine  tantnm  exstans  11« 
VII  (787 — 1180),  qnae  non  videtnr 
nostri  Hesycbii,  seqnitnr  enim  inter- 
pres  textnm  Ynlgatae.  Ab  aliis  tri- 
bnitnr  H  e  s  y  c  h  r o  ep.  hierosolymitano 
601 — 609,  qni  flornit  tempore  Gre- 
goriiM.,  yelHesychiosalonitano.  — 
Fragmenta  in  paalmoa  (72)  ex  catenis 
(ib.  1179—1340).  —  EpUome  (ari- 
X^P^)  <^^<)<^o<^ii^  prophetarnm  etlsaiae 
in  yersiculos  digesta  appositis  diffici- 
lioram  locoram  interpretationibns  (p. 


>)   Cf.   Bardenhewer  §  99  n.   1. 
Fe88ler-Jungmann§  202. 

*)  Ita  praeter  eos,  quos  in  ipso  textu  no- 
minamus,  comparet Hesychius  Salonae 
in  Dalmatia  episcopuH  ^f  c.  418),  s.  Jo. 
Chrysostomi  amicus,  cu]U8  ep.  una  ad 
8.  Augustinum,  et  hujua  duae  ad  eum 
exttant  (inter  8.  Augustini  ep.  197 ;  1 98. 
199)  et  epistolae  ChryaoBtomi,  necnon 
ctep.  (9)  Zosimi  pontificis  (inter  opu8c. 
sel.  88.  PP.  a  nobis  edita  Xvlll,  137-142). 


1339 — 1386),  in  qna  exhibet  homm 
libromm  snmmam,  eosqne  in  capita 
(011701)  distribnit.  —  Fragmenta  in 
alios  11.  8.  Scriptnrae.  —  ^ovaYCDY^i} 
airopt6v  xol  inikfyxm  CoUectio  diffi" 
eultatum  et  si^utionum  (61)  ex  eyan- 
gelica  consonantia  (1391 — 1448).  — 
Sermonee  (8,  ib.  1449 — 1480),  ex  qni- 
bns  dao  fragmenta  asseryayit  Pho* 
tin^s  codd.  269  et  275.  —  Martyrium 
8.  Longini  centnrionis^l  545 — 1560, 
etiam  in  actis  SS.  Mart  II,  386—389), 
qnod  tamen  solet  adscribi  alteri  He- 
sycbio,  cojas  mox  mentionem  fecimns. 
—  *Avti^^7)Tixa  xal  s&xuxa  hoc  est 
de  ratione  7'eluetandi  aique  precandi 
sea  daae  centnriae  breyiam  admonitio- 
nnm,  qnae  forte  pars  snntmajoris  ope- 
ris,  in  qno  collecta  erant  effata  patmm 
8.  Antonio  M.  aeqnalinm.  Sed  neqne 
hae  centnriae  yidentnr  esse  nostri  He- 
sychii,  sed  cnjnsdam  Hesychii,  qni 
Eathegnmenos  erat  monasterii  tf^C 
Bdctot>  in  peninsnla  sinaitica  intra  sec. 
VI— VII  jnxta  Ehrhard  in  Krnm- 
bacher  Gesch.  der  byzant.  Lit.  ed.  2 
p.  147.  —  Nostra  yero  aetate  Fanl- 
haber  ^)  diligens  antiqnitatis  scmta- 
tor  primnm  in  lacem  edidit  ejas  inter' 
pretationem  leaiae  prophetae  Fribargi 
1900;  no«troqae  insnper  aseemit  com- 
mentarinm  in  Pealmoe,  qnem  Anto- 
nelli  qnondam  Bomae  1746  snb  s. 
Athanasii  nomine  ynlgayerat  (qaiqae 


—  Hesychio  presbytero  constantinopo* 
litano  (fi.  sec.  VI)  tribuit  P  h  0 1  i  u  8  cod. 
51  (M  i  g  n  e  CIII,  88)  in  aeneum  serpentem 
U,  IV.  ^Sermo  illi,  inquit,  ad  ostentatio- 
nem  comparatus  et  concitandis  affectibus 
meditatus  videbatur.  Hic  orationes  fiu- 
guntur  Moysis  ad  populum  et  hujus  vi- 
cissim  ad  Moysen  artiflciosa  alloquia. 
Dei  quoque  ad  Moy^en  et  populum,  et 
horum  utriusque  rursum  ad  Beum  pre- 
cationis  atque  excusationis  forma  sermo- 
nes  compositi.  Quibus  orationibus  mas- 
nam  libri  partem  consumit,  ingens  moTe 
volumen  efficiens,  Porro  scriptor,  quan* 
tum  ex  hoc  opere  dijudicare  licet,  in  or- 
thodoxis  est  numerandus.** 

n  Theol.    QtlBchr.    Tflbingen    1901 
LXXXIII,  226  s. 


407 


431 — 500.  Interpretes  8.  Scripturae.  AmobiuSf  AmmoniuSf 


408 


exstat  in  Migne  P.  G.  XXVII,  €49— 
1 344 ;)  quam  sententiam  teetor  etiam 
G.  Mereati,  vir  sagacissimi  jndicti, 
in  Note  di  Letteralara  bibliea  e  .crir 
stiana  antica,  Bomae  19X)I  p*  145-r- 
175,  ubi  et  primum  edit' ptnefationem 
in  hunc  commetitarinm.  Alia  ejosdem 
opera  perieront  vel  adhuc  in  msc.  la- 
tent,  inter  quae  historia  eeelesiastiea. 

228.  PscUtHos  A\egonce  interpretatus 
estArnobius,  junior  dictus,  ut  di- 
stinguatnr  ab  Arnobio  siccensi  (de 
quo  cf.  103),  natione  ut  videtur  Gal- 
lus,  forte  presbyter  yel  etiam  episco- 
pus,  qui  floruit  circa  a.  460.  Batione 
hcgus  operis  Semipelagianis  accensetur. 
—  Tribuuntur  ei  et  annoMiones  ad 
quaedam  Evangeliorum  loca,  quae  ta- 
men  non  sunt  magni  momenti  (M  i  g  n  e 
Lni,  569—580).  Juxta  Grundn) 
eae  videntur  scriptae  jam  ante  Gon- 
stantini  M.  tempora.  —  Dubius  quo- 
que  est  dialogus  inscriptus:  Amobii 
eatholiei  $t  Serapionia  conflictus  de  Deo 
trino  et  uno,  de  duabus  in  Christo  sub- 
stantiis  in  unitate  personae,  de  gratiae 
et  liberi  arbitrii  concordia  (ib.  289 — 
322),  ab  aliis  Augustino,  vel  Yi- 
gilio  tapsensi  tributus;  a  Baeu- 
mer^)  ratione  non  improbabili  Fau- 
sto  rhegiensi  assertus;  a  Grundl 
diss.  cit.p.  529 — 568  monaeho  cuidam 
Bomae  degenti  alias  ignoto,  qui  forte 
etiam  Amobius  vocabatur,  scripsitque 
circa  a.  452 — 453.  »Opus  est,  juxta 
Sidonium  ApoUinarem  ep.  IX,  9 
(Migne  LYIII,  624),  operosissimum, 
multiplex,  acre,  sublime,  digestum  ti- 
tulis  exemplisque  congestum,  biparti- 
tum  sub  dialogi  schemate  sub  causa- 
rum  themate  quadripartitum.  *  —  Po- 
tiori  videtur  jure  Amobio  posse  tribui 
Praedestinatus  sive  praedestinatorum 
haeresis  et  libri  s.  Augustino  temere 
adscripti  refiitatio,  a  Sirmond  re- 
pertus  et  Parisiis  1643  editus.  In  cu- 


«)  Theol.  Qtlflchr.  1897  p.  555—568. 
»)  Katholik  1887  II,  398—406. 


jus  1«  1.  recMisentar^a  Simone  ad  Ne- 
storium  haereses  90»  sed  ^tim  muliis 
erralis  historiois;  in  2.Tefertar  iongiis 
sermo  s.  Augustino  iributns  ad  tuen- 
dom  praedestinatialusmum,  qui  tamen 
neque  doctrinam  neque  stilum  sapit 
s.  doctoris«  In  3.  I.'>opinio  exposita 
juxta  semipelagianismi  principia  refel- 
litur').  Opera  haec  coUec^  habes 
Migne  t.  LIII,  239 — 693. 

In  Psalmos  aliosque  U.  V.  et 
N.  Testamenti  fragmenta  ex  catenis, 
fontibusnonsempergenuinis,  derivata 
tribuuntur  A  m  m  o  n  i  o  ')  presbytero  et 
oeconomo  alexandrino,  qui  a  nonnullia 
junior  dicitur  (Migne  P.  G.  LXXXV, 
1361  — 1610;  1823  —  26),  quae  pro- 
duntinterpreteminsignem.  Subscripsit 
quoque  a.  458  epistolae  episcopomm 
Aegjpti  ad  Leonem  imp.  pro  defensione 
conc.  chalcedonensis. 

229.  Salonius,  filius  s.  fiucherii, 
discipulus  in  monasterio  lerinensi  ma- 
gistrorum  illustrium,  s.  Honorati,  s.  Hi- 
larii,  Salviani  et  Yincentii,  episcopns 
forte  genevensis  (f  475)  reliquit  in 
forma  dialogi  cum  fratre  sno  Veninio, 
episcopo,  ut  videtur,  venciensi,  brevem 
explicationem  mysticam  in  parabolas 
Salomonis*)  seu  dialogos  duos,  unum 
in  Proverbia,  alteram  in  Eedesiasten 


»)  Hist  lit.  de  la  France  II,  342—52. 
Bardenhewer  §  111  n.  b.  et  KL«  X, 
260. 

*)  Anaatasius  Sinaita  in  1.  Viae dux 
c.  13.  14  (M  i  g  n  e  LXXXIX,  236.  244  ss.) 
quaedam  adducit  ex  libro  Ammonii 
aiex.  contra  JuLianum  Halicamaaseum 
eutychianae  sectae  antesiffnanum,  qni 
tamen  vixit  eec.  VI.  Hinc  forte  error  ir- 
repsit,  vel  alius  Ammonius  flornitsec.  VI. 
Cf.  Bardenhewer  §  99n.  3. 

»)  Cf  Bardenhewer  KL.  X,  1575; 
Hist.  lit.  de  la  Fr.  II,  433—437;  476-478; 
786.  Veranius  interlocutor  est alius a 
V  e  r  a  n  i  o  cabillonensi  episcopo  (f  590), 
qui  in  conc.  aliquo  sua  aetate  nabito 
egregie  disaernit  de  eowtmeniia  a  Raoer- 
dotibus  servanda.  Cf.  ib.  III,  356 ;  ipsum 
votum  leg^re  poteris  apud  Labb^  V, 
978 ;  H  a  r  d  o  u  i  n  III,  458. 


409 


Salonius,  Gennadius,  Theodolus,  Euthalins. 


410 


(Migne  LIII,  967—1012).  -^  Geii- 
nadius  scoostantinopolitanae  ecde-^ 
siae  pontifez  (458 — 47 1),  vir  lingoa 
nitidoa  et  ingenio  aoer,  .tam  dives  ex 
lectione  antiqaorom  foit,  ut  Danielem 
prophetam  ex  integro  ad  yerbam  com- 
mentatns  ezponeret.  Homilias  etiam 
mnltas  composnit  ^)  « :  necnon  eaeposUio- 
nem  epistolamm  s.  Fanli,  quae  perie- 
mnt.  Genadii  nomen  hand  raro  com- 
paret  etiam  in  catenis  in  varios  s.  Scri- 
ptnrae  libros.  Ejnsmodifragmenta  sal- 
tem  dabia  collecta  habes  in  Migne 
P.  G.  LXXXV,  1 62 1  —  1 734,  abi  etiam 
episUla  exsiai  eneydiea  synodimagnae 
constantinopolitjuiae  sub  a.  459  habitae 
contra  aimoniam  in  conferendis  sacris 
ordinibas  (ib.  1613 — 22).  Sab  ejas 
nomine  edidit  Alb.  Jahn  in  Anecdotis 
graecis  theologicis  Dial&ffum  Christiani 
eum  Judaeo  sive  refatationem  erroris 
jadaici  et  ejasdem  deledum  praphe^ 
iiarum  de  Christo,  Lipsiae  1893.  Eam 
adversas  Cyrillam  alex.  stilo  vehementi 
scripsisae  (c  a.43!  vel^^^)  coUigitar 
ex  fragmentis,  qaae  Facandus  her- 
miniansis  U,  4  addncit 

230.Theodolas  (Theodalas,  Theo- 
doros)  presbjter  in  Coelesyria^)  disse* 
rnit  de  eoHeonantia  divinae  Scripiurae 
adyersus  antiqaos  haereticos,  qai  pro- 
pter  differentiam  praeceptoram  vel  cae- 
remoniamm  aliam  V.  Testamenti  Deam, 
aliam  esse  Novi  contendant.  Ostendit 
aatem  >  dispensationes  fdisse  anins 
ejasdemqae  Dei,  aactoris  atriasqae 
Scriptarae,  at  alia  pc^r  Moysen  antiqais 
daretar  lex  in  sacrificioram  caeremoniis 


I)  Gennadius  de  vir  ill.c.89:  Bar- 
denhewer  §  99  n.  3. 

*)  D  a  d  j  e  8  u,  qui  Catholici  dignitate 
lexit  ecclesiam  seleucienBem  (421 — #56), 
sed  Nestorio  addictns  edidit  in  conc.  se- 
leucienri  (430)  plures  canonea  scripsitque 
juxta  Ebedjesu  commentarios  in  Da- 
nielem,  11.  Begum  et  Sjracidem,  qui  ad- 
hne  latent  Cf.  Duval  la  Litter.  syr. 
pag.  82.  176,  qui  aliorum  duorum  hujus 
nominisp.  156.  180  et  239,  qui  iloruerunt 
«"lennte  sec  VI,  meminit 


et  jadiciomm  animadyersionibns,  alia 
nobis  per  Chiisti  praesentiam  in  sacris 
mysteriis  et  fdtaris  repromissionibas ; 
nec  diversa  credi  debere  ant  non  nno 
Spiritn  et  nno  aactore  dictata,  con^  ill^^ 
qaae  si  modo  secnndnm  literam  obser- 
▼arentnr,  occiderent,  eadem  ipea  secun- 
dnm  spiritum  intellecta  yivificeni  *  Ita 
Q.ennadins  c  90.  Hic  tamen  L  in- 
tercidit:  porro  aactor^)  floruit  c.  a. 
490.  —  Eathalius  diaconns  aegj- 
ptius,  cajas  forte  facta  est  mentio  in 
concchalcedonensi  (Mansi  YI,  1096) 
postea  efpiscopns  salQBnBifi  yel  psel* 
ohensis  epistolis  s.  Paali  singnlarem 
nayarit  operam  (458).  Has  enim  pri- 
mnm,  nec  mnlto  post  Actus  apostolo- 
ram  atqae  epistolaa  catholicas  ad  codd. 
oelebris  bibliothecae  caesariensis  alibs- 
qne  contnlit  emendaritqne  et  insnper 
distinxit  in  versns  (ati/oi),  in  capita 
majoraetminora,  (qnae  distinctio  malti& 
postea  secalis  obtinnit),  deniqne  om- 
ninm  iocomm,  qoi  ex  Y.  Testamento 
aliisqne  tum  sacris  tam  profanis  libris 
a  Luca  aliisque  hagiographis  N.  T.  ci- 
tantnr,  duplioem  texnit  oatalogum; 
prologos  etiam  Actibus  apoBtoIomm  et 
epistolis  praefixit,  ubi  instituti  sui 
reddit  rationem.   Qui  labor  pro  critica 


1)  AliusabeoestTheodoluB,  dequo 
Sig^bertus  gemblacenris  de  script.  eccl. 
c.  134  haec  refert :  „Cum  Athenis  stude- 
ret^audivitgentilescum  Christianis  alter- 
cantes :  quorum  colligenB  rationes  rever* 
suB  contulit  in  allegoricam  Eelogam  in- 
troducens  duas  personaa  altercantes,  et 
tertiam  de  duarum  dictis  dijudicantem : 
primam  vocans  Pseustin  a  falsitate  dic- 
tam,  humana  et  £EibuloBa  proponentem ; 
secundum  Alithiam,  divina  et  vera  oppo* 
nentem;  tertiam  Phronesim  a  prudentia 
dictam,  per  quam  dubia  examinantur . . . 
TituluB  hujus  1.  est  Eclo^  Theoduli.  Hic 
sub  clericali  norma  obiit  immatura  morte, 
et  ideo  L  suum  non  emendavit.*  —  Tri- 
themius  tamen  de  script.  eccl.  c.  185 
eum  cum  nostro  confundere  videtur,  re* 
ferens  eum  in  Coeieflyriam  esse  profec- 
tum  ibique  factum  presbyterum  et  epi- 
scopum  eique  tribuens  l.  de  conaonantia 
Scripturarum. 


411 


431—500.  Scriptores  armeni.  Isaac  M.,  Mesrop, 


412 


sacri  teztas  xnagni  est  momenti  ^).  Eam 
exhibent  Zacagni  in  collect.  vet. 
Monam.,  Romae  1698,1,401 — 708; 
Gallandi  X,  197 — 315;  Migne 
P.  G.  LXXXV,  627—790.  Ploruit  c. 
a.  458.  VeramhocopasvidetardiversiB 
aactoribas  cooperantibas  gradatimcoa- 
lai&se,  at  ostendit  Robinson  Tezts 
and  Stadies  III,  3  Cambridge  1895. 
Cf.  Bardenhewer  §  99  n.  6;  Dob- 
schiitz  Zeitschr.  fiir  Eirchengesch. 
1899,  XIX,  107—154.  Jaxta  Ehr- 
hard  der  Codez  H.  ad  ep.  Paali  and 
Euthalios  diac.  in  Centralblatt  fur 
Bibliothekswesen  1891,  VUI,  385-41 1 
opas  tribuendam  est  non  Eathalio, 
qai  non  reperitur,  sed  Evragio 
pontico,  (de  qao  cf.  sapra  p.  227),  cai 
qaidem  temporis  lapsu  qoaedam  faere 
adjecta. 

231.  Deniqae  mentio  hic  facienda  est 
scriptoram qaorandam  armenoram, 
qaoram  ingentia  sant  merita  de  eccle- 
sia  armena,  nominatim  in  yertenda 
s.  Scriptara.  Faerant  hi  prae  primis 
Isaac  (Sahak,  Sahag)  Parthas,  e  fami- 
lia  Gregorii  Illaminatoris^),  armeno- 
Tom  catholicus  ab  a,  388 — 440,  qui 
tres  habuit  synodos,  ubique  scholas 
instituit,  fortiter  restitit  Persarum  regi, 
ne  suis  superstitionibus  Armeniam  in- 
ficeret,  necnon  et  nestorianae  haeresi : 
quaqua  versus  missionarios  emisit,  ec- 
clesias  et  monasteria  a  Persis  diruta 
restauravit,  propterea  »Magnus*  dic- 
tus  (t  440  a.  aetatis  1 1 0)  ejusque  in 
laboribus   et  curis  strenuus  socius^) 


1)  Cf.  Fessler-Jungmann  II  p.  II 
pag.  228  annot  1,  qui  notat  argnmenta 
singulis  epistolis  et  actibus  apostolorum 
praemissaf  necnon  peregrinationes  s. 
Pauli  ap.  recentioris  esse  auctoris. 

»)  Cf.  de  hoc  Kaulen  KL.  VI,  939; 
M  0  y  8  e  8  de  Chorene  Hist.  arm.  1.  III  c. 
ult.,  qui  trea  ipsius  cpistolaa  nobis  as- 
servavit;  Fe8Bier-Jungmann|280B8. 

*)  HujuB  vitam  stilo  fideli  et  classico 
scnpsit  (intra  445—451)  ejus  discipulus 
Eoriun  ^Goriun)  episcopua  Georgiae, 
quae  prodiit  Venetiia  1833,  brcvior  et 


M  e  s  r  0  p  (Miesrop,  Maschtotz),  qoipost 
amioi  mortem  ecclesiae  armenae  regi- 
men  in  se  suscepit,  sed  moz  et  ipse 
obiit  a.  441.  Fuerat  antea  Nerseti>) 
Magno  Armeniae  patriarchae  a  secretis, 
eodemque  munere  postea  fungebatar 
apud  Weramschapuh  Armeniae  regem, 
sed  aulam  pertaesus  cum  pluribus  aliis 
mundo  valedixit,  rigidissimamque  daxit 
in  monasterio  vitam.  Missionariam 
deinde  egit  innamerosque  ad  fidem 
Christi  convertit  In  societatem  labo- 
rum  ab  Isaaco  adscitus  ambo  Tiribus 
unitis  de  restauranda  cogitarunt  patria 
et  natione  armena.  Condiderunt  pro- 
prias  pro  lingua  armena  literas  atqae 
ita  fundamentum  posuerunt  pro  lite- 
ratura  nationali.  Hinccogitarunt(405- 
408)  de  vertenda  s.  Scriptura  in  lin- 
guam  patriam  ^).  Magnam  partem  hoc  in 
opere  habuit  Eznik  (Eznak,  Eznigs) 
de  Kolb,  qui  una  cum  actis  ooncilii 
ephesini  attulit  et  ezemplar  insigne 
s.  Scripturae,  quo  innizi  yersionem, 
quam  jam  adornaverant,  emendarunt'). 


junior  recensio  ib.  1854 ;  1895.  Vitae  ver- 
bionem  gertnanicam  omissa  prolixa  in- 
troductione  dedit  B.  Welte  Goriuns 
Lebensbeschreibun^  des  h.  Mesrop,  TU- 
bingen  1841.  Cf.  Welte  KL.  VII,  1305— 
1309.  Be  Koriun  cf.  NirBchl  III, 
§242. 

>)  N  e  r  8  e  8  ob  merita  de  Ecclesia  ar- 
mena  nMagnus*"  dictus,  8.  Gregorii  Hla- 
minatoris  abnepos  et  in  cathedra  episco- 
pali  Buccessor  (340-474),  regulaa  pro 
monachis  precesque  reliquisse  legitur. 
£ju8  vita  ab  anonymo  ineunte  sec.  V. 
concinnata  le^itur  in  parva  bibliotbeca 
armena  Venetiis  1853  edita  t.  VI. 

^)  Cf.  M  o  8  e  8  chorenensis  hist  Armen. 
111,61;  Wetzer-Str  eberKL. 2«, 729; 
Bardenhewer§  109. 

*)  Uic  fuit  a.  449  episcopus  Bagorevan- 
densis  (Pacrevan),  ejusque  est  egregia 
refuUUio  sectarutn  (paganorum,  Persarum, 
philosophorum  graecorum,  Marcionita- 
rum)  11.  4,  Smyrnae  1762 ;  Venetiis  1826; 
1850;  1863  etc.  Der  erste  Versuch,  in- 
quit  Vetter  apud  Nirschl  III  p.  234, 
eines  eben  auR  Barbarei  und  Unkultur  xu 
christlichem  Benken  erwachten  reich- 
begabten  Volkes,  die  heidnische  Welt- 


413 


Eznik,  Elische,  Gregorius  lllnininator,  Zenobiua. 


414 


Synodas  arinena  a.  1662  demandavit 
Uskan  (Osgan)  episcopo  erivanensi,  ut 
ejaa  impressionem  coraret,  qui  propte- 
rea  Amstelodamum  profectus  est,  ubi 
ea  prodiit  1666 ;  et  revisa jnxta  versio- 
nem  Peschittho  Constantinopoli  1705 ; 
noyis  mechitaristarum  curis  et  studiis 
cam  yariis  lectionibus  et  notis  criticis, 
Yenetiis  1733  in  f.;  1805  t.  4  in  4; 
ed.  eximia;  1 85  9  in  4  etc.  Utrique  (Isaac 
et  Mesrop)  tribuuntur  quoque  litur- 
giae  armenae  forma  et  ordo  perfectior, 
riiuale,  Yenetiis  1827;  hymni  eccle- 
siostici  etc;  illi  liber  manualis  litur- 
gicus,  huic  plures  patrum  graecorum  et 
syrorum  versiones.  Tanta  enim  cura  et 
aemulatione  cum  discipulis  suis  inan- 
tiquorum  scriptorum  libros  vertendos 
incubuerunt^)  »ut  initio  ducto  a  yer- 


anschaunng  in  ihren  Hauptsystemen 
nnd  nach  ihren  Gmndgedanken  specula- 
tiT  zu  bek&mpfen.  £a  est  aagaz,  erudita 
et  praeprimis  clasBico  concinnata  stilo. 
liajori  adhuc  cum  encomio  de  eo  scribit 
Himpel  EL.  lY,  1163-66,  ubi  inter  alia 
legimus :  Den  Ruhm  des  goldenen  Jahr- 
hunderts  der  armeniBchen  Literatur  re- 
prftsentirt  somit  vor  allen  Andern  E  z  n  i  k, 
umsomehr,  weil  dieser  Apologetdererste 
und  einzige  im  chnstliciien  Alterthum, 
der  Qberhaupt  ein  derartig  durchge- 
fahrtes  System  innerhalb  geschloBsener 
Grenzen  aufgestellt,  ganz  ohne  Y  orgiinger 
in  seiner  eben  erst  der  Barbarei  entrisse- 
nen  Nation  war,  wie  ein  gewappneter 
lCann  aus  geweihter  Erde  erstand  etc. 
Cf.  Nirschl  lll  §  243  ss.;  Weber 
Theol.  Qtlschr.  Tdbingen  1896  p.  46 }— 
489;  1997  p.  367— 398;  Katholik  1898. 
I,  214—30;  311-25.  Edidit  illud  ger- 
manice  versum  Jo.  Mich.  S  c  h  m  i  d  in- 
Bcriptum  des  Werdaget,  Eznik  Yon  Eolb 
wider  die  Sekten,  Wien  1900  praemissa 
praefatione  docta,  in  qua  multorum  eru- 
ditorum  encomia  exhibet,  juxta  quae 
auctor  noster  plane  classicus  est  censen- 

dufl. 

>)  Cf.  Nirschl  III,  §  240,  qui  §239de 
auctore  nostro  scribit :  Mesrop  ist  einer 
der  ausserordentlichsten  M&nner  in  der 
Kirche  desOrients ;  mitgenialer  Qeistea- 
knft  u.  unbesiegbarer  Energie  vereinigte 
er  die  selbstlose,  demtithige  Hingebung 
eines  Apostels.  Die  Macht,  die  in  seinem 
Worte  und  in  seiner  Erscheinung  lag, 
war  wunderbar.  Exhibet  dein  §  241  spe- 


sione  ss.  literarum  .  .  .  ultra  sezcenta 
Teterum  scriptorum  volumina  ante 
a.  450  hoc  est  44  a.  spatio  in  halcanam 
linguam  translata  sint,  *  testeAucher 
in  praef.  ad  yersionem  armenam  Chro- 
nici  Eusebii.  —  Ipsi  videntur  asseren- 
dae  homilia€  (23),  quae  tamen  sub 
(xregorii  IUuminatoris  nomine  circum- 
feruntur  ^).  Prodierunt  Constantinopoli 
1737 ;  Yenetiis  1838.  Ab  ecclesia  ar- 
mena  (unita)  inter  sanctos  colitur 
1 9.  Pebr. 

232.  His  subjicimus  Elische  (Eli- 
saeus,  Elitsche,  Eghische)  Mesropii  dis- 
cipulum,  episcopum,  ut  videtur,  Ama- 
tuniorum,  qui  tamen  eremita  obiit  c. 
a.  480,  cui  tribuuntur  eommentaria  in 
IL  Josue  et  Judicum,  expoaiiio  oratio- 
nis  dominicae,  canones  de  modo  tra- 


cimina  ipsius  doctrinae.  —  Gregorius 
primus  Armeniae  apostolus  ob  magna 
ejusdem  merita  propter  patriae  ad  Christi 
fidem  conyersionem  «Illuminator** 
dictus  regia  Parthorum  stirpe  oriundus 
natus  est  c.  a.  257,  factusque  episco- 
pus  caesarieuBis  (f  337).  Romdiae, 
quae  olim  ipsi  tribuebantur,  Mesropio 
jam  asseri  diximus.  Yitam  ejusque  gesta 
descripsit  quidam  Agathangelus 
nomine,  de  quo  mox  n.  234.  —  Ejus  dis- 
cipulua et comes fuit  Zenobius  natione 
Syrns,  abbas  monasterii  s.  Jo.  Baptistae, 
postea  Klag  seu  Glag  dicti,  hinc  Gla^ensis 
cognominatus  (f  324).  Scripsisse  dicitur 
syriuce  provinciae  Taronis  et  hujus  mo- 
nasterii  sub  epistolarum  formaAf^foriom/ 
sed  quae  sub  ejus  nomine  circumfertur 
historia juxta  K r umbacherp. 407 n. 8 
sec.  VIII  vel  IX  censetur.  Eam  conti- 
nuasse  et  armenice  vertisse  fertur  J  o  a  n- 
n  e  8  Mamigonius  ^sec.  VII),  quae  tamen 
continuatio  eodem  censore  fi^mentum  est 
fabulosum.  Prodiit  Constantmopoli  1719; 
emendatius,  Venetiis  1843;  gallice  versa 
apud  Langlois  Collection  des  histo- 
nens  anciens  et  modernes  de  ]*Arm^nie 
1869  1,335-382. 

1)  Inter  eos,  qui  de  vertendis  operibus 
in  Iinguam  patriam  meruerunt,  numerari 
debet  etiam  C  h  o  s  r  o  w  i  k  (^fl.  sec.  V),  de 
quo  cf.  J.  D  a  8  h  i  a  n,  qui  in  Kurze  bib- 
liogr.  Studien,  Untersuch.  und  Texte 
Wien  1895 1, 49—75  opusculum  ejusdem 
(neoarmenice)  exhibet. 


415 


431—500.  Scriptores  armeni. 


416 


ctandi  energmnenos,  homUiae,  quarum 
genninitas  non  satis  est  certa,  et  pnl- 
chra  exhortatio  ad  monachos  armenos, 
historia  insignis  et  nobilis  beliomm 
armeniomm  sab  dace  Wardani  adverBas 
Persas  praepotentes  pro  fide  et  liber- 
tate  patriae.  Prodiernnt  opera  collecta 
Yenetiis  1838;  1859  ed.  plenior;  hi- 
storia  vero  saepe,  ut  Constantinopoli 
1764;  1825;  Venetiis  1828;  1842; 
1864;  Tiflis  1879  etc,  etiam  in  alias 
linguas  versa  ^).  In  historiae  iliios  laa- 


»)  Cf.  Bardenhewer  §  109  n.  5; 
prae  primis  V  e  1 1  e  r  apud  N  ir  s  c  h  1 III 
§  248.  —  Ceterum  celebratiBsimus  hujus 
periodi  scriptor  armenus  est  M  o  a  e  s  de 
Choren  (Chorene)  episcopus,  quem  Eccle- 
sia  armena  jam  ab  aetate  remota  inter 
patres  sec.  Y.  veneratur.  Vitae  fata  sat 
ignota  sunt.  Ferunt  eum  c.  a.  370  esse 
natum,  Mesropi  fiiisse  diacipulumt  Ale- 
xandriam  missum,  ut  perm^tius  addi- 
sceret  linguam  graecam  idoneusqueosset, 
qui  adhiberetur  in  perficienda  s.  Scri- 
pturae  versione :  inde  redisse  per  Romam 
Athenas,  Constantinopolim  post  decen- 
nalem  absentiam  in  patriam ;  factum  dein 
csse  episcopum  bagrevandensem  atque 
obiisse  senem  fere  120  annorum  c.  a.  487. 
Ob  eruditionem  operumque  historicorum 

Sraestantiam  dictus  est  suae  gentis  «Hero- 
otu8,**  ^doctorum  pater.**  Verum  qnidem 
est  sec.  V.  exstitisse  episcopum  Moysis 
nomine  bene  de  suapatnameriiumf  quam 
verbis  scriptisque,  versione  praesertini 
operum  utihum,  illustravit.  Scripta  tamen 
ejuB  perierunt  vel  certo  assignari  neque- 
unt :  propter  nominis  vero  gloriam  plura 
ei  fuere  snpposita,  ut  rhetorica,  geogra- 
phia,  vel  ipsa  tam  celebrata  Armenwe 
historia  11. 3  (medio  aevo  circumferebatur 
1.  4,  qui  nunc  deHideratur),  in  quibus  qua- 
rundam  farailiarum  nobilium  genealo- 
gias  et  gesta  nsrrat  ad  a.  usque  428  alia- 
que  minoris  momenti  persequitur,  plu- 
resque  continentur  fabulae.  Saepissime 
ea  prodiit:  ita  Arastelodami  1695  etc. ; 
Venetiis  1881;  germanice  interprete, 
Lauer,  Ratisbonae  1869.  Opera  collecta 
prodierunt  Venetiis  1833;  1865.  Cf.  Vet 
ter  KL.  8',  1955—1063;  NirBchllll, 
§  245.  246:  Bardenhe  wer  §  109  n.  6; 
Carriere  Nouvelles  sources  de  Moise  de 
Khoren.  Etudea  critiques  Viennae  1893, 
cum  Bupplemento  1894,  aecundum  quae 
illius  historia  antiquior  non  est  sec.  VII 
vel  Vlll ;  Choren  i^tephane  in  doctis 


datae  t.  2.  reperitnr  insignis  plane  fidei 
christianae  apologia,  quam  episcopi 
armeni  responsi  instar  dedere  •  Mihr- 
nerseh  regi  Persaram  eos  ad  aposta- 
siam  incitanti,  ex  qua  Kirschl  §250 
praeclara  specimina  pro  fide  catholica 
addacit. 

233.  Historiam  ecdesiasticam  prae- 
ter  Theodoretum  et  Prosperam 
concinnayit  Socrates  Constantino- 
poli  natas  c.  380  professione  scholasti- 
cas  Beaadvocatas,qaiEa8ebii  historiam 
continnavit  11.  Vn  ad  a.  439.Et8i  ipsam 
faisse  Novatianam  vel  Noyatianis  fa« 
visse  censeant  plures,  nec  ejas  labor 
naevis  careat,  non  minimae  atilitatis 
est  haec  historia^).  Maltiplex  ejas  ex- 
stat  versio  latina:  prima  est  Epipha- 
n  i  i  scholastici,  qni  Cassiodori  hortata 
eam  in  se  sasceperat  laborem.  Ea  est 
indocta,  qaia  interpres  nec  graecae  nec 
latinae  lingaae  satis  peritas  fdit.  Al- 
tera  est  Wolfgangi  Masculi  monachi 


proleg.  suae  edit.  reoarmenicae  Peters- 
burg  1897;  Gutschmid  Ueber  die 
GiaubwQrdigkeit  der  arm.  Gresch.  dea  M. 
V.  Khoren :  Berichte  tiber  die  Verhandl. 
der  k.  sftchB.  Ges.  der  W.,  Philolog.-hist 
Kl.  1878  XXVIII,  1-43,  —  Mosis  de 
Chorene  historiam  quasi  continuavit  La- 
zaruB  PharbenBis  fPharbetzi),  Elisaei 
amicuB,  qui  stilo  nitiao  et  compto  scripsit 
Hisfariam  Armeniae  ab  a.  388 — 485,  quae 
edita  fuit  a  Mechitsristis,  Venetiis  1793; 
1807 ;  1873.  Eine  durch  Unparteilichkeit 
und  Strenge  des  UrtheUs  auBgezeichnete 
Geschichta  Armeniens,  inquit  Krum* 
bacher  p.  407^ 

»)  Bardenhewer  §  79  n.  2:  Im  Aus- 
druck  schlichter  und  einfacher  als  £u- 
sebiuB,  in  der  Darstcllung  ehrlicher  und 
aufrichtiger,  bekundet  er  zii^leieh  Sinn 
f^r  Quellenkritik  und  fQr  Ermittlun^  des 
causalen  ZuBammenhanges  der  geschicht- 
lichen  Erscheinungen.  Naevorum  et  er- 
rorum  seriem  bene  longam  recenset 
Schflz  S.  J.  in  comment.  critico  de 
scriptis  et  scriptoribus  historicis,  Ingol- 
stadii  1761  pag.  421-30.  Cf.  Geppert 
die  Quelleu  der  K.  G.  dea  Socrates  Scho- 
lastikuB  in  Bonwetsch  und  Seeberg  Stu- 
dien  zur  Gesch.  der  Theologie  und  Kirche 
III  fasc.  IV,  Lipsiae  1898:  Knoepfler 
KL.  Xi,  473—476. 


417 


Historia  eccl.  Socrates,  Sozomenus,  Idacius,  Gelasius. 


418 


apostaiae,  demnm  apad  Bemates  pro- 
fesaoris  theologiae ;  qaae  est  obscara, 
salebroaa,  lacnnosa  atqae  infidelis. 
Tertia  Jo.  Christophorsoni  est 
fidelior  et  disertior;  melior  yero  est 
qaarta  Henr.  Valesii,  qai  et  opti- 
mam  coravit  editionem,  qaae  passim 
cam  Eosebii  historia  prodiit  (cf.  pag. 
212),  seorsim  1844;  Migne  LXVII, 
29 — 842;  Oxonii  1853  cara  R,  Has- 
sey  t  3  in  8.  —  Inferioris  pretii  est 
histona  eecUaiasiiea  Hermiae  S  o  z  o  - 
m  e  n  i  patria  at  videtar  Salaminii,  pa- 
riter  cau&idici  Constantinopoli,  qaae  11. 
DL  ab  a.  323 — 425  pertingit.  Reliqaa 
ad  a.  439  periisse  videntur^).  Go^ji- 
ciunt  plures  eruditi  eum  usum  esse 
laboribus  Socratis  (quem  tamen  nun- 
quam  nominat),  non  quidem  serviliter ; 
refragantur  Tero  alii.  Gompendium 
historiae  ab  ascensione  Ghristi  Domini 
ad  a.  323»  quod  elaboravit,  intercidit. 
Egregiam  ed.  curavit  Yalesius,  re- 
ceptam  a  MigneLXVII,  843 — 1630; 
Hussey  Oxonii  1860  t.  3  in  8. 

234.  Idacius,  rectius  Hydatius, 
Lemicae  (Jinzo  de  Lima)  provinciae 
Oalaeciae  natus,  episcopus  probabiliter 
Aquae  Flaviae  (Ghaves)  continuavit  s. 
Hieronymi,  quocum  aliquamdiu  est 
conyersatas,  chronieon  9h  a.  427  ad  a. 
467  tamquam  factorum  saepe  testis,  in 
quo  rerum  Hispaniae  prae  primis  ra- 
tionem  habet.  Saepe  prodiit  hoe  chro- 
nicon  pretiosum,  integrum  primum 
cura  Jac.  Sirmondi,  Parisiis  1619; 
et  inter  ejus  opera,  ib.  1696  II,  291 
si.;GallandiX, 323;  yenetiisi729; 
ss.,  J.  M.  Garzon  et  Tr.  X.  de  Bam, 
BmxeUis  1845;  hinc  Migne  P.  L.  LI, 
«73 — 890  etLXXlV,  675 — 844  (cum 


»)  Cf.  Schflz  op.  cit.  pag.  430—435, 
abi  pariter  plura  menda,  quae  in  hac 
historia  reperiuntur,  notat.  S.  Grego- 
r  i  u  8  M.  in  ep.  ad  Eulogium  alez.  (VI 
ep.  31)  illum  propterea  carpit  ^quoniam 
et  Theodorum  Mopsuestiae  nimium  lau- 
dat  et  usque  ad  diem  obitus  sui  magnum 
doctorem  fnisse  perhibet.** 

Hartcff  NoDicDciator  1  ed.  III. 


doctis  annotationibus  et  dissertationi- 
bus);  et  Mommsen  inter  chronica 
minora  sec.  lY  in  Monum.  Germ.  hist, 
auct.  antiqu.  Berolini  1894.  XI,  13 — 
36,  qui  t.  IX,  205 — 247  jam  ediderat 
Consularia  Conatantinopolitana  ad  a. 
395  cum  additamento  (dubio)  Hydatii  ^) 
ad  a.468(apud  Migne  LI,  891-914). 
Obiit  intraa469 — 474. —  Gelasius 
Cyzicenus,  in  pluribus  codd.  dictus 
episcopus  caesareensis  in  Palaestina, 
composuit  c  475  stilo  simplici  et  hu- 
mili  historiam  coneilii  nicaeni  U.  III, 
quo  in  op.  plurimum  utitur  historiis 
Eusebii,  Socratis,  Sozomeni,  Theodo- 
reti,  sed  et  codice  antiquo,  ut  ipse 
testatur,  qui  fuerit  Dalmatii  cyzici 
archiepiacopi  (c.  a.  431).  Scripsit  au- 
tem  hanc  historiam  contra  monophy- 
sitas  jactantes  se  genuinam  patrum 
nicaenorum  fidem  tenere.  Ubi  aliorum 
testium  consensu  destituitur  non  est 
adeo  fide  digna.  Ea  autem  proprie  in- 
scribitur  Actorum  cone,  nieaeni  com- 
mentarius.  Libri  UL  exstant  tantum 
tres  Gonstantini  imp.  epistolae.  Pro- 
diit  primum  cura  B  a  1  f  o  r  e  i  (Balfour) 
scoti  Parisiie  1599,  dein  in  variis  col- 
lectionibus  conc,  in  Migne  P.  G. 
LXXXV,  1179—1360. 

235.  Ad  historiam  ecclesiae  afri* 
c an  a e  illustrandam  spectat  pulcherri- 
mum  Victoris  vitensis  episcopi  opuscu- 
lum  de persecutione  vandalica^)  illarum 


1)  Ab  hoc  difltingui  debent  Ithacius 
ossonobensis ;  Idacius  emeritenais  et 
IdaciuB  01  a  r  u  8  Neapolitanus,  de  quibus 
supra  p.  319  a.  egimus.  —  Scriptoribus 
historicis  accensere  licet  Candi- 
d  u  m  Isaurnm,  christianum  scriptorem, 
concilio  chalcedonenri  fayentem,  qui  sub 
Anastasio  imp.  (f  518),  ut  videtur,  scri- 
psit  affectata,  ut  arguit  Ph  o  t i  u s  c.  79, 
dictione  historiarum  U,  111  ab  initiis 
Leonis  Thracisad  imperium  evecti  a.  (467) 
usque  ad  obitum  Leonis  Isaurici  a.  491. 
Horum  fragmenta  aliqua  reperies  in 
Migne  P.  G.  LXXXV,  1741—1756. 

* )  Subjicitur  in  codd.  passio  septem  mo- 
nachorum  sodalium,  quae  a  viris  eruditis 
14 


419 


431—500.  Historia  eccles.  Victor  vit.  Agathangelus, 


420 


calamitatum  aeqoalis.  Ooepit  illud  c. 
a.  486  atque  ea  complectitar,  qoae 
Yandali  haereai  arianae  addicti  adversna 
orthodoxos  commisere  ab  eomm  in 
Africam  ingressu  a.  429  usque  ad 
Hunerici  mortem  (484)^  ita  tamen  ut 
multa  praetermiserit  aive  quod  non 
satis  fuerint  nota,  sive  quod  ea  potis- 
simum  statuerit  referre,  quae  ipae  testis 
oculatus  yiderit.  Distinguitur  in  11.  Y, 
recentiori  aetate  in  111,  atque  1.  IIl. 
complectitor  praeclaram  professionem 
fidei  catholicorum  episooporum  Hune- 
rico  regi  oblatam  ab  Eugenio  epi- 
scopo  carthaginensi  (480 — 505)  con- 
cinnatam^).  Hoc  autem  opusculo  »nul- 
lum  forte  illuatrius  est,  inquit  Bui- 
nart  in  praef.  suae  ed.  n.  3,  in  tota 
antiquitate  monumentum ,  utiliusve 
aut  efficacius  tum  ad  inflammandum 
in  iidelium  pectoribus  et  animis  chri- 
stianaereligionisstudium  ac  fervorem, 
tum  ad  confirmanda  sacrae  doctrinae 
dogmata,  tum  denique  ad  reyincendos 
haereticos  tam  veteres  quam  recen- 
tiores.*  Prodiit  ea  historia  saepius, 
octies  saltem  sec.  16.  sub  nomine  Vic- 
toris  uticensis ;  egregias  editiones  cu- 
rarunt  P.  Franc.  Chifflet,  Divione 
1664;  BuinartParisiis  1694;  1737; 
recusa  a  Migne  LVIII;  179 — 276; 
prodiit  et  inter  opusc.  selecta  ss.  PP. 
a  nobis  edita  XXU,  100 — 252  Oeni- 
ponte  1898  ed.  2.  Ed.  criticas  cura- 
runt  Halm  in  Mon.  Germ.  hist.  auct. 


V  i  c  to  r  i  tribuitur,  qui  eorum  jam  fecit 
mentionem  V,  10,  aliis  tamen  refragan- 
tibus.  Cf.  KnOpfler  KL.  XII,  911; 
Schoenfelderde  Victore  Vitensi  ep.; 
diss. ;  Brealau  1899 ;PotthaBtp.  1091 ; 
Nirschl  III  §  266;  Bardenhewer 
§  113  n.  3. 

>)  HujuB  Eugenii  exstat  etiam  episloia 
ad  cives  suos  pro  custodienda  fide  catho- 
lica  {MigneLVm,  769— 771).  Praesul 
erat  apostolicae  fidei  et  constantiae,  ef- 
fuBiasimae  beneficentiae  in  panperes,  qui 
pro  fide  bis  in  exsilium  fuit  pulsus  deces- 
Bitque  ezBul  in  Gallia  13.  Jul.  5 1 3  in  odore 
sanotitatiB.  Cf.  S  c  h  1  e  y  e  r  KL.  IV,  973. 
Tillemont  XVI,  561  es.;  Histoire  lit. 
de  la  Fr.  III,  38—42. 


ant  III  p.  1  p.  1 — 58;  Petschenig 
(cnjus  cf.  diss.  die  handschriftliche 
Ueberlieferung  des  Victor  v.  V.  Wien 
1880)  Viennae  1881  in  corp.  script 
eocL  L  t.  VII. 

236.  In  histaria  8.  Oregarii  lUumi- 
nataria,  apostoli  et  primi  episcopi  Ar* 
meniae,  cujus  auctor  perhibetur  qui- 
dam  Agathangeli  nomine  (num  ficto, 
an  vero,  dubium),  qui  floruisse  dicitar 
jam  sec.  IV,  testis  auritus  et  oculatas 
gestorum  quae  narrat,  plura  habentur 
fide  digna,  sed  et  fiftbulosa,  quae  spec- 
tant  ad  historiam  ecclesiasticam  Ar- 
meniae  (ab  a.  226 — 330),  ejusque 
praesertim  ad  fidem  conversio^).  Hinc 
primus  etiam  hujus  nobilis  nationis 
historiographus  censetur.  Tres  ea  hi- 
storia  complectitur  partes :  1 .  historiam 
et  martyrium  s.  Gregorii  et  ss.  Bhipsi- 
mae,  Gaianae  atque  sociarum  (acta  sont 
&bulo8a) ;  2.  doctrinam  Hluminatoris 
et  3.  historiam  conversionis  Tiridatis 
regis  et  Armenorum.  Textus  prout 
nunc  habetur  est  medii  sec.  V.,  com- 
plectitur  tamen  documentaantiquiora; 
textus  armeniacus  antiquior  est  graeco, 
qui  ex  illo  derivatus  est.  Prodiit  ar- 
meniace  Constantinopoli  1 709  et  1 824 ; 
emendatius  Venetiis  1 835 ;  1 862 ;  ver- 
sio  graeca  (omissa  prolixa  s.  Gregorii 
institutione,  quae  habetur  in  teztu 
originali)  in  actis  SS.,  Antveipiae  1762 
Sept.  VIII,  320—402 ;  et  in  P.  de  L  a- 
garde  Agathangelus  und  die  Akten 
Gregors  von  Armenien,  G5ttingen  1 887 
in4;  hinc  derivavit  Simeon  Meta- 
phrastes  Acta  s.  Qregorii  Armeni  in 
Migne  P.  G.  CXV,  943— 996;  in  actis 
S8.  L  c.  402 — 413,  et  apud  Lagarde 


1)  Cf.  A.  y.  Gutschmid  Agatha.N 
geloa  Zeitschr.  der  deutschen  morgenl. 
Gesellsch.  1877.  XXXI,  1—60;  et  inter 
ejua  Kleine  Schriften  iterum  edita  a  Fr. 
R  a  h  1 III,  339—420,  juxta  quem  hiatoria 
nihii  8cit  de  Agathangelo,  nnde  ne 
exstitiBae  quidem  videtur;  Barden- 
hewerf  109  n.  2:  £.  Teza  Agathon- 
gelus  in  Riviata  di  Filologia  188]/82  p. 
405—417. 


421 


Faustas,  Petronius,  Hilarius  areL 


422 


Onomastica  sacra  ed.  alt.  G5ttixigae 
1887  p.  1 — 24.  —  Hi^as  historiae 
velaia  continoatioiiem  ab  a.  316  —  392 
dedit  Faastas  Saharoani natas et  ex 
arbe  Byzantia  oriundas,  abi  et  edacatas 
f ait, hinc Byzantinas  cognominatas. 
Scripsit  graece  ejasqoe  hisUfria  diyi*- 
ditar  in  11.  IV,  eaqae  prodiit  armeniace 
▼ersa  Gonstantinopoli  1730,  emenda- 
tias  cora  Mechitaristaram  Yenetiis 
1832.  Non  desant  tamen  ex  iis  viri 
eraditi  ^),  qoi »  malta  tamqaam  Yeritati 
historicae  minas  consona  reprehen- 
dant,  qaibus  non  omnino  assentitar 
Emine  (apad  Langlois  CoU.  des 
hist.  arm.  ],  20l).* 

237.  Plares  hac  periodo  solliciti 
faere  at  posterorum  memoriae  trade- 
rent  gesta  et  yirtates  viroram  sancti- 
iate  illastriam.  Huc  spectant  T  h  e  o  - 
doretas,  Cassianas,  Possidius, 
A  g  a  t  h  a  n  g  e  1  a  s  aliique,  qaoram  jam 
fecimas  mentionem:  quibas  addantur 
a.  Petronius  »bononiensis  Italiae 
episcopos  (c.  430—450),  vir  sanctae 
vitae  et  monacharum  stadiis  ab  ado- 
lescentia  exercitatus,  (qui)  scripsisse 
putatar,  jazta  Gennadium  c.  41, 
Vitas  patrum  Aegypti  monachorum, 
quas  velut  speculam  ac  normam  pro- 
fessionis  saae  monachi  amplectuntur 
(t  ante  a.  450)*:  verum  hae  vitae 
Bafini  sunt.  Qaare  nonnulli  conji- 
ciant,  at  veterum  testimonia  compo- 
nant,  Petronium  has  narrasse  vitas,  et 
Bafinum  illas  literis  consignasse.  Legit 
Gennadias  etiam  »sab  ejus  nomine  de 
ordinaiione  episcapi  ratione  et  humili- 
tate  plenum  tractatum  (quem  Morin 
Deuz  petits  discours  d'an  evdque  Pe- 
tronius  du  Y®  sihde  in  Bevue  Bene- 
dictione  1897.  XIY,  3 — 8  sereperisse 
putat),  quem  lingua  elegantior  osten- 
dit  (ita  Gennadius,  siue  sufficienti 


*)  Fessler-Jungmann  §  280; 
Krumbacher  vero  scribitp.  406:  Bei 
all  aeiner  leidenschaftlichen  Parteilich- 
keit  bleibt  er  die  einzige  wirkliche  ge- 
«chichtliche  Quelle  fGlr  das  4.  Jahrh. 


ratio&e)  non  esse  ipsius,  sed,  at  qui- 
dam  dicunt,  patris  ejus  Petronii,  elo- 
quentis  et  eruditi  in  secalaribus  literis 
viri «,  cam  praefectus  praetorio  fuerit  ^). 

238.  S.  Hilarius  in  Gallia  nobi- 
lissimo  genere  c.  401  natus,  s.  Hono- 
rati  ezhortatione  fortiter  de  natura 
triumphans  valedizit  seculo  et  bonis 
omnibus  inter  pauperes  distributis  liri- 
nense  monasterium  petiit,  imo  pro  re- 
ficiendis  pauperibus  i-usticos  etiam  la- 
bores  homo  genere  clarus  et  longe 
aliter  educatas  non  horruit.  Magnos 
in  studio  sanctitatis  progressus  fecit: 
hinc  s.  Honoratus  episcopus  factus  eum 
laboris  socium  habere  voluit,  cui  de- 
functo  in  episcopatu  datus  est  successor 
(429),  quem  honorem  nonnisi  reluctans 
acceptavit.  Boni  pastoris  officia  dili- 
genter  adimplevit,  et  ne  in  episcopatu 
monachus  esse  desineret,  Arelate  con- 
gregationem  instituit  monasticam :  imo, 
ut  ejus  biographus  testatur,  eremitica 
fecit  instituta  fervere.  Magnam  habuit 
synodum  ez  variis  Galliae  partibus,quae 
ut  pelagianam  haeresim  Britanniam 
tunc  invadentem  profiigaret,  s.  Ger- 
manum  antissiodorensem^)et  s.  Lu- 
pum  trecensem  episcopum^)  legatos 


i)Cf.  Czapla  in  comment.  ad  Gen- 
nadiic.  41;  Tillemout  XV,  30  8.  Ex 
alio  op.  Petronii  inedito  de  Bdectis  88.  pa^ 
trum  apophtegmatibua  Alph.  Ciaconius 
quaedam  produxit  in  1.  de  s.  Uieronymi 
cardinalatu,  quae  ex  eo  M  i  r  a  e  u  s  re- 
petit.  • 

^)S.  Germanua  ^iro  modo  in  epi- 
Bcopum  antissiodorenBem  electua  (7.  Juli 
418;  t  31.  Juli  448)  cum  s.  Lupo  a.  429 
in  Britanniam  profectus  eat,  iterumque 
cam  B.  8  e  V  e  r  0  trecensi  c.  a.  435.  Cf. 
Hiat.  litt^r.  de  la  France  II,  256—62.  Hu- 
juB  vitam  descripsit  ConBtantius  pres- 
byter,  ut  mox  dicemuB. 

■)  S.  L  u  p  u  8,  cujua  uxor  b.  Hilarii 
noatri  soror  fuerat,  monachus  primnm 
lirinensiB,  electua  eat  in  episcopum  tre- 
censem  a.  427  atque  hanc  ecclesiam  cum 
laude  rexit  a.  52  (f  479).  De  eo  laudat 
martyrologium  29.  Juli :  Urbem  TrecaB  a 
furore  AttiLae  (c.  a.  451)  Galliam  omnem 
deyaBtantis  assidua  'oratione  defendit.* 
Scripsit  suo  et  r.  E  u  p  h'r  o  n  i  i  ep.  au- 
14* 


423 


431—500.  Uagiologi.  Hilarius  arel.,  VeruB 


424 


illuc  destinayit,  quae  legatio  e£fecta 
haud  camit.  Getenun  ipse  Hilarios  in 
8.  Augastinam  alioqnin  bene  affectos, 
in  Semipelagianoram  qaoad  initiam 
fidei  errorem  visas  est  propendere ') : 
qaamobrem  s.  Prospers.  Aagastino 
(inter  hojas  ep.  225  n.  9)  scribit: 
»nnam  eoram  praecipaae  aactoritatis 
et  spiritaaiiam  stadioram  viram,  s.  Hi* 
lariam  arelatensem  episcopam,  sciat 
beatitado  taa  admiratorem  sectatorem- 
qae  in  aliis  omnibas  taae  esse  doctri- 
nae.  *  In  controversia  de  jaribas  sedis 
arelatensis')  cam  s.  Leone  initio  qai- 
dem  non  saiis  bene  se  gessit,  ande  pri- 
vatas  est  a  sammo  pontifice  priyilegiis 
saae  sedi  adnexis,  imo  jare  metropoU- 
tico.  Veram  se  sabjecit  et  ad  placan- 
dam  s.  Leonis  animam  legatos  Bomam 
misit.  Praedicaiioni,  orationi  maneri- 
basqae  pastoralibas  insistens  decessit 
5.  Maj  a  449;  jaxta  alios  intra  450 — 
459.  Scripsit  saavi  et  praeclaro  elo- 
qaio  intam  a.  Honorati,  qaae  est  sermo 
panegyricas,  anas  ex  praestantissimis 
totias  antiqaitatis ;  Sermonem  de  mi' 
raculo  8.  Genesii  martyris  arelatensis 
etc.  Ejas  scripta  edldit  S  a  l  i  n  a  s  (cam 

guatod.  (451—475)  nomine  post  a.  443  ep. 
ad  Talasium  episc.  andegavenaem  de  vi- 
giliis  hatalis  Domini  et  Paschae  et  clerico- 
rum  bigamia  non  ultra  ostiarioB  per- 
missa,  et  de  iis  qui  conjugati  assumnntur. 
ExBtat  passim  in  conc.  coUect.;  Gal- 
landi  bibl.  IX,  516;  Migne  P.  L. 
LVIII,  61-67.  Cf.  Tillemont  XVI, 
126 — 1 41 ;  BoBchiuB  in  actis  SS.  Jul. 
VII,  51  -82 ;  Hist.  lit.  cte  la  Fr.  II,  468-94 
et  465—469  (de  s.  Euphronio). 

1)  Neque  desunt,  qui  eum  nitantur  ab 
hac  purgare  macula.  Cf.  Q  u  e  s  n  e  1  disB. 
V  seu  apologia  pro  Hilario  p.  III  c.  6 
apud  M 1  gn e  LV,  531 :  Acta  SS.  5.  Maj. 
II,  34—41.  Accusationes  multum  nitun- 
tur  cirmini  de  pftovidentia,  quod  tamen 
non  est  ipsius. 

«)  Jura  et  privilegia  sedis  hujus  oom- 
mendat  L  e  0  n  t  i  \i  s,  postmodum  episco- 
puB  arelateuBis  in  ep.  ad  Hilarum  pon- 
tificem  (MiffneXVIII,  22;  Thiel  ep. 
rom.  pont.  1,  138  8.).  Magni  factus  est 
LeontiuB  ab  aequalibus  et  ab  Hilaro  pon- 
tifice,  ciijus  aliquot  exstant  ad  eum  epi- 
stolae.   Obiit  c.  484. 


Vincentio  lir.)  Romae  1731;  Migne 
L,  1213 — 1292  etc.  Jaxta  aoctorem  ^) 
vitae  ipsias  malta  ejasdem  faere  scri- 
pta,  qaae  tamen  temporam  injaria  in- 
terciderant  (c.  1 1):  ^Homiluie  in  to- 
tias  anni  festivitatibnB  expeditae  (qoa- 
ram  forte  plares  latent  inter  tot  ho- 
milias  Easebio  Emeseno  sappositas)^ 
aymboli  expositio  ambienda,  epistolarum 
tantas  nameras  (qaaram  vix  ana  vel 
altera  saperest);  verme  etiam  fontis 
ardentis').*  In  Spicilegio  casin.  III. 
p.  priori  tribaitar  ei  expoeitio  in  ep^ 
eanonieae,  qaae  dabiae  originis  est 

239.  Veras  episcopas  araasionen- 
sis  (Orange)  sab  finem  sec.  V.  scripsit^) 


1)  Hic  censetur  a multis  Houoratus 
episcopua  maBsiliensis  ob  cap.  99.  (x  e  n- 
n  a  d  i  1  de  script.,  sed  illud  caput  est 
Buppositum.  Quod  si  haec  vita  non  est 
Honorati,  est  saltem  alicujus  diacipuli 
nostri  HilariL  Ea  est  utilis  et  elegana. 
Alia  Bcripta  ei  tribuuntur,  quae  tamen 
non  amplius  habentur  (§  c.  494).  Vitam 
hanc  reperies  apud  Salinas,  ss.  Pro- 
speri  Aq.  et  Honorati  maas.  opera,  Romae 
1732  p.  237-311;  Migne  L,  1219-46. 
Cf.  Bardenhewer  KL.  6»,  228;  Histv 
lit.  II,  644—49. 

^)  Fessler-Jungmann  §  229; 
Bardenhewer  §96  n.3;  Schrddl 
KL.  V,  2042— 46 ;  Gennadius  c.  69; 
T  i  1 1  e  m  o  n  t  XV,  36—97.  —  Ejus  laudea 
cecinit  AedesiuB  (Edesius)  poSta  chri- 
stianus,  rhetoricae  facundiae  et  metricae 
artis  peritiBaimus  vir,  s.  Hilario  familia* 
ris.  £ju8  carminis  tamen  exstant  tantum 
versus  12  recepti  in  vitam  supra  lauda- 
tara.  Cf.  Hist.  lit.  II,  352  s.  —  A  nonnul- 
lifl  tribuebantur  Hilario  nostro  Ver9us 
in  natali  Machabaeomm  MM.  (Migne 
L,  1275—1286)  et  Metrum  in  Genesin  ad 
Leonem  papam  (ib.  1287—1292),  quae 
tamen  cum  carmine  de  evangtlio  a  R. 
P  e  i  p  e  r  in  Cypriani  galli  po6tae  He]^ta> 
teuchos  Vindobonae  1891  (Corp.  scnpt. 
eccl.  lat.  XXIII)  p.  231— 274 alii  H  i  1  a  r  i  o 
gaUo  poetae  (sec.  V)  alias  ignoto  adscri- 
buntur. 

«)  Cf.  Hist.  litt^r,  de  la  Fr.  II,  663  8. 
Porro  s.  E  u  t  r  o  p  i  u  8,  cujus  memoriam 
assignat  martyrologiu  m  romanum  27.Maj. 
natus  est  Massiliae  parentibus  divitibus. 
Seculo  exemplo  nobili  valedixit  factua 
diaconus,  demde  invitus  electus  in  epi> 


425 


Titianus,  Cohstaniius,  Gerontius,  Porphyriua. 


426 


vitdm  8,  EtUropii  (decessoris  6ui  post  a 
475)»  cujos  firagmeDtam  dedit  Pape- 
brochias  in  SS.  Actis  mensis  M^ji 
VI,  699.  —  Vitam  s.  Marmtii  et  s. 
Vindemialis  scripsit  post  a.  484  Titia- 
HQS  episcopas  tarrisinas  (forte  non- 
nisi  sec.  YL  vel  YII.),  qaam  habes  in 
Actis  SS.  ad  2.  Maj.  l,  270—72  ed. 
Antyerpiae  1680. — Gonstantias 
presbyter  lagdanensis,  yir  sagacis  in- 
genii,  in  literis  egregie  institntus  et 
admodum  eloquend,  ab  aeqnalibustanti 
eat  factus,  ut  S  i  d  o  n  i  u  s  ipsius  judi- 
cio  sua  subjiceret  scripta.  Ipsum  mag- 
nis  effert  encomiis  passim  in  suis  epi- 
stolis,  praesertim  ep.  2  1.  3.  Hortante 
s.  Patiente  episcopo  lugdunensi  narra- 
Tit  pttam  8,  Germani  antissiodorensis 
(t  448;  cf.  supra  p.  422  a.),  quam  re- 
periesO  in  actis  SS.  Jul.  VII,  211 — 
231  ed.  paris.  a.  1868;  Duru  bibl. 
hisi  de  rYonnel,  48 — 89.  Haec  yita 
ab  eruditis  aestimatur  ut  sincera  et 
satis  accurata.  Verum  jam  incipiunt 
de  ejus  genuinitate  dubitare^),  ejus 
saltem  recensionis,  quam  adhuc  babe- 
fflus,  cum  hanc  conjiciant  esse  sec. 
VL  Forte  ipsius  est  vita  s.  Ju8ti  epi- 
scopi  lugdunensis  (t  c.  390),  quae  ex- 
stat  ib.  ad  d.  2.  Sept.  Vixit  autem 
Constantius  saltem  usque  ad  a.  488. 
—  Callinicus  scripsit  de  vitas.Hy- 
patii  magistri  sui,  abbatis  coenobii  Bu- 
finianae  prope  Chalcedonem  in  Bithy- 
nia,   patris  spiritualis  monasteriorum 


scopum  arausientiem  (ante  a.  464),  cujus 
ecclesiae  statns  erat  tuoc  triHtissimuB. 
Huic  immerito  tribuuntur  duae  epistolae, 
quae  Gennadius  c.  49  adscribit  cuidam 
Eutropio  presbytero  (cf.  supra  332  a.).  Cf. 
Hist.  ib.  U,  473  88. 

>)  Cf.  Hist  lit.  II,  543-48 ;  D  u  r  u  op. 
cit  90  88.;  N  a  r  b  e  j  Etude  cri  t.  sur  la  ne 
de  8.  G.,  Pariaiis  1884.  Medio  sec.  IX  sub 
Carolo  Cr.  H  e  r  i  c  u  8  monachua  antissio- 
dorensis  vitam  hanc  inpoema  vertit  II.  VI, 
primum  ezhibuit  Petrus  Pesaeliaeus, 
Parisiis  1543;  Labbe  bibl.  n.  I,  531  ss.; 
in  Act  SS.  ib.  221—225;  Migne  P.  L. 
CXXIV,  1131—1208;  Duru  Bibl.  hist. 
1866  II,  2—110. 

»)  Cf.  Potthast  pag.  1337. 


circumjacentium  et  virl  apud  Theodo- 
sium  II.  imp.  magnae  auctoritatis  (n. 
366;  t  30.  Juni  446),  stilo  simplici 
et  vulgari,  quam  lacunose  edidit  Pa- 
bebrochius  in  Act.  SS.  17.  Junii 
t  III,  308 — 349;  integram  ediderunt 
seminarii  philologorum  bonnensis  so- 
dales,  Lipsiae  1895.  —  Vtta  s»  Jdsla" 
niae  junioris,  senatricis  e  prima  nobi- 
litate  romana  (f  439)  prodiit  primum 
in  Anal.  bolL  1889  VIII,  19—63  (sed 
cum  lacuna)  auctore  forle  Gerontio, 
qui  jam  ab  a.  405  fuit  in  ejus  comi- 
tatu  atquo  ad  mortem  usque  cum  ea 
mansit.  Bezit  a.  45  monasteria  ab  ea 
condita.  Non  liquet  num  fuerit  graece 
scripta  et  satis  barbare  latine  versa: 
teztus  enim  latinus  plurimis  inficitur 
vitiis.  Sed  ea  est  sincera  et  candida. 
Lacunam  demum  reperit  card.  Ram- 
polla  ediditque  in  Nuovo  bolletino 
di  archeologia  crist.,  Bomae  1900  VI, 
1 — 16.  —  Ad  hanc  forte  periodum 
spectat  quidam  Porphyrius  cen- 
sualis  a  gleba  actuarius,  cujus  conjici- 
tur  esse  Passio  ss.  qiuMtuor  Coronotorum. 
Teztum  antiquiorem  edidit  Watten- 
bach  apud  Biidinger  Untersu- 
chungen  z.  rCm.  Kaisergeschichte,  Leip- 
zig  1870  III,  324 — 338  cum  annota- 
tionibusBenndorfii  et  Biidinger 
ib.  339 — 379,  etiam  seoraimib.  1870 ; 
retractatum  exhibuit^)  Wattenbach 
in  Sitzungsber.  der  Wiener  Ak.  d.  W. 
1853  X,  118—126. 

240.  Specimen  historiae  literariae 
juita  s.  Hieronymi  ezemplum  dedit 
Gennadius  presbyter  massiliensis, 
de  cujus  vitae  fatis  nibil  fere  innotuit. 
Alii  eum  accensent  Semipelagianis,  quo- 
rum  corjphaeos  satis  laudat,  alii  tamen 
eum  ab  hac  purgant  nota^).  Vitam 
videtur  produzisse  ad  a.  493.  Admo- 
dum  fuit  laboriosus,  vir  diffusae  lec- 


1)  Cf.  Wattenbach  Deutschlands 
Qeschichtsq.  ed.  5  p.  42:  Potthast 
p.  1537. 

«)  Cf.ex.gr.  Nirachllll,  §261. 


421 


431—500.  GennadixiB  masBilieiisis. 


428 


tionis,  boni  jndicii,  qui  lingaam  grae- 
cam  bene  callebat.  In  capite  aliena 
manu  suo  virorum  illustrium  catalogo 
adjectQ  ita  indncitar  de  8e  loquena: 
»Scrip8i  adveraus  omnea  haereaes  U. 
VIII,  et  adversus  Nestorium  U.  V,  et 
adversus  Eutyehen  U.  X,  et  adversus 
Pdagium  U.  III,  et  tractatum  de  miUe 
annis  et  de  apoealypsi  b.  Joannie,  et 
hoc  opos,  et  epistolam  de  fide  mea  miai 
ad  b.  Oelasium  episcopom  nrbis  Bo- 
mae.*  Insuper  plura  opera  ex  graeco 
convertit  in  latinum,  nt  ipse  de  se 
paasim  testatur  in  catalogo  de  yiris  ill. 
Sed  ex  tot  operibus  supersunt  tantum : 
Catalogus  seu  liber  de  viris  iUusiribus 
(Migne  LVIII,  1059—1120)  cujus 
fidelis  et  accurata  editio  diu  desidera- 
batur:  licet  saepissime  fuerit  editus. 
Optima  est  quam  curavit  cum  erudito 
et  critico  commentario  Brano  Czapla, 
Mtinster  1 898»  qui  plura  cc.  postea  as- 
suta  (cc.  92 — lOO)  expunxit.  Per  se 
liquet  non  esse  exspectandam  eam  in 
Gennadio  aceurationem  et  diligentiam, 
quam  nostra  aetas  critica  in  ejusmodi 
operibus  merito  exigit.  Apparent  haud 
raro  indiligentiae,  festinationis,  studii 
partium  vestigia,  pretiosum  tamen  est 
pro  pluribus  scriptoribus  monumentum 
antiquitatis^).  —  Liber  de  ecdesiaetieis 
dogmatibus,  brevis  credendorum  sum- 
ma  (inter  quae  tamen  nonnulla  pro- 
ponuntur,  quae  sunt  opiniones  tantum) 
cc.  88  constans,  modo  forte  interpolata, 
passim  Augustino  tributus.  Prodiit 


«)  Z  5  c  k  1  e  r  Hieronymus.  Sein  Leben 
und  Wirken,  Gotha  1865  p.  153  declarat 
hoc  opu8  cum  genuino  s.  Hieronymi :  die 
HauptqueUe  und  das  klassische  Meister- 
werk  der  &ltesteD  kirchlichen  Literatur- 

gsschichte.  Cf.  accuratam  disquisitonem 
runonis  C  z  a  p  1  a  ed.  BUEie  hujus  l.  ad- 
jectam  de  pretio  ejusdem  literario ;  B  a  r- 
denhe  werEL.  V,292;£.  Jungmann 
qq.  Gennadianae  Lipsiae  1881;  Ber- 
n  o  u  1 1  i,  HieronjmuB  und  Gennadius  de 
\iri8  illustribuB  Friburgi  1890.  Utrumc^ue 
pariter  edidit  Richardson  Lipsiae 
1896  in  Texte  undUntersuchungen  XIV, 
1 ,  quibua  adjecit  Gebhardt  der  soge- 
nannte  Sophronius. 


curaG.ElmenhorstHamburgi  1GI4; 
apud  Migne  LVIIl,  979 — 1054;  Fr. 
Oehler  in  Corpore  haeresiologico, 
Berolini  1856.  I,  335 — 400.  Inde 
scriptor  junior  elaboravit:  Gennadius 
mass.  ep.  de  fide  disputans,  quem  1. 
edidit  C.  P.  Caspari  Eirchenhist. 
Anekdota  I,  Christiania  1883p.  301 — 
304;  et  jam  antea  £.  Jungmann 
Quaesiiones  G^nnadianae,  Lipsiae  1881. 

241.  Hao  aetate  plures  flomemiit 
praesules  illustres  vitae  sanctitate,  cura 
pastorali,  sermonibus  ad  populum  ha- 
bitis.  Multos  jam  laudayimus,  multos 
praetermittere  cogimur^)  compendio 
studentes,  aliquos  tantnm  adhuc  oooi- 
memorabimus.  Primum  nominandos 
est  s.  Petrus,  qui  ob  auream  elo- 
quentiam  Chrysologi  cognomen  est 
adeptus  et  Ecclesiae  doctoribus  fuit 
adnumeratus  ').  Natus  est  Forocomelii 


>)  Ita  B.  Perpetuum  episcopum 
turonensem,  dignum  s.  Martini  succes- 
sorem  (461 ;  1 30.  Dec.  490  vel  8.  Apr.  491), 
CUJU8  testamenhtni,  quod  tamen  confictum 
a  Vignier  jam  conjicitur,  habes  in 
Act.  SS.  ad  d.  8.  Apr.  Ejub  relatio  de  mi- 
raculis  8.  Martini  periit.  HiBtoire  Lit  dc 
la  Fr.  II,  619—26 ;  M  a  x  i  m  u  m  rejensem 
(regiensem)  in  Gallia  narbonensi  (f  ante 
a.  462),  cujuB  homiUae  latent  forte  sub 
aliorum  nominibua.  £ jus  vitam  descripait 
Dynamius  vir  illustris  et  patricius  in 
Gallia,  s.  Gregorii  M.  amicus  (f  601).  £a 
legitur  apud  S  u  r  i  u  m  27.  Nov.  (idem 
DynamiuB  scripsit  vitam  Marii  ab.  M  i  g  n  e 
LXXX,  25-40.  Cf.  in  ActisSS.  ad  27.  Jan. 
II,  774;  Hist.  lit.  lU,  457-464).  Cf. 
de  Maximo  Hist.  lit.  II,  357-60;  de  Ra- 
V  c  n  n  i  0  arelatensi  episcopo  (449  t  forte 
455  vel  461)  ib.  11, 354-57 ;  de  a.  R  u  8 1  i  c  o 
episcopo  lu^dunensi  (c.  493-99)  ib.  p.  675- 
678,  qui  distingui  debet  a  8.  Rustico 
monacho  lerinensi  etepiscopo  narbonenai 
427  t  c.  26.  Oct.  461),  cui  inscripta  eat 
insignis  8.  Hieronymi  ep.  (inter  hujus 
ep.  95).  Cf.  de  hoc  HiBt  lit  II,  362—65. 
EccIeBia  ejus  memoriam  colit  26.  Oct. 
Ab  utroque  distingue  R  u  8 1  i  c  u  m  bur- 
digalensem,  laicum,  in  literishumaniori' 
buB  bene  institutum,  s.  Sidonii  familia- 
rem  (fl.  450),  de  quo  cf.  ib.  II,  428  8. 

*)  «Velut  irriguus  fona  ita  in  eum  di- 
vina  Bapientia  cotidie  emanabat:  unde 


429 


PetruB  Chrysologus,  Maadmas  turin. 


430 


(Imola)  in  Aemilia  c.  a.  406,  et  a  pri- 
ma  juyentnte  Comelio  episcopo  adhae- 
sit,  qnam  ob  rem  de  eo  scribere  potnit 
senn.  165  n.:  tCornelins  memoriae 
beatissimae  . .  .  pater  mihi  fnit,  ipse 
me  per  Evangelinm  gennit,  ipse  pins 
piissime  nntriTit,  ipse  sanctns  sancta 
institnit  servitnte,  ipse  pontifez  sacris 
obtnlit  et  consecraTit  altaribns.*  A 
Gomelio  creatns  est  disconns  et  mox, 
non  sine  Dei  nntn,  nt  femnt,  a  Sizto  III 
eleetns  et  ordinatns  est  in  epiacopnm 
raTennatensem  (a.  433).  Erat  antem 
tnnc  Bavenna  sedes  imperii  occiden- 
talis,  nbi  Valentinianns  III.  cnm  pia 
ejna  matre  Placidia  residebat.  Illico 
Petms  mnneri  pastorali  se  dedit  egre- 
giisqne  ooncionibns  popnlnm  institnit, 
yitia  est  aggressus  atqne  ad  omnis 
yirtntis  stndinm  occendit,  adeo  in 
dicendo  ardens,  nt  prae  fervore  yox 
illi  interdnm  defecerit.  Postqnam  a. 
18  gregem  snnm  verbo  et  ezemplo 
laetissimo  rexit  profectn,  annos  natus 
nonnisi  45  dolore  omninm  piissime  in 
Domino  obiit  probabiiiter  3.  Dec.  450. 
Snpersnnt  post  gravia  fata  sermones 
drciter  160  haud  prolixi  majori  ez 
parte  de  teztibus  s.  Scriptnrae,  rarins 
de  dogmate.  Genns  dicendi  est  accn- 
ratnm  et  ezpolitnm,  fignris  omatum 
cnm  sententiaram  gravitate  atqne  ma- 
jestate  verbomm.  —  Ez  episiolia  sn- 
perest  tantnm  perbrevis  ad  Entychen, 
qni  a  Flayiano  ep.  constantinopolitano 
damnatns  (448)  etiam  ad  ipsnm  recnr- 
rerat,  sed  ea  eat  snmmi  momenti  pro 
romani  episeopi  primatu,  quia  haereti- 
cnm  illnm  ad  cathedram  apostolicam 
relegat  »qnoniam  b.  Petms,  qui  in 
propria  sede  et  Tivit  et  praesidet,  prae- 
stat  qnaerentibns  fidei  yeritatem^),* 


pro  suis  eam  eloquiib  Chryaologum  Ec- 
clesia  vocarit  i.  e.  aureus  sermocinator.** 
Lib.  pont.  eccl.  Rav.  in  Mon.  Grerm.  hist. 
Script.  rer.  langob.  Hannoverae  1878 
p.  310. 

»)Cf.  Loshorn  der  hl.  P.  Chrysolo- 

rund  seine  Schrifben  in  Zeitschr.  ftir 
Theol.   Innsbruck   1897  p.  238—65: 


Ejus  sermones,  quos  jam  coUegerat 
F e li X  1)  ejns  postea snccessor  (708 — 
717)9  ^t  omaveratprologo,  prodiemnt 
cura  D.  Mita  Bononiae  1534;  qnae 
ed.  intra  sec.  usque  ad  1636  decies 
septies  fuitrecusa;  Seb.  Pauli  Yene- 
tiis  1705  in  f.;  Angnstae  V.  1758; 
Migne  in  P.  L.  t.  LII,  9 — 681.  Li- 
verani  in  Spicilegio  Liberiano,  Flo- 
rentiae  1863  p.  125 — 203  lectiones 
variantes  ad  sermones  jam  editos,  et 
9  novos  sermones  exhibet. 

242.  Aeqnalis  s.  Petri  fnit  s.  Ma- 
ximns^),  forte  c.  430  feictus  episeo- 
pus  tanrinensis,  egregius  plane  prae- 
snl  fidei  zelo  virtntumque  stndio  ardens 
(tc  465),  ctgus  snpersunt  homUiiie  et 
sermonee,  breves  fere  230,  trttctatua  56, 
expositiones  2Z  de  capitulie  Evangelio- 
rum,  in  qnibns  polite  et  copiose,  ele- 
ganter  et  nervose  disserit,  doctrinam 
catholicam  fideliter  exponit  atque  so- 
lide  haereticomm  conterit  errores^). 
Post  plures  ed.  imperfeotas  ed.  prae- 
stantissimam  et  quantum  fieri  potuit 
completam  curavitBmno  Bruni,  Ro- 
mae  1 784,recusa  a  Migne  P.  L.  t.  LVIL 


D  a  p  p  e  r  der  h.  Petrus  Chr.,  KOln  1867 ; 
Stablenski  der  hl.  Kirchenvater  P. 
von  Ravenna  Chrjsologus,  PoBen  1877 ; 
Fe88ler-Jungmann§215ss.  ;Bar- 
denhewer  §  97  n.  4,  Nirschl  IIF, 
§  218  8.;  C.  Weyman  zu  Petrus  Chry- 
sologua  in  Philologus  1896  LY,  464-471. 

>)  Hic  commentorium  in  Matthaeum^ 
qnod  coecitate  laborans  absolvere  vel  ex- 
nolire  non  })088et,  morti  propinquus 
nammis  dare  jussit. 

>)  Alius  ab  eo  est  M  a  x  i  m  u  s  episco- 
pus  forte  in  Gallia  meridionali,  cujus 
epistolam  ad  Theophilum  alex.  (385-412) 

Srimumedidit  Reifferscheid  (1871), 
e  qna  cf.  G.  Mo r in :  La  lettre  de  Tevd- 
que  Maxime  h  Theophile  d'Alexandrie. 
Episode  de  rhistoire  eccles.  des  Ganles 
au  commencement  du  \^  si^cle  in  Revue 
B^nfed.  1894.  XI,  274-278. 

<)  Cf.Fea8ler-Jungmann|21888.; 
Ferrari  S.  Massimo  . .  .  cenni  storici 
e  versioni,  Torino  1858;  Czapla  in 
comment.  ad  Gennadii  de  viris  ill.  c.  40 ; 
Knoepf  ler  KL.  VIII,  1105—1108. 


431 


431—500.  EuchariuB  lugd. 


432 


243.  In  Gallia  iliustre  fiiit  nomen  8. 
Eucharii:  »Magnomm  siquidem  sui 
seculi  pontificum  (fuit)  longe  maximus  ^ 
»maturus  aniiiii,  terrae  dispuens,  coeli 
appetens,  humilis  spiritu,  arduus  me- 
rito,  ac  perinde  ingenii  subtilissimus, 
ucientiae  plenus,  eloquii  profluus  *,  ut 
scribit  Claudius  Mamertus  de  statu 
animae  1.  2  c.  9  n.  3.  Nobili  er  pro- 
sapia  ortus  mundo  valedixit  uzore  con- 
sentiente  seque  abdidit  in  celeberrimo 
monasterio  lerinensi  (422),  et  altiora 
appetens  solitariam.  vitam  egit  in  pro- 
pinqua  insula  Lerone.  Summam  yitae 
eremiticae  perfectionem  assectari  cogi- 
tavit  ideoque  penetrare  ipsas  Aegypti 
solitudines:  cui  desiderio  ut  saltem 
aliqua  satis  faceret  ratione,  Cassianum 
impulit  ad  scribendas  suas  collationes  ^). 
Electus  est  c.  434  in  episcopum  lugdu- 
nensem  eamque  ecclesiam  sancte  rexit 
ad  mortem  usque  a.  circiter  450  vel 
449 — 455.  Haec  ejusdem  opuscula^): 
Epistola  paraenetica  ad  Valerianum 
propinquum  suum  de  eontemptu  mundi 
ei  aeciUaris  philoaophiae  (c.  427)  scho- 
lastico  et  rationabili  sermone,  inquit 
Gennadius  c.  63.  Ea  deest  in  ed. 
Wotke  (Migne  L,  711—727).  — 
De  laude  eremi  (ib.  701 — 71l)  ad  s. 
Hilarium  liber  luculentissimus,  teste 
8.  Isidoro  hisp.  de  viris  ill.  c.  28,  et 


^)  Cassiani  scripta  teste  Gennadio 
c.  63  in  compendium  redegit.  Sed  epitome 
operum  Casgiani  ad  Castorem  Aptensem, 
quae  exatat  ia  Migne  P.  L.  L,  867-94 
non  est  Eucherii.  Cf.  sagacem  diss.  Fr. 
Diekamp  S.  Eucherii lugd.  ep.  Epitome 
opp.  Coa^onieine  moderne  Titelf&lschung 
in  R5m.  Qtlschr.  '>900  IV,  341—55,  in  qua 
OBtendifc  Eucherii  epitomen  intercidisse ; 
jam  sec.  V  collationum  et  inatitutionum 
Cassiani  ezstitisse  yersionem  graecam, 
hanc  in  epitomen  fuisse  redactam :  hujus 
pp.  2  edidisse  Montfaucon  in  opp. 
B.  Atha  lasii  ed.  Parifliis  1698  II,  366-386 
(M  i  p  n  e  P.  G.  XXVIII,  849  -905).  Hujus 
versionem  latinam  aub  Eucherii  nomine 
tamquam  ipaius  epitomen  Migne  P.  L. 
L,  867—894  propinasse. 

«J  Cf.  de  norum  opusc.  editionibus 
Scnoenemann  bibi.  hist.  lit.  t.  11, 
775—795,  etiam  in  Migne  L,  685—698. 


dulci  sermone  dictatus.  —  Instruetio* 
num  U.  II  ad  Salonium  filium  (773 — 
827),  in  quibus  quaestiones  difficiliores 
ex  11.  tam  V.  quam  N.  T.  breviter  eno- 
dat  atque  nomina  hebraica  interpreta- 
tur.  —  Liher  Formularum  spiritualis 
intelligentiae  ad  Veranum  altemm  filium 
suum  (727 — 773),  in  quo  variorum 
nominum,  terminorum  et  numerorum 
allegoricae  traduntur  significationes. 
Hujus  op.  jttzta  card.  Pitra  ^)  triplex 
praeterea  occurrit  forma  vel  editio. 
Prima  inscribitur  Glossae  sive  formu- 
lae  minores,  quarum  coilegit  390  edi- 
ditque  cum  inscriptione:  Incipiont 
gloasae  spirituales  juzta  Eucherium 
in  Spicil.  Solesm.  III,  400—406.  Ha- 
rum  formularum  s.  Eucherius  forte  non 
est  auctor,  sed  alius  eas  ex  ipsius  opere 
compilayit  Aliae  sunt  Formuiae  ma- 
joree  ab  illis  non  parum  diversae,  ed. 
Basileae  1530  et  in  biblioth.  fioria- 
censi  a.  1605)  satis  diyersa  vero  et 
mnlto  minus  critica  est  ed.  Basileae 
1 5  3 1  a  Frobenio  &cta,  recusa  in  biblio- 
thecis  patrum,  etiam  in  Migne  P.  L. 
sunt  editae.  Tertia  denique  veluti  edi- 
tio,  quae  a  tribus  seculis  ejus  nomine 
inscribitur,  laudatur,  ezpilatur,  variam 
profecto  et  dubium  opus,  plurimom 
interpolatum  exGregorioM.,  Isidor  o, 
B  e  d  a.  Teztum  originalem  dedit  P  i  - 
tra  in  Analectis  sacris  1884.  II,  511- 
569  et  Fr.  Pauly  hac  inacriptione: 
S.  Eucherii  lugd.  ep.  L  deformulis  spi- 
ritualis  inteUigentiae.  Ad  optimonun 
codd.  fidem  pertentosa  interpolatione 
liberavit  et  recensuit,  Graecii  1884.  — 
Hiatoria  passionia  8,  Mauritii  et  socio* 
rum  (agaunensium  martyrum  legionis 
thebeae)  stilo  admodum  eleganti  con- 
scripta(827 — 833),  etiam  in  actis  SS. 
ad  diem  22.  Sept.et  inBuinart  actis 
MM.  Haec  a  nonnullis  juniori  cuidam 
Eucherio,  qui  floruisse  dicitur  c.  a. 
529  (cujus  tamen  alii  Tel  exsistentiam 
negant)  tribuitur  ac  generatim  de  hoc 
martyrio  magna  est  orta  oontroTersia 


I  Spicil.  Solesm.  III  praef.  XIX  i 


433 


Valerianafl,  Polemeas. 


434 


literaria^),  Tribuuntur  ipsi  et  homi' 
Uae,  quae  tamen  et  sub  aliorum  nomine 
circnmferuntur,aliqilothabe8in  Migne 
p.  833 — 866.  —  Commentarii  in  Ge-^ 
nesiw,  quos  sub  Eucherii  nomine  edidit 
Brassicanus  Basileae  1531*  et  ha- 
bentur  in  Migne  P.  L.  L,  893-1048» 
sunt  Cento  ei  Augustino,  Hiero- 
nymo,  Gregorio,  Isidoro  etc», 
qui  lapsu  temporis  additionibus  fuit 
auctus.  Commentarii  in  IL  Regum  (ib. 
1047 — 1212)  sunt  pariter  suppositi, 
quibus  tamen,  sicut  etillis  in  Genesim, 
neque  scientia  Scripturarum  neque  eru- 
ditio  deest.  —  Ep.  ad  Faustum  seu 
Faustinum  de  aiiu  Judaeae  urbisque 
hierosolymitanae  ex  Jos.  Flavio, 
Hieronymo  aliisque concinnata, Eu- 
cherio  quidem  digna,  dubia  tamen^): 
▼idetur  enlm  esseexcerptum  ex  Beda 
et  Adamnano  etc.  Prostant  s.  Eucherii 
opera  in  Max.  bibL  PP.  lugd.   1677. 


')  Cf.  H  i  r  8  c  h  m  a  n  n  die  neueste  Li- 
teratiir  Qber  daa  Martyrium  der  thebfti- 
Bchen  Legion  in  hist.  Jahrb.  1892  XIII, 
783—98;  J.  Schmid  (adversuB  Egli) 
der  hl.  Maurifcius  und  seine  Genossen  oder 
das  Martyrium  der  theb&ischen  Legion, 
Luzern  1893 ;  A 1 1  a  r  d  La  persecution  de 
Diocl6tien  et  ]e  triomphe  de  rEglise, 
PariBl890.  I,  17—34;  11,335—64;  Ka- 
tholik  188&  I,  618—639;  II,  70-94; 
156—78;  Potthaat  p.  1472;  StoIIe 
das  Martyrnm  der  theb.  Legion,  Breslau 
1890,  qui  martyrium  quidem  admittit, 
Bed  ad  umbram  revocat  paucorum  tan- 
tnm  militum  martyrio  conceBso.  Pro  veri- 
tate  martyrii  stant  praeterea  Ducis 
S.  Maurice  et  la  legion  Th6beenne,  An- 
necy  1887;  J.  Berm  de  Montm4iian  S. 
Maurice  et  la  leffion  Th^b.  Paris  1888 1.  ?. 
Cf.  Grisar  Zeitschr.  fttr  k.  Theol.  1889 
XIII,  746-749. 

*)  Exstat  in  corp.  script.  eccl.  lat.  Vien- 
nae  1898  t.  XXXIX,  123—134  cur.  P. 
Geyer.  Cf.  de  Eucherio  Fessler- 
Jungmann  §  230;  Bardenhewer 
§96  n.  2;  Nirachl  III  §  221;  Guil- 
land  S.  Eucher,  Lerins  et  rEglise  de 
Lion  au  \^  si^cle,  Lyon  1881,  opus,  in 
quo desideratur  judicium criticum ;  Mel- 
I  i  e  r  de  vita  et  scriptis  a.  Eucherii,  ib. 
1878;  Hiat.  lit.  de  Fr.  II,  275—294;  Fa- 
bricius  bibl.  lat.  med.  aet.  I,  525; 
SchroedlKL,  IV,  952. 


VI,  822—1014  etXXVU,  180  s.  et 
apud  Migne  P.  L.  L,  685—1214; 
accuratam  ed.  curavit  Wotke  Vindo- 
bonae  1894  p.  I  (Corpus  script.  eccl. 
lat.  t  XXXI).  Scripta  autem  sunt  haec 
opuscula  stilo  eleganti,  eloquenti,  unc- 
tionis  pleno :  merito  ergo  dicitur  Eu- 
cherius  a  s.  Isidoro  hisp.  c.  28: 
»  Elegans  sententiis,  omatus  in  verbis. « 

Valerianus  cemeliensis  (Cimiez) 
apud  alpes  maritimas,  qui  medio  sec. 
V.  floruit,  reliquit  homilias  XX,  in 
quibus  grayis  succique  plena  facundia 
apparet,  necnon  et  episUjlam  ad  mona- 
choB,  qua  eas  ad  praecipuas  hortatur 
yirtutes :  hae  editae  habentur  M  i  g  n  e 
LII,  691 — 758.  Prodierunt  jam  an- 
tea^)  inter  Sirmondi  opp.  Parisiis 
1596.  I^  604-702;  Venetiis  1728  I, 
345-404 ;  in  Heptade  praesulum  christ. 
Theophili  Baynaudi,  Parisiis  1671 
p.  726 — 55,  qni  eum  etiam  strenue 
adversus  Semipelagianismi  tuetur  no- 
tam  ib.  756 — 802,  et  apud  Migne  t. 
cit  p.  757—837. 

244.  Liturgiam  quadamtenus  spec- 
tat  Laterculue  sive  index  festorum  P  o- 
I  e  m  e  i  (Polemii)  Silvii  (Salvii,  Polemei 
Annaei)  episcopi  Octodurani  (Martig- 
nac  ad  Bhodanum),  qui  singulis  men- 
sibus  festachristianorum  (etgentilium) 
indicat.  Partem  ejus,  mensem  scil. 
Januarium,  et  excerpta  ex  aliis  edidit 
BoUandus  in  praef.  gen.  t.  I.  Jan. 
n.  4.  Continuatores  autem  Actorum 
SS.  plenum  illius  exemplar  nacti,  illud 
ediderunt^)  t.  VIL  Jun.  p.  178 — 184 
(inde  Migne  XIII,  676— 688),  in 
quo  tamen  plura  aliter  leguntur  quam 
apud  BoIIandum.  Adjecerat  autem  illi 


1)  Cf.  Fesaler-Jungmann  §  222: 
Hist.  lit.  11,  328—33;  KL.  XII,  558. 

')  Simul  cum  eo  ediderunt  Kalendarium 
antiquum  Furii  Dionysii  Philocadi 
a.  35*  conscriptum,  qui  fuit  celeber  sub 
Damaso  pontifice  kaliogra^hus ,  cujus 
adhuc  mirantur  archaeologi  inscriptio- 
nes  singiilari  arte  lapidibus  insculptas. 


435 


431  —  500.  Liturgia  et  aacesis.  Musaeus,  Joannes  diac, 


436 


Kalendario  sacro  et  profano  plora  alia, 
ut  seriem  regam  et  tyrannoram,  qui 
regnayerant,  proYinciamm  imperii  ro- 
mani,  compntnm,  breviariam  tempo- 
ram  etc,  quae  modo  desiderantar.  De- 
dicsTerat  hnnc  laborem  s.  Eacherio, 
»  a  qao  omnia,  at  ipse  scribit  in  litera 
dedicatoria,  pro  ejas  qai  inter  nos  est 
amorisstadio,  comprobantar.*  Eache- 
rias  vero  ipsi  dedicavit  saam  historiam 
passionis  ss.  Maaritii  M.  Florait  priori 
hajos  sec.  dimidio.  —  »Masaeas, 
massiliensis  ecclesiae  presbyter,  yir  in 
divinis  Scriptaris  doetas  et  in  baram 
sensibas  sabtilissima  exercitatione  li- 
matas,  lingaa  qaoqae  scholasticus,  hor» 
tatu  8.  Yenerii  ep.  ezcerpsit  ex  s.  Scri- 
pturis  lectiones  totius  anni  festivis 
aptas  diebus,  responsoria  etiam  psal- 
morum,  capitula  tempori  et  lectionibus 
congruentia.  Quod  opus  tam  necessa- 
rium  a  lectoribus  in  ecclesia  compro- 
batur,  ut  ezpetitum  et  soUicitudinem 
tollat  et  moram,  plebique  ingerat  scien- 
tiam,  celebritati  decorem.  Sed  et  ad 
personam  s.  Eustachii  ep.,  successoris 
supra  dicti  hominis  Dei,  composuit 
sacramentorum  egregium  et  non  par- 
Yum  Yolumen,  per  membra  quidem  pro 
opportunitate  officiorum  et  temporum, 
pro  lectionum  teitu  psalmorumque 
serie  et  cantatione  discretum,  sed  sup- 
plicandi  Domino  et  contestandi  bene- 
ficiorum  ejus  soliditate  sui  consenta- 
neum.  Quo  opere  gravissimi  sensus  et 
castigatae  eloquentiae  agnovimus  vi- 
rum.  Homilias  etiam  dicitur  decla- 
masse*  etc.  Ita  Gennadius  ejus 
aequalis  vel  suppar  c.  79.  Obiit  inter 
457 — 461.  Opera  ipsa  interciderunt, 
sed  dubium  non  est  ez  lectionibus  illis 
atque  responsoriis  atque  sacramento- 
rum  1.  plura  hodie  superesse  in  libris 
liturgicisi).  — ^^Petrus  ilerdensis  Hi- 
spaniarum  ecclesiae  episcopus  ediditdi- 
versis  solemnitatibus  congruentes  ora- 
tiones  et  missas  eleganti  sensu  et  aperto 
sermone.*  Italsidorus  hisp.de viris 

«)  Cf.  Hiflt.  de  la  Fr.  II,  340—342. 


ill.  c.  13»  nec  pinra  scimus  de  hoc 
soriptore.  Quo  tempore  vizerit,  non 
plane  assignatur.  Jazta  G  a  m  s  jam  c.  a. 
400 ;  juzta  alios  nonnisi  sec.  YI.  — 
Forte  hac  spectat  Joannis  a.  roma- 
nae  Ecclesiae  diaconi  epistola  ad  Se- 
narium  virum  illuatrem  de  variis  rUu 
hus  ad  baptismum  pertinentibus  et  aliis 
observatione  dignis  (M  i  g n  e  LIX,  399- 
408):  de  quo  Joanne  viri  eruditi  dis- 
putant,qaandovizerit:  Gallandi  com 
Muratori  contra  Mabillon,  Mar- 
tene  etc.  conjicit,  eum  floruisse  ez- 
eunte  sec.  Y. 

245.Adascesim  referri possunt ^) 
praeter  tot  scriptores  jam  supra  lau- 


1)  PraetermittimuB  Z  o  s  i  m  u  m  (Zoai- 
mas)  abbatem  in  Palaestina  a.  432,  cujus 
AiaAOY'.a|i.oi  exstant  in  Thesauro  ascetico 
Possini  Pari8ii8l684,Migne  LXXVill, 
1679—1702.  —  Antonim  Honorati 
episcopi  constantinianenBia  ^cirtensiB)  ex- 
stat  epistola  apostolici  Bpiritus  exhorta- 
toria  ad  labores  pro  Christo  ferendos  in- 
Bcripta  (intra  a  435—49)  Arcadio,  qui 
propter  fidem  a  Genserico  in  ezsilium 
fuerat  ejectus  (M  i  g  n  e  L,  567 — 70).  — 
Arsenii  eremitae  aegyptii  (f  444  vel 
449)  ezstant  duo  sermanes  (M  i  g  n  e  LX  VI, 
1615-1622).  Tanti  eum  fecitTheodosius 
imp.,  ut  eum  dederit  filio  suo  Arcadio  in- 
stitutorem.  Vitam  ejus  descripsit  T  h  e  o- 
doruB  Studita  in  Act  SS.  Jul.  IV,  617. 
Cf.  Hefele  KL.  1447.  —  Simeon 
Stylites juzta  Theodoretum,  qui ejus 
vitam  descripait,  mundi  miraculum  pro- 
pter  miram  vitam  per  a.  fere  50  in  co- 
lumna  (unde  ejus  cognomen,  f  2.  Sept. 
459),  rehquit  quasdam  literas  a  N  i  c  e- 
p  h  o  r  0  H.  E.  XIV,  51 ;  XV,  13.  19  asser- 
vatas,  in  primis  ep.  d$  morte  assidue  eogp- 
ianda.  £ju8  acta,  miracula  praesertim, 
couBcripta  fuere  syriace.  ut  videtur,  a 
S  i  m  e  o  n  e  filio  Apollonii  et  a  Barhatar 
filio  Oudani  c.  a.  472,  edita  a  Bedjan 
inter  Acta  MM.  IV,  507  ss. ;  vUam  ejus 
descripBit  Antonius,  monachus  atque 
eju8  discipulUB,  <}uam  latine  (et  forte  im- 
mutatam)  habes  in  ActiB  SS.  ad  5.  Jan.  I, 
264—268.  Cf.  Zingerle  Leben  und 
Wirken  des  h.  Symeon  Stylites,  Innsbruck 
1885,  et  KL.  XI,  1071—1073 ;  D u  val  La 
Litt^r.  syr.  p.  160 ;  352,  juzta  quem  mono- 
physitae  eum  sibi  vindicant  ob  aliquot 
quas  scripsisBe  fertor  literas.  Sed  dnbi- 
tare  licet,  num  sint  genuinae.  Alia  ejus- 


437 


Diadoctas,  Pomerius,  Paulus,  Patricius. 


43S 


datos  Diadochus  photioensis in Epiro 
episcoptis  (fl.  c  450),  cigQB  eistant  in 
versione  latina  Capita  centam  de  per* 
feetiane  spirituali,  et  sermo  de  aseen-^ 
eirnie  D.  N.  J.  Christi  a  card.  Mai  ( 1 840) 
repertas,  apud  Migne  P.  G.  LXV, 
1141-1148;  1167-1212.  Cf.Nitschl 
m  §  252.  Aliua  ab  eo  esse  censetar 
Marcas  Diadochas»  cai  tribaitar 
Sermo  eontra  Arianos  (Migne  P.  G. 
LXV,  1 149  -  1 166).  Hicvixisse  vide- 
tar  jam  sec.  IV.  Cf.  Bardenhewer 
§  79  n.  4.  —  Jalianus  Pomerias 
natione  Maaras,  presbyter,  rhetoricae 
magister  Arelate,  nbi  Caesariam  di- 
scipulam  habait,  monachas  dein  et  ab- 
bas,  scripsit  tres  egreg^os  libros  de 
vUa  catitempiativa  (Migne  LIX,  4 1 5 — 
520).  Teste  Isidoro  hisp.  de  yir.  ill. 
c.  25  composnit  et  alios  libros  nt  11.  8 
in  dialogi  morem  de  animae  natura,  in 
qaonim2.  »Tertallianierroribas  con- 
sentiens,  animam  esse  corpoream  dizit 
qaibasdam  hoc  fallacibas  argumentis 
adstraere  contendens  ;*  et  1.  de  virgini" 
bus  instituendis,  qai  tamen  perieront. 
Magni  factas  est  Pomerios  ab  aeqaali- 
bas;  obiit  vero  circa  a.  498  yel  499. 
Opas  sapra  citatam  prodiit  primum 
sab  Prosperi  nomine,  at  Parisiis 
171linf.  etc.  Cf.Nir8chlIII§  262; 
Hist.  lit.  n,  665—675;  Barden- 
hewer  KL.  X,  156.  —  »Paalas, 
presbjter,  refert  Gennadius  c.  75, 
nt  ex  dictis  ejas  cognovi  Pannonias, 
scripsit  de  virginiiate  servanda  et  con- 
tempta  mandi  ac  yitae  institutione  vel 
monun  correctione  mediocri  sermone, 
sed  diyino  oonditos  sale  11.  daos  ad 
personam  ctgasdam  nobilis  Christo  de- 


dem  aeta  a  C  o  s  m  a  de  Phanir  ]>re8bytero 
sjro  ejusdem  iamiliari  conscnpta  chal- 
daice  et  latine  edidit  8t.  Ev.  A  s  s  e  m  a  n- 
n  u  8  i.i  Act.  88.  Mart.,  Romae  1748 11, 268- 
398.  —  Schnoudi  abbatis  monasterii 
Athribis  in  Aegypto  emetulas  quasdam 
edidit  Amelineau  in  Monuments  pour 
serrir  k  rhistoire  de  TEgypte  chr^tienne 
au  IV.  et  V.  sifecle  I,  101.  —  De  Porc  a- 
rio  abbete  monasterii  lerinensis  (c.  486) 
cf.  Hist.  lit.  II  p.  687. 


ditaevirginisConstantiaenomine*,  qai 
tamen  non  amplias  exstare  videntar, 

246.  S.  Patricias  (ita  a  s.  Coe- 
lestino  cognominatas,  cam  antea  dice- 
retar  Saccat  Cothrige,  Magonas,  Mann), 
secandam  alios  Seotas,  secandam  alios 
ex  Normannia^)  n.  c.  372  post  varia 
fata  tristia  et  itinera  ab  illo  pontifice 
in  Hibemiam  missus  (432)  miro  ibidem 
fracta  Evangeliam  praedicaTit,  qaam 
ob  rem  merito  Hibemiae  salntatar 
apostolas.  Annam  didtar  attigisse  1 20 
atqae  obiisse  a.  492  vel  493.  Plora 
qaidem  ipsi  scripta  tribaantnr  apad 
Migne  P.  L.  t.  LIII,  789 — 841,  et 
Whitley  Stokes,  qai  antiqaas  ejas- 
dem  biographias  collegit  in  egregia  et 
accnrata  editione  operis  jam  rari  C  o  1- 
gan  0.  S.  Fr.  Trias  Thanmaatarga  Lo- 
vanii  1647  inscripta  The  tripartite 
Life  of  St.  Patrik  with  other  Docaments 
relating  to  that  Saint,  Londini  1887 
t.  2;  ed.  criticam  habes  adomatam  a 
Car.  VollmSller  in  Organ  fur  rom. 
Sprachen  nnd  Mittellatein  VI,  143 — 
197.  Qenaina  censentnr  eins  eanfeaeio, 
in  qua  non  fidei  proponit  sammam,  sed 
vitae  sea  missionem  saaram  narrat 
carricalam,  et  epistola  ad  Christianos 
Corotico  tyranno  snbditos :  non  tamen 
desunt  pro  more,  qai  et  de  horam  genni- 
nitate  jam  moveant  dnbia^). 


«)  Cf.  Morri8TheDublinReviewl883. 
IX,  1 — 32,  qui  tuetur,  eum  esse  quidem 
Gallum,  sed  nativitatis  locum  asaignari 
non  posse.  M  a  1  o  n  e  vero  ib.  1886  No  32 
p.  314—34  rejectis  duabus  opinionibus 
m  textu  assignatis  locum  nativitatis 
prope  Bath  in  Anglia  reperit,  cui  tamen 
mox  thesin  opp08uit  Oolm  C.  G  r  a  n  t  ib. 
No  33  pag.  334—59  Scotiam  es^e  sancti 
noslari  patriam.  Non  tacuit  M al  o n e  in 
1887  Nr.  36  p.  387—401  8tan8  iterumpro 
Anglia,  sed  assignato  jam  alio  nativita- 
tis  loco.  Cf.  Kaulen  KL.  IX,  1610— 
1615. 

i)  Eam  ex.  gr.  ne^t  J.  v.  Pflugk- 
Harttungdie  Schnften  N.  Patricks in 
Neue  Heidelberger  Jahrbacher  1893  III, 
71—84.  Cf.  Bellesheim  Ge8ch.  der 
kath.  Kirche  in  Irl.,  Mainz  1890. 1, 1—68; 


439 


431—500.  Asoesis.  Isaac  Kiniyita. 


440 


247.  Geleber  penes  Syros  asceta  fait 
Isaac  monachtu,  dein  brevi  tempore 
episcopos  Ninives,  unde  Ninivita 
est  dictas.  Mox  vero  amore  solitndinis 
et  ascesis  episcopatu  se  abdicavit  at- 
que  vitam  daxit  anachoreticam.  Pluri- 
mareliquitscripta,  quorum  non  multa 
typis  prodierunt.  Controyertitur  de 
tempore,  quo  vizerit;  sed  praoTalet 
sententia  eum  floruisse  ezeunte  sec  Y. 
Pariter  est  controversia,  num  faerit 
orthodozus  an  Nestorianus  vel  mono- 
physita.  Sententia  ejus  orthodoxiam 
asserens  yidetur  praeferenda^).  Cf. 
€habot  de  s.  Isaaci  Ninivitae  vita, 
scriptis  et  doctrina  diss.  theologica  Lo- 
vanii  1892»  ubi  longum  catalogum 
scriptorum  ezhibet  p.  27 — 53  et  tres 
ejusdem  homilias ;  duas  ezhibuit  Z  i  n- 
gerle  in  Monum.  syr.,  Innsbrack 
1869.  I,  97 — 101;  quorundam  scri- 
ptorum  versio  graeca  prodiit  Lipsiae 
1770;  latinainMigneP.G.LXXXVI, 
1799 — 1888  sub  nomine  Isaac  An- 
tiocheni.  Praecipuum  opus  in  ver- 
sione  latina  inscribitur  de  eontemptu 
mundi.  Aliqua  germanice  yersa  ezhi- 
bet  Bickel  Ausgew.  Schr.  der  syr. 
Kirchenvftter,  Kempten  1874p.  273  — 
408.    Cf.  Nirschllll,  §  282. 

248.  Multi  floruerunt  hoc  seculo 
poetae  christiani.    Primum  inter  eos 


Bardenhewer  §  113  n.  1;  Acta  SS.  ad 
17.  Mart.  II,  517  ss. ;  N  i  r  s  c  h  1 III  §  265 ; 
Potthastp.  1510  88.,  qui  copiosam  ex- 
hibet  literaturam.  B  e  n  i  g  n  u  s  unus  ex 
ejns  discipulis  yitam  ipBius  scripsiBse  tra- 
ditur,  quam  habes  apud  C  o  1  g  a  n  Acta 
SS.  Hiberniae,  Lovanii  II,  21—34.  —  Car- 
men  discipuli  suiSecundini  (Sechnall) 
episcopi,  qui  ejusgestamiraetapostolica 
celebrat,  habes apud  Muratori  Anecd. 
lat.  IV,  136  8.,  Migne  P.  L.  LIU,  837— 
840. 

0  Distingui  debet  hic  Isaac  ab  Isaac 
Antiocheno,  de  quo  supra  egimus 
p.  397,  et  ab  Isaac  A  r  m  e  n  o,  de  quo  ct. 
p.  411.  Cf.de  Dostro  Fessler-Jung' 
m a n n  §  255 ;  Assemanus  Bibl.  or.  I, 
444 — 463,juxtaquem  versua  finem  sec.  VI. 
floruit ;  D  u  V  a  l  op.  cit  p.  233--35,  qui 
eum  Nestoriannm  fuisse  dicit. 


locum  meret  Pontius  Meropias  Anicius 
P  a  u  1  i  n  u  8  ^).    Genere  erat  nobilissi- 


1)  Nomen  P  a  u  1  i  n  i  sec.  V.  satis  erat 
vutgatum.  De  aliquo  hujus  nominis  scribit 
Gennadiusc.  68 nComposuit tractatns 
de  inUio  QuadrageMimae,  ex  quibuB  ego 
duo  legi ;  de  die  dominieo  pasehae,  de  obe- 
dientia,  de  poenitentiae^  de  neophtftis,*^  Con- 
trovertunt  yiri  eruditi,  quisnam  fnerit 
hic  Paulinus,  num  burdigalensis, 
cuju8  exstat  epiatola  ad  Faustum  rejen- 
sem  (fl.  c.  480) ;  an  bituricensis 
(Beziers),  cui  nonnemo  tribuit  homiliam 
de  8.  Geneeio  M.  arelatensi  (fl.  c.  419).  Hu- 
juB  forte  eat  Epigramma  a  Schenkl 
inter  pogtas  minores  Vindobonae  499— 
510  eaitum  sub  P  a  u  1  i  n  i  nomine  in  cod. 
repertum,  quae  opinio  levi  nititur  con- 
jectura.  Auctorem  hoc  vixisse  tempore 
ex  ipsocarminecolUgitur.  —  De  Paulino 
mediolanensi  jam  egimu8p.423.  Alius 
est  Paulinus  Hesperii  proconsulis  Afii- 
cae  filius  et  celebris  Au<ionii  nepos,  Pellae 
in  Macedonia  n.  376,  hinc  P  e  1 1  a  e  u  8 
cog^ominatus,  qui  in  juventute  vitam 
duxit  mundanam,  sed  gravibus  presaas 
calamitatibus  in  viam  rediit  atque  a.422 
Massiliae  baptizatus  est.  Senexjamgran- 
daevus  a.  469  carmen  composuit  eneAo- 
rieHcumy  qno  Deo  gratias  agit  de  provi- 
dentia  ejus  in  se  tam  paterna.  Ob  sin- 
ceram  vitae  conversionem  et  poeniten- 
tiam  cognominatus  est  etiam  Poeni- 
t  e  n  8  (t  c.  460).  Edidit  ejus  eucharisticon 
de  vita  sua,  plenum  piis  sensibus  sed  sine 
arte,  M.  de  la  B  i  g  n  e  in  appendice  ad 
suam  bibliothecam  PP.,  Parisiis  1579;  iii 
alias  PP.  bibliothecas  (neque  in  Migne 
Patrol.  lat.)  non  fuit  admissnm ;  prodiit 
cur.  Leipziger  Breslau  1858 ;  et  inter 
poStas  christianos  minores  ed.  W. Bra  n- 
dcB  Vindobonae  1888  XVI  p.'l  pag.  263- 
334.  Cf.  Hist.  lit.  II,  363  -7 1  ;  R  o  c  a  f  o  r  t 
de  Paulini  Pellae  vita  et  carmine,  Bor- 
deaux  1800  in  8.  —  Alins  est  pariter  Pau- 
linus  dePetricordia(Pengueux)  qui 
composuit  sed  ineleganter,  prolixum  epos 
de  vita  8.  Martini  U.  VI  intra  a.  465-70, 
in  quibus  metrice  narrat,  quae  Sulpicius 
Severus  de  vita  s.  Martini  et  Perpetuus 
episcopus  turonensis  cf.  8uprap.428  a.  de 
eju8  miraculis  retulerant;  necnon  verBus 
(80)  de  vieitatione  (i.  e.  mira  sanatione  ne- 
potuli  sui),  et  alibs  (25)  de  orantibue.  Pro- 
dierunt  primum  cura  Fr.  Jureti,  Pa- 
risiis  1589 ;  in  P.  L.  M  i  g  n  e  LXI,  1009- 
1076;  cura  Petschenig  inter  poetas 
christ.  min.  supra  cit.  p.  1 — 190.  Cf.Hist. 
lit.  II,  467— 73.  Bardenhewer  §  112 
n.  3.   Obiit  intra  473—78. 


141 


Paahnus  nolanna. 


442 


mas  ntpote  familia  senatoria  romana 
ortns  et  diYitiis  fere  immensis  aban- 
dans;  primis  imperii  dignitatibns  ho- 
noratas,  sed  prae  primis  mandi  con- 
tempta  vitaeqae  sanctitate  darissimas 
secalam  boc  qaam  maiime  illaBtravit. 
Natas  est  c.  a.  353  vel  354  in  Aqai- 
tania.  In  Aasonii  schola  egregie  in- 
stitntas,  tanti  magistri  fraens  gratia 
jam  anno  25.  aetatis  ad  consalatas  pro- 
motas  est  honorem  (378).  Adhac  in 
secolo  degens  amicitiam  iniit  com  viris 
illias  aevi  sanctitate  et  doctrina  cele- 
berrimis,  cam  ss.  Martino  tnronensi, 
AmbrosiOy  Hieronymo,  Augabtino,  Vic- 
tricio  rotom.,  cam  Salp.  Severo  aliis- 
qae  et  ab  iis  vicissim  sammi  est  fac- 
tas.  Tantoram  virorum  exemplo  nec- 
non  Therasiae  piissimae  uxoris  assidua 
exhortatione  et  jadicii  extremi  conside- 
ratione  motus  a  s.  Delphino  burdiga- 
lensi  episcopo  baptismam  suscepit  c. 
a.  A89,  et  patriae,  senatui,  secalo  mu- 
sisque  valedicere  constituit  totnmqne 
se  Deo  dicare  (390 — 394).  Invitus  a 
Lampio  episcopo  barcinonensi  presbyter 
est  ordinatus  (393),  ea  tamen  condi- 
tione,  ut  nullias  ecclesiae  servitio  ad- 
scriberetur :  statuerat  enim  vitam  trans- 
igere  ad  sepulchrum  s.  Felicis  M.  no- 
lani  specialis  sui  patroni.  £t  revera  a. 
394  Kolam  secessit  habitavitque  in 
monasterio  prope  s.  martyris  basilicam 
constmcto.  Ibi  »ex  opulentissimo  di- 
vite  voluntate  panperrimus  et  copio- 
sissime  sanctus,  quando  et  ipsam  No- 
lam  barbari  vastaverunt,  cum  ab  eis 
teneretur,  sic  in  corde  suo,  nt  ab  eo 
postea  eognovimus,  precabatur:  Do- 
mine,  non  excrucier  propter  aurum  et 
argentum ;  ubi  enim  sint  omnia  mea, 
tu  scis  ^).  *  Yitam  duxit  studio  s.  Scri- 
pturae,  pietatis  exercitiis,  poenitentiae 
humilitatisque  operibus  deditam.  Elec- 
tus  est  in  episcopum  nolanum  a.  409 
ac  perseverans  in  omnis  virtutis  studio 
atque  in  exercendis  misericordiae  in 
omnis  generis  egenos  operibus  sancta 

*)  Ita  8.  A  u  g  u  8 1  i  g  u  8  de  civ.  Dei  1. 1 
c.  10  n.  2. 


morte^)  vitam  absolvit  22.  Juni  431. 
Ita  eum  Fortunatus  in vita Martini 
1. 2.  V.  380  88.  (M  i  g  n  e  LXXXVIH,  389) 
celebrat: 

Dives  agris,  opulens  famulis,  locu- 

ples  et  acervis, 
Vir  censn  vastus,  lare  celsus  et  ore 

rotundns, 
Ditior  ipse  fide,  pro  Christo  fit  sibi 

pauper, 
Et  dedit  innumeros  redimentes  cri- 

mina  nummos, 
Cujus  sparsa  solo  migravit  ad  asti-a 

facnltas. 
Fecit  et  in  coelum  pignus  ascendere 

ieiTas, 
TJno  stando  ioco,  et  dant  bruta  ad 

sidera  saltum. 
Ergo  evangelicum  Paulino  implente 

relatum, 
Martinus  monitat  cunctis  talem  esse 

sequendum 
Tramite  difficili,  potuit  qui  pergere 

dives^). 
249.  Ex  ejus  carminibus  circiter  33 
supersunt:  e  quibus  maximi  pretii 
snnt  13  (et  14.  fragmentum),  quae 
singulis  annis  in  honorem  s.  Felicis 
nolani  composuits).    Prae  primis  suis 


i)Uraniua  gallus,  s. Paulini discipu- 
lu8  et  presbyter  nolanus,  stilo  aimplici  et 
nitido  descripsit  in  ep.  ad  Pacatum,  poe- 
tam  gallum,  obitum  raulini  nolaui,  cui 
morienti  aderat.  Eam  edidit  Chifflet 
in  suo  Paulino  iliuatrato,  inde  Bollandi- 
gtae  ad  22.  Jun.  etMuratori  inter  op. 
Paulini  nol.  et  Mi  gne  LIII 857—66. 

*)  Respicit hic quae refert  Sulpiciua 
in  1.  de  vita  b.  Martini  n.  25 :  «Praestan- 
tissimum  nobis  praesentium  temporum 
illustria  viri  Paulini  . .  .  exemplum  in- 
gerebat  (Martinus),  qui  aummis  opibua 
abjectia,  Chriatum  aecutuB,  solum  pene 
hia  temporibus  evangelica  praecepta 
complesset :  illum  nobis  aequendum,  il- 
lum  clamabat  imitandum;  beatumque 
ease  praesens  seculum  tantae  fidei  virtu- 
tisque  documento,  cum  aecundum  sen- 
tentiam  Domini  (Matth.  19,  21  68.)  divea 
et  possidens  multa,  vendendo  omnia  et 
dando  panperibus,  quod  erat  factu  iin- 
possibile,  possibile  fecisset  exemplo.** 

•)  In  dem  Unterachiede  von  dem  Feuer 
und  der  Leidenachaft  dea  PrudontiuBzeigt 


443 


431—500.  Poetae  christiani.  Paulinas,  Oriens, 


444 


carminibus  sanctorom  caltum  commen- 
dat  »adeo  ut  haec  propria  ejaa  prO' 
Tincia  a  Deo  assignata  haud  immerito 
dicatur^  inquit  Fessler^  Jungmann 
§  183.  — Epistolae  qnoque  50  scri 
ptae  stilo  nonnihil  quaesito  reliqoae 
sunt,  in  quibus  haud  raro  dogmata 
firmat  atque  mores.  Gontinuationem 
ep.  25.  reperit  ediditque  Barden- 
hewer  KathoUk  1877.  I,  493—510; 
Weyman  hist.  Jahrb.  1896  XVI,  22- 
99.  —  In  sermone  pulcherrimo,  qui 
unus  superest,  scil.  de  gazophylacio 
beneficentiam  oommendat.  Alia  ejus- 
dem  scripta  perierunt.  Sunt  qui  ipsi 
tribuant  PassUmem  s,  Oenesii  arela- 
tensis  propter  stili  scil.  affinitatem; 
praeeunte  M  u  r  a  t  o  r  i  admodum  pro- 
babiliter  Antonii  carmen  adveraus 
gentes,  quod  ediderunt  Gallandi  III, 
653—661  et  Migne  P.  L.  V,  261  — 
282  C!ommodiani  (cf.  p.  86)  instruc- 
tionibus  subjunctum ;  0  e  h  1  e  r  in  Gers- 
dorfii  bibl.  PP.  eccl.  lat. ,  Lipsiae 
1847  XIII,  121 — 132;  Bursian  in 


P.  sich  auch  in  seinen  Dichtunffcn  als 
eine  milde  und  zarte  Natur.  £s  fenlt  ihm 
die  schOpferische  Eraft  des  Spaniers,  die 
KUhnheit  und  der  Schwung  der  Phanta- 
«ie,  die  Farbenpracht  der  Sprache.  Sein 
Ausdruck  ist  einfiEicher  undruhiger,  aber 
auch  zierlicher  und  geachmackvoller, 
Uberall  von  einem  reich  ausgebildeten 
SchQnheitssinne  zeugend.  Bardenhe- 
wer  §  91  n.  3,  cui  praeivit  Ebert  op. 
<xit.  1.  2.  c.  11;  Baumgartner  1. 1 V. 
c.  10  p.  133—151.  VUam  autem  s.Felicis, 
quam s.  Paulinus  heroico versu descri- 
psit,  iueu :kte  sec.  VI.  Marcellus  pres- 
bjter  nolanus  prosa  reddidit.  £am  edidit 
B  0 1 1  a n  d  u s  Jan. 1, 946 ss.  Cf.  S a cchi ni 
vita  d.  Paalini  in  ed.  opp.  Eucherii  ador- 
nata  a  Rosweydo^  Antverpiae  1612;  1621 
«t  in  sua  ed.  opp.  s.  PauUni  et  in  Actis 
SS.  ad  d.  22.  Jun.  IV,  202—226 ;  C  h  i  f  f- 
let  Paulinus  illustratus,  Bivione  1662 
in  4;  Tillemont  XIV,  1-146;  710-737 
Buse  Paulin  B.  v.  N.  und  8.  Zeit,  Regens- 
burg  1856  t.  2  in  8;  Lagrange  Hist  de 
St.  P.  de  N.,  Paris  1877,  1882  ed.  2  in  2 
V.  in  12,  germanice  etiam  versa  Mainz 
1882;  Hist.  Ut.  11,  179— 99;  Nirschl  II, 
§  188;  Hartel  patristische  Studien  VI: 
zu  den  Gedichten  des  h.  Paulinus  v.  Nola 
Wien  1893. 


Sitzungsber.  der  philos.-philolog.  a. 
hist.  EI.  der  k.  baier.  Ak.  Miinchen 
18^0  I,  1 — 23;  et  recenter  ObUm 
Baebiani,  quod  carmen  polymetricum 
ad  explicandas  imagines  W.  Brandes 
Paulino  asseruit  ediditque  in  Wiener 
Stadien  1890X11,280-297.  —  Saepias 
edita  fuere  Paulini  opera,  ut  a  Bos- 
weydo  Antverpiae  1622;  a  J.  B.  le 
Brun  Parisiis  1685  t.2.  in4.,  optima 
editio,  aucta  Veronae  1736  in  £.;  a 
Mignet.  LXI,  9 — 957  cum  oopioso 
apparatu  literario,  cujus  ed.  lamen  de- 
sunt  duo  carmina  a  Mai  reperta,  inter 
ss.  Nicetae  et  Paulini  scripta  Bomae 
1827.  Novam  ed.  curavit  Hartel, 
Vindobonae  1894  t.  2  (Gorpus  script. 
eccl.  lat.  t.  XXIX.  XXX);  cf.  ejasdem 
Patristische  Studien  V.  VI,  ib.  1895. 
250.  Oriens,  Orientius, poeta gal- 
lus  (cf.  a.  439)  episcopus  forte  auscien- 
sis  (Auch)  fideles  hortatur  carmine 
simplici  quidem,  sed  fervido,  ad  vitam 
vere  christianam  ^),  illudque  inscripsit 
Commonitorium,  quod  reperies  apud 
MigneLXI,  977 — 1000  et  cura  B. 
E 1 1  i  s  inter  poetas  christ.  min.  Viennae 
1888  p.  I  pag.  191 — 261,  et  jam  an- 
tea  apud  Gallandi  t.  X,  185 — 196 
et  saepe  alibi.  Alia  quaedam  carmina 
minora,  quaeei  tribuuntur,  sunt  dubis. 
—  Fiavius  Merobaudus  hispanas 
scholasticus,  forte  idem  de  quo  Ida- 
cius  in  Chronico  ad  a.  427  scribit: 
» Merobaudus  natu  nobilis  et  eloquen- 
tiae  merito,  vel  maxime  in  poematis 
studio  veteribus  comparandas,  testi- 
monio  etiam  provectus  stataaram,* 
concinnavit  non  infeliciter  carmenbreve 
de  Christo^),  quod  edidit  inter  poetas 


•)  Cf.  Bardenhewer  §73n.  5;Hist 
lit,  II,  251—55.  Tribuuntur  ei  quoque 
carinina  aliquot  minora  et  orationes,  sed 
num  revera  ipaiua  sint  eat  dubium.  Cf. 
Fessler-Jungmann  §  234;  Ebert 
1, 1.  3.  c.  8.  Nonnulli  tribuuut  Commoni- 
torium  cuidam  Orientio  his{>anoepiscopo 
illiberitano,  qui  fiornit  initio  sec.  Vl., 
aed  immerito. 

^)  Ebert  I',  I.  3c.l0  dehujus  carminis 
genuinitate  dubitat,  cum  ut  poeta  paga- 


445 


Merobandas,  Dracontius,  Sidonius. 


446 


christ.  Georgias  Fabricius  Basileae 
1564  p.  763;  MigneLXI,  971—974. 
—  BloBsitts  AemiUos  Dracontius 
origine  Afer,  parentam  divitam  fiiias, 
in  literis  hamanioribns  bene  excoltas, 
aliqaandinjoriciYili  se  dedit,  sed  car- 
mine,  quo  alienam  (forte  imperatorem 
romannm)  at  dominnm  oolit,  iram  in- 
carrit  Gunthamnndi  regis  Vandalorum 
(484 — 496),  qui  eom  in  caroerem  con- 
jeoit  atque  bonis  spoliavit.  Ibi  com- 
posait  carmina  duo :  unom  SfUirfaciio 
inscriptum  (Migne  LX,  901 — 932), 
in  quo  Dei  depraedicat  bonitatem  re- 
gemque  hortatur,  ut  Deum  in  parcendo 
imitetur,  quod  tamen  caruit  optato 
fimctu ;  alterum  prolixius  Laudes  Dei 
in  III  distinctum  11.,  in  quorum  1.  Dei 
in  creatione  beneficentiam  et  gratiam 
extollit,  quae  eminet  (2)  in  ejusdem 
conservatione  atque  missione  J.  Christi, 
3.  excitat  ad  Dei  amorem  atque  con- 
fidentiam  (Migne  LX,  679 — 902). 
Carmen  de  satisfactione  correxit  et  re- 
formayit  EugeniusII,  episcopus  to- 
letanus  atque  ita  saepius  prodiit  in- 
scriptum  Elegia  Dracontii  (Migne  P. 
L.  LXXXVn,  383—388);  item  et 
magnam  p.  libri  I  de  Deo,  in  quo  agit 
de  opificio  sex  dierum  et  de  protopa- 
rentum  lapsu,  qua  de  re  ita  scribit 
Eugenius  ad  Chindasvintum  regem 
(Migne  ib.  p.  369):  »Dracontii  cujus- 
dam  libellos  multis  videns  erroribus 
involutos  . . .  subeorrexi :  hoc  yidelicet 
moderamine  custodito,  quo  saperfiua 
demerem,  semiplena  supplerem,  fracta 
constabilirem  et  crebro  repetita  muta- 
rem  .  . .  Et  quoniam  de  die  septimo 
praefatus  auctor  omnino  reticuit,  se- 
mum  mihi  opusculum  videbaiur  .  .  . 
idcirco  ...  sex  dierum  recapitulatio- 
nem  singulis  yersiculis  .  . .  denotavi 
de  die  vero  septimo,  quae  visa 
Bunt  dicenda  subnexui^).*  Qua  retrac- 

num  86  exhibeat.  Carminum  panegyrici- 
qne  reliquias  ex  membranis  Sangallensi- 
bu8  edidit  Niebuhr,  Bonn  1824  ed.  2. 

')  Haec  fere  ad  verbum  descripsit  s. 
UdephonsuBde  vir.  ill.  acriptie c.  14. 


tatione  libellos  Draoontii  »ita  in  pul- 
chritudinis  formamQO^git,  inquit  Ilde- 
p  h  0  n  8  u  s  toletanus  1.  c,  ut  pulchriores 
de  artifioio  corrigentis  quam  de  muiu 
processisse  videantur  auctoris.*  Ita 
retractatum  prodiit  inscriptum  Dra- 
contii  Hex€iemeron  (MigneLXXXVlI, 
371 — 384).  Textum  originalem  dedit 
Arevalo  ^)  in  ed.  sua  plane  egregia 
canninum  auctoris  nostri,  cum  erudi- 
tissimis  prolegomeni8(367 — 402),  Bo- 
maei791,  inde  MigneLX,  901-932; 
F.  de  D  u  h  n  Dracontii  cat^mina  minora, 
Lipsiae  1873.  Beliqua  auctoris  nostri 
fata  nos  prorsus  latent. 

251.  Gajus  Sollius  Modestus  Apolli- 
naris  Sidonius  Lugduni  5.  Noy.  c. 
a.  430.  natus  ex  nobilisbima  familia 
senatoria,  ex  qua  prodierunt  Praefbcti 
Bomae  et  Praetorio,  militum  duces 
aliique  summi  magistratus,  omnique 
liberalium  artium  disciplina,  etiam  in 
lingua  graeca  egregie  excultus,  poeti- 
cae  maxime  laude  et  mira  ex  tempore 
loquendi  facundia  claruit^),   adeo  ut 


»)  Cf.praeterea Bardenhewer§ll4 
n.  6  et  KL.  111,2016.  AuctoriB  nostri  car- 
mina  profana  edidit  demum  F.  de  D  u  h  n 
op.  cit. :  cf.  W.  M  e  y  e  r  die  Beriiner  Cen- 
tones  der  Laudes  Dei  des  Dracontiua, 
Berlin  1890;  Ebert  1.  3  c.  4,  qui  eum 
dicit  einen  der  infcereBsantesten  Dichter 
dieser  Ejpoche,  einen  wahren  Poet;  L  e  i  m- 
bach  BealencyL  5»,  15—17,  qui  de  eo 
censet:  In  den  beiden  auf  specifiBch- 
christlichem  Boden  Btehenden  Dichtun- 
ffen  ceigt  der  Dichter  eine  nicht  gew5hn- 
Uche  Gewandtheit  i  i  der  Sprache  und 
im  Versbau  und  Uberrascht  ^eradezu 
durch  die  zahlreichen  auB  der  Bibel  und 
aus  der  Profanliteratur  entnommenen 
Beispiele  fUr  seine  religiCsen  und  ethi- 
achen  Sfttze  uad  durch  die  Anwendung 
der  letzteren  auf  seine  persdnliche  da- 
malige  Lage. 

«)  Baumgartner  IV,  195:  Eriatbei 
weitem  geistreicher,  belesener  und  ge- 
wandter  ala  etwa  Auaonius,  ein  echter, 
lebendiffcr  Gallier,  dem  das  Wort  in 
wunderbarer  Leichtiffkeit  flosB  utid  der 
dennoch,  mit  feinem  Formffefiihl  begabt, 
die  Eunst  dea  Stils  yielleicnt  nur  allzu- 
sehr  pflegte,  um  8pd.ter  nflchternen  Eri- 
tikern  zu  gefallen. 


447 


431 — 500.  Poetae  christiani.  Sidonius, 


448 


Romae  statua  publtca  inter  celebres 
poStas  ei  poneretur.  Conjagem  duxit 
Papianillam  Aviti,  postea  imperatoris 
romani,  filiam.  Honores  ambiens  mon- 
danos  ex  favore  principom  facttis  est 
praefectus  Urbis  et  princeps  senatus, 
dein  et  patricius  a.  468.  Rediens  in 
patriam  ab  honoribus  mundanis  tran- 
siit  ad  ecclesiasticos,  nam  electus  est 
in  episcopum  avemensem  seu  claro- 
montanum  (c.  a.  47 1 ).  Exinde  renuncia- 
vit  vitaemundanae  moresque  mutavitin 
melius  atque  virtutes  induxit  vere  epi- 
bcopales;  renunciavit  et  poSsi,  quae 
parum  spiritus  christiani  prae  se  tule- 
rat  et  in  rebus  profanis  canendis  ver- 
sabatur,  seque  dedit  magis  prosae  scri- 
bendisque  epUtolis,  quas  II.  9  com- 
plexus  est^).  Posterioribus  sui  episco- 
patus  annis  captus  a  Gothis  Avemis, 
graves  passus  est  calamitates,  hinc 
etiam  civitate  aliquamdiu  exsulare  est 
coactus.  Gravi  quoque  dolore  fuit  af- 
flictus  ob  seditionem  duorum  suae  gre- 
gis  presbyteromm  in  ipsum  commo- 
tam.  Obiit  21.  Aug.  intra  a.  482 — 
490.  »Dogmata  fidei,  inquit  Fess- 
ler-Jungmann  §  232,  et  moram 
ex  Sidonii  scriptis  nihil  ferme  lucis  et 
confirmationis  acquirunt:    at  historia 


»}Cf.  Bftrdenhewer§112ii.2:Die 
meisten  dieser  Gedichte  entnehmen  ihren 
ganzen  Aufbau  der  antik-heidnischen 
Mythologie;  alle  aber  sind  mit  einem 
verschwenderischen  Luxus  ni3>thologi- 
8cher  Bilder  ausgestattet . .  .  Wortreich 
nnd  gedankenarm  wie  die  Gedichte  sind 
diese  Briefe,  gleichwohl  als  ein  reiches 
culturgeschichtliches  Zeitgem&lde  von 
grossem  uad  vielseitigem  Interesse.  Cf. 
Hist.  lit.  11,  550—72.  765.  Saedret 
Revue  des  qq.  hist.  (1882.)  XXXII,  210-24. 
L.  A.  Chaix  S. Sidome-ApoIIinaire  et  son 
sifecle,  Clermont-Ferand  1867-68  t.  2  in  8 ; 
FabriciuB  III,  464  pb. .  Potthast 
p.  1014;  Ebertl.  3c.  10;Baumgart- 
nerlV,  195—197.  Ceterum  ab  aequali- 
buB  snmmiB  efertur  encomiiB,  ut  Hist. 
lit.  de  eo  scribat  p.  568 :  S.  Sidoine  pas- 
soit  presque  sans  contradiction  et  pour 
la  plume  la  plus  ^loquente,  et  pour  Tes- 
prit  le  pluB  judicieux  et  le  plus  6Iev6  qui 
fut  alors  dans  les  Gaules. 


illorum  temporum  et  vitae  consuetudo, 
status  literaram  et  antiquae  Ecclesiae 
disciplina  inde  non  parum  illustrantur. 
Dictio  ejus  mascula  et  copiosa,  plerum- 
que  tamen  nimis  turgida  et  artificiose 
quaesita,  atque  etiam  ob  amplissimam 
eruditionem  difficilis  intellectu  et  non- 
numquam  obscura.*  Alia  quaedam, 
quae  composuisse  dicitur  perierunt. 
Opera  collegerunt  ac  commentariis  no- 
tisque  eraditis  et  doctis  illustrarant 
Savaro,  Parisiis  1599;  1609  in  4. 
(ed.  praeclara) ;  S  i  r  m  o  n  d,  qui  et  ejus- 
dem  vitam  scripsit,  ib.  1614*  et  melins 
1652  in  4.  (ed.  praestantiasima),  re- 
cusa  inter  Sirmondi  opp.  1 696  et  Yene- 
tiis  1728  t.  1  ;  item  in  Gallandi 
bibl.X,  461 — 626;MigneP.L.LVIII, 
435 — 752;  E.  Baret  Parisiis  1879; 
Chr.  Luetjohann  in  cujus  ed.  acce- 
dunt  F  a  u  s  t  i  5  aliorumque  epistolae 
ad  Ruricium^)  aliosque,  Ruricii  ep., 
quam  ed.  absolverunt  post  prioris  edi- 
toris  mortem  (1884)  Fr.  Leo  et  Th. 
Mommsen  in  Mon.  Germ.  hist.  auct. 
ant.  t.  VIII,  Berolini  1887;  Mohr 
Lipsiae  1895  in  4;  Gregoire  et  Col- 
lombet  cum  versione  gallica,  Lug- 
duni  1836  t.  3  in  8. 

252.  Praetermittimus  Claudium  Ma- 
rium  V  i  c  1 0  r  e  m  *)  laicum,  qui  ab  aliis 


«)  Hic  Ruricius  ex  illustri  Galliae 
familia  ortus,  Sidonii  amicus,  factus  est 
episcopuB  lemovicensis  c.  484  post  multos 
annos  in  matrimonio  ezactos,  pietate  ac 
humilitate  insignis  (t  507  vel  postea). 
Reliquit  epistola»  (82)  plerumque  officio- 
sas  vel  etiam  asceticas  Btilo  nimis  afiec- 
tato,  quas  cf.  apud  Migne  LVIII,  6»' — 
124;  Engelbrecht  (cum  Fausti  re- 
giensis  scriptis)  in  corp.  script.  eccl.  lat. 
XXI,  248—490,  et  in  ed.  in  textu  cit  Cf. 
Hist.  lit.  de  Fr.  lU,  49—56. 

»)  Hic  distingui  debet  a  Victore 
poeta,  Sidonii  amico,  qui  juxta  Sido- 
niumep.  V.  21,  „cum  cetera  potenter, 
tum  potentiBBime  condidit  versus."  Obi- 
isse  creditur  poBt  a.  470.  nihilque  buo- 
rum  carminum  flupereBfle  videtur.  Cf. 
Hist.  lit.  If,  419.  —  Distingui  pariter  de- 
bet  a  Cajo  Mario  Victorino,  de  qno 
Bupra  egimuB  p.  190. 


449 


Victorius,  AuspiciuB,  Petras  edess. 


450 


dioitiir  Yictorias,  Yictoriiins,  rhe- 
torem  iDassiliensem.  Hic  ad  filii  Bni 
Etherii  personam,  ut  scribit  Gennadios 
c  60,  commentatas  est  in  Genesi  L  e. 
a  principio  libri  osqne  ad  obitam  Abra- 
hae  patriarchae  qaataor  yersa  edidit 
libros  ^),  christiano  qaidem  et  pio  sensa, 
sed  atpote  secnlari  Uteratara  occapatas 
homo  et  nallias  magisterio  in  diyinis 
Scriptaris  ezercitatas,  leyioris  ponderis 
sententiasfigararit  (t425 — 450  forte 
c  445).*  Optime  prodiit  hoc  opos  in- 
scriptom  Alethia,  sed  IL  3  tantam  as- 
qae  ad  Sodomae  et  Gomorrhae  (Gen. 
19,  28)ezddiam  comprehensam,  cara 
C.  Schenkl  inter  poetas  christianos 
min.  p.   ].  Yiennae  1888  pag.  395 — 


*)  Cf.  et  B 0  urg 0 i n  de  Gl.  M.  Victore 
rhetore  ohristiano  V.  sec.  (thesiB)  Parisiis 
1883;  Hist.  lit,  II,  244—48;  Barden- 
hewer§73n.5;  Ca.pla  in  comment. 
ad  Gennadii  c.  60 ;  Ebert  I*,  l.  3,  c.  2; 
GamsEL.  XII,  909. 


437.  Textas  prias  a  Gagnejoedi- 
tns  Lagdani  1536;  Pari8iisi545  etc., 
etiam  in  Migne  LXI,  937 — 970,  pro 
arbitrio  ab  editore  foit  matilatas  et 
interpolatas.  Snbjecit  Schenkl  sub 
ejns  nomine  epigratnma  (in  forma  dia- 
logi)  de  perversis  snae  aetatis  moribas 
p.  499 — 510,  quodforte  est  Paalini 
bitoricensis  (M  i  g  n  e  ib.  9  6  9— 9  7  2).  — 
Aaspicii  episcopi  tallensis,  Sidonii 
amici  (fl.  c.  470),  exstat  epiHola  yersi- 
bns  ezpressa^)  ad  Arbogastem  comitem 
Treviroram  in  eleemosynae  commenda- 
tionem  in  Migne  LXI,  1005 — 1008; 
Mon.  G.  hist.  epist.  IH,  135—137.— 
P  e  t  r  n  s  edessenae  ecclesiae  presbyter, 
dedamator  insignis,  »  scripdt  variaram 
caasaram  iraetatus  et  in  morem  s. 
Ephraem  diaconi  psalmaa  metro  com- 
posoit  (Gennadins  c.  74)*,  qaonim 
tamen  nihil  innotait. 


1)  Cf.  Histoire  lit.  U,  478  8. 


H«rtar,  Nomeoclator  I  ed.  III. 


15 


Tin. 

Scriptores  ecclesiaslici  seculi  VI. 
Pars  prior  (501—550). 


253.  Aarea  theologiae  catholicae 
aetas  praeteriit.  Priori  hujas  seculi 
parte  nuUus  comparet  scriptor,  qui 
magnis  Ecclesiae  patribns  et  doctori- 
bus  seculi  praet«riti  possit  comparari. 
Speciatim  vero  in Ecclesia  orientali 
rari  jam  sunt  scriptores,  qui  eruditione 
vel  nominis  fama  inclaruerint.  Initium 
ducamus  a  romanis  pontificibus, 
quorum  aliqui  saltem  literas  plane 
graves  ediderunt.  S.  Symmacbus 
(498 — 514),  unus  ex  Ecclesiae  roma- 
nae  diaconis,  su£fectu8  est  AnastasioII, 
die  22.  Not.  498,  mox  yero  plurima 
mala  est  expertus  ab  aemulo  Laurentio, 
qui  favente  Anastasio  imp.  factionem 
concitavit  seque  legitimo  opposuit  pon- 
tifici.  Schismate  utcunque  sopito  ca- 
lumniis  ab  adyersariis  fuit  impetitus, 
imo  et  ftruculenter  vubieratus'  est. 
Yerum  synodus  a  Theodorico  convocata 
ad  causam  dijudicandam,  Palmaris 
cognominata  vel  quia  in  loco  habita 
fori  romani  ad  Pabnam  dicto,  vel  in 
atrio  8.  Petri  ad  Palmata  appellato,  vel 
juxta  aliquos  quia  illius  sessio  fuit 
praecipua  et  peremptoria,  sententiam 
de  Sjmmacho  soli  Dei  judicio  reserva-  ! 
vit,  et  pontificem  ab  omnibus  incrimi-  i 


nationibus  liberum  et  immunem  decla- 
ravit  (23.  Oct.  50 1).  Novae  tamen 
excitatae  sunt  turbae,  et  Anastasius 
imp.  adversus  pontificem  libellum  di- 
vulgavit  contumeliis  et  querelis  refer- 
tum,  cui  hic  traotatu  apologetico  re- 
spondere  festinavit  (ep.  lo).  Decessit 
praesul  strenuus  1 9.  JuL  514.  Ex  ejus 
epistolis  supersunt  tantum  decem,  quas 
cum  aliis,  quae  ipsi  sunt  inscriptae,  re- 
peries  apud  T  h  i  e  1  ep.  rom.  pont.  ge- 
nuinae  pag.  641-1738;  Migne  P.  L. 
LXU,  40x80  etc.  —  Ejus  tempore  et 
occasione  controversiarum  de  ipso  pro- 
dierunt  documenta  spuria  Sjmmachiana 
(symmachianische  Fttlschungen)  dicta, 
narratio  scil.  de  lapsu  Marcellini  papae, 
acta  sjnodi  sinuessensis,  Gonstantini 
baptismus,  Gonstitutum  Sylvestri  cc. 
20  constans,  Liberii  gesta,  Xysti  III 
purgatio  etc„  stilo  horrido,  implexo  et 
obscuro  composita.  Etsi  scripta  sunt 
ad  tuendam  Symmachi  causam,  calum- 
niose  tamen  ea  tribuuntur  ipsi  Sym- 
macho,  ac  si  illa  pro  ea  finxerit.  Auctor 
est  plane  anonymus  atque  documenta 
characterem  mere  privatum  habent^). 

I)  Cf.  Grisar  Geschichte  Roms  und 
der    P&pste    I,    718    ss.,    qui    aocurate 


453 


Romani  pontifices.  Horniisda,  Joannes  U,  Agapetus  etc. 


454 


254.  Principem  tamen  locum  inter 
pontificetf  hujus  seculi,  si  Gregorium 
M.  excipias,  de  quo  ineunte  sec.  YII. 
loquemur,  tenet  8.  Hormisda(514- 
523).NationeeratGampanu8,natu8Fro* 
sinone,  unus  ez  diaconis,  qui  fidelissime 
ex  Symmaclii  parte  steterant,  in  cnjus 
locum  suffectus  est,  postquam  sedes 
apostolica  septem  vacasset  dies  26.  Juli 
514.  Pacis  amator  et  nutritor  omni 
incubuit  studio  componendi  tristissi- 
mum  schisma  acacianum,  quod  jam  tot 
annis  diviserat  Orientem  ab  Ecclesia 
occidentali  multasque  excitaverat  tur- 
bas.  Quam  ob  rem  plurimas  scripsit 
epistolas  seque  g^ssit,  prout  eum  de- 
cuit,  cui  divinitus  commissa  fuit  cura 
dominici  ovilia.  Kunquam  forte  adeo 
resplenduit  romani  pontificis  primatus 
jurisdictionis  vel  in  Orientem  quam 
hac  occasione*  Nam  pro  obtinenda  re- 
conciliatione  et  resarcienda  unione  cum 
sede  apostolica  tenebantur  episcopi 
spbscribere  fidei  formulam,  qua  mani- 
festa  <x)ntinetur  primatus  sedis  roma- 
nae  professio,  Eam  autem  subscripse- 
runt  teste  vel  Ddllinger^)  2500 
epi^tcopi,  patriarchae  constantinopoli- 
tani  Joannes  et  Mennas,  necnon  et 
Justinianus,  postea  imperator,  Super- 
sunt  tanti  pontificis  epistolae  circiter 
80f  quas  cum  ep.  ad  eum  datis  habes 
apud  Thiel  p.  739 — 1006;  Migne 
LXin,  363—53.3.  Cf.  Jaff^,  Regesta 


de  iis  disserit,  atque  inter  alia  censet : 
Sie  sind  weit  entfernt,  als  beabsichtiffte 
Mittel  zur  ErhChang  der  Gewalt  des 
pftpstlichen  Stuhles  gedieut  zu  haben, 
wie  in  jCLnf^erer  Zeit  behauptet  worden 
ist ;  sie  besitzen  vielmehr  einen  ganz  pri- 
Taten  Charakter  und  nicht  einmal  ihre 
amtliche  oderOffentliche  Verwendangfiir 
die  Person  des  angeklagten  Symmachus 
kann  irgendwie  nachgewiesen  werden. 
Of.  pag.  460;  471;  Zeck  KL.  XI,  1075- 
1084. 

»)  Cf.  EircheD^esch.  I»,  177 ;  J  u  n  g- 
mann  diss.  in  hist.  eccl.  XI;  Fessler- 
Jun^mann  §  255  b. ;  compendii  theol. 
anobis  editi  t,  In. 408. 419;  Enoepfler 
KL.  VI,  281—288;  Hefele  Concilien- 
gesch.  11«,  569—751. 


I,  161  — 109.  Quum  ita  sanctus  pon- 
tifez  omni  ez  parte  bonum  certamen 
certasset,  fidem  servasset  d.  6.  Aug. 
(quo  ejus  memoria  recolitur  in  mar- 
tyrologio  romano)  a.  523  ad  aetemae 
pacis  gaudia  yocatus  est. 

255.  Faucas  admodum  epistolas  reli- 
querunt  s.  Joanneis  I.  (.523 — 526); 
s.  FelixIV.  (juxta  alios  III.,  526 — 
530^;  BonifaciusII(530 — lO.Oct. 
532),  qui  approbatione  conc.  arausi- 
cani  II.  peremptorie  semipelagianismum 
damnavit^),  et  s.  Joannes  IL  (532 — 
535),  sub  quo  recruduit  monachorum 
scjtharum  controversia,  olim  sub  Hor-* 
misda  aegre  sopita,  de  propositione 
sciL  »Unus  ex  Trinitate  carne  passus 
est^,  cui  monachi  Acoemitae  acerrime 
restiterunt^).  Horum  enim  obstinatio- 
nem  pontifex  intentata  excommuni- 
catione  repressit,  atque  professionem 
fidei  Justiniani  imp.,  qui  probaverat 
propositionem,  approbavit  (ep.  2  et  3 ; 
cf.  kigne  LXVI,  9— 3l).  —  Brevis 
admodum  erat  pontificatus  s«  Aga- 
peti:  decessit  enim  jam  a.  sequenti 
22.  Apr.  536.  Constantinopoli,  quo  a 
senatu  romano  et  a  Theodato  Gotho- 
rum  rege  exoratus  pro  avertendo  bello 
ab  Italia  profectus  erat:  sed  admodum 
strenue  causam  defendit  catholicam. 
Nam  Anthimum  (Anthemium)  episco- 
pum  sede  et  communione  tamquam 
haereticum  privavit  ejusque  in  locum 
ordinavit  Mennam  (l3.  Mart.  536). 
Supersunt  epistolae  septem*),  quas  in- 
venies  apud  Mansi  coll.  conc.  VIII, 
845 — 860  (sed  5.  ad  Anthimum  spuria 
censetur);  Migne  LXVI,  31 — 79.  — 
S.  Silverius  a.  536  electus,  mox 
hortante  Theodora  Augusla  a  Belisario 


»)Cf.Hau8le-EttpperEL.II,I033; 
ejuB  epistolae  habentur  in  M  i  g  n  e  P.  L. 
LXV,  29— 51;  8.  Felicis,  ib.  9-23, 

»)  Cf.  Brischar  EL.  VI,  1556  88. 

*)  Cf.  de  his  pontificibus  Fessler- 
Jungmann  §  257;  Norisius  diaa.  in 
hist.  controvers.  de  uno  ex  Trinit.  passo 
c.  10;  de  Agapeto  HergenrOtherEL. 
I,  327. 

15' 


455 


501—550.  Pseudo-DionysiuB  Areopogita 


456 


pontificatu  spoliatur  (537)>  qnia  Aga- 
piti  fieutentiain  in  Antbimmn  latam 
eonstantis  animi  magnitudine  rescin- 
dere  nolnit^).  Hinc  missus  in  exsilinm 
Pataram  Lyciae:  inde  tamen  anctori- 
tate  imperatoris  rednetus  relegatnr  in 
Pontiam  maris  Tyrrheni  insulam  Pal- 
mariae  proximam,  ubi  incommodis, 
inedia  aemmnisque  confectus  obiit 
20.  vel  24.  Jun.  538,  juxta  alips  540. 
Cf.  Migne  LXVI,  79—88. 

256.  Post  romanos  pontifices  tres 
praesertim  sunt  hujns  periodi  scripto- 
res,  qui  diligentiorem  merent  atten- 
tionem.  Primus  est  Dionysins 
,Areopagita'  cognominatns,  quia  cre- 
debatnr  idem  cum  illo,  cigus  meminit 
Lncas  Act  17i  34.  Sunmia  ejns  scri- 
pta  fruebantur  medio  aevo  et  ultra  in 
scholLs  anctoritate.  Sed  quo  major 
opemm  fama,  eo  acrior  exarsit  prae- 
sertim  a  sec.  XVL  inter  viros  criticos 
controversia  de  eomndem  auctore.  In 
scholis  quidem  indubium  fuit,  ancto- 
rem  non  alinm  esse  ab  illo  Dionysio 
Areopagita,  cnjus  mentio  fit  Act.  17, 
34  quemque  s.  Paulus  ad  fidem  chri- 
stianam  adduxit.  Yemm  cum  ars  cri- 
tica  jam  magis  invalesceret,  dubinm 
ortnm  est  ob  rationes  tam  intemas 
quam  extemas  ducibus  Laur.  Yalla 
(t  1457)  et  Erasmo  (1536)  de  eo- 
mndem  genuinitate,  atque  temporis 
lapsu  pracTaluit  sententia,  ea  non  esse 
gennina  i.  e.  non  illius  Dionysii,  ut 
hn^jns  anctoritas  sit  jam  plane  concla- 
mata  tixqne  sit^)  qui  eam  serio  adhuc 
tueatur.    Suntne   ergo  ab  aliquo  fal- 

^)  Cf.  de  horum  pontificum  epistolis 
Jaff6  I,  109—116. 

*)  Non  desunt  tamen  vel  nostra  aetate 
patroni  hujuB  antiquatae  sententiae.  Ita 
C.  M.  Schneider,  Areopagitica  die 
Schriften  des  hl.  Dionysios  vom  A.  Eine 
Vertheidignng  ihrer  Echtheit,  Regens- 
burg  1884  in  8;  Bertani  Autenticit^ 
delle  opere  di  s.  Dionysio  A.  Milano  1878; 
Josephusa  Leonissa  0.  Cap.  in  Jahrb. 
fftr  Philos.  XVI,  95  ss.;  165—180;  282  — 
309;  479—490. 


satore  conficta  illique  ad  eis  concilian- 
dam  auctoritatem  snpposita?  Hoc  jam 
plnrimi  tnentnr  eommqne  origiBem 
assignant  exennti  sec.  V.  vel  inennti 
YI,  cum  eomm  mentio  disserta  primnm 
fieri  yideatnr  a  Severianis  monophysi- 
tamm  errori  addictis  in  coUoqnio  CP. 
a.  532  habito.  Tam  valida  antem  snnt 
homm  auctomm  pro  snppositioneargn- 
menta,  nt  jnxta  Bardenhewer  con- 
troyersiapostSoUdas  Eoch  et  Stigl- 
mayr  disqnisitiones  jam  peremptorie 
sit  finita.  Alii  cnm  Hipler  mediam 
inennt  yiam.  Conoednnt  qnidem,  ea 
opera  non  esse  Dionysii  Areopagitae, 
sed  revera  c^jnsdam  Dionysii,  quon- 
dam  ethnid  ad  fidem  conversi,  qni  fac- 
tns  sit  presbyter  et  praeses  scholae 
catecheticae  sen  abbas  monasterii  Ehi- 
nokomrae  in  Aegypto.  Enm  scholae 
neoplatonicae  addictnm  manifesto  prodi 
stilo  et  doctrinae  genio,  atqne  flomisae 
post  medium  sec  IV.  ex  intemis  indi» 
ciis  colligi.  Scribamm  yel  commentfr* 
tomm  yitio  seu  inadvertentia  temporis 
lapsn  &ctnm  esse,  nt  hic  Dionysins, 
qni  se  non  jactat  esse  Areopagitam  yel 
immediatum  Pauli  discipnlnm,  con- 
fnnderetnr  cum  Areopagita,  eoqne  ma- 
gis,  qnod  forte  hoc  fnerit  nomen  my- 
sticum  in  confratmm  choro  ipsi  tribn- 
tnm^). 

257.  Nolumns  spinosam  hanc   in- 
gredi  controyersiam^).  Snpponimns  ea 


»)  Cf.  H  i  p  1  e  r  Dionysius  der  Areopa- 
ffite,  Regensbiirg  1861 ;  KL.  III,  1789-96; 
Nirschl  II.  p.  131  88.  Hincquomndam 
conjectura,  eum  esse  illum  Dionysium 
monachum,  cujus  mentionem  facit  So- 
zomenu8H.E,VII,31.Cf.  Draeseke 
gesammelte  patristischeUntersuchungen, 
Altona  1889  p.  25—77:  Dionysios  von 
Rhinokolura;  Zeitschr.  ftlr  wiB&ensch. 
Theol,  1892.  XXXV,  208-18. 

*)  Cf.  eam  succinte  expositam  apud 
Fessler-Jungmann  §  121  s.;  Bar- 
denhewer  §  100.  De  auctore  nostro 
cf.  scriptores  quam  plurimos  apud  Che^ 
V  a  1  i  e  r  8.  V.  Denys  et  in  supplem.  citatos. 
Recentiori  aetate  ea  non  esse  Dionysii 
Areopagitae     ostendit     Eoch    TheoL 


457 


Paeudo-Pionysius  Areopagita 


458 


non  6880  Dionysii  Areopagitae,  Paoli 
ap.  discipnli.  Com  yero  eorum  magna 
fioierit  per  secnla  in  scholis  anctoritas, 
breYiter  saltem  homm  operom  mentio 
est  facienda,  qnam  huio  periodo  reser- 
Yarimns,  qniaprimnm  hocsecnloeoram 
nsns  certo  cpmparet.  Ea  porro  snnt: 
Liber  de  eoeUsli  Jnerarchia,  in  qno 
sermoeatdeangelisdeqneeomm  ordini- 
bns  atqne  hierarchiis ;  de  eeelesiastiea 
hierarMa,  in  qna  disseritnr  de  sacra- 
mentis  baptiami,  enoharistiae  et  ordi- 
nationia,  de  Ecclesiae  ministris,  de  so- 
lenmi  monachomm  professione,  de  cae- 
remoniis  etc;  de  divinia  nominibus, 
hinc  et  de  divinis  perfectionibns,  reli- 
qnomm  opp.  yelnt  fnndamentnm ;  de 
mystiea  iheeHogia,  in  qna  anctor  agit  de 
incomprehensibilitate  et  ineffabilitate 
Dei,  deqne  nnione  qnadam  ineffabili, 
qna  eidem  in  hac  vita  uniri  possimus. 
—  Decem  insnper  exstant  epietolae  de 
theologia  mystica  vel  de  argnmentis 
practicis.  Epistola  Apollophani  philo- 
sopho  inscripta,  in  qna  de  religionis 
chriatianae  veritate  agit  deqne  edypsi 
solis  prodigiosa,  qnam  in  Christi  morte 
Heliopoli  conspezerit,  spuria  censetnr, 
sicnt  et  epistola  de  paseione  Peiri  et 
Pauli  ed.  a  Pitra  in  Anal.  sacris  lY, 
241 — 254;  261—276  in  triplici  ver- 
sione;  ep.  apocrypham  ad  Titum  de 
assumptioneb.  M.  V.  ex  lingua  armena 
germanice  redditam  ezhibet  Yetter 
TheoL  Qtlschr.  1887  LHX,  133—138. 
Alia  qnoque  se  scripsisse  testatnr  auc- 
tor,  sed  eomm  nullum  comparet  in 
antiqnitate  yestiginm.  —  Frodiemnt 
opera  collecta  cnra  Corderii  S.  J. 
Antverpiae  1634;  Parisiis  1644  t.  2 
in  4;  Yenetiis  1755.  1766  cur.  Bern. 
de  Bubeis  cnm  diss.  de  eomndem 
anctore  ejusqne  fide  contra  ea,  qnae 
Leqnien  in  diss.  damascenica  11.  as- 
seraerat ;  in  M  i gn e  P.  G.  t.  III.  lY cnm 


Qtlschr.  Tabingen  1895  LXXVII,  353-420, 
1896LXXVI[I,  290— 2»8;  r5m.  QtUchi*. 
1898  Xn,  353—398,  nbi  exceptionibus 
J.  Draeseke  etNirschl  respondet. 


apparatn  literario,  variis  vitis  (IV, 
577—870),  et  Brixinae  1854  in  8; 
nulla  tamen  exstat  ed.  critica.  Magna 
his  operibns  anctoritas  accreyit  ex  s. 
Maximo  M.  (t  662),  qui  scholia  in 
eadem  scripsit  anctoremque  a  mono- 
physitismi  nota  vindicavit ;  ex  approba- 
tione  universaescholae  persecula,  qnae 
illis  plnrimnm  est  nsa  ad  confirmanda 
vel  iUustranda  doctrinae  catholicae  ca- 
pita ;  ex  nsn  summomm  theologomm 
mysticomm,  qnienmsecntisuntducem 
secnmm  ^).  Jam  modo  minor  est  eprnm 
anctoritas,  tum  qnia  auctor  est  planein- 
certns,  tnm  ob  stili  singularitatem  et 
obscnritatem,  quae  exigit  ut  benigna 
utamur  interpretatione,  qna  nsi  sunt 


>)  De  doctrina  ejusdein  cf.  H  i  p  I  e  r  de 
theologia  11.,  qui  sub  Dionysii  A.  nomine 
feruntur»  fasc.  4  Braunsberg  1871.  1874. 
1878.1885;  L.  N  i  e  m  e  y  e  r  Dionysii  A. 
doctrinae  phil.  et  theol.  exponuntur  et 
inter  se  comparanturf  Halae  1869 ;  S  tigl- 
mayr  Zeitschr.  fiir  k.  Theol.  1898.  XXII 
180—87  ;  246—303 ;  XXIII,  1—23 ;  XXIV, 
657—671,  qni  priori  diss.  p.  302  praeter 
alia  ad  rem  notat :  die  durchaus  abnorme 
Sprache,  die  bestftndige  Anlehnung  an 
die  Terminologie  der  Mysterien,  die  neu- 
gebildeten  Wortformen,  die  Uberladenen 
SatzgefQge,  die  kttnstliche  nnd  willkftr- 
liche  Umbildung  und  Steigerung  der 
Uberlieferten  gemeinverst&ndlichen  Aus- 
drQcke  ist  der  kirchlichen  Hierarchie 
ebenso  eigenthCLmlich  wie  den  anderen 
Werken  des  D.  Um  einen  ausreichenden 
Grund  fQr  diese  Kisenart  des  Stils  zu 
G^eben,  muss  man  nicnt  blos  die  neupla- 
tonische  Vorbildung  dea  Verfasaers,  son- 
dern  auch  eine  bewusste  und  absichtlich 
festffehaltene  VerkCLnstelung  nnd  Ver- 
dunkelung  der  Sprache  Ton  Seite  des  D. 
berilcksichtigen.  Cf.  et  eundem  in  hist- 

Bol.  BL  1900  CXXV,  541—551  ;  613—27: 
>er  Vater  der  Myeitik  im  Lichte  des 
Neuplatonismus  occasione  op.  Koch, 
Psendo-Dionysius  A.  in  s.  Beziehungen 
zum  Neuplatonismus  und  Myaterien- 
wesen,  Mainz  1903;  hist  Jahrb.  1895. 
XVI,  252—274;  721—49;  et  das  Auf- 
kommen  der  Psendo-dionysuichen  Schrif- 
ten  und  ihr  Eindringen  in  die  christl. 
Literatur  bis  znm  Laterankonzil  649, 
Feldkirch  1895  coll.  Nilles  Zeitschr.  f. 
k.  Th.  1896  XX,  395-399,  et  in  aliis 
fasc.  literariis. 


459 


501—550.  BoSthias. 


460 


revera  theologi   scholae   in  meliorem 
sensum  intelligentes  auctoris  verba. 

258.  Alter  speciali  dignos  memoria 
est  philosophus  plane  insignis  Anicius 
ManHus  TorquatusSe  verinus  Bo^thius 
(BoStius)  ex  nobilissima  Aniciorum 
familia  c.  470 — 80  Bomae  natus. 
Prima  jam  aetate  missus  est  Athenas, 
ubi  perfectam  sermonis  graeci  notitiam 
acquisivit  et  in  philosophia  aliisque  dis- 
ciplinis  fuit  institutus.  In  urbem  re- 
versus  ob  insignes  animi  dotes,  elo- 
quentiam  et  in  rebus  gerendis  dexteri- 
^tem  acceptissimus  erat  Theodorico 
regi  Ostrogothorum  et  Italiae,  qui  eum 
ad  secretiora  adhibebat  consilia,  ad 
summas  dignitates  ipsumque  consula- 
tum  (a.  5 1 0)  promovit,  magistrum  pa- 
latii  atque  officiorum  instituit  atque 
negotia  gravissima  ei  exsequenda  con- 
credidit.  Gloriae  quasi  apicem  attigit, 
cum  et  duos  suos  filios  adhuc  juvenes 
vidit  (522)  consules.  Expertus  tamen 
est  misero  fato  humanae  gloriae  vani- 
tatem  et  mutabilitatem.  Nam  Theodo- 
ricus  procedente  aetate  ad  suspiciones 
pronus  aemulorum  accusationibus  nimis 
fidens  eum  inauditum  custodiae  tradi- 
dit  ac  veluti  proditionis  reum  non  sine 
cruciatibus  inter  a.  524 — 26  morte 
affecit^).  Post  Theodorici  mortem  ho- 
norifice  in  basilica  ticinensi  s.  Petri  fuit 
sepultus  ejusque  cultum  ab  immemo- 
rabili  ei  praestitum  tamquam  servo  Dei 
et  sancto  martyri  Leo  XIII.  decr.  1 3.  Dec. 
1^83  ex  consulto  congr.  ss.  Bituum 
confirmavit. 

259.  Ex  ejus  operibus  celeberrimum 
et  admodum  elegans  est  de  conaoikUione 
philosophiae  11.  Y,  in  forma  coUoquii 
interipsum  etSapientiam,  partimprosa, 
partim  versibus  conscriptum.  Gompo- 
suit  hoc  opus  in  carcere  in  exspecta- 
tione  quasi  certa  mortis.  Cam  sibi  pro- 


»)  Cf.  G  e  r  V  a  i  8  e  Histoire  de  BoSce 
Sen.  Romain.  Parisiia  1715  et  apud 
MigneP.  L.  LXIV,  1411-1600. 


ponat  eonsolationis  motiva  ex  sola  phi- 
losophia  hausta,  nullaqne  fiat  expressa 
religionis  christianae  mentio,  quae 
longe  efficacioribus  solatii  motivis 
abundat,  suspicio  quibusdam  oborta 
est,  Boethium  non  fuisse  Christianum : 
hinc  operatheologica,  quae  eitribnun- 
tur,  non  esse  genuina.  Verum  illud 
opus  mere  philosophicum  prodere  vi- 
detur  animum  vere  christianum,  cum 
nuUa  philosophia  pagana  tam  sana  et 
pura  principia  ethica  complectatur, 
nulla  tanta  fiducia,  certitndine,  calore 
loqui  possit^).  Plurimum  arrisit  boo 
opus  posteritati :  hinc  post  Aristotelem 
magna  erat  ejus  in  quaestionibus  phi- 
losophicis  auctoritas  penes  scholae 
theologos.  In  multas  versum  est  lin- 
guas,  plures  illud  illustrarunt  commen- 
tariis  a  sec.  IX — XVI,  nec  defuerunt, 
qui  ad  illius  imitationem  opera  ejus- 
dem  genii  conscripserint. 

260.  Reliquit  plura  alia  opera  phi- 
losophica,  versiones  et  commentaria 
nonnulla  plane  egregia  in  opera  vete- 
rum  Aristotelis,  Porphyrii,  Ci- 
ceronis,  Marii  Victorini,  quae 
habesin  Migne  P.L.LXIV,9 — 1239. 
Reliquit  et  aliquot  opuscula  theologica. 
Brevis  fidei  christianae  complexio  seu 
de  fide^) ;  de  8.  Trinitate,  quo  in  1.  in- 


«)  Cf.  N.  S  c  h  e  i  d  die  Weltanschauung 
des  B.  und  sein  Trostbuch  in  Stimmen 
auB  Maria  Laach  1890  XXXIX,  374-392; 
Baumgartner  IV, 206— 215, quiinter 
alia  de  hoc  opere  scribit :  Die  ein^estreu- 
ten  Gedichte  sind  so  gedankenreich  und 
tief,  vielfach  so  tief  empfunden  und  im 
Zusammenhang  des  Ganzenao  ergreifend, 
zugleich  von  solcher  Formvollendung, 
dass  man  versucht  sein  dUrfte,  BoGthius 
nicht  nur  als  den  grrSBsten  philosophi- 
Bchen  Grenius,  sondem  auch  aU  den  be- 
deutendsten  Dichter  seiner  Zeit  zu  be- 
zfiichnfin. 

')  Cf.  E.  K.  Rand  Der  dem  BoSthius 
zugeschriebene  Tr.  de  fide  eathoUca  unter- 
sucht,  Lipsiae  1901,  conjicit  eum  esse  po- 
tius  Joannis  diaconi,  cui  Boethiud  plura 
dicavit  opera.  Etiam  Peiper  de  ejus 
dubitat  genuinitate.  De  ooinium  quin- 
que  genuinitate  agit  G.  B  o  s  i  s  i  o  SuU'- 


461 


BoSthius,  FulgentiuB. 


462 


qnirit,  qnoinodo  Trinitas  nnas  Deus  ac 
non  tres  Dii  sit;  UtrumPaier  etFUius 
et  SpirUus  8.  de  divinitat^  stibstanHa' 
Hter  praedicentur,  qao  in  libello  re- 
spondet,  nec  Fatrem,  nec  Filium,  nec 
Spiritom  s.,  nec  ipsam  Trinitatem  ad 
exprimendam  Dei  sabstantiam  perti- 
nere,  sed  relationes  tantam  in  ana 
sabstantia  divina  designare ;  de  persana 
et  naJtura  contra  Eatychen  et  Nesto- 
riam ;  tr.  sabtilis :  quomodo  subsiantiae 
in  eo,  quod  eint,  honae  eint,  cum  non 
sint  eubetantiaUa  hona,  Utitar  hisce  in 
tract.  argumentis  non  tam  ex  Scripta- 
ris  qaam  ex  ratione  revelatione  iUas- 
trata  desomptis,  »ita  at  scholasticis 
qaodammodo  facem  praetalisse  Tidea- 
tor,  nec  semper  facile  intelligatar  ^)  *. 
Saepe  prodierant  ejas  opera  coUecta, 
at  Yenetiis  1491.  1492  ed.  princeps; 
1499;  1556;  Basileae  1546;  1570 
car.  Grlareano,  qaaeed.aberaditislaa- 
dator;  plenissime  cum  apparata  lite- 
rario  in  Migne  P.  L.  t.  LXm.  LXIV. 
Libri  de  eoneolatione  philosophiae  cam 
confessione  fidei  et  notis  editi  sant  a 
Benato  Yaliino  Lagdani  Bat.  1656 
in8;  1668;  1671;  Jenae  1843,  car.Th. 
Obbario  (absqae  opascalis);  Lipsiae 


aatenticit^  delle  opere  teologiche  di  A. 
M.  T.  S.  Boezio,  Pavia  1869.  Nitzsch 
das  System  des  B.  und  die  ihm  zugeschr. 
theol.  Schriften,  Berlin  1860,  et  Kealen- 
cycl.  I1I«,  277  eam  negat. 

1)  FeBsler-Jungmann  §  247.  Cf. 
Bardenhewer  §  115  n.  1., quideeoet 
Cassiodorio  §  110  n.  2  scribit:  B.  et  C. 
sind  Bozusagen  unablftssig  damit  beBch9.f- 
tifft,  das.  was  ihre  Zeit  an  IdaBsiBcher 
Budnng  noch  beaasB,  vor  den  Wogen.der 
76Ikerwanderung  zu  bergen  und  dem  auf- 
steigenden  Mitte&lter  zu  retten ;  F  u  n  k 
KL.  II,  967—972.  Krieg  flber  die  theo- 
logischen  Schriften  dcB  B.  im  Jahresber. 
der  QOrreBgeBellBch.  fBlr  1884,  KOln  1885 
p.  23—52 ;  J.  G.  S  u  1 1  n  e  r  Boethius  der 
letzte  ROmer.  Sein  Leben,  sein  christl. 
BekenntuiBB,  sein  Nachruhm,  Eichsi&tt 
1852  in  4;  L.  C.Bonrquard  De  A.  M. 
8.  BoStio  christiano  yiro,  philosopho  ac 
theologo,  Parisiis  1 877 in4,  Nirschllll 
§294;PotthaBtpag.  161  s.;  Ebertl 
1.  3  c.  22;  Ehrhard  I  §  42  n.  1. 


ed.  Peiper  1871  cam  opascalis,  qai 
in  proieg.  disserit  de  sacroram  opp. 
commentatoribas,  de  interpretibas,  de 
imitatoribas  philosophiae  consolationis. 
£x  recensitis  optiscalis  theologicis  pri- 
mam  et  qaartam  in  dabiam  vocat. 
Commentarios  in  L  Aristotelis  de  tn- 
terpretatione  iteram  post  tria  secala 
K.  M  e  i  s  er,  Lipsiae  1 87  7 —  1 880  pp.  2 
edidit;  1.  de  eonaolatione  philos,  et 
commentarios  de  interpretatione  et  de 
forma  P.  Piper  Die  Schriften  Notkers 
and  seiner  Schale,  a  Notkero  Labeo 
germanice  reddita,  Freibarg  and  Tii- 
bingen  1882  I,  1 — 688.  —  Qaaedam 
opascala,  at  de  unitate  et  de  uno,  ei  faere 
sapposita. 

261.  Tertias  est  s.  Falgentias, 
praecipaas  forte  hojas  periodi  theolo- 
gas,  fidei  catholicae  contra  Arianos 
strenaas  propagnator  et  doctrinae  s. 
Aagastini  de  gratia  fidelissimas  post 
8.  Prosperam  vindex  ^).   Natas  is  •  est 


1)  BeliisBimam  ejuBdem  yitam  scripsit 
quidam  ex  ejusdem  discipulis,  qui  puta- 
tur  CBBe  Fulgentius  FerranduB,  de 
quo  infra  loquemur.  Habes  eam  in  ed. 
opp.  a.  Fulgentii,  in  actis  SS.  Jan.  I, 
32—45  Antverpiae  1643,  et  in  noBtris  op. 
sel.  XLV,  3—86.  —  A  nostro  Fulgentio 
distingue  non  solum  Fulgentium  F  e  r- 
randum,  sed  et  Fabium  Claudium 
Gordianum  Fulgentium  (qui  ab  aliis  di- 
citur  FabiuB  FuriuB  F.  Planciades)  nostro 
Fulgentio  aequalem  et,  ut  videtur,  catho- 
licum,  cujuB  plura  sunt  opera,  in  primis 
liber  absque  literis  de  aetatibua  mundi  et 
hominis,  Nititur  etiam  gentilium  mythos 
allegorice  in  bonum  seu  moralem  sensum 
interpretari  in  Mythclogiarum  II,  3.  Cf. 
KihnKL.IV,2118;  EbertI«I.  3.C.21; 
Jun^mann  qq.  Fulgentianarum  cc.  3 
inRitschl  Act.  boc.  philol.  lips.  t.  1. 
Lipsiae  1870.  Sed  en  Kud.  H  e  I  m,  qui 
hojus  Ful^entii  opera  recensuit  Lipsiae 
1898,  conjicit,  auctorem  horum  operum 
insipidorum  et  forma  semibarbara  con- 
scriptorum  esse  ipsum  nostrum  Fulgen- 
tium,  ndeinde  multis  annis  transactiB  et 
animo  mutato,  cnm  ipse,  quibua  esset 
yitiis  infectuB,  satis  perBpexisset,  mona- 
chum  factum  et  vitam  emendasse  et 
aermonem." 


463 


501-T-550>  Scriptores  polemici. 


464 


illustri  ex  familia  in  Tellepta  civitate 
proyinciae  Byzacenae  c.  a.  468  (jozta 
alios  466).  Coris  ac  deliciis  secolari- 
bos  renanciana  motua  praesertim  lec- 
tione  expositionifl  s.  Aogastini  in  Ps.  36, 
Faustum  episcopom  tonc  fidei  ezsnlem 
adiit  atque  enizis  precibos,  nt  in  ejas 
monasteriom  reciperetor,  tandem  ob- 
tinuit.  Mira  oonstantia  matris  conatns 
eum  retrahendi  ad  secoli  negotia  Ticit, 
et  persecutiones  passus  est  graTCS  ab 
Arianis.  Desiderio  flagravit  invisendi 
Aegjptideserta,  quaequondameremita- 
rum  ?ita  illustrabantur,  hinc  iter  arri- 
puit,*  sed  Syracusis  haesit.  Inde  Ro- 
mam  transiit  apostolorum  memoriam 
salutaturus  rediitque  in  Africam  ingenti 
gaudio  a  suis  ezceptus.  Novum  ibi  con- 
didit  monasterium  piisque  monitis 
multos  ezcitavit  ad  amplectendam 
vitam  religiosam.  Cum  sanctitatis  doc- 
trinaequeejusfamasemperlatius  diffun- 
deretur,  a  Buspensibus  ezpetitus  est 
episcopus  tanto  ardore,  ut  e  cella  rap- 
tus  non  tam  pontifez  esse  rogaretur 
quam  cogeretur  (510).  Moz  tamen  a 
rege  Thrasamundo  cum  aliis  60  epi- 
Bcopisproyinciae  byzacenae  in  Sardiniae 
insulam  ezsul  pulsus  est.  Horum  epi- 
scoporum  ipse  erat  lingua  atque  in- 
genium.  » Quandocunque  enim,  inquit 
auctor  yitae  ipsius  c.  20,  trasmarinis 
literis  de  fide  vel  de  diversis  quaesti- 
onibus  interrogabantur  episcopi,  Ful- 
gentio  respondere  pro  omnibus  impo- 
nebatur.  *  Hinc  egregii  quidam  libelli 
ez  ejus  prodierunt  calamo.  Thrasamundo 
demum  defuncto  (523)  episcopis  ez- 
sulibus  per  Hildericum  ejus  successo- 
rem  redire  licuit  Ingenti  fidelium 
gaudio  Fulgentius  reduz  ezceptus  eat 
totumque  jam  se  impendit,  ut  vulnera 
tam  diutuma  diraque  persecutione  Ec- 
clesiae  inflicta  sanaret.  Qua  in  occu- 
patione  atque  in  omnis  pietatis  operi- 
bus  reliquum  temporis  transegit.  Mor- 
bo  diutumo  correptus  inter  gravissi- 
mos  dolores  haec  ingeminabat  verba : 
»Domine,  da  mihi  modo  hic  patientiam, 
postea  indulgentiam,*  atque  ita  pie  in 


Domino  obiit  c.  a.  533.  £|jn8  memoria 
ab  Ecdesia  recolitur  i.  Jan. 

262.  Merito  de  eo  scribit  s.  Isido- 
rus  de  vir.  iU.  c.  27:  »Fulgentiu8 
afer  .  .  .  in  oonfessione  fidei  clarus,  in 
Scripturis  divinis  copiosissime  eradi- 
tus,  in  loquendo  quoque  dulcds,  in  do- 
cendo  ac  disserendo  &abtiliSy  scripsit 
multa.^  In  suis  operibusArianosprae- 
sertim  solide  docteque  impugnat.  Inter 
ea  eminet  1.  de  fid$  ad  Petrum  seu  de 
regula  verae  fidei  (Migne  XLV, 
67]  — 708),  tractatus  vere  aureus,  qoo 
ezposita  prius  fide  cathoUca  de  praeoi- 
puis  mysteriis  ejusdem  veluti  snmmam 
40  capitulis  n.  45 — 84  comprehensam 
ezhibet  Pelxo  homini  laico  veritatis 
studioso,  qui  Hierosoiymam  profectu- 
rus  eum  de  regula  rogaverat,  utposset 
haereses  per  Palaestinam  aerpentes 
agnoscere  et  vitare.  Caput  45.  seu  qnae 
sequuntur  post  n.  85  in  antiqnioribas 
ed.  merito  spnria  habentur.  Edidimus 
illum  inter  opuscula  selecta  SS.  PP. 
XVI,  171-260  Oenipontil871;  1895. 
—  Liber  de  Trinitate  ad  Felicem  no- 
tarium  (497 — 508);  liber  eonira  Ari- 
ano8,  in  quo  decem  objectionibus  res- 
pondet,  quas  Thrasamundus  rez  c.  a. 
515  proposuerat  (205 — 224);  etlibri 
III  ad  eundem,  quibus  ad  alias  ejos- 
dem  ezceptiones  ez  mysterio  incama- 
tionis  contra  ss.  Trinitatis  fidem  petitas 
respondet(223 — 304).  L.  ad  Vtetarem 
(507 — 528)  oontra  sermonem  Fasti- 
diosi  ariani  (quondam  catholici  etmo- 
nachi,  qui  ad  Arianos  defecerat).  — 
Liber  ad  Scarilam  d€  incamatiane  Fiiii 
Dei  et  vilium  animalium  auctore  573- 
603).  —  Liber  contfa  Fabianum  aria- 
num  periit,  sed  supersunt  adhuc  firag- 
menta  39  pretiosa  (749 — 834),  ita 
etiam  periit  opus  advereue  Piniam, 
nam  1.  pro  fide  eatholica  adversus  Pin- 
tam  ep.  arianum,  qui  sub  ejus  nomine 
circumfertur,  non  censetur  genuinus; 
periit  et  commonitorium  (brevissimum) 
de  Spiritu  8.,  cujus  ezstant  duo  tantum 
fragmenta.   Hisce  operibus  fere  com- 


465 


8.  FulgentiuB. 


466 


mime  eat  aberior  incamationis  my sterii 
iilostratio  et  defensio,  com  Ariani  ez 
eo  praeaertim  88.  Trinitatis  mysteriomi 
hinc  et  FiHi  divinitatem  impognaye* 
rint. 

263.  Stetit  et  intrepide  pro  sincera 
doctrina  de  gratia  plaribos  operibas, 
in  qaibos  seqnitor  et  illastrat  Aagas- 
tinam»  ande  diotas  ost  Aagostinas  ab- 
breYiatos.  Hao  spectant  11.  JII  ad  Mo- 
mmnm  (15 1 — 223)  amicam  saam,  qai 
aliqaot  qoaestionesipsi  proposaerat,  in 
qaorom  1.  agit  occasione  difficnltatis 
ez  8.  Aagastini  dootrina  de  perf.  jast 
n.  3 1 .  ortae  de  daplici  praedestinatione 
Dei,  ana  bonorom  ad  gloriam,  altera 
maloram  ad  poenam ;  in  2.  de  sacrificio 
corporis  et  sangainis  Christi ;  in  3.  in- 
terpretatar  initinm  Ev.  s.  Joannis  con- 
tra  Arianos.  —  Libri  III.  de  veritate 
praedeHinatianieetgraliae  Dei  ad  Joan- 
nem  et  Yeneriam  adversas  Semipela- 
gianoram  errores  (603 — 672).  — 
Alias  1.  de  praedeetinatume  et  gratia 
(Migne  LXV,  843 — 854)  non  est 
8.  Fnlgentii.  —  L.  YII  contra  Fauetum 
(rejensem  cf.  p.  383)  periernnt  —  De 
remiseione  peecatorum  11. 11  neqae  eztra 
Ecdesiam,  neqae  post  hanc  yitam  ob- 
tinenda(527 — 673).  —  Snpersont  et 
epistolae  XIU  (303—497),  saepe  ad- 
modam  prolizae  tractataam  instar,  sed 
plane  insignes :  qaarum  aliae  sant  as- 
ceticae  (7),  qaae  praeclarissima  conti- 
nent  praecepta  pro  qaayis  hominnm 
conditione ;  aliae  sant  dogmaticae,  in 
qnibas  pro  more  nitide  et  solide  qaae- 
stiones  tractat  grayissimas.  Inter  eas 
reperitar  ez.  gr.  etiam  1.  Fetri  diaconi 
afncani  et  alioram,  qai  in  caasa  fidei  a 
graecis  ex  Oriente  Bomam  c.  a.  519 
missi  ad  Falgentiam  aliosqae  Africae 
episcopos  scribant  de  incamatione 
et  gratia  saaeqae  fidei  rationem  red- 
dant(ined.no8traXLVIpag.  178-202; 
Migne  LXII,  79 — 92).  His  respondet 
8.  Falgentias  nomine  qaindecim  epis- 
copornm  ep.  17,  qoae  est  liber  de 
eodem  hoc  argumento  egregie  disserens 


ib.  202—308;  Migne  LXV,  451  — 
493.  Epistolas  edidimas  inter  opasc. 
sel.  SS.  PP.  t.  XLVetXLVI  Oeniponte 
1884.  Sermonee  tantam  decem  reliqai 
sant  (719 — 750);  octoginta.illi,  qaos 
Theoph.  Baynaadas  reperit  atque 
8.  praesali  asseroit  in  Heptade  praesu- 
lam  christianornm  Parisiis  1671  p. 
536 — 590,  Migne  p.  855 — 954, cen- 
aentor,  si  tres  ezcipias,  alioram,  at  s. 
AagastinivPetriChrysologi,  yel 
ignoti  anotoris  africani ;  nonnalli  pro- 
bato  scriptore  indignL  Prodierant  ejas 
opera  primam  Hagenaa  1520  cur. 
Pirkheimer  etCochlaeo,  qaaeed. 
saepias  foit  reeasa.  Longe  praestantior 
est  ed.,  qaam  carayit  B.  Mangeant, 
Parisiis  1684  in  4;  recasa  Venetiis 
1746  in  cf.  et  a  Migne  P.  L.  LXV, 
117 — 963.  Plura  alia  ejnsdem  scripta 
periisse  yidentar,  nam  s.  Isidoras 
de  eo  refert :  »  Composait  maltos  trac- 
tatas,  qaibus  sacerdotes  in  ecclesiis 
uterentur^). 

264.  Praeter  hos  multi  alii  inferioris 
celebritatis  snnt,  qui  pro  defen- 
sione  dogmatum  fidei  christianae 
pugnarunt').  Aeneas  Hieroclis  clari 


i)  Cf.  de  c.  Fulgentio  praeter  vitas  et 
proleg.  in  ed.  opp.  ejusdem,  F  e  s  s  I  e  r  - 
Junginann§  237  ss.  qui  accuratiBsinie 
de  eo  affit;  Bardenhewer§  114  n.  5: 
N  i  r  B  c  n  1 III  §  286  88. ;  G  5  r  r  e  8  Beitrag 
zur  Kirchengeach.  des  Vandalenreichs  in 
Zeitschr.  fQr  wissenschafbl.  Theol.  1893. 
1,500—11;  Dzialowski  in  comment 
ad  c.  27  8.  Isidori  hisp.  de  yir.  ill. :  W  0  r- 
ter  zur  Dogmengesch.  des  Semipelag. 
III  die  Lehre  dea  Fulgentius  y.  R.,  MHn- 
eter  1900,  in  quo  fuse  de  doctrina  s.  Ful- 
gentii  disputat. 

>)  Minus  felix  in  illustrandis  fldei  ca- 
tholicae mysteriis f uit  Joannea,  a labo- 
ris  assiduitate  Philoponusyel  etiam, 
quia  Alexandriae  commorabatur  gram- 
maticus  alexandrinus  dictus,  philo- 
Bophiae  magister,  qui  circa  hujus  Bcculi 
niedium  floruit,  non  bccuIo  Bequenti,  ut 
plurea  opinabantur.  In  op.  buo  praecipuo 
theologicO  Aioitirirr^c  9|  RtpUvfoatcu^,  inquo 
disserit  de  Christologia  et  de  88.  Trinitate, 
tuetur  monophyaitarum  errorea  et  tri- 


467 


301—550.  Scriptores  polemici.  Aeneas  gaz., 


468 


neoplatonici  philosophi  discipulus,  in- 
signis  rhetoricae  magister  Gazae,  unde 
Gazensis  cognominatus  est,  ineunte 


theismo  viam  sternit,  cujus  habetur  ye- 
luti  pareos,  hinc  etiam  in  conc.  oecume» 
nico  V .  ut  haereticus  fuit  damnatus.  Opus 
integrum  non  amplius  exstat,  sed  mg- 
menta  sat  magna  nobis  asserravit  s.  Jo. 
Damascenus  de  haeres.  I,  101—7. 
Contra  Philoponi  cc.  7,  quorum  in  illo 
meminerat  opere,  scripsit  teste  P  h  o  t  i  o 
cod.  50  N  i  c  i  a  8  (Nikios)  monachus,  cugus 
quoque  sunt  duo  sermones  contra  graecos 
et  scriptum  contra  Severnm  monophjsi- 
tam  (deperdita).  —  Adversus  P  r  o  c  1  u  m 
neoplatonicum  bene  sed  prolixe  admo- 
dum  disputat  de  aeteitiitate  mundi  (quem 
1.  edidit  U.  R  a  b  e,  Lipsiae  1899,  etjam 
antea  Trincavelli  Venetiis  1535  in f.) 
quam  rejicit.  —  De  opifieio  mundi  U.  VII, 
quibus  exhibet  eruditum  commentarium 
in  Moysis  Hezaemeron.  Prodiit  hoc  opus 
cur.  Corderio  Yiennae  1630,  sed  longe 
accuratius  cur.  W.  Reichhardt  inter 
scriptores  sacros  et  pro&nos  fasc.  1,  Lip- 
siae  1897.  Ii  eo  sicut  s.  Basilio  ut 

Slurimum  consentit,  ita  per  omnia  Theo- 
oro  mops.  repugnat.  In  quibusdem  ed. 
adjicitur  disputatio  (dubia)  de  paschate, 
in  qua  ostenaere  nititur,  (jhristum  cele- 
brasse  coenam  paschalem  non  sensu  lite- 
rali,  sed  mystico,  cum  ea  non  inciderit  in 
festum  paschatis,  quo  solum  ea  erat  prae- 
scripta,  sed  in  diem  praecedentem.  Pro- 
diit  praefatioae  ornata  Lipsiae  1899  cur. 
Car.  Walter  inter  comment.  philos. 
jenenses  VI,  2  p.  195—225.  —  In  disp. 
de  resurrectione  ne^t  numericam  et  in- 
dividualem  corporis  resuscitati  identita- 
tem  cum  eo,  quod  modo  gestamus,  sanc- 
torumque  patrum  auctoritatem  irridet. 
Coninra  hunc  librum  scripserunt  T  h  e  o- 
dosius  quidam,  cujus  meminit  Pho- 
t  i  u  B  cod.  22  (M  i  ^  n  e  CIH,  60),  C  o  n  o  n, 
Eugenius  et  Themistius  mono- 
physitae,  qui  in  suis  contra  ejus  de  car- 
nis  resurrectione  deliramenta  Inrecti- 
tis  eum  omnino  a  christiana  abhorrere 
fide  affirmant  teste  eodem  P  h  o  t  i  o  cod. 
23.  —  Reliquit  1.  adversus  synodum  IV, 
plura  commentaria  in  Aristotelis 
opera  et  alia  quaedam.  Cf.  praeter  alios 
Schoenfelder  die  Eirchengesch.  des 
Johannes  von  Ephesus  aus  den  Schriffcen 
tkbersetzt  mit  einer  Abh.  liber  den  Tri- 
theismus,  Mfinchen  1862  p.  267—311; 
Stoeckl  KL.  VII,  1748—54;  Barden- 
hewer  §  101  n.  3.  Plura  ejusdem  opera 
exhibet  Gallandi  t.  XI [  (non  vero 
Migne). 


hoc  seeolo  compcsnit  dialogom  inscri- 
ptam  Theophrastus  de  immortidiUtU 
animae  et  de  corpomm  resurrectione 
(Migne  P.  G.  LXXXV,  871—1004), 
qui  medio  aevo  in  scholis  magni  aesti- 
mabatur  diciturque  a  non  nemine  auro 
omni  gemmisque  pretiosior.  Prodiit 
etiam  Pftrisiis  1836  in  8  cur.  J.  Fr. 
Boissonade  cum  versione  AmbroBii 
Calmaldulensis  (t  1439)  et  Zacha- 
riae  mitelenaei  scriptis.  Rejicit  in  eo 
praeexistentiam  animarum^)  et  mondi 
aetemitatem,  quam  statait  Origenes, 
et  adYersus  neoplatonicos  camiB  tuetur 
resurrectionem.  Beliquit^)  etiam  epi- 
stolaa  25  breves,  sed  nitidas,  qaas  edi- 
dit  H  e  r  c  h  e  r  in  Epistolographi  graeci, 
Parisiis  1873  p.  24 — 32.  —  Beperit 
ediditque  Mai  in  bibl.  nova  PP.  (IV, 
2,  79,  inde  Migne  LXXXVIII,  529- 
^19)  dieputationee  habitas  a.  527  inter 
Photinum  manichaeum  et  Paulam 
christianom,  natione  Persam.  Cf.  G. 
Mercati  Per  la  vita  e  gli  scritti  di 
Paolo  il  Persiano.  Appunti  di  una  dis- 
puta  di  religione  sotto  Giustino  e  Giu- 
stiniano  in  op.  Note  di  letteratara 
biblica  e  cristiana  antica,  Bomae  1901 
p.  180 — 206,  juxta  quem  hic  Paulaa 
idem  est cum Paulo  nisibeno,  cujaa 
opus  Junilius  Africanus  latine  yer- 
sum  exhibet  in  suis  Inetitutie  regulari" 
hu8  divinae  legis,  et  ipse,  non  Zacba- 
rias  Mitilaeus,  auctor  est  Apologiae  ad- 
versus  ^cpdtaoi^  Photini  manicbaei. 
Disputationem  vero  censet  fideliter 
literis  fuisse  consignatam.    Cf.  Eihn 


')  Contra  hanc  et  omnium  restitutio- 
nem,  quae  pariter  inter  Origenis  errorea 
recensetur,  scripsit  s.  Barsanuphius 
8ub  Aureliano  episcopo  Gazae  (c.  340)  1. 
inscriptum :  Doetrina  cirea  opiniones  Ori- 
genis,  Evagt  ii  et  Didymi,  non  indignum 
theologia  opusculum,  apud  Gallandi 
XI,  592;  Migne  P.  G.  LXXXVI,  891— 
902.  Porro  hic  Barsanuphius  inclusus 
cellula  diu  nulli  hominum  visus  vitam 
carnis  expertem  duxit  magnaque  sancti* 
tatis  fama  floruit. 

«)  Cf.StOckl  KL.  1,286;  Seitz  die 
Schule  von  Gaza,  Heideiberg  1892  p.  23- 
27:Bardenhewer§82n.  2. 


469 


JoaxmeB  MaxentiuB 


470 


Theodor  y.  MopflueBtia  und  Jonilins 
A.  als  Exegeten,  Freibarg  1880  p. 
254  88. 

265.  Contra  haereses  seculi  praete- 
riti,  pelagianam  scil.,  nestoria- 
nam  et  monophysiticam  aliquot 
scriptores  pugnarunt.  Ita  Joannes 
Maxentius,  unus  ex  monachis  scj- 
this,  qui  initio  hujus  seculi  Orientis 
turbarunt  ecclesias  nova  excogitata 
fbrmula,  qua  putabant,  contra  Nesto- 
rianos  et  Eutychianos  incamationis 
Verbi  mysterium  breyissime  simul  at- 
que  optime  exprimi,  si  diceretur: 
>Unu8  exTrinitate  came  est  passus^). 
Quam  formalam  caute  et  pmdenter 
noluit  Hormisdas  statim approbare, 
tum  quia  quamvis  vera,  nova  est,  ne- 
que  necesse  est,  novas  semper  cudere 
fidei  formulas,  tum  quia  non  omnibus 
arridebat  novisque  controversiis  tur- 
bulento  illo  tempore  praebebat  occa- 
siones,  tum  quia  instantius  quam  par 
erat  ejus  urgebatur  approbatio  etc. 
Postmodum  sane  omnibus  diligenter 
expensis  eam  probavit  Joannes  II. 
Urgebant  illi  monachi  etiam  damna- 
tionem  11.  Fausti  rejensis  de  gratia 
(cf.  supra  p.  384).  In  causa  horum 
monachorum  scripsit Maxentiusep. 
(cum  professione  de  Christo)  ad  lega- 
tos  sedia  apostolicae  CP.  degentes,  sed 


*)  Cf.  de  hac  formula  doctis  diss.  N  o- 
risii  ia  hist.  controveraiae  de  uno  ex 
Trinitate  passo  opp.  III.  775  -942  et  de 
alia  horam  monachorum  controversia  in 
hiat.  pel.  l.  2  c.  18—20,  ib.  I,  474-504 
ed.  veron.  1729;  Werner  op.  cit  II, 
299—321.  —  Ceterum  hoc  eodem  fere 
tempore  Trifolius  presbyter  in  ep.  ad 
Beatom  Faastam  senatorem  contra  Joan- 
aem  scytam  monachum  hanc  propoaitio- 
nem,  de  qua  a  Fausto  fuerat  interrogatus, 
sinistro  prorsad  interpretamento  accepit, 
.forte  quia  ob  turoas  ejus  occasione  exci- 
tatas  ei  suspecta  visa  est,  tum  quia  neque 
recte  ei  tuit  proposita.  Qaaesivit  enim 
Faastas  ab  eo,  quid  sentiret  de  propo- 
sitione:  nUnus  de  Trinitate  cruciflxus 
eBt."  Cf.  epistolam  in  fine  mutilam  in 
Migne  P.  L.  LXIII,  633—536. 


frustra.  Hinc  monachi  Romam  se  con- 
tulemnt  (5 1 9)  atque  ad  episcopos  afri- 
canos  tunc  in  Sardiniae  insula  exsules 
scripserunt,  quorum  nomine  s.  Ful- 
gentiusep.  17  sen  potius  insignem 
tractatum  de  incarnatUme  et  gratia 
Petro  diacono,  duobus  Joannis  nomine 
insignitis  (quomm  forte  unus  est  noster 
Maxentius),  Leontio  aliisqae  destina- 
vit,  in  quo  monachorum  fides  proba- 
tur.  Cum  Hormisdas  Fausti  doctrinam, 
quam  ipse  sicut  et  Pelagianos  egregie 
impugnat,  non  damnaret  in  sua  ad 
Possessorem  responsione,  hancMaxen- 
tius  in  responsione  adversus  epistolam, 
quam  ad  Possessorem  a  romano  epi- 
scopo  dicunt  haeretici  destinatam,  im- 
pugnavit,  ac  si  ab  haereticis  fuerit 
pontifici  supposita.  Scripsit  praeterea 
contra  Nestorianos  duadecim  capitula 
seu  anathematismos ,  qui  forte  illae 
sant  contestationes ,  quas  monachi 
publice  Romae  affixerant,  cum  ex  urbe 
clam  aufugerent;  necnon  et  dialogos 
duo8  seu  libros  in  forma  dialogi,  in 
quibus  juxtaFessler-Jungmann  II 
p.  2  pag.  406  a.  »accurate  et  subtiliter 
generatim  de  incamatione  Verbi,  in 
specie  vero  de  personae  nomine  atque 
intelligentia,  necnon  de  formula  ista 
controversa  disputavit.  *  Praemissa 
brevi  fidei  professione  de  Trinitatis  et 
incarnationis  mysteriis  scripsit  etiam 
contra  Acephalos  seu  Monophysitas. 
Forte  ipse  est  ilie  Joannes,  cui  (cum 
Yenerio)  Fulgentius  inscripsit  suos 
tres  de  veritate  praedestinatonis  et  gra- 
tiae  ^.  a.  523.  —  Prodiemnt  ejusdem 
scripta  cura  Cochlaei  cum  s.  Cy- 
p  r  i  a  n  i  operibus  Basileae  1 5  2  0  et  cum 
operibus  s.  Fulgentii  Hagenau  1520. 
Textus  quem  exhibet  Migne  P.  G. 
LXXXV,  73 — 158  deformatus  nec  sa- 
tis  pums  censetur  a  Loofs,  qui  de 
his  monachis  scythis  disserit  in  op. 
Leontius  von  Byzanz  und  die  gleich- 
namigen  Schriftstelier  der  griech.  Kirche 
L  1,  Lipsiae  1887  in  T.  u.  U.  II,  229- 
261;  durius  tamen  de  Maxentio  judicat, 
eum  monophysitis  accensens. 


471 


501—550.  Scriptores  polemioi.  Leontius.*; 


472 


266.  Leontius  a  patria  vel  forte 
nonnisi  a  commoratione  Bjzantinus , 
a  monasterionovaQLaurae-apudffiero- 
solymam,  ubi  per  decennium  (521 — 
530  et  postea  iterum)  degit,  etiam 
Hierosoljmitanus  cognominatus, 
inter  insigniores  higus  periodi  scri- 
ptores  est  numerandus,  imo  a  M  a  i  di- 
citur  in  scientia  theologica  aevo  suo 
facile  princeps.  E  nobili  ortus  familia 
c  a.  485  adolescens  £Bictus  est  mona- 
chus,  atque  in  Scythia  initio  degisse 
yidetur.  Aliquamdiu  erroribus  inhae- 
sit  nestorianis,  verum  iis  sincere  re- 
nunciatis,  acriter  deinceps  Nestorianos 
et  Monopbysitas  impugnavit.  Eum  a. 
519  CP.  reperimus  cum  illis  monachis 
scythis,  quorum  juxia  Loofs  §  17 
unus  fuit,  qui  formulam,  ut  diximus 
p.  469,  propugnarunt :  >Unus  ex  Trini- 
tate  in  came  est  passus,^  cum  quibus 
et  Bomam  est  profectus.  Inde  recessit 
in  novam  Lauram  s.  Sabae  in  Palae- 
stina.  Interfuit  531  colloquio  coram 
Justiniano  imp.  cum  Severianis,  Mono- 
physitarum  factione,  habito^),  et  sy- 
nodo  in  causa  Anthimi  et  Monophysi- 
tarum  a.  536  celebratae,  partemque 
pariter  habuit  in  controversiis  de  Ori- 
genistis  et  tribus  capitulis  a.  542  agi- 
tatis  (t  c.  543).  Num  idem  sit  cum 
Leontio  monacho  hierosolymitano  Ori- 
genista,  cuius  mentionem  facit  Cyril- 
lus  scythopolitanus  in  vita  s.  Sabae 
n.  72,  est  quaestio  satdifBcilis^).  Haec 
ejus  sunt  scripta:  Libri  tres  adversus 
Nestarianos    et  Euiychianos   inter   a. 


1)  Hujus  coUoquii  notitiam  debemuB 
Joanni  episcopo  Maroniae  prope  mare 
aegaeum,  qui  fuit  uniis  ex  interlocutori- 
bus  catholicis,  in  epistola  ad  presbyterum 
amicum,  quae  tamen  tantuni  latine  super- 
estapud  M  a  n  s  i  coll.  conc.  VI[1, 817—34. 
€f.  LoofB§  18. 

>)  Oum  juxta  Loofs  §  16  saltem  vi- 
g i n t i  viri  occurrant,  qui  L e  o  n  ti i  no- 
men  gesserunt  ea  aetate,  qua  noBter 
floruit,  mirum  esse  non  debet,  si  noster 
modo  cum  hoc,  modo  cum  alio  idem  fuerit 
habituB.  Ipse  Loofs  §  20  identitatem 
nostri  Leontii  cum  Leontio  Origeoista 
pluribus  nititur  argumentis  coraprobare. 


529 — 544  magna  sagacitate  et  dili- 
gentia  concinnati^)  et  copiosa  erudi- 
tione  ex  patribus  bausta  instructi 
(Migne  P.  G.  LXXXVI,  l,  1297 — 
1396).  In  L  1.  continetur  confutatio 
utriusque  fictionis  inter  se  contrariae, 
Nestorii  et  Eutychis,  circa  divinitatem 
Christi  et  humanitatem;  2.  est  contra 
illos  e  nostris,  qui  corruptae  incorrup- 
ticolarum  sententiae  adhaerent ;  3.  ad- 
versus  incorruptioolas,  qui  arcanam  et 
primigeniam  Nestorianorum  impieta- 
tem  sectantur,  et  de  hac  eadem  haeresi 
inquisitio  et  triumphus.  Horum  veluti 
supplementum  estSblu^to  argumentorum 
a  S  e  V  e  r  0  objectorum  in  dialogi  forma 
rib.  2,  1915-1^41).— CapUula XXX 
{vpij&xoyxa  x$f  dXata)  seu  theses  ad- 
modum  breves  contra  S  e  v  e  r u m ,  quae 
totidem  continentargumenta  ex  ratione 
petita  contra  falsam  unius  in  Christo 
naturae  assertionem ;  etiam  sub  titulo : 
DubUationes  hypoiheiicae  et  difinientes 
contra  eos,  qui  negant,  esse  in  Christo 
post  unionem  duas  veras  naturas  (olim 
latinetantumapudGallandiXII,  715- 
718),  libellus  quoad  formam  minus 
curatus  (ib.  1901 — 1916).  —  Scholia 
ex  ore  Theodori  religiosissimi  ab- 
batis  doctissimique  philosophi  divinLi 
pariter  extemisque  literis  eruditi  ex- 
cerpta,  quod  opus  communiter  de  aecHs 
inscribitur  et  in  actiones  X  distribui- 
tur  (ib.  p.  1  pag.  1193 — 1268).  Re- 
censentur  autem  in  eo  praecipuae  de 
Trinitate  et  incamatione  haereses.  Ea 
vero  forma,  qua  nunc  exstat,  non  vide- 
tur  esse  Leontii,  sed  retractatio  quae- 
dam  operis  seu  partis  op.  Leontii,  con- 
tra  Monophysitas  et  Nestorianoa  con- 


^^  L  0  o  f  8  Leontius  vou  Byzanz  und  die 
ffleichnamigen  Schriftsteiier  der  griech. 
Kirche  1.  1  c.  1  §  2:  Ihre  vorzUgliche 
DlBposition,  die  Scharfsinnigkeit  ihrer 
Argumeute  und  die  patristiBohe  Gelehr- . 
samkeit,  von  der  sie  Zeugniss  ablegt, 
Ifisst  sie  als  eine  der  bedeutendsten  do^- 
matiBch-polemischen  Werke  ihrer  Zeit 
erscheinen.  De  Leontii  doctrina  passim 
a^tWerner  Gesch.  der  apol.  u.  pol. 
Lit.,  praesertim  II,  247—261. 


473 


Leontiafi,  Ephraem,  Joannes  BCjthop. 


474 


Bcripti,  quod  in  saa  forma  originali 
non  ampliuB  habemus.  Ab  his  scholiis 
patant  nonnolli,  eum  {uisse  cognomi- 
natam  Scholasticam,  neque  enim 
fuit  adrocatus.  Prodiit  primom  cara 
Jo.  Leanclayii  Basileae  1578. — 
Libri  YII  oontra  Nestorianos  sea  ad- 
▼ersos  eos,  qai  daas  affirmant  Ghristi 
personas  nullamqae  in  ipso  conjanctio- 
nem  oonfitentar  (ib.  1399  —  1768). 
Opus  prolixam  saltem  qaoad  sabstan- 
tiam  genainam,  sed  fbrte  ab  alio  in  hanc 
redactam  formam  *).  Liber  vero  VIII., 
qoi  jaxta  praefationem  promittitar, 
periisse  videtar.  —  Liber  contra  mono- 
phyiiUu  seu  qaaestiones  adTersas  eos, 
qai  onam  dicant  natoram  compositam 
D.  N.  J.  Christi,  item  sanctorum  testi- 
monia  et  sententiae  ipsorum  explicatio 
(ib.  p.  2  p.  1769 — 1902):  opus,  ut 
▼idetur,  pariter  quoad  substantiam 
Leontii,  et  operis  majoris  fragmentum, 
quod  idius  exeunte  sec.  VL  vel  ine- 
unte  VIL  in  hanc  redegit  formam.  — 
LH^  eonira  fraudes  ApoUinaristarum 
seu  adTcrsuB  eos,  qui  nobis  proferunt 
quaedam  Apollinaris  falso  inscripta 
nomine  ss.  Patrum.  Opusculum  scri- 
ptum  inter  a.  511 — 518,  de  cujus  ge- 
nuinitate  dubia  moyentur,  sed  pretio- 
sum,  propter  judicium  criticum^)  et 
quod  ApoUinaristarum  iraudes  aperiat. 
—  Tribuuntur  ipsi  et  duo  sermcnea 
et  quaedam  fragmenta.  >VariaLeontii 
opera,  inquit  Fessler-Jungmann 
§  250  (t.  II  p.  2  pag.  505),.  simul 
juncta  egregium  •  quoddam  theologiae 
corpus  efficiunt  in  Ecclesiae  thesauro 
cum  reyerentia  locandum.  In  iis  et 
.  singulare  ingenii  acumen  et  mirabilis 
ss.  patrum  cognitio  et  indefessum  stu- 
dium   contra    yerbutas    haereticorum 


>)  Cf.  Loof  8  op.  cit.  §  13  et  §  14  de 
seqnenti  op.  contra  MonophysitaB. 

1)  Daskleine  Schriftchen  verdient  einen 
hervorragenden  Piatz  in  der  altkirchli- 
chen  LitCTatur  . . .  deshalb  weil  es  weiter 
nichtfl  ist  und  weiter  nichts  sein  will  als 
eine  kritische  UnterBuchung.  Loofs 
op.  cit.  c.  1  §  6. 


artes  et  accuratum  in  genuinis  ac  spu- 
riis  8S.  patrum  operibus  discemendis 
judicium  eluceti).«  Qallandi  jam 
quaedam,  sed  latine  tantum  exhibet 
XII,  633-750;  plurium  textum  grae- 
cum  Mai  primom  reperit  et  edidit, 
coUecta  leguntur  apud  Migne  P.  6. 
LXXXVI  p.  1  pag.  1193—1768;  p.  2 
pag.  1769— 2100. 

267.  Contra  Nestorianos  et  Mo- 
nophysitas  scripsit  plura  opera  s. 
Ephraem,  qui  eiyiles  gessit  magi* 
stratus  et  ex  comite  Orientis  factus  est 
patriarcha  antiochenus-  (527^545). 
>Ferunt  autem,  scribit  Photius  cod. 
228,  eum  cum  alia  laude  dignagessisse, 
tum  yero  eleemosjnis  elargiendis  eni- 
tuisse.  Libros  Tero  yarios  composuit, 
quorum  in  manus  meas  tres  inciderunt. 
Omnia  pene  opera  ejus,  quae  ridimus, 
pro  ecclesiasticis  dogmatibus  pugnant 
defenduntque,  suictum  chalcedonense 
concilium  extra  omnem  esse  haereti- 
oorum  reprehensionem.  *  £a  tamen 
perierunt  praeter  fragmenta,  quae  re- 
perit  card.  Mai  (Migne  LXXXVIp.  2 
p.  2103 — 2110)  et  ea,  quaejam  Pho- 
tius  ex  illis  nobis  asseryayit  cod.  228 
(Migne  P.  G.  CIII  p.  957—970)  et 
cod.  229  (ib.  969 — lo24),  ubi  plura 
refert  ex  opere  11.  4  comprehenso  pro 
defensione  concilii  chalcedonensis  et  in 
quo  quinque  solyerat  qq.  ab  Anatolio 
propositas.  —  Perierunt  quoque  opera 
Joannis  scjthopolitani  in  Galilaea, 
qui  et  adversus  Severum,  monophysi- 
tarum  ducem,  scripsit  11.  VIII  et  IL  XII 
Kava  Twv  i7coaxwtd>v  xffi  'ExxXTjotac 
seu  contra  Basilium  Eilix,  teste  Pho- 
tio  cod.  95.  107.  Primus  quoque  di- 
citur,   qui  commentariis  illustrayerit 


»)  Cf.L  0  0  f  8  op.supracit.  p.472,quipri- 
mu8  accuratius  de  hoc  auctore  egit; 
Fessler- Jungmann  §250;  Barden- 
hewer  §  102  n.  12;  KL.  VII,  1817-19; 
Nirschllll  §338;  Riigamer  Leon- 
tiu8  V.  Byzanz,  Wtirzburg  1894  diss.  in- 
aug. ;  V.  E  r  m  o  n  i  de  Leontio  Byz.,  Pa- 
risiis  1895. 


475 


501—550.  Scriptores  poleinicL  Job,  Dayid,  Heraclianus, 


476 


opera  Fseado-Dionjsii,  qnoram  breyia 
Bupersont  iragmenta^).  —  De  incar- 
nationepariter  disseroit  Job  monachus 
in  op.  (sec.  VI,  forte  VII,)  de  variis 
oecanotniam  et  EccUaiam  Christi  spec- 
tantibus  quaestionUnM,  quod  diTisum 
erat  in  11.  9.  Prolizam  ejus  epitomen 
seryayit  Photius  cod.  222  (Migne 
CIII,  735 — 830)  et  Mai  reperit  frag- 
mentum,  in  quo  solyitur  q.  prima: 
>  Quare  Filius  incarnatus  est,  non  Pater 
aut  Spiritus  s.  (Migne  LXXXVI  p.  2 
pag.  331 3 — 3320)  cum  alio  breyi  frag- 
mento  (ib.  3320),  quod  tamen  juxta 
Bardenhewer  est  ci\jusdam  Job 
ep.  apollinaristae.  —  Gontra  Kesto- 
rianos  scripsisse  legitur  in  remoto 
Oviente  circa  hoo  tempus  Dayid 
natione  Armenus,  philosophus,  imo 
Ii\yictus  cognominatus,  discipulus 
Isaaci  M.,  Mesropi  et  Moysis 
de  Chorene  (cf.  pag.  441  ss.),  cui  erat 
cognatus.  Studiis  operam  dederat  etiam 
Alexandriae,  Athenis,  ubi  Sjrianum 
audiyit  Frocli  magistrum,  et  Constan*- 
tinopoli.  Neoplatonicorum  opinionibus 
erat  addictus,  sed  et  in  Aristotelis 
philosophia  admodum  yersatus.  Fla- 
tonem  et  Aristotelem  conciliare  inter 
se  nitebatur.  Flura  hujus  ppera  saga- 
citer  in  linguam  yertit  armenam,  at- 
que  doctis  illustrayit  commentariis. 
Plura  et  ipse  opera  composuit  philo- 
sophica^).  Ejus  scripta  prodierunt 
armeniace,  Venetiis  1833.  Cf,  prae- 
ter  Himpel  Neumann  Memoire 
sur  la  yie  et  les  ouyrages  de  Da- 
vid,  philosophe  armenien,  Paris 
1829.   —    Magnum    opus    adversus 


>)Cf.  Looss  op.  cit.  pag.  269—272; 
Bardenhewer  de  hoc  et  aliis  §  102 
u.  4;  Fesfller-Jungmann  1.  c.  pag. 
506  ss. ;  K  r  u  m  b  a  0  h  e  r  Gesch.  der  byz. 
Literatnr  p.  57%  qui  de  aliis  quoque 
theologis  polc  jiicis  hcgus  aeri  disserunt. 

^)  De  ejus  operibus  ita  H  i  m  p  e  1  cen- 
setKL.  ni,  1411):  Er  zeigt  viel  Scharf- 
sinn,  Qelchrsamkeit  uud  Kenntniss  fast 
aller  griechi&chen  Fhilosophen,  deren 
Schriften  er  freilich  oft  unter  verball- 
hornten  Namen  citirt. 


Manichaeos  aggressus  estHeracIia- 
nus  (Heraclius)  ineunte  sec.  VI  epi- 
scopus  chalcedonensis  stilo  nitido  et 
conciso  11.  XX  comprehensum ,  quo 
eyertit  eorum  scripta  Eyangelium,  gi- 
ganteum  librum  et  Thesauros.  Uti- 
tur  in  eo  scriptis  praecedentium  auc- 
torum,  Hegemonii  sciL,  Titi  bo- 
strensis,  Georgii  laodicensis,  Sera- 
pionis  ep,  Thmueos  et  Dipdori 
tarsensis,  qui  contra  eosdem  libros 
composuerat  XXV.  >Horum  ergo  pa- 
trum,  ut  eos  sapientissimus  Heraclia- 
nu9  nominat,  facta  mentione,  quae- 
cunque  in  ipsis  non  satis  firmiter  p  ro- 
nunciata  sunt,  breviter  confirmat,  quae 
praetermissa,  pie  supplet:  quae  satis 
accurate  prodita,  integre  citat  cum  no« 
minis  honorifica  appellatione  additis 
similiter  quae  sibi  in  mentem  vene- 
rint.«  Ita  Photius  cod.  LIXXV 
(Migne  CIII,  287)i  qui  magna  cum 
laude  hujus  episcopi  mentionem  faeit 
deque  ejus  opere  censet  >C6rte  ad 
aetemum  de  hac  impietate  triumphum 
scriptum  est  hoQ  opus.< 

268.  In  Occidente  non  desunt, 
qui  contra  haereses  scripserint.  Ita  in 
Gallia  s.  Alcimus  Ecdicius  Avitus 
arvemus  e  familia  patricia  post  sec.  V. 
dimidium  ortus,  qui  a  s.  Mamerto  epi- 
scopo  viennensi  egregie  fuit  institutus. 
Circa  a.  490  successit  putri  suo  in  epi- 
scopatu  viennensi,  quem  tenuit  ad 
5.Febr.  518  (juxta  alios  ad  a,  523  vel 
526  etc.).  Columna  i^uit  fidei  catholi- 
cae  in  Burgundionum  regno  et  juxta 
Ennodium  in  vita  b.  Epiphanii 
» praestantissimus  inter  gallos  episco- 
pos*.  Strenue  se  opposuit  haeresi 
arianae  Gallias  tunc  invadenti  ejusque 
zelo  et  prudentiae  tribuendum,  quod 
regiones  illas  ab  ea  liberaverit.  Fru- 
stra  quidem  tentavit  Gundobaldum 
Burgundionum  regem  arianum,  penes 
quem  alioquin  magna  fmebatur  gratia 
et  auctoritate,  ad  apertam  fidei  catho- 
licae  professionem  adducere:  felicior 
fuit  in  convertendo  ejusdem  filio  Sigls- 


477 


Avitas  yiennenBis. 


478 


mando.  Gundebaldo  defnncto  (5 1 6)  et 
copia  iteram  £ftcta  episcopis  in  unum 
conTeniendi,  moz  (5 1 7)  frequens  coS- 
git  conciliom  Epaonae  15.  Sept.  517, 
in  qno  et  Tera  fides  confirmata  et  anti- 
qna  restaurata  iiiit  disciplina.  Semi* 
pelagianismi  reliqaias  e  (^alliis  elimi- 
nare  nisas  est,  qui  revera  eo  tempore 
acoedente  damnatione  conc.  araasi- 
cani  II.  (a,  529)  ezstinctus  est.  Ez 
mandato  episcoporum  Galliae  scripsit 
Romam  pro  tuenda  sedis  apostolicae 
auctoritate  laesa  ^actione  perditorum 
hominum  Laurentium  quendam  yi  et 
armis  in  sedem  s.  Petri  intrudere 
eonantium,  Sollicitudinemquoquesuam 
ostendit  pro  compositione  schismatis 
tristissimi  acadani,  quod  jam  diu  ec- 
desias  orientales  a  sede  separaverat 
apostolica  (t  c.  524). 

269.  Supersunt  ez  ejus  epistolis  c. 
90  plane  pretiosae,  et  >admirabiles, 
teste  Gregorio  tur.  Hist.Frano.  1.  2 
c.  34,  quae  sicut  tunc  haeresim  op- 
presserunt,  ita  nunc  Dei  Ecclesiam 
aedificant.*  Earum  aliae  sunt  dog- 
maticae  pro  diviaitate  Spiritus  s., 
contra  errores  Photinianorum  (hinc  ab 
Agobardo  vocatur  1.  adv.  Felicem 
n.  41  ,validissimus  Photinianorum 
haereticorum  expugnator),  Nestoria- 
nonim,  Eutychianorum  etc.,  aliae  s. 
Scripturam  illustrant,  aliae  tuen- 
tur  Ecclesiae  disciplinam,  aliae 
sunt  familiares.  Celebris  est ep.  3 4 
ed.  Peiper  al.  31  in  causa Symmachi 
romani  pontificis,  in  qua  statuit :  » Si 
Papa  Urbis  vocatur  in  dubium,  episco- 
patus  jam  videbitur,  non  episcopus, 
vacillare.*  —  Ez  sermonibus,  quorum 
sane  multos  habuit,  nam  magnae  erat 
facundiae,  dno  tantum  (de  rogationibua, 
quorum  prior  plane  ezimius)  et  alio- 
rum  fragmenta  innotuerunt.  —  Hulta 
perierunt,  ut  11.  contra  Arianos,  contra 
pkantasma  seu  eutychianos  etc.,  quo- 
rum  plura  fragmenta  asservavit  F 1  o  - 
rus  lugd.  in  commentario  ez  veterum 
PP.  scriptis  coUecto  (apud  Sirmondi 


opp.  n,  99 — 122);  dialogi,  quos  ha- 
buit  cum  rege  Gundobaldo,  qui  forte 
sunt  idem  cum  libris  contra  Arianos ; 
1.  ds  divinitate  Spiritua  8.  etc.  Sed  Avi- 
tus  fuit  etiam  insignis  poeta  ediditque, 
ut  scribit  Isidorus  hisp. c.  36,  quin- 
que  libellos  heroico  metro  compositos 
(de  mosaieae  seu  spiritualis  hiatoriae 
gestis)  quorum  1.  est  de  origine  mun- 
di;  2.  de  peccato  originali;  3.  de  es- 
sentia  Dei  (lege,  de  sententia  Dei); 
4.  de  diluvio  mundi,  5  de  transitu  ma- 
ris  rubri,  Scripsit  et  ad  Fuscinam  so- 
rorem  (ciyus  virtutes  plurimum  effert) 
de  laude  virginitatis  1.  unum  pulcher- 
rimo  compositum  carmine  et  eleganti 
epigrammate  coaptatum,  miyoris  pre- 
tii  po^tici,  quam  praecedens.  Stilus 
auctoris  nostri  prosaicus  minus  purus 
et  limatus,  imo  >nonnihil  durior,  ob- 
scurus,  et  implicatus  aliquando  depre- 
henditur^).*  'Opera  Aviti  ediderunt 
Sirmond  Purisiis  1643  in8;  auctius 
recusa  inter  ejusdem  opera  Parisiis 
1696  et  Venetiis  1728  II,  1 — 226; 
inde  Gallandi  X,  697 — 800 ; Migne 
LIX,  191 — 398;  accurate  et  critice 
Peiper  Berolini  1883  in  Mon.  Germ. 
hist.  auct.  ant.  t.  YI  p.  2 ;  Chevalier 
Lugduni  1890. 

270.  In  Africa  reperimus  fidei  ca- 
tholicae  apologetam  pbne  doctum,  V  i- 


>)  Ita  Fessler-Jungmanu  §  236. 
Cf.  Hist.  lit.  de  la  Fr.  III,  115-142; 
Potthast  p.  128«;  Nirschl  III. 
§290  8.;  Bardenhewer  §  112  n.  5; 
Peiper  in  proleg.  suae  ed. ;  qui  in 
append.  p.  177—181  exhibet  antiquam 
ejusdem  vitam;  Cuchevaldes.  Aviti . . . 
opp.  commentarium  Pariis  1863;  Char- 
a  u  X  St.  Avite  . . .  sa  vie,  ses  oeuvres, 
ib.  1876;  Ebert  I,  393-402,  qui  de  ejiis 
poemate  scribit:  Sie  ist  mindestens  in 
Uinsicht  der  Anlage  die  bedeutendste 
Leistunff  in  der  poetischen  Behandlung 
der  Bibel  aberhaupt  in  der  filtesten  christ- 
lichen  Poesie.  Hier  begegnen  wir  wirk- 
lich  einer  freieu  dichterischen  Conception. 
der  die  Bibel  nur  den  Stotf  liefert,  weicher 
zu  ciner  einheitlichen,  wohlgegliederten 
Composition  verarbeitet  wird.  A  r  n  o  1  d 
Realenc.  II»,  317—321. 


479 


501—551.  Scriptores  poiemici.  Vigilius, 


480 


gilium  tapsensem  episcopamy  qai 
interfuit  cam  aliis  episcopis  oollationi 
carthaginensi  cmn  Arianis  a.  484  ab 
Hanerico  Yandaloram  rege  pro  forma 
conTOcatae:  neqae  enim  permitteban- 
tar  episcopi  catholici  libere  loqai.  Mox 
in  exsilinm  fait  ejectas  vel  faga  est 
elapsas,  neqae  tamen  destitit  libris 
saltem  editis  sab  illastrissimoram  pa* 
tram  nomine,  proprio  dappresso,  -fidem 
taeri  catholicam :  hinc  oritar  difficaltas 
dignoscendi  ejas  libros  genainos.  Se- 
legit  aatem  dialogi  formam,  at  magis 
idoneam  ad  &dYer8arioram  exceptiones 
soWendas,  cayillationes  aperiendas,  yeri- 
tatem  incalcandam.  Dialogua  eofUra 
Arianos  11.  11  Athanasio  et  Ario 
interlocatoribas,  Probojadice(Migne 
LXII,  155 — 179),  qaem  dein retracta- 
yit,  ampliayit  admissis  interlocatoribas 
etiam  Sabellio  et  Photino  (ib. 
179—238).  —  LL.V  (admodam  era- 
diti)  contra  Euiyeheten,  Constantino- 
poli,  abi  c.  520  degebat,  scripti  (ib. 
95 — 155),  in  qaibas  errores  Nestorii 
etiam  impagnat,  epistolam  s.  Leonis 
ad  Flayianam  et  conc.  chalcedonensis 
decretam  taetar.  Haec  dao  opera  yi- 
dentnr  certo  genaina.  —  Dabiae  auc- 
toritatis  sant:  L.  contra  Felicianam 
Arianam  de  uniiate  Trimtaiis  (Migne 
LXIl,  333 — 35l),  aliass.Aagastino 
sappositas  (Migne  XLII,  1157 — 
1172),  sicat  et  Collaiio  sea  altercatio 
camPascentio  (ib.XXXIII,  1156 — 
1162);  11.  qaos  contra  Maribadam 
etPalladiam  scripsisse  ipse  testa- 
tar,  periisse  yidentar:  censent  enim 
yiri  eraditi  11.  II  conira  PaUadium  Aria- 
nam  (ib.  433—463)  a  Chifflet  sab 
Vigilii  nomine  editos,  qaonun  1.  prior 
exhibet  Acta  conc.  aqailejensis  a.  381, 
alter  1.  de  fide  orthodoxa  proh&Viiiter 
Gregorii  eliberitani,  necnon et  11. lU 
contra  Varitnadum  (Mariyadum)  aria- 
nam  diaconam  sab  nomine  Idacii 
Clari  yalgatos,  in  qaibas  omnia  Aria- 
noram  argamenta  contra  Filii  et  Spiri- 
tas  s.  diyinitatem  ex  Scriptaris  petita 
solyantur  (ib.  351 — 434),  ipsius  non 


esse.  —  De  TrimMe  U.  XII  (ib.  237- 
334)  sub  nomine  s.  Athanasii  yal- 
gati,  etiam  inscripti  de  unita  Trinitaie 
DeitatisBA  Theophilum.  Liberdao- 
decimus  revera  a  Montfaacon  inter  ge- 
naina  s.  Athanasii  opera  censetor 
atque  editas  fuit  (Opp.  I,  773 — 783). 
Etlnstle  priores  11.  auctoris  hispani 
sec.  ly.,  forte  Gregorii  eliberitani 
episcopi  (cf.  supra  p.  141  ai^essecoigi- 
cit^).  —  Keque  desunt  qui  ei  tribaant 
Symbolum  yulgo  dictum  athanasianum: 
>yeram  haec  sententia,  inquit  Fesa- 
ler-Jungmann  IL  471,  nec  satis 
solide  adstraitur,  nec  satis  tuto  rejici- 
tur  (cf.  sapra  127)*;  et  tr. eontra -FW- 
gentium  Donatistam  (Migne  XLIII, 
763 — 774),  sed  leyi  conjectara.  Ip- 
sius  pariter  non  est:  Confiietus  seu 
altercatio  Amohii  catholioi  cum  Sera- 
pione  aegjptio  de  Deo  uno  et  trino, 
de  duabus  naturis  Christi  in  onitate 
personae,  de  gratiae  et  liberi  arbitrii 
concordia,  qaae  juxta  Baeumer  sat 
probabiliter  est  Fausti  rejensis  (of.  su- 
pra  p.  387).  —  Opera  ejus*)  ediderant 
(cum  op.  Victoris  yit.)  Chifflet, 
Diyione  1664,  ed.  praeclara;  Migne 
LXII,  95—544. 

271.  In  Italia  fioruit  eo  tempore 
s.  Magnus  Felix  Ennodius,  patria 
quidem  Arelatensis,  e  familia  ortas  il- 
lustri  G.  a.  473  yel  474,  qui  literis 
humanioribus,  praesertim  in  arte  rhe- 
torica  et  po^tica,  Ticini  egregie  fuit 
excultus.  Postquam  aliquamdiu  in 
matrimonio  yixit,  exemplo  tot  iUu- 
strium  yirorum  una  cum  uxore  seculo 
yaledixit   ordinatusque    est   diaconus 


>)  In  op.  quod  dehocargumentoparat. 
Cf.  Litcrarische  RundBchau  1900  coL 
161  B.  Morin  yero  Reyue  B6n6d,  1898 
XV,  1—10  conjicit  eos  eaae  Eusebii 
yercellensis. 

')  Cf.  Fessler-Jungmann  §245; 
Bardenhewer  §  113  n.  4;  Gerh. 
F  i  c  k  e  r  Studien  zu  Vigilius  von  Tapsus, 
Leipzig  1897;  Nirschl  III,  §  284  s.; 
Klessner  KL.  XII,  359-62. 


481 


Ennodius. 


482 


javenis  20 — 21  annorum.  ComitBtas 
est  s.  Epiphanium  episcopom  saxun  in 
Galliam  pro  redimendis  captivis  italis 
a  Bargandionom  rege  illac  profectam, 
ejusque  successorem  Maximam  Bomam 
a.  50 1  ad  synodam  in  causa  Symmaebi 
pontificis  congregatum  (cf.  supra  p. 
451).  Synodus  eum  tanti  fecit,  ut  ei 
demandaret  pontificis  causam  scripto 
tuendam,  quod  in  libello  adversus  eos, 
qui  eontra  synadum  seribere  praesum- 
pserunt,  tam  feliciter  praestitit,  utejus 
defensio  a  plus  quam  dacentis  episco- 
pis,  qui  Bomam  convenerant,  faerit 
probata  actisque  inserta.  Episcopus 
ticinensis  factus  a.  514  ab  Hormisda 
pontifice  legatus  fuit  missus  ad  Ana- 
stasium  imp.,  ut  eum  ez  Monophysi- 
tarum  laqueis  ad  fi«lei  unitatem  revo- 
caret,  sed  absque  fiructu  (a.  515  et 
517).  Obiit  17.  Juli  521,  qua  die 
Ecclesia  ejuB  memoriam  recolit  Prae- 
termissis  ejus  epistolis  (c.  29  7  ia  11. 
IX),  brevibus,  quae  phrasibus  redun- 
dant  atque  pro  nostro  scopo  minoris 
sunt  momenti  (Migne  LXIII,  13 — 
168),  Buperstmt opuscula X (ib.  167 — 
263),  iater  quae  eminet  libellus  pro 
synodo  palmari  apologeticus  supra  lau- 
datus.  Declaraverat  enim  haec  synodus 
absque  judicio  proprie  dicto  pontificem, 
in  quem  ejus  adversarii  tot  accusatio- 
nes  congesserant ,  innocentem.  Hinc 
isti  libelium  adversus  synodum  abso- 
lutionis  in  vulgus  sparserunt.  Horum 
querelis  reapondet  Ennodius  osten- 
dens,  legitimam  fuisse  synodum  ju- 
atamque  ejus  deolarationem,  nec  per- 
tinere  ad  potestates  seculares  convo- 
care  synodum,  sed  ad  romanum  ponti- 
ficem,  hunc  vero  non  subjacere  episco- 
porum  utpote  inferiorum  judicio^). 
Praestans  quoque  est  vUa  s,  Epiphanii 
tidnensis  episcopi  (t  496,  opusc.  III); 
vUa  s.  Antanii  monachi  lirinensis,  quam 
ex  fideli  relatione  oomposuit  (oposc.  IV); 


0  Cf.  St  Leglise  S.  Ennodius  et  la 
8a|»r6matie  pontiflcale  au  VI«  si^cle 
(499-503),  Lyon  1890. 

Hnrter,  Nomeoelator  I  ed.  111. 


Eucharisticum  de  vita  sua,  brevis  auto- 
biographia  in  forma  orationis,  in  qua 
s.  Augustini  confessiones  prae  ocu- 
lis  habet  (opusc.  V) ;  Faraenesis  didas^ 
caliea  ad  Ambrosium  et  Beatum  ado- 
lescentes,  specimen  paedogogiae,  qua 
eos  ad  sectandas  virtutes  etliterasad- 
discendas  informat  (opusc.  VI) ;  Pane- 
gyricus  (a.  forte  507  vel  508)  iu  Theo- 
doricumregem(opusc.L),  qui  eloquen- 
tiam  quidem  prodit,  sed  stilo  composi- 
tus  est  nimis  turgido. — £ijus  dictiones 
seusermones  (28)  plerumquepro  aliis 
exaratae  sunt  quaedam  specimina  rhe- 
torica,  quorum  argumenta  derivata  sunt 
saepe  ex  antiquitate  romana  vel  ex 
mythologi*  (ib.  .263 — 303).  —  Poe^ 
mata  distinxit  Sirmond  in  11.  2, 
quorum  primus  complectitur  ^)  earmina 
21,  alter  epigrammata  brevia  151  pro 
sepulchris,  ecclesiis,  imaginibus  etc., 
non  tanti  pretii  poeticL  Stilus  Ennodii 
judice  Fessler- Jungmann  §  246, 
obscoritate  haud  minima  laborat,  unde 
lector  in  lucubrationibus  praesertim 
prosaicis  difficultatem  patitur^).   Hino 


>)  Baumgartner  IV,  202— 206:  Sie 
haben  weder  die  bewundernswerte  Kraft, 
noch  die  klare  Gliederung  der  ambro* 
sianischen  Hymnen,  und  der  meist  etwas 
gesuchte,  gektlnstelte  Ausdruck  Btitnmt 
schlecht  zu  der  sonst  bo  einfachen  Form. 
Ein  gewisser  poetischer  Hauch  Iftsst  sich 
ihnen  jedoch  nicht  absprechen.  GlUck- 
licher  ist  Ennodius  jedenfalls  in  seinen 
Gele^enheitsffedichten,  in  deren  antik 
klassischer  Form  er  sich  gewandter  be- 
wegt  und  in  welchen  auch  rhetoriache 
Schwftchen  weniger  auffallen. 

«)  Cf.  Hist.  lit^r.  de  la  Fr.  UI,  96-111; 
M.  F  e  r  t  i  g  Ennodius  und  seine  Zeit  p.  1 
Passau  1855,  p.  2  et  3  Landshut  1860. 
1858 ;  P.  Fr.  M  a  g  a  n  i  Ennodio,  Pavia 
1886t.  3in8;  Hasenstab  Stadien  zu 
EnnodiuB,  MUnchen  1890 ;  B  a  r  d  e  n  h  e- 
wer  §  114  n.  2:  Schroedl  KL.  IV, 
632  88.,  qui  inter  alia  acribit:  Von 
groasem  Gewichte  sind  seine  Schriften, 
besonders  auch  darum,  weil  sie  die  kost- 
barsten  Beitr&ge  zur  Geschichte  aeiner 
Zeit  und  der  germanischen  Stftmme  lie- 
fern,  welche  damals  auf  den  Ruinen  der 
alten  Welt  ihre  neuen  Hemchaften  auf- 
16 


483 


501—550.  TheoL  polemioi  et  &  Scripturae  interpretes. 


484 


a  nonnemine  dictas  est  Innodius.  Opera 
ejos  edidenmt  praeter  alios  Sirmond 
Parisiis  1611)  et  inter  ejns  opp.  I, 
editio  egregia  recnsa  in  Gallandi 
bibL  XI,  47—218,  etin  Migne  P.L. 
LXm,  13 — 364 ;  critice  quoad  textnm 
Hartel  Yindobonae  1882  (in  corp. 
script.  eccL  lat.  t.  VI) ;  Y  o  g  e  1  in  Mon. 
Grerm.  hist.  anct.  ant.  t  YII,  Berolini 
1885. 

272.  »Jnstinianas  de  Hispania, 
ita  Isidorus  hisp.  c.  33,  ecclesiae 
valentinae  episcopus  (511 — 46),  ex 
qaatuorfratribas  episcopiseademmatre 
progenitisana8,8cripsit2t&rum  respon" 
8umum  ad  qaendam  Basticam  de  in- 
terrogatis  quaestionibas,  qaaram  prima 
responsio  est  de  Spirita  s. ;  secanda  est 
contra  Bonosianos,  qai  Christam  adop- 
tiyam  filiam  et  non  propriam  dicant ; 
tertia  responsio  est  de  baptismo  Christi, 
quod  iterare  non  licet ;  qaarta  responsio 
est  de  distinctione  baptismi  Joannis  et 
Christi;  qainta  responsio  est,  qaia 
FiHas  sicat  Pater  inyisibilis  sit.  Florait 
in  Hispaniis  temporibas  Theadis  prin- 
cipis  Gothorum.  *  Liber  hic  juxta  alios 
periit;  jaxtaHelfferici  conjectaram 
der  westgothische  Arianismas,  Berlin 
1860  p.  41 — 49  reperitur  in  L  Ilde- 
phonsi  toletani  de  origine  haptismi, 
qaae  opinio  arridet ^)  et  Gam s  Eirchen- 
gesch.  von  Spanien  II,  1,  455  et  II, 
2,  137. 

273.  In  illastranda  s.  Scriptura 
paaciores  versati  sant  qaam  secalo 
priori.  Horam  forte  praecipaus  est 
Procopius    gazensis^),  celeber  sua 


richteten;  EbertL.  3c.  12;  Nirschl 
III  §  292  8.;  Grisar  Gesch.  Roms  L 
n.  457. 

*)  Cf.  Dzialowski  laidor  und  Ilde- 
phons  als  Literaturhiatoriker,  MOnBter 
1898  p.  57. 

*)  Distinguihic  debetab  alio  Procopio 
fere  aequali  Caesareae  in  Palaestina  nato 
exeunte  sec.  V,  qui  in  urbe  regia  advo- 
catum  egit,  celebri  duci  Belisario  a  con- 


aetate   philosophas   sea    sophista   et 
rhetor  (c.465 — 528).  Praefoit  inurbe 


siliis  et  epistolis  fait,  eumque  in  expedi- 
tionibus  bellicis  eat  comitahis  (f  p.  a.  562). 
Graecorum,  Justiniani  imp.  praesertim, 
regnum  pluribus  operibus  lUustravit: 
Historiarum  U.  VUI,  in  qaibus  bella 
describit  adversus  Peraas  (408-549),  Van- 
dalos  (395—545)  et  Gothos  (487-545) 
gesta.  Histuria  aneedota  seu  arcana  illius 
quasi  continuatio,  in  qua  multa  narrat, 
quae  viventibus  Justiiuano  et  Theodora 
non  est  ausus  referre ;  de  aedifieiis  Jueti- 
niani  U.  VI.  Laudant  viri  eruditi  ejus 
opera  ob  pretium  historicum  et  varias 
notitias  geographicas,  ethnographicas  et 
militares  ejusque  cum  Poljbio  af&nita- 
tem  affirmant.  £a  saepius  prodierunt 
cur.  CLMaltreto  Pansiis  1662— H3 1. 2 
in  f.,  Venetus  1729 ;  cur.  D  i  n  d  o  r  f  Bon- 
nae  1833—38  t  et  in  varias  fuere  versa 
linguas.  Cf.  Potthast  938  s.:  Krum- 
bacher  pag.  230—37»;  Fabricius- 
Harless  VU,  553—66,  quialios  I2Pro- 
copios  recenset ;  E  h  r  h  a  r  d  KL.  X,  452. 
—  AUus  Procopius  diaconus floruisae 
ineunte  sec.  IX.  videtur,  cujus  super- 
sunt  plures  orationes  adhuc  inedi- 
tae.  Prodiit  ejus  Encomium  in  evangdi- 
stam  Marcum  in  Act.  SS.  Apr.  ill,  350 : 
graece  in  app.  XLVIII— L ;  M  i  ^  n  e  P.  G. 
C.  1187—1200.  —  Procopium  in  descri- 
bendoregno  Justiniani  continuavit  Aga- 
thias  Myrinae  in  Asia  minori  natus 
(a.  536,  t  582)  11.  V,  quibus  complectitnr 
a.  552 — 58.  Cum  vero  esset  poeta,  colorem 
quoque  po3ticum  ejus  praefert  historia. 
Eam  habes  in  Migne  P.  G.  LXXXVIH, 
1248—1 508,  edidit  etiam  D  i  n  d  o  r  f  in- 
ter  hist.  graec.  min.  1871,  H,  132—453. 
Cf.  Krumbacherp.  240-43«;  Pott- 
hastp.  25;  Fabricius-Harles  YII, 
366—71.  —  Agathiam  iterum  continua- 
vitMenander  munere Protector dictus 
ab  a.  558—582  U.  VIII,  quod  opus  histo- 
rici  magni  ^ciunt,  cujus  tantum  frag- 
menta  utique  copiosa  prostaDt  M  i  ^  n  e 
CXIU,  791-928;  ahqua  repererat  in  primis 
Mai  Script.vet.  nova  colL Romae  1827 II, 
352—66.  Cf.  Krumbacher  p.  243B. : 
Potthast  p.  785.  —  Ceterum  et  alius 
Procopius  presbyter ex Dorotheo Tyri 
episcopo  composuit  c.  a.  525  commen- 
tarium  de  70  discipulis  Chfistiet  duodecim 
apostolis,  quem  habes  M  i  g  n  e  P.  G.  XCII, 
1059—74.  —  Agathiae  aequalis  fuit  P  a  u- 
1  u  8,  C^ri  filius,  Flori  nepog,  nobilitate 
generis  opibusque  et  dignitate  illustris, 
siquidem  Justiniani  imp.  silentiariomm 
sive  Becretariorum  primicerius  fuit,  unde 


485 


ProcopiuB  gazensis. 


486 


patria  scbolae  rhetoricae,  et  qnamyis  a 
celebrioribns  invitaretur  civitatibus 
sp^endidis  etiam  promissis  ad  regendas 
scbolas,  ut  dintins  alibi  baereret  ei,  per- 
snaderi  non  potuit.  Praetermissis  ejns 
operibns  rbetoricis  sane  egregiis  opera 
eiosdem  tbeologica  memoremns.  Yeteri 
exponendo  Testamento  praecipue  se 
dicayit  atqne  in  snis  commentariis  flo- 
rileginm  dedit  magnomm  interpretnm 
sec.  praecedentinm,  etiam  Pbilonis. 
Exposnit  antem  libros  bistoricos  nsque 
ad  Paralipomena.  £t  qnidem  in  Octo^ 
teuchum  duplicem  adornayit  commen- 
tarium:  >Primnm  quidem  amplissi- 
mum,  ita  M  a  i  in  proleg.  ad  comment. 
a  se  editum  in  Class.  auct.  YI  (M  i  g  n  e 
LXXXYII  p.  1  pag.  17)  ez  antiquis 
patribus  aliisque  scriptoiibus  decerp- 
tum  et  catenae  ut  loquimur  ritu  ordi- 
natnm :  retentis  ipsomm  auctorom  ad 
amussim  verbis,  sive  opiniones  inter 
se  congmerent,  sive  secns.  Posteatamen 
quia  bujns  generis  lucubratio  in  im- 
mensum  excrescere  videbatur,  consi- 
lium  cepit  banc  ad  aptius  compendium 
conferendi,  atque  itaplemmque  omissis 
auctoram  nominibns  et  ore  proprio  lo- 
quens  rem  semel  dicere  maluit,  ubi 
certe  auctores  inter  se  conspirabant ; 
nbi  autem  ab  invicem  dissidebant,  rem 
nibilominus  concinna  brevitate  edisse- 
rait ;  quo  videlicet  opus  concretius  fieret 
et  uno  veluti  auctore  prognatum.* 
Prior  lucubratio  graece  nunquam  vidit 
lucem ;  in  ea  tamen  fundatur  prolixa 
catena,  quam  in  Octateuchutn  et  IVU. 


,Silentiarius<*  est  cognominatus.  Ingcnii 
ac  doctrinae  laude  praestans.  templum 
8.  Sopbiae  CP.dedicatumpostincendium 
restauratum  pulcberrime  versibus  bexa- 
metris  descripsit:  qttam  descriptionem 
Ducangio  interprete  cum  doctissimo 
ejusdem  commentario  et  ejusdem  Pauli 
descriptione  Ambonis  babes  apud  M  i  g  n  e 
P.  G.  LXXXVl,  U,  2111-2264;  germanice 
interprete  J.J.  Kreutzer  Lipsiae  1875. 
Cf.J.  Merian-Genast  de Paulo Silen- 
tiario  byzantino  Nonni  sectatore  diss. 
inauguralis,  ib.  1889. 


regum  typis  dedit  Nicepborus  Lip- 
siae  1772 — 1773.  Alteram  non  satis 
diligenter  et  cnrsim  compilatam,  quae 
catenae  formam  sat  patenter  adhuc  prae 
se  fert,  card.  M  a  i  reperit  ediditqne  op. 
cit.  Bomae  1834  p.  1 — 347;  ea  pro- 
greditur  tantnm  ad  cap.  Gen.  1 8 ;  inde 
exstat  versio  Istina  cnm  fragmentis 
graeeis.  —  Alii  commentarii,  qui  su- 
persnnt,  catenae  quasiformam  babent, 
etsi  anctores  non  nominentnreteomm 
verba  summatim  tantum  afferantur: 
omnium  tamen  genuinitas  non  est  extra 
controversiam.  Apud  Migne  praeter 
commentarium  jam  laudatum(LXXXYn 
p.  21 — 1080)  sequuntur  per  modum 
scholiomm  (praesertim  ex  Tbeodo- 
r  e  t  o)  commentarii  in  IV 11.  regum  et  II 
2/. Para7»|>om«non (1081 — 122l),  qnos 
Pbotius  cod.  206  multum  landat; 
in  Praverbia  pulcberrimi  juxta  Mai, 
qui  eos  graece  edidit,  Migne  ib.p.  2, 
1221 — 1544)  cum  eupplemento  ex  ca- 
tena  in  illa  (l779 — 1800),  quod  sal- 
tem  videtur  pars  commentarii  genui- 
ni^);  catena  in  cantiea  cantieorum  a 
Mai  graece  edita,  Migne  1545  — 
1755 — 1776  (quod  fragmentum  com- 
mentarii  est  spurium),  excerpta^)  ex 
opp.  Gregorii  nysseni,  Cyrilli 
alex.,  Origenis,  Pbilonis  Carpa- 
tbii,  ApoUinarii,  Eusebii  caes., 
necnon  Dydimi,  Isidori,  Tbeodo- 
reti,  Tbeopbili  etc.  In  Isaiam 
propbetam  commentationum  variamm 
epitome,  seu  catena,  cujus  genuinitas 
extra  controversiam  est  ( 1 8 1 7 — 2718). 
—  Plurimas  reliquit  epietolas,  quarum 
60  olim  Aldus,  longe  plures  (104) 
Ma  i  in  class.  auct.  lY,  202,  stili  potius 
venustate  captus  quam  materiae  gravi- 
tate,edidit  (Migne  ib.p.  2pag.  2717- 
2792);  162  Hercber  Epistolo- 
grapbi  graeci  Parisiis  1873  p.  533 — 
598.  —  Panegyricus  Anaatasii  imp.  (ib. 


*)  Cf.  B  r  a  t  k  e  Zeitscbr.  flir  wissensch. 
Theol.  1896  XXXIX,  303—312. 

«)  Cf .  Zahn  Forsch.  zur  Gesch.  des 
neutest.  Eanons  1 883  II,  239  ss. 
16* 


487 


501—550.  Interptetes  a.  Script.  Procopius,  Oljmpiod., 


48» 


p.  3  p.  2793 — 2826).  Eju8  opus  «ipo- 
logeticum  adversus  Proclum  neoplato- 
mcum»  si  breve  excipias  {ragmentuin, 
periit.  £o  plurimum  usus,  imo  illud 
exscripsisse  dicitur  Nicolaus  de 
Mentbone  (fi.  a.  1 0  8 1 — 11 6  O)  in  sua  re- 
futatione  Procli^  quom  edidit  J.  V  6  m  e  1 
Frankfurt  1 825,adeoutDemo8t.Bu3Sos 
conjiciat,  Procopii  opus  non  esse  pror<- 
3U8  deperditum.  Yerum  Barden- 
h  e  w  e  r  1.  c.  dubitat  de  fragmenti  illius 
genuinitate,  hinc  hypotheses  de  rela- 
tione  operis  Nicolai  ad  illud  Prooopii 
vacillant.  —  Opera  Procopii  \)  ooUegit 
primum  Migne  P.  G.  LXXXVII.  — 
Ejus  discipulus  et  in  regenda  schola 
successor Chorikios  gazensis reliquit 
orationem  de  funere  Procopii  et  in  sum- 
mumducem,  quamedidit  Fabricius 
in  bibl.  gr.  ed.  1 .  Hamburgi  1717,  VIII, 
841  ss.;  Boissonade  Choricii gazaei 
orationes,  declamationes,  fragmenta, 
Parisiis  1846  p.  1 — 24;  C.  Kirsten 
Quaestiones  Choricianae,  Vratislayiae 
1894. 

274.  Procopii  aequalis  fuitOljm- 
piodorus,  a  Joanne  Nikiote  archie- 
piscopo  alexandrino  monophysita(t  5 1 6) 
ordinatus  diaconus  (ande  ejus  ortho- 
doxia  nonnihil  suspecta),  reliquit  plura 
commentaria  in  s.  Scripturam,  quorum 
supersunt  fragmenta  fere  ex  catenis 
collecta.  Ita  leguntur  scholia  ejusdem 
in  Job  in  catena  patrnm  graeeorum  in 


»)  Cf.  Ehrhard  in  Krumbacher 
Gesch.  der  byzant.  Lit.  ed.  2  pag.  125. 210; 
etKL.  X,  454  8.;Bardenhewer  §  101 
n,  l;Erne8tide  Procopii  G.  commen- 
tariis  graecis  in  heptateuchum  et  canti- 
cnm  ineditis,  commentatio,  Leipzig  1775; 
Wendland  Neu  entdeckte  Fragmente 
Philos.,  Berlin  1891  p.  29—105.  109—24; 
Eisenhofer  Procopiua  v.  G.  eine  lite- 
raturhistorische  Studie  (praemio  dona- 
tum)  Preiburg  1897 ;  N  i  r  s  c  h  1 III,  322. 
De  ejus  op.  aaversus  Proclum  cf.  Drae- 
seke  in  Byzantinische  Zeitschr.  1897. 
VI, 65— 91 ;  J.Stiglmayr  ib.  1899  VIH, 
263—301. 

»)Cf.Bardenhewer|106n.l,etEhr. 
hard  apud  Krumbacher  1.  c.  p.  127. 


Job  collectore  N  i  ce ta^)  ep.  Serrae  dein 
metropolita  heracleensi  (exeunte  sec. 
XI),editaaPatr.  JunioLondini  1637; 
Migne  XCIII,  ll — 470;  commentarii 
inProverbia{^TO — 478),  tantumfrag- 
mentalatinesupersunt;  in  Eeelesiasien 
commentarius  succinctus ,  eruditus, 
brevis  et  elegans  juxta  triplicem  sen- 
sum,  in  Auct.  bibl.  PP.  graecorum 
Ducaei,  Parisiis  1624  in  f.,  Migne 
p.  478 — 627;  commentarii  in  Jere- 
miam,  Barueh  et  Tkrenos  prodiernnt 
tantum  fragmenta  ex  catena  Ghis-> 
lerii  in  hos  U.  Parisiis  1623;Migne 
627 — 780 ;  fragmentum  in  Luc.  6,  23 
habes  ib.  p.  779:  yerum  fere  omnium 
iragmentorum  genuinitas  nonestextra 
controversiam.  Alia  nondum  sunt  re* 
perta. 

275.  PraetermissisBellatore,  cai 
Cassiodorius  de  instit.div.litc.  1. 
5  et  6  tribuit  explanationes  in  IL  Ruth, 
Tobiae,  JudUh,  Esther,  SapietUiae, 
Machabaeorum  et  versionem  homUia' 
rum  Origenis  (quorum nihil prorsus 
superest),  et  s.  Justo  urgellitanae 
ecdesiae  episcopo  et  fratre  Justiniani 
(de  quo  cf.  p.  483),  ccgusest  (Migne 
LXVII,  961 — 994)  libellus  expositio- 
nis  in  Cantica  Cantioorum,  totum  valde 
breviter  atque  aperte  per  allegoriam 
sensum  discutiens  ^)  (t  p.5  46),  >  Ap  r  i  n- 
gius,  italsidorus  c.  30,  ecclesiae 
pacensis  Hispaniarum  episcopus  diser- 
tus  lingua  et  scientia  eruditus,  inter- 
pretatus  est  Apocdiypsin  Joannis  ap., 
subtili  sensu  atque  illustri  sermone, 
melius  pene  quam  veteres  ecciesiastici 
viri  exposuisse  videntur.    Scripsit    et 


1)  De  hoc  Niceta  cf.  aocuratam  dis- 
quisitionem  Jos.  Sickenberger  Die 
Lukaflkatene  dea  Niketas  v.  H.,  Lipaiae 
1902  (N.  Untenu  u.  Texte  VII,  2). 

*)  Ita  B.  1 8  i  d  0  r  u  8  hisp.  di  vir.  ilL 
c.  34.  —  Joannes  BarAphtonia  sjrua, 
abbas  monasterii  Keunesrensis  (t  538)« 
reliquit  etiam  commentarium  in  CaMott 
Cant,  ineditum  juxta  Assemani  Bibl. 
or.  II:  54 :  sed  fuit  monophysita.  —  P  h  i- 
loxenes,  cujus  hortatu  Polycarpua 


489 


ApringiuB^  Andteas  caesariensis  etc. 


490 


nonnalla,  qoae  tamen  ad  notitiam 
nostrae  leetionis  minime  perYeneront. 
Olaruit  temporibus  Theudis  principis 
Gothormu  (531—548).*  Hunc  com- 
mentarium  se  reperisse  refert  B  o u  ss e t 
Nachrichten  iiber  eine  Kopenhager 
Handschrift  des  Kommentars  des  Aprin- 
gius  zur  Apokaljpse:  Nachr.  von  der 
k.  Gesellsch.  der  Wissensch.  zu(}5ttin- 
gen.  Philolog.  histCl.  1895  p.  187 — 
209,  sed  eum  non  edidit').  —  Beferri 
demum  huc  debet  Andreas  caesari- 
ensis  metropolita,  Oappadox,  cujus  est 
commentarius  haud  contemnendus  in 
Apoealypsim  (Bligne  P.  G.  CVI,  215- 
458),  in  quo  rationem  habet  sensus 
praesertim  anagogici.  Utitur  in  eo 
praeprimis  Methodio  et  Irenaeo, 
dein  et  Epiphanio,  Basilio,  Eu- 
sebio,  Dionysio  Areopagita,  Jus- 
tino  etc.  Est  primus antiquitatis com- 
mentarius,  qui  aetatem  tulerit,  etprae- 
cipuus^),  cujus  editionem  principem 
cuFavit  Fr.  Sylburgus  appendicis 
instar  ad  homilias  s.  Joannis  Ohry- 
sostomiinep.  paulinas,  Heidelbergae 
1596.  De  tempore,  quo  floruerit  An- 
dreas,  ms^na  viget  inter  eruditos  con- 
troversia,  cum  nulla  fere  sint  indicia, 
ez   quibus  illud  certo  possit   colligi. 


chorepiscopus  s.  Scriptnram  a  graeco  yer- 
tit  iu  s>riacum,  unde  Philoxeniana 
dicta,  acer  erat  monophysita,  episcopus 
mabbugensis  (485  f  c.  523).  Multa  reliquit 
opera,  unde  ayri  eum  inter  primarios  re- 
censent  scriptores.  Cf.  D  u  v  a  1  p.  64  s., 
229  B. ;  356  88. ;  Feesler- Jungmann 
§  217. 

')  Cf.  D  z  i  a  1 0  w  s  k  i  comment.  in  Isid. 
hisp.  c.  30. 

*)  W  e  1 1  e  KL.  I,  832 :  der  Commentar 
dea  Andreaa  kann  ali  der  patristische 
Hauptcommentar  bezeichn^t  werden,  so- 
fem  die  nachfolg enden  patristbchen  Er- 
klftningen  des  Suches  sich  alle  an  ihn 
aDschiiessen,  und  zum  Theile  nur  Aue- 
attge  aus  ihm  geben,  mit  Beifilgung  etwa 
neuer  Erkl&rungen  und  anderweitiger 
Ton  Andreas  nicht  berUhrter  Traditionen. 
Cf.  D  i  e  k  a  m  p  hist.  Jahrb.  1897,  XVIII, 
1—36;  qui  tamen  reperto  a  se  Oecu- 
menii  commentario  in  Apocalypsim, 
quo  forte  usus  est  Andreas,  conjicit,  hu- 


Magna  eagacitate  Diekamp  illud  ni- 
titur  determinare  statque  pro  initio 
sec.  VI.  (post  515). 

276.  Opera,  quae  ad  historiam 
ecclesiasticam  spectant^),  reliquerunt 


ju8  aetatem  posse  esse  recentiorem  sec.  VI. 
Heinrici  Realencyl.  I',  514—516. 

«)  Praetermitfcimus  Hesychium  Mi- 
lesium  seu  Miletanum,  qui  a  dignitate 
«Illustris**  estcognoroinatus.  Floruit  circa 
hujus  seculi  medium.  Composuit  stilo 
eleganti,  sed  conciso  hiatofiam  Untf^rwi- 
lem  II.  VI  a  Belo  rege  Assyriorum  usque 
ad  Anastasium  imp.  (f  318),  cujus  tantum 
supersunt  fragmenta,  unum  sat  prolixum 
ex  1.  6,  in  quo  prosequitur  historiam  ur- 
bis  Byzanzii  usque  ad  Constantinum  M. 
In  alio  opere  (deperdito)  narrathistoriam 
imperii  J  u  s  t  i  n  i  (518—27)  et  primorum 
annorum  Justiniani:  hinc  prioris  est 
yeluti  continuatio.  CoUegit  et  Onomato- 
logon  seu  biographias  scriptorum  cele- 
brium  graecorum,  quod  alius  in  Compen- 
dium  redegit,  alphabetice  disposuit  auxit- 
que  additis  aliquot  scriptoribus  christia- 
nis :  qua  epitome  usi  suot  et  S  u  i  d  a  s 
pro suo Lexico,  etPhotius  pro sna  bib- 
liotheca.  £t  illud  opus  periit  praeterre- 
liquias, quas serTarunt  SuidasetPho- 
tius.  0]^U8CuIa  duo,  quae  supersunt, 
(cum  multis  additionibus)  edidit  Jo.  Conr. 
Orelli,  Lipsiae  1820;  M ii 1 1 e r  fragm, 
hist.  graec.  Parisiis  1841— 70 1.  5,  soil.  IV. 
143-177.  Cf.  Potthaat  p.583;  Krum- 
hacher  Gesch.  der  byz.  Lit.  ed.  2  p. 
322  88.,  quem  cf.  ib.  325—34  de  Joanne 
M  a  I  a  1  a  B  (Malelas)  antiocheno,  Hesychii 
aequali  yelsuppari,  cujus  eat  Chronogra- 
pkia  a  remotiasimis  Aegypti  temporibns 
usque  ad  Justiniani  mortem  (565)  yel  ad 
a.  573,  opus  absque  omni  judicio  histo- 
rico  et  critico  ad  delectandos  rudes,  non 
ad  instruendos  ernditos  consarcinatum  et 
lingua  vulgari  conscriptum.  Multum  eo 
uai  sunt  posteriorea  scriptores,  illud  tamen 
non  amplius  habemus  in  sua  integritate 
originah,  sed  ad  formam  breyiorem  re- 
dactum  et  saniorem  expurgatiB  opinioni- 
bus  monoph^siticis.  Prodiit  curaEdm. 
Chilmeadi  Oxonii  169 1 ; ed.  (non  bene) 
recusa  Venetiis  1733 ;  D  i  n  d  o  r  f  Bonnae 
1831:  Migne  P.  G.  XCVII,  9—970; 
Potha8tp.670;KnoepflerKL.Vm, 
544^  —  Alius  Joannes  de  Antioohia, 
Antiochenus  dictus,  scripsit  hiatofiam 
universalem^  cujus  fragmenta  edidit 
Mftller  in  frag.  hist.  graec.  IV.  536— 


491 


501—550.  Historia  eccles.  Theodorua,  MarcellixiuB 


492 


Theodorus  lector  (Anagnostes)  in 
ecclesia  s.  Sophiae  GP.,  qni  opera 
historica  Socratis,  Sozomeni  et 
Theodoreti  in  compendiam  redegit 
(qnod  tamen  tjpis  non  prodiit)  atqae 
continoavit  nsque  ad  Jnstinnm  I. 
(518 — 527),  cnjus  excerpta  nobis  as- 
servavitNiceph. Eallistas  inliigne 
P.  G.  LXXXVI  p.  1  p.  165—228,  se- 
candam  ed.  Valesii  et  Beading  in 
sois  ed.  illoram  historioorum.  Usas  est 
aatem  in  ea  concinnanda  chronica  Ea- 
stathii  syri  de  Epiphania,  qaae  per- 
tingit  ad  a.  502  sedperiiti).  —  Mar- 
cellinas  Comes,  Illjricas,  cancella- 
rins  Jastiniani  imperatoris,  concinnavit 
Chronicon,  qnod  reram  orientalinm 
historiam  Eusebii  et  Hieronymi 
nsque  ad  Jastiniani  tempora  prosequi- 
tur  (.379 — 518),  continuatum  ab  ipso 


626 ;  V,  27—28 ;  Mommsenin  Hermea 
1871.  VI,  313-383.  De  auctoris  persona, 
aetate,  operis  ampUtudine  etc.  maguae 
vigent  teuebrae  vel  saltem  dubia.  Cf. 
Krumbacher  op.  cit  p.  334 — 37; 
Potthast  p.  656.  —  Josua  Stylites 
syriace  scripsit  c.  507  chromeam,  quae  a 
perspicuitate  et  fidelitate  laudatur.  lu- 
Bcribitur :  Historia  ealamUatum,  quae  ac- 
ciderunt  Edessae,  Amidae  et  iu  tota  Me- 
sopotamia.  Eam  edidit  P.  M  a  r  t  i  n  Chro- 
nique  de  Josu^  le  Stylite,  Lipsiae  1876 
syriace  cum  versione  gallica ;  et  in  Ab- 
handL  fEb:  die  Eunde  des  MorgenL,  ib. 
1878  t.  VI;  Wright,  Cambridge  1882 
cum  yersione  anglica.  Juxta  Henoticon 
Zenonis  imp.  nisus  est  mediam  inire  viam 
inter  varias  monophysitarum  factiones. 
Ita  G  e  1  z  e  r  Josua  Stylites  und  die  da- 
maligen  kirchlichen  Parteien  des  Ostens 
in  Byzantinische  Ztschr.  1892. 1,  34-49 ; 
Fessler- Jungmann  II,  2,  645. 

«)  Cf.  Bardenhewer  §  103  n.  1; 
D  a  n  g  e  r  8,  de  fonfcibus,  indole  et  digni- 
tate  IL,  quos  de  historia  eccl.  scripserunt 
Theodorus  Lector  et  Eyagrius,  Gottingae 
1841  diss.  praemio  ornata;  Nolte  zu 
Theodors  Lector  und  Eustathios  Ton  Epi- 

Shania  nebst  einem  noch  ungedruckten 
ruchstticke  des  Letzteren  in  Theol. 
Qtlschr.  Tabingen  1861  XLIII  p.  569-82 
(diss.  non  absoluta) ;  J.  V.  S  a  r  r  a  z  i  n  de 
Theodoro  Lectore  Theophanis  fonte  prae- 
cipuo  in  Commentat.  phil.  jenensibus, 
Lipsiae  1881  p.  163—238.  I 


ad  a.  534,  et  itenun  ad  a.  548  (qoae 
continuatio  est  pretiosa),  non  vero  ad 
a.  566.  Additamentum  hoc,  quodTariis 
editionibus  assutum  fuit,  est  &agmen* 
tum  ex  Hermanno  Contracto  Augiensi 
decerptum.  Saepius  prodiit  ^):  praeter- 
missis  antiquioribus  ed.,  cura  Sir- 
mondiopp.11,349 — S^Parisiis  1696; 
Gallandi  X,  343 — 56;  MigneLI, 
917—48;  Boesler  Chronica  roedii 
aevil,  135;  Mommsen  inMon.Germ. 
hist.  auct  ant.  XI,  60 — 1 04 —  1 08  cum 
introductione  p.  39 — 59.  Ineosagacis 
ingenii  indicium  dedit.  Ejus  II.  IV, 
quos  de  temporum  qualitatibus  et  po- 
sitionibus  locorum  pulcherrima  juxta 
Cassiodorium  instit.  div.  lit.I,  17, 
proprietate  confecit,  hodie  desideran- 
tur. 


274.  Eugippius  (Eugipius,  Eu* 
gyppius,  Eugepius  etc.)  natione  Afer 
yel  juxta  alios  fioroanus  et  quidem  ex 
nobilissima  Anici.orum  stirpe,  s.  Gela- 
sii  et  s.  Severini  Noricorum  apostoli^) 
discipulus  et  comes,  post  hujus  sancti 
mortem  (8.  Jan.  482)  ob  turbas  illis 
in  regionibus  obortas  in  Italiam  rediit 
cum  sociis  et  magistri  corpore  (c.  a» 
488),  quod  incastroLucuUanoinCam- 
pania  prope  Neapolim  deposuit  ibique 
cum  iisdem  monasterium  condidit,  cu- 
jus  abbas  postmodum  creatus  est  (t  c. 
550).  Scripsit  a.511  mtam  s,  Severim 
Paschasio  diacono  (c^.p.  supra  385)  di- 


OCf.  Potthast  bibL  medii  aevi  ed. 
ILp.764;  Holder-Egger  dieChronik 
des  Marc.  Comes  Neues  Arch.  der  Gesch. 
fQr  i&.  d.  Gesch.  1877.IIp.4.49— 109co]L 
I,  250—53  ;  Knoeijfler  KL.  VHI,  655. 

*)  Ab  hoc  Severino  distingui  debet 
alius Severinus,  aequalis, abbas a^u- 
nensis  (f  506),  ciyus  vitam  descripsit 
F  a  u  s  t  u  s,  ejus  discipulus  c.  a.  523  vel 
524,  quam  ab  anonymo  sec.  IX.  interpo- 
latam  vel  quoad  stilum  expolitam  dedit 
Bollandus  iuActisSS.  ad2.Febr.;  ori- 
ginalem  saltem  ex  parte  Mabillon  in 
Act  SS.  Benedict  i,  568.  Cf.  Hist.  litm, 
111—114. 


493 


£iigippiu8,  Theodosias,  Counas  Indicopl. 


494 


Cfttam:  qnam  magni  faciunt  eraditi^): 
hixic  saepe  admodnm  prodiit,  ut  in 
Actis  SS.  Jan.  I,  484 — 497;  Migne 
LXII,  1155—1200;  in  Mon.  Germ. 
hist.  auct.  ant.  I,  2  cnr.  H.  Sauppe 
Berolini  1877;  optime  cura  M  o  m  m  - 
sen,  ib.  1898;  et  P.  Knoell  in  corp. 
SS.  eccl.  lat.  IX,  2,  1 — 70;  Kersch- 
b  a u  m e  r  Scaphusiae  1 862  in  1 6,  quae 
tamen  ed.  est  mendosa,  neque  est  cri- 
tica;  et  versa  in  lingpiam  germanicam, 
a  S.  Brunner,  Viennae  1879  etc.  — 
CoUegit  etiam  ex  operibus  s.  Augustini 
Thesaurum,  qua  de  re  ita  scribit  Cas- 
siodorius  div.  lect.  c.  23:  >Conyenit 
etiam,  ut  presbyteri  Eugipii  opera  ne- 
cessario  legere  debeatis,  quem  nos  quo- 
que  Yidimus,  yirum  quidem  non  usque 
adeo  secularibus  literis  eruditum,  sed 
Scripturarum  divinarum  lectione  ple- 
nissimum.  Hic  ad  parentem  nostram 
Probam  virginem  sacram  ex  operibus 
s.  Augustini  valde  altissimas  quaestio- 
nes  ac  res  diversas  deflorans  in  uno 
corpore  necessaria  nimis  dispensatione 
coUegit  et  in  338  (juxta  alias  ed.  348 
yel  352)  capitulis  collocavit*.  Basi- 
leae  1542  t.  2  in  8  cura  Jo.  Heroldi 
prodiit;  Yenetiis  1543;  Migne  LXU, 
549 — 1088,  et  in  ed.  yiennensi  cur. 


*)  Die  LebenBbeschreibuiig  des  hl.  Se- 
yerin,  scribit  Wattenbach  DeutBch- 
lands  OeBchichtBquellen  im  M.  A.  I,  44 
ed.  5  Berlin  1885,  ...  ist  fQr  uns  ron 
ganz  unsch&tzbarem  Werfche,  indem  sie 
einen  hellen  LichtBtrahl  wirft  in  Zeiten 
nnd  ZuBtftnde,  von  denen  wir  Bonst  gar 
nichtB  wiBsen  wQrden,  wie  denn  auch 
Torher  und  nachher  tiefe  FiusterniBB  diese 
Donaul&nder  bedeckt.  Keine  andere 
QueUe  ^ebt  uns  in  so  reichhaltiger  Weise 
eia  Bild  des  christlich  gewordenen  und 
bereits  mit  vollstftndiger  kirchlicher  £in- 
richtung  yersehenen  BOmerlaades  im 
StLden  dkr  Donau.  Accurate  ib.  recenset 
CQUB  editiones.  Cf.  etiam  Kaulen  KL. 
IV,  976;  Jo.  Heroldi  Atcopolitae 
(t  1581)  yita  Eugippii  in  Migne  P.  L. 
LXn,  555—60 ;  P  0 1 1  h  a  B  t  pag.  1572  ss.; 
Nirschl  lU  §283;  ZeitBchr.  f.  kath. 
TheoL  1878 II,  409 ;  L  e  i  m  ba  c  h  Realenc. 
V»,  590—592. 


Kn5ll  (cum  Severini  vita)  1886 — 86. 
Ea  summa  ascesi  fovendae  destinata 
medio  aeyo  multum  lectitabatur.  Hinc 
Notkerus  Balbulus  in  1.  de  inter* 
pret.  diy,  Script.  c.  1  (MigneCXXXI, 
995)  Salomoni  discipulo  suo  consulit: 
>Quod  prae  omnibus  utile  tibi  puto 
acquirere  Eugippium,  qui  ex  omnibuB 
libris  profnndissimi  et  penetrabilissimi 
Augustini  in  omnem  auctoritatem  Scti- 
pturarum  utilissimum  et  yalde  neces- 
sarium  yolumen  collegit,  in  quo  multa 
mjsteria  de  Genesi,  de  Exodo,  de  Leyi- 
tico,  de  Numero,  de  Deuteronomio, 
Josue  et  Judidbus,  Samuele  et  Mala- 
chim  et  prophetis  reserata  reperies.* 
—  Ezstant  epistola  Eugipii  ad  Pascha- 
sinum,  et  epistolae  s.  Fulgentii 
(opusc.  XLV,  136 — 146),  Ferrandi 
etDionysii  Exigui ad eum ^).  Opera 
collecta  habes  in  Migne  P.  L.LXII  et 
Knoell  ed.  cit. 


276.  His  addantur  Theodosius 
archidiaconus,  natione  Afer,  cujus  L 
de  situ  terrae  sanetae  primum  prodiit 
1865;  cum  Breyiario  de  Hierosclyma 
pariter  sec.  YI,  reperto  primum  1879 
cur.  Gildemeister,  Bonnae  1882, 
ed.  egregia,  recusa  Petropoli  1891 ;  in 
corp.  script.  eccl.  lat  XXXIX,  135 — 
150-155,  Viennae  1898  cnr.Geyer*); 
et  Cosmas   Indicopldustes,  qui  cum 


*)  PraetermittimaB  hic  Simeonem 
episcopum  ecclesiae  B  e  i  t-A  r  b  c  h  a  m 
hagiographum  quidem,  sed  qui  dicitur 
fuisse  ardens  monophysita.  Narrat  ipse 
perBecutioneB  cruentas,  quas  Buntpassi 
Homeritae  christiani  in  Arabia  a  judaeiB 
(410 — 523).  EjuB  hac  de  re  epistolam 
edidit  card.  Mai  Scri^jt.  vet.  noy.  colL 
t.  X ;  documentum  originale  G  u  i  d  i :  La 
lettera  di  Simeone  yescoyo  di  Beith- 
Arscham  sopra  i  martiri  Omeriti,  in  Reale 
Academia  dei  Lincei,  Romae  1881,  et 
Bedjan  in  Actis  MM.  I,  372.  Cf.  D  uy al 
La  Litt6r.  syr.  p.  148— 51;  344.  345;  360. 
Floruit  ineunte  Bec.  VI, 

*)  Ibidem  (etiam  apud  M  i  g  n  e  LXXII, 
899—918,  et  Berlin   1889  cur.  Gilde- 


495 


501—550.  Theologia  practica.  Dionjsiat  Eziguus. 


^96 


negotiator  esset,  itinera  in  remotisai- 
mas  instituit  regiones,  in  Aethiopiam, 
Arabiam  et  Indiam  (c.  520)»  a  quibus 
redox  vitae  eremiticae  se  dicavit  atque 
scribendis  operibus.  £x  his  unum  tan- 
tum  ad  nos  pervenit,  scil.  topographia 
christiana  11.  complectens  XII,  sed  et 
baec  manca,  nam  1.  XII.  supersunt 
fragmenta  tantum.  Singulares  in  ea 
tuetur  opiniones,  negat  terram  esse 
orbicularis  figurae,  sed  quadrangulam 
opinatur.  Attingit  1.  V.  anctores,  sco- 
pum,  argumenta  librorum  s.  Scriptu- 
rae,  adeo  ut  praebeat  specimen  intro- 
ductionis  biblicae;  plurimus  est  in 
narratione  et  speculatione  tabernaculi 
veteris  foederis.  P  h  o  t  i  u  s ,  qui  auc- 
torem  videtur  non  cognovisse  et  opus 
inscribit  ExposUionetn  Ocioteuchi,  de 
eo  cum  quodam  loquitur  contemptu 
cod.  .36:  non  tamen  sine  pretio  est 
pro  vetere  geographia.  Edideruut  il- 
lud  Montfaucon  in  coU.  nova  PP. 
et  Script.  graec.,  Parisiis  1706.  II, 
113ss.;MigneLXXXVIII,51  — 470; 
delineationes,  quibus  illud  illustravit, 
exhibet  Garrucci  Storia  della  arte 
crist.,  Prato  1876  III,  70—83  tab. 
142 — 153.  Alia  ejusdem  opera  fuere 
geographica,  astronomica ,  exegetica, 
cujus  pauca  supersunt  fragmenta  in 
catenis;  quaedam  commentaria  ut  in 
psalmos  et  caniica  V.  et  N.  T.  dicuntur 
adhuc  esse  inedita^). 

279.  De  jure  canonico  pariter  et 
de  bistoria  ecclesiasticameruitDio- 
nysius  monachus  forte  et  abbas, 
>  Scytha  natione,  sed  moribus  omnino 


meister  etc.)  reperitur  Antonini 
Placeatini  itinsraHum  in  duplici  recen- 
sione  p.  157—191  et  194—218:  quod 
tamen  non  est  Antonini,  sed  socii  ejua- 
dem anonjmi.  Cf.  Potthast  bibL medii 
aevi  pag.  113  ed.  2. 

*)  Cf.  JK rumbacher  Gresch.  der  bya. 
Lit ed. 2 p.  128;  412 ss.;  Bardenhewer 
§  103n.  5.  etKL.  UI,  1152;  H.  Gelzer 
Jahrb.  far  protest.  Theoi.  1883  p.  105— 
141. 


Eomanus,  in  utraque  lingua  valde  doc- 
tissimus  reddens  actionibus  snis,  qoam 
in  libris  Domini  legerat,  aequitatem. 
Scripturas  divinas  tanta  curiositate  dis- 
cusserat  atque  intellexerat,  ut  unde- 
cunque  interrogatus  fuisset,  paratnm 
haberet  competens  sine  aliqua  dilatione 
responsum  . . .  Fuit  in  illo  cum  sa- 
pientia  magna  simplicitas,  cum  doc- 
trina  humilitas,  cumfacundialoquendi 
parcitas,  ut  in  nullo  se  vel  extremis 
famuiis  anteferret,  cum  dignua  esset 
regum  sine  dubitatione  colloquiis  ^).  * 
Yitae  ejus  fata  sunt  incognita:  vixisse 
colligitur  ad  a.  540.  Ex  humilitate 
voluit  dici  E  x  i  g  u  u  s.  Haec  ejus  scri- 
pta :  Epistolae  duae  de  raiione  paschat, 
scriptae  a.  525  vel  526  (MigneLXVII, 
19 — 40),  quarum  altera  sub  inscri- 
ptione  libri  iterum  comparet  ib.  p. 
483 — 494;  Cyclus  paschalis  quinque 
cyclorum  decem  novennalium  a.  95 
constans,  qui  incipit  ab  a.  532,  et  de- 
sinit  in  a.  626 :  qui  inde  celeberrimus 
est  factus,  quod  relicta  antiqua  aunos 
numerandi  ratione  magis  elegerit  >ab 
incarnatione  D.  N.  J.  Christi  annorum 
tempora  praenotare,  quatenus  exordium 
spei  nostrae  notius  nobis  exsisteret,  et 
causa  reparationis  humanae  i.  e.  passio 
Bedemptoris  nostri  evidentius  eluce- 
ret,^  ut  scribit  in  ep.  ad  Petronium. 
Quae  aera  seu  epocha  ab  eo  inventa 
paulatim  ab  universo  orbe  christiano, 
idque  potissimum  sub  a.  750  in  usum 
recepta  est.  In  eo  tamen  errasse  oen- 
setur,  quod  Christi  nativitatem  assig- 
naverit  a.  754  u.  c.  —  Bogatus  a  Ste- 
phano  salonitano  in  Dalmatia  episcopo 
Dionysius  collegit  et  ex  graeco  vertit 
codicem  canonum  ecclesiastioorum,  quos 
>hodie,  inquit  Cassiodorius  L  c, 
Ecclesia  romaua  complectitur.  Hujus 
collectionis  duplex  exstitit  redactio; 
prioris  habetur  tantum  praefatio;  in 


')  Ita  de  eo  Caasiodorius  de  instii. 
div.  lit.  c.  23,  qui  eum  bene  noverat  et 
cum  eo  est  oonversatus,  quique  al»  ibi- 
dem  in  ejus  refert  laudem. 


497 


Dionysius  Ez.,  Ferrandiis. 


498 


sltera,  quae  snperest^),  exstant  cano- 
nes,  qui  dicuutur  apostolici  50,  conc. 
nicaeni  20,  ancyrani^^,  neocaesarien- 
sis  14,  gangrensis  20,  antiocheni  25, 
laodiceni  59,  constantinopolitani  3, 
cfaalcedonensis  27,  sardicensis  2 1 ,  nec- 
non  canones,  qui  coUecti  proponuntur 
(I38)  in  conc.  carthaginensi^).  Hanc 
coUectionem  cum  sequenti  habes  apud 
Justellum  in  bibl.  jur.  can.  vet. 
1661. L,  101 — 248;  indeapud  Migne 
LXVU,  139 — 230.  —  Rogante  Juliano 
presbytero  romano  qua  valuit  cura  di- 
ligentiaque,  ut  ipse  testatur  in  praef., 
collegit  primus  decreta  (ib.  231 — 316) 
seu  epistolaa  decretcdes  rom.  pontificum 
a  Siricio  ad  Anastasium  (t  498).  Ce- 
leberrimus  fuit,  teste  Cassiodorio 
de  instit.  div.  lit.  c.  23»  utriusque  col- 
lectionis,  quae  dicta  est  Dionyaiana, 
in  Ecclesia  romana  et  hinc  in  Occidente 
u&nH,  Beperit  recentiori  aetate  A  m  e  11  i 
novam  collectionem  documentorum, 
quae  spectant  controversias  cum  mono- 
phjsitis.  Eam  adornatam  esse  a  nostro 
Dionyaio  intra  a  530 — 35  non  impro- 
babile  censet,  eamque  edidit  in  Spici- 


1)  Ho8  canones  juxta  materiam  magis 
systematice  disposuit  Cresconiae 
(Crisconius)  probabiliter  episcopas  afri- 
canus,  atque  ita  concinnavit  saam  eoti' 
eordiam  canonum  i.  e.  canonum  apostolo- 
rum,  nicaenorum,  ancyranorum,  novae- 
caesariensium,  gangrensium.  antochien- 
sium,  laodicenaium,  chalcedonensium, 
sardicensium,  carthaginensium ;  item 
praesulnm  Siricii,  Innocentii,  Zosimi, 
Uoelestini,  Leonis  et  Gelasii  sub  tit.  300. 
Eam  reperieB  in  Gr.  VoSlli  et  Henr. 
Justelli  bibl.  can.,  Parisiis  1661;  I, 
458  coll.  app.  34—112;  Migne  P.  L. 
LXXXVIII,  817—942.  Quo  vero  tempore 
floruerit,  non  satis  certum  est.  Juxta  ali- 
quos  Bdc  ezeunte  VII;  juxta  Fabricium 
bibL  lat  med.  aet  I,  300  s.  idem  est  cum 
Flavio Corippo  Cresconio  poeta :  tunc 
vixisset  circa  a.  570. 

*)  Cetemm  de  his  ooUectionibus  accu- 
latius  agunt  fratres  Ballerinii  in 
disq.  piaev.  in  opp.  s.  Leonis  p.  III  c.  1 
MigneLVL  195-^06;  PohleKL.  II, 
1856  88.;  Maassen  Gesoh.  der  Quelien 
nnd  der  Lit  des  can.  Bechtes  im  Abendl. 
Gratz  1870  I,  422—40;  960—966. 


legio  casinensi  18931,  1 — 189  inscri- 
ptam :  Dionysii  Ezigui  nom cdUecUo 
pro  controversia  de  uno  e  Trinitate  in 
came  passo^).  Vertit  insuper  e  graeco 
ep,  paschalem  Proterii  (cf.  supra 
p.  396),  pitam  s,  Pachomii  ab.  (in  vitis 
PP.  Herib.  Kosweidi  p.  85  et  in 
Actis  SS.  ad  d,  14.  Maj.);  Procli  ep. 
defide  ad  Armeniae  presby  teros  (M  i  g  n  e 
LXVII,  407—418);  ejusdem  lauda- 
tionem  in  as»  Dei  genitricem  Mariam 
contra  Nestorium  diotam  CP.  a.  429 
(quae  versio  juxta  Garnerium  est 
Marii  Mercatoris,  hinc  eam  edidit 
inter  hujus  opp.  II,  19  ss.;  Migne 
XLVIII,  775  ss.),  Gregorii  nysseni 
1.  de  conditione  hominis  ib.  LXVII, 
347 — 407);  Marcelli  archimandri- 
tae  spelaei  Emesae  vicini  historiam  in- 
ventionis  capitis  s.  Jo.  Baptistae  factae 
in  urbe  emesena  a.  453  (ib.  417 — 454 ; 
etiam  in  Actis  SS.  Jun.  IV,  7  2 1  — 728); 
ep.  synodicam  s.  Cyrilli  alez.  contra 
Nestorium  cum  XII  anathematismis, 
quae  tamen  versio  ab  aliis  eidem  M. 
Mercatori  tribuitur ^).  Horum  ple- 
raque  coUecta  habes  in  Migne  F.  L. 
LXVII,  9—527. 

280.  Fulgentius  Ferrandus  s. 
Fulgentii  discipulus,  forte  et  consan- 
guineus,  s.  praesulem  exsulem  comi- 
tatus  est  in  Sardiniam  et  factus  est 
523  diaconus  carthaginensis.  Concin- 
navit  breviationem  canonum  seu  com- 
pendium  juris  canonici  ecdesiae  afri- 
canae  initio  sec.  VI.  ez  canonibus  conc. 
graecorum  et  a&icanorum  complectens 
capitula  232  in  MigneP.  L.  LXVII, 
949 — 96?.  Auctor  praeterea  censetur 
praeclarae  vitae^)  s.  Fulgentii  (cf.  p. 


I)  Cf .  opus  A  m  e  1 1  i  S.  Leone  e  rOri- 
ente  diss.  sopra  una  collezione  inedita  di 
nuovi  documenti  relativi  al  V  e  al  VI 
sec.  estratti  degli  scxigni  apostolici,  Roma 
1882 ;  Montecassino  1890. 

«)  Cf.  FabriciusbibL  Iat.med.aeta. 
tisl,  448— 52;  Scherer  EL.  IV,  1800; 
Bardenhewer  §  95  n.  3. 

•)  Cf .  F  i  c  k  e  r  Zur  WOrdigung  der  vita 
Fulgentii  Ztschr.  f.  K.  Gesch.  XXI,  I, 
9-42. 


499 


501—550.  Theologia  practica.  Ferrandus, 


500 


462),  plarimn  (7)  epistolarum  tbeolo- 
gicaram,  qnarain  illa  ad  EQgippimn 
de  eaaentia  Trinitatis  et  daabns  Cbristi 
nataris  integra  reperta  et  edita  fdit  a 
Mai  Script.  vet  noYa  coll.  III  p.  2. 
169 — 184;  apad  Migne  p.  908  — 
9  ]  0  exstat  tantam  ejasdem  fragmen- 
tam.  In  ep.  ad  Beginam  comitem  sa- 
tisfacit  qaaestioni,  qaam  bic  propo- 
saerat  s.  Falgentio :  Qaid  yiro  militari 
servandam  esset  ad  retinendam  colen- 
damqae  in  eo  vitae  genere  pietatem. 
Cam  sanctus  ille  morte  praeventas  re- 
spondere  non  potaerit,  id  negotii  Fe- 
randas  in  se  sascepit,  bas  septem  re- 
galas  ei  incalcans :  >  Gratiae  Dei  adja- 
toriam  tibi  necessariam  per  actas 
singalos  crede ;  Vita  taa  specalam  sit, 
abi  milites  tai  videant,  qaid  agere 
debeant;  Non  praeesse  appetas,  sed 
prodesse;  dilige  rem  pablicam,  sicat 
te  ipsam ;  Hamanis  divina  praepone ; 
Noli  esse  maltam  jastas ;  Memento  te 
esse  Cbristianam  * :  qaas  dein  singalas 
optime  explanat^).  Daas  babes  inter 
ep.  s.  Falgentiia  nobis  editas  opasc. 
XLVI,  1—8;  44—48.  Una  est  (6)  in 
faTorem  caasae  triam  CApitaloram. 
Ejas  scripta  edidit»)  P.  F.  Cbifflet 
Divione  1649,  GallandiXI,  317 — 
398;  Migne  LXVII,  887—962;  ep. 
V  novas  familiares  minoris  momenti 
Beifferscbeidt  inter  Anecdota  Ca- 


>)  Bene  idem  praestitit  Agapetus, 
Justiniani  imp.  magister,  diaconus  eccle- 
siae  ad  s.  Sopbiam  CP.,  qni  illi,  dum  sus- 
ciperet  imperii  gubemacula  a.  527,  stilo 
puro  et  rbetorico  o£&cia  exposuit  princi- 
pis  cbristiani  72  capitibus :  qui  libellus 
magni  aestimatus,  saepissime  prodiit  in- 
que  varias  fuit  versus  linguas.  lubes  illum 
inGallandi  bibl.  Xf;  MigneP.G. 
LXXXVI,  1,  1163—86.  Editiones  recenset 
FabriciuB-HarlesB  VIII,  36—42 
(apud  Migne  L  c.  1155—1162);  inbibl- 
bely.  Gand  1880—90.  1  A.  74.  Sec.  XVI 
indicantur  circa  20  ed.  Cf .  K  r  u  m  b  a  c  b  e  r 
op.  cit»  p.  456. 

«)Bardenbewer  §  114n.  5;etEX. 
IV»,  1217.  Fessler-Jungmann  II 
p.  2  pag.  423  annot. ;  de  ep.  Vll.  ad  Begi- 
num  K  Q  n  8 1 1  e  Zwei  Documente  sur  ait- 
cbristl.  Militarseelsorge,  Mainz  1900. 


sinensia  p.  5 — 7  (appendiz  ad  indicem 
scbolanun  in  oniv.  Ht.  vratisL  per  bie- 
mem  p.  1871 — 72  babendarom). 

281*  Inter  praesales,  qai  sermoni- 
bas  atqae  instractionibas  practicis  oves 
sibi  commissas  praedare  institaeront, 
eminet  s.  Caesarias  arelatensis^)in 
agro  cabillonensi  (Cbftlons  sar  Saone) 
c.  a.  469  vel  470  nobili  ortas  stirpe. 
Annos  natus  20  se  recepit  in  lerinenae 
monasteriam,  abi  omnibas  praeloxit 
ezemplo.  Valetadinis  nimia  aasteritate 
attritae  carandae  caasa  Arelatem  mis- 
sas,  ob  egregias  saas  virtates  a  s.  Aeo* 
nio  illias  arbis  episcopo  diaconas,  dein 
et  presbyter  ordinatas  atque  monaste- 
rio  in  Bbedani  insnla  prope  Arelaten 
datas  est  abbas  c.  a.  499.  Mox  tamen 
post  s.  Aeonii  mortem  evectas  est  ad 
manas  episcopale  (a.  502),  qao  fide* 
lissime  est  fanctas  vitae  vere  aposto- 
licae  ezemplar,  disciplinae  ecclesiastir 
cae  restaarator  et  costos,  paaperum  et 
miseroram  pientissimas  pater.  Fait  ac* 
casatas,  sed  post  breve  exsiliam  revo- 
catas  (c.  505);  iteram  apad  Tbeodo- 
ricam  (c.  508  et  513)  calamniis  fait 
impetitus,  sed  innocentissimas  reper- 
tas.  Capta  arbe  arelatensi  per  Gothoo 
a.  510  maltos  captivos  copiosis  a  fide- 
libas  oblatis  eleemosynis  atqae  ez  Ec- 
clesiae  tbesaaris  redemit.  ASymmacho 
pontifioe  Bomae  honorifice  est  ezceptas 
magnisqae  aactas  privilegiis,  atqae 
vicarius  apostolicas  per  Gallias  et  Hi- 
spaniam  constitatas.  Plura  babait  con- 
cilia  pro  restaaranda  promovendaque 
disciplina)  atqaein  concilioaransicanoll. 
Semipelagianoram  errores  solenmiter 
et  singillatim  damnavit  (529),  qaam 
damnationem  apostolica  aactoritate 
Boni&cias  II  (530)  roboravit  et  pe- 


darf  als  Tjpus  jener 
th&tigen,    aufopfemden    BiBon5' 


1)  Cftaarius  . . . 
"  "  /      ■        ~*    '6fe'Stld- 

ffalliens  gelten,~welche  beim  Untemjige 
der  rSmiscben  Welt  die  chriBtliche  Cultar 
in  die  neuen  Staatengebilde  barbariacber 
V5lker  bertlberr  etteten.  Bardenhewer 
§  112  n.  6. 


501 


CaeflariuB  arelat,  LaurentiuB. 


502 


remptoriam  reddidit.  »Yixit  Caesarias 
arel.  ep.,  ita  Florianns  ab.  in  ep.ad 
Nicetinm  trev.  (MG.  Ep.  III,  1 1 7),  inter 
barbaros  pina,  inter  bella  pacatnrt, 
pater  orfanorum,  pastor  egentinm,  qni 
tanti  census  effusione  nibil  perdidit, 
catholicae  regulam  disciplinae  dictis 
factisque  commonstrans.  *  Meritis  ple- 
nus  obdormivit  in  Domino  27.  Aug.  542 
Tel  543.  Testamentum  alioquin  pul- 
chrum,  quod  reliquisse  dicitur,  ab 
Arnold  p.  419  interpolatum ,  a 
Erusch  spuriumjudicatur.  Haecejus 
opera:  Sermonea  et  homUiae,  quorum 
oerte  magnus  quondam  ezstitit  nume- 
ras,  nam  non  solum  ipse  saepe  con- 
cionatus  est,  sed  et  »longe  positis,  re- 
fert  auctor  vitae  ipsius  1.  1  n.  42,  in 
Gallia,  atque  in  Italia  et  Hispania  di- 
versisque  provinciis  constitutis  trans- 
misit  per  sacerdotes,  quid  in  ecclesiis 
suis  praedicare  f acerent.  *  Nunc  vero  dif- 
fidle  est,  omnes  agnoscere  sermones 
ejus  genuinos,  cum  multi  lateant  sub 
nomine  aliorum  patrum:  ita  plures 
(saltem  102)  inter  sermones  s.  Au- 
gustino  suppositos  (in  append. 
(Migne  t. XXXIX,  1741  ss.)  Caesario 
sunt  tribuendi.  Ad  eos  discernendos 
magmi  utuntur  sedulitate  editores  Hist 
lit.  de  la  France  III,  197  ss.;  Fess- 
ler-Jungmann  §  242,  qui  saltem 
150  sermones  genuinos  agnovit;  Mo- 
rin  Bevue  Bened.  189e.XIII,  97-1 1 1 ; 
193 — 214;  1899  XVI,  241—260; 
289 — 305;  337 — 344.  Quibusaddan- 
tur  epistolae  nonnullae,  regulae  ad  mo- 
nachos  et  virgines.  NuUa  habetur  col- 
lectio  omnium  operum  s.  Caesarii,  prae- 
sertim  sermonum,  multo  minus  edi- 
tio  critica:  hinc  distributa  legun- 
tur  in  variis  coUectionibus.  £a  habes 
apud  Migne  LXVII,  1041 — 1163. 
1 285 — 90,  assignatis  tomis,  in  quibus 
reliqua    reperiantur^).     Becentissime 


1)  Cf.  praeclaram  vitam  ab  ejuBscriptam 
diBcipubs,  s.C7priaiio  tholonensi  seu 
telenensi  (f  545;  cf.  Hist  lit  delaFr.Iil, 
237—42);  Firmino  episcopo  ucetino 


Morin  Bevue  B^n^.  1896X111,433- 
443  ei  asserit  opusculum  hactenus  in- 
editum  <2e ^ra^ia;  Malnory  vero  in 
op.  S.  Cesaire  ev.  d*A.,  Farisiis  1894 
edidit  ejus  Admonitumem  vel  sugges- 
tionem  humilem  peccatorum  generali- 
ter  omnibus  sanctis  vel  omnibus  sacer- 
dotibus  directam,  quod  praedicationem 
verbi  Dei  curis  terrenis  praeferre  de- 
bent.  Idem  ei  in  Congr^s  scientifique 
internat.  des  cath.  tenu  k  Paris  du  8. 
au  13.  Avr.  1888  II,  428 — 439  vin- 
dicat  Statuta  Eecleaiae  antiqtia  primum 
veluti  canonum  codicem  Occidentis.  — 
Demum  idem  M  o  r  i  n  Be v.  Bened.  1901 
fasc.  mens.Oct.diligenti  instituta  com- 
paratione  inter  symbolumathanasianum 
et  s.  Caesarii  opera,  tantam  reperit 
inter  ea  affinitatem,  ut  quamvis  non- 
dum  audeat  certo  pronunciare,  s. 
praesulem  illius  celebris  symboli  esse 
auctorem,  id  tamen  vehementer  suspi- 
cetur.  Antea  ib.  1891  p.  673  ss.  con- 
jecerat,  Anastasium  II.  (496-498) 
illius  forte  esse  auctorem. 

282.  Homiliae  aliquot  exstant  s. 
Laurentii,  qui ex novariensi ^) factus 
dicitur  (490)  episcopus  mediolanensis 
(t  26.  Jul.  512),  et  quia  ore  quasi 
meUito  conciones  habuisse  fertur, 
»MeIIifluu8*  agnominatus  est.  Magno 
encomio  ab  Ennodio  in  dictione 
prima  celebratur.   Tres  reliquae  sunt 


(t  553  cf.  ib.  p.  261—63),  Viventio 
episcopo,  Messiano  presbytero,  s.  Cae- 
sarii  secretario  (cf.  ib.  442  s.),  et  Ste- 
phano  diacono.  £a  optime  exstat  in 
Actis  SS.  ad  d.  27.  Aug.  Antverpiae  1743 
VI, 50 — 83  cum commentario  Stilting, 
etapud  Migne  LXVIi,  1001—1042  et 

61253—86 ;  in  Mon.  G.  Script  Merov. 
I,  1896  p.  457—501;  Villevieille 
Eistoire  de  b.  C^saire,  Aix  en  Provence 
1884  in  8;  C.  F.  Arnold  C&sariug  von 
Arelate  und  die  gallische  Kirche  seiner 
Zeit,  Leipzig  1894;  et  inBealencycIopftdie 
m»,  622—628 ;  G  e  1 1  e  r  t  Casarius  v.  A. 
Leipzig  1892.  1893;  Jocham  EL.  II, 
1653—57 ;  N  i  r  fl  c  h  I III,  §  303  88. 

1)  Sed  nullus    comparet   eo  tempore 
episcopus  novariensis. 


503 


501—550.  Theologia  practica.  Eleutherus,  Timoth.,  Alex., 


504 


ipsius  homiliae  de  eleemosina,  demuliere 
chananaea^  et  de  poenitentia,  qoae  in* 
scribitar  a  Sigeberto  gemblac.  de  script. 
eccl.  c.  120  liber  de  duobus  temporibus 
i.  e.  uno  ab  Adam  nsque  ad  Christum, 
altero  a  Christo  usque  ad  finem  seculi 
(Migne  LXVI,  89-124).  —  S.Eleu- 
thero  (vel  Eleutherio)  episcopo  tor- 
nacensi  (486 — 532),  qui  multos  gen- 
tilium  ad  Christi  fidem  convertit^),  sed 
et  pro  fide  mult^  est  passus  (quamo- 
brem  Ecclesia  ejus  memoriam  agit 
20.Febr.),  nonnuUi  sermones  tribuun- 
tur,  quorum  tamen  aliqui  non  sunt 
genuini  (Migne  LXV,  83 — 103).  — 
Alexander  monachus,  pdtria  proba- 
biliter  Salamitanus,  vel  saltem  Cyprius 
(fl.  c.  540)  prolixe  disseruit  (i^tnMn^ton^ 
s.  crucis  (Migne  P.  G.  LXXXVII,  3, 
4015 — 4076,  et  sermonis  epitome  ib. 
407  7 — 4  087),  et  encomium  composuit 
in  s.  Barnabam  (ib.  4087 — 4106,  la- 
tine  tantuui ;  graece  in  Actis  SS.  Junii 
II,  436 — 53).  —  Timothei  antio- 
cheni  presbyteri,  qui  floruisse  dicitur 
c.  535,  legitur  hom.  incrucemettrans- 
figurationem  D,  N. «/.  Christi  in  Migne 
P.  a.  LXXXVI,  I,  255-266.  —  Eodem 
fere  tempore  dicitur  vixisse  Timo- 
theus  presbyter  hierosoljmitanus^), 
cujus  ib.  p.  237 — 252  prostat  hom. 
in  prophetam  Simeonemy  et  in  textum 
Ev.  Nune  dimittis  servum  tuum  et  in 
b.  Mariam  V. 

283.  Celeber  inter  Sjros  est  Ja- 
cobus  de  Sarug  cognomine  >Doctor* 


«)  Cf.  GuibertusO.  Min.  (fl.  1260) in 
ejus  vita  (M  i  g  n  e  LXV,  59—83) ;  H  e  n- 
scheniuB  in  Actis  SS.  ad.  20.  Febr. ; 
Hist  lit  de  la  Fr.  III,  153—55. 

>)  Tertii  cuiuBdam  Timothei  proli- 
xuB  dialogus  habitus  cum  Acjla  Judaeo 
in  diebus  8.  Cjrilli  alex.  repertus  est  a 
Mai,  qui  illiuB  in  Spicilegio  rom.  t.  IX 
initium  tantum  et  clausulam  dedit  (inde 
Migne  LXXXVI,  1,  251  s.).  Refertur 
eum  convicisse  Judaeam,  ideoque  in 
presbjterum  fuisBe  ordinatum  ut  Judae- 
um  poBset  baptizare.  „StiluB  tamen  ope- 
ris,  notat  M  a  i  ib.  p.  XI,  paulo  sequiorem 
aetatem  videtur  innuere.** 


et  ab  illis  >  tibia  s.  Spiritns  *  et  >  cithara 
Ecclesiae*  dictus,  a.  451.  Cnrt^mi,  Me- 
sopotamiae  pago  in  ditione  edessena, 
natus.  In  schola  edessena  studio  Sttcro* 
rum  librorum  vacabat  impenseque 
scribendis  libris  se  dabat.  Anno  519 
creatus  est  episcopos  urbs  Batnae  in 
ditione  sarugensi,  quae  urbis  postea 
dicta  est  Sarug  et  ipse  Sarugensis 
(t  29.  Nov.  521).  Magna  tamen  est 
intereruditoscontroversia^),  num  fne- 
rit  orthodoxus  an  monophjsita.  Ejus 
orthodoxiam  tuentur  Assemanus 
BibL  or.  I,  283;  III,  1,648,  Jo.  B. 
Abbeloos  diss.  de  vita  et  scriptis 
s.  Jacobi  Batnarum  Sarugi  in  Mesopo* 
taniaep.,  Lovanii  1867  et  alii ;  conixa- 
dicunt  tamen  alii  viri  graves,  ut  Be- 
naudot,  Martin,  Duval^),  Bar- 
denhewer,  Zingerle  etc.  Alii  cen- 
sent,  ut  variis  satisfaciant  argumentis» 
eum  sententiam  mutasse  et  saltem  in 
fine  vitae  sjnodum  chaloedonensem 
recepisse.  Composuisse  legitur  in  ejus 
vita  sermones  736  metricos  de  perso- 
nis  et  rebus  V.  et  N.  T.,  epistdas  et  alia 
quaedam^).  Ez  sermonibus,  quorum 
plurimos  (23l)  reperit  Assemanas 


*)  Argumenta  utriuaque  opinionis  ob 
ocuIo8ponitFe8  8ler-Jungmann§274, 
qui  dihgenter  etiam  de  ejus  scriptis  agit. 
Zingerle  in  sua  erudita  diss.  Ueber 
Jako  D  V.  S.  und  s.  Tjpologie  Zeitschr.  tfir 
k.  Theol.  1887.  XI,  92—108  statuit  (p.92 
annot.  1) :  Was  Jakob  v.  S.  und  seine 
Stellung  zum  Chalcedonense  anlangt,  so 
ist  es  jetzt  besonderB  nach  den  von  Abb^ 
M  a  r  t  i  n  gelief erten  zahbreioheo  Bewei- 
sen  (ZtBchr.  d.  D.  Morffenl.  Ges.  30,  217 ; 
RevuedeBScienceBeccf^.  1876  b.  309  as.; 
385, 88.  unmG^lich  daran  zuzweifeln,  dass 
er  MonoohjBit  geweeea  iBt. 

«)  Cf.  Duval  La  Lit.  Bjr.  p.  352—56, 
qui  pasaim  de  ejuB  scriptu  in  iUo  op.  lo- 
quitur. 

»)  Cf.  praeter  auctores  cit.  vitam  ab 
anonjmo  conscriptam  apud  Assema- 
num,  I,  286—90;  aliam  in  diflaerta- 
tione  Abbeloos;  Wright  A  short 
historj  of  Sjriac  litter.  p.  §7—72 ;  B  a  r- 
den  hewer  KL.  VI,  1173;  Nirschl  ni 
§281:  Martin  (Jn  6vdque-po6te  au  5« 
et  au  6^  ai^es  ou  Jacquet  de  Saroug,  sa 


505 


Jacobus  sarag..  Benedictus,  Tetradius,  Sabbas  etc. 


50& 


in  bibliotheca  Yaticana  (cf.  op.  cit.  I, 
304 — 340),  aliquoa  ediderunt  Zin- 
gerle  in  Monum.  syriacis  1. 1,  1869, 
et  Moesinger  ib.  t.  II  ed.  a.  1878 
p.  76 — 167;  idem  Zingerle  Bonn 
1867  (germanice);  Chrestomathia  sy- 
riaca  Bomae  1H71  p.  286 — 298;  360- 
386;  sermo  de  Thamar^  Oeniponti 
1871;  Bickell  (germanice")  in  Bibl. 
der  EirchenyHter  t.  58;  Martin,  qni 
et  aliqnot  epistolas  typis  dedit  in  Zeit- 
schr.  der  Deutschen  morgenl.  GeseL 
(praesertim  XXX,  217 — 75);  Cnre- 
ton  Ancient  Syriac  Documents,  Lon- 
dini  1864  p.  8fi— 108;  360—386 
aliiqne.  Tribaontor  ipsi  et  Aeta  88. 
aeptemDormientiumMBiLumBniy  Malchi, 
Martiniani,  Dionysii,  Joannis,  Sera- 
pionis  et  Constantini  (t  250),  qnae  ex 
sjriaco  latine  interprete  Petro  Bene- 
detto  in  Act.  SS.  27.  Jul.  VI,  387 — 
389  leguntur.  Quam  plurima  sunt  ad- 
huc  inedita,  fuit  enim  scriptor  feracis- 
simus. 

284.  Regtdam  pro  monachis  condi- 
derunt  celeberrimus  monachorum  Oc- 
cidentis  patriarcha  s.  Benedictus 
c.  a.  529  (t  543)  discretione  praeci- 
puam,  sermone  iuculentam  ^),  quam 
cum  commentario  habes  apud  M  i  g  n  e 
P.  L.  LXVI,  215—942;  critice  editam 
ab  £d.  Woelfflin,  Lipsiae  1895.  — 
Paulns  et  Stephanus  abbates, 
quorum  tamen  patria  et  aetas  non  satis 
constant,  sed  fere  aequales  s.  Benedicto 
(Migneib.  949-959).  —  Tetradius 


rie,  8on  temps,  ses  oeuvres,  ses  cro jances, 
in  Revue  des  Sciences  eccl.  1876  p.  3098.; 
385  88.;  Bickell  op.  cit.  p.  195—227. 

>)  Ita  8.  Gregorius  M.  dial.  11,36, 
qui  eodem  1.  vitam  s.  patriarchae  belle 
describit  (cf.  Migne  LXVI,  125—206). 
Cf.  copioBam  de  s.  Benedicto  literaturam 
apud  Potthast  1399 ss. ; de ^us regula 
eruditam  diss.  auctore  Lud.  Traubes 
Textgesch.  der  regula  s.  Benedicti  inter 
Abhandl.  der  bair.  Akad.  UI  EI.  XXI 
Bect.  3  p.  599—731  (  de  qna  cf.  relationem 
C.  Weyman  hist.  Jahrb.  1898  XIX, 
721—731. 


(Teridius)  patria  cabillonensis,  Caesarii 
arelatensis  nepos,  monachus  lerinensia 
(c.  a.  54 1)  et  abbas,  cujus  tamen  regula 
potius  est  s.  Caesarii  arelatensis, 
nam  eam  ez  hujus  excepit  ore  (in  H  ol- 
stenii  cod.  regularum,  Romae  1661 ; 
Parisiis  1663;  bibl.  roax.  PP.  lugd. 
VIII,  873  etc.).  — Eodem  fere  tempore 
cum  s.  Benedicto  floruit  in  Oriente  s. 
S  a  b  b  a  s  (Sabas),  monacborum  Palaes- 
tinae  patriarcha,  ab  insigni  sanctitate 
»Sanctificatu3«  vel  »Deifer«,  a 
sancta  civitate  Jerusalem  »Hagio- 
polita*  vel>Hierosolymitanus* 
dictus,  gente  Cappadox  n.  439.  A  pue- 
ritia  monachus  factus  majorum  certa- 
minum  majorisque  virtutis  studio  in- 
census  a.  aetatis  18.  ad  magnum 
Euthymium  coenobiarcham  tunc  cele- 
berrimum  (t  473)  se  contulit,  a  quo 
missus  in  monasterium  inferius  ad 
8.  Theoctiatum  ea  contentione  virtutes 
persecutus  est,  ut  monachos  omnes 
superaverit.  Mansit  in  coenobio  a.  1 7 
et  in  solitndinibus  maximaque  Laura, 
quam  in  primis  illustravit,  transegit 
a.  59:  hinc  > Stella  eremi *  salutatus. 
Obiit  vero  a.  aetatis  94  d.  S.Dec.  532. 
Tam  a  Graecis  quam  a  Latinis  inter 
sanctos  ea  die  colitur,  et  in  Martyrolo- 
gio  romano  inde  etiam  celebratur,  qaod 
pro  fide  catholica  adversus  impugnantes 
s.  synodum  chalcedonensem  strenue  la- 
boraverit.  Condidit  et  ipse  re^tUam, 
quae  forte  ea  est,  quam  sub  Typici  s, 
Sabbae  nomine  primum  satis  incomplete 
edidit  A.  Dmitrijevskij  1890,  Trudy 
Eievskoj  duch.  ak.  p.  170 — 92;  et 
iterum  K  u  r  t  z  byzant.  Ztschr.  1 8  94 111, 
167 — 170.  Celebrius  tamen  est  aliud 
Tifpicum  «.  Sabbae  seu  hierosolymita- 
num,  liber  scil.  liturgicus  pro  toto  anno 
ecelesiastico  adhibitus  in  omnibus  Pa- 
laestinae  monasteriis.  Prodiit  primum 
Venetiis  1545,  et  dein  saepius.  Prima 
ejus  veluti  delineamenta  cuidam  de- 
bentur  Charitoni,  qui  illa  ex  Ae- 
gypto  intulit  in  Palaestinam  (c.  350). 
Ea  s.  Sabbam  literis  consignasse  fe- 
runt,  hujus  tamen  periisse  scriptum  in 


507 


501—550.  ScriptoreB  reliqui.  Helpidiue,  RemigiuB, 


508 


arbis  hierosolymitanae  expagnatione 
a  Persis  facta,  s.  Sophroninm  illad 
dein  restanrasse,  atque  iterum  s.  J  o- 
a  n  n  e  m  Damascenum  novis  retractasse 
curis^).  —  Alius  est  noster  abbas  a 
Sabba  hagiographo  abbate  primnm 
Argyrae  in  Sicilia,  unde  ob  Saraceno- 
rum  invasionem  fugere  est  coactus  in 
Calabriam.  Decessit  Romae  990  yel 
991  in  monasterio  s.  Caesarii.  Ejus 
vitam  descripsit  Orestes,  ut  infra 
dicemus,  sicut  et  nosiri  Cyrillus 
scythopolitanus  '). 

285.  Busticus  Helpidius  (Elpi- 
dius,  Helfridius)  patria  ut  videtur 
Italus,  floruitineunte  hoc  seculo.  Juxta 
plures  Ennodii,  qui  suum  ei  dedicavit 
Eucharisticon,  erat  amicus  et  medicus 
Theoderici  regis,  juxta  alios  quondam 
consul  et  BoSthii  amicus,  juzta  quos- 
dam  diaconus  (sedimmerito^).  Cecinit 
belle  de  beneficiis  J.  ChrisH,  et  24  epi- 
grammata  brevia  composuit  in  histo- 
riam  Y.  et  N.  Testamentii  quae  habes 
in  Migne  P.  G.  LXII,  543  —  48.  Car- 
men  illud  praeter  alios  edidere  H. 
Miiller,  GOttingen  1868;  W.  Bran- 
des,  Braunschweig  1890. 

286.  Alios  praetermittimus,  cumeo- 
rum  vix  aliquid  supersit^  ut  s.  B  e  m  i- 
gium,  qui  »ob  insignes  animi  dotes 
vix  annos  natus  22  ecclesiae  rhemensi 
episcopus  praefectus  (a.  459)  rarissimo 
exemplo  ultra  70  a.  eandem  optime 
gubemavit  (t  1 5.  Jan.  533),  regemque 
Francorum  Clodoveum  cum  multis  suae 
gentis  hominibus  (a.  496)  baptismi  la- 
vacro  in    sinum  Ecclesiae  recepit^)*. 

0  Primo  sec.  XI.  dimidio  Marcus 
praeposituB  magnae  Laurae  in  Palaestina 
commentarium  scripBit  in  hoc  Tjpicum, 
qui  paBsim  subjiciturTypicoGraecorum, 
ut  in  ed.  veneta  a.  1545. 

*)  Cf.  N  i  1 1  e  8  Kalendarium  man.  utri- 
usque  Ecclesiae  I,  p.  344;  Ehrhard 
KL.  X,  1434—1437. 

«)Cf.  Ebert  I  L  3  c.  9;  Barden- 
hewer  §  114  n.  2. 

*)  FeBsIer-Jungmannll,  2,  357 a. 
Cf.  Hist  lit  de  la  France  III,  155—163. 


Ejus  epistolas  4  et  testamentum  (quod 
ab  Hincmaro  rem.  confictum  censet 
Krusch)  of.  in  Migne  P.  L.  LXV, 
961 — 974;  epistolas  etiam  in  Mon, 
Germ.  hist.  epist.  III  (1892),  112 — 
116;  dedamationum  yolumina  perie- 
runt.  —  Epiphanium  epiacopom 
constantinopoHtanum  (t  533),  cujos 
supersunt  epistolae  quatuor  ad  Hormis- 
dam  in  coU.  conc.  Labbei  t.  lY; 
Migne  P.  L.  LXUI,  494  ss.;  et  alia 
quaedam  in  P.  G.  LXXXVI,  1,  783  ss. 

—  Joannem  de  Apamea  celebrem 
inter  Syros  ascetam  i),  juxta  A  s  s  e  m  a  - 
nnm  (cf.BibI.  orient.  I,  430;  III  p.  1. 
pag.  50)  orthodoxum,  cujus  scripta 
videntur  adhuc  esse  inedita  (fl.  sec.  YI). 

—  Trojanum  episcopum  santonen- 
sem,  qui  c.  a.  540  ad  Eumerii  ep.  non- 
netensis  qaaestionem  de  puero  nesciente 
an  baptizatus  esset,  num  sit  baptizan- 
dus,  epistola  respondit  (affirmative,  si 
nullo  oonstaret  testimonio  de  ejus  ba- 
ptismo,  apud  Hardouin  II,  1434; 
Migne  LXVII,  995  s.).  —  Viven- 
ti  0  lu  m  lugdunensem  epi8Copum(  516), 
cujus  scripta,  quae  sec.  IX  adhuc  ex- 
stabant,  nam  Agobardus  (t840)ea 
collaudat^),  fere  omnia  perierunt:  qaae 
supersunt  cf.  Migne  LXVII,  993 — 
996.  —  S.  Leonem  episcopum  seno- 
nensem  (t  c.  547),  oujus  ep.  ad  Cbil- 
debertum  Francorum  regem  contra 
erectionem  episcopatus  Meloduni^)  cl 
inMigneP.L.LXVIII,  11  s.  —  Se- 
datum  episcopum  nemausiensem  (fl. 
507),  qni  confundi  non  debet  cum 
Sedato  episcopo  bitterensi  (Beziers, 
fl.  589),  ut  a  nonnullis  videtur  fac- 
tum*).  —  Montanum  toletanum epi- 
scopum  (t  531),  qui  juxta  Ildephon- 
sum  de  vir.  ill.  scriptis  c.  3,  »yirtute 
spiritus  nitens  et  eloquii  opportunitate 


i)  Cf.  D  u  V  a  I  La  Litt6r.  syr.  p.  240. 

«)  Cf.  Hist.  lit.  m,  94-96. 

»)  Cf.  Hist.  lit.  UI,  244. 

*)  Cf.  Hist.  lit  Ur,  56—58.  Sedati 
litterensis  homiliae  quaedam  leguntur 
Migne  LXXII,  771—774. 


509 


MontanuB  tolet.  etc. 


510 


decoras  regimen  honoris  retentavit 
ac  disposuit  condigno  coelestique  jure 
simal  et  ordine.  Scripsit  epistolas  duas 
ecclesiasticae  utilitatis  disciplina  con- 
sertas,  e  quibus  unam  Palentiae  habi- 
tatoribus,  in  qua  presbyteros  chrisma 
conficere  episcoposque  alienae  diocesis 


alterius  territorii  ecclesias  consecrare 
magna  perhibetur  prohibere  auctoritate, 
ss.  literarum  testimoniis  affirmans,  id 
ipsum  fieri  penitus  non  licere*  etc.  In 
altera  de  eodem  agit  argumento.  Habes 
utramque  in  Migne  P.  L.  LXV,  543- 
548. 


IX. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  VI. 
Pars  altera  (551—600). 


287.  £z  romanis  pontificibus, 
qui  hac  periodo  Christi  rexerunt  Ec- 
clesiam,  mazime  innotuit  Yigilius, 
qui  vivente  adhuc  Silverio  illegitime 
romanam  occupaverat  sedem:  quo  in 
exsilio  defuncto  (c.  538)  demum  legi- 
time  eiectus  est  in  successorem.  Tur- 
baverat  tunc  Orientem  causa  trium 
capitulornm,  pro  quorum  damnatione 
nullum  non  movit  lapidem  Justinianus 
imp.  spe  fallaci  motus,  eorum  danma- 
tione  haereticos  conciliandos  esse  Ec- 
clesiae  catholicae.  Hinc  invitavit  pon- 
tificem,  imo  adhibita  vi  eum  coegit,  ut 
Constantinopolim  veniret,  ubi  minis 
territus  fraudibusque  seductus  animo 
reluctanti  11.  Apr.  548  ,Judicatum' 
(quod  vocant)  edidit,  quo  tria  capitula 
damnavit^),  adjecta  tamen  clausula: 
:»Salva  in  omnibus  reverentia  sjnodi 
chalcedonensis.  *  Sed  en  auctae  tur- 
bae,  ipseque  accusatus  proditae  fidei 
laesaeque  conc.  chalcedonensis  auctori- 


tatis.    Hinc   ad   praecipuos   quosdam 

episcopos  epistolas  dedit,  quibus  pro- 

testatur,  se  aliquid  contra  illius  con- 

cilii   admisisse   auctoritatem.    Plures 

tamen,   inter  quos  Busticus  atque 

Sebastianus,     Ecclesiae    romanae 

I  diaconi,  ab  ejus  secesserunt  commu- 

I  nione.  In  tantis  angustiis  aliud  super- 

I  esse  remedium   non  videbatur  quam 

I  concilium  oecumenicum :  quo  annaente 

I  pontifice  convocato,  edito  ,Gonstituto' 

14.  Maj.  553  prohibuit*),  ne  tria  ca- 

pitula  damnarentur.    Est  autem  iliud 

judice  G  a  r  n  i  e  r  (de  11.  Theodoreti  in 


1)  Hujus  constitutionis  supersunt  tan- 
tam  fragmenta.  Cf.  Mansi  IX,  104.  105, 
181;  Jaff^-Kaltenbrunner  n.  922. 
Contra  ejusdem  genuinitatem  dubia  mo- 
vet  P  i  t  r  a,  sed  cf.  G  r  i  8  a  r  Analecta  ro. 
mana  I,  56. 


1)  Hujus  constitutionis  genuinitatem 
in  dubium  vocat  Vincenzi  in  op.  Vi- 
^iiP.  R.,  Origenis  Adamantii,  Justiniani 
imp.  triumphi  in  syn.  oec.  V.  in  t.  IV. 
majoris  op.  In  s.  Gregorii  nyss.  et  Ori- 
genis  scripta  et  doctrinam  nova  recensio, 
Komae  1865.  Hinc  nititur  Vigilium  ab 
inconstantiae  macula  excusare.  Verum  ea 
opinio  viris  emditis  non  arrifiit.  C^  de 
tota  hac  trium  capitulorum  controvcrsia 
praeter  auctores  infra  cit.  Norisius 
diss.  hist.  de  syn.  oec.  V.  cum  B  a  1 1  e  r  i- 
n  i  0  r  u  m  observ.  in  opp.  Norisi  Venetiis 
1769 II,  1—244 ;  H  e  f  e  1  e  Conciliengesch. 
II»-  798—924 ;  P  u  n  k  e  s  Papst  Vigilius 
und  der  Dreicapitelstreit,  MHnchen  1846; 
Wern  er  II,  341—369  etc. 


513 


Vigilius,  Pelagiufl  I. 


514 


Theod.  opp.  ed.  Schultze  Y,  555) 
>mirab]Iiqaadamratione  compositom, 
ut  nihil  sezto  secolo  melias  et  forte 
par  editum  reperiatnr.*  Verom  im- 
perator  hanc  pontificis  constitutionem 
synodo  commnnicari  non  permisit,  hinc 
synodos  joxta  ejns  >  Jndicatum*  prius 
^itum  tria  damnavit  capitula.  Vigilius 
huic  damnationi  nolens  consentire  ab 
irato  imperatore  mittitur  in  exsilium. 
Nova  igitur  promulgata  constitutione 
synodum  legitimam  agnovit  expositis- 
qne  rationibus,  quae  ipsum  permove- 
rent,  tria  capitula  8.  Dec.  553  et  26. 
Febr.  554  damnavit^).  DumRomamre- 
diret,  moritur  in  Sicilia  7.  Juni  555. 
Praeter  tres  constUutiones  hac  in  causa 
editas,  supersunt  quindecim  ejusdem 
epistdae,  quas  reperies  in  Mansi  coll. 
conc.  IX,  19 — 106;  Migne  LXIX,  15- 
178.  Cf.  etiam  Jaffe  Beg.  pont.  rom. 
1885  P,  117-124.  Gravia  autem 
dubia  movet  Pitra  diss.  cit.  contra 
literarum  genuinitatem,  quas  Jaffe 
sub  n.  909.  920.  921  VigUio  tribuit; 
minus  fundata  videntur  dubia  de  ep. 
sob  n.  926  laudata.    Confeasio  Vigilio 


*)  Duae  circumferantur  constitutiones, 
quibus  damnatio  trium  capitulorum  in 
coacilio  a.  553  confirmatur :  una  ad  £u- 
tychiuni  inscripta  ffraece  etlatineaP.de 
Marca  edita  (cf.  Mansi  coll.  conc.  IX, 
413—420),  altera  a  Steph.  Baluzio 
latine  tantum  reperta  (ib.457— 88),  quae 
prae  illa  geuuina  censetur.  Cf.  plura  de 
Viiplio  in  diss.  Coustantii  ed.  cum  anno* 
tationibns  a.  Jo.  B.  Pitra  in  op.de  epist. 
et  r^istriB  rom.  pont.  ^in  analectis  noviss. 
Spicii.  solesmenBis,  altera  cont.  PariBiis 
1885  t. 366— 461);  L.  Duche  sne  Vigile 
et  Pelage,  Etude  sur  ITiist  de  legl.  ro- 
maine  au  milieu  du  VI  siecle,  Bevue  dea 
qq.  hist.  1884  t.  XXXVI,  369-440,  diBS., 
in  quantum  narrat  historiam,  bona,  con- 
tra  quam  tamen  cf.  C  h  a  m  a  r  d  Les  papes 
du  V[  si^cle  et  le  Becond  concile  de  Con- 
stantinople,  ib.  1885.  XXXVII,  540-78, 
cui  ille  respondit  379—593 ;  L  6  v  S  q  u  e 
Etude  Bur  le  pape  Vi^le,  Amiens  1887 
in  8;  Jungmann  diss,  in  hist.  eccl. 
tl.  XI;  FesBler-Jungmann  §  258; 
Bardenhewer  §97  n.  2:  Zeck  KL. 
XII,  956—59 ;  G  r  i  s  a  r  Gesch.  Roma  und 
der  PSpste  I  n.  328  8. ;  371  sb. 

Hurter,  KomeocUtor  I  od.  III. 


tributa  de  naturarum  in  Christo  unione 
juxta  Dnchesne  est  potius  Pela- 
gii  L 

288.  Domnationem  trium  capitulo* 
rum  gravissimae  secutae  sunt  turbae. 
Quam  plurimi,  imo  integrae  provinciae 
defecerunt  a  sedis  apostolicae  commu- 
nione:  putabatur  enim  eam  adversari 
conc.  chalcedonensi,  quod  Theodoretum 
et  Ibam  in  pace  recepit.  Hinc  succes- 
sorum  Vigilii  curae  per  plures  annos 
prae  primis  intentae  erant  in  compo- 
nendo  schismate  et  resarcienda  unitate 
ecclesiastica :  qua  in  soliicitudine  ez- 
celluit  Pelagiusl,  qui  legatus  olim 
et  comes  Vigilii,  Justiniano  imp.  initio 
carus,  postea  ob  defensionem  trium 
capitulorum  illius  incurrit  iram  atque 
in  ezsilium  est  ejectus.  Composuerat 
enim  pro  iis  libellum  Befutatorium  in- 
scriptum  ad  Vigilium  papam,  quando 
ea  damnare  volebat,  et  11.  VI  in  de- 
fensionem  trium  capitulorum.  Hos 
saltem  ez  parte  se  reperisse  affirmat 
Duchesne  Bulletin  crit.  1884  n.  5 
in  cod.  msc.  bibliothecae  aurelianensis. 
Demum  tria  capitula  cum  Vigilio  dam- 
navit :  ideoque  imperatoris  gratiam  re- 
cuperavit  ejusque  ope  sedem  s.  Petri 
ascendit  (16.  Apr.  556 ;  1 3.  Mart.  560 ; 
juzta  Duchesne  4.Mart.56l).  Solli- 
citudinis  suae  testes,  epistolae  scil.  su- 
persunt  15  (apud  Mansi  t.  IX; 
Migne  LXIX,  393—422;  Jaff^  1«, 
124 — 136,  quibus  adde  alias  breves 
apud  Loewenfeld  Epist.  EB.  PP.  p. 
12 — 2l)i  sed  multas  molestias  passus 
estatque  contradictionem,  quod  mutata 
sententia  postquam  tria  capitula  de- 
fenderat  consenserit  in  eorum  damna- 
tionem.  Satis  tamen  feliz  fuit  in  revo- 
candis  schismaticis,  Africa  enim,  Illy- 
ricum  et  universa  fere  Italia  ad  uni- 
tatem  redierunt  ^).  —  Post  J  o  a  n  n  e  m  III 


»)  Cf.  FesBler-Jungmann  §  259, 
qui  ibidem  agit  et  de  Pelagio  II ;  Z  e  c  k 
KL.  IX,  1752  - 1756 ;  G  r  i  s  a  r  I  n.  377— 
380. 

17 


515 


531—600.  Controversiae  de  tribos  cap.  Pelagius  II, 


516 


(560-573)  et  Benedictam  I.  (574- 
578),  quorum  vix  aliqoid  certi  reli- 
quum  est,  Pelagius  II.  (579 — 7.Febr. 
590)  eandem  sollicitudinem  gessit  ad 
schismatisreliquiasextinguendas,  prae- 
sertim  ut  aquilejensem  metropolitam 
cum  suis  episcopis  ad  unitatem  revo- 
caret.  Hinc  praeclaras  gravesque  de 
hoc  negotio  epistolas  scripsit,  sed  abs- 
que  fructu.  Quinque  aut  sex  epistoks 
ejusdem  adhuc  habemus,  quas  coUege- 
runt  Mansi  IX,  881 — 910,  Migne 
LXXII,  703 — 760;  apud  Jaff^  Beg. 
PP.  BB.  1885  P,  137—140. 

289.  Cum  meminerimus  controver- 
aiae  Ecclesiae  tam  molestae  trium  ca- 
pitulorum,  juverit  eos  paucis  indicare, 
qui  partem  in  ea  habuerunt.  Praeter- 
misso  Justiniano  imperatore(527- 
565),  qui  sane  meruit  de  fidecatholica 
et  ordine  ecclesiastico,  zelo  tamen  mi- 
nus  prudenti  suaque  abutens  auctori- 
tate  nimium  se  immiscuit  negotiis  ec- 
clesiasticis  et  theologicis  controversiis, 
nominatim  huic  causae,  unde  tot  tur- 
bae  et  malaredundarunt  inEcclesiam  ^): 


>)  Plura  reliquit  scripta  theologiea  con- 
tra  diversos  haereticos,  de  quibus  tamen 
ita  censet  Bardenhewer  §  83  n.  3: 
Die  meisten  seiner  theologiflchen  Schrif- 
ten  (Migne  P.  G.  LXXXVl,  1,  945-1152) 
des  dogmatischen  Beiwerkes  entkleidet, 
stellensich  freilich  als  blosse  Begierungs- 
massnahmen  dar,  Massnahmcn,  welche, 
auch  wenn  sie  stets  der  reinsten  Absich- 
ten  entaprunffe.i  wftren,  gleichwohl  als 
bedcnkhche  Eingriffe  in  das  innerste 
Leben  der  Kirche  bezeichnet  werden 
mussten.  Haec  potiora  sunt :  Conatitutio 
6.  Aug.  536.  adver8us  Anthimum,  Severura, 
Petrum  et  Zoar.im  monophysitas,  qua 
sancit  horum  damnationem  a  synodo  con- 
stantinopolitana  editam ;  tr.  c^ntra  mo- 
nophysitas  (a.  542  vel  543)  ad  monachos 
aegyptios,  qui  ab  illorum  erroribus  ad 
Ecclesiam  redierant  vel  redire  cogita- 
bant,  quem  reperit  ediditque  Mai  Script. 
vet.  nova  coll.  Bomae  1833  VII,  1,  pag. 
292—313;  edictum  eruditione  refertum 
C'ntra  Origen^i  ad  Mennam  ep.  CP.,  in 
quo  potiores  hujus  errores  refellit  atque 
maxime  perniciosos  esse  ostendit  (forte 
c.  a.  54.3) ;  cum  literis  ad  s.  sy notlum  (a.  543 


huc  spectant  B  u  s  t  i  c  n  s  Yigilii  ponti- 
ficis  nepos  et  EcclesiAe  romanae  dia- 
conus,  postquam  probaverat  Judicatum 
illius,  acer  trium  capitulorum  patronns, 
in  dispuJtatione  conira  acephalos  in  dia- 
logi  forma  (Migne  LXVIII,  1167 — 
1254),  dequa  itaBaronius,  qui  1.  mu- 
tilum  censet  sub  finem  praecisis  iis, 
quibus  acrius  Vigilium  perstringit,  ad 
a.  518  §  35:  >Demptis  ez  libro  illo 
spinis,  quibus  ager  fertilis  abundabat, 
et  vepribus,  quibus  in  angulo  silvesoe- 
bat,  excisis,  quae  remansemnt  viro  qui- 
dem  docto  sunt  digna :  *  auctoremqne 
vocat  ad  a.  5 1 8  §  3  7  ,scriptorem  luculen- 
tissimum^  Ob  pertinacem  STuim  resi- 
stentiam,  qua  alios  etiam  in  pontificem 
commovit^),  anathemate  aVigilio  per- 
culsus  dignitate  ac  gradu  submotus 
fuit,  et  ab  imperatore  in  ezsilium  ejec- 
tus.  Quo  tempore  supremum  clauserit 
diem,  est  incertum.  Versionem  anti- 
quam  actorum  oonc.  chalcedonensis 
cum  oodicibus  graecis  contulit  et  emen- 


vel  543)  de  Origene;  edicta  contra  scripta 
Theodori  mopsuesteni,  Theodoreti  ad- 
versus  s.  CynlLum  alex.  et  concilium 
ephesinum,  et  contra  Ibae  edesseni  epi- 
stolam  seu  advertfua  tria  capitula  ;  horum 
edictorum  alterum  inscribitur  Confe^o 
rectae  fidei:  responsio  ad  defensionem 
trium  capitulorum  etc.  In  senectute  vi- 
detur  in  errorem  incidisse  Aphthartodoke- 
tarum.  Plures  praeterea  supersunt  ejus 
epistolae  ad  romanos  pontifices  Hormis- 
dam,JoannemIl.,AgapitumIetVisiIium. 
quas  reperies  inter  norum  pontificum 
epistolas;  novellas  ad  religionem  perti- 
nentes  apud  M  i  g  n  e  P.  L.  LXIX,  177— 
348;  LXXII,  921—1110.  Pleraque  ex  his 
scriptis  reperiuntur  etiam  apud  M  a  n  s  i 
colL  conc.  t.  VIII.  IX.  Cf.  de  iis  Hefele 
Concilieng.  paseim  t.  2*  Freiburg  1875 ; 
etiam  Loofs  Leontius  v.  Bjzanz  1887. 
I,  303—17;  Krumbacher  pag.  57; 
929  88.  et  passim  alibi ;  p.  1073,  ubi  lite- 
raturam  exhibet  ;Nir8chlIII§  275.  De 
ejus  regno  cf.  Procopiura  et  Agathiam. 
de  quibus  egimus  pag.  483  a. 

*)  Ipsum  commoverat,  ut  resisteret  de- 
cretis  synodi  V.,  Felix  afer  gillitani 
sive  guillensis  in  Africa  monosterii  abbas : 
hinc  cum  Rustico  exsilio  damnatus  est  a 
Justiniano  imp.  Ejus  scripta  periisse  vi- 
dentur. 


517 


Rusticus  et  Liberatus  diac. 


518 


davit,  eaqae  versio  ab  ipso  emendata 
recepta  fuit  in  antiquiores  conc  col- 
lectiones :  posteriores  eam  retractanint ; 
praeprimis  Balazins  de  ea  fuit  sol- 
licitns  magnaqne  sednlitate  nisns  est, 
nt  eam  revocaret  ad  formam  origina- 
lem^),  ejnsqne  labomm  rationem  ha- 
bnerunt  posteriores  editores.  Habes 
stndiornm  ipsins  fmctns  in  sna  nova 
coll.  conc  p.  953 — 1398.  Pitra  ei 
tribnit  seholia,  distinetiones  et  coUa- 
Hanes  in  acta  conc.  chalcedonensis  (in 
SpiciL  Soleam.  Parisiis  1858.  IV,  192- 
221),  qnas  forte  cooperante  Yere- 
cnndo  episcopo  jnncensi  provinciae 
l)jzacenae  in  Africa  edidit.  Hic  vo- 
catns  fnit  cnm  Primasio  pro  fidei  cansa 
ad  urbem  regiam.  >Li  defensione 
memoratomm  perdnrans  capitulorum 
Chalcedone,  ubi  refngium  fecerat,  in 
diTersorio  gloriosae  matris  Euphemiae, 
de  hac  vita  migrayit  ad  Deum  (552).^ 
ItaVictor  tonnun.  in  sno  chronico 
ad  a.  552.  Card.  Pitra  primum  ejus 
scripta  luci  publicae  dedit  in  Spicil. 
Solesm.  t.  IV  Parisiis  1858,  sciL  Ex- 
cerptiones  de  geatia  ehalcedonensis  con- 
eilii,  et  harnm  Yeluti  epitomen  seu 
summam  additionibus  auctam  coope- 
rante  Liberato  diaoono;  commentario- 
mm  auper  eantiea  eeeUeiastiea  (e  V.  T.) 
U.  IX ;  de  satisfactione  poenitentiae,  in 
qno  lamentabili  carmine  propria  de- 
licta  deplorat,  ut  scribit  Isidorus 
hisp.  de  yir.  ill.  c  7,  qui  ei  tribuit  et 
brevem  libellum  carmine  dactjlico  de 
resurrectione  etjudieio,  quod  forte  idem 
est  cnm  carmine  de  judicio  Domini  seu 
de  resurrectione  mortuorum,  vulgato 
inter  opera  Tertulliani  seu  s.  Cypriani. 
>Qnisquis  vero  auctor  est,  censet 
Hartel  in  praef.  ad  ed.  opp.  s.  Cypr. 
praef.  LXVIU,  Masis  iratis  hoc  carmen 
panxit.*  Hisce  adjecit  Pitra  et  aliud 
carmen  Crisias  inscriptum,  in  quo 
sermo  est  de  Antichristi  adventu,  ju- 
dicio  finali  et  mortuomm  resurrectione : 


»)  Cf.  Hefele    Conciliengesch.   II». 
416—419, 


hoc  tamen  temporis  longe  posterioris 
esse  conjicitnr  ^). 

290.  Liberatns,  ci:yus  jam  me- 
minimus,  diaconus  erat  carthaginensis 
et  nnus  ez  legatis  ad  sedem  aposto- 
licam  (a.  535)  nomine  concilii  gene- 
ralis  in  negotiis  ecclesiasticis.  Con- 
cinnavit  Breviarium  causae  Nestoria- 
norum  et  EutycManorum  seu  brevem 
conspectum  ntriusqne  haereseos^),  ex 
hiatoria  tripartita,  ex  gestis  synodo- 
dalibus  et  ss.  patram  epistolis,  ez  li- 
bello  quodam  graeco  Alezandriae  ac- 
cepto  et  ex  fideli  gravissimomm  homi* 
num  relatione,  seriem  rerum  gestarnm 
apte  et  snccincte  stilo  simplici  dispo- 
nens  (ab  a.  428 — 553).  Eeperitur  il- 
lud  in  Migne  P.  L.  LXVIII,  969  — 
1052  scholiis  illustratnm  et  diss.  auc- 
tnm  de  synodo  V.  Qno  autem  fine 
scripserit,  aperte  sub  finem  prodit. 
Postquam  enim  opere  toto  Nestoriano- 
rnm  Eutychianommque  pugnas  artes- 
que  pugnandi  longo  usn  eruditns  ez- 
posnit,  tandemque  Justiniani  imp.  et 
Theodorae  uxoris  occultas  machinatio- 
nes  explicuit,  insinuare  nititur  syno- 
dum  V.  non  fuisse  legitimum  Ecclesiae 
judicium,  sed  politicam  episcopornm 
imperatori  adnlantinm  coitionem.  Dic- 
tionis  humilitas  juxta  Garneriumest 
pene  incredibilis,  sed  compensatnr  va- 
rietate  remm,  qnae  vix  uspiam  aut 
omnino  aut  ita  conglobatae  reperian- 
tnr:  nam  monumenta^  unde  plnrima 
desumpsit,  magnam  partem  periemnt. 

291.  Sed  prae  ceteris  pro  tribns  ca- 
pitnlis    pugnavit   Facnndus    homo 


»)  Cf.  Bardenhewer  §  116  n.  5.  De 
carmine  de  Batisfactione  poenitentiae 
Bcribit  Baumgartner  IV,  288:  Es 
mangelt  dem  Gedichte  .  . .  zwar  eehr  an 
RichtigkeitderSprache  unddea  Metrums, 
abernicht  an  Poesie.  Der  Ausdruck  seiner 
Zerknirschung,  besonders  aber  die  Schil- 
derung  des  Weltbrandesund  desjangsten 
G^erichts  ist  von  einem  Sch  wung  getragen, 
der  an  die  P&almen  erinnert, 

«)  Fessler- Jungmannll»,2,542a; 
KndpflerKL.  VII,  1944. 

ir 


519 


551—600.  ControT.  de  tribus  cap.  Facundus  eic. 


52a 


eraditiBsimoB,  herxnianensis  episcopus 
in  Africae  provincia  byzacena,  dom 
Coustantinopoli  degeret  ad  res  eccle- 
siae  africanae  procarandas,  et  ibidem 
haec  quaestio  acrias  agitaretur,  et  qai- 
dem  eo  tempore,  quo  ipsemet  Vigilias 
defensionem  eorandem  capitalorum 
susceperat.  Composuit  responsionem 
quandam  jam  pridem  deperditam,  quam 
jussu  Magistri  Officioram  scripsisse  se 
intra  septem  dies  testatur,  dein  (a.  548) 
moderatius  et  ordinatius  digestos  11.  XU 
pro  defenaiane  trium  eapitulorum,  qui- 
bus  eorum  damnationem  avertere  mo- 
liens,  benignam  in  dijudicandis  vete- 
rum  scriptis  aequitatem  exigit.  Hinc 
illa  in  orthodozum  interpretari  nititur 
sensum,  de^cti  damnationem  illicitam 
asserit,  synodi  chalcedonensis  auctori- 
tatem  tuetur,  et  imperatoris  non  esse 
in  rebus  ecclesiasticis  ferre  judicium, 
verbis  gravissimis  inculcat'^  Multa  sane 
praeclara  eo  in  opere  occumint,  etiam 
pro  auctoritate  romanorum  pontificum. 
Pro  ea  defensione  in  ezsilium  fuit  ejec- 
tus.  Cum  vero  Vigilius  mutata  sen- 
tentia  damnationi  illorum  capitulorum 
assensisset,  ab  ejus  defecit  conimunione 
et  inter  schismaticos  coepit  militare, 
atque  in  1.  contra  Moeianum  scholasti- 
cum  suae  defectionis  reddit  rationem 
(forte  nonnisi  c.  a.  57l).  Multo  elapso 
tempore  scripsit  epistolam  fidei  eaiha- 
licae  in  trium  capitulorum  defensionem 
acerbiore  animo  et  sermone  eos  redar- 
guens,  qui  aciasam  Ecclesiae  unitatem 
resarcire  studentes  a  schismate  rece- 
dendum  suadebant.  Num  autem  Ec- 
clesiae  reconciliatus  obierit  incertum. 
Ejus  opera  optime  edita  sunt  in  J.  S  i  r- 
mondi  opp.  Parisiis  1696;  Venetiis 
1728.11,  297—608;  Gallandi  bibl. 
XI,  663— 821;  MigneLXVH,  521— 
878.  Refert  Cassiodorius  Expos. 
in  psalmum  138  sub  finem:  »Facun- 
dus  venerabilis  episcopus,  haereticorum 
penetrabili  securitate  destructor,  nuper 
ad  Justinianum  principem  scribens  de 
duabus  naturis  Domini  Christi  duos 
libellos  acute  nimis  luculenterque  trac- 


tavit^  Controvertunt  jam  viri  eruditi, 
utrum  hi  dao  libelli  sint  idem  cam 
opere  pro  defensione  trium  capitalo- 
rum,  quod  divisim  in  2  pp.  olim  pro- 
diit,  an  hujus  op.  particuJa,  an  perie- 
rint^).  —  Initio  saltem  damnationi 
triam  capituloram  adversabantur  P  r  i- 
masius  (postea  ea  cum  Vigilio  dam- 
navit,  de  quo  moz  inter  ezegetas),  Fal- 
gentius  Ferrandus,  de  quo  supra 
egimusp.  A%%yme^,adPelagiumetAna- 
tolium  diaoonoB  arbis  Bomae  (Migne 
LXVn,  921—928)  et  Pontianus 
episeopus  africanus,  cujus  exstat  brevia 
epistoia  ad  Justinianum  imp.  (ib.  995- 
998),  in  qua  mortuos  non  esse  dam- 
nandos  tuetur. 

292.  Ezpedita  hac  diutuma  et  tor- 
bulenta  controversia,  alias  breviter 
attingemus  minoris  strepitus  et  mo- 
mentL  Gregentius  origine  medio- 
lanensis,  at  in  Menaeis  graecorum  ad 
1 9.  Dec.  legitur,  Aegjptam  contendens 
vitam  anachoreticam  est  amplezus,  dein. 
ad  regendam  Homeritarum  (Himjari- 
tamm)  in  Arabia  felici  ecclesiam')  sea 
ad  sedem  tapharensem  assamptua 
fuisse  traditur  (t  19.  Dec.  552).  Ha- 
buit  ibidem  c.  a  540  disputationem 
ciim  Herban  judaeo,  pi^aesentibus  Ho- 
meritarum  rege,  aliqnot  episcopis  et 
multis  Judaeis,  quam  ezcepit  Palla- 
dius  scholaaticiis.  Non  desunt  tamen. 
viri  graves  qui  hanc  dispwtaiionem 
censeant  confictam.  Prodiit  ea  graeee 
et  latine  cum  notis ed.  Gulonio,  Pa- 
risiis  1586  in  8;  in  bibl.  PP.  col.  V, 
1,  919  ss.;  Gallandi  t.  XI,  59983.;. 
Migne  P.  G.  LXXXVI,  1,  621—784. 
Firmatur  in  ea  dialogo  fides  christiana 
tum  divinorum  oraculoram  ezpositione^ 


»)  Cf.  G  a  1 1  a  n  d  i  iu  proleg.  suae  ed. 
c.  13  (Migae  LXVH,  521-28) ;  F  e  s  s  1  e  r- 
J  a  n  g  m  a  n  n  II,  2,  543  annot. 

i)  De  his  HomeritiB,  praesertim  de  per- 
Becutionibtts,  quas  ob  fidem  sunt  passi, 
scripait,  ut  jam  snpra  narravimus  p.  494 
a.,  8  i  m  e  o  n  ep.  Beit-Arscham.  Cf.  B  a  r- 
denhewerf  102  n.  4. 


521 


Tbeol.  polemica.  AgnelluB,  £utychiua,  Anastasius  etc. 


522 


tum  miraciilomm  effecta.  Tribnuntiir 
ipsi  et  Homeritarom  leffef  seu  legis- 
latio  sub  nomine  Abrahamii  regis 
Homeritarum  compostta.  —  Theodo- 
rus  primum  Origenistis  addictus^) 
Theodoro  Ascidae,  eorum  dnci,  aocep- 
tissimus  erat,  hinc  ab  eo  factus  est 
Scythopolitanorum  metropolita^).  Ve- 
rum  resipuit  atque  Origenis  errores 
(qui  saltem  sub  illins  nomine  circum- 
ferebantur)  libelio  Justiniano  imp.  et 
patriarchis  forte  in  synodnm  V  con- 
gregatis  c.  a.  5  5  3  oblato  sub  XII  anathe- 
matismis  damnavit  (Migne  LXXXYI, 
1,  229 — 236).  —  Agnellus  ex  no- 
bili  ortas  prosapia  uxorem  duxlt  mili- 
tiamque  est  secutas,  sed  postmodum 
mortna  uxore  ac  cingulo  militari  de- 
posito  totnm  se  Deo  mancipavit.  Anno 
527  a.  aetatis  44.  receptus  est  inter 
dericos  ravennatensis  ecclesiae,  et 
22.  Jnn.  553  in  episcopum  electus 
(t  566,  jaxta  alios  569  a.  aetatis  83). 
Scripsit  ad  Armenium  praeclaram  ep. 
arianis  oppositam  de  raiionefidei,  quae 
primum  prodiit  Basileae  1528.  Eam 
habes  in  P.  L.  MigneLXVIII,  381— 
386. 

293.  Eutychius  natione  Phryga, 
n.  c.  5 1 2,  professione  monachus,  Ama- 
seae  archimandrita  missus  est  ab  hujus 
arbis  episcopo  apocrisiarius  CP.,  ubi 
impugnatione  Theodori  mopsuesteni 
gratiam  imperatoris  Justiniani  adeo 
sibi  conciliayit,  ut  eadem  die,  qua  Men- 
nas  ep.  CP.  est  mortuus,  inejus  eligeretur 
successorem  (552).  Magnam  part^m 
habuit  in  concilio  oecumenico  V.  atque 
sententiam  synodalem  ipse  concinnarit 
(apud  Mansi  IX,  367 — 375):  sed  a 
Justiniano  depositus  et  relegatus  est, 
quia  noluit  ejus  decreta  Aphthartodoke- 
tarum  errori  faventia  approbare(565). 


i)  His  favebat  etiam  DomitianaB 
ancyrensis  episcopas  (537),  ex  cujus  li- 
bello  ad  Vigiliam  nonnulla  affert  F  a  c  u  n- 
dasl.  1  c.  2:  I.  4  c.  4. 

^)  Cf.  D  i  e  k  a  m  p  Die  origenist.  Strei- 
tigkeiten. 


Post  1 2  annorum  relegationem  a  Ja- 
stino  II.  revocatus  et  in  suam  restitu- 
tus  est  sedem  577  (t  5.  vel  6.  Apr. 
582).  Scripsisse  dicitur  contra  Mono- 
physitas,  speciatim  contra  Aphthartodo- 
ketas.  Supersuut  tantum  episioia  ad 
Vigilium  in  causa  trium  capitulorum, 
et  hamUia  de  paschate  et  de  sacrosanota 
eucharistia  saltem  ex  parte  edita  a 
Mai  Nov.  bibl.  PP.  IV,  54—62,  inde 
a  Migne  P.  G.  LXXXVI,  2,  2392— 
2405.  Magis  innotuit  suo  errore  con- 
tra  veram  ac  tractabilem  corporum  re- 
surrectionem,  a  quo  eum  revocavit  s. 
Gregorius  M.,  dum  legatum  pontificis 
in  civitat^  regia  ageret,  adeo  ut  pa- 
triarcha  morte  instante  pellem  manus 
suae  teneret  dicens:  »Confiteor,  quia 
omnes  in  hac  carne  resurgemus*. 
A  graecis  inter  sanctos  colitur^).  Ejus 
vitam  oratione  funebri  narrat  Eustra- 
thius  (Eustachius)  presbyter  et  ejus 
discipulus,  quam  habes  ib.  p.  2273 — 
2390,  et  in  Actis  SS.  6.  Apr.  1,550- 
572  (latine).  Hic  idem  scripsit  ad- 
versus  eos,  qui  dicunt,  animas  statim 
atque  e  corpore  solutae  sunt,  non  ope- 
rari,  neque  oblatis  pro  iis  Deo  precibus 
et  sacrificiis  et  boni^  operibus  juvari, 
seu  contra  eos,  qui  animarum  aomninm 
propugnant.  Edidit  illud  magna  ez 
parteLeo  Allatius  in  op.  de  utrius- 
que  Ecclesiae  occid.  et  or.  de  purgcUario 
consensu,  Bomae   1655  p.  336 — 580. 

294.  S.  Anastasius  origine  Pa- 
laestinensis,  monachus  in  monte  Sinai, 
hinc  etiam  Sinaita  cognominatus, 
evectus  est  ad  sedem  antiochenam 
(559),  sed  quia  restitit  Justiniani  imp. 
decretis,  quibus  Aphthartodoketarum 
probabat  errores  et  catholicis  oggerere 
nitebatur,  ab  illius  successore  Justino 
in  exsilium  est  pulsus  570,  in  ejusque 
locum  intrusus  quidam  monachus  Gre- 
gorius :  quo  defuncto  agente  praeprimis 
Gregorio  M.,  cujus  fidelis  erat  amicus, 
a  Mauritio  imp.  sedi  suae  fuit  restitu- 


i)  Cf.  Krager  Realencyclop.  V«,  «48. 


523 


551—600.  Anastasias  Sinaita, 


52* 


tu8  a.  593  (t  599).  Strenue  propugna- 
bat  fidem  catholicam  yariis  operibus 
exsilii  tempore  scriptis,  quorum  tamen 
pleraque  perierunt.  Qnae  supersunt 
habentur  in  Migne  P.  G.  LXXXIX, 
1309 — 1408.  Huc  speciant  Orationes 
seu  tract.  theologici  de  TrinikUe  et  tn- 
earncUione,  in  quibus  patrum  assecta- 
tur  vestigia :  eae  exstant  tantum  latine. 
lis  usisunt  Maximus  M.,  Joannes 
Damascenus,  synodus  VII.  etc.  Com- 
pendiaria  orthodoxae  fidei  explieatio, 
homiliae  quatuor,  quarum  una  certe 
non  est  genuina,  aliae  tres  sunt  du- 
biae;  quaedam  fragmenta ;  oraiio,  cum 
iterum  rediret  ad  ecclesiam  suam,  apud 
P  i  t  r  a  Juris  eccl.  Graec.  hist.  et  docum. 
Eomae  1868.  II,  251—257,  qui  ib. 
238 — 394  tredecim  recenset  Anasta- 
sios  et  aliquot  eorum  opuscula  exhi- 
bet^).  Opus  contra  Jo.  Philoponum 
periisse  videtur.  — Ccgusdam  Eusta- 
thii  monachi  exstat  prolixa  epistola 
de  duabus  naturie  adversus  Severum 
tempore  Justiniani  imp.  scripta,  quam 
reperit  ediditque  Mai  vet.  Script.  nov. 
coll.  VII,  277  ss.  et  inde  Migne  P.  G. 
LXXXVI,  1,  901  -942. 

295.  Belictis  scriptoribus  p  o  I  e  m  i - 
c  i  s  de  illo  jam  agamus,  qui  hac  periodo 
eruditione,  singulari  industria  et  dili- 
gentia^)  omnes  praecellit,  ideoque  pri- 
mum  inter  viros  doctos  locum  meret, 
scil.  de  Magno  Aurelio  Cassiodorio 


t)  Cf.  Bardenhewer  §  107  n.  1; 
Ehrhard  apud  Krumbacher  op. 
cit.  pag.  59  8. ;  HergenrOther  EL.  1, 
787;  Fabricius-UarlessX,  595-600 
(apud  Migne  ib.  p.  1293— 1300),  qui 
quamplurima  ejusdem  opera  deperdita 
recenset  ^18). 

*)  Cassiodor  theilt  mit  Boethius  das 
umfassendste  Wissen  und  zugleich  das 
Bemlihen,  dieses  Wissen  weiteren  Kreisen 
zugftnglich  zu  machen,  und  wie  Boethius, 
80  hat  auch  Cassiodor  vielleicht  noch 
mehr  als  seine  eigene  Zeit  das  aufsteigende 
Mittelalter  sich  zu  unbegrenztem  Danke 
verpflichtet.  Bardenhewer§  115  n.  3. 
Cf.  BaumgartflerlV.  217—223. 


Senatore^).  Natus  is  est  ex  clarissimo 
Italiae  genere  de  patria  optime  merito 
Scjllacii  in  Bruttiis  (Squillace  in  Ca- 
labria)  c.  a.  470,  juxta  Usener  non 
ante  a  481«  atque  in  virtutibus  lite- 
risqne  omnibus  egregie  institutus  ado- 
lescens  jam  Odoacris  gratiam,  d«in 
Theodorici  Gothorum  regis  ejusque 
successorum  adeo  sibi  conciliavit,  ut 
summis  honoribus  praecipuisque  mu- 
neribus  fuerit  ab  iis  auctus.  Fuitenim 
Odoacri  comes  sacramm  largitionum, 
Theodorico  ab  epistolis,  per  annum 
praefectus  Bruttiorum  et  Lucanorum, 
quo  ezpleto  revocatus  est  ad  aulam  et 
ez  ordine  factus  quaestor,  senator,  ma- 
gister  palatii,  praefectus  praetorio  (ter), 
patricius  et  a.  514  consul.  Kunquum 
Theodoricus  eum  a  suo  dimisit  latere 
primariusque  fuit  regni  administer.  In 
omnibus  hisce  muneribus  integerrime 
et  humane  se  gessit,  erga  romanos 
pontifices  et  episcopos  magnam  prae 
se  tulit  reverentiam  et  modestiam.  In 
epistola  enim  encjclica  ad  eos  praeter 
alia  praeclara  animi  sensa  ita  ad  eos 
scribit:  >Vo3  spirituales  parentes,  qui 
auctorem  rerum  illuminata  mente  con- 
spicitis,  pro  me  sanctae  Trinitati  se- 
dulo  supplicate :  dignitatem  conscien- 
tiae  donet,  qui  tribunalia  conferre  dig- 
natus  eat,  faciat  inoffensum  judioem, 
ne  damnet  errantem*  etc.  Demum  70. 
fere  annum  agens  (c.  540)  omnibus 
honoribus  muneribusque  valedixit  at- 
que  in  urbem  patriam  se  recepit  vitae 
quietioris  et  sanctioris  desiderio,  atque 
monasterium  vivariense  prope  illam 
a  se  conditum  est  ingressus.  Jam  atu- 
diosissimus  fuit  de  fructuosa  officii  di- 
vini  persolutione,  de  tempore  utiliter 
transigendo,  hinc  praeter  orationem 
continuos  monachis  suis  praescripsit 
labores  maximeque,  ut  literis  darent 
operam,  eos  jussit.    Ipse  licet  senex 


I)  Senator  non  vocabatur  a  munere 
seu  dignitate.  Fuit  ei  hoc  nomen  verum 
et  pro{)rium,  quod  omnibus  suiB  praefixit 
epistoIiB:  Cassiodorius  fuit  potius  cog- 
nomen  a  patre  derivatum. 


525 


Casfliodoriue. 


526 


adjntas  ab  amico  Dionysio,  qui  dice- 
baiar  Bzignas  (de  quo  cf.  supra  p. 
495),  eos  docebat  literas  humaniores 
atqoe  gradatim  ad  altiora  promovebat 
stadia.  Quem  in  finem  libros  compo- 
sait  de  diTinis  homanisque  literis, 
bibliothecam  oondidit  optimis  instruc- 
tam  libris,  monachos  ad  s.  Scripturam 
a  se  recensitam  librosque  patrum  un- 
dique  coUectos  describendos  incitavit, 
ad  opera  insigniora  e  graeco  vertenda 
in  latinum  hortatus  est,  librosque 
ceteroquin  utiles  sed  erroribus  infectos 
religiose  pargayit  et  locos  notavit  ca- 
vendos.  Ita  de  patria,  Ecolesia  et  po- 
steritate  conserratione  tot  monumen- 
torum  egregie  meritus  in  eztrema  se- 
nectute  forte  centenarius  sancto  quie- 
yit  fine  a.  575  (juxta  alios  jam  562, 
yel  570  etc.)  aut  non  multo  post. 

296.  Haec  potiora  ejusdem  opera: 
Lwtitutionesdivifiarum  et  aeculariumlee' 
tionum  (literamm),  quae  ^multiplicis  ve- 
reque  insignis  sunt  utilitatis  omnibus 
8.  Scripturae  et  ecciesiasticarum  lite- 
rarum  studiosis*,  inquit  Feffsler- 
Jungmann  U  §  248  pag.  486.  Est 
quaedam  introductio  ad  studium  s. 
theologiae,  speciatin  s.  Scripturae. 
Hortatar  in  ea  ad  studium  s.  Scriptu- 
rae,  de  antiquis  Ecclesiae  patribus  vel 
scriptoribus  disserit,  qui  eam  ezpo- 
suerint,  regulas  ad  eammelius  intelli- 
gendam  tradit,  commendat  scriptores 
historiographos  (MigneLXX,  1105~ 
1250).  Subjicitur  tamquam  altera 
pars  (ib.  LXIX,  1149 — 1220")  opuscu- 
lum  de  artibus  et  disciptinis  (VII)  libe- 
ralium  Uterarum,  Medio  aevo  magni 
factum  est  hoc  opus  in  scholis  mul- 
tumque  adhibitum.  —  Laudatur  ab 
antiquis  proliza  ejus  ezpositio  Psaiterii 
sen  Camplexiones  in  Pealmos  (ib.  LXX, 
9 — 1056),  in  quibus  sequitur  libenter 
Augustinam  aliosque  patres,  usum  di- 
▼ini  officii  mazime  prae  oculis  habet 
pietatemque  fovere  studet,  sensui  typico 
indulget  et  symbolico  numerorum. 
Utilem  praemittit  introductionem  spe- 


cialem  de  Psalmorum  praestantia  et  de 
eorum  titnlis.  Eorum  etiam  divisionem 
indicat  >ne  nobis  intellectum  permi- 
sceat  aut  occnlta  mutatio  rerum,  aut 
varietas  introducta  loquentium.  *  Juzta 
Notkerum  Balbulum  de  interpret. 
diy.  Script.  c.  2  (Migne  131,  995)  in 
eo  commentario  »omnem  secularem 
sapientiam  L  e.  schematum  et  troporum 
dulcissimam  yarietatem  latere  mani- 
festat.*  —  Gompleziones  in  epistolae 
et  Aeta  apoatolorum  et  Apoealypeim 
(ib.  1321 — 1418),  in  quibus  plurium 
simul  yersuum  sensum  brevi  et  per- 
spicua  orattone  complectitur,  non  sin- 
gulas  elucidat  sententias:  hinc  com- 
pleziones  dictae.  —  De  anima  seu  de 
ratione  animae  (l279 — 1308),  quo  in 
l.  erudito  agit  de  animae  natura,  quali- 
tatibus  et  virtutibus,  relatione  ad  cor- 
pus,  statu  post  hanc  vitam  etc.  —  Tr. 
de  computo  pasckali,  est  brevissima  in- 
^tructio  clironologica.  —  Hisioriae 
Gothorum  in  12  II.  distributae  ad  a.  c. 
526  ezstat  tantum  epitome  non  satis 
feliz  a  Jordane  (Jomandes)  episco- 
po,  ut  videtur,  crotonensi,  qui  cum 
Yigilio  pontifice  CP.  55 1  degebat,  inde 
collecta  de  origine  actibueque  Getarum 
sive  de  Gothorum  origine  et  rehuegeetie 
(inter  opp.  Cassiodorii  in  Migne  P. 
L.  LXIX,  1261—1296;  in  Mon.  G. 
hist.  auct  ant.  V,  1,  53 — 138  ed. 
Mommsen)  propter  notitias  valdo 
pretiosa.  —  Ckronicon,  Constdare  vulgo 
dictum,  quia  fere  nihil  aliud  continet 
quam  consulum  seriem  a  primis  initiis 
ad  a.  519  ezEusebio,  Hieronymo,  Pro- 
spero,  aliisque  coUectam,  primum  forte 
ipsius  opus,  in  Mon.  Germ.  hist.  auct. 
ant.  Berolini  1894  XI,  109—161; 
MigneLXIX,  1213—1248. 

297.  Ei  etiam  triboi  potest*)  Hi- 
storia  tripariita,  quam  ez  Socrate, 


»)  Cf.  Wattenbach  Deutachlanda 
GeschichtBquellen  in  M.  A.  1«,  65—72  et 
de  Jordane  p.  72—79.  flic  JordanuB 
Bcripsit  etiam  de  xumma  temporum  vel  de 
origine  actibusque   gentis   romanorum 


527 


551 — 600.  CassiodoriuB.  Inierpretes  a.  Scripturae. 


528 


Sozomeno  et  Theodoreto  ipso 
jubente  per  Epiphanium  Scholasti- 
cum  amicom  saum  latine  versis  ita 
compilayity  ut  nalla  matatione  facta 
continaam  narrationis  beriem  ex  eo- 
randem  yerbis  connexis  11.  12.  ezhi- 
beret :  qaae  historia  minos  accarate  et 
sat  festinanter  compilata  medio  aevo 
magno  asai  fait.  Prodiit  eadem  et 
aeorsim,  at  Aagastae  V.  1 472,  et  8ae- 
pissime  alibi  et  inter  Gassiodori  opp., 
itaMigneLXE^,  879— 1213, Telcam 
Easebii  H.  £.  Idem  hic  Epiphanins 
Cassiodorio  aactore  vertit  eodieem  tn- 
cyelicum  complectentem  epistolas  epi- 
scoporam  ad  Leonem  imp.  de  synodo 
chalcedonensi  et  de  Timotheo  Aelaro 
monophjsita,  qaae  collectio  ep.  repe- 
ritar  in coil. conc. ut  Hardoain  t.U, 
489  ss.;  Mansi  t.  VII,  524 — 622  ss. 
etc.  Totias  orbis  epistolarium  illam 
Tocat  Cassiodorias  estqae  opas  ezi- 
miam  ecciesiasticae  antiqaitatis  ^).  Aliae 
qaoqae  versiones,  at  commentarii  D  i  - 
dymi  alez.  in  ep.  cathcliciis,  s.  Epi- 
phanii  in  Cantiea  eanticarum;  an^t- 
quitatum  judaiearum  Jos.  F 1  a  y  i  i,  Ozo- 
niae  1700  in  cf.  ei  tribauntar^)  etc., 
qaas  Cassiodorio  hortante  adomavit. 
—  Deniqae  aliis  praetermissis  saper- 
sunt  Variarum  (epistolarum)  11.  XII, 
seu  coUectio  edictonim,  rescriptorum, 
epistokram,  formularam  etc.  (c.  400), 
quae  nomine  regum  gothorum,  qao- 
ram  erat  administer,  vel  ut  praefectus 
praetorio  emisit,  atque  decreta,  quibus 
yariae  personae  ad  dignitates  nomina- 


scil.  chronicam  quandain  universalcm 
ez  F 1 0  r  0  praesertim  derivatam,  quara 
cum  illa  epitome  accurate  edidit  M  o  m  m- 
8  e  n  in  Mon.  Germ.  hist.  auct.  ant.  Bero- 
lini  1882  t.  V,  1-52.  Ebert  t.  I«1.3c.27; 
Potthast  p.  682  88.;  Streber  KL.  VI, 
18*24.  A  nonQunis  dicitur  episcopus  ra- 
yennatensis,  sed  in  catalogis  epiaco- 
porum  hiyus  ecclesiae  nullus  reperitur 
episcopus  hujus  nominis. 

i)  Cf.   Hefele  Conoiliengesch.   11«, 
419  8. 

*)  Cf.   F  a  b  r  i  c  i  u  8   bibl.  lat  mediae 
aet  I,  513;  Schroedl  KL.  IV,  717. 


bantur  etc,  post  ed.  imperfectam 
Jo.  Garet  Botomagi  1671;  Venetiis 
1729;  MigneLXIX,  501—880;  in 
Mon.  Germ.  hist.  aact.  ani  Berolini 
1894 1.  XII  sedalitate  stupenda  et  laa- 
dabilissima  accaratione  a  Th.  Momm- 
sen  editi.  Accedant  Epistolae  Theo- 
doricianae  variae ;  acta  synodoram  ba^ 
bitaram  Bomae  499.  501.  502;  Cas- 
siodorii  oratumum  reliqaiae  ed.  L. 
Traabe.  Opera  alia  ipsius  perierant, 
at  expositio  ep.  ad  Romanoe,  in  qaa 
impagnaverat  Pelagianos.  Commen- 
tarias  in  Cantica  cant.  (Migne  LXX, 
1055 — 1106),  qai  sab  ejas  circam- 
ferebatar  nomine  (Fribargi  1538)  non 
est  genainas;  liber  de  amicUiti  chri- 
stiana  ipsi  olim  tributas  est  Petri 
blessensis  (t  1 200).  Optimam  opp.  ed. 
caravit  Garetias  congr.  s.  Maari 
praemissa  Cassiodorii  yita^)  Rotomagi 
1679;  Yenetiis  1729  t.  2  in  8;  recosa 
a  M  i  g  n  e  t.  LXIX.  LXX  aacta  iis,  qaae 
postea  repererant  Maffei  et  Mai. 

298.  In illastrandis  s.  Scriptaris 
versatns est qaadamtenas  Victor  Oa- 
paanas  episcopus  (t  554).  Describere 
curavit  vel  ipse  descripsit  evangelieae 
harmoniae  Ammonii  alezandrini  (cf. 
p.  60  a.),  sea  at  ipse  Yictor  immerito 
censet  T  a  t  i  a  n  i ,  interpretationem 
anonjmi  cigasdam,  qai  vizit  circa  a. 
500  atqae  harmoniam  illam  vertens 
asas  est  versione  s.  Hieronymi.  Prae- 
fationem  in  eam  addidit  Victor.  Be- 
perit  illam  £.  B^nke  in  celebri  cod. 
faldensi  (sec.  VI),  qaem  et  edidit  Mar- 
bargi  et  Lipsiae  1868.  Habes  hanc 
harmoniam  in  M  i  g n  e  LXVIII,  251 — 
361 ;  Scholia  qaaedam  veterum  PP,  ab 
60  collecta  ezhibet  Pitra  in  SpidL 


*)  Cf.  A.  Franz  M.  A.  Cassiodorius 
Senator,  Breslau  1872;  J.  Ciampi  I 
Cassiodori  nel  V  e  nel  VI  eec.  Imola 
1876;  Fabricius  BiW.  lat.  l.  III,  c.  16; 
Ebert  t.  1  1.  3  c.  23;  Fessler-Jung- 
mann  §  248;  G.  Minasi  M.  A.  Cas- 
siodoro  Senatore,  Napoli  1895;  Baum- 
gartner  IV,  217—223. 


529 


Victor  cap.,  Arator,  Primasius,  Junilins. 


530 


soledm.  Parisiis  1852.  I,  265 — 277; 
cf.  ib.  287 — 289  et  t.  V,  ubi  qiiAsdam 
addit  emendationes  etc.  Befatavit 
cycliun  paschalem  Yictorii  seu  Vic- 
torini  Aquitani,  sed  praeter  fragmen- 
tnm  opus  hoc  non  amplius  exatat.  — 
Arator  patria  forte  Ligur  exeunte 
sec.  y.  natuB»  apud  Athaloricum  regem 
Gomes  domesticorum  et  privatorum 
fuit  Verum  negotia  et  molestias  aulae 
pertaesus  sacrae  militiae  se  addixit 
factusque  est  Ecclesiae  romanae  sub- 
diaconus  (f.  c.  54 1).  Juvenci  et  8e- 
dulii  exemplum  secutus,  sed  non  as- 
secutus,  Aetut  apostohrum  in  formam 
poeticam  redegit  (544),  quod  carmen 
Yigilio  pontifici  obtulit  et  dedicavit, 
cui  illud  maxime  placuit,  ita  ut  non 
tantum  publice  praelectum,  sed  et  om- 
nium  laude  fuerit  honoratum  et  ejus 
lectio  aliquoties  repetenda.  Adjungitur 
epistola  dedicatoria  Vigilio  inscripta 
et  ep.  seu  earmen  elegiacum  ad  Par- 
thenium,  sororis  Ennodii  filium,  virum 
illustrem,  a  quo  ad  poi^sin  saci*am  fue- 
rat  excitatus.  Prodierunt  cum  amplis 
observationibus  cur.  Arntzenii,  Zut- 
phanii  1769  in  8;  recusa  in  Migne 
LXVIII,  45—251 ;  Gallandi  t.  XII; 
A.  H&bner,  Neisde  1850.  Medio 
aevo  ejus  carmen  in  scholis  saepe  fait 
lectum  ipseque  habitus  ut  auctor  clas- 
sicus  inter  po^tas  christianos. 

299.  Primasius  episcopus  adru- 
metinus  in  Africa,  africanarum  eccle- 
siarum  ad  aulam  caesaream  c.  a.  550. 
legatus,  qua  occasione  interfuit  con- 
ciLio  in  causa  trium  capitulorum,  mi- 
nute  et  diligenter  juxta  sensum  maxime 
mysticum  II.  V  exposuit  Apoetdypsin 
(Oass.de  inst  div.  c.  9)  utens  praecesso- 
rum  laboribus,  in  primis  Augustini  et 
Tichonii  (Basileae  1544).  Tribuuntur 
ipsi,  sed  immerito,  eommentaria  in  ep. 


<)  Cf.  Bardenhewer  §  114  n.  6; 
9  18  n.  3 :  Chr.  P  e  8  c  h  Zeitschr.  f.  kath. 
TheoL  1886  X,  235  bs.;  in  primis  £. 
Ranke  op.  cit 


8.  Pauli  (XIV),  quae  sunt  retractatio 
commentariorum  Pelagii  eliminatis  hu- 
jus  sensis  erroneis,  concinnata  exeunte 
sec.  V.  in  Gallia  meridionali.  Golo- 
niae  1538;  1543  etc,  utrumque  opus 
in  Migne  P.  L.  LXVIII,  407—937. 
Ejus  pariter  non  sunt  commentaria  in 
Acta  apostolorum,  Bosileae  1544  et  1. 
Praedestinatua  a  Sirmondo  Parisiis 
1^)43  editus.  >Gomposuit  sermone 
scholastico,  juxtalsidorum  de  virisill. 
c.  22,  de  kaereeibue  tres  II.  directos  ad 
Fortunatum  episcopum  explicans  in 
eis,  quod  olim  bb.  Augustinus  in  I. 
haereseon  imperfectum,  morte  inter- 
veniente,  reliquerat.  In  l.  namque 
ostendens,  quid  haereticum  faciat;  in 
2.  et  3.  digerens,  quid  haereticum  de- 
monstret.*  Hoc  tamen  opus  periisse 
videtur*).  —  Junilius  afer  (fl.  c. 
55  ] ),  non  episcopus,  ut  plures  censent, 
sed  quaestor  sacri  palatii,  et  comes 
consistorianus  illustris,  bonis  artibus 
in  seculo  eruditus  et  in  s.  Scripturis 
peritissimus,  inter  introductores  s. 
Scripturae  recensetur  a  Cassiodorio  de 
instit.  div.  lit  c.  10.  Scripsit  enim 
hortante  Primasio  de  partibus  divinae 
legis  seu  melius  Instituta  regularia 
divinae  legis  II.  II,  in  quibus  disserit 
de  genere  loquendi  s.  Scripturae,  de 
canone,  librorum  auctoribus,  dein  re- 
gulas  ad  ss.  literas  ediscendas  intelli- 
gendasque  perutiles  tradit,  quas  se  ac- 
cepisse  testatur  (in  praef.)  ex  quodam 
Persa  genere  (nomine  Paulo  cf.  supra 
p.  468))  qui  Syrorum  in  schola  urbis 
nisibenae  fuerat  edoctus.  Agit  in  altera 
prolixiore  operis  parte  de  rebus,  quas 
s.  Scriptura  nos  edocet,  scil.  de  Deo, 
de  mundo  praesenti  et  futuro,  hinc  ex- 
hibet  theologiam  biblicam.  Scriptuin 
fuit  opus  primum  lingua  sjriaca,  ver- 


•)Cf.  Nirschllll,  §301,  Ebertt.  1 
1.  3.  c.  24 ;  L  e  i  m  ba c h  Realenc.  f.  prot. 
Theol.  I",  775,  et  theol.  Studien  und 
Kritiken  1873  XLVr,  226-270. 

*)Cf.  Hausleiter  Lebeu  u.  Wirken 
des  B.  Primasius  von  Uadrumetum,  Er- 
langen  1887. 


531 


551—600.  Interpretee  s.  Scripturae.  Apponins  etc. 


532 


sum  poatmodum  graece,  demum  hor- 
tante  Primabio  a  Joniiio  latine  et  forma 
dialogi  elaboratnm.  Textas  syros  et 
graecus  periit.  Qaasi  liber  in  usom 
scholarum  adhibitus  fuit  medio  aevo. 
Monet  tamen  Brasichellus  in  ind. 
11.  expurg.  I,  57,  nonnulla  in  hoc  opus- 
culo  caute  esse  legenda,  et  acerbius 
quoque  in  auctorem  iuTehitur  B.  S  i  * 
mon  Grit.  de  la  Bibl.  des  aut.  eccles. 
opp.  I,  229  et  III,  32,  quaai  dubita- 
yerit  de  auctoritate  11.  s.  Scripturae  vel 
protocanonicorum :  sequitur  enim  opi- 
niones  Theodori  mopsuesteni,  auc- 
toris  suspecti  de  canone  et  de  Christo- 
logia,  necnon  et  ejus  interpretationis 
regulas^).  Prodiit  primum  Basileae 
1545  etc,  in  Gallandi  Bibl.  t.  XII; 
Mi  gne  LXVIU,  15—42 ;  et  cur.  Kihn 
Friburgi  1880.  —  Luculentii  cu- 
jusdam,  qui  exeunte  sec.  YI.  floruisse 
censetur,  leguntur  Uctiones  (l8)  in 
aliquot  Evangeliorum  et  epistolarum 
loca,  Migne  LXXII,  803 — 860.  — 
Ad  hanc  epocham  duce  Ang.  Mai  re- 
vocamus  Apponium,  qui  a  Bellar- 
mino  inter  scriptores  sec.  IX,  com- 
munius  sec.  YII  refertur,  sed  huic  po- 
tius  assignandus  est  epochae').  Scri- 
psit  stilo  classico  commentarium  11. 
XII  in  Cantica  cant.,  quorum  YI  (usque 
ad  4,  7)  prodierunt  in  bibliothecis  PP. 
parisiensi  1. 1,  coloniensi  t.  IX,  et  lug- 
dunensiXIV,  128  ss.;  VII  et  VIII  cum 
p.  IX  edidit  M  a  i  in  Spiciiegio  rom.  Bo- 
mae  1841.  t.  V.  Interpretatur  autem 
hunc  librum  allegorice  de  nuptiis 
Christi  Domini  cum  sponsa  Ecclesia: 
in  quo  cantico  utique  nihil  de  camali 
amore,  sed  totum  spiritale,  totum  Deo 
dignum  totumque  animae  salutare,  et 


»)  Cf.  Bardenhewer  §  116  n.  8 
(jr  a  1 1  a  n  d^  in  praef. ;  praesertim  vero 
Kihn  Theodor  von  Mopsuestia  und 
Junilius  AfrikanuB  als  Exegeten.  Nebst 
einer  kritischen  Textausgabe  von  des 
letzteren  lastituta  regularia  divinae  le- 
gis,  Freiburg  1880  et  KL.  VI,  2019; 
NirBchllll,  §317. 
'»)Cf.  PetersKL.  I,  U7l. 


i 


ad  quam  gloriam  per  suam  incamatio- 
nem  suamque  nJTniam  caritatem  subli- 
maverit  post  tot  facinorum  molem  hu- 
manam  naturam  luce  clarius  demon- 
stratur.  Cum  olim  haberentur  tantum 
priores  11.  VI,  conmientarium  a.  c.  4  v.  Si 
eontinuavit  C.  Lucas  0.  Pra6m..,quae 
continuatio  cum  illis  prodiit  Friburgi 
1 54S  ut  diximus  Nomencl.  ed.  prioris 
IV,  141. 

300.  Inter  historicos  praeter 
Cassiodorium  et  Epiphanium, 
quos  mox  laudavimus,  plures  referri 
possunt^),  quorum  plerumque  tamen 


1)  Praetermittimus  librum  querulum 
de  excidio  Britanniae  scil.  per  Auffloe, 
JutoB,  Saxones  et  aceirimam  reprehen- 
sionem  seu  objurgationem  vel  epistolam 
in  reges,  principes  ac  sacerdotes  G  i  1  d  a  e, 
stilo  vivaci  et  nervoso  ardentique  con- 
scriptam  zelo,  quae  saepins  prodiit,  ne* 
que  enim  caret  pretio  pro  historia  morum 
illius  temporis:  primum  ^sed  manca, 
luxata  ac  mutila)  cura  Polydorii  V  e  r- 
gilii,  Londini  1525  etc.,  San-Marte 
(A.  S  c  h  u  1  z)  Neunius  und  Gildas,  Berlin 
1844;  in  Haddam  and  Stubbs  Councils 
etc.  Oxonii  1869 ;  M  i  g  n  e  LXIX,  320-392, 
juxta  ed.  Ste^ensonii  Londini  1838, 
quae  pessima  dicitur  a  Potthast,  quem 
cf.  de  variifl  ed.  p.  525 ;  optime  demum 
ed.  a  M  o  m  m  8  e  n  in  MG.  nist.  auct.  ant. 
XIII  (chronica  min.  III)  p.  1—85.  Porro 
Gildas,  cojznominatuB  Albanius.  Sa- 
piens,  Badonicus,  Historicua 
(hinc  occasio  quibusdam  data  diatin- 
^uendi  plures  Gildas)  fuit  gente  Oelta 
juxta  alios  Scotua,  atque  natus  est  a.  516. 
Scripturarum  divinarum  studio  excultua 
monastieam  secutus  estvitam  in  bancho- 
rensi  coenobio  multisque  virtutum  in- 
signibus  inclaruit.  Plura  instituit  mo- 
nasteria  in  Hibernia :  inde  Romam  tran- 
siit  visitaturus  apostolorum  sepulchra. 
Substitit  inter  Armoricorum  fines,  ubi 
monaaterium  condidit  eique  diu  praefuit 
ad  mortem  usque  (569  vel  570 ;  juxta  alios 
583).  In  vita  et  post  mortem  miraculis 
effulsisse  narratur.  Quosdam  disciplinae 
canonee  seu  regulas  vivendi  sub  ejus  no- 
mine  protulit  D'A  c  h er  y  Spicilegii  IX, 
4—50.  Ejus  quoque  esse  viuentur  cano- 
nes  de  poenitentia  (pro  monachis)  quos 
exhibet  Schmitz  die  Bussbticher  etc. 
I,  496—497.  Cf.  Hist.  lit.  de  la  Pr.  III, 
279—285,  ubi  sermo  est  de  aliis  scriptis 


533 


Historia  ecdesiastica.  Evagrius. 


534 


non  adeo  celebre  estnomen.  Historiam 
ecclesiasticam  Theodoreti,  Socra- 


immerito  ei  tributis ;  S  c  h  r  5  d  1  EL.  V, 
602,  Ebert  I«l.  3c.  27;  Baumgarlr 
ner  IV,  266— 268;  Lipsius  in  Ersch 
et  G  r  u  b  e  r  Encyclop.  S.  1. 1  67 ;  M.  de 
la  Borderie  Etuaes  hist.  breionnes 
1™  serie  p.2l7 — 372.  Chronologiam  com- 
muniter  receptam  circa  ejns  yitam  tur- 
bare  nititur  Alf.  Anscombe  St.  Gildas 
of  Ruys  ajid  the  Irish  regal  Chronology 
of  the  sixth  Century,  1893.  —  Praeter- 
mittimusZ  a  c h a riam  patria Gazeosem, 
rhetorem  et  causidicum,  demum  episco- 
pum  mitylenenaem  in  insula  Lesbos 
(t  intra  536  et  553),  cum  faveret  sectae 
monophysiticae.  Ejus  historia  eccle- 
siastica  a  synodo  chalcedonensi  (450)  ad 
491  nobis  asservata  fuit  a  monacho  syro, 
qui  illam  c.  a.  590  inseruitsuae  historiae 
uniyersaii  11.  XII  comprehensae,  quam 
edidit  J.  P.  K.  L  a  n  d  Anecdota  syriaca, 
quorum  t.  lll  ezhibet  Zachariae  ep.  Mit. 
aliorumque  scriptx  historica,  fl^ece  ple* 
rumque  deperdita,  Lugduni  [bat.  1870. 
Fragmenta  aliquot  (cc.  19)  jam  syriace  et 
latine  ediderat  M  a  i  in  N.  coU.  Scr.  X, 
332—338,  et  inde  M  i  g  n  e  P.  G.  LXXX V, 
1145 — 1178.  Versionem  germanicam  op. 
historici  dederunt  E.  Ahrens  et  G. 
K  r  fl  g  e  r  inter  scriptores  sacros  et  prof. 
III,  Lipsiae  1899.  Scripsit  praeterea 
VUam  Isaiae  apud  L  a  n  d  p.  346—356 ; 
Viiam  Severi  antiocheni  ed.  s^riace  ab  J. 
S  p  a  n  u  t  h  GOttingen  1893 ;  gallice  ver- 
sam  a  Nau  in  Reyue  de  rOrientchr. 
1899  IV,  343—353;  543—555;  1900  V, 
74—98 ;  293—302 ;  dialogum  inscriptum 
Ammaniu$  seu  disp.  de  mundi  opificio 
apud  Migne  p.  10ll>-1041,  eta  Bois- 
8  o  n  a  d  e  Parisiis  1836 ;  Syntagma  ccntra 
Manichaeos^  cujuB  superest  fragmentum 
apud  Migne  p.  1143  s.  Cf.  Fessler- 
Jungmann  U,  2,  508;  Bardenhe- 
wer  §  103  n.  2.  —  Praetermittimus  et 
Joannemde  Asia  seu  de  Epheso  pariter 
monophysitam  (n.  c.  505,  f  c.  585  velpoBt 
lu  a.),  qui  historiam  ecclesiasticam  scripsit 
a  Julio  Caesare  usque  ad  a.  585,  cujus 
posteriorem  partem  i.  e.  1.  3.  (ab  a.  571 ; 
priores  duo  libri  exceptis  1.  2  fragmentis 
in  J.  P.  N.  Land  Anecd.  syr.  1868  II, 
perierunt)  edidit  Curetonin  textu  ori- 
ginali  Ozonii  1853 ;  yersio  prodiit  Mo- 
nachii  1 862 ;  Vitas  coUegi t  heatorum  orien- 
ialium  (i.  e.  monophysitarum),  Amstelo- 
dami  1889.  Cf.  Schoenfelder  KL.  VI, 
1654—1657;  Fessler- Jungmann  II, 
] ,  652 ;  L  a  n  d  Joannes  B.  y.  £.  der  erste 
Kirchenhistoriker,  Leyden  1856 ;  Joannis 


tis  et  Sozomini  continnarit  stilo 
concinno  et  limpido  ad  a.  594  Eva- 
grius  Epiphaniae  in  Coelesyria natus 
c.  536  inter  historicos  hujus  periodi 
non  infimus.  A  munere  advocati,  quo 
fangebatur  Antiochiae,  ubi  plerumque 
morabatur^  dictus  est  Scholasti- 
cus.  Gregorium  antiochenum  patriar* 
cham  ^),  quem  multum  in  suo  juvit  mu- 
nere,  Constantinopolim  est  comitatus 
eumque  coram  synodo  strenue  defen- 
dit  et  apud  Mauritium  imperatorem 
(589).  A  Tiberio  IL  (578— 82)dictaa 
est  quaestor,  a  Mauritio  praefectua 
bonorarius.  Obiitexeunte  sec.  VI.  Ejus 
historia  11.  VI.  comprehensa  ab  a.  43 1  - 
594  ed.  egregia  prodiit  cur.  Valesii 
Parisiis  1673  etc,  Beading  Cam- 
bridge  1720  (cum  Eusebio  etc); 
Migne  LXXXVI,  2,  2415—2906; 
absqae  editoris  nomine  Ozonii  1844» 
cai  ed.  adjecit  Nolte  TheoL  Qtlschr. 
Tubingen  1861.  XLIII,  67 1  — 706  uti- 
les  adnotationes  criticas ;  Londini  18^9 
cur.  J.  Bidez  et  L.  Parmentier  in 
J.  B.  Bury  Byzantine  tezts.  Multa 
admiscet  ez  historia  profana,  bonis  uti- 
tur  fontibus,  sincerus  est  in  narrando, 
a  partium  studio  alienus,  fidei  ortho- 
dozae  addictus,  stilo  utitur  non  ingrato. 
Pro  historia  Nestorianismi  et  Mono- 
physitismi  magni  est  momenti^).  — 
Aliud  ejusdem  opus  colleetio  scil.  re- 
lationum    (nomine   Gregorii  antio- 


ep.  .  .  .  commentarii  Amstelodami  1889. 
—  Denique praetermittendus  estDatius 
archiepiscopus  mediolanensis  ^f  cc.  552), 
cui  suppositum  fuit  chronicon,  quod  ad* 
judicandum  esse  Landulfo  Seniori 
(sec.  XI,  de  quo  infra),  ostendit  P  a  g  i 
crit.  II  ad  a.  652  n.  26—28;  IV  ad  a.  1045 
n.  11.  Cf.  Schtlz  Comment.  crit.  de 
scriptis  et  scripi  hist.  p.  133. 

•)  Hujus  patriarchae  (570 — 593),  qui 
antea  erat  abbas  EierodolymiB  et  in  monte 
Sinai,  exstant  aliquot  sermones  in  G  a  1- 
landi  bibL  t.  XII,  Migne  P.  G. 
LXXXVIIl,  1847—86. 

>)Cf.  Bardenhewer  §  103  n.  3; 
E  r  a  g  e  r  Realencycl.  V«,  649  s. ;  K  r  u  m- 
bacher  p.  245— 47;  G.  Dangersop. 
Bupra  cit.  p.  491  a. 


535 


651—600.  HiBtoria  eccl.  Yictor,  Joaones,  Mariaa,  . 


536 


cheni   scriptaram)  edictoram,  sermo- 
nam,  dialogoram  etc.  periisse  videtur. 

30 1.  Victor,  tannunensis  (tonnenen- 
sis  tannensis)  ecclesiae  africanae  epi- 
scopas,  scribit  Isidoras  hisp.  de  yir. 
ill.  c.  38)  >a  principio  mandi  asque  ad 
priraum  Jastini  jonioris  imperii  a.  (5  6  7) 
brevem  per  consales  annaos  bellicaram 
«cclesiasticaramqae  reram  nobilissi- 
mam  promnlgavit  historiam,  laude  et 
notatione  illastrem  ac  memoria  dignis- 
simam.*  Sed  ad  nos  pervenit  tantnm 
€a  pars,  quae  est  ab  a.  444,  et  com- 
plectitur  ea  fere,  qnae  spectant  eccle- 
siam  africanam  et  Bjzantiom.  Propter 
trium  capituloram  defensionem  multa 
passus  est,  exsilio  in  Aegyptum,  carcere 
et  plagis  multatus,  tandem  in  quodam 
monasterio  GP.,  cui  jasau  Justiniani 
imp.  inclusua  fuerat,  mortuus  est,  vel 
inde  juxta  alios  a  Justinoll  (c.  a.  5B6) 
liberatus*,  sua  in  patria  (c.  a.  569). 
Chronicon  ipsius  exstat  post  alias  ed. 
in  MigneP.L.LXVIlI,  941— 962,  et 
cur.  Mommsen  in  Mon.  Germ.  hist. 
anct.  ant.  XI  (1894)  178  ss.  »Quod 
rerum  gestarum  veritatem  spectat,  in- 
quit  N  0  r  i  8  i  u  d  ^),  totam  fidem  praesto ; 
at  quod  ad  a.  designationem  pertinet, 
ejus  chronicon  plenum  mendis  est,  non 
Victoris,  ut  arbitror,  sed  corruptoris 
cujuspiam  ignorantia.* — Ipsius  forte 
est etiam  libellus,  olim  s.  Ambrosio 
tributus,  de  poenUentia  (M  i  g  n  e  XVII, 
971 — 1005),  ut  supra  p.  181  a.  jam 
diximus.  —  Victoris  chronicon  conti- 
nuavit  (ab  a.  567  —  590)  Joannes 
gente  Gothus,  Scalabi  in  Lusitania  pro- 
vincia  natus.  De  hoc  ita  scribit  I  s  i- 
dorus  hisp.  de  vir  ill.  c.  44:  »Hic 
cum  esset  adolescens,  Constantinopolim 
perrexit,  ibi  graeca  et  latina  eruditione 
munitus  post  1 7  a.  inHispaniasreversus 
est,  eodem  tempore,  quo  incitante  Leo- 


vigildo  rege  ariana  fervebat  insania. 
Hunc  supradietus  rex,  cum  ad  nefandue 
haeresis  credulitatem  compeileret,  et 
hic  omnino  resisteret,  exsilio  trusus  et 
Barcinonem  relegatus  per  1 0  a.  multas 
insidias  et  persecutiones  ab  Arianis 
perpessus  est.  Qui  postea  condidit 
monasterium,  quod  nomine  Biclaro 
dicitur,  ubi  congregata  monachorum 
societate  scripsit  regulam  ipsi  mo- 
nasterio  profuturam,  sed  et  cunctis 
Deum  timentibus  satis  necessariam. 
Addidit  in  1.  chronioorum  ab  a.  primo 
Justini  junioris  principatus  usque  ad 
a.  octavum  Mauritii  principis  Bomano- 
rum  et  quartum  Becaredi  regis  annum 
historico  compositoque  sermone  valde 
utilem  historiam:  etmultaaliaacribere 
dicitur,  quae  ad  nostram  notitiam.  non 
pervenerunt^).*  Factus  est  episcopus 
gerundensis  (f  a.  620  vel  aliquantum 
postea).  Ejus  oontinuatio  roagni  fit: 
eaque reperitur passim,  utinQallandi 
bibliotheca  t.  XII,  363 — 371 ;  Mignc 
P.L.LXXII,  859—870;  inMon.Germ. 
ed.  Mommsen,  hist.  auct.  ant.  chronica 
(min)  XI,  211—220  cum  praef.  207- 
2 1 0  et  subsidiis  criticis  1 65 — 177.  — 
B.  Marius  patria  Augustodunensis n. 
c.  5  30  vel  5  3 1 ,  episcopus  ecclesiae  aven- 
ticensis  (Avenches)  qui  transtulit  sedem 
deleta  civitate  ad  urbem  lausaniensem, 
praesul  egregius  et  exemplaris,  peritus 
aurifaber  (t  31-  Dec.  594,  juxta  alios 
593  vel  596)  continuavit  strictim  et 
jejune  Prosperi  chronicon  ab  a.  455  — 
5  8 1 ),  quae  continuatio,  quamvis  sit  ad- 
modum  brevis  et  historiam  potius  po- 
liticam  exhibeat,  pretio  non  caret,  iroo 
thesaurus  appellatur  a  Chifflet  ejus 
editore  inter  hist.  Franc.  script.  ed.  a 
Duchesne  I,  210.  Exstat  praeterea 
in  Qallandi  bibl.  t.  XII,  313—320; 
Migne  LXXII,  793 — 802;  in  Mon. 
Qerm.  XI,  232 — 239, cur.  M o m m sen; 


»)  Diss.  de  Syn.  V.  e.  8  (opp.  I, 
Cf.  S  c  h  a  2  comment.  crit.  p.  509—530 
Wattenbach  ed.  V.  pa^.  80:  Eine 
grundschlechte,  doch  durch  ihren  Inhalt 
wichtige  Chronik. 


•)  Cf.  Q  0  e  r  r  e  8  Joh.  v.  Biclaro  in  theol. 
Studien  u.  Krit  1895  LXVIII  103—135. 
Dzialowski  ad  I8id.hi8p.c.44. Ebert 
I*.  L  3  c.  30;  Potthast  p.  657. 


537 


Gregorius  turonensis. 


53S 


prodiit  optime  Lipsiae  car.  Am  dt  in 
Bischof  M.  von  AYenticam.  Sein  Leben 
and  seine  Chronik.  1875;  seorsim  1 8  7  H. 
Brevis  subjicitar  ei  continnatio  aucto- 
ris  anonymi  ad  a.  624.  —  Vita  8.  Sigis» 
muftdi  regis,  qaae  reperitur  in  Actis 
SS.  ad  ).  Maj.  p.  86.  87  ab  Hist.  lit. 
Galliae  (III,  402)  ipsi  adjadicatur  ^). 

302.  Georgius  Florentios  Grego- 
r  i  u  s  turonensis*)  episcopas,  nobilitate 
generis,  vitae  sanctimonia  ac  malti- 
plicum  scriptoram  varietate  inter  ce- 
teros  aevi  sui  antistites  plurimum  emi- 
cuit*).  Natus  est  30.  Nov.  544,  secun- 
dum  alios  538  vel  540  Arvemi  (Cler- 
mont-Ferrand)  e  nobilissima  familia 
senatoria,  e  qua  plures  prodierunt 
episcopi  turonenses.  A  prima  infantia 
ab  avunculo  Gallo  ep.  et  Avito  presby- 
tero  pie  fuit  educatus.  Gravi  morbo  in 
adolescentia  correptus  vitam  vovit  cle- 
ricalem.  Humanioribus  sacrisque  literis 
impense  se  dedit  et  ob  praeclaram  in- 
dolem  diaconns  est  ordinatus.  Dum  s. 
Martini  turonensis  sepulchrum  iterum 
gravi  morbo  a£fectus  visitaret  (563)» 
Dei  beneficio  sanitatem  recuperavit. 
Miro  illum  Eanctum  amore  est  prose- 


«)Cf.  Bardenhewer  §  115  n.  5  de 
his  historicis:  de  Mario  avent.  Pott- 
ha  B  t  76f  ubi  copioBam  reperies  literatu- 
ram  ae  eo ;  K  n  5 p  f  1  e  r  KL.  Vllt,  868. 

»)  Vere  acribit  Wattenbach  Deutsch- 
lands  GeschichtHq.  I  §  7 :  Mitten  in  dem 
allffemeinen  Verderben  erschienen  immer 
auffl  neue  einzelne  M&nner,  welche  durch 
Reinheit  der  Gesinnung  und  durch  riick- 
haltlose  Hingabe  ihrer  ei^enen  Person 
fBr  die  Gebote  des  Evangeliums  die  Ver- 
ehrung  ihrer  Zeitgenoasen  und  die  Be- 
wunderung  der  Nachwelt  erzwangen.  Zu 
keiner  Zeit  nach  den  ersten  Jahrh.  der 
christlichen  Kirche  finden  wir  eine 
grOssere  Zahl  von  Heiligen,  als  gerade 
oamalB,  M%nner  und  fVanen,  grosaen- 
tiieiU  von  hervorragender  ftuBserer  Stel- 
lung,  die  diirch  Entsagungen  aller  Art, 
durch  aufopfernde  WoUthfttigkeit,  durch 
anerBchroclceneB  Auftretengegen  die  Ver- 
brechen  dcr  Grossen  und  M&chtigen,  sich 
die  dankbare  Verehrung  des  Volkes 
erwarben. 


cutus :  hinc  forte  factum  est,  ut  populi 
clerique  illius  urbis  oculos  et  amorem 
in  se  converteret,  adeo  ut  defuncta 
Eufronioepiscopo  omniom  voto,  quam- 
vis  30.  aetatis  annum  viz  attigerat,  in 
turonensem  episcopum  fuerit  electust 
frastra  ipso  prae  humilitate  obluctante, 
atque  22.  Aug.  573  ordinatus.  Gregis 
sjbi  a  Deo  commissi  curam  gessit  sol- 
licitam,  et  imperterrito  fervore,  pru- 
dentia  atque  zelo  sagaci,  magno  ejus- 
dem  resit  fructu :  Deus  etiam  servi  sui 
sanctitatem  patratis  haud  raro  miracu- 
lis  manifestam  reddidit.  Neque  tantam 
populo  suo  praeluxit  ezemplo,  verum 
etiam  regi,  cum  oportuit,  forti  restitit 
animo.  Non  neglexit  bonum  vel  tem- 
porale  suae  urbis  magnaque  fruebatur 
penes  Childericum  regem  gratia,  qui 
ejus  consilio  utebatur  et  opera  in  regni 
negotiis.  Plenus  meritis  decessit  17. 
Nov.  594  pie  in  Domino.  Ab  Ecclesia 
inter  sanctos  colitur. 

303.  Opera,  quae  reliquit,  historic& 
sunt,  propter  quae  dici  meruit »  Galliae 
Herodotus,  Pater  historiae  Galliae  *.  Huc 
praesertim  spectant:  Historia  eceU- 
aiastica  franeorum  U.  X,  inscripta 
etiam  Gesta  Francorum^  Chronicon 
(Migne  LXXI,  169—573).  Quc  pro- 
pius  ad  saa  accedit  tempora,  praeser- 
tim  a  1.  4.  eo  fasius,  accuratius,  fide- 
lius  facta  memoria  digna  testis  saepe 
oculatus  describit.  Hinc  eo  opere  multa 
insunt  utilia  tum  ad  historiam  sacram^ 
tum  ad  veteris  Ecclesiae  disciplinam  et 
gallicanae  liturgiae  ritum  illustrandum 
et  ad  fidei  catholicae  dogmata  confir- 
manda.  Narratio  est  indigesta  magis 
factorum  compilatio  quamarte  concin- 
nata,  stilus  plane  simplex,  impolitus, 
imo  rudis,  sed  ingenuus,  pretium  operis 
propter  auctoris  sinceritatem  et  vera- 
citatem  pro  historia  illius  temporis 
summum  ^).  —  Libri  miraculorutn  (ib. 


1)  Teate  Giesebrecht  qai  e^regiam 
versionemgermanicamdeditLipsiae  1878 
ed.  2  t.  2,  est  haec  historia  Eines  der 


539 


551  -600.  Hagiographi.  Gregorias  turon., 


540 


705 — 1 0 1 0)i  qui  tamen  invicem  non 
cohaerent  unomque  constituunt  opus, 
sed  sunt  potius  coUectio  opusculorum 
successive  scriptorum.  Liber  1.  inscri- 
bitur  de  gloria  bb.  Martyrum,  in  quo 
agit  de  miraculis  Christi,  apostolorum 
et  martyrum  Galliae,  quae  per  eorum 
reliquia  et  ad  eorum  sepulchra  conti- 
gerunt.  Liber  2.inscribitur  depassiane, 
virtutibua  et  gloria  s,  JulianiJU,  (t  304); 
3.  de  gloria  bb.  confeaaorum,  in  quo 
multorum  sanctorum  miraci^da  narrat. 
Sequuntur  11.  4  de  miraculis  s.  Martini. 
His  addatur  1.  ceteris  pretiosior  de  vita 
quorundam  (23)feliciosorum8eu  Vitae 
patrum  (ib.  1009 — 1096).  Exhibet  se 
hisce  in  operibus  nimis  credulum,  haud 
levia  tamen  deprehenduntur  indicia 
animi  veritatem  sedulo  indagantis.  — 
Passionem  88,  martyrum  septem  dor- 
mientium,  interprete  Joanne  syro  usus, 
ex  codice  ut  videtur  syriaco  latine  red- 
didit.  Prodiit ea jam cura Mombritii 
a.  1476  in  Sancluario  11,  267,  et  post 
alias  ed.  (cf.  Potthast  p.  1568)  cur. 
Brun.Krusch  in  Anal.boU.  1893XU, 
371 — 388.  —  Librum  de  miraculis  b, 
Thomae  ap.  et  alterum  de  miraculis  b, 
Andreae   ap,   genuinos    censet   Bar- 


wichtigstea  Erzeugnisse  der  gesammten 
christlieheu  Literatur;  Wattenbach 
Beutschlands  Geschichtsquellen  in  M.  A. 
I§  8;  Ebert  Geach.  der  christlich-lat. 
Lit.  I*  1.  3  c.  28:  8o  ungebildet  und  un- 
behilflich  die  Darstellung  ist,  welche  die 
Geschichte  in  lauter  Einzel^eschichten 
auflOst,  die  sie  nicht  innerhch  zu  ver- 
kntlpfen  verma^,  so  erhftlt  sie  doch  durch 
das  allem  Individucllen,  welches  sie  mit 
einer  naiven  Treue  wiedergibt,  inne- 
wohnende  Leben  eine  unversie^bare 
Frische,  die  immer  von  Neuem  wieder 
anzieht  G  r  i  s  a  r  Gesch.  Roms  I  n.  477 ; 
484 :  Bei  all  ihren  formellen  Uebelst&nden 
ist,  wir  wiederholen  es  gerne,  die  Fran- 
kengeschichte  Gregors  v.  T.  eine  kOst- 
liche  Lecture,  eine  naturwfichsige  ErzRh- 
lung  der  wirklichen  Vorgange,  nmso 
werthvoller,  weilsie  die  alteate  Geschichte 
des  Volkes  ist;  Baumgartner  IV, 
250  86.;  De  Frede^ario,  qui  hanc 
faistoriam  in  compendium  redegitetcon- 
tinuavit,  infra  loquemur. 


denhewer  §  117  n.  1 ;  hunc  poste- 
riorem  dubium  Fessler  -  Jung- 
mann  U,  2,  466  not  2.  Exstat  hic  L 
post  alias  ed.  (cf.  Potthast  p.  1 164) 
in  Mon.  G.  hist.  scr.  rer.  Merov.  1 885 

I,  826—846;  Passio  s.  Juliani  ib. 
878 — 881.  —  Ejus  commentarii  in 
psalmos  exstant  tantum  fragmenta 
(Migne  ib.  1097  s.).  De  cursu  std- 
larum  ratio  qualiter  ad  officium  im- 
plendum  debeat  observari  seu  1.  de 
cursibus  ecclesiasticis  repertus  primum 
fuit  ab  Haase  atque  editus  Vratis- 
laviae  1853.  Alia  ejusdem  opera perie- 
runt;  supposita  sunt  Vita  s.Aridiiab, 
et  mta  ss.  Mauritii  et  Albihi  Confesso- 
rum  etc.  —  Prodierunt  ejus  opera  cur. 
Ruinart  Parisiis  1699  in  f.,  editio 
praestans,  recusa  a  Migne  t.  LXXI; 
in  Mon.  Germ  hist.  script.  rer.  Merov. 
t.  I  Hannoverae  1884 — 85  ed.  W. 
Arndt,  Br.  Krusch  etM.  Bonnet 
ed.  critica  et  accurata ;  et  quantum  fieri 
potuit  ad  dictionem  originalem  exacta; 
recentissime  Omont  et  Collon  in 
Collection  de  textes  pour  servir  k  L 
etude  et  &  renseignement  de  Thistoire, 
&sc.  c.  2  et  I6t  Paris  1895.  lidem  edi- 
derant^)  jam  antea  historiam  Franco- 
iTim:  ille  11. 1 — VI,  Parisiis  1887  ;  hic 

II.  VII— X,  ib.  1893. 

304.  Huic  hagiographo  plures 
alios  subjicimus:  inter  quos  eminet 
C  y  r  i  1 1  u  s  scjthopolitanus,  qui  adoles- 
cens  a.  20  mundo  a.  543  valedicens, 


«)  Cf.  FesBler-Jungmann  §  244; 
Bardenhewer§  117  n.  1.2;  2.  et  KL. 
V,  1178—1183 ;  R  u  i  n  a  r  t  in  praef.  suae 
ed. ;  S  c  h  a  z  Comment.  p.  219-22*i ;  Hist 
lit.de  laFr.  UI,  372-397;  Potthast 
542  88.,  apud  quem  cf.  literaturam  de 
Gregorio ;  L^vesque  de  la  Ravali^re  No- 
velle  vie  de  b.  Gregoire  inter  commenta- 
rios  acad.  inscript.  paris.  XXVI,  603  ss. ; 
L  o  e  b  e  1 1  Gregor  von  Tours  und  seine 
Zeit  vomehmhch  aus  seinen  Werken 
geschildert,  Leipzig  1839;  1869  ed.  2; 
M  0  n  0  d  Etudes  critiques  aur  les  eouroes 
derhistoire  Merovingienne  l.S.  Gregoire 
de  T. ;  Marius  d^Avenches,  Parie  1872 ; 
EbertLl.  3  c.  28. 


541 


Cjrillas  Bcythopol.,  Eatychianus,  Theodorus,  Constantinua. 


542 


Titam  prcfessns  est  monaaticam  in 
monasterio  s.  Enthymii  (544),  dein 
(555)  in  noya  lanra  Hierosolymis. 
Vitam  finivit  in  nova  s.  Sabae  lanra  in 
deserto  Jndae,  forte  non  dia post  a.  5 5  7. 
Scripsit  viUim  8,  Euthymii  (t  473)« 
qnam  edidit  Montfancon  in  Ana- 
lectis  graecis  Parisiis  1866.  I1  1 — 99; 
interprete  Gent.  Heryetoin  Act. SS. 
20.  Jan.  11,302—328  (Migne  CXIV, 
595 — 734  jnxta  Simeonis  Meta- 
p  hr  a  s  t  i  8  recensionem) ;  vitam  8.  Sabae 
(t  532),  qnam  edidit^)  Cotelierin 
£ccl.  gr.  mon.  Parisiis  1686  III,  220- 
376;  graece  et  slavonice  Pomia- 
1 0 y  s k  i  Petersbnrg  1890;  vitam  s.  Jo- 
anni8  Silentiarii  (f  558)  in  Actis  SS. 
\i.  Maji  III,  ap.  16* — 21*  (laline  p. 
232 — 238);  vUam  8.  Oyriaei  (t  556) 
in  Actis  SS.  29.  Sept.  VIII,  147-159 
et  Migne  CXV,  919 — 944,  sed  non- 
nisi  jnxta  Metaphrastis  retracta- 
tionem.  In  vUa  Theodosii  (t  529)  nsns 
est  sobrie  vita  panegyrica  aTheodoro 
episcopo  Petrae  (c.  547)  concinnata,  et 
in  vita  Theognii  beteliensis  vita  Panli 
orinndi  ex  Hellade  elnsensis  monachi 
in  Idnmaea,  Silentiarii  dicti  (fl.  c.  526). 
Illam  habes  in  Usener  1.  Der  h. 
Theodosios,    Schrifben  des  Theodoros 


1 )  Die  vita  Euthjrmii  und  die  vita  Sabae 
geh5ren  zu  den  interessantesten  nad  iehr- 
reichsten  Heiligenleben.  Ueberdaa  orien- 
talische  MOnchthum  um  500  hat  man 
keine  besseren  Quellen.  L  o  0  f  s  Leontius 
▼on  Byzanz,  Leipzig  1887.  —  Im  Gegen- 
satz  zu  TheodoruB  und  Paulus  ist  Cyril- 
lusnichtPanegyriker,  sondern  Geschicht- 
Bchreiber.  Obwohl  nicht  frei  yon  der 
Wundersncht  seiner  Zeit,  erscheint  er 
Hberall  von  dem  lautersten  Streben  nach 
Wahrheit  beseelt,  scheut  keine  MahCf 
ZnTerli&ssiges  zu  erkunden.  und  verwen- 
det  dabei  insbesondere  auf  Genauigkeit 
der  Zeitbestimmung  eine  peinliche  Sorg- 
&lt.  Seine  Aufzeichnungen  bilden  fUr 
die  Geschichte  des  h.  Landes  und  der 
Kirche  v^on  Jeruaalem  im  5.  u.  6.  Jahrh. 
eine  hochwichtige  Quelle.  Barden- 
hewer  §  104  n.  1.  Cf.  Ehrhard  in 
Krumbacher  Gesch.  der  byz.  Lit.  ed. 
2  p.  185  B. 


nnd  Cyrillos^),  Leipzig  1890  p.  103- 
113  cnm  annot.  190 — 197;  hanc  cnm 
vita  a  Paulo  scripta^)  in  Analectis 
boU.  X,  73 — 1 18^).  Hae  biographiae 
mnltnm  landantnr  a  sinceritate,  accn- 
ratione  in  notis  chronologicis,  sobrie- 
tate^  prndentia  et  stili  simplicitate 
aliena  a  fuco  rhetorico.  —  Histariam 
poenitentiae  et  eonvereionie  8,  Theo- 
pAi/t  (t538)graecenarrat  Entychia- 
nus  adanensis  ejns  famnlus  et  fami- 
liaris:  ejns  Tersio  anctore  Paulo 
diacono  Neapoleos  (fl.  sec.  IX)  exstat 
in  Act.  St.  Febr.  I,  483 — 487.  Eam 
metrice  reddidit  Marbodu8(tll23; 
cf.  Nomencl.  IV  ed«  2  pag.  45)  in  ed. 
ejus  opp.  cur.  Beangendre,  Parisiis 
1708.  —  Theodorus  episcopus  ico- 
niensis  (fl.  medio  sec.  VI.)  scripsit  aeta 
88.  Quiriei  (Eerykos)  et  Julittae,  quae 
habes  in  AnaL  boUand.  1882. 1,  192- 
277.  —  Eodem  forte  tempore  vixit 
Oonstantinus  diaconus  et  charto- 
phylaz  ecclesiae  constantinopolitanae, 
cujus  panegyricam  orationem  in  omnes 
martyres  reperit  ediditque  card.  Mai 
Spicil.  rom.  X.  94  (inde  Migne  P.  G. 
LXXXVIII,  489—529).  In  ea  ex  mar- 
tymm,  quae  circumferebantur  actis, 
suminariam  qnandam  conficere  perse- 
cutionum  historiam  sibi  anctor  propo- 
suit:  exin  qnaestiones  apud  ethnica 
tribunalia  institutas,  necnonmartyrum 
cum  judicibus  disputationes  haud  sine 
eloquentiae  vigore  agitatas  referre: 
mox  innnmera  cruciatuum  genera  gra- 
phice  ezponere  miramque  martyrum 
fortitudinem  celebrare,  preces  quoque 
ipsorum  ad  Deum  opemque  impetratam 
narrare,  epinicium  denique  veluti  car- 
men  concinere  et  felicium  pugilum  jam 
coelo  receptorum  intercessionem  pro 


»)  Cf.  J.  van  den  G  h  e  y  n  St.  ThiSognius 
6v6qne  de  Betelie  en  Paleetine  in  Revne 
des  qq.  hiBt.  1891.  L,  559—576. 

«)  yed  cf.  de  cod.,  quo  usus  est  Usener, 
Krumbacher  Studien  zu  den  Legen- 
den  des  h.  Theodosios :  SitzungBberichte 
der  philos.-philolog.  und  hist.  kl.  in  der 
k.  bayr.  Ak.  d.  W.  1892  p.  220-379. 


543 


551—600.  Hagiographi.  GordiauuB,  Asaphus,  Pel&gias  etc. 


544 


Ecclesia  implorare.  In  synodo  oeca- 
menica  YIIl.  ex  ea  fragmentum  tam- 
qoam  testis  gravis  pro  asserendo  ss. 
imaginnm  bonore  recitatum  foit. 

305.  Viiam  et  passionem  bb.  MM. 
Placidi  discipoli  bb.  P.  s.  Benedicti  et 
fratrum  ejus  Victorini  et  Eutjchii  ac 
sororis  Flaviae  Y.,  Donati,  Pirmati  dia- 
coni  et  aliorum  30  narrasse  scribitur 
Gordianus  s.  Placidi  condiscipulus 
et  comes,  patria  forte  Bomanus  vel 
Siculus  (t  560),  qui  stragis  tempore 
(539)  fuga  elapsus  est  et  Justiniani 
imp.  jussu  Placidi  gesta  sociorumque 
triumphum  literis  consignavit.  £x3tat 
ea  narratio  apud  Surium  Coloniae 
1618  ad  d.  5.  Oet.  VII,  746—775  et 
Mabillon  Sec.  l.Bened.  p.  45 — 79; 
in  Act.  S8.  5.  Oct. III,  1 1 4—  1 38.  Quae- 
dam  epistdlae  eidem  etiam  tribuuntur, 
sed  ut  videtur  immerito^).  —  Paulus 
discipulus  Hilari  abbatis  galeatensis 
(t  558)  narrat  hujus  vitamy  quae  ex- 
stat  in  Actis  SS.  d.  15.  Maij.III,  473- 
476.  —  De  Eusebio  episcopo  anti- 
biensi  (t  c.  570),  cujus  hisioriam 
r  anslationis  corporum  V  i  n  c  e  n  t  i  i , 
Orontii  et  Victoris  (t  c.  291)  ex- 
hibent  Acta  SS.  ad  d.  22.  Jan.,  cf.  Hi- 
stoire  lit.  de  la  Fr.  III,  303 — 306.  — 
Stephanus  presbyter  antissiodoren- 
sis,  sed  patria  Afer,  scripsisse  creditur 
vitam  8,  Amatoris  episcopi  quondam 
illius  ecclesiae  (t418)t  quam  habes  in 
ActisSS.  1.  Maj.  I,  52 — 60:  ea  tamen 
non  est  magni  prfctii*).  —  Teterius 


1)  Cf.  F  a  b  r  i  c  i  u  8  Bibl.  lat.  med.  aet. 
II,  70;  Mongitore  bibl.  sic.  1,  2^)2. 
Cajetanus  Sanct.  Sic.  I,  p.  173  putat 
eam  esse  P  e  tr i  diacoui  caa.  (f  1 140),  qui 
illam  e  Gordiani  fonte  hauserit.  Cete- 
rura  legimus  et  S  i  m  o  n  e  m  presbyterum 
constantinopolitanum  vitam  s.  Placidi 
a  570  graece  BcripBisse,  eam  in  Italiam 
delatam  Balernitanis  monachis  roganti- 
bus  latinitate  donasse:  exinde  Petrum 
diaconum  eam  cultiori  latinitate  expoli- 
visse.  Hanc  habes  apud  Cajetanum 
op.  cit.  p.  145. 

«)  Cf.  Higt.  lit.  de  la  Fr.  III,  361  s.  Eum 
ad  hunc  laborem  literis  excitavit  s.  A  n- 


ejusdem  ecclesiae  clerieus  narrat  mira- 
eula  8,  Cyri  et  s.  Julittae  MM.  post 
translationem  in  Gallias  patrata:  vernm 
praefatio  tantum  hujus  narraticnis  re- 
perta  fuit  et  edita  in  Actis  SS.  Maj  I, 
52,  et  Jun.  III,  20.  Floruisse  credi- 
tur*)  exeunte  sec.  VI.  —  S.  Asaphus 
ex  Nortwallia  Britanniae  abbas  et  dein 
(forte  primus)  episcopus  elguenais  vel 
glasconensis  (c.  590),  descripsit  vitam 
magistri  sui  s,  Kentigerni,  quae  repe- 
ritur  in  Actis  8S,  13.  Jan.  I,  816 — 
825.  —  Pelagius  turassonensis (Ta- 
razona)  ecclesiae  in  Hispania  archi- 
diaconus  narrat  vitam  8,  Prudentii  hu- 
jus  ecclesiae  episcopi  et  patrui  sni, 
quam  adjecit  Yr,  B  i  v  a  r  i  u  s  ad  chro- 
nicon  Pseudo-Maximi  ad  a.  572,  Ma- 
triti  1651  p.  549—552. 

306.  Praeter  alios  jam  laudatos  inter 
ascetas*)  referri  possunt  »Marti- 
nus  dumiensis  monasterii  sanctissi- 
mus  pontifex,  qui  ex  Orientis  partibus 
navigans  in  Grallaeciam  venit  ibique 
conversis  ab  ariana  impietate  ad  fidem 
catbolicam  Suevorum  populis  regulam 
fidei  et  sanctae  religtonis  constituit, 
ecclesias  conGrmavit,  monasteria  con- 


n  a  r  i  u  6  seu  Aunacarius,  qui  aula  regis 
Guntraei  relicta  factus  est  episcopus  an- 
tissiodorensis  floruitquc  exeunte  hoc  se- 
culo.  Supersunt  decreta  utilia  in  con- 
cilio  matisconensi  (c.  a.  590)  communi 
episcoporum  consensu  sancita,  quae  in 
synodo  diocesana  clero  suo  intimavit 
(M  i  g  n  e  72,  761-769).  Cf.  Hist  lit.  lll, 
493-496. 

')  Cf.  ib.  in,  404. 

*)  Praetermittimua  Eutropium  pa- 
trem  monachorum  in  monasterio  servi- 
tano.  dein  ecclesiae  valentinae  episcopum 
sec.  VI.  exeunte,  qui  ad  Lucinianum  Car- 
thaginis  Spartariae  epiacopum  scripsit 
epistolam  valde  utilem  ju\ta  Isidorum 
hisp.  c.  45,  in  qua  quaent,  quare  bapti- 
zatis  in&ntibus  chrisma,  post  haee 
unctio  tribuatur :  ea  tamen  periit  „?cri- 
psit  et  ad  Petrum  episcopum  ircavicen- 
sem  de  districtione  monachorum  aalubri 
sermone  compositam  epietolam  et  mo- 
nachis  valde  necessariam.  Cf.  Migne 
LXXX,  9—20. 


545 


Aseetae  *  Martiiius  dumieasis,  Simeon  Styl. 


546 


didit  copiosaqne  praecepta  piae  insti- 
tationiscomposait^.ItalsidorashiBp. 
de  viris  ill.  c.  35.  Ortas  est  ez  Pan- 
nonia,  monasterio  domiensi  praefait 
abbas,  sed  in  synodo  bracarensi  (561) 
comparet  at  episcopas  damiensis,  po- 
stea  factas  est  metropolita  bracarensis, 
hinc  cognominatar  modo  damiensis, 
modo  bracarensis  (f  580).  Ab  Ecclesia 
inter  sanctos  colitar  et  inter  aeqaales 
non  solam  sanctitate,  sed  et  doctrtna 
emicait.  Scripsit  de  differentiis  quo' 
tuar  virtutum  (cardinaliam)  seu  fbrmu- 
lam  vitae  honestae  ad  Mironem  regem 
SneToram,  qai  eam  rogayerat  de  in- 
stractione.  Ea  saepe  seorsim  prodiit 
at  car.  Weidner,  Magdebnrgi  1872, 
ed.  bona;  Neisse  1892  cnr.  May  etc. 
Qao  in  1.  vix  s.  Scriptarom  respicit,  sed 
stilam  et  sentiendi  rationem  Senecae 
seqaitar,  ut  anonnalHs  haberetur  pro 
hajas  scripto.  Fro  repellenda  jaetantia, 
de  superbiuy  exhortatio  hiimilitatie  vi- 
dentar  pariter  Mironi  regi  dicata;  li- 
bellaa  de  ira,  epitome  11.  3,  qaos  de 
ira  scripsit  Seneca;  de  morihua,  col- 
lectio  sententioram  senioram,  libellas 
forte  sappositas;  de  pascha  sciL  de 
tempore  celebrandi  paschatis,  qai  li- 
bellas  retractatas  prodiit  inter  opera 
s.  Athanasii  apnd  Migne  P.  G. 
XIVIII,  1605—1610.  Haec  septem 
opascala  habentar  in  bibl.  vet.  PP. 
tXlI  et  Migne  P.L.LXXII,  29—53. 
In  sermone  de  correetiane  rusticorum 
disseroit  stilo  simp]ici  et  claro,  rogante 
Polemio  episcopo  asturicensi,  contra 
grassantes  adhac  penes  rasticos  reli- 
qaias  ot  saperstitiones  paganismi. 
Edidit  illad  integrom  et  accnratam 
Caspari  annotationibas  illastratam 
cam  notitia  eradita  literaria  de  vita  et 
scriptis  Martini,  in  op.  scil.  Martin  v. 
Br.  Schrifb  de  correctione  rusticornm, 
Christiania   1883,  ed.  egregia^).    Vo- 


»)Cf.  Ebertt.  l'L3c.29;  Gallandi 

biW.  PP.  XII,  17—22,  qui  illud  opuscu- 

lum  edidit  ib.  p.  275—290 ;   Potthast 

p,  770 ;  A.  G.  de  Amaral  Vida  e  opuscu- 

Hnrtcr,  Nomcnclator  I  ed.  III. 


lamen  epistolaram,  cajas  meminit  L  c. 
Isidoras,  »in  qaibns  hortatur  vitae 
emendationem  et  conversationem  fidei, 
orationis  instantiam  et  eleemosynaram 
distribationem  et  saper  omnia  caltam 
virtatam  omniom  et  pietatem,  videtor 
periisse,  nisi  sab  illo  intelligat  opas- 
cala  hactenas  laadata.  Eistat  ep.  de 
trina  mersione,  qaa  impagnat  ritam 
baptismi  ab  arianis  indactam,  qai  il- 
lam  sab  ana  conferebant  mersione. 
Aegyptiorum  pairum  sententias  ipse  e 
graeco  latine  vertit  (Migne  LXXIV, 
3  8 1  — 3  9  4) ;  collectionem  geminam 
sciL,  Verba  seniorum  latine  vertit  ejas 
hortatu  Paschasias  monachas  et 
diaconas  damiensis  (t  583)  atqae  con-^ 
stitaant  1.  VII.  op.  de  vitis  PP.  a  Ros- 
weydo  editi^)  Antverpiae  1615; 
1628;  in  Migne  P.L.LXXIII,  1025- 
1062.  Libellas  de  paupertaie,  qao 
continentar  excerpta  ex  Senecae  epi- 
stolis,  genninus  non  videtar.  Demum 
collegit  etiam  Capitula  sea  canones 
(84)  ex  conciliis  pleramqae  orientali- 
bas,  africanis  et  hispanis  (Migne 
LXXXIV,  574—586;  CXXX,  575— 
588).  Editio  omnia  complectens  ejus 
opera  nondam  prodiit. 

307.  In  Oriente  innotnitSimeon 
Stylites,  janior  dicins,  ut  distingaatar 
a  magno  illo  Simeone  Stjlite,  qni  se- 
calam  V.  illastravit  atqoe  hoc  vivendi 


los  di  8.  Martingho  Bracharense.  Lisboa 
1803.  BardenhewerKL.  VIII,  922— 
924,  et  PatroL  §  119. 

1)  L.  V.  interpres  est  P  e  1  a  g  i  u  s  S.  R. 
E.  diaconus,  quem  Georg.  Garnefelt 
censet  esse  eum,  qui  poBtmodum  fuit 
rom.  pontifex  hujus  nomi  iis  primus,  de 
quo  snpra  p.  514egimu8.  Complectitur  ille 
sexdecim  opuscula  spiritualia  (Migne 
LXXill,  855-992.).  Liber  hic  teste 
P  h  o  t  i  o  cod.  1 98  ^utilissimuB  profecto 
est  iis,  si  quis  alius,  qui  ad  coelestem  he- 
reditatem  paraudam  yitam  suam  compo- 
nunt**.  L.  Vl.  qui  complectitur  alia  qua- 
tuor  opuscula  (Migne  ib.  993—1024) 
interpresest  Joannes  S.  R.  E.  subdiaco- 
nus,  forte  ille  qui  sub  hoc  iiomine  tertius 
Pelagio  I.  in  sede  successit  apogtolica  573. 
18 


547 


551—600.  Theol.  practica.  Joannes  Jejunaior  et  Jo.  ant. 


548 


genus  sao  exemplo  inaagoravit  (cf.  p. 
43  G  a).  Aprima  juventute  duxit  miram 
hanc  yitam  in  monte  prope  Antiochiam, 
qui  propterea  Mons  mirabilis  fuit 
cognominatus  (f  596).  Sub  ejus  no- 
mine  30  circumferuntur  tractatus 
ascetici,  quos  edidit  Gozza-Luzi  in 
nova  PP.  bibl.  Bomae  1871  VIII,  3, 
4 — 156;  quaedam  epktolarum  frag- 
menta  (Migne  P.  G.  LXXXVI,  2t 
3216 — 3220).  Apocalypm  latine  tan- 
tum,  in  qua  disserit  de  animarum  con- 
ditione  post  earum  a  corpore  separa- 
tionemin  bibl.  max.  PP.,  Lugdini  1687 
VII,  1228  88.,  precea  liturgicae,  hymni, 
troparia.  Num  haec  sint  genuina,  non 
audemus  affirmare:  quibusdam  utun- 
tur  sub  ejus  nomine  aliqui  scriptores 
veteres^).  —  >Joannes  s.  memoriae 
constantinopolitanus  episcopus  (582 — 
595),  natione  Gappadox,  ad  quem  b. 
Gregorius  1.  regulae  pastoralis  scripsit, 
vir  inaestimabilis  abstinentiae  (hinc 
6  vTjarsoriijCi  Jejunator  dictus)  et  elee- 
mosynis  tantum  largissimus,  ut  zelo 
avaritiae  adversus  eum  imp.  Mauritius 
permotus,  urbe  pauperes  pellendos 
ediceret.  Hic  graeco  eloquio  edidit  de 
aacramento  baptismatia  rescriptum  ad 
bonae  recordationisdominum  nostrum 
et  praede  cessorem  Leandrum  episco- 


»)  Cf.  de  eo  Ehrhard  in  Krum- 
b  a  c  h  e  r  op.  cit.  pag.  144  s. ;  Leo  A 1 1  a- 
ti u  8  de  S^^meonuni  scriptis  diatriba,  Pa- 
riaiis  1644  p.  i7-22 ;  Ant.  Rocchi  de  au- 
thenticis  seriuonibus  s.  Symeonis  Styli- 
tae  in  ed.  Cozza-Luzi  XVII— XXI.  Vitim 
eju8  descripsit  A  r  c  a  d  i  n  s  ejus  discipu- 
lus  et  archiepiscopus  constantienfiis  in 
Cypri  insula,  quam  allegant  Jo.  D  a  m  a  s- 
cenus  et  synodus  VII.  Fragmenta  ex 
ea  exhibent  Mansi  coll.  conc.  Xill,  73- 
80.  HacuBUB  est  in  suaretractatione  pane- 
gyrica  Nicephorus  6  O^povoc  dictus, 
magister  Antiochiae  tempore  Basilii  II 
(976-1025),  sed  juxta  alios  floruit  jam 
sec.  V^II.  Elam  reperies  in  Actis  SS.  ad 
diem  V.  Maj.  p.  307—401;  Migne  P.  G. 
LXXXVl,  2,  2987-3216  (cf.  ibid.  com- 
mentarium  Janninghi  p.  2963  ss.). 
Biographia  matris  noatri  Simeonis  M  a  r- 
thae  (t  551)  reperies  etiam  in  Act.  SS. 
l.  c.  p.  403-431. 


pum,  in  quo  nihil  proprium  ponit,  sed 
tantummoilo  antiquorum  patrnm  re- 
plicat  de  trina  mersione  sententias.^ 
Ita  Isidorus  hisp.  de  viris  ilL  c.  39. 
Hic  I.  de  baptismo  periit.  Poeniien' 
tiale,  quod  ei  tribui  solebat  (Migne 
P.  G.  LXXXVUI,  1889—1919)  ipso 
esse recentius ostendit  Binterim  die 
vorzugl.  Denkwiirdigkeiten  der  christL 
kath.  Kirche  V,  3,  383 — 390.  Hinc 
et  sermo  ad  eos,  qui  peccatoinm  con- 
fessionem  patri  sno  spirituali  edituri 
sunt  ez  illo  derivatus»  pariternonerit 
ipsius.  Card.  Pitra  tamen  reperit 
eique  vindicat  dodrinam  monialium  et 
poenas  pro  singnlis  peccatis  cum  qui- 
busdam  aliis  ad  poenitentiam  spectan- 
tibus  SpiciL  soiesm.  Parisiis  1858.  IV, 
416 — 444,  et  Juris  eccL  Graecornm 
historia  et  documenta,  Bomae  1868. 
II,  222 — 237.  Sermo  de  poemUniia 
et  continentia  et  virginiiate  apud  M  i  g  n  e 
lcp.  1937 — 1978,  etiam  sub  Chry- 
sostomi  nomine  comparet  Vitam 
ipsius  narrat^)  Photinus  presbyter 
CP.,  cujus  fragmenta  reperinntor  in 
actis  synodi  VII.  Mansi  colL  conc. 
XIII,  80 — 85.  —  Ab  eo  distingai  de- 
bet  Joannesin  oppido  Serenneprope 
Antiochiam  natus,  advocatus  primom, 
hinc  Scholasticus  dictus,  qui  intrusus 
fuit  a  Justiniano  imp.  in  sedem  con- 
stantinopolitanam  pro  Eutychio  epi- 
scopo  legitimo,  quia  noluerat  ejus  de- 
creta  pro  errore  de  incorruptibilitate 
corporis  Christi  ante  resurrectioneni 
approbare  (t  577).  Collectionem  ador- 
navit  eanonum  apostolicorum ,  conc. 
nicaeni,  ancyrani,  neocaesariensis»  sar- 
dicensis,  gangrensis,  laodiceni,  CP.  I, 
ephesini,  chalcedonensis  et  68»  quos 
eztraxit  ex  epistolis  canonicis  s.  Ba- 


»)  Cf.  Bardenhewer  $  106  n.  2; 
Ehrhard  apud  Krumbacher  op. 
cit.  p.  144;  Kn5pfler  KL.  VI,  1662— 
1664.  De  famosa  controversia  cum  Gre- 
gorio  M.  ob  titalum  patriarchae  oecume- 
nici  sibi  nimia  ambitiose  uBurpatum  cf. 
G  r  i  8  a  r  Zeitachr.  f.  k.  TheoL  Innabruck 
188().  IV.,  468—523. 


549 


Finnian,  Aurelianus,  Simplicianus,  FerreoluSf  Leauder. 


550 


silii,  in  titulos  50  diatributam,  qoam 
inscripsit  syntagtna  cananum,  qnod 
ediderant  Voellaa  et  H.  Justellus 
in  bibL  jur.  can.  vei,  Latetiae  Par.  II, 
499 — 602.  Adjecit  ex  Novellis  im- 
perialibus  eapittda  87  apod  Heim- 
bach  Anecdota  Lipsiae  1840.  II, 
202 — 234;  Pitra  Jur.  eccL  graec. 
hist.  et  mon.  Bomae  1868.  U,  384 — 
405.  £z  atrisqaeconflavitpostea  ano- 
njmos  primum  Nomocanonem  seu  col- 
lectionem  legom  ecclesiasticarum  et 
civiliom^),  quem  habes  apud  YoSl- 
lam  et  Justellam  op.  cit.p.  603 — 
660.  —  Habuit  sermonem  de  8.  ac 
consubstantiali  TrinitaU  (teste  Photio 
cod.  75),  quocaremas.  Hancimpugna- 
vit  PLiloponas,  sed  modo  impio, 
patidoetimbecillo,  judiceeodemPbotio. 
Sub  Finiani  (Finnian,  Vinniaas) 
nomine'),  qui  episcopus  fait  in  civi- 
tate  Maghbile,  natione  Hiberni  (t  589) 
exstat  FoeniUntiale,  quod  tamen  ea 
forma,  qaa  nanc  in  codd.  comparet, 
secoli  videtor  esse  VIII.  Habes  illud 
in  Schmitz  die  Bussbucher  und  die 
Bussdisciplin  der  Eirche,  Mainz  1883 
I,  502 — 510.  — Ibidem  p.  492— 494 
reperies  fragmenta  cujosdam  L  poeni- 
ienUalis  sub  nomine  D  a  v  i  d  i  s  et  dua- 
ram  synodorum  Britanniae  (etiamapud 
Wasserschleben  Die  Bussordnun- 
gen  der  abendl.  Kirche  p.  101 — 109). 
Porro  s.  David  iuit  celeberrimus  abbas, 


•)  Cf.  Bardenhewer  §  106  n.  2. 
KL.  11,  1849.  —  Alius  Joannes  pa- 
riter  SScholasticus  dictuB,  de  Epiphania 
'Kici^avtu^,  noBtro  fere  aequalis,  patriar- 
chae  antiocheno  a  secretiB,  ezeunte  sec.  V I. 
scripBit  Uistoriam  hdlipersici  (572-592/93), 
cujus  exstat  tantum  fragmentum  pro- 
lixum  apud  D  i  n  d  o  r  f  Hist.  graec.  min. 
Lipeiae  1870  I,  371-382.  —  Cf.  Krum- 
ba  c h  e r  p.  644  s.  ed.  2. 

s)  Alius  est  a  8.  F  i  n  n  i  a  n  abbite  mo- 
nasterii  Clonard  (Cluain-lraird),  quod  sub 
ipso  celeberrimum  erat  a  sapientia  et 
virtute,  etipsedictuB  „Doctor  Hibemiae, 
lictor  infidelium,  thesaurus  Clonardiae.** 
Unde  innumeri  accurrerunt  illuc  disci- 
puli,  inter  quos  b.  Columbanus.  ObiisBe 
legitur  a.  548. 


deinarchiepiscopa8^)Meneviae  in  pro- 
vincia  Wales,  qui  ultra  centum  anno- 
rom  senex  decessit  a.  544,  juxta  alios 
554  vel  566.  Synodas  breviensis  a. 
519  contra  Pelagianos  Britanniam  in- 
festantes  congregata  illum  contra  eos 
ablegavit,  atque  ipse  suis  concionibas 
miracalo  confirmatis  magnam  eorum 
namerum  convertit.  Hinc  in  merito- 
rum  praemium  ejus  sedes  in  provinciae 
metropolim  fdit  evecta.  Num  illa  frag- 
menta  ravera  sint  genuina,  non  satis 
liquet. 

308.  Begulas  vivendi  pro  monachis 
vel  monialibus  collegerant,  commen- 
darant  vel  constitaerunt  Aarelia- 
nas^)  arelatensis  (f  16.  Jan.  551), 
qaas  cf.  in  Migne  P.L.LXYni,  385- 
408. —  Simplicianus  0.  S.  Ben. 
discipulus  8.  Benedicti,  abbas  illustris 
(tertius  ab  a.  560 — 576)  cassinensis. 
—  S.  Ferreolas  episcopas  ucetinus 
(Uz^s  t  58 1),  magnae  vir  sanctitaiis, 
magnus  sapientia  et  intellectu  juxta 
Gregorium  taronensem  hist.  YI,  7,  qai 
libros  aliqaos  epistolarum  (qaae  tamen 
nondam  sunt  repertae)  quasi  Sidonium 
secutos  composait^)  atque  regulam  pro 
monasterio  a  se  condito(MigneLXyi, 
959 — 976).  —  Leander  domo  car- 
thaginensis,  gente  Hispanus,  post  diu- 
tumam  vitae  monasticae  professionem 
hispalensis  archiepiscopus  (a.  584). 
> Yir ei-at, teste s.  Isidoro  hisp. firatre 
sao  de  vir.  ili.  c.  41,  saavis  eloquio, 
ingenio  praestantissimas,  vita  qaoque 
etiam  atque  doctrina  clarissimus,  ut  et 
fide  ejus  atque  industria  popali  gentis 
Gothorum  ab  ariana  insania  ad  fidem 


*)  Vitam  ejuB  descripsit  Ricemar- 
chuB  episcopuB  s.  Davidis  aeu  meneven- 
siB  (f  1096),  ex  qua  alii  biographi  hause- 
runi.  Injuria  tamen  temporis  perisBc 
videtur,  bI  fragmentum  excipias  in 
Wharton  Anglia  aacra  II,  645—647. 
Alias  vitas  cf.  apud  Potthautp.  1 264 ; 
Montaiembert  Les  Moines  d'Occident 

i)  Hist.  lit.  de  la  Fr.  III,  252- -256. 
3)  Cf.  Hidt  lit.  lir,  324-28. 
18* 


551 


530—600.  Liturgia.  Leander,  Geniianus, 


552 


catholicam  reverterentur.  *  Ob  favo- 
rem  Hermenegildo,  ad  cigus  conver- 
sionem  maltum  contulerat,  impensum, 
a  Leovigildo  rege  ariano  illius  patre, 
in  exsilium  est  pulsus,  quo  tempore 
,  composuit  duos  adversus  haereticorum 
dogmata  libros  eruditione  ss.  Scriptu- 
rarom  ditissimos,  in  quibus  vehementi 
stilo  arianae  impietatis  confodit  atque 
detegit  pravitatem:  ostendens  scil., 
quid  contra  eosdem  habeat  catholica 
Ecclesia,  vel  quantum  ab  eis  distat  re- 
ligione  vel  fidei  sacramentis.  Ezstat  et 
aliud  laudabile  ejus  opusculum  adver- 
8US  institutaArianorum,  in  quo  propo- 
sitis  eorum  dictis  suas  responsiones 
opponit  (haec  tamen  perierunt).  Prae- 
terea  edidit  unum  ad  Florentinam  so- 
rorem  de  institutione  virginum  et  con- 
temptu  mundi  libellum  titulorum 
distinctionibus  praenotatum  (Migne 
LXXU,  873 — H94).  Siquidem  et  in 
ecclesiasticis  officiis  idem  non  parvo 
laboravit  studio :  in  toto  enim  psalterio 
dupUci  editione  orationes  conscripsit: 
in  sacrificio  quoque)  laudibus  atque 
psalmis  multa  dulci  sono  composuit:* 
hinc  a  non  nemine  habetur  liturgiae 
mozarabicae  auctor,  sed  immerito. 
>  Scripsit  et  epistolas  multae :  ad  Pa- 
pam  Gregorium  (quocum  habuit  fami- 
liaritatem  intimamque  necessitudinem, 
a  quo  et  palium  accepit)  de  baptismo 
unam,  alteram  ad  fratrem,  in  qua  prae- 
monet,  cuique  mortem  non  esse  timen- 
dam.  Ad  ceteros  quoque  episcopos 
plurimas  promulgavit  familiares  epi- 
stolas,  etsi  non  satis  splendidas  verbis, 
acutas  tamen  sententiis.  *  Haec  tamen 
non  amplius  comparent  magno  erudi- 
torum  dolore,  cum  pauca  quae  super- 
sunt  eum  scriptorem  egregium  teaten- 
tur.  Superest  adhuc  homilia  in  laudem 
Ecclesiae  ob  conversionem  gentis  Go- 
thorum  post  concilium  (toletanum  III. 
a.  589)  et  confirmationem  canonum 
habita  (ib.  893-898).  Obiit  >)  1 3.  Mart. 

»)  Cf.  Bardenhewer  $  100  n.  3; 
G  o  e  r  r  e  8  Leander  B.  von  Sevilla  Ztschr. 
fGr  wissensch.  TheoL  1886.  XXIX,  36-50. 


699  (juita  alios  600.  601 ;  27.  Febr. 
603). 

309.  De  s,  liturgia  meruit  s.  Ger- 
manus  augustodunensis,  abbas  mo- 
nasterii  s.  Symphoriani,  demum  epi- 
scopus  parisiensis  (555 ;  1 8.  Maj  576) 
miracuHs  clarus,  cujus  vitam^)  descri- 
psit  celeber  Venantius  Fortunatns 
(Migne  LXXU,  55—78).  Reliquit 
enim  expositionem  brevem  antiquae 
liturgiae  gallicanae  in  duas  digestam 
epistolas  (ib.  89—99).  —  Nicetius 
patria,  ut  videtur,  remensis,  circa  481 
monasticam  vitsm  est  professus.  Sui 
monasterii  electus  est  abbas  et  ob  vir- 
tutis  splendorem  trevirensis  praesul 
a.  527,  cuiecclesiae  ob  temporum  tur- 
bas  admodum  devastatae  magno  zelo, 
prudentia  atque  sollicitudine  praefuit. 
Fortitudinis  apostolicae  dedit  speci* 
mina,  nam  Clotarium  regem  ob  in- 
cestas  nuptias  acriter  satis  redarguit 
sacrisque  interdixit,  cujus  propterea 
jussu  in  eisilium  ductus,  postmodam 
a  Sigiberto  Olotarii  filio  post  hujua 
obitum  suae  sedi  est  restitutus  a.  562. 
Multa  8unt  hujus  praesulis  egregia 
facinora,  unde  aVenantio  Fortunato 
carmine  fuit  celebratus  (LIII,  carm.  9) 
etas.  Gregorio  turonensi,  qui  ejua 
descripsit  vitam  in  vitis  patrum  c.  1 7 
(Migne  LXXI,  1077—1084),  mul- 
tiun  laudatus.  In  hist.  franc.  L  X  c.  1 9 
de  eo  testatur,  ipsum  >in  praedicatione 
admirabilis  facundiae  celeberrimum 
habitum  fuisse  in  plebe.  *  Obiit  plenua 
meritis  c.  a.  566,  ejusque  ab  Ecclesia 
inter  sanctos  memoria  recolitur  5.  Dec. 
Ipse  instituit  magno  suae  eccleaioe 
commodo  cleri  seminarium.  Scripsit^) 


0  Cf.  Hist  lit.  de  la  Fr.  III,  310—317 ; 
iSehroedlKL.  V,  453—65. 

*)  Cf.  Kayser  Ueber  das  Leben  und 
die  Schriften  des  h.  Nicetiue,  Trier  1872; 
Sauerland  in  Pastor  boaus  1890.  n, 
80 ;  de  L  0  r  e  n  z  i  KL.  9,  267—70 ;  Hiat. 
lit.  de  la  Fr.  III,  291—296.  Exstant  ad 
eum  epistola  M  a  p  i  n  i  i  episcopi  remen- 
sis  (t  569  vel  573\  qua  se  excusat,  quod 
non  venerit  ad  concilium  tuUense  (551  \ 


553 


Nicetius  trevirenai». 


554 


de  vigiliis  servorum  Dei,  et  de  Psal-- 
modiae  bano;  sapersunt  et  daae  episto- 


in  ipsius  causa  habitum  (Migne  LXVIII, 
438)  et  duae  ep.  F 1  o  r  i  a  n  i  patria  Me- 
diolanensis,  discipuli  s.  Caesarii,  gucces- 
soris  H.  Tiieodati  abbatis  in  regimine 
xnonastcrii  Bomani  (Roman-Moustier)  et 
forte  abbatis  lerinenBis,  quibus  ejus  se 
precibus  et  intercessioni  Theobaldi  Au- 
strasiae  regis  commendat  (vizit  ad  a.  577). 
Eas  habes  apud  D  u  c  h  e  s  n  e  Hist.  franc. 
script.   I,  851;  priorem  apud  Migne 


lae  ad  Chlodosyindam  LoDgobardoram 
reginam,  at  suum  viram  ab  ariana 
haeresi  ad  fidem  adducat  catholicam, 
necnonetadJustinianam  imp.;  uteum 
ab  haeresi  Aphthartodoketarum  revo- 
cet  eamque  ad  suum  retractamlam 
edictum  de  incorruptibilitate  corporiB 
Christi  inducat:  quae  exhibet  Migne 
LXVIII,  361 — 380. 


LXXII,  918.  Cf.  de  utroque  Hist.  lit.  de 
Fr.  III,  306et319. 


X. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  septimi. 
Pars  prior  (601—636). 


310.  Imperio  romano  in  Occidente 
jam  penitus  dissoluto,  graecoram  im- 
perio  plurimnm  laborante  ob  gentiom 
barbararom  incursiones,  ob  bella  cum 
Persis  infeliciter  saepe  gesta,  ortom 
atrociam  Mohammedanoram  etc,  satis 
tristis  fuit  scientiaram  in  genere  et 
speciatim  theologiae  hac  periodo  con- 
ditio.  Duos  tantnm  insigniores  hac 
periodo  reperimus  scriptores,  ultimos 
veluti  radios  solis  ad  occasum  (sane 
transeuntem)  vergentis  et  in  coxifinio 
antiquae  et  mediae  aetatis:  inter  ro- 
manos  pontifices^)  scil.  Gregorium 
M.  et  in  Hispania  Isidorum  hispa- 
lensem.  Gregorius,  a  grata  posteritate 
ob  praeclara  in  omni  ordine  gesta  et 
merita  ,Magnus'  salutatus,  Gordiani 
senatoris  et  s.  Sylviaefilius  Bomae 
probabilissime  natus  est  c.  a.  540. 
Adolescens  in  liberalibus  disciplinis  et 
postmodnm  in  juris  peritia  adeo  pro- 
fecit,  ut  senatoris  fuerit  dignitate  cito  | 
oraatus  atque  praeturam  urbanam  ad-  ' 


*)  Inter  pontifices  hujus  periodi  nul- ' 
lum  alium  reperimus,  qui  scriptiB  emi- 
cuerit.  DeHonorio  I.  in  sequenti  age-  j 
raus  sec.  VII,  parte.  | 


ministrandam  susceperit  (ante  a.  4  7 1  )* 
Sed  gratia  divina  affiatus  tanto  exarsit 
perfectionis  studio,  ut  propriis  sumpti- 
bus  sex  aedificaverit  in  Sicilia  mona- 
steria,  unum  Bomae  in  aedibus  suis  s. 
Andreae  dicatum  prope  basilicam  ss. 
Joannis  et  Panli  ad  clivum  Scauri  (nonc 
montis  Coelii),  in  quo  ipse  vitam  pro- 
fessus  est  (inter  a.  573 — 577)  mona- 
sticam  tanto  fervore  et  rigore,  ut  de- 
trimentum  inferret  valetudini  vitaeque 
periculum  incurreret.  Ob  virtatmn 
splendorem  a  Benedicto  L,  rom.  ponti- 
fice  (t  578))  juxta  alios  a  Pelagio  IL, 
invitus  et  reluctans  ordinatus  est  dia- 
conus,  et  ab  hoc  propter  ejus  praden- 
tiam  et  in  gravissimis  rebus  agendi 
dexteritatem  missus  c.  a.  580  Constan- 
tinopolim  ad  Tiberium  imp.  legatos 
(a.  578):  qua  occasione,  ut  jam  stipra 
narravimus,  Eutychinm  patriarcham 
circa  corporam  resurrectionem  dubi- 
tantem  ab  errore  revocavit.  Bedox 
Bomam  (584  vel  585)  electus  est  sui 
monasterii  abbas  saepeque  a  Pelagio  IL 
adhibitus  in  consilium.  Ejus  nomine 
scripsit  tres  praeclaras  ad  Istriae  epi- 
scopos  epistolas  in  causa  trium  capitu- 
lorum,    ut   eos   Ecclesiae   conciliaret. 


557 


S.  GregoriuB  MagnuB. 


558 


OogitsTit  de  convertendis  ad  Ghristi 
fidem  Anglis  jamqae  Boma  clam  con- 
sentiente  pontifice  discesserat:  cnm 
popnlo  ipsnm  reclamante  ex  ejns  prae- 
cepto  redire  est  coactns.  Pelagio  U. 
peste  tnm  per  Italiam  grassante  snb- 
lato  (590))  snmmo  omninm  consensn 
pontifex  eligitnr:  qnem  honorem  ne 
acciperet,  omni  nsns  est  arte  etiam 
fnga,  sed  fmstra:  qnare  3.  Sept.  590 
consecratns  est  in  Petri  snccessorem. 
311.  Tristissimis  prooellis  tnnc  agi- 
tabatnr  Ecclesiae  nayis,  sed  tanta  prn- 
dentia  et  fortitndine  jnncta  singnlari 
modestia  et  caritate  eam  rexit,  nt 
ingentia  ejns  in  nniversam  Eccle- 
siam  sint  merita.  Missis  (597)  in 
Britanniam  dnce  s.AngnBtino  0. S. 
Ben.  sanctis  doctisqne  viris  (40)  eam 
insnlam^)  ad  Christi  fidem  convertit 
vere  propterea  a  ven.  Beda  ,Angliae 
apostolnsS  vocatns  Gk)thomm  mnltitn- 
dinem  ab  ariana  revocavit  haeresi,  Do- 
natistas  in  Africa  repressit,  Agnoetas 
Alexandria  ejecit,  schismapropter  trinm 
capitnlomm  damnationem  plnribns  in 
Italiae  partibns  atqne  regionibus  pro- 
pinqnis  vigens  magnaexparte  restrin- 
xit;  Joannis  patriarchae  constantino- 
politani,  qni  sibi  nniversalis  Ecclesiae 
episcopi  nomen  arrogabat,  audaciam 
vigore  apostolico  fregit  ntque  salntari 
afBcereturpndore,volnitappellari  >  Ser- 

I)  Magno  fructu  hic  laboravife  inter 
iliiuB  insulae  gentes,  factusque  est  can- 
tuariensis  episcopus  atque  ecclesiasticae 
hierarchiae  in  Anglia  auctor.  Decessit 
26.  Maj.  604.  Exstat  tantum  ejus  epistola 
ad  Gregorium  M.,  qua  huic  pontifici  in- 
terrogationes  proponit,  quibus  hic  accu- 
rate  respondit,  inter  hujus  ep.  1.  XI  ep. 
164.  Veram  pontificis  responBum,  quod 
in  ed.  maunna  plenissime  s.  Gregorio 
asseritur,  recentiori  aetate  jam  in  du- 
bium  vocatur.  Mediam  quasi  viam  init 
arisar  Zeitschr.  f.  k.  Theol.  1888  XII, 
510,  juxta  quem  alii  Hteris  consignarunt 
quod  pontifex  graviter  decumbens  ore- 
teaus  ad  quaestiones  sibi  ab  Augustini 
legatis  propositas  respondit;  nam  jaiu  a 
B  e  d  a  ut  legationis  firactus  illud  exhibet. 
Vitam  ejus  descripsit  Gocelinu8(tl  098j 
apud  M ig n  e  LXXX,  43—94 ;  B r  o  u  St. 
Augustin  de  C,  Paria  1897. 


vns  ServommDei*.  Ecclesiam  sanctis- 
simis  omavit  institntis  et  legibns,  an- 
lam  pontificiam  reformavit,  plnra  circa 
liturgiam  constitnit.  Effiisae  erat  libe- 
ralitatis  in  pauperes  etperegrinos,  qno- 
ram  qnotidie  aliqnot  ad  mensam  ad- 
hibebat :  iisqne  in  remotis  copiose  snc- 
cnrrit  regionibns.  In  calamitate  nrbis 
adversns  Longobardos  assidne  immi- 
nentes,  qaantum  potnit,  consnlnit; 
Bomanos  tot  calamitatibns  territos  ad 
fiduciam,  ad  Dei  iram  poenitentia  mo- 
rmnqne  conversione  placandam  ani- 
mavil  »Admirabilia  snnt,  nt  omnia 
pancis  cnm  Breviario  romano  (in2.Noct.) 
complectamnr,  qnae  dixit,  fecit,  scri- 
psit,  decrevit,  praesertim  infirma  sem- 
per  et  aegra  valetudine.  *  Adeo  enim, 
ultimis  praesertim  vitae  annis,  morbis 
afflictabatnr,  nt  saepe  affigeretnr  lecto 
et  vix  festis  vel  praecipuis  interesse 
posset  sacris.  Ita  morbis  laboribusque 
consnmptns  ad  aetemamtransiit^)  re- 
quiem  initio  mensis  Martii  a.  604. 


»)  Plura  de  s.  Gregorio  referunt  ex  ve- 
tenbus  bioffraphis  Paulus  diaconus 
altera  sec.  Yill.  p.  in  ejus  vita  (Migne 
P.  L.  LXXV,  41—49;  ad  editionera  ori- 
ginalem  juxta  codd.  msc.  accurate  resti- 
tuta  a  Q  r  i  8  a  r  Ztschr.  f.  k.  Th.  1887 ;  XI, 
158—173) ;  J  o  a  n  n  e  8  diaconus  (c.  872) 
in  vita  s.  Gregorii  (M  i  g  n  e  LXX V,  59— 
242) ;  ex  recentioribuB  editor  manrinuB  in 
vita  ex  ejuBdem  opp.  coUecta  et  in  4 11. 
difitributa  (Migne  t.  LXXV,  241—462); 
C.  WolfBffruber  die  vorpS.p8tliche 
Lebensperiode  G.  des  Gr.  nach  seinen 
Briefen  dargCBtellt,  Wien  1886  in  8; 
Gregor  der  Gr.,  Saulgau  1800  in  8 ;  C 1  a  u- 
sier  St.  Gregoire  le  Grand  etc,  ouvrage 
posthume  publi^  par  H.  0  d  e  1  i  n,  Pari- 
8ii8l886;  1891;  A.  Inoux  St.Gregory  the 
Great,  his  work  and  his  spirit,  London 
1892,  praCBertim  Grisar  Geachichte 
Roms  und  der  P&pste  t.  II.  Literaturam 
exhibentpraeter  Fe  b  b  1  e  r-J  u  n  g  m  a  n  n, 
Chevalier  Repertoire  921— 23;  2621, 
praesertim  Bardenhewer  §  118,  qui 
de  pontifice  nostro  scribit:  Unter  den 
P&psten  des  Alterthums  hat  nur  Leo 
in&hnlicher  Weise  tief  und  bahnbrechend 
in  die  kirchlichen  und  die  politischen 
ZeitverhftltniBBe  eingegrifien.  Gregorhat 
ala  Mitbegrander  einer  neuen  Zeit  einen 
noch  gewaltigeren  und  nachhaltigeren 


559 


601—636.  S.  Gregorius  M. 


560 


312.  OperaejaSy  qaae  zninas  in  dog- 
matibas  iUastrandis  versantar,  qaam 
potias  in  formandis  moribas  et  in- 
straendis  pastoribas  in  pie  atiliterqae 
gerendo  sao  manere,  molta  aant.  In- 
eipimas  ab  ejas  laboribas  in  8.  Seri- 
pturam,  qaam  maximi  semper  feoit,  et 
cojas  inexhaastos  thesaoros  pro  omni 
hamanae  yitae  8t«ta  et  conditione 
sanctificanda,  ipse  si  qais  anqaam, 
aberrime  aperait^).  Moralia  11.  XXXY 


EinflusB  getlbt.  Die  krftftiff  milde  Hand 
Gregors  yermochte  es,  den  StUrmen 
Schweigen  zu  gebieten.  LiebeYolles  und 
einnehmendes  Entgegenkommen  gegen 
sprSde  GewaJten,  und  doch  zugleich  in 
verbindung  damitFestigkeit  undeigene 
Energie  sind  wenigen  historischen 
GrOssen  auf  ^eistlichen  oder  weltlichen 
Throaen  so  eigen  gewesen  wie  Gregor  I. 
Vielleicht  hat  aach  nie  ein  Trager  der 
Tiara  seine  Stellung  grossartiger  aufge- 
fiftsst  und  seine  Auffassung  voller  und 
reichlicher  verwirklicht .  . .  £r  hat  auch 
den  Gruad  gelegt  zu  dem  mittelalter- 
lichen  Eirchenstaate  und  der  mittelalter- 
lichen  Machtstellung  des  Papsttums  . .  . 
Nicht  mit Unrecht  sagte  Clausier (op. 
cit.)  Gregor  und  das  Mittelalter  seien  an 
einem  Tage  geboren.  Nirschl  lU, 
§  335  88.;  Grisar  KL.  V,  1075-1092; 
Potthastp.  1349  8.  etc. 

1)  Plureacollectisdiligenters.  pontificis 
expositionibus  locorum  s.  Scripturae  per 
ejus  scripta  sparsis  alia  atque  alia  compi- 
larunt  opera.  Ita  Ladkenus  quidam, 
HiberniensiB,  ad  cujus  excerptum  in 
Jobam  NotkeruB  Balbalus  loco  mox 
cit.  relegat  Salomonem  discipulum  suum, 
quo  adhibito  «nihil  tibi  invenies  ad  ple- 
num  intellectum  deesse**.  Hnjus  tamen 
labor  intercidisse  videtur,  atque  biblio- 
graphi  de  nostro  silent  auctore.  —  No- 
tior  est  P  a  t  e  r  i  u  B  s.  pontificis  diBcipu- 
lu8,  rom.  Ecclesiae  notarius  et  secundi- 
cerius,  qui  ipso  pontifice  hortante  et  ap- 
probante  concinnavit  expositionem  K  ac 
A.  T,.  quae  hodie  reperitur  nonnisi  ad 
Cantica  usque  canticorum:  quem  labo- 
rem  continuavit  c.  a.  1100  Bruno  mo- 
nachus.  ProdiitRomael553f  receptadein 
fuit  variab  in  editiones  opp.  s.  Gregorii 
ut  a  Migne  LXXIX,  683-1137.  —  Si- 
mile  est  Alulfi  Gregwidle  super  N.  T. 
seu  Gregorianae  expositiones  c.  a.  1096 
compilaUe,  quae  prodierunt  sub  P  a  t  e  r  i  i 
nomine  Romae  1552  cum  opp.  8.  Gregorii, 
Migne  LXXIX,  1137—1424  etjamantea 


sea  expoaiiio  in  L  Job,  in  qoa  >totam 
ejtts  prophetieam  historiam  .  .  .  largo 
eloqaentiae  fonte  explicat  In  qoibos 
(IL)  qaidem  qaanta  myeteria  sacra- 
mentornm  aperiantar  qoantaqae  sint 
in  amorem  vitae  aetemae  praeoepta  vel 
qaanta  ciaireant  omamenta  verboram, 
nemo  sapiens  ezplicare  valebit,  etiam 
si  omnes  artas  ejaa  vertantar  in  lin- 
gaas.*  Ita  Isidoras  hisp.  de  script. 
c.  40.  Opas  hoc  coeperat,  dam  degeret 
apocrisiatias  apostolicos  GP.,  absolvit 
vero  pontifex.  Obiter  perseqaitar  aen- 
sam  historicom  totasqae  versatar  in 
sensa  morali  evolvendo :  adeo  at  opas 
illad  sit  Gopiosissimam  ad  mores  in- 
formandos  promptaariam:  data  tamen 
occasione  haad  paaca  Ecclesiae  adstrait 
dogmata  atqae  confirmat  (Migne 
LXXV,  609— LXXVI,  782).  >Cailibro, 
inqait  Notkeras  Balbalas  de interpr. 
div.  Scr.  c  3  (Migne  CXXXI,  996), 
tam  malta  de  omnibas  divinae  aacto- 
ritatis  scriptis  testimonia  intexait  et 
intexta  dissolvit,  at  hojas  ocoasione 
V.  et  N.  Testamentam  videator  expo- 
saisse.*  Prodiit  primam  Bomae  1475. 
—  Homiliae  XXII  (in  2  II.  distribatae) 
in  Ezechidem  (LXXVI,  785—1072), 
qaibas  >inter  assidaas  corporis  infir- 
mitates,  interdirasUrbis  et  orbia  oala- 
mitates  mysticam  et  moralem  senaom 
pro  aedificatione  anditoram  solerter 
enucleat^^).  Modeste  aatem  testator, 
Deom  sibi  sao  aaxilio  miram  in  mo- 
dum  affaisse.  >Scio,  ita  ille  L II.  hom. 
2  n.  I ,  qaia  pleromqae  malta  in  sacro 
eloquio,  qaae  solas  intelligere  non  po- 
tai,  coram  fratribas  meis  positos  in- 
tellexi.   Ex  qaa  re,  largiente  Deo,  agi- 


Pariaiis  1516 ;  prologum  edidit  Ma  b i I- 
lon  in  AnaL  t.  1.  ParisiiB  1675.  —  De 
Garneri  op.  Gregorianufn^  quod  com* 
plectitur  expositiones  allegoricas  U.  XYI 
egimuB  Nomencl.  IV,  96.  —  Demam  Fr. 
Tobias  coUegit  6/Uta  Gregorioita  aeu 
commeutaria  textuum  s.  Scripturae  ex 


omnibuB  Gregorii  opp.  Augustae  V.  1731 

r-Ju 
annot. 


in  f.  Cf.  FesBlei 


ngmann  §  271 
1)  Cf.  Fessler- Jungmann  §  266. 


561 


S.  GregoriuB  M. 


562 


tur,  ut  et  sensos  crescat  et  elatio  de- 
crescat,  dom  prppter  vos  disco,  quod 
inter  vos  doceo,  qaia  (verum  fateor) 
pkrumqae  vobiscam  audio  quod  dico.  * 

—  Homiliae  XL  t»  EoangeUa  iu  2  U. 
distribatae^),  aberes,  planae  et  atiles 
ad  formandos  mores,  sermone  patemo 
et  oordiali  compositae  (l  0 7  5 — 1314): 
hinc  ex  pLeLisqae  derivatae  sant  lec- 
tiones  in  Breviariam  £ccle8iae  latinae. 
Propter  earum  atiiitatem  eas  seorsim 
edidimaa  inter  opuscala  s.  PP.  selecta 
t.  VI.  ser.  2;  Oeniponte  1892;  Pro- 
dierant  et  Ingolstadii  1822.  —  Dabia 
vero  sont:  Rxpositio  in  L  1,  Regum 
(asqne  ad  16,  13;  Migne  LXXIX, 
9 — 467),  forte  Claudii  abbatisClas- 
sitanae  arbis  (t  601),  qai  praesens 
aadierat^)  Gregoriam  concionantem  et 
ea,  qnae  de  r^um  historia  exposaerat, 
minas  feliciter   literis  consignaverat. 

—  Expositio  in  Caniica  canticorum 
(47 1  — 548),  compilata  tbrte  ex  s.  pon- 
tificis  scriptis,  sed  s.  Ildephonsus 
toletanos  de  ilL  vir.  scriptis  c.  1  diserte 
testatar:  >  Saper  1.  Salomonis,  cuititu* 
lus  est  Canticum  canticornm,  quam 
mire  scribens,  morali  sensu  opus  omne 
exponendo  percurrit.^  —  Expositio  in 
VJI  Fsalmos  poenitentiales  (549-658), 
quam  nonnuUi  tribuunt  Gregorio  VII ; 
Coneardia  quorundam  testimoniorum  s, 
Scripiurae,  quae  slbi  videntur  oppo- 
sita  (ib.  659—678). 


>)  Cf.  Gr  iaar  Zeitechr.  fftr  k.  TheoL 
J885.IX,dd5— 422;Pfeilflchifterdie 
autheatiflche  Ausgabe  der  EvangeUen- 
homilieQ  Gregord  aes  Gr.  MHachen  1900. 

*)  Testatur  de  hoc  C 1  a  u  d  i  o  s.  G  r  e- 
^  0  r  i  n  8  1.  XII,  ep.  24 :  «CariBsimus  quon- 
dam  fiUus  meuB  Claudius,  aliqua  me  lo- 
quente  de  Proverbiis,  de  Canticis  canti- 
corum,  de  prophetis,  de  11.  quoque  regum 
et  de  Heptateucho  audierat,  quae  ego 
8cri{>to  tradere  prae  infirmitate  non  po- 
tai,  ipse  ea  suo  sensu  dictavit,  ne  obli- 
vione  deperirent,  ut  apto  tempore  haec 
eadem  mihi  inferret  et  eaieudatius  dic- 
tareotar.  Quae  cum  mihi  legisset,  inveni 
dictorum  meorum  sensum  valde  inutilius 
fuifiBe  permutatnm*. 


313.  Magni,  et  merito  quidem,  fit 
liber  regulae  padoralis  (LXXVII,  9  — 
1 28),  quo  muneris  pastoralis  onera  ac- 
curate  exponit  (c.a.  591),  »ut  et  haec, 
qui  vaoat,  incaute  non  expetat,  et  qui 
incaute  expetiit,  adeptum  ss  esse  per- 
timescat.*  Docet  autem  ex  ordine  1. 
»ad  culmen  quisque  regiminis  qualiter 
veniat*;  2.  >ad  hoc  rite  per?eniens 
qualiter  vivat*;  3.  »bene  vivens  qua- 
liter  doceat* ;  4.  >recte  dooens  infirmi- 
tatem  suam  quotidie  quanta  conside- 
ratione  cognoscat*,  ut  ipse  nos  docet 
in  ep.  operi  praemissa  ad  Joannem  ep. 
juxta  plures  ravennatensem,  probabi- 
lius  constantinopolitanum^).  Ob  suam 
utilitatem  liber  hic  aureus  ipsius  Gre- 
gorii  jam  aetate  hoi*tante  Mauritio  imp. 
ab  Anastasio  antiocheno  patriar- 
cha^)  graece  fuit  veraus,  a  synodis 
pluribus  inter  libros  cuivis  sacerdoli 
maxime  necessarios  comniendatus,  et 
saepissime  editus,  primum  Argentorati 
1 496  ;  cur.  E.  W.  W e s  t  h o f  f  Munster 
1860  eic,  etiam  a  nobi3^)inter  opusc. 


>)  Cf.  D  z  i  a  1 0  w  8  k  i  iu  comment.  ad 
Isidori  de  vir.  iU.  c.  40. 

>)  Uic  Anastasius  discerni  dcbet  ab 
Anastasio  suo  praedecesaore  iu  sede 
autioohena,  de  quo  egimus  p.  522 ;  ab  Ana- 
stasio  Sinaita,  de  quo  lufra,  aliisque, 
quorum  mentio  adhuc  recurret.  Fuit 
patriarcha  antiochenus  599—609,  quo 
auno  peremptus  est  a  Judaeia  hiuc  ab 
Ecclesia  inter  martyres  colitur.  Ejus  ver- 
sio  graeca  jamdiu  interiit. 

3)  Praeter  alia  encomia  hojua  1.,  quae 
invenies  apud  Fessler-Juugmann 
§  268  et  in  praef.  nostrae  editionis,  cf. 
quae  de  eo  scribunt  NotkerBalbu- 
lus  de  interpret.  div.  script.  (Migne 
131,  999),  qui  inter  alia  hujus  1.  encomia 
effert,  Gregorium  in  eo  „tam  multa  de 
N.  et  V.  Testamento  posuisse  et  expo- 
suisse,  ut  si  eum  memoriae  commenda- 
veris,  omuium  librorum  scientia  refertus 
eBsevidearis**;  Joannes  diaconus  in  vita 
8.  Gregorii  IV,  73  (Mi^ne  LXXV,  224) 
et  Licinianus  (Lucinianus)  Cartha- 
ginis  Spartariae  (Carthagena)  episcopus, 
qui  occubuit  CP.  veneno  (ut  ferunt)  ex- 
stinctus  ab  aemulis  (f  602),  ut  refert  Isi- 
d  0  r  u  8  hisp.  de  vir.  ilL  c.  42,  qui  ei  mul- 
tas  tribuit  epietcias^  ez  qnibus  ^es  legun- 


563 


601—636.  S.  Gregoriua  M. 


364 


ss.  PP.  edita  t.  XX  Oeniponte  1872. 
—  Dialogi  11.  lY  de  vita  et  miractdia 
paU-um  italicorum  et  de  aetemitate 
animarum  (ib.  LXXVII,  147—433). 
Liber  2.  agit  de  mii^acnlis  Benedicti, 
hinc  inscribitnr  etiam  Vita  s.  Bene- 
dicti^)',  in  4.  multa  legnntar,  quae  ad 
eschatalogiam  spectant  atqneanimarum 
immortalitatem  patefacinnt.  Dialogos 
graecevertitZachari  as  papa(t752) 
sat  libere  tamen  et  barbare;  eaqne 
versio  hand  incormpte  ad  posteros  pei** 
venit.  Eum  habes  apud  Migne  1.  c. 
In  deliciis  erat  hoc  opus  medio  aevo, 
sed  piae  credulitati  nimium  indulget 
sanctus  vir. — Pretiosissimum  verothe- 
saurum  pro  jure  canonico,  theologia 
morali  et  pastorali,  pro  historia  eccle- 
siastica  reliquit  in  quamplurimis  epi- 
slolis  (c.  880)  in  XIV  distinctis  11. 
pro  numero  annorum  sui  pontificatus 
(LXXVir,  441  —  1468).  Eae  ,vivam 
et  admirandom  episcopi  onrinibus  nu- 
meris  absoluti  formam  exprimunt,  in 
qua  simul  resplendent  summa  pietas 
et  ardens  Dei  zelus,  profunda  humilitas 
et  continua  reddendae  rationis  con- 
scientia,  vigilantia  pastoris  et  caritas 
patris*).*  Aperte  in  iis  cernitur  solli- 
citudo  omnium  ecclesiamm  et  custodia 
universae  vineae  dominicae,  quagrava- 
tum  se  sensit  Gregorius.  Accuratissi- 
mam  earum  editionem  coepit  Ewald, 
continuavit  post  ejus  mortem  L.  M. 


tur  apud  Migne  LXXII,  689—700,  qua- 
rum  una  est  iu  laudem  regulae  pastora- 
1  is  ad  Gregorium ;  in  aiia  tuetur  angelo- 
rum  incorporeitatem.  Cf.  Gams  Kirchen- 
geach.  von  Spanien  II,  2,  40—55. 

')AP.  Cozza-Luzzi  primum  edita 
fuit  e  codd.  sec.  VIII  Historia  S.  P.  N. 
BenedictiA  ss.pontificibusrom.  Gregoriol. 
descripta  et  a  Zacharia  graece  reddita, 
notisque  iliustrata,  Tusculani  1880.  Ce- 
terum  vita  s.  Benedicti  ez  Dialogorum 
1.  2  extracta  saepe  prodiit.  Cf.  Potthast 
p.  1199. 

*)  Fes8ler-Jungmann§269.quem 
de  iis  accuratiua,  praeeuntibus  editoribus 
maurinis,  agentem  consnlas.  Cf.  etiam 
accuratam  diae.  E  wald  N.  A.  fQr  &.  d. 
Geschichtskunde  III  (1878),  433—625. 


Hartmann,  Berolini  1891 — 1899 
t.  2  II.  1 4  (Mon.  G«nn.  hist.  ep.  1. 1 .  2.). 
—  S.  Litnrgia  plnrimnm  qnoqne  debet 
pontifici  nostro.  Tribnitnr  ei  SaerO' 
metUarium  vel  nt  in  codd.  etiam  in- 
scribitur  Liber  saeramentorum  de  eir- 
culo  afini  optimeeditum  a  Mnratori 
in  liturgia  rom.  vet.  t.  II.  Venetiis 
1748,  oomplectens  orationes  ad  mis* 
sam,  ab  aliis  aliud.  Qnod  commnniter 
ejus  prae  se  fertnomen  (LXXVIII,  9 — 
637),  Dnchesne  Orig. dn  culte Chre- 
tien  1889tribnitHadrianoI,  Propst 
Die  ftltesten  rOm.  Sakramentarien  nnd 
Ordines  erkl&rt,  Miinster  1892,  Gre- 
gorio  nostro.  Tribuuntnr  ipsi  et  L 
ResponsicUis  (725 — 785)  et  Antipho- 
narius  (641—724)  rom.  Ecclesiae, 
liber  gradualis  etc,  qui  forte  II.  qnoad 
rei  snbstantiam  ipsins  excedant  aeta- 
tem,  tamen  ab  ipso  fuere  einendati  et 
in  meliorem  digesti  ordinera.  Liturgia 
enim  in  sacnficio  missae  prout  nunc 
servatur  in  Ecclesia  romana  et  in  uni- 
verso  fere  Occidente  fixam  snam  for- 
mam  et  ritnm  nltimamque  veluti  re- 
dactionem  ipsi  debet.  Non  tamen  pro- 
pterea  negamns  temporis  lapsu  alia 
quaedam  ejusmodi  II.  inisse  addita,  nt 
Grisar  in  occnrata  diss.  in  Zeitschr. 
fur  k.  TheoL  1885  X,  561—594  quoad 
Sacramentarium  docte  ostendit,  nbi 
bene  distingnitinterpartesgenuinaa  s. 
Gregorio  tribnendas  et  additamenta 
postea  adjecta.  Cf.  et  alteram  ejnsdem 
diss.  ib.  IX,  385 — 423,  ubi  ostendit 
etiam  primum  Ordinem  romanum  a 
M ab i 1 1 0 n i 0  repertnm  et  in  sno Mn- 
seo  italico  t.  II  editum  (a  Migne 
LXXVIII,  937—968  recnsnm)  s.  Gre- 
gorio  esse  tribnendum.  Porro  in  eo 
describuntur  ritns  celebrandi  missam 
pontificalem.  Pars  tamen  II.  et  appen- 
dix  (ib.  959  ss.)  posterioris  videntur  esse 
aetatis.  Hynmi  vero,  qui  sub  ejus  no- 
mine  circnmferuntnr  et  quorum  aliqni 
in  Breviarium  snnt  recepti,  non  viden- 
tur  genuini  (849 — 852).  Plurimum 
demnm  meruit  de  cantu  ecclesiastico, 
qui  ab  eo   gregorianns   appellari 


565 


S.  Isidorus  hispalensis. 


56r» 


videtur^).  —  Saepius  prodiemnt  s. 
pontificis  opera  coUecta;  praecipuae 
editiones  sant  Petri  Tossianensis  ep. 
vennsini  sub  auspiciis  Sixti  Y.  Bomae 
1588 — 1593  t.  6  in  4  vol.  in  f.; 
recusa  1613  t.  5  in  8,  Parisiis  1605. 
1640;  Petri  Gussanvillaei,  Pa- 
risiis  1675  t  3  in  f.;  PP.  Maurino- 
rum  (praesertim  cura  D.  Sammar- 
thani)  ib.  1705  t.  4  in  f.;  Venetiis 
1744  ed.  praestans,  non  vero  ejus  pretii 
literarii  ac  editiones  opp.  aliorum  PP., 
quas  curarant  editores  maurini;  in 
melins  mutata  et  aucta  cur.  J.  B.  Gal- 
liccioli,  ib.  1768—1776  t.  17  in 
4;MigneP.  Lt.  LXXV— LXXIX. 

314.  Alter  scriptor  hujus  epochae 
meritissimus  est  s.  I  s  i  d  o  r  u  s  ^)  hi- 

•)  Cf.  Fessler-Jungraann  §  265, 
nbi  reperies  nberem  literaturam  de  pon- 
tificis  noatri  sollicitudine  circa  cantum  ec- 
clesiasticum.  De  ejus  II.  liturgicis  cf.  ed. 
opp.  8.  Gregorii  venetam  1768—76  ubi 
plura  alia,  quae  ad  liturgiam  veterem 
cognoBcendam  facere  videbantur,  habes, 
necnon  et  Isagogen  liturgicam  eruditia- 
simam  et  aliorum,  qui  optime  de  re  li- 
turgica  meruere,  ut  V.  C.  Thomasii, 
A.  F.  Vezzosi,  Mabillonii  etMu- 
r  a  t  o  r  i  i  praefationes,  disquisitiones  et 
notas,  ita  ut  t.  IX — XII  vere  promptua- 
rinm  antiquae  liturgiae  occidentalis  dici 

S[>Bsint.  Cf.  HohauB  die  Bedeutung 
regorins  des  Gr.  als  liturgischer  Schrif^ 
steller,  Glatz  1889.  —  Ejus  merita  de  re- 
formatione  cantus  liturgici  in  dubinm  re- 
vocantur  aF.  A.  Gevaert  Les  origines 
du  chant  liturgiques  de  r^glise  latine 
Gand  1890,  qui  eam  potius  tribuit  G  r  e- 
g  0  r  i  o  II.  vel  III.,  unde  orta  est  contro- 
versia  literaria  i  iter  viros  eruditos.  Cf. 
Zeitschr.  fttr  k.  Th.  1890  p.  574  8. 

s)  T  r  e  8  Isidoros  in  Hispania  floruisBe 
nonnulli  contendunt  cordubensem 
BcII.,  quem  Trithemius  vixisBe  ait 
8ub  Honorio  a.  circiter  420,  et  BcripBissc 
dicitur  m  tt  regum  aliaque:  verum  G. 
Morin  in  Revue  des  questionB  hiBt.  18S5 
II,  546—547  ostendit  Isidorum  cordu- 
benaem  sec.  V  nullum  exstitisBe,  illum- 
que  commentarium  esBe  s.  Isidori  hisp. 
—  Alter  IsidoruB  est  h  i  b  p  a  1  e  n  s  i  s,  de 
qno  hic  agimus,  et  tertius  pacensis, 
qni  quo  tempore  vixerit,  non  liquet.  Hic 
continnasBC  dicitur  Chronicon  I  s  i  d  o  r  i 


spalensis,  laboriosus  poljhistor,  qui 
canalis  instar  transfudit  ad  posteras 
aetates  scientiae  ecclesiasticae  seculo- 
rum  priomm  thesauros:  »quem  Deus, 
teste  Braulio^),  post  tot  defectus 
Hispaniae  novissimis  temporibus  su- 
scitans,  credo  ad  restauranda  antiquo- 
rum  monumenta,  ne  usquequaque  ru- 
sticitate  veterasceremus  quasi  quandam 
apposuit  destinam.  Cui  non  imnierito 
illud  philosophicum  (Cicero  1.  Acad. 
qq.)  a  nobis  aptatur :  Nos,  inquit,  in 
nostra  urbe  peregrinantes  errantesque 
tamquam  hospites,  tui  libri  quasi  do* 
mum  reduxerunt;  ut  possimus  ali- 
quando,  qui  et  ubi  essemus,  agnoscere ! 
Tu  aetatem  patriae,  tu  descriptiones 
tempomm,  tu  sacromm  jura,  tu  sacer- 
dotum,  tu  domesticam  publicamque 
disciplinani,  tu  sedium,  regionum,  lo- 
corum,  tu  omnium  divinarum  huma- 
nammque  remm  nomina,  genera,  offi- 
cia,  causas  aperuisti  etc*  Hinc  a  sy- 
nodo  tolet.  VIII  a.  653  ita  celebratur: 
»Nostri  seculi  doctor  egregius,  Eccle- 
siae  catholicae  novissimum  decus,  pi*ae- 
cedentibus  aetate  postremus,  doctrinae 
comparatione  non  infimus,    et,    quod 


hispaLensis  ab  a.  610  ad  a.  734  stilo  satis 
rudi,  qui  aliquotieB  vix  intelligi  potest. 
Inscribitur  haec  continuatio  Epitome  /m- 
perotorutn  vel  Arabum  Ephemerides  at- 
que  Hispaniae  chronographia.  Eam  habes 
Migne  XC VI,  1253-1280;  etiam  in 
F I  o  r  e  z  Espanna  saffrada  t.  VII. 

»)  Inpraenot.II.d.f8id.MigneLXXXI, 
16  8 ;  cujuB  tcBtimonii  genuinitatem  Are- 
valus  in  Isidorianis  p.  I.  c.  4  tuetur  (ib. 
p.  22  88.).  Ad  rem  Bcribit  Barden- 
hewer§119n.4:  Aehnlich wie Bogthius 
und  CasBiodor  iBt  iBidor  berufen  gewesen. 
die  noch  vorhandenen  Schfttze  r5miBchen 
WiBsens  zu  sammelA  uud  gesammelt  der 
neuen  germaniBchen  Weltzu  iibergeben. 
Seine  Schriften  haben  das  ganze  Mittel- 
alter  hindurch  aaf  die  wiBsenschaftliche 
und  literarische  Th&tigkeit  dcB  Abend- 
landcB  einen  unberechenbaren  groBBen 
EinfluBs  gettbt .  . .  Nicht  die  Forschung 
ist  es,  in  deren  DieuBt  Isidor  seine  reichen 
Talente  atellt,  Bondern  die  m5glichBt  um- 
fassende  Aneignung  des  H&rlieferten 
WissensBtoffes.  Cf.  Baumgartner  IV, 
241—246. 


o67 


501—550.  Scriptorea  polemici. 


568 


majas  est,  in  saecalorum  fine  doctissi- 
mus  (Mansi  coll.  conc.  X,  1215).* 
Ortus  est  Isidorus  ex  noTa  Garthagine 
patre  Severiano  provinciae  dace.  Egre- 
gie  institutus  adhuc  adolescens  haere- 
sim  arianaro,  quae  gentem  Gothorum 
Hispaniae  latissiroe  dominantem  jam 
pridem  invaserat,  tanta  constantia  pa- 
lam  oppugnavit,  ut  parum  abfuerit, 
quin  ab  haereticis  necaretur.  Leandro 
fratre^)  (de  quo  egimus  p.  550),  qui 
praesul  ecclesiam  hispalensem  rexerat, 
vita  functo  (a.  c.  600  aut60l)  episco- 
pus  eligitur  invitus.  Virtutum  splen- 
dore  suam  illustravlt  ecclesiam  deque 
restauranda  christiana  et  ecclesiastica 
disciplina  exemplo,  verbo  et  scriptis 
quam  plurimum  fuit  sollicitus.  Mona- 
stici  instituti  per  Hispaniam  erat  pro- 
motor  et  amplificator  eximius ;  collegia 
itidem  aedificavit,  ubi  studiis  sacris  et 
lectionibus  vacans  plurimos  discipulos, 
qni  ad  eum  confluebant,  erudivit.  Prae- 
fuit  conc.  toletano  IV.  (a.  633)  om- 
nium  Hispaniae  celeberrimo,  suoque 
indefesso  studio  et  zelo  arianam  a  sua 
patria  elinunavit  haeresim.  Plenus 
meritis  postquam  c.  a.  36  gregem  sibi 
commissum  rexerat,  publicam  agens 
poenitentiam  piissime  decessit^)  a.  636; 
atque  ab  Ecclesia  inter  sanctos  et  doc- 
tores  colitur  4.  Apr.  Miraculis  claruit, 
cum  adhuc  inter  vivos  degeret,  et  dis- 
serendi  eloquentia  insignes  retulit 
fructus. 


■)  Praeter  hunc  habuit  et  alium  fra- 
trem,  Fulgentium,  qui  post a 619fuit 
astiffitanuH  in  Baetica  episcopus,  de  quo 
cf.  B  0 11  a  n  d  u  8  Act.  SS.  Jan.  I,  971  se. 
Huic  tribuuntur  a  nonnullifi  varia  scripta, 
quorum  tamen  nullum  reperitur  vesti- 
>cium.   Cf.  F  a  b  r  i  c  i  u  8  I,  62n,  g. 

')  ObituB  8.  Isidori  deacribitur  a  Be- 
dempto,  eju8  discipulo  et  familiari, 
archioiacono,  ad  quem  exstat  s.  Isidori 
ep.  deeucharistm  (7.,  quae  tamen  pluribus 
videtur  suspeota,  sed  absque  suf&cienti 
ratione).  Exstat  illa  relatio  in  ed.  opp. 
6.  Isidori,  in  actis  SS.  Aprilis  I,  349; 
M  i  g  n  e  LXXXI,  30—32  etc. 


315.  Multa  reliquit  opera^),  quae 
collecta  saepius  prodierunt:  cur.  Marg. 
de  la  Bigne,  Parisiis  1580;  J.  Grial 
Matriti  1599  t.  2  in  f.;  ed.  correcta  et 
aucta,  ib.  1778;  Jac.  du  Breul,  Pa- 
risiis  1601.  ed.  auctior  et  correctior 
Coloni&e  Agr.  1617.    Editionem  vero 
omnium  optimam  magna  diligentia  et 
eruditione  adornavit  Faust.  A  r  e  v  a  1  o 
Bomae  1797 — 1803  t.  7  praemissis 
doctissimis  prolegomenis,  quae  inscri- 
psit   Isidoriana   (Migne   LXXXI, 
9 — 972);    eamque    recudit    Migne 
t.  LXXXI — LXXXIU.   Omnium  copio- 
sissimum  opus  sunt  ejus  Originum  sive 
Etymologiarum  U.  XX,  cui  Braulio 
ultimam  adjecit  manum   illudque    in 
libros  digessit  (ed.  a  Vulcanio  Ba- 
sileae  1577;  F.  W.  Otto  in  Linde- 
mann  Gorpus  Gram.  lat.  III,  Lipsiae 
1833;    Migne    LXXXII,    73—729). 
Exhibet  Lexicon  quoddam   reale    seu 
compendiosam  omnium  disciplinarom 
encyclopaediam^),  qaam  ex  optimis  et 
non  f  aucis  scriptoribus,  quorum  scri- 
pta  jam  perierunt,  coUegit   breviter- 
que  ezposuit  de  omni  ferme  argumento 
pleraque  digna  scitu  et  multa  bonae 
notae,  quae  vix  alibi  reperiuntur :  dcil. 
1.  de  grammatica;  2.  de  rhetorica  et 
dialectica;    3.  de  quatuor  disciplinis 
raathematicis ;  4.  de  medioina  5.  de  legi* 
bus  et  temporibus,  ubi  adjecit  breve 
chronicoH  desinens  in  a.  1«».  Heraclii 
(a.  627),  epitomen  majoris  suichronici 

6.  de  libris  et    officiis  ecclesiastieis ; 

7.  de  Deo,  angelis  et  fidelium  ordini- 


1)  Cf.  de  6.  Isidoro  prae  ceteris  A  r  e- 
valo  in  doctissimiB  MdorianiB;  Bar- 
denhewer§li9;  Gamsdie  Kirchen- 
gesch.  von  Spanien,  Regensburg  II,  2, 
102—113;  Fabriciua  bibl.  lat.  II, 
464—70;  Potthast  p.  687-689;  Ebert 
t.  1  I.  3  c.  31,  a  quo  dicitur :  der  grOsBte 
Excerpist  und  Compendiator,  den  es  viel- 
leicht  gegeben  hat ;  E  a  u  1  e  n  KL.  VI., 
969-976. 

>)  Eine  encyclopftdisehe  Zuaammen- 
fasaung  des  Realinnaltes  des  ffeBammteB 
sAcuIaren  Wissens  seinea  Zeitaltera.  W  er- 
n  e  r  Beda  der  Ehrw.  S.  34. 


569 


S.  IsidoruB  hispalensiB- 


570 


bns;  8.  de  Ecclesia  et  sectis  diversis; 
9.  de  linguiS)  societatibus  et  cogna- 
tione ;  1 0.  de  variis  vocabulis  ordine 
alphabetico  eoromqne  ethjmologia ; 
11.  do  homine  et  portentis;  1*2.  de 
animalibus;  13.  demundoetpartibas; 
1 4.  de  terra  et  partibus ;  1 5.  de  aedi- 
ficiis  et  agris  eorumque  mensuris; 
16.  de  lapidibus  et  metallis;  17.  de 
rebus  rusticis ;   ]  8.  de  bello  et  ludis ; 

1 9.  de  navibus,  aedificiis  et  vestibus ; 

20.  de  penu,  instrumentis  rusticis  et 
domesticis.  Fatendum  quidem  est,  in 
declaranda  vocabulorum  ethymologia 
Isidomm  non  semper  rem  acu  tangere, 
sed  iniquius  quidam  agunt  oensores, 
qui  propterea  de  toto  opere  cum  con- 
temptu  loquuntur.  Medio  aevo  the- 
sauri  instar  erat,  unde  qnam  plurimi, 
glossatores  praesertim  suam  hauserunt 
miditionem.  —  Alia  Isidori  opera  de 
geminis  tractant  argumentis,  quae  hoc 
opere  encyclopaedico  attigerat,  cujus- 
modi  snnt  differentiarum  sive  de  pro- 
prietate  verbomm  IL  2  (LXXXIII,  9 — 
98).  qui  sunt  Lexicon  synonjmorum 
et  definitionum  terminorum ;  et  liber 
de  natura  rerum  ad  Sisebutum  regem 
(96:) — 1018),  in  quo  praesertim  de 
temporum  mensuris,  de  stellis,  de 
meteorologia,  de  mari  et  fiuminibus 
disserii  Utitur  in  eo  multum  s.  Ambro- 
sio,  Becognitionibus  s.  Pseudo-Clemen- 
tis,  Augustino,  sed  et  Suetonio.  Prodiit 
hoc  opus  seorsim  cur.  G.  Becker, 
Berolini  1857. 

316.  Ads.  Scripturam  spectant: 
AUegoriae  quaedam  Scripturae  (ib. 
LXXXIII,  97 — 130)  scil.  allegorica 
significatio  praecipuarum  personaram 
(-50),  quae  in  V.  et  N.  occuiTunt  T.; 
de  ortu  et  obitu  patrum  (86);  qui  in 
Scriptura  (7.  et  N.  T.)  laudibusi  effe- 
rantur  (129—156);  in  II  V.  ac  K  T, 
prooemia  seu  brevis  introdactio;  liber 
numerorum,  qui  in  ss.  Scripturis  oc- 
currunt  scil.  de  eorum  (l — 60)  signi- 
ficatione  m7stica(l79 — 200),  quo  1. 
sunt  libenter  usi  scriptores  aevi  medii ; 


de  N.  et  V.  T.  quaestionea  (41,  ib.  20 1- 
208);  Myaticorum  expoaitionea  saera- 
mentorum  seu  quaestiones  in  V.  T.  (ib. 
207 — 424),  quas  auctor  se  sumpsisse 
fatetur  praef.  n.  5  ab  ,  Origine,  Victo- 
rino,  Ambrosio,  Hieronymo,  Augu- 
stino,  Fulgentio,  Cassiano,  nc  nostri 
temporis  insigniter  eloquenti  Grego- 
rio.*  Exhibet  autem  ejusmodi  mysti- 
cas  expositiones  in  aliquot  tiintum  11. 
(Heptateuchum  et  11.  Begum)  V.  T.  — 
Sequuntur  jam  aliquot  opera,  quae  ad 
theologiam referri possunt  dogmati- 
cam.  De  ordine  nreaturarum  (913 — 
954),  quo  in  1.  agit  de  Deo  trino  om- 
nium  Greatore  deque  creatura  tam  spi- 
lituali  quam  materiali,  etiam  de  para- 
diso,  lapsu  protoparentum,  de  peccatis 
eorumque  poenis,  de  purgatorio  et  fu- 
tura  vita.  De  fide  catholica  ex  V.  et 
N.  T.  11.  2  (insignes)  contra  Judaeos 
ad  Florentinam  sororem  suam  (LXXXIII, 
449  —  538).  —  Sententiamm  11.  III, 
qui  in  antiquioribus  ed.  inscribuntur 
de  summo  bono,  quia  incipiunt  a  ver- 
bis  ySummumbonum*.  Derivatae  uu- 
tem  sunt  hae  sententiae  magnam  par- 
tem  ex  s.  Gregorii  M.  11.  Moi*alium 
atque  redactae  in  Manuale  quoddam 
dogmaticum,  morale  et  asceticum  (537- 
738). —  Ad  s.  liturgiam  spectant 
de  ecdesiasticisoffieiiaW.  II  (737-826), 
in  quorum  1 .  agit  de  officiorum,  rituum, 
festorum  etc.  origine,  quae  in  communi 
abEcclesia  celebrantur;  in  2.  de  exor- 
diis  eorum,  qui  cultui  divino  ministeria 
religionis  impendunt:  i.  e.  de  clericis 
eorumque  variis  ordinibus,  de  variis 
fidelium  conditionibus  et  statibus,  de 
baptismate  et  chrismate  etc,  opus  pro 
disciplina  ecclesiastica  magni  momenti. 
—  Ascesiinservit  opusculum  Delamen- 
tatione  animae  peccatricis  11.  2,  quod 
nuncupatur  a  s.  Isidoro  Synonyma  i.  e. 
multa  verba  in  unam  significationem 
coeuntia.  In  eo  inducit  s.  praesul  per- 
sonam  hominis  lamentantis  in  aerum- 
nis  praesentis  seculi  seque  deflentis 
pene  usque  ad  desperationis  defiuxum, 
cui  mirabili  concursu   ratio   obvians 


571 


601  —636.  Theologia  pol.  iBidorua,  Severus,  Eusebius, 


572 


leni  hunc  moderamine  consolatur,  at- 
que  u  lapsu  deBperationis  ad  spem  ve- 
niae  reformat,  et  quemadmodum  tergi- 
versantis  mundi  lapsum  evitet  formu- 
lamque  vitae  spiritualis  arripiat,  mira- 
hiliter  docet.  Deinde  ad  contempla- 
tionis  ascensum  summopere  eum  pro- 
vehens  usque  in  arcem  perfectionis 
adducit  (825 — 867).  Hoc  opusculum 
encipit Begtda  fnonachorum  (867-894). 
—  Historica  sunt:  Chronicon  di- 
stributum  juzta  sex  mundi  aetates  seu 
brevis  epitome  praecedentium  Chroni- 
corum  Julii  africani,  Eusebii, 
Hieronjmi,  Yictoris  tunnensis 
ab  exordio  mundi  usque  ad  Augusti 
Heraclii  principatum  (6 1 5)  in  duplici 
recensione  longiori  (1017 — 1058)  et 
breviori  (LXXXII,  224—229).  Histo- 
ria  de  regibua  Qothorum,  Wanddtorum 
et  5fi*e«>rttOT (LXXXni,  1057—1082), 
compilata  ex  scriptoribus  antiquiori- 
bus  ab  a.  176 — 628.  Haec  prodierunt 
cur.  Mommsen  in  Monum.  Germ. 
hist.  auct.  ant.,  Berolini  1894.  XI, 
241  ss.  —  Sed  praecipue  ad  nos  spec- 
tat  1.  de  viris  illustribua  (46)  saepissime 
6ditus  tum  inter  opp.  omnia,  tum  cum 
veterum  II.  ejusdem  argumenti  a  Sufir. 
Petro  Coloniae  1580;  1583;  a  Mi- 
raeo,  Antverpiae  1639,  et  Fabricio 
in  bibl.  eccL  Hamburgi  1718;  tum  in 
aliis  collectionibus  conciliorum  vel  mo- 
numentorum  Hispaniae,  tum  nostra  ae- 
tate  aDzialowski  Isidor  und  Ildefons 
als  Literarhistoriker  cum  commentario 
admodum  erudito,  Miinster  1898.  Li- 
cet  desit  huic  scriptorum  catalogo  dili- 
gentia,  accuratio :  non  caret  tamen  pre- 
tio  literario  pro  Isidori  aetate^).  — 
Paucae(ll)  eaeque  breves  supersunt 
epiatolae,  —  Alia  quaedam  opuscula  ei 


>)  Der  Mangel  an  Selbstftndigkeit,  ita 
Dzialowaki  p.  120,  suae  ed.,  und  der 
Mangel  an  GrUndlichkeit  bleiben  die  cha- 
rakteriHtischen  Hauptmerkmale,  welche 
vielfach  dem  aufmerksamen  Leser  des 
Kataloges  in  die  Augen  falien,  und  den- 
selben  zu  einem  unzuverlftssigen  Fahrer 
in  literarischen  Fragen  machen. 


tribuuntur,  quae  non  sunt  genuina,  ut 
etiam  hymni,  qui  sub  ejus  nomine  cir- 
cumferuntur^);  vel  segmenta  sunt 
operum  genuinorum,  ut  L  de  haeresi- 
bu8,  qui  est  Etymol.  L  VIII  c.  4  et  5» 
vel  sunt  nonnisialiaegenuinorumopp. 
inscriptiones. 

317.  Paucos  admodum  reperimus 
theologos  polemicos.  S  e  v  e  r  u  m  malaci- 
tanae  sedis  antistitem  cognoseimns 
tantum  ez  s.  I  s  i  d  o  r  o  de  vir.  ill.  c.  43; 
nam  ejus  libellus  adversus  Vincentium 
caesaraugustanae  urbis  episcopum,  qui 
ez  catholico  ad  arianam  pravitatemfue- 
rat  devolutus,  periit,  sicut  et  alius  ejus- 
dem  de  virginitate  ad  sororem  (t  ineunte 
hoc sec.).  —  Eusebium  thessalonicen- 
sem  episcopum  cognosdmus^)  ez  qui- 
busdam  epistolis  s.  Gregorii  M.  ad 
ipsum  et  ex  Photii  cod.  162,  qui 
testimonia  quaedam  ejusdem  affert  ex 
11.  X  adversus  A  n  d  r  e  a  m  monachum. 
Propugnaverat  siquidem  hic  monachus 
indoctus  aphthartodoketarum  ineptias. 
Opus  ejusdem  stilo  claro,  simplici  et 
puro  compositum  intercidit.  Fiornii 
ineunte  hoc  vel  exeunte  sezto  seculo. 
—  S.  Eulogius  ecclesiae antiochenae 
presbyter  et  monasterii  ss.  Deiparae 
moderator,  factus  est  alexandrinae  ec- 
clesiao  episcopus,  quam  rexit  a.  27 
(t  13.  Febr.  607).  Gregorio  I.  fuit 
carus,  ut  liquet  ex  pluribus  ejusdem  ad 
eum  epistolis,  in  quibus  pontifex  ipsius 
laudat  zelum  sive  in  oppugnandis,  sive 
in  convertendis  haereticis,  ipsiusque 
precibus  Anglorum  conversionem  ad- 
scribit:  eumquepraetereaDeiorganom, 
veritatis  ministrum  et  Petri  sequacem 
appellat^).  Impugnavit  strenue  N  o  y  a- 


*)  Versus  tamen  in  bibUothrca  a  M  a  n  i- 
tio  Gesch.  der  christl.  lat.  Poesie  p.  414 
genuini  habentur ;  A  r  e  v  a  I  o  eorum  ge- 
nuinitatem  certam  non  censet  Isidor. 
p.  lllc.Si  (MigneLXXXI,  675).  Ger- 
manice  redditoa  habes  apud  Baum- 
g  a  r  t  n  e  r  IV,  245  s. 

»)  Cf.  K  a  u  1  e  n  KL.  IV,  1012. 

»)  Cf.  Gallandi  bibL  PP.  XII p. XIV; 
FabriciuB-HarldssX,  7438.:  Fehr 
KL.  IV,  984:  Nirschl  m,  §  340. 


573 


Eulog^uB,  Timoiheus,  Theodorus  rhait. 


574 


taxn  (potios  Kovatianum)  11.  YI,  quo- 
mm  com  laade  meminit  Photias 
codd.  182.  208  et  praesertim  280,  abi 
aliqaOt  fragmenta  inde  addacit  (M i  gn e 
CIV,  326 — 354).  —  DaobaslL  aggrea- 
sos  est  Severam  antioch.  et  Timo- 
theamAelarom  alex.  monophjsitas, 
exqaibas  Photias  cod.  225(Migne 
Cill,  939 — 350)  aliqaa  affert,  sicatet 
cod.  226  (ib.  949 — 954)  ex  1.  contra 
Theodosium  et  Severam.  Porro 
in  atroqae  op.  taetur  s.  Leonis  ep.  ad 
FlaYianam.  —  In  seq.cod.  227  memi- 
nit  ejasdem  orationis  invectivae  contra 
onitatem  sabito  exortam  inter  T  h  e  o- 
dosianos  et  Gajanitas  sectas  mo- 
nophjsiticas.  >  Hi  enim  cum  primum  in- 
terse  dissedissent,  postmodam  ea,  qoae 
ad  necem  defendebant  dogmata,  invi- 
cem  tradentes,  in  unam,  sed  brevem 
quandam  conspiranmt  impietatem,* 
Scripsit  praeterea  orationes  XI,  e  qui- 
bus  copiosa  Excerpta  exhibet  P  h  o  t  i  a  s 
cod.  230  (Migne  Cm,  1023—1090). 
In  earum  qainta  dispatat  s.  praesul  de 
incamatione  et  contra  illos,  qui  chris- 
tianamfidemingeniocomprehendi  posse 
humano  autumant.  Haec  vero  opera 
praeter  ejosmodi  fragmenta  perierunt 
£x  op.  Septem  capita  de  duabus  natu- 
ris  Domini  Deique  ac  Salvatoris  N.  J. 
Christi  olim  Maximo  M.  tribato  pariter 
exstat  tantum  fragmentum.  Supersunt 
Sermo  in  ramoa jMz^marum  et  in  pullum 
asini;  hunc  et  fragmenta  exvariisopp. 
dogmaticis  habes  in  M  i  g  n  e  LXXXYI, 
2913 — 2964;  et  fragmenta  ex  op.  de 
8.  Trinitate  et  de  divina  oeconomia  cur. 
Bardenhewer  theol.  Qtlschr.  Tii- 
bingen  1896,  LXXVm  p.  354—401. 
£}U8  epistolae  ad  Gregoriam  M.  perie- 
runt  Ejus  memoria  recolitur  in  Ec- 
clesia  occidentali  13.  Sept. 

318.  Timotheus  presbyter  CP.  et 
skeaophjlax  templi  s.  Mariae  in  Chalco 
pratis  libellum  admodum  utilem  pro 
haereseologia  priorum  seculorum  con- 
cinnavit  ineante  sec.  VU  de  iis,  qui  ad 
Ecclesiam  accedant  seu  de  receptione 


haereticorum,  Tria  autem  haereticorum 
distinguit  genera:  unum  eorum,  qui 
rebaptizandi  sunt;  alterum  eorum,  qui 
non  sunt  rebaptizandi,  sed  tantam  un- 
gantur,  cam  ad  Ecclesiam  accedunt ; 
tertium  denique  illorum,  qnos  sufficit 
errores  pristinos  ejurare  et  anatbemate 
detestari.  Plora  deinde  schismatico- 
rum  de  naturarum  in  Christo  distinc- 
tione  haesitantium  genera  statuit^). 
Meursius  primo  illum  graece  vnl- 
gavit  in  Variis  divinis,  Lugduni  Bat. 
1619  in  4;  inter  ejus  op.  VIII,  738; 
Cotelerias  in  Monum.  eccl.  gr.  III, 
420  88.  etc.;  exstat  in  Migne  P.  G. 
LXXXVI  p.  1  pag.  1 1—74.  —  Theo- 
dorus  in  monasterio  rhaituensi  in 
Arabia  prope  Sinai  montem  monachum 
et  presbjterum  agebat.  Scripsit  com- 
mentationem  praeparatoriam  sive  exer- 
citationem  ad  eum,  qui  doceri  cupit, 
quis  fuerit  modus  earnis  a  Deo  assump- 
tae  atque  dispensationis,  quove  pacto 
peracta  sit;  quae  item  ab  alumnis 
Ecclesiae  adstruantur  a^versus  minus 
recte  de  ea  sentientes.  Hoc  aatemscripto 
opinionem  Manetis,  Pauli  samosa- 
teni,Apollinari8,Theodori  mop- 
suesteni,  Nestorii,Eutjchetis  et 
aliorum  evertit  Prodiit  hic  libellos 
post  alias  ed.  in  Migne  P.  G.  XCl, 
1483 — 1504.  Alia  auctoria  nostri 
scripta  periere,  inter  quae  et  illud,  ex 
quo  Joannes  Beccus  egregium addu- 
cit  testimonium  pro  processione  Spiri- 
tus  ex  Filio  (Migne  CXLI,  68l): 
yDominus  ex  semetipso  Spiritum  s. 
exsistere  ostendens,  insufflans  discipu- 
lis  dicebat:  Accipite  Spiritum  a.*^). 

319.  Praeter  Gregorium  M.  et 
s.  Isidorum  hispalensem  inter  s. 
Scripturae  interpretes^)  referri  forte 


»)  Cf.  Fabricius-Harless  VIIl, 
489;  Bardenhewer  §  107  n.  2. 

»)Cf.  ZeckKL.  XI,  1522. 

')  P  a  u  1  u  8  Tellae  (Constantiaae  S j- 
riae^  episcopua  rogante  Athanasio  I.  an- 
tiocneno  patriarcha  a.  616-617  versianem 
syriacam    hexaplarem  scil.   ad  amussim 


575 


601  — (>3b\  InterpreteB  e.  Scripturae.  Oecumenius,  Gregorius. 


576 


debet Oecumenius,  qui dicitur fuisse 
Triccae  in  Thessalia  episcopus,  exegeta 
fere  aenigmaticus,  cum  viri  critici  ad 
nostram  usque  aetatem  nihil  certi  de 
eo  invenerint,  cumque  esse  sec.  X  con- 
jecerint, donec  P.  Diekamp  recentis- 
sime  repererit  in  cod.  bibliothecae  mes- 
sineusis  genuinum  ejusdem  inApccalijp- 
sin  commentarium,  e  quo  liquet  eum 
circa  a.  600  scripsisse.  Cum  vero  sit 
aflGnitas  inter  ipsius  commentarium  et 
commentarium  Andreae  caesariensis 
(cf.  p.  489),  nondum  audet  statuere, 
uter  eorum  prior  fuerit  atque  altero  sit 
usus.  £x  ipso  vero  commentario  colli- 
git,  Oecumenium  favisse  erroribus 
Mouophjsitarum  factionis  Severi,  nec- 
non  sensu  saltem  moUiori  Apocatastasi 
Origenistarum.  Considerat  Apocalypsim 
ut  iibrum  propheticum,  in  quo  a  c.  4 
flgitur  de  iis,  quae  contingent  ultimis 
mundi  temporibus.  Excurrit  vero  in 
interpretando  in  disputationes  dog- 
matico-polemicas.  Hinc  dirempta  est 
controversia  de  commentariis  informa 
potius  catenae  in  Actus  Ap.,  in  episto- 
las  s.  Pauli  et  catholicas,  quae  sub  ejus 
nomine  (sine  sufficienti  ratione)  edi- 
derat  Donatus  Yeronae  1532,  dein 
Morelli  Pariaiis  1631,  Migne  P.  Gr. 
CXVIII  et  CXIX,  quae  viris  criticis 
suspecta  erant,  cum  Photius,  imo  ipse 
Oecumenius  saepius  citetur^).    Quam 


juxta  Oricirenis  Hexapla  adornavit.  Quam- 
vis  ea  a  Barhebraeo  (11286")  magni 
aeatimetur,  versionem  Peschito  eliminare 
non  potuit.  Non  exstat  amplius  integra ; 
ejusoem  partes  ediderunt  Norberg 
1787,  Middeldorpf  1835,  Ceriani, 
qui  in  suis  Monuni.  sacris  et  profania 
t.  1.  et  2.  coepit  editionem  criticam  hujue 
versionis ;  Skat  R  o  e  r  d  a  m  Kopenhagen 
1859—1861,  etLagardein  bibl.  Byriaca, 
GOttingen  1892.  Cf.  Duval  La  Litt^r. 
syr.  sect.  Y,  Porro  Paulua  monophysita 
dicitur. 

«)  F.  Diekamp  Mittheilungen  iiber 
den  neu  aufgefundenen  Kommentar  dea 
Oecumeniua  zu  Apoc.  Berlin  ISOl  (Sitzbr. 
der  preasa.  Ak.  phil.  hist.  Kl.  v.  31.  Oct. 
1901);  Ehrhard  bei  Krurabacher 
p.  1313;  Bardenhewer  KL.  IX,  708- 
711. 


vero  C  r  a  m  e  r  sub  ejus  nomine  in  Ca- 
tenis  in  N.  T.  Oxonii  1840  VIII,  479- 
582  exhibet,  epitomen  (axoXixr^v),  e» 
est  epitome  commentarii  Andreae 
caes.  —  Occurrit  praeterea  Gregorius 
II.  episcopus  agrigentinus,  qoiin  Sicilia 
circa  a.  559  n.  juvenis  in  Africam,  dein 
Hierosolymam  se  recepit,  ubi  a.  20. 
agens  ab  episcopo  hierosolyroitano  or- 
dinatus  est  diaconus.  Lustratis  Palaes- 
tinae  monasteriis  Antiochiam  et  Con- 
stantinopolim  petiit,  Romae  dein  sub- 
stiiit  a.  589,  ibique  electus  est  episco- 
pus  agregentinus  (590).  Sed  mox  ab 
adversariis  accusatnr,  imo  et  in  custo* 
diam  traditur:  verum  a  Gregorio  M. 
causa  retractata  absolvitur  multisque 
ab  eo  beneficiis  cumulatur.  Obiisse  le- 
gitur^)  circa  a.  630.  Superest  tantum 
prolixa  Explanatio  supet-  Ecdesiastm 
II.  X,  quam  primus  edidit  Morelli 
Venetiis  1791;  inde  Migne  P.  G. 
XCVIII,  741 — 1 182.  Opus  autem  ip- 
sum  ,judiceMoreIIi,»  quod  attinet,  si  ve 
scribendi  vim  spectes,  sive  doctrinae 
copiam  consideres,  dignum  jure  dixeris, 
ut  non  ultimis  veterum  scriptis  annn- 
meretur.  *  Hujus  episcopi  vUam  pro- 
lixam  concinnavit  Leontius  presby* 
ter  monachus  et  praefectus  monasterii 
8.  Sabae  urbis  Romae,  quam  edidit 
Cajetanus  S.  J.  inter  vitas  SS.  Sica- 
lorum,  Panormi  1 657 ;  non  tamen  om- 
nino  integram;  accuratevero  Morelli 
in  ed.  cit.  commentarii  cum  docto  lite- 
rario  apparatu,  et  Migne  L  c.  549 — 
716.  Floruit  autem  Leontius  ^)  noster 
c.  a.  680. 

320.  Nullum  alictgus  famae  his- 
toriographum  hac  aetate  inveni- 
mus.  Fertur  tantum  C^romcon  Max  im  i 
caesaraugustani  episcopi  (t  c.  619), 
qui  teste  Isidoro  c.  46  brevi  stiloet 
composito   sermone  historiam  de  his, 


*)Cf.  BardenhewerKL.  VII,  1824. 
Cf.  de  aetate  b.  Gregorii  ar^.  ep.  disa. 
Joann.  Lanceae  panormitam  inter 
opusc.  auct.  aicnl.  FV,  5  Panormi  1760; 
Mignel.  c.  p.  1181—1228. 


577         Hagiologi.  Georgiiis,  Marcus,  Faastus,  WarnahariuB,  Florentius.         573 


quae  temporibus  Gothorum  in  Hispa- 
niis  acta  sunt,  praeter  alia  multa  versu 
et  prosa  composuisse  dicitur^).  Sed  ea 
historia  periisse  videtur;  illud  vero 
chronicon  ab  a.  430 — 606,  cum  conti- 
nuatione  Eutrandi  (lege  Luit- 
prandi)  ad  a.  630,  confictum  cense^ 
tur  (habes  illud  in  Nic.  A  n  1 0  n  i  i  bibl. 
hisp.  vet.  II,  415-421 ;  Migne  LXXX, 
6 1 7 —  636) ;  vestigia  quaedam  chronici 
forte  genuini  supersunt  in  notis  mar- 
ginalibus  ad  Yictoris  tunnonensis 
chronicoD,  quas  edidit  Mommsen  in 
Mon.  Germ.  hist.  auct.  a.  XI,  522  s. 

320.  Hagiologi  plures  occurruni 
Ita  praeter  G  e  0  r  g  i  u  m  alexandrinum 
(t630,  dequo  f.  suprap.  252  a.)  Mar- 
cuB  po^ta  8.  Benedicti familiaris  et so- 
dalis  c.  a.  601  teste  Sigeberto  c.  33 
vitatn  8,  Benedicti  a  Gregorio  M. 
descriptam  defloravit  heroico  brevilo- 
quio  et  pauca  (scil.  de  miraculis)  super- 
addidit.  Prodiit  hoc  carmen  pulchrum 
inter  Prosperi  Martinengi  brixinen- 
sis  poemata  vetera,  Bomae  1590  t.  3; 
in  Mabillonii  Sec.  1.  Bened.  p.  28; 
Migne  P.  L.  LXXX,  183 — 186. 
Scripsisse  eti&m  dicitur^)  de  sUu  hci 
et  constructione  coenobii  cassinensis, 
quod  Angelns  de  Nuce  subjecit  ad 
calcem  chronici  L  e  o  n  i  8  Ostiensis  et 
inseruit  Muratori  Thes.  It.  lY,  605. 
—^Faustuss.  Benedicti  in  monasterio 
cassinensi  7.  aetatis  anno  discipulus, 
dein  s.  Maurum  secutus  in  GaIIiam(5  43) 
in  abbatia  ad  Ligerim  glannafoliensi, 
cum  illo  a.  amplius  40  exactis,  post 
eundem  a.  584  exstinctum  rediit^) 
Cassinam  ibique  diem  obiit  c.  a.620.* 


*)  Cf.  Nic.  Antonius  in  bibl.  hisp. 
vet  I  1.  5  c.  2,  apud  Migne  LXXX, 
609— 618;  Jos^Godoy  Alcantara Histo- 
ria  critica  de  losfalsos  cronicones,  Madrid 
1868;  Hertzberg  die  Historien  uud 
die  Chroniken  des  laidorus  von  S.,  GQt- 
tingen  1874  p.  66  etc. 

«)Cf.  Fabricius  III,  24. 

«)  Cf.  F a  br  i c  i  u  8  I,  55  '.  Hist.  lit.  de 
la  Fr.  III,  497  s. 

Huitar,  Nomenclator  I  e«l.  llf. 


Scripsit  c.  606  rogatu  fjatrum  cassi- 
nensium  vitatn  a.  Mauri,  quam  per 
Galliam  primis  seculis  fere  incogni^m 
(ad  a.  863)  Odo  abbas  glannafoliensis 
retractavit  et  publicavit.  Haec  tamen 
vita  controversiae  literariae  occasionem 
praebuit  ob  anachronismos :  hinc  contra 
ejusfidem  disputarunt  Basnage  et 
Baillet,  quibus  occurrit  Buinart 
in  I.  Apologie  de  la  Mission  de  s.  Maur, 
Apdtre  des  B^nedictins  en  France,  avec 
un^  addition  touchant  s.  Placide,  pre- 
mier  Martyr  de  TOrdre  de  s.  B^n6dict. 
Ea  tamen  censeri  debet  plane  apocry- 
phai).  Prodiit  vita  illa  in  Act.  S8. 
Jan.  I,  1039 — 50;  in  Mabillonii 
Actis  SS.  0.  S.  Ben.  I,  274—298. 
Tribuitur  ipsi  et  vita  s.  Severini,  cujus 
dicitnr  discipulus :  quam  habes  apud 
M a b  i II 0 n  in  Actis  SS.  I  app.  568-70 ; 
interpolatum  ab  anonjmo  sec.  IX  in 
Actis  SS.  ll.Febr.  447— 57.  —  War- 
naharius  (Warnacharius)  presbyter 
ecclesiae  lingonensis  initio  sec.  YII.  a 
Ceraunio  episcopo  parisiensi  rogatus 
Acta  martyrum  descripsit,  ex  quibus 
adhuc  exstare  dicuntur  Acta  SS,  Ter- 
geminorum  Speusippi,  Eleusippi  et 
Meleusippi  (qui  passi  sunt  c.  a.  177) 
in  Actis  SS.Jaii.  II,  76;  Acta  s.  Desi- 
derii  ep.  lingonensis  (qui  a  Wandalis 
occisus  est  a.  41 1),  quae  ib.  Maj.  V, 
244 — 246  exstant,  utraque  apud 
MigneLXXX,  185 — 200.  Numrevera 
sit  horum  actorun:  auctor,  non  liquet^). 
—  Florentius  tricastinus  (Trois- 
Chateaux)  presbyter  ad  Celsam  abba- 
tissam  scripsit  vitam  Rusticulae  sive 
Marciae  abbatissae  arelatensis  (t632), 
quam exhibent Mabillonin Actis  SS. 
Bened.  Sec.  II  p.  139—147;  Acta  S8. 
ad  d,  11.  Aug.  II,  657 — 664.  Ea  ex- 
cellit  inter  higus  temporis  biogvaphias: 
scripta  enim  est  accurate,  servato  or- 


>^  Cf.  Potthastp.  1470. 

^)  Hist.  lit.IIU524s.;  Fabricius  IIF, 
605.  De  C  e  rci  u  n  i  seu  Ceraui  collectione 
nullum  superest  veatigium,  si  acta  mox 
laudata  excipias.   Cf.  Hist.  lit  III,  520\ 
19 


579 


601—636.  Hagiologi.  Leontius,  Plotdnus,  Moschus. 


580 


dine,  stilo  simplici  et  nobili,  non  sine 
nnctione*). 

321.  In  Oiiente  nobis  occurrit 
Leontius^)  episcopus Neapoleos (Ha- 
giopoleos,  Nicopoleos,  Constantiae  seu 
Salamis)  in  Gypri  insula,  qui  floruit 
ineunte  sec.  VII  (intra  590 — 668). 
Praeter  duos  serfnanes  (quorum  genui- 
nitas  tamen  non  est  satis  certa)  et 
fragmentum  aermonia  eantra  Judaeos 
babetur  Vita  8,  Joannis  Eleemosynarii, 
patriarchae  alex.  (t  616)  seu  additio- 
nes  ad  illius  vitam,  quam  elaboraverant 
jam  Jo.  Moscbus  et  Sophronius. 
Cum  autem  niteretur  testimonio  tes- 
tium  oculatorum  et  familiarium,  mag- 
nae  auctoritatis  est  ea  vita  lectuque 
dignissima.  Anastasius  bibliotbe- 
carius  eam  latine  reddidit.  Egregie 
edita  est  ab  H.  Gelzer  in  Kriiger 
Samml.  ausgewHhlter  .  . .  Quellenschr. 
&scic.  5;  eodem  etiam  interprete  ger- 
manice  Leontios  y.  N.  Leben  des  hl. 
Johannes  des  Barmherzigen  Erzb.  Yon 
Alexandrien,  Freiburg  1893,  opus  ac- 
curatum  cum  erudita  introductione. 
Pretiosa  pariter  est^)  vita  s.  Symeonis 
Sali  (roD  aaXoo  fatui  amore  Christi)  in 
Act.  SS.  JuL  I,  136—169).  Haec  om- 
nia  habes  Migne  P.  G.  XCIII,  1559- 


*)Hi8t.  lii  IIl,  553;  Fabricius  I 
578. 

2)  Hicdistingui  debet  a  dupLici  Leon- 
t  i  0,  cujus  supra  p.  471  et  576  mentionem 
fecimus.  Occurrit  alius  adhuc  Leontius, 
scriptor  plane  ignotuSf  qui  cu  u  quodam 
Joanne  concinnavit  Horilegium  theologi' 
cum,  cujus  1. 2.  edidit  M  a  i  apnd  M  i  g  n  e 
P.  G.  LXXXVI,  2,  2017—2100 ;  et  L  e  o  n- 
tius  Arabissi  episcopus  sec.  VI  vel  VII, 
ex  cujus  sermone  de  creatione  et  Lazaro 
redivivo  aliqua  affert  P  h  o  t  i  u  s  cod.  272 
(MigneCLV,  223—230. 

«)  Cf.  Bardenhewer  §85  n.  3.  KL. 
VII,  1823;  Gelzer  Ein  griechischer 
VolkBschriftsteller  des  7.  Jahrh.  iii  hist. 
Ztschr.  N.  F.XXV,  1889,  1—88,  quideeo 
scribit :  In  den  zwei  erhaltenen  Lebens- 
Dildern  bewahrt  er  sich  als  vortrefflicher 
Volksschriftsteller,  der  den  uaiven  kind- 
lichen  Volkston  aufs  fflucklichste  zu 
treften  wusste.   Cf.  Potthast  p.  1397. 


1748.  —  Tribuitur  ipsi  et  vita  s.  Vi- 
talii  seu  Vitalis  monachi  gazaei  (sec.VU), 
quae  legitur  in  Actis  SS.  11.  Jan.  I, 
702  s.  In  actis  synodi  VIL  mentio  fit 
multorum  encomiorum  et  sermonum 
panegyricorum,  quae  reliquerit.  — 
Passionem  s.  Demetrii  M,  Thessalonicae 
in  Macedonia  (c.  a.  306)  narrat  PIo- 
t  i  n  u  s  archiep.  thess.,  qui  flomisse  le- 
gitur  sttb  Phoca  imp.  (602- -6 lO). 
Eam  habes  in  Theoph.  Joannu 
MvYj|i6fa  dYto*'-  P.  40 — 53. 

322.  Nominatissimus  veroinhagio- 
graphiaest  Joannes  Moschus,  cogno- 
mento  E^xparag  (unde  corruptum  no- 
men  Everatae  vel  Evirati  aliqui  forma- 
vere).  Monasticam  vitam  in  coenobio 
s.  Theodosii  Hierosolymis  etindeserto 
ad  Jordanem  et  in  nova  s.  Sabae  laura 
coluit  praecentorisque  officio  est  etiam 
functusi).  Visitatis  Tiberii  et  Mauritii 
imp.  tempore  longa  peregrinatione 
quam  plurimis  Syriae  et  Aegypti  atque 
Occidentis  etiam  monasteriis  animom 
ad  scribendum  notissimum  multumque 
lectitatum  illum  librum  de  vitis  mona- 
chorum  illius  aetatis  ex  iis,  quae  ipse 
viderat  vel  ab  aliis  audierat,  applicuit 
atque  Sophronio  discipulo  itinerumque 
comiti  (postea  patriarchae  hierosolymi- 
tano)dedicavit.InscribiturPra^ttm  «pt- 
rituale,  viridarium,  novus  paradisus. 
Agit  in  eo  de  vita,  virtutum  exemplis 
atque  miraculis  ascetarum  sui  tempo- 
ris  cc.  2 1 9  (in  aliis  codd.  304,  vel  342): 
qua  tamen  in  narratione  se  nimis  cre- 
dulum  exhibet  (t  6 1 9).  Cum  vero  sae- 
pius  describeretur,  ab  aliis  retractare- 
tur,  augeretur  etc,  codices  msc.  satis 
inter  se  variant :  hinc  difficile  est  textum 
pure  originalem  et  primigenium  deter* 
minare.  Edidit  illud  graece  et  latine 
Fronto  d  u  D  u  c  in  Biblioth.  graeco  lat., 
Parisiis  1624  p.  1057 — 1159;auctum 


>)  Prostat  antiqua  vita  ipsius  in  bibl. 
PP.  Parisiis  166H053— 55 ;  Migne  PL. 
LXXIV,  119-^122.  Cf.  Bardenhewer 
§104n.  2;  Nirschl  III  §  342:  Ehr- 
h a r d  apud  Krumbacher  n. 84. 


^81 


Ascetae.  Joannes  Climacud. 


582 


•et  emendatum  Cotelierin Mon. Eccl. 
gr.,  ib.  1681  t.  11,  inde  Migne 
LXXXVIl,  p.  3  pag.  2843—3116. 
Partem  habuisse  in  scribenda  vUa  8. 
Joannis  Eleemosynarii  (cigas  pars  in 
recensione  Simeonis  Metaphrastis 
adhuc  legitnr),  jam  sapra  diximas. 

323.  Praetermittimos  J  o  a  n  n  e  m 
<iaesaraaga3tanam  episcopam  (619 — 
63l),  qai  teste  &  Ildephonso  de 
yir.  ilL  scriptis  c.  6|  »in  ecclesiasticis 
ofSciis  qaaedam  eleganter  et  sono  et 
oratione  composuit,*  i.  e.,  ut  interpre* 
tatur Nic.  Antonius  bibL  vet. Hisp. I, 
275,  non  solum  scripsit,  sed  et  musi- 
oam  modulationem  superaddidit,  et 
>annotavit  inter  haec  inquirendae  pa- 
dchalis  solemnitatis  tam  subtile  atque 
utile  argumentum,  ut  lectori  et  brevi- 
tas  contracta  et  veritas  placeat  pate- 
facta.*  Horum  nihil  amplius  superesi 
—  Sonnacius  (Sonnatius,  Somachius) 
archidiaconus,  dein  episcopus  remensis 
(t  20.  Oct.  631),  in  concilio  in  sua 
metropoli  habito  a.  625  edidit  siatuta 
2 1 ,  quae  prudentiam  spirant.  £a  pri- 
mum  edidit  Colvenerius  cum  Flo- 
doardo  remensi,  Duaci  1617;  Migne 
P.  L.  LXXX,  441 — 446 :  eorum  tamen 
genuinitas  non  est  super  omne  dubium 
posita^).  —  Veri  rutensis  in  Gallia 
(Bhodez)  episcopi,  qui  interfuit  a.  625 
concilio  remensi,  supersunt  duae  tan- 
tum  epistolae  ad  Desiderium  (Didier) 
ep.  Cadorcensem  (apud  Canisium  lect. 
aht.  1,  648  s.).  —  Justus  episcopus 
toletanus  (633  —  636)  »scripsit,  ieste 
s.  ndefonso  de  vir.  ill.  scriptis  c.  8.  ad 
BichilaQem  agaliensis  monasterii  pa- 
trem  epistolam  debita  et  sufficienti  pro- 
secutione  constructam,  in  qua  patenter 
«dstruit,  susceptum  gregem  relinquere 
penitns  non  debere*.  Obiit  inter  a. 
631—636. 

324.  Inter  a  s  c  e  t  a  s  nominis  fama 
et  operum  praestantia  eminet  s.  Joan- 


»)Cf.Hi8tlit.IU,  538-41. 


nes  Climacus,  etiam  Scholasticus 
ob  multiplicem  eruditionem,  vel  abbas 
sinaita  dictus.  Natus  est  c.  525»  sed 
ubi  ignoratur.  Annum  agens  1 6.  mun- 
do  valedixit  vitamque  monasticam  in 
monte  Sinai  magno  coepit  colere  fer- 
vore  1).  Post  quadriennium  ex  coenobio 
se  recepit  in  solitudinem  ibiqae  a.  40 
in  virtutum  omnium  exercitio  transe- 
git.  Sanctitatis  ejus  miraculorumque 
fama  monachi  in  monte  Sinai  exciti 
eum  in  abbatem  elegerunt.  Quo  vero 
anno  decesserit  non  satis  liquet :  plures 
tuentur  eum  obiisse  exeunte  sec.  VI; 
juxta  aliquos  usque  ad  30.  Mart.  606 
protraxit  vitam.  Celeberrimum  eum  red- 
didit  opus  inscriptum  Scala  (KXi(ta£, 
hinc  ejus  cognomen  Climacus)  para- 
disi  30  gradibus  distincta,  quibus  ad 
religiosae  perfectionis  culmen  ascen- 
ditur.  Hujus  op.  velut  appendix  est 
liber  seu  epistola  ad  pastorem  seu  Coe- 
nobii  praefectum,  quem  in  munere  suo 
gerendo  instruit.  Summo  in  pretio  tam 
penes  graecos  quam  latinos  habita  est 
haec  manuductio  ad  praecipuas  virtutes 
christiano  homine  dignas  et  veluti 
praecipuum  religiosae  vitae  commoni- 
torium.  Hinc  etiam  ob  suam  prae- 
stantiam  non  raro  commentariis  fuit 
illustratum^).  Ejusmodi  commentarios 
seu  scholia  scripserunt  primum  Jo an- 
nes  raithuensis  abbas,  cujus  hortatu 
Joannes  noster  hoc  opus  est  aggressus 
(ejus  scholia  in  bibL  PP.  parisiensi 
Parisiis  1589;  1654  t.  V;  coloniensi 
1618  t.  VI;  lugdunensi  1677  t.  X, 
507—520;  Migne  P.  G.  LXXXVIH, 
1211 — 1249);  Elias  cretensis  (sec. 
VIII),  Hierotheus  monachus,  et 
scholiastes  qnidam  anonymus  recen- 


»)  Ejus  vitam  descripsit  D  a  n  i«  1  mo- 
nachus  coaevus  coenobii  raithuensis, 
quam  habea  in  Actis  SS.  Mart.  111,  835-37: 
in  B  a  d  e  r  i  edit.,  et  in  M  i  g  n  e  P.  G. 
LXXXVIII,  595-607. 

^)  Cf.  Fessler-Jungmann  §  243; 
Bardenhewer  §  106  n.  3  et  KL.  VI, 
1640 ;  E h r h a r d  apud  Krumbacher 
n.  56. 

19' 


583 


601—636.  Ascesis.  Antioclius»  Dorotheus,  Zachariaa, 


584 


tior  (in  ed.  Raderi).  Prodierant  Cli- 
maci  op€ra  (cum  aliorum  commen- 
tariis)  cura  Matth.  B  a  d  er  i  S.  J.  graece 
et  latine  cum  docta  Isagoge,  Parisiis 
1633  in  f.,  rec.  a.  Migne  P.  G. 
LXXXVIII,  623—1211;  graece  ea 
edidit  etSophronios  Eremites,  Con- 
stAntinopoli  1883  in  4. 

325.  Antiochus  gente  Galata  ex 
vico  Medosaga  vicesimo  ftb  Ancyra  civi- 
tate  iapide,  monachusLaurae  sive  mo- 
nasterii  s.  Sabae,  quod  stadiis  80  ab 
Hierosoljmis  distabat,  concinnavit  non 
diu  post  diram  urbi  sanctae  a  Persis 
illatam  calamitatem  (6 1 4)  opus  lectione 
dignum  et  refertum  monitis  salubribus. 
Inscribitur  illiid  Fandectes  s,  ScriptU" 
rae  distinctus  in  130  capita  sive,  ut 
latinus  interpres  contra  auctoris  men- 
tem  appellat,  homilias.  Capita  singula 
materiam  aliquam  moralem  pertrac- 
tant,  ita  ut  totum  opus  pulchrum  sy- 
stema  theologiae  moralis  absolvat,  con- 
textum  ex  dictis  sacrarum  scriptura- 
rum  et  vetustorum  Ecclesiae  doctorum, 
Hermae,  ss.  Ignatii,  Irenaei,  Ciementis 
rom.  aliorumque,  licet  hi  de  nomine 
vix  usquam  laudentur.  Prodiit*)  pri- 
mum  cum  subjuncta  exomologesi  la- 
mentabili  et  supplici  oratione  latine  ex 
Gofridi  Tilmanni  0.  Carth.  interpreta- 
tione,  Parisiis  1543;  in  bibliothecis 
patrum;  graece  primus  ediditFronto 
Ducaeus  in  Auctar.  bibl.  PP.  I, 
1019  &s.;  rec.  in  bibliothecam  PP. 
Moreliiatiam,  Parisiis  1644;  1654  t. 
XII;  in  Migne  P.  G.LXXXIX,  1415- 
1856.  —  Eodem  fere  tempore  floruit 
in  Palaestina  Dorotheus  archiman- 
drita,  cujus  exstant  StSaaxotXtat  <{)Oxcd- 
f  eXelc  SioL^porpoi  doctrinae  diversae  ant- 
tnabus  perutiles  XXIV,  opus  egregiam 
lectuqne  dignissimum  summopere  pro- 
batum  8.  Theodoro  Studitae.  Prodiit 
in  Auctario  bibL  PP.  cur.  Pronto  D  u- 


«)  Cf.  Fabricius-Harless  X,  499- 
504 :  E h r h a r d  apud  Erumbacher 
11.  59;  Bardenhewer  §  106  n.  3.  | 


caeo,  Parisiis  1624  aliisque  ed.  om- 
missis  in  Migne  P.  G.  LXXXVIII, 
1611  —  1838.  Subjiciuntur  (l837— 
1842)  epistolae  perbreves  (8)  asceti- 
cae^).  — Zacharias  antea  presbjter 
et  custos  ss.  vasorum  ecclesiae  CP. 
electus  est  patriarcha  hierosolymitanus 
(609):  a  Cosroe  Persarum  rege  capta 
urbe  captivus  in  Persidem  fuit*  aspor- 
tatus.  Inde  scripsit  epistolam  gregi 
hierosolymitano  et  reliquis  omnibus  in 
Christo  ecclesiis  suam  aliorumque  cap- 
tivorum  calamitatem  commemorans 
suosquehort^ns  ad  poenitentiam,  emen- 
dationem  morum,  misericordiam  erga 
captivos  fratres.  Postquam  14  a.  in 
captivitate  degerat  demum  libertate 
donatus  Hierosolymam  rediit  (t  63 1). 
Prodiit  illius  ep.  in  bibl.  PP.  lugdu- 
nensi  1677  t.  XII;  Migne  P.  G. 
LXXXVI  p.  2  pag.  3227— 3235.  Tri- 
buitur  ei  a  nonnullis  de  pe7'sica  captu 
vitate  opusculum  (ib.  3235 — 3268). 
—  Ejus  in  sede  successor  fuit  Mo- 
destus,  quondam  abbas  monasterii 
s.  Theodosii  in  deserto  Judae,  qui  ipso 
captivo  eam  ecclesiam  egregie  admini- 
straverat.  Non  diu  tamen  post  Zacha- 
riae  mortem  retinuit  illam  sedem,  cum 
jam  a.  633  Sophronius  fuerit  patriar- 
cha  hierosolymitanus^).  Praeter  homi^ 
liarum  fragmenta  (cf.  Photius  cod. 
275,  Migne  CIV,  244  s.)  exstat  En- 
comium  verbosum  in  dormitiottem  ss^ 
Dominae  nostrae  Deiparae  semperque 
virginis  Mariae  apud  Migne  I.  cit. 
p.  3267—3312. 

326.  In  Occidente  plurimum  in- 
claruit  non  tam  scriptis  quam  gestis 


•)Cf.  Gallandi  XII  p.  XXVIL  qui 
p.  371  Dorothei  scripta  pariter  edidit: 
Fabricius-Harless  aI,  103—108; 
O  u  d  i  n  de  script.  eccl.  I,  1623—36,  qui 
recensitiB  plunbus  Dorotheis  ostendit, 
hunc  librum  tribuendum  ease  Dorotheo, 
qui  floruerit  in  Palaestina  sec.  ineunte 
VII;  EhrhardL  c.  n.  58. 

*)  Cf.  de  utroque  L  e  q  u  i  e  n  Or.  christ» 
lU,  249. 258  8.;Ehrhard  apud  K  r  u  m- 
b  a  c  h  e  r  n.  72. 


J 


585 


Modestus,  ColuDibanus,  Gallus. 


586 


profidepropaganda  s.Coliimbanus^) 
etiam  Colnmba  junior  dictus,  0.  S. 
Ben.  patria  Hibernus  n.  c.  a.  545, 
splendor  celeberrimi  monasterii  bfkn- 
gprensis.  Postquam  boc  diu  virtutum 
exemplo  iJlustraverat,  zelo  fidei  propa- 
gandae  coepit»peregrinari  proChristo^ 


1)  Se  ipsum  scripsit  Columbam. 
Alins  tamen  ab  eo  est  s.  Columba, 
olim Crimthaa  nominatus, sed propter 
innocentiam  et  sanctitatem  hoc  nomine 
honoratus.  Natus  est  l7.Dec.  521  natione 
Hibernus  condiditque  plura  monasteria, 
interquae  (563)  celeberrimum  hyense  in 
insula  Jona  seu  Hy,  unde  plurima  pro- 
dierunt  monasteria  et  cuju^  abbates  in 
ejus  honorem  principatum  quendam  ges- 
serunt  spiritualem  in  universam  regionem 
illam.  Transierat  etiam  in  Scotiam,  ut 
ibi  gentilibuB  £vangelium  annunciaret 
(563).  In  monasterio  suo  praedilecto  ple- 
nuB  meritis  de  pauperibus,  pere^inis, 
peccatoribus,  infirmis  patriaque  universa 
obiit  597  Circa tercenta  exemplaria  Evan- 
gelii  manu  sua  transcripsisse  traditur.  — 
Vitam  ejus  scripserunt  Cumineus 
(Cummeneus,  Cummeanus,  Cammianus 
etc.)  cognomento  A 1  b  u  s,  egreffia  stirpe 
natuB  (f  662),  quam  habes  apud  Mabi  1- 
lon  Act.  SS.  1,361—366,  ed.  ven.  I,  342; 
iu  Act  SS.  9.  Juni  U,  185— 189etc.;  et 
Adamnanus  scotohibernusab.,dequo 
infra,  cujus  vita  magni  aestimatur  atque 
reperitur  apud  C  o  1  g  a  n  Act  SS.  Hib.  II, 
336-372;  in  Act.  SS.  l.  c.  197—236; 
Migne  in  P.  L.  LXXXVIII,  725-776; 
Recves  (f  1892)  Life  of  St.  Columba 
cum  notis  et  diss.  Dublin  1 857,  ed.  optima, 
Fowler  Oxford  1894.  Cf.  Potthast 
p.  1250 ;  inprimiB  Bellesheim  Gesch. 
derkath.  Kirche  in  Irland  I,  101-112. 
Juxta  Alfred  Anscombe  The  Obit  of 
St.  Columba  and  the  Chronology  of  the 
earlj  Eings  of  Albau  in  The"  english 
higtorical  Review  1892  VII,  310— 331 
chronologia  s.  Columbae  est  proraus  mu- 
tanda.  Censet  e.iim  eum  natum  esse 
a.  504,  in  Jonae  insulam  venisse  546,  et 
obiiase  a.  580.  —  Ceterum  quod  C  u  m- 
m  e  a  n  u  m  attinet,  notandum  est  sub  hoc 
nomine  circumferri  Exeai^pftum,  Pomi- 
tetUiaU  vulgo  dictum  remense  et  capUula 
Judiciat-ufH  (cf.  Schmitz  Bussblicher  I, 
602-677  coll.  II,  580-644)  compilationes 
see.  VIII.  vel  IX.  ex  variis  poenitentiali- 
bus :  sed  cui  Cummeano  sint  tribuendae 
incertum,  cum  monachi  21  hoc  nomine 
insigniantur  et  forte  alicui  fuerunt  sup- 
positae. 


et  cum  sodalibus  duodecim  primum  in 
Britannifim  (min.)  et  Gallias  est  pro- 
fectus  c.  583»  juxta alios  nonnisi  c.  590, 
ubi  plura  con^idit  mpnasteria,  inter 
quae  celeberrimum  fuit  luxoviense, 
quod  seminarium  fuit  insignium  pro 
Oalliis  pastorum  aliorumque  monaste- 
riorum.  Post  eremi  incolatum  20 
annorum  vexationibus  impiae  Brune- 
childis  reginae  et  insectationibus  ae- 
mulorum  coactus  est  inde  emigrare 
(y.  6 1 0).  Per  ambages  venit  cum  ali- 
quot  sociis,  inter  quos  erat  s.  G  a  1 1  u  s, 
auctor  celeberrimi  monasterii  sangal- 
lensis^),  in  Helvetiam,  atque  aliquan- 
diu  haesit  prope  lacum  brigantinum 
convertendis  gentilibus  intentus.  Ite- 
rum  expulsus  se  recepit  in  Italiam 
(612)  condiditque  monasterium  bo- 
biense,  ubi  sancto  fine  quievit  23  (juxta 


»)  HujuB  celeberrimi  discipuli  s.  Co- 
lumbani  superest  tantum  setttio,  quem 
habuit,  cum  Joannes  ejus  discipulus  or- 
dinatus  fuitin  episcopum  constantiensem, 
quam  dignitatem  ipsc  recusaverat.  Habes 
hoc  praeclarum  et  eximium  ecclesiasticae 
antiquitatis  monumentum  inGallandi 
bibl.  XII ;  M  i  g  n  e  LXXXVII,  13—26  etc. 
Natione  fuit  s.  Gallus  hibernus,  a  paren- 
tibus  disciplinae  s.  Columbani  traditus. 
Magistrum  in  suis  peregrinationibus 
apostolicis  assidue  est  assectatus.  Obiit 
senex  95  a.  16.  Oct,  quo  die  ejus  memo- 
ria  in  martyrologio  celebratur,  645  vel  646 
juxta  alios  a.  650,  vel  640,  vel  intra 
625 — 27.  Vitam  ejus  descripserunt  plures. 
Prima  vita  stilo  barbaro  est  conscripta  post 
a.  771,  quam  retractarunt  Wettinus 
0.  S.  Ben.  celeber  monachus  augiensis 
(t  824),  et  W  a  I  a  f  r  i  d  u  s  Strabo  (de  quo 
infra);  Gosbertus  adjecit mi>acM/a, cu- 
jus  scriptum  Walafridus  pariter  retrac- 
tavit.  Uabes  Vitam  a  Wettino  elabora- 
tam  in  Mon.  G.  scr.  II,  5 — 21,  in  Act.  SS. 
VII,  2,  884—895;  cur.  G.  Meyer  von 
Knonau  in  Mittheil.  zur  vaterl.  Gesch. 
St.  Gallen  1870  XII,  1—61 ;  Gozberti  vero 
vita  U.  2  ed.  ab  A  r  x  edita  est  in  Mon. 
Gerra.  scr.  II,  22-31  :  in  Act.  SS.  16.0ct. 
VII,  2,  895-909;  W.  Strabonis  in 
Migne  P.  L.  CXIV, 975-1030.  Cf  Hist. 
Lit  III,  651-653;  HefeleKL.V, 79-84; 
G  r  e  i  th,  der  hl.  Gallus,  St.  Gallen  1864; 
Acta  SS.  Oct.  VII,  859  bs.;  Potthast 
p.  1325  s. ;  Bellesheim  I,  160. 


587 


601—636.  Coluinbazin&.  Poetae  christianL 


58^ 


alios  21)  NoY.  615.  » Tanto  sapientiae 
thesauro  est  ditatns,  scribit  de  eo 
Sigebertus  gemblacensie  de  script. 
eccl.  c.  60,  ut  adhuc  adolescens  librum 
psalmorum  elimato  sermone  scriberet 
et  alia  multa  ederet  yel  ad  canendum 
digna  vel  ad  docendum  utilia^). *  Prae- 
ter  commentarium  in  psalmos,  qui 
forte  prodiit  Mediolani  1886  cur.  As- 
coli  in  Archivio  glottologico  t.  V:  ge- 
nuinitas  enim  nondum  est  satis  eli- 
quata.  Ipsius  est  regula  coenohialiB 
(saltem  quoad  substantiam)  seu  mona- 
stica  (apud  Holstenium  incod.reg. 
II,  88  ss.),  valde  rigida,  cui  subjici  so- 
let  ut  c.  X.  liber  poenitentialis  de  quo- 
tidianis  poenitentiis  monachorum,  qui 
tamen  juita  plures  non  est  ipsius ;  si- 
cut  nec  De  poenitentiarum  mensura 
taxanda  liber*);  de  fide  et  offieiia  ehri- 
stiani  hominus  instructiones  seu  ser- 
mones  (eloquentes  et  fortes)  XVI.  In 
msc.  addita  est  XVII,  sed  quae  post  11. 
2  de  lihero  arbitrio  Hub  Fausti  re- 
jensis  nomine  legitur  t.  XVIII  bibl.  PP. 
lugd.;  Epistolae  VI  vehementes,  liber- 
tatis  et  fortitudinis  apostolicae  testes, 
quas  edidit  Gundlach  in  MG.  hist. 
ep.  III,  1 56 — 1 86 ;  et  aliquot  carmina, 
Opera  collecta  exhibent  Flemming 


')  Cf  J  o  n  a  8  (de  quo  infra)  in  vita 
pretiosa  quamvis  tamide  conscripta  s.  Co- 
lumbani  apud  Mabillonium  in  Actis  SS. 
O.  S.  Ben.  sec.  II,  6-29:  Migne 
LXXXVII,  1011-1046;  Hist.  lit.  de  Fr. 
111,  505—24;  Hefele  KL.  lU,  677-83; 
Potthast  p.  1251;  BaumgartnerlV, 
280—283;  prae  primis  Bellesheim 
Gesch.  der  kath.  Xirche  in  Irland,  Mainz 
1890,  I,  137—160. 

^)  Cf.  de  hac  controversia,  quae 
nostra  agitata  fiiit  aetate,  Schmitz, 
qui  eam  iteratis  vicibus  docte  tractat, 
praesertim  adversus  Wasserschleben 
et  S  e  e  b  a  8  8,  Archiv  fiir  kath.  Kirchen- 
recht  1883,  XLIX,  3—21 ;  1834  Ll,  3-47; 
1888  LIX,  209-224  et  in  op.  Die  Buss- 
bflcher  und  die  Bus^disciplin  der  Kirche. 
Mainz  1883. 1,  588  ss.,  ubi  p.  594-602  1. 
poenitentidtem  Columbano  suppositum  ex- 
hibet  (distinctum  ab  illo  c  X,  quod  est 
-ro  monachis);  II,  146-159,  ubi  iterum 
anc  controversiam  tractat. 


hi 


Collectanea  sacra.  Opera  Columhaniy 
Lovanii  1667  ;  bibl.  maxima  PP.  Ingd. 
XII,  21  85.;  bibl.  vet.  PP.  Gallandi 
t.  XII;  Migne  P.  L.  LXXX,  201  — 
342.  Nostra  aetate  P.  Meyer  0.  S. 
Ben.  edidit  ejus  opusculum  de  saltu 
lunae,  Einsiedeln  1887 ;  dubitat  tamen 
Seebass  Realenc,  ubi  FV*,  241  — 
247  accurate  de  s.  abbate  disserit,  nnm 
ipsius  sit. 

327.  Supersunt  poetae  duo  cla- 
riores.  Venantius  Honorius  Clemen- 
tianus  Fortunatns  Cenedae  in  agro 
Tarvisino  superioris  Italiae  a.  530  na* 
tus,  Ravennae  liberalinm  artium  ac 
jnrisprudentiae  studio  incubnit.  Inter- 
cessione  s.  Martini  ab  ocnlornm  aegri- 
tndine  sanatns  ad  ejnsdem  sancti  se- 
pulchrum  peregrinari  decrevit  (565). 
In  itinere  mnltomm,  qnibns  snis  poe- 
matibus  placnit,  amicitiam  iniit  et  fa- 
miliaritatem ;  din  haesit  in  anla  Sigi- 
berti  Austrasiae  regis,  cnjns  gratiam 
carmine  promemit.  Postqnam  votnm 
snum  Tnronis  exsolverat,  in  itinere 
nihii  de  dericali  vita  cogitans,  poesL 
indulgens  Pictavnm  tandem  pervenit, 
ubi  s.  Radegnndis  regina,  nxor  qnon- 
damCIotarii  regis  (t56l)  monasticam 
vitam  cnm  Agnete  alnmna  agebat. 
Hujns  precibns  sanctaque  conversa- 
tione  motns  ibidem  snbstitit,  presbyter 
ordinatns  est,  et  exinde  illi  sanctae  vi- 
dnae,  qnam  nt  matrem  colnit,  a  sacris, 
consiliis  et  secretis  fuit  ejnsque  nego- 
tia  curans  mnltas  peragravit  regiones 
ac  celebres  snae  aetatis  antistites,  inter 
qnos  maxime  s.  Gregorinm  turonen- 
sem,  caritatis  vincnlo  sibi  obstrinxit. 
Exeunte  sec.  VI.  electns  est  in  episco- 
pum  pictaviensem :  haud  multo  post 
tamen  vel  inennte  sec.  VII.  (p.  14.  Dec. 
600)  decessit.  Praecipnus  est  hujns 
seculi  poetn,  qni  magnae  pangendi  fa- 
cilitate  et  nbertate  formaeqne  perfec- 
tione  excellit,  non  tamen  sine  vitiis 
snae  aetatis^).    Ejns  carmina  (c.  250), 


■)  £r  hat    sich  Qber  den    entarteten 
Geachmack  seiner  Zeit  nicht  zu  erheben 


589 


Yenaiitias  Fortunatus,  Georgius  Pisides. 


590 


MiseeQanea  etiam  inscripta,  coUecta 
sunt  11. 11,  resque  sacras  vel  profanas 
tractant.  Inter  sacra  eminent  notissimi 
hjmni  ,Pange  lingua  gloriosi  (II,  2)' 
et  yYexiUa  regis  prodeunt  (II,  6)*. 
,Quem  terra,  pondus,  sidera' ;  .  .  .  . 
etiam,  ,Aye  maiis  stella'.  Inseruntur 
illis  subinde  prosae,  stilum  si  spec- 
tas  turgidae,  affectatae,  contortae, 
ut  prolixa  expositio  orationis  domini- 
cae  (X,  l),  expositio  symboli  (XI,  l), 
epitome  ezpositionis  Bufini  (cf.  p. 
3 1 4),  epistolae  etc.  Oomposuit  ex  scri- 
ptis  Sulpicii  Severi  (cf.  p.  315)  et 
Paulinide  Petricordia  (p.  4  4  0  a.)  car- 
men  heroicum  de  vUa  8,  Mariini  11.  lY ; 
libelli  III  itidem  poStici  graves  sed 
pulchri  ex  persona  s.  Badegundis  com- 
positi  de  excidio  Thoringiae.  Prosaico 
dicendi  genere,  stilo  magis  simplici  et 
naturali,  exaravit  vitas  ss.  Hilarii 
pictaviensis  11.  2,  (xermani  ep.  pari- 
siensis  (f  576),  Albini  ep.  andega- 
vensis  (t  c.  560),  Paterni  ep.  abrin- 
censis (t  563),  s.  Badegundis  reginae 
(t  587),  cujus  vita  praeprimis  lauda- 
tnr*).    Probabiliter  genuina  est   Vita 


vermocht.  Deutliche  Spuren  desselben 
sixid  die  Geschraubtheit  und  Schwtdstig- 
keit  des  Ausdruckes  im  allgemeinen  und 
im  Besonderen  die  krankhatte  Freude  an 
unwQrdigeu  Uebertreibung^en  in  den  zahl- 
reichen  panegjrischen  Liedern.  Bar- 
denhewer  §  117  n.  3,  qni  copioBam  de 
eo  exhibet  literaturam ;  Fe  a  s  1  e  r- J  u  n  g- 
mann  §249;  Nirschl  111,331;  Nisard 
le  po^te  Fortunat,  Parisiis  1890;  Hist. 
lit.  de  la  Fr.iU,  664—91,  quae  p.  298-303 
alteriuB  Fortunati  meminit,  patria 
Vercellensis,  incertae  sedis  epiBCopi  (1569), 
cui  vindicat  vitatn  s.  Maredu  parisiensis 
et  forte  {.  1.  vitae  8.  HHarii  pict.,  de  qui- 
bns  in  textu  egimus ;  H  a  m  e  1  i  n  de  vita 
et  operibus  Y.  H.  Cl.  Fortunati,  Bedoni- 
bu8  1873;  Prolegomena  ed.  Luchi, 
Kaulen  KL.  IV,  1628-33;  Ebert  1 
l.3c.25;Pottha8tp.  457«;  W.Meyer 
der  Gelegenheitsdichter  V.  Fortunatus, 
Berlin  1901;  Baumgartner  IV,  252- 
264;  Grisar  Gesch.  Roms  I  n.  458. 

<)  Huic  solet  adjici  supplementum, 
quod  concinnavit  Baudonivia  pia 
femina  religioaa  a  b.  Badegunda  insti- 
tuta  eo  in  monasterio,  in  quo  ipsa  dege- 


8.  MarceUi  parisiensis  (t  436).  Male 
attributae  sunt:  Passio  88,  MM.  Dio^ 
nysii  ep.  Bustici  et  Eleutherii,  et  vUae 
s.  Leobini  ep.  camotensis  (tc.  556), 
Amantii  ep.  rutenensis  (t  c.  487), 
Medardi  ep.  noviomensis  (t  c.  577), 
Bemedii  remensis  ep.  (t  522|23); 
M  a  u  r  i  1  i  i  ep.  andegavensis  (t  t.  43 O), 
expositio  fidei  catholicae  aMuratori 
edita  Anecd.  11,  212 — 217.  Scripta 
quaedam  etiam  perierunt.  Saepius 
prodierunt  Fortunati  opera  collecta: 
ed.  meliores  sunt  Chr.  Broweri  Mo- 
guntiae  1603;  1617;  Mich.  Aug. 
Luchi  0.  S.  Ben.  Bomae  1786-1787 
pp.  2,  ed.  egregia  recusa  a  Migne 
LXXXVIII,  9— 596;  LeoetKrusch 
pp.  2  Berolini  1881 — 1885  in  Mon. 
G.  hist.  auct.  ant.  t.  IV,  editio  optima 
et  critica. 


328.  In  Oriente  claruit  Geor- 
gius,  Pisida  (Pisides)  a  patria  ut  vi- 
detur  dictus,  diaconus,  skeuophjlax, 
forte  et  archivarius  eccleaiae  s.  Sophiae 
CP.,  qui  temporibus  floruit  Heraclii 
imp.  (610 — 641).  Inter  poetas  non 
liturgicos  primum  forte  occupat  locum. 
Euripidi  fuit  comparatus  atque  haud 
paucos  nactus  est  imitatores.  Heraclii 
contra  Persas  bella  triplici  prolixo  car- 
mine  celebrat.  Praeterea  ipsius  sunt: 
Hjmnus  in  sandam  resurrectionem  D. 
N.  J.  Chr,;  "ESTjjispov  ^  xo(3|ioopYta, 
carmen  prolixum  de  opificio  mundi 
emendate  editum  ab  Hercher  in  Cl. 
Aeliani  de  natura  animalium  11.  XVII 
etc.,  Lipsiae  1864 — 1866  II,  601  — 
662 ;  (^  vanitate  vitae;  contra  impium 
Severum  A.ntiochiae  episcopum  mono- 
physitam.  Supersunt  et  alia  carmina 
vel  epigrammata  atque  fragmenta.  In 
templum  Deiparae  CP.  in  Blachernis 
situm,  ipsi  subinde  tributum  est  forte 
Georgii  nicomediensis  archiepiscopi 


rat.  Cf.  Hist.  lit.  Ill,  491-93 ;  P  o  t th  a  a  t 
p.  1540. 


591 


601—636.  Scriptores  reliqui.  Georgius  Pisidee. 


592 


et  Photii  asseclae^).   Ejus  opera  pro- 
dierant   cam   docta   praefatione  Jos. 


»)  Cf.  pr{|.ter  Q  u  e  r  c  i  i  prae&tioaem 
KnOpfler  KL.  V.  337;  Bardenhe- 
wer§86n.4;  Fahricius-Harless 
VII,  693  Bs :  K  r  u  m  b  a  ch  e  r,  Geschichte 
der  byz.  Literatur  §293,  Nirschl  III, 
§341;  Baamgartner  IV,  532—536. 


Mariae  Qaercii  Bomae  1777;  recusa 
a  Migne  P.  G.  XCII,  1161—1755. 
Cannina  inedita  publicavit  L.  Stern- 
bach  Wiener  Stadien  1891  XIII,  J — 
63;  1892  XIV,  51 — 68.  —  Encomium 
habitam  c.  634  (fe  vita,  institato  et  cer- 
tamine  Anastasii  M.  in  Perside  di- 
citar  esse  s.  Sophronii  hieros.,  de  quo 
infra. 


XI. 

Scriptores  ecclesiaslici  seculi  VII. 
Pars  altera  (637—700). 


329.  Uac  seculi  parte  Ecclesiam  in 
primis  turbavit  Monotheletaram 
haeresis,  surculus  Monophysitismi,  cu- 
jus  occasione  inter  romanos  pontifices 
plurimum  innotuit  Honoriusl.  Na- 
tione  Campanus  fuit,  vlri  consularis 
filius,  8.  Gregorii  M.  discipulus,  et  elec- 
tus  in  romanumpontificemsedem  apo- 
atolicam  rexit  ab  a.  626 — 638.  Vir 
erat  sagax  ingenio,  vigens  consilio, 
doctnna  clarens.  dulcedine  et  humili- 
tate  poliens^).  Inclaruit  erga  divinum 
cultum  reverentia  multumque  fuit  sol- 
licitus  in  aedificandis,  omandis  dotan- 
disque  ecclesiis.  Populos  christianae 
religionis  expertes  missis  operariis  ad 
Christi  fidem.  adduxit.  Magnis  laudi- 
bus  effertur  in  epitaphio  ei  posito  et 
ab  aequalibus^).  Sed  incautus  decep- 
tus  est  a  Sergio  episcopo  CP.,  ut  ejus 
probaret  consilium,  silentio  premendi 


I  formulam  unins  vel  duplicis  voluntatis 

I  in  Christo,  quod  episcopos  graecos  in 

conc.  oecumenicum  VI.  contra  Mono- 

;  theletas  congregatos  adeo  offendit,  ut 

i  in  eum  cum  haeresiarchis  Theodoro, 

Cyro,   Sergio  etc.  anathema   dixerint. 

Verum  quam  plurimi  viri  docti  soli- 

dissime    probarunt  Honorii   orthodo- 

xiam^).  Quod  si  aliqua  est  ejus  culpa, 

eam  Leo  II.  authentice  interpretans 

illius  concilii  condemnationem  ita  bene 

expressit  in  ep.  ad  episcopos  Hispa- 

niae:  ^Flammam  haeretici  dogmatis, 

non  ut  decuit  apostolicam  auctoritatem, 

incipientem  extinxit,    sed  negligendo 


»)  Ita  J  0  n  a  8  bob.  in  vita  s.  Bertulphi 
c.  6  (Miff  ne  P.  L.  LXXXVII,  1093). 

*)  Cf.  Molkenbuhr  in  diss.  crit.  de 
eo  n.  5  apud  M  i  g  n  e  LXXX,  1000  s.  Epi- 
taphii  auctor  a  Papebrochio  credi- 
tur  D  o  n  u  B  I  rom.  pontifex  (f  11.  Apr. 
678).  Habes  illud  in  Migne  P.  L. 
LXXXVH,  1158. 


»)  Cf.  quae  de  hac  controversia,  qua 

frustra  abutuntur  adversarii  infallibili- 

tatis    pontificiae,  statuimus    in    nostro 

Compendio  theol.  dogm.  1. 1.  n.  435,  ubi 

ex  ordine  affirmamus  et  comprobamus : 

1.  Honorium  in  hac  causa  nullam  edi- 

disse  definitionem  ex  cathedra ;  2.  ejus 

literas  nullum  contin^re  errorem  contra 

fidem ;  3.  eum  non  propter  errorem,  sed 

,  propter  consilium  in  illis  adjunctis  mi- 

,  nus  prudens  esse  damnatum ;   4.  hanc 

I  condemnationem  non  una  de  causam  si- 

!  milem  videri  reprehensioni,  qua  Paulus 

I  in  causa  legalium  Cephae  in  faciem  re- 

stitit  Gal.  2,11.   Cf.  6  r  i  s  a  r  egregie  de 

'  Honorio  disserentem  KL.  VI,  230 — 257. 


595  ^^^ — 700.  Rom.  pontifices.  Joannes  IV.,  TheodoruB,  Martinas  I.,         593 


confoYit.^  Ejns  epistolas  (I8)  et  alia 
quae  ad  ipsum  spectant  cf.  apad  Migne 
LXXX,  409—495. 

330.  Joannes  IV.  Jadarensis, Dal- 
mata,  pontificatnm  gessit  a  24.  Dec. 
640 — 11.  Oct.  642.  Constans  et  im- 
perterritns  orthodoxae  fidei  erat  pro- 
pngnator,  qni  minis  exarcharum  nihil 
cedens  in  concilio  episcoporom  damna- 
vit  Monotheletarum  haeresim  et  Ho- 
norinm  praedecessorem  scripta  apologia 
ad  Constantinnm  imp..  ab  adversario- 
mm  calnmniis  vindicavit.  Habes  illam 
cnm  ep.  aliis  tribns  apnd  Migne 
LXXX,  601 — 609.  Hnjus  apologiae 
testimonio  feliciter  usus  est  s.  Maxi- 
m  u  s  in  disputatione  paulo  post  cum 
Pyrrho  monotbeleta  et  Sergii  succes- 
sore  habita.  —  Joannis  successor  (642) 
Theodorus  L,  patria  Hierosolymi- 
tanus  non  minori  constantia  pro  fide 
catholica  contra  Monotheletas  stetit, 
Paulum  Pyrrhi  sede  constantinopoli- 
tana  pulsi  successorem,  monotheletis- 
mum  profitentem  deposuit.  Hinc  Pau- 
lus  astute  Constanti  imp.  suasit,  ut 
edictum,  typus  appellatum,  promul- 
garet,  quo  silentium  imponeretur  de 
ea  altercatione,  quae  de  una  seu  de 
duabus  voluntatibus  in  Christo  verte- 
batur:  ita  futurum  pollicens  impera- 
tori,  ut  omnes  christiani  orbis  fideles 
in  unam  eandemque  unirentur  Eccle- 
siam.  Typo  edito  moritur  Theodorus 
13.  Maj.  649,  forte  antequam  illum 
viderit.  Exstant  hujus  pontificis  ept- 
stolae  tantum  duae  in  causa  Pauli  CP., 
et  epiatolae  ecclesiarum  Africanorum, 
necnon  et  Yictoris  carthaginensis 
episcopi  ad  eum,  quae  praeclara  con- 
tinent  testimonia  pro  primatu  romani 
episcopi  (cf.  M  i  g  n  e  LXXX VII,  7 1  — 
102). 

331.  Theodorum  5.  Juli  649  exce- 
pit  Martinus  I  patria  Tudertinus, 
prius  presbyter  romanae  Ecclesiae  et 
apocrisiarius  pontificius  CP.,'vir[decore, 
virtute  et  scientia  praestans,  qui  mox 


accepto  typo  urgentibus  undique  ortho- 
doxis  celebrem  synodum  convocavit 
lateranensem,  in  qua  patres  congregati 
Monotheletarum  coryphaeos  et  eundem 
typum  condemnarunt,  atque  luculenter 
doctrinam  exposuerunt  catholicam. 
Hinc  orta  gravis  in  orthodoxos  perse- 
cutio  missnsque  est  in  Italiam  Olym- 
pius  imperatoris  cubicularius  et  exar- 
cha,  qui  omnes  cogeret  ad  acceptandum 
typum.  Ipse  pontifex  mira  Dei  provi- 
dentia  evasit  mortis  periculum.  Olym- 
pio  defuncto  missus  est  Theodoms 
cognomento  Calliopa  exarcha,  qui  s. 
Martinum  etsi  aegrotum  de  ecclesia 
Salvatoris  vi  abreptum  Constantino- 
polim  captivum  misit.  Postquam  ibi 
deterrimos  carceres,  omnis  generis  in- 
jurias,  contumelias,  vexationes  est  per- 
pessus,  pulsus  est  in  exsilium  Cherso- 
nam,  ubi  aemmnis  confectus  1 6.  Sepl 
655  cessit  e  vita  miraculis  clarus^). 
Tam  ab  Ecclesia  latina  quam  a  graeca 
inter  sanctos  colitur.  Supersunt  ejus- 
dem  epistolae  XVII  egregiae,  pleraeque 
has  controversias  monotheleticas  apec- 
tantes  apud  Mansi  coll.  conc.  t.  X; 
Hardouin  t.  III,  et  in  Migne  P.  L. 
LXXXVII,  119— 211.  —  Post  aliquot 
successores  intermedios  electus  est  in 
romanum  pontificem  (27.  Juni  678)  s. 
Agatho  natione  Siculus,  sub  quo  ha- 
bita  est  CP.  concilium  oecumenicum 
VI.  (680 — 68 1),  in  quo  peremptorie 
damnati  sunt  Mdnotheletaram  cory- 
phaei  eorumque  errores,  atque  ita  de- 
mum  pax  coroposita  inter  Orientem  et 
Occidentem,  quam  antea  turbaverat 
illorum  haeresis.    Exstat  hujus  ponti- 


I)  Cf.  de  dira  in  sanctissimum  praesa- 
lem  excitata  pei-secationeetpassionean- 
tiquissimam  et  fide  dignam  Commemora' 
tionem  eorum,  quae  saeviter  et  sine  Dei 
respectu  acta  sunt .  .  .  in  sanctum  et 
apostolicum  novum  revera  confessorem 
et  martyrem  Martinum  papam,  apud 
Mansi  X,  855;  Hardonin  U,  680: 
M  i  g  n  e  LXXXVII,  111—120.  De  chrono- 
logia  circa  fata  hojus  sancti  praeBulis  cf . 
Michael  Zeitschr.  f.  k.  TheoL  1892 
XVI,  374—380. 


597 


Agatho,  Leo  II.  Theologia  pol.  Sophronius. 


.598 


ficis  eximia  plane  epistola  dogmatica, 
in  qna  limpide  sanam  de  daplici '  in 
Christo  yoluntate  tradit  doctrinam,  ro* 
manae  Ecclesiae  infallibilitatem  incul- 
cat  praedecessoresque  suos  yindicat  ab 
adyersariorum  calumniis.  Ea  magna 
cum  reyerentia  a  synodo  fuit  suscepta. 
Exstat  et  altera  non  minus  praestans 
ep.  synodiea  125  episcoporum,  quibus- 
cum  Bomae  hac  de  causa  concilium 
habuerat,  quae  fuit  yeluti  instructio 
legatorum,  quos  rogatu  Constantini 
imp.  CP.  miserat  ad  pacificationis  ne- 
gotium  tractandum,  quas  cf.  cum  aiiis 
in  coU.  conc.  et  Migne  LXXXYII, 
1153 — 1260.  Obiit  s.  praesul  jam 
10.  Jan.  esi.  —  Synodum  s.  Leo  II, 
(682 — 683)  patria  Siculus  confirma- 
yit  literis  egregiis  ad  imp.  datis,  ejus- 
que  acceptationem  apud  occideniales 
promoyit  authentice  simul  declarando, 
quo  sensu  anathema  in  Honorium  dic- 
tum  sit  accipiendum  ^).  Cf.  has  epi- 
stolas  in  Migne  P.  L.  XCVI,  383— 
420.  Dicitur  etiam  de  graeco  in  lati- 
num  transtuiisse  acta  sjnodi  YI,  quae 
yersio  yldetur  exstare  apud  Mansi 
XI,  739  88. 


332.  Sequunturjam  impugnatores 
sectae  monotheleticae,  inter  quos 
eminent  praesertim  tres :  quorum  pri- 
mus  est  8.  Sophronius,  patria  Da- 
mascenus,  qui  adhuc  cum  domi  dege- 
ret,  yirtutem  eorum,  qui  deserta  in- 
colebant,  aemulabatur.  Ex  sophista  et 
philosopho  fiEU^tus  est  monachus  in 
asceterio  s.  Theodosii  ibique  familia- 
riter  yixit  cum  Joanne  Moscho  (f.  p. 
580),  atqueinde  conscendit  sedempa- 
triarchalem  hierosoljmitanam,  sed  quo 
a.  dissentiunt  yiri  eruditi,  probabilius 
a.  634  (t  II.  Mart.  638).    Plui-ima 


»)  Cf.  de  his  pontificibuBdequecontro- 
versiis  monotheleticiR  Hefele  Con- 
ciliengesch.  III*  §  291  bs.  De  s.  Leone  cf. 
UrisarKL.  VII,  1767-1771. 


reiiquit  scripta,  inter  quae  eminet  ejus 
epistola  synodica  ^),  in  qua  prolixe  dis- 
putat  de  praecipuis  fidei  christianae 
mjsteriis,  speciatim  de  ss.  Trinitate  et 
incamatione  deque  duplici  Christi  ope- 
ratione  et  yoluntate :  unde  ea  praeci- 
puum  forte  est  monumentum  in  con- 
troyersia  cum  Monotheletis  praelectum 
et  approbatum  in  conc.  oecumenico  YI  ^). 
Eam  habes  in  Mansi  colL  conc.  XI^ 
461—610;  Migne  LXXXVII,  3, 
3147 — 3200.  Majoris  operis,  quod 
contra  Monotheletas  scripserit,  memi- 
nit  Stephanus  dorensis  (apud  Mansi 
X,  895).  In  eo  ipso  teste  ^sexcenta 
dedit  testimonia  ad  eyictionem  impie- 
tatis  eorum  et  yeritatis  ostensionem.  ^ 
Sequuntur  plures  ejusdem  sermofies 
seu  orationes  grayes  dogmaticae  (ib. 
3201 — 3364)  sciL  in  Christi  Serva- 
ioris  natalitia;  in  ss,  Dei  ^enitrieis  an- 
nunciationem,  qui  sermo  primum  a 
doctissimo  Ant.  Ballerini  repertus 
atque  sagacibus  annotationibus  illu- 
stratus  prodiit  in  sylloge  monumen- 
torum  ad  myst.  concept.  immac.  V. 
Deiparae  illustr.,  Bomae  1854 — 1856, 
Parisiis  1855 — 1857,  II,  33  ss.  Post 
ep.  synodicam  praecipuum  est  hujus  iil. 
praesulis  monuraentum,  in  quo  m}- 
steria  ss.  Trinitatis  et  incamationis 
egregie  illustrat  atque  adversus  om- 
nigenos  tuetur  errores,  deque  praero- 
gatiyi3  b.  Mariae  V.  pie  sapienterque 
disserit.  Becepimus  illud  inter  opus- 
culaselectas8.PP.  XXXIV,  234—320. 


')  Ejusmod)  ejpistolam  synodicam  cum 
expositione  fidei  misit  s.  Mansuetus 
archiepiscopus  mediolanensis  (t  19.  Febr. 
681)  ad  Constantinum  Pogonatum  imp. 
eaque  lecta  fuit  in  conc.  oecumenico  VI. 
et  approbata.  Cf.  de  eo  plura  in  Act.  SS. 
Febr.  III,  135.  Epistolam  illam  scripsisse 
dicitur  Mansueti  nomine  s.  Damianua 
episcopus  ticinensis  (^680—12.  Apr.  708). 
hn  reperitur  in  actis  conc  VI.  ante  ac- 
tionem  1  et  Mi^ne  LXXXXH,  1261- 
1268.  De  8.  Damiano  cf.  Act.  SS.  Apr. 
II,  9L 

»)Cf.  de  ea  Hefele  op.  cit.  §  297; 
N]rschim§343  88. 


599 


637—700.  Controversiae  cum  Monotheletis.  Sophronius, 


600 


Oratio  de  Hypopante  sive  occursu  Do- 
mini';  in  exaltationem  venerandae  cruci$ 
«t  in  s.  resarrectionem ;  tn  adorationem 
venerandae  ac  vivificae  crucis  media  s. 
quadragesimae  hebdomade,  et  quod 
mente  per  jejunium  sincerum  purifi- 
cata  eucharistiae  et  divinorum  myste- 
riorum  possimus  compotes  fieri ;  Sanc^ 
iorum  archangelorum  et  angelorum 
ceterarumque  coelestium  virtutum  en- 
comion;  Encomium  in  «.  Joannem  Prae^ 
cursorem;  Laudes  bb.  apostolorum 
Petri  et  Pauli ;  de  peccatorum  confes- 
sione;  de  baptismate  apoatolorum  frag- 
mentum  dogmaticum;  Laus  copiosa, 
sedtumida,  88,  mariyrum  Cyri  et  Joan- 
nia  (sub  Diocletiano)  et  miraculorum 
(70),  quae  ab  eis  gesta  sunt,  ex  parte 
narratio ,  interpretibus  Bonifacio 
consiliario  (apud  clerum  romanum  et 
pontificem  exeunte  sec.  VII)  et  Ana- 
stasio  bibliothecario :  quae  tamen 
versio  est  impedita  admodam,  subob- 
scura  et  interdum  semibarbara  locn- 
tione  fiuit.  Laudem  cum  versione  ha- 
bes  apud  Migne  p.  3379 — 3676  ex 
Mai  Spicilegii III,  1 — 670,  qui  edidit 
alias  duas  (apud  Migne  p.  3077 — 
3696),  quas  reperit,  narrationes  breves 
de  vita  et  conversatione  et  martyrio 
necnon  et  miraculis  ss.  ill.  Anargjro- 
rum  Cyri  et  Joannis,  ib.  IV,  230 — 
241;  242 — 247  ;  et  utriusque  vel  certe 
alterutrius  auctorem  esse  s.  Sophro- 
nium  (refragrante  Bardenhewer) 
censet.  Passio  ss.  Cyri  et  Joannis  ab 
Anastasio  latine  translata  legitur 
ib.  IV,  253 — 266  et  apud  MigneP.L. 
CXXIX,  705  —  712.  Vtta  Mariae  Ae- 
gyptiae  (3697 — 3726),  quae  ex  mere- 
trice  facta  est  asceta  in  solitudine  Jor- 
danis,  quam  Paulus  neapolitanae  ec- 
clesiae  diaconus  latine  vertit  (fl.  c.  a. 
640,  Migne  P.  L.LXXIII,  671—690). 
De  parte,  quam  habuit  cum  Jo.  M  o  s  c  h  o 
in  scribenda  vita  s.  Joannis  Eleemo- 
synarii  alibi  diximus  (p.  579).  Juxta 
U  s  e  n  e  r  Acta  8s,  Anastasii  Persae  et 
LXX  sociorum  martyrum  in  Assyria 
ab  ipso  edita  Bonn  1894,  alias  Qeor- 


gi  o  Pisidae  tributa,  sunt  nostri  Sophro- 
nii.  Succedunt  carmina  anacreontica 
(23,  ib.  3731— 3838),  TiHodion  (forte 
J  0  s  e  p  h  i  hy mnographi  sec.  IX,  apud 
Migne  p.  3839  —  3982):  sed  in  pan- 
gendis  carminibus  minus  erat  felix; 
commentariuB  complectens  totam  M- 
storiam  ecclesiasticam  et  subtilem  et 
pulchram  expositionem  rerom  omnium, 
quae  in  divina  liturgia  peragantur, 
qui  tamen  non  est  integer  (398 1-4004), 
ejusque  etiam  genuinitas  jam  nega- 
tur  a  Erasnoaeljcev;  Troparium 
horarum  etc.  Horum  plura  reperit 
ediditque  variis  in  collectionibos  card. 
Mai,  collecta  primum  MigneLXXXVII 
p.  3  pag.  3147 — 4014.  Sermonem 
hactenus  ineditum  in  baptiama  pabli- 
cavit  Papadopulos  Kerameus 
in  'AvdtXexta  Petersburg  1 898  V,  1 5 1  - 
168.  Notat  tamen  Bardenhewer 
§  106  n.  3  opera  hujus  sancti  critico 
omnino  indigere  adhuc  examine  ^).  AUa 
ejusdem  scripta  sunt  inedita. 

333.  Magis  adhuc  emicuit  s.  Maxi- 
mus,  unus  ex  praecipuis  posterioris 
Ecclesiae  graecae  theologis,  qui  fidem 
catholicam  adversus  monotheletas  non 
solum  viva  voce  et  scriptis,  sed  et  ef- 
fuso  sanguine  asseruit:  theologus  ac 
confessor  propterea  a  graecis  dictas. 
Natus  is  est  c.  a.  580  Constantinopoli 
parentibus  nobilibus.  Primum  erat 
Heraclio  imp.  protosecretarius.  Aula 
relicta  c.  a.  630  monasticam  egit  vitam 
factusque  est  abbas  Chrysopolitani 
prope  urbem  regiam  monasterii.    Ob 


1)  Plura  de  ipso  cf.  in  ejus  vita  ex  va- 
riis  coUecta  a  BoIIandiatis  in  actis  SS. 
Mart.  II,  65—72  (apud  Migne  L  c. 
p.  3125—3146);  L.  de  Saint-Aig- 
n  a  n  Vie  de  St.  Sophrone,  Acad^mie  de 
ste-Croix  d'0rleana.  Lectarea  et  m6moirea 
(1886)  V,  229—44.  Openun  ejus  elen- 
chum,  quorum  plura  perierunt,  magna 
seduUtate  collegit  Fabriciua  Harleaa  iX, 
162-169  apud  Migne  LXXXVIl,  3, 
3115—3123;  Bardenhewer  §  I04n.2; 
106  n.  3;  etKL. XI, 516—519;  Ehrhard 
apud  Krumbacherp.  188— 190. 


601 


S.  Maxiinns  Confessor. 


602 


pericula  propter  bella  peraica  transiit 
in  Africam,  nbi  celebrem  a.  645  habait 
cum  Pyrrho  monotheleta,  quondam 
episcopo  GP.,  de  fide  disputationem 
praesente  provinciae  praeside  Gregorio 
cum  plurimis  episcopis,  qua  gloriose 
Pyrrhum  refutavit  adeo,  ut  hic  cogere- 
tur  suum  errorem  et  duas  in  Chnsto 
agnoscere  yoluntates.  Hujus  disputa- 
tionis  acta  admodum  pretiosa  per  no- 
notarium  excepta  adhuc  habemus 
(Migne  XCI,  287—354,  apud  Ba- 
ronium  ada.  645  etc).  Interfuit 
synodo  lateranensi  sub  Martino  I.  at- 
que  intrepide  semper  pro  fide  catho- 
Uca  contra  Monotheletas  stetit.  Hinc 
Const-antis  II.  imp.  iram  quam  maxime 
in  se  commovit.  Bomae  captus  653 
cum  Anastasio  monacho  et  Ana- 
stasio  Apocrisario  pontificio  apud 
aulam  imp.  discipulis  suis  CP.  fuit  de- 
portatus  ibique  ei  dicta  causa,  cujus 
acta  ad  nos  pervenerunt  (Migne  XC, 
109—130;  latine  in  P.  L.  CXXIX, 
603 — 622),  et  lata  in  eum  sententia 
exsilii.  Divulsi  fuere  ab  eo  discipuli 
et  ipse  Bizyam  in  Thracia  relegatus 
(655):  sed  iterum  (656)  ibidem  in 
quaestionem  fuit  adductus,  cujus  exa- 
minis  pariter  acta  supersunt  (M  i  g  n  e 
P.  G.  XC,  135—172;  P.  L.  CXXIX, 
625 — 656),  frustraque  tentatus,  ut 
Typum  admitteret.  Post  aliquot  annos 
(662)  cum  discipulis  suis  CP.  revocatua 
synodo  sistitur:  cum  vero  fortiter  ortho- 
doxam  propugnarent  fidem,  lingua  ra- 
dicitua  eis  fuit  evulda  manusque  dex- 
tera  amputata  atque  ita  mutilati,  per 
universam  fuere  circumducti  urbem 
atque  demum  Lazicam  in  extremis 
pontus  euxini  partibus  deportati,  ubi 
aerumnis  et  passionibus  crudelibus  op- 
pressi  obiere  Anastasius  mona- 
chus^)  24.  JuL  662;   s.  Maximus 


>)  Hajus  Anastasii  abbatis  in  mo- 
nasterio  s.  Euthymii  exstat  brevis  contra 
Monotheletas  epistola  ad  monachorum 
apud  Calarim  constitutorum  collegium 
in  ed.  Combefisiana  opp.  s.  Maximi  t.  I, 
in  Actia  SS.  ad  13.  Aug.;  MigneXC, 


13.Aug.  ejusdem  a.,  et  /Lnastasius 
apocrisarius *)  11.  Oct.  666. 

334.  Multa  reliquit  Maximus  scri- 
pta*)  non  adeo  facilia  intellectu  tum 
propter  argomenti  quod  tractat  sub- 
tilitatem,  tum  propter  stilum  nonnihil 
tumidum^).  Ads.  Scripturam  spec- 


133-36  et  in  P.  L.  CXXIX,  «23-626. 
Hujus  forte  etiam  est  1.  adrersus  Judatos^ 
(^uem latine exTurriani  versione  (ini- 
tio  mutila )  edidit  Canisius  ant.  lect. 
lil,  123  -  i8:j ;  ed.  2  XI,  12  88.  Mai  tex- 
tum  graecum  reperit  ediditque  Script. 
vet.  coll.  VII,  207,  inde  Migne  inter 
opera  AnastaaiiSin.  LXXXIX,  1203-1282. 

•)  Hujus  Anaataaii  exstat epistola ad 
Theodosium  preabyterumgangrensera,  in 
qua  vexationes  narrat,-  quas  passi  sunt, 
et  patrum  testimonia  contra  Monothele- 
tarum  errores  adducit,  in  acti8  SS.  ad 
13.  Aug. ;  in  ed.  opp.  s.  Maximi  Combe- 
fisiana  t.  I,  p.  LXVII,  et  Migne  XC, 
173  —  194.  Versio  est  Ana^tasii  bib- 
liothecarii. 

")  Edita,  inedita  et  deperdita  uiagna 
diligentia  recenaet  F  a  b  r  i  c  i  u  s  -  H  a  r- 
le 8 s  tX,  635-677  et  apud  Migne  XC, 
9-50. 

>)  Cf  plura  de  8.  Martyre  in  vita  et  cer- 
tamine  ejuadem  auctore  auonymo  ei  de- 
voto  apud  Migne  XC,  67—110,  cum 
Combefisii  notis  et  additionibua  etc  ,  ib. 
p.  193— 241;  Bardenhewer§107n..3, 
qui  de  eo  scribit:  Maximus  ist  ohne  Zweifel 
einer  der  scharfainnigsten  Dogmatiker 
und  tietsinnigsten  Mystiker,  w^»lche  die 
griechiache  Kirche  hervorgebracht  Auch 
Beinen  Lehrer,  den  sogen.  Areopagiten, 
hater  an  Bpekulativer  Tiefe  sowohl  wie 
an  dialektischer  Scharfe  aberragt.  Leider 
ist  er  indeasen  zu  einer  systematiHchen 
und  methodischen  Darstellung  seiner 
Lehran8chnuungennichtffekommen,bald 
kleidet  er  dieselben  in  i  orm  aphoristi- 
scher  Sentenzen,  bald  entwickelt  er  sio 
ini  Anschluss  an  fremde  Texte.  Im  Mittel- 
punkte  sein^r  dogmatischen  Anachauuii- 
gen  steht  stets  der  Gottmc  nsch.  Der  Logoe 
ist  ihm  alles  Ge8chaffenen  Urgrund  und 
Endz  weck  etc.  E  h  r  h  a  r  d  apud  K  r  u  m- 
bacher  p.  61-64;  Nirschl  III,  §  348 
88.;  KnSpflcr  KL.  Vllt,  1096—1103; 
Wagenmann  in  Real-Encyclop.  tlir 
prot.  Theol.  und  Kirche  1881,  IX»,  430-43. 
De  ejus  partibus  quas  habuit  in  contro- 
veraiig  cum  monotheletia  cf.  Hefele 
Conciliengesch.  111«,  189—247;  de  ejus 


€03 


637—700.  Theologia  polemica. 


604 


tant:  Ad  Thalassiuxn  devariia Scri- 
pturae  8,  quaestwnibus  ac  dubiis  (65) 
ex  y.  et  N.  T.,  praesertim  ez  Eyangelio 
s.  Joannis,  opus  prolixum  (M  i  g  n  e  XC, 
243 — 786)  allegoriis  et  anagogiis  in- 
dnlgens,  de  qao  ita  censet  Photius: 
>E8t  ejns  oratio  longe  producta  penodis 
ac  gaiidens  hyperbatis,  invalescensque 
circumductionibns  necproprietatis  ver- 
borum  admodam  tenax.  Ex  quibus 
per  totam  passim  lucubrationem  et  ob- 
scuritas  decurrit  et  asseqnendi  diffi- 
cultas .  .  .  Idem  praeterea  sui  studiosos 
propemodum  obtundit:  adeo  procul  a 
litera  et  nota  historia  sive  potius  ab 
^o  ipso,  quod  erat  quaesitum,  ipsius 
aolutiones  recedunt.  Tantum  «  si  cui 
forte  gratnm  anagogicis  et  contempla- 
tionibus  (i.  e.  spiritualibus  sensis  ac 
mysticis)  mentem  implicare,  nusquam 
is  sane  reperiat  his  aut  magis  varia 
aut  diligentius  elaborata.  Etenim  et 
Aliorum  coUigit  inquasdam  quaestiones 
dicta,  tum  adjicit,  quae  ipsius  diligen- 
tiae  nihilo  his  minorem,  si  non  majo- 
rera,  praeferunt  venustatem  et  soler- 
tiam.  Ubique  autem  viri  pietas  purus- 
que  oc  sincerus  in  Christum  amor 
elucet.*  —  Similis  indolia  sunt  Quae- 
stimea,  interrogationes  et  responsiones 
diversorumque  difficiliorum  capitum 
■electa  (79),  ib.  p.  785 — 856;  respon- 
sio  ad  qq.  3  T  h  e  o  p  e  m  p  t  i  scholastici 
<ib.  13193—1401);  Expositio  in  Ps. 
LIX,  in  qua  parum  literae  studet,  con- 
sectatus  sensus  mysticos  ac  allegoricos 
(855—871);  orationis  dominicae  hre- 
ms  exposUio  (871 — 910),  qua  domini- 
cos  in  ea  sensus  et  mysteria,  ut  vocat, 
seu  sacramenta  reliquis  pleniora  et 
universaliora,  quibus  nostra  paratur 
salus,  septena  numero,  exposuit.  Prae- 
terea  fragmenta  aliorum  scriptorum  in 
s.  Scripturam  leguntur  in  catenis  sub 
«jus  nomine. 


doctriiia  W e rn e r  Gesch.  der  apol.  und 
pol.  Lit.  passiin  t.  Il^  praeaertim  p.  404- 
425 ;  B  a  c  h  die  Dogmengesch.  des  Mittel- 
iilters,  Wien  1873  p.  15—49. 


335.  Sequuntur  opuscula  theolo- 
gica^)  et  poiemica  (28)«  quorum 
pleraque  sunt  adveraus  monophysi- 
tarum  et  monotheletaram  errores 
(Migne  XCI,  9 — 286),  inter  quae 
Spiriiualis  tomus  ac  dogmaticua,  quo 
ostenditur,  ecthesin,  quam  novando  He- 
raclius  imp.  ex  Sergii  CP.  antistitis  sug- 
gestione  subdiditiam  edidit,  sacris  oni- 
culis  atque  patribus  longe  disaonam 
esse  profanisque  haereticis,  tum  qui 
confusionem,  tum  qui  divisionem  in 
Christi  Dei  nostri  mysterio  monstrose 
nugantur,  consentire  (ib.  155 — 183). 
Opusculum  de  anima  (ib.  353 — 362). 
—  Epistolae  (45),  inter  quas  piurea 
dogmaiicae  et  polemicae,  aliae  philoso- 
phicae,  asceticae,  etiam  familiares,  stilo 
nobili  conscriptae,  aliquae  admodum 
prolixae,  ut  ad  praefectum  Africae  do- 
minum  Georgium  (ib.  363 — 39l); 
adJoannem  cubicularium  de  redis 
Ecclesiae  decretis  et  adversus  Severum 
haereticum  (459 — 510);  ad  Petrum 
illustrem  seu  1.  adversus  dogmata  S  e- 
V  e  r i  (5 1 0-534)  etc.  —  Ad theologiam 
magis  practicam  et  ascesimspec- 
tant  Liber  asceticus  (merito  celebra- 
tus)  per  interrogationem  et  respon- 
sionem,  in  quo  caritatem  mirifice  lau- 
dat  liquideque  absque  allegoriarum 
aut  stili  productioris  anfractu  (XC, 
911 — 956).  Lectu  est  admodum  uti- 
lis,  qui  omnium  virtuti  studiosorum 
manibus  assidue  esset  terendus.  Idem 
dix^atur  de  eju8(400)capitibusc7eeart- 
tate  (959 — 1080).  —  Capita  ducenta 
ad  theologiam  Deique  FUii  in  came 
dispensationem  spectantia  (1083-1176), 
quorum  plurae  Marco  asceta  (cf.  p.  330) 
accepit.  AlBnitatem  hoc  opus  habet 
cum  opere  ad  Thalassium')  supra  lau- 


»)  Dialogi  V  de  TrinUateJed,  inter  opera 
B.  AthanasiiMigne  XXVIU,  1 115— 
1286,  etiam  Theodoreto  adscripti)  non 
Bunt  ipsiuB. 

>)  Hic  ThalaBsiua  presbyter  erat  et 
(fi.  c.  650)  abbas  cugusdam  in  Lybia  mo- 
nastcrii,  qui  coUegit  centurias  IV  sen- 
tentiarum  de  caritate,  continentia  et  mentis 


605 


Maximus  Conf.  et  AnastasiuB  Sinaita. 


606 


dato,  cam  in  eo  pariter  consectetar 
allegoriam.  Diyersa  capita  (500)  sea 
breyessententiaeoii  theologiam  et  oecO' 
nomiam  ^peetaniia  deque  virtute  ac  vitio 
(1177 — 1392),  qaibas  accedant  Ca- 
frita  alia  (243)  perspicaa,  quae  pieta- 
tem  redolent  et  aactorem  magnnm  mo- 
ram  magistram  chriatianaeqae  ascesis 
et  perfectionis  praeceptorem  prodant. 
—  beniqae  exstat  alia  adhuc  coUectio 
inscripta:  Capita  iheologica  i.  e.  scite 
dicta  atqae  electa  ez  diyersis  tam 
Christianoram  tam  profanorum  libris, 
etiam  sermones  (7l)  sea  Loci  com- 
manes  dicta  (XGI,  721 — 1024),  ea- 
qae  est  tantam  florilegiam  qaoddam 
sea  silya  reram  pro  adornandis  con- 
cionibas^).  —  Mystagogia,  qua  expli- 
catar,  qaoram  signa  sint,  quae  in 
sancta  Ecclesia  peragantar  in  diyina 
sjmazi  sea  collecta.  —  Disserait  qao- 
qae  de  variis  difficUihua  locis  ss.  D  io- 
nysii  et  Gregorii  naz.  primam  ab 
Oehler  edita  Halis  1857;  Migne 
XCI,  1031 — 1418;etreliqaiti&Ao/»a2) 
inoperas.  Dionysii  Areopagitae 
(qaae  scholia  habes  inter  Dionysii  opp. 
ed.MigneP.G.lV,  15— 432;  527  — 
§46),  in  qaibus  hanc  scriptorem  mag- 
nis  effert  encpmiis.  Tribuuntar  ipsi 
nonnalli  kymni  (1417 — 1424),  com- 
jnUus  ecdeaiasticus  (inter  opera  £a- 
sebii  caesariensis  apad  Migne  P.  G. 


regimine,  quas  edidit  Gallandiin  PP. 
bibL  t.  XILI,  ultiinum  opusculum,  quod 
ejus  laborea  tulerunt ;  M  i  g  n  e  P.  G.  XCI, 
1427 — 1441,  Confundi  non  debet  cum 
Thalasaio.  cujus  supra  mentionem  feci- 
mus  p.  390  a. 

')  Cf.  D  r  e  B  8 1  e  r  Quaestiones  criticae 
ad  Mazimi  et  Antonii  gnomologias  spec- 
tantes  diss.  inaugus.,  Lipsiae  1869 ;  ifoll 
Texte  und  Untera.  XVI  (1896)  I,  342  ss.; 
XX,  2,  XVm  88. 

')  Ehrhard  apud  Erumbacher 
p.  141 :  M.  Confessor  gebUrt  das  Verdienst, 
die  Mjstik  des  Pseudoareopagiten  von 
ihrem  neuplatonischen  Hintergrund  los- 
gel5st  und  innerlich  mit  der  orthodoxen 
Lehre  in  harmonischenEinklang  gebracht 
zu  haben.  M.  ist  daher  auch  der  eigent- 
liche  Sch5pfer  der  byzantinischen  Mystik 


XIX,  1217 — 1280),  necnon  Chrono- 
logia  saccincta  vitae  Christi,  epitome 
operis  majoris  ed.  Bratke  Zeitschr. 
fiir  £.  G.  XIII,  382 — 384  (quae  apud 
Migne  deest).  Opera  collegit  edidit- 
qae  Combeflsias  Parisiis  IB75t.  2 
in  f. ;  t.  3-  qai  Areopagiticis  fait  desti- 
natasnon  prodiit^) ;  rec.  Migne  P.  G.XC 
et  XCL 


336.  Tertiam  his  addimas  parlter 
celebrem,  qai  magnctm  in  controversiis 
cum  haereticis  habaitpartem,  etsi  forte 
ineante  adhac  sec.  VIII.  vixerit.  Est 
is  Anastasius  a  monte,  quem  mo- 
nachas  et  abbas  dia  incolait,  Sinaita 
dictas^),  ob  sanctitatis  splendorem 
,noyas  Moyses'  salutatas.  Fidei  caasa 
et  salutis  animaram  zelo  sabinde  reli- 
quit  eremum,  atque  cam  Judaeis  et 
haereticis  dispatavit.  Fatendum  tamen 
est,  yitae  ejas  fata  et  gesta  obscuri- 
tatibas  inyolyi,  et  circa  ejas  scripta 
non  deesse  qaaestiones  criticas,  cum 
ipse  cam  aliis  ejasdem  nominis  con- 
fandatar,  praesertim  cam  utroqae  an- 
tiocheno.  Qaae  ipsi  solent  adscribi^), 
coUecta  reperies  apud  Migne  LXXXIX, 
35 — 1289.  Potiora  sunt:  Viae  dux 
adversas  Acephalos,  quo docet,  qaa 
yia  impugnandi  sint  etiam  scholastico 
modo  haeretici,  praesertim  variae  Mo- 
nophysitaram  sectae  (p.  35 — 310).  — 


*)  Distingui  hic  debet  a  tot  aliis  hujus 
nominis  viris,  quorum  jam  meutionem 
fecimuB,  utabAnastasio  Apocrisario 
et  A.  m  0  n  a  c  h  o,  de  quibus  mox  p.  601 
egimus  ;  ab  A  n  a  8 1  a  s  i  o  I  et  II  rom. 
pontificibus,  Anastasio  antiocheno, 
qui  etiam  Sinaita  dictus  est  (f  599  cf. 
p.  522) ;  ab  Anastasio  antiocheno  juniore 
(t  609  cf  .ib.)  ;abAnasta8io  III.  nicaeno 
(fl.  c.700),  Gujus  commentariuB  inpsalmos 
nondum prodiit ^abAnastasio  palae»- 
tino  (qui  floruit  medio  sec.  VI II.)  et 
Anastasio  bibliothecario,  de  quibus 
infra,  etc. 

«)  Cf.  eorum  elenchum  apud  F  a  b  r  i- 
cium-Harless  X,  571— 593;  Migne 
LXXXIX,  9-27. 


607 


637 — 700.  Theolog.  pol.  Anaatasius  Sin.,  Julianaa  tol., 


608 


Quaestiones  {^54:)  et  responsiones  de 
diversis  capitibus  a  diversis  propositae 
(311 — 824):  qnae  tamen  saltem  ex 
parte  non  snnt  genuinae.  Eae  primam 
editae  fuere  a  Gretser  Ingolstadii 
1617  in  4 .  —  Oratio  de  sacra  synaxi, 
et  de  non  judicando  deque  injuriarnm 
oblivione  (825 — 850).  —  Anagogica- 
rum  contemplationum  in  Hexaemeron 
11.  XII,  quorum  tantum  1.  XII.  exstat 
graece  (851 — lOTS).  Illud  interpre- 
tatur  in  Christum  et  in  Ecclesiam, 
multumque  in  iis  utitur  Pseudoareo- 
pagitae  auctoritate.  —  Oratio  duplex 
in  Psalmum  VI  (l077 — 1144);  ex 
tribus  sermonibus  de  homine  secun- 
dum  imaginem  Dei  condito  unum  cum 
fragmento  alterius  exhibet  Migne  p. 
114  3 — 1180.  Agit  in  iis  contra  Mono- 
tholetas  eorumque  historiam  persequi- 
tur  ad  a.  usque  700.  —  Relationes  im- 
piarum  impuraruinque  Arii  senteniia- 
rum,  quae  consubstantialem  Filii  Dei 
deitatem  negant  et  creaturam  creato- 
rem  omnium  dicunt  (l  179 — 1 1 90).  — 
Aliquot  sermones  vel  eorum  frngmenta, 
quorum  ille  in  defuncios  (1191-1202) 
saltem  dubius  est.  Disputatio  adversus 
Judaeos  {\20Z — 1282),  quam  ei  tri- 
buit  A.  Mai  Script.  vet.  coll.  XII  207 
non  videtur  sec.  IX  antiquior:  opus 
ejusdem  genuinum  contra  Judaeos  li- 
bros  duos  saltem  complectens  nondum 
fuit  repertum.  —  Tria  alia  scripta, 
scil.  de  variis  haeresihus  deque  synodis 
contra  eas  habitis ;  expositionem  hrevis 
fidei,  et  celehrationem  fer.  IV,  et  VI.  ei 
asserit^)  Pitra  in  juris  eccl.  graec. 
hist.  et  mon.,  Romae  1868  II,  257 — 
275.  —  Tribuitur  ei  in  nonnullis  codd. 
disputatio  de  rehus  fidei  in  Persarum 
aula  habita,  quae  tamen  exeuntis  sec. 
VI  esse  censetur.  Prodiit  cur.  A.  V  a  s- 
s  i  1  i  e  V  in  Anecd.  graeco-byz.,  Moskau 


')  Plura  de  eo  habent  J.  B.  Kumpf- 
luUIIer  de  Anastasio  Sinaita,  diss.  in- 
aug.,  Wirceburgi  1865  ;Bardenhewer 
§107n.  4;  Nirschl  III  §  351 ;  Ehr- 
h  a  r  d  apud  K  r  u  m  b  a  c  h  e  r  p.  64—66. 


1893  I,  73  —  125;  et  A.  Wirth  Aus 
orient.  Chroniken,  Prankfui-t  1894  p. 
143 — 2 1 0,  utraque  ed.  mendosa  judice 
Ehrhard. 


337.  In  Occidente  haud inceleber 
theologus  fuit  Julianus  toletanus 
antistes,  alius  a  Juliano  P  o  m  e  r  i  o,  de 
quo  supra  p.  437  egimus.  Christianis 
parentibus  natus  est,  sed  ex  traduce 
Judaeorum,  atque  educatus  Toleti  mire 
profecit  tam  literarum  quam  verae  sa- 
pientiae  studii^  sub  Eugenio  II.,  Ilde- 
phonsi  decessore,  una  cum  Gudila  dia- 
cono,  quocum  strictissimae  amicitiae 
vinculo  mansit  semper  devinctus.  Opta- 
bant  ambo  sese  addicere  monasticae 
vitae,  sed  frustrata  fuit  eorum  devotio. 
Levita  fuit,  presbyter  ac  demum  post 
Quiricum  (t  679)  electus  antistes,  at- 
que  episcopatum  suum  virtutum  splen- 
dore  illustravit.  Interfuit  et  ante  alios 
subscripsit  quatuor  conciliis  toletanis 
681.  683.  684  et  685.  Decessit  6.Mari. 
690  atque  inter  sanctos  colitur  8. 
Mart.i).  Spiritus  s.  ubertate  repletus 
et  irrigui  fontis  affluentia  praeditu?, 
plura  reliquit  doctrinae  suae  monu- 
menta,  sermone  pro  illa  aetate  eleganti, 
ingenioq^ue  facili,  copioso  atque  suavi 
conscripta.  Haec  sunt  potiora:  Pro- 
gnosticon  futuri  seculi  II.  III  (Migne 
XCVI,  453  —  525),  quorum  1.  est  de 
origine  mortis  humanae ;  2.  de  anima- 
bus  defunctorum,  quomodo  se  habeant 
ante  suorum  corporum  resurrectionem, 
et  3.  de  suprema  corporum  resurrec- 
tione,  Lipsiae  1536  in  4;  Parisiis 
1554;Duaci  1564:  et  in  bibliothecis 
PP.  —  Apologeticumfidei,  Benedicto  II. 
romanaeurbispapae  oblatum,  conflrma- 
torium  est  fidei  de  duabus  Christi  vo- 


•^  Ejus  vitam  descripait  Felix  post 
Siabertum  in  sede  toletana  successor 
(t  c.  700)  teatis  fide  dignus  utpote  coae- 
tanus»  qui  fere  omnia,  quae  narrat,  ipse 
vidit.  Ea  habes  in  Actia  SS.  8.  Mart.  I, 
785  88.;  Migne  P.  L.  XCVI,  445—52. 


609 


Julianus  toletj^nuB,  Tajus,  Petrus. 


610 


lantatibus  in  synodo  YI  editae :  qaod 
tamenperiit.  Gamyero  illud  non  omnino 
piacaerit  pontifici  isque  nonnolla  in 
eo  notaverit  tamqaam  rectae  fidei  mi 
naa  congrna,  scripsit  Apologeticam 
de  iribus  capUulis,  de  qoibas  romanae 
orbis  praesol  frastra  visas  est  dubi- 
tasse,  qaod  patres  conc.  toletani  XV. 
hajas  inseraerunt  actis  (525 — 536). 
De  comprobcUione  (al.  demonstratione) 
aetaiis  sextae  11.  III  ad  exagitandam 
perfidiam  et  coecitatem  Jadaeoram 
(537 — 586),  in  qaibus  ostendit  Mes- 
siam  jam  essenatam,  Hagenoae  1532; 
in  bibliothecis  PP.  etc.  —  'AvTtX6i{is- 
vcDV  ^)  h.  e.  contra  positorom  sive  con- 
trariorum  in  speciem  utriasqae  Testa- 
menti  locoram  11.  II  (587 — 704),  Ba- 
sileae  1530;  Parisiis  1530;  1556; 
Coloniae  1533;  1540  absqae  aactoris 
nomine,  dein  in  PP.  bibliothecis  etc. 
Commentarias  m  Nahum  prophetam 
(705 — 758),  qai  qaamvis  imperfectus 
et  matilas  (exponit  enim  tantam  ver- 
sus  qaatuor  priores  c.  1.),  auctorem 
prodit  in  Scriptura  versatum  atque  in 
ejus  sensibas  rimandis  acatum,  quos 
in  unaquaqae  sententia  persequitur 
omnes.  Non  desunt  tamen  qui  de  ejus 
dubitent  genuinitate.  Edidit  illum  C  a  - 
nisius  in  ant.  lect.  1. 1,  Ingolstadii 
160  i;  prodiit  et  in  bibl.  PP.  lugd. 
XII,  630—647;  in  coll.  PP.  tolet.  II, 
268  etc.  —  S,  lidephonsi  encomium 
(p.  43.  44);  Historia  rebellionis  Pauli 


')  Ab  aliis  asseritar  hoc  opus  vel  Sal- 
▼  iano  vel  Richardo  cIuniacenBi  vel 
saltem  opus  gemino  titulo  inscriptum 
fiertario  aboati cassinensi, viro ^enere 
et  literis  nobili,  martyrii  corona  illuatri. 
Juxta  altare  enim  a  Saracenis  Italiam 
invadentibuB  obtruncatus  est  22.  oct.  883. 
Multa  ante  suam  conversionem  scripserat 
de  medicinaf  quae  tamen  interciderunt. 
Pauca  alia  supersunt  ut  carmen  de  vita 
et  obUu  8.  Benedicti^  forte  et  vita  s.  Scho- 
laaticae,  olim  immerito  v.  Bedae  tributa, 
quae  cf.  in  Migne  P.  L.  CXXVI,  975-989. 
Cf.  Hist.  lii  de  la  Fr.  V,  606-611,  et 
vitam  scriptam  ab  Ignatio  Squarcia- 
Inpo,  de  quo  egimus  IV,  1129. 
Harter,  NomeDclator  I  ed.  III. 


adversas  Wambam  Gothoram  regem 
(759 — 808),  ed.  a  Dachesne  Scr, 
rer.FrancI,  821— 831;  Florez  Bsp. 
sagr,  VI,  542  etc,  —  Alia  opera  sant 
sapposita,  multa  perierunt^),  at  ejus 
carmina.  Qaae  sapersant  collecta  re- 
peries  in  Migne  P.  L.  XCVI,  427 — 
816.  —  His  sabjicimus  Samaelem  Ta- 
j  um  episcopam  caesaraagastanum  (fl. 
65 1),  qni  collegit  in  primis  ex  operi* 
bas  S.  Gregorii  M.  II.  V.  Sententiarum 
paaca  supplens  ex  S.  Augustino;  in 
eoram  1.  agit  de  Deo;  in  2.  de  incar- 
natione  Christi,  de  praedicatione  Evan- 
gelii,  deque  pastoribas  et  subditis ;  in 
3.  de  diversis  Ecclesiae  ordinibas  et  de 
virtatibus ;  in  4.  de  divinis  jadiciis, 
tentationibas  et  peccatis,  in  5.  de  re- 
probis,  de  judicio  ac  resarrectione : 
atque  ita  Petro  Lombardo  in  hoc  ge- 
nere  laboris  praelaxit.  Praemittit  aa- 
tem  praefationem  (pretiosam)  ad  Qai- 
ricum  ^)  Antistitem  barcinonensem. 
Edidit  opus  illad  Florez  in  Hispania 
sacraXXXI,  171 ;  Migne  P.L.LXXX, 
727—992. 

338.  Interpaucos,  qui  in  illastrandis 
s.  Scriptaris  versati sant *),  praeter 
Maximum,  Anastasium  et  Julia- 
num,  de  quibus  mox  egimus,  referri 
debet  Petrus  laodicensis  episcopus, 


«)  Cf.  Nic.  AntoniuB,  bibl. hispi  vet. 
I,  413—424  Fabr.  II,  477  ss. ;  P  o  1 1  h  a  s  t 
p.  691;  SchroedlKL.  VL  1986. 

2)  Hujus  Quirici  (fl.  662)  exstant 
epistolae  3,  una  ad  Tajum  responsoriaapud 
Mabillon  AnaL  11,76;  ed.  2  pag.  64; 
et  duae  ad  s.  Ildephonsum,  quarum  prima 
gratias  agit  pro  1.  de  Virginitate  b.  M.  V., 
altera  suasoria  de  similibus  opp.  edendis 
inter  opp.  IldephonsiMicrne  XC  VI, 
193  s. 

«<)  Huc  forte  referri  potest  auctor  II.  3 
de  Mirahilihus  8.  Scripturae,  qui  olim  s. 
Augustino  tribuebantur  et  exstant  in 
append.  ed.  Maur.  apud  M  igne  XXXV. 
2149 — 2201.  Conjiciunt  ed.  maurini 
illum  esse  scriptorem  britannum  vel  hi- 
bernum  sec.  VII,  qui  forte  et  ipse  A  u- 
gustinus  revera  nominabatur,  unde 
ortus  error,  ut  confunderetur  cum  s.  Au- 
gustino. 

20 


611 


637—700.  S.  Scriptura  et  hist.  eccl.  Fredegarius. 


612 


qui  forte  est  sec.  VII.  Hajus  hactenus 
exstabat  tantum  expositio  in  oratiO" 
nem  dominicain  inter  opp.  Origenis 
editionis  niaurinae  t.  I  et  in  bibl. 
lugd.  PP.  XII,  .322;  Migne  P.  G. 
LXXXVI,  2,  3330 — 3336  etc.  cum 
aliquibus  aliis  fragmentis  commentarii 
in  quatuor  evangelia,  Hunc  integrum 
demum  reperit  Aug.  Mai  ex  eoque 
dedit  speoimina  in  Bibl.  PP.  nova  VI, 
543;  Migne  ib.  3321—3330,  iUa 
scil.  quae  in  quatuor  evangeliis  ad  ss. 
eucharistiae  mysterium  pertiuent.  Co- 
gitavit  quidem  de  totius  commentarii 
editione,  sed  morte  praeventus  con- 
silium  exsequi  non  potuit.  —  De  Caed  - 
mone  (Kaedmon)  monacho  0.  S.  B. 
fratre  laico^)  miro  modo  talento  pan- 
gendi  carmina  donato  (f  c.  680),  magna 
cum  laude  loquitur  v.  Beda  in  hist. 
Angl.  IV  24,  ubi  de  eo  inter  alia  dicit: 
»Et  quidem  alii  post  illum  in  gente 
Anglorum  religiosa  poSmata  iacere 
tentabant,  sed  nullus  ei  aequiparari 
potuit2)«.  Tribuitur  Paraphrasis  poe- 
tica  factorum,  quae  in  Genesi,  Exodo 
aliisque  V.  et  N.  T.  libris  narrantur. 
Edidit  quidem  Franciscus  Junius 
Amstelodami  1655  Caedmonis  mo- 
nachi  paraphrasin  poeticam  Genesos  ac 
praecipuarum  s.  paginae  historiarum ; 
et  aliis  omissis  Bouterwek  Elber- 
feld  1849  —  1854  t.  2  cum  glossario 
et  introductione,  Gottingen  1858  etc. 
Verum  praeter  hymnum  in  Deum  ea, 
quae  Junii  editione  exhibentur,  Caed- 
monis  esse  non  censentur  a  recentiori- 
bus  viris  eruditis. 

339.  De  historia  meruit  Frede- 
garius  (num  hoc  nomen  sit  origina- 

')  Cf.  Bone  KL.  II  l(j48-50.  R.  Wul- 
ker  Uealeuencyclop.  Ill^,  619. 

-)  De  Cynewulfo  poeta  pariter 
auglo-saxoue,  qui  s«'Culo  fortejuuiorfuit 
nostro  Caedmone,  cf.  E  bert  III.  40  ss.  et 
R.  W  ii  1  k  e  r  Realenc.  IV  ^,  364.  Provec- 
tiore  aetiite  monachuiu  vel  eremitvim 
agens  condidit  carmiua  majora  de  Christo, 
ejas  gestis  deque  apostolis,  de  Julianaet 
Helena  etc. 


rium,  non  satis  est  certum)  patria 
probabiliter  Burgundus,  scholasticus, 
auctor  alioquin  plane  ignotus,  post  s. 
Gregorium  turonensem  praecipuus,  im- 
politus  licet^),  hisftoriae  francicae  scri- 
ptor,  clarus  c.  a.  660.  Scripsit  stilo 
prorsus  barbaro  Chronicon  ab  a.  c.  us- 
que  ad  a.  642  II.  5,  seu  op.  titolus  po- 
tiu8  est  Chronicarum,  quae  dicuntur 
Fredegarii  Scholastici,  11.  IV,  quo- 
rum  1.  est  liber  generationis  H  i  p  p  o- 
lyti(Labbe  bibl.  nova  msc.  1,  298- 
309);  I.  2.  epitome  ex  chronicis  Hie- 
ronymietldatii  (exCanisioapud 
Schott  Hisp  illustrata,  Francofhrti 
1608  p.  160—207);  I.  3.  est  epitome 
historiae  Gregorii  turonensis  et 
prodiit  inscriptus  Historia  franeorum 
epUomata  (Migne  LXXI,  573 — 605; 
cum  I.  1.  et  2.  in  Canisii  lect.  ant. 
1602.11,  578—729;  ed.  2.  cur.  Baa- 
nage  1725.  H,  147—164);  L  4.  est 
continuatio  Historiae  ejusdem  Gregorii 
(Migne  ib.  605 — 665  ;  cum  3  priori- 
bus  U.  Abbeville  1880;  Parisiis  1885). 
Duplex  distinguitur  collectionis  anctor: 
unus  II.  1.  2.  et  4.  ad  a.  613;  alter, 
qui  censetur  Fredegarius,  auctor 
est  I.  3.  et  4.  a  c.  40.  usque  ad  sua 
tempora  (642).  Opus  continuatam  foit 
usque  ad  a.  768  (Migne  ib.  665 — 
698).    Saepius  prodierunt  L  3.  et  4. 


•)  Cf.  Fabricius  BibL  lat.  m.  ae. 
I.  606 ;  sed  prae  ceteris  Potthast  p. 
468,  qui  copiosam  litteraturam  exhibet; 
Schnttrer  die  Verfasser  der  BOgenaun- 
ten  Fredegar  Chronik,  Freiburg  iu  der 
Schweiz  1900  in  Collect.  Friburg.  fa8c.9; 
K  r  u  8  c  h  N.  Archiv  der  Uesellschaft  fftr 
illtere  deutsche  Geschichtsk.  1881  VII,  3. 
249—351  ;  421—516 ;  Hist.  lit.  de  Fr.  III. 
586—595.  Ebert  t,  1. 1.  3  c.  33 ;  W  a  1 1  e  n- 
b  a  c  h  l  §  9,  qui  de  eo  inter  alia  Bcribit : 
Sich  selbst  legte  er  nur  einen  btiuriachen 
uud  <yanz  beschr&nkten  Sinu  (rusticitas 
et  extremitas  sensus  mei)  bei,  und  diese 
rfihrende  Beecheidenheit  sollte  wohl  den 
Spott  tiber  den  ehrlichen  Mann  entwaff- 
nen,  welcher  mit  aller  Anstrenguug  ge- 
leistct  liat,  was  er  vermochte.  und  der  aich 
dadurch  um  die  Nachwelt  ein  unsterb- 
liches  Verdienst  erworben  hat,  De  ejus 
coiitinuatoribas  cf.  I  sect.  II  §  1. 


«13 


Hagioj^pbi.  Braulio 


614 


'Cum  contiDaatoribus,  ui apud  B u i n ar t 
in  ed.  opp.  Gregorii  tur.;  Bouquet 
Recueil  II,  391 — 464  etc;  1.  4  cum 
xsontinuHtoribus  in  bibl.  PP.  col.  t.  VI; 
lugd.  XI,  815 — 30  etc.;  accurate  ed. 
Kruacb  in  Mon.  Germ.  bist.  script. 
rer.  merov.  II,  l  — 193.  Hadrianus 
Yalois  rerum  franc.  Parisiis  1658 
1. 20  pag.  1 79  it«  de  eo  censet :  » Frede-* 
garius  scbolasticus  .  .  .  bistoricus  pro 
captu  illorum  temporum  diligens,  ut 
aetate,  sic  auctoritate  Gregorio  prozi- 
mus,  et  in  magna  bonorum  auctorum 
inopia^)  utilis  uc  necessarius,  nec  us- 
quequaque  contemnendus,  cujus  bre- 
▼itas  et  cetera  omnia  yitia  temporibus 
imputari  debent.  ^  Opus  est  compilatio 
forma  satis  inculta,  in  quo  cbronoiogiae 
latio  babetur :  res  politicae  fere  memo- 
rantur:  narrationes  de  sanctis  eorum- 
que  miraculis  desunt. 

340.  Inter  bagiograpbos  plu- 
rimi  referri  debent*):    ita  ut  saltem 


< )  Ad  illustrandas  francicas  et  ^ermani- 
cas  antiquitates  utiles  cenaentur  Formu- 
larum  II.  2,  quas  collegit  intra  (J30~660 
Marculfus  moniichus,  forte  lector  et 
abbas  Biturici.  Saepius  prodierunt,  ut 
cura  Hier.  Biguonii  cuni  notis  erudi- 
tis  Parisiis  1613;  1666  ed.  melior  et  auc- 
tior ;  in  bibl.  PP.,  apud  B  a  1  u  z  e  capitu- 
lar.  If,  369-434 ;  Bouquet  Recueil  IV, 
4t>5— 504 ;  M  i  g  n  e  LXXXVf  [,  693—757 ; 
Zeumer  in  Mon.  Genn.  hist.  leg.  V, 
32-106  cum  supplemento  et  additamentis 
107-112.  Sunt  autem  hae  formulae  exem- 
pla  diplomatum  aliorumque  documento- 
rum  publicorum  (stilo  rudii,  «ut  cui  li- 
bnerit,  is  exinde  aliqua  exemplando  fa- 
ciat.'»  Cf.  Hist.  lit.  de  Fr..  565-  70. 

' )  Praetermittimus  S.  M  a  jf  u  o  >)  a  u- 
dum  (Maimboeuf)  episcopum  andega- 
vensem  ^tc.a.654)  scriptoreiu  titaes.  Mau* 
rfBi  ep.  andegavensifl  lex.  sec.  [Vi.  quae 
vita  a  Rainone  ep.  andei^^avensi  inter- 

Folata  (sec.  X.)  reperitur  apud  Vinc.  B  e  I- 
0  V  a  c  e  n  B  e  m,  M  o  m  b  r  i  t  i  u  m  et  S  u- 
rium.  Cf.  Hist.  lit.  Uf.  573-575.  — 
Theodorura  discipulum sa.  ( 'olumbani 
et  Galli  abbatem  Oampiduni  (Kempten), 
nam  rita  8.  Magni  ipsi  trihuta  (upud 
C  a  n  i  8  i  u  m  lect.  ant.  t.  V.  ed.  2. 1. 1 1  ost 
supposita.  nequc  lure  dicrmi.  Cf.  Hist.lit. 
lU,  635. 


aliquos  nominemus,  Braulio  fra- 
tris  sui  Joannis  in  sede  caesaraugustana 
successor  (631 — 651  c.)  scripsit  8,  Ae- 
miliani  preabyUri  (t  574)  titam  in 
Tamaji  Martyrologio  VI,  111,  Lug- 
duni  1659;  in  Mabillonii  sec.  I. 
Bened.  205 — 215;  Acta  de  mariyri- 
bu8  eaesar-auguatanis  sive  passio  sanc- 
torum  innumerabilium  caesaraugusta- 
norum  MM.,  qui  passi  sunt  sub  Dio- 
cletiano  et  Maximiano  imp.  30.  Oct. 
a.  303 ;  Elogium  seu  praenotatio  li- 
brorum  d.  Isidori  bisp.  (cum  opp. 
bujus  sancti,  Migne  LXXXI,  16  s.); 
epistolae  46,  quae  repertae  seculo 
praeterito  primum  editae  fuere  a 
Florez  in  Espaiia  sagr.  t.  XXX:  inter 
bas  praecipua  forte  est  (21)  ad  Hono- 
rium  I.  nomine  conc.  VI  toletani  con- 
scripta,  qua  purgat  se  bispanosque  et 
Galliae  narbonensis  patres  de  nonnullis, 
quae  in  eos  calumniose  sparsa  ipsisque 
ab  Honorio  objecta  fuerant,  et  ut  vide- 
tur  adeo  feliciter,  ut  Isidorus  pa- 
censis  de  eo  affirmet  in  Epitome  imp. 
vel  Arabum  sub  Sisenando,  ejus  >elo- 
quentia  Roma  urbium  mater  et  domina 
postmodum  per  epistolare  aUoquium 
satis  mirata  est. «  Haec  coUecta  baben- 
turi)  Migne  LXXX,  649—720.  — 
P  a  u  1  u  s  diaconus  emeritensis  (Merida) 
aPaulo  episcopo  emeritensi,  quem 
ipse  c.  4.  celebrat,  diversus  (t  672), 
scripsit  1.  de  vita  et  iniraculie  pcUrum 
emeritensium,  editum  a  Bamaba  M  o  - 
reno  de  Vargas,  Matriti  1633  in  4., 
et  cum  notis  Tbomae  de  Tamayo  de 
Vargas  Antverpiae  1638;  a  Migne 
LXXX,  115—164. 

341.  Plurium  SS.  vitas  reliquit 
Jonas  Segusii  (Susa)  ad  montium 
pedes  (Piemont)  natus,  0.  S.  B.,  s.  Cc- 

> )  Cf.  Nic.  A  n  1 0  n  i  u  tt  in  bibl.  bisp.  V. 
t.  1 1.  5  c.  5  pajj.  374  83.  apud.  Migne 
LXXX,  63i»-  649 ;  G  a  m  s  KL.  2-,  1207 ; 
Kirchenj?e8cbicbte  Spaniens  1,  320—329; 
II  2.  145  88.;  224-27;  Acta  fc^fci.  IS.Mart. 
U.  f)35— 3H. 

20* 


615 


637—700.  Hagiogrdphi.  Jonas  bob.,  Raimbertus,  Audoenus, 


6ie 


lambani  discipuluB  et  comes,  qai  Hi* 
bemas,  Scotus,  Italus,  Bobiensis,  Liri- 
nensis,  Luxoyiensis  ab  aliis  cognomi- 
natur,  demum  abbas  monasterii  non 
satis  noti  (fl.  c.  659).  Ejus  sunt  miae 
s,  Columbani  emendata  apud  Mabil- 
lon  sec.  II  SS.  0.  S.  B.  p.  5— 29,  una 
ex  melioribus  biographiis  medii  aevi  ^), 
etsi  stilo  turgido  conscripta;  s,  Atta- 
lae  ab.  successoris  S.  Columbani,  ib. 
p.  123  —  127,  et  in  Actis  SS.  ad  10. 
Mart.II,  43 — 45;  s.Eustasii  ab.  luxo- 
viensis  apad  Mabillon  ib.  p.  115 — 
1 23  ;  in  Actis  SS.  ad  3.  Mart.  I,  786 — 
790;  s,  Bertulfi  ab.  bobiensis,  apud 
Mabillon  ib.  p.  160  — 166;  inActis 
SS.  19.  Aug.  III,  752  —  754;  s.  Bur- 
gundofarne  seuFarae  abbatissae  primae 
ebroicensis  (t657),  apud  Mabiilon^) 
1.  c.  p.  439 — 449.  Ejus  Vitam  s.  JoaH' 
nis  ab.  reomaensis  (t  540)  a  juniori- 
bus  scriptoribus  retractatam  (apud 
Mabillon  Act.  SS.  1  app.  633 — 636 
et  in  Act.  SS.  28.  Jan.  II,  863 — 865), 
juxta  fonnam  originalem  Fr.  Stoeber 
se  reperisse  censet  in  cod.  paris.  lat. 
1174*^.  Qua  de  re  cf.  ejus  diss.  in 
Sitzungsberichte  der  k.  Akademie  zu 
Wien.  Phil.-hisi.  Kl.  1885  t.  109  p. 
319-398.-  Plenius  eam  reperi t  K  r  u  s  c  h 
ediditque  in  Mittheil.  des  Institutes 
fiir  63terr.  Geschichtsforschung,  XIV, 
385 — 427  cum  docta  introductione. 
Hinc  duae  illae  retractationes  omne 
amiserunt  pretium.  Usus  quidem  est 
Jonas  in  hisce  vitis  conscribendis,  quas 
collectas  habes  in  Migne  P.L.LXXXVII, 
1011  — 1087,  diligentia:  hinc  olim  in 
pretio  erant:  sed  non  desunt  menda 
historica,  chronologica,   topographica, 


'^jMeyer  v.  Knoiiau  Allg.  d.  Biogr. 
IV,  425:  Fur  Columban  ist  die  Haupt- 
quelle  die  von  Jona  . . .  verfasste  Lebens- 
beschreibung,  ohne  allen  Zweifel  eine 
der  aufschlussreiohaten  und  bestgeschrie- 
benen  Heiligenleben  des  Mittelalters. 
Eam  laudatet  Wattembach  I§  11. 

*=)Cf.  Hiflt.  lit.  de  Fr.  III,  603-608; 
Potthast  p.  1.393. 


et  stilus  caret  simplicitate  naturali  ei 
nitore. 

342.  Baimbertus  (BagimbertuB^ 
Ragimbaldus)  leuconaensis  abbas  in 
diocesi  ambianensi  s.  Walarici  (8.  Va» 
lery)  (t  622)  fundatoris  et  primi  ab- 
batis  summo  quidem  studio,  sed  nimis 
prolixe  et  simplici  sermone  elabora- 
verat  c.  a.  660  vitam:  hinc  ononymna 
quidam  seculi  sequentis  succincto  et 
compto  sermone  eam  ad  breviorem  for- 
mam  redegit^),  quam  ediderunt  Ma- 
billon  in  Act.  SS.  0.  S.  B.  sec  n 
p.  76 — 90  et  Acta  SS.  Jun.  1,  14  — 
23.  —  S.  Audoenus  (Ouen),  cui  pri- 
mum  nomen  Dado,  ex  illustrissima  fa- 
milia  natus  c.  a.  600,  sub  Dagobertol 
et  sub  Clotario  II.  regibus  referendarii 
munus  gessit.  Dum  adhuc  in  aula  ver- 
saretur,  haeresim  Monotheletarnm, 
quae  jam  in  Gallias  etiam  prorepserat, 
fortiter  refutasse  dicitur,  et  pietati  ad- 
modum  deditus  monasterium  resba- 
cense  a.  634  condidit-).  Ob  virtutum 
splendorem  ab  aula  vocatus  est  a.  649 
ad  sedem  rothomagensem,  sed  nonnisi 
a  sequenti  in  episcopum  voluit  conse- 
crari  (t  24.  Aug.  683).  Scripsit  U.  2 
vitam  8.  Eligii^)  episcopi  noviomensis 


»)  Cf.  Hist.  lit.  111,  600  8. 

2)  Hist.  lit.  ril,  603—608;  Vacan- 
dard  S.  Ouen  avant  son  ^piscopat  in 
Revue  des  qq.  historiques  1898  LXIII, 
5—50. 

«)  Hic  E 1  i  g  i  u  8  (n.  c.  588)  «aurifex 
peritissimus,  teste  Audoeao  in  vita  eJQB. 

I,  5,  invenit  gratiam  in  oculis  rcgis  et 
coram  cunctis  optimatibus  ejus** ;  et  „fa- 
bricabatin  usum  regis  utensilia  quam  plu- 
rima  ex  auro  et  gemmis**,  sed  „poUebat 
magis  ac  magis  in  vigiUis,  in  jejuniis  at- 
que  in  caritate  (ib.  c.  10)**.  Hinc  „fragTa- 
bat  eju8  ubique  fama  in  tantum,  ut  si 
qui  ex  romana  vel  italica  aut  gothioa 
veL  quaUcunque  provincia  legationia  foe- 
dere  aut  alia  quacunque  ex  causa  pala* 
tium  regis  Francorum  adire  pararent, 
non  prius  regi  ocourrerent,  quam  EU- 
gium  aggrederentur**.  „£xinde  igitur  (ib. 

II,  2)  elegerunt  ex  merito  sanctitatia 
cunctis  bonis  operibus  praeditnm  ad 
sacerdotale  officium  8.  Eligium  jam  lu- 


^17  SiviarduB,  BoboIenuB,  Aigradus,  Baudemundus,  Ureiuua  etc. 


618 


«micissimi  sni  coUegBe,  quocam  simul 
«odem  die  in  episcopam  est  ordinatas 
(640;  t  30.  Nov.  659),  qaam  edide- 
nint  Dacherias  Spicilegii  Y,  147 
(ed.  2.  n,  76)  MigneLXXXVII,  479- 
594,  qaae  tamen  in  qaibasdam  locis 
fait  interpolata  et  depra^ata,  atprobat 
Oointias  Annal.  eccl.  franc. III,  175, 
Pari9iisl665 — 68.  —  Siviardo  ab- 
bati  anisolensi  dioecesis  cenomanensis, 
s.  Sigirani  in  abbatia  praecessoris  filio 
(t  687  vel  68l)  tribuitur  vUa  8,  Cari- 
lefi  (S.  Calais)  presbyteri  et  conditoris 
monasterii  Anisolae  (t  536),  qaam 
edidit  primum  Mabillonin  Actis SS. 
0.  S.  Ben.I,  642 — 650;  et  Jo.  B.  So- 
lerius,  qui  de  ejusdem  genuinitate 
dubitat,  in  Actis  SS.  ].  Jul.  I,  90  ss. 
cum  prolixis  annotationibus  ^) ;  M  i  g  n  e 
LXXIY,  1247— 1262.  — Bobolenus 
presbyter  et  monachus  narrat  juxta 
teates  oculatos  vitam  s,  Germani  ab. 
primi  grandivallensis  et  M.  (t  c.  666), 
quam  habes  in  Act.  SS.  21.  Febr.  III, 
163 — 166  et  in  Actis  SS.  Mabillonii 
n,  5 1 1  — 5  1 5  annotationibus  iilustra- 
tam.  Vix  reperitur  hac  periodo  vita, 
qnae  melius  atque  nitidius  sit  con- 
scripta.  —  Audelaeus  presby  ter  italus 
(fl.  c.  700)  auctor  dicitur  vitae  s.  For- 
tnnati  presbyteri  spoletani  (fl.c.a. 400), 
quae  exstat  in  Act.  SS.  Jun.  I,  755.  — 
A  i  g  r  a  d  u  s  ( Angradus,  Ansgradus, 
Ansgardus  etc.)  0.  S.  Ben.  monachus  in 


mine  radiatum ,  ut  praeesset  ecclesiae 
noviomagenBi.'*  Deceaait  30.  Nov.  659. 
Superflunt  homiUae  XVI  (XVII),  quas 
habes  apud  Migne  LXXXVII,  593-65*4 
cum  aermone  ad  regem,  qui  forte  est  etiam 
ipsius  ib.  654 — 658.  Sedillarumhomilia- 
rum  genuinitas  est  dubia  :  nam  neque  ar- 
gumenta  contra  eam,  neque  pro  ea  sunt 
convincentia.  Tribuitur  ei  praeter  egre- 

rra  epistolam  ad  s.  Desiderium  se^-mo 
rectitudine  catholicae  conversationis 
in  app.  t.  VI,  746  opp.  s.  Augustini.  Cf. 
Alberdingk  ThijmKL.  IV,  375;  Hist. 
lit.  lll,  596—600;  Potthast  p.  12?3. 

')  In  iisdem  Actis  Mart.  I,  65—67  et 
apud  Mabillonib.  III. 485—87  reperi- 
tur  Elogium  8.  Sitiardi  ab  aequali  sed 
anonymo  compositum. 


Kormannia  fontanellensis  pie  concin- 
navit  vitam  8.  AnsherH  rothomagensis 
episcopi  (t  695),  quam  junior  quidam 
retractavit  et  interpolavit.  Exhibent 
eam  Acta  SS.  9.  Febr.  II,  342 — 356; 
Mabillon  II,  1046 — 1062  annota- 
tionibus  illustratam;  ab  interpolatio- 
nibus  puram  primum  exhibent  Anal. 
Boll.  I,  179 — 191.  Vita  Landberti 
(Lamberti)  episcopi  lugdunensis  (t6  6  7), 
quam  pariter  adomaverat,  legitur  in 
Actis  SS.  14.  Apr.  II,  216—218;  in 
Actis  Mabilonii  III,  2,  append.  462- 
465.  —  Baudemondus  ex  elno- 
nensi  monacho  abbas  blandiniensis  0. 
S.  Ben.  scripsit  vitam  s,  Amandi{f  684), 
cujus  erat  discipulus  et  scriba  (t  692). 
Invenies  eom  in  Act.  SS.  6.  Febr.  I, 
848  et  apud  Mabillonium  II,  710. 
—  U  r  s  i  n  u  s  monachus,  forte  et  abba?, 
jussu  Ansoaldi  pictaviensis  episcopi 
necnon  Andulfi  ab.  scripsit  a.  684  vitam 
8,  Leodegarii  (Leger)  episcopi  augusto- 
dunensis  et  Majoris  Domus  in  Francia  ^), 
&ed  nequissime  2.  Oct.  678  interfecti 
(cui  tribuuntur  cawon^sXVI  in  synodo 
augustodunensi  676  habiti,  cf.  M  i  g  n  e 
XCVI,  377 — 384  cum  epistola  conso- 
latoria  admodum  pulcbra  ad  matrem 
ob  fratris  sui  Gaireni,  obitum ;  cf.  ib. 
373 — 376),  quam  reperies  apud  Ma- 
billon  II,  098 — 705  ed.  optinia; 
Migne  I.  c.  p.  335-346  cum  alia  vita 
anonymi  synchroni  ib.  345 — 374.  D  u- 
c  h  e  s  n  e  utramque  inseruit  Hist.  Franc. 
script.  Parisiis  1636  I,  600 — 625. 

343.  Bonifatius  quidam  (alius  a 
Germanicae  apostolo)  auctor  est  vitae 

i)Cf.  Kaulen  KL.  VII,  1811—1816; 
Potthaetp.  1421. 

')  Cf.  B.  KruBch  in  docta  diss.  die 
alteste  Vita  Leudegarii  in  N.  A.  fQr  iL  d. 
Geschichtsk.  1890  XVI,  565—596,  quire- 
perit  vitam  originalem  ab  anonymo  con- 
scriptam.  quam  retractavit  monachus 
qui  se  Ursinum  appellat  c.  a.  751  et 
nitidiori  stilo  donavit ;  postea  alius  ano- 
nymus  stilo  simplici  ex  utraque  novam 
concinnavit,  quae  legitur  apud  M  i  g  n  e 
1.  c.  Cf.  tamen  quae  notant  Anal.  Soll. 
1892  XI,  104— Il(». 


619 


637—700.  Hagio^phi.  UltanuB,  Muirchu,  Theodorus  etc. 


620 


8,  Livini  ep.  et  M.  Flandriae  apostoli 
sec.  VII.,  qoam  exhibent  Mabillon 
in  Actis  SS.  0.  S.  B.  U,  448;  Migne 
P.  L.  LXXXVII,  327— 345.  —  Ultano 
Mac  Goncabar  episcopo  ardbraccano 
vel  ardbracanensi  in  Hibemia  (f  656) 
tribuitur  ^)  Vita  s.  Brigidae  a  s.  Patricio 
conversae  (t  c.  521  vel  523),  quam 
Jo.  Colganns  edidit  in  Triade  than- 
matorga  Hibemiae  p.  527 — 546  et 
Bollandus  in  Actis  SS.  Febr.  I, 
1 1 8 —  1 2  9,  qui  tamen  de  ejus  genuini- 
tate  dubitat.  Auctor  forte  est  vitae  8, 
Patrieii  ineditae,  vel  saltem  ex  ore 
Tirechan  ea  excepit,  quae  ipse  de  s. 
Patricio  narrat,  ut  mox  dicemus.  — 
M  u  i  r  c  h  u  (Maccu  Machtheni)  hibernus 
Aido  episcopo  slebtensi  (t  c.  698) 
dictante  vel  jubente  vitam  s.  Fatricii 
scripsit,  cui  addenda  sunt  GoUectanea 
seu  annotationes  de  s.  Patricio  T  i  r  e  - 
c  h  a  n  i ')  ejusdem  fere  aetatis  vel  paulo 
antiquioris,  quas  ex  ore  vel  libro  UI- 
tani  episcopi  sui  magistri  (t  c.  656), 
de  quo  supra,  scripsit.  >Facile  con- 
stat  inter  eruditos,  inquit  Hogan  in 
praef.  suae  edit.,  post  confessionem 
Patricii,  utrumque  monumentum  .  .  . 
antiquissimum  esse  omnium,  quae  de 
s.  Hibemiae  apostoli  historia  ad  nos 
pervenerint.  Imo  non  dubitat  Petri 
(Antiquities  of  Tara  p.  107),  omnes 
vitas  Patricii,  quas  edidit  G  o  1  g  a  n,  ex 
hoc  solo  fonte  prodiisse.  ^  £t  antea  jam 
monuerat,  »ea  documenta  summi  mo- 
menti  inter  omnia,  quae  de  s.  Patricii 
historiu  conscripta  habemus,  ab  omni- 


»)Cf.  Potthast  p.  1222;  Belles- 
h  e  i  m  Gesch.  der  k.  K.  i.  Irl.  1, 15.  33. 70. 
Idem  Colgan  ed.  etritam  s.  Brigidae, 
quae  tribuitur  Cogitoso  abbati  hiber- 
no  estque  stilo  barbaro  conscripta.  Habes 
eaminMigne  P.  L.  LXXII,  775—791. 
Porro  C  0  g  i  t  o  8  i  nomen  videtur  esse 
nomen  latinum  pro  nomine  Mactheni, 
quod  nomen  est  patris  M  u  i  r  c  h  u,  qui 
sec.  exeunte  VII.  scripsit  vitam  s.  Patricii. 
Juxta  alios  tamen  ea  vita  videtur  esse  re- 
centior. 

«)  Cf.  J.  B.  Burv  Tirechans  Memoirof 
St.  Patrick  in  The  English  Hist.  Rev.  1902 
Ap.  p.  235— 2Cj8. 


bus  emditis  facile  aestimari.*  Com 
vero  quae  ex  iis  protulit  Guil.  Bet- 
ham  tali  incuria  vel  inscitia  edita  sint 
(in  suis  Irish  Antiquarian  Besearches 
p.  II,  Dublin  1827)  novam  accuratissi- 
mam  editionem  operam  conferentibus 
patribus  BoIIandianis  adomavit 
£d.  Hogan  S.  J.  in  Analectis  boUan- 
dianis,  Braxellis  1882  I,  545 — 585; 
II,  35 — 68,  cumadditamentisib.  213- 
239;  ea  pariter  reperies  in  Withley 
Stokes  The  Tripartite  Life  of  St.  Pa- 
trick,  London  1887  t.  2,  quaeestnova 
et  accuratissima  ed.  op.  Golgan  Trias 
Thaumaturga. 


344.  In  Oriente  scripsit  de  vitaet 
exsilio  et  affiictionibus  8,  Joannis  Chry- 
808tomi  Theodorus  Trimithuntis  in 
insnla  Gjpri  episcopus,  qui  interfoit  sy- 
nodo  VI.  a.  680,  quod  scriptum  pri- 
mum  edidit  card.  Mai  in  bibl.  nova 
PP.  VI,  263 ;  inde  Mi gn e  P.  G.XLVII, 
LI — XC.  Ea  non  caret  pretio,  quam- 
vis  subinde  pammcredibiliacontineat. 
—  Alterius  forte  Theodori  episcopi 
urbis  Paphos  est  vita  Spiridumis  ep. 
trimithuntis  lecta  in  die  anniversaria 
mortis  12.  Dec.  655  in  Trimuthi  ec- 
clesia :  cujus  fragmenta  edidit  H.  U se - 
ner  J^hrb.  fiir  prot.  Theol.  1887  XIII, 
222 — 232.  —  Antonius  quidam 
magistri  sui  s.  Georgii  Ghozebitae  conf. 
et  monachi  (sec.  VII)  vitam  descripsit, 
quae  juxta  Joan.  P  i  n  i  u  m  plane  sin- 
gulares  sinceritatis  characteres  prae  se 
fert,  magnique  moinenti  est  pro  historia 
brdinum  Orientis.  Eam  habes  cum 
miraculis  in  Analectis  bolland.  IHS^ 
VII,  97—144;  336—359  cum  mira- 
culis  p.  360-370.  —  Joannes  archi- 
episcopus  thessalonicensis  (fl.  680)  col- 
legit  miracula  s,  Demetrii  M,  Thessa- 
lonicae  in  Macedonia  (c.  a.  306)  et 
hujus  urbis  patroni,  quae  habes  in  Act 
SS.  Oct.  IV,  104—160.  C\\  Ehrhard 
apud  Krumbacher  p.  192  de  aliis 
ineditis,  quae  hujus  Joaunis  esse  vi- 
dentur. 


621 


Theol.  practica.  JoanneB,  Donatns,  Fructuosus,  TheodoruB. 


«22 


345.  Qaosdam  praeter  jam  laadatos 
adhuc  nominemus,  quoram  scripta  ad 
theologiam  practicam  et  asceticam 
referri  possunt.  Sab  nomine  Joannis 
Karpathii  ab  insala  intermedia  in- 
ter  Cretam  et  Rhodum  dicti,  qai  florait 
medio  sec.  YII.,  exstat  duplex  collectio 
regularum  pro  monachis,  scil. :  Ad  mo- 
nachos  in  India,  qaoram  rogata  capUa 
hortataria  sive  docamenta  spiritaalia 
(Migne  P.  G.  LXXXV,  791-812);  et 
alia  capita  collegit (ib. p.  81 1-826).  — 
Reffulam  sanete  vivendi  pro  virginibus 
condidit  s.  Donatas  Wendelini  Trans- 
jarani  filius  a  s.  Golumbano  baptizatas 
et  in  aanctissimum  virum  institutus, 
ad  vesontinam  seilem  a  clero  et  populo 
vocatus^).  Episcopus  ordinatas  (624) 
inter  clericos  arctissimam  monasticam 
vitam  excoluit  secandam  regulas  s. 
Benedictl  et  s.  Columbani :  condiditque 
in  urbe  monasterium,  et  ejus  mater 
piissima  aliud  pro  virginibus  (t  651). 
Habes  passim  eam  regalami  ut  in  H  o  I- 
stenii  cod.  reg.,  Bomae  16HI  p.  III; 
Brokie  cod.  reg.;  Migne  LXXXVII, 
273 — 298.  —  Duplicem  regulam  seu 
regulam  cum  supplemento  condidit  s. 
Fructuosus  regio  sanguine  ortus, 
ducis  exercitus  hispani  proles,  qui 
spreto  mundi  fastu  monachi  amplexas 
estvitam.  Factus  est  ex  damiensi  epi- 
scopo  archiepiscopus  bracarensis  (a. 
656)*).    Florait  magnis  virtutibus  et 

')  Cf.  Hiat.  lit.  III,  570—7:5. 

')  Cf.  Nic.  A  n  1 0  n  i  u  8  iu  Hisp.  vet.  V 
c.  6  n.  2()1  88..  apud  M  i ^ ne  1.  c.  p.  1087- 
1098 :  G  a  ra  8  KG.  Spauiens  11, :»,  1 52-158: 
Fritz  KL.  IV.  2(H)7.  Vitnm  ejus  Bcripsit 
8.  Valeriua  monasterii  e.  Petri  de 
Montibus  Corapluti  abbas  (f  25.  Pebr.  H95) 
in  op.  inBcriptO:  Memoratio  mirabilium, 
quae  Deus  per  boni  obaequii  faraulatum 
8.  Fructuosi  ep.  ad  corroborandam  fidem 
credentium  statuit  ad  salutem,  quam  ha- 
bes  in  Tamaji  Martyrol.  hisp.  t.  I[  ad 
16.  Apr.:  Mabillonii  spc.  II.  annal. 
OSB.  p.  581— 590;  in  Actis  S.S.  ad  IB.Apr. 
11,  431-436;  Migne  P.  L.  LXXXVll, 
469—470,  ubi  p.  417—459  alia  opp.  ejus- 
dem  fragmenta  ex  Florez  Hisp.  8.  t.  XV 
reperies.  Cf.  de  eo  Nic.  Antonius  0]>. 
cit.LV  c.  7  p.  411-413. 


miraculis,  plura  condidit  monasteria 
pro  viris  et  feminis  decessitque  c.  a. 
670.  Colitur  ejus  memoria  16.  Apr. 
Habes  illam  regulam  apud  Holste- 
nium  in  cod.reg.II,  l.*)?  ss.;  Migne 
LXXXVn,  1099—1130.  —  Theo- 
d  0  r  0  archiepiscopo  cantuarensi  tribui- 
tur  Poenitentiale,  Patria  erat  tarsensis, 
n.  602,  studiis  operam  dedit  Athenis, 
inde  in  Itali^m  migravit  et  a  Vitaliano 
romano  pontifice  electus  est  in  archi- 
episcopum  cantuariensem  missusque 
in  Angliam  (668).  Summa  sollicitu- 
dine  saam  rexit  ecclesiam,  abusus,  qui 
jam  irrepserant,  abrogavit,  disciplinam 
restauravit,  quem  in  finem  plures  co6- 
git  synodos^)  nationales  (673.  680. 
684),  novas  condidit  dioeceses,  scholas 
erexit:  quamobrem  s.  Beda  ejus  in 
Angliae  ecclesiam  merita  effert  et  a 
Bellarmino  dicitur  ,magnus  ecclesia- 
sticae  rei  in  Anglia  promotor  (t  1 9.Sept. 
690).*  Foenitfntiale  ei  tributum  om- 
nibus,  quae  reperiri  potuerunt,  ejus- 
dem  capitulis  adauctum,  per  canones 
selectos  ex  antiquissima  canonum  col- 
lectione  msc,  nec  non  per  plura  ex 
variis  poenitentialibus  hactenus  inedi- 
tis  excerpta  expositum,  praeclaris  eccle- 
siasticae  disciplinaemonumentis,  quae 
ex  optimis  codd.  msc.  selecta  sunt,  con- 
firmatum  Jac.  Petit  primus  in  lucem 
edidit,  cum  pluribus  conciliorum  cano- 
nibus  contulit,  dissertationibus  et  notis 
illustravit,  Pariaiis  1677  t.  2  in  4;  re- 
peritur  etiam  in  coU.  conc,  Labbe  t.  VI; 
Hardouin  t.  III;  Mansit.  XII;  in 
Migne  P.  L.  XCIX,  901  —  1231.  Alia 
vero  capitula  de  poenitentia  (168)  sub 
Theodorinominevulgavit  D'Achery 


• )  Habuit  et  syaodutu  680,  in  qua  quin- 
que  amplectitur  coiic.  oecumeuica,  ortho- 
doxam  tuetur  fidcni  et  nionotheletisnium 
damnat.  Forte  de  hac  intellij^i  debent, 
quae  refert  Anonymus  mellic.  de  script. 
eccl.  c.  27:  ^Audiens  CP.  occlesiam  hae- 
resi  Euticetis  (i.  e.  Kutychisi  valde  tur- 
batam  synodum  collecrit,  et  ubi  omnium 
in  fide  catholica  cons^usum  audivit :  hunc 
ad  instructionem  memoriamque  sequen- 
tium  Bynodalibus  literis  commendavit." 


623        637—700.  Theol.  pastoralis.  Theodorus  cant,  Oameanaa,  Eyantus,        g24 


in  Scipil.  IX,  52  bs.;  ed.  2.  1,  486. 
Neatra  tamen  collectio  gennina  censeri 
potest,  qnamYis  forte  aliqaa  ejasdem 
capitala  Theodori  sint.  Sed  en  a.  1840 
inter  Ancient  laws  and  institats  of 
England  snb  regiminis  auspiciis  editis 
prodiit  liber  poenUentudis  Theodori 
archiep.  cantaarensis  ecclesiae»  qaem 
Eanstmann  die  lat.  POnitential- 
biicher  der  Angelsachsen,.  Mainz  1844 
p.  43  ss.  recepit  et  genainam  tandem 
censet  Theodori  opus,  qaam  opinionem 
reprobat  Hildenbrand  Untersuch- 
ungen  liber  die  germanischen  Poeni- 
tentialbiicher,  Wiirzburg  1851  p.  8  — 
38,  jaxta  quem  liber  hic  est  sez.  IX. 
et  forte  Alcuini.  Demum  reperta 
fuit  coUectio  qoaedam  constans  11.  2 
compilata  a  quodam  discipalo  Um- 
brensiam  ex  diversis  responsis  Theo- 
dori  ad  diversas  interrogationes,  quam 
habes  apud  S  c  h  m  i  t  z  die  Bussbilcher 
I,  525 — 550.  Ea  forte  plura  continet, 
quae  Theodoro  nostro  debentur,  atqae 
fons  est  trium  harum  compilationam. 
Cf.  de  hac  controversia  recentiori  nostra 
aetate  agitata  S  c  h  m  i  t  z  6p.  cit.  Mainz 
1883  I,  510 — 524  et  lon^e  fusius  et 
accuratius  II  (Diisseldorf  1898)  p.  5 1 0- 
580;  Bright  Early  English  Church 
Hiatory,  London  1897  p.  406,  qui 
partes  saltem  quasdam  censet  certo  non 
esse  genuinas.  allas  vero  tribui  posse 
Theodoro^).  —  Aliud  exstat  Poeniten- 
tiale  seu  1.  de  mensura  poenitentium 
Migne  LXXXVII,  978—998;  Was- 
serschleben  die  Bussordnungen  der 
abendland.  Kirche,  Halle  1851  p.  460- 
493;  Schmitz Bussbiicher und Buss- 
disciplin,  Mainz  1883  p.  602 — 670, 
sub  nomine  Cumeani  (Comean,  Cu- 
mian,  Camin,  Comin),  sed  difficilis  est 
quaestio,  quisnam  hic  fuerit,  cum  salten 
21  clerici  occurrant  in  historia  eccle- 
siastica  Hiberniae  hoc  norainepraediti. 
Non  desunt  qui  opinentur  eundem  il- 
lum  esse  cum  C  u  m  e  n  e  o  cognomento 
A 1  b  0  biographo  s.  Columbae  (cf.  supra 


')  Cf.  Zimmcruiann  KL.  XI,  1511. 


p.  5  8  5  a.) :  hic  tamen  videtur  aniiqaior 
6886  anctore  Poenitentialis,  qaem  con- 
jioiunt  florai886  ineante  sec.  VIII,  et 
forte  foisse  illum  episcopam  hibemam, 
qai  sab  Laitprando  rege  (711 — 744) 
in  monasterio  bobiensi  a.  aetatis  95 
decessit  atqae  1 9.  Aag.  in  Ecclesia  hi- 
bema  inter  sanctos  colitar.  Aliis  est 
ille  Colmanas  episcopus  lindisfar- 
nensis,  qai  661  (t  676)  scripsit  epi- 
stolam  de  eontrovereia  paschali  ad  8e- 
gienam  ab.haensem(Migne  LXXXVU, 
969 — 978),  qaae  ab  aliis  tribuitar*) 
Cumeneo,  vel  Cumeano  cogno- 
mento  Longo  episcopo  cluenfeartensi 
(t  661).  Alii  singulis  horum  trium 
scriptorum  suum  statuunt  aoctorem, 
alii  omniam  trium  unam  esse  patant. 
—  Casas  pastoralis  dirimitur  in 
jadicio  Chrodoberti  (Ruotberti)  archi* 
episcopi  toronensis  (fl.  c.  670)  de  mu- 
liere,  qaae,  postqoam  Deo  consecrata 
castitatem  voTerat,  adalterium  perpe- 
travit,  qaod  primam  'protolit  Q  u  e  s  - 
nellus  in  notis  ad.  ep.  83  8.  Leonis 
(MigneLIV,  1424—1426).  —  Gasum 
moralem  solvit  Evantas  (Evan- 
tius)  juxta  d'Agairre  archidiaconas 
toletanus,  juxta  M  a  b  i  1 1  o  n ,  probabi* 
lius  abbas  troclarensis  in  dioecesi  al- 
biensi^),  qui  floruit  exeunte  sec.  VII., 
in  epistola  contra  eos,  qui  Gaesaraaga- 
stae  in  Uispania  sangainem  animaliom 
immundam  esse  jadicant,  et  camem 
mundam  esse  dicunt,  quam  edidit  0  a- 
n  i  s  i  u  s  Lect.  antiq.  V,^  2,  553 ;  ed. 
novae  l,  522;  et  praeter  alios  Migne 
LXXXVIII,  717—722. 

346.  Jam  ad  liturgiam  sensa 
saltem  laxioii  veniamas.  Praetenuissis 
C  0  n  a  n  t  i  0  episcopo  palentino  (t  6  39) 
ecclesiasticorum  officiorum,  jaxta  1 1  de- 
phonsum  de  vir.  ill.  scriptis  c.  1  ] , 


•)Cf.  Funk  KL.  IIL  1239.  Bellee- 
h  e  i  m  Gesch.  der  k.  E.  in  Irl.  1, 181. 183. 
hauc  ep.  tribuit  Cumeano  abbati 
monasterii  durowienBiB,  postea  forte  hu- 
ensid,  qui  eam  scripserit  a.  633. 

-)  Cf.  Hist.  lit.  irr,  652. 


«25 


Conaniius,  Joannes,  Ildephonsus  tol.  etc. 


626 


ordinibas  intento  et  proyido:  »nam 
melodias  soni  mnltas  noviter  edidit, 
orationnm  qaoque  libellnm  de  omniom 
decenter  conscripsit  proprietate  psal- 
monim^:  qnae  omnia  perieront,  et 
Jo  a  n  n  e  episcopo  Bassorae  c.  6  5  0,  cujns 
Anaphcram  exhibet  Benandot  in 
coU.  litorg.  Parisiis  1716  t.  II»  memo- 
randus  hic  est  s.  Hildephonsus 
(Udephonsus)  natus  Toleti  ex  nobi- 
lissimis  parentibus,  ut  fama  fert,  c.  a. 
607,  et  a  s.  Isidoro  Hispali  omnibus 
in  disciplinis  egregie  institutus^).  >  Di- 
yino  tactus  spiritu  vita  delectatus  est 
monachorum,  contemptisque  parentum 
rerumque  mundanarum  affectibus  aga- 
liense  monasterium  petiit,  cujus  fugam 
rabido  furore  insequens  pater,  uno  tan- 
tum  maceriae  impeditus  est  obtce,  quo 
et  fnrentis  delusa  est  quaesitio  et  fu- 
gientis  salvat«  devotio^).  .  .  .  Rector 
deinde  effectuu  agaliensis  coenobii  mo- 
nachorum  mores  exercuit.^  E  mona- 
chomm  praefectura,  Eugenio  II.  (vul- 
go  III.)  ejus  avunculo  diem  suum 
obeunte,  ad  toletanae  ecclesiae  regimen 
invitus  principalique,  ut  ipse  dicit, 
violentiae  cedens,  transfertur  (657). 
In  pontificio  toletano  veluti  ,facula 
«rdens'  ut  Cixila  loquitur,  omnem 


>)  Alius  ab  eo  est  II d e  f  0  n  s u 8  (Iiilde- 
fonsus)  hispanus,  ut  ajunt,  episcopus 
(cnjus  taraen  nulla  meiitio  apud  Nic. 
Antonium),  qui  c.  a.  845  (hinc  junior 
dictus)  narrat  rerclationem  sibi  factara. 
in  cujus  enarratione  exponit  mystice, 
qnae  sit  hostiarura  in  s.  eucharistia  in- 
flcriptio,  quantitas,  nuraerus,  pondus,  ro- 
tunda  figura,  azymi  qualitas  et  coctio 
intra  ferrum.  Editione  dignura  habuit 
nec  citra  rationem,  inqui t  Fabricius 
II,  242,  MabilloniuB  ad  calcera  diss. 
de  azymo  et  fermentato  Parisiis  1674  in  8 : 
recusum  ad  calcem  novae  ed.  veterum 
anal.  ib.  1723  p.  549—31. 

^)  In  elogio  s.  Juliaui  in  append.  ad  1. 
de  vir.  ill.  ipsius  Hildephonsi  M  i  g  n  e 
XCVl,  43.  Cf.  de  eo  Nic.  Antonius 
bibl.  hisp.  V.  1.  V  c.  6  apud  M  i  g  n  e  ib. 
9—42;  Peters  KL.  VI,  600-603.  — 
Vita  a  Cixilano  seu  Cixila  episcopo 
toletano  (f  c.  783)  concinnata  (ib.  p.  ^.'i-^S) 
•est  legendae  instar. 


Hispaniam  castimoniae,  prudentiae 
christianaeque  doctrinae,  heroicamm- 
que  virtutum  radiis  perlustravit.  Ad 
superos  abiit  23.  Jan.  667,  quo  die 
ejus  memoria  celebratur  in  martyro- 
logio  romano.  Scripsit  quam  plurimos 
libros,  quorum  tamen  plures  perierunt. 
Supersnnt  adhuc  de  Virginitate  «.  Ma' 
riae  contra  tres  infideles,  scil.  Helvi- 
dium,  Jovinianumet  Judaeum 
(Migne  XCVI,  53 — IIO),  quorum 
virus  scil.  errores  contra  bb.Virginem 
tunc  forte  per  Hispaniam  diffundeban- 
tur.  Liber  praeclarus,  in  quo  amore 
ergo  b.  Virginem  totus  auccensus  aestu 
quodam  corripitur  in  bksphemas  ad- 
versariorum  opiniones  singularique 
stilo,  qui  in  aliis  ejusdem  11.  non  oc- 
currit,  utitur  coacervando  expressiones 
synonymas,  quamobrem  a  nonnullis 
dictus  est  liber  synonymorum.  Pro- 
diit  primum  Valentiae  1656;  Basileae 
1557;  Parisiis  cura  Feuardentii  ^) 
1577;  in  bibl.  PP.  paris.  1589  t.  IX 
etc.  —  Annotationum  de  cognitione 
baptismi  l.  unus,  seu  L  adnotationum 
de  ordine  baptismi^),  et  de  progressu 
spiritualis  deserti  seu  L  de  itinere  de- 
serti,  quo  pergitur  post  baptismum 
(p.  171 — 206):  quae  duo  opuscula 
non  tam  de  suo  composuit  quam  ex 
variis  ss.  patrum  sententiis  collegit. 
Utrumque  reperies  in  PP.  toletanorum 
editione  I,  163;  et  232  ss. ;  in  Baluzii 
MiscelL  II,  15,  Lucae  1761.  —  Epi- 
stolae,  si  duas  excipias,  perierunt,  sicut 
et  plura  ad  liturgiam  spectantia,  ut 
missae,  hymni  et  sermones.  Sermones 
enim,  qui  sub  ejus  nomine  circum- 
feruntur  ut  (9)  de  aesumpiione  b.  M, 
V,,  de  eiuB  purificatione,  natimtate,  du- 
bii  sunt.  —  Libellus  de  virorum  illu- 
strium  (14)  scriptis  est  velut  quaedam 
additio    ad    ejustlem  argumenti    1.   s. 


I)  Hic  subjecit  taraquam  lidephonsi 
opusculum  de  partu  Virginis,  qui  tamen 
est  Paschasii  Badberti  (865). 

•)  Hujus  1.  pars  altera  censetur  a  non- 
nuUis  1.  Justiniani  ep.  valentini,  de 
quo  supra  p.  483  egimus. 


627 


637—700.  IldephonsuB,  DesideriuSf  Eugemus  tol. 


628 


Isidori,  cujus  scopus  non  tam  est 
literariu3  quam  potius  quaedam  exal- 
tatio  sedis  toletanae,  hinc  fereepiscopos 
recenset  toletanos,  etiamsi  scriptis  non 
innotuerint)  ideoque  est  valde  incom- 
pletus  minorisque  pretii  ^),  Spuria  sunt 
1.  de  corona  b.  M.  V. ;  contintuitio  chro- 
nicorum  b.  Isidori,  Epigrammata  a 
Pseudo- Juliano  in  coUeotione  variorum 
carminum  ei  attributa.  Habes  haec 
omnia  collecta  in  ss.  PP.  toletanorum 
ed.  Matriti  1782t.  letMigne  XCVI, 
53 — 330.  Deejus  historia  de  eo,  quod 
Wambae  piincipis  tempore  in  Gralliis  ex- 
stitit  gestum  cf.  Ebert  Gesch.  der 
christl.  lat.  Literatur  I  1.  3  c.  33. 

347.  Hisce  addantur  s.  Desiderius 
(Didier)  Obrege  (Albige)  e  nobili  ge- 
neve,  qui  adhuc  adolescens  thesaura- 
rius  erat  Clotarii  II.,  quo  in  munere 
magnam  prudentiae,  aequitatis  ac  inte- 
gritatis  laudem  est  consecutus.  Piam 
illibatamque  in  auladuxitvitam.  Mor- 
tuo  Rustico  episcopo  cadurcensi  ejus 
fratre,  ob  ^angelicos  mores  et  sacer- 
dotalem  conversationem  *,  ut  inquit 
rex  in  literis  ad  episcopDS,  duces  cunc- 
tumque  populum,  etsi  laicus  promotus 
est  ad  illam  cathedram  (h.  Apr.  630). 
Inter  illustriores  censetur  illius  tem- 
poris  praesules  ecclesiae  gallicanae,  imo 
ejusdem  Oraculum  dicitur  ab  auctore 
anonymo  vitae  ipsius  accuratae  et  com- 
mendatione  dignae  (apu'l  Labbe  in 
bibl.  novaemsc.  I.  699  coU.  appendice, 
Migne  P.  L.  LXXXVII,  219—246). 
Decessit  15.  Nov,  655;  alii  tamen 
aliura  mortis  assignant  nnnum^).  Super- 
sunt  tantum  epUtolae  XVI  perbreves 
stilo  minus  eleganii    compositae    (et 


0  Cf.  D  z  i  a  1  o  w  8  k  i,  qiii  ilhim  post 
multas  editiones  accurate  cum  1.  s.  Lsidori 
de  viris  ill.  edidit,  notis  illnstravit  et  sat 
rigido  exaiiiini  critico  subjecit,  MClngter 
18J)8. 

M  Hist.  lit.  III,  580-84;  Rene  Pou- 
p  a  r  d  i  n  La  Vie  de  s.  Didier  Ev.  de  Ca- 
horH  (<{30~-755i  publ.  dapres  les  manus- 
crits  de  Paris  et  Copenhagen  Paria  1900, 
in  qua  exhibet  vitam  antiqiiam  spc.  VIII 
exeuntis  vel  iiieuntis  IX. 


viginti  una  ad  ipsum),  quas  habes 
apud  Canisium,  qui  sibi  permisit 
correctiones,  Ant.  lect.  V,  526 — 537; 
ed.  2.I,636-642,MigneP.L.LXXXVII, 
247—268;  Bouquet  Rec.  IV,  36 — 
49,  Arndt  1892  etc.  —  Eugeniua 
antistes  toletanus,  qui  cum  adhuceleri- 
CU8  esset  »vita  monachi  delectatos  est^ 
ut  scribit^)  s.  Ddephonsus,  ejus  suc- 
cessor.  Qui  sagaci  fuga  urbem  Caesar- 
augustanum  petens,  illic  martyrum 
sepulcris  inhaesit  ibique  studia  sa- 
pientiae  et  propositum  monachi  decen- 
ter  incoluit:  unde  principali  violentia 
reductus  atque  in  pontificatum  adscitus 
(toletanum  a.  646)  vitam  plos  virtu- 
tum  meritis  quam  viribus  egit.  Fnit 
namque  corpore  tenuis,  parvus  robore, 
sed  valide  fervescens  spiritus  virtute, 
studiorum  bonorum  vim  persequens, 
cantus  pessimis  usibns  vitiatos  melo- 
diae  cognitione  correxit,  officiorum 
omissos  ordines  curamque  discrevit^). 
Scripsit  de  8,  Trinitaie  lihellum  et  elo- 
quio  nitidum  et  rei  veritate  perspi- 
cuum  *,  qui  tamen  periit.  De  ejus  la- 
boribus,  quibus  reformavit  Dracontii 
de  creatione  libellos,  jam  supra  dixi- 
mus  p.  445  Plura  reliquit  epigrammata 
etc.  Haec  omnia  prodierunt  coUecta 
cura  S  i  r  m  0  n  d  i  Parisiis  1 6 1 9 ;  in  PP. 
tolet.  ed.,  Matriti  1782;  in  Gallandi 
l>ibI.t.XlI;  in  Migne  P.L.LXXXVII, 
358 — 418  in  tres  distincta  pp..  in 
quarum    1.  continentur  carmina'^)  31 ; 


•)  De  vir.  ill.  scriptis  c.  14.  Cf.  vita  ex 
Coll.  PP.tolet.aLorenzana  ed.  Migne 
LXXXVII,  553-58;  Nic.  Antonius 
in  bibl.  hisp.  vel.  V,  5  n.  251  ss.,  ib.  347- 
35-';  SchroedlKL.  IV,  975. 

^)  Cf.  Hier.  R  o  m  e  r  i  explanatio  can- 
tus  Eugenii  seu  Melodici  apud  M  i  g  u  e 
LXXXVI,  33  8. 

3)  Cf.  Baumgartner  IV,  241:  Er 
ist  ein  warmftihlender,  liebenawilrdiger 
Mensch,  mit  dichterischem  Formgefiilil 
begabt,  der  aber  der  Ueberliefernn^  und 
Uebung  der  altklassischen  Muster  schon 
zu  fern  steht,  um  ihrer  Formschdnheit 
nacheifern  zu  k5nneii,  fiir  sexne  Zeit  aber 
noch  einen  achtenswerten  Rest  davon 
be8itzt. 


629 


Kugenius  toletanus. 


630 


in  2. Dracontii  Hexaetneron  ab  ipso 
Teformatam;  carmina,  epitaphia  etc. 
(89)  miscellanea  brevissima ;  in  3.  doae 
ipsius  epistdae  et  daae  ad  ipsum.  Inter- 
ftiit  conc.  toletanis  VII.  et  VIII ;  prae- 


fait  IX.  et  X.  Tandem  aegra  valetadine 
confectas,  qua  omni  pene  vita  asus 
fuerat,  diem  supremum  obiit  13.  Nov» 
657,  quo  die  ejus  inter  sanctos  me- 
moria  colitur. 


XII. 

Scriptores  ecclesiaslici  seculi  VIII. 
Pars  prior(701— 750). 


348.  Tota  hac  priori  sec.  VIII  pai-te 
nnus  prae  ceteris  thQoIogis  speciali  at- 
tentione  dignus  est  y.  B  e  d  a  ^)  (Baeda), 
ecclesiae  anglicanae  lumen,  natus  in 
vico  Scotiae  propinquo  Girvum  (ver- 
nacule  Gyrwy  seu  Jarrow)  dicto  a.  674 
(juxta  alios  auctores  etiam  graves  672). 
Cum  esset  a.  septem  cura  propinquo- 
rum  datus  est  educandus  abbati  Bene- 
dicto,  ac  deinde  Ceolfrido,  cunctumque 
ex  eo  tempus  in  ejusdem  monasterii 
girwensis  habitatione  peregit.  Ibidem 
omnem  meditandis  Scripturis  operam 
dedit,  atque  inter  observantias  discipli- 
nae  regularis  et  quotidianam  cantandi 
in  ecclesia  curam,  semper  aut  discere 
aut  docere  aut  scribere  dulce  habuit. 
Nullum  fuit  artis  aut  disciplinae  genus, 
in  quo  vir  discendi  avidus  non  fuerit 
diligentissime  versatus:  in  cujus  rei 
subsidium  etiam  graecam  linguam  sibi 
comparaverat.    Decimo  nono  vitae  a. 


I  diaconatum,  tricesimo  gradum  presby- 

i  teratus  suscepit  et  ez  eo  tempore  us- 
que  ad  a.  aetatis  suae  59  varia  coepit 

;  in  Scripturam  s.  suae  suorumque  ne- 
cessitati  opuscula  componere:  sed  et 

'  patribus  addictissimus  fuit,  ita  ut  non 
tam  nova  cuderit  opera,  quam  ex  ip- 

I  sorum  monumentis  collectanea  ex- 
cerpsisse  videatur  atque  ita  transfndit 
thesauros  eruditionis  ecclesiasticae  an- 
tiquae  canalis  instar  uberis  in  Angliae 
gentes  totamque  medium  aevum,  cujus 
magister  dici  potest^).   Morum  sancti- 


')  Fuerunt  haud  lon^o  teinpore  ab  in- 
vicem  Bummoti  duo  alii  viri  U  e  d  a  e  no- 
mine  appellati :  Major  Beda  presbyter  et 
monachus  lindisfarnenBis  a  Beda  in  Vita 
8.  Cuthberti  c.  37  laudatns.  Alter  Beda 
Caroli  M.  aequalis  ut  monachus  sanctus 
laudatur. 


>)  Ad  rem  W  e  r  n  e  r  Beda  der  Ehr- 

wtlrdige  und  seine  Zeit.  Wien  1875  pag. 

,  35 :  Filr  ihn  handelte  es  sich  nicht  mehr 

!  (wie  fttr  Isidor)  das  Alte  und  Cberlieferte 

zu  sammeln  um  es  zu  retten  und  zn  er- 

halten,  oder  weni^tens  die  Ennde  davon 

den    nachfolgenden    Geschlechtern    sn 

I  tlbermitteln,  sondern  die  aus  dem  Zu- 

'  sammenbruche  der  alten  Culturwelt  ge- 

retteten  und  erhalten  gebUebenen  Bil- 

dungssch&tze  und  Bildungsmittel  filr  die 

Zwecke  des  chriatlichen  Unterrichtes  zn 

'  verwenden,  welohes  die  Unterlage  des 

Bildungslebens  der  jungen  germanischen 

Welt  zu    werden    bestimmt  war.    Die 

An^nge    dieses  nenen  Bildnngslebens 

I  nehmen  sich,  wie  sie  uns  in  den  Leiatun- 

.  gen  Beda'8  reprasentirt  vorliegen,  schlicht 


633 


Vener.  Beda. 


634 


moniam,  quam  in  seipso  exprimere  toto 
animo  atnduit,  etiam  in  aliis,  quoad 
potnit  tnm  langnentem  excitare  tum 
violatam  resarcire  cnravit.  Qnamplori- 
mos  habnit  disdpnlos,  cnmqne  yiris 
insignioribns  snae  patriae  familiari- 
tatem  iniit.  Laboribns  confectns  »illa 
Ecclesiae  catholicae  Incerna,  scribit 
Tnrgotns  1.  2  de eccl.  dnnelm. c.  14, 
ad  eam,  qnae  se  illnminaverat  lucem, 
illa  vena  aquae  salientis  in  vitam  aeter- 
nam  ad  fontem  viyum  Deum  pervenit 
a.  aetatis  snae  59  (26.  Maj.  735).* 
Mnitis  elogiis  celebratnr  Beda  ab  auc* 
toribus  tum  subparibns  tum  posterio- 
ribus,  ab  Alcuinout  ^nobilissimns 
nostri  temporis  magisterS  >quem  na- 
turamm  dispositor  Deus,  inquit  N  o  t- 
ker  Balbulns  de  interpret.  div.  Script. 
c.  2  (MigneCXXXI,  996),  qui  quarta 
die  mundanae  creationis  solem  ab 
Oriente  produxit,  in  sexta  aetate  seouli 
novum  solem  ab  Occidente  ad  illumi- 
nationem  totius  orbis  direxit.*  ,Can- 
dela  Ecclesiae'  a  Bonifatio  salutatur. 
Magno  quoqne  consensu  jam  ab  anti- 
qnis  yVenerabilis*  nomine  bonoratur  ^). 

349.  Quam  plurima  reliquit  opera, 
qnae  passim  collecta  prodierunt  Pari- 
siis  1521;  1544;  Basileae  1563;  Co- 
loniae  1 6 1 2 ;  1 688 1.  8  ;  Londini  1843. 


und  bescheiden  genugaus,  bekunden  aber 
zogleich  auch  einen  solchen  Fond  von 
tdchtiger  gesunder  Eraft  und  Leistun^s- 
nihigkeit  und  unermQdlich  ernatem  Stre- 
ben,  dass  der  unmittelbare  Eindruck  des- 
selben  von  vorneherein  uns  ein  ixeuden- 
erweckender,  hoffnunjsfsreicher  ist.  Cf. 
Wattenbach  t.  1  a.  II  §  2:  Einen 
Mann  wie  diesen  Beda  hat  die  geaammte 
irische  Eirche  nicht  hervorgebracht ;  er 
war  der  Lehrer  des  ^anzen  Mittelalters. 
I)  Plura  cf.  in  ejua  vita  acripta  partim 
aCuthberto,  ejua  discipulo  (cf.  Act. 
SS.  29.  Maj.  VI,  721 ;  M  i  g  n  e  90,  35-42) 
et  Turgoto  priore  dunelmensi  (de  quo 
egimus  Nomen  I.  IV,  84)  in  Actia  SS. 
27.  Map.  VI,  720-723;  Migne  I.  c.  59-68. 
Ci,  alias  vitas  ib.  et  elogium  auctore 
Mabillonio  ib.  p.  9—36;  Werner 
Beda  der  Ehrw.  und  s.  Zeit  Wien  1881  et 
EL.  II,  169—74. 


1844  1. 12  in  8;  Migne  P.L.tXC-. 
XC  V,  quae  tamen  ed.  omnes  carent  accu- 
ratione.  In  Migne  t.  l  continentnr 
didascalica:  De  orthographia ^  de 
arte  metriea;  de  schematia  ettropis  s. 
Scripturae  (ed.  Halm  Bhetores  lat. 
min.  p.  607)^  de  natura  rerum  (cum 
glossis  incerti  anctoris  Migne  XC» 
187 — 278),  quo  1.  exhibet  ducibns 
Isidoro  hisp.  et  Plinio  quandam 
cosmographiam;  de  temporum  ratione 
(ib.  277 — 578),  in  quo  1.  temporum 
partes,  species  et  discrimina  cursim 
ezponit,  in  fine  breve  chronicon  sen  de 
sex  hujns  secnli  aetatibus  exhibet^), 
deque  temporibus  antichristi,  de  die 
judicii  deque  septima  et  octava  aetate 
seculi  futuri  disserit.  Hisce  in  U. 
I  s  i  d  0  r  i  hisp.  scripta  prae  oculis  habet^ 
Prodiit  de  sex  mundi  aetatibus  ad  a. 
726  apud  Jo.  Smith  inter  opera  hi- 
storica  Bedae  Cantabrige  1722  in  f.; 
cura  Jo.  Stevenson  Londini  1841; 
in  Mon.  hist.  Brit.  1848.  I,  83—102; 
in  Mon.  G^rm.  auct.  ant.  XIU  p.  2  p. 
223  cur.  M  o  m  m  s  e  n.  De  ratione  com- 
puti  per  interrogationes  et  responsio- 
nes ;  de  pascJiae  ceUhratione  1.  sive  de 
aeqninoctio  vernali  juxta  Anatolium 
(cf.  snpra  pag.  102)  et  de  ordinatione 
feriarum  paschalinm ;  de  tonitruis  libel- 
lus.  Subjicinntur  dubia'  vel  spuria^ 
quomm  plura  Bedae  sunt  plane  in- 
digna:  Cnnabula  grammaticae  artis 
D  o  n  a  t  i  a  Beda  restituta ;  de  octo  pp. 
orationis  libellns;  de  arithmeticis  nu- 
meris;  de  computo  dialogus;  de  divi- 
sionibns  temporum;  de  arithmeticis 
propositionibus ;  de  ratione  calculi  li- 
bellus;  de  numerornm  divisione;  de 
loquela  per  gestum  digitornm,  et  ra- 
tione  unciarum ;  de  argnmentis  lunae ; 


I)  Dieses  Werk,  iuquit  E  bert  I.  infra 
cit.,  ist  au8  einem  Felde  strenj^  wissen- 
schaftlicher  IStudien  hervoreeganj^en,  auf 
welchem  Beda'8  Gelehrsamkeit  fUr  jene 
Zeit  wahrhaft  bewundernswerth  er- 
scheint . . .  dessen  Einfiuss  im  Mittelalter 
sich  selbst  noch  weiter  als  der  aeiner 
Kirchen^eachichte  erstreckt  hat. 


035 


701—750.  Ven.  Bedae  opera. 


636 


Oompatus  vulgaris,  qui  dicitur  Ephe- 
meris,  de  feria,  de  luna  et  his  quae  ad 
lunam  pertinent  i.  e.  epactia,  mensibus, 
signis,  terminis,  annis  cycli  decemno- 
vennalis  (auctoris  forte  sec.  XIII.) ;  de 
embolismorum  ratione ;  decemnovenna- 
les  circuli ;  canones  lunarium  decemno- 
vennalium  circulorum ;  de  mundi  coe- 
lestis  terrestrisque  constitutione;  Mu- 
sica  theorica,  quadrata  seu  mensurata; 
de  circulis  sphaerae  et  polo ;  de  plane- 
tarum  et  signorum  ratione ;  pronostica 
temporum ;  de  mensura  horologii ;  de 
astrolabio;  de  nativitate  infantium ;  de 
minutione  sanguinis,  de  septem  mundi 
miraculis ;  sententiae  sive  axiomata  ex 
Aristotele  et  aliis  praestantibus  ordine 
alphabetico  coUecta  una  cum  brevibus, 
quibusdam  explicationibus  1.  sec.  XIV. 
forte  non  antiquior  (Parisiis  1604); 
Proverbia;  de  substantiis  seu  bonis 
monasteriorum  non  alienandis  neque 
donandis,  neque  dissipandis,  qui  1.  est 
alicujus  monachi  benedictini  sec.  XII. 
vel  XI.  non  antiquioris ;  elementorum 
philosophiae  11.  4,  qui  videntur  spec- 
tare  ad Guil.  de  Conchis;  Similitudo 
arcae  Noe ;  Sibyllinorum  verborum  in- 
terpretatio,  uterque  libellus  Beda  in- 
dignus. 

350.  T.  2.' 3.  et  4.  continentur  exe- 
getica :  Hexaemeron  sive  11.  4  in  piin- 
cipium  Geneseos  ^)  usque  ad  nativita- 
tera  Isaac  et  ejectionem  Ismaelis,  quos 
defloravit  ex  Basilii,  Eustathii,  Am- 
brosii,  Hieronymi  et  Augustini  operi- 
bus  (Migne  XCI,  9-— 189):  in  Penta- 
teuchum  (l89 — 304);  de  tabernaculo 
et  vasis  ejus  ac  vestibus  sacerdotum 
11.  III  (303 — 400);  in  Samuelem  pro- 
phetam  allegorica  expositio  11.  IV  (499- 
715);  in  U.  liegum  qq.  XXX  (715 — 
7  35):  de  templo  Salo  mon  is  (735-807); 
In  Esdra  m  et  Xehe  miam  11 .  111(807 — 
923) :  in /.  h,  Patris  Tobiae  (923 — 937) 


allegorica  interpretatio  »qaa  simplicem 
historiam  vertere  conatus  est  in  allego- 
riam  (Notkerus  Balb.  1.  c.  c.  3)«; 
auper  Paraholas  Salomonis  allegorica 
expositio  11.  III  (937 — 1039);  eadem 
tamen  reperitur  inter  opera  R  h  a  b  a  n  i 
Mauri  (M  i  g n e  CXIV,  679) ;  ^  muUer^ 
forti  (1039-1051);  m  proverhia  Salo- 
monis  allegoricae  interpretationis  frag- 
menta  (1051  — 1066) ;  in  Caniiea  ean- 
tiearum  allegorica  expositio  11.  VII 
(1065 — 1236),  quorum  VIL  collectus 
estexoperibus  s.  Gregorii  M.;  auper 
canticum  Habaeue  (l235 — 1254).  — 
In  quatuor  Evangdia  expositio  (pro* 
lixa  in  Migne  t.  XCII),  in  qua  utitur 
libenterpatrumcommentariis;  ea  vero 
quae  est  in  Matthaeum  pluribus  vide- 
tur  dubia;  ea  vero,  quae  est  in  Ev.  8. 
Joannis,  saltem  ea  forma,  qua  nunc 
habetur,  ab  aliquo  retractata  fuit,  cum 
respiciatur  in  ea  controversia  contra 
adoptianos.  —  Super  acta  apoetolorum 
expositio  (ib.  937 — 996);  cui  subjidt 
libellum  retractationia  (995 — 1032) 
»studio  maxime  vel  addendi  quae  mi- 
mus  dicta,  vel  emendandi  quae  secos 
quam  placuit  dicta  videbantur^ :  nec- 
non  qq.  V  in  Acta  ap.  et  expoeitionem 
de  nominibus  locorum  vel  civitatum, 
quae  leguntur  in  I.  Actuum  ap.  Utitur 
autem  libenter  in  sua  expositione  car- 
mine  Aratoris  (p.  529)ineosdemac- 
tus.  —  Expositio  super  epistolas  eatho- 
licas  (XCIII,  9 — 1 29) ;  explattatio  Apo- 
calypsis  juxta  Tychonii  (cf.  supra 
p.  302  a.)  regulas  (l  29-206).  —  Hisce 
subjiciuntur  dubia  et  spuria:  De  sex 
dierum  creatione  1.  sententiarum  ex  PP. 
coUectarum  (207 — 234);  quaestiones 
super  Pentateuchum,  11.  Josue,  Judi- 
cum,  Buth.  11.  Kegum,  quaeomniasunt 
auctoris  sec.  forte  X  (233 — 456);  ali- 
quot-qq.  1.  (456 — 478);  de  l  Psalmo- 


'Hnacripsit  illos  s.  AccaB  episcopo 
li;irruatal(l«M\si  in  Anglia  ipsi  carisaimo 
(t  740),  ad  quom   exstuiit  etiam  sex  v. 


Hedae  epistolae.  Acca  vero  epistola  Bedam 
incitavit  ad  iDuHtrandaa  sacraa  literas. 
Kxstat  ea  inter  opera  Bedae  praemissa 
rommentario  in  s.  Lucaro.  ExBedae  vero 
literia  ad  Accam  coUigitur,  eum  in- 
aignem  plane  fuisse  praesnlera. 


«37 


Ven.  Bedae  opora. 


638 


rum  exegesis  (477  — 1098 — 1128). 
Continaam  in  Paali  ep.  expositionem 
ex  solis  s.  Augustini  operibuscom- 
posuit,  sed  ea,  quae  sub  ejus  circum- 
fertnr  nomine  ed.  a  Gaufrido  B  o  u  s  - 
sard,  ad  Florum  lugdanenseui 
spectare  yidetur  et  est  retractatio  quae- 
dam  operis  Bedae  (M  i  g  n  e  CXIX,  279- 
419):  hujus  vero  compilationem  Ma- 
billonius  reperit,  sed  non  edidit. 
Plures  ex  ejus  commentariis,  ut  in  Bs- 
dram  et  Nehemiam,  Isaiam  et  distinc- 
tiones  capitulorom  in  Is.  ex  Hieronymo 
excerptae,  commentaria  in  partem  Jere- 
miae,  in  Danielem,  prophetas  minores, 
capitula  lectionum  in  Pentateuchum, 
Josuae  et  Judicum  perierunt.  Evan- 
gelia  in  lingaam  anglosaxonicam  vertit 
et  ultimo  versu  £v.  s.  Joannis  dictato 
vitae  quoque  terminum  attigit.  De 
ejus  laboribus  in  s.  Scripturam  ita 
Cornely  Introd.  gen.  n.  244  ed.  2 
censet:  »7.  Beda  maximum  ecclesiae 
anglicanae  lumen  non  tantum  omnes 
suae  aetatis  interpretes  multum  supe- 
rat,  sed  etiam  inter  omnium  aetatum 
meliores  interpretes  non  ultimo  loco 
«st  nominandus.  Quamquam  enim  anti- 
qaorum  patrum  sententias  colJegit,  suis 
tamen  multis  et  egregiis  annotationi- 
hus  iilas  auxit  et  illustravit  .  .  .  Qua- 
tuor  illos  sensus,  quos  postea  inter- 
pretes  scholastici  excoluerunt,  v.  Beda 
^kgnovit,  ita  tamen  ut  typicum  inter  et 
allegoricas  applicationes  non  clare  di- 
stingueret;  typicum  autem  masimi 
fecit  latiusque  quam  par  est,  extendisse 
videtur,  et  vix  non  figuristis  praelusit.  * 

351.  T.  5  continentiir  opera  parae- 
netica,  scil.  homiliae  U.  III,  quorum  1. 
et  2  complectitur  XLIX,  quae  dicuntur 
genuinae,  quibus  l.  3.  subjiciuutur^) 
homiliae  subdiditiae,  plerumque  seg- 
menta  ex  ejus  commentariis  (l  09  XLIV, 


')  Noii  fuit  faciie  ex  tot  homiliis  Be<lae 
tributi8genuina&>  disicernere.  Instituitjam 
Mabillon  examen  criticnni,  illud  con- 
tinuavit  et  perfecit  M  o  r  i  n  Revue  ben6- 
dictino  1892.  IX,  316->:37H. 


9 — 515).  Homiliae  stilo  qaidem  sim- 
plici,  sed  unctione  plane  sunt  concin- 
natae.  —  LibeUm  precum,  quae  vei-si- 
bus  sunt  expressae;  opera  ascetica 
dabia:  de  officiui  1.  ex  qaorundam  pa- 
trom  dictis  excerptus  (53 1  — 540) ;  ex- 
cerptiones  patrom,  meditationes  de 
remediis  peccatorom  (540 — 576)  etc. 
—  Carmina^),  inter  quae  haud  ulti- 
mum  est  (576 — 596)  vita  Cuthberti 
sancti  nationalis  virtutibus  et  miracu- 
lis  celeberrimi  (t  687),  qoam  etiam 
prosa  narrat,  in  qua  miracula  praeser- 
tim  refert,  duoi  in  carmine  reliquam 
sancti  vit«m  respicit  (ib.  729 — 790); 
in  Mabillon  Act.  SS.II,  877—937; 
in  Act.  SS.  20.  Mart.  111,  (97 — 116); 
passio  8,  Justini  M.  galli  e  tempore 
Diocletiani  (metrica,  sed  dubia) ;  mar- 
tyrologium  metricum  (603 — 606),  cu- 
jus  genuinitas  tamen  est  dubia.  Se- 
quuntur  hymni  XIII  seu  XIV  (605 — 
638).  —  Subduntur  carmitta  dubia. 
Liber  hymnorum  diverso  metro  sive 
rythmo  et  1.  epigrammatum  heroico 
metro  interciderunt.  —  Haec  exci- 
piunt  epistolae  (16,  ib.  655 — 710), 
quas  ediderunt  cum  opp.  historicis 
Smith  Contabrige  1722;  Stevenson 
Londini  1841;  inter  eas  magni  mo- 
menti  est  ep.  ad  Egbertum^)  archiep. 
eborac.  (II).  —  Magni  moment.  sunt 
ejusdem  opera  historica,  sciL  Vita 
S8.  abbatum  monasterii  in  Wiramutha 
(Wearmouth,  Weremouth)  et  Girvum 
Benedicti^),  Ceolfridi,  Eoste- 
rwini,  Sigfridi  .atque  Hwaet- 
berhti  11.  II  (ib.  711 — 730),  etiam 


' )  Cf.  B  a  u  m  <^  a  r  t  n  e  r  1 V.  1.  2  c.  4. 

■■')  Cf.  de  ea  Werner  op.  cit.  p.  88-91. 

•»  Hujus  Abbatis  praecipue  vitam  de- 
scribit,  dc  quo  E  b  e  r  1 1.  c.  p.  ()40  refert : 
Die  unermudliche  Thatigkeit  desselben, 
(ler  allein  iuiifmal  nach  Roni  reist,  der 
aus  ( f  allien  selbst  die  Maurerzum  Kirchen- 
ban  holt,  int  wahrhaft  bewundernswerth. 
Benedict  hat  sich  um  dieKulturEnglands 
die  grossten  Verdienste  erworben  und 
auch  erst  die  Werke  Beda'!>i  mdglich  sre- 
raacht.  Von  jeder  seiner  Romfahrten  niim- 
lich  brachte  er  massenhaft  Buchermitetc. 


639 


701—750.  Opera  vener.  Bedae. 


640 


in  ed.  Smith  et  Stevenson  clt.  (cf. 
Potthast  p.  1202);  vUa  8.  Felicis, 
Goncinnavit  et  Martyrologium  addito 
martyram  nominibus  brevi  elogio :  ita 
enim  in  Hist.  eccl.  Y,  24  (Migne  XCV, 
289  s.)  ipsum  describit:  »MartyroIo- 
gium  de  natalitiis  ss.  martymm  die- 
bus ;  in  qao  omnes,  qaos  invenire  po- 
tui,  non  solum  quo  die,  verum  etiam 
quo  genere  certaminis,  vel  sub  quo 
judice  mundum  vicerint,  diligenter  ad- 
notare  studui  ^).  *  IUud,  quod  olim  sub 
ejus  nomine  prodiit,  genuinum  non 
est;  genuinum  se  reconstruisse  censet 
Papebrochius  (sed  immerito)  edi- 
ditque  in  Act.  SS.  Mart.  II  p.  VIII— 
XLII  cum  Flori  lugdunensis  diaconi 
aliorumque  auctariis.  Martyrologium 
tamen  Bedae  fundamentum  fait  subse- 
quentium  martyrologiorum. 

352.  Praecipuum  denique  Bedae 
opus  continetur  Historia  scil.  eccle- 
siastica  (et  politica)  gentis  anglorum 
11.  y,  a  Caesare  ad  a.  731.  Historia 
quasi  praeliminaris  ad  a.  596  compi- 
latio  est  ex  Orosio,  Prospero  aquit., 
Gilda.  Accuratius  dein  agit  innixus 
copiosis  fontibus,  quos  fideliter  excer- 
pit,  de  conversione  suae  gentis  deque 
ejusdem  historia.  Saepissime  ea  seor- 
sim  prodiit.  Editiouibus  antiquioribus 
omissis  cura  Jo.  Smith  Cantabrigae 
1722;  J.  Stevenson  Londini  1838, 
editiones  optimae;  Oxonii  1846  (cum 
quibusdam  opusculis) ;  Londini  1843. 
1844  t.  2  in  8  ed.  J.  A,  Giles.  Ed. 
Smith  recusa  est  a  MigneXCV,  21  — 
412;  cur.  Moberly  Londini  1869; 
A.  Holder,  Friburgi  1890;  denuo 
rec.  Car.  P 1  u  m  m  e  r  cum  historia  ab- 
batum,  Oxonii  1 896  t.  2.  In  alias  quo- 


Cf.  de  hoc  abbate  Zellinger  Jarrow 
und  Roin  im  7.  Jahrh.  Katholik  1901  II, 
193-210. 

')  Gf.  de  Bedae  martyroiogio  Solier 
in  praef.  ad  saam  ed.  martyrolo^ii  Usu- 
ardi  in  Act.  SS.  Jun.  VI.  (M  i  g  n  e  CXXIIL 
482— 4«y\  lld.  Ve  i  th  hist.-pol.  Bl.  1895 
CXVl,  816". 


que  linguas  ea  fuit  versa,  ab  anonymo 
continuata  ab  a.  731 — 766.  Ea  sane 
est  copiosa  et  admodum  pretiosa,  quia 
unica  de  primis  ecclesiae  anglicanae 
originibus,  sed  ex  defectu  fontium  sin- 
cerorum  non  satis  in  omnibus  fida^). 
Alia  quaedam  opera  perierunt,  molta 
ut  jam  vidimus  fuere  ei  supposita^). 
Paulus  Geyer  inter  Itinera  hieroso- 
lymitana  (Corpus  script.  eccl.  lat.  t. 


^)  Cf.  de  variis  ed.  hujus  <?t  aliorum 
opp.  hiBtoricorum  Bedae  Potthast  p. 
137'^  88. ;  cf.  et  G.  W  e  t  z  e  1  Die  Chroniken 
dcB  Bedae  veu.  Halle  1878.  Ita  de  eo  cen- 
setSchoell-Sebass  Realencyclop.  II^, 
513:  Beda  vereinigte  in  sich  fast  alle 
Eigenschaften  eines  Geschichtsschrei- 
bera.  Er  ist  der  Vater  der  engliachen 
GeBchichtschreibung ,  der  Lehrer  und 
Meister  seiner  Zeit  und  der  folgenden 
Jahrhunderte.  Die  Mit-  und  Nachwelt 
hat  ihm  die  gebQhrende  Achtung  uud 
Anerkennung  gezollt.  Seine  Kirchen- 
geschichte  wurde  in  zahUoBen  Abschrif- 
ten  tiber  deu  Kontinent  verbreitet  und 
schon  im  9.  Jahrh.,  nach  Erzbischof 
Aelfrids  Zeugnis  (c.  1000)  vom  K5nig 
Aelfred  ins  AngelsftchBische  fibersetzC 
Kam  anglice  vertit  celeberrimus  Stap. 
lctou  praomisso  ad  Elisabeth  re^inam 
praefationis  instar  Propugnaculo  fideipri- 
mitivne  Auglorum,  quo  fides  illa,  quae 
Anglis  ante  1000  annos  per  b.  Auguati- 
num  tradita  fuit,  et  quae  tunc  temporia 
et  deiaceps  per  universam  Christi  Eccle- 
eiarn  semper  viguit,  quam  nunc  protes- 
tantes  papisticam  vocant,  orthodozam 
esse  vereque  christianam  asseritur  (ang* 
lice),  Antverpiae  1565 ;  quod  latine  ver- 
sum  a  Guil.  Rainerio  inier  opp.  Stap- 
letonii  reperitur  ParisiiB  1620  p.  7l9 — 
816.  Cf.de  ejus  opp.  Ebert  T^  L  3. 
c.  37f  qui  inter  alia  de  historia  encomia 
Bcribit:  Ueberhaupt  trftgt  dieselbe  das 
Geprage  eiuer  seltenen  Unbefangeuheit 
und  Objectivitilt,  die  eich  selbstin  kirch- 
licher  Beziehung,  den  Scoten  pegeniiber, 
bew&hrt.  Hiezu  stimmtdergleichm&saige 
ruhige  Tou  der  Erzahlung,  die  iu  ihren 
klaren  un»^esuchten  und  doch  farjene 
Zeiten  so  rcinen  Ausdruck  das  beste  Zeug- 
nisa  von  der  durch  das  Studium  der  Alten 
und  der  besten  der  alteren  Kirchen- 
schriftsteller  gewonnenen  GeiBtesbildung 
des  Verfassers  ist. 

-)  Cf.  0  u  d  i  n  diss.  de  scriptis  a.  Bedae 
de  script.  eccl.  I,  1681  — 171*2,  apud 
Migne  XC,  71—101. 


641 


Controversiae  cum  iconoclastis.  Gregorius  II. 


642 


XXXIX,  Viennae  1898)  edidit  Bedae 
1.  de  loeis  sanctis  (p.  301 — 327)  de 
qnibas,  >  prout  potni,  ut  ipse  s.  aactor 
fatetur  in  fine  L,  fidem  historiaram 
secutas  exposai  et  maxime  dictatus 
Arcalfi  Galliaram  episcopi,  qaos 
eraditissimas  in  Scriptaris  presbyter 
Adamnanas  (cf.  p.  649)  lacinioso 
sermone  describens  tribus  libellis  com- 
prehendit.* —  Sub  Bedae  nomine  cir- 
comfertar  et  poeniientiale,  alia  atque 
aliaforma.  Forma  sat  jejuna  et  manca 
ejusmodi  Poenitentiale  exhibet  Was- 
serschlebenin Bussord.  der  abend- 
Ifind.  Kirche  p.  220 — 230,  illiusque 
genuinitatem  tuetur  ib.  p.  27 — 39; 
exhibet  et  Schmitz  Die  Bussbucher 
I,  556 — 564;  II,  654—659,  qui  illud 
suppositum  et  recentioris  originis  cen- 
set;  reperit  et  Albers  atque  emen- 
datius  edidit  in  Archiv  f.  k.  KR.  1901 
p.  399 — 418,  illudque  Bedae  tempore 
compositum  fiiisse  conjicit  et  proba- 
biliter  Bedae  esse  opus  statuit.  —  Epi- 
stola  Sergii  I  Papae  ad  Ceolfridum 
.  .  .  de  Beda  ven.  Bomam  transmittendo 
(Migne  P.  L.  LXXXIX,  33)  plus  quam 
dabia  censenda  est. 

353.  Nova  orta  est  haeresis  hac  ae- 
tate  in  Oriente  tot  aliis  turbis  jam  agi- 
tato,  auctore  Leone  III  Isaurico  imp., 
qoi  ignobilis  conditionis  et  moribus 
rudis  aibi  imperium  usurpavit  (717). 
Circa  a.  726  coepit  ss.  imaginibus  bel- 
lum  indicere  easque  confringere.  Be- 
stitit  fortitudine  apostoHca  Grego- 
rius  II.,  quiBomae  natus,  sub  Sergio 
subdiaconus  et  sacellarius,  Constantini 
pontificis,  dum  Constantinopolim  pro- 
ficisceretar,  comes,  demum  postponti- 
fices  septem  originis  graecae  vel  syria- 
cae  primnsiterumBomanus,  cathedram 
8.  Petri  conscenderat  19.  Maj.  715. 
Bejecit  edicta  imperialia  de  confhngen- 
dis  per  Italiam  ss.  imaginibus,  et  gra- 
Tissimas  ad  imperatorem  dedit  episto- 
las  (2),  in  quarum  prima  c.  a.  729  eum 
fortiter  increpat,  quod  cum  de  prae- 
ceptis  patrum  servandis  saepius  scripto 
Horter,  Nomendator  I  ed.  III. 


promississet,  novissimis  literis  imagi- 
num  cultum  vocaverit  idololatriam 
ad  easque  evertendas  sese  converterit: 
et  quod  neglecto  Germano  patriar- 
cha  CP.  improbum  Ephesium  Apsi- 
nari  filium  audierit.  >  Scis,  inquit,  s. 
Ecclesiae  dogmata  non  imperatorum 
esse,  sed  pontificum;  idcirco  ecclesiis 
praepositi  sunt  pontifices  a  reipublicae 
negotiis  abstinentes,  et  imperatores 
ergo  similiter  abstineant  ab  ecclesiasti- 
cis  et  quae  sibi  commissa  sunt  capes- 
sant.  *  Egregie  dein  ss.  imaginum  usum 
et  cultum  tuetur.  Cum  imperator  non 
resipuisset,  alteram  post  a.  729  misit 
epistolam,  in  qua  iterum  inculcat,  im- 
peratori  non  licere  immiscere  se  nego- 
tiis  ecclesiasticis.  Has  epistolas^)  re- 
peritFronto  le  Duc  primusque edi- 
dit  Baronius  in  Annal.  ad  a.  726« 
atque  inde  transierunt  in  collect.  conc. 
Pontifex  quoque  concilium  forte  circa 
a.  727  habuit,  in  qua  doctrinam  catho- 
licam  adversus  ss.  imaginum  adver- 
sarios  asseruit  atque  vindicavit.  Qua 
de  re  Hadrianus  papa  ad  Carolum 
M. :  » Dominus  Gregorius  papa  junior 
una  cum  79  ss.  episcopis  ante  confes- 
sionem  b.  Petri  apostolorum  principis 
praesidens  una  simul  multorum  ss.  pa- 
trum  testimonia  roborantes  venerari  ac 
adorare  ss.  imagines  censuerunt,  ^  Hinc 
imperator  ira  in  pontificem  excanduit, 
bisque  ejus  exarchae  ravennates  ad 
mortem  ei  inferendam  insidias,  irrito 
tamen  conatu,  struxerunt.  Magna  hu- 
jus  pontificis  merita  sunt  etiam  in  Ger- 
maniam:  nam  accepto  nuntio  de  laetis 
praedicationis  s.  Bonifatii  per  eas  re- 
giones  fructibus  eum  Komam  vocavit, 
episcopum  consecravit   iterumque    in 


1)  Eas  non  esse  genuinaa  contendunt 
L.  G  u  6  r  a  r  d,  in  Melangea  d'arch6eIogie 
et  d'hJ8toire  1890  X,  44—60;  et  Du- 
c  h  e  8  n  e  lib.  lib.  pont.  I,  413  n.  75,  qui 
tamen  non  dubitat,  genuinas  olim  exsti- 
tisse.  L  a  b  b  e  illas  tribuit  Gregorio  10. 
Cf.  Hefele  Conciliengesch.  III  §  332, 
qtii  argumenta  contra  earundem  litera- 
rum  genuinitatt  m  non  magni  momenti 
esse  censet. 

21 


643 


701 — 750.  Controveraiae  cuin  icouoraachis.  Gregoriua  IIL, 


644 


Grermaniam  remisit  ad  promovendam 
stabiliendomqae  opas  evangelicam, 
omnibas  episcopis,  presbyteris,  magna- 
tibas  atqae  laicis  eam  commendans  et 
at  ei  obediant  exhortans.  Decessit  vir 
yere  apostolicas  10  vel  11  Febr.  731. 
Literas  ejas  coUectas,  inter  eas  aliqaas 
doctissimas,  exhibet  ^)  M  i  g  n  e  LXXXTX, 
495—535  CoU.  Jaff6  I,  249—257. 
Ab  Ecclesia  inter  sanctos  colitar  13. 
Febr.,  de  eoqae  scribit  Baroniasad 
a.  731  n.  1 :  >Eja8  si  scripta  exstarent 
resqae  ab  eo  gestae  diligentias  scriptis 
mandatae  essent,  Gregorio  Magno  haad 
minorem  existimares.  * 

354.  Ejus  vestigiis  institit  Gre- 
goriasIII,  >qaem  viri  romani,  cum 
ejus  antecessor  (Gregorius  IL)  de  hoc 
secalo  migrasset,  dum  ante  feretrum  in 
obseqaio  sai  antecessoris  esset  inven- 
tus,  subito  eum  vi  abstrahentes,  in 
pontificatas  ordinem  elegerunt^) «.  Hic 
postremus  romanorum  pontificum  fuit. 
qui  confirmationem  ab  imperatore  by- 
zantino  expetiit.  Consecratus  est  18 
Mart.  Iteratis  literis  nisus  est  impera- 
torem  a  suo  revocare  errore,  sed  frustra: 
synodum  quoque  habuit  episcoporum 
presbyterorumque  93  circa  a.  731,  in 
qua  decretum  fuit:  »nt  si  quis  dein- 
ceps  ss.  imaginum  depositor  atque 
destructor  et  profanator  vel  blasphe- 
mus  exstiterit,  sit  extorris  a  corpore  et 
sanguine  J.  Christi  vel  totius  Ecclesiae 
unitate  atque  compage  *.  Pro  tanto  zelo 
iniquissime  ultus  est  imperator  ponti- 
ficem  pluribus  sibi  usurpatid  patri- 
moniis  sedis  apostolicae  in  Sicilia  et 
Calabria  et  subtractis  Orientis  provin- 
ciis  patriarchatui  romano,  quas  subje- 
cit  sedi  constantinopolitanae.  S.  Boni- 
facium  dixit  archiepiscopum,  pallio 
honoravit   atque   potestate  auxit,    ut 


•)  Cf.  de  eo  plura  H  e  f  e  I  e  I.  c. ;  B  r  i- 
schar  KL.  V,  1092—95;  Act.  SS.  Febr. 
II,  692  88.  etc. 

-)  Cf.  vita  Gregorii  IIL  in  V  ig n  o  1  i  i 
lib.  pontif.  11,  41. 


abicunqae  res  postularet,  episcopos 
constitaeret,  literisque  in  Germaniam 
missis  ad  aniversos  optimates  et  popu- 
lum,  ad  episcopos  et  presbyteros  eom 
commendavit  hortans,  at  ei  redeunti 
obsequerentar  atque  in  sao  opere  apo- 
stolico  prosequendo  javarent  Sancti- 
tate,  fortitudine  et  prudentia  praestans. 
obiit  28.  Nov.,  qoa  die  ejas  memoria 
recolitar  in  martyrologio  romano,  a. 
741.  EpiatoUu,  qaae  sapersont^),  le- 
gantar  in  Migne  P.  L.LXXXEX  557- 
587/  Ezcerptum  ex  patrum  dictis  ca- 
nonamque  sententiis  de  diversis  cri- 
minibus  et  remediis  eoramsivejadieia 
congrua  pro  poenitentibus  (Migne  ib. 
p.  587 — 593)  ipsi  tributam  aactoris 
junioris  esse  videtar. 

355.  Utrique  Gregorio  merito  sab- 
jicimus  s.  Germanam^),  qaem  Ba- 
ronias  ad  a.  730  n.  6  appellat  »pro- 
pagnacalum  ecclesiae  CP.,  lacemam 
ardentem  et  lucentem  orientalis  Eccle- 
siae,  utpote  qui  non  solum  sanctis 
operibas  et  fidei  catholicae  defensione 
universam  illastravit  Orientem,  sed  et 
scriptis  ipsam  Ecclesiam  catholicam 
luce  perfudit*.  Natas  est  sab  imperio 
Heraclii  (f  64l)  patre  Justiniano  pa- 
tricio,  viro  conspicuo  atque  celebri,  qui 
plurimas  obivit  gubemationes  pubU- 
cas,  sed  ex  aemalatione  et  invidia  ab 
Heraclii  nepote   interemptus   et  ipse 


•)  Cf.  de  aliia  Jaff^  op.  cit.  p.  257 — 
262 ;  KL.  V,  1095. 

'')  Hujus  praedecessor  in  sede  CP.  fait 
Joannes,  prius  diaconus  et  chartula- 
riu8  (712—715),  quem  Philippicus  im- 
perator  induxit,  ut  anathema  synodo  di- 
ceret  oecumenicae  VI.  Verum  Philippico 
detruBO  et  excaecato  ejusque  in  locum  in- 
augurato  Artemio  aeu  Aoastasio  emeu- 
darc  curavit  Joanues,  quod  male  g^sse- 
rat  scriptii  ad  Constantinum  papam  epi- 
stola^  in  qua  factum  excusat,  conceptum 
de  facinore  dolorem  effert,  veniam  ob- 
nixe  postulat  atque  apostolicae  sedis  ex- 
petit  communionem  (a.  713;  f  715^.  Eam 
edidit  Combefisius  Auctar.  bibL  PP, 
j?raec.  IL  211,  inde  Migne  P,  G.  XCVL 
1415—1434. 


€45 


S.  Germanus  CP. 


646 


Germanus  eanuchus  factas  est.  Totum 
se  hic  Scripturarum  divinai'um  studio 
addixit,  contemplationique  et  ceteris 
yirtutibus  acquirendis  impendit.  In- 
haesisse  quidem  legitur  aliquandiu 
Monotheletaram  erroribus,  quibus  ta- 
men  renunciavit.  Fostea  episcopus 
initiatus  ecclesiam  oyzicenam  suscepit 
regendam:  inde  ad  constantinopoHta- 
nae  ecclesiae  regimen  evectus  est. 
Saper  candelabrum  positas  omnibus 
sua  doctrina  illuxit  ovesque  sibi  com- 
missas  frequentibus  concionibus  egre- 
gie  pavit.  Cum  vero  Leonem  imp.  a 
ss.  imaginum  culta  aversum  videret 
eumque  neque  rationibus  neque  horta- 
mentis  ab  haeresi  avocare  posset,  epi- 
scopatu  se  abdicare  est  coactus  (a.7  30)i 
seque  recepit  in  domum  patemam,  ubi 
pene  centeuarius  decessit  1 2.  Maj.  740. 
In  synodo  quidem  sub  Constantino  Co- 
pronymo  contra  ss.  imagines  habito 
a.  751  anathema  ei  fuit  dictum,  sed  ab 
orthodoxis  magnis  encomiis  semper  ce- 
lebratur.  Ita  legimas  in  actis  conc. 
nicaeni  II  act.  6  (Mansi  XIII,  355): 
^Germanus,  qui  in  sacris  literis  enu- 
tritns  et  ut  Samael  ab  infantia  Deo 
deputatas  atque  ss.  patribus  est  con- 
similis  comprobatus.  Cajus  sequi  dispu- 
tationes  necessarium  esse  conscripta 
ejas  affirmant  per  universum  orbem. 
Exaltationes  enim  Dei  in  faucibus  ejus 
et  gladii  ancipites  in  manibas  ejus 
jaculati  contra  diffidentes  ecclesiasti- 
cae  traditioni*.  Pariter  et  s.  Grego- 
rias  II.  literis  ad  eam  datis  (Migne 
LXXXIX,  507)  ipsum  multam  laudat 
atque  in  bono  coepto  confirmat.  Ab 
Ecclesia  iuter  sanctos  colitur  12.  Maj. 

356.  Egregia  reliquit  s.  Germanus 
scripta,  e  quibus  tamen  plara  perie- 
runt,  cum  a  Leone  Is.  imp.  immani  in 
eum  rabie  igni  fuerint  tradita.  Qaae 
supersunt  coUecta  habes  in  Migne 
P.  G.  XCVIII,  39—454,  scil.  Narratio 
de  sanctis  aynodis  et  de  subortis  jam 
inde  ab  origine  apostolicae  praedica- 
tionis  haeresibus  (ib.  39 — 88):  quae 


est  concinnum  controversiarum  eccle- 
siasticarum  usque  ad  sua  tempora  com- 
pendium,  quod  reperit  ediditque  Mai 
in  Spicilegii  rom.  t.  YIII,  atque  aliad 
est  a  libello  (nongenuino)  deaexayno- 
diSy  aJustello  edito  in  bibl.  can.  11, 
1I6I  ss.;  quodLe  Moyne  interVariar 
sacra,  Lugduni  Bat.  1685  I,  68—80 
sub  Germani  nomine  edidit,  et  inde 
GallandiXIII,  230  ss.  — D«  vitae  ter- 
mitw  in  forma  dialogi  (89 — 132),  ed. 
a  Mai  in  Yet.  script.  bibl.  II,  682  ss., 
quem  1. Photius  suis  Amphilochianis 
dissimulato  auctoris  nomine  inseruit 
(q.  169).  In  eo  s.  Germanus  in  biblicis 
explanandis  auctoritatibas  fere  totus 
versatar:  hinc  intelligitur,  quare  in 
sjnaxario  graeco  (apad  Hensche- 
nium  in  s.  Germani  vita  c  1.  n.  3  in 
Act.  SS.  Maj.  III,  155  ss.)  commemo- 
rentur  ejus  profundiorum  et  obscurio- 
rum  s.  Scripturae  locorum  interpreta- 
tiones.  —  Pro  decretis  conc.  chalce- 
donensis  epistola  graecorum  ad  arme- 
nios  contra  Eatychianorum  errorem 
(l35 — 146),  quam  ex  cod.  armenoab 
Odoardo  Hurmutio  archiepiscopo  sira- 
censi  latine  redditam  primus  edidit 
Mai  bibl.  novaU,  585  ss.  —  Sequun- 
tur  epistolae  III  magni  momenti  pro 
historia  haeresis  iconoclastarum  (l47- 
222);  orationes  IX  (221 — 384),  inter 
qaas  septem  de  b.  Maria  Y.  Hae  qui- 
dem  a  non  paacis  asseruntur  Germano 
CP.juniori  (t  1240),  nostri  tamen  esse 
videntur^^).    Haram  unam  scil.  sermo- 


>)  Cf.  Ant.  Balleriuiin  disquiB.  crit. 
de  auctore  homiliarum  in  V.  Deiparam, 
quae  aub  Germani  nomine  circumferun- 
tur,  in  aylloge  monum.  ad  my8t.  conc. 
immac.  V.  Deiparae  illustrandum,  ParisiiB 
1855  I,  249 — 86,  qui  Germano  noatro  as- 
serit  hom.  (2)  in  adoratiunem  Zonae  et  in 
Encaenia  aedis  Deip.,  duas  in  praesen- 
tationem  Deiparae  et  tres  in  dormitionem 
Deiparae  et  II,  285—96  unam  in  annun- 
ciationem  Deiparae ;  alteram  vero,  quam 
et  edidit  (ib.  II,  296—383),  Germano  ju- 
niori  adjudicat.  De  Gcrmani  homiliis  ita 
censet  Ehrhard  apud  Erumbacher 
ed.  2  p.  67  :  Die  byzantinische  Rhetorik 
zeigt  hier  ihre  charakteriatischon  Merk- 
21* 


647 


701—750.  GermauuB  L,  Hieronymua  hieros.,  Siephanus, 


648 


nem  in  ingressumss,Deiparaeedid\iB  al- 
lerini  op.  cit.  I,  287-328,  et  ex  ipso 
nos  inter  opusc.  SS.  PP.  XXXIV,  202- 
234. —  Dubia  est  Historia  ecclesiasti- 
ca  et  mystica  contemplatio  (Migne 
383— 454;  GallandiP.P.bibl. XIII, 
203  ss.),  in  qua  ritus  et  mysteria 
missae  Graecorum  explicantur,  quam 
quidam  Germano  II.  attribuunt.  Pro 
Germano  I.  railitat  inter  ceteros  Rich. 
S  i  m  o  n :  cujus  conjectura  admissa  con- 
cedendum  erit,  ab  aliis  alia  inserta 
fuisse,  ut  vix  quis  distinguere  valeat, 
quae  sint  Germani  nostri.  Plura  scripta 
auctorisnostri,  ut  jam  diximus,  perie- 
runt  1),  ut  1.  de  futurae  vitae  retribu- 
tione,  quem  a  stilo  et  recto  dogmate 
generatimque  ab  optimo  scribendi  ge- 
nere  P h  o  t  i u  s  laudat  cod.  233.  In  ea 
eodem  teste  Gregorium  nyss.  tuetur 
adversus  eos,  qui  illum  en*oribus  Ori- 
genistarum  inhaesisse  censeant,  illius 
opera  fuisse  hunc  in  finem  corrupt  a.  L  a  b- 
beus  vero,  Konigius  aliique  biblo- 
graphi  scripta  Germani  II,  quae  teste 
M  a  i ,  levioris  profecto  frugis  sunt,  no- 
stro  incaute  adscripserunt.  —  H  i  e  r  o- 
nymi  hierosolymitani,  qui  hac  aetate 
vixisse  conjicitur*),  exstat  Dialogus  de 
8.  Trinitate  inter  judaeum  et  christia- 
num,  quem  primus  edidit  Frid.  Lin- 
denbrogius  Parisiis  1612,  et  post 
alios  Gallandi  vet.  PP.  bibl.  t.  VII; 
Migne  XL,  847 — 860.  Eidem  tri- 
buitur  commentatio  cuilibet  christiano 
utilis  scil.  de  effectu  baptismi  et  notis 
christiani,  ib.  p.  859 — 866  (jam  antea 
passim,  ut  Pariaiis  1598;  Cygneae 
1680  etc). 


358.  Interpretem  s.  Scripturae 
clarum^)  hac  aetate  non  reperimus» 
Plura  comentaria,  ut  in  Job,  Ezechie- 
lem,  Danielem,  in  Evangelia  reliqnisse 
traditur  Stephanus  de  Sunikh,  in- 
signis  ecclesiae  armenae  theologus,  qai 
diu  CP.  studiis  incubait.  Bedux  in 
patriam  factus  est  archiepiscopus  su- 
nikhiensis,  sed  mox  obiit  morte  vio- 
lenta  ob  suum  zelum  circa  medium 
sec.  VIII.  Vertisse  etiam  dicitur  plora 
opera  graeca.  Ejus  opera  vel  perieront 
vel  latent  msc.  Supersunt  tantum  ali- 
quot  ejusdem  hymni  in  libris  Armeno- 
rum  liturgicis^).  —  S.  Aileranus 
(Aeleranus,  Aereranus,  Eleranus)  Scoto- 
hibemus  cognomento  ,SapienB'  pres- 
byter  et  scholasticns  sea  magister 
scholae  cluainerardensis  in  Hibemia^ 
reliquit  interpretationem  mysticam  pro- 
genitorum  Christi,  quae  cum  scriptis 
Columbanis  edita  est  a  P.  Flemmingo 
0.  Min.,  Lovanii  1667  et  recusa  in 


male:    Ueberflchwenglichkeit  der  Lob- 
flpriiche,  Ueberhaufung  mit  rhetorischcn 
Figuren,  Mangel  an  historischem  Sinn. 
>}  Cf  Fabricius-Harless  XI,  155 

glignel.  c.  pag.  9— 18);  Fechttrup 
L.  V.  449-452.  Bardenhe wer  §  107 
n.  5;  Hefele  Konziliengesch.  III^ 
363  ss. 

-')  Cf.  B  a  1 1  i  f  0 1  J^rome  de  J^rusalem 
d^apr^s  un  document  in^ditin  Revuedes 
qq.  historiques  1886.  XXXIX,  240—55; 
Nirschl  II,  126. 


i)Jacobu8  monachus,  postea  episco- 
pus  edessenuB,  commentaria  et  schoUa  re- 
liquit  in  8.  Scripturam,  quorum  paesim 
raeminit  D  u  v  a  1  in  op.  La  Litt^rature 
syriaque :  sed  scriptor  fuit  sectae  mono- 
physiticae  scil.  Jacobita  isque  feracissi^ 
mu8  (t  Jun.  708  vel  710).  Ejus  de  fide  ad- 
versus  Nestorium  ca.rm.en,  populare  qui- 
dem,  sed  acre,  edidit  et  latinitate  donavit 
MarianuB  U  g  o  1  i  n  i  :  Al  eommo  Pont. 
Leone  XIII  Omaggio  Giubilare  Romae 
1888.  Prolixum  fra^mentum  depronun- 
ciatione  Jehova  edidit  N  e  s  1 1  e  Zeitschr. 
der  d.  morgenl.  Gesellsch.  1878  p.  465— 
508  col.  735—737.  Cf.  K  a  u  1  e  n  KL.  VI 
1156—1158.  —  De  Georgio  Arabum 
epiacopo  (686—724)  pariter  Jacobita.,  cu- 
jus  supra  mcminimus  (p.  201  a.),  cf  Du- 
val  passim,  praesertim  p.  378.  Vertit  et 
annotationibuB  illustravit  Organon  Ari- 
stotelis  syriace,  absolvit  Jacobi 
edesseni  (f  708)  Hexaetneron,  reliquit  et 
epistolas  dogmaticas  aliaque  scripta :  vir 
enim  erat  admodum  eruditus  et  in  omni 
literaturaversatus.  Cf.  de  utroque  Baum- 
gartner  S.J.  in  KL.XI,n50;  de  Gteor- 
gio  praesertim  Rysael  Realenc.  VI^ 
522—529,  etEin  Brief  Georgs . . .  miteiner 
Einleit.  iiber  sein  Leben  und  seine  Schrif- 
ten,  Gotha  1883. 

»)  Vetter  KL.  XI,  768—770. 


B49 


Aileranus,  Adamnauus,  Hippolytua,  Ueddius,  Fe]ix. 


650 


bibl.  PP.  lugd.  XII,  37  ss.;  in  Migne 
P.  L.  LXXX,  327—342.  Gesta  ».  Pa- 
trieii  ab  eo  collect«  exhibet  Colgan 
in  op.  Trias  thaumaturga  Hihemiae, 
Lovanii  1647  p.  35 — 50.  Obiit  juxta 
Chevalier  29.  Dec.  664/65;  juxta 
Bellesheim  a.  703.  —  S.  Adam- 
n  a  n  u  s  (Adamanus,  corrupte  Adaman- 
dus)  abbas  in  monasterio  hiensi  (679 — 
704),  virbonusetsapiens^)  et  scientia 
Scriptararum  teste  Beda  hist.  Angl. 
V,  1 6,  nobilissime  instructus  (t  prope 
octogenarius  23.  Sept.  704)  praeter 
egregiam  vitam  s,  Columbae  monasterii 
fundatoris  (cf.  suprap.  585  a.),  ezrela- 
tione  praesertim  s.  Arculfi  episcopi 
gente  galli,  qui  diu  versatns  Hieroso- 
lymis  redux  vi  tempestatis  in  occiden- 
talia  litora  Britanniae  delatus  fuerat, 
et  aliorum  (Eucherii,  Hegesippi)  scri- 
ptis  composuit  11.  3  de  locis  sanctia  vel 
de  situ  terrae  sanctae,  quos  edidit 
Gretser  Ingolstadii  1619;  Mabil- 
lon  Sec.  in  Act.  SS.  p,  2.  pag.  502; 
et  Geyer  inter  itinera  hierosol.  pag. 
220 — 297  (in  corp.  Script.  eccl.  lal. 
t.  XXXIX)  Viennae  1898;  Migne  P. 
L.LXXXVin,  779—814.  Hujus  com- 
pendiom  ezhibet^)  Beda  opp.  III, 
363 — 371  Coloniae  1688,  atque  in 
aliis  opp.  ejusdem  editionrbus;  in 
MigneXCIV,  1179 — 1190;  Geyer 
Itinera  hieros.  in  corp.  Scr.  eccL  lat., 
Viennae  1898  XXXIX,  300  —  323  etc. 
—  Sub  Adomnani  nomine  edidit 
Wasserschleben  Die  Bussordnun- 
gen  der  abendlttndischen  Kirche,  Halle 
1851  p.  120  ss.  Canonea,  in  quibns 
agitur  de  cibis  licitis  et  prohibitis. 
Porro  hic  Adomnanus  non  est  alius  a 
nostro  Adamnano. 


»)  Cf.  Geyer  Adamnanus  Abt  von 
Jona.  Sein  Leben.  Seine  Werke.  Sein  Ver- 
hflltnis  zu  Pseudo-EucheriuB  de  locis  sanc' 
He.  Seine  Sprache,  in  prograinmate  gym- 
nasii  Annaei  augustani  1895;  Hahn 
Realenc.  I>,  166. 

»)  Cf.Potthaatp.  10  et  139;  Roeh- 
richt  Bibliotheca  geogr.  Palaestinae, 
Bertin  1890. 


359.Neque  historicos  insignoris 
auctoritatis  hac  periodo  reperimus.  Ad 
hanc  spectare  videtur  Hippolytus 
Thebanus  natione  Graecus,  qui  diu 
torsit  viros  eruditos.  Nam  fragmenta 
ejus  chronici  sparsa  passim  reperiebant, 
sed  quaenam  essent  genuina,  qua  vi- 
xerit  aetate  auctor,  plane  incertum  erat. 
Demum  nostra  aetateFranc.Diekamp 
in  1.  Hyppolitos  von  Theben.  Texte 
und  Untersuchungen,  Miinster  1898 
incredibili  sedulitate  et  sagacitate  cri- 
tica  ex  innumeris  codd.  mscr.  quantum 
fieri  potuit,  illius  chronicon  restituit 
ediditque,  et  eruditis  annotationibus 
illustravit  ex  antiquitate  ea  praesertim, 
quae  ille  habet  de  vita  Christi  et  Maria. 
De  auctore  vero  id  unum  expiscari  po- 
tuit,  eum  scripsisse  inter  a.  650 — 750, 
probabilius  posteriori  hujus  periodi 
parte.  Hippolytus  suo  chronico,  quod 
non  est  tanti  pretii,  videtur  historiam 
voluisse  universalem  exhibere.  Frag- 
menta  jam  antea  ediderant  Gretser 
Ingolstadii  1603  in  4;  Canisius  in 
lect.  ant.  III  p.  1;  Schelstrate  in 
op.  Antiq.  eccl.  illustratae  Bomae  1692; 
Gallanrlibibl.  LXIVetc. 

360.  Hagiographi  sunt  Stepha- 
nus  Heddius  (Eddius)  0.  S.  Ben. 
monachus  et  presbyter  cantuariensis, 
Bedae  carus,  qui  scripsit  saepe  pane- 
gyristae  in  modum  vitam  s.  Wilfridi^) 
archiepiscopi  eboracensis  (t-  12.  Oct. 
709),  cuierat  familiaris,  apud  Mabillon 
in  Actia  SS.  IV  p.  I  pag.  671  ss.  cum 
supplemento  p.  2  pag.  550. —  Felix 
Croylandensis  sive  Gerwensis  0.  S.  Ben. 
scripsitadEthelbaldum  anglorum  orien- 
taliura  regem  (720 — 749)  vitam  8. 
Gtmthlaci  anachoretae  in  Croylandia 
(t  714),  quam  habes  in  Act.  SS.  Ma- 
billonii  III,  263  et  in  Act.  SS.  1 1.  Apr. 
II,  38  ss.  cum  Henschenii  notis. — 


H  Non  satis  aeque  de  hac  vita  censet 
M.  B.  W.  W  e  1 1 8  Eddi'8  Life  of  Wilfrid 
in  The  English  Historical  Revieu  1891 
VI,  535—550. 


651  701— 750.  Hagiographi.  Chilienus,  Godescalcus,  Jonaa,  Leo  etc.  552 


Chilienus  (Kilienus,  Coelenus,  Coe- 
lanus)  0.  S.  Ben.  coenobii  kildariensis 
c.  a.  740  vel  750  canuine  partim  hexa- 
metro,  partim  elegiaco  celebrat  vitam 

8,  Brigittae  scoticae  (t  523),  quod  ha- 
bes  in  Act.  SS.  Febr.  I,  141.  —  Go- 
descalcus,  diaconus  et  canonicus 
leodiensis  narrat  (c.  a.  770)  stilo  dif- 
fuso,  rudi  et  subinde  obscuro  vitatn  8. 
Lamherti  episcopi  Trajecti  ad  Mosam 
et  martyris  (t  708)  ex  relatione  Theo- 
doeni  ejus  comitis,  quam  nonnihil 
emendat.  NaiTatio  videtur  fidelis,  sed 
abundat  pro  more  hagiographorum  il- 
lorum  temporum  miris  eventibus  et 
reflexionibus  ^),  mortisquecruentae  cau- 
sam  subticet.  Prodiit  ea  passim  ut  in 
Canisii  ant.  lect.  I,  2,  172 — 190;  ed. 
nova  II,  p.  I  pag.  135 — 146;  in  Ma- 
billon  Act.  SS.  0.  Ben.IU,  66—84; 
in  Act.  SS.  ad  17.  Sept.  V,  574 — 581 
etc.  —  Jonae  0.  S.  Ben.  monasterii 
fontanellensis  in  dioecesi  rotomagensi 
saltem  quoad  substantiam  est  vita  s. 
Wtdframni  episcopi  senonensis  et  &i- 
sonum  apostoli  (t  720),  quae  admodum 
interpolata  et  deformata  exstat  apud 
Mabillon  Act.  SS.  0.  S.  Ben.  III, 
3  5  5 —  365;  accuratius  in  D  u  r  u  Bibl. 
hist.  de  ITonne,  Auxerre  1850  p.  171- 
183;  forte  et  vita^)  brevis  s,  Condedi 
anachoretae  (t  c.  685)  ib.  apud  Ma- 
b  i  1 1 0  n  sec.  II,  286,  quam  bollandistae 
malunt  iribuere  A  i  g  r  a  d  0  (in  act.  SS. 

9.  Febr.).  —  Vitae  8.  Vincentiani  con- 
fessoris  arvemensis  (t  7 1  o)  fragmenta 
exhibet  Le  Cointe  Annal.  Franc.  III, 
600.  Ea  scripta  fuit  a  Yincentiani 
magistro,  Herimberto  diacono  c.  a. 
712 — 715. —  Vitam  s.  SUvini  Alciaci 
(Auxy  aux-Moines)  seu  Morinorum  in 
Gallia  episcopi  (t  c  720)  stilo  rudi  et 


2)  Cf.  Hist.  Ut.  IV,  57—60,  sed  longe 
accuratius  Kurth.  £tude  critique  sur 
S.  Lambert  et  son  premier  biographe. 
Mem.  couronn^e,  Anvera  1876,  qui  vitam 
a  Mabillonio  editam  III,  1,  69—76 
olim  Godeschalco  tributam  omnium  an- 
tiquiorem  censet. 

2)  Hist.  lit.  IV,  55-57. 


absqae  ordine  scripsit  A  n  t  e  n  o  r  epi- 
scopus,  ut  dicunt,  regionarius  sancto 
praesuli  familiaris,  quam  medio  sec.  IX. 
scriptor  anonymus  retractavit  et  inter- 
polavit,  atque  ita  interpolata  legitur  in 
G.  Catel  Histoire  des  comtes  de  To- 
lose,  Toulouse  1623;  in  Act.  SS.  17. 
Febr.  II,  24 — 34  cum  commentario 
praevio ;  in  Mabillon  Actis  SS.  III, 
1,  295 — 299.  —  Leoni  Centuripino 
(Centorbi),  qui  etiam  Leo  Siculus  dici- 
tur,  tribuitur  ab  Eberhard  apud 
Erumbacher  p.  199  vita  8.  Leonis 
Thaumaturgi,  quae  latine  tantum  abs- 
que  auctoris  nomine  legitur  in  Act.  SS. 
Febr.  III,  223 — 225.  Eidem  tribuun- 
tur  alia  quaedam  encomia  inedita.  Eum 
floruisse  ineunte  sec.  VIII.  conjicit 
Mongitore  bibL  sic.  II,  1 1. 


361.  Ceolfridus  (Geolfridus)  0. 
S.  Ben.,  abbas  coenobii  Wiremuthensia 
et  Girovicensis  (Wearmouth  et  Jarrow) 
per  a.  35  (t  25.  Sept.  716  a.  aetatis 
74)  dignis  laudibus  a  Beda,  ejus  dis- 
cipulo,  celebratus  consulenti  Naitroni 
regi  Fictonum  de  legitima  observatione 
jpaachae  (contra  errorem  quartodecima- 
norum)  et  de  tonsura  clericorum  scri- 
psit  utilem  epistolam,  qua  regi  satis 
fecit  adeo,  ut  suam  gentem  ad  Eccle- 
siae  concordiam  reduceret.  Hanc  ep. 
inseruit  Beda  suae  hist.  I.  5  c.  22; 
inde  transiit  in  collectiones  conc,  et  in 
Migne  P.  L.  LXXXIX,  349-358.  In- 
notuit  hic  abbas  etiam  nobilissimo  et 
nunc  pretiosissimo  dono  codicis  s.  Scri- 
pturae,  quem  ad  s.  Petri  sepulcrum 
Bomae  obtulerat,  de  quo  diss.  habuit 
celeberrimus  archaeologus  de  Bossi: 
LaBiblia  offerta  daCeolfrido  ab.  al  se- 
polcro  di  s.  Pietro,  codice  antichissimo 
tra  i  superstiti  delle  biblioteche  della 
sede  apostolica  in  op.  AI  sommo  Pont. 
Leone  XIU  omaggio  giubilare  della 
Biblioteca  Vaticana,  Bomae  l888n.VI. 
Constat  autem  inter  eruditos,  codicem 
hunc  esse  illum  celeberrimum,  qui  sub 
Amiatini  (a  coenobio  Amiata)  no- 


653 


CeolfridoB,  Wentanus,  Aldhelmus,  Joannes,  Andreas. 


654 


mine  celebratur,  qoi  est  expressQS  ad 
versionem  vulgatam  juxta  Oassio- 
d  0  r  i  i  recensionem  ^),  et  omnium  codi- 
cum,  qui  integram  Yulgatae  editionem 
continent,  est  vetustissimus.  —  Daniel 
Wentanus*)  sive  wintoniensis  (Win- 
chester)  in  Anglia  ab  a.  704 — 744 
(t  745)  episcopus,  s.  Bonifatium  Bo- 
mam  proficiscentem  Gregorio  11  aiiis- 
que  literis  commendavit,  deinde  sin- 
gulari  epistola  catechetica  de  ratione 
instituendi  infideles  monuit,  quam  ha- 
bes  inter  Bonifacii  ep.  et  apud  Baro- 
nium  ad  a.  724  n.  5 ;  nec  %on  et  alia 
salutaria  monita  dedit.  Habes  has  tres 
ep.  in  Migne  P.  L.  LXXXIX,  687; 
703—710.  —  S.  Aldhelmus  (Adel- 
mus,  Adelhelmus,  Anthelmus,  Adeli- 
nus  etc.)  Inae  regis  Saxonum  ex  fratre 
Eentwine  nepos  n.  intra639 — 645  ab 
Maildulpho  et  Hadriano  abbate  cantua- 
rensi  egregie  institutus  Galliam  atque 
Italiam  peragravit  ad  invisendas  varias 
scholas,  ut  magis  in  literis  proficeret. 
Post  Maildulphi  mortem  factus  est 
monasterii  malmesbnriensis  ab  hoc  in- 
stitutiabbas  (675),  et  post  longum  re- 
gimen  primus  (705 — 25.  Maj.  709) 
apud  Saxones  occidentales  episcopus 
Shirburni  (Sherburn,  Sherborne  postea 
Salisbury  dictum).  »Cum  adhuc  esset 
presbjter  et  abbas  scripsit  jubente  sj- 
nodo  suae  gentis  librum  egregium  ad- 
versus  errorem  Britonum,  quod  vel 
pascba  non  suo  tempore  celebrant  vel 
alia  perplura  ecclesiasticae  castitati 
et  paci  contraria  gerunt,  multos  eorum, 
qui  occidentalibus  Saxonibus  subditi 
erant,  Britones  ad  catholicam  dominici 
paschae  celebrationem  hujus  lectione 
perduxit  (qui  1.  tamen  intercidit). 
Scripsit  et  de  virginitcUe  librum  exi- 
mium,  quem  in  exemplum  Sedulii  ge- 
minato  opere  et  verdibus  hexametris 
et  prosa  composuit.  Yulgatissimus  fait 


')  Fabricius  I,  340;  S.  Berger 
Hist.  de  la  Vulgate,  Paris  1893  p.  37  8. ; 
Katholik  1901.  II,  207  ss. 

»)  Cf.  Fabricium  bibl.  lat.  I,  429. 


apud  Anglo-saxones,  in  eoque  provocat 
ad  plurima  castitatis  exempla  tam  Y. 
quam  N.  Testamenti.  Scripsit  et  alia 
nonnulla,  utpote  vir  undecunque  doc- 
tissimus:  nam  et  sermone  nitidus  et 
scripturarum  tam  liberalium  quam  ec- 
clesiasticarum  erat  eruditione  miran- 
du8.«  Ita  de  eo  Beda  H.  E.  V,  18. 
Praeter  duplex  scriptum  de  tnrginitate 
seu  de  virginitate  sanctorum  et  de  lau- 
dibus  virginum  supersunt^)  aliquot 
epistolae,  L  de  septenario  (sciL  numero 
sacro,  quem  ubique  reperit)  et  de  m«- 
tris,  aenigmatibuB  et  pedum  regulis, 
po^mata,  ut  de  octo  principalibus  vitiis 
etc,  et  diplomata,  quae  coUecta  habes 
in  ed.  Giles  Oxonii  1844;  Migne 
P.  L.  LXXXIX,  87—315. 


362.  Sermonem  seu  orationem  ha- 
buit  insignem  in  conceptionem  Deiparae 
Joannes  monachus  etpresbyter,  dein 
euboeensis  ut  videtur  episcopus  (fl.  c. 
744),  in  qua  luculentissimum  exhibet 
testimonium  pro  immaoulata  Mariae  Y. 
conceptione.  Eam  primus  integram 
vulgavit  Balleriniin  sylloge monu- 
mentorum  etc.  1, 36  ss.,  exinde  Migne 
P.  G.  XCVI,  1459—1501  (1601—8 
habes  alium  ejusdem  sermonem  m  88» 
Innocentee  in  Bethleen  interfectosetin 
Bachel) ;  eamque  et  nos  recepimus  in- 
ter  ss.  PP.  opuscula  selecta  XXXIV, 
1 57 — 202.  —  Longe  plures  orationes 
habuit  A  n  d  r  e  a  s,  patria  forte  Damas- 
cenus,  qui  fere  puer  jam  vitam  mo- 
nasticam  Hierosolymis  est  professus, 
unde  dictas  est  Hierosolymites. 


')  Cf.  ejus  \ritain  aiictore  Faricio  (^fl. 
ineunte  sec.  XII.)  in  ed.  G  i  1  e  8  et  M  i  g  n  e 
P.L.LXXXIX, 6-3-84;  Mon talamber t 
Die  MOnche  des  Abendl ,  Regensburg 
1868.  V,  28-51 ;  Leo  B  0  n  h  o  f  f  Aldhelm 
von  Malmesburg,  eiu  Beitrag  zur  angel- 
sacbBischen  Kirchengesch. ;  Dresden  1895; 
H.  H  a h  n  Realencycl.  1, 325-328 ;  Ba u m- 
g  a  r  t  n  e  r  IV,  269—273 ;  E  b  e  r  1 1»,  fi22- 
634.  qui  eum  patrem  dicit  po6tarum 
Anglo-latiuorum. 


655 


701 — 760.  Po6tae  ecclesiastici.  Andreas  cret, 


656 


A  Theodoro  ejasdem  urbis  patriarcha, 
cui  erat  a  secretis,  miBSus  est  ad  sjno- 
dum  oecamenicam  YI.  680  contramo- 
notheletas.  Fertar  tamen  eum  in  sana 
fide  titubasse,  cum  postea  illorum  fa- 
verit  errori,  resipuerit  vero  praevalente 
iterum  sana  doctrina.  Sub  Leone  Isau- 
rico  stetit  pro  sacris  imaginibus.  Fac- 
tus  est  c.  a.  711  archiepiscopus  cre- 
tensis  (t  4.  Jul.  720;  juxta  alios  1 4.  Jun. 
723  vel  724;  imo  juxta  Krum- 
bacher  non  ante  a.  726).  In  ecclesia 
graeca  inter  sanctos  celebratur.  Beli- 
quitplures  (22)  orationes  prolixas,  qua- 
rum  octo  sunt  in  varia  festa  b.  Mariae  Y. 
Totidem  vere  sunt  adhuc  ineditae :  num 
omnes  sint  genuinae  nondum  satis  li- 
quet.  Magis  adhuc  innotuit  ecclesias- 
ticis  cantibuSy  canonibus  ex  odis  com- 
positis,  scil.  triodiis  et  tropariis,  in 
quibus  se  exhibet  Mariae  studiosissi- 
mum  in  ejusque  laudes  effusum.  Inter 
eos  eminet  nimisprolixus  canon  poeni- 
tentialis  cordis  humilitatem  et  com- 
punctionem  spirans^),  sed  et  lectorem 
nimis  fatigans.  Ilabes  haec  cum  aliqui- 
bus  scriptisminorismomenti  in  Migne 
P.  G.  XCVII,  505-1444;  aliquot  (l  1) 
selectas  orationes  in  Gallandi  Bibl. 
XIII.  Orationem  de  viia  et  morte  Jacobi 
ap.  et  fratris  Domini  primum  edidit 
Papadopulos-Kerameus  in  'AvaXexra 


1)  Magui  eum  faciunt  graeci  et  summis 
efferuut  laudibus,  imo  licet  sit  adniodum 
prolixus  modo  adhuc  recitatur  fer.  V. 
hebdomadis  quintae.  Cf.  plura  de  eo  in 
Nilles  Kalendario  mauuali  utriusque 
eccl.  or.  et  occid.  II-.  147-153.  Ejus  opera 
edita  ct  inedita  recenset  Fabricius- 
BL a r  I e  8  8  bibl.  gr.  XI,  62  ss.  apud  Mi gn e 
t.  cit.  p.  791—805;  Bhrhard  apud 
Krumbacher  p.  165%  qui  eum  opti- 
mum  aetatis  byzantiuae  oratorem  sacrum 
censet  ;Bardenhewer§  105  n.  5.  Alius 
autem  est  ab  A  n  d  r  e  a  monacho  pariter 
cretensi,  qui  CP.  venit,  ut  Constantino 
Kopronymo  iconomacho  resiateret^quam- 
obrem  crudelissime  ab  illo  fuit  necatus 
(17.  Oct.  767).  A  graecis  inter  SS.  colitur 
2(K  Oct.,  et  quia  honorifice  in  loco  Crisis 
dicto  fuit  sepultus  A.  in  Crisi  dicitur.  Cf. 
Act.  SS.  Oct.  VIII,  124  ss.,  ubi  accurata 
de  eo  exatat  diss. 


bpoaoXoiirxiQ^   otaxooXoYtac»   Peters- 
burg  1891.  I,  1  —  14. 

363.  Longe  celebrior  est  alius  hjm- 
nographus  Bomanus  nomine,  quem 
Pindarum  vocant  rythmicae  poeseos: 
sed  quo  celebrior,  eo  magis  ignota 
vitae  ejus  fata,  adeo  ut  vix  conjici  pos- 
sit,  qua  vixerit  aetate  ^).  K  r  u  m  b  a  c  h  er, 
qui  ejus  hymnis  specialem  impendit 
curam  et  studium,  ex  intemis  colligit 
indlciis  floruisse  eum  ineunte  seculo 
VIII.  sub  Anastasio  II.  (713 — 716). 
Natione  erat  Syrus,  Bexyti  diaconi 
munere  fungebatur  miroque  modo  eum 
pangendi  talento  divinitus  donatum 
fuisse  tradunt.  Circa  mille  hyninos 
composuisse  legitur,  e  quibus  octo- 
ginta  innotuerunt,  quorum  tamen  mi- 
nor  pars  (c,  32)  typis  prodiit.  Accu- 
ratam  magnaque  diligentia  atque  sa- 
gacitate  concinnatam  editionem  ex- 
spectant  viri  eruditi  aKrumbacher. 
Interim  edidit  Pitra  29  carmina  in 
Analectis  sacris  Spicilegio  solesmensi 
paratis,  Parisiis  1876  I,  1 — 241 ;  alia 
tria  in  I.  S,  Rotnanus  veterum  melodo- 
rum  princeps,  Romae  1888.  Quaedam 
minoris  momenti  in  aliis  collectioni- 
bus ;  aliquot  carmina  recenter  edidit 
Krumbacher  Studien  zu  Bomanos 
Miinchen  1898  cum  prolixis  criticis 
commentariis.  Omnes  vero  in  hoc  li- 
teraturae  genere  periti  summis  enco- 
miis    Bomanum    nostrum    efferunt^). 


1)  Alii  graves  viri  critici  censent  enm 
jam  vixisse  sub  Anastasio  I.  imp. 
r491— 518».  Ita  Pitra,  Steveneon, 
Grimme,  ipse  etiam  Krumbacher 
olim,  qui  tameu  sententiam  suam  muta- 
vit.  Pro  sec.  VIll.  stant  etiam  Funk, 
Jacobi,  Gelzer  etc.  De  Boor  Die 
Lebenszeit  des  Dichters  Romanoa  Byz. 
Ztschr.  1900  IX,  633—640  putat,  quae- 
stionem  hanc  nondum  peremptorie  esse 
solutam. 

•)  Ita  ex.  gr.  scribit  Bardenhewer 
§  105  u.  1 :  Die  neueren  Foracher  begegnen 
sich  in  dem  Urtheile,  dass  Romanus  an 
poetischer  Begabung,  an  Feuer  der  Be- 
geisterung,  an  Tiete  der  Empfindung  und 


657 


Romauus  Melodus. 


658 


Graeci  eum  inter  sanctos  1.  Oct.  cele- 
brant. 


Erhabenheit  der  iSprache  alle  audern 
Meloden  weit  Ubertrifft.  Als  Schatten- 
seite  wird  fiaist  nur  die  allgemeine  Krank- 
heit  byzantinischer  Geisteserzeuffnisse, 
die  rhetorische  Breite  gerttgt.  Krum- 
ba c  h  e r  glaubt,  die  Literaturgeschichte 
der  Zukunft  werde  vielleicht  Roraauos 
als    den  grSssten  Kirchendichter  aller 


Zeiten  feiern.  Cf.  Bouvy,  Po^tes  et 
Melodes.  Etudes  sur  les  origines  du  rhy- 
thme  tonique  dans  rhymnographie  de 
r^gliae  grccque,  Nlmes  1886 ;  F.  Cabrol 
L^hymnographie  de  T^glise  grecque,  An- 
gers  1893;  Krumbacher  663—671«; 
Umarbeitungen  bei  Romanos,  mit  eiuem 
Anhang  tlber  das  Zeitalter  des  R. ; 
Mflnchen  1899 ;  Romanos  und  Kyriakos, 
ib.  1901;  Ehrhard  KL.  X,  1262—1264; 
Baumgartner  IV.  516—525. 


XIII. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  VIE. 
Pars  altera  (751—800). 


364.  Inter  romanos  pontifices  hac 
periodo  duo  prae  ceteris  illastres  faere : 
Zacharias  et  Hadrianus  I.  IUe 
erat  :»natione  Graecus,  vir  mitissimus 
atque  suavis,  omnique  bonitate  orna- 
tus,  amator  cleri  et  omnis  populi  ro- 
mani,  tardus  ad  irascendum  et  velox 
ad  miserandum,  nulli  malum  pro  malo 
reddens,  neque  vindictam  secundum 
meritum  tribuens,  sed  pius  ac  miseri- 
cors  a  tempore  ordinationis  suae  om- 
nibus  factus,  etiam  et  his,  qui  ante  sui 
fuerant  persecutores,  bona  pro  malis 
reddidit  eosque  honoribus  promovens 
simul  et  facultate  ditavit^).*  Electus 
est  post  quatuor  dierum  interpontiR- 
cium  et  consecratus  in  pontificem  3.  Dec. 
741,  tenuitque  sedem  apostolicam  a. 
10,  m.  3,  d.  13  (t  752),  sed  inter  tri- 
stissimas  Italiae,  nominatim  domina- 
tionis  pontificiae,  conditiones.  Hinc 
ejus  sollicitudo  studio  fere  absorbeba- 
tur  recuperandi  praedia  et  ditiones  se- 
dis  apostolicae  ab  usurpatoribus  in- 
juste  occupatas  componendaeque  pacis 


^)  Ita  de  60  legimus  in  libro  pontificali. 
Cf.  Gams-Zeck  KL.  XII.  1859;  Bar- 
1 0 1  i  n  i  di  S.  Zaccaria  papa. 


tot  inter  turbas^).  Gonstantinum  imp. 
ad  restituendum  imaginum  cultom  est 
adhortatus,  quae  tamen  literae  perie- 

I)  Neque  laetior  erat  conditio  sedi» 
apostolicae  sab  Stephano  II  ^IIl)  Zacha- 
riae  succesaore  (752 — 757),  qm  propterea 
coactuB  est  in  Galliam  proficisci  ripiui 
auxilium  imploraturus  adversus  Longo- 
bardorum  invasiones,  usurpatioDes  et 
vexationes.  Supersunt  aliquot  ejusdem 
epistolae.  (Cf.  Migne  LXXXIX,  993— 
1030),  inter  quas  et  responsa  XIX,  quae 
dedit  cum  in  Francia  esset  a.  754  mona- 
chis  coenobii  Brittaniaci  de  matfimoniia, 
baptfsmo  etc.  Cf.  de  eo  librum  pontifica< 
lem  (Migne  ib.  p.  959—994);  Jaffe 
Reg.  ront.  rom.  I,  271—77.  Hujus  Ste- 
phani  II.  exstat  ptta  conscripta  (in  I.  pon- 
tificali)  ut  sat  bonis  ar^mentis  coigicit 
Schniirer  hist.  Jahrb.  1890  XI,  425— 
439  a  C  h  r  i  8 1 0  p  h  0  r  0  vestiario  et  notario 
regionario,  qui  Stephanum  II.  in  GaUiam 

'  proficiscentem  comitatus  est,  postea  con- 

i  siliarius  et  primicerius  Panli  I^  cui  gratus 
et  acceptus  fuit.  ScripsiBse  autem  infer- 
tur  intra  764 — 767.  Ea  vita  est  admo- 

I  dum  accurata  et  pretioBa.  Der  Yita  des 
Papstes  Stephan  II.  im  1.  pontificalis,  in- 

•  quit  S  c  h  n  Q  r  e  r  1.  c.  p.  425,  kommt  ein 
hervorragender  Wert  zu,  weil  sie  eine 

I  Hauptquelle  fUr  die  Geschichte  der  Ent- 

'  stehunp^  des  Eirchenstaates  ist.  Cf.  eun- 
dem  Die  Entstehung  des  Kirchenstaatec, 

.  Caln  1894 ;  V.  F  u  n  k  KL.  XI,  760—762. 


661 


Roni.  Poatifices :  Zachariae,  Paulus  1,  Hadrianus  etc. 


662 


runt:  sapersiint  tantum  ejusdem  epi- 
stdae  17  (Migne  LXXXIX,  917-958), 
inter  quas  aliquae  majoris  momenti^), 
in  quibus  quaestionibus  sibi  a  s.  B  o  - 
n  i  f  a  t  i  0  archiepiscopo  moguntino  vel 
a  Pipino  rege  propositis  respondet 
(2.  8.  13.  19),  controversias  dirimit, 
plura  constituit  de  baptismo  et  matri- 
monio  (11.  20\  quorundam  errores 
damnat  (ep.  20).  Eum  graece  vertisse 
8.  Gregorii  M.  dialogorum  11.  4,  unde 
a  Graecis  6  StiXoYO^  cognominabatur, 
jam  supra  diximus  p.  563.  —  In  Oriente 
interim  continuabatur  et  recrudescebat 
adversus  sacras  imagines  bellum  sub 
Gonstantino  Kopronymo  Leonis  Isauri 
(t  18.  Jun.  741)  filiO;  magis  de  harum 
impugnatione  sollicito  quam  de  fre- 
nAndis  Longobardis,  qui  provincias 
Graecorum  dominio  per  Italiam  adhuc 
subjectas  invadebant.  Non  destiterunt 
romani  pontifices  licet  tot  calamitati- 
bus  et  curis  pressi  doctrinam  tueri 
catholicam.  Praeter  Zachariam  et  Ste- 
phanum  II.,  de  quibus  jam  egimus, 
etiam  Paulus  1.(757 — 767)  ad  Con- 
stantinum  et  Leonem  imp.  »saepius 
8U08  missos  cum  apostolicis  obsecra- 
toriis  atque  admonitoriis  literis  dirigit 
pro  restituendis  confirmandisque  in 
pristinum  venerationis  statum  sacra- 
tissimis  imaginibus'^) ^  et  Stepha- 
nus  III  (768 — 772)  a  Constantino 
imp.  ss.  imaginum  restitutionem  po- 
stulat»). 


')  Cf.  Jaff^  I,  262—270;  Hefele 
CoDciliengeBch.  III,  §  369  ss. 

«)  Ita  legimus  in  libro  Dontif.  Mig  ne 
LXXXIX,  1130  B.,  ubi  habes  ejus  episto- 
las  Bane  multas  fere  omneB  ad  Pipinum 
regem  p.  1135-1198.  Cf.  et  Jaff6  I, 
277—83. 

')  Hujus  pontificis  epistolaB  fere  Carolo 
et  Carolomanno  regibua  inscriptas  habes 
in  Migne  P.  L.  LXXXIX,  1248-1258. 
Cf.  Jaff^  1, 285—289.  Habnit  et  synodum 
lateranensem  (a.  769),  in  cujus  sess.  IV. 
aetum  est  de  cultu  ss.  imaginum,  et  ana- 
thema  dictum  in  conciliabulum  CP.  a. 
754  habitum  sub  CouBt.  Kopronymo  con- 
tra  easdem.  Cf.  Mansi  XII,  703—21; 
Hefele  Conciliengesch.  III  §  343. 


365.  Hos  excepit  1.  Febr.  772  Ha- 
drianus  I.  »vir  valde  praeclarus  et 
nobilissimi  generis  prosapia  ortus  .  .  . 
elegans  et  nimis  persona  decorabilis, 
constans  etiam  atque  fortissimus  ortho- 
doxae  fidei  ac  patriae  suae  et  plebis 
sibi  commissae  defensor.  Viriliter  cum 
Dei  virtute  sancte  Dei  Ecclesiae  ac 
reipublicae  impugnatoribus  resistens, 
pauperum  etiam  omniumque  indigen- 
tium  misericordissimus  ac  copiosus 
consolator,  ecclesiasticae  quoque  tra- 
ditionis  et  ss.  patrum  institutionum 
observator^).*  A  juventute  die  noctu- 
que  erat  addictus  Dei  laudibus,  indu- 
tusque  cilicio  jejuniis  corpus  suum 
macerabat.  Ob  tam  piae  vitae  conver- 
sationem  et  praestantes  mores  a  Paulo  I. 
factus  est  regionarius  notarius  et  sub- 
diaconus,  a  Stephano  ill.  in  diacono- 
rum  ordinem  provectus,  et  eo  defuncto 
utpote  ferventissimo  affectu  a  populo 
romano  dilectus  ad  sacrum  pontificatus 
culmen  electus,  quem  tenuit  ultra  a.  23 
(t  25.  Dec.  795).  Laetissimus  ejus 
pontificatus  eventus  fuit  damnatio  hae- 
resis  iconoclastarum  et  pacis  compo- 
sitio  in  Oriente.  Mortuo  enim  Leone  IV. 
imp.  (8.  Sept.  780)  Irene  ejus  uxor, 
quae  interim  pro  filio  imperii  modera- 
batur  gubernacula,  de  comprimenda 
haeresi  erat  sollicita  ideoque  ad  ponti- 
ficem  recunit  pro  cogenda  synodo.  Ha- 
bita  ea  fuit  Nicaeae  praesentibus  lega- 
tis  pontificiis^).  Damnata  haeresi  en 
novae  imminebant  turbae  in  Occidente. 
Ob  indiligentem,  imo  falsam  actorum 
synodi  nicaenae  interpretationem  no- 
luerunt  patres  in'conc.  francofordiense 
congregati  794  illam  ejusque  decreta 
acceptare'*).     Verum    haec    discordia 


>)  Ita  liber  pontif.  apud  Migne 
LXXXIX,  1167  S8. 

^)  Exstat  B  a  B  i  1  i  i  episcopi  ancyrani 
aliorumque  duorum  episcoporum  con- 
fessio  fidei  oblata  huic  concilio  in  ejus- 
dem  actis  sess.  I.,  qua  errorem  suum  re- 
tractant,  cum  antea  fuerint  ss.  imaginum 
adversarii. 

8)  Ceterum  aliae  quoque  videntur  fuisse 
causae  oppositionis  inter  episcopos  in 


663 


751—800.  Controyersiae  cum  haeret.  Hadriaaus  I, 


664 


dogmatis  substantiam  non  attingens 
neqae  ex  mala  procedens  volantate 
gradatim  sopita  fait  atque  demum  in 
concordiam  circa  doctrinam  de  usu  cul- 
tuque  ss.  imaginum  catfaolicam  desiit. 
Ad  quem  felicem  tempestatis  exitum 
faaud  parum  contulit  pontificis  pru- 
dentia  et  amor  pacificus.  Ejus  tempore 
ortus  est  in  Hispania  alius  error,  ulti- 
mus  veluti  faaeresis  nestorianae  sur- 
culus,  Adoptianorum^)  scil.  ducibus 
E 1  i  p  a  n  d  0  arcfaiepiscopo  toletano  (t  c 
808)  et  Pelice  urgellitano  episcopo 
(fl.  799),  juxta  quos  Cfaristus  secundum 
naturam  divinam  Filius  est  Dei  natu- 
ralis,  adoptivus  juxta  naturam  fauma- 
nam  seu  qua  faomo.  Quem  in  errorem 
insurrexit  Hadrianus  ep.  data  ad  epi- 
scopos  Hispaniae;  episcopos  quoque 
Galliae  monuit,  ut  Narbone  concilium 
contra  faunc  errorem  celebrarent,  qui 
deinperemptorie  damnatus  fait  in  conc. 
francofordiensi.  Obiif^)  summus  pon- 
tifex  25.  Dec.  795  relictis  quam  pluri- 
mis  ejHstoUs  (Migne  XCVI,  1203 — 
1242;  Muratori  Scr.  rer.  It.  III,  2, 
194 — 282;  Jaffep.  289— 306),  qua- 
rum  pleraeque  sunt  ad  Pipinum  regem 
et  Carolum  M.,  aliquae  tamen  ep.  sunt 
dogmaticae  magni  momenti,  ut  literae 
ad  Constantinum  et  Irenen  imp.  et  ad 
Tarasium  patriarcfaam  CP.  in  causa 
88.  imaginum,  in  quibus  consilium  re- 
stituendi  ss.  imaginum  cultum  miris 
Laudibus  exornat,  faaram  usum  cultum- 
que  tuetur,  primatus  auctoritatem  et 
jura   inculcat,    Tarasium    episcopum 


€oiic.  francofordienBi  cougregatos  et  grae- 
cos,  quas  recenset  Llidtke  KL.  II, 
829  88. 

')  Cf.  de  faac  haeresi,  de  conciliis  con- 
tra  eam  faabitis  deque  impugnatoribus 
Hefele  III,  L  20.  c.  1.  882—888;  Wer- 
ner  II,  433-456. 

2)Cf.  deeoKnoepflerKL.  V,  1418- 
1421;  Hefele  Conciliengescfa.  III  pas- 
aim ;  H  a  m  p  e  Hadrians  I.  Vertfaeidigung 
der  zwciten  nicaniscfaen  Synode  gegen 
die  Angriffe  Karls  d.  Gr.  in  Neues  Arcfa. 
der  Gesellscfa.  ftlr  altere  deutsche  Ge- 
Bchichtskunde  XXI,  u;). 


yuniversalem^  dici  miratur  et,  ne  in 
posterum  fiat,  orat.  Eundem  dolet  ex 
laico  factum  esse  patriarcfaam.  Eae 
lectae  fdere  in  synodi  nicenae  sess.  11. 
(cf.  Mansi  XII,  1073  ss.).  Prolixa 
exstat  ejus  reaponsio  ad  capitula  Ca- 
roli  (85),  quae  opposuit  imperator  de- 
cretis  syuodi  nicaenae  transmisitque 
per  Angilramnum^)  pontifici,  Bpud 
MansiXIII,  759 — 810;  Hardouin 
IV,  774-820;  Migne  XCVIII,  1247- 
1292.  In  epistola  ad  Hispaniae  epi- 
scopos  sedis  romanae  auctoritatem 
urget,  variosque  errores,  adoptianorum 
praesertim,  refelllt  et  damnat(Migne 
XCVIII,  373—386).  Sigbertus  gembL 
de  script.  occL  refert  c.  79  eum  >ll. 
epistolarum  primi  Gregorii  papae  ab- 
breviasse  et  utiliora  quaeque  dticeipen- 
tem  XIII  IL  ad  II  redegisse.*  Ipse 
quoque  tradidisse  dicitur  Angilramo 
(Ingilramo)  Mediomatricae^)  seu  me- 
tensis  urbis  episcopo  (t  26.  Oct.  79l) 
capitula  LXXII  (juxta  alios  LXXX), 
quae  ex  graecis  et  latinis  canonibus  et 
synodis  romanis  atque  decretis  prae- 
sulum  et  principum  romanorum  spar- 
sim  collecta  sunt  (M  i  g  n  e  XCVI,  1055- 
1068):  quae  per  errorem  a  nonnullis 
ipsi  Angilramno  tribuebantur.  Quanti 
haec  olim  habita  fuerint  in  Gallia,  ex 
eo  intelligi  licet,  quod  omnia  in  11.  Ga- 
pitularium  regam  transfusa  sint.  Edi- 


>)  Cf.  de  fais  capitulis  dcque  eorum  ad 
libros  ejusdem  argumenti  Carolinoa  rela- 
tione  Hefele  III  §  401. 

^)  Alii  tribunt  hanc  coUectionem  ipsi 
Ingelranino  seu  Angilramo,  qui  il- 
lustri  sanguine  natus  ex  abbate  senonensi 
factus  est  archiepiscopus  metensis  (768) 
et  archicapellanus  Caroli  M.,  cui  adeo  erat 
gratus  ut  eum  vellet  semper  secum  ha- 
bere.  Quamobrem  Hadrianus  I  eum  apo- 
crisarii  seu  nuncii  munere  honoravit  Ad 
eju8  preces  Paulus  diaconus  Gesta  rpisco- 
pofum  mmtensium  conciunavit  (f  26.  Oct 
791).  Sub  eju8  nomine  exstat  quoque 
CoUectio  canonum^  quam  ipse  adunaverit 
et  Hadriano  I.  obtulerit ;  eam  ex  M  a  n  b  i 
collect.  conc.  faabes  in  Mif<ne  XCVI, 
1033-1056.  Cf.  Hist.  lit.  IV,  173-75; 
Scfaerer  KL.  1,851;  P.  Hinschius 
in  Realenc.  I»,  523—525. 


665 


S.  Joaunes  Damascenus. 


666 


derunt  ea  Antonias  Augustinus 
annotationibus  illustrata,  et  inde 
Sirmondus  in  conc.  Gallia  II,  99» 
et  aliis  omissis  Hinschius  inter De- 
cretales  Pseudo  -  Isidorianas,  Lipsiae 
1863  p.  7.57 — 769.  Sed  de  auctore 
seu  coUectore,  tempore  et  loco  coUec- 
tionis  disputant  viri  eruditi :  Hadriano 
vel  Angilramo  supposita  a  criticis  re- 
centioribus  censentur :  et  forte  ejusdem 
esse  compilatoris,  cujus  sunt  decretales 
Pseudoisidori.  Agitur  in  iis  praeprimis 
de  modo  procedendi  adversus  clericos, 
nominatim  episcopos. 

366.  Inter  propugnatores  ss. 
imaginum  post  romanos  pontifices  et 
Germanum  CP.  episcopum  prae  primis 
nominandus  est  s.  Joannes  patria 
Damascenus  n.  c.  700,  nobili  ge- 
nere  natus  cognomento  M  a  n  s  u  r  (hinc 
oontumeliae  causa  a  Gonst.  Koprony- 
mo  Mdv^Tjpo^  dictus)  humanis  divinis- 
que  literis  a  Gosma  monacho  CP.  fuit 
excultus^).  Proptersuum  pro  ss.  ima- 
ginibus  zelum  Leonis  Isaurii  adversus 
se  iram  ita concitavit,  ut,  teste  Joan- 
ne  patriarcha  hierosolymitano  ejus 
biographo  c.  1 5  ss.,  hic  confictis  literis 
ipsum  tamquam  proditorem  accusarit 
apud  Damasci  Calipham,  qui  Joanne 
consiliario  et  administro  utebatur.  Cre- 
dulus  fraudi  princeps  ei  dexteram  prae- 


*)  Bardenhewer  §  108  n.  1:  In 
Johannes  y.  D.  steht  noch  einmal  ein 
gewaltiger  Wortfiihrer  der  Kirche  auf, 
wfthrend  ringaumher  im  gi*iechi8chen 
Beiche  ein  tiefer  Verfall  geistiger  Thatig- 
keit  sich  kund  gibt.  Bald  nach  ihm  be- 
^nnt  mitPhotiusdasSchisma.  Johannes 
ut  in  erster  Linie  Sammler,  mag  er  sich 
nnn  auf  dogmatisohem,  oder  auf  asceti- 
schem,  auf  ezegetischem  oder  auf  hiato- 
rischem  Boden  bewegen.  Das  Bewusst- 
sein,  dass  die  Blilthezeit  theologischer 
Froductivit&t  ein  Ende  genommen,  muss 
damals  dnrch  den  ganzen  Orient  gegan- 
gen  sein.  Johannes  setzt  sich  selbst  die 
Aufgabe,  das,  was  die  Konzilien  bis  dahin 
festgestellt  und  die  grossen  Meister  der 
Yorzeit  als  Kirchenlehre  bezeugt  haben, 
zu  einem  abgerundeten  Ganzen  zusam- 
menzufassen. 


cidi  jussit,  quam  tamen  ss.  Virgo  in- 
nocentiae  vindex  eidem  benigne  resti- 
tuit.  Quo  maxime  miraculo  permotus 
Joannes,  quod  pridem  animo  conceperat, 
ezsequi  statuit.  Itaque  aegre  a  Calipha 
impetrato  secessu,  suas  omnes  facul* 
tates  in  egenos  distribuit  atque  cum 
Cosma  institutore  suo  Lauram  s.  Sabae 
prope  Hierosolymam  est  ingressus  ibi- 
que  ordinatus  presbyter.  In  religiosae 
vitae  palaestra  praeclariora  virtutum 
ezempla  praebuit  demissionis  potissi- 
mum  et  obedientiae.  Quando  obierit 
non  satis  liquet,  sicut  pleraque,  quae 
ad  ejus  spectant  vitam,  ignota  sunt: 
juxta  aliquos  a.  760>  juxta  alios  c.  754 
vel  jam  antea,  quae  sententia  est  prae- 
ferenda.  Magnis  encomiis  a  graecis 
celebratur  et  a  latinis,  atque  ab  uni- 
versa  Ecclesia  inter  sanctos  colitur,  a 
Leone  XIII.  inter  doctores  Ecclesiae 
est  relatus,  ob  aureum  orationis  flumen 
Chrysorroas  a  posteris  salutatus.  In 
act.  VII  synodi  VII  contra  anathema- 
tismos  pseudosynodi  CP.  a,  754  ita 
Epiphanius  eum  coUaudat:  >Joan- 
nes,  qui  ab  eis  (iconoclastis)  probro 
loco  Mansur  appellatus  est,  quique  di- 
missis  omnibus,  Matthaeum  evangeli- 
stam  aemulatus,  Christum  secutus  est, 
majores  divitias  arbitratus  thesauro 
omni  Arabum,  opprobrium  Christi,  et 
elegit  potius  affligi  cum  plebe  Dei^ 
quam  temporalem  habere  jucunditatem 
peccati.  Ipse  itaque  crucem  suam  et 
Christi  portans  eumque  secutus,  pro 
Christo  ab  Oriente  per  Christum  tuba 
cecinit ;  non  tolerabilem  ducens  vocum 
novitatem,  quae  in  aliena  regione  facta 
erat,  seu  praevaricatricem  passionem 
rabidamque  insaniam,  quae  adversua 
sanctam  Dei  catholicam  Ecclesiam  erat 
armata*  etc. 

367.  Mirum  autem  est  ^quam  multa 
tum  ad  fidem  tutandam  tum  ad  pieta- 
iem  fovendam  et  soluta  et  adstricta 
numeris  oratione  Joannes  elucubrave- 
rit .  .  .  Neque  enim  solum  contra  ico- 
nomachos  orthodozam  fidem  defendit^ 


667 


751 — 800.  Theologia  polemica. 


668 


sed  omnes  ferme  haereticos,  praesertim 
Acephalos,  Monotheletas,  Theopaschi- 
tas  strenue  impugnavit :  Ecclesiae  jura 
potestatemque  egregie  vindicavit,  pri- 
matum  principis  apostolorum  asse- 
ruit  .  .  .  Universa  autem  ejus  scripta 
non  modo  eruditione  et  doctrina  prae- 
stant,  sed  etiam  quendam  ingenuae  pie- 
tatis  sensnm  praeferunt,  praecipue  cum 
Genitricis  Dei  laudes  praedicat,  quam 
singulari  cultu  et  amore  prosequeba- 
tur.«  lt«  legimus  in  lect.  V.  Noct.  II. 
Breviarii  romani.  Saepe  prodierunt 
ejus  opera  collecta^),  Basileae  1548; 
1559;  1575  in  f.;  cura  Billii,  Pari- 
sius  1577;  1619  ed.jam  auctior;  cur. 
Le  Quien  Parisiis  1712  t.  2  ed.prae- 
stantissima;  Yenetiis  1748;  recusa  a 
Migne  P.  G.  t.  94 — 96,  juxta  quam 
operum  elenchum  exhibebimus :  Fons 
scientiae  (nfjY-^  fvcoascoc)!  cujus  pars 
prior  ac  velut  introductio  Dialectica 
est,  (MigneXCIV,  521— 676)dequa 
L  e  Q  u  i  e  n  in  praef.  censet :  >  Ipsa  no- 
stri  Auctoris  dialectica  tanti  momenti 
esse  videtur,  ut  affirmare  non  dubitem, 
eum,  qui  illam  legere  contempserit, 
nednm  in  Damasceni,  sed  in  aliorum 
quoque  orientalis  Ecclesiae  magistro- 
rum  theologia  hospitem  prorsus  fore. 
In  ea  quippe,  tametsi  vel  plusculum 
fortassis  prolixa  videatur,  expositionem 
coUegit  vocum  omnium,  quas  ss.  patres 
gi'aeci  sive  disputando  adversus  haere- 
ticos,  sive  apud  eatholicos  fidei  doctri- 
nam  enucleando  adhibuerunt:  atque 
e&s  insuper,  quibus  haeretici  gentilium 
philosophorum  placitis  imbuti,  in  suam 
simpliciorumque  pemiciem  abuteban- 
tur.  *  Altera  veluti  pars  est  1.  de  hae- 
resibus  (Migne  XCIV,  677 — 781), 
qui  magna  ex  parte  epitome  est  ma- 


')  De  ejus  operibus  editis,  ineditis  et 
suppositis  cf.  Fabricius-Harless 
IX,  682  88,  (Migne  XCIV,  9-65).  Brevem 
s.  Joanuis  vitam  composuit  Joannes 
VI.  patriarcha  hierosolymitanus  (f  969), 
quae  exstat  M  igne  PG.  XCIV,  4*29-490; 
Romae  1553;  in  Act.  SS.  6.  Maj.  II,  111- 
119col.  843etVII,  B13. 


joris  op.  s.  E  p  i  p  h  a  n  i  i  de  baeresibus, 
additis  recentioribus  haeresibus  Mo- 
hammedanorum,  iconomacborum,  Apo- 
schitarum.  Tertia  pars  complectitur 
celeberrimum  auctoris  nostri  opus  de 
fide  orthodoxa  II.  4  (Migne  XCIV, 
783 — 1228).  In  eo  »eundem,  qaem 
Theodoretus  in  divinorum  dogma- 
tum  epitome  instituerat,  ordinem  te- 
nuit  Damascenus,  at  non  item  metho- 
dum^).  Ille  enim  ex  proprii  ingenii 
molimine  adductis  sacrae  paginae  testi- 
moniis  adversus  haereticos  varia  com- 
ponens  argumentorum  genera  compen- 
diariam  theologiae  digessit  tractatio- 
nem :  noster  vero  non  ex  Scriptura  so- 
lum,  verum  etiam  ex  conglobatis  ss. 
patrum  sententiia,  ea  qua  par  erat  tom 
perspicuitate,  tum  brevit^te  inexhau- 
stum  traditionis  promptuarium  pro- 
tulit,  in  quo  nihil  reperire  sit,  quod 
vel  ab  oecumenicis  synodis  sancitum 
non  faerit  vel  a  probatis  Ecclesiae  ma- 
gistris  acceptum.  In  primis  vero  se- 
cutus  estGregorium  nazianzenum. * 
Et  aliorum  patrum  nominibus  recen- 
sitis,  quibus  usus  est  auctor  noster, 
ita  prosequitur  Le  Quien :  >Horum  om- 
nium  lectis  hinc  inde  sententiarum 
floribus  saluberrimae  doctrinae  sua- 
vissima  mella  confecit.  Id  enim  pro- 
posuerat  sibi,  ut  sua  nequaquam  ant 
nova  cuderet,  sed  veterum  potius  pla- 
cita  variis  in  voluminibus  sparsa  in 
unum  opus  theologicum  congereret.* 
Opus  in  antiquis  graecis  codd.  non 
comparet  divisum  in  II.  4,  sed  tantum 
in  cap.  c ;  excogitata  videtur  ea  divisio 
a  latinis  ad  normam  U.  4  sententiarnm 
Petri  Lombardi,  cui  Damascenus  prae- 
ivit  exemplo,  unde  dictus  est  a  non 
nemine  ,Graecorum  Lombardus*.  Ali- 
quoties  prodiit  hoc  opus  seorsum,  pri- 
mum  graece  (solum)  Veronae  1531; 
graece  et  latine  1548;  1575;  versio 
sine  textu  graeco  Parisiis  1577;  1603 
et  1617;  versionem  et  nos  edidimus 


')  [t»i  Le  Q  u  i  e  n  in  prologo. 


«69 


S.  Joannis  Damasceni  opera. 


670 


inter  opascula  ss.  PP.  Oeniponte  1880 
t.  XLL 


368.  Sequuntur  celebresjpro  s$,  ima- 
ginibw  orcUiones  (XCI V,  1231-1421), 
in  quibus  sincera  proponitur  doctrina 
catholica  et  praesidium  habes  firmissi- 
mum  adversus  eorum  impugnatores, 
quo  uniTersa  haereticorum  tela  nullo 
negotio  elidas^).  Primum  prodierunt 
graece  Bomae  1553;  latine  interprete 
Tilmano  0.  Garth.  Parisiis  1555; 
Antverpiae  1556.  —  De  recta  sententia 
(irept  ipftOD  ypovTiJjJLa-co^)  seu  fide  con- 
liassiOy  quam  composuit  cum  adhuc 
Damasci  commorabatur  pro  Elia  epi- 
«copoy  antea  ut  videtur  monotheleta 
(ib.  1 421 — 1 432) ;  tr.  contra  Jacobitas 
ex  persona  Petri  ep.  damasceni,  quo 
aliusadversusmonophjsitas  accu- 
ratior  aut  urgentior  vix  reperitur,  nec 
apud  Leontium  (XCV,  1435-1503). 
Scriptus  autem  est  ad  quendam  epi- 
scopum  jacobitam  revocandum  ad  £c- 
clesiam  catholicam  (qui  forte  fuit  ille 
Elias,  de  quo  mox  locuti  sumus).  — 
Dialogus    contra    Manichaeos  (XdV, 


»)  LegituT  Mi^ne  XCV,  309—344 
Oratio  aemonstrativa  de  ttactia  et  venet^an' 
cUs  imaginibus  adverBUS  Chri3tiano8  omnes 
adversusque  imj).  Constantinum  Caba- 
linum  ac  haereticos  universos,  cui  non 
alio  jure  praefixum  est  Jo.  D  a  m  a  8  c  e  n  i 
nomen,  quam  quod  damascenicis  argu- 
mentis  tota  fere  constat,  ut  notat  Le 
Quien  in  praevia  admonitione.  Quo 
jure  ei  tributa  fuit  etiam  Epistola  ad 
Theophilum  imp.  de  sanctis  ac  venerandis 
imaginibus  (ib.  p.  346—386),  quae  est 
trium  patriarcharum  J  ob  alexandrini, 
Christophori  antiocheni etBasilii 
hierosolymitani  (a.  c.  846)  adTheophilum 
imp.  et  opusculum  adversus  iconoclastas 
a.  771,  quod  prodiit  in  vet.  PP.  bibl. 
Gallandi  XIII,  352;  Migne  XCVI, 
1347 — 1362.  In  suis  orationibus  citat 
Damascenus  (MigneXCIV,  1376)  firag- 
menta  ex  scripto  Stephani  ep.  bos. 
trensis  (fl.  ex  conjectura  Lequienii  in- 
eunte  sec.  VIII)  contra  J  u  d  a  e  o  s :  plura 
fragmenta  addit  Mercati  in  Theol. 
<Jtl8chr.  Tubingen  1895  p.  03-69. 


1505 — 1585),  qui  prodiit*)  primum 
Basileae  1575;  1578  cum  aliis  ejus- 
dam  opusculis.  —  Disceptatio  christiani 
et  saraceni  (XCIV,  1585—98),  et  in 
alia  recensione  (XCVI,  1335—48). — 
De  drtJtconibus  et  de  strygibust  fragmenta 
forte  majoris  operis.  —  T.  XCV  conti- 
nentur  opuscula  minora,  quorum  tamen 
aliqua  sunt  dubia,  imo  et  supposita: 
de  $.  Trinitate  (9 — 18);  ep.  de  hymno 
tiHsagio  (22*62),  in  qua  ostendit  illud 
referri  ad  totam  ss.  Trinitatem,  ideoque 
additamentum  Petri  FuIIonis  »qui 
pro  nobis  crucifixus  es^,  admitti  non 
posse;  de  sacris  jejuniis  (63 — 78),  in 
quo  agit  de  jejunii  quadragesimalis 
duratione ;  de  octo  spiritibus  nequitiae 
(79 — 84),  quo  opusculo  vitiorum  capi- 
talium  genera  docet  modosque  ea  tum 
vitandi  tum  superandi;  de  virtute  et 
vitio  (86 — 98);  institutio  elementaris 
ad  dogmata  (99-1 12);  de  natura  com- 
posUa  (Tcepl  Govid-droo  foaeo)^)  contra 
Acephalos  ( 1 1 1 — 126);  de]  duabt^  in 
Christo  voluntatibus  et  operationibus, 
deque  naturalibus  reliquis  proprietati- 
bus,  ubi  obiter  de  duabus  naturis  et 
una  hypostasi  (127 — 186);  adversus 
Nestorianorum  haereaim  diss.  accura- 
tissima  (187 — 225);  Canon  paschalis 
seu  laterculus  ad  inveniendum  diem 
Paschae  (239 — 246)  ;  oraXio  de  iis,  qui 
in  fide  donnierunt,  quomodo  missis  et 
eleemosynis  et  beneficentiis,  quae  pro 
illis  fiunt,  adjuventur  (247—278): 
quam  tamen  non  esse  Damasceni  Le 
Quien  cum  L.  Allatio  censet  in 
diss.  damascenica  V.  (Migne  XCIV, 
349 — 367).  —  De  confessione  necnon 
potestate  ligandi  et  solvendi  (XCV, 
283 — 305):  qua  in  ep.  respondetur 
cuidam,  qui  quaesierat,  quo  jure  mo- 
nachi,  qui  presbyteri  seu  sacerdotes 
non  sint,  confessiones  fidelium  excipe- 


I)  Card.  Mai  in  bibl.  nova  PP.  IV  p.2 
p.  104 ss  primum  edidit  J  o  an  n  i s  Ortho- 
doxi  disputationem  cum  Manichaeis^  quae 
brevior  quidem  non  multum  differt  ab 
hoc  dialogo.  Eam  re])eries  in  suppl.  Da- 
masceni  Migne  XCVI,  1319—1336. 


671 


751—800.  Theologia  polemica.  Joan.  Bainascenus, 


672 


rent,  eosque  pronanciata  absolutione 
reconciliarent  ^).  Aactor  epistolae,  qui 
hanc  morem  non  omnino  improbat,  non 
est  noster  s.  Joannes,  sed  Symeon 
quidam  junior  (de  quo  infra),  sicut 
etiam  non  est  auctor  duplicis  opusculi 
de  azymi8^\  quorum  prius  est  alterius 
compendium  (p.  387 — 397),  neque 
epistolae  ad  Zachariamet  capitis  de 
immaculato  corpore,  cujus  participes 
sumus  (401 — 412),  quod  utrumque 
tribuitur  in  codd.  cuidam  P  e  t  r  o  Man- 
sur.  Ipsius  forte  est  expositio  et  decla- 
ratio  fidei,  cujus  superest  versio  ara- 
bica  (417—438). 

3  6  9.  Ad  illustrandam  s.  S  c  r  i  p  t  u- 
ram  spectant:  Ex  universa  interpre- 
tatione s.  Chrysostomi  loci selecti in 
ep.  8.  Pauli  ap.  (XVI,  442 — 1034)  seu 
epitome,  ita  tamen,  ut  etiam  Theo- 
doreti  et  Cyrilli  alex.  rationem 
habeat.  —  Sacra  ParaUela  (1041 — 
1588;  XCVI,  9 — 442),  quae  contexta 
sunt  de  variis  argumentis  fidei  et  mo- 
rum  secundum  alphabeti  literas  ex 
locis  s.  Scripturae  et  patrum  selectis, 
atque  digestainlocoscommunes:  quod 
florilegium  opulentum  magni  est  pretii, 
nam  multa  ex  sanctorum  scriptis  sunt 
relata,  quae  vel  t^mporis  injuria  pror- 
sus  interciderunt  vel  certe  nondum 
typis  sunt  mandata.  Hujus  tamen  operis 
variae  exstant  recensiones  (alterius  ibi- 
dem  specimen  exhibetur  XCVI,  441 — 
544).  Becensio  originalis  videtur  fuisse 
divisa  in  pp.  seu  U.  3,  quorum  l.age- 
bat  de  Deo  rebusque  divinis,  alter  de 
homine,  materia  in  titulos  divisa  et  al- 
phabetice  disposita,  cujus  epitome  ex- 
hibetur  a  Mai  apudMigne  LXXXVI, 
2017 — 2100  atque  nomen  prae  se  fert 
Leontii  (fortebyzantini)et  Joannis; 
3.  de  virtutibus  et  vitiis  oppositis. 
Postea  hae  tres  pp.  videntur  in  unum 


1)  Cf.  de  hac  ep.  K.  H  o  1 1  Enthusias- 
mu8  uud  BuBsgewalt  beim  griechischen 
M5nchthum,  Leipzig  1898. 

-)  Cf.  L  e  Q  u  i  e  n  diss.  VI  damasc. 
MigneXClV,  367— 416. 


redactae  librum,  qui  multiplicem  sabiit 
retractationem.  Opus  esse  Joannis  Da* 
masceni  solide  probavit  Holli).  — 
Paucae  sed  sane  egregiae  sant  ejas 
homUiae  (l3.  XCVI,  545 — 816),  inter 
quas  eminent  ejus  de  b.  V.  sermoneSy 
sciL  in  ejus  annunciationem  (2),  nati- 
vitatem  (2),  in  ejus  dormitionem  (3)t 
in  quibus  clare  traditionem  testatur  de 
ejus  gloriosa  secundum  corpus  in  coe* 
lum  assumptione.  Has  sept«m  homilias 
recepimus  inter  opuscula  ss.  PP. 
XXXIV,  4 — 157:  sed  teste  Barden* 
hewer  homiliae  in  annunciationem  et 
nativitatem  M.  V.  non  sunt  supra  onme 
dubium,  imo  hom.  duae  in  ejus  nativi» 
tatem  sequioris  suntaetatis.  —  Super- 
sunt  precationes  et  carmina  quaedam 
(816 — 856).  Erat  enim  cum  Cosma 
(de  quo  infra)  insignis  hymnographas : 
hinc  Suidas  sub  voc.  Joan.  Damasceni 
scribit :  » Inter  Joannis  scripta  nume- 
rantur  canticorum  canones  tum  jambis, 
tum  etiam  soluta  oratione  scripti.  Hi 
canticorum  canones  tam  Joannis  qaam 
Cosmae  nuUam  cum  aliorom  paris 
generis  scriptis  comparationem  unqaam 
admiserunt,  neque  admittent  qaamdiu 
hominum  vita  durabit^)*.  Hymni  vero 
6,  quos  Mai  sub  ejus  nomine  edidit 
Spicil.  Kom.  IX,  713 — 739  (Migne 
XCVI  in  suppL  1369 — 1408),  viden- 
tur  esse  Joannis  junioris.  —  Celeber- 
rima  lectuque  jucunda  hinc  plurimam 
lectitatai^ito  Barlaam  et  Josaphat,  qttae 
fabula  est  romanensis  (Boman)  exfon- 
tibus  budhisticis,  si  substantiam  spec- 


1)  Die  sacra  Parallela  des  Joh.  Damas- 
cenus,  Leipzig  1897.  in  Texte  und  Unters. 
XVI,  N.  F.  I,  fasc,  1.  (cf.  ib.  XX  N.  F. 
V,  2)  contra  exceptiones  Loofs  Sta- 
dien  liber  die  dem  Johannes  v.  D.  zuge* 
Bchriebenen  Parallelen,  Halle  a.  8.  1892. 

i)Bardenhewer  §  108  n.  1 :  Auch 
als  Dichter  hat  Johannes,  wie  frflher 
schon  ausgeftthrt  wurde  (§  105  n.  6),  un- 
sberblichen  Ruhm  erlangt.  Vor  seinen 
Liedern  mussten  selbst  die  Ges&nge  einea 
Romanus  (cf.  p.  656)  aus  den  liturgiechea 
BUchern  weichen.  Cf.  de  Jo.  Damaaceni 
et  Coamae  poematibus  Krumbacher 
p.  674—676. 


673 


Epiphanius  cat.,  Beatus  et  Etherius,  Theodorus  Abuc. 


674 


tes,  derivata  (XCVI,  859—1240)  non 
est  nostri  Joannis,  sed  alterias  Joannis 
ex  monasterio  s.  Sabae,  qni  forte  florait 
ineonte  hoc  secalo  ^).  —  Commentarias 
historicas  de  sancto  et  incljto  magno 
martyre  et  prodigioso  Artemio  collec- 
tas  ex  ecclesiastica  historia  Philostorgii 
et  nonnallorum  alioram  a  Joanne  mo* 
nacho  graece  primam  a  Mai  editas  in 
Spicil.  rom.rV,  340  ss.  (Migne  XCVI, 
1251 — 1320),  tribaitur  Joanni  Rho- 
dio  monacho,  qai  florait  sec.  IX.  Neqae 
miram  aactori  nostro  plarafaisse  soppo- 
sita.  Eo  enim  tempore  haad  paaci  erant 
monachi  Joannis  nomine  insigniti, 
qai  non  tanta  inclaraerant  fama  sicat 
noster :  qaare  eoram  opera  sive  ex  os- 
citantia  sive  at  eis  conciliaretar  pre- 
tiam,  tribata  sant  nostro,  qai  in  om- 
niam  fait  ore^). 

370.  Cam  de  adversariis  icono- 
machoram  modo  agamas,  praeter- 
mitti  non  debet  Epiphanias  cata- 
nensis  diaconas,  qai  Thomae  Sardoram 
insalae  archiepiscopi  vice  nicaenae  sj- 
nodo  interfait  atqae  sermonem  grata- 
latoriom  de  haeresi  yicta  et  restitata 
orthodoxia  sat  prolixam  habait.  Ex 
versione  Anastasii  bibliothecarii le- 
gitor  in  actis  conc.  L  a  b  b  e  i  VII,  617; 
Hardoain  IV,  502 — 508  etMigne 
P.  L.  XCVIII,  1311—1331.  —  Con- 


»)  Cf.  Z  o  t  e  n  b  e  T  g  Notice  sur  le  livre 
de  Barlaam  et  Josaphat  Parisii  1886; 
Bevue  de  questions  hist.  1880.  XXVIII, 
579—600.  Textum  graecum  dedit  J.  Fr. 
BoisBonade  in  Anecdotis  graecis,  Parisiis 
1832.  IV,  1—365.  Is  inde  factus  eet  pre- 
tiosus,  quod  Bobinsonineo invenerit 
apologiam  diu  desideratam  Aristidis 
(gf.  supra  p.  26).  Cf.  praeterea  E.  K  u  h  n 
Barlaam  und  Joasaph.  Eine  bibliogra- 

Shisch  -  literatur^eschichtliche     Studie, 
[tinchen  1893 ;Arurabacher  p.886— 
891-;  BaumgartnerlV,  508—510. 

«)  Cf.  deauctore  nostro  praeter  scripto- 
res  jam  citatos  Nirschl§  352  sb.  J.  E. 
Lupton,  St.  John of Bamascus,  London 
1884:  Bardenhewer  KL.  VI,  1641— 
1649;  Ehrhard  apud  Erumbacher 
p.  68—71. 

Harter,  Nom^nclator  I  ed.  III. 


tra  adoptianos^)  pagnarbnt  prae- 
ter  Hadrianam  pontificem  Beatas^) 
atqae  Etherias  (Heterias).  Cam 
enim  Elipandas  toletanas  (cf.  sapra  p. 
663)  epistola  ad  Fidelem  c.  785  data 
gravissime  in  Beatam  libaniensem  0.  S. 
Ben»  et  forte  abbatem  (t  798)  invehe- 
retar  eiqae  exprobraret  errores  Bonosi 
haeretici,  ideoqae  contemptim  loqaere- 
tar  de  Beatiana  haeresi,  eaqae  epistola 
diffanderetar  per  totam  Astariam,  Bea- 
tas  occarrendam  censait  Elipando,  at- 
que  opas  in  2  II.  distinctam  cam  Ethe- 
rio  ejas  discipalo,  postea  oxamensi 
episcopo  conscripsit,  in  qao  solide  ejas 
refellit  errores.  Opas  non  integram 
pervenit  ad  nos.  Primam  editam  est 
a  Petro  Stevartio  in  collect.  insig- 
niam  aactoram  de  rebas  eccl.,  Ingoi- 
stadii  1616;  recasam  in  bibl.  PP.  paris. 
IV.  p.  2 ;  colon.  VIII,  lugdanensi  XIII 
etc,  in  Migne  XCVI,  893 — 1030. 
Tribaitar  Beato  etiam  commentarias 
seu  catena  patram  in  ApoccUypsin,  qaae 
tamen  nanqaam  in  lacem  prodiit:  in 
ea  Apringio  (cf.  p.  488)  plarimam 
utitar. 

371.  Exeante  hoc  secalo  florait 
Theodoras  Abakara  h.  e.  pater  sea 
episcopas  Earae,  incertam  an  Earae 
(Earra)  in  Peraea,  an  vero  Carrhae  in 
Mesopotamia,  Jo.  Damasceni  discipalas, 
theologiae  ac  philosophiae  arabicaeqae 
lingaae  peritus,  et  scriptis  (43)  adver- 
sas  Jadaeos,  Mahammedanos,  Nesto- 
rianos  et  Jacobitas,  Severianos  et  Ori- 
genistas  claras.  Distingui  debet  a 
Theodoro  Cariae  et postea Laodiceae 
antistite,  qai  primam  Photii  partes  est 


•)  De  adoptianismo  e jusque  auctoribus, 
adversariis,  damnatione  etc.  accurate  pro 
more  disserit  H  e  f  e  1  e  Conciliengesch.  lll 
§  390  8s. 

)  Cf.  de  Beato  (vulgo  San  Biego) 
Vita  abanouymo  recentiori  conscriptain 
Mabillonii  Actis  SS.  Ben.  t.  V  p.  2 
pag.  734  88.  et  M  i  g  n  e  t.  cit.  p.  890— 
894 ;  Nic.  A  n  t  o  n  i  u  s  in  bibL  hisp.  vet 
1,433;  FuukKL.  II,  156;  Hefelelll 
§391. 

92 


675 


751—800.  Interpretes  s.  Script.  Wicboldus,  Autpertus. 


676 


secutus,  sed  hujus  agnitis  fraudibus 
vela  retrorsum  vertit  et  yeniam  impe- 
travit  a  synodo  VIII,  pro  quo  inter- 
cessit  et  s.  Ignatius  apud  Hadrianum 
pontificem,  ut  pristino  honori  et  mu- 
neri  restitueretur.  Cum  hoc  nostrum 
plures  confundunt.  Ediderunt  nqstri 
opuscula  Grretser  Ingolstadii  16i)4 
et  in  opp.  ipsius  t.  XY.,  Ratisbonae 
1741 ;  Ducaeus  in  Auctario  t.  I;  in 
bibl.  PP.  parisiensi  t. XI.  etc.;  Migne 
P.  G.XCVII,  1461—1610.  Interhaec 
opuscula  parvae  molis^),  notanda  ex. 
gr.  sunt  dialogus  (l,)  de  quinque  ini- 
tnicis  a  quibus  nos  Christus  humo  fac- 
tus  liberavit ;  Explanaiio  vocum,  qui- 
bus  philosophi  utuntur  (2.);  dialogus 
cum  praefecto  cursus  publici  emeseni, 
qui  petierat,  ut  ratiocinatione  demon- 
straret  Deum  esse  (3.) ;  demonstratio, 
panem  mystica  benedictione  fleri  cor- 
pusChristi(22.),  in  qua  clare  transub- 
stantiationem  tuetur;  de  unione  et  in- 
eamatione,  quodque  persona  sive  sub- 
sistentia  fuerit  incarnata,  divina  autem 
natura  humanae  unita  in  persona  Dei 
Verbi  (apud  Gallandi  in  vel.  PP. 
bibl.  Xm,  286). 

372.  In  studiis  biblicis  praeter 
Jo. DamasCenum  versati sunt W i c- 
boldus  (Wigbaldus)  sive  ille  Wig- 
baldus  Caroli  M.  sub  Itherio  et  Badone 
archicancellariis  notarius,  sive  ille, 
quem  idemprinceps  c.  a.  778praefecit 
Petragoricis,  sive  quispiam  alius,  qui 
ex  dictis  ss.  patrum,  maxime  Augu- 
stini,  Gregorii,  Hieronymi,  Ambrosii, 
Hilarii,  Isidori,  Eucherii,  Junilii  col- 
legit  Quaestiones  in  Octoteuchum,  Eo- 
rum  verba  aliquando  ipsa  uno  tenore 
transcribit,  nonnunquam  dispersa  va- 
riis  in  locis  colligit  in  unum,  aliquoties 
vero  non  verba,  sed  mentem  illorum 
exprimit.  Reperit  illud  Martene  co- 
gitavitque  de  eo  edendo :  sed  cum  ani- 


>)  Fabricius-HarlesX,  363  apud 
Migue  t.  cit.  p.  -1445—145 1 ;  Z  e  c  k  KL. 
XI,  1588. 


madvertisset  maximam  Geneseos  par- 
tem  nonnisi  purum  Hieronymi  atque 
Isidori  textum  fere  exprimere,  sequen- 
tes  vero  libros  unum  exhibere  Isido- 
rum,  speciminis  gratia  typis  dedit^) 
tantum  qq.  in  tria  priora  Genesis  ca- 
pita  in  amplissima  vet.  Script.  collec- 
tione  IX,  298 — 366,  inde  Migne 
XCVI,  1105—1168.  —  Ambrosius 
Autpertus  (minus  recte  aliis  Ans- 
bertus)  patria  Gallus,  in  ss.  literis  bene 
institutus  in  Italiam  venit,  Bomam  in- 
visit  atque  Beneventum  usque  excurrit. 
Sanctitate  vitae,  quam  florentem  ibi- 
dem  in  monasterio  s.  Vincentii  ad 
fontes  fluvii  Vultumi  vidit,  attractus 
constituit,  in  eodem  vitam  suam  con- 
secrare  Deo.  Anno  776  electus  est  ab- 
bas,  sed  cum  alia  pars  monachorum 
adhaereret  Pothoni,  controveraia  delata 
est  ad  Hadrianum  I.,  qui  utrumque 
Bomam  vocavit,  sed  Autpertus  in  iti- 
nere  19.  Jul,  778  obiit^).  Haec  ejus- 
dem  opera:  Commentariorum  in  Apo^ 
ralypsin  11.  X,  in  quibus  patrum  insi- 
stens  vestigiis  stilo  satis  facili  et  nitido 
sensum  praesertim  assectatur  moralem, 
omniaque  exponere  nititur  accommo- 
date  ad  populi  captum,  hinc  opus  vo- 
luit  inscribere  Speculum  parvulorum. 
Graviores  libri  difficultates  vitat,  rebus 
minoris  momenti  nimis  inhaeret  nimis- 
que  est  diffusus :  opus  tamen  auctoris 
spirat  pietatem.  Prodiit  Coloniae  1536: 
in  variis  patram  bibliothecis,  coloniensi 
t.  IX ;  lugdunensi  t.  XIII.  Cum  vul- 
gasset  ho3  11.,  continuo  passus  est  ob- 


>)  Cf.  M  a  r  t  e  u  e  iu  praevia  observ. 

2)  Cf.  ejus  Vita,  quaiu  exhibet  chrono- 
graphuB  monasterii  s.  Vincentii  sec.  XI. 
apud  Mabillou  iu  act.  SS.  Bened.  LLl 
p.  2.  pag.  256 ;  Act.  SS.  19.  Jul.  IV,  1346  ss.; 
Migne  LXXXIX,  1269—1278;  Hist.  lit 
de  la  Fr.  IV,  141-161.  Diatingai  debet 
ab  Autperto  0.  S.  Ben.  abbate  XVII. 
cassineusi  (834—20.  Febr.  837)  viro  di- 
Berto  et  vaide  erudito,  qui  homiHas  pul- 
chras  co.uposuisse  legitur,  quae  taraen 
fere  iueditae  8uut.  Cf  Petrus  diac.de 
vir.  ill.  Casin.  c.  13:  Fabricius  bibl. 
lat.  I,  78.  Ejus  sermonem  in  b.  Matthiam 
cf.  Micrne  CXXIX,  1023—1034. 


677 


Historia.  Pauius  Wamefridus. 


678 


trectatores:  veram  ipse  Stephani  III 
papae  aactoritate  se  manire  conatus 
est.  Exstat  ea  de  re  ejus  epistola  ad 
Stephanum,  in  qua  defendit  totias  £c- 
cle&iae  libertatem,  ut  scil.  anasquisque 
proat  desuper  accepit  sine  alterius 
oontroversia  volnminacondat:  eumque 
affirmat  damnandum  censeri,  ^quisquis 
hanc  libertatem  spiritus  abolere  cona- 
tnr.  *  —  Scripsit  in  modum  P  r  u  d  e  n- 
tii  Psycbomachiae  1.  de  conflictu  vir- 
tutum  et  vitiorum,  qui  passim  tributus 
fuit  8.  Ambrosio  mediol.  vel  s.  Augu- 
stino,  hinc  inter  eorum  opera  fuit  edi- 
tas,  imo  et  inter  opera  s.  Leonis  M. 
vel  s.  Isidori  hisp.  Habes  eum  M  i  g  n  e 
P.  L.  XVII,  1057 — 1074  et  iterum 
XL,  1094—1106.  —  VUa  s.  Paldo- 
nis,  Tatonis  et  Tasonis  (t  739) 
primoinim  fundatorum  et  abbatum  mo- 
nasterii  s.  Yincentii,  in  qua,  missis 
eorum  miraculis,  earum  virtutes  dili- 
gentius  enarrat.  Commendat  se  ea  vita 
sinceritate,  accuratione,  ordine,  utili- 
tate,  ut  ea  aetate  vix  vita  melius  con- 
scripta  reperiatur.  Eam  primus  edidit 
Ughelli  Italiae  sacrae  VI,  458-470; 
ed.2.VI,  369 — 377;  dein  Mabillon 
sec.  III  SS.  Ben.  423 — 433;  Migne 
LXXXIX,  1319—1332;  in  M.  G.  SS. 
langob.  p.  546 — 555  etc.  Ipsius  quo- 
que  sunt  aliquot  (3)  sermones,  quos 
repererunt  Martene  et  Durand  at- 
quein  sua  exhibent  coU.  t.IX,  2 1 9  ss;  inde 
Migne  LXXXIX,  1277—1320;  forte 
et  hom.  208  in  festo  assumpt.  b.  M.  in 
app.  serm.  s.  Augustini  ed.  maur. 
(Migne  XXXIX,  2129-2134)  etquae- 
dam  inedita  vel  deperdita,  ut  commen- 
taria  in  psalterium  et  Caniica  cant,  — 
Inter  Ascaricum  episcopum  in  Astu- 
ria,  Elipandi  asseclam,  et  quendum 
Tusaredum  datae  sunt  et  redditae 
literae  de  corporibus  eorum,  qui  cum 
Christo  resurrexisse  leguntur  Matth. 
27,  52  (MigneXICX,  1231—1240). 


373.Historiographum  celebris 
nominis  hac  periodo  florentera  laudare 


jam  licet  ^),  P  a  u  1  u  m  scil.,  quem  vulgo 
Diaconum  eruditi  appellant,  patriaFo- 
rojuliensem  n.  c.  720  patre  illustris 
generis  Wamefrido,  hinc  etiam  W  a  r  - 
nefridi  cognomento  donatum.  Ado- 
lescens  Ticinum  profectus  et  in  regali 
aula  educatus  se  literarum  studio  to- 
tum  dedit,  caras  propterea  Batchisio, 
Cuniberto  et  Desiderio  Longobardorum 
regibus:  quorum  posterior  ei  filiam 
suam  Adelpergam  instituendam  tradi- 
dit.  Cum  vero  hanc  in  coi^agem  du- 
xerit  Arichis  dux  salernitanus  et  bene- 
ventanus,  Paulus  eam  secutus  est  et  in 
hujus  ducis  aula  commoratus  pro  illa 
concinnavit  Historiam  romanam  seu 
misceilam  usus  Eutropii  (qui  florait 
sec.  IV.  sub  Valente  imp.)  breviario, 
quod  ampliavit  et  continuavit  usque 
ad  Justinianum  I.  (a.  553),  addens  11. 
X  Eutropii  (usque  ad  Valentem  a.  364) 
alios  11.  VI  (VII  vel  VIII  juxta  alias 
recensiones).  Prodiit  saepe,  primum 
Romae  1471  sub  inscriptione  De  histo- 
riis  italicae  provinciae  ac  Bomanorum. 
In  editionibus  ab  a.  1560  (Parisiis 
1560)  restituitur  sincerus  et  genuinus 
Eutropii  textus,  non  retructatus  aPaulo, 
qui  prodierat  in  prioribus  editionibus. 
Optimam  ed.  curavit  H.  Drojsenin 
Mon.  Germ.  hist.  auct.  ant.  II,  4--224. 
Opus  continuavit  anonymus,  quae  con- 
tinuatio  ut  1.  XVII.  subjicitur  historiae 
Pauli:  eaque  potissimum  derivata  est 
ex  Historia  gentis  langobardorum 
nostri  Pauli.  Quod  vero  Paulus  sibi 
circa  Eutropii  permiserat  textum,  alius 
fecit  cum  illius  Historia  romana,  quam 
additionibus  interpolavit  ac  misere  foe- 
davit,  ex  variis  auctoribus,  nominatim 
ex  Anastasio  Bibliothecario,  quera 
fere  descripsit,  et  continuavit  ad  a.  8 1 3, 
atque  ita  prodiit  ,confusaneum  opus* 
ut  loquitur  Labbe  in  diss.  adjecta  ad 
Bellarmini  1.  de  script.  eccl.,  ,hinc  in- 

')  De  Larafredo  abbate  mozacensi 
(fl.  7^)1)  cf.  Krusch  in  N.  Archiv  1893 
XIX,  ubi  exhibet  Aufzeichnung  des  Abtes 
Lamfred  von  Mozac  iiber  KQnig  Pipius 
Beziehuugen  zu  seinera  Kloster. 
22* 


679 


851^800.  Historia.  Paalus  Warnefiridus. 


680' 


de  yaria  soloce  crassoque  filo  consarci- 
nansS  quod  praeeunte  Pithoeo  in- 
scribi  solet  Historia  miscdla  11.  XXIV 
vel  XXVI  (divisis  scil.  11.  VII.  et  XVI. 
Pauli  in  duos).  Multum  ea  lectitata 
fuit  medio  aevo  saepiusque  (lacunose) 
edita,  utaMuratori  Script. rer. Ital. 
I,  1,  1—178;  Migne  XCV,  743  — 
1159;  Cherii  1 854 ;  primum  integra  a 
Fr.  Eyssenhardt,  Berolini  1869. 
A  quo  iiierit  consarcinatA  et  continuata 
non  satis  constat :  juxta plures  a  L  an  - 
dulpho  cognomento  Sagaci  (fl.  c. 
lOOO),  vel  a  Joanne  diacono,  qui 
floruit  exeunte  sec.  IX,  vel  ab  aliquo 
anonymo.  Ceterum  ea  non  tanti  est 
pretii  historici^).  Diaconus  ordinatns 
ingressus  est  Paulus  ordinem  s.  Bene- 
dicti  in  monasterio  Montis  Cassini,  sed 
mox  a  Carolo  M.,  qui  viros  scientia 
illustres  undique  evocavii,  invitatus  ad 
ejus  venit  aulam  (782 — 786)  multum- 
que  contulit  ad  promovenda  studia  in 
schola  palatina,  etiam  linguae  graeeae 
culturam.  Jussu  Caroli  coUegit  Homi' 
liarium  prolixum^)  ad  totius  annifesta 
accommodatum  scil.  pro  lectionibus  in 
choro  et  decerptum  ex  homiliis  (209) 
ss.  Ambrosii,  Augustini,  Hieronymi, 
Leonis,  GregoriiM.,  Bedae,  Origenisetc. 
Spirae  1482;  Basileae  1493;  1498; 
1505:  Coloniae  1689,  saepius  alibi 
auctum  aliorum  homiliis,  demum  in 
MigneXCV,  1159  —  1566.  Postquam 

I)  Cf.  Potthastp.  612  et  902. 

»)  Cf.  Keppler  KL.  VI,  221-224.  Jam 
ante  Warnefridum  ejuBmodi  HomiliaHum 
ma^na  cum  diligentia  collegit  Halanus 
(Halain,  Alain,  Alanis)  0.  S.  Ben.  Aqui- 
tanus,  qui  aliquandiu  degit  vitam  ere- 
miticaiti,  sed  a.  761  electus  estabbasfar- 
vensis  (in  Italia).  Obiit  2.  Mart.  770.  Ex 
argumentis  utilioribus,  quae  ex  s.  Scri- 
pturis,  patrum  aliorumque  scriptorum 
operibus  collegerat,  sermones  concinna- 
vit  legendos  diebus  festis  a  vigiliis  nati- 
vitatis  Domiui  et  deiiiceps.  Pez  in  suo 
thesauro  UI,  630  solam  edidit  praefatio- 
nem.  Cf.  Hist.  lit.  de  la  Fr.  IV,  695; 
W  i  g  a  n  d  das  Homiliarium  Karls  d.  Gr. 
auf  seine  urspriingliche  Gestalt  hin  un- 
teraucht  Leipzig  1897 ;  R  a  1 1  i  R.  Istituto 
Lomb.,  Reudiconti  IIt.33  (1900)481-489. 


diu  in  aula  regis  degerat,  Montemr 
Cassinum  rediit  (787),  ibique  remotns 
ab  aulae  turbis  Deo,  sibi  literisqae 
tranquillus  vixit  omnibus  gratus  et  ac- 
ceptus.  Carolus  M.  dum  in  Italiam 
veniret,  eum  ibidem  invisit  Cogitans 
historiaeromanaeoontinaation6m,quam 
in  ejus  fine  promiserat,  coepit  magna 
industria  et  diligentia  opus  suom  prae* 
cipuum  concinnare,  historiam  scil.  gen- 
tis  langobardanim  IL  VI  seu  langobar^ 
dicam  historiam  seu  de  gestis  lango- 
bardorum  ab  a.  568 — 744.  Pretiam 
seu  momentum  hujus  operis  inde  col- 
ligitur,  quod  centum  illius supersint 
codd.  mac,  decem  scriptores^)  illud 
continuarint,  ut  Andreas  presbyter 
bergomas,  stilo  quidem  barbaro  ad  a. 
877  (Migne  641,  1267-1278;  M.  G. 
Scr.  1839  III,  231 — 238 ;  et  ib.  Script, 
rer.  langob.  Hannoverae  p.  220 — 230), 
Erchempertus,  de  quo  infra  etc.,. 
quindecim  illius  ex stent  epitomae, 
quam  plurimae  editiones  et  versiones. 
Prodiit  primum  (Parisiis)  1514  cura 
Guilelmi  Parvi,  ed.  reprehensione 
digna,  quia  textus  pro  arbitrio  muta- 
tus;  Augustae  V.  1515  cur.  Conr. 
Peutinger,  ed.  egregia;  in  Mura- 
tori  Script.  rer.  It.  I,  1,  405 — 511 
cum  lectionibus  variantibus,  recusa  in 
MigneXCV,433 — 672;inMon.Germ. 
hist.  script.  rer.  langob.,  1878  p.  12 — 
187 — 219  cur.  Waitz  cum  duabus 
epitomis  et  quatuor  continuationibus, 
etiam  inter  Script.  rer.  Germ.  in  asum 
schol.  Hanno verae  1878.  Haec  historia 
stilo  simplici  et  nitido  conscripta  ob 
veracitatem  et  notitiarum  de  sua  gente, 
quas  ipse  suo  opere  ab  oblivione  solus 
nobis  servavit,  copiam  plane  est  pre- 


')  Edidit  FreheruB  in  corp.  hist 
Franc.  sinc.  et  vet.  p.  178  hujus  op.  sup* 
plementum  (falso)  sub  Pauli  diaconi 
nomine  (est  enim  Andreae  Bergomatis) 
ab  a.  744—74,  et  continuationem  ab  a. 
774—825.  Hujus  continuationisauctorem 
neque  peritum  veracemque  esse,  neque 
antiquum  S  c  h  U  z  in  comment.  crit.  de 
scriptis  et  script.  apposita  diss.  ostendit 
p.  352—371. 


«Sl 


Hagiographi :  Aribo, 


682 


tiosa:  ohronologiae  tamen  non  satis 
habet  rationem.  Utitar  autem  in  eo 
libenter  Secnndo  tridentino,  servo 
Christi  (t  612)  »qni  usqne  ad  sna 
tempora  succinctam  de  Langobardorum 
gestis  composnit  historiolam  (lY,  40, 
qnae  t«men  intercidit).  *  Obiit  labo- 
riosissimns  vir  13.  Apr.  797. 

374.  Alia  ejns  opera  snnt:  Liber  de 
^iseopis  tnettensibus,  seu  1.  de  ordine 
«t  nnmero  episcopomm  in  civitate 
mettensi,  seu  Gesta  episcopomm  met- 
tensinm  (saepe  sat  jejnne)  nsqne  ab  a. 
451  ad  a.  766,  in  bibl.  maz.  PP.  Ing- 
<lanen8i  XIII,  329;  in  Mon.  Germ.  SS. 
n,  260 — 268  cura  Pertzii,  Migne 
XCV,  699 — 710  et  709 — 722  secnn- 
dnm  duplicem  recensionem.  —  Vita  s. 
Gregorii  M.  11.  IV,  in  Mabillonii  Sec.  I 
SS.  0.  S.  Ben.  p.  385;  in  edd.  opp.  s. 
Gregorii  M.  Migne  LXXV,  42— 
62;  ed.  origiDalem  juxta  codd.  msc. 
italos  habes  in  Zeitschr.  fiir  k.  Theol. 
1887  XI,  162—173.  —  S.  Cypriani 
passio,  s,  Amolfi  ep.  (t  640)  vita  et 
miracula,  utraque  ib.  XCV,  725 — 740 
(sed  dubia) ;  aliquot  homiliae,  episto- 
lae,  earmina^)^  inter  quae  hymnus  in 
8.  Joannem  Bapt.  iu  Breviarium  recep- 
tum :  »  Ut  queant  laxis  resonare  fibris  * 
etc.,  ib.  p.  1565 — 1604.  —  Ex  opus- 
culo,  cui  titulus  est:  Incipiunt  Pauli 
proUemata  de  aenigmatibus  ex  tomis 
canonicis,  reperto  in  cod.  mutilo,  et  qui 
in  patriarcharum  benedictionibus  de- 
sinit,  exhibet  Mai  in  Spicil.  rom.  t.  V. 


■)  Cf.  de  ejus  opp.  eoramquo  edit.  ac- 
curatissime  disnerentem  cum  copiosa  lite- 
ratura  Potthast  p.  898—905,  qai  et 
ejua  epitaphia  accurate  recenset.  Fuse 
quoque  de  nostro  auctore  disserit  Civiltii 
catt.  serie  articulorum  ab  a.  1899  VIII, 
257  88.  etc.;  Bethmaun  Pauli  diac 
hist  long.  in  P  e  z  i  i  Arohiv  VII,  274-358 ; 
P.  diac.  Leben  und  Schriften  ib.  X, 
247—334 ;  335-414 ;  E  b  e  r  t  Allg.  Gesch. 
der  Literatur  des  M.  A.  II,  36—56 ;  N  e. 
her  KL.  IX,  1714-1716;  Brosadola 
Vita  ed  opere  di  Paolo  Diacono,  Cividale 
1899;  Wattenbach  L  2.  §  6. 


saltem  specimen  (ib.  1603 — 1606).  — 
£z  epitwne  op.  Sexti  Pompeji  Festi 
de  verbomm  significatione  IL  XX  habes 
fragmenta,  ib.  1605—1712.  —  Tri- 
buuntur  ipsi  et  mtae  s.  Benedicti, 
8.  Mauri  et  s.  Scholasticae  V., 
Bomae  1590  in  4;  in  Mabillonii 
sec.  L  SS.  0.  S.  Ben. 

375.  Hagiologi  fuere  Aribo(Ar- 
beo,  germ.  Erbe,  latine  Heres,  graece 
Cirinus)  patria  Tirolensis,  natus  in  op- 
pido  Mais,  qui  puer  patrocinio  s.  Cor- 
biniani  ez  aquis  est  ereptus :  hinc  gra- 
titudinis  ergo  servitio  Dei  se  manci- 
payit,  primusque  abbas  fuit  monasterii 
0.  S.  Ben.  in  Schamitz,  dein  a.  764 
episcopus  frisinganus  ^).  Sub  eo  eccle- 
sia  sua  aucta  est  pluribus  donationi- 
bus,  yaria  fhndata  fuere  monasteria: 
▼aluit  etiam  gratia  apud  Thassilonem 
Bayariae  ducem  (t  4.  Maj.  784).  De- 
scripsit  nonnihil  prolixe,  sed  minori 
judicio  critico,  vitam  s.  Corbiniani  pri- 
mi  episcopi  frisingani  (t  730),  cujus 
reliquias  ex  oppido  patrio  Frisiugam 
transferri  curavit^),  quam  habes  in  Act. 
SS.  8.  Sept.  III,  281—296;  in  Ma- 
billonii  ActisSS.Ben.  sec.  III,  500- 
517;  Biezler  Vita  Corbiniani  1888 
juxta  formam  originalem.  —  Scripsit 
et  vitam  s.  Emmerammi  ep.  ratisbo- 
nensis  (t  652)  in  Acl.  SS.  22.  Sept. 
VI,  474—486;  Sepp  Arbeos  Vita 
s.  Emmerammi  in  ihrer  urspriinglichen 
Fassung,  Bmxellis  1889,  et  inAna- 
lectis  bolL  1 889  VHI,  2 1 1-240.  Num 
vero  haec  revera  sit  forma  originalis, 
an  forte  hujus  retractatio  expolita,  du- 
bitant  nonnuUi^).  —  Vitam  ss.  Marini 


i)Cf.  Rausch  EL.  1,1293;  Braun- 
m  i  1 1  e  r  Namhafte  Bayera  im  Gewande 
des  hl.  Benedict  Beihe  I  n.  2.  Jahres- 
ber.  derStudienanstalt  inMetten  1880  in 
8 ;  W  i  n  t  e  r  Ueber  Emmerans  Biogr.  v. 
Aribo  als  QueUe  fQr  die  &lteste  Profan- 
und  Kirchengesch.  Bayeras,  in  Vorar« 
beiten  zur  Beleucht.  der  Ost.-ba^^erischen 
Kirchengeseh.  Mttnchen  1810  II,  3,  153. 

*)  Cf.  Potthast  p.  1254;  cf.  p.  1289. 

')  Cf.  Ratzinger  in  diss.  infra  cit. 
p.  567. 


683      75 1-800.  Hagiographi :  Priamus,  Virgilius,  Donatus,  Hecelinus,  Anao.     g  g^ 


et  Anniani  apostolorum  Bavariae  (c. 
740 — 750)  authenticam  jussu  Tolusii 
episcopi  Priamus  presbyter  c.  751 
collegit,  quam  edidit  Holder-Egger 
in  N.  Archiv  d.  Ges.  fiir  Sltere  d.  6e- 
schichte  1888X111,  23.  24.  —  S.Vir- 
g  i  1  i  u  s  (f.  Feargil  vel  Feargal)  patria 
Hibernus,  cum  adhuc  esset  presbyter, 
apud  Zachariam  rom.  pontificem  fuit 
accusatus  de  opinione  »quod  aliua 
mundus  et  alii  homines  sub  terra  sint, 
seu  sol  et  luna.5  Quidnam  revera 
docuerit  non  satis  liquet.  Ejus  tamen 
doctrinam  non  fuisse  erroneam  inde 
conjicitur,  quod  sacerdotio  non  fuerit 
privatus,  ut  Zacharias  minatus  est  in 
bypothesi  erroris  literis  ad  s.  Bonifa- 
cium  a.  747  datis  (Migne  LXXXIX, 
943),  imo  postea  (767)  sit  factus  epi- 
scopus  salisburgensis  et  a  Gregorio  IX 
(.1233)  inter  sanctos  relatus^).  Ab 
Alcuinopoem.  130  (MigneCI,  759) 
dicitur  ,Egregius  praesul  meritis  et 
moribus  almus  . . .  nuUi  pietate  secun- 
dus.*  CoUegisse  dicitur  gesta  s.  Ilrod- 
berti  (Ruperti)  confessoris,  quae  pri- 
mum  edidit  F.  M.  Mayer  in  Archiv 
fiir  Osterr.  Geschichte  LXIII,  606-— 
608.  Ea  censet  Bern.  Sepp  vitam 
primigeniam  et  authenticam  ediditque 
cum  introductione,  annotationibus  et 
declarationibus,  in  programmate  lycei 
ratisb.  1890/91;  et  Ratzinger  in  diss. 
zur  S,lteren  Eirchengeschichte  Baiems 
in  hist.  pol.  Blttttern  1892  CIX,  565- 
5«4;  660 — 675,  qui  eam probabiliter 
adjudicat  s.  Virgilio,  quamvis  praeser- 
tim  n.  7  quaedam  postmodum  fuerint 
addita.  Scripsit  quoque  epistolam  ad 
Zachariam  pontificem  contra  s.  Boni- 
facium,  quam  habes  inter  hujus  ep. 
(t  27.  Nov.  784).  —  Donatus  dia- 
conus  ecclesiae  metensis  Angelramni 
discipulus,  hujus  hortatu  scripsit  c.  a. 
795  vitam  s,  Trudonis  confessoris  (t 
698),  quam  habes  in  Mabillonii  Act. 
SS.  0.  S.  Ben.  II,   1069—1086.  — 


')  Cf.  Bellesheim  Gesch.  der  kath. 
Kirche  in  Irl.  I,  252—257. 


Hecelinus  0.  S.  Ben.  aactor  dicitur 
vUae  s.  AquUini  ebroicensis  (t  c.  690) 
in  actis  SS.  19.  Oct.  VIII,  505 — 510. 
Eam  hist  literaria  Galliae  (IV,  198) 
a  gravitate  et  unctione  commendat.  — 
A  n  s  0  (Ansus)  0.  S.  Ben.  vir  bonus  et 
sanctus,  mediocris  tamen  ingenii,  lo- 
biensis  in  Belgio  abbas  (776 — 800) 
monachus  adhuc  scripsit  stilo  simplici 
vitam  s.  UrsmatH  primi  hujus  mona- 
sterii  abbatis  (t  713)  in  Actis  SS.  18. 
Apr.  II,  558 — 562  ;  in  Mabillonii  Act 
Sec.  t.III  p.  246  ss.,  quam  dein  Ba- 
therius  veronensis  et  Fulcuinus 
abbas  lobiensis  sec.  X  retractarunt ; 
vitam  s.  Ermini  Ursmari  sucoessoris 
(t  737),  quam  habes  ib.  sec.  III  p. 
564—568;  et  in  Act.  SS.  25.  Apr.III, 
374 — 37 6.  Utraque  vita  est  admodum 
brevis. 

376.  Jam  transeamus  ad  theologiam 
pastoralem^).  Primus  hic  nomi- 
nandus  est  is,  cui  Germania  tantum 
debet,  ut  ejus  meruerit  Apostolus 
salutari,  s.  Bonifatius  *).  »Quid- 
quid  enim,  scribitHerm.  Conringius 
opp.  II,  70 li  ante  eum  alii  praestite- 
rint,  mazima  propugnatae  et  instaura- 
tae  per  Germaniam  christianae  religio- 


•)  Scriptorem,  qui  de  re  liturfficamenierit 
non  reperimus.  De  quodam  Moelcaich 
Hiberno,  qui  probabiliter  episcopus  fuit 
atque  circa  sec.  VIII.  medium  floruit,  re- 
fertur,  eum  non  parum  immutasse  mis- 
sale  :  qua  de  re  cf.  Suitb.  Baeumer  in 
accurata  dias.  Das  Stowe-Missale  aufs  neue 
untersucht  Zeitschr.  f.  k.  TheoL  1892 
XVI,  446  88. 

«)  Alius  ab  eo  est  Bonifatius  scri- 
ptor  vUae  s.  Livini  Flandriae  sec.  VI I. 
apostoli,  qaam  nostro  quidam  fide  incerta 
tribuunt,  et  cum  ejus  epistolis  S  e  r  r  a- 
r  i  u  8  Moguntiae  1605  edidit  p.  233-252. 
Eam  Ma  billoniu  8  Act.  S8.  0.  S.  B.II, 
448—461  pro  lubitu  breviavit  et  seniori 
asserit  Bonifatio,  qui  floruerit  c.  680. 
Subjicitur  scriptis  s.  Bonifatii  Migne 
LXXXIX,  871-888.  Sed  juxta  Holder- 
£  g  g  e  r  in  hist.  Aufs&tze  dem  Andenken 
an  G.  Waltz  gewidmet,  Hannover  1886 
p.  622—665  Livinus  ille  ne  exstitit  qui- 
dem. 


685 


S.  BonifatiuB  Germaniae  apostolus. 


686 


nis  gloria  penes  Garolum  M.  imp.  et 
Bonifatitim  manet.  Bonifatius  sane 
qoiqaid  erat  inter  Bhenum  et  Visur- 
gim  populoram  in  primis  Frisios, 
christianam  fidem  docuit:  qui  vero 
sacra  jam  ante  receperant,  hos  con- 
firmavit  iisque  disciplinam  ac  leges 
ecclesiasticas  sanxit.^  Natione  erat 
anglo-saxo  (parentibus  juxta  card.  M  o- 
ran  hibemis)  natus  c.  680  Gredianti 
(modo  Kirton)  in  comitatu  devoniensi^ 
ante  Winfridus  (Wynfrid,  Wynfre- 
thtts)  appellatus.  Ab  ipsa  infantia 
mundum  aversatus  vitam  monasticam 
in  votis  habuit  atque  reluctante  patre, 
aegre  demum  consentiente,  ingressus 
est  monasterium  Adescancastre,  quod 
dein  cum  nhutscellensi  commutavit  et 
sub  C.  Wolphardi  (juxta  alios  Wyn- 
berchti  abbatis)  disciplina  omnium  vir- 
tutum  atque  disciplinarum  genere  im- 
buitur.  Diu  rexit  scholas  magno  disci- 
pulorum  fructu,  pro  quibus  varios 
utilesque  composuit  libros,  qui  primum 
recentiori  reperti  sunt  aetate  ^).  Magna 
gratitudine  et  veneratione  discipuli 
eum  sunt  prosecuti,  ut  coUigitur  ex 
eorum  literis,  quas  cum  jam  in  Ger- 
mania  degeret  post  multos  annos  con- 
silii  petendi  gratia  ad  eum  dederunt. 
Annum  agens  30  sacerdotio  insignitur 
ac  verbi  divini  praedicator  assiduus 
magno  animarum  lucro  in  hoc  munere 
versabatur.  Animarum  zelo  incensus 
majora  anhelabat:  hinc  a  monasterii 
praeposito  facultMem  impetravit  £van- 
gelii  praedicandi  causa  in  Germaniam 
proficisci.  Ex  Anglia  cum  duobus  so- 
ciis  in  Frisiam  venit  (a.  716).  Cum 
autem  bellum  gravissimum  inter  Fri- 
sonum  regem  et  Carolum  Martellum 
exarsisset,  sinefractuEvangelium  prae- 
dicavit:  quapropter  in  Angliam  re- 
versus  ad  suum  rediit  monasterium, 
cui  invitus  praeficitur :  sed  post  elapsum 
bienninm  munus  abdicavit  atque  Ro- 


>)  Horum  aliqua  ediderunt  M  a  i  classic. 
auct. codd.  Vat.  VII, 475  sa.  ;Wilmanns 
Rhein.  Museum  N.  F.  1868  p.  403  ss. 


mam  profectus  est  (7 1 8),  ut  apostolica 
auctoritate  ad  gentilium  conversionem 
delegaretur. 

377.  Probato  a  Gregorio  II.  ejus 
consilio  missus  est  ab  eo  in  Germaniam 
magnoque  fructu  in  Thuringia,  Saxonia 
et  apud  Frisones  Ghristi  praedicavit 
Evangelium.  A  pontifice  Romam  evo- 
catus  factus  est  episcopus  (722).  In 
Germaniam  redux  literis  pontificiis 
omnibus  commendatus  Hassiam  et 
Thuringiam  ab  idololatriae  reliquiis 
expurgavit  innumerosque  ad  fidem  con- 
vertit.  Quapropter  a  Gregorio  III.  archi- 
episcopus  est  dictus.  Tertio  Romam 
profectus  (738)  a  pontifice  constitutus 
est  sedis  apostolicae  legatus,  qua  in- 
signitus  auctoritate  quatuor  instituit 
episcopatus  et  varias  celebravit  syno- 
dos  ^),  inter  quas  concilium  leptinense 
(743  vel  745)  memorabile  est  apud 
Belgas  (MigneLXXXlX,  809—824), 
episcopos  et  clericos  indignos  depo- 
suit.  A  Zacharia  papa  constitutus  est 
Germaniae  primas.  Post  mortem  s. 
Willibrordi  episcopi  ultrajectensis  (t 
738)  Frisonibus  ad  idololatriam  rela- 
psis  illuc  se  contulit  ad  Evangelium 
rursus  praedicandum,  sed  incidens  im- 
piorum  manus  cum  multis  sociis  (5l) 
cruenta   morte   peremtus  ^)    martyrii 


I)  De  his  variis  conciliis  et  eorum  de- 
cretis  accurate  etdiligenter  agit  Hefele 
Conciliengesch.  III  1.  19  c.  1,  qui  §  362 
exhibet  indiculum  (30)  superstitionum 
paganicarum,  forte  a  s.  Bonifatio  coUec- 
tum,  qui  tamen  vix  intelligi  potest :  con- 
stat  enim  tantum  inscriptionibus  capi- 
tum,  quae  periisse  videntur.  Conciliatunc 
habita  reperies  etiam  in  M  i  pf  n  e  P.  L. 
LXXXIX,  805—843  cura  diss.  M an s i  de 
eisdem  ib.  Cf.  H.  H  a  h  n  Die  Briefe  und 
Synoden  des  B.  in  Forschungen  zur 
deutschen  Gesch.  1875.  XV,  43-124. 

5)  De  martyrii  a.  contra  Sickel  et 
0  e  I  s  n  e  r  opinionem  (qui  stant  pro  a. 
554)disputat  Will  theol.  Qtlschr..  Ttl- 
bingen  1873  p.  510—533.  Multi  scripse- 
runt  ejus  vitam  :itaWillibaldu8  ejus 
discipulus,  presbyter  in  ecclesia  s.  Victo- 
ris  Moguntiae,  qui  jussu  Lulli  successoris 
s.  Bonifatii  et  Migingaudi  (MeginafO  Zus) 


687 


751—800.  Theol.  practica.  Bonifatius, 


688 


palma  fait  condecoratas  5.  Jon.  765. 
Ad  stabiliendom  opus  suom  viros  doc- 


jam  a.  786  citatn  s.  Banifatii  pro  buo  tem- 
pore  in  multiB  Batis  bene  narrat :  prodiit 
ea  primum  in  CaniBii  ant.  lect.  1. 17, 
2,  341—389  col.  742—745.  longe  melins 
in  ed.  altera  car.  Basnage  II  p.  1 
p.  227-49;  Mabillon  in  act.  SS.O.S.B. 
III,  2,  1—27  (mutato  stilo);  in  Act.  SS. 
5.  Jun.  I,  460—73 ;  P  e  r  t  z  Mon.  Germ. 
II,  331-353  (nova  recenftio)  Arndt  1863; 
Jaff6  novis  adhibitis  subBidiis  bibl.rer. 
Germ.  III.  429-71;  Migne  LXXXIX, 
603—634  ;Niirnberger  cum  apparatu 
critico,  ed.  optima  et  praeprimis  exacta, 
Breslau  1895;  cujus  cf.  etiam  Disquisi- 
tiones  criticas  in  Willibaldi  vitam  etc. 
ib.  1892 ;  secundum  priorem,  ut  videtur, 
hactenus  incognitam  conscriptionem  in 
Anal.  boU.  1882  1,  5»— 72  (quae  tamen 
juxta  Waitz  N.  A.  1883  VIlI,  169—171, 
est  retractatio  compendiata  vitae  Willi- 
baldi,  nnllatenub  antiquior).  —  Porro  ab 
hoc  Willibaldo  s.  Bonifacii  biographo 
distinffui  debet  alius  Willibaldus  ejus 
aequalis,  nobili  stirpe  in  Anglia  ortus 
a.  700.  Post  iter  in  terram  sanctam  alias- 
que  Orientis  regiones  (724 — 728)  ingres- 
BUB  est  0.  S.  Ben.  in  Monte  Cassmo  (729- 
740),  inde  a  Gregorio  III  in  Germaniam 
socius  laborum  s.  Bonifacii  est  missus 
factusque  epiacopus  eichstettensis  (t7.  Jul. 
781,  juxta  alios  786).  Hujus  Hodoeporieon 
seu  Itinerarium  edidit  BrUckl  Eich- 
staett  1882 ;  jam  antea  prodierat  saexns- 
sime,  ut  in  Actis  SS.  Mabillonii  III, 
2.  367—383 ;  ed.  ven.  330—346 ;  in  Act. 
SS.  7.  Jul.  U,  500—512;  in  Tobler 
Descript.  terrae  sanctae,  Lipsiae  1874 
p.  1—55  cum  notis  p.  282  -347 ;  aed  ed. 
Holder-E^ger  in  Mon.  G.  ser.  XV,  I, 
86—106  sub  mscriptione  Vita  Willibaldi 
auct.  moniali  heidemheimensi  prae  pri- 
mis  ab  accuratione  laudatur.  Cf.  Pott- 
hast  p.  1638,  qui  quam  plurimas  ed.  re- 
censet ;  Hirschraann  lCL.  XII,  1667 — 
1669.  Laudatur  hoc  Hodoeporicon  ex  ejus 
relationibus  a  moniali  heidenheimensi 
literis  consignatum  ab  accurata  descri- 
ptione  traditionum  variis  in  locis  vigen- 
tium  et  usuum  ecclesiasticorum,  et  a 
copia  notitiarum  topographicarum.  Wil- 
libaldi  vita  usi  suut  biographi  posterio- 
res  ut  Othlo  0.  S.  Ben.  (fl.  c.  1062),  cu- 
juB  vita  exstat  in  Act.  SS.  0.  S.  Ben.  M  a- 
billoDii  m,  2,  28;  Migne  c.  633-65; 
duo  anonymi,  alter  ultrajectinus  (in 
Act.  S»;>.  Jun.  1, 477)  et  alter  moguntinus 
(ib.  p.  473).  Cf.  W  5 1  b  i  n  g  die  mittel- 
alt.  Lebensbeschreibungen  dea  B.  ihrem 


to8  atque  feminas  pias  ex  Anglia  ac- 
civit,  literaram  studiom  promoyit,  at- 
qae  plara  condidit  monasteria,  inter 
quae  celeberrimum  fait  monasterium 
fuldense,  virorom  illastrium  semina- 
rium.  —  Inter  ejus  scripta  eminent 
epistolae  magni  momenti  pro  hlstoria 
illius  temporis,  quas  ediderunt^)  inter 
alios  Gilles  Oxonii  1846  t.  2,  ed. 
commendatione  non  digna;  Jaff6  in 
bibl.  rerum  Germ.,  Berolini  1866  m, 
42 — 315;  Migne  LXXXIX,  669 — 
804,  ed.  magna  negligentia  facta;  in 
Mon.Germ.  hist.  epist.  1890.  III,  231- 
431,  ed.  critica  et  nobilis  cur.  D  ii  m  m- 
1  e  r.  —  Sermones  XV  publici  juris  fe- 
cit^)  Martene  in  collect. ampliss. IX, 


Inhalte  nach  untersucht,  verglichen  und 
erlftutert,  Leipzig  1892,  1.  non  ma^i 
momenti ;  et  innumeris  omissis,  quos  dili- 
genter  recensent  Wili  in  ed.  op.  F. 
B5hmer  Regesta  archiep.  mogunt.,  Oeni- 
ponte  1877.  I,  XI-XIV;  Potthast 
p.  1217 — 20,  biographias  quas  concinna- 
verunt  S  e  i  t  e  r  s  Moguntiae  1845 ;  R  e  i- 
nerding  Wiirzburg  1855;  Pfahler 
Regensburg  1879,  B  u  s  s  Graz  1880  opus 

Sosthumum  ed.  a  Scherer;  Eessel 
:L.  II,  1067—1082:  Gams  hi8t.-poL 
AI.  LXXXVII,  764—782  et  Braun- 
mttller  ib.  1881  LXXXVIU,  721—736: 
822—834. 

»)  Cf.  P  0 1 1  h  a  8 1  p.  164,  qui  ed.  recen- 
set  et  scriptores,  qui  de  illis  scripserint ; 
Hist.  lit.  de  la  Fr.  IV,  92-115,  quae  eamm 
argumentum  indicat;  H.  Hahn  Bonifas 
und  Lul.  Ihre  angels&chsischen  Corres- 
pondenten.  Erzb.  Luls  Leben,  Leipzig 
1883.  S.  Lullus  erat  natione  Anglus, 
ven.  Bedae  discipulus,  qui  in  Germaniam 
veniens  strenue  s.  Boni^Eicium  in  opere 
apostolico  adjuvit.  Cum  hic  in  fine  vitae 
missionem  cogitaret  apud  Frisones,  eum 
sibi  in  coadjutorem  a.  753  selegit  pro 
sede  moguntina,  in  qua  dein  Bonifatio 
successit  (t  14.  Oct.  78<6).  A  multis  fdit 
consultus  ob  scientiae  et  virtutis  famam : 
paucae  tamen  ejusdem  supersunt  epiM^- 
lae,  Cf.  praeter  Hahn  Migne  XCVI, 
819—848. 

')  Sermonum  s.  Boni&tii  genuinita- 
tem  negat  Hahu  in  Forschungen  zur 
deutschen  Gesch.  1834.  XXIV,  582-625 : 
contra  quem  eam  tuetur  Niirnberger 
in  Neues  Archiv  der  G«sellsch.  fCLr  ftltere 
deutsche  Geschichtskunde  1888.  XIV, 
109  —  134.   Cf.  et  hujus  diss.  zur  hand- 


<i89 


StumiiuB,  Egbertus. 


690 


186  S8.  Mignep.  843 — 872.  P(wn»- 
ierUiale  primo  integram  apud  Binte- 
rim  Denkwurdigkeiten  V,  3,  480.  — 
Ex  l.  de  unitaU  fidei  c.  a,  746  vel  747 
composito,  cujus  scopas  erat  arctius 
<2onjungere  Germaniae  clerum  cum  sede 
-apostolica,  fragmenta  qnaedam  exhibet 
Nurnberger  Katholik  1881.  VII 
(LXI)  15—28;  1882.  I,  63.  —  Aliis 
-omisBis  Aenigmata,  scil.  carmen  con- 
stans  hexametris  385,  quo  principales 
virtutes  et  vitia  ad  yiyum  depinguntur, 
repertum  a  Mai  et  G.  P.  Bock  in 
Freiburger  DiGcesan-Archiv  1868.  III, 
221 — 272;  in  MG.  poetae  lat  aevi 
Oarol.1,  1,  3 — 15;  exparteinMigne 
LXXXIX,  887— «92;  cf.Ph.H.  Kiilb 
Sftmmtliche  Schrift«n  des  h.  B.  iiber- 
setzt  und  erlllutert,  Regensburg  1857 ; 
Jlbert  IL  3  c.  38. 

378.  S.  Bonifatio  addimus  fidum 
ejns  discipulum  et  laborum  apostoli- 
-corum  socium  s.  Sturmium  (Sturm, 
Sturmio,  Stormi)  noricum,  quem  pri- 
mum  constituit  monasterii  fuldensis 
institutorem  et  abbat^m.  Hinc  in  Italia 
ad  invisenda  0.  S.  Ben.  monasteria,  in 
primis  Cassinum  profectus  est,  ut  re- 
golam  s.  Benedicti  observationesque 
monasticas  veluti  in  fonte  addisceret. 
Florentissimum  reddidit  illud  mona- 
sterium  et  scholam,  quam  in  eo  ape- 
ruit,  adeo  ut  brevi  numeraret  circa 
400  monachos.  Obiit  Sturmius  1 7. Dec. 
776  et  ab  Innocentio  11.  in  conc.  late- 
ranensi  1 1 39  inter  sanctos  fuit  rela- 
tus^).  Beliquit  Comuetudines  aniiquas 
monasteriorum  0.  S.  Ben.,  ed.  a  Ma- 


achriftl.  Deberlieferung  der  Werke  de& 
H.  B.  in  Neueg  Arch.  der  Gesellach.  far 
Utere  deutsche  G^sBchichtskunde  1888. 
Vm.  2.  299-326;  1889  XIV,  111—134 
et  aliuB  ejnsdem  diss. 

1)  Viiam  ejuB  bene  et  amoene  descripsit 
£igiliu8,  de  quo  infra.  Cf.  Hist.  lit 
delaFr.  IV,  1618.;  Kuhlmann,  Der 
hl.  Sturmi  Grtlnder  Fuldas  und  ApoBtel 
WestphalenB,  Paderborn  1890  et  KL.  XI, 
^19 ;  K  a  y  B  e  r  Der  h.  Sturmi,  Paderborn 
1866;Pottha8t  1585. 


billon  inter  Analecta  IV,  454  ss.,  et 
in  op.  Yetus  disciplina  monastica  p. 
4 — 9;  Migne  LXXXJX;  1259  ss.  — 
S. Egbertus  (Ecgbertus, Eckebertus, 
Ecbertus)  regia  stirpe  ortus,  Eadberti 
regis  Northumbriae  frater,  archiepisco- 
pus  eboracensis  (a.  732),  a  Gregorio  III 
pallio  decoratus  (t  19.  Nov.  766), 
condidit  Eboraci  celebrem  scholam  et 
bibliothecam.  Scriptis  celebre  sibi  no- 
men  apud  Anglos  effecit,  apud  quos 
habebatur,  ut  ,armarium  omnium  libe- 
raliumartium^  Supersunt  tamen  pauca, 
et  plura,  quae  sub  ejus  circumferuntur 
nomine,  sunt  vel  dubia  vel  supposita. 
Coneinnavit  summam  magnam  dejure 
sacerdotali,  cujus  fragmenta  supersunt 
in  collectionibus  conciliorum,  epitomen 
vero  alienis  additamentis  auctam  con- 
fecit  Hukar  diaconus  a.  1040  inscri- 
ptam  Excerptiones  (l53)  e  dictis  et 
canonibus  ss.  PP.  apud  Wilkins 
Conc.I,  101 — 112;  Mansi  XII,  411- 
431;  Migne  LXXXIX,  379—401, 
quae  sub  E  g  b  e  r  t  i  nomine  prodierunt. 
—  Foeniientiale  II.  4  constans  (ib.  401- 
431)  suppositum  censetur,  nam  II. 
1 — 3  derivati  sunt  ex  Halitgarii 
(t  83 1)  op.  de  vitiis  et  virtutibus.  Ita 
et  L  de  remediis peccatorum  (ib.  443- 
454)  suppositus  judicatur.  Aliud  Poe- 
nitentiaie,  quod  a  Wasserschleben 
Die  Bussordnungen  etc.  genuinum  oen- 
setur,  compilatio  dicitur  indigesta,  Eg- 
berto  indigna  sec.  nonnisi  IX.  juxta 
Schmitz,    qui   illud  exhibet  Buss- 

»)  A  b  e  d  0  c  clericus  hibernus  vel  po- 
tiu8  Haelhuca  ejus  abbas  hoc  seculo, 
ut  videtur,  canones  coUegit,  quos  88.  pa- 
tres  et  synodi  in  diversis  gentibus  vel  lin- 
flruiB  sanxerunt.  £x  hac  collectione  sec. 
VIII.  in  II.  LXV  digesta  capitula  selecta 
vulgavit Dacherius  Spicil. PP. IX, 232 
(ed  II.  I,  492^ ;  nonnulla  ab  eo  omissa  Bup- 
plevit  in  tnes.  anecd.  IV:  ea  habes 
Migne  XCVI,  1281—132«.  In  iis  tamen 
obscura  multa  occurrunt  vel  quod  ab  ho- 
mine  ignaro  descripta  sint,  vel  quod  ma- 
xime  Hibernensibus  obscuritas  sit  velut 
innata,  uti  opuscula  et  canones  s.  Patricii 
aliosque  inter  codc.  Britanniae  legenti 
patebit. 


691 


751 — 800.  Theol.  pastoralis.  Pirininius,  Gero,  Theodemar, 


692 


biicher  I,  563 — 587  et  iterum  accu- 
ratius  II,  661 — 674.  Alium  /.  jyoeni- 
teniialem  seu  Egberti  excerptum  habes 
ib.  11,  679 — 702,  qui  op.  cit.  diligen- 
ter  et  fuse  in  harum  compilationum 
fontes,  tempus,  auctores  inquirit.  — 
Joannes  Waraeus  eques  eJiJit  quo- 
que  yub  Egberti  nomine  de  instiiutione 
catholicae  dialogum,  in  quo  quaestio- 
nes  seu  casus  (XVI)  pastorales  solvun- 
tur,  Dublinii  1664;  apud  Migne 
LXXXIX,  435 — 442,  et  jam  antea  in 
pluribus  conc.  coUectionibus  i).  —  S. 
Pirminius  natione,  ut  videtur,  Gal- 
lus,  abbas  0.  S.  Ben.  factas  est  episco- 
pu3,  sed  cujus  sedis  non  liquet.  Mo- 
nasterium  Augiae  divitis  condidit.  Cum 
praedicando  Evangelio  per  Galliam  et 
Germaniam  superiorem  instaret  et  alia 
conderet  vel  saltem  reformaret  diversis 
in  locis  monasteria,  conjiciunt  plures 
eum  tantum  episcopum  fuisse  regio- 
nariumseuchorepiscopum.  Obiit  3.Nov. 
758  (juxta  alios  753),  qua  die  ejus 
memoria  recolitur.  Reliquit  c^e  singulis 
libris  canonicis  Scarapsum  h.  e.  libel- 
lum  paraeneticum  de  s.  codice  collec- 
tum,  in  quo  praemissa  historia  crea- 
tionis  mundi  et  lapsus  angelorum  at- 
que  primorum  hominum  stilo  admodum 
simplici  et  claro  vitia  cavenda  et  vir- 
tutes  induendas  ab  homine  christiano 
proponit,  ut  vitam  ducat  vocatione  sua 
dignam^).  Libellus  non  caret  pretio 
ad  cognoscendam  suae  aetatis  discipli- 
nam,  in  eoque  inculcatur  usus  et  ne- 
cessitas  confessionis  et  poenitentiae 
antb  communionem.  Conjicit  Gal- 
landi  eum  fuisse  ex  iis,  qui  ab  esu 
sanguinis  vel   morticini  abstinendum 

MCf.  Fabricius  bibl.  lat.  I,  -189; 
Schroedl  KL.  IV,  139-^141  etc. 

«)  Cf.  plura  ex  hoc  Scarapso  (a  verbo 
ecaro  barbarae  latinitatis,  quod  sonat 
milites  cogere)  in  Kirchenzeitung  Salz- 
burg  1889  Nr.  88  ss. ;  Hist.  lit.  de  la  Fr. 
IV,  124—128;  G.  Mayer  KL.  X,  18  8. 
De  8.  Pirminii  vitis  antiquis  (8ec.  IX.  XI 
ftt  Xill)  cf.  Potthast  p.  1529  cum  litera- 
tura  de  eodem.  Ea8  invenies  in  Act.  r  S. 
3.  Nov.  II,  1,  33—50. 


censerent  innixi  decreto  apostolorum 
Act.  XV,  20,  contra  quos  scripserit 
Evantius  (cf.  supra  p.  624).  Pro- 
diit  Pirminii  libellus  in  Mabillonii 
Anal.  IV,  569 — 601  ;  in  bibl.  PP. 
Gallandi  XIII,  277—285;  Migne 
LXXXIX,  1029-1050;  Caspari  Kir- 
chenhist.  Anekdota  1883.  1,  151-193. 

379.  Praetermissis  Kerone  (Gero) 
0.  S.  Ben.  in  monasterio  s.  Galli  (fl. 
760),  cujus  confessionem  fidei  edidit 
Goldastus  in  Script.  rer.  alem» 
Francofnrti  1606  n,  1 34  (ed  2.  a.  1 66 1 
p.  145)  et  expositionem  in  oratiomm 
dominieam  Ge.  Eccardus,  Hannover 
1713.  —  Theodemar  O.S.Ben.  ab- 
bate  casinensi,  qui  a.  790  literis  ad 
Carolum  M.  restaurationem  disciplinae 
monasticae  in  monasteriis  sui  regni 
cupientem  describit  usus  easinenses 
(quos  Hergott  edidit  in  op.  Vetus 
disciplina  monastica,  Parisiis  1726)  — 
Turpin  (Joanne  T.,  Tulpin,  recte 
Tilpin)  ex  monacho  s.  Dionysii  archi- 
episcopo  remensi  (753 — 2.  Sept.  800, 
juxta  alios  t  794)  ab  Hadriano  L  pal- 
lio  decorato,  cui  falso  fuit  suppositu 
fabulosa  historia  de  vita  Caroli  M.  et 
Rolando  ejusnepote^),  medio  aevo  ad- 
modum  popularis,  etsi  seminarittm  in- 
iinitarum  naeniarum,  confictum  in- 
eunte  sec.  XII.  —  Simperto  (Sint- 
berto,  Sindperto,  Siguperto)  abbate 
murbacensi,  episcopo  forte  augustano 
(t80  9),  probabilius  rati8bonensi(t79 1 ), 
cujus  regularia  statuta  monaaterii  mur- 
bacensis  habes  in  MigneXCIX,  737— 
744.  —  S. Chrodegangus  (Chrodo- 
gangus,  Chrotgangus  etc),  Pipini  regis 
ex  sorore  nepos,  ut  scriptores  veteres» 
sed  sine  sufficienti  probatione,  tradunt. 


')  Cf.  P  0 1 1  h  a  8 1 1075.  qui  ejus  editio- 
nes  saepe  repetitas,  versiones,  copioBam 
de  ea  literaturam  recenset.  Ea  nullatenus 
a  Callixto  H.  declarata  fuit  authentica, 
nam  buUa,  cui  innitur  haec  assertio,  et 
ipsa  est  spuria.  Cf.  Zeck  KL.  XII,  150; 
Histoire  ht.  de  la  Fr.  IV,  205-217,  Fa- 
b  r  i  c  i  u  a  bibl.  nied.  lat.  U,  442. 


693 


Chrodegangus,  Kosmas  Melodus. 


694 


vel  saltem  ex  nobilissima  stirpe  pro- 
gnatus,  in  aula  Caroli  Martelli  enutri- 
tus,  ejns  referendarius,  propter  insignes 
animi  corporisque  dotes  electus  est, 
etsi  adhuc  laicus,  in  episcopum  meten- 
sem  a.  742.  Nobilitatem  generis  no- 
bilitans  fervore  sonctae  religioniS)  scri- 
psit  regulam,  quam  specialiter  metensis 
ecclesiae  clericis  observandam  dedit. 
A  Pipino  et  regni  comitiis  Bomam 
missus  est,  qui  Stephanum  II.  in  Gal- 
liam  inyitaret  et  adduceret,  cui  lega- 
tioni  felix  respondit  effectus.  A  pon- 
tifice  decoratus  est  pallio  dictusque 
archiepiscopus  (t  6.  Mart.  766).  Re- 
gulam  illam  edidit  Labbe  Coll.  conc. 
Vn,  1444 — 1464  cc.  34  constantem, 
inde  Migne  LXXXIX,  1097 — 1120; 
W.  Schmitz  Hannover  1896  ex  cod. 
Yossiano  latino  94  bibliothecae  liigd. 
Anonymus  vero,  ut  eam  adaptaret  ca- 
nonicis  omnibus  per  orbem  christia- 
num  diffusis,  eam  retractavit  omissis 
iis  omnibus,  quae  ad  solos  metenses 
spectare  videbantur  atque  adscitis  un- 
decunque  mututationibus,  praesertim 
ex  conc.  aquisgranensi  a.  816.  In  hac 
forma  eam  edidit  Dachery  Spicilegii 
I,  205 — 267  ;  ed.  2.  p.  565  ss.  et  inde 
Migne  ib.  p.  1057 — 1096  in  cc.  86 
divisam^). 

380.  Mentione  demum  dignus  est 
Kosmas',  Hierosolymis  natus,  quem 
parentibns  orbum  pater  s.  Joannis  Da- 
inasceni  .in  filium  adoptavit,  et  cum 
Joanne  instituendum  tradidit  Kos- 
mae  (seniori)  monacho  ex Italia  oriun- 


1)  Gf.  accuratam  disquisitionem  He- 
fele  Conciliengesch.  iV  §  «8  de  rela- 
tione  inter  synodum  'aquiegraneuBem  et 
Chrodegangi  regulara ;  fliflt  litt^r.  de  Fr. 
IV,  128-134. 


do,  a  Saracenis  capto  et  morte  dam- 
nato,  quem  tamen  ipse  a  morte  et  capti- 
vitate  eruit.  Uterque  autem  puer  sub 
hoc  magistro  mire  profecerunt  in  gram- 
matica,  dialecticae,  rhetoricae,  ethicae 
aliarumque  disciplinarum  studiis,  sed 
tamen  in  scientia  harmonica  praecipue 
excelluerunt.  Ingressi  sunt  ambo  Hie- 
rosolymis  monasterium  s.  Sabae,  unde 
Kosmas  noster  dictus  est  Hierosolymi- 
tanus  vel  Hagiopolites,  Hieropolites. 
Factus  est  postea  a.  743  episcopus 
majumensis  (t  78 1).  Maxime  suis 
carminibus  (saepe  nimis  artificiosis) 
inclaruit,  ut  inter  praecipuos  numere- 
tur  hymnographos  et  praeconio,MeIodi* 
honoretur^).  De  ejus  schcliis  in  car- 
mina  s.  Gregorii  naz.,  quae  inscri- 
buntur :  CoUeetio  et  interpretatio  histo- 
riarum,  quarum  meminit  d.  Gregorius 
in  carminibus  suis  tum  ex  s.  Scriptura 
tum  ex  profanis  poStis  atque  scripto- 
ribus  (Migne  P.  G.  XXXVUI,  341— 
68 1)  jam  locuti  sumus  supra  p.  171. 
Ex  ejus  hymnis  non  multi  prodierunt, 
neque  hi  omnes  sunt  certi,  cum  et 
Kosmas  senior  in  po6si  egregie  faerit 
versatus  et  hymnos  reliquerit.  Eos  ha- 
bes  in  G  a  1 1  a  n  d  i  vet.  patr.  bibliotheca 
XIII,  234  ss.;  Migne  P.  G.  XCVHI, 
459 — 524;  aliqua  in  Nilles  Kalen- 
dario  manuali  utriusque  Ecclesiae  II  ^, 
260 — 269.  Illos  commentariis  illu- 
strarunt  Jo.  Zonaras,  Marcus 
Eugenius,  Georgius  Corinthius  et 
Theodorus  Prodromus,  cujus  com- 
mentarios  in  carmina  sacra  melodorum 
Cosmae  hierosol.  et  Jo.  Damasceni  ad 
fidem  codd.  mss.  primum  edidit  H.  M. 
Stevenson,  Romae  1888. 


')  Cf.  encomium  S  u  i  d  a  e  supra  p.  672 ; 
Krumbacher67488.;Bardenhewer 
KL.  III,  1153  et  Patrologie  §  105  d.  6. 


XIV. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  IX. 
Parsprior  (801—850). 


381.  Jam  feliciora  incipiant  tam 
pro  literis  in  genere,  quam  pro  studio 
theologico  in  specie  tempora.  Studia 
enim  quam  maxime  promovit  Carolus  M. 
non  tantum  armis  feliz,  sed  et  de  ad- 
ministrandis  suis  regnis  in  subditorom 
commodum  studiosus.  Undique  acci- 
yit  yiros  doctissimos,  scholas  condidit, 
literarum  studia  liberaliter  fovit,  imo 
yel  inter  arma  quaestiones  theologicas 
et  de  fide  controversiasnonneglezit^). 
Contra  emergentes  errores  et  pro  re- 
stauranda  disciplina  ecclesiastica  pas- 
sim  episcopos  in  synodos  coSgit  et  theo- 
logos  ad  componendos  in  tutelam  fidei 
catholicae  libros  ezcitavit.  Quare  mul- 
tos  hac  epocha  nominare  licebit  scri- 
ptores  ecclesiasticos,  inter  quos  aliquot 
insignes.    Et  quidem  inter  pontifices 


')  Ita  de  60  scribit  Walafridus  in 

Eraef.  ad  Einhardi  yitam  Caroli  (Jaffe 
ibl.IV,507):  «Qaippe  qui  omnium  regum 
avidissimus  erat  sapieutes  diligenter  in- 
quirere,et  ut  cum  omni  delectatione  philo- 
sopharentur  excolere.  Ideo  regni  a  Deo 
sibi  commissi  nebulosam  et,  ut  ita  dicam, 
paene  caecam  latitudinemtotiusscientiae 
nova  irradiatione  et  huic  barbariei  ante 

girtim   incognita    luminosam '  reddidit 
60  illuatrante". 


priorihujusseculidimidio  occurrit  no- 
bis  s.  Leo  III.  antea  presbyter  cardi- 
naUs  et  vestiarius  palatii  lateranensis, 
qui  die  sequenti  post  Hadriani  mortem 
26.  Dec.  (795)  electua  est  >a  conctis 
sacerdotibus  seu  proceribus  et  omiu 
clero  nec  non  et  optimatibus  vel  cunoto 
populo  romano  (Lib.  pont.).*  Dum 
25.  Apr.  799  inecclesiam  b.Laurentii, 
quae  Lucinae  appellatur,  egrederetur 
litaniam  et  missae  solemnia  celebratu- 
rus,  invaditur  a  Paschali  primicerio  et 
Campulo  sacellario  Hadriani  I.  nepotibus 
eorumque  sociis,  qui  >  papam  in  terram 
projecerunt  et  absque  ulla  misericor- 
dia  scindendo  et  spoliando  eum  crude- 
liter  oculos  ei  evellere  et  ipsum  peni- 
tus  coecare  conati  sunt,  nam  lingua 
ejus  praecisa  est,  et  ut  ipsi  omnino  tunc 
arbitrati  sunt,  coecum  eum  et  mutum 
in  media  plateadimiserunt  (in  ejus  vita 
in  I.  pontificali)  *,  dein  eum  monaaterio 
ss.  SUvestri  et  Stephani  incluserunt: 
unde  feliciter  ereptus  ab  asseclis  fidisin 
Grermaniam  confugit  ad  Carolum  M. 
Miraculi  instar  visum  est,  ei  non  peni- 
tus  ezcisam  esse  linguam  ezstinctum- 
que  lumen  oculorum,  vel  haec  ei  divi- 
nitus  fuere  restituta.  Ez  longiori  ejus 


697 


Leo  ni,  Theodulfus. 


698 


pontificatu  ultra  a.  20  (t  1 2.  Jun.  816) 
memoria  dignissima  est  coronatio  Oaroli 
M.  in  imperatorem  romannm  25.  Dec. 
800»  qoa  imperinm  occidentale  restan- 
ravit.  Ex  pancis  ejusdem  epistolisy  quae 
snpersunt  (Migne  OII,  1023 — 1072, 
ubi  habes  ex  Mansi  coU.  conc.  XIII 
notitiam  historicam  in  s.  Leonem  p. 
993 — 1024;  longe  melius  in  Jaff6 
bibl.  rer.  germ.  IV,  Berolini  1873 ;  cf. 
et  ejus  Begestal,  307 — 316)  vix  una 
est  dogmatica.  In  ep.  X  ad  Garolum  M. 
(Migne  XCVIII,  538 — 540)  breviter  ad 
tres  quaestiones  ez  s.  Scriptura  respon- 
det.  Concilium  habuit  a.  798,  ut  Caroli 
M.  Yotis  satisfaceret,  cui  interyenerunt 
episcopi  57.  Postquam  retulit  de  Adop- 
tianorum  haeresi  jam  a  suo  praedeces- 
sore  Hadriano  I.  damnata,  deque  Felice 
urgelitano  jam  ter  contra  sua  promissa 
in  haeresim  relapso  pronunciatum  est 
iterum  in  eum  anathema,  nisi  haeresim 
deponat.   Monachis  (francis)  in  sancto 
monte   Oliyeti    prope    Hierosolymam 
degentibos,  qui  haereseos  accusabantur, 
quod  inter  alia  symbolo  quaedam  adde- 
rent  de  processione  Spiritus  s.,  hinc  pro 
suadefensione  ad  Leonemlll  recurrerant 
(cf.  Jaff6  1.  c.  p.  382),  sicut  et  Tho- 
mas  patriarcha  hierosolymitanus,  misit 
aymbolum  orthodoxae  fidei,  in  quo  clare 
profitetur :  »  Credimus  Spiritum  a  Patre 
etaFilioaequaliterprocedentem*.  Cum 
vero  synodus  aquisgranensis  a  Carolo  M. 
congregata  a.  809  non  solum  staret  pro 
dogmatede  processioneSpiritus  s.  etiam 
a  Filio,  sed  hanc  additionem  decerneret 
in  sjmbolum  e-^se  recipiendam  et  illud 
cumhoc  additamentocantandum,  habita 
Bomae  synodo  a.  810,  fidem  quidem 
concilii  probavit,  non  vero  illam  addi- 
tionem,    quae  neque  Bomae  symbolo 
addebatur,    non   tamen   vetuit.    Hinc 
Franci  illam  non  omiserunt,  cum  jam 
esset  in  usu,  qui  demum  in  Italiam, 
imo  et  Bomae  inductus  fuit^).    Noluit 


«)  Cf.  HefeleConciliengesch.  II[§411. 
412 ;  Ma n  si  XIV,  18  ss. ;  B a  r  o  n i u  s  ad 
a.  809  n.  54  ss.  De  a.  Leone  III  Gri  sar 


autem  additionem  illam  admittere,  ne 
offenderet  Graecos,  quem  in  finem  ap* 
penderat  etiam  ad  confessionem  s.  PeM 
tabulas  duas  argenteas  quibus  inscal- 
ptum  erat  symbolum  nicaeno-constan- 
tinopolitanum  lingua  graeca  et  latina 
absque  illo  additamento. 

382.  Cum  attigerimus  controversiam 
de[processione  Spiritus  s.  etiam  a  Filio, 
quae  moz  occasionem  praebuit  schis- 
mati  tristissimo  Orientem  inter  et  Ou- 
cidentem,  praetermittere  nolnmus  scri- 
ptorem  hac  periodo  plane  insignem,  qui 
hortante  Carolo  M.  de  hoc  argumento 
disseruerit.  Est  is  Theodulfus,  cu- 
jus  patria  nondum  certo  est  cognita 
(Cisalpinum  plures  opinantur,  alii 
GaLlum),  quem  Carolus  M.  in  Gralliam 
acciyit,  magni  fecit,  primum  constituit 
abbatem  fioriacensem,  postea  episco- 
pum  aurelianensem  ezeunte  sec.  VIII. 
Ecclesiam  sibi  commissam  soUicite  re* 
xit:  hinc  scholas  per  eam  instituit, 
monasteriorum  gessit  curam,  pro  clero 
suo  egregiam  composuit  instructionem 
seu  capitula  (45)  cum  capUulari  ad 
presbyteros  parochiae  suae,  quam  et 
alii  episcopiprobarunt^).  Eam  primum 
edidit  B  a  ro  n  i  u  s  in  annalibus  suis  ad 
a.  835  n.  5,  dein  Busaeus  cum  ep. 
Hincmari  rhemensis,  Moguntiae  1602; 
eaque  passim  recepta  fuit  in  coUect. 
conc.  et  est  utilis  ad  cognoscendam 
disciplinam  sui  temporis.  Begem  Caro- 
lum  Bomam  est  comitatus  et  a  Leone 
III.  pallio  fuit  decoratus.  Interfuit 
juxta  plures  concilio  francofordiensi 
794  contra  Felicem  urgellitanum,  cu- 
jus  errores  hortante  Carolo  M.  impug- 
navit  (scriptum  tamen  intercidisse  vi- 
detur)  ;  ab  eoque  mi.s3us  dominicus  de- 
legatus  est  in  Provinciam  et  Septima- 
niam ;  a  811.  cum  aliis  episcopis  testis 
subscripsit  testamento  imperatoris,  cui 

KL.  VII,  1771-1781;  Potthast  p.  119; 
J  af  f  6  1,  307— 31H ;  II,  743. 

1)  Ita  B  0  d  u  1  p  h  u  8  ep.  biturricensis 
plura  ex  iliis  recepit  in  sua  capitula 
(MigneCXIX,  703-726). 


699 


801—830.  Theol.  polemica.  Theodulfus  aurel. 


700 


post  Alcuini  mortem  fait  a  consiliis. 
Apad  Ladovicum  Piom  initio  quidem 
fait  in  gratia,  sed  cum  Bernardo  Iialiae 
regi  magisfavere  videretur,  accusatus  de 
conspiratione  cum  eodem  adversus  im- 
peratorem  sede  privatus  et  in  monas- 
terium  detrasus  est  (818,  t  18.  Sept 
821).  Haec  alia  ejusdem  opera:  De 
ordine  haptismi  Magno  senonensi  archie- 
piscopo  dicatus,  cujus  nomine  illom 
scripserat  1.,  ut  satisfaceret  inquisitioni 
Garoli  M.  de  baptismOi  quam  metropo- 
litis  suorum  regnorum  proposuerat; 
de  Spiritu  s.  veterum  sententiae,  quod 
a  Patre  Filioque  procedat,  quem  1.  jussu 
€aroli  M.  in  defensionem  doctrinae  conc. 
aquisgranensis  a.  809  de  hoc  dogmate 
sat  levi  manu  compilavit  adductis  pa- 
trum  XVII  testimoniis,  etiam  graeco- 
rum ;  fragraentum  sermonum,  unius  de 
fuga  mali  et  de  faciendo  bono ;  alterius 
qui  est  exhortatio  ad  personas  variae 
conditionib,  cui  assutam  est  fragmen- 
tum  ex  sermone  GX VII.  Augustino  sup- 
posito ;  Carmina  a  S  i  r  m  o  n  d  o  in  II. 
VI  distributa:  fuit  enim  praecipuus 
forte  hujus  aetatis  poSta^),  ab  elegan- 
tia,  arte,  inventione  laudatus.  Inter  ea 
vero  eminent:  Versus  seu  Exhortatio 
(prolixa)  contrajudices  vel  carmen  con- 
tra  judices,  fructus  suae  missionis,  de 
qua  supra  diximus ;  in  eo  egregia  pro- 
ponit  judicibus  monita;  paraenesis  ad 
episeopos  (1.  V.  carm.  3),  cujus  tantum 
exstat  p.  4 ;  de  vitiif  capitalihus  (1.  V. 
carm.  2)  pariter  non  integrum,  pars 
fors  prioris  carminis;  veisus  in  fronte 
bibliorum,  quae  ipse  describi  (fecit),quo- 
rum  exemplar  adhuc  extat  Parisiis  in 
bibliotheca  nationali,  in  quibus  singu- 
los  canonis  libros  cum  eorum  recenset 
argumentis ;  hymnusy>ro  diepalmarum, 
cuius  versus  duodecim  priores  etiam 
nunc  in  processione  illius  diei  canun- 
tur ;  carmen  quo  describit  Caroli  M.  au- 
lam  (apud  Diimmler  op.  mox  cit.  I, 

')  Cf.  E  b  e  r  t  11  1.  4  c.  5,  qui  de  prae- 
cipuiBcarmiiiibus  accurata  et  cum  eorum 
laude  disserit.  I)e  ejus  cum  Alcuino  con- 
Hictu  cf.  W  e  m  e  r  p.  81  —  87. 


483—489)  etc.  Alia  X  carmina  re- 
perit  ediditque  Mabillon.  Optimam  eo- 
rum  editionem  curavit  Dtimmler 
in  M.  GernL  poet.  lat.  med.  aevi  I, 
437—576;  II,  694—697.  Habes  haec 
omnia  collecta  in  Migne  P.  L.  CV, 
191  — 38 1  post  editionem  minus  com- 
pletam  Sirmondi,  Parisiis  1646  (et 
inter  ejus  operall,  917 — 1128).  Prae- 
terea  ei  a  nonnullis  tribauntar  Speeu- 
lum  locorum  bildiearum,  quod  inter 
opera  s.  A  u  g  u  s  t  i  n  i  edi  solebat  (apud 
Migne  P.  L.  XXXIV,  887  ss.);  expo- 
sUio  symboli  athanasiani,  quam  edidit 
Cuissard  in  op.  Th^odulfe  ev^qae 
d^Orleans,  sa  vie  et  ses  oeuvres,  in  Mem. 
de  la  Soc.  arch^ol.  et  hist  de  i*Orlean- 
nais  1892;  ezplicatio  mystica  misaae; 
anncUes  quoque  Caroli  M.  et  Lud  o- 
vici  Pii  scripsisse  fertur').  Cogitavit 
de  emendando  Vulgatae  textu :  ejusque 
exemplar  multorum  juniorum  codd. 
factum  est  archetypus,  »sed  theodul- 
fianae  recensionialcuinianajuremerito 
praefertur*,  inquit  Cornely  Introd. 
p.  451  ed.  2.  Ejus  textus  multis  glos- 
sis  insertis  est  deturpatus. 

383.  Contra  Adoptianos^)  etsi 
jam  damnatos  a  concilio  francofordiensi 
et  Hadriano  I,  nondmn  tamen  ad  silen- 
tium  redactos  calamum  strinxit  A  l  c  u  i- 
nus*)  (Alchuine,  Alhwin,  Albinus)  il- 


1)  Cf.  praeter  C  u  i  s  s  a  r  d  Hist  lit.  de 
la  Fr.  IV ,  459-75 ;  F  a  b  r  i  c  i  u  s  bibl.  lat* 
med.  aet.  111,  526;  Zeok  KL.  XI,  1548— 
1553;  Pottbast  p.  1058,  qui  exbibet 
literaturam  ;  Baumgartner  IV,  298 8.; 
W  e  r  n  e  r  Alcuin  und  sein  Jahrhundert 
p.  80—87. 

-)  Cf.  de  hac  controversia  praeter  He- 
fele  Concilieufifesch.  t.  IIl  pasaim  Fro- 
b e n iu 8  in diss.  suae  ed.  adjecta,  Migne 
01,  303-336  etEnhueber  in  diss.  hist. 
docta  de  haereBi  Elipandi  tol.  et  Felicis 
urg.  Migne  01,  337—438. 

«)  Alius  ab  eo  est  A 1  b  i  n  u  8  0.  S.  Ben. 
abbas  s.  Petri  cantuariensia  if  732),  qui 
Bedae  auctor  fuit  et  adjutor  scribendae 
Augloruui  historiae,  ut  B  e  d  a  testatur  in 
ep.  nuncupatoria  ad  Ceolwulfum  regem. 
Extat  <'tiam  ad  eum  Bedae  ep.  Cf.  P  n- 
b  r  i  c  i  u  s  bibl.  lat.  med.  aet.  I,  50. 


70) 


Alcuinus. 


702 


lastrissimus  hujas  aetatis  theologus, 
princeps  literarom  in  regno  Franco- 
ram  restaurator,  ,fax  seculiS  ut  dici* 
tar  aBaronio  ad  a.  802,  maltiplici 
titalo  a  nobis  commemorandus  et  lau- 
dandus.  Natus  est  Alcuinus  (cogao- 
minatus  inter  familiares  aulae  et  scho- 
lae  regiae  F 1  a  c  c  u  s),  nobili  stirpe  Ebo- 
raci  in  Anglia  c.  a.  735.  A  pueritia  in 
monaisterio  edacatas  scholam  frequen- 
tavit  Egberti  postea  archiepiscopi  ebo- 
racensis  (t  766).  Discipulus  erat  in 
primis  Aelberti,  quem  Bomam  profi- 
ciscentem  comitatus  est.  Is  cum  Eg- 
berto  in  illa  successisset  sede,  Alcui- 
nom  in  regenda  schola  et  bibliotheca 
aibi  substituit.  Yestem  induerat  s. 
Benedicti,  sed  ordinem  diaconatu  altio- 
rem  nunquam  accepit.  Ab  Eanbaldo 
Aelberti  saccessore  Romam  est  missus 
pro  obtinendo  pallio  (780).  In  reditu 
Parmae  occurrit  Carolo  M.,  qui  eum  ad 
saam  invitaYit  aulam  pro  restaurandis 
ubiqae  per  saam  ditionem  studiis  lite- 
rariis.  Yenia  a  suo  archiepiscopo  ob- 
tenta  cam  quatuor  suis  discipulis  Wizo, 
Fridugiso,  qui  factus  est  cancellarius 
iioperii  (819 — 832),  Sigulfo,  qui  suc- 
cessit  Alcuino  in  regimine  monasterii 
ferrariensis  (Ferri^res),  et  Osulfo,  qui 
exspectationi  magistri  sui  non  respon- 
dit,  in  obsequium  transiit  Garoli  M. 
(842),  qui  eum  praefecit  scholae  pala- 
tinae,  in  qua  instituerentur  principes 
javentutisque  flos.  Primarii  discipuli 
et  Alcuini  familiares  conatituebant  co- 
ronam  vel  academiam  literariam,  cui 
intererant  ipsi  aulae  regiae  principes: 
imo  ipse  rex,  qui  eum  suspexit  quasi 
magistrum  et  ab  eo  voluit  in  artibus  om- 
nibus  liberalibus  initiari,  hinceum  suum 
magistrum  ,delicio8um'  compellavit, 
eidem  adesse  non  est  dedignatus  ^).  In 

')  In  ea  se  mutuo  veterum  nominibus 
compellabant.  Ipse  rex  dictas  est  Da- 
V  i  d,  Alcuin  F 1  a  c  c  u  g,  Einhard  B  e  s  e- 
leel,  Riculfus  Damoetas,  Beorurad 
eejionenais  Samuel,  Angilbertus  Ho- 
merus,  Andulfua  Menalcas,  Mocrin- 
fridiis  ThyraiB,  Wizo  CandiduB, 
RichohoduB     episcopus     trevirensis 


negotiis  gravissimis  ejus  utebatur  con- 
silio  necnon  et  calamo.  Praecipuus 
merito  dici  potest  Caroli  M.  administer 
in  promovendo  bono  pablico  in  tot 
provinciis  illius  imperio  sabjectis  tam 
in  ordine  religioao  quam  literario.  Re- 
diit  aliqaamdiu  in  Angliam  (7.89  vel 
790),  qua  occasione  nomine  Caroli  regis 
tractavit  cum  Offa  Mercioram  rege  ne- 
gotia  politica.  Revocatas  Caroli  iterum 
se  totum  addixitobseqaio(793),  prae- 
sertim  in  negotiis  ecclesiasticis,  contro- 
versiis  fidei,  reformatione  cleri,  chri- 
stiana  populi  institutione.  Jam  sene- 
scens  petiit  ab  aula  missionem,  quam 
rex  aegre  demum  concessit.  Eum  con- 
stituit  abbatem  monasterii  s.  Mar- 
tini  (796)  Turone,  ubi  aperuit  scholam, 
qaae  mox  inclaruit^)  et  monasterium 
reformavit.  Pro  monasterio,  quod  aedi- 
ficaverat  et  cai  est  nomen  Cormarici 
(Cormarine)  obnixe  postulavit  a  s.  Be- 
nedicto  abbate  ananiensi  sibi  monachos 
dari,  cui  cum  ven.  pater  protinus  as- 
sensum  praebuisset,  viginti  cum  prae- 
lato  sibi  magistro  misit:  ad  quorum 
bonum  conversationi.^  exemplam  magna 
est  aggregata  mnltitado  monachorum  ^^). 


(792—804)  Macarius;  Fridugiaus  N a- 
t  h  a  n  a  e  1,  Arno  archiepiscopus  Balisbur- 
genBia  (t  821)  A  q  u  i  1  a,  Sigulfus  V  e  t  u- 
lus,  Gisela,  Caroli  M.  Boror,  Lucia, 
Rotruda,  ejus  filia,  C  o  l  u  m  b  a,  Gundrad, 
efus  cognata,  £  u  1  a  l  i  a  etc.  Cf.  0 e  b  eke 
de  academia  Caroli  M.,  Progr.  gymnasii 
aquisgr.  1847. 

•)  Quantum  etiam  Turone  degens  de 
literarum  studio  ubique  promovendo  la- 
boraverit,  coUigimus  ex  ejus  ad  Carolum 
M.  ep.  (78) :  «Ego  vero  Flaccus  vester  ae- 
cundum  exhortationem  et  bonam  volun- 
tatem  vestram  aliis  per  tecta  s.  Martini 
sanctarum  mella  Scripturarum  ministrare 
satago,  alios  vetere  antiquarum  discipli- 
narum  meroinebriareatudeo,  alios  gram- 
maticae  subtilitatis  enutrire  pomis  inci- 
piam,  quosdam  stellarum  ordine  —  ceu 
pictor  cnilibet  magnificare  domus  cul- 
mina  —  illuminare  gestio,  plurima  plu- 
rimis  factus,  ut  plurimos  ad  profectum 
sanctae  Dei  Ecclesiae  et  ad  decorem  im- 
perialis  rej^ni  vestri  erudiam. 

''')  Ita  narrat  Ardo  seu  Smarajfdus  in 
vita  8.  Beiiedicti  ab.  anan.  n.  36. 


703 


801—850.  Alcuinas. 


ro4 


ItajuYentati  institaendae,  restauran- 
dae  disciplinae,  pietati  colendae  totom 
se  impendens  plenas  meritis  labori- 
basque  consamptis  pie  obiit  in  Do- 
mino  19.  Maji  die  Pentecostes  804. 

384.  Quam  plarima  reliquit  scripta, 
quae  seorsim  prodierunt  et  coUecta  cura 
Andreae  duGhesne,  Parisiis  1617, 
longe  plenius  curaFrobenii  Forster, 
Batisbonae  1777  t.  2.  in  f.,  ed.  egregia 
et  accurata,  recusa  a  Migne  P.  L.  0. 
GI.  Juxta  hanc  editionem  Alcuini  opera 
distribuuntur  s  e  p  t  e  m  in  classes,  qua- 
rum  p  r  i  m  a  complectitur  epistolas  232 
sane  pretiosas^)  pro  cognitione  histo- 
riae  status  literarii,  disciplinae  et  ri- 
tuum  illius  temporis  (MigneG,  139- 
5 1 4).  Optima  earum  editio  habetur  in 
J af f e  bibl.  rer.  Germ.  VI,  1 44 — 897 ; 
903;  coll.  pp.  132-143  curisDiimm- 
ler  et  Wattenbach,  Berlin  1873, 
qui  exhibent  ep.  306. — 'Altera  p. 
continentur  opuscula  exegetica,  in- 
ter  quae  sunt:  Interrogationes  (281)  a 
Singulfo  ei  propositae  et  responsiones 
breves  et  concisae  (p.  515 — 566).  Re- 
sponsio  ultima  de  benedictionibus  pa- 
triarcharum  aliquantulum  prolixior 
seorsim  quoque  comparet  ut  singulare 
opusculum,  atque  suppositum  fuit  E  u- 
c h e r i 0  vel  Augustino,  hinc  repe- 
ritur  in  appendice  t.  III  opp.  ejusdem, 
et  etiam  inter  Hieronymi  opera 
Migne  XXIII,  1307 — 1318.  Expo- 
sitio  historica  est  derivata  ex  s.  H  i  e  - 
r  0  n  y  m  0 ,  cui  nonnuUa  ex  Augustino 
admiscentur;  expositio  vero  allegorica 
hausta  est  ex  11.  Moralium  s.  Gregorii 
M.  Prodierunt  hae  responsiones  Ha- 
genoae  1525;  1529;  in  bibl.  pp.  pari- 
siensi  t.  IX  etc.  —  Etwhiridion  seu  ex- 
positio  pia  in  psalmos  poenitentiales, 


i)Wattenbach  Deutschlands  Ge- 
schichtsquellen  I^,  153:  Als  unschatz- 
bares  Denkmal  ist  uns  seine  Briefsamm- 
lung  erhalten,  welche  zu  den  wichtigsten 
Quellen  fQr  die  Geschichte  dieser  Zeit 
gehOrt,  wenn  gleich  der  stoflfliche  Inhalt 
geringer  ist,  als  wir  wUnschen  mSchten. 


in  quo  ex  patrum  tractatibos,  qoi  co- 
piose  de  singulis  psalmoram  yersicalis 
disseruerunt  «flores  dulcissimos'  coUe- 
git;  seorsim  Pansiis  1547;  Basileae 
1555  inter  orthodoxograpbos  theologoa 
p.  1085 — 1125  etc.;  Migne  p.  569- 
639.  —  Gompendimn  in  Canticum  can- 
ticorum,  ex  v.  Bedae  expositione  ex- 
cerptum,  in  quo  lucalenta  sub  brevi- 
tate  illud  exposuit  (prodiit  cum  com- 
mentariis  Gilb.  Polio  cura  Patr.  Ju- 
n  i  i  Londini  1638)  cum  ep.  ad  Daphnin 
de  Cant.  6,  7  (Migne  p.  641—666). 

—  Commentaria  super  Ecclesiasten, 
Argentorati  vel  Basileae  1 5  3 1 ;  M  i  g  n  e 
p.  665 — 723,  qua  in  expositione  Hie- 
ronymum  praesertim  sequitur  dacem. 

—  Commentaria  in  8,  Joannis  Evan- 
gelium  11.  7  derivata  ex  ss,  patribus 
Gregorio  M.,  Beda  Y.,  Ambrosio,  no* 
minatim  ex  s.  Augustino:  ^magis  ho- 
rum  omnium  sensibus  ac  verbis  utens, 
quam  suae  quidquam  praesumptioni 
committens  .  .  .  cautissimo  plane  stilo 
praevidens,  ne  quid  contrarium  sano- 
torum  patrum  sensibus  ponerem^,  ut 
ipse  testatur  in  praef.  (M  i  g  n  e  C,  7  44). 
Inscripta  sunt  Gislae  Caroli  M.  sorori 
et  Betrudae  originis  illustris,  quae  vi- 
dentur  professione  fuisse  sanctimonia- 
les ;  olim  vero  B  e  d  a  e  fhere  supposita, 
Argentorati  1527;  Migne  p.  737  — 
1008.  —  Tr.  super  tres  s.  Pauli  ad 
TUum,  ad  FhUomenem  et  ad  Hebraeos 
epistolas,  Migne  p.  1009 — 1084.  In 
commentariis  ad  duas  priores  epistolas 
utitur  expositione  Hieronymi,  in 
commentario  in  ep.  ad  Hebraeos  ho- 
miliis  s.  Jo.  Chrysostomi  in  hanc 
ep.  —  Commentariorum  in  Apoealypsis 
c.  12  priora  11.  5  a  card.  Mai  re- 
perti  fuere  (Migne  p.  1087 — 1156), 
derivati  praesertim  ex  B  e  d  a  Ambrosio 
Autperto  (cf.  p.  676)  etc.;  ii  tamen 
potius  videntur  esse  cujusdam  disci- 
puli  Alcuini.  Katio  autem  operis  est 
pia,  moralis,  mystica  et  ad  Christum 
et  ad  Ecclesiam  cuncta  referens :  me- 
thodus  vero  seu  regulae,  quas  in  inter- 
pretando  sequitur  minus  idoneae  ad 


705 


Alcuini  opera. 


705 


senaam  genainiim  eraendnm:  minus 
forte  etiam  placebit  qoibasdam  nimis 
minata,  qaam  interdam  perseqaitar, 
etymologia  nominnm  propriornm  et 
explicatio.  In  snis  scriptis  exegeiieis 
generatim  pro  more  illius  temporia  de- 
leetatar  sensa  mystieo  et  allegorico. 


385.  Seqaitar  jam  tertia  operom 
pars  complectens  opuscala  dogma- 
tica  scil.  de  fide  aanctae  ei  individuae 
IHnitatia  11.  8  ad  imp.  Carolam  M., 
epitome  qaasi  theologiae  (si  sacramenta 
excipiaa),  exAagastini  praesertim 
operibns  dedacta,  edita  1509  inruona- 
aterio  Ottenbarano ;  Argentorati  1530; 
Francofurti  1555  etc,  Migne  GI,  11- 
58;  quaestiones  XXYIII  de  Trinitate 
ad  Fredegisum,  ib.  57 — 64;  de  pr<h 
cessiane  Spiritus  8,,  ib.  64 — 82;  1.  ad- 
versus  Felicis  (urgellitani)  haereisin  ad 
abbates  et  monachos  Gothiae  a  P.  Franc. 
Foggini  in  bibliotheca  vaticana  pri- 
mum  repertus,  ib.  p.  87 — 120;  ad 
ipsum  autem  Felicem  scripsit  caritatis 
calamo,  non  contentionis  stimulo  epi- 
stolam  (793),  qua  eum  hortatur,  ut 
noyitatem  doctrinae  deserat  et  uniyer- 
salis  Ecclesiae  sanctorumque  patrum 
doctrinam  sequatur  (ib.  p.  1 1 9 — 126) : 
cni  ille  non  epistolari  brevitate,  sed 
libelli  prolixitate  respondere  nisus  est. 
Hinc  opposuit  opus  septem  IL  omnes 
ejua  prayitatia  evacuans  doctrinas,  qui 
olim  Paulino  aquilerjensi  suppositi 
fuere,  Migne  p.  119 — 231.  —  Ad 
Elipandum  ep.  toletanum  acripsit 
pariter  epistolam  cohortatoriam :  cui 
ille  literis  felle  et  injuriis  plenis  re- 
spondit.  Besponsionem  eneryat  Al- 
cninas  prioribos  11.  2.  8ui  operis  ad- 
yersus  Elipandum,  quibus  alios  duos 
subjicit,  in  quibus  plano  sermone  ca- 
tholieae  de  Gbristo  fidei  yeritatem  con- 
fimat  p.  23 1 — 300 ;  hisce  adde  Felicis 
eonlessioiiem  (Migne  XCII,  882*88), 
quam  demum  convictus  post  disputa*- 
tioaem  septem  dierum  cum  eo  habitam 
in  concilio  aquisgranensi  a.  799  edi- 
Hurter,  NoniMclttor  I  ed.  III. 


dit^):  unde  Alcuinus  merito  gloriari 
potuit:  >£go  Felicem  Deo  miserante 
catholicum  feci  (1.  i  adv.  Elipandnm 
n.  7  8).  *  —  Parte  q  u  a  r  t  a  continentur 
opuscula  liturgica  et  moraliat 
cujusmodi  sunt  liber  sacrameniarum, 
qui  componitur  ex  orationibus  missa- 
libus  per  dies  hebdomae  distributis, 
coUectis,  secretis,  praefationibus  ac 
postcommunionibus,  cum  initio  episto- 
laram  et  eyangeliorum  conyenientium, 
qui  prodiit  inter  opera  liturgica  a  Pa- 
melio  collecta  t.  IL,  Coloniae  1561; 
1571;  1609;  Migne  GI,  445—466; 
de  psalmorum  usu  cum  yariis  formulis 
ad  res  quotidianas  accommodatas,  ib. 
465 — 509;  officia  per  ferias  seu  psal- 
mi  secundum  dies  hebdomadae  singu- 
los,  quibus  in  ecclesia  cantantur,  dis- 
positi  cum  orationibus,  hymnis,  con- 
fessionibus  et  litaniis  p.  509 — 612, 
breyiarium  quasi  quoddam  in  usum 
Caroli  M.  —  De  inrtutibua  et  i>Uii8  ad 
Widonem  comitem,  ut  inter  secularia 
negotia  haberet  libellum  manualem, 
ad  quem  assidue  suos  actus  examinare 
seque  ad  aetemae  beatitudinis  studium 
excitare  posset,  qui  liber  magna  ex 
parte  ex  s.  Augustini  sermonibus 
haustus  est,  Migne  p.  613 — 639.  — 
De  animae  raiione  1.  ad  Eulaliam  yir- 
ginem,  specimen  psychologiae  moralis 
juxta principia  s.  AugustinietCas- 
siani,  Migne  p.  639 — 650;  inter 
ep.  ed.aDummler  etWattenbach 
243.  —  De  confessione  peeeatorum  p. 
649 — 656,  quo  in  opusculo  pro  hi- 
storia  dogmatum  pretioso  utilitatem 
ac  neoessitatem  docet  poenitendi  atque 
confitendi  peccata  sua  sacerdotibus.  — 
In  p.  quinta  opera  exhibentur  ha- 


I)  F  e  1  i  X  aliqaoties  suum  retractavit 
errorem,  sed  in  eum  iteraiis  vicibus  re- 
lapauB  eet.  Post  editam  hanc  retaracta- 
tionem  traditus  est  incustodiamLeidrado 
archiepiscopo  higdunensi,  ac  c.  818 
obiisse  videtur  prioribus  suis  erroribus 
addictus.  Nam  post  ejjus  mortem  reperta 
sunt  ejus  acrip^f  quibus  suum  errorem 
restaurat.  Cf.  Hist.  lit.  de  la  Fr.  IV, 
428—433 ;  W  e  r  n  e  r  Alcuin  p.  54—62. 
23 


707 


801—850.  Alcaini  opera. 


708 


giographica,  vUae  scil.  ss. yirorazn, 
quas  in  atilitatem  fideliuzn  vel  de  novo 
concinnavit,  vel  proliiiores  ob  nsnm 
faciliorem  in  compendium  contraxit, 
vel  demum  in  formam  sermonis,  qui 
populo  ad  aedificationem  proponi  pos- 
sety  redegit,  ut  Martini  turonensis, 
Yedasti  attrebatensis  ep.  (t  539)» 
Eicharii  presbyteri(t  645),  Willi- 
brordi  ep.  trajectensis  (t  739), 
MigneCI,  655—724. —  P.  sexta 
habes  ejua  carmina  (283),  quorum  re- 
liquit  circa  383,  inscriptiones  scil., 
epigrammata ,  epitaphia ,  aenigmata, 
salutationes  et  his  similia,  quibus  fere 
celebrat  Dei  gloriam,  angelorum  sanc- 
torumque  laudes,  martyrum  passiones, 
et  virorum  pietate  illustrium  facta  at- 
que  virtutes^),  MigneCl,  726—848; 
in  Mon.  Grerm.  poet.  lat.  aev.  Car.  cur. 
Dummlerl,  160 — 359;  II,  690 — 
693.  Inter  ea  eminent:  De  pontifieibus 
et  sanctis  eeclesiae  ehoracensis,  seu  po- 
tius  de  patribus,  regibus  et  sanctis 
Euboricae;  et  de  reinim  humanarum 
vicissitudine  et  clade  lindisfarnensis 
monasterii,  quod  a.  793  a  Danis  dele- 
tum  fuit.  —  P.  septima  exhibentur 
ejus  opera  didascalica  pro  more 
illius  temporis  in  forma  dialogi  concin- 
nata:  Grammatica,  Orthographia,  dia- 
logus  de  Rhetorica  et  virtutibus,  inter 
Carolum  regem  et  ipsum;  Dialectica 
etc,  Migne  p.  849 — 1001. 

386.  Hisce  subjiciuntur  p.  octava 
opuscula  d  u  b  i  a ,  inter  quae  est  ejus 
confessio  prolixa  et  ex  variis  opusculis 
etiam  aliorum  compilata  in  forma  ora- 
tionis,  de  cujus  genuinitate  magtia 
quondam.  exstitit  inter  viros  eruditos 
controversia,  Migne  CI,  1027-1098. 
Prior  pars  sub  nomine  speculi  vel  Ma- 
nualis  reperitur  ad  verbum  in  append. 
opp.  s.  Augustini  t.  VI  (Migne  XL, 
967 — 983);  altera  reperta  fuit  in  cod. 
cum  isto  Speculo  sub  inscriptione: 
Confeasio,  quantum  Christus  humano 


J)  Cf.  BaumgartnerlV,  289—296. 


generi  subvenisse  dignatus  est.  De  eo 
fusiusdisseritWernerQerbertp.l458S. 
— Alia  opuscula  ei  fuere  supposita,  ut  tr. 
de  caeremoniis  haptismi,  qui  est  A  ma  1  a- 
rii  trevirensis;  vita  antichristi  ad  Ca- 
rolum  M.,  quae  reperitur  etiam  in  app. 
t.  VI.  opp.  8.  Augustini,  et  inter 
opera  Bab. Mauri,  sed  est  Adsonis 
scriptoris  sec.  X.  —  De  divinis  offieUs 
1.  (p.  1 1 7 5 — 1 287)  non  est  ipsius,  par- 
tim  quod  ibi  reperiantur  Alcuino  in- 
digna,  partim  quod  scripta  quaedam 
inserta  habeantur  auctorum  aevi  poste- 
rioris.  Est  juxta  Mabillonium  far- 
rago  ex  diversis  ipsius  Alcuini  aliorum- 
que  auctorum  ipso  posteriorum  scri- 
ptis  collecta.  Juxta  Suitb.  Baenmer 
Zeitschr.  fur  k.  Theol.  1889  p.  355  1. 
est  A  m  a  1  a  r  i  i  Fortunati  archiep.  tre- 
virensis  sed lacunose editus.  Cf.Wer» 
ner  Alcuin  p.  199  ss.  —  Non  desunt 
qui  conjiciant,  U.  IVCarolinos  snb  no- 
mine  Caroli  M.  nomine  contra  decreta 
pro  cultu  88.  imaginum  synodi  nicae- 
nae  ed.  primum  a  Joan.  du  Tillet 
(Tilio),  Parisiis  1549;  (cui  ed.  deest 
IV,  2  9),  dein  saepius,  etiam  inter  opera 
Caroli  M.  in  Migne  P.  L.  XCVUI, 
999 — 1350),  abAlcuino  nutu  impera- 
toris  fuisse  conscriptos :  sed  conjectu- 
rae  pro  hac  assertione  sunt  sat  leves  ^). 
—  CoUegit  Capitularia  in  epistolas  et 
evangelia  totius  anni,  cum  Lectio- 
nario,  quod  complectebatur  meliores 
patrum  homilias  pro  concionibus,  quod 
tamen  periisse  videbatur;  illud  enim, 
quod  sub  ejus  circumferebatur  no- 
mine  (ex.  gr.  Coloniae  1 539),  est  Pauli 
diaconi  (cf.  supra  p.  679).  Illud  se 
iterum  reperisse  censet  Morin  0.  S. 
Ben.  in  bibliotheca  nationali  paris.  cod. 
14302    (cf.   Revue   b6nM.  1892  IX, 


1)  Cf.  de  horum  librorum  genuinitate, 
argumento  etc.  fl  e  f  e  l  e  Conciliengesch. 
III  §  399  et  KL.  VII,  189  ss.  Cum  in  tot 
Alcuini  libris  et  epistolis,  quae  adhuc 
supersunt,  nulla  eompareat  mentio  con- 
troversiae  de  ss.  imaginum  usu  cultuque, 
jamobhocsilentium  improbabilis  videri 
debet  opinio,  quae  Alcuinum  censet  li- 
brorum  Carolinorum  auctorem. 


709 


Faulinus  aquilejensis. 


710 


491 — 497),  nbi  ipsuin  describit.  — 
Librum  Comiiia  dictam,  qui  olim  s. 
Hieronymo  foit  tribatns  (cf.  p.  267), 
<lirectoriam  scil.  quoddam  indicans 
lectiones  pro  singaUs  anni  festis  satis 
tnrbatom  correxit  et  ad  pristinam  re- 
vocaTit  formam  (ed.  inter  opp.  b.  card. 
Tommasi  V,  297  ed.  Vezzosi).  — 
Deniqae  moltum  meruit  in  emendando 
textn  Vii/^a^a«amanaensiam  negligentia 
satdeformato.  Textam  ex  antiqniscodd. 
emendatam  strenae  instar  Maecenati 
sao  Garolo  imp.  obtalit  in  festis  nata- 
litiis  Domini  801,  qai  auctoritate  saa 
illam  per  imperiom  indaxit.  Usqae 
ad  sec.  XIII  saepissime  librahis  pro 
archetjpo  erat,  ita  at  non  paaci  codd. 
superstites  adhac  sint.  —  Probabiliter 
meroit^)  et  de  aniformitate  liturgiae 
per  omnem  potentissimi  iliis  regis  di- 
tionem  adaptando  hanc  in  finem  sacra- 
mentarium  gregorianum.  Ejus  merita 
in  rem  literariam  ita  paucis  complec- 
titar  Gave  Hist.  lit.  1, 637 :  »Alcaino 
qaidqaid  penitioris  doctrinae,  quidqaid 
politioris  iiteratarae  isto  et  sequenti- 
bus  secalis  Gallia  ostentat,  totum  ac- 
ceptam  referri  debet.  Ei  academiae 
parisiensis,  taronensis,  fuldensis,  saes- 
sionensis,  aliaeque  plares  originem  et 
incrementa  debent;  quibus  ille  si  non 
praesens  praefuit  aat  fandamenta  po- 
sait,  saltem  doctrina  praeluxit,  exem- 
plo  praeiyit,  et  beneficiis  a  Carolo  im- 
petratis  adauxit^).* 


»)  Cf.  Baeumer  Hist.  Jahrb.  1893. 
XI V,  241—302  Ueber  das  sogenannte Ge- 
lasianum.  In  Inventario  thesauri  eccle- 
siae  centulenais  a.  831  notatur  ttMeasalis 
Gregorianua  et  Gelasianus  modernia  tem- 
poribus  ^b  Albino  ordinatus»*.  Cf.  etiam 
Werner  Alcuin  p.  195'-^  as. 

«)  Cf.  de  eo  Vita  ab  anonymo  antiquo 
conscripta,  in  Act.  SS.  19.  Maj.  IV,  335— 
344;  Migne  C,  89—106;  Jatfe  bibl.  rer. 
Germ.  VI,  3—34;  in  MG.  SS.  XV,  1, 
182— 197ed.W. Arndtetc.;  Frobenii 
praefatio  generalia  et  commentatio  de 
ejuB  vita,  etAndreae  Quercetani praef. 
auae  ed.  praemiasae  (M  i  g  n  e  C.  9  - 135) ; 
Rivet  in  Hist.  lit.  de  la  Fr.  IV,  295— 
347 ;  701—705 ;  M  a  b  il  l  o  n  .in  Act.  &S. 


387.  Alter  plane  illastris  higas  ae- 
tatis  scriptor  Mt  Paalinas,  Italas 
natione,  patria  Forojaliensis,  »lax  Aa- 
soniae,  patriae  decas  et  incljtas  aac- 
tor,^  ab  Alcaino  dictus  po6m.  212. 
Carolo  M.  erat  ob  doctrinae  praestan- 
tiam  et  Tirtatam  splendorem  acceptis- 
simas,  qaam  ob  rem  eam  in  rebas 
grayioribas  libenter  consaloit.  Ante- 
qaam  patriarcha  aqailejensis  est  con- 
stitatas,  grammaticae  magistram  egit. 
Cordialissima  exstitit  inter  eam  et  Al- 
cainam  amicitia,  qai  eam  at  patrem 
est  yeneratas,  atqae  poem.  1 14  ita  in- 
cipit: 

>0  Paaline  pater,  pastor,    patriar- 

cha,  sacerdos, 
Pars  animae  melior  nostrae  pars  in- 
clyta  vitae ;  * 
atqae  ita  absolvit : 

»  Et  nanc  et  semper  mi,  mi  Paaline, 

valeto, 
Carminis  hic  finem  lacrymis  facie- 

mns  amoris 
Sed  nanqaam  sacri  finem  faciemos 
amoris.  * 
Hinc  freqaens  inter  eos  epistolaram 
commerciam.  Quomodo  aatem  in  vita 
se  dilexerant,  ita  et  in  morte  non  sant 
separati.  Nam  eo  ipso  anno,  qao  Al- 
cainas  decessit,  Paalinas  e  vita  mi- 
gravit  qaataor  solommodo  mensiam 
spatio  interposito.  Obiit  enim  Paalinas 
11.  Jan.  804  juxia  Madrisiam  in  ejas 
vita  c.  13;  recentiores  vero  historici 
mortem  ejas  assignant  a.  jam  802.  Ab 
Ecdesia  inter  sanctos  colitur.  Inter- 
fuit,    imo    et   praefuit  variis  synodis 


0.  S.  Ben.  (Migne  CI,  1415—1442); 
W  e  r  n  e  r  Alcuin  und  eein  Jahrh.  Wien 
1881  ed.  2  et  KL.  1,  462—467;  Mon- 
n  i  e  r  Alcuin  et  Charlemagne  avec  des 
fragments  d'un  commentaire  inedit  d'Al- 
cnin  8ur  8.  Matthieu  et  d'autre8  pi^ces 
publi^es  pour  la  prem.  fois,  Parisiis  1864 
ed.  2;  Potthast  p.  33  8.,  et  1149,  qui 
copiosam  exh.bet  literaturam;  Sickel 
AIcuiuBtudien  Wien  1875 ;  D  tt  m  m  I  e  r 
Allg.  d.  Biogr.  1,  343—348;  Ebert  t.  2 

1.  4  c  1. 

23* 


711 


801—850.  Theol.  polemica.  Paulinas  aquilej., 


712 


contra  adoptianos  habitis,  quos  et  stre- 
noe  impngnayit.  In  condlio  franco- 
fordiensi  a.  794  nomine  episcoporam 
italorom,  qui  ibi  aderant,  composuit 
SacroayUahum  contra  Elipandam, 
quem  aacra  synodns  comprobayit  mi- 
sitqae  pro  causa  fidei  ad  profincias 
Galliciarum  ac  Hispaniamm  ad  noxios 
errores  resecandos,  specialiter  ad  Eli- 
pandam.  Taetur  aatem  in  eo  doctri- 
nam  catholicam  tantum  ez  s.  Scriptara 
omisso  traditionis  snffragio^).  Prodiit 
primam  caraJo.  da  Tillet  s.  1. 1549 
(M  i  g  n  e  XCIX,  151  —  182  cam  annot.). 
Gam  Feliz  literis  ad  Garolam  M.  datis 
SU09  renovaret  errores,  illas  ex  Alcaini 
consilio  misit  ad  Leonem  III.  aliosqae 
episcopos,  inter  quos  et  ad  Paulinam, 
qai  contra  illam  tres  conscripsit  libroSj 
opns  quidem  nervosam,  sed  stilo  im- 
plezo,  difficili,  hinc  obscuro  (Migne 
XCIX,  343—468).  Libri  VII,  quos 
ezaravit  A  l  c  u  i  n  u  s  (cf.  p.  705),  falso 
aliquamdia  ipsi  fuere  suppositi.  Ha- 
buit  et  ipse  Forumjulii  (Friaul)  syno- 
dum  a.  796,  in  qua  habita  longiori  ad 
patres  oratione  ostendit,  legitime  addi 
symbolo  nicaeno  -  constantinopolitano 
particalam  ,FilioqaeS  neqae  propterea 
novam  condi  symbolum,  sed  illud  tan- 
tam  necessitate  urgente  uberius  de- 
clarari ;  dein  et  adoptianorum  errores 
reprobat^).  ActafaabenturapadMansi 
XIII,  830  S8.;  Hardouin  IV,  847 
ss.;  MigneXCIX,  283 — 342.  —  Alia 
aactoris  nostri^)  scripta  sunt:  lAber 
exhortationis  seu  de  salataribus  docu- 
mentis  ad  Ericum  comitem  vel  ducem 
forojaliensem,  scriptus  quidem  stilo 
nitido,  sed  non  tanta  elaboratus  dili- 
gentia  c.  a.  795,  etiam  in  append.  opp. 
s.  Ang.  t.  YI ;  hymni,  carmina,  inter 
qaae  eminet  carmen  de  regula  fidei, 

i)Cf.  Hefele§398. 
,    *)Cf.  Hefele§404. 

>)  Cf.  de  eo  praeter  Madrisium  Hist  lit 
de  la  Fr.  IV,  284—295;  Acta  8S.  ad  11. 
Jan.  I,  713-718 ;Giannoni  PauIinuB II. 
Patriarch  von  A.,  Wien  18&6;  Easer 
KL.  IX,  1651 ;  Ebert  II 1.  4  c.7;  6.  EL 
lero  S.  Paolino  d'A.,  Cividale  1901- 


de  qao  Alcainas  ep.  113  (ioxta  ed« 
Migne)  ipsi  congratalans  illud  plari- 
mis  profataram  dicit  et  Garolo  regi 
saasit  »ut  symbolam  catholicae  fidei 
planissimis  sensibas  et  sermonibas  lu- 
calentissimis  in  anam  cosgregaretar 
chartulam,  et  per  singalas  episcopalinm 
regiminom  parochias  oznnibas  daretar 
presbyteris  legenda  memoriaeqae  com* 
mendanda,  qoatenns  licet  lingua  di- 
yersa  loqueretar,  nna  tamen  fides  abi- 
qae  resonaret.*  Habea  ea  inMG.Foet. 
lat.  I,  1 23-1 36.  —  Snpersunt  sed  per- 
paacae  epistolae,  Haec  omnia  jandim 
edidit  Madrisias,  Venetiis  1737  ed. 
egregia,  praefatione,  dissertationibas 
et  annotationibns  illastrata,  qaam  re- 
cadit  Migne  XCIX,  9—683. 

388.  Tertius  in  certamine  adverBus 
adoptianos  fuit  s.  Agobardas  (Ago- 
baud,  Agobo),  natione  Galius,  jazta 
alios  Hispanns  n.  circa  n.  779,  f.  jam 
769.  In  clerum  lugdanensem  receptaa 
propterpietatem  et  eraditionem  a  Lei- 
drado  episcopo  ordinatos  est  presbyter 
et  in  coadjutorem  pro  regenda  eoclesia 
adscitas  (804),  cai  et  in  sede  saccessit 
(816),  cum  ille  resignato  munere  epi- 
scopali  in  monasteriam  se  receperit 
(p.  a.  814).  Ezinde  magnas  habait 
partes  in  omnibns  grayioribas  negotiis 
tam  ecclesiasticis  quam  politicis.  Do- 
lendam  est  se  hisce  nimiam  immi- 
scuisse,  filiorum  fovisse  conspirationem 
adversus  patrem  suumLadoYicumimp., 
quem  in  finem  praeter  alia  scripsit  (a. 
833)  Apologeticum  pro  filiis  LndoYici 
Pii  imp.  adyersas  patrem,  sea  II.  II 
pro  filiis  et  contra  Jndith  azorem  Lu- 
dovici  Pil  Hinc  praevalente  hajas 
causa  sede  privatus  est  in  conventa  ad 
Theonis  villam  a.  834.  Post  bienninm 
reconciliatns  est  Ladovico  Pio,  et  hinc 
ei  ad  suam  redire  ecclesiam  licuit.  Se- 
liquum  vitae  pacifice  transegit  decesait 
qae  6.  Jan.  840  (jazta  aliqoos  84l). 
Ab  ecdesia  lagdonensi  inter  sanctos 
colitur  (cf.  ActaSS.  6.  Jun.),  cnm  alio- 
qain  laudatar  nt  pius.  Doctrina  saae 
eminait,   quam  plaribas  testatas  ast- 


713 


Agobardus,  FredegiBus. 


714 


«chptis,  oratorio  dicendi  genere  et  in 
primis  s.  Bcriptnrae  memoria^). 

389.  Haec  potiora  ejusdem  opuscnla : 
Liber  adversua  dogma  Fdicis  urgellensis 
ad  LudoTicum  Pium  imp.,  in  quo  sin- 
gnlaejusdemassertarefellit.  —  Judaeos, 
quorum  magnus  fuit  numerus  Lug- 
duni,  quintuplici  aggressus  est  libel- 
lo^):  Ad  proceros  palatii  consultatio 
^t  supplicatio  de  haptismo  judaieorum 
mandpiorum  (a.  822,  p.  99 — 107),  et 
iterum  ep.  ad  proceres  palatii  contra 
praeceptum  impium  (interim  ab  im- 
peratore  editum)  de  baptismo  judaieo- 
rum  maneipiorum  (l73 — 179),  qui 
scil.  prohibebatur  domino  non  consen- 
tiente.  Cum  duplici  boc  libello  nihil 
obtinuerit,  alium  duplicem  libellum 
immediate  ipsi  imperatori  Ludovico 
obtulit,  scil.  de  insoleniia  Judaeorum 
(Migne  CIV,  69 — 77),  de  qua  que- 
ritur  praesul  soUicitus  de  salute  sua- 
rum  ovium  apud  Caesarem  et  medelam 
petit ;  dejudaicia  superstitionihus  (77 — 
lOO),  ut  Christianos  ab  eorum  con- 
versatione  retraheret;  de  cavetido  con- 
victu  et  societate  Judaeorum  (107 — 
114).  —  Adversus  legem  Gundobadi  et 
impia  certamina  (duellum),  quae  per 


i)  S  i  c  k  e  1  Allg.  d.  Biogr.  1, 140 :  Dieae 
Schriften  . .  .  zeichneD  sich  zumeist  aus 
durch  {Ibersichtliche  Anordnung  des 
Stoifes,  durch  Klarheit  des  Gedankens  und 
AusdruckeSf  durch  lebendigen,  n&thigen- 
falls  auch  krftftigen  und  scharfen  Ton, 
durch  Correctheit  des  Lateins,  wie  es  da- 
mals  geschrieben  wurde.  8ie  zeugen  von 
Belcsenheit  in  der  Bibel,  den  Kirchen- 
vatern  (namentlich  Augustin),  den  Con- 
cilacten  und  Canones,  und  erheben  sich 
doch  tlber  die  Compilation  zu  selbst&ndi- 
ger  Behandlung  der  Themen.  Sie  lassen 
uns  endlich  A.  als  einen  vieUeitig  gebil- 
deten,  fQr  seine  Zeit  recht  aufgeklSirten, 
Ton  der  Uohoit  seines  Berufes  und  aeiner 
Stellung  durchdrungenen,  fftr  seine  t)ber- 
zeugnng  und  Sache  mitWftrme,  ja  schliess- 
lich  mit  Leidenschaft  eintretenden  Mann 
erkennen. 

»)  Cf.  H  e  f  e  1  e  Conciliengesch.  IV .  §  429; 
Fr.  W  i  e  g  a  n  d  Agobard  von  Lyon  und 
die  Judenfrage,  Enangen  1901. 


eam  geruntur  (l  1 3 —  1 26)  in  quo  bene 
ostendit :  ab  infensissimo  Christi  hoste 
legera  esse  inventam,  ut  non  testibus 
aut  veraoium  testimonio,  sed  ferro  et 
igne  lites  discutiantur,  eamque  legem 
graviter  damnat:  cui  afQnis  est  liber 
de  divinis  sefitentiis  (scil.  Scriptura  s. 
contentis)  digestus  cum  brevissimis 
adnotationibus  contra  damnabilem  opi- 
nionem  putantium  divini  jndicii  veri- 
tatem  igne  vel  aquis  vel  confiictu  ar- 
morum  patefieri  (249-268).  —  Contra 
insulsam  vulgi  opinionem  de  grandine 
et  ionitruis  (147 — 159),  ae  si  ea  ma- 
gorum  in  cantationibus  cieri  possent: 
quam  superstitiosam  vulgi  opinionem 
multiplici  ratione  infirmat.  Alias  super- 
stitiones  impugnat  in  ep.  ad  Bartholo- 
maeum  ep.  narbonensem  de  illusione 
quorundam  signorum  (17 9 — 1 87).  — 
Fredegisus  abbas^)  plures  ei  opi- 
niones  non  bene  sonantes  tribuit  ac  si 
eas  docuisset,  hinc  1.  opposuit  contra 
ohjectiones  Fredegisi  (159 — 174),  in 
quo  inter  alia  inspirationem  auctorum 
s.  Scripturae,  quae  se  ad  ipsa  ,corpo- 
ralia'  extendat  verba,  excludit.  —  De 
privilegio  et  jure  sacerdotali  (127 — 
148),  Ilbellus  lectu  dignus.  Ad  Mal- 
fredum  procerem  palatii  deploratoria 
de  iniustitiis  {\^^ — 190);  ad  clerum 
lugdunensem  de  modo  regiminis  eecle- 
siastici,  opusculum  utile  scriptum  oc- 
casione  rixarum,  quae  ortae  erant  inter 
clericos  lugdunenses  de  administranda 
Ecclesia  (l89 — 200),  in  quo  disserit 


')  FredegisuB^Fredegis,  Fridugisus),  in 
academia  palatma  (cf.  supra  702)  Na- 
t  h  a  n  a  e  1  cognominatus,  Alcuini  jam  in 
Anglia  discipuluH,  hunc  in  Galliam  est 
comitatuB  eique  Bucressit  in  abbatia  s. 
Martini,  sed  infelici  pro  hoc  monasterio 
omine.  Apud  Ludovicum  Pium  magna 
valuit  gratia  factusque  est  cancellarius 
(819 — 832;  f  8  54).  Singularium  opinionum 
fuit  patronus,  ut  colligitur  ex  ejus  ep. 
de  nihilo  et  de  tenehris  ad  proceres  palatii 
(inBaluzii  Miscell.  1,403  >408;  Migne 
CV,  751 — 756),  quae  revera  aliquid  esse 
contendit;  et  ex  ep.  ad  Agobardum^  qnae 
intercidit,  in  qua  aliquot  ejusdem  opi- 
nionum  carpit.  Cf.  Hiatlit.  IV,  512—515. 


715 


801—830.  TheoL  polemica.  Agobardos,  Claudias  taur. 


716^ 


de  unitate  Ecclesiae ;  hortatur  singolos 
ad  ineundam  pacem  qnalitatesqae  boni 
maliqne  depingit  pastoria.  De  dtspen- 
satione  ecdesicuticafnim  rerum  contra 
asnrpationea  laicomm  praesertim  sed 
et  praelatornm  (227 — 250).  —  De 
comparatiane  regiminis  eccleeuistici  et 
politici,  et  in  qoibas  Ecclesiae  dignitas 
praefiilgeat(291 — 298).  —  Sermo  ex- 
hortatorius  ad  plebem  de  fidei  veriiate 
et  totius  boni  institutione  (267-288), 
pro  argnmento  qaidem  habet  Ghristam, 
sed  et  in  varias  exspatiatnr  et  se  dif- 
fondit  absqne  ordine  materias.  —  De 
divina  paalmodia,  qui  libellus  (325 — 
330)  tamen  juxta  MOnchemeier 
Amalar  yon  Metz,  Munster  1893,  Flori 
lugdunensis  est.  De  correctione  anti- 
phonarii,  contra  Amalarium,  qui 
quosdam  usus  eccleaiae  lugdunensis  in 
divino  officio  usurpatos  reprehenderat. 
Hunc  tecto  nomine,  sed  nimis  acriter 
et  injuriose,  aggreditur  (329 — 340): 
scripsit  praeterea  aliquantulum  paca- 
tius  librum  contra  ejusdem  II,  IV  de 
divinis  officiis  (339 — 350).  Demum 
aliis  omissis  mentio  facienda  est  ejus 
1.  contra  eorum  superstitionem,  qui 
picturis  et  imaginibus  sanctorum  ado- 
rationis  obsequium  deferendum  putant 
(199 — 228).  In  eo  nititur  mediam 
inire  yiam  inter  iconomachos  et  sen- 
tentiam  conc.  nicaeni  II.,  cui  occiden- 
tales  per  errorem  tribuebant  falsam 
opinionem  ac  si  sacrae  imagines  colen- 
dae  essent  cultu  latreutico :  contra  quos 
ita  disputat,  ut  ss.  imaginum  usum  ut- 
cunque  admittat,  sed  cultum  generatim 
carpat.  Hinc  liber  iconomachis  sec. 
XVI.  arrisit,aBaronio  et  inquisitione 
hispana  censura  dignus  videtur^).  — 


»)  Cf .  Hist.  lit.  de  la  Fr.  IV,  567—583 ; 
£  b  e  r  t  Gesch.  der  Lit.  des  MA.  II,  209  ss.; 
Chevalard  de  L^Eglise  et  TFtat  en 
France  au  IXe  gi^cle.  S.  Agobard  .  . .  sa 
vie  et  sea  ecrits,  Lyon  1868;  Rozier 
Agobard  de  ea  vic  et  ees  ecrits,  Montau- 
ban  1891;  Pastor  KL.  1,  346;  Pott- 
hast  p.  26  8.,  ubi  reperies  literaturam; 


Ipsius  forte  sunt  etiam  synodi  pari- 
siensis  a.  825  hac  in  causa  habitae  acta^ 
quae  pariter  spiritum  aversum  a  calta 
88.  imaginum  produnti).  Hinc  Bel- 
larminus  synoc^um  illam  impugnat 
in  append.  ad  suum  tr.  de  culta  imag. 
Opera  auctoris  nostri  coliecta  prodie- 
runt  cura  P.  M  a  s  s  o  n,  qui  illa  libronuzb 
tegumentis  jam  destinata  ab  interita  et 
aetemae  oblivionis  injaria  felici  £Eito 
servavit,  Parisii  1605  ed.  mendosa» 
quae  decr.  26.  Aug.  1605  »donec  oor- 
rigatur^  est  prohibita;  Baluze  ib. 
1666  t.  2  ed.  auctior;  Grallandi 
BibL  vet.  PP.  XIII,  403  ss.;  Migne 
CIV,  9—351. 

390.  Attigimus  controversiam  d& 
cultu  83.  imaginum*),  quae  recru- 
duit  sub  Leone  Armeno  in  Oriente, 
nonnihil  et  Occidentem  turbavit.  Pu- 
tarunt  enim  Occidentales,  minus  fida 
actorum  conc.  nicaeni  IL  versione  de- 
cepti,  Orientales  in  illo  conc.  sanxisse^ 
ss.  imagines  cultu  latreutico  esse  co- 
lendas,  hinc  zelo  pro  Dei  gloria  et  quo- 
dam  oppositionis  spiritu  abrepti  om- 
nem  fere  cultum  illis  denegarunt,  vix 
usum  permiserunt.  Haec  sentiendi  ra- 
tio  se  prodidit  jam  in  concilio  franco- 
fordiensi,  in  libris  Garolinis  et  in  ca- 
pitulis  a  Garolo  M.  pcr  Angilbertum 
Hadriano  I.  propositis,  in  conc.  pari- 
siensi  a.  825,  et  in  libris  pluribus 
eo  tempore  hac  in  controversia  scriptis. 
Praeter  Agobardum  huc  spectat  prae- 
sertim  G I a  u  d  i  u  s  Taurinensis,  qui  prae 
reliquis  ss.  imaginum  cultum,  imo  et 
usnm  impugnavit,  adeo,  ut  a  Nic. 
Antonio  in  bibL  hisp.  vel  L.  VI  c  5 


F  o  8  z  Leben  und  Schriften  Ag.  GatersLoh 
1897;  Hauck  RealencjcL  I,  246—248. 

»)  Cf.  Hefele  ConciliengeBch.IVS426. 
Nat.  Alexander  genuinum  Agobardi 
sensum  at(jue  sententiam  a  calumniis  et 
cavillationibas  haereticorum  vindicare 
satagit  HiBt.  Eccl.  t  V.  sec.  VUI  dias.  VI 
§  13. 

>)  Cf.  de  hac  controversia  paasim  disse- 
rentes  Werner  Gesch.  der  apoL  und 

?oL   Lit.  praesertim  II,  524  ss. ;    He- 
e  I  e  Conciliengesch.  t.  II  et  III,  I  ss. 


717 


Controyersiae  de  88.  imaginibus.  Theodemirus,  Dungalus. 


718 


dicatur  iconoclasta  obstinatissimns^). 
Natione  erat  Hispanns  (non  Scotus), 
Felicis  urgellitani  ep.,  yiri  tristis  me- 
moriae,  discipnlas.  Ex  Hispania  tran- 
siit  in  Galliam  et  a  Ladoyico  Pio  ma- 
nns  regendae  scholae  palatinae  accepit, 
dein  factos  est  episcopus  taurinensis 
(intra  a.  817 — 830):  quo  in  munere 
88.  reliquiis  et  imaginibus,  ipsi  etiam 
eruci,  yerbis  scriptisque  bellum  indizit, 
imo  et  yi  adhibita,  frustra  reluctante 
populo.  Fatendam  yero  est,  eum  lau- 
dabili  assiduitate  interpretandis  ss. 
Scripturis  incubuisse  atque  in  pleros- 
que  88.  libros  exarasse  commentaria 
compilando  undique  patrum  ezpositio- 
nes;  silentio  premens  eorum  nomina 
neque  assignans  opera,  unde  illorum 
yerba  hauserit.  Libenter  et  presse  se- 
quitur  praesertim  ss.  Augustinum  et 
Bedam,  necnon  et  Hilarium  diaconam. 
IUis  yero  in  locis,  ubi  patrum  defue- 
runt  sensus  yel  yerba,  hoc  utcunque 
yaluit  ezplere  stnduisse,  ut  ipse  pro- 
fitetur  in  praef.  in  catenam  auper  s. 
Matthaeum  (Migne  CIV,  835).  Delec- 
tatur  autem  pro  more  illius  aevi  sensu 
allegorico.  Horum  tamen  commenta- 
riorum  ezigua  tantum  pars  typis  pro- 
diit;  plura  manserunt  inedita^).  Scri- 
pserat  in  Genesim  11.  3,  in  Exodum  II.  4 
ineditos,  11.  informationum  literae  et 
spiritas  mper  LevUicum  (quarum  tan- 
tum  praefatio  et  finis  edita  fuere  a 
M  a  b  i  1 1 0  n  i  o),  in  quibus  suos  prodit 
errores.  Hinc  Theodemirus  abbas, 
qui  eum  primo  ad  scribendum  horta- 


I)  Distingui  debet  a  Claudio  Clemente 
scoto,  Alcuini  coUega,  yiro  admodum  eru- 
dito,  cui  nonnunquam  auctoris  nostri 
opera  tribuuntur  et  viciBsim  illius  scripta 
nostro.  Cf.  de  nostro  praeter  Nic.  An- 
i  o  D  i  n  m  Hist.  lit.  de  Fr.  passim  t.  lY ; 
Pohle  KL.  lU,  434-37;  Fabricius 
bibl.  lat  med.  act.  ],  358 ;  D 11  m m  1  e r 
Sitzungsber.  der  Berliner  Akad.  der  Wis- 
■ensch.  1895  XXIU,  427— 443 ;  Comba 
Qaudio  di  Torino  1895. 

i)  Fuse  de  his  commentariis  di&serit 
Rich.  Simon  Hist  crit.  du  N.  T.  opp. 
V,  353—365,  Rotterdam  1693. 


tus  fuerat,  ep.  ad  eum  data  amice  er- 
rores  ejus  redarguit :  cui  ille  insolenter 
respondens  Gallos  omnes  et  Germaniae 
fideles  idolatriae  yanarumque  super- 
stitionum  laqueis  irretitos  pronunciat, 
Libri  prolizi  titulus  est  Apologeticum 
atque  rescriptum  Claudii  ep.  adyersus 
Theodemirum  (Theutmirum)  ab.,  cujus 
tantum  exstant  fragmenta  (M  i  g  n  e  CV^ 
459 — 464).  Non  tacuit  abbas  in  scri- 
bendo  alioquin  modestus:  cujus  responsi 
partem  alteram  asseryayit  nobis  Jona 
in  suo  adversus  Claudium  opere.  Sin- 
galas  Claudii  assertiones  gradatim  ex- 
pendit  atque  erudite  refelliti).  — 
Quaestiones  XXX  auper  U.  Regum;  Ca- 
tena  auper  Matthaeum,  cujus  praefa- 
tionem  tantum  habemus  editam;  itaet 
in  commentarios  ad  ep,  8.  PaiUi.  Sola 
enarratio  in  ep.  d.  Pauli  ad  Galatas  et 
expositioep,  ad  Philemonem  integratypis 
est  ezpressa.  Non  desunt  qui  ei  breyem 
Chronicam  ab  o.  c.  816  tribuant:  quae 
juxta  Potthast  p.321  hujus  quidem 
est  temporis,  sed  supposita.  Edita  est 
aLabbeoin  bibl.  nova  mscr.  I,  309r 
315  inscripta:  Chronicon  secundum 
hebraicorum  cod.  veritatem,  Migne 
p.  9 1 7 — 924.  Habes  haec  collecta  apud 
MigneCIV,  609—928. 

391.  Praeter  Theodemirum  ad- 
yersus  Claudii  errores  scripsit  Dun- 
galus  Hibernus,  forte  in  celebri  mo- 
nasterio  bangorensi  institutus,  qui  in 
Galliam  venit,  atque  ut  reclusus  mo- 
nasterio  s.  Dyonisii  addictus  erat.  In 
astronomia  bene  yersatus  erat,  uttestis 
est  ejus  ep.  ad  Carolum  M.  de  duplicis 
solis  ecclipsi  a.  8 1 0 ;  et  a  Ludovico  Pio 
Patavium  ad  docendum  missus  fait. 
Hic  cum  ex  Claudii  1.  adversus  Theo- 
demirum  didicisset  ejas  malesanas  opi- 
niones,  scripsit^)  stilo  forti  c.  a.  828. 


1)  Cf.  de  T  h  e  0  d  e  m  i  r  0  0.  S.  Ben., 
qui  abbas  fuit  Psalmodi,  Hist  lit  de  la 
Fr.  IV,  490—492.  Obiisse  videtur  ante 
a.  827,  f.  circa  a.  825. 

8)Cf.  Hist.  lit.  IV,  493-499:  Fritz 
KL.  IV,  11;  Beliesheim  Geach.  der 
kath.  Eirche  in  Irl.  I,  296. 


719 


801 — 850.  Controv.  de  8b.  imaginibus.  Jonas  anrel. 


720 


Respoma  contra  peryersas  Clandii 
taarinensis  ep.  sententias  ez  auctoritate 
ac  doctrina  ss.  patnim  defiorata  et  ex- 
cerpta.  Edita  sunt  scripta  Dungali  a  P. 
Masson,  Parisiis  1608;  in  bibliothe- 
cisPP.  ex.  gr.  Ingdunensi  XIV,  1 96  ss.; 
Migne  CV,  447 — 532.  Utitur  autem 
in  suo  scripto  libenter  verbis  poStarum 
christianorum  Prudentii,  Paulini  nol., 
Fortunati  pictaviensis.  Vixisse  videtur 
adhuc  a.  834.  —  Alter  Claudii  adver- 
sarius  est  Jonas  Theodulfi  in  sede 
aurelianensi  ab  a.  821  successor 
(t  844),  patria  Aquitanus.  Interfuit 
pluribus  synodis,  nominatim  synodo 
parisiensi  a.  8  2  5  in  causa  ss.  imaginum, 
et  a  Ludovico  Pio  imp.  cum  Jeremia 
archiepiscopo  senonensi  destinatus  est, 
qui  acta  illius  sjnodi  recenseret,  recen- 
sitaque  Eugenio  II.  legenda  exhiberet 
et  pontificem  pertraberet  ad  malesanas 
illius  sjnodi  opiniones  approbandas. 
Quid  Eugenius  II.  responderit,  non  con- 
stat.  Scripsit  contra  Claudium,  sed  opus 
suum  nonnisi  post  adversarii  obitum 
publicae  dedit  luci.  Inscribitur  de  cultu 
imaginum  atque  in  3  distinguitur  11., 
quorum  primus  est  de  imaginum  cultu 
crucisque  ndoratione,  alter  specialiter 
iterum  agit  de  cultu  crucis ;  tertius  de 
peregrinationibus  ad  loca  sacra :  osten- 
dit  autem  Claudiam  perniciosissimum 
esse  Ecclesiae  hostem.  A  sententia  sy- 
nodi  parisiensis  gallorumque  illius 
temporis  cultui  ss.  imaginum  sat  aversa 
vix  recedit,  adeo  ut  Bellarminus 
de  script.  eccl.  de  eo  scribat:  »Hic 
auctor  caute  legendus  est,  quoniam  la- 
borat  eodemerrore,  quo  Agobardus 
et  reliqui  ejus  aetatis  episcopi,  qui  ne- 
gabant  ss.  imaginibus  ullum  deberi 
cultum  religiosum. «  Neque  solidus  est 
in  refellendo  Claudio.  Prodiit  opus  Co- 
loniae  1554;  Antverpia  1565  etc.  Sol- 
licitus  fuit  de  reformatione  disciplinae 
religiosae  et  morum  populi.  Hinc  scri- 
psit  de  institutiane  laicali  11.  3,  in  qui- 
bus  ex  divinis  literisetputrumscriptis 
praeclara  morum  praecepta  omnis  ge- 
neris    laicis    proponit    (in    Spicilegio 


Dacherii  I,  1 — 202;  ed.  2. 1,  258- 
323)>  sicut  principibus  in  ep.  de  insti' 
tutione  regia  ad  Pipinum  regem  (ib.  V, 
57;  ed.  2.  1,324—335;  MansiXIV, 
529 — 604  et  658).  Utitur  autem  in 
utroque  1.  egregio  deeretis  utilibus  in 
synodo  pro  reformatione  morum  pari- 
sienai  829  a.  editis,  in  quibus  con- 
ficiendis  magnam  ipse  habuit  partem. 
Utrumque  opus  admodum  utile  est  pro 
cognitione  illorum  temporum.  Reli- 
quit^)  et  brevem  historiam  transkUio- 
nis  8,  jErtt5er^t  ep.  tungrensis  (t  727)  in 
monasteriumandaginenseMG.  SS.  XV, 
234 — 237 ;  quae  omniahabes  inMigne 
P.  L.  CVI,  121—394.  Ceterum  his 
tribus  melius  et  correctius  doctrinam 
catbolicam  de  ss.  imaginum  cultu  vin- 
dicavit  Warnefr.  Strabo,  dequomox. 

392.  In  Oriente  pross.  imaginum 
cultu  stetit  Tarasius,  qui  patrem 
habuit  Georgium  urbis  praefectum.  Etsi 
laicus  muneribusque  publicis  implica- 
tus  factus  est  episcopus  CP.  a.  784. 
Fidei  suae  rationem  reddidit  literis  ad 
Hadrianum  ceterosque  patriarchas  da- 
tis  deque  renovandaunione  cum  ipsis  de- 
que  restaurando  ss.  imaginum  cultn 
fuit  soUicitus.  Beprehendit  quidem  sum- 
mus  pontifex  tam  praecipitem  promo- 
tionem,  quod  esset  contra  canones,  et 
quod  in  rescripto  caesareo  vocatus  fiie- 
rit  patriarcha  oecumenicus,  sed  pacis 
studio  et  propter  Tarasii  de  orthodoxa 
fide  zelum  noluit  ejus  obsistere  elec- 
tioni.  Habita  fuit  ejus  tempore  de 
ss.  imaginum  cultu  restaurando  syno- 
dus  nicaena  II  (a.  787),  cui  cum  lega- 
tis  pontiBciis  ipse  praesedit.  Prolixa 
refutatio  tomi  pseudo-synodi  constan- 
tinopolitanae  (a.  754)  in  sex  distributa 
t.  (Hardouin  IV,  326-443)  opus  est 


>)Cf.  Keaael  KL.  VI,  1812—1816; 
Hist.  lit.  V,  20-31 ;  K.  A  m  e  I  u  n  g  Leben 
und  Schriften  des  Bisch.  Jonas  von  0., 
Programm  des  Vitzthumechen  Gymn.  in 
Dresden  1888.  De  synodo  parisiensi  c£ 
Hefele§428. 


721 


Tarasius,  TheodoruB  Stndita. 


722 


Tarasii ').  Praefait  soae  sedi  ad  a.  usque 
806,  et  a  graecis  colitur  25.  Febr. 
Nactos  est  Titae  suae  scriptorem  Ig- 
natimn  discipnlam,  diaconnm  et  ya- 
sonmL  cnstodem  (skenophylaz)  magnae 
-ecclesiae  GP.,  qui  factus  dein  est  nicae- 
nus  metropolita  (c.  8 1 3)«  et  etiam  N  i- 
cephori  patriarchae  vitam  praeter 
aliaconscripsit,  atinfradicemasp.T^l  a. 
Of.  hanc  Tarasii  yitam  in  actis  SS. 
III.  Febr.572-590;  Migne  XCVm, 
1485 — 1424;  graece  primam  edita  a 
Ueikel  Helsingforsiae  1889.  Beliqaa 
aatem  qaae  sapersant,  Tarasii  scil. 
episMas  et  orationem  in  ss,  Deiparam 
in  templam  dedactam,  ib.  1423-1500. 

393.  Prae  ceteris  tamenemicuithac 
in  causa  sicut  et  inaliis  Theodorus 
Studitas,  vir  potens  sermone  et  opere, 
illustrissimum  hoc  tempore  Ecclesiae 
orientalis  Imnen,  sanctitate,  scientia, 
zelo  plane  insignis.  Natus  ille  est  sub 
imperio  Gonstantini  Copronjmi  piis  no- 
bilibusque  parentibus  Photino  etTheo- 
ktista  a.  759.  Yirtuti  a  puero  deditus^ 
literarum  studiis  excolitur  atque  ad 
summum  doctrinae  gradum  pervenit. 
Honasticam  deinde  vitam  (78 1)  cum 
fratribusEuth jmio  et  Josepho  amplexus, 
cum  excelleretomni  virtutam  genere,  a 
Tarasio  sacerdotio  fait  initiatus  (a.  78  7). 
Post  aliquot  annos  (794)  Plato  avun- 
culus,  qui  hactenus  monasterio  Saccu- 
dionis  praefaerat,  transtulit  praefectu- 
ram  iu  eum,  invitum  quamvis  ac  re- 
luctantem.  Munere  suo  egregie  fungens 
commissi  gregis  praeclaras  rectoretad 
salutaria  pascua  dactor  exstitit.  Cum 
Constantinum  Irenes  imp.  filium,  qui 
dimissa  uzore  alteram  daxerat,  pro- 
pterea  reprehendisset,  flagellis  cae- 
sus  atque  Thessalonicam  relegatus  est 
(795):  ipse  vero  communionem  etiam 
abrupit  cum  Tarasio  velut  remissius  in 


>)  Cf.  de  hac  synodo  et  s.  Tarasio  fl  e- 
feleKL.  XI,  237—248. 

*)  De  hoo  dissidio  seu  schisaiate,  sicut 
^t  de  dissidio  postea  cum  Nicephoro  Ta- 


eo  negotio  agente^).  Opposuerat  se 
quidem  Tarasius  huic  conjugio  nefario, 
pellioem  coronare  renuit,  imperatorem 
graviter  reprehendit,  communione  ta- 
men  non  privavit,  ne  juvenem  eiacer- 
baret  et  ad  extrema  incitaret  mala. 
Constantino  deposito  et  mox  defancto 
a.  797,  Theodorus  ab  Irene  revocatur: 
redeunti  tota  prope  civitas  ipsaque 
Augusta  cum  patriarcha  obviam  eunt. 
Ipse  honores  fugiens  ab  imperatrice 
impetrat,  ut  liceat  sibi  ad  suum  redire 
monasterium :  sed  cum  hoc  incursioni- 
bus  Saracenorum  esset  expositum,  se 
cum  suis  intra  wbemreciperecogitur: 
quibus  Augosta  Studii  monasterium^) 
attribait  a  Constantino  Copronjmo 
quondam  vastatum,  unde  et  ipsi  Stu- 
ditas  seu  Studion  nomen  adbaesit 
Interim  Nicephorus  Logotheta  ejecta 
Irene  imperium  capessit  et  defancto 
Tarasio  NiQephoram  laicum  substituit, 
a  cujus  communione  Theodorus  cum 
fratre  suo  Josepho  etPlatone  abstinet, 
quia  mollius  nimis  cedens  imperatori, 
Josephum  oeconomum,  qui  adulterinas 
nuptias  Constantini  janxerat,  ideoque 
fuerat  depositus,  in  pristinum  resti- 
tuerat  gradum.  Hinc  in  sjnodo  CP. 
a.  809  coacta,  in  qua  nuptiae  illae  ex 
dispensatione  legitimae  fuere  declara- 
tae,  anathemati  sunt  subjecti  atque  in 
insulam  prope  Bjzantinum  relegati, 
atque  singali  sao  seorsim  carcere  in- 
clusi  (809 — 811),  Nicephoro  in  bello 
contra  Bulgaros  perempto  succedit 
Michael  Europalates,  qui  exsules  re- 
vocat  ea  conditione,  ut  Nicephorus  qui- 
dem  patriarcha,  quae  perperam  gesta 
erant,  abroget,  ipsi  vero  cum  eo  ad 
communionem  redeant  (a.  8 1 1 ) :  quam 
conditionem  illi  acceptant. 


rasii  succeasore  narrationem  brevem  re- 
perit  Mai  ia  cod.  vatic,  quam  edidit 
8picilegii  VII  pag.  XX iX,  inde  M  i  g  n  e 
ib.  1849—54. 

>)  De  hoc  in  historia  bjzantioa  celebri 
monasterio  fundato  a.  463a  JoanneStudio 
cf.  Mueller  Studium  coenobium  CP., 
Lipsiae  1721. 


723 


801 — 850.  ControTersiae  cum  iconomachifl. 


724 


394.  Breyi  post  Leo  Armenns  im- 
perator  factns  bellnm  adyersus  ss.  ima- 
gines  restaarat  (814).  Conyocatis  epi- 
scopis  et  archimandritis  in  palatinm, 
Theodorus  longa  oratione  prava  im- 
peratoris  consilia  retegit  ipsamqnead- 
monet,  res  qaidem  bellicas  atqae  civi- 
les  ejas  maneri  esse  commissas:  at 
jadiciam  de  rebas  ecclesiasticis  ad  so- 
los  pertinere  sacerdotes.  Graviter  com- 
motas  Leo  omnibas  yetat,  ne  allam  de 
fide  habeant  sermonem,  qaod  plares 
abbatam  promittant.  ContraTheodoras 
ne%8  esse  affirmat  in  fidei  caasa  silere 
atqae  hanc  in  rem  epistolam  velat  en- 
cyclicam  scnbit  ad  monachos  omnes. 
Tam  patriarcham  natantem  erigit  ei- 
demqae  postea,  cam  ob  praeclaram  con- 
fessionem  saa  sede  et  arbe  palsas  esset, 
per  epistolam  gratalatar.  Crada  jam 
orta  est  persecatio  in  orthodoxos,  mo- 
nachos  praesertim :  Theodoras  ipse  in 
exsiliam  mittitar,  dirissime  caeditar, 
carceri  mancipatar  fame  necandas :  sed 
cibam  ipsi  clam  sabmittit  pia  qaaedam 
virgo.  Ea  occasione  qaam  maxime  ac- 
censas  est  ejaszelas.  ^Credivixpotest, 
narrat  Baronias  ad  an.  816  n.  25., 
qaot  hoc  tempore  literas  scripserit, 
hortatorias  ad  martyriam,  catecheticas 
ad  instractionem,  dogmaticas  adversas 
haereticoram  objectiones,  consolatorias 
ad  concaptivos,  lactaosas  ad  lapsos, 
canonicas  ad  resipiscentes  .  .  .  Name- 
ram  excedit  200  ep.  samma,  qaas 
Theodoras  persecationis  tempore  exsal 
et  in  carcere  constitatas  conscripsit.  < 
Scripsit  et  ad  rom.  pontificem  Pascha- 
lem  I.  et  ad  reliqaos  patriarchas  ad 
opem  ferendam  fidei  periclitanti.  Cam 
Theodori  epistola  qaaedam  incidisset 
in  manns  imperatoris,  jassit  hic  at  di- 
rissime  ad  extremam  asqae  spiritam 
caederetor  mense  Febraario  a.  819. 
Post  tres  menses  transfertar  Sm jrnam, 
arctiori  castodia  incladitur  ac  ter  ver- 
beratar  centenis  per  singalas  vices  ic- 
tibas.  Leone  Armeno  ipsa  dominici 
natalis  die  821  occiso,  Michael  Balbas 
potitus  est  imperio,  qai  mox  catholicos 


vincolis  et  exsilio  solvit :  nondum  tamen 
propterea  propensas  fiiit  in  caltam  ss. 
imaginam.  Nondestititproptereasanc- 
tissimas  abbas  omni,  qao  poterat  modo, 
taeri  caasam  catholicam,  et  in  omnem 
partem  missis  epistolis  confortare  de- 
biles,  natantes  firmare,  tepidos  saceen- 
dere,  praeliare  praelia  Domini,  donec 
post  certamina  malta  laboribns  pas- 
sionibasqae  confectas  ad  aetema  prae- 
mia  transiit  11.  Nov.  828.  Ejas  cor- 
pus  post  a.  1 8  sanam  ac  integrom  et 
suavissimo  fragrans  odore  CP.  transla- 
tam  fait  ingenti  pompa  et  in  monasterio 
Stadiano  sepaltam.  Summis  encomiia 
celebmtar  ab  aeqaalibas  et  posteris, 
orientalibas  et  occidentalibas^),  etinter 
sanctos  colitar,  abhis  12.Nov.,  abillis 
die  praecedenti.  Merait  aatem  etiam 
qaam  maiime  de  reformatione  ordinis 
s.  Basilii  saumqae  monasteriom  Stndia- 
nam  ad  laetissimam  perdaxit  florem, 
at  circa  1000  nameraret  monachos^). 

395.  Sancti  Theodori  opera  praeci- 
paa  coUegit  diligentissimas  Sirmon- 
d  a  s  S.  J.  Ea  inter  hajas  op.  Parisiis 
1696  t.5.  prodierant;  Venetiis  1728; 
recepta  et  aacta  amplissimis  accessio- 


I)  Cf.  encoinia  collecta  apud  Migne 
XCIX,  95—11-2.  De  eju8  vita  cf.  Michael 
monachus  ac  Theodori  familiaria  :  Vita  et 
canpersatio  Theodori  ab.  monasterii  Studii 
a  Mai  edita  Bibl,  novae  VI,  292—363,  inde 
apud  M  i  g  n  e  p.  233-328 ;  et  alia  ejusdem 
vita  olim  Michaeli  tributa,  sed  monachi 
cujusdam  anonymi  vel  cujusdam  Joan- 
nia  (ib.  113—232;  et  inter  opp.  Sir- 
mondi  V,  1—88);  NaucratiusTheo- 
dori  discipulus  etsuccesaor  (fS.  Jun.  848) 
in  ep.  encyclica  de  obitu  s,  ITieodori  ed.  a 
Combefisioin  Auct.  bibl.  PP.  graec.  IT, 
855 ;  M i ^n  e  ib.  p.  1825—1850 ;  syno^sia 
chronica  in  ed. posthuma  Sirmondiet 
M  i  g  n  e  79—92  ;Fabriciu  s-H  a  r  1  e  s  s 
X,  434  -474 ;  T  h  o  m  a  B  K.  Theodor  v.  St 
und  sein  Zeitalter,  Osnabrdck  1892; 
Schneider  G.  A.  Der  hl.  Theodor  von 
Studion,  Manster  1901. 

»)  Cf.  Sohiwietz  de  a.  Theodoro 
Studita  reformatore  monachomm  8.Ba6ilii 
diss.,  WratiBlaviae  1896  et  KL.  XI,  1523- 
1526. 


726 


Theodorus  8tudiia. 


726 


nibns,  qnas  publici  jaris  fecit  card.  A. 
Mai  a  Migne  XCIX.  Potiora  autem 
sunt:  Antirrhetici  tres  adveraua  leano- 
fnaehoa  in  forma  dialogi  p.  327 — 435; 
lUfutatio  et  subversio  impiorum  poe- 
matum  Joannis,  Ignatii,  Sergii  et  Ste- 
phani  recentium  Christomachorum,  i^er- 
sibus  et  soluta  oratione,  p.  435 — 478; 
piaestiones  aliquae  propositae  incono- 
machis,  qui  D.  N.  J.  Christum  secun- 
dum  corpoream  formam  depingi  nolunt, 
p.  477 — 498;  ad  discipulos  eatechesis 
quatuor  et  triginta  supra  centum  ser- 
mones  asceticos  ad  suos  monachos 
complectens  (brevissimos)  p.  509-688 
latine  tantum,  si  pauca  ezcipias  frag- 
menta,  antea  ed. interprete  Livinejo 
Antyerpiae  1602  et  in  bibl.  PP.  lugd. 
XIY,  833  ss.;  textum  graecum  cate- 
chesis  parvae  dedit  Cozza-Luzi  in 
nova  bibl.  PP.  Bomae  1888  IX,  I, 
1 — 318;  e  multis  codd.  nunc  primum 
critice  descriptum  uti  et  latinam  P.  J. 
HarduiniS.  J.  versionem  nondum 
Yulgatam  edidit  A  u  y  r  ay  et  annotatione 
historicainstruzit,  Parisiis  1892.  Alios 
77  sermones  aliquantum  prolixores  seu 
partem  magnae  catecheeis  Cozza- 
Luzi  op.  cit.  IX,  2,  1 — 217  edi  coe- 
pit,  aliob  t.  X  reserYat ;  orationes  XIII 
prolixae  et  eloquentes  (Migne  XCIX, 
687 — 903),  inter  quas  laudatio  Pla- 
tonis^)^  cujus  jam  meminimus  et  lau- 
datio  8.  Arsenii  anachoretae,  quem 
suum  compellat  patrem  p.  849 — 883 
(etiam  in  actis  SS.  Jul.  IV,  «17-631). 
—  Sequuntur  jam  ejus  epistolae  221 
p.  903 — 1 670,  quibus  subjicitur  elen- 
chus  aliarum  277  ineditarum.  Cozza- 
Luzi  alias  (277)  edidit  op.  cit.  Romae 
1871,  VIII,  1, 1 — 244.  Pretiosissimum 


1)  Decessit  Plato  poat  persecutiones 
propter  justitiam  toleratas  senio  ac  labo- 
ribua  coafectuB  19.  Mart.  812  a.  aetatis  97, 

'  LB  funuB  NicephoruB  patriarcha  pere- 

Emm  incredibili  hominum  concursu. 
ebrem  hanc  laudationem  conscripsit 
Theodorus,  quam  aSirleto  latine 
redditam  Al.  Lipomanus  Yulgarit, 
de  Yitis  SS.  PP.  VII,  275  bb.  ;  in  Act.  SS. 
Apr.  I,  366  88. :  Migne  XCIX,  803-850. 


constituunt  hae  epistolae  thesaurum 
pro  historia  ecclesiastica,  re  dogmatica, 
ascesi  et  disciplina  ecclesiastica.  »Si 
earum  Yim  consideres,  inquit  Baro- 
n  i  u  s,  qui  quaYis  occasione  in  tanti  Yiri 
excurrit  laudes,  ad  a.  825  n.  72,  toti- 
dem  esse  fukaina  coelitus  missa  dices^ 
quibusomneshagiomachieticonomachi, 
stolidi  noYatores,  faeces  haereticorum 
percussi  Yalide  penitus  conterantur.  < 
In  iis  etiam  praeclara  reperies  testimo- 
nia  pro  romanae  sedis  primatu,  pro  quo 
asserendo  impense  stetit^).  Supersunt 
aliqua  ascetica,  liturgica,  descriptio  con- 
stitutionis  monasterii  Studii  (Migne 
XCIX,  1703 — 1721),  de  confessione  et 
satisfactione  pro  peccatis  canones  (p. 
1721 — 1730),  poenae  monasteriales 
(p.  1733 — 1758),  odae  et  carmina  (p. 
1767 — 1813)  et  pulcherrimum  testa- 
mentum(\S\S — 1824).  Ipsi  (ycI  ali 
monacho  coacYo)  tribuitur  et  Vita  s. 
Theophanis  Magni  agri  in  Sigrianaprope 
Cyzicum  hegumeni  et  conf.  (t  817)  in 
Act.  SS.  12.  Mart.  II,  218 — 224. 

396.  Strenuos  habuit  Theodorus  in 
hoc  certamine  socios,  Platonem,  suum 
in  Yita  ascetica  magistrum,  par  nobi- 
lissimum  fratrum  Theophanem  et 


>)Cf.  Joh.  Richter  Dea  h.  Theodor 
Abtes  vou  St.  L«)hre  vom  Primat  dea  rOm. 
BiBchofes  iu  Eatholik  1874.  11,  385  bs.  ; 
£hrhard  apudKrumbacher  p.  147- 
151,  qui  de  ejus  epistolis  censet:  Mit 
feiustem  pBychologischem  Takte  weisa 
hier  Theoaor  eiuem  weiten  Kreise  Worte 
des  Trostes,  der  Aufrichtung  im  Leid,  der 
Mitfreude  im  Gltlck  zu  spenden.  Unter 
dieaen  Trost-,  Empfehlungs-  und  Freund- 
schaftsbriefen  finden  sieh  wahre  Perlen 
der  byzantinischen  Epistolographie ;  alle 
aber  erweisen  sich  als  der  NieaerBchlag 
einea  von  Gottesliebe  und  wahrer  flu- 
manit8,t  beherrschten  reichen  Geistes-  und 
GemtlthslebenB.  Zugleich  offenbaren  sie 
die  zwei  grossen  Triebfedern  seiner  Thft- 
tigkeit :  eine  leidenschaftliche  Licbe  fQr 
die  Freiheit  der  Kirche  und  einen  selbst- 
loBcn  Eifer  fdr  die  Erhaltung  der  kirch- 
lichen  Einheit  zwischen  Morgen-  und 
Abendland. 


(27 


801—850.  Theologi,  qui  contra  iconomachos  sieterant. 


728 


T  b  8  0  d  0  r  u  m  ^),  qui  aterque  6  FpaTcrd^ 
encomio  insignitar,  qaia  a  Theophilo 
imp.  inconoclastapropter  constantiam  in 
fide stigmate notatas est,  Michaelem 
syncellam,  Nicephorum  etMetho- 
diam  patriarchas  et  Theophanem 
Isaaram,  de  qaibas  redibit  sermo,  et 
Josepham  fratrem  saam  secandum 
camem  et  spiritum,  postea  episcopum 
ihessalonicensem,  qai  pro  orthodoxa 
fide  saepe  in  vincala  conjectas  multa- 
que  est  passus  et  demum  in  carcere 
vitam  finiit,  unde  merito  salatatur 
Confessor  (t  1 4.  Jal.  c.  a.  844  vel  845). 
Graeci  eum  inter  sanctos  colunt  14.  Jul. 
Ejus  ezstant  praeter  ep.  ad  Simeonem 
monachum  (inter  ep.  fratris  sui)  Oratio 
in  venerandam  crucem,  in  op.  G  re  ts  er  i 
de  cruce  t.  II  et  quaedam  cantica  sa- 
cra^).  —  Huc  referri  quoque  possunt 
Sophronius  patriarcha alexandrinas 


')  En  encomium  martyrologii  romani : 
«Constantinopoli  ss.  confessorum  T  h  e  o- 
dori  et  Theophanis  fratrum,  qui  a 
pueritia  in  monasterio  b.  Sabae  nutriti, 
quum  postea  pro  ss.  imaginum  cultu  ad- 
versus  Leonem  Annenum  strenue  decer- 
tarent,  ejus  jussu  verberibua  affecti  ex- 
silio  rele^antur ;  sed  eo  morfcuo  rursus 
Theophilo  imp.,  qui  eadem  impietate  de- 
tinebatur,  constanter  resiatentes,  verberi- 
bu8  iterum  caesi  iu  exsilium  pulsi  sunt, 
ubi  Theodorus  in  carcere  exspiravit 
(27.  Dec.  833);  Theophanes  vero  pace 
demum  Ecclesiae  reddita  factus  nicaenus 
episcopus  (842),  quievit  in  Domino  (845).** 
Theodori  exstat  ep.  ad  Joanttem  cyzi- 
cenum  apud  S  u  r  i  u  m  de  auis  fratriaque 
paasionibua  ad  26.  Dec.  efc  in  Combe- 
f  i  8  i  i  Manipulo  oricr.  et  rer.  CP.,  Parisiia 
16»)4  p.  191—213;  Theophanis  vero%m- 
nua  in  fratrem  suum  Theodorum  et  ali- 
quot  versus  de  persecutione  Theophili 
imp.  Acta  composuit  Metaphrastea 
(M  i g n e  P.  G.  CX VI.  653-684).  Cf.  N  i  1- 
1  e  8  in  Kalendario  Man.  11',  841  ;  Z  e  c  k 
KL.  XI,  15 1 4 ;  Q  u  i  r  i  n  i  Diatribe  III.  in 
op.  Orthodoxa  veteris  Graeciae  officia 
t.  II  p.  90— 97;  Sim.  Vailhe  in  Revue 
de  rOrient  chr^t.  1901  fasc.  3  et  4 :  S. 
Michel  le  Syncelle  et  les  deux  Frerea 
Grapti  s.  Theodore  et  s.  Theophane.  De 
eo  ut  poeta  disserit  Krumbacherp. 
712—715. 

«)  Cf.  Act.  SS.  Jul.  III,   8  680. 


(83G — 859),  cujus  scriptum  de  8S,  «ffia- 
ginibus  periit,  et  GregoriuB  Deca- 
polita,  qui  joxta  martTrologiTim  roma- 
nnm  ad  d.  20.  Noy.  ob  cultam  89.  im»- 
ginom  malta  passus  est.  Is  Irenopoli 
civitate  Decapoleos  Isauriae  natos, 
magister  s.  Josephi  hymnographi,  qaum 
per  visum  a  Deo  monitas  terraram  or- 
bem  peragrare  coepisset  ac  SjraeosaSy 
Bomam,  Thessalonicam  aliosque  locos 
visitasset,  Byzantii  confessor  obiit 
(817).  Sermanem  habait  atilem  et  ja- 
candam  deyisione,  qaamcamhabaisaet 
Sarracenas  qaidam,  credidit,  et  propter 
J.  Christam  martyrio  affectas  fuit. 
(Migne  C,  1199—1212).  —  Ex 
scriptis  rom.  pontificom  hi\jas  periodi 
contra  inconomachos  ac  generatim  de 
controversia  circa  ss.  imaginam  caltom 
nulla  amplias  supersant,  si  excipias 
epistolam  egregiam  sea  epistolae  frag- 
mentam  Paschalis  I  (817 — 824) 
ad  Leonem  Armenam,  in  qao  famas 
doctrinam  catholicam  de  eo  exponit. 
Edidit  illud  primum  graece  Yernam 
P  i  t  r  a  in  juris  eccl.  Graec.  hist.  et  mon. 
II  praef.  p.  XI.  Emendatius  et  plenias 
eam epistolam edidit Mercatiin  Note 
di  Letterat.  biblica  e  cristiana  ontica, 
Eomae  1901  p.  217 — 235. 

397.  Ut  jam  ss.  Scriptararam 
studium  attingamus,  plures  occurrant 
hac  aetate,  qui  in  iisdem  explicandis 
versati  ount.  Inter  praecipuos  higos 
periodi  scriptores  nominandus  estWa- 
lahfridus  Strabus  vel  Strabo  ^),  a  vitio 
oculorum  ita  dictas.  Patria  Suevus  fdit, 
sed  locus  patrius  adhuc  latet  n.  c.  808. 
Instituendus  traditus  est  monasterio 
divitis  Augiae,  ubi  vestem  induit  8. 
Benedicti.  Missus  est  inde  Foldam,  at 
sub  Hab.  Mauri  magisterio  aberius  in 


>)  Non  defuerunt  inter  veteres  nomen- 
clatores  ut  Trithemius,  Bellarmi> 
nus,  Possevinus,  qui  dnoa  distuiffe- 
rent  monachos  Strabonis  nomine  de- 
signatoa,  alium  fuldensem  et  auotorem 
glossae,  alterum  Augiae  divitis  abbatea, 
sed  immerito. 


729 


WalahfriduB  Strabo. 


730 


sacris  excoleretur  diBciplinis  (826- 
829))  eiqaepostea  saccessit  in  scholae 
foldeiiBis  regimine.  Hujas  yel  Hildaini 
archicancellarii  commendatione  a  La- 
doTico  Pio  imp.  electas  est  in  prae- 
ceptorem  Garoli  filii  sai  magnaque 
apad  imperatorem  fruebatar  gratia. 
Vinita  principis  institatione  in  meri- 
toram  praemiam  factas  est  abbas  Di- 
TitiB  Aagiae,  cajas  scholam  ad  magnam 
pr^Texit  florem,  caltisaimas  enim  erat 
soa  aetate  magister.  Decessit  Tix  a. 
natas  40  in  itinere  ad  suam  quondam 
discipulum  Carolum  GalTum  18.  Aug. 
849.  Plarimum  innotait  et  in  scholis 
per  secula  ejus  resonuit  nomen  ob 
Olosaam  ordinariam  seu  brevem  com- 
mentarium  continuum  in  s.  Scripturam 
eompilatum  ex  patrum,  praesertim  Ba- 
bani  scriptis:  hinc  a  Notkero  Bal- 
balo  Babani  dicitur  opus :  de  suo  ta- 
men  haud  pauca  adjecit  illiusque  la- 
bores  subinde  etiam  compleyit.  Multae 
fiaerunt  hujus  Glossae  et  in  yariis  re- 
gionibus  editiones,  sed  paulatim  annis 
decurrentibus  multa  accesserunt  addi- 
titia,  quibus  admodum  aucta  est,  ut  sex 
ingentibus  in  folio  maximo,  ut  dicunt, 
yoluminibus  constans  ad  nos  perye- 
nerit,  in  quibus  Walafridi  opus  yix 
agnoscas.  Editio  prima  et  princeps 
prodiit  Bomae  1472  t.  7  inf.;  Norim- 
bergae  1492;  saepe  cum  postilla  Ly- 
r  an  i ;  adhuc  sec.  XVIL,  ut  Duaci  1617; 
Antyerpiae  1634;  recentiori  aetate  in 
Migne  P.  L.  exonerata  quantum  fieri 
potuit  alioram  additionibus  t.  CXIII, 
GXIV  9—752.  Quae  auctoritas  fuit 
Ariatotelis  in  philosophicis,  Lombardi 
in  theologicis,  haec  hujus  glossae  in 
qaaestionibus  exegeticis.  Composuit 
praeterea  expositionem  succinctam  et 
aiiegoricam  in  psalmos  LXXVI,  cujus 
com  nudeus  et  medulla  reperiatur  in 
gloisa  ordinaria,  expositionem  tantum 
inXX  p9dlmo8  primos  speciminis  gra- 
tia  edidit  Pez  in  thes.  anecd.  noy.  t. 
IV,  et  inde  MigneCXIV,  752 — 794; 
epitome  eommentariorum  Babani  in 
Lmtuum,  ib.  p.  795 --862;  Expositio 


quatuor  Evangdiorum,  sed  scatens  bar- 
barismis  et  soloeciamis,  oscitantia  forte 
librarii  p.  861 — 916;  de  eceleaiastica- 
rum  rerum  exordiis  et  incrementis  L 
unus  p.  919 — 966,  in  quo  plura  ad 
cultum  spectantia  explicat  et  illustrat. 
Edidit  illud  post  plures  ed.  nostra  ae- 
tate  Knoepfler,  Monachii  1890; 
1899;  cum  appendice,  in  quo  qua* 
tuor  additamenta  reperiuntur:  expositio 
F 1 0  r  i  diaconi  formulae  ,Ite  mis&a  est' ; 
t*ita  Strabonis  ab  E  g  o  n  e  priore  Diyitis 
Augiae  (l626 — 1643)  adumbrata  (ex 
Pez  tbes.  anecd.  noy.  t.  I.)  etc.  Liber 
juxta  T  h  a  1  h  0  f  e  r  ^)  pretiosus  pro  hi- 
storia  liturgiae,  praesertim  romanae. 
Betractayit  et  ad  stilum  magis  latinum 
reyocayit  yitam  s.  Galli  veterem,  nec- 
non  et  ejusdem  continuationem  (sciL 
miracula)  a  Gozberto  diacono  adoma- 
tam,  apud  Mabillou  Act.  SS.  II, 
227—250;  MigneCXIV,  975-1030; 
ed.  a  T  h  u  1  i  in  Mittheil.  zur  yaterlflnd. 
Gesch.  1890  XXIV,  1—75;  1.  de  mi- 
racidis  editus  est  etiam  in  MG.  SS.  II, 
21 — 31.  Betractayit  pariter  ejusdem 
Gozberti  vUam  a,  Othmari  ab.  sangal- 
lensis  (t  759)  in  Migne  ib.  p.  1129- 
1043;  ed.  a  M  e  y  e  r  y.  Enonau  St.  Gal- 
lische  Geschichtsquellen  1870  fasc.  1 ; 
MG.  ib.  p.  40 — 47.  Vita  Gozberto 
auctore  i.  e.  originalis  non  amplius 
habetur^).  —  Vita  s.  Baiihmaici  ab. 
hyensis  et  martyris  (t  793),  carmen 
plane  egregium;  vita  s,  Mammae  mo- 
nachi  (sec.  III),  utraque  metrice, 
ib.  1043 — 1062;  carmina  et  hym- 
m")   1063 — 1152,    inter   quae   forte 


MHandb.  der  kath.  Lit.  1«,  77,  quieum 
dicit  Eine  fttr  die  damalige  Zeit  muster- 
giltige  11  nd  auch  fdr  uns  noch  ftusBeret 
werthvoUe  Leistunff.  Fusius  de  hoc  1. 
disserit  Werner  Alcuin  p.  221—231. 

»)  Cf.  Meyer  y.  K.  allg.  d.  Biogr.  IX, 
523;Potthaatp.  1326.  1503. 

»)Kn5pfler  KL.  XII,  1178.  Seine 
Gedichte  yerrathen  einen  edlen  Geist, 
Feinheit  der  Sprache  und  wahrhaftAsthe- 
tisches  £mpfinden,  das  sich  an  heryor- 
ragenden  heidnischen  wie  christlichen 
Mustern  gebildet  hatte.  Cf.  Werner 
Alcuin  p.  382  8S. ;  Baumgartner  IV, 


731        801—850.  S.  Script  interpretes.  Drungarius,  Andreas,  Smaragdus,        732 


praecipunm  est  illud  de  visianUnis  Wei" 
tini  (p.  1063 — 1084),  in  quo  juYenis 
a.  18  egregie  pangit,  qaae  Wettinus 
yidit  de  poenis  alterius  yitae,  et  mo- 
nita  harum  yisionum  occasione  dat 
monaohis,  dericis,  nobilibus  etc.,  adeo 
ut  poetae  celeberrimo,  Dante,  prae- 
lusisse  videatur.  Laudantur  etiam 
Yersus  in  Aquisgrani  palatio  editi  a. 
Ludovici  imp.  XYL  d$  imagine  Tetriei 
(Theodorici)  seu  carmenpanegyricum  in 
imperatorem.  Eaoptime  edidit  D  ii  m  m- 
ler  Mon.  Qerm.  hist.  Po^tae  lat.  aev. 
Oarolinill,  Berolini  1884  p.  259-473. 
Tribuuntur  ipsi  et  aliquot  homiliae, 

398.  Joannes  Drungarius  com- 
pilavit  ex  praecipuis  patribus  graecis, 
quorum  testimonia  videtur  hausisse  ex 
prioribus  quibusdam  catenis,  catenam 
in  prophetas  majores:  prologum  in  Is. 
I^rophetam  ex  Montfaucon  coll.  n. 
patrum  II,  350  habes  in  bibl.  gr,  Fa- 
bricii-Harless  VIII,  663;  cate- 
nam  in  Jeremiam  in  Mich.  Crhisleri 
<;ommentario  in  Jeremiam,  Lugduni 
1623,  in  qua  Olympiodorii  et  Chryso- 
stomi  praesertim  testimoniis  utitur^). 
Floruisse  yidetur  hic  Joannes  sec.  VIII. 
vel  IX.  —  Huic  forte  aequalis  est  A  n  - 
dreas  presbyter,  scriptor  alioquin 
plane  ignotus,  cujus  in  codd.  latent 
adhuc  catenae  in  Proverbia,  Isaiam, 
Actus  ap.  et  epistolas  catholicas,  teste 


304—307;  J.  Koenig  Ueber  W.  Strabo 
von  Reichenuu  ira  Freib.  DiOcesan-Arch. 
1860.  ni,  317;  E  bert  III.  5  c.  2,  a  quo 
dicitur  der  Hauptvertreter  der  schQnen 
Literatur;  Hiat.  lit.  V,  59;  77.  DeWettino 
cf.  supra  p.  586  a,  et  de  celebri  ejua  vi- 
sione,  quara  praeter  Walafridum  Heito 
ep.  basileensis  (f  836)  descripeit  prosa, 
quae  medioaevo  plurimum  lectitata  fuit. 
Prodiit  primum  in  1.  trium  virorum  et 
trium  spirit.  virg.,  Paris  1513;  Migne 
CV,  769—780  mendose ;  in  MG.  Poetae  II, 
267—275.  Cf.  Potthast  1099;  Hist. 
lit.  de  Fr.  IV,  478-471. 

')  Cf,  Faulhaber  Die  Propheten 
Catenen  nach  rSm.  Handschr.  in  bibl. 
Studien  IV  faso.  2.  3.  Freiburg  1899. 


Ehrhard  apnd  Erumbacher  p. 
211  et  215.  —  Fere  nihil  scimua  de 
Smaragdo  0.  S.  Ben.  abbate  mona- 
sterii  8.  Michaelis  (Mihiel)  ad  Mo8am« 
qui  adjunctus  est  a  CSarolo  M.  legatis 
ad  Leonem  III.  in  cansa  additionis  for- 
mulae  Filioque^)  in  symbolo  per  Gral- 
liasfactae(ooIlationi8actahabes  Migne 
CII,  971 — 976),  et  interfuit  concilio 
aquisgranensi  a.  817  pro  reformatione 
disciplinae.  Beliquit  tamen  opera  uti- 
lia,  inter  quae  eminet  commentarioa 
in  evangelia  et  epietolas,  quae  per  cir- 
cuitum  anni  leguntur,  pia  sciL  et  clara 
explicatio  ex  Origine,  Hieronymo,  Chxy- 
sostomo,  Ambrosio,  Augustino,  Oy- 
priano,  Cyrillo,  Gregorio,  Victore,  Ful- 
gentio,  Cassiodorio,  Eucherio,  Tycho- 
nio,  Beda,  Primasio  derivata,  qnae  ab 
ipso  in  prooeroio  LU>er  comitis,  ab  aliis 
Poatilla  appellatur,  Argentorati  1536 
inf.;  MigneCII,  9 — 556,  cui  sub- 
jicitur  (ibidem  p.  553 — 594)  totius 
doctrinae  pieiatis  medidla  et  nucleus 
in  usum  ministrorum  Ecdesiae  con- 
scriptus ;  Vta  regia  in  co.  XXXII  di- 
stincta  seu  instructio  pro  regibns 
magno  zelo,  animi  libertate  et  unctione 
conscripta inDacherii  Spicil.  Y,  l  — 
56;  I,  238  ed.  2;  Migne  ib.  931 — 
971;  Diadefna  monachorum  seu  utilis 
instructio  (sagaciter)  coUecta  de  mul- 
torum  dictis  orthodoxorum  patrum 
(praesertim  6  r  e  g  0  r  i  i  M.)  ad  perfecto- 
rum  monachcrum  corda  demulcenda, 
ut  desiderium  patriae  coelestis  avidiuB 
erigant,  et  ad  infirmomm  monachorum 
corda  confirmanda,  ut  regularem  pro- 
curent  emendationem  in  cc  C  distri- 
buta,  Parisiis  1532;  1640;  Antver- 
piae  1540;  Tomaci  1610;  1620; 
Migne  CII,  593 — 690;  Commentaria 
in  regulam  8,  Benedicti,  ib«  689 — 932. 
Quaedam  alia  ei  tribuuntur,  quae  man- 
serunt  inedita  vel  perierunt^).  —  Se- 


>)  Ipsi  tribuitur  et  epistola  Caroli  M. 
ad  Leonem  UI.  in  hac  controversia,  quam 
habes  M  i  g  n  e  XC VIII,  923  ss. 

«)  Cf.  Hist.  lit.  de  la  Fr.  IV,  439-447; 
708;   Fabricius  III,  493.   Disputarit 


733 


Seduliua  Scotus,  Candidus. 


734 


dulius  natione HibemuSi  dictus  Sco- 
tu8  (Scottus)  seu  Junior,  scholae  s. 
Lamberti  Leodii  magister,  ccgns  vitae 
fata  nos  latent,  neque  enim  satis  con- 
stat  de  ejus  aetate  (floruisse  dicitur  c. 
840 — 864),  dignitate,  num  fuerit  epi- 
seopus  an  presbyter,  deque  gestis,  re- 
liquit^)  Collectaneum  sive  explanatio* 
nem  «it  epistolaa  Pauli,  haustam  ex 
patribus,  praesertim  ez  s.  Gregorii 
IL  scriptis,  Basileae  1528;  1534; 
Migne  CUI,  9 — 70;  subjiciuntur  ex- 
posUiunculae  in  Mattbaeum,  Marcum 
et  Lucam,  ib.  p.  271 — 290;  Explana- 
iiones  in  praefationes  s.  Hieronjmi 
in  Evangelia,  ib.  p.  331 — 352.  —  L. 
de  rectorihus  christianis  et  convenien- 
tibus  regulis,  quibus  res  publica  est 
rite  gubemanda,  speculi  instar  pro 
principibus,  ad  Carolum  Calvum  vel 
Lotharium  II.  Lotharingiae  ducem,  cu- 
jus  singula  capita  .praeclaro  condu- 
duntur  carmine,  ed.  a  Mai  SpiciLrom. 
VIII,  1—70;  Migne  291—332;  cur. 
L.  Traube  in  Mon.  G.  poet.  lat 
aevi  Car.  III,  1,  154 — 166,  cum  aliis 
ejusdem  carminibus  (c.  XC),  quorum 
forte  non  omnia  sunt  genuina,  ib.  166- 
240.  Merito  autem  tuetur  Bich.  Si- 
mon  Hist.  crit.  des  princip.  com- 
ment  du  N.  T.  1693  p.  379,  Sedulium 
s.Scripturae  interpretem  et  Sedu- 
liumpo6tam(p.339)noneandemfuisse 
personam.  —  Candidus  (Braun)  0. 
S.  Ben.  monasterii  fuldensis,  praeter 
s.  £igilis  vitam,  de  qua  infra,  scripsit^) 

quoque  de  processione  Spiritua  a.  ejua- 
que  acriptum  cum  illo  Alcuini  Leoni  III. 
^it  propositum,  aed  periisae  videtur. 
Scripait  et  utilem  commentarium  ad 
Donati  grammaticam  11.  XIV  ineditum 
etc.  Cf.  Werner  Alcuin  pag.  25.  317; 
Ebertlll.  4  c.  10. 

»)Cf.  Potthast  p.  1005;  EbertH, 
191 — 202,  qui  non  sine  laude  de  ejuadis- 
flerit  carminibua;  L.  Trau  be  in  op.  0 
Roma  nobilis.  Philolof?.  Untersuch.  aus 
dem  Mittelalter,  Miinchen  J891:  H. 
Pirenne  Seduliua  de  Lifege,  Brnxellia 
1882;  Zeck  EL.  XI,  415;  Belleaheim 
Geacb.  der  k.  Kirche  in  Irl.  I,  285—291. 

*)  Cf.  Hiat.  lit.  V,  10—17,  quae  notat 
«um  diatinguendum  esae  a  Candido,  qui 


opusculum  ds  passione  Domni  juxta 
textum  evangeliorum  apte  coordina- 
tum,  quod  edidit  Pez  in  thes.  novis- 
simo  Anecd.,  et  inde  Migne  CVI, 
5  7 — 1 0  4,  et  epistolam  praeclaram,  num 
Christus  oculis  corporeis  Deum  videre 
potuerit,  ib.  103 — 108:  negative  re- 
spondet.  Hortatu  Eigilis  ab.  scripsisse 
videtur  vitam  etiam  Baugulfi  ah.;  sed 
ea  nuUibi  comparet 

399.  Multi  occurrunt  hac  periodo 
historiographi.  Georgii  mona- 
chi,  Tarasii  ep.  CP.  (t  8ii6)  syncelli, 
chronographiam  satis  accuratam  (ab 
0.  c.  ad  a.  285  post  Christum)  edidit 
cum  Nicephori  patriarchae  CP.  5re- 
viario  chronographico  J.  Goar,  Pari- 
siis  1652;  Venetiis  1729;  Dindorf 
Bonnae  1829.  Usus  est  in  ea  compo- 
nenda  Eusebio  D  e  x  i  p  p  o ,  et  chroni- 
cis  nobis  deperditis  Panodori  (fl. 
395 — 408)  et  Anniani  (qui  idem 
est  cum  Anniano  celedensi  cf.  supra 
p.  246  a.;  fl.  c.  a.  412)  chronistarum 
alexandrinorum  ^).   De  insigni  auctore 


Sroprie  dicebatur  W  i  z  o  (Wizso)  Alcuini 
iscipulo,  qui  eum  Becutus  est  ex  Anglia 
in  Galliam  atque  in  variis  negotiia  pub- 
licis  fnit  adhibitus.  Post  discessum  AI- 
cumi  ex  aula  ipse  ei  in  scholae  palatinae 
regimine  successit.  Morin  in  Revue 
Ben6d.  1891  VIII,  176—183  ipsi  asserit 
sermonem  in  s.  Servatium  in  art.  Un  saint 
de  Maestricht  rendu  h  rhistoire. 

»)Krumbacherp.  340 :  Die  Chronik 
des  Synkellos  ist  neben  Eusebius  fQr  die 
Kenntniss  der  christlichen  Chronographie 
das  bedeutendste  Werk  ...  Die  Anord- 
nung  des  Werkes  ist  echt  chronikenartig 
d.  h.  die  Erzilhlung  der  einzelnen  That- 
sachen  ist  ohne  einen  fortlaufenden  Faden 
lose  aneinandergereiht  und  zwar  so,  dass 
der  Text  fortwilhrend  von  langen  trocke- 
nen  Tabellen  unterbrochon  wird  :  es  iat 
also  mehr  eine  gro8sarti<7e  Geschichts- 
tabelle  mit  eingeetreuten  Erlfiuterungen, 
als  eine  Univeraalgeschichte.  Cf.  Henr. 
G  e  1  z  e  r  Sextus  Jul.  Africanus  1885.  II, 
1  p.  176—249;  Fabricius-Harleas, 
VII,  475 :  P  0 1 1  h  a  8 1  p.  500,  qui  et  lite- 
raturam  de  eo  indicat ;  K  e  r  k  e  r  KL.  V, 
345;  Bredow  in  ep.  de  Georgii  Sync. 
chronographia  e  coad.  paria.  supplenda 
et  emendauda,  inter  suas  eD.  Lipsiae  1812 
p.  153  et  in  ed.  D  i  n  d  o  r  f  II  p.  3. 


735 


801 — 850.  HiBtoria.  Georgius  Syncellus,  Theophanes, 


73& 


nostro  ita  Anastasius  Bibliotheca- 
rius  in  praef.  suae  H.  E.  scribit :  Geor- 
gius  » electa  monastica  yita  mundoque 
contempto,  Christi  se  levijugoetsuavi 
sarcinae  mancipavit.  Praeterea  contra 
haereticos  incessanti  agone  desudans 
multis  verberibus,  mundi  principibus 
contra  Ecclesiae  ritum  saevientibus, 
diversisque  poenis  adfectus  est.  Sic 
ergo  stigmata  in  corpore  suo  portans 
tam  pro  fidei  suae  constantia  quam 
pro  multarum  virtutum  insignibus  s. 
m.  Tarasii  regiae  praesulis  syncellus 
effectus  est.  Sed  ne  multa  prosequar, 
sufGcere  arbitror  ad  praeoonium  ejus, 
quod  a  sede  approbatus  sit  apostolica, 
quando  scil.  vicarii  ejus  una  cum  350 
patribus  in  Nicaea  urbe  secundo  con- 
venientes  universalem  synodum  cele- 
brarunt:  siquidem  et  laus  ejus  in  eo- 
dem  YII  et  sancto  concilio  reperitur.  * 

400.  Georgii  Syncelli  (t  p.  Bio) 
chronicon  aba.  285 — 813  continuavit 
8.  Theophanes^)  Confessor,  Isau- 
rus,  de  quo  Anastasius  1.  c.  ita  ha- 
bet :  ,  Porro  de  altero  (scil.  de  Theo- 
phane)  quid  dicam?  cum  et  ejus  con- 
scripta  vita:  qualiter  videlicet  amplis 
patrimoniis  venditis  crucem  suam  tu- 
lerit,  qualiterve  secutus  Christum  ab- 
batis  in  monasterio  Agri  functus  officio, 
virtutibus  fulserit,  miraculis  corusca- 
verit  et  confessor  obierit,  satis  aperte- 
que  per  Byzantium  et  circum  quasque 
regiones  his,  qui  prope  et  his  qui  longe 
sunt,  clamet.  Sed  et  studia  ejus  ad 
nos  usque  perlata  quis  vel  quantus 
iste  vir  fuerit,  soUertius  manifestant.  < 
Cognominatus  quoque  estlsaacius, 
quod  cognomen  ei  haesit  a  patre.  Na- 
tus   est  Theophanes  a.  748.     Adhuc 


>)  AliusestaTheophaneByzantino, 
qui  de  rehus  Justinill  imp.  (f  578)  scripsit 
11.  X  a  Fhotio  lectos ;  et  a  s.  Theophane 
Grapto,  de  quo  supra  egimus  p.  726. 
Cf.  G 0 ar  in  notitia ad  Theophanis  chro- 
nographiam  in  ed.  infra  cit.  p.  543,  qui 
plures  scriptores  sive  saneioB  Theo- 
p  h  a  n  i  8  nomine  insignitos  receneet. 


puer  matrimonio  junctus  est  a  paren* 
tibus,  sed  vel  in  matrimonio  cum  uxor»^ 
virginitatem  servavit.  Post  aliquot 
annos  tam  ipse  quam  ejus  uxor  Deo 
se  consecrarunt,  ipseque  opibus  abon- 
dans  condidit  monasterium  Magnum 
Agrum  in  Sigriana  prope  Cysicam  ei* 
que  praefuit.  Confessoris  autem  no* 
mine  insignitur,  quoniam  propter  eul* 
tum  ss.  imaginum  strenue  vindicatom 
a  Leone  Armeno  in  dirum  carcerem 
est  conjectus  et  post  biennium  in  ex- 
silium  misBus  in  Samothraciam,  ubi 
12.  Mart.  817  (vel  saltem  ante  a  820) 
diem  obiit  supremum  ^).  Tam  a  graecis 
quam  a  latinis  inter  sanctos  colitur 
12.  Martii.  Bogatu  tantum  morientis 
Georgii  Syncelii  continuavit  hujus 
opus,  ethaec  continuatio  duabus  constat 
partibus,  quarum  ea,  quae  potior  est» 
judice  Papebrochii  in diss. de chro- 
nogr.  s.  Theophani^  c.  1  n.  4,  vere  au- 
rea  omnique  acceptione  dignissima  hi* 
storiam  exhibet  per  annos  digestam: 
altera  vix  plumbea  dici  meretor  con- 
sistitque  in  tabulis  chronologicis,  qui- 
bus  per  loculos  divisis  primum  annu» 
mundi,  tum  Christi  incarnati,  deia  im* 
peratoris  romani,  proxime  regis  Per- 
sarum  aut  ducis  Arabum  rerum  in  Pa- 
laestina  potientium,  denique  ex  ordin» 
quinque  patriarcharum  ordo  et  anni 
continentur,  Hae  enim  t«balae  men- 
dosissime  sunt  conscriptae,   plorimis 


')  Cf.  eju8  vita,  olim  s.  Theodoro 
Studitae  tributa,  c^jua  tamen  auotor  est 
NioephoruB  Skeuophylax,  ed.aOoar 
in  8ua  ed.,  in  Migne  P.  G.  CVIII,  17-45; 
in  ed.  B  0  o  r  U,  13—27 ;  et  aiia  vita  in 
actis  SS.p.  224-229;  EerkerEL.  XI, 
1574 ;  P  0 1 1  h  a  8 1  p.  1059,  ubi  habes  lite- 
raturara ;  S  c  h  tl  z  p.  467 — 471 ;  K  r  u  m- 
b  a  c  h  e  r  Ein  Dithyrambus  auf  den  Chro- 
nisten  Theophanes  (c^juadam  Theodori, 
nostri  auctoris  eognati  (920—949),  Mdn- 
chen  1897,  qua  in  diss.  de  variis  Theo- 
phaais  disserit ;  Eine  neueVita  desTheo- 
phanes  Conf.,  Mttnchen  1897  (SitBungdber. 
der  bayer.  AkademiephiloB.-philoIoff.  und 
hist.  Kl.  1897  p.  371^99),  quam  exhibet 
ut  epitomea  vitaeplenioris  a  Methodio 
X>atriarcha  (847)  coBcinnatae. 


737 


NicepboruB  Hoinologetes. 


738 


hiant  locis  et  portentosis  prorsus  an- 
normn,  praesertim  patriarchaliom,  sup- 
patationibus  scatent  etc.  Hinc  conjicit 
Papebrochius  1.  c.  Theophanes  co 
gitasse  quidem  de  ejusdem  tabulis  eos- 
que  jam  delineasse,  sed  territum  operis 
difBcultate,  vel  morbis  aerumnisque 
impeditum  desperasse  de  successu, 
ideoque  loculos  non  implesse,  sciolum 
autem  quendam  tabulas  in  codice  ya- 
cantes  reperisse  atque  ex  Nicephori 
chronographia  implere  tentasse.  Quam- 
vis  autem  Theophanes  non  fuerit  hi- 
storiographus  excultus,  nam  praeter 
intentionem  se  accinxit  ad  tantum 
opus,  ut  amici  moribundi  satis  faceret 
votis,  hinc  non  raro  peccet  in  chro- 
nographia:  non  caret  ejus  historia 
pretio,  et  quia  supplet  fontes  jam  de- 
perditos,  e  quibus  diligenter  suum  ir- 
rigavit  opuSi  et  propter  linguam  vul- 
garem,  qua  est  consoripta.  Yulgatis- 
sima  ea  est  facta,  multosque  nacta  est 
continuatores  ^).  Prodiit  opus  cura  J. 
Goar  (ed.  posthuma)  Parisiis  1655; 
(cum  Leone  Grammatico)  notis  et  emen- 
dationibus  Gombefisii  illustrata,  Yene- 
tiis  1729;  ex  recensione  Jo.  Classeni 
(in  corp.  script.  hist.  byz.)  Bonnae 
1839—1841  t2;  MigneCVIII,  9  — 
1010;  ex  rec.  Car.  de  B  o  o  r ,  Lipsiae 
1883—1886  t.  2. 

401*  Tertius  insignis  historiogra- 
phus  graecus  est  s.  Nicephorus 
Homologetes  CP.  natus  a  758  patre, 
qui  Constantino  Copronymo  fuit  a  se- 


I)  DieseB  umfassende  Werk,  inquit 
Erumbacher  qui  accurate  de  eo  dis- 
serit  p.  342—347,  welches  uns  manche 
verlorene  Quelle  ersetzt,  und  fiir  die  fol- 
genden  Chronisten  eine  Hauptfundgrube 
wurde,  ragt  an  sachlicher  Bedeutung 
tiber  die  meiaten  anderen  byzantinischen 
Chroniken  empor.  Theophanes  ist  fQr 
seine  Zeit  epochemachend  und  bildet 
einen  wichtigen  Abschluss  der  Ulteren 
byzantinischenChronographie.  Cf.S  c  h  Q  z 
comment.  crit.  de  scriptis  et  scriptoribus 
hiflt.  p.  466—471.  De  hujus  op.  versione 
abAnastasio  bibliothecario  adornata 
•infra  loquemur. 

Hurter,  NomeDdator  I  ed.  III. 


cretis,  sed  propter  constantiam  in  fide 
multa  est  passus  atque  in  exsilio  de- 
cessit  Pie  et  egregie  a  matre  excultus 
magna  in  aula  caesarea  adeptus  est 
munera  et  Irenes  imperatricis  nomine 
interfuit  concilio  nicaeno  II:  sed  re- 
nuncians  mundi  honoribus  et  digni- 
tatibus  se  recepit  in  monasterium  s. 
Theodori  ad  oram  Bosphori  a  se  con- 
ditum.  Tarasio  ep.  CP.  defuncto  (806) 
fiEictus  est  ejus  successor,  quae  festinata 
promotio,  quia  erat  contra  canones, 
nullis  enim  ordinibus  erat  initiatus, 
haud  paucorum,  etiam  romani  ponti- 
ficis,  incurrit  reprehensionem.  Sub 
Leone  Armeno  cum  Theodoro  Studita 
fortiter  stetit  pro  ss.  imaginum  cultu, 
hinc  in  exsilium  fuit  pulsus  (l3.Marti 
815)  seque  in  suum  recepit  monaste- 
rium,  ubi  pie  obiit  In  Domino  2.  Jun. 
829,  juxta  alios  826  vel  828.  Ab 
utraque  Ecclesia  graeca  et  latina  inter 
sanctos  colitur.  £n  ejus  encomium  in 
martyrologio :  »CP.  s.  Nicephori  ep., 
qui  patemarum  traditionum  propug- 
nator  acerrimus,  Leoni  Armeno  imp. 
iconoclastae  pro  cultu  ss.  imaginum  se 
constanter  opposuit,  a  quo  mulctatua 
exsilio  ibidem  quatuordecim  annis  lon- 
gum  ducens  martyrium  migravit  ad 
Dominum.*  Cum  Theodoro  Studita, 
qui  ei  familiaris  erat  amicus,  non  ob- 
stante  aliquo  dissidio,  quod  eos  ali- 
quamdiu  ab  invicem  divisit,  praecipuis 
hujus  temporis  accenseri  debet  theo- 
logis  et  propugnatoribus  fidei,  prae- 
sertim  circa  ss.  imaginum  cultum^). 
Inter  ejus  scripta  ad  hanc  controver- 
siam  spectant:  Apologeticus  minor  ad 
catholicam  Ecclesiam  de  novo  propter 
venerabiles  imagines  exorto  schismate 


')  Cf.  Ehrhard  apudKrumbacher 
ed.  2.  pag.  72  :  Die  gedruckten  (Schriften) 
.  .  .  zeichnen  sich  durch  edlen  Vreimuth, 
ausgedehnte  Kenntniss  der  Bibel  und 
patristischen  Literatur  aus,  Vielseitigkeit 
der  Gesichtapunkte,  Scharfe  derDialektik 
und  eine  kraftvoUe,  fliessendeDarfltellung. 
Cf.  ejuadem  accuratam  diss.  KL.  IX, 
249—259. 

21 


739 


801—850.  Histom,  S.  Nicephorus  Homologetes, 


740 


(a.  813 — 814)  ab  A.  Mai  editus  Bibl. 
novaelV,  1  S8.;  Migne  C,  833—849. 
Majus  jam  opus  eat  (c.  a.  817)  Apolo- 
geticus  (major)  pro  inculpabili,  pura  et 
immaculata  nostra  christianorum  fide 
et  contra  eos,  qui  putant  nos  idolis 
cultum  exhibere  (Migne  p.  535 — 
834),  cujus  pars  altera  sunt  11.  III 
antirrhetici  seu  Refutatio  ei  eversio  de- 
liramentorum  inscite  et  impie  ab  irre- 
ligiosi  Mamonae  (scil.  Const.  Copro- 
nymi)  vaniloquentia  dictorum  adversus 
salutarem  Dei  Yerbi  incamationem,  ed. 
a  M a i  bibl.  novae  V,  1 — 276;  Migne 
p.  205 — 534,  in  quibusverba  ex  quo- 
dam  scripto  illius  imp.  allegat  et  gra- 
datim  refelUt :  subjecit  75  testimonia 
pro  doctrina  catholica  ex  scriptis  pa- 
trum,  qnae  Pitra  in  Spicil.  solesm. 
Parisiis  1852.  I,  337 — 370  publicae 
luci  dedit.  Idem  cardinalis  duplex 
aliud  Nicephori  edidit  opus,  scil.  Epi- 
€risin,  qua  testimonia  ex  Macario 
Magnete  ab  Iconomachis  excerpta  dis- 
cutit  et  explicat  (ib.  302 — 335),  et 
Antirrhesin,  in  qna  testimonia  ex  £u- 
sebio  (in  quem gravissime  invehitur) 
Epiphanio  objecta  expendit  (ib.  I,  371- 
503;  IV,  292—300).  Alium  Antir- 
rheticum  adversus  iconomachos  reperies 
ibidem  IV,  233 — 291.  Opus  pro- 
lixum  et  admodum  eruditum,  in  cujus 
parte  priori  decretum  synodi  (815) 
approbantis  pseudosynodum  Const.  Co- 
pronymi  contra  conc.  nicaenum  coac- 
tam  accuratae  subjicit  crisi,  in  altera 
parte  testimonia  antiquiorum  patrum 
illustrat,  mansit  hactenus  ineditum,  et 
disp.  adversus  Judaeos,  Cataphrygas 
et  Manichaeos,  intercidisse  videtur. 

402.  Minoris  momenti  sunt  opera 
duo  historica,  alterum  est  Brevia- 
rium  historicum  de  rebus  gestis  ab 
obitu  Mauricii  ad  Constantinum  Co- 
pronymum  (602 — 769),  stilo  claro  et 
simplici  conscriptum,  in  quo  specialem 
controversiarum  theologicarum  ratio- 
nem  habet,  sed  non  multum  vulgatum, 
hinc  unicus  codex  repertus  est,  quo  no- 


bis  fuit  asservatum.  Prodiit  cura  Pe- 
tavii  doctis  illustratum  annotationi- 
bus  Parisiis  1616;  1648;  et  Venetiis 
1729  interscriptoresbyz.t.I;  Bekkeri 
Bonnae  1837  (cum  Paulo  Silentia- 
rio)  in  corp.  byz.  hist;  Migne  C, 
863 — 994;  Car.  de  Boor,  Lipsiae 
1 8  8  0  ed.  optima.  —  Chronographia  bre- 
vis  et  jejuna  seu  Chronologia  compen- 
diaria  ab.  o.  c.  —  828  exhibens  tabu- 
las  regum  Judaeorum  et  Persamm, 
imperatorum  romanomm,  episcoporom 
sedium  romanae,  hierosolymitanae,  ale- 
xandrinae,  antiochenae  et  constantino- 
politanae:  in  fine  est  elenchus  11.  V.  et 
N.  T.  complectens  antilegomena  et  apo- 
crypha,  inter  quae  et  doctrinam  aposto- 
lorum:  qui  elenchus  appellari  solet 
Stichometria  Nicephori.  Hoc  oposca- 
lum  ob  suam  utilitatem  magis  foit 
vulgatum,  ab  aliis  vel  auctum  vel  con- 
tinuatum.  Cum  Georgio  Syncello 
editum  fuit  a  J.  Goar  Pariaiis 
1652;  Venetiis  1729;  a  Dindorfio 
Bonnae  1829;  Migne  C,  995-1060; 
a  Car.  de  B  o  o r  Lipsiae  1 880  in  8  cam 
Breviario,  ed.  optima ;  latine  versa  fuit 
ab  Anastasio  bibliothecario,  quae 
versio  saepius  prodiit  Basileae  1561 
etc.,  optime  in  ed.  Theophanis  cur.  de 
Boor  1885II,  36 — 59.  —  Supersunt 
egregia  atque  prolixa  ep.  ad  Lao- 
nem  III,  apud  Baronium  ad  a.  811 
n.  20-43;  Mign'e  C,  169 — 206,  nec- 
non  varii  canones,  qui  ipsi  tribuuntar, 
diligenter  coUecti  ex  plurimis  codd. 
msc.  a  Pitra  in  Spicilegio  solesm.iy, 
381 — 415  et  in  jur.  eccl.  graec.  hist. 
et  mon.  II,  3 1 4 — 360.  —  Plures  ejoB- 
dem  epistolae  vel  opuscula,  quod  do- 
lendum,  periemnt^)  veladhuc  sunt  in- 
edita:   46  promiserat  Pitra,  sed  non 


1) Opera Nicephori  diligenter receu- 
set  Fabricius-HarleBsVll, 603-632; 
etBanduriusin  conspectu  op.  editio- 
nis,  quam  parabat  t.  2,  sed  typis  non  de- 
dit,  ib.  et  apud  Migne  c.  9  — 38;  histo- 
ricaPotthast  p.8478. ;  Erumbacher 
p.  349~~352.  Nnlla  exstat  omnium  ope- 
rum  8.  Nicephori  editio. 


741 


Jo.  Skylitzes,  SergiuB,  Einhard. 


742 


prodierant.  Dnae  vero  ep.  ad  monachum 
^nendam  Theodosiam  et  inclusam 
Corinthi,  quaramanacontinet  qaaran- 
dam  qaaestionam  solationem,  altera 
agit  de  ligandi  solvendiqae  potestate 
(Migne  C,  1061 — 1068),  sant  alte- 
riuslNicephori,  qui  fait  Charto- 
phjlaz.  Aliqua  ei  fuere  supposita,  ut 
inia  Dionysii,  quae  est  excerptum  ex 
histoiia  ecclesiastica  Nicephori  Cal- 
listi  etc.  Ex  his  tribus  historiogra- 
phis  graecis  Georgio  Syncello,  Theo- 
phane  et  Nicephoro  concinnavit  Ana- 
stasius  Bibliothecarius  suam  histo- 
riam  tripartitam,  de  qua  infrai). 

403.  Theophanishistoriam  continu- 
avit  Joannes  Skylitzes  oriundus 
•ex  Asia  minori,  Kuropalata  et  Proto- 
Testiarius,  ab  a.  811 — 1057  ac  dein 
ad  a.  1079  vel  1081.  Prosequitur^) 
in  8U0  opere  imperatorum  praesertim 
gesta.  Prodiit  vero  latine  versum  in- 
terprete  Jo. B.  G  ab i o ,  Venetiis  1570; 
textus  graecus  quia  fere  integer  re- 
ceptus  est  a  Cedreno  ad  a.  1057  in 
suum  Chronicon,  non  prodiit,  sed  tan- 
tum  continuatio  ab  a.  1057—1079  in 
Corp.    script.    byz.    Parisiis    1647   II, 


>)  Plura  de  8.  Nicephoro  cf.  in  Ignatii 
diaconi,  qui  fnit  ipsius  et  Tarasii  disci- 
pulus,  skeuophylax  et  postea  archiepisco- 
pus  nicaenus  (711),  vita  in  actis  SS. 
Martii  11,  294  ss.  latiae,  704  ss.,  graece. 
Migne  C,  41-160;  iater  opusc.  historica 
Nicephori  ed.  de  Boor  Lipsiae  1880 
p.  139—217,  ex  qiia  CombefisitiBde- 
rivavit  Disputationem  Nicephori  cum 
Leone  A.  in  sua  Hist.  haer.  monoth.,  Pa- 
risiis  1648  p.  603  ss. :  Oratio  de  exsilio 
8.  Nicephori  et  translatioae  reliquiarum 
(842),  auctore  Theophane  presb.  CP. 
et  praeposito  (fl.  c.  840),  in  Actis  SS. 
ad  13.  Mart. ;  in  Theophilos  Joannu 
MvY){XKa  (^YtOAOYtxd  Venetiis  1884  p.  115  — 
128. Be  Ignatio  vero  cf.  Krum bacher 
p.  73  n^.  6  ed.  2;  de  ejus  poematibua  ib. 
p.  716  8.,  inter  quae  illud  est  mentioue 
di^num  in  Adam  seu  Drama  de  lapsu 
pnmi  hominis  ed.  a  F.  Boissonade 
Anecd.  cr.  1829  1,  436—444;  Migne 
P.  G.  CXVlI,  1164-1174. 

*)  Cf. Krumbacher  Gesch.  der  byz. 
Lit.  p.  365—368 ;  P  o  1 1  h  a  s  t  p.  1004. 


807 — 868;Venetii8  1729;  et  cur.  J 
Bekker  cum  Cedreno,  Bonnae  1839* 
n,  641—744;  Migne  P.  G.  CXXH, 
367 — 478. — Plurimum  laudat  Pho- 
tius  cod.  67  Sergium  ut  ezemplar 
historiographi,  qui  descripserit  histo- 
riam  profanam  et  ecclesiasticam  a  Con- 
stantino  Copronymo  (741 — 775)  usque 
ad  Michaelem  imp.  (820 — 829):  quae 
tamen  intercidit.  Auctor  a  Graecis 
13.  Mcg.  inter  sanctoa^ut  Confessor  co- 
litur^).  Nam  ob  cultum  ss.  imaginum 
eicruciatus,  fortunis  exutus  atque  in 
ezsilii  aerumnis  mortuus  est. 

404.  Convertamus  nos  ad  Occi- 
dentem.  Einhard  (Eynardus,  Ein- 
hai-t,  Eginhard,  Aeginardus,  Agenar- 
dus,  Eguinhardus,  Einchardus,  Em- 
chardus,  Heinardus,  Eginerus  etc)  na- 
tione  Germanus,  patriaOedenwaldensis, 
cognomento  Sapiens  n.  est  c.  770. 
Egregie  institutus  in  monasterio  fnl- 
densi  missus  est  a  Baugulfo  abbate  ad 
aulam  regiam.  In  schola  palatina  ma- 
gistrum  habuit  Alcuinum  atque  ita 
excelluit,  praesertim  in  arte,  ut  cogno- 
minaretur  Beseleel.  Prae  reliqnis  gra- 
tia  fruebatur  Caroli  M.,  cui  erat  archi- 
capellanus,  cancellarius  et  palatii  re- 
galis  notarius,  exstruendis  aedificiis 
praepositus  ejusque  nomine  ipsius 
testamentum  seu  chartam  divisionis 
imperii  Bomam  detnlit  (806),  ut  a 
Leone  III.  approbaretur.  Non  minus 
gratia  valuit  apud  Ludovicum  Pium, 
qui  ei  Lotharium  filium  instituendum 
tradidit  pluribusque  beneficiis  ditavit. 
Aulae  pertaesus  (830)  cum  uxore  sua 
Imma  Deo  se  consecrare  constituit  se- 
que  recepit  in  monasterium  Mulinheim 
(Muhlheim)  postea  dictum  Seligenstadt 
a  se  conditum,  ibique  Deo  atque  stu- 
diis  vacans  obiit  14.  Mart.  840.  Inter 
opera  ejus  eminet  non  obstantibus 
haud  paucis  erratis  historicis,  quae  ir- 
repserunt,    argumento,    veracitate    et 


»)Cf.  EhrhardKL.  XI,  193. 
24* 


743 


801—850,  Hiatoria.  Einliard, 


744 


fidelitate^),  stili  elegantia  »ita  utSae- 
tonii  et  melioram  imitatorem  scripto- 
ram  facile  agnoscas^,  Vita  Caroli  M, 
imp.  medio  aevo  valgatissima,  hinc 
plarimi  ejus  exstant  codd.  msc.  Di- 
stinxit  illam  in  capita  Walafridas  prae- 
misitqae  prologam  pretiosum^  qaae 
praecipua  Einhardi  vitae  fata  attingit. 
Saepe  fuit  edita,  Coloniae  1521,  ed. 
Garolo  Y.  dicata,  et  aliis  ed.  omissis^), 
in  actis  SS.  ad  28.  Jan.  II,  877—888, 
ed.  par.  III,  493 — 503;  inter  script. 
rer.  Germ.  in  usum  schol.  cur.  Pertz 
Hannoverae  1829;  1845;  1863;  1880 
ed.  4.  cur.  Waitz;  Migne  XCVII, 
25 — 62;  Jaffe  in  bibl.  rer.  Germ. 
1867.  IV,  487—506;  cur.  Watten- 
bach  1876  in  8;  cur.  Holder  Fri- 
burgi  1882;  saepius  etiam  germanice 
vei^sa  ut  interprete  A  b  e  1 ,  Berlin  1850 
inter  Geschichtsschr.  der  deutschen 
Yorz.  IX.  Jahrh.  t.  1 ,  Lipsiae  1880  ed. 
2.  cur.  Wattenbach;  1893  etc. 
Epistolae  ejus  non  carent  pretio  pro 
historia  illius  temporis :  earum  62  edi- 
dit  Duchesne  Hist.  Franc.  scr.  II, 
695—711;  MigneCIV,  509—538; 
ep.  71  Jaff6  in  bibl.  rer.  G.  IV,  437- 
486.  —  Tribuuntur  ei  Anndles  (sive 
chronicon  breve)  ad  a.  829,  qui  cum 
Annalibus  laurissensibus  miram  prae 
se  ferunt  affinitatem.  Utrique  ab  a. 
741 — 829  pertingunt,  atque  easdem 
fere  res,  sententiarum  ordine  non  mul- 


<)  Testatur  enim  ipse  iu  praef.  „ Ab  hu- 
jusmodi  descriptione  non  exiatimavi  tem- 
perandum,  quando  mihi  conscius  eram, 
nulium  ea  veracius,  quam  me  scribere 
posse,  quibus  ipse  interf  ui,  quaeque  prae- 
sens  oculata,  ut  dicitur,  fide  cognovi**  etc. 

*)  Cf.  Potthast  394  ss.,  qui  copio- 
sissimam  literaturam  ezhibet;  J.  G.MQI- 
ler  KL.  IV,  294  s, ;  Hampe  Neueres 
Arch.  der  Gesch.  fiir  altere  deutsche  Ge- 
Bchichtskunde  1896.  XXI, 601-631 ;  Wat- 
t  e  n  b  a  c  h  Deutschlands  Geschichtsquel- 
len  I,  2  §  8;  allg.  d.  Biogr.  V,759;Ebert 
II I.  4  c.  8,  qui  de  vita  Caroli  dicit :  Es 
bezeichnet,  insbesondere  in  der  Prosa, 
durch  seinen  sprachlichen  Ausdruck  den 
HOhepunkt  der  klassischen  Studien  jener 
Zeit. 


tum  diverso  el  majori  sua  parte,  sciL 
inde  ab  ultimo  sec.  VIII.  deceunio  iis- 
dem  plane  verbis  (paucissimis  tantum 
exceptis)enarrant:  itautvel  alteros  ex 
alteris,  vel  utrosque  ez  communi  fonte 
derivandos  esse  pateat.  Hinc  aliae  vi- 
rorum  eruditorum  sententiae ').  Ita 
controversiam  Pertz  componere  niti- 
tur:  «Annaleslaurissenses  usque  ad  a. 
788  in  monasterio  s.  Nazarii  (lauris- 
sensi,  Lorsch,  inde  eorum  nomen)  com- 
positos  ultimo  sec.  VIII.  decennio  ad 
manus  Eginhardi  devenisse  et  ab  ea 
continuatione  a.  788 — 829,  qualem 
annalium  laurissensium  codices  exhi- 
bent,  donatos,  opere  vero  ad  finem  per- 
ducto,  priorem  etiam  partem  monacho 
debitam,  quam  opera  sua  plurimum 
indigere  intellexisset,  ab  Eginhardo 
recognitam  atque  una  cum  continua- 
tione,  paucis  verbis  immutata,  suo  sub 
nomine  editam  esse  censeo.*  Saepius 
prodierunt,  ut  (veteribus  edit.  omissis)* 
cur.  Pertz  in  MG.  SS.  I,  135—218 
ab  a.  749 — 829,  ubi  in  una  columna 
exhibentur  Annales  laurissenses  et  ex 
adverso  Annales  Eginhardi ;  ita  M  i  g  n  e 
CIV,  355 — 508;  in  usum  schoL  recu- 
dit  Pertz  Hannovrae  1845  etc.;  Op- 
timam  ed.  curavit  Kurzel895.  Alias 


»)Cf.  Wattenbachl.  c.  §9;Sch1ia 
p.  1-30,  40.  Freherus  script  de  rebua 
franc.  II,  381  illos  (immerito)  tribTiit 
A  d  e  m  a  r  o  (Adhemaro,  Autmaro,  Adel- 
mo).  0.  S.  Ben.,  qui  floruerit  Caroli  M,, 
tempore.  Cf.  R.  D  o  r  r,  qui  in  N.  Arch.  der 
Gesellflch.  fflr  alt.  d.  Geschichtsk.  1885. 
X,  240—307,  auctori  noatro  tribuit  con- 
tinuationem  ab  a.  796—829 ;  D  il  nz  e  1- 
mann  vero  ib.  1877  11,  477-537  eos  Ein- 
hardo  prorsus  abjudicat.  —  Enhardo 
monacho  fuldensi  aUoquin  ignoto  tri- 
buuntur  Annales  ftUdenses  ab  a.  680-838, 
qui  magni  fiunt  atque  saepius  prodierunt 
cum  Buis  continuat.,  praesertim  apud. 
Pertz  Mon.  I,  337—415,  et  prorsus  re- 
formati  inter  Script.  rer.  Germ.  in  usum 
schol.  inscripti  Annalee  fuldenses  etc.  cur. 
K  u  r  t  z  e,  Hannoverae  1891 .  Jam  veronon 
desunt,  qui  Enhardum  eorum  auctorem 
eundem  esse  putant  cum  Einhardo 
nostro.  Cf.  Potthastp.  67;  Watten- 
b  a  c  h  op.  cit.  t.  1,  11  §  1.3. 


745 


Theganus,  Nigellus,  Freculphus,  Arno. 


746 


ed.  et  auctores  multos,  qui  de  eoram 
genuinitate ,  recensione ,  editionibus 
scripsetint  cf.  apnd  Potthastp.  394 
eoU.  p.  74.  —  Historia  translationis 
(singularis)  (827)  hb,  Christi  MM.  Mar- 
ceUini  et  Petri  belle  descripta  in  Act. 
SS.  Jun.  I,  174—206;  MG.  SS.  XV, 
238—264;  Migne  p.  537— 594  et 
rhythmus  (nonnihil  dubius)  de  eorum 
passione  595 — 601 ;  inter  M6.  po6tae 
lat.  n,  125 — 135.  Haec  et  quaedam 
alia  collecta  edidit  cum  versione  gal- 
lica  Teulet,  Parisiis  1840 — 1843. 

405.  Vitam  Ludovicii  Pii  imp.  fide- 
liter  sed  plerumque  jejune  descripsit 
TheganuB  (Degan) trevirensis  eccle- 
siae  chorepiscopus  ab  a.  8 1 4  usque  ad 
a.  835»  quam  Walahfridus  Strabo, 
ejus  amicus,  in  capita  divisit  eaque 
inscripsit  atque  praefationem  praemi- 
sit,  in  qua  de  nostro  auctore  scribit: 
>Hoc  opusculum  in  morem  annalium 
Thegan  natione  Francus  .  .  .  breviter 
quidem,  et  yere  potius  quam  lepide 
composuit.  In  cujus  quibusdam  sen- 
ientiis  quod  effusior  et  ardentior  in 
loquendo  videatur,  ut  vir  nobilis  et 
acris  animi,  quod  de  indignitate  vilium 
-personarum  dolor  suggessit,  tacere  non 
potuit.  Praeterea  nimius  amor  justi- 
tiae  et  exsecutoris  ejus  christianissimi 
imperatoris  zeli  naturalis  exaggeravit 
dolorem.  Unde  quantum  sit  opus  ejus 
pro  bona  voluntate,  non  fastidiendum 
pro  quantulacunque  rusticitate.  No- 
Timns  et  nos  virum  multa  lectione  in- 
structum,  sed  praedicationis  et  cor- 
rectionis  studiis  occupatum  ^).  *  Ipse 
Theganus  videtur  vitam  narrasse  tan- 
tum  ad  a.  835 ;  aliena  manu  fuisse  con- 
-tinuatam  ad  a.  836  et837.  Post  alias 
•ed.  prodiit  in  Mon.  Germ.  11,  585 — 
604 cur.  Pertz,  inde  in  Migne  P.  L. 
•CVI,  405 — 428;  germanice  interprete 
Jnsmund,  Berolini  1850;  altera  ed. 
novis    cnris    Wattenbach   Leipzig 


I)  Cf.  Marx  KL.  XI,  1483.  Potthast 
p.  1049 ;  Hist.  lit.  V,  45—49. 


1889  inter  Geschichtsschr.  d.  d.  Vorz. 
t.  XIX.  —  De  rebus  gestis  Ludovici 
Pii  carmen  elegiacum  11.  4  composuit 
non  absque  ingenii  poetici  vena  £r- 
moldus  (Hermoldus)  Nigellus  a 
Ludovico  mulctatus  exsilio,  ad  ejus 
sibi  reconciliandam  gratiam.  Auctor 
est  eruditus,  bonus  historicus  et  fidus 
synchronus.  Non  alius  videtur  esse 
juxta  Muratori  ab  Hermenaldo 
abbate  ananiensi,  quem  Ludovicus  ad 
Pipinum  filium  suum  ablegavit,  ccgus 
forte  et  cancellarius  fuit.  Edidit^)  il- 
lud  Muratori  Script.  rer.  it.  11,  2, 
13 — 80  eruditis  illustratum  annota- 
tionibus,  Pertz  Mon.  Germ.  II,  464- 
523;  Migne  GV,  569-640;  Dumm- 
ler  in  Mon.  Germ.  hist.  poet.  lat.  II, 
5—91. 

406.  Freculphus  ex  clerico 
forte  palatino  episcopus  lexoviensis  ab 
a.  823(820)— 850  (juxta  alios  851, 
853  etc),  scripsit  magna  eruditione  et 
laudabili  diligentia  t.  2  chronicorum 
ab  o.  c.  ad  a.  607 :  quod  opus  saepius 
prodiit,  primum  Coloniae  1530;  1539 
etc.,  in  variis  bibliothecis  PP.,  in 
MigneP.L.CVI,  917— 1258.  ,Diffi- 
cultatem  intercurrentium  quaestionum 
enodare  non  neglexit,  notat  S  i  g  e  b  e  r- 
tus  gembl.  de  script.  eccl  c.  90,  et 
interponendo  divinae  historiae  secu- 
lares  historias,  contemporalitates  reg- 
norum  sibi  coaptans  consummavit  hoc 
opus  in  septem  (XII)  libris.*  Meliori- 
bus  sui  temporis  historicis  meret  Fre- 
culphus  accenseri*^).  —  Arno  (Am), 
quem  aliqui,  sed  ut  videtur  immerito, 
dicunt  fuisse  Alcuini  fratrem,  huic  fa- 
miliarissimus  exstitit,  ut  testantur  ep. 
fere  XL  Alcuini  ad  ipsum.  A  Tassilo  II. 
Bavariae  duce  missus  (787)  fuit  pro  im- 


»)  Cf.  Hist.  lit.  IV,  620-523;  Schr5dl 
KL.  IV,  827;  Potthast  p.430;  Schfttz 
comment.  crit.  p.  186— 188;  Ebert,  qui 
non  sine  laude  de  ejns  disserit  carmine  II, 
170-178. 

»)  Cf.  Hifit  Ut.  V,  77—84;  Watten- 
bachl,  2§  12;  Ebert  11,380-384. 


747 


801—850.  Historia.  Agnellus,  Ludger. 


748 


petranda  pontificis  intercessione  apad 
Carolum  M.  sibi  offensum,  cui  missioni 
tamen  non  respondit  effectus.  Caroli 
per  Bavariam  erat  missus  dominicus, 
et  ex  abbate  s.  Amandi  elnonensi  archi- 
episcopus  salisburgensis  factus  est 
(785 — 82 1 ).  Composuit  Congestum 
seu  indiculum  de  donis  ducum  Bavariae 
salisburgensi  ecclesiae  datis,  qui  non 
caret  pretio^)  pro  hujus  dioecesis  hi- 
storia,  apud  Canisium  Lect.  antiq. 
III^  2,  452;  Metzger  hist.  salisb.  p. 
1040 — 1048  etc,  praesertim  Keinz 
Indiculus  Arnonis,  Miinchen  1869.  Ut 
ex  epistolis  Alcuini  ad  eum  datis  col- 
ligitur,  praesul  plane  insignis  erat. 

407.  Andreas  Agnellus^)  abbas 
s.  Mariae  ad  Blachemaa  et  s.  Bartho- 
lomaei  Bavennae  (n.  c.  805)  concinna- 
vit  stilo  turgido,  sed  etiam  saepe  sim- 
plici  librum  pontificalem  ecclesiae  Ra- 
vennatis  seu  vitas  pontificum  raveuDa- 
tum  a  3.  Apollinari  usque  ad  a.  84 5 , 
quo  in  op.  multa  alioquin  incognita 
refert  ex  monumentis  publicis,  ima- 
ginibus,  inscriptionibus  etc.  Fontibus 
tamen  scriptis  oscitanter  utitur  »  quasi 
superbior  et  vanior  fuisse  videtur,  ut 
ex  fontibus  roajores  locos  ad  verbum 
describeret*  (Holder-Egger  p.  237). 
Multa  alia  vitia  ei  exprobrat,  praeeunte 
Bacchinio  in  praef.  suae  ed.,  P  i  n  i  u  s 
in  Act.SS.  Jul.  V,343  8s.,utincredibilem 
rerum  tum  sacrarum  tum  profanarum 
ignorantiam,  exaggerationem  in  insec- 
tanda  labe  simoniaca  praesulum  sui 
temporis,  propriae  gloriae  aviditatem  et 
animum  plane  injurium  in  sedem  ro- 
manam,  dum  autocephaliam  ravennatis 
metropolis  praeter  fas  statuere  nititur, 
et  sermonis  barbariem.  Unicus  tantum 
exstat  operis  codex  msc.  atque  scriba 
indoctus  teste  Bacchinio  quae  barbare 

')  Cf  Zeissberg  Henr.  Arno  erster 
ErzbiBchof  von  Salzb.  Wien  1863 ;  P  o  1 1- 
hastp.  648. 

^)  Distin^ui  debet  ab  A  g  n  e  1 1  o  se- 
niore  archiepiscopo  ravennate,  de  quo 
egimus  supra  p.  512. 


fuerunt  scripta,  corruptissime  descri- 
psit,  hinc  »AgnelIianam  stribiliginem 
suis  erratorum  portentis  mirum  in  mo- 
dum  obscuriorem  reddidit^.  Eum  ta- 
men  doctissimus  ille  vir  edendum  cen- 
suit,  >  licet  barbarus,  rerum  et  tempo- 
rum  ignarus  sit,  (nam)  negari  nequit, 
plura  ex  ejus  opere  nancisci  licere,. 
quae  sacram  profanamque  historiank 
juvent  .  .  .  Antistitum  ravennatum 
sanctitatem,  eorum  praecipue,  quos. 
publicis  votis  catholica  veneratur  Ec- 
clesia,  primus  omnium  laudavit  effe- 
citque,  ut  eoruni  acta  nosceremus,  quae 
alias  periissent.*  Prodiit^)  ejus  editio 
Mutinae  1708  t.  2  in4.  cum  continua- 
tione  in  app.  110 — 138:  fuit  enim 
continuatus  liber  pontifinalis  ab  ano- 
nymo  ad  a.  1296,  et  a  Paulo  Scor- 
d  i  1 1  i  ad  a.  1410;  iterumj  ed.  a  M  u- 
ratori  Script.  rer.  It.  II,  1,  1  ss.  ed. 
emendata  et  aucta;  recusa  a  Migne 
CVI,  431 — 840 ;  ab  Holder-Egger 
in  MG.  SS.  rer.  langob.  p.  265 — 391. 

408.  Plurimi  versati  sunt  in  descri- 
bendis  vitis  et  miraculis  sanctorum^), 
Ludger,  (Liidiger,  Liudger)  natus 
circa  a.  744  in  Frisia  Gregorio  abbati 
trajectensi  commissus  atque  ab  eo  ton- 
sus  est.  Postea  in  Angliam  trajecit  at- 
que  scholam  Alcuini  frequentavit :  dia- 
conus  vero  factus  Trajectum  rediit. 
Circa  a.  772  eum  iterum  in  schola  re- 
perimus  Alcuini  per  aliquot  annos,. 
unde  magna  librorum,  quos  descripse- 


•)  Cf  praeter  aucfcores  cit.  S  c  h  il  & 
Comment.  crit.  pag.  46—48;  Daller 
KL.  1,338;  Potthast  p.  26. 

i)  Ughelli  in  It.  sacra  VII,  594—600 
(ed.  2.  in  ed.  1  p.  338)  exhibet  ritam  s. 
Sabini  ep.  canusini  (f  c.  566),  quam  edi'- 
disse  ferunt  jusau  Leonis  III.  (795 — 816) 
P  e  t  r  u  8  canusinus  et  barensis  archiepi* 
Bcopus,  quam  iterum  edidit  Fel  Sili- 
ceus  Bononiae  1623,  et  ex  qua  hausta 
est  vita  ab  anonymo  conscripta  in  Act. 
SS.  9.  Febr.  Sed  in  catalogis  episc  eccle- 
siae  barenais  nulius  hoc  tempore  compa- 
ret  P  e  t  r  u  8.  Unus  reperitur  medio  sec.  X ; 
alter  jam  a.  530.  Cf.  Fabricius  bibL 
lat.  med.  aet.  III,  238. 


749 


Ha^ographi.  Ludger,  AltfriduB,  £igil. 


750 


rat,  copia  onustus  ad  Gregorimn  ab 
batem  suum  se  recepit.  Qao  defuncto 
a.  776  in  ejus  locum  suffectus  est  AI- 
berius,  Liudgerus  vero  ordinatus  sacer- 
dos.  Exinde  factus  est  Frisonum  apo- 
stolus,  donec  saeviente  Witukind  in 
cfaristianos  fugere  est  coactns.  Romam 
adiit(784),  inde  Casinum  transiit,  ubi 
moratus  est  annos  duos  et  dimidium. 
Gum  Carolus  M.  a.  787  Casinum  in- 
viseret»  eum  ad  redeundum  inyitayit 
atque  ad  Frisonum  conyersionem  desti- 
navit.  Factus  est  794  primus  episco- 
pus  mimigardefordensis  ^),  ubi  mona- 
sterium  condidit,  unde  locus  ille  coepit 
dici  Monasterium.  Aliud  condidit  Wer- 
thinae  (Werden)  pluresque  aedificavit 
ecclesias  totusque  incumbens  operi 
apostolico  exercitioque  muneris  pasto- 
ralis  decessit^)  26.  Mart.  809.  Reli- 
quit  pietatis  filialis  et  humilis  monu- 
mentum  pulchram  et  pretiosam  vitam 
scil.  s.  Gregorii  ab.  et  rectoris  ecclesiae 
trajectensis  ad  Bhenum  discipuli  s. 
Bonifatii,  magistri  sui  (f  775),  quam 
edidit  Browerus  atque  annotationi- 
bus  illustrayit,  Moguntiae  1616  in  4 
in  op.  Sidera  ill.  et  ss.  virorum;  in 
Actis  SS.  Aug.  V,  254—264;  Ma- 
billon  in  Act  SS.  0.  S.  Ben.  lU,  2, 
320—333;  MigneXCIX,  752—770, 
Holder-Egger  in  Mon.  XV,  63 — 
79.  In  ea  attingit  etiam  primordia  s. 
Bonifacii  adventus  atque  ordinationis, 
quae  in  s.  Wilibaldi  opusculo  fue- 
rant  praetermissa.  Epistola  ad  Rix- 
fridum  de  canonizatione  s.  Suitberti  ei 
tributa  non  est  genuina. 


>)  Prae  humilitate  noluit  in  episcopuin 
coDsecrari,  et  nonuiBi  diu  postea  ordina- 
tionem  suscepit  a.  804/805,  qua  de  re  ac- 
curate  disputat  D  i  e  k  a  m  p  hist.  Jahrb. 

1880  1, 281—286,  qui  et  in  op.  Gcschichta- 
quellen  des  Bisth.  Miinster  t.  IV  Miinster 

1881  introd.  p.  1 18  ss.  copiosam  exhibet 
de  eo  literaturam. 

>)  Plura  cf.  apud  H  Q  s  i  n  g  Jer  hl.  Lud- 

Eer,  Mflnster  1878 ;  P  in g s m a  n n  der  hl. 
ndgerus,  Freiburg  1879;  dchwane 
KL.  YITI,  220-225;  copiosam  literaturam 
habes  apud  Potthastp.  1430  s. 


409.  S.  Ludgerus  mox  post  mortem 
plures  reperit^)  biographos  (quorum 
vitas  cf.  in  Actis  SS.  Mart.  III,  642 — 
665),  inter  quos  acta  eminent  seu  vita 
s.  Ludgeri  auctore  Altfrido,  ejus  ut 
yidetur  ez  sorore  nepote  atque  in  sede 
monasteriensi  secundo  successore  (839- 
849),  ex  relatione  Hildegrimi  sancti 
praesulis  fratris  et  Heribergae  ejus 
sororis,  quae  propter  narrationis  sin- 
ceritatem  et  candorem  magni  aestima- 
tur.  Exstat  praeterea  inMabillonii 
Actis  SS.  IV,  1,  18 — 35;  ex  Leib- 
nitio  Script.  rer. brunsv.  1,  85 — 100 
in  Migne  XCIX,  769-796;  ed.Pertz 
inMa.SS.n,  403—425  et  Diekamp 
op.  cit.  IV,  3 — 53.  —  Vitam  8.  Stur- 
mii  ab.  a  s.  Eigil  stilo  simplici  et 
candido  conscriptam  et  pretiosam  pro 
historia  ecclesiastica  Saxoniae  supra 
jam  laudavimus.  Porro  Eigil  s.  Stur- 
mii  erat  agnatus  et  a.  20  discipulus. 
Deposito  abbate  Ratgario  a'817,  sub 
quo  monasterium  fuldense  gravem  pas- 
sum  erat  ruinam  spiritnalem  et  tem- 
poralem,  Eigil  (Aegil)  ipsi  substitutus 
fuit,  qui  feliciter  reparavit  damna  (t 
822).  Vita  Sturmii  reperitur  apud 
Brower  inter  Sidera  illustria  6er- 
maniae,  Moguntiae  1616;  iuMabil- 
lonii  Act.  SS.  III,  2,  269 — 284;  in 
Migne  CV,  423—444;  in  MG.  SS. 
cur.  Pertz  II,  365 — 377;  germanice 
cura  Arndt  Berlin  1863  inter  6e- 
schichtschreiber  der  deutschen  Vorz. 
Vm.  Jahrg.  t.  II  p.  69 — 97  etc.  — 

')  Eandem  vitam  r<itractavit  II.  2   mo 
nachuB  werthinensis,  quae  nonnuUa  refer 
ab  Altfridi  narratione  discrepantia.  Bro 
werus,  qui  illam  edidit  op.  supra  cit. 
conjicit  auctorem  esae  O^thelgrimum 
(Odilgrim,  Orthegrim),  sancti  discipulum 
et  comitem :  verum  tunc  serius  edita  fuit 
quam  Othelgrimi  aetas  ferat.  Prodiitcum 
vita  ab  Altlrido  scripta  loc.  cit. ;  apud 
Diecamp  p.  54  -83  I.  tantura  primus, 
cum  I.  2.  videatnr  spectare  ad  vitam  a 
monacho    anonymo  monasterii  werthi- 
nensi  non  diu  post  a*  864  scriptam.   Cf. 
Diecamp  op.  cit.  IV.  introd.  p.  411. 
Cf.  PotthaBt  p.  1429  B.;   Hiat.  lit.  V, 


57— 59;Ebert  II,  338  8. 


s, 


751       801—850.  Hagiographi :  Candidus,  Hilduinua,  JosephuB,  Haiminus,       752 


S.  EigUis  vUam  fideliter  et  stilo  saepe 
vivaci  narrat  alter  foldensis  sodalis 
Candidas  (Bmnn),  et  sub  Babano 
Mauro  ab.  scholae  rector  (t  845),  et 
quidem  prosa  et  carmine,  quam  ha- 
bes  apud  Brower  op.  cit.;  Schan- 
nathist.  fuld.  cod.  prob.  88 — 114; 
in  Mabillonii  Act  SS.  IV,  1, 
217—246;  Migne  C7,  381—422; 
in  MG.  SS.  XV,  221— -233;  germanice 
interprete  Grandaur,  Lipsiael888; 
1890.  Haec  vita  magni  est  momenti 
multumque  laudatur. 

410.  Hilduinus  (Aldoinus)  Al- 
cuini  discipulus^),  illustri  genere  ortus, 
0.  S.  Ben.,  electus  est  s.  Dionysii  abbas 
814  (815  secundum  hodiernam  in- 
choandi  anni  rationem).  Ludovicus 
Pius  imp.,  cujus  erat  archicapellanus, 
misso  Romam  Lothario  filio  pro  sedan- 
dis  occasione  electionis  Eugenii  II.  pa- 
pae  motibus  eiortis,  eum  consiliaiium 
addidit.  Plurimum  laudatur  ab  omni- 
bus  illius  temporis  scriptoribus.  Ra- 
banus  Maurus  ei  suos  in  11.  Begum  com- 
mentarios  transmisit.  Attamen  in  re- 
bellione  filiorum  adversus  Ludovicum 
horum  partibus  adhaesit,  quamobrem 
imperatoris  eicidit  gratia  et  ad  corbe- 
jense  in  Saxonia  monasterium  relega- 
tus  est  (830):  paulo  post  vero  favore 
Babani  revocatus  pristinas  recupera- 
vit  dignitates.   Ezinde  suo  monasterio 


1)  Hilduini  aequalis  fuit  Michael 
presby  ter  et  syncellus  Thomae  patriarchae 
hierosolymitani  (808—820)  TheodoriStu- 
dites  amicus,  qui  pro  cultu  ss.  imaginum 
multa  in  carceribus  passus  et  a.  835  in 
Gzsilium  est  pulsus.  Hic  reliquit  enco- 
mium  in  s,  Dionysium  AreopagUam  passim 
editum  cum  hujus  opp.,  utaCorderio 
t  II  Antverpiae  1633 ;  Venetiis  1785 ;  en- 
comium  (dubium)  in  89.  archangelos  et  an- 
gdus  in  Combefisii  Auctario  nov. 
Parisiis  1648  1. 1 :  confesaionem  fidei  ed.  a 
Montfaucon  in  catal.  bibl.  coislinia- 
nae,  Parisiis  1715  p.  90  s.  etc.  Alia  quo- 
que  ei  tribuuntur,  quorum  genuinitas  est 
dubia,  ut  carmina  in  b,  Mariam  V,,  vUa 
8.  Theodori  Studitae.  Cf.  Knoepfler 
KL.  Vin,  1498. 


reformando  adlaboravit  (t  22.  Nov. 
842).  Hortante  imperatore  (c.  a.  836) 
scripsit  ad  eum  utroque  stilo,  prosaico 
et  metrico,  vilam  8.  Dionysii  parisien- 
sis.  In  duabus  praemissis  ad  impera- 
torem  literis  exponit,  quibus  in  ea  con- 
cinnandausus  sit  auctoribus,  sanctum- 
que  hunc  episcopum  eundem  esse  cum 
Areopagita  adeo  persuasum  habet,  ut 
eos,  qui  cum  Gregorio  turonensi  ea  de 
re  dubitent  ,exitiabilis  et  profanae  ni- 
mis  contentionis^  reos  agat:  atque  ita 
suo  opere  plurimum  contulit,  ut  ea 
opinio  medio  aevo  altas  ubique  ageret 
radices.  Prodiit  inter  Mat.  Galeni 
Areopagitiea,  Coloniae  1653;  Bou- 
quet  Becueil  VI,  716;  Migne  CVI, 
23—50  C0I.CIV,  1326—1328.  Com- 
positio  vero  metrica,  si  unquam  ex- 
stitit,  lucem  non  vidit^).  —  Josephus 
sacerdos  ex  cancellario  regis  Aquita- 
norum,  praeceptor  regls  Ludovici  Balbi, 
narrat^)  historiam  tranaloHonis  corpo^ 
rum  8$.  Bagnoberti  episcopi  bajocensis 
(t  16.  Maj.  c.  668),  et  Zenonis,  quam 
luci  dedit  Dacherius  Spicilegii  XII, 
600—621;  II,  127 — 133  ed.  2; 
Migne  CVI,  891 — 905;  ab  alio  paa- 
sim  interpolatam  apud  Bollandistas 
16.  Maj-  m>  620—625,  qui  ejua  auc- 
torem  censent  esse  quendam  £  r  v  e  u  m 
(Herveum,  fl.  sec.  VIII)  in  ipsa  histo- 
ria  saepe  laudatum.  Huictribuit  Wat- 
tenbach  etiam  Vitam  8.  Bagnoberti 
alioquin  b.  Lupo  magno  ejus  discipulo 
adscriptam,  quam  edidit  Jul.  Lair  in 
Bibl.  de  r£cole  des  chartes  Ser.  V  1862 
t.  III  p.  106 — 118.  —  Haiminus, 
Alcuini  discipulns,  monachus  0.  S.  Ben. 
et  aedituus  s.  Vedasti  atrebatensis, 
scholarum  magister  (t  834),  narrat 
mir<tcula  8,  Vedasti  ep.  atrebatensis  et 
cameracensis    (t    540)    in   Actis    88. 


«)  Cf.  Hiat  lit.  de  la  Fr.  IV,  607—613. 
*)  Alius  videtur  a  Joseph  Alcuini  disci- 

Sulo,  qui  eo  jubente  in  compendium  re- 
egit  8.  Hieronymi  commentaria  in 
Isaiam :  cigus  op.  lucem  iantum  viderunt 
versus  illi  praemisBi  vel  subjuncti.  Cf. 
MigneXCIX,  821. 


753 


WulfinuB,  Bertholdas,  fiodoinus,  Athelwulfas.  Leontius  etc, 


754 


6.  Febr.  1,  801  8.,  quibus  alii  alia  ad- 
dideront,  ib.  p.  812  s. ;  habuitque  de 
«eo  sermonem,  ib.  802  s.;  Migne  CY, 
745 — 760.  —  Wulfinus  Boethius 
^ente  Sarmatha  vel  Gothus,  qui  dicitur 
episcopus  fuissepictaviensis,  forte  chor- 
«piscopus  c.  830,  nam  in  serie  episco- 
porum  illius  ecclesiae  non  comparet, 
retractavit  stilo  simplici  et  apto  ordine 
vUam  s,  Juniani  ab.  Mariacensis  in  pic- 
taviensi  Galliae  provincia  (t  587), 
<|uam  ejus  discipulus  Aurimundus 
composuerat.  Habes  eam  in  Act.  SS. 
13.  Aug.  III,  38 — 46  et  in  Actis  SS. 
Mabillonii  1,  307-319.  Ejus  etiam 
«sse  videntur  Aeta  translationis  s,  Ju- 
fUani,  ib.IV,  1,  430 — 433;  etin  Actis 
SS.BoILl.c.p,42.  —  Bertholdusmo- 
nachus  miciacensis  0.  S.  B.  in  provin- 
<ria  lugdunensi  scripsit  viiam  s.  Maxi- 
mini  fundatoris  et  ab.  miciacensis  (t  5  2  O) 
stilo  conciso  et  nonnihil  duro  atque 
implexo,  quam  exhibet  Mabillonin 
Act.  SS.  I,  591—597  (fl.  c.  830).  — 
B  0  d  0  i  n  u  8  prior  monasterii  s.  Medardi 
suessionensis,  Ludovico  Pio  imp.  ac- 
•ceptus  (t  833),  videtur  adjecisse  vitae 
faujua  sancti  a  Fortunato  (p.  590) 
conBcriipiaesupplementum,  quod  habes  in 
Mabillonii  Spicil.  VIII,  397 — 410, 
«tque  collegit  4170  miracula,  quae 
Deus  intercedente  s.  Sebastiano  M., 
cnjus  reliquias  Boma  Saessionem  as- 
portaverat,  operatusest.  Scriptumqui- 
dem  periit,  sed  inde  1.  suum  de  eodem 
argumento  ditavit  Odilon  scriptor 
«ec.  IX.  (cf.  Duchesne  Script.  II, 
:270— 305.). 

411.  Athelwulfus  (Adilwulfus, 
Ethelwulfus)  lindisfamensis  ecclesiae 
monachus  0.  S.  Ben.  carmen  panxit  de 
■abbatilma  et  viris  piis  coenobii  s.  Petri 
ininsula  lindisfamensi  (685  —  c.  810) 
in  Mabillonii  Act.  IV,  2,  304-321; 
Migne  XCVI,  1329—46;  in  MG. 
Poet.  lat.  I,  583—604.  —  Aeta  s.  3/a- 
-earii  monasterii  Pelectes  (juxta  oram 
maris  Propontidis,  quae  Ciano  sinui  ad- 
jacet  prope  urbem  Dascylium)  hegu- 


meni  exhibet  Sabbas  monachus,  ejus 
discipulus  et  in  regimine  successor, 
hinc  in  plaribus  testis  oculatus.  £a 
graece  tantum  habes  in  Anal.  bolland. 
1897  XVI,  142 — 164.  Ejus  etiam  est 
Vita  s.  Joannicii  monachi  in  Bithynia 
(t  846)  in  Act.  SS.  4.Nov.  II,  1,  332- 
435,  cum  vita  ejusdem  sancti  adornata 
a  Petro  pariter  monacho,  sanctiillius 
aequali  et  socio  atque  praeposito  mo- 
nasterii  s.  Zachariae  in  monte  Oljm- 
pico.  —  Leontius  descripsit  vitam 
magistri  sui  Stephani  Sabaitae,  monachi 
0.  S.  B.  thaumaturgi  (t  794),  quae  ace- 
phala  exstat  graece  et  latine  in  Actia 
SS.  13.  JuL  III,  531-613.  £a  pretiosa 
est  pro  historia  illius  monasterii  et 
terrae  sanctae.  —  Andreae  lucensis 
0.  S.  B.  abbatis  (c.  806)Montis  viridis  in 
Tuscia(Palatiolam  posteadicti)e3t  Vita 
s.  Walfridihn^xxs  monasterii  fundatoris 
(t  c.  763  vel  765)  in  Mabillonii 
Actis  SS.  III,  2,  196 — 203,  et  in  Act. 
SS.  15.  Febr.  II,  842—846.  —  Kam- 
pertus  episcopus  brixiensis  (815-c. 
844)  a.  838  transtulit  corpus  s.  Phi- 
lastrii  ipseque  translationem  et  mira- 
cula  descripsit.  Cf.  Vet.  Brixiae  episc. . . . 
opera  ed.  P.  Galeardo  Patavii  1720 
p.  261;  Brixiae  1738;  Augustae  V. 
1757;  in  Actis  SS.  18.  JuL  IV,  388  — 
394. 

421.  Stephanus  diaconus  CP. 
descripsit  c.  808  vitam  s.  Slephani ^xim' 
oris  abbatis  ab  iconomachis  sub  Const 
Copronymo  cradeliter  occisi  (767), 
quam  tjpis  dederunt  Montfaucon 
in  AnaL  graecis  I,  396 — 531.  et  Bil- 
lius  inter  op.  s.  Joan.  Damasceni, 
Migne  P.  G.  C,  1067 — 1187.  In  ea 
plura  ad  inconoclastarum  historiam 
spectantia  bene  narrantur.  —  Ita  et  in 
vita  s.  Nicetae  ab.  et  confessoris  *),  qui 


>)  Alia  ejusdem  vita  conscripta  fuit 
(forte  sec.  X.)  a  J  o  a  n  n  e  Hagioelita, 
quam  ed.  Tryphon  £.  £uangeli- 
d  e  8  01  pioi  Tu>y  dtf  icuv,  Athen  1895  p.  286— 
313.  Hic  idem  scripsiBse  legitur  vitam 
BasUii  preab.  ancyrani 


755      801—850,  Theol.  practica.  Amulariua  trev.,  Edelbertus,  Leidradus,       75^ 


pro  cultu  38.  imaginum  multa  est  pas- 
8US  (t  824),  cujus  auctor  est  Theos- 
terictus,  monachus  et  discipulus  (in 
Act.  SS.  3.  Apr.  1,  254 — 266;  graece 
in  app.  XX-XXIII). 

413.  Ad  theologiam  practicam 
referri  possunt  plurimi  libelli  de  bap- 
tismo  ejusque  administrandi  ratione, 
quibus  Carolus  M.  occasionem  praebuit 
litens  ad  praecipuos  sui  regni  praesu- 
les  datis,  quibus  eorum  de  hoc  argu- 
mento  sententias  exquirit.  Supersunt 
plurium  antistum  responsa.  Amala- 
rius  Portunatus^)  0.  S.  Ben.  abbas 
mettlacensis,  dein  episcopus  trevirensis 
(810—814),  aCarolo  M.  a.  811  Ham- 
burgum  ad  primae  ecclesiae  ibidem 
consecrationem,  dein  cum  Petro  Nonan- 
tulae  abbate  CP.  ad  Micbaelem  imp. 
missus,  scripsit  epistolam  ad  Carolum 
M.  de  hapiismo  seu  de  caeremoniis 
baptismi,  inter  Alcuini  op.  (cum  huic 
subinde  fuerit  tributa)  ed.  Frobenii 
II,  510—524  etc,  Migne  XCIX, 
890 — 901.  Scripsit  quidem  de  missa, 
sed  1.  hic  non  est  1.  de  divinis  officiis  vel 
liber  ofiiciorum  ed.  aHittorpi568et 
inter  Alcuini  opera  spuria  apud  Frobe- 
niumll,  461—516;  nec  /.  offfciorum 
a  Marx  repertus,  qui  videtur  esse  sec. 
XI.  —  In  ep.  ad  Hilduinum  ab.  de  tem- 
pore  consecrationis  et  jejunii,  ed.  a  G. 
Mey  er  in  Neues  Arch.  d.  Ges.  fiir  alt. 
deutsche  Gesch.  XIII,  307 — 323,  ra- 
tionem  reddit  sui  itineris  CP. ;  Odopor- 
icum  seu  versus  marini(80,  obscuri  et 


»)  Distingui  debet  abAmalario  rae- 
tenai,  cujus  l.  de  officHs  ecdesidnticia  alia- 
que  ipsi  tributa  fuere,  de  quo  iafra. 
M  o  r  i  n  La  queBtion  des  deux  Amalaire 
in  Revue  Ben^.  1891.  VIII,  433-443;  IX, 
337 ;  XVI,  419  ss.  tuetur  horum  identi- 
tatem,  sed  R.  MOnchmeier  in  op. 
Amalar  von  Metz,  Manster  1893  eoa  ab 
invicem  aecernit.  Ita  et  Franz  inrecen- 
tissimo  opere  die  Messe  im  deutschen 
Mittelalter,  Freiburg  1902  2.  Abtheilung 
3.  Abschn.  Morin  praeterea  1.  c.  1896  1 
XIII,  p.  289— 294  ep.  de  baptismo  non  ease 
Amalarii  nostri  cenaet. 


temporis  lapsu  corrupti)  ad  Petrum  ab. 
nonantulanum    a.  813,  quibus  sunm 
iter  CP.  describit  MigneCI,  1287;  in 
MG.  po^t.  lat.  aeviCarolini  I,  426-428 
cf.  II,  694 ;  dialogus  paedagogicns  ed* 
a  N*olte  in  Jahresber.  der  Ges.  fur 
nutzi.    Forsch.   in   Trier   f.    1872/74 
(1874)  p.  50—58.  —  Edelbertus 
(Odilbertus,  Alibertns,  Adelbertus,  01- 
bertus  etc.)  archiepiscopus  mediolanen- 
sis  (804 — 814)  scripsit  de  rationibus 
rituum  baptismi  responsionem  ad  Ca- 
rolum  M.,  cujus  inscriptionem  tantum 
capitum  edidit  Mabillonius,  inte*- 
gram  primus  Wiegand  in  op.  Odil- 
bert  Erzb.  von  Mailand  uber  die  Taufe. 
Ein  Beitrag  zur  Geschichte  der  Tauf- 
liturgie  im  Zeitalter  Karl  d.  G.  in  Sta- 
dien  zurGesch.derTheoLLeipzig  1899» 
lY  fasc.  1.  Besponsio  compilata  est  ex 
Scripturae  patrumque  testimoniis.  — 
Leidradus    (Laidradus,    Laidracias, 
Laidaquus,  Leobradus)  Noricus,  gra- 
tiosus  apud  Carolum  M«,  atque,  ut  ajunt, 
ejus    bibliothecarius,    ml^sus    quoqae 
dominicus  pro  custodia  legum  per  ali- 
quot  provincias,  electus  est  in  archie- 
piscopum  lugdunensem  (798).  Bis  mis- 
sus  est  a  Carolo  in  Hispaniam,  ut  ae 
opponeret  Adoptianorum  turbis  et  er- 
roribus  eosque  ad  meliorem  revocaret 
frugem  et  fideles  adversus  illorum  er- 
rores  muniret:  ejusque  custodiae  Feli* 
cem  urgellitanum  suos  errores  retrac- 
tantem  tradidit.  Ipse  cum  aliquot  aliis 
praelatis  subscripsit  imperatoris  testa- 
mentum.    Multas  aedificavit  ecclesias, 
monasteria  erezit,  cantumin  lugdunensi 
ecclesia  restauravit  aliaque  praestitit 
boni  ac  diligentis  pastoris  of&cia  quam- 
vis  adversa  corporis  valetudine  *).  Anno 
8 1 4  munere  pastorali  ne  abdicavit  se- 
cessit^jue  in  monasterium  s.  Medardi 
Suessione,  ubi  non  din  postea  decessit 
12.  Dec.  816.  Exstat  illius  L  de  sacra- 
mento   baptismi  ad  Carolum  M.  imp. 
cum  duplici  ad  eundem  ep.,  in  qna- 
rum  prima  agit  de  iis,  quae  ipse  prae- 


>)  Cf.  SchroedlKL.  VU,  1088  8. 


757 


Magnus,  Maxentiiis,  Jesse,  Gerbaud,  Remigias, 


758 


stiterit  in  utilitatem  ecclesiae  Ingda- 
nensis,  in  altera  supplet,  quae  omiserat 
in  suo  de  baptismo  ].  scil.  de  abrenun- 
eiationibiis  in  baptismo  fieri  solitis. 
Habes  baec  inMabillonii  Analectis 
t.  ni,  28—45,  ed.  novae  p.  78 — 85; 
in  Gallandi  bibl.  vet.  PP.  XIII; 
Migne  XCIX,  855-884  etc.  —  Bre- 
yissimus  est  libellus  de  mysteriis  hap- 
iismatis,  quem  imperatori  obtulit  Mag- 
nns  a  Leone  III.  in  arcbiepiscopum 
senonsem,  dum  esset  in  comitatu  Caroli 
Bomam  adeuntis,  a.  801  ordinatus,  ab 
eodem  imperatore  munere  missi  domi- 
nici  ad  varias  ablegatus  provincias 
(t  818).  Obtulit  eidem  utpoie  juris 
peritus  collectianem  noiarum  juriSj  quae 
saepe  prodiit  Lugduni  15B6;  Parisiis 
1586;  1595etc.,  cumpriorilibello(ed. 
a  Martene  de  ant.  Eccl.  rit.  1, 15^ — 
161)  Migne  CII,  981—994.  —  Ma- 
xentii  (juxta  alios  Manentii)  patriar- 
chae  aquilejensis  (usque  ad  a.  827 
vel  833)  epistola  ad  CarolumM.  de  ri- 
tibus  baptismi  eorumque  significatione 
prodiit  in  Bern.  Pez  thes.  anecd.  II,  2, 
7 — 12  snbjunctis  ex  eodem  mscr.  cod. 
ratisbonensi  Collectaneis  ejusdem  forte 
scriptoris  de  eodem  argumento^).  — 
Jesse  (al.  Tesse)  episcopus ambianen- 
sis  (799)  a  Carolo  M.  munere  missi 
dominici  honoratus  et  legatus  caesa- 
rens  Bomam  et  Constantinopolim  mis- 
sus^)  satisfecit  quaestioni  imperatoris 
episiola  catechetica  ad  sacerdotes  dioece- 
seos  suae  ceterosque  fideles,  qua  per 
interrogationes  exponuntur  rif  us  Eccle- 
siae,  praesertim,  quibus  in  baptismo  uti 
consuevit.  Prodiit  extrema  parte  manca 
cum  Hincmari  remensis  operibus  Pari- 
aiis  1615;  in  bibl.  PP.  maxima  lugd. 
XIV;  inGallandi  bibl.XIlI,  397  ss.; 
Migne  P.  L.  CV,  779 — 794.  Cum  in 
rebellionefiliorum  adversus  Ludovicum 
Pium  ipse  illorum  sequeretur  castra, 


»)  Cf.  Fabricias  bibl.  lat.  med.  aet. 

ni,  68. 

»)  Cf.  Hist.  lifc.  de  la  Fr.  IV,  527—529 ; 
W  e  rn  e  r  Alcnin  p.  231  s.  de  ejus  epistola. 


sede  privatus  obiit  836.  —  Jam  antea 
Gerbaud  (Garibaidus,  Ghaerbaldus) 
episcopus  leodiensis  (t  18.  Oct.  809) 
instructionem  pro  fidelibus  et  literas 
pastorales  pro  suo  clero  stilo  simplici 
de  baptismo  ejusque  ritibus  composuit, 
quas  typis  dedit  Martene  in  ampl. 
collect.  VII,  1 6 — 2 1  cum  duobus  capi- 
tularibus  de  eodem  argumento,  quae 
ipsius  quoque  esse  videntur  p.  23-26. 

412.  Hisce  subjicimus,  qui  c  a  n  0- 
n  e  s,  capitularia  vel  decreta  collegerunt. 
Ita  B  e  m  i  g  i  u  s  (Bemedius)  discipulus 
Alcuini,  cujus  plures  ad  eum  exstant 
epistolae,  episcopus  curiensis  (t  27.  Jun. 
8  20)  collegisse  dicitur  canoneSy  quo- 
rum  49  exhibet  Hartzheim  conc. 
Germ.t.lL  et  Migne  Cll,  1093-1112; 
octoginta  Kunstmann  die  Canonen- 
sammlung  des  Bemedius  von  Chur, 
Tiibingen  1833,  sed  ea  nonest  ipsius, 
cum  canones  derivati  sintex  decretali- 
bus  spuriis  Pseudo-Isidori.  Ejus  potius 
esse  videntur^)  capiiula  XII  poenalia 
pro  gravibus  criminibus,  saepius  edita^ 
etiam  in  Mon.  Germ.  legg.  V,  180-184 
ed.  Haenel,  et  p.  441 — 444  cur. 
Zeumer;  et  Wyss  Gesetze des Bisch. 
Bemedius  von  Chur  aus  dem  Anf.  des 
9.  Jahrh.  iu  Arch.  f.  schweiz.  Gesch., 
Ziirich  1851  p.  205  ss.  —  Ejusmodi 
capiiulare  constans  cc.  25  (ed.  a  Da- 
cherio  Spicil.  VI,  961  ss.  ed.  2.1, 
584— 586,  Migne  CXV,  9—16;  in 
MG.  Capit.  reg.  Franc.  I,  362 — 366), 
pretiosum  pro  disciplina  ecclesiastica 
illius  temporis  edidit  Haito  (Haido, 
Haitho,  Heito,  Haydo,  Ahyto,  Ahito, 
Aito,  Hatto,  Hetto,  Haddo,  Oto,  Ottoetc.) 
D.  863  0.  S.  Ben.  augiensisscholaema- 
gister  et  omamentum,  dein  coenobii 
abbas  (806)  et  episcopus  basileensis^). 
Besignato  ob  gravem  infirmitatem  epi- 


')Cf.  Ph.  Schneider  KL.  X,  1041- 
1044. 

^\  AUus  est  ab  H  e  1 1  i  (Heti)  aequali, 
arcniepiscopo  trevirenai  (c.  814—847)» 
de  quo  cf.  ^raus  Allg.  d.  Biogr.  XII, 
321  8. 


759 


801—850.  Theologia  practica.  Hetto,  Halitcharius,  Methodius,  750 


8Copata,  ut  simplex  monachus  dein  vi- 
xit  Augiae  (t  17.  Mart.  836),  cui  reli- 
quit  thesauros  literarios  a  se  diligenter 
coUectos.  Missus  est  a  Carolo  M.  ad 
Nicephorum  imp.  Itineris  reliquit  de- 
scriptionem  Hodoeporicon,  quae  tamen 
intercidit.  Scripsit  etiam  de  celebri- 
bus  visionibus  s.  Wettini  (cf.  Mabil- 
lonii  Act.  SS.  IV,  I,  263  MigneCV, 
761—780.  Cf.Schr6dl  KL.V,  1454.) 
—  Halitgarius  (Halitcharius,  Alit- 
garius  etc.)  episcopus  cameracensis 
(817  25.  Jun.  831),  Ludovici  Pii  imp. 
ad  Michaelem  Balbum  graecorum  imp. 
legatus  (828),  compilavit  ex  veterum 
scriptis  et  canonibus  opus  poenitentiale 
in  VI  distributum  11.,  quorum  1.  agit 
de  vitiis  octo  principalibus,  in  2.  de  vita 
activa  et  contemplativa,  in  quibus  uti- 
tur  scriptis  s.  Gregorii  M.  et  Juliani 
Pomerii  (de  vita  contemplativa).  In  3- 
agit  de  ordine  poenitentium;  in  4.  de  ju- 
dicio  poenitentium  laicorum  et  in  5. 
•de  regulis  canonice  prolatis  de  mi- 
nistris  Ecclesiae  si  deviaverint.  Addi- 
dit  tamquam  1.  6.  poenitentialem  roma- 
fium,  quem  de  scrinio  romanae  Eccle- 
«iae  assumsit,  etsi  a  quo  esset  editus, 
ignoraret.  Quo  de  opere  iteratis  curis 
disserit  S  c  h m  i t  z  Bussbiicher  I,  465- 
489,  ubi  hoc  poenitentiale  exhibet; 
p.  719 — 733  exhibet  11.  4.  et  5 ;  Arch. 
fur  kath.  Kirchenrecht  1890  LXIII, 
391—419;  et  Bussb.  II,  252—300, 
ubi  ex  codd.  novas  lectiones  et  emen- 
dationes  adducit^).  Ceterum  Halitgarii 
opus  saepius  jam  prodierat:  primum 
in  Canisii  lect.  ant.  V,  2,  227-281; 
ed.  novae  II,  2,  87 — 142 ;  in  variii  PP. 
bibliothecis,  in  Gallandi  bibL  PP. 
XIII,  521  ss.;  Migne  CV,  651 — 710 
oum  notis  (in  poenitentiale  romanum) 
Hug.  Menardi  p.  710 — 718.  Plane 
similia  iis,  quae  Halitgarius  habet,  re- 
periuntur  in  U.  Bab.  M  a  u  r  i  ^)  ejusdem 

>)  Da  codicibuB  mBc.  hiijus  op.  diligen- 
ter  disserit  N 0 8 1 i tz  Zeitschr.  f&r  kath. 
Theol.  1889  XIU,  193—200;  1896  XX, 
566—571. 

*)  Cf.  Fabricius  biW.  lat.  med.  aet. 
1, 66 ;  II,  174;  W  e r  11  e r,  Alcuin  p.  236  B8. 


argumenti;  unde  opus  inter  Babani 
opp.  editum  non  videtur  esse  nisi  ali& 
hujus  operis  recensio,  aliter  scil.  dispo- 
situm  et  quibusdam  auctum  addita- 
mentis.  Scripsit  quoque  Halitgarius  de 
vUa  sacerdotum  11. 1 V,  cnjus  M  a  r  t  e  n  e 
in  ampL  colL  l,  70 — 76  edidit  tantum 
praefationes  in  singulos  IL  et  capitom 
inscriptiones. 

415.  S.  Methodius  natione  Sicu- 
lus  patria  Syracusanus,  professione  mo- 
nachus,  a  s.  Nicephoro  patriarcha  CP. 
cum  literis  synodalibus  Bomam  misaua 
a.  821  et  vicissim  a  s.  Paschalil.  pon- 
tifice  cum  auctoritate  nuncii  apostolid 
ad  Michaelem  Balbum  imp.  ablegatns 
est.  Iconomachorum  haeresim  doctis 
argumentis  et  Scripturarum  dictis  ever- 
tere  adorsus  est  fidemque  orthodo- 
xam  sanctissimisDeiecclesiis  proponere: 
eamque  ob  causam  (sub  imperatoribos 
iconomachis)  multas  tentationes  ae- 
rumnasque  sustinuit  (Menol.  BasiL 
p.  499s.).  ATheodora  Augusta  mortuo 
Theophilo  ejus  viro,  exantlatorum  cer- 
taminum  praemiis  onustus  patriarcha 
constituitur  (842,  t  847),  statimque 
haeresim  iconoclastarum,  opem  ferente 
imperatrice  post  a.  120  tandem  plane 
dissipavit  instituto  etiam  festo  proprio 
orthodoxiae,  quo  ss.  imaginum  restitu- 
tionem  quotannis  celebrari  dominica  L 
quadragesimae  in  ecclesia  graeca  solet  ^). 
Beliquit  canonem  poenitentialem  seu  de 
iis,  qui  abnegarunt  secundum  diversas 
personas  et  aetates  et  ad  orthodoxam 
veramque  fidem  revertuntur  apud  Ba- 
ronium  ad  a.  842  §  21 ;  Goar  Ea- 
chologium  graecum,  Parisiis  1647 
p.  876;  Venetiis  1730;  Eneomium  s. 
Dionysii  Areop.,  quem  censet  eundem 
fuisse  cum  Dionysio  parisiensi,  ed. 
Chifflet  Diss.  de  s.  Dionjsio  A.,  Pa- 


t)Cf.  Nilles  Kaleud.  man.  I,  182; 
KndpflerEL.  VIII,  1437-1440;  Busae 
§  552 ;  Acta  SS.  Jun.  II,  960  88.  et  vitaab 
auctore  coaevo  conscripta  Migne  0, 
1243  —  1262  et  analecta  ex  variia  ibidem 
collecta  p.  1264 — 72. 


761 


AnsegisuB,  Benedictus  Leyitaf  Benedictus  Anan. 


762 


iiBiis  1676,  inter  Dionysii  opp.  ed. 
Lanselii,  ib.l615;  MigneIV,669- 
684;  Eneomium  s.  Agaihae  in  Actis 
88.  5.  Febr.;  homiliam  apad  Gretser 
decruce  0^,11^  401  ss.,  Ingolstadii  1600 
in  4;  qaae  collecta  h&bes  inMigne 
P.  G.  C,  1241 — 1327:  non  tamen  om- 
niam  horam  operam  genoinitas  est 
certa. 

416.  S.  Ansegisas  0.  S.  B.  nobili 
stirpe  prope  Lugdanam  ortas  ^),  Carolo 
M.  acoeptas,  qui  et  eam  aedificioram 
regioram  constitait  inspectorem  atqae 
in  yariis  adhibuit  negotiis  administram, 
sicat  et  Ladovicas  Pius,  variis  praefait 
monasteriis,  de  quorum  bono  tam  spi- 
ritaali  quam  temporali  admodam  erat 
sollicitas,  at  eoram  merito  salutetar 
restaurator,  demam(823)  praefuitmo- 
nasterio  fontenellensi  (Vandrille  (t  20. 
JaL  833).  Ipse  coUegit*)  Capitularia 
Caroli  M.,  Ladovici  Pii  et  Lotharii  11.  IV, 
qaorum  1.  complectitur  ]  62  capitularia 
Caroli  M.  ecclesiastica ;  2.  ecclesias- 
tica  capitalaria  (48)LadovicietLotha- 
rii;  3.  mundana  (9l)  Caroli  M.  et  4. 
mandana  (77)  Ludovici  et  Lotharii. 
Sabjecit  appendices  III,  quarum  1 .  com- 
plectitur  capitula  ecclesiastica  (35) 
omissa;  2.  mandana  omissa  (38)  et  3. 
capitalare  a.  826  complectens  cc.  10. 
Haec  collectio  et  ab  episcopis  et  in  co- 
mitiis  imperii  approbata,  ut  authentica 
habita  fuit :  saepe  etiam  prodiit,  ut  cur. 
Balaze  Parisiis  1677;  1688;  cur. 
Walter  in  corp,  juris  germ.  Berolini 


I)  AliuB  eat  a  cognomine  archiepiacopo 
aenonensi  (871 1  25.  Nov.  883)  0.  S.  Ben., 
Caroli  Calvi  legatua  ad  aedem  apoatoli 
cam,  qnae  eum  constituit  (876)  vicarium 
apostolicum  pro  Gallia  et  Germania,  cui 
primatui  tamen  archiepiacopiGalliae,  ape- 
ciatim Hincmarus  remensia,  qui  pro- 
pterea  scriTDsitdejuremetropoUtarum  tr.  ad 
episcopoa  (M  i  g  n  e  CXXVI,  189-2 10), acri- 
ter  ae  oppoauerunt.  Cf.  S  c  h  m  i  d  kL.  1 , 
886 ;  H  e  f  e  1  e  Conciliengeach.  IV  §  503  s. 

>)  Cf.  plura  de  eo  in  Geatia  abb.  font. 
c.  17  (Migne  CV,  733—750);  Mabil- 
lon  in  Actia  SS.  IV,  1,  630  s.;  in  Actia 
SS.  Jul.  V,  708. ;  Hiatoire  lit.  IV,  509-512: 
Schmid  KL.  I,  88i. 


1824  II,  401-777;  optime  car.  Pertz 
inMon.  Germ.LL.  I,  256-325  coll.  LL. 
Cap.  I,  382 — 450  etexindein  Migne 
P.  L.  XCVII,  489-590.  —  Benedic- 
tas  dictas  Levita,  diaconas  mogan- 
tinas,  adjecit^)  medio  sec.  IX.  alios  tres 
libros,  cam  qaataor  additionibas,  qai- 
bas  continentar  capitalaria  ab  Anse- 
giso  praetermissa,  sed  satis  confase 
absqae  ordine,  selecta  et  jadicio,  saepe 
editi  cum  II.  Ansegisi,  at  a  Balazio 
ed.  sapra  cit.;  Migne  XCVII,  699 — 
9 1 2.  Sed  ea  capitularia  magna  ez  parte 
sant  conficta,  i.  e.  derivata  ez  s.  Scri- 
ptara  et  scriptis  patram,  et  etiam  po- 
sterioram  aactoram,  ex  libris  poeniten- 
tialibas,  ez  canonam  collectionibas,  et 
statata  veteram  tribaantar  recentiori- 
bus  saepe  interpolata.  Versantar  aatem 
circa  universam  disciplinam  ecclesiasti- 
cam.  Habebantar  dia  pro  genainis, 
pablica  tamen  aactoritate  ea  collectio 
non  fraebatar.  Camergoaliam  prorsas 
prae  se  ferat  characterem  haec  collectio 
ac  ea,  qaam  Ansegisas  concinnavit, 
merito  Pertz  eam  haic  non  subjecit 
pro  more  veterum  editoram,  sed  ab  hac 
prorsus  distinxit.  Ansegisi  enim  col- 
lectionem  exhibet  1. 1.  LL.  Mon.  G.,  hanc 
t.  II  p.  2  pag.  19—158. 

417.  S.  Benedictas  Ananiensis 
disciplinae  monasticae  restaurator,  il- 
lastrissimum  post  a  Benedictam  ordi- 
nis  benedictini  fundatorem  sidus^),  ex 


")  Cf.  Knust  de  Benedicti  Lev.  capi- 
tularium  collectione  apud  Pertz  Mon. 
Leg.  II  p.  2.  19—39;  Scherer  KL,  II, 
328 ;  S  e  c  k  e  1  in  N.  Arch.  ftir  a.  d.  Gesch. 
1900  XXVL  37—72. 

•*)  Viiam  Benedicti  accurate  et  amanter 
acnpait  Ardon  Smaragdua,  discipulus 
et  itinerura  comea  fidelia,  (t  7.  Mar.  843), 
quam  ediderunt  H.  Menardua  ante 
Concordiam  reg. ;  Acta  SS.  12.  Febr.  II, 
610—1620;  pleniua  Mabillon  in  Act 
SS.  0.  S.  B.  IV,  1,  192-217;  hinc  Migne 
CIII,  353— 384;  Waitz  apud  Pertz  Mon. 
script.  XV,  1,200-229.  Cf.  Potthaat 
1199 ;  praeterea  de  eo  Hiat.  lit.  de  la  Fr., 
IV,  447—459;  Seebaaa  Realenc.  II», 
575-577;  Nicolai  der  h.  Ben.Grtinderv. 


763 


801—850.  Theologia  practica.  Benedictus  anian.,  Hildemar, 


764 


(jothoram  gente  ortus  est  c.  a.  750  in 
Sequania  (Langaedoc).  Adhac  puer 
missos  est  a  patre  comite  maguelonensi 
«d  Pipini  regis  aulam,  ubi  munere  mi- 
nistri  vini  est  functus.  Belicta  aula 
a.  774  mundo  yaledixit  atque  habitum 
s.  Benedicti  induit  in  monasterio  s.  8e- 
quani.  Bellum  dirum  indixit  corpori 
8U0 :  solo  pane  contentus  vino  prorsus 
«bstinuit:  somnus  ei  brevissimus,  nuda 
humo  saepe  pro  strato  usus.  In  ab- 
batem  electus  monasterium  reliquit 
noYumque  condidit  in  suo  praedio,  cui 
Anianus  nomen  (hinc  cognomen  Ania- 
nensis),  in  quo  rigidiorem  vivendi  ra- 
tionem  consectaretur  (7  8  0 ).  PauUatim 
erevit  discipulorum  agmen,  hinc  alia 
condita  fuere  vel  reformata  monasteria, 
in  quibus  rigidior  ejus  vivendi  dis- 
ciplina  vigeret.  A  Carolo  M.  in  Hispa- 
niam  missus  est  cum  aliis,  ut  adoptia- 
nismi  sectatores  ad  meliorem  revoca- 
ret  frugem(799):  a  Ludovico  Pio  om- 
nium  ei  monasteriorum  imperii  cura  et 
praefectura  fuit  concredita,  et  ab  utro- 
que  imperatore  adjutus  fuit  in  promo- 
venda  disciplinae  monasticae  reforma- 
tione.  Plenus  meritis  vivendi  rigore 
laboribusque  consumptus  Aquisgrani 
1 1.  Febr.  82 1  ad  aeterna  transiit  prae- 
mia.  llluc  enim  a  Ludovico  Pio  voca- 
tus  faerat  (815),  ut  Indae  monasterio 
praeesset.  GoUegit  undique  Codicetn 
regularum  monasticarum  et  canonica- 
rum,  quas  ss.  patres  monachis,  cano- 
nicis  et  virginibus  sanctimonialibus 
servandas  praescripserunt,  quem  edidit 
in cod. regularum Lucas  Holstenius 
Romae  1661;  Parisiis  1663;  ed.  re- 
cusa  1759  Augustae  V.  a  Mar.  Bro- 
kie  observationibus  critico-historicis 
illustrata.  Exhibentur  in  eo  variae  re- 
gulae :  1 1  patrum  orientalium,  1 5  oc- 


Aniaue,  K5ln  1865.  De  Ardone  Smaragdo, 
qui  in  nionasterio  ananiensi  praefuit 
scholis  easque  ad  magnum  provexit  tiorem 
et  post  Benedicti  diacesaum  monaaterium 
administravit,  cf.  Hist.  lit.  V,  31—35. 

')  Cf.  Editorum  praefationea ;  F  a  b  r  i- 
ciu8  bibl.  lat.  med.  aet.  I,  185  —  189. 


cidentalium  et  7  pro  virginibus ;  sub- 
jiciuntur  in  appendice  Ezhortationes 
(l5)  88.  patram  ad  monachos  et  vir- 
gines  de  observantia  vitae  religiosae. 
C!oncinnavit  et  coneardiam  regularum, 
in  qua  auctor  regulam  s.  Benedicti  con- 
fert  cum  aliis  Ecclesiae  graecae  latinae- 
que  regulis  monasticis  (25)  ex  iisque 
et  ex  patrum  quorundam  scriptis  eam 
illustrat  atque  supplet  »ut  nuUa  pa- 
trum  regula,  inquit  Sigebertus 
gembL  de  script.  eccL  c.  62,  a  Bene- 
dicti  regula  discordet,  imo  Benedicti 
regula  regulis  omnium  patrum  con- 
cordet*:  atque  ita  commentarii  cujus- 
dam  optimi  instar  esse  potest^).  Eam 
eruditis  notis  illustratam  edidit  H. 
Menard,  Pai*isiis  1631  in  4.  Alium 
nihilominus  ex  sanctorum  homiliis, 
qnae  in  exhortationem  monachoram 
sunt  prolatae,  conjunxit  lihrum,  pro 
ofBcio  sclL  sacro.  Num  is  reperiatur 
in  illa  homiliarum  collectione,  quam 
suo  codici  regularum  ex  codd.  msc  ad- 
junxit,  est  dubium.  —  Supersunt  prae- 
terea  aliquot  opuscula,  sciL  Testimo- 
niorum  nubecula  de  incamatione  Do- 
mini,  sancta  et  individua  Trinitate  et 
iterandi  baptismatis  devitanda  pemi- 
cie;  disputatio  adversus  Felicianam 
impietatem;  Confessio  fidei  Benedicti 
Levitae  etsi  peccatoris,  nonnunquam 
erronei,  tamen  foedere  isto  fidei  inex- 
hausto  fidentis.  Quae  cum  quibusdam 
aliis  (literis  et  chartis)  habes  in  M  i  g  n  e 
P.  L.  CIII,  393—1456.  De  aliis  opu- 
sculis,  quae  ejus  forte  sunt,  cf.  Histoire 
lit.  de  la  France  L  c. 

418.  Hildemar  O.S.  Ben.8.Bene- 
dicti  anianensis  aequalis  zelo  restau- 
randae  disciplinae  religiosae  clarus,  in 
dioecesi  mediolanenai  eam  feliciter  re- 
paravit.  Eeliquit  bonum  commenta- 
tarium  in  regtdam  s.  Benedicti  hactenas 
ineditum,  quem  M  a  r  t  e  n  e  fere  recepit 
in  suum  (fl.  833).  —  S.  Adalhardus 
(Adelhardus)  ex  fratre  Pipini  regis  ne- 
pos,  Carolo  M.  cognatus  et  cum  eo  edu- 
catus,  juvenis  20  a.  Deo  in  monasterio 


765 


Adelhardus,  Amalarius  Symph. 


766 


^rbejensi  se  consecravit  (773);  inde 
ut  tatios  lateret,  Montecassinam  tran- 
siit:  sed  brevi  post  in  Galliam  revoca- 
tas  electos  est  abbas  corbejensis  (775) 
et  a  Carolo  M.,  inter  c^jas  consiliarios 
primos  primas  fuit,  ad  regni  admini- 
fltrationem  vocatas  est  »at  regnam 
Italiae,  quae  sibi  commissa  faerat,  et 
ejos  regem  Pipinam  janiorem  ad  sta- 
tam  reipublicae  et  religionis  caltum 
utiiiter,  juste  atque  discrete  honestius 
informaret.  Ubi  tantam  promeruit  lau- 
dem,  ut  quibusdam,  ita  ut  fertur,  non 
homo,  sed  pro  virtatis  amore  angelus 
praedicaretur  * ,  inqui  t  Badbertus^). 
Praeterea  Bomam  a  Garolo  Augusto 
missus  est  ad  Leonem  UI.  a.  809  una 
•cum  Bemardo  wormatiensi  et  Jesse 
^unbianensi  episcopis,  ut  contentio  de 
Spiritus  8.  processione  auctore  Joanne 
monacho  hierosoljmitano  exorta  iini- 
retur.  Yerum  def^ncto  Carolo  M.  bonis 
spoliatus  et  per  septennium  in  exsilium 
est  pulsus.  Fuit  abbas  utriusque  Cor- 
bejae,  antiquae  scil.  in  Gallia  (Corbie) 
-et  novae  in  Saxonia  (Corvey),  cujus 
praecipuus  auctor  exstitit  cum  Wala 
fratre  suo.  Obiit  2.  Jan.  820.  Ejus 
scripta  perierunt,  sicut  et  ejus  episto- 
lae.  L.  valde  pretiosum  composuit  de 
ordine  pcUatii,  cujus  medulla  contine- 
tur  inHincmari  1.  pro  instruciione 
Carlomani  regis:  capitulorum  de  ad- 
fnoniiionibus  in  congregatione  (52)  in- 
scriptiones  tantum  vulgavit  M ab i  1 1  on 
in  Actis  SS.  lY  p.  1  ad  calcem.  Sta- 
tuia  antiqua  abbatiae  s.  Petri  corbe- 
jensis,  quae  monacbis  suis  praescripsit 
habes  in  Migne  P.  L.CV,  535 — 650, 
sed    juxta    codicem    valde    vitiosum. 


I)  In  ejus  vita  rhetorice  et  conBilio  ae- 
nigmatice  conscripta  in  Act.  SS.  2.  Jan.  I, 
96—111;  Mabillon  in  Act.  SS.  IV,  1, 
308—344;  ed.  ven.  p.  291—349;  Migne 
<JXX,  1507—1556.  Cf.  Potthast  1131; 
Hisfc.  lit.  IV,  484—490 ;  KL.  1,  201 ;  En  k 
•de  8.  Adalhardo  ab.  Corbejae  antiquae  efc 
novae  diss.  hist.  Monasterii  W.  1873; 
Wattenbach  Allg.  d.  Biogr.  1,  74; 
W  e  r  n  e  r  Bealencjclop.  P,  1 57—159. 


Clara  inde  coUigitur  celebris  hujus  ab- 
batiae  descriptio.  Tanti  factus  est  ab 
aequalibus  ut  diceretur  ,AugU9tinu3 
sui  temporis,  Antonius  et  Jeremias  sui 
seculi^ 


419.  Amalarius,  cujus  nomen 
multiplici  occurrit  forma:  Amelarius, 
Amilarius ,  Amulharius ,  Amalhart, 
Amalharius,  Hamalart,  Hamulariusetc., 
auctor  est,  de  quo  multa  sunt  incerta. 
Etiam  nostra  aetate  sunt  qui  eum  eun- 
dem  esse  censent  cum  Amalario  trevi- 
rensi,  utjam  supra  meminimusp.  755 
a ;  alii,  ut  omnia  componant,  tertium 
admittunt,  abbatem  hornbacensem.  No- 
ster  Amalarius,  natus  c.  a.  780,  AI- 
cuioi  discipuluSy  fuit  diaconus  (forte 
abbas  hornbacensis),  ut  chorepiscopus 
metensis  comparet  in  conc.  aquisgransi 
(817),chorepiscopusdein835-838lag- 
dunensisecclesiae,  dum  Agobardus  sede 
fuerat  pulsus  (cf.  supra  p.  712).  Post 
Ciaudium  (cf.p.  715)  praefuit  ipse  scho- 
lae  palatinae.  Interfiiit  synodo  parisiensi 
a.  825  in  causa  ss.  imaginum,  in  qua 
non  minimas  videtur  habuisse  partes. 
Inter  eruditos  sui  aevi  Symphosius 
est  cognominatus.  Quando  obierit  non 
una  est  auctorum  sententia.  Sunt  qui 
opinentur,  eum  non  vixisse  ultra  a. 
837;  alii  ejas  vitam  protrahunt  ad  a. 
847,  et  adhuc  ultra  ad  a.  usque  850 
vel  851,  ut  partem  habere  potuerit  in 
controveraia  de  praedestinatione.  Prae- 
cipuum  ejusdem  opus  est  De  officiis 
ecclesiasticis  seu  divinis  sacramentis  II. 
IV  ad  Ludovicum  Pium  imp. :  a  quo 
liomam  missus  (827)  ministros  eccle- 
siae  s.  Petri  consuluit,  et  multa  utilia 
ex  eorum  responsis  coUigens  operi  suo 
ultimam  apposuit  manum  alteramque 
editionem  in  lacem  emisit  (p.  a.832). 
Hinc  explicatur  diversitas  inter  varia  ex- 
emplaria:  supersuntenim  exemplariaali- 
quot  ed.primae.  In  1. 1.  agit  de  litur- 
gia  seu  de  ritibus  ab  Ecclesia  servatis 
a  Septuagesima  praesertim  usque  ad 
Pentecosten;  in  2.  de  variis  ministro- 


767 


801-850.  Liturgia  efc  Asceais.  Amalarius  met.,  Christoph., 


76ft 


rum  ordinibus,  ordinatione,  vestibus ; 
in  3.  exponit  mjstice  admodnm  missae 
ritTis ;  in  4.  disserit  de  officio  divino 
seu  de  breviario,  et  in  fine  de  ezsequiis 
et  officio  mortuorum.  Opus  sane  pre- 
tiosum  pro  historia  sacrae  liturgiae, 
quamvis  opiniones  et  ezplicationes 
nonnihil  singulares  et  nimis  quaesitae 
in  eo  occurrant,  quam  ob  rem  gravissi- 
mae  illud  subjocerunt  censurae  A  g  o*^- 
b  a  r  d  u  s  episcopus  lugdunensis  et  F I  o- 
rus  ejus  diaconus,  qui  ei  mendacia, 
errores,  locutiones  haeresi  faventes  etc. 
exprobrat,  praesertim  quod  triplex  di- 
stinguat  corpus  Christi  absonasque 
proponat  explicationes.  Hinc  ejus  opi- 
niones  episcopis  defert  examinandas: 
qui  demum  in  concilio  carisiacoa.  838 
ejus  opinionem  de  triplici  Christi  cor- 
pore  aliasque  explicationes  reproba- 
runt*).  Qua  de  re  cf.  Florus  in  ep. 
ad  amicos  (Migne  CXIX,  80  ss.)  et 
Mansi  XIV,  741  ss.  Prodiit  opus  in 
collectione  M.  Hittorp  Vetustorum 
PP.  11.  de  div.  officiis,  Coloniae  1568; 
Romae  1591 ;  supplementum  publica- 
vit  Mabillon  scil.  LIVc. 48  in  AnaL 
11,96 — 144.  Quod  Amalarius  L  3.  sui 
libri  Officialis  (ita  ipse  appellat  suum 
de  divinis  officiis  opus)  tractat,  brevius 
exhibet  in  Eclogis  de  officio  missae^), 
editis  a  B  a  1  u  z  e  Capit.  reg.  Franc.  II, 
1352  ss.  Parisiis  1677;  Mabillon 
Mus.ital.  II,  549  ss.  etc,  qui  exhibent 
etiam  ejus  eclogae  in  ordinem  roma- 
num.  Ejus  1.  de  ordine  Antiphonarii, 
in  quo  Antiphonaria  romana  cum  gal- 
licis  confert  et  haec  emendare,  imo  no- 
vum  concinnare  nititur,  contradictio- 
nem  provocavit  A  g  o  b  a  r  d  i ,  qui  duo 


>)  Cf.HefeleConciUengesch.IV§434. 
436.  Ceterum  apud  d'Achery  Spicil. 
i  XII,  39  ed.  novae  1 1  exstat  Amalarii 
Responsio  de  corpore  et  sanguine 
Doraiiii.  Cf.  W  e  r  11  e  r  Alcuin  p.  199-220, 
coU.  234  8.,  qui  summam  op.  Amalarii 
exhibet  et  ea,  quae  Agobardus  ct  Florus 
in  ipso  reprehendunt. 

'')  Eclogarum  genuinitatem  negat 
F  r  a  n  z  op.  cit  (p.755),  imo  in  eo  reliquiae 
op.  Amalarii  trev.  de  mi88a(p.755)reperit. 


vel  tria  contra  illud  edidit  opusGula 
sat  acria  (cf.  p.  715).  Supersunt  epi- 
stolae  septem  non  spemendae,  in  qua- 
rum  4.  et  6.  disserit  de  eucharistia. 
Ipse  in  primis  diversis  ex  conciliis  et 
veterum  doctorum  sententiis  hortata 
Ludovici  Pii  imp.  coUegit  formam  in- 
stiiutionis  canonicorum  et  sanctimonia- 
lium  canonice  viventium,  quae  probata 
fuit  judicio  et  auctoritate  concilii  aquis- 
granensis  (817),  quod  130  capitibus 
1.  1.  alia  15  cum  praefatione  adjeciti)i 
Habes  eam  formam  in  actis  conc.  Mansi 
XIV,  147-277  Hardouin  IV,  1055- 
1175;  Hartzheim  conc.  Germ.  1,. 
430 — 539.  Opera  Amalarii  collecta 
habentur  Migne  CV,  815—1340. 

420.  Ascetica  praetcr  tot scripta,. 
quae  jam  recensuimus,  majoris  pretii 
non  occurrunt.  —  Beliqui  adhuc  sunt 
Christophorus  patriarcha  alexan- 
drinus  (t  836),  cujus  HomUia  seu  pa- 
raenesis  in  usus  animarum  demon- 
strans,  cuinam  similis  sit  haecce  vita 
hominum  et  in  quem  finem  desinat  cf. 
apud  Migne  P.  G.  C,  1215—1232. 
Ejus  ad  Theophilum  imp.  ep.  de  sanctis 
ac  venerandis  imaginibus  exstat  inter 
Jo.  Damasceni  opp.  XCV,  343 — 385. 


i)  Cf.  Hefele  IV  §  417;  fliat.  lit.  IV, 
531—574;'  Morin:  Amalaire  EsquisBe 
biogr.  in  RevuebSn^dic.  1892.  IX,  337-351; 
M  5  n  ch  e  meier  Amalar  v.M.,seinLeben 
und  aeine  Schriften,  Milnster  1893;  Sahre 
Der  Liturgiker  Amalarius,  Dreeden  1893, 
qui  Realenc.  I»,  430  ita  de  eo  ecribit :  A. 
vereinigt  mit  umfassender  Schriftkennt^ 
niss  und  Belesenheit  in  den  Werken  der 
Vater  ein  nicht  geringes  Mass  von  Fleisa 
und  Sorgfalt,  sowie  strenge  Gewiasen- 
haftigkeit  bei  Angabe  der  von  ihm  be- 
nutzten  Quellen.  Die  Hauptachwftchen 
seiner  Arbeiten  der  Mangel  an  historiacher 
Forschuiig,  die  ermudende  Breite  seiner 
Darstellung  und  besonders  seine  biswei- 
len  recht  sonderliche  Art  allegoriBcher 
Aualegung  eind  nicht  so  sehr  ihra  ala  viel- 
mehr  der  seiner  Zeit  eigenen  Geistesrich- 
tang  anzureehnen,  deren  Einfluss  selbst 
sein  Lehrer  Alcuin  sich  nicht  hatte  ent- 
ziehen  kOnne  n  ;  W  e  r  n  e  r  1.  c.  p.  26 1  ss» 


769  Epiphaniufl,  Frotharius,  Modoinus,  Angilbertns,  Pantaleon  etc.         770 


Quando  fioruerit  Epiphanias  pres- 
byter  et  monachus  coenobii  tc&y  KaX- 
Xiarpdrcov  non  satis  constat.  Ehr- 
hard  apnd  Erximbacher  p.  192 
conjicit  eum  scripsisse  exeunte  sec. 
YIiI,  juzta  alios  nonnisi  ineunte  sec. 
XI  yixit.  Pariter  vitae  ejusdem  fata 
nos  prorsus  latent.  Supersunt  sermo 
de  vita  ss.  Dtiparae  et  de  ipsius  annis 
ex  scriptis  apocrjphis  sine  judicio  cri- 
tico  consarcinatus  ed.  aMingarelli 
in  Anecdotis  literariis,  Romae  1783 
III,  39 — 83;  de  vita,  aetibus  et  morte 
.  .  .  8,  Andreae;  ennarratio  ad  modum 
descriptionis  situs  orbis,  Syriae,  urbis 
sanctae  et  ss.  ibi  locorum ;  libellus  de 
religione  chruftiana,  in  latinum  a  P  e  - 
tro  de  Monte  traductus,  qni  forte  ip- 
sius  est.  Habes  haec  apud  Dressel 
Epiphanii  monachi  et  presbyteri  scri- 
pta  edita  et  inedita,  Paris  et  Leip- 
zig  1843  p.  13 — 82,  et  Migne 
CXX,  P.  G.  603 — 656.  —  Frotha- 
rius  ^)  ex  abbate  s.  Apri  episcopus 
tuUensis  (813 — 848),  cnjus  epistolas 
breves  quidem,  sed  non  sine  pretio 
pro  cognitione  iliius  temporis  habes 
apud  Duchesne  Hist.  Franc.  script. 
II,  712—723,  Migne  CVI,  863-882. 
—  Bernowinus  episcopus  claro- 
montanus  (fl.  c.  8IO),  po^ta^),  cujus 
carmina  aliquot  e  tenebris  ernit  M  a  - 
billon  Annaliumll,  717  ss.  append., 
Migne  CV,  444 — 447,  Diimmler 
Mon.  Germ.  hist.  poet.  lat.  aev.  Car.  M 
1,41 3-425 ;  Addenda  II,  693 ;  —  M 0- 
d  o  i  n  u  s  (Motninus)  ex  abbate  s.  Geor- 
gii  Lugduni  episcopus  augustodunen- 
sis'),  Ludovico  Pio  imp.  acceptissimus 
(t  838),  cujus  carmen  ad  Theodul- 
phum  aurel.  prodiit  inter  hujus  opp. 
1.  4  carm.  9,  et  in  Canisii  lect.  ant. 
t.  V.  p.  2  (ed.  novae  t.  II  p.  2  pag. 
69  88.).  —  S.  Angilbertus  e  nobili 
prosapia  in  aula  Curoli  M.  pene  ab  ipsis 
infemtiae  rudimentis  enutritus,  qui  eum 


»)  Cf.  Hist.  lit.  V,  52-57. 
«)  Cf.  Hist.  lit.  IV,  481-484. 
«)Cf.ibid.  IV,  547-550. 

Huitar,  Nomendator  I  ed.  III. 


consuevit  suum  appellare  Homerum, 
sub  Alcuino  institutus,  post  obita 
splendidissima  munera,  fuit  enim  man- 
ualis  caesareae  familiaritatis  auricula- 
rius  et  ter  ad  Leonem  III.  legatus, 
factus  est  abbas  Centulensis,  postea  s. 
Richarii  (t  18.  Febr.  814).  Hujusmo- 
nasterii  ecclesiam  magnificentissime 
construit  atque  bibliothecam  biscentis 
locupletavit  libris.  Restaurationem  mo- 
na^terii  ipse  descripsit  (Migne  XCIX, 
841 — 8 50).  Reliquit  plu ra  carmtna^), 
quorum  aliqua  servata  sunt  ab  Hari- 
ulpho  in  ejus  vita,  quae  exstat  in 
Hariulphi  chronico  centulensis  abba- 
tiae  I.  2,  apud  Mabillon  Act.  SS.  0. 
S.  Ben,  IV,  1,  108 — 122  (ed.  ven. 
103  — 116);  in  Actis  SS.  l8.Febr.IU, 
98 — 101;  apud  MigneXCIX,  849 — 
854;  optime  apud  Dtimmler  MG. 
Po6t.  lat.  I,  355—381.  Aliqui  ei  tri- 
buunt  poema:  Carolus  M,  et  Leo  III, 
in  MG.  1.  c.  II,  391—403.  —  Forte 
huc  referri  adhuc  potest  Pantaleon 
diaconus  CP.  scriptor  alioquin  ignotus, 
cum  juxta  alios  floruerit  sec.  jam  VII., 
vel  c.  850  vel  sec.  XIII,  vel  aetate  in- 
certa  juxta  Combefisium,  qui  ali- 
quot  ejusdem  exhibet  oraiiones.  Cf. 
Migne  P.  G.  XCVm,  1244—1269. 
Alius  omnino  est  a  Pantaleone 
presbytero  CP.,  qui  Latinis  favebat. 
imo  tactus  dicitur  sodalis  0.  S.  Dom. 
et  scripsisse  de  erroribus  graecorum. 
Habe»  hunc   I.  latine   Migne  P.  G. 


»)  Cf.  Wattenbach  L  IL  §  7;  Pott- 
hast  p.  46  8.,  qui  ea  recenset  atqut:  edi- 
tiones  indicat.  Hist.  lit.  IV,  414  418. 
Vitam ipsius descripserunt  Anscherus 
(c.  1110)  et  Hariulphus,  dequibusin- 
tra.  —  Alius  ab  eo  est  Angilbertus 
miles  sec.  IX,  cujus  exstat  njthmiiH  in 
proelium  apud  Fontanetum,  et  Angilber- 
tua  sive  EngilbertusO.S. Ben.  abbas 
corbejensis  c.  880,  qui  quosdam  versus 
elej^iacos  praemisit  aliosque  hexaraetro 
subjunxit  1.  s.  Augustini  de  doctrina  chri-' 
isti  na,  quem  obtulit  Lndovico  Francornm 
regi,  Uarolomanni  fratri,  quos  hab  s  in 
Mabillonii  Anal.  11,  657,  ed.  novae 
p.  425;  Migne  CXXIX,  783—786.  Cf. 
Fabricius  bibl.  lat.  1,  97. 

25 


771 


801—850.  Pantaieon. 


772 


CXL,  487 — 574,  quem  primam  edidit 
Stevartias  Ingolstadii  1616  inter 
XVII  Aactores,  absqae  aactoris  nomi- 
ne;  prodiit    dein   apad    Canisiam 


Lect  ant.  t.  14,  Bibl.  max.  PP.  t.  XX VI 
etc.  Ipsias  tamen  non  est,  sed  a  so- 
dalibas  0.  Praed.  concinnatas  valgatas 
est  CP,  a.  1252. 


XV. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  IX. 
Pars  altera  (851—900). 


421.  Inter  pontifices  romanos 
faujns  periodi  inclamit  s.  Leo  lY. 
ab  a.  847 — 8 55,  qui  aliquot  habuit 
Bomae  synodos,  plura  salabriter  con- 
stitnit  ^),  ciyitatem  Leoninamapad  aedes 
3.  Petri  condidit  muroqne  cinxit,  ipsius 
urbis  moenia  vetustate  coUapsa  restau- 
rayit  et  turres  quindecim  a  fundamen- 
tis  exstruit.  Tribuitur  ipsi  et  sermo 
4e  cura  paatorali,  qui  tamen  seculorum 
processu  tot  passus  est  interpolationes 
et  mutationes,  ut  vix  retinuerit  formam 
originalem.  Ejus  enim  lectio  synodis 
praemitti  solebat,  cui  proinde  episcopi 
illa  judicarunt  adjicienda,  quae  essent 
loco  et  tempori  opportuna.  Quare  M  a  n  8  i 
in  suppl.  conc.  I.  p.  909  triplicem  il- 
lius  exbibet  lectionem,  ut  ex  trium 
collatione  conjici  forte  possit,  quae 
genuina,  quae  superaddita  sint;  inde 
Migne  CXV,  675 — 684;  melius  eum 
edidit  WattenbachinN.  Archi v fur 
ftltere  d.  Gesch.  Yl,  192.  In  suis  literis 
faaud  obscura  primatus  etiam  inOrien- 
tem  yestigia  comparent. 


»)  Cf.de  epistolis  Migne  CXV,  655- 
€83.  Jaff^  I,  329-339;  KL.  VII,  1781- 
1783. 


422.  Inter  omnes  vero  emicuit  s.  N  i- 
colaus  L,  in  quo  magni  revixerunt 
pontifices  sec.  IV  et  Y.  Patria  erat  Ro- 
manus,  diaconus  sub  Leone  lY.  atque 
adeo  carus  Benedicto  III.,  ut  pene  ad 
regiminis  consortium  adlectum  a  latere 
suo  divelli  non  pateretur :  quo  defuncto 
(7.  Apr.  858)  unanimi  consensu  in  suc- 
cessorem  est  electus.  Tristisnima  in 
tempora  incidit  ejus  pontificutus,  ne- 
gotia  admodum  gravia  et  implexa  Oc- 
cidentis  Orientisque  occaparunt  tanti 
praesulis  animum,  usurpationes  et  scan- 
dala  sacrilega  turbarunt  ejus  quietem. 
Huc  spectant  contumacia  Joannis  epi- 
scopi  ravennatis,  principum  adulteria 
aliaeque  causae  matrimoniales,  perti- 
nacia  archiepiscoporum  coloniensis  et 
trevirensis,  necnon  etHincmariremensis 
oppositio  (qui  demum  tamen  judicio 
acquievit  sedis  apostolicae),  praeprimis 
vero  exitiale  Orientis  schisma,  quod 
Photius  initiavit,  consummavit  fir- 
mavitque  in  secula  Michael  Caerula- 
rius.  Evectus  fuerat  ad  sedem  patriar- 
chalem  CP.  Ignatius  filius  Michaelis 
Bhangabe,  quondam  imperatoris,  antea 
Niketas  dictus,  monachus  et  abbas 
4.  Jul.  846).  Cum  vero  reprehendisset. 
25* 


775 


851—900.  Theologia  polemica.  Nicolaus  I, 


77^ 


Bardam  ministmm,  imo  Gaesarem  prae- 
potentem  ob  inceatam  cum  propria  nnru 
conversationem,  communionemqne  pro- 
pterea  ei  denegaaset,  hujus  iram  et  vin- 
dictam  incurrit,  qui  nullum  propterea 
non  moyit  lapidem,  ut  Ignatius  deji- 
ceretur  sede  (857),  in  exsilium  pelle- 
retur  et  Photius,  vir  quidem  doctus, 
sed  laicus  altisque  muneribus  politicis 
implicitus,  ei  substitueretur  necnon  et 
pontifex  ad  firmandani  Ignatii  deposi- 
tionem  electionemque  Photii  pertrahe- 
retur.  Verum  frustra,  nam  s.  Nicolaus 
innocentiae  canonumque  ecclesiastico- 
rum  vindex  imperterritus  stetit  neque 
iniquis  consensit  postulationibus,  etium 
postquam  ejus  legati  Graecorum  frau- 
dibus  et  blanditiis  seducti  Photio  per 
omnia  favissent.  Cum  monita  paterna 
nihil  profuerint,  demum  in  Photium 
depositionis  protulit  sententiam  sedem- 
que  restituit  s.  Ignatio(863).  Hincille 
ambitiosissimus  vir  ira  excanduit  at- 
que  habita  synodo  a.  867  in  s.  ponti- 
ficem  anathema  dixit.  Exitum  suae  sol- 
licitudinis  non  vidit  Kicolaus,  deces- 
sit  enim  morbis  curisque  confectus 
13.  Nov.  867.  Ab  Ecclesia  inter  sanc- 
tos  colitur.  Praeter  alias  virtutes  in- 
signi  excelluit  beneficentia:  naraque 
apud  se  habuisse  perhibetur  sjUabum 
omnium  claudorum,  coecorum  et  pau- 
perum  infirmorum  Bomae  commoran- 
tium,  quibus  alimenta  in  singulos  di- 
stribuerentur  dies.  Multi  ex  omnibus 
provinciis  ad  eum  consulendum  de  di- 
versis  questionibus,  plusquam  de  quo- 
quam  alio  antecessorum  suorum  pro- 
ditum  sit,  adveniebantcunctique  accepta 
ejus  benedictione  et  responso  recede- 
bant  contenti.  Unde  ob  multitudinem 
consulentium  non  tam  mature,  ac  ipse 
voluisset,  respondere  poterat,  ut  ipse  in 
compluribus  suis  fatetur  epistolis.  Mul- 
tae  adbuc  supersunt  de  molestissimis 
his  negotiis  epistolae,  quarum  aliquae 
sunt  tractatuum  instar  admodum  pro- 
lixae.  In  iis  vero  loquitur  tamquam 
potestatem  habens  apostolica  libertate, 
imperterricafortitudine,  zelo  ardenti  pro 


canonum  custodia,  primatus  juribus 
bonoque  Ecclehiae.  Uabes  eaa^)  in 
Manni  coU.  conc.XY.  I43ss.;  Migne 
CXIX, 769-1200;  CXXIX,  1011-1016; 
diligenter  recensitas  apud  Jaffe  I, 
3Cl  '368 ;  II,  785.  Inter  eas  eminent 
juxta  ed.  Migne  4.  ad  Michaelem  imp. 
(p.  773—780);  13.  (790—794);  46. 
(p.  850— 860);  86.  (p.  926—962); 
98.  (p.  1016 — 1045);  12.adPhotinm 
(p.  785—790);  99. (p.  1945— 1055); 
104.  ad  clerum  CP.  (p.  1067—1089); 
35.  ad  episcopos  synodi  silvanectensis 
a.  863  (p.  826 — 833);  75.  adep.Gal- 
liae(899 — 908);  97.  responsa  adcon- 
sulta  Bulgarorum  (p.  978 — lOlfi); 
108.  ad  Hincmamm  rem.  (p.  iioi — 
1 1 1 1 ) ;  155.  ad  episcopos  in  regno  Lu- 
dovici  constitutos  (p.  1 163-1 174)  etc. 
Merito  ergo  a  posteritate  »Magni*  cog- 
nomine  insignitur.  Ejus  imuginem  pau- 
cis  sed  bene  expressit  hisce  verbis 
Regino  in  suo  chronico  ad  a.  868 
(Migne  CXXXII,  95):  >Postb.  Gre- 
gorium  usque  in  praesens  nullus  prae- 
sul  in  romana  urbe  pontificali  honore 
sublimatus  illi  videtur  aequiparandus. 
Regibus  ac  tjrannis  imperavit  eisque  ac 
si  dominus  orbis  terrarum  praefuit, 
episcopis  et  sacerdotibus,  religiosis  ac 
Domini  mandata  observantibus  humilis, 
blandus,  pius,  mansuetus  apparoit,  ir- 
religiosis  ac  a  recto  tramite  exorbitan- 
tibus  terribilis  atque  austeritate  plenus 
exstitit,  ut  merito  credatur  alter  Helias, 
Deo  suscitante,  nostris  in  temporibus 
exsurrexisse,  et  si  non  corpore,  tamen 
spiritu  et  virtute*)*. 


I)  De  quibusdam  cf.  Archiv  ftir  kath. 
Kirehenrecht  1882.  XLVll.  2.  177—215- 

')  Plura  de  ipso  cf.  ap.  Thi«l  de  Ni- 
colao  I.  commentationes  duae  Brunsber- 
gae  1 859 :  L  a  e  m  m  e  r  Papst  Nicolaus  I. 
und  die  byzantinische  Staatskirche  seiner 
Zeit,  Berlin  1857;  Hefele  Concilien- 
gesch.  t.  IV  pasaim ;  H e rgenroether 
etSchroers  in  opp.  infra  citandis ; 
Wurm  KL.  IX,  279—287;  Jules  Roy 
St.  Nicolas  I,  Paris  1900,  quo  in  op.  ex- 
hibentur  et  ejus  ep. 


777 


Uadrianas  II.  et  Joanneg  VI 11. 


778 


423.  Nicolai  yestigia  pressit  Ha- 
drianua  II.  (867 — 872)  ex  familia 
romana,  e  qua  jam  duo  prodierant  pon- 
tifices  Stephanus  lY.  et  Sergios  II, 
jam  bis  ad  pontificatom  expetitas,  hac 
vice  cleri  populiqne  voto  unanimi  fere 
coactus,  etsi  senex  a.  75  esset.  Virerat 
▼itae  exemplaris  et  inexbaustae  bene- 
ficentiae.  Ejus  epistolas^)  diligent«r 
recenset  Jaff^  Begesta  l^  368-376; 
exhibent  Migne  GXXII,  1259-1320; 
OXXIX,  1015 — 1021;  Mansi  coU. 
conc  XV,  819  ss.  (ep.  36).  —  Magnam 
sollicitudinem  pro  bono  Ecclesiae  et 
paco  Italiae  ostendit  Joannes  VIII 
(872 — 882),  ccgustestessunttot  ejus- 
dem  epistolae,  quae  adhuc  superdunt, 
scil.  382,  quas  cf.  in  Migne  P.  L. 
CXXVI,  647—967.  Jaffe  in  Beg.  I, 
376 — 422  c.  432  recenset.  Frequenter 
convocayit  synodos,  episcopis  officia 
soain  memoriam  revocat,  segnesexcitat, 
inobedientibus  excoramunicationem  in- 
tentat,  multos  revera  communione  pri- 
vat,  imo  et  deponit,  principes,  reges, 
imperatores  in  auxilium  adversus  Sara- 
cenos  invocat,  de  causis  matrimonialibus 


I)  Bepererat  Fr.  M  a  a  s  s  e  n  homiliam 
synodicttm,  cujus  jam  fragmenta  ediderat 
Muratori  atqae aBseruerat  Nicolaol. 
Edidit  illam  atque  tribuit  Hadriano  11. 
in  diss.  £ino  Bede  des  Papstes  Hadrian  II. 
y.  J  869.  Hinc  orta  est  ma^na  coatro- 
verBia  literaria,  cum  in  ea  bomilia  ad 
triginta  ep.  decretales  pseudoisidorianae 
allegantur :  undeiDfempoterat, magnam 
jam  post  medium  sec.  IX.  fuisse  auctori- 
tatem  apud  sedem  apostolicam  coUectio- 
nis  isidorianae.  Eam  egre^e  tractat 
Lap6tre  Revue  des  qq.  hist.  1880  I, 
277-431  Hadrian  et  lesfausses  d^cr^tales, 
ubi  ostendit  eam  non  esse  alicujus  pon- 
tificis,  sed  forte  episcopi  portuensis,  qui 
postea  fuit  pontifex  sub  nomine  F  o  r- 
mosi;  JaffeetDtimmler Ueber eine 
SynodalredePapstHadriansII.,  Berl.  1900, 
stant  pro  Hadnano  II.  Schroers  Eine 
Termeintliche  Eonzilsrede  des  Papstes 
Hadrian  II;  hiat.  Jahrb.  1901  p.  23—37; 
257-276,  eam trihuit  Anastasio  biblio- 
thecario.  Cf.deHadrianoII.  Hefele  Con- 
ciliengesch.  IV  §  484  ss. ;  KL.  V,  1421— 
1423 ;  copiosam  iiteraturam  in  Realenc. 
VII,  305—307.  ed.  Z  0  e  p  f  f  e  I-M  i  r  b  t. 


judicat,  monasteriorum  in  se  suscipit 
tutelam.  Fraudibus  Photii,  qui  defuncto 
s.  Ignatio  (877)  iterum  in  sedem  CP. 
fait  evectus  1),  recruduit  schisma:  hinc 
pontifex  foede  a  suis  legatis  desertus  et 
deceptus,  coactus  est  in  Photium  ana- 
thema  pronunciare.  Schismatis  com- 
positionem  non  amplius  vidit  a  nefariis 
hominibus  15.  Dec.  882  crudeli  morte 
exstinctus^).  —  Stephani  V.  (885- 
891)  viri  admodum  pii  plures  super- 
sunt  episMae,  diplomata,  privilegia  etc. 
non  tanti  tamen  momenti,  quorum 
plures  habes  in  Migne  P.  L.  CXXIX, 
785 — 822.  Earum  68  recenset  Jaff6 
I.  427—435. 

424.  Compressa  demum  circa  hujus 
seculimediumiconoclastarumhae- 
resi,  longe  exitiosior  orta  est  in  Oriente 
tempestas,  schisma  sciL  Photianum, 
cui  non  tam  controversiae  de  fide  yoI 
moribus,  quam  humanae  cupiditates, 
nefanda  libido  et  praepotens  ambi- 
tio  praebuerunt  occasionem:  postea 
vero  ad  colorundum  schisma  exco- 
gitatae  fuere  nonnullae  controver- 
siae  et  naeniae.  Prima  victima  ce- 
cidit  s.  Ignatius  patriarcha  regiae 
urbis^),  ut  jam  supra  diximus.   Cassa- 


>)  Dedit  Joannes  VIII.  suis  legatis  quin- 
que  epiittolaa  in  Orientem  perferendas, 
ad  imperatorem,  ad  Photium  etc.,  quas 
fraudulentus  hic  yir  nequissime  falsavit, 
et  in  alium  pene  convertit  sensum.  Cf. 
Hefelel.  c.  §  497,  ubi  corruptionis  spe- 
cimina  habcs. 

')Cf.  KL.  VI,  1562-1563;  Hefele 
Conciliengesch.  IV  §  503  ss. 

>J  Hujus  vitam  praeclare  et  fideliter 
scnpsit  N  i  c  e  t  a  8  Paphlago,  qui  et  alio 
nomine  David  vocabatnr,  byzantinus, 

Srofr^seione  rhetor  et  philosophus,  vir 
octus,  episcopus  Dadybrae  in  Paphla- 
gonia,  qui  floruit  c.  a.  890.  Kam  edidit 
Rad  erIngoIstadiil6n4:  in  Act.SS.23.0ct. 
X,  167—205;  Migne  P.  G.  LV,  24j.284. 
Hujus  ejusdem  Nicetae  exstaat  orationes 
XX  subinde  inflatae  atque  flosculis  nimis 
onustae,  scil.  in  exaltationem  s.  crucis,  m 
diem  natalem  b.  M.  V.,  in  singulos  apo- 
stolos  etc. ;  fragmentum  expoaitiones  in 
Lucae  Ev. ;  exegesis  in  carmina  s.  G  r  e- 
g  o  r  i  i  naz.  (cf.  snpra  p.  171),  quae  omnia 


779 


851  —900.  Schisma  Photii.  IgaatiaB,  Metrophanea,  Mappa. 


rso 


Yit  quidem  Nicolaus  I.  injustam  tanti 
praesulis  depositionem :  sed  praeyalente 
Bardae  tyranni'le  immauia  pasaus  est, 
ut  ad  abdicandum  munus  pastorale 
cogeretur:  verum  frustra.  Iteratis  vi- 
cibus  appellavit  sedem  apostolicam, 
quae  eum  non  deseruit.  Dejecto  et  in- 
terfecto  Michaele  III.  mox  revocatus  est 
a  Basilio  Ma cedone  s.  Ignatius  atque  in 
sedem  Suam  restitutus  (23*  Nov.  867). 
Sub  eo  habita  est  sjnodus  oecumenica 
YIIL,  quae  sententiam  romanam  pro- 
bavit,  restitutionem  s.  Ignatii  et  Photii 
depositionem.  Decessit  23.  Oct.  877» 
quo  die  tam  ab  Ecclesia  latina  quam  a 
graecis  inter  sanctos  colitur.  Literae 
ejusdem^)  ad  rom.  pontificem,  in  qui- 
bus  praeclare  ejusdem  agnoscit  prima- 
tum,  asservatae  leguntur  in  actis  conc. 
oecumeniciVIII  (cf.HardouinV,  79l). 
—  Strenuus  assecla  s.  Ignatii  contra 
PhotiumeratMetrophanes^)  Smjr- 


habes  M  i g n  e  P.  U.  CV,  9-582  (cf.  E  h  r- 
hard  apad  Krambacher  p.  167).  Non 
tamen  desunt,  qai  patent  aao  hoc  nomine 
duo  latere  scriptores.  —  Conferatur  et 
libellas  de  tota  magni  Ignatii  causa  (ab 
initiis  exsilii  a.  858  asque  ad  conciliaba- 
lam  a.  861,  in  qao  fuit  depoaitas)  ad  Ni- 
colaam  papam  rom.  a  Theognosto 
monacho  exarcho  CP.,  qai  visa  iniqua 
persecutione  in  Ignatiam  mota  zelo 
commotas  clara  Romam  properavit,  ubi 
soptennium  haesit  factus  arcnimandrita. 
Restituto  in  sedem  suam  Ignatio  rediit 
CP.  cum  literis  Iladriani  II.  ad  Basilium 
imp.  et  Ignatium  impenae  commendatus. 
Fsictus  est  monasterii  Fontis  hegumenus 
et  8.  Sophiae  skeuophjlax.  Missus  ab  im- 
peratore  et  Ignatio  iterum  Romam  venit 
ad  faciliores  conditiones  impetranda»  pro 
Photii  asseclis,  sed  absque  effectu. 
Exbtat  eju8  libellus  de  gestis  CP.  858-61., 
cum  encomio  m  omne»  sanctos  M  i  g  n  e  PCr. 
CV,  849-863. 

I)  Epistola  Epiphanii  cujusdam 
episcopi  Cjpri  in  insula  ad  s.  Ignatium 
legitur  i.i  actis conc.  B  i n i i  t.  III  Parisiis 
1636.  Huius  iorte  Epiphanii  videtur 
etiam  esse  ExposUio  praeaeMionum  \  pa- 
triarcharum  et  metrop  lit  trum,  quam  ha- 
bes  in  Migne  P.  G.  LXXXVI,  1,  787-798. 
Cf.  Ba8Be§639. 

*)CL  KnOpfler  KL.  VIII,  2442  ss. 
Reliquit  Metrophanes  ctiam  encomium  in 


nae  archiepiscopus  (jam  a.  857).  Uinc 
cuin  illo  sede  sua  fuit  privatus,  vineu- 
lis  Gonstrictus  et  in  carcerem  deterri- 
mum  conjectus  atque  in  exsilium  pul- 
8U8  (859).  Photio  dejecto  itenun  in 
suam  restitutus  est  cathedram.  Cum 
autem  cum  Photio  post  s.  Ignatii  mor- 
tem  in  patriarchatn  ^ecto  nolaerit  inire 
communionem,  rorsus  fuit  depoiitus 
(880).  Dedit  episU^m  ad  Mannelem 
patrioium,  in  qua  narrat,  quae  contige- 
rant  inter  s.  Ignatium  et  Photium  ab 
a.  858 — 870:  quam  exhibent  Baro- 
nius  in  suis  annalibus  ad  a.  870 
n.  45 — 51;  Baderus  op.  supra  cit; 
Mansi  XVI,  414  etc  Habuit  ser- 
monem  insignem  in  conc.  VIII  sess.  VI. 
—  Eandem  sortem  subiit  Stjlianus 
M  a  p  p  a  archiepiscopus  neocaesariensis» 
qui  cum  s.  Ignatio  fuit  sede  pulsus ;  in 
quam  restitutus  noluit  post  s.  Ignatii 
mortem  Photium  agnoscere^).  In  lileris 
ad  Stephanum  VI.  suo  aliorumque  no- 
mine  datis  sjnoptice  et  fideliter  refert 
controversiarum  inter  s.  Ignatium  et 
Photium  historiam  (ab  a.  847  —  886), 
apud  Baronium  ad  a.  8S6  n.  17-25; 
in  actis  conc.  Mansi  XVI,  425 — 441 
etc;  et  in  op.  Baderi  cit.  Exstat  et 
ipsius  libellus  de  8.  Trinitate  in  Mont- 
fauconii  bibl.  sequer.  et  coislin.,  Parisiis 
1715  p.  88—90.  Joannis  IX.  ep., 
qua  ejus  fidei)  singularis  laudatur,  habes 
inMigneP.  L.  CXXXI,  29. 

425.  Quamvis  Photius  indignus 
sit,  qui  inter  theologos  numeretur  ca- 
tholicos  utpote  tristissimi  auctorschis- 
matis,  breviter  saltem  memorandus  est, 
cum  negari  nequeat,  eum  a  natura  ez- 
cellens  nactum  esse  ingenium,  quod 


B.  Poljcarpum  et  Michaelem  archauge- 
lum,  necnon  commentarium  in  septem  ep. 
catholicas,  cujus specimina  ezhibet  passim 
B.  GeorgiadeBin  ExxX.  'AK-rfi,  III  (1882- 
1883),  sicut  et  illa  Encomia  ib.  1887  VII, 
386—393.  Cf.  Ehrhard  apud  Krum- 
b  a  c  h  e  r  p.  78  8. 

•)  Cf.  de  utroqne  Busse  Grundr.  der 
christl;  Lit.  §  641  s. 


781 


PhotiuB. 


782 


indefesflo  ezcoluit  studio,  adeo  nt  in 
omnibus  yersstus  esset  disciplinis  ideo- 
que  malta  componere  potnerit  opera 
sane  utilia^).  Tarasii  quondam  patri- 
archae  pronepos  erat,  nobilissimis  ortns 
(c.  8  20)  parentibns,  qni  pro  ayita  fide 
ab  iconomachis  mnlta .  snnt  passi.  Jn- 
ventntem  transegit  discendo  docendo- 
que  moltosqae  attrazit  discipulos.  Cum 
ergo  nobilissimae  esset  familiae,  caesa- 
reae  af&nis,  atque  diligenter  excultus 
splendida  adeptus  est  in  aula  munera: 
foit  enim  protospatharius,  imperatori 
primus  a  consiliis  atque  senator.  De- 
jecto  Ignatio  ipse  opera  Bardae  Caesa- 
ris  electus  est  in  patriarcham  paucis- 
que  diebus  omnes  suscepit  sacros  ordi- 
nes  (857).  Verum  Nicolaus  I.  hanc 
electionem  cassavit,  et  postquam  Basi- 
lius  Macedo  regnuin  adiit,  depositus 
ipse  est  atque  restitatus  s.  Ignatius 
(867).  Post  hujus  vero  mortem  (877) 
iterum  adeptus  est  sedem  patriarchalem. 
NisuB  quidem  est  sedis  apostolicae  con- 
sequi  approbationem  legatosque  apo- 
stolicos  astutia  sua  decepit  sibique  fa- 
ventes  reddidit,  ita  ut  Joannes  YIII. 
paratus  esset  sub  certis  conditionibus 
eum  agnoscere,  sed  meliora  edoctus  a 
Marino  eardinali,  qui  illius  viri  fraudes 
bene  noverat,  anathema  in  eum  dixit 
(a.  881):  et  merito  quidem,  nam  genui- 
nam  ipsius  pontificis  literam  suppres- 
seratnoyamque  finxerat,  in  qua  pontifex 
summis  eum  laudibus  prosequitur :  imo 
et  ez  capite  suo  finxerat  acta  synodi 
oecumenicae,  eo  tantum  fine,  ut  conc. 
oecumenici  YIII.  aboleret  auctoritatem 
et  omnia,  quae  contra  ipsum  olim  cano- 
nice  acta  ftierant,  rescinderet.  Falsa- 
rium  Photio  audaciorem  et  impuden- 
tiorem  nullum  commemorant  Ecclesiae 


1)  Merito  tamen  notat  £  h  r  h  a  r  d  KL. 
IX,  2087 :  Photius  Bedeutung  als  eines 
Theologen  ist  oft  liberseh&tzt  worden. 
Seine  uieologischen  Gesammtleistungen 
stellen  ihn  unter  Joh.  von  Damascus  und 
lasaen  mit  denen  dcs  Mazimus  Confessor 
oder  Leontius  von  Byzanz  keinen  Ver- 
gleich  ZQ. 


annales^).  Interim  Photius  ingentem 
ostendit  industriam,  ut  sedis  suae  dila- 
taret  praerogativas  et  splendorem,  an- 
sasque  inveniret  firmandae  scissionis  a 
sede  apostolica  ezcogitatis  variis  doc- 
trinae  disciplinaeque  capitibus,  quae 
Latinis  ezprobraret.  Sed  en  rursus  mu- 
tatur  ejus  fortuna.  Defuncto  Basilio 
Leo  Sapiens  dictus,  ejus  quondam  dis- 
cipulus,  eum  iterum  deposuit  atque  in 
monasterium  relegavit  (886),  quo  fdl- 
mine  veluti  fractus  decessit  c.  a.  891, 
juzta  alios  897,  quin  iilo  quinquennio 
suae  navitatis  veluti  innatae  uUum 
daret  amplius  indicium. 

426.  Photii  op<ra  ooUecta  cooperan- 
tibus  J.  B.  Malou  et  Job.  Hergen- 
rOther  prodienint  in  Migne  P.  G. 
t.  CI-CIV.,  supplementa  praebet  Her- 
genrOther  Monumenta  graeca  ad 
Photium  ejusque  historiam  spectantia, 
Batisbonnae  1869etquaedam  minoris 
momenti A.Papadopulos  Kerameus 
in  fasc.  societatis  russicae  palestinae 
t.  XXXI,  Petersburg  1892.  Potiora  sunt: 
AtnphUochia  collectio  scil.  quaestionum 
(altra300),  quas praesertim  Amphi- 
1 0  c  h  i  u  s  Cjzici  metropolita  (hinc  Am- 
philochiae  inscriptio)  ipsitemporeten- 
tationum  (primi  ezsilii)  proposuit  et 
ipsesolvit.  Diversissimi  autem  ordinisac 
generis  sunt  argumenta  eo  in  op.  per- 
tractata.  Tres  tamen  classes  dissertatio- 
num  licet  distinguere,  quarum  1.  om- 
nium  ditissima  ezegeticas  et  her- 
meneuticas  complectitur  disquisitiones, 
2.  dogmaticas,  3.  demnm  philo- 
s  0  p  h  i  c  a  s,  mythologicas,  grammaticas 
et  nonnullas  historicas.  Utitur  in  res- 
ponsionibus  libenter  operibus  Poljchro- 
nii,  Cyrilli  alez.,  (jermani  CP.,  Joannis 
Damasceni,  in  primis  Theodoreti,  e  quo 
32  diss.  ad  verbum  transcribit.  Eae 
absque  ordine  et  methodo  sunt  dispo- 
sitae,  diversis  temporibus  ad  erudito- 
rum  amicorum  quaesita    conscriptae. 


0  Cf.  praef.  in  opp.  Photii  ed.  Migne 
CI  p.  U. 


783 


851 — 900.  Schisma  Photianaixi.  Photii  opera. 


784 


deinde  iu  unam  yeluti  corpus  collectae 
et  ad  Anphilochiom  trandmissae.  £ae 
fere  replent  t.  CI  ed.  Migne,  prodieront 
etiam  Athenis  1858  Sequuntur  in  ed. 
Migne  fragmenta  eommentariorum  in 
N.  T.  (1 189— 1255).  —  In  t.  2.  con- 
tinentur  dogmatica  scil.  carUra  Mani' 
chaeos  11.  IV  (p.  15-264),  qui  prodie- 
runt  etiam  in  Anecdotis  graecis  J.  Chr. 
Wolfii,  Hamburg  1722.  Magna  pard 
1.  1.  fere  ad  Yerbum  conspirat  cum 
scriptis  aliorum  auctorum,  praesertim 
cum  historiaManiehaeorum  Petri  Si- 
culi^),  quem  descripsisse  dicendusest, 
quin  fontem  pro  more  nominaverit :  U. 
vero  sequentes  non  satis  bene  cohae- 
rent  cum  1.  1.  —  De  Spirituss.  mysta- 
gogia,  quem  1.  primum  Hergenrd- 
ther^)  edidit,  notis  illustravit  atque 
crisi  subjecit  Batisbonae  l857;Migne 
CII,  263 — 542  (cum  ejusdem  com- 
pendio),  opuspraecipuum  contra  dogma 
fidei  et  doctrinam  Ecclesiae  conscriptum, 
in  quo  infirmis  plane  utitur  argumen- 
tis  potissimum  ex  ratione  theologica 


I)  Hic  a  Basilio  imp.  ejusque  filiis  Leo 
Sapiente  (»86—91 1)  et  Constantino  (911  - 
959)  miasua  fuerat  in  Arraeniam  ad  per- 
mutandos  captivos  christianos,  qua  oc- 
casione  converuatus  est  cum  Paulicianis, 
nova  Manichaeorum  specie,  auctore  quo- 
dam  Paulo  arraeno,  quorum  plures 
etiam  convertit.  Prodiit  ejus  histotHa  cura 
Raderi  Ingolstadii  1604;  GOttingen 
1646.  Reperit  autem  cl.  M  a  i  tres  sermo- 
nes  contra  Paullcianos,  qui  cum  illa  hi- 
storiacohaerentet  eodera  generescribendi 
Bunt  concinnati,  hinc  hujus  Petri  esse 
videntur.  Habes  illos  in  t.  IV  bibl.  novae 
PP.  In  eorum  primo  refellit  Pauli- 
c  i  a  n  0  8  duo  esse  rerum  priucipia  affir- 
mantes ;  in  a  1 1  e  r  o  ostendit  Mariam  vere 
esse  Deiparam,  cum  Christus  corpus  suum 
non  detulerit  de  coelo,  atque  Mariam 
mansisse  virginem.  In  tertio  probat, 
Christum  non  locutum  esse  parabolice  in 
ultima  coena.  Verum  hujus  sermonis  ex- 
stat  tantum  exordiura.  Reliqui  vero  tres 
sermones,  quos  promiserat,  interciderunt. 
Alius  autem  esse  videtur  a  Petro  Argi- 
vorura  episcopo,  de  quo  alias. 

•)  Cf.  H  e  r  g  e  n  r  0  e  t  h  e  r  de  hoc  op. 
theol.  Qtlschr.  Tflbingen  1858  XL,  559— 
629. 


depromptis:  in  aliis  op.  Photius  oon- 
troyersias  cum  Latinis  sttingere  non 
solet,  si  excipias  opusculum  de  eodem 
argumento,  quod  forte  ipsius  est  et  sb 
E  u  t  h  i  m  i  o  Zigabeno  suae  PanopUae 
fuit  insertum.  Opus  de  quo  agimus  a 
celebri  V e  c  c o  patriarcha  CP.  (t  1 298) 
fuit  impugnatum. 

427.  Tertia  operum  ejusdem  pars 
complectitur  praeter  carmina  non  magni 
pretii  quaedam  scripta  paraenetica, 
homilias  sciL,  quarum  tamen  plures 
perierunt,  multae  nondumprodierunt: 
eae  sunt  admodum  eloquentes;  recen- 
tissimePapadopuIos-Kersmeus 
alias  XL V  e  codd.  montis  Atho  primum 
edidit;  LXXXIII  sermones  et  homilias 
Aristarches  magnus  logothetes  ec- 
clesiae  CP.  Leipzig  1901  t.  2. — In  p. 
q  u  a  r  t  a ,  qua  continentur  opera  h  i  - 
storica,  exhibentur  epwtotoe  (193), 
praeter  plurimas  (7l),  quae  insertae 
sunt  Amphilochiis,  distributae  in  III 
U. ;  editae  etiam  aValettas,  Londini 
1864.  —  Sequitur  celebris  biblio^ca, 
quae  totum  implet  t.  CIII.  ed.  Migne 
et  CIV  p.  9 — 346,  opus  grande  et  utile, 
in  quo  sagaci  judicio^)  de  quam  pluri- 
mis  omnium  disciplinarum  operibns 
sine  certo  ordine  disserit  et  censet,  at- 
que  speciminaexillis  affert  in  cap.  seu 
codicibus  280:  hinc  pretiosa  est  pro 
historia  literaria  et  argumentum  lec- 
tionis  propemodum  infinitae  auctoris 
nostri.  Seorsim  prodiit  cur.  Im.  Bek- 
ker  Berlin  1824  t.  2.  —  Beliquit  et 
opera  canonica.  Primum  sciL  coUe- 
git  canones  conc.  oecumenicorum  in 
unam  syllogen  ordine  chronologico. 
Eisdem  adjecit  canones  conc.  provin- 
cialium,  qui  vim  legis  in  nniyersa  £c- 
clesia  obtinebant,  et  epistolas  eanonicas 
ss.  patrum,  quae  ad  disciplinam  gene- 
ralem  Ecclesiae  spectabant.  Hanc  col- 


«)Ehrhard  L  c.  p.  2090:  Deberall 
bew&hrt  sich  PhotiuB  als  ein  feiner  literar- 
kritiker,  und  die  F&Ue  aind  sehr  selten, 
in  denen  die  moderne  Kritik  sich  von 
seinem  Urtheil  entfemen  muss. 


785 


Aeneas  parisiensis. 


786 


lectionein,  quam  Z  0  n  a  r  a  8,  B  a  1  s  a  m  0  n 
etAristenos  doctis commentariis or- 
namnt,  in  suis  Pandectis  canonam 
edidit  BeYeregins,  et  Migne  P.G. 
t  CXXXVII  etCXXXVIlI.  Deinde  eos- 
dem  canones  descripsit  ordine  materiae 
jnngendo  canones  ejnsdem  argomenti 
totamque  materiam  juris  divisit  in  ti- 
tulos  XIV.  Hanc  collectionem  sub  no- 
mine  syntagmatis  canonum  primus  edi- 
dit  Mai  Spicil.  rom.  t.  VII,  et  inde 
Migne  CIV,  431 — 976.  In  eo  non- 
dum  comparet  spiritus  schismaticas. 
Demum  Photius  canones  omisso  teztu 
juxta  ordinem  svntagmatis  notaYit,  et 
in  commentariis  adjunctis  descripsit 
leges  praesertim  civiles,  quae  eisdem 
respondebant  Haec  coUectio  inscribi- 
tur  Nomocanon,  quia  legum  tam  eccle- 
siasticarum  quam  ciyiliam  catalogum 
ac  yelut  harmoniam  ezhibet.  Post  alios 
eum  ediderunt  Voellius  et  Justel- 
lus  in  sua  bibliotheca  juris  Parisiis 
1661  II,  813 — 1140  etindeMigne 
CIV,  975 — 1218;  Pitra  Jur.  eccl. 
Graec.  hist.  et  monum.,  Bomae  1868 
II,  433 — 640:  sed  jam  incipiunt  eru- 
diti  dubitare,  num  Nomocanon  sit  re- 
▼era  Photii.  —  Beliquit  quoque  com- 
mentaria  in  U.  N.  T,,  saltem  in  catenis 
saepe  comparent  ezpositiones  sub  ejus 
nomine.  Papadopulos  Kerameus  edi- 
dit  sub  ejus  nomine  exposiftionem  in 
Evangelium  s.  MaUhaei.  —  Quibus  ad- 
dantur  opera  quaedsmi  minoris  mo- 
menti,  ut  Gnomen,  seu  sententiae  214 
apud  Hergenroether  op.  cit. ;  vel 
opera  philosophica  vel  profani  argu- 
menti,  inter  quae  eminet  ejus  Lexicon, 
forte  tamen  a  discipulo  sub  ejus  di- 
rectione  concinnatum.  Alia  ejusdem 
opera  sunt  deperdita  ut  contra  Julia- 
num  imp.,  Leontium  etc,  alia  ei  sup- 
posita,  alia  ipse  confinxit,  ut  acta  con- 
cilii  oecumenici  a.  878,  quae  habentur 
inter  acta  conc  Hardouin  ^)  etc. 


•)  Ceterum  de  Photio  cf.  opus  plane 
classicam  et  eruditum  card.  Jos.  Her- 
genrOther:  Photius  P.  v.  «CP.,   sein 


428.  Subjicimus  narrationi  exitialis 
schismatis  eos  theologos,  qui  contra 
Graecorum  exceptiones  scripserunt^): 
quorum  quidem  non  magnus  est  nu- 
merus.  Eorum  unus  est  Aeneas,  qui 
in  Caroli  Calvi  aula  munere  fungebatur 
notarii  seu  secretarii  tantaque  simul 
soUicitudine  curabat  bonum  Ecclesiae, 
ut  metropolita  senonensis  Guenilo 
cum  suis  suffraganeis  (inter  epistolas 
Lupi  Ferrariensis  99  Migne  CXIX, 
574)  scribere  potuerit:  »Quis  vel  le- 
yiter  tetigit  palatium,  cui  labor  Aeneae 
non  ianotuit  et  fervor  in  divinis  rebus 
non  apparuit?*  Hinc  unanimi  cleri  et 
populi  consensu  electus  est  a  853  in 
episcopum  parisiensem.  Interfait  plu- 
ribus  synodis  eo  tempore  habitis.  Cum 
Nicolaus  I.  Galliae  epi&copos  hortatus 
esset,  ut  et  ipsi  responderent  Graeco- 
rum  exceptionibus  adyersus  Latinos, 
ipse  arripuit  calamum  scripsitque  a. 
868  1.  adversus  Oraecos,  editum 
a  D^Achery  Spicil.  t.  VII;  ed.  2.1, 
113— 148 ;  Migne  CXXI,  685—762. 
Constat  autem  ille  cc.  2 1 0  et  est  tan- 
tum  compilatio  testimoniorum  patrum 
scriptorumque  tam  graecorum  quam 
latinorum  pro  s.  Spiritus  processione 
ex  Filio  quoque,  pro  sacerdotum  coeli- 
batu,  pro  yario  usu  abstinentiae  diver- 
sarum  regionum,  pro  primatu  romani 
pontificis  etc.  Obiit  Aeneas  27.  Dec. 
870.  —  Magis  limatum  est  opus  Ba- 
tramni  contra  Graecos,  de  quo  op- 
portunius  infra  agemus^). 


Leben,  seine  ISchriften  und  das  griechi- 
sche  Schisma  nach  handschrftl.  und  ge- 
druckten  Quellen,  Regensburg  1867-1869 
t.  3,  in  quo  multa  quoque  reperis  de  atic- 
toribus  supra  laudatis  ut  de  N  i  c  o  I  a  o  L, 
8.  Ignatio  patriarcha  etc. ;  Ehrhard 
apud  Erumbacher§l8p.  73^79;  et 
ipseErumbacher  p.  515—524. 

')  Fuse  has  controversias  persequitur 
et  exponit  W e rn  e r  Gesch.  III,  1—310. 

^)  Cf.  de  Aenea  Hist.  lit.  V,  386—390 ; 
de  utroque  H  e  f  e  1  e  Conciliengesch.  IV 
§  4S2.  Oeterum  et  episcopi  in  conc.  wor- 
matiensi  a.  868  ad  exoeptiones  graeco- 
rum  responderunt.  Hanc  responsionem 
contra  Uraecorum  haeresim  de  fide  ss. 


787 


851—900.  Theol.  polemica.  Nicetas,  GotteschalcuB. 


788 


429.  Denique  ex  theologis  pole- 
micis  Orientis  memorandos  est  ad- 
hac  Nicetas,  patria  ut  videtnr  By- 
zantinns,  alios  a  Niceta  D  a  y  i  d  e ,  ca- 
]as  supra  (p.  778  a.)mentionem  fecimus: 
qui  floruit  ezeunte  sec.  IX.  Hic  enim 
reliquit  Refutationem  et  everaionem  epi- 
stolae  ab  Armeniae  principe  missae, 
quae  invidiose  iidem  nostram  ortho- 
dozam  et  s.  et  oecumenieam  synodum 
lY.  criminatur,  jussu  Christum  aman- 
tis  et  piissimi  imperatoris,  quae  scripta 
est  ad  principem  et  in  qua  patriarcha 
inducitur  loquens.  Ea  est  doctissima 
ium  argumentorum  copia  et  vi,  tum 
sententiarum  gi-avitate,  et  ss.  patrum 
auctoritatibus  refertissima  et  yere  au- 
rea,  ed.  in  AUatii  Graecia arthodaxa 
i  I ;  Cofifutatio  falsi  libri,  quem  scri- 
psit  Mohammedes  arabs,  ed.  aMai 
bibl.  noya  PP.  IV,  321  ss.,  in  qua  ad- 
ducit  in  singulis  cc.  Mahammedis  tex- 
tnm,  quem  refellit.  Eo  in  op.  theolo- 
giae  apud  graecos  sCholasticae  seu 
speculatiyae  imaginem  genuinam  aspi- 
eimus,  et  graeci  ingenii  et  doctae  soli- 
daeque  subtilitatis  insigne  specimen. 
Habes  utrumque  librum  in  M  i  g  n  e  P. 
G.  CY,  583—843.  Sed  scripsit  etiam 
contra  Latinos  de  processione  Spiritus  s, 
ex  solo  Patre,  quem  L  habes  apud 
Hergenroether  Monumenta graeca 
etc,  Regensburg  1869  p.  84 — 138. 

430.  Jam  nos  convertamus  ad  Oc- 
eidentem,  ubi  plures reperimus,  qui 
de  rebus  subtilibus  subtiliter  etiam 
scripserunt:  ortae  enim  sunt  et  hic 
eontroversiae  literariae,  sed  non  usque 
ad  haereses  et  schismata.  Ejusmodi 
controversiis  occasionem  praebuerunt 
duo  praesertim  theologi  Gotteschal- 
G u s  scil.  et  Joannes  Erigena,  quo- 
rum  ille  Fulgentius  (forte  a  suis 
asseclis  ob  praetensam  s.  Augustini  de- 
fensionem)  cognominatus,  fuit  mona- 


Trinitatis  reperit  ediditque  Trwdp.  N  e  u- 
g  a  r  t  in  append.  ad  suum  opus  Episco- 
patuB  constantienBis  I,  520. 


ohus  0.  S.  Ben.  natione  Saxo,  para&ti-' 
bus  nobilibus  natus,  atque  puer  ab  iis 
Deo  in  monasterio  fuldensi  oblatus. 
Cum  ita  ad  induendum  s.  Benedicti 
habitum  et  ad  bs.  suscipiendos  ordines 
obligaretur,  aufugit  et  ad  episcopos  in 
synodomogunlina(829)provocavit,  ut 
ab  hac  solveretur  obligatione.  Sed  ob- 
stititBabanusMaurus  abbas,  ejus  quon- 
dam  et  magister,  edito  etiam  L  eontra 
eos,  qui  repugnant  institutis  b.  P. 
Benedicti,  seu  de  oblatione  puerorum 
(Migne  CXXV  ad.  419  ss.).  Hinc  co- 
actus  est  redire  ad  monasterinnit  sed 
permissum  ei  fuit,  ut  secederet  in  mo- 
nasterium  orbacense,  ubi  magno  ardore 
studio  se  dedit,  praesertim  quaestioni- 
bus  se  immersit  de  praedestinatione. 
In  eum  incidit  errorem,  ut  contenderet 
Dei  »praedestinationem  facere,  quod 
nec  homo  ad  vitam  praedestinatus  pos- 
sit  in  mortem  incidere,  nec  ad  moriem 
praedestinatus  ullo  modo  se  possit  ad 
vitam  recuperare*,  duplicem  distin- 
guens  praedestinationem.  Suas  opinio- 
nes  per  varias  diffudit  regiones,  quam 
ob  rem  Babanus  contra  eas  scripsit, 
eaeque  etiam  damnatae  fuere  in  synodo 
moguntina  (848),  et  ipse  traditus  pro 
correctione  Hincmaro  remensi.  In  sy- 
nodo  Carisiaci  habita  (849)  fuit  depo* 
situs  ob  presbyteratus  ordinem  inscio 
episcopo  diocescano,  Bothado  snessio- 
nensi,  susceptum,  et  perpetuo  de  suis 
opinionibus  silentio  ei  imposito  mona- 
sterio  inclusus.  Scripta  sua,  quorum 
accuratiorem  notitiam  non  habemua, 
igni  tradere  est  jussus,  et  secundnm 
s.  Benedicti  regulam  verberibus  fuit 
caesus.  Superest  adhuc  duplex  ejus- 
dem  confessio,  brevior  altera,  altera 
prolixior  verbis  turgidis  in  suae  opi- 
nionis  defensionem  conscripta  (M  i  g  n  e 
CXXI,  346-350;  349 — 366).  Babano 
suadente  attentius  fuit  custoditus :  unde 
nullas  amplius  habuit  partes  in  contro- 
versia  sat  acri,  quae  per  aliquot  annos 
inter  praecipuos  hujus  temporis  epi- 
scopos  et  theologos  hac  de  quaestione 
fuit  agitata.    Yix  Mt  auotor  aliciiguB 


789 


Joannes  Scotus  Erigena. 


790 


nominis,  qoi  de  ea  non  scripaerit,  prae- 
sertim  postqaam  Joannes  Scotus  Eri- 
gena  satis  infeliciter  illi  se  immiscae- 
rit.  Post  Yaria  concilia  habita,  post 
edita  plara  atrimqne  scripta  utcunque 
composita  fuit  controyersia  in  magna 
synodo  Tusiaci  a.  860  habita,  qaae  si 
non  orta,  aacta  est  ez  ambigaitate  ter- 
minorom,  ex  obscuritate  quaestionis, 
ex  defecta  accuratioris  definitionis  ejus- 
dem.  Decessit^)  Gotteschalcus  inclu- 
sas,  quin  suos  reyocaverit  opiniones 
yel  Ecclesiae  fuerit  reconciliatus  mente 
nt  fertur  turbatus  c.  a.  868  yel  869. 
Num  Gotteschalcus  reyera  fuerit  hae- 
reticus,  controyertunt  grayissimi  theo- 
k>gi,  ut  Sirmondus,  Petayius,  du  Mesnil 
in  Sjnopsi  historiae  Gotteschalcanae ; 
negant  yero  Contenson,  qui  etm  fere 
sanctis  accenset  martyribus,  et  Nori- 
siuB  in  synopsi  historiae  (rotteschalca- 
nae,  quam  ntramque  synopsim,  ut  lec- 
tor  ipse  judicare  possit,  exhibet  Z  i  e  - 
gelbauer  Hiat.  rei  liter.  0.  S.  Ben. 
p.  m  c.  2  app.  p.  104 — 126,  qui  con- 
cludit  moderato  Mabillonii  judicio, 
Oottescbalcum  paulo  jactantiorem  et 
aadaciorem  fuisse  atque  inutilium  quae- 
stionum  sectaiorem,  » qui  si  animum 
tantisper  continuisset,  melius  famae, 
melius  saluti  suae  consuluisset.*  — 
Alteri  controyersiae  occasionem  prae- 
buit:  propugnayit  enim,  orthodoxam 
esse  formulam,  qua  in  hjmno  eccle- 
siastico  deitas  salutatur  trina,  pro 


I)  Cf.  CellotSJ.HistoriaGotteBchalci, 
Parisiis  1655:  Hefele  Conciliengesch.  IV, 
310  ff.;   186  ff.;  205  ff.:  Bach  Dogmen- 

S»ch.  des  MittelaU.,  Wien  1873. 1, 219  ff. ; 
iat  lit.  V,  352-364;  Schroers  Hink- 
mar  Erzbischof  von  Reims,  Freiburg 
1884  p.  88  88.  KL.  V,  942—950; 
Freystedt  Zeitschr.  fflr  KG.  1897 
XXVlU  1-22:  161—182;  529—544; 
G  a  n  d  ar  d  Gotteschalc  moine  d^Orbais  ou 
le  commencement  de  la  controverse  sur 
la  pr^destination  au  IX.^  Riecle,  Th^8e 
St.  Queniin  1889.  De  ipsa  controversia 
cf.  Werner  Gesch.  der  apol.  und  pol. 
Lit.  II,  670  -  693 ;  Alcuin  p.  186  ss. :  de 
ejns  poSmatibua  non  sine  laude  disserit 
£bertUL5c.  3. 


qaa  stetit  et  Batramnus  in  L  de- 
perdito.  Etsi  yero  ea  sit  orthodoxa, 
sensu  tamen  non  sano  intellegi  potest, 
et  hunc  Hincmarus  stilo aggreditur 
yehementi  in  Collectione  ex  s.  Scri- 
turis  et  orthodoxorom  dictis  de  una  ei 
non  irinii  deitcUe  (Migne  CXXV,  473- 
618):  non  yero  satis  probat,  Gottes- 
chalcum  sensu  reyera  non  probando  ea 
esse  usum. 

431.  Alter  scriptor,  qui  controyer- 
siis  occasionem  praebuit,  fuit,  ut  dixi- 
mus,  Joannes  Scotus*),  hinc  et  Sco- 
tigena  dictud,  cognomento  Erigena, 
quod  nomen  tamen  sec.  demum  XV.  ei 
tributum  fuit,  seu  Eriugena  (Jeruge- 
na)  scil.  oriundus  ei  insula  sanctorum 
seu  Eriu  yel  Erin  i.  e.  Hibernia.  Hu- 
jus  yiri  fata  satis  incerta  sunt,  neque 
enim  liquet,  quando  et  ubi  sit  natus: 
constat  tantum  eum  ineunte  seculo  IX. 
e8.se  natum,  in  Anglia  primum,  deinde 
in  Gallia  ingenii  subtilitate  inclaruisse 
(c.  845),  carum  fuisse  et  admodum  fa- 
miliarem  Carolo  Calyo  ob  singolarem 
eruditionem  et  ingenium  facetum  (ad 
a.  circiter  873).  Scholam  palatinam, 
quam  regebat,  ad  magnum  promoyit 
splendorem,  nominisque  ejus  fama  yel 
in  remotas  penetrayit  regiones.  Neo- 
platonismum  in  Occidentem  induxit 
atque  e  cineribus  quasi  suscitayit. 
Cognitione  linguae  graecae,  quam  ta- 
men  leyiter  tantum  calluit,  aequales 
praecelluit  suamque  cum  literis  grae- 
cis  familiaritatem  in  suis  scriptis  liben- 
ter  prae  se  fert  et  quasi  a  Graecis  om- 
nis  omnino  sapientia  petenda  sit,  ho- 
rum  laudem  ubique  praeconiis  am- 
plissimis  praedicat:  imo  satis  comper- 
tum  est,  eum  si  non  reapse,  inclinatione 
tamen  mentis  a  Photii  partibus  stetisse 
et  in  suo  I.  de  divisione  naturae  de 


1)  Non  desunt,  qui  eum  confundant 
cum  J  o  a  n  n  e  presbytero  monacho  et  ez 
Sazonia  oriundo  Aethelin^ae  abbate 
a. 895 trucidato.  Cf.Fabricius bibl. lat. 
med.  aet.  II,  419,  et  auctores  infra  citan- 
dos. 


791 


851—900.  Jo.  ScotuB  Erigena. 


792 


processione  Spintus  s.  magis  fere  Grae- 
corum  adstipulari  doctrinae  quam  La- 
tinorum,  Hinc  mirum  esse  non  debet, 
Nicolauib  I.  in  literis  ad  Carolum  Cal- 
vam  conqueri  »quod  opus  Dionysii 
Ar.  .  .  .  quidam  yir  Joannes  natione 
Scotus,  nuper  transtulit  in  latinum: 
quod  juxta  morem  Ecclesiae  nobis 
mitti  et  nostro  judicio  debuit  approbari : 
praesertim  cum  idem  Joannes  multae 
scientiae  esse  praedicetur  olim,  sed 
non  sane  sapere  in  quibusdam  fre- 
quenti  rumore  dicatur.  Hinc  est,  quod 
dilectioni  vestrae  Yehement^r  rogantes 
mandamus,  quatenus  apostolatui  nostro 
praedictum  Joannem  repraesentari  &- 
ciatis,  aut  certe  Parisiis  in  studio,  cur 
jus  capital  olim  fuisse  perhibeatur, 
morari  non  sinatis,  ne  cum  tritico  sa- 
cri  eloquii  grana  zizaniae  et  lolii  mi- 
scere  dignoscatur  et  panem  quaerenti- 
bus  venenumporrigat^).*  Fariter  non 
constat  quando,  ubi  et  quomodo  obie- 
rit:  non  pauca  fabulosa  de  eo  narran- 
tur,  ut  de  longis  ejus  itineribus  in 
Orientem,  eum  rediisse  in  Angliam, 
monachum  Malmesburii  graphiis  pue- 
rorum,  quorum  magister  erat,  confos- 
sum  martyrem  obiisse^)  etc.  Decessisse 


')  Apud  B  u  1  a  6  u  m  Hist.  univ,  paris. 
I,  184;  ct:  et  Migne  CXIX,  1119,  et 
CXXII,  1025. 

•')  Cf.  Fr.  A.  S  t a  u  d  e  n  m  a i  e  r  Jo.  Sco- 
tus  Erigena  und  die  Wissenschaft  seiner 
Zeit,  Frankfurt  1834  p.  1 ;  Huber  Jo. 
Scotus  Er.  Ein  Beitr.  zur  Gesch.  der  Phil. 
und  Theol.  im  MA.  Mflnchen  1861 ;  M.  S. 
R.Taillandier  Scot Erigene et la phi- 
losophie  scholastique,  Strjssburg  1843; 
Nic.  M  6 1 1  e  r  J.  Scotus  E^.  und  seine  Irr- 
thflmer,  Mainz  1844 ;  E  b  e  r  t  II  1. 5  c.  12 ; 
de  Jo.  Scoti  Er.  commentatio,  auctore 
anonymo  Bonn  1835  (Migne  CXXII, 
1 — 88  cum  prooemio  auctore  F I  o  s  s  ib. 
p.  iX— XXVIII).  In  ea  commentatione 
opinioaes  et  errores  Joanais  in  op.  de  di- 
risione  naturae  proponuntur ;  Hist.  Lit.  V, 
415-429;  Bau mgartner  KL.  X,  2133- 
2140.  qui  de  eo  scribit :  Johannes  war  die 
blendendste  und  hervorragendste  phi- 
losophische  Erscheiuung  der  ganzen 
ersten  Periode  der  Scholastik  Meteorartig 
leuchtet  er  auf,  um  ebenso  rasch  wieder 
zu  verschwinden. 


censetur  ante  a.  877.  NuUis  erat  eo- 
clesiasticae  dignitatis  gradibus  insigni- 
tus, »  nec  unquam,  addit  P  r  u  d  e  n  t  i  u  8 
depraed.  c  3,  a  catholicis  insigniendus.  * 


432.  Haec  ejusdem  opera:  inprimis 
vertit  et  commentariis  exposuit  Dio- 
nysii  Areopagitae  11.  de  hierarchia 
coeleati^  de  hierarchia  eedesiastica  et  de 
theologia  mystica;  de  divinis  nomini" 
bu8  deinde  et  epistolas  X,  atque  ita  viam 
aperuit  hisce  operibus  in  Occidentis 
scholas,  quae  inde  abunde  irrigatae 
fuere.  Yerum  ea  versio  ad  yerbum  ob- 
scura  est  atque  implexa,  »  unde  factnm 
est,  notat  Anastasius  bibliotheca- 
riua  in  ep.  ad  Carolum  Calvum,  ut  tan- 
tum  vii^im  (Dionysum  A.)  intra  cajus- 
dam  labyrinthi  difficilia  irretiret  et  in 
antris  profundioribus  invisibiliorem 
quodam  modo  collocaret,  et  quem  in- 
terpretaturum  susceperat,  adbuc  red- 
deret  interpretandum.  *  Integer  su- 
perest  tantum  commentarius  de  theth 
logia  mystiea,  ille  de  nominibus  divinis 
periit,  reliqui  sunt  manci.  Libri  de 
egressu  et  regressu  animae  ad  Deum 
exstat  tantum  fragmentum.  Transtulit 
quoque  (sat  mendose)  e  graeco  SchoUa 
seu  Ambigua  s.  M  a  x  i  m  i  in  Gregorium 
theologum,  quibus  continetur  locorum 
difficilium  in  orationibus  hujua  patris 
explicatio.  —  Opus  famosum  sunt  IL 
y  de  divisione  naturae  scil.  in  creantem 
et  increatam,  creantem  (primordiales 
rerum  causas)  et  creatam,  nec  crean- 
tem  nec  creatam  in  forma  dialogi.  Hoc 
opus  ab  archiepiscopo  senonensi  et 
suffraganeis  ejus  in  conc.  provinciali 
congregatis,  quia  inventum  est  scatens 
vermibus  haereticae  pravitatis,  repro- 
batum  fuit  et  ab  Honorio  III.  igni 
adjudicatum^).  Hinc  nullaamplius  ejus 
facta  est  medio  aevo  mentio;  Amal- 
r  i  c  u  s  vero  et  D  a  v  i  d  de  Dinando  sec. 
XIII.  inde  sua  hauserunt  commenta. 


1)  In  bulla  apud  Albericum  cbron. 
ad  a.  1224  (juxta  alios  1225). 


793 


Jo.  Scotus  Erigena. 


794 


Demam  illad  edidit  Thomas  Galeas, 
Oxonii  1681;  Schldtdr  Monasterii 
1838;  hinc  iteram  cam  appendice  ex 
ambigais  s.  Mazimi  prohibitam  et  in 
U.  prohibitoram  indicem  fait  relatam^ 
Et  sane  in  eo  taetar  apertissime  pan- 
theismam,  illam  videlicet,  qaem  ema- 
natiyam  Yocant,  et  plares  gravissimas 
doctrinae  christianae  veritates  ad  pan- 
theismi  istias  decreta  miserrime  de- 
pravat. 

433.  Alia  ejasdem  opera  sant :  Hom. 
in  prologum  s.  Ev.  secandam  Joannem ; 
Gommentarii  in  Ev.  aecundum  Joannem, 
qaoram  fragmenta  tantam  sapersant. 
De  praedestinatione  1.,  cajus  haec  ex- 
stitit  occasio.  Daomaverat  U  i  n  c  m  a  - 
ras  Gotteschalcam  at  praedestinatia- 
nam.  Hinc  plures  arbitrabantur  prae- 
snlem  illam  in  Gotteschalco  petiisse  s. 
Aagastinom.  Itaqae  acriter  eam  sant 
aggresdi  ejusqae  amicam  Fardalam, 
ep.  Ingdanensem,  qai  ei  in  hac  caasa 
fidelissimam  praestiterat  operam:  atqae 
ad  incitas  fere  redegerunt.  Qaare  Hinc- 
maras  praeter  alios  et  Joannem  no- 
strum  soUicitatas  est,  at  in  aaxiUam 
veniret.  Composait  igitar  Scotas  hanc 
1.  saam  atqae  dialecticis  philosophi- 
cisqae  sais  argamentis  arduam  hanc 
qaaestionem  theologicam  nisas  est  ex- 
pedire,  sed  infeUcissimo  saccessa :  nam 
gravissimis  invictisqae  urrais  iUam 
sant  aggressi  Pradentias,  qai  ei 
7  7  errores  exprobrat,  et  i'  1  o  r  a  s ,  imo 
doae  synodi  valentina  a.  855  et 
lingoniensis  ipsias  1.  et  capitala, 
qaibas  commentam  diaboU  potias  qaam 
argamentam  aUqaod  fidei  contineatar, 
proscripserant^). — Ferant  eum  etiam 
scripsisse  de  eucharistia.  Et  sane  Hinc- 
marus  eam  satis  aperte  perstringit  de 
praed.  c.  :n ,  quod  jai^ta  ipsum  ,8acra- 
mentam  altaris  non  veram  corpus  et 
veras  sit  sangais  Domini,  sed  tantum 
memoria  veri   corporis   et   sanguinis 


1)  Cf.  Hefele  ConcUiengeschichte  IV 
§449. 


ejusS  et  Adrevaldas  saum  de  cor- 
pore  et  sanguine  Domini  l.  scripsit  ,con- 
tra  ineptias  Jo. Scoti* ;  Berengarias 
qaoqoe  sec.  X.  ad  eum  provocat,  et 
postea  plaribas  in  synodis  ejus  1.  con- 
scissus  atqae  igni  fuit  traditus.  Hisce 
non  obstantibus  videtur  dubium,  nam 
Jo.  Scotus  data  opera  1.  de  eucharistia 
scripserit:  quae  vero  ei  exprobrantar^ 
legnntur  in  1.  Batramni  de  hoc  ar- 
gumento,  qui  ei  ex  errore  vel  conjec- 
tura  tribuebatur^).  Cetemm  si  cata- 
logis  veterum  de  U.  Jo.  Scoti  fides  est 
habenda,  plarima  ejusdem  scripta  de- 
siderantur,  aat  deperdita  aut  in  bibUo- 
thecis  deUtescentia:  forte  in  hisce  er- 
ronea  aiiqua  vel  ambigua  de  eucharistia 
legabantar:  et  quae  habentur  in  Ex- 
posit.  super  hier.  coel.  cap.  1  §  3  (ed. 
Flossp.  140)  sinistrae  interpretationi 
poterantdareoccasionem.  Scripta,qaae 
supersunt,  coUegit  ediditque  Floss 
in  MigneP.  L.  CXXH. 

434.  Inter  theologos,  qui  hisce  in 
controversiis  emicuerunt  aliisque  scri- 
ptis  hanc  illustrarunt  periodum,  exi- 
mium  plane  virtutis  juxta  atque  doc- 
trinae  exemplum  cemimus  in  b.  Ba- 
bano  Mauro,  scriptore  hujus  aetatis 
forte  omnium  laboriosissimo.  Quod 
Alcuinus  erat  pro  Francomm  regno, 
erat  Babanus  pro  Germania,  hinc  salu- 
tatur  ,Germaniae  praeceptor'.  Eratis 
ex  iUustri  prosapia  Moguntiae  oriun- 
dus  n.  c.  786.  AppeUatus  est  in  bap- 
tismo  Babanus  (Hrabanus),  nomen 
Mauri  ei  datum  est  ab  Alcuino,  Mag- 
n  e  n  t  i  u  s  (Magnetius)  nomen  erat  gen- 
tiUtium  (juxta  aUos  idem  ac  Mogunti- 


«)  Cf.  F 1 0  8  8  in  praef.  apud  M  i  g  n  e 
CXXU  pag.  XX  88.;  Laufs  Ueber  die 
verloren  gehaltene  Schrift  des  Joh.  Scotus 
von  der  Euch.  iji  Theol  Studien  und 
Kritiken  1828  I,  755  88.  Literaturam  de 
eo  cf.  apud Fr.  Ueberweg  Grundr. der 
Gesch.  der  PhiL,  BerUn  1886  li\  131  ss. 
De  doctrina  ejus  circa  eucharistiam  cf. 
W  e  r  n  e  r  Alcuin  p.  182  S8. ;  circa  prae- 
destinationem  ib.  p.  186  ss.  et  fusiuB  in 
Gesch.  der  ap.  u.  pol.Lit.  U,  670—693. 


795 


851-<900.  Rabanus 


796 


nus).  Fuer  amplexns  est  in  monasterio 
faldensi  vitam  monasticam  et  ab  abbate 
Batgario  missus  est  ineante  hoc  sec. 
at  magis  excoleretur  Toronem  ad 
Alcuinam.  Bedux  in  patriam  scholis 
est  praefectus,  quas  ad  magnum  pro- 
movit  florem:  a.  814  sacerdos  ordina- 
tus.  Post  mortem  Eigilis  abbatis  elec- 
tus  ipse  est  a.  822  in  successorem. 
Plorimum  sub  eo  monasticae  discipli- 
nae  increvit  studium  inter  1 50  sodales, 
nam  tot  ejus  tempore  numerabantur, 
floruerunt  et  literae^).  Postquam  mo- 
nasterium  a.  20  praeclare  rezisset, 
multas  ecclesias  condidisset,  bibliothe- 
cam  pluribus  ditasset  libris,  abbatiali 
dignitati  a.  842  ultro  cessit,  quo  ss. 
literarum  studiis  liberius  yacare  posset. 
» Quotiescunque  enim  a  curis  seculari- 
bus,  qnas,  prout  possibile  erat,  toto 
nisu  declinabat,  liber  esse  permitte- 
batur,  aut  alios  sacris  literis  instrue- 
bat,  aut  in  legendo  vel  dictando  divinis 
Scripturis  semetipsum  pascebat*  Ita 
Budolphus  in  ejus  yita  c.  5.  Tri- 
themius  vero  de  S.  E.  n.  267  ita  re- 
fert :  »  Ofiensus  improbitate  monacho- 
rum  suorum,  qui  eum  dicebant  nimium 
scripturis  intentum  temporalia  negli- 
gere,  agente  id  in  eis  diabolo,  displi- 
centiam  contra  eum  acceperunt,  scan- 
dalizati  in  eo,  quo  maxime  debuerant 
aediflcari.  Dans  igitur  locum  irae,  nec 
cum  ingratis  ovibus  diutius  manere 
consentiens,  monasterium  et  habita- 
tores  ejus  deseruit .  .  .  Monachi  autem 
poenitentia  ducti  legationem  ad  eum 
mittentes  rogabant,  ut  rediret  ad  mo- 
nasterium,  sed  non  impetrarunt.  *  Post 
quinqaennium  electus  est  in  archiepi- 
scopum  moguntinum.  Tres  habuit  sy- 
nodos  Moguntiae,  in  quarum  una  re- 
probata  fuit  Gotteschalci  de  praedesti- 
natione  doctrina,  quam    ita  expressit 


»)  Cf.  Turnau  R.  Maurus.  Ein  Beitrag 
zur  Geschichte  der  P&dago^ik  des  Mittel- 
alters,  MQnchen  1900;  B  u r g er  Hr.  Mau- 
rns  der  Begrttnder  der  theol.  Studien  in 
Deutichland  in  Katholik  1902  II,  51-69 ; 
122-135 ;  cf.  K  n  tt  p  f  1  e  r  KL.  X,  (j97-701. 


in  ep.  synodali  ad  Hincmarum  rem. 
(Migne  CXII.  1575):  :»Quod  prae- 
destinatio  sicut  in  bono  sit  ita  et  in 
malo :  et  tales  sint  in  hoc  mundo  qni- 
dam,  qui  propter  praedestinationem 
Dei,  quae  eos  cogat  in  mortem  ire,  non 
possint  ab  errore  et  peccato  se  corri- 
gere.<  (h48).  Prudentissime  rexitsuam 
ecclesiam :  hinc  magna  ejus  apud  om- 
nes  auctoritas.  Effdsae  admodum  libe- 
ralitatis  erat  erga  pauperes,  quorum 
famis  tempore  trecentos  de  diversis  lo- 
cis  venientes  quotidie  alimento  sudten- 
tabat  praeter  eos,  qui  juvabantur  as- 
sidue.  Decessit  4.  Febr.  856  aetatis 
fere  a.  70;  a  Bollandianis  et  Mabillo- 
nio  Beati  titulo  honoratur:  magnis 
encomiis  ab  aequalibus  et  posteris  oe- 
lebratur  ^). 

435.  Plurima  reliquit  opera,  quae 
prodierunt  collecta  ex  schedis  Pamelii 
curaGreg.  Colvenerii  Coloniae  1626 
t.  6  in  f.;  Migne  t.  CVII— CXII,  quo- 
ruoi  praecipua  secundum  hanc  ed. 
sunt:  Db  laudibus  s.  crucis  II.  II,  »eru- 
ditione,  versu  prosaque  mirifici :  quo  op. 
figuris  sive  imaginibus  28  multa  fidei 
christianae  mjsteria,  multi  mystici 
numeri:  angelorum,  virtutum,  septem 
donorum  Spiritas  s.,  octo  beatitudinum, 
quatuor  elementorum,  quatuor  tem- 
porum  anni,  quatuor  evangelistarum 
et  Agni,  mensium,  ventorum,  quinque 
11.  Moysis,  nominis  Adam,  AUeluja  et 
Amen,  aliarumque  rerum  vis  et  digni- 
tas  in  formam  crucis  redacta,  subtiliter 
et  ingeniose  explicantur  (Migne  CVII, 
13>J — 294).*  Ita  in  inscriptione  libri 
ed.  Colvenerii.   Magni  factum  est  olim 


0  Cf.  praeter  hUos  Ziegelbaner 
hist.  rei  liter.  0.  S.  B.  III.  c.  2  §  3  p.  65-77 : 
M  a  b  i  1 1 0  II  elogium  historicam  apud 
Migne  CVU,  9-40:  Trithemius 
in  ejus  vita  ib.  67— 106;  Hefele  Con- 
ciliengesch.  t.  IV  §  442  s. :  448 ;  Hist.  lit  V, 
151  -  204 :  D  a  m  m  1  e  r  Hrabanstudien 
Sitzun^sber.  der  k.  pr.  Ak.  d.  Wissensch. 
zu  Berlin  1898  S.  24—42.  De  ejua  vita  a 
R  u  d  o  I  f  0  monacho  fuldensi  conscripta 
cf.  infra. 


797 


Maurus. 


798 


hoc  opos,  ita  ut  s.  Odilo  abbas  cln- 
niacensis  de  eo  diceret  in  serm.  de 
lande  8.  Cracis  (Migne  CYII,  108): 
»BabannB  secalari  scientia  affiitim  era- 
dituB,  fide  catholicas,  spiritaali  scien- 
tia  ad  plenom  edoctas,  tale  de  laade 
8.  Cracis  texoit  opas  et  texendo  per- 
fecit,  qao  pretiosias  ad  yidendam, 
amabilios  ad  legendnm,  dalcias  ad  re- 
tinendam,  laboriosiaa  ad  scribendom 
non  potest  inveniri.*  Mabillonio 
tamenaliisqaejadicibas  opas  hoc  plas 
habet  ingenii,  laboris  atqae  arteficiosae 
diligentiae,  qaam  ntiiitatis.  Prodiit 
operaJac.  Wimphelingii  Phorcae 
1503  in  f.;  Augastae  V.  1605  etc.  — 
De  elericorum  instUuiiane  11.  lU  a.  8 1 9» 
(Migne  CVIl,  293 — 120)  opnscaiam 
▼alde  atile,  ex  Aagastino,  Cassiodorio, 
Gregorio  M.  et  Isidoro  hisp.  concinna- 
tom,  inqao  non  solom  expooit  manera 
et  officia  ecclesiastica,  sed  et  attingit 
L  3.  doctrinam,  qua  clericas  instructus 
sit  oportet,  studiam  s.  Scriptorae,  qua 
occasione  ex  s.  Augustino  de  doctr. 
chr.  III,  2  ss.  regulas  praecipuas  her- 
meneutices  tradit;  scientiam  interpre- 
tandi  po^tas  atque  historioos  et  recte 
scribendi  loquendique  rationem,  rhe- 
toricam  et  dialecticam,  arithmeticam 
et  astronomiam,  virtutes  car  Jinales  etc. 
Prodiit  seorsim  Coloniae  1532  etc.; 
textum  recensuit,  adnotationibus  criti- 
cis  et  exegeticis  illustrayit,  intro- 
ductionem  >  atque  indicem  addidit  A. 
EnOpfler,  Mdncben  1901.  Affinis 
argumenti  sunt  1  de  saeria  ordinibus, 
sacFamentis  divinis  ^t  yestimentis  sa- 
oerdotaIibus(MigneCXII,l  165-1 192), 
et  de  diseiplina  ecdeaiastica  11.  III  (ib. 
1191 — 1262),  scil.  de  sacris  ordini- 
bus,  de  catechismo  et  sacramentis  di- 
Yinis,  de  agone  christiano.  Tractat 
autem  de  rebus  liturgicis  breviter  et 
stilo  simplici  De  1.  de  oblatione  pue- 
rorum  jam  supra  egimus  p.  788. 

436.  Sequuntur  commentarii  (11. 
172)  in  omnes  fere  s.  Scripturae  IL  V. 
et  N.  T.  juxta  literae  sensum  et  spiri- 


tualem  intelligentiam.  Desiderantur 
tamen  modo  commentarii  in  Job,  Psal- 
mos,  Eddram,  Tobiam,  in  Isaiam  et 
Danielem,  in  prophetas  minores,  inEc- 
clesiasten  et  Canticum  cant,  in  Lucam, 
Joannem,  in  ep.  canonicas  et  Apoca- 
lypsin,  in  Actos  apontoloram.  Callait 
autem  linguam  non  solum  graecam, 
sed  et  hebraicam  et  chaldaicam.  Hunc 
autem  modam  in  commentariis  suis 
sequitur,  ut  ipse  in  ep.  ad  Frecnlphum 
commentario  in  Pentateuchum  prae- 
missa  testatur :  » S8.  patrum  libros,  in 
qnibus  rebar  aliqnid  de  sententiis  legis 
expressum  esse,  quantum  licuit,  per- 
legi,  et  singula  secnndum  opportuni- 
tatem  loci,  prout  mihi  satis  esse  yide- 
batur,  inserui  eorum  nominibus  ante 
in  pagiha  praenotatis.  Si  quid  vero 
gratia  divina  indigno  mihi  elucidare 
dignata  est  in  locis  necessariid  simul 
cum  nota  agnominis  mei  interposui, 
quatenus  sciret  lector,  quae  ex  patrum 
traditione  haberet  et  quae  ex  parvitate 
nostra  lioet  sermone  rustico,  tamen,  ut 
credo,  sensu  catholico  exposita  inve- 
niret.<  Hinc  ejus  commentarii  ratio- 
nem  habent  catenae,  in  qua  etiam  pa- 
trum  (praesertim  ss.  Hieronymi,  Au- 
gustini  et  Oregorii  M.)  diYorsas  et 
oppositas  explicationea  congessit,  ut 
lector  possit  de  singulis  judicare  et 
quid  sibi  videretur  utile  sumere ').  — 
Uis  operibus  in  s.  Scripturam  addantur 
homiliae  (lB3)  in  Evangelia  et  episto- 
las  dierum  dominicorum  et  festorum, 
praeter  quas  aliae  (70)  supersunt  de 
festis  praecipuis  et  de  virtutibus,  quae 
omnes  fere  sunt  sat  breves  (Migne 
CX,  9 — 468) ;  aliae  non  amplius  super- 
sunt.  —  AUegoriae  in  universam  s. 
Scripturam  (Migne  CXII,  849-1088) 
alphabetice  dispositae,  in  quibus  prae- 


•)  Cf.  C 0 rn e  1  y  Hist.  et critica introd. 
II  c.  4  n.244  ed.  2 ;  Falk  der  h.  R.  M»iu- 
ruB  Exeget  Studien  und  Mittheil.  aus  dem 
Benedictinerorden  1899  IV,  640—646; 
1901  L  68— 77;  Werner  Alcuin  p.ll5- 
157;  Rich.  Simon  Hist.  crit.  du  N.  T. 


799 


851—900.  Rabani  Mauri  opera. 


800 


sertim  Isidoram  bisp.  dacem  seqnitor; 
commentaria  in  eantica,  qaae  ad  ma- 
tatinas  laades  dicantar  (ib.  1089 — 
1166).  —  L.deeomputo  (MigneCVII, 
669 — 728)  ex  Balazii  Miscell.  ed. 
M  a n  8  i  II,  62 — 84 ;  qaem  tamen  ali- 
qai  tribaant  s.  Gildae  banchorensi 
in  Asglia  monacho  c.  a.  860,  cajas 
laadantar  et  alia  scripta.  —  Liber 
poenitentium  (Coloniae  1532  cam  aliis 
Babani  op.  in  coUect.  can.  A.  Aaga- 
stini,Tarraconael582;MigneCXII, 
1397 — 1424),  qnem  composait  circa 
a.  841  abbas  faldensis  pro  Otgare  ar- 
chiepiscopo  mogantino;  at  archiepi- 
scopas  mogantinas  edidit  c.  a.  853  et 
Poenitentiale,  in  qao  plares  qq^  proposi- 
tas  sibi  abHerimbaldo  ep.antissiodorensi 
solvit  maltamqae  atitar  H  a  1  i  t  g  a  r  i  i 
op.  de  yitiis  et  yirtutibus  et  de  ordine 
poenitentium  (M  i  g  n  e  CX,  467-494). 
—  De  eonsanguineorum  nuptiis  et  ma- 
gorum  praestigiis  falsisque  divinatio- 
nibus  tr.,  cui  addenda  ep.  ad  Humber- 
tum  a.  841,  qaota  generatione  licitam 
sit  connubium  (ib.  p.  1083  —  1110). 
De  anima  Lothario  (II.)  regi  inscri- 
ptum,  in  ci^yus  fine  leguntur  aliquot 
cc.  de  disciplina  romanae  militiae.  Ex- 
hibet  autem  eo  in  opusculo  epitomen 
1.  Cassiodorii  de  eodem argumento. 
Ultima  illa  capita  defuerunt  codd.  mscr., 
hinc  et  editionibus  prioribus,  reperit 
vero  illa  ediditque  Diimmler  in 
Ztschr.  far  d.  Alt.  N.  P.  III,  443  ss. 
(ib.  1109—1120).  —  Mariyrologium 
non  multum  vulgatum^),  ed.  a  Cani- 
sio  in  lect.  antiq.  VI,  688 — 758;  ed. 
211,2,  313—352;  MigneCX,  1 121- 
1188.  —  Responaa  canonica  super  qui- 
busdam  interrogationibus  B  e  g  i  n  b  a  1- 
di  chorepiscopi  (ib.  1187 — 1196);  si 
liceat  chorepiacqpis  preshyteroa  et  dia- 
conos  ordinare  cum  consensu  episcopi 
sui :  quo  in  opusculo  chorepiscoporum 
institutionem  ab  apostolis  repetit,  ad- 
modum  conmiendat  eorumque  actuum 


validitatem  tnetar  adversos  maltomm 
aemalationem  (ib.  119 5 — 1206). 

437.  Celeberrimom  porro  Babani 
opos  est  de  uniterso  11.  XXII,  qnaedam 
encyclopaedia,  in  qua  de  diversissimis 
argumentis  disserit,  de  Deo  scil.,  de 
hominibus  V.  et  N.  T.,  de  ss.  Scriptu- 
ris,  ritibus  Ecclesiae,  corpore  homano, 
de  bestiis,  de  astronomia,  de  tempori- 
bus,  de  aquis,  terra,  montibus,.  de  aedi- 
ficiis  publicis,  de  philosophis,  de  lin- 
guis  gentium,  de  metallis,  ponderibos, 
agricultura,  armis,  fabricis,  vestibus, 
escis,  vasis  et  vehiculis,  instrumentiB 
etc.  (Migne  CXI,  9 — 614).  Utitur  in 
eo  plurimum  s.  Isidori  hisp.  opere 
Ethymologiarum,  matato  tamen  arga- 
mentorum  ordine*).  —  De  videndo 
Deum,  de  puritate  cordis  et  modo  poe- 
nitentiae  (p.  1261 — 1336);  de  iMis 
et  virtutibus  11.  III  p.  1337  —  1398; 
fere  totum  ex  Halitgarii  op.  supra 
cit.  (Migne  CV,  658  —  678);  de  pas- 
sione  Domini  (1425 — 1431);  de  vita 
h.  Mariae  Magdalenae  et  sororis  ejns 
s.  Marthae  (ib.  1431 — 1508);  episto- 
lae  VIII  (1507 — 1576),  inter  quas 
synoiiales  et  tres  contra  Gotteschalcam 
(Parisiis  1647).  —  Carmina  plura, 
epigrammata,  epitaphia,  hymnos  etc.; 
habebatur  inter  praestantiores  sai  tem- 
poris  poetas  (ib.  1583 — 1682).  Ea 
accurate  edidit  Diimmler  Mon.  G. 
poet  lat.  aev.  Car.  1884.  II,  159 — 
244.  Inter  ejus  hymnos  censentur 
, Veni  Creator  Spiritus* ;  ,Fiacare  Christi 
servulisS  et  ,Salutis  humanae  sator'  in 
festo  omnium  Sanctorum,  ,Chri8tus  ss. 
decus  angelorum'  in  festo  s.  Michaelis 
archangeli.  Alia  manserunt  inedita^ 
vel  perierunt;  alia  utpote  rarissima 
non  comparent  in  collectione  operum 
omnium :  ita  de  disdplina  romanae  mt- 
litiae^),  ut  diximus  supra  p.  799,  Coe- 
na  dominica  (convivium  Dei),  Basileae 
1557;  Erfurt  1596;  nostra aetate edita 


nCf.  Hd.  Veith  hi8t.-pol.  Bl.  1896 
CXVIl,  1775. 


«)  Cf.  V^erner  Alcuin  p.  105~10.Q. 
«)  Cf.  Falk  Katholik  1899. 1,  574—76. 


801 


HincmaraB  remensis. 


802 


cnr.  Hagen  in  Hilgenfeld  Zeitschr. 
ftir  wissensch.  Theol.  1883.  XXVII  p. 
164  et  344.  Aliqoa  ei  faere  suppo- 
sita,  nt  de  vita  et  moribus  antichriHi, 
tr.  de  eueharistia  (Pasoh.  Ratberti),  tr. 
Amolonis  adveraua  judaeoe  etc. 

438.  Mogis  forte  hac  aetate  inno- 
tuit  non  tantum  scriptis  sed  et  gestis 
atque  controversiis  Hincmarus  (In- 
gumar,  Ingmer,  Igmar)  remensis.  No- 
bili  genere  prognatns  c.  a.  806  (sed 
quo  loco  ignotum)  traditus  est  insti- 
tuendus  Hilduino  abbati  (cf.  p.  751}  in 
s.  Dionysii  monasterio.  Juvenis  ad 
aulam  venit  Ludovici  Pii  imp.,  ciyas 
fruebatur  gratia,  qua  usus  est,  ut  eum 
soUicitum  redderet  de  restauranda  dis- 
ciplina  religiosa  eo  in  monasterio  col- 
lapsa.  Ipse  primus  regulae  rigorem 
est  secutus.  Hilduinum  abbatem,  qui 
gratia  imperatoris  exciderat  et  hinc  in 
Saxoniam  fuerat  relegatus,  comitatus 
est  eique  sua  intercessione  veniam  im- 
petravit.  Nec  minor  fraebatur  Caroli 
Calvi  gratia,  qui  eam  aliquot  praefecit 
monasteriis.  Vacaverat  jam  decennio 
sedes  remensis  ob  Ebonis^)  depositio- 


')  Hic  cum  Ludovico  Pio  in  aula  Caroli 
M.  institutus,  illius  fuit  bibliothecarius. 
Factus  est  archiepiscopus  remenais  a.  816. 
Anctus  munere  legati  apostolici  pro  bono 
fidei  christianae  profectus  est  a.  823  in 
Daniam  non  sine  fructu.  Quum  vero 
Lothario  adversus  LudoTicum  imperato- 
rem  faveret,  depositus  et  Fuldara  relega- 
tu8  eat  a.  833.  rost  hujus  mortem  resti- 
tatus  Caroli  Calvi  iram  fugere  coactus 
est  atque  in  Germaniam  secessit.  Nisus 
est  suam  agendi  rationem  tueri  edita 
Apologia  (M  i  g  n  e  CX VI,  1 1 88.\  quam  tra- 
didit  synodo  Ingelheimensi  (840),  qua 
non  obstante  ejus  restitutio  non  fuit  pro- 
bata  a  synodis  postea  habitis,  ejusque  or- 
dinationes  fuere  casBatae.  Habes  illum  1. 
in  Dacherii  Spicilegio  VII,  175—  1 83 ; 
ed.  2iIII;  Werminghoff  k.  Arch. 
der  Ges.  fttr  ft.  d.  Gesch.  XXV,  361-378, 
Cf.  etiam  narraUonem  clericorum  (14)  re- 
mensium,  quos  scil.  post  suam  depositio- 
nem  ordinaverat,  de  duplici  ejus  deposi- 
tione,  quam  edidit  Duchesne  Script. 
franc.  If,  340—344;  Migne  ib.  p.  17-22. 
Hurtcr,  Xouicnclator  I  ed.  III. 


nem;  in  ejus  demam  locam  ipse  sab^ 
stitaitor  a.  844:  qaae  tamen  sabsti- 
tatio  haad  paacas  ei  creavit  molestiap, 
cam  non  omnibns  visa  sit  legitima  Eb- 
bonis  depositio,  et  nonnisi  a.  868  post 
maltas  negotiationes  com  sede  aposto- 
lica,  praesertim  cam  Nicolao  I  (858 — 
867),  decloratione  Hadriani  II.  nego- 
tiam  hoc  peremptorie  fait  compositam. 
Plaribas  interfait  synodis,  qaaram 
ipse  fidt  vel  praeses,  vel  anima,  vel 
saltem  magna  pars.  Ita  in  synodo  apad 
Carisiacam  palatinnm  (833),  in  qna 
Gotteschalcas  presbyteri  grada  est  de- 
jectas,  in  ergastnlam  retrasas  Alto- 
villaris  monasterii  et  qnataor  capitala 
illias  opinionibas  opposita  fderantcon- 
stitnta:  qaae  tamen  synodas  valen- 
tina  reprobavit  (855):  ita  et  synodas 
lingoniensis  (860).  Interim  scripsit 
Hincmaras  depraedestinationeDeiet  de 
libero  arhitrio  pro  defensione  illaram 
contra  reprehensores  saos,  maximeqoe 
contra  Gotteschalcam  et  Ra- 
tramnnm  11.  3,  cajas  op.  hactenas 
tantam  saperfait  praefationis  epi- 
stola,  sed  Gandlachin  Zeitschr.  far 
Kirchengescb.  1888.  X,  92 — 145; 
258 — 311  illad  cam  alio  Hincmari 
scripto  pnblici  jaris  fecit:  et  qaia  mag- 
nam  incarrit  contradictionem  apad 
graves  scriptores  et  episcopos  ob  dam- 
nationem  doctrinae  Grotteschalci,  al- 
ternm  de  praedestinatione  adjecit  1. 
contra  enndem  et  ceteros  praedestina- 
tianos  (Migne  CXXV,  65 — 474),  in 
qno  addnctis  plaribas  docamentis  6ot- 
teschalcnm  erroris  accnsat  et  capitala 
carisiaca  tuetar.  Demam  ambae  par- 
tes  in  tallensi  concilio  apnd  Tassiacum 
a.  860  convenientes  concordiam  inie- 
runt  et  epistolam  synodalem  ab  Hinc- 
maro  conscriptam  snsceperunt.  — 
Alterius  controversias  cum  Gotteschalco 


Cf.  Hist.  lit.  V,  100—104;  Hefele  Con- 
ciliengesch.  IV  §  438.  452.  474. 475.  Ebo 
decessit  episcopus  Hildesheimii,  ad  quam 
sedem  vocatus  est  a.  847  a  Ludovico 
Germaniae  rege  (f  20.  Mart.  851).  Cf. 
W  e  r  n  e  r  Alcuin  p.  288  ss. 

26 


803 


851—900.  Hincmaras  remensis. 


804 


ob  formulam  ^Triiiadeitas,*  quae  pa- 
riter  contradictionem  inyenit,  jam  sapra 
meminimas  p.  789.  Ejus  Gollectionem 
ex  ss.  Scripturis  et  orthodoxoram  dic- 
tis  de  una  et  non  trina  deitaU  sanctac 
videlicet  et  inseparabilis  Trinitatis 
unitate  ad  repellendas  Gotteschalci 
blasphemias  ejnsqae  naenias  refatan- 
das  habes  Migne  CXXV,  473—618. 

439.  Triplex  aliad  negotiom  moles- 
tissimum  Hincmaram  dia  occapavit, 
depositio  scil.  Walfadi,  praeceptoris 
Carolomanniy  qaem  Ebbo  post  uaam 
depositionem  clericam  ordinaverat,  et 
Carolas  Calvas  archiepiscopum  bitnri- 
censem  habere  volait^);  et  depositio 
Bothadi  episcopi  saessionensis  sai 
olim  ordinatoris^):  in  utroqae  cedere 
debuit  praeceptis  minisqae  Nicolai  I ; 
demum  depositio  Hincmari  laudu- 
nensis,  de  qua  infra.  Ceterum  magna 
valuit  auctoritate  apad  quinque  pon- 
tifices,  quamvis  Nicolaus  L  fortiter  su- 
binde  ei  restiterit  minisque  gravibus 
sit  usus,  ut  eum  ad  obediendum  suis 
decretis  adigeret  (cf.  hujas  pontificis 
ep.  29).  Major  adhuc  erat  ejus  aucto- 
ritas  apud  imperatores  et  reges  Galiiae, 
quorum  plures  coronavit.  £tsi  nuUo 
fungeretur  munere  statns  publico, 
praecipuas  tamen  habuit  in  negotiis 
politicis  partes,  quae  juxta  ejus  consi- 
lium  dirimebantur.  Natus  erat  ad 
magna  suaeque  dignitatis  plane  con- 
sciuBvigore  saepe  etlibertate  apostolica 


1 1  Revera  factus  est  archiepiscopus 
bituricensis  a.  866  et  ab  Uadriano  II. 
paliiuQi  obtinuit  (f  1.  Apr.  876).  Exstat 
ejua  epistola  pastoralis  iid  parochos  et 
parochianos  apud  M  a  b  i  1 1  o  n  Anal.  IV, 
602—610;  Migne  CXXl,  1135—1142. 
Cf.  Hefele  Conciliengesch.  IV  §  452; 
472;Hist.  lit.  V,  477-81. 

-)  Hujus  libellus  appcllat ionis  vel  pro- 
clamationis  seu  provocationis  ad  Nico- 
laum  I ,  in  quo  totu  n  hoc  neerotium  ex- 
ponit  exetat  in  Harduini  coll.  coac.  V, 
579  ;  Mi  g  n  e  CXIX,  747—752  ;  plurimis 
interfuit  synodis  et  inter  illustriores 
Ualliae  praesules  illius  temporis  habeba- 
tur  (t  869). 


se  gessit,  sollicitus  de  bono  spiritoali 
et  temporali  suae  ecclesiae,  irreprehen- 
silis  moribus,  a  camis  esu  juxta  suam 
regulam  usque  ad  mortem  abstinens. 
tenacis  energiae,  cedere  nesciuB,  sagax 
et  politicus,  sed  non  raro  etiam  vel 
erga  sedem  apostolicam  praepotens. 
Decessit  laboribus,  curis  certaminibus- 
que  exhaustus  21.  Dec  882  interOal- 
liae  praesules  ejus  temporis  nomina- 
tissimus^). 

440.  Beliquit  Hincmarus  quam 
plurima  scripta  (125  numerat  N  o  o  r- 
den  op.  cit.  p.  403  ss.),  sed  fere  ex 
occasione  tantum  alictgus  controversiae 
composita,  quae  vastam  quidem  testan- 
tur  eruditionem  indefessamque  lectio- 
nem,  sed  minorem  accurationem^).  Ea 
collegit  ediditque  Sirmondus  Parisiis 
1645  t.  2  inf.,  praemissa  utilisjnopsi 
chronica  ad  ordinem  rerum  melius  in- 
telligendum,  plenius  Migne  t.  CXXV. 
CXXVI.  Potiora  praeter  ea,  quorum  jam 
meminimus,  sunt :  De  diwrlio  Lotharii 
regis  et  Tetbergae  reginaein  23  inter- 
rogationes  et  7  quaestiones  divisum 
(Migne  CXXV,  619—772),  in  quo 
egregie  nullitatem  exceptionum  adver- 
sus  reginam  et  perversitatem  agendi 
rationis  episcoporum  anlicorum  in  per- 


■ )  Cf.  S  c  h  r  o  e  r  8 :  Hinkmar  Erzb.  von 
Reiras.  Sein  Leben  und  seine  Schriften : 
V.  Noorden  Hinkmar  E.  v.  R..  Bonu 
i863 ;  L  o  u  p  o  t  Hincmar  arch.  de  R.  sa 
vie  ^sesoeuvres,  son  influence,Reims  1869: 
V  i  d  i  e  u  Hincmar  de  R.,  Paria  1875 : 
Potthast  p.  598  88. ;  Hefele  Conci- 
lieugesch.  t.  IV.  pasaim;  Ebert  II.  l.  5 
c.  11. 

s)  SchroersKL.  VI,  11:  Seine  zahl- 
reichen  Werke  sind  fast  aile  G  elegenheits* 
schriften,  schnell,  in  nachl&asigem  Stile 
und  breiter  Form  geschrieben;  er  war 
kein  j^roductiver  Geiat:  seine  St^rke  be- 
steht  in  einer  staunenswerthen  Belesen- 
hcit,  init  deren  FrHchten  seine  Schriften 
bis  zum  Uebermass  angefiillt  aind.  Dies 
gilt  besonders  von  seinen  theologischen 
Abhandlungen,  welche  selbst&ndiges  Vt- 
theil  vermissen  lassen.  Am  bedeuteadsteu 
ist  er  als  Canonist. 


«05 


Ilinomarus  remeiiBis. 


806 


mittendodiyortioaperiti).  —  L.  de  re- 
ffis  persona  et  regio  ministerio  ad  Ca- 
rolum  Galvum  est  specalnm  principnm 
compilatnm  ex  s.  Scripturae  effatis  et 
patrom  testimoniis  (ib.  833 — 857); 
ad  enndem  snnt  etiam  opuscola  de  ca- 
vendis  ritiis  et  exereendis  tirtutibua 
(857 — 'J30);  de  dioersa  et  muUipliei 
animae  ratiane  (929 — 953).  Ad  epi- 
scopos  et  proceres  provinciae  remensis 
de  fide  Carolo  regi  servanda,  cum  Lu- 
doyicus  iterum  Caroli  fratris  sui  reg- 
num,  illo  absente,  impeteret  a.  875 
(96 1  — 984) ;  ad  proceres  regni  pro in- 
stitutione  Carolomanni  regis  et  de  or- 
dinepalatii  (993—1008  exAdalhardo 
cf.  p.  765).  Eipositiones  ad  Carolnm 
regem  pro  EccUsiae  UbertcUum  defen- 
sione  (1035 — 1070);  et  plures  aliae 
insiructiones  pro  regibus,  episcopis, 
presbyteris,  capitula  sjnodalia.  Nume- 
rantur  ultra  60  ejusmodi  opuscula.  — 
Vita  s.  Remigii  Bemorum  archiepiscopi, 
minoris  pretii  historici^),  est  enim  col- 
lectio  seu  narratio  verbosa  legendarum 
sine  debita  crisi  (p.  1129 — 1198). 
Annales  sive,  Annalium  Bertinianorum 
p.  III.  ab  a.  861 — 882,  pretiosa  ad- 
modum  pro  historia   sui   temporis'). 

'  \  5?  c  h  r  o  e  r  s  1.  c.  p.  9 :  Ein  pnblicisti- 
scheg  Meisterwerk.  Non  tamen  in  eo 
omnia  sunt  probanda.  minusqne  honori- 
fice  de  eo  censet  S  d  r  a  1  e  k  Hinkmar»  von 
R.  kanoaistisches  Gutachten  u-rer  die 
Khescheidnng  K5nig  Lothara  II,  Frei- 
burjf  L  B.  1881. 

■■•Durius  occasione  hajua  vitae  de 
Hiucmard  judicat  Krusch  in  du». 
Rcimser  Remijrius-Fdl-^chuncr^^n  X*'»!^- 
Arch.  der  Gesellach.  f.  h.  deutj?che  «j**- 
schichtskunde  XX^  511— .v;*},  qu;  ip*um 
«notum  fdUarium*  app^lUt.  I^^im  eaidit 
in  MG.  .S^.  rer.  mer.  lil,  'l-i:*     M\. 

»  Cf.  Potthast  de  oiv^-r^i*  eor-iTi. 
anctoriViU-  «ft  editionir**!-  j..  .V*:  ."*chr'/- 
ers  l.c-:  Ai»  Hiatorio?rA|/n  d^-,  ^♦jrf-t^r- 
lebten  ftt*rhterdurch^'i«i  *:  a^r  H  ji.*i  'i»'r 
-\nfirau«^r.  >-iii*r  vo  .  f^j\-h**^  T'-'.::.^i.  >-r- 
Jahrbuch«?r . . .  VbeTRCt.*-!:*  in -•-.'.  2T-»-»  -r. 
>toff  voljkonimen  un^i  2^»r-tA.V-r.  .r.r*  :;,:: 
prairnititi*  n^-rj.  Wffuii  a-i  l  la'  :.*  -j-  -.z 
part-^iloj-ei^  V*-rst5r- ir.if  «^.  ti.-t  L.t  V. 
578  8.  d'aV»::At.  n^sa:.  r*-v*rr4  l:  «:-'.4.»" 
«int  Hii.' .a-irj.  !i,:I'iiit  «-o-  j  t;  .•  tr.'  .-r- 
ciidiii.  ex  ^*:*  iiK.i  ..:•. 


Incipiunt  hi  annales  ab  a.  741  et  sae- 
pius  prodienmt,  ut  apud  M  u  r  a  t  o  r  i 
cum  anonymi  continuatione  ad  a.  900 
inter  Script.  rer.  It.  II,  2,  495 — 57fi: 
ab  a.  830-882  apud  Pertz  in  Mon.I, 
423— 515  col.  U,  193;  MigneCXV, 
1 37  7— 1 420  (p.  IL)  et  p.  III.  ib.  CXX  V, 
1203—1302;  Les  Annales  de  Saint' 
Bertin  et  de  Saint  Vast  etc.  publi^s 
pour  la  Soc.  de  hist  de  France  par  C. 
Dehaisnes,  Paris  1871  ^interScript. 
rer.Germ.  inusivn  schol.  rec.  G.  Waitz 
Hannoverae  1883.  —  Magni  quoque 
momenti  pro  historia  illins  temporis 
sunt  ejus  epistclae,  aliqnae  admodum 
prolixae,  in  quibus  tractat  causas  gra- 
yissimas.  Earum  LV  ezhibet  Migne 
CXXVI,  9 — *J80.  —  Operaineditasen 
deperdita  quam  plurima  diligenter  re- 
censet  Hist.  lit.  de  Fr.  V,  544 — 594. 
Tamquam  anecdota  edita  foere  dno 
opuscnla  a  Gandenziin  bibliotheea 
jnridica  medii  aevi  Bononiae  1892  II^ 
7 — 23  scil.  Collectio  de  ecclesiis  et  ea- 
peUis,  et  Admonitio  contra  ecdeniasti' 
carum  rerum  raptores  et  pauperum 
oppressorea :  Temm  illam  ediderat  jam 
Gundlach  in  diss.  citata  et  qnidem 
integram,  cum  opascnlum  Gaodentii 
sit  tantum  qnaedam  cpus  epitomei); 
altera  edita  fnit  jam  a  dnobns  secolis 
(cf.  Migne  CXXVI,  126—132).  Car- 
mina  exhibet  Traube  MG.  poet.  III, 
409—420. 

441.  Sequuntur  'ienique  in  ed. 
Migne  opn-scula  et  epihtoUu;,  quae 
spectant  ad  causam  H  i  n  c  m  a  r  i  lau- 
dnnenM4  'CXXVI,  279 — 64>»;,  de  qoa 
hwiii^r  saltem  h^endurix  est.  Erat 
Hincmams  IxiuauDen^i^  no-^tri  Hlnc* 
mari  ex  sorore  nepo-i  factu^^jae  e-.t  ju- 
venis  epi^opuA  iaa;u&ec^ii  a.  85»}. 
Teafi^^rL*  lap-ju  •«  ►?»•!*  c//r.'nir.v^a 
ostisrn-lt  Xnm  a^ver*-!»  r*r/*:fl*  Ci>ro.ua. 
Caivua.  •^i^m  a.-Te;-r;^  feV":ii*.u-uni 
flG.et.".p..>-am  •OULQ.  e*.  q'ii2:.v.e  e^j^ 
,>ita9  c-  .niX  C'',;s.a.  '\:.\ : .  'i\z.^'A:U\* 


i.  A  I 


807 


851 — 900.  Controversiae  cum  Gotieschalco.  Hincmarus, 


80S 


(Doaziles  Prez)  a.  87 1  comparere,  qaare 
ea,  postqaam  aadiit  schedolam  sea  libel' 
lum  expostukUionia  complectentem  35 
accaaationis  capita  (Migne  CXXVI, 
566 — 634)  eum  deposoit :  quam  depo- 
sitionem  demum  Joannes  VUL  proba- 
vit,  postqoam  cansam  Hadrianus  II. 
sibi  reseryaverat,  sed  interim  morte 
obierat  (872):  postea  yero  sententiam 
in  Hincmarnm  latam  nonnihil  tempe- 
rayit^).  Jam  prins  ediderat  Hincmarus 
remensis  prolixias  opi^s  adyersas  ne- 
potem  saam  constans  cc.  55  (Migne 
CXXVI,  282 — 494),  qaod  lectam  fait 
in  conc.  attiniaco  (870).  Plnres  adhac 
sapersant  ejas  ep.  de  hoc  negotio,  in- 
ter  qaas  aliqaae  etiam  prolizae.  Hinc- 
mari  laadinensis^)  epistolae  et  scripta 
ad  se  tnendnm  yel  ezcosandam  habes 
inMigneP.L.  CXXIV,  979  —  1072. 
Concinnayit  daplicem  coUectionem  dic- 
toram  rom.  pontificam  in  saa  caasa, 
qaae  tamen  ex  parte  haasta  est  ez  de- 
cretalibas  pseadoisidorianis.  Epislola 
VIIL  (1027 — 1070)  respondet  ad  illa 
capitola  55  ayancnli  sni.  Post  concilii 
depositionem  ejectas  est  in  ezsiliam, 
aliqaamdiu  etiam  yinculis  constrictas 
in  castodia.  In  reclamatione  sna  con- 
qaeritur,  se  ocalis  quoqae  fiiisse  pri- 
yatum,  quod  tamen  a  nonnemine  in 
dabium  yocatur.  Quando  obierit  est 
incertum:  probabiliter  non  diu  post  a. 
878,  ut  yidetur  a.  sequenti. 

442.ContraGotteschalcum  scripsitet 
Amolo  (Amulo,  Hamalus,  Amalarius 
etc.),  Agobardi  lugdunensis  archie- 
piscopi  discipulus  et  diaconas^),  dein 


» )  Cf.  H  e  f  e  1 6  Conciliengesch.  IV  §  486. 
500  s.  Acta  concilii  duziasensis  cdidit 
Cellotius  ParisiiB  1658ia  4;  Mansi 
XVI,  578  88.;  Hardouin  V,  1225  ss.; 
W  e  r  n  e  r  Alcuin  p.  300—307. 

«)  Hujus  vit im narrat  Cellotiusop. 
cit.,  apud  Migne  CXXIV,  967—979; 
S  c  h  r  o  e  r  8  KL.  VI,  6  8.  et  auctores  supra 
citati,  qui  de  Hincmaro  remensi  scripse- 
runt.   Hist.  lit.  V,  522—528. 

«)  Cf.  Hist.  lit.  V,  104—111 ;  Hef ele 
Conciliengesch.  IV,  §  450  et  KL.  l,  752 ; 


ab  a.  840  (84 1)  saccessor  (t  31.Mart^ 
852).  Huc  spectant  ejas  epistola  (me- 
diante  Hincmaro)  ad  Gotteschalcum 
tenera  erga  eam  commiseratione  et 
sollicitadine  conscripta,  in  qua  q^as 
opiniones  ad  sex  (septem)  reyocat  pro- 
positiones  ^),  qaas  dein  refellit,  pieque 
eam  hortator :  »  Noli  te  sensai  tao  com- 
mittere,  sed  majorum  jadiciis  atqae 
sententiae,  imo  diyinis  et  ecclesiasticis 
aactoritatibas  facile  cede,  libenter  ac- 
quiesce  et  obedienter  snbde  te.*  Res- 
ponsio  ad  int«rrogationem  cujusdam  de 
praescientia  yel  de  praedestinatione 
diyina  et  de  libero  arbitrio,  quae  tamen 
joxtaBaluze  est  Flori  diaconi;  de 
gratia  et  praescierUia  Dei,  deque  prae- 
destinatione  et  libero  arbitrio,  de  spe 
item  ac  fidncia  salutis  et  de  sententia 
s.  Augastini,  edita  a  Sirmondo  Pa- 
ri8iisl649:  Maugnin,  Veterumaac- 
torum,  qui  IX.  sec.  de  praedestinatione 
etgratiascripserunt,  opera  et  firagmenta, 
Parisiis  1650.  B.  Augtistini  sententiae 
de  praedestinatione  et  gratia  Dei  etli- 
bero  hominis  arbitrio,  in  eisdem  edi- 
tionibns.  Haec  duo  opuscula,  cam  ea 
Sirmondas  in  eodem  cam  primo  re- 
pererit  codice  neqae  a  genio  Amo- 
lonis  abhorreant,  Amoloni  reyera 
tribuit,  quam  opinionem  alii  eruditi 
yiri  sunt  secuti.  —  Epistola  seu  L 
contra  Judaeos  ad  Carolum  Calvxmi, 
quem  Petrus  Fr.  C  h  i  f  f  1  e  t  edidit  sub 
Bab.  Maari  nomine  cum  aliis  opuscu- 
lis,  Diyione  1656)inqaaeruditeo8ten- 
dit,  qnam  nozia  sit  religioni  christia- 
norum  conyersatio  cum  Judaeis ;  ep.  ad 
Theobaldum  episc.  lingonensem,  in  qua 
prudenter  disserit  de  modo  se  gerendi 
erga  reliquias,  de  quarum  authentia 
non  constat.  Edita  haec  fuere  a  £a- 
1  u  z  i  0  inter  opera  Agobardi,  in  bibl 


Werner  Alcuin  p.  327  s.;  332— ;J35» 
quem  cf.  de  controyereia  cum  Gotteschalco 
fusius  disserentem  Gesch.  der  apoL  und 
poL  Lit.  n,  670-693. 

')  Num  revera  eaa  docuerit  Gotteschal- 
cus  et  ex  ejus  scriptiB  hauserit  Amolo. 
est  dubium. 


S09 


Amolo,  RemigiuB,  Lnpas  trec. 


810 


PP.  lugd.  t.  XIV,  a  Migne  PL.  CXVI, 
77—185. 

443.  Amoloni  sabjicimos  ejus  sac- 
cessorem  in  sede  lagdanensi  s.  Bemi- 
giam,  antea  sacri  palatii  summam 
capellanum  (t  28.  Oct.  875).  Ezstat 
bujussabnomineecclesiae  lugdunensis 
de  tribus  epistolis  1.  (Migne  CXXI, 
985 — 1068).  Scripserant  nimirum 
Hincmarus  et  Pardalus^),  ejus 
in  controversia  cum  Gottesehalco  so- 
cius,  episcopus  laudunensis  (c.  847)» 
acl  Amolonem  epistolam  simulque  mi- 
serunt  ei  Rabani  ad  Noting  literas, 
ut  eum  adbuc  magis  ad  suas  traberent 
partes.  Eo  interim  defuncto  s.  Remi- 
gius  nomine  ecclesiae  lugdunensis  res- 
pondet,  triplicem  banc  epistolam  eza- 
mini  accurato  subjicit,  plura  in  iis  car- 
pit,  Gottesclialcum  ezcusat,  geminam 
praedestinationem  sensa  sano  docet^). 
Subjicitur  buic  1.  Absolutio  cujusdam 
quaestionis  de  gefiercUi per  Adam  dam- 
natione  omnium  et  speciali  per  Christum 
ei  eodem  ereptione  electorum,  quem 
tamen  1.  Scbroers  auctori nostro ab- 
judicat.  —  Contra  capitula  quatuor 
synodi  carisiacae  (853),  quorum  auc- 
tor  Hincmarus  fuerat,  scripsit  1.  de 
tenenda  immobiliier  Scripturae  veritate 
et  ss.  orthodozorum  patrum  auctoritate 
fideliter  sectanda,  eaque  gravi  subjicit 
censurae :  sed  magna  pars  censurae  ca- 
pitali  secandi,  et  mazima  pars  censu- 
rae  cap.   tertii   desunt^).    Ipse  etiam 


»)  Higas  P  a  r  d  u  1  i,  qui  vixit  ad  a.  866, 
nihil  superest  niBi  epistola  ad  Hincmarum 
rem.,  in  qua  ei  gratulatur  de  recuperata 
sanitate,  et  fragmenta  epistolae  in  Gotte- 
schalci  causa,  quam  Remigius  censurae 
8ttbjicit  et  hinc  in  sno  responso  transcri- 
bit. 

»)  Cf.  Hefele  ConciUengesch.  IV, 
§  451.  455  8. ;  Hiat  lit.  V,  449-  461  :  M  0- 
litor  0.  S.  B.  KL.  X,  1046  ss. 

*)  Hunc  librum  Schroers  Hincmar 
Erzb.  V.  R.  Freiburg  1883  p.  128  annot  1 1 
censet  esse  £  b  b  o  n  i  s  ep.  gratianopoli- 
tani  (saltem  ab  a.  855— 


videtnr  auctor  eanonum  sex  contra  illa 
capitula  statutoram  in  synodo  valen- 
tina,  cni  etipsepraesedita.  855.  Prae- 
fait  vel  interfait  pluribas  aliis  sjno- 
dis,  in  quibas  sollicitadinem  snam  de 
bono  Ecclesiae,  de  disciplina  eccle- 
siastica,  de  morum  reformatione  deque 
pace  publica  ostendit.  Edita  sunt  ejus 
opuscula  a  M  a  u  g  u  i  n  op.  supra  cit.  II, 
61 — 230;  ab  Andrea  Duvallio  in 
bibl.  PP.  lagd.  XV.  666-718;  Migne 
P.  L.  CXXI,  985—1135  (mendose). 
Obiit  28.  Oct.  875  et  ab  ecclesia  lug- 
dunensi  inter  sanctos  colitar. 

444.  Praetermisso  interim  Floro 
horam  duorum  praesulam  diacono  et  in 
hac  controversia  socio,  de  quo  alias  re- 
dibit  sermo,  ad  alios  Hincmari  adver- 
aarios  veniamus.  Inter  hos  erat  Pru- 
dentius,  natione  Hispanas,  cujus 
nomen  vemacalum  fuit  Galindo,  no- 
bilibns  parentibns  natus,  in  Galliam 
dedactus  et  at  videtur  in  aula  educa- 
tas,  qui  factas  est  ante  a..847  episco- 
pus  trecensis.  Tam  Hincmarus  quam 
PardaluB  scripserunt  ad  eum  in  causa 
Gotteschalci.  Verum  ipse  cum  aliis  ve- 
ritas,  ne  in  Gotteschalco  damnando  im- 
peteretur  s.  Aagustini  doctrina,  stetit 
pro  gemina  praedestinatione  proque 
s.  Augustini  doctrina.  Hincscripsitstilo 
satis  moderato  episiolam  ad  Hincmarum 
et  Pardalum,  de  qua  durias  judicat 
Babanus  in  ep.  ad  Hincmarum.  In  ea 
fnse  taetnr  geminam  praedestinatio- 
nem,  sed  minns  plene  scribit  de  volun- 
tate  Dei  salutifera.  Reperta  fuit  a  Sir- 
mondo,  quo  defdncto  edita  est  a  C  e  I- 
lot  in  historia  Gotteschalci  praedesti- 
natiani,  Parisiis  1655  p.  420 — 463; 
in  bibl. PP.  lugd.  XV,  598—611.  Cum 
Jo.  Scotns  infeliciter  se  immiscuisset 
huic  controversiae (cf.  p.  793),  Wenilo 
arcbiepiscopus  senonensis  ez  ejus  op. 
ezcerpsit  propositiones  XIX,  easque 
transmisit  Prudentio  refutandas.  Ve- 
rum  bic  ipsum  nactas  opus  illud  erro- 
ribas  refertum  reperit,  hinc  illud  pe- 
detentim  accurate  et  sagaciter  refutare 


811 


851—900.  Gontroversiae  de  praedest,  Prndexitius, 


812 


aggreditur,  citatis  semper  Scoti  verbis, 
in  op.  de  praedesUnatione  contra  Jo. 
S  c  0 1  a  m  cognomento  Erigenam  seu  1. 
Jo.  Scbti  correctns  a  Prudentio  sive  a 
ceteris  patribus  (praesertim)  videlicet 
a  Gregorio,  Hieronjmo,  Fulge&tio  at- 
que  Angostino,  ed.  a  Manguin  op. 
cit.  I,  1 9 1  — 5  r>  2 ;  in  bibl.  PP.  lug.  XV, 
467 — 592.  Subjicitur  in  lectorum 
utilitatem  succincta  operis  recapitula- 
tio,  in  qua  revocat  Scoti  errores  ad  77 
capitula.  Epistola,  quae  dicta  est  TraC' 
toria  ad  Yenilonem,  quam  per  vicarium 
misit  (856)  ad  ordinationem  Aeneae 
parisiensis,  cum  ipse  adesse  non  posset, 
qua  proponit  quatuor  capitula,  quibus 
exprimatur  doctrina  catbolica  adversus 
Pelagium,  contra  capitula  IV  conc.  ca- 
risiaci  a.  853,  quae  ipse  timore  forte 
reverentiali  perterritus  subscripserat. 
—  Sermo  de  vita  et  morte  gloriosae 
virginis  Maurae,  quae  mortua  tunc 
erat  a.  aetatis  23,  in  quo  mentio  occur- 
rit  confessionis,  extremae  unctionis  et 
eucharistiae.  Anncdea  sive  annalium 
Bertinianorum  pars  secunda  ab  a.  835- 
861,  apud  Pertz  Monum.  Germ.  I, 
429 — 452.  Non  desunt  quidem,  qui 
concedant  Prudentium  conscripsisse 
Annales,  hos  tamen,  qui  ei  tribui  so- 
lent,  non  esse  ipsius.  —  Florilegiutn 
ex  8.  Scriptura  V.  et  N.  T.  ad  imbuen- 
dos  in  fide  et  moribus  eos,  qui  ordi- 
nandi  sunt  homines,  accommodatum  ad 
instar  florum psalmorum  ed.  a  Trom- 
belli  inter  vet.  PP.  op.  Bononiae 
1755.  Haec  omnia  cum  excerptis  ex 
pontificali  et  quibusdam  aliis  reperies 
in  Migne  P.  L.  CXV,  965—1458. 
Obiit  illustris  hic  pfaesul  6.  Apr.  861, 
in  diocesi  trecensi  honoratus  ut  sanc- 
tusi). 

445.  Servatus  Lupus  0,  S.  B.  na- 
tus  videtur  c.  a.  805  vel  806.   Mona- 


')  Cf.  Histoire  lit.  V,  240—255 :  Nic. 
AntoniuB  Bibl.  hisp.  vet.  1.  VI  c.  11 
(apud  Migne  1.  c.  p.  965—972) ;  Acta 
SS.  Apr.  I,  53188.;  Hefele  Concilien- 
jresch.  IV  §  446.  449.  454;  Garas  KL.  X, 
581. 


chus  erat  monasterii  8.  Petri,  quod 
Bethlehem  seu  Ferrarias  dicitur,  in  dio- 
cesi  senonendi.  Servatus  autem  propte- 
rea  est  dictus,  quod  miro  modo  a  morbo 
vehementi  fuerit  liberatus.  Ab  Aldrico 
abbate  missus  est  Fuldam,  ut  sub  Ba- 
bano  Mauro  magis  in  literis  excoleretur, 
et  cum  non  multum  distaret  monaste- 
rium  seligenstadianum,  cui  praeerat 
doctissimus  Eginhardus,  hujus  iniit 
familiaritatem  ejusque  conversatione 
plurimum  profecit :  hinc  utmmque  ut 
magistros  suos  semper  colnit,  utrum- 
que  ad  scribenda  opera  incitavit.  Inter 
viros  literatos  et  cultos  sui  temporis 
emicuit.  Post  suum  in  Galliam  reditum 
favore  praesertim  Judithae  irap.  sub- 
stitutus  est  Odoni  abbati,  qui  ob  cri- 
mina  sibi  impacta  a  Carolo  Calvo  rege 
a  regimine  monasterii  fuit  amotus 
(a.  842;  t  c.  862).  Interfuit  variis 
conciliis,  quae  etiam  ejus  suntusaopera. 
Ita  in  synodo  apud  Vemm  palatium 
regium,  licetadessetHincmams,  Lupus 
tamen  ab  universa  sjnodo  rogatus  est, 
ut  canones  concinnaret  decemendos. 
(Cf.  Acta  conc.ap.  Migne  CXIX,  611- 
20).  A  Carolo  Calvo  destinatus  «st 
cum  Prudentio  trecensi  ad  reformanda 
Burgundiae  monasteria  et  missus  ad 
Leonem  IV.,  qna  tamen  de  causa  igno- 
ratur.  Cam  plurimis  viris  illustribus 
sui  aevi  familiaris  fuit,  ut  testantur 
(pretiosae)  ejusdem  epistolae  elegan- 
tissimae  ^).  Hamm  exstant  adhuc  CXXX, 
in  bibl.  PP.  max.  lugd.  t.  XV;  cur.  G. 
Desdevises  du  Dezert,  Parisiis  18S8. 
Priores  ed.  scil.  Papirii  le  Masson, 
Parisiis  1588,  rec.  in  bibl.  PP.  colo- 
niensi  1618  et  parisiensi  1624  sunt 
mendosae ;  multae  emendate  et  chro- 
nologice  dispositae  reperiuntur  apud 
Bouquet  Bec.  VII,  480  ss.  Magni 
aestimantur  hae  literae  ab  eruditis 
propter  varias  quas  complectuntur  no- 


n  Cf.  B.  N  i  c  0 1  a  8  Etude  8ur  Lea  lettres 
de  Servat  Loup.  Th^se  Clermont-Ferrand 
Paris  1862  in,8;  praesertim  vero  Giry 
in  Bibl.  de  TEcole  des  chartes  1901  p. 
445—509;  1902  p.  69—118. 


813 


Lupua  Servatas,  Ratramnus. 


814 


tiiias.  —  Liber  de  tribus  gtiaesiionibua, 
sciL  de  libero  arbitrio,  de  praedestina- 
tione  bonorom  et  malorum,  et  de  san- 
gnine  Cbristi  effaso  pro  omnibas:  in 
qno  cnm  Pradentio  ab  Hincmaro  et 
Babano  diesentit,  stilo  eleganti  admo- 
dom,  arbano  et  irenico  scriptas.  Sab- 
jecit  eoUeetaneum  sea  coUectionem  tex- 
taom  yeteram  patram  de  hoc  triplici 
aigamento.  Prodiit  1 648  sine  loco  et 
nomine  siTC  typographi  sive  aactoris, 
qai latet sab nomine  Donati  Candidi; 
in  collectione  Maagaini  1650  II, 
9 — 59;  cura  Sirmondi  1650,  etin- 
ter  ejas  op.  Venetiis  1728  t.  2. — 
Narrat  insnper  vitam  e,  Maximini  ep. 
trevirensis  (f  349),  jaxta  biographiam 
antiqaiorem,  »qaam  accaratiore  ser- 
mone  convenienti  restitait  dignitati.« 
Aegre  antem  ferebat,  qaod  »vix  parva 
gebtoram  illias  monimenta  exstant,  et 
in  his  ipsis  quaedam  fabalosis  invenian- 
tarsimilia.*  Elocutionem  barbaram  ita 
emendaTit,  at  paaca  decessoris  serva- 
verit  verba.  »Ad  historiam  illastran- 
dam  nihil  facit  Lapi  1.,  tamen  edendas 
erat,  inquit  Krasch  in  optima  ed., 
qaam  caravit  in  MG.  SS.  rer.  merov. 
III,  71-83,  propter  auctoritatem  scri- 
ptoris  praestantissimi  severitatemque 
censoriam,  qaa  ordinis  ecclesiastici  vitia 
ille  castigavit  homo  ingenaus.^  Haec 
vita  tribaitar  ab  aliis  (sed  immerito) 
Lapo  episcopo  catalaanensi,  nostro 
oeqaali  (t  c.  857).  Narrat  et  pitam  9, 
Wigberti  ab.  Fritzlarensis  (t  747)  sac- 
cincte  et  polite  cam  duabus  homiliis  et 
hymno  in  ejus  solemnitate :  in  act.  SS. 
Aag.  m,  133-137 ;  in  Mon.  Q.  Script. 
XV,  37 — 43  etc.  —  Alia  ejusdem  opera 
perierunt  vel  adhuc  in  cod  J.  msc.  latent. 
Inter  qaae  brevis  imperatorum  roma- 
norum  historia,  nam  ita  scribit  ep.  76 
ad  Carolum  Calvum:  »Imperatorum 
gesta  brevissime  comprehensa  vestrae 
m^jestati  offerenda  curavi,  ut  facile  in 
his  inspiciatis,  quae  vobis  vel  imitanda 
sint  vel  cavenda.*  Scriptor  atebatur 
stilo  prae  ceteris  suae  aetatis  auc- 
toribus  magis  polito.    Opera  ejus  col- 


lecta  prodierunt  cura  B  a  1  u  z  i  i  Parisiis 
1664,  ed.  insignis;  (iteram  Lipsiae 
1701;  Antverpiae  1 7 1  o) ;  hinc  in  bibL 
PP.  lugd.  XV,  1  —  60;  Migne  CXIX, 
423  —  700.    Obiit*)  ipse  c.  862. 

446.  Alius  celeber  hujus  temporis 
theologus  fuit  Batramnus  (en*onee 
Bertramu8,Bertramnas),  de  ctgusfatis 
illud  tantam  scimus,  eum  monachum 
faisse  corbejensem  in  Picardia  0.  S.  B., 
nec  minus  doctrina  quam  vita  insig- 
nem,  qui  ut  morem  gereret  regi  Carolo 
Calvo,  scripsit  initio  controversiae  11.  2 
de  praedeeiinatione  Dei,  in  qaibus  cum 
Gotte8chalcofacitadversas  Hincmarum, 
ab  hoc  proptereaimpugnatus^),  abillo 
vero  salutatus  »magister,  dominus, 
pater.  *  In  priori  1.  fere  patrum  testi- 
moniis  utitur  ad  illustrandam  genui- 
nam  de  praedestinatione  doctrinam,  in 
altero  magis  ratiocinatur.  Prodierunt 
inter  opuscula  a  Mauguin  edita  I, 
27—102;  bibL  PP.  lugd,  XV,  442— 
467.  Cum  Nicolaus  I  literis  Galliae 
commonuisset  episcopos,  ut  Graecorum, 
romanae  sedis  adversariorum,  objectis 
occurrerent,  Batramnus  nomine  episco- 
porum  Belgii  secundi,  ut  pontificis  vo- 
tis  satisfieret,  id  muneris  in  se  susce- 
pit,  et  accurate,  eleganter,  erudite,  me- 
lius  Aenea  paris.  (cf.  p.  786)  contra 
Graecorum  opposUa  rom.  Ecclesiam  in- 
famantium  11.  4  composuit,  quorum 
tribus  prioribus  tractat  de  processione 
Spiritus  s.;  in  4.  de  primatu  et  de 
disciplinae  capitibus.  Reperit  illos  edi- 
ditque  D'Acheri  SpiciL  II,  1 — 159 
(ed.  2 1, 63  ss.).  —  De  eo  quod  Christus 
ex  Virgine  natus  est  1.,  seu  brevins  1. 
de  nativUaie  Christi,  Fuerat  tunc  ali- 
qua  controversia,  de  modo  quo  natus 
est  Christus.   Fama  enim  erat,  quos- 


t)Cf.  Hist.  lit.  V,  265— 272 ;  Hefele 
IV  §447;  Ziegelbauer  Hist.  rei  lit. 
0.  S.  B.  III§10;  Brauniniiller  KL. 
Vin,  301—304;  Sprotte  Biographie 
des  Abtes  Serv.  Lupus  von  P.,  Regens- 
burg  1880;  Ebert  IL  L  5  c.  7. 

«)Cf.  HefeleIV§447. 


815 


851 — 900.  Variae  controTersiae.  Ratranmus, 


816 


dam  per  Germaniae  partes  dogmatizare 
»  Christi  infantiam  per  virginalis  januam 
vnlvae  bumanae  nativitatis  venim  non 
liabaisse  ortnm,  sed  monstraose  de 
secreto  ventris  incerto  tramite  Inminis 
in  aoras  exisse,  quod  non  est  nasci,  sed 
erupisse  (Migne  CXXI,  83).*  Contra 
hos  taetur  Batramnus  stilo  satis  acerbo 
1.  citato,  Cbristum  eumhabuissedeutero 
virginis  ezitum,  quem  lez  naturae  mon- 
strat,  ne  ipsa  nativitLS  Christi  yeritas- 
que  naturae  hnmanae  in  dubium  voca- 
retur:  attamen  fatetur,  fide  catholica 
credendum  esse,  Mariam  sicut  ante 
partutn:  ita  etiam  in  partu  et  post 
partum  virginem  permansisse.  Alterius 
sententiae  fuit  Paschasius  Badber- 
t  u  s,  cnjus  tamen  1.  non  videtur  novisse. 
Prodiit  ille  in  Spicilegio  Dacheriil, 
318 — 344.  —  Nominatissimum  vero 
reddidit  Batranmum  praesertim  penes 
sacramentarios  1.  de  corpore  et  sanguine 
Domini^  quem  jubente  Carolo  Calvo 
composuit.  Ortae  enim  tunc  sunt  ali- 
quot  controversiae  de  eucharistia  inco- 
lumi  manente  dogmate  catholico  prae- 
sertim  occasione  I.  Paschasii  Badberti. 
Duplici  quaestioni  nititur  Batramnus 
suo  I.  respondere,  quam  ita  ipse  enun- 
ciat  (Migne  CXXI,  129):  »QuodinEc- 
clesia  ore  fidelium  sumitur,  corpus  et 
sanguis  Christi,  quaerit  vestrae  magni- 
tudinis  ezcellentia,  in  mysterio  fiat,  an 
in  veritate  i.  e.  utrum  aliquid  secreti 
contineat,  quod  oculis  solummodo  fidei 
pateat,  an  sine  cujuscunque  velatione 
mysterii  hoc  aspectus  intueatur  corpo- 
ris  ezterius,  quod  mentis  visus  aspiciat 
interius,  ut  totum,  quod  agitur,  in 
manifestationis  luce  clarescat*  »Et 
utrum(sit)  ipsum  corpus,  quoddeMaria 
Y.  natum  est,  etpassum,  mortuum  etse- 
pultum,  quod  resurgens  et  coelos  as- 
cendens  ad  dezteram  Patris  consideat.  * 
Duplici  huic  quaestioni  duo  respondent 
libri.  Duplez  autem  quaestio  non  tam 
versatur  circa  dogmatis  catholici  de 
eucharistia  substantiam,  quam,  hac 
admissa,  sequelas  potius  tangit  et  mo- 
dum  loquendi.    Utitur  quidem  formu- 


lis  loquendi  duris,  insolitis,  obscuris: 
frustratamensacramentarii  ad  Batram- 
num  provocant^  qnasi  diu  ante  Beren- 
garium  negaverit  transubstantiationis 
vel  realis  corporis  Christi  in  eucharis- 
tia  piaesentiae  dogma,  nam  tam  arga- 
mentis  eztemis  quam  intemis,  seu  op- 
portunalocorumcollatione  satis  vindica- 
tur  Batramni  orthodozia,  ut  non  solum 
contra  sacramentarios,  sed  et  contra 
theologos  catholicos  (Siztum  aen., 
Cellot,  Hardouin,  Schwaneetc) 
erudite  et  docte  praestiterunt  viri  eru- 
diti^).  Belatns  tamen  fuit  ejus  liberin 
11.  prohibitorum  indicem  forte,  quod 
occasionem  saltem  praeberet  erroribus 
circa  ss.  eucharistiae  sacramentum ;  imo 
plures  catholici  illum  declararint  hae- 
reticum  et  haeretici  revera  eo  abute- 
rentur :  ez  eo  demum  a.  1 900  ezemptus 
est  Saepissime  prodiit  hoc  opusculum, 
Coloniae  1532 ;  Genevae  1541  ;  Parisii 
1712  notis  J.  Boileau  illustratum 
etc.  —  Epistolaad  Bimbertum(qui 
videtur  idem  cum  s.  Bemberto,  ar- 
chiepiscopo  hamburgensi  a.  865)  de 
cynocephalis^  utrum  de  Adae  sint  stirpe 
progeniti,  an  bestiarum  habeant  ani- 
mas,  ed.  a  Gabr.  Dumont  in  diss.  de 
cjnocephalis  inserta  t.  VI.  hist.  criti- 
cae  reipublicae  literario-massonianae, 
Amstelodami  1 7 1 4  p.  1 88 — 1 96 ;  0  u- 
din  de  script.  eccl.  II,  129 — 135; 
Migne  CXXI,  1153-1157.  Alia  Ba- 
tramni  scripta  perierunt,  ut  illud  con- 
tra  Hincmarum  pro  formula  »Trina 
Deitas ;  *  de  anima,  quod  scil.  non  om- 
nium  hominum  sit  una  anima^)  etc. 
Ejus  scripta  collecta  habes  in  Migne 
P.  L.  CXXI,  9—356.  Vitam  produzit 
saltem  usque  ad  868. 


i)  Cf.  doctam  diss.  Jac.  Boileau  in 
hoc  opusculum  (M  igne  CXXI,  111-126: 
171  —  223) ;  de  controversiis  euchari8tici& 
hujus  temporis  Mabillonin  Actis  SS. 
0. S.  B.  VI.  81—130 ;  J.  Ernst  dieLehrc 
des  h.  P.  Badbertus  ron  der  Eucharistie, 
Freiburg  1899. 

«)Cf.  Hist.  lit.  V,  332—352;  Zeck 
KL.X,  802-807. 


81- 


Paschasias  Radbertus. 


818 


'  447.  Cam  de  Batramno  egerimus, 
mentionem  jam  facere  oportet  doctis- 
simi  piissimique  ejus  abbatis  Bad- 
berti  cognomento  Paschasii  tan- 
tae  modestiae  et  homilitatis,  nt  se  in 
snis  operibus  scriberet  »omiiiam  mo- 
nachomm  peripsema.*  Saessione  na- 
tns  c.a.  786  (jnxtaalios  790),  primom 
secatos  est  vitam  secnlarem,  dein  cor- 
bejense  ingressns  monasterium,  inomni 
▼irtute  non  minus  quam  in  literis  pro- 
fecit  sub  s.  Adalhardo  abbate:  hinc 
scholis,  quae  tunc  admodum  florebant, 
praeesse  jussus  est.  Electus  est  a.  844 
in  abbatem,  et  ezinde  pluribus  inter- 
fuit  synodis.  Post  aliquot  vero  annos 
de  abbatiali  dignitate  abdicanda  cogi- 
tabat :  ad  quam  renunciationem  impul- 
sus  est  tum  propria  modestia,  tum 
amore  quietis  et  studii,  ut  literis  va- 
care  posset,  tum  non  levium,  quas  in 
suo  regimine  passus  est  turbarum  et 
molestiaram  consideratione.  Curis  ne- 
gotiosi  regiminis  solutus  (85 1)  jam 
totum  se  studiis  componendisque  libris 
dedit.  Quo  vero  a.  obierit  non  satis  li- 
quet.  A  sodalibus  inter  sanctos  colitur 
26.  Apr.  die  obitus  ejusdem.  Interejus 
opera  notissimus  est  1.  de  corpore  et 
sanguine  Domini  seu  de  sacramentis, 
quemjama.  831  composuit  in  gratiam 
puerorum  sazonum  recens  ad  fidem 
conyersorum.  Tria  prae  primis  docet  ^), 
▼erum  scil.  corpus  et  sanguinem  Christi 
ezsistere  in  eucharistia;  panis  vinique 


<)  De  ejuB  circa  eucharistiam  doctrina 
cf.  Nat.  Alezander  diss.  V.  in  H.  £. 
sec.  IX ;  da  M  e  8  n  i  1  de  doctr.  et  discipl. 
eccl.  ni  1.  37 ;  J.  E rn 8 1  die  Lehre  des  h. 
P.  RadbertuB  von  der  Eucharistie  mit  be- 
Bonderer  Beracksichtigung  der  Stellung 
d.  h.  Rabanus  M.  und  des  Ratramnus  zu 
derselben,  Freiburg  1896.  Nactus  est 
quidem  aliquos  adversarios  ut  R.  M  a  u- 
r  um,  de  cujus  doctrina  circa  eucharistiam 
cf.  Birkle  Studien  und  Mitth.  1902 
p. 77-88;  Ratramnum,Harigeretc., 
controversiatamen  nonrespiciebat  ipsum 
dogmaf  sed  modum  potius  loquendi  vel 
dogma  concipiendi.  Cf .  W  e  r  n  e  r  Alcuin 
p.  175  88. ;  B  a  c  h  Mittelalt.  Dogmengesch. 

I,  166  88. 


substantiam  non  superesse  facta  con- 
secratione :  ipsumque  corpus  Christi  in 
eucharistia  ezsistens  non  aliud  esse, 
quam  quod  de  Maria  Y.  natum  est. 
Tanta  autem  perspicuitate  prae  aliis 
haec  pertractat,  ut  sacramentarii  eum 
ceunovatoremlacessant  et  ut  transub- 
stantiationis  inventorem  arguant.  Saepe 
prodiit  hic  liber  ut  Hagenau  1528;  sed 
foede  depravatus;  cum  Lanfranci 
dialogo  1540;  Coloniae  1550  cura 
Mamerani  (emendatns  et  pristinae 
fidei  restitutus) ;  sub  nomine  Bab.  M  a  u  r  i 
cur.  Fabricio  Coloniae  1551 ;  Lova- 
nii  1561  cum  Algeri  aliommque  de 
hoc  argumento  opusculis;  in  omnibus 
bibl.  PP.;  cum  epistola  ad  Frude- 
gardum,  cui  subditum  est  fragmen- 
tum  ez  commentariis  in  Matth.  26, 26, 
Helmstadii  1616  cur.  Fuchte  luthe- 
rano;  in  Martene  coll.  mon.  vet  IX, 
373 — 470  ed.  praeclara  etc.  —  Alia 
ejusdem  opera  sunt :  Commentaria  pro- 
liza  et  erudita  ^)  in  MaUhaei  Evangelium 
II.  XII;  non  tam  per  modum  catenae 
compilata,  quam  cura  et  arte  quadam 
ez  patrum  (Hieronymi.  Ambrosii,  Au- 
gustini,GregoriiM.,Chr7Sostomi,Bedae) 
opp.  elaborata;  inPs.XLLll.  III,  quos 
adsanctimonialesb.  M.Y.  suessionenses 
scripsit,  ut  illis  gratiam  impenderet 
pro  sollicita  educatione,  quam  apud 
illas  hauserat;  in  Threnos  sive  lamen- 
tationes  Jeremiae  prophetae  II.  Y,  Ba- 
sileae  1502;  Coloniae  1532;  tripHci 
autem  sensu  illas  interpretatur,  sensu 
literali  de  ipsa  urbe  Jerusalem ;  sensu 
spirituaii  et  mjstico  de  Ecclesia ;  sensu 
morali,  de  anima  fidelium.  £z  ejus 
commentariis  liquet  eum  linguam  grae- 
cam,  forte  autem  et  hebraicam  caluisse. 
—  VUa  8,  Adalhardi  ab.  corbejensis 
(t  826)  seu  laudatio  funebris  admodum 
rhetorice  conscripta,  in  qua  assectatur 
(sed  non  assequitur)  s.  Ambrosii  in 
simili  argumento  eloqnentiam,  in  Actis 
SS.  2.  Jan.  I,  96-111  et  Mabillonii 


»)  Cf  Bich.  Simon  Hist.  crit.  du  X. 
T.  c.  27. 


319      851 — 900.  Oontroversiae  de  euch.  Pasch.  Radbertas,  Heribaldua  etc.      §20 


actis  V.  p.  1.  308—44;  inMoiuG.SS. 
II,  524—532.  —  Pa88ios8.  MM.  Rufini 
et  Valerii,  qaoram  acta  comptiore  stilo 
et  longis  amplificationibas  retractavit, 
qoas  editores  Act  SS.  omiserant,  an- 
tiqaioribas  et  brevioribus  actis  1 4.  Jan. 
11, 796  s.  retentis ;  Epiiaphium  Arsenii 
seu  vita  v.  Walae  ab.  corbejensis  in 
6allia(cainonnisipo8t  a.  85 1 1.2  adjecit) 
dialogi  more  conscripta,  snb  nominibas 
fictis  ex  metu  Ladovici  Pii,  ed.  a  Ma- 
billonio  sec.  Y.  bened.  p.  1  p.  453- 
522,  pretiosa  pro  Mstoria. — De partu 
Virffini8  1.,  qaondam  Ildephonso 
toletano  adscriptas,  in  quo  acriter 
impagnat  illoram  sententiam,  qni 
Mariae  virginitatem  confitebantnr  qui- 
dem,  sed  idipsum  »qaod  confitentur 
negant,  dum  dicunt  eam  communi  lege 
natarae  puerperam  filiam  edidisse* 
sea  »dilatatis  virginalibus  claustris.^ 
Nnm  inter  hos  impugnaverit  Ratra- 
mnum,  nonsatisliquet  (cf.suprap.  814) 
inDacherii  Spicil.  XII,  1 — 27  ed. 
novae  I,  44 — 52.  Cum  alterius  opi- 
nionis  patroni,  forte  ipse  Ratramnus, 
responsum  opposuissent  (quod  tamen 
periit),  quasialteram  partem  seu  librum 
adjecit,  quipaucis  exceptis  paginis  etiam 
intercidit.  Tr.  bonus  de  fide,  spe  et  ea- 
ritate  11.  3  ad  Warinum  novae  Corbe- 
jae  abbatem,  in  Pezii  thes.  anecd.  I 
p.  2  pag.  ] ;  sed  admodum  mendose  et 
vitiose;  accurate  in  Martene  Mon. 
vet.  IX,  471 — 578.  Opera  Ratberti 
collecta edidit ^)Sirmondus,  Parisiis 
1618  in  f.;  inde  in  bibl.  PP.  lugd. 
t.  XIV,  352 — 829;  plenius  in  Migne 


')  Cf.  Ziegelbauer  nic.  2§9;Sir- 
mondus  in  vita  praemissa  suae  ed. ; 
Mabillon  sec.  IV  Bened  p.  II  (apud 
M  i  g  n  e  CXX,  9—25) ;  Hist  lit.  V,  287 ; 
Engelmodu8  episcopus  suessionensis 
[f  864),  cujus  carmcn  epicum  in  Paschasii 
laudes  prodiit  in  Actis  SS.  26.  Apr.  III, 
463  8. ;  M  i  g  n  e  CXX,  25  8. ;  et  cum  aliis 
ejusdem  carminibus  cur.  L.  T  r  a  u  b  e  in 
Mon.  G.  hist.  poSt.  lat.  aevi  Car.  III,  1 , 
54—66 ;  Hausherr,  der  hl.  Paschasius 
R.,  Mainz  1862;  J.  G.  Muller  KL,  IX, 
1552—1555  ;  E  b  e  r  t  in.  5  c.  10. 


CXX ;  Carmina  in  MG.  poet.  III,  p.  i 
p.  38 — 53  cur.  Traube. 

446.  De  eueharistia  hoc  tempore 
praeter  auctores  jam  laudat4)3  scripse- 
runt  etiam  Fl  o  r u  s  lugd.  de  quo  infra 
n.  453,  Adrevaldus  et  Heribal- 
d  u  s  (Heriboldus).  Hic  erat  Carolo  ca- 
rus  et  intimus,  episcopus  auxerrenais 
(t  857),  ad  quem  epistolae  Lupi  ferra- 
riensis  ejus  fratris  et  Walatedi  Strabi 
exstant  carmina:  ejusscriptumperiisse 
videtur.  Huic  et  Babano  Mauro  tribuit 
T  h  0  m  a  8  Waldensis  Doctrinalis  fid.  1. 1 
prol.  ad  Martinum  V.  et  t.  II  cc.  1 9. 
52.  61.  eoque  nomine  ntrumque  dam- 
nat,  quod  eucharistiae  sacramentum 
cibum  digerendum  in  humanam  car- 
nem  et  secessui  obnoxium  esse  scri- 
pserint.  Ita  et  Gerbertus  (postea 
Silvester  II.  papa)  in  opusculo  ed.  a 
Pez.  thes.  anecd.  I  p.  2pag.  133:  >Kt 
his  quidem,  qui  dixerunt  secessui  ob- 
noxiam,  quod  nunquam  est  auditum, 
i.  e.  Heribaldo  antissiodorensi  ep.,  qui 
turpiter  proposuit,  et  Babano  mogun- 
tino,  qui  turpius  assumpsit,  turpissime 
vero  conclusit,  suus  ad  respondendum 
locus  servetur**).  —  Adrev^aldus 
vero  (Adelbertus)  0.  S.  Ben.  erat  mo- 
nachus  floriacensis  (fl.  c.  878),  vir  se- 
cundum  Trithemium  undecunque 
illustris  atque  doctus,  composuit  opus- 
culum  de  corpore  et  sanguine  Domini 
contra  ineptias  Jo.  S  c  o  1 1  i,  cujus  libelli 
insigne  fragmentum  edidit  Lucas  Da- 
cherius  in  SpiciL  XII,  30,  ed.  2.  I, 
150.  Hoc  fragmentum  nihil  aliudagit, 
nisi  ut  s.  Hieronymi,  s.  Augustdni, 
s.  Gregorii  M.  locis  quam  plurimis 
veram  J.  Christi  in  eucharistia  praesen- 
tiam  ostendat  atque  confirmet.  Ejusdem 
auctoris  sunt  Miracula  s,  Benedicti^) 


«)  Cf.  F  a  b  r  i  c  i  u  8  bibl.  lat.  raed.  aet. 
II,  219. 

>)  Ipsi  tribuitur  a  nonnullis  Bistoria 
transhtionis  s,  Benedicti  in  Actis  SS. 
21.  Mart.  III.  305 ;  in  Actis  MabiUonii  II, 
337 — 359  cum  doctis  annotationibua.  Ea 
tamen  probabiliusest  Adalberti  (Adel- 


821 


SS.  Literae.  Haimo  halberBtadiensiB. 


822 


a  tempore,  qaocorpas  ejos  translatani 
est  a  Monte  Casino  ad  coenobiam  iio- 
riacense,  asqae  ad  tempas  Odonis  regis 
Francoram,  stilo  nimis  faso  naiTata, 
qaod  opos  continaavit  Adelerias 
sodalis  adjecto  appendice  (c.  887); 
Aimonias  ada.  1005  additis  1.2  et3, 
et  anonymas  qfaidam  iilad  aaxit  1.  4. 
Exstat  in  Jo.  a  B  o  s  c  o  bibl.  floriacensi, 
Parisiis  1605  p.  13 — 73;  inActisSS. 
Mart.  111,  306 — 315  et  apnd  Mabil- 
lon  1.  c.  p.  369-393,  in  atriasqae  ed. 
ploribas  omissis.  Vita  8,  Aigulfiy  (Ay- 
galfi)  abbatis  lerinensis  et  martyris 
(t  675)  inActis  SS.  3.  Sept.  I,  747 — 
755  etapad  Mabillon  sec.  11,  656- 
665.  Habes  baec  omnia  collecta  in 
Migne  P.  L.  CXXIV,  901—968. 

149.  Non  paacos  reperimas,  qai  in 
interpretandis  vel  Uluatrandis  88,  liieris 
versati  sint^).  Praeter  Bab.  Maaram 
et  Paschasiam  Badbertam  hac  prae 
primis  spectat  Haimo  (Haymo,  Aimo, 


berti)  monachi  floriacenBiB  (f  22.Dec.853), 
qaociim  plares  Adrevaldara  confandunt. 
Ita  et  E.  de  C  6  r  t  a  i  n  Les  Miracles  de  S. 
B.,  Paris  1855.  Cf.  Hist.  lit.  V,  515—522. 
I)  Amalricusex weissenburgensi ad 
montana  Vasagi  monacho  0.  S.  B.  episco- 
pu8  spirensis  (891-893),  quem  inter  aiias 
laudes  etiam  poetam  gravem  yocat  Guil. 
Eisengreinius  Catal. p, 71, scripsiase 
traditur  commentarios  in  Pentateuchum  et 
II»  Pauli  epistolas,  quae  tamen  lucem  aspe- 
xisse  non  videntur.  Cf.  Fabricius 
bibl,  lat.  1,  77.  —  Liutberti  ex  mo- 
nacho  fuldensi  abbatis  primi  hirsaugien- 
sis  (838—853)  pulchrum  in  Cantica  canti- 
eorum  tractatum  coUegisse  testatur  T  r  i- 
t  h  e  n  i  u  8  chronici  hirsaug.  t  l.  Cf.  F  a- 
bricius  ib.  11,  558.  —  Multa  scripta, 
inter  quae  et  commentaria  m  Tobiam^ 
Proverbia,  Jeremiae  lamentationes,  forte 
et  in  Genesim  composuisse  legitur  W  e- 
rembertuB  (Wembertus,  Werinbrath 
etc),  Rabani  M.  discipulus  et  monachus 
sangallensis  (t  24.  Maj.  884),  de  quo  cf. 
Hist.  lit.  V,  603-606.  —  Pariter  et  Hart- 
moto  (Hartmut  etc.)  Rabani  discipulo 
monacho  aangallensi  et  abbati  (f  883) 
tribuuntur  praeter  alia  commentarii  in 
aliquot  11.  biblicos.  Peritum  eum  fuisse 
lingnamm  graecae,  hebraicae  et  arabicae 
ferunt   Cf.  ib.  p.  61 1  -614. 


Hemmo)  monachas  faldensis,  Alcaini 
discipalas  ana  cam  Rab.  Maaro,  qui 
eam  at  amicam  colait,  versibas  cele- 
brayit  et  U.  XXll  de  aniverso  illi  de- 
dicavit.  Praefait  oam  Lapo  ferra- 
riensi  scholis  Faldae  (vel  alibi)  theo- 
logiae  magister,  cnm  ille  literas  traderet 
hamaniores.  Transiit  in  monasterium 
hersfeldense  (839),  cajas  electas  est 
abbas  (qaod  alii  negant),  mox  a.  840 
(841)  episcopas  (tertias)  halbersta- 
diensis,  qaam  sedem  tenait  ad  a.  S53. 
Legitar  enm  in  sna  ecclesia  cathedrali 
non  parvis  samptibus  pretiosam  colle- 
gisse  bibUothecam,  qaae  incendio  fe- 
ralia.  1179  perierit.  ,Vircerte  ande- 
canqae  doctissimas,  scribit  Trithemius, 
divinaram  Scriptararom  sagacissimus 
interpres,  in  declamandis  homiliis  ad 
popalam  ezcellentis  ingenii  fait^)*^ 
UmYersam  fere  s.  Scriptaram  commen- 
tariis  illastravit:  qaoram  tamenmalta 
periisse  vel  adhac  latere  dicenda  sunt. 
Sapersant:  In  omnes  P^almos  pia, 
brevis  ac  diiacida  explanatio  »qaam 
velati  .<*piritaalis  apicala,  inqait  Eras- 
mas  in  sna  ed.  (Fribargi  1531 ;  Colo- 
niae  1561),  ex  omniam  veteram  hortis 
ac  pratis  florentissimis  decerpsit,  qao 
simplicibns  et  occapatis  esset  parata 
salaberrimi  melis  copia:*  Coloniae 
1523;  Parisiis  1531  etc.  Commentaria 
in  Cantica  aliqaot,  qaibas  Ecclesia 
perinde  atqae  psalmis  David  atitur, 
Coloniae  1529;  Commentarioram  in 
Isaiam  11.  3,  Coloniae  1531  ed.  raris- 
sima;  1533;  1573;  Parisiis  1531; 
Enan-atio  in  duodecim  prophetaa  mino^ 
res,  Coloniae  1519;  1529;  1533; 
Commentariam  in  Cantica  canticorum, 
Coloniae  1529;  1531 ;  1533;  Worma- 
tiae  1631  etc.  Expositio  in  d.  Pauli 
epistolas,    qaae  ab  aliis  Remigio  re- 


')Cf.  Lefflad  KL.  V,  1546-1541». 
Hist.  lit.  V,  111  —  126;  Derling  de 
Haymone,  Helmstadii  1747;  Rochus 
monachus  iiseneburgensis  Vita  H,,  cujiis 
fragmentum  exhibet  Pertz  Archiv  Xl, 
285;  Rich.  Simon  Hist.  crit.  du  N.  T. 
c.  26. 


S23 


851—900.  Interpreies  s.  Scriptarae.  Hnimo, 


824 


mensi  (ut  a  Yillalpando  Bomae 
1598;  Moguntiae  1 6 1 4,  sed  immerito), 
vel  Remigio  lagdonensi,  vel  (probabi- 
Hns)  autissiodorensi  tribaitnr,  Argen- 
torati  1519;  Parisiis  1538;  1650; 
Expositionis  in  Apocaiytmn  B.  Joan. 
11.  VII,  epitome  fere  commentarii  Am- 
brosii  Autperti,  Coloniae  1529; 
1531;  Parisiis  1531;  1535;  1540; 
quae  tamen  a  Le  Boeuf  Bemigio  au- 
iissiodorensi  adjudicatur.  —  Homilia' 
rum  sive  mavis  sermonum  ad  plebem 
super  Evangelia  totius  anni  domi- 
nicarum,  sanctorum  feriarumque  etc, 
pars  hiemcdia,  opus.praeclarum,  Colo- 
niae  1532;  Parisiis  1533;  reliquae 
tres  partes  dicuntur  non  repertae.  Ho- 
miliarum  sive  concionum  popularium 
2)ar8  aeativalis  prodiit  Coloniae  1534. 
Alia  collectio  inscribitur  Homiliae  d. 
Haimonis  ep.  halberstadiensis  in  Evan- 
gelia  dominicalia  per  totius  a.  circulum 
et  de  sanctis  quibusdam  praecipuis, 
quae  prodiit  Coloniae  primum  (if.  1 53 1 ), 
dein  Parisiis  1539  etc.,  quae  tamen 
dicitur  Haimonis  cnjusdam junioris, 
monachi  et  abbatis  hirsaugiensis  (fl. 
1091):  cui  Hauk  KG.  Deutschlands 
t.  II  commentaria  supra  laudata  adju- 
dicat  Apud  M  i  g  n  e  CXVIII,  9—8 1 5 
comparet  collectio  Homiliarum  sive 
concionum  in  Evangelia  de  tempore  et 
sanctis  .  .  .  pars  utraque  h.  e.  hiemalis 
et  aestivalis:  adjectae  sunt  ejusdem 
Haimonis  homiliae  aliquot  aliae  in  ep. 
d.  Pauli  ap.  etc.  juxta  ed.  Coloniae 
1536.  Homiliae  partis  hiemalis  hujus 
collectionis  se  habent  tamen  ad  homi- 
lias  collectionis  primo  loco  laudatae  ut 
earum  epitomes  seu  compendia :  quare 
ratio  est  de  hujns  posterioris  collec- 
tionis  genuinitate  dubitandi.  Ceterum 
Haimonis  homiliae  indigent  ad  huc  stu- 
dio  critico.  —  Historiae  sacrae  (usque 
ad  finem  sec.  IV)  epitome  (ex  Euse- 
bio,  Bufino,  ex  historia  tripartita 
aliisque  scriptoribus)  sive  de  christia- 
narum  rerum  memoria  11.  X,  Coloniae 
1531;  1600;  Helmstadii  1617;  Lug- 
duni  1650  ed.  optima.  —  De  varietate 


II.  sive  de  amore  eoeUstis  patriae,  Co- 
loniae  1531 ;  Parisiis  1531 ;  sed  prior 
inscriptionis  pars  non  quadrat  in  opus 
et  videtur  per  errorem  Trithemii  ir- 
repsisse;  altera  non  est  adaequata, 
nam  agit  auctor  I.  3.  de  purgatorio, 
altero  Christi  adventa,  et  judicio  ex- 
tremo,  de  infemo  etc.  Non  desunt  qui 
hoc  opuB  adjudicentHaimoni  juniori, 
cujus  supra  mentionem  fecimus.  — 
D'  A  c  h  e  r  y  reperit  et  brevem  tr,  (vel 
forte  iragmentum)  de  corpore  H  ean- 
guineDomini  forte  Joanni  Scotto  oppo- 
situm,  in  quo  realem  corporis  Christi 
praesentiam  et  transubstantiationis 
dogma  docet  Prodiit  in  ejus  Spicil. 
XII,  27 — 30.  XJtitur  auctor generatim 
stilo  conciso,  claro,  pro  illa  aetate  sa- 
tis  puro;  in  suis  commentariis  prae 
oeteris  sequitur  sensum  moralem  et 
allegoricum;  multum  utitur  patrum, 
Augustini  praesertim,  scriptis,  quomm 
florilegium  exhibet.  Opera  ejaa  col- 
lecta  habes  in  M i  gn  e  T.  L.  t.  CXVI— 

cxvin. 

450.  Angelomus  0.  8.  Ben.  in 
monasterio  luxoviensi,  ibidem  celebris 
Mellini  discipulus,  aliquamdiu  scholae 
palatinae  moderator  (fc.  855),  reliquit 
commentarium  in  Geneein  non  pro- 
lixum  vestigia  premens  s.  Augustini 
et  sensum  praesertim  moralem  perse- 
quens.  Citat  versiones  Theodotionis, 
Symachi  et  Aquilae,  ut  ostendat  eorum 
a  versione  alexandrina  differentiam; 
rationem  etiam  habet  traditionum  ju- 
daicamm.  Hortatu  Leotrici  abbatis 
sui  ante  a.  833  ad  hoc  se  accinxit  opus, 
quod  Pez  edidit  in  thes.anecd.  novis- 
simo  I,  1,  43 — 238.  —  Enarrationes 
seu  Strommata  in  II,  Regum,  qaas  ag- 
gressus  est  hortantibus  sodalibus  et 
Drodone  abbate  (postea  episoopo  me- 
tensi  t  855)  fratre  Ludovici  Pii.  Prae- 
ter  sensum  historicum  rimatur  et  typi- 
cum,  quo  facta  referuntur  ad  praefigu- 
randa  mysteria,  quae  pertinent  ad 
Christum  et  Ecclesiam.  Hinc  magno 
elogio  de  eo  loquuntur  S  i  x  t  u  s  senen- 


825 


Angelomus,  Cbrifitianus  (Druthmarus). 


826; 


sis  et  Trithemius,  quin.266deeo 
scribit:  ^Yir  in  divinis  Scripturis  ex- 
ponendis  nobile  sortitus  ingeniuro,  ut 
qnae  ipse  eiposuit,  yeteres  in  ejus 
comparatione  non  exposuisse  videan- 
tur  .  .  .  Scripsit  excellentissimum  opus 
et  quale  me  in  Scripturis  sanctis  alias 
l^sse  non  memini.  *  Prodiit  Coloniae 
1530  inf.;  Bomae  1565  ed.  pulchra; 
in  bibl.  PP.  col.  et  lugdunensi  XV, 
307 — 414.  —  Enarrationes  in  Cantica 
canticorum  ad  Lotharum  imp.,  quae 
etiam  Strommata  inscribuntur,  quod 
pro  genio  illius  aetatis  apte  ex  patrum 
dictis  concinnata  sint.  Interpretatur 
autem  illud  de  mystico  connubio  Chri- 
stum  sponsum  inter  et  sponsam  Ecole- 
siam.  Prodiit  Coloniae  1531  in  8; 
Romae  cum  priori  op.  1565;  in  bibl. 
colon,  et  lugd.  PP.  XV,  415 — 442; 
onmia  tria  simul  in  M  i  g  n  e  P.  L.  CXV, 
3  07 — 629.  Viiletur  scripsisse  com- 
mentaria  etiam  in  Evangelia,  quae  ta- 
men  perierunt  vel  adhuc  latent.  Me- 
lioribus  hujus  periodi  interpretibus  est 
annumerandus  ^).  Obiit  autem  circa 
a.  855. 


451.  Circa  dimidium  hujus  seculi 
floruit Christianus  aTrithemio  sine 
ratione  sufiicienti,  ut  yidetur,  cogno- 
miuatus  Druthmarus,  Aquitanus 
juxta  Sigibertum  gemblac.  de  script. 
ecd.  n.  72,  monachus  0.  S.  B.  corbe- 
jensis,  ob  eruditionem  Grammaticus 
salutatus ;  qui  ss.  literas  docuit  in  mo- 
nasteriis  stabulensi  et  malmandariensi 
in  dioecesi  leodiensi  sub  uno  abbate 
constitutis.  »  Quia  perspexi  juvenibus 
nostris  post  expositum  bis  textum 
Evangelii  Matthaei  obliyioni  habere, 
statui  apud  me  ipsam  expositionem  eo 
tenore  literis  mandare,  quo  coram  vo- 
bis  verbis  digessi.^  Ita  ipse  in  pro- 
logo  sui  commentarii  in  Matthaeum 
evangelistam  ad  illos  monachos.  »  Stu- 
doi  autem,  ita  rationem  reddit  sui  la- 


>)  Cf.  Hist.  lit.  V,  133—140. 


boris,  plus  historicum  sensum  sequi, 
quam  spiritualem:  quia  irrationabile 
mihi  videtur,  spiritualem  intelligen- 
tiam  in  libro  aliquo  quaerere  et  histo- 
ricum  (sensum)  penitus  ignorare,  cum 
historia  fundamentum  omnis  intelli- 
gentiae  sit,  et  ipsa  primitus  quaerenda 
et  amplexanda,  et  sine  ipsa  perfecte  ad 
alium  non  possit  transiri  (M  i  g  n  e  CVI, 
1262).*  Hinc  tritam  hoc  seculo  viam 
in  explicandis  divinis  literis  deserit,. 
quare  et  pro  posteris  seoulis  ejus  oom- 
mentaria  pretio  non  carent.  Prodiit 
ejus  erudita  admodum  praeclaraque 
expositio  in  Matthaeum  divini  sermonis 
praeconibus  familiaritate  commodis- 
sima  cura  Wimphelingi  Argento- 
rati  1514,  quae  ed.  vix  amplius  repe- 
ritur;  aliam  curavit  Molther  luthe- 
ranus  Hagenau  1530  apud  Jo.  S  e  c  e  r ; 
sed  ea  non  satis  fidelis  esse  dicitur 
praesertim  circa  eucharistiam  in  Matth. 
c.  26^):  aliter  enim  legitur  in  cod. 
macr.,  teste  Sixto  senensi  in  bibl.  s. 
1.  VI  annot.  1 12  Neapoli  1 742  II,  806, 
ita  ut  manifestius  consentiat  dogmati 
catholico.  Verum  et  admissa  Moltheri 
lectione  nondam  est  timendum  causae 
catholicae.  Editio  in  bibl.  PP.  lugd. 
XV,  86  et  apud  Migne  t.  CVI  dicitur 
conspirare  cum  ed.  Wimphelingiana.  — 
Promiserat  commentaria  et  in  Lucam 
et  in  Joannem,  et  revera  sub  ejus  no- 
mine  circumferuntar:  Expoaitio  bre- 
vissima  super  Lucam,  et  expositiun- 
cttla  in  Joannem  per  modum  epitomatis : 
qai  llbelli  tamen  non  videntur  ipsius,. 
sive  stilum  sive  methodum  interpre- 
tandi  consideres^).  Habes  haec  omnia 
in  P.  L.  Migne  CVI,  1261  —  1520. 


•)  Cf.  Ziegelbauer  Hist.  rei  lit.  0. 
S.  B.  IV,  708;  Bach  Doj^mengesch.  des 
MA.,  Wien  1874  I,  206  col.  p.  176. 

«)  Cf.  Hist.  lit.  V.  84-90;  Welte  KL. 
VI,  2087—2090 ;  D  a  m  m  1  e  r  iiber  Chri- 
stian  von  Stavelot  und  seine  Auslegnng 
znm  Matth&U8  (Sitzungsber.  der  Berl. 
Akaderaie  vom  17.  Jul.  189f>);  Rich. 
S  i  m  0  n  Hist.  crit.  du  N.  T.  c.  26. 


S27 


851—900.  Interpretes  s.  Script.  Otfridus, 


828 


452.  Alia  ratione  evangelia  illastra- 
vit  Otfridus  monachus  wizanbar- 
gensis  sive  weissenburgensis  in  Alsatia 
0.  S.  fien.  et  presbjter,  qai  insignem 
praestitit  ecclesiis  Grermaniae  operam 
11.  sacros  et  cantica  in  lingaam  theo- 
tiscam  ex  latino  transferendo  atqne 
metaphrasi  metrica  tentonicis  auribus 
accommodando.  Claruit  medio  sec.  IX. 
circa  Lotharii  et  Ladovici  II.  t«mpora: 
discipalus  fuit  Babani  Manri  et  ali- 
qaamdiu  scholis  praefait  Leucopoli. 
»Vir,  scribit  de  eo  Trithemius  de 
script.  eccl.  n.  390,  in  divinis  Scriptu- 
ris  eraditissimas,  et  in  secularibas  lite- 
ris  egregie  doctus,  philosophus,  rhetor 
€t  poeta  insignis,  ingenio  excellens  et 
eloquio.  Scripsit  tam  metro  quam  prosa 
multa  praeclara  opuscula,  quibus  no- 
men  suum  ad  posteros  transmisit. 
Eiemplo  etiam  Caroli  imp.  M.  conatus 
est  barbariem  lingaae  teutonicae  ad 
regulas  grammaticales  reducere,  quod 
et  ex  parte  perfecit.  Unde  ea  quae  pa- 
trio  sermone  conscripsit,  non  facile 
nostra  aetate  legi  et  intelligi  possunt, 
etiam  ab  homine  quantumcunque  teu- 
tonicae  linguae  perito.^  PLura  dein 
opuscula  ei  adscribit.  Est  unus  ex  pri- 
mis  poc^tis  germanis,  quorum  aliquod 
ad  nos  pervenit  opus  et  hinc  philologi 
eruditi  de  his  ejus  reliquiis  sunt  ad- 
modum  soUiciti.  Reliquus  scil.  est  ejus 
liber  Evangeliorum  sive  Harmonia 
evangelica,  in  qua  inter  quatuor  evan- 
gelistas  medium  se  ait  incedere,  II.  Y 
ad  numerum  totidem  sensuum  digesta 
atque  rh  jthmis  expressa  theotiscis  (vers. 
15000),  edita  primum  licet  minus  in- 
tegra  minusque  emendata  a  Flacio 
fiasileae  1571.  Secutae  sunt  aliae  edi- 
tiones^).  in  Schilter  Thes.  antiquit. 
teuton.  t.  L,  Ulmae  1728;  Kelle  il- 
lam    edidit    Ratisbonae   1856 — 1870 


"^  Cf.  Fabricius  bibl.  lat.  Ill,  172; 
E.  Martin  AUj?.  deutschc Biogr.  XXIV, 
5J}»— 535;  F.  Rechenberg  Otfrieds 
Kviin«^elienbuch,  Chemnitz  1862  •  Wer- 
n(-Y  Alcuin  p.  402  ss  ;  Ebcrt  lll,  111- 
117. 


t.  3i  qaorum  2.  grammaticam,  3.  glos- 
sarium  continet;  Piper  Paderbom 
1878;  Erdmann,  Halle  1882.  Ca- 
thechesin  theotiscam  edidit  J.  G.  Ec- 
card  Hannoverae  1713,  sed  genuini- 
tas  est  dubia. 

453.  Duplici  commentario  illustra- 
vit  s.PauIi  epistolas  doctissimaa  Flo- 
rus,  patria  ut  videtur  Lugdanensis 
(juxta  quosdam  Hispanus),  quataor 
praesulum  (Leidradi,  Agobardi,  Amo- 
lonis  et  Remigii)  strenuus  diaconas 
(circa  finem  vitae  etiam  presbyter)  et 
adjutor,  qui  praefuit  scholae  cathedrali 
et  odore  eruditionis  suae,  teste  Wala- 
frido  Strabo,  plurimos  attraxit  disci- 
pulos,  hinc  ,Magister*  est  honoris  caosa 
salutatus.  Uberiorem  comtnentarium 
ex  duodecim  patribus  concinnavit,  qui 
tamen  lucem  nondumaspexit;  altemm 
magna  sedulitate  ex  solo  s.  Aagn- 
stino  collegit.  Hic  vero  a  nonnullis 
tributus  f ait  P  e  t  r  o  abbati  tripolitano, 
vel  ven.  B  e  d  a  e ,  inter  cujus  opera  VI, 
31 — 823  prodiit:sed  Mabillon  data 
opera  eum  Floro  asseruit.  Alia  opera 
auctoris  nostri,  qui  in  omnibus  fere 
controversiis  illius  temporis  partem 
habuit  et  in  pluribus  disciplinis  ver- 
satissimus  erat,  collecta  habentur  in 
M  i  g  n  e  P.  L.  CXIX,  11—424  coll.  LXI, 
1081  s.;  P.  G.VII,  431,  ubi  exstat  ad 
Irenaei  libros  contra  haereses  pro- 
logus  brevis,  quem  Pitra  in  Spicileg. 
solesra.  I,  8  Floro  a^serit.  Potiora  sunt : 
Liber  (brevissimus)  de  electionibus  epi- 
scoporum  collectus  ex  sententiis  pa- 
trum  (c.  a.  420),  quo  jus  electionis 
plenum  vindicat  Ecclesiae,  abjudicat 
potestati  seculari,  ed.  inter  operaAgo- 
bardi,  insertus  aBaronio  append.  t. 
XIT.  Annalium  p.  254 — 258;  bibl. 
PP.  lugdunensi  t.  X  V.  —  De  exposUione 
missae,  seu  de  actione  missarum,  ut 
ipse  I.  inscripsit,  quia  incipit  nonnisi 
a  praefatione,  quem  tr.  dextere  compi- 
lavit  ex  testimoniis  patram,  praeser- 
tim  8.  Augastini.  Nititur  autem  ea 
»expositiuncula,  ut  ipse  ait,  non  tam 


829 


FloruB  lugd.,  Berengandus,  Cjrillus  et  MethodiuB. 


830 


verba,  quae  satis  simplicia  sont,  sed 
potins  ipsios  mysterii  rationem  et  ac- 
tionem  exponere  et  commendare,  yide- 
licet  qoa  fide  celebrandom,  qoanta 
pietate  sit  amplectendam.  <  Prodiit 
primom  Parisiis  1 548  ed.  optima,  sed 
yalde  rara,  dein  cum  lacanis,  quas 
suppleyit  Despont  inbibl.PP.lag.  XV, 
62 — 83:  integrius  longe  et  emenda- 
tias  in  veterum  script  et  mon.  coll. 
ed.  Martene  IX,  579 — 641 ;  et  inter 
opusc.  SS.  PP.  a  nobis  edita  XXXIX, 
124 — 274.  —  Scripsit  stilo  acerbo  ad- 
versas  Amalarii  quondam  lugda- 
nensis  chorepiscopi  nimis  allegoricas 
rituum  missae  ezpositiones  opiniones- 
que  epistolam  ad  varios  ep.  de  corpare 
Chrieti  tripariUo,  easque  etiam  detulit 
damnandas  ad  daas  synodos  Theodonis 
Yillae  et  Garisiacam,  ut  supra  diximus 
(p.  766).  Habes  haec  tria  scripta  apud 
Martene  1.  c.  IX,  641— 668.  — No- 
mine  ecclesiae  lugdunensis  edidit  1.  ad- 
versus Jo. Scotti  Erigenae  definitio- 
nes(l9)  de  praedestinatione  et  prae- 
seientia  divina  et  de  vera  humani 
arbitrii  libertate.  In  eundem  sensum 
cam  Pradentio  trecensi  duplicem  tue- 
tnr  praedestinationem.  Liber  bene  est 
scriptus,  accuratus  et  melioribus  ac- 
censetur,qui  contra  Scottum  prodierint. 
Praeiverat  illi  Sermo  brevis  seu  libel- 
lus  adversus  cajusdam  vanissimi  ho- 
minis,  qui  cognominatur  Joannes  in- 
eptias  et  errores  de  praedeatinatione  et 
praescientia  divina  et  de  vera  humani 
arbitrii  libertate,  in  quo  durius  nonni- 
hil  de  Gotteschalco  scribit  quam  postea 
ejus  archiepiscopus  Bemigius^).  Sed 
jam  Hincmari  tempore  duplex  lege- 
batur  illius  recensio  nonnihil  ab  invi- 
cem  differens.  Utrumque  librum  ha- 
bes  apud  Mauguin  in  sua  coll.  ve- 
terum  auctorum,  qui  scripserunt  sec. 
IX.  de  praedestinatione  etc.  1,  21 — 27 
et  575—548;  in  bibl.  PP. t.  XV.  Pro- 
babiliter  partem  etiam  habuit  in  scri- 


*\    Cf.    Hefele    Conciliengesch.    IV 
§450. 


ptis,  quae  ejus  archiepiscopus  Remigius 
hac  in  cansa  composuit  (cf.  p,  809).  — 
InopxiscaiodeeatisafidH  (Migne  CXIX, 
80 — 94)  refert  gesta  in  Amalariam 
de  variis  erroribus  accusatum  in  synodo 
carisiaca  a.  838,  qua  de  re  jam  su- 
prap.  767  egimus  ^).  Sequuntnr  carmina 
(car.  Dummlerin M6. poet. aev.  car. 
II»  507 — 566),  inter  quaeeminet  car- 
men  de  divisione  imperii  post  mortem 
Ludovici  imp.,  eaque  produnt  genium 
po^ticum ;  capitula  ex  lege  et  canone 
collecta  et  alia  quaedam  minoris  mo- 
menti^).  Eum  composuisde  martyro' 
logium  testatur  Usuardus  ejus  ae- 
qualis:  adjecit  scil.  quasdam  martyro- 
logio  ven.  Bedae  (cf.  Migne  XCIV, 
799  6.)  notitias,  quus  assignare  difQ- 
cile  est^).  Obiit  ilorus  c.  a.  860.  — 
Apocalypsin  exposuit  stilo  puro  et  ni- 
tido  ad  septem  eam  redigens  visiones 
Berengaudus  (Bemegandus)  0.  S. 
Ben.  in  monasterio  forte  ferarriensi, 
discipulus  celebris  Lupi  abbatis ;  pro- 
diit  Parisiis  1554,  et  dein  comparet 
inter  opera  B.  AmbrosM,  saltem  in 
appendice,  ita  in  Migne  P.  L.  XVII, 
765 — 970.  Eum  magni  fecit  Bos- 
suetus,  qui  in  nonnuUis  eum  est  secu- 
tus  eoque  usus.  Floruit  altero  sec.  IX. 
dimidio. 

454.  S.  Scripturam  in  linguam  sla- 
picam  vertere  coeperunt  (sicut  et  libros 
liturgicos)  a.  862  ss.  Cyriilus  (in 
baptismo  Constantinus  dictus)  et  Me- 
t  h  o  d  i  u  s  patria  Thessalonienses,  par 
nobilissimum  fratrum,  apostoli  gentis 
Slavoram    per   vastissimos   tractus'^), 


')  Cf.  de  hac  controversia  Ad.  Franz 
die  Messe  im  deutschen  Mittelalter2.  Abth. 
3.  Abschn.  p.  351— 399. 

2)  Cf.  Hist.  lit.  V,  213-240;  Streber 
KL  VI,  1581-1584;  Ebert  U,  268-273. 

»)  Cf.  doctissimara  diss.  auctore  du 
S  0 1 1  i  e  r  praemissam  ed.  suae  Martyro- 
logii  Uauardi. 

*)  Cf. praesertim  Martinovin annal. 
eccl.  graec.  ad  5.  Jul.,  in  Actis  8S.  9.  Mart. 
11,13-26;  Borowy  KL.  VIII,  1295— 
13'>0  alioaque  ciuctores  apud  N  illes  in 


831 


851—900.  HiBtoria  eccl.  Anastasiua  Bibliothecarius. 


832 


quoram  laades  celebravit  Leo  XIU. 
ep.  encyl.  30.  Sept.  1880.  Defonctiis 
est  ille  Bomae  14.  Febr.  769,  hic 
archiepiscopus  Moraviae  et  metropolita 
Pannoniae  ordinatus  in  Velegradio 
6.  Apr.  885.  Auctores  merito  haben- 
tur  literaturae  slayicae '). 

455.  Multos  reperimus,  qui  hac  ae- 
tate  de  historia  fuerint  solliciti*), 
inter  quos  eruditione,  operom  numero 
et  utilitate ezcellit  Anastasius  cog- 
nomento  Bibliothecarius,  alioquin  tri- 


Kalend.  man.  utriusque  Ecclesiae  1, 103  s. 
et  in  primia  Potthast  p.  1261.  De  ipsa 
versione,  quae  complectitur  omnes  11.  V. 
et  N.  Test&menti  exceptis  libris  Macha- 
baeorum  cf.  S  t  r  e  b  e  r  KL.  I E,  732. 

I)  Mentio  fieri  posset  hic  Aelfredi 
( Alfredi,  Ealfridi,  Aloredi  etc )  M.  Aethel- 
wolphi  occidentalium  saxonum  regis  filii 
nati  minimi,  qui  post  mortem  trium  fra- 
trum  factus  est  rex  (871),  a  Leone  IV. 
unctus,  et  a.  895  academiae  oxoniensis 
conditor,  virtute  atque  eruditione  mirv 
bilis,  victor  in  56  proeliis,  rex  et  le^isla- 
tor  magnus,  regum  Angliae  maximus, 
pater  verissimo  sensu  patriae  (f  28.  Oct. 
901).  Tribuitur  enim  ipsi  versio  Psalterii 
davidici  in  linguam  saxonicam,  quae 
verbio  prodiit  Londini  1640;  Oxonii  1835: 
de  ejus  tamen  genuinitate  nonnuUi  jam 
dubitant  Ipsius  autem  sunt  versiones  /. 
ptLstoralis  Gregorii  M.  ed.  a  S  w  e  e  t  1871 ; 
historiarum  0  r o sii  Oxonii  1859 ;  Londini 
1883 ;  Boethii(2«  conaolatione  phUoso- 
phiae,  Loudini  1829;  1764  cur.  Fox ;  versio 
historiae  ecclesiusticae  Bedae,  CaDtabri- 
giae  1722;  Londini  1890;  Lipsiae  1900; 
in  vertendo  quaedam  omisit  vel  addidit. 
Cf.  S  c h  0  e  1 1  Realenc. l»,  220 ;  E  bert III, 
241—49;  praesertim  Asserius  infra 
laudandus. 

3)  Praetermittimus  Nennium  ban- 
chorensem,  discipulum  s.  Eboldi  ep. 
(t  809),  cui  tribuitur  Eulogium  Britan- 
niae  sive  Historia  Britonum^  quae  non  li- 
ber,  quam  corpus  quoddam  libellorum 
argumenti  plus  minus  historici  spectan- 
tium  ad  Britanniam,  quorum  Nennius 
(fi.  c.  859)  non  est  auctor,  sed  recognitor, 
judice  M  o  m  m  B  e  n.  Abundat  ea  hiBtoria 
etiam  fabulis.  Cf.  Ebert  11,387-391. 
Prodiit  apud  G  a  I  e  Scr.  hist.  Brit  p.  93- 
139 ;  Londini  1838 cur.  Jos.  Stevenson; 
ed.  recusa  aSanMarthe,  Berlin  1 844: 
in  M.  G.  hist.  auct.  ant.  XIII  (Chronica 
min.  III),  1894  p.  143—219.  Cf.  Pott- 
hast  p.  842. 


stis  famae^).  A  Leone  IV.  creatus 
cardinalis  (847)  ecclesiam,  cui  fuit  ad- 
dictnSy  deseruit  atque  alibi,  spedatim 
Aquilejae  est  commoratus.  Etsi  moni- 
tus  et  citatus  non  comparuit,  hinc  in 
synodis  romanis  850  et  853  fuit  ex- 
communicatus  et  depositus.  Defuncto 
Leone  a.  855»  antipapa  factus  se  oppo* 
suit  Benedicto  III.  legitime  electo  pon- 
tifici,  quem  et  in  suam  redegit  pote- 
statem:  sed  a  clero  populoque  desertus 
coactus  est  se  huic  subjicere,  qui  eum 
redegit  ad  communionem  laicam.  In- 
gressus  est  monasterium  b.  Mariae  V. 
trans  Tiberim  eique  praefnit  abbas. 
Cum  calleret  linguam  graecam,  adhibi- 
tus  est  a  Nicolao  I.  in  negotiis  eccle- 
siasticis  cum  Oriente;  ab  Hadriano  II 
factus  bibliothecarius  romanae  Eccle- 
siae:  sed  mox  propter  conspirationem 
in  gravissima  quaedam  crimina,  cajus 
reus  accusabatur,  ab  eodem  excora- 
municatus  et  depositus  fuit  (12.  Oct. 
868).  Hinc  ad  aulam  confugit  caesa- 
ream  nisusque  est  ab  intentato  con- 
spirationis  crimine  se  purgare  et  inter- 
veniente  intercessione  caesarea  recep- 
tus  est  iterum  in  gratiam  a  romano 
pontifice.  Cum  legatis  caesareis  pro- 
fectus  est  CP.,  interfuit  synodo  oecu- 
menicaeyill(870),  cujus  acta  Bomam 
portavit  atque  latine  vertit  aliaque 
praestitit  in  commodum  sedis  et  causae 
catholicae.  Joannes  VIU  eum  coniir- 
mavit  in  honorifico  Bibliothecarii  mu- 
nere.  Yitam  protraxit  circiter  ad  a.  8  7  9. 

45f).  Praecipuum  Anastasii  meri- 
tum^)  consistit  in  versione  multorum 
operum  graecorum,  sed  stilus  est  rudis 
et  barbarus.  Hinc  Bellarminus  de 
eo  Annal.  eccl.  t.  IX  scribit :  »  Anastasius 
bibliothecarius,  etsi  rudi  stilo,  fidelis- 

I)  Non  desunt  qui  ne^ent  identitatem 
Anastasii  Bibliothecarii  cum  Anastasio 
cardinali  tot  criminum  reo.  Eam  tamen 
tuetur  et  probat  card.  Hergenroether 
in  op.  Photius  II,  230-240;  KL.  1,78858. 

^)  Cf.  Hergenroether  KL.  1,  788— 
792. 


833 


Auastasii  Bibliothecarii  opera. 


834 


sime  tamen  rerum  gestaram  historiam 
enarravit,  imo  in  rerum  sui  temporis 
narratione  nallum  fideliorem  et  melio- 
rem  scriptorem  habemas,  apad  qaem 
magis  cam  simplicitate  veritas  qaam 
cam  fuco  mendacia  valuerunt.  ^  Haec 
ejasdem  sunt  opera:  &  st^nodus  VIII. 
generalis,  cui  interfuit,  ipso  interprete 
cum  praefatione  historica  magni  mo- 
menti;  s.  synodua  VIL  generalis  ni- 
caena  II.  (787),  ipso  interprete,  quaro 
versionem  dicavit  JoanniYIII;  utram- 
que  habes  in  coll.  conc.  ut  apud  Lab- 
beum  t.  VIII.  —  CoUectanea  de  iis, 
quae  spectant  ad  historiam  monothele- 
tarum  haereticorum,  et  martjrium  s. 
Martini  papae  itemque  s.  Maximi  ab. 
et  aliorum,  quae  primum  edidit  Sir- 
mondus,  Parisiis  1G20;  Gallandi 
bibl.  vet  PP.  t.  XIII.  Inter  ea  eminent 
JoannisIV.  pupae  a*!  Gonstantinum 
imp.  Apologia  pro  Honorio  papa;  De- 
floratio  ex  ep.  a.  Maximi  ad  Marinum 
presb.  apologiam  inter  cetera  pro  Ho- 
norio  facientis;  Commemoratio  eorum, 
quae  saeviter  et  sine  Dei  respectu  acta 
sunt  a  vehtatis  adversariis  in  sanctum 
et  apostolicum  novum  revera  confes- 
soreni  et  martyrem,  Martinum  pa- 
pam  Bomae  per  epistolam  cujusdam 
christianissimi  directam  his,  qui  sunt 
in  Occidente  seu  Bomae  et  in  Africa 
orthodoxis  patribus ;  Relatio  motionis 
factae  inter  dominum  Maximum  mona- 
chum  et  socium  ejua  coram  principibus 
in  secretario;  tomus  continens  relatio- 
nem  de  dogmaiibus,  quae  mota  sunt 
inter  s.  Maximum  et  Theodosium 
ep.  Caesareae  Bithyuiae  seu  consales, 
qui  cum  eo  erant.  —  Acta  sincera 
s,  Petri  ep.  alex.  et  M.  latine  versa 
(apud  Mai  Spicil.  III,  671—693; 
Migne  P.  L.  CXXIX,  691  —  704); 
Historia  acephala  ss.  3/Af.  Cyri  et  Joan- 
nis;  Vita  Joannis  Eleemosynarii  auc- 
tore  Leontio  Xeapoleos  Cyprorum 
ep.  (Migne  P.  L.  LXXIII,  337  ss.); 
Passio  8.  Demetrii  M, ;  Acta  s.  Crispi- 
nae  V.  et  M.;  Sermo  s.  Theodori 
Studitae  de  s.  Bartholoroaeo  ap.;  Vita 
Hurter,  Nomenclator  I  ed.  IIL 


s,  Agathonis  thaumaturgi  rom.  pont. 
(t  681)  in  Actis  SS.  10.  Jan.  I,  624- 
626.  —  Supersunt  et  epistolae  III, 
quarum  prima  ad  Carolum  Calvum 
imp.  contra  falsas  quomndam  opinio- 
nes  asserentium,  b.  Dionysium  Pari- 
siorum  primum  ep.  non  esse  Areopa- 
gitam ;  altera  ad  eundem  de  Areopagi- 
ticis  et  Jo.  Scotto  eorum  interprete, 
cujus  versionem  carpit  (cf.  p.  792). 
Haec  coUecta  habes  in  Migne  P.  L. 
GXXIX,  9—744. 

457.  Piuraalia  ei  adhuc  tribuuntur, 
ut  versio  actorum  synodi  VI  trnUanae ; 
acta  s,  Dionysii  Areopagitae  latine  versa 
ad  Garolum  Galvum  imp.,  quae  versio 
tamen  intercidit;  Historia  ecelesiastica 
sive  Ghronologia  tripartita  libere  com- 
pilata  ex  Nicephoro  (cf.  hujus  par- 
tem  Migne  P.  L.  GXXIX,  51 1—554), 
Syncello  etTheophane  ada.872, 
quem  praesertim  adeo  serviliter  vertit, 
ut  ejus  versio  pro  constituendo  hujus 
auctoris  textu  originali  utilis  sit.  £x 
hao  historia  multa  transierunt  in  hi- 
storiam  miscellam  cf.  p.  679;  inter 
Hist.  byz.  scriptores  Parisiis  1649 
t.  XX;  melius  in  ed.  ven.  1729 1.  XIX; 
ex  recensione  Im.  Beckerin  Theo- 
phanis  chronographia  X,  2,  Bonnae 
1851  in  8;  ex  rec.  Car.  de  Boor  in 
ed.ejasdem  Theophanis  chronogra- 
phiae,  Lipsiae  1885  t.  2;  Migne  P. 
G.CVIII,  1 191— 1428;  latine  ib.LVI. 
911  —  1162.  —  Passio  MCCCCLXXX 
martyrum,  cujus  tontum  praefatio  su- 
perest;  versio  miractdorum  s,  Basilii 
iV.  (Migne  XXIX,  294);  SchoUorum 
s. Maximi  etJoannis  scy topolitani 
in  opp.  Dionysii  Areop.,  historiae 
mysticae  s.  M  a  x  i  m  i  etc. ;  ep,  FI J  o  a  n- 
nis  VIII.  graece  et  latine  ad  negotia 
orientalis  ecclesiae  spectantes.  Becen- 


I)  Novam  ep.  ad  Gaudericum,  iii  qua 
nonnuUaad  vitani  s.  Cyrilli  Slavorum  op. 
habeutur,  edidit  recenter  Friedrich  in 
Sitzunffsber.  derphilos.-  und  philolof^.  u. 
hist  Kl.  der  k.  Bayer.  Akad.  1892  fasc. 
3  p.  398-442. 

27 


835 


851—900.  Historia  ecclea.  Anastasius  Bibliotb., 


836 


tissime  prodiit  in  Analectis  boUand. 
1896.  XV,  257 — 267  veraio  vitae  s, 
Joannis  Cdlyhitae  (sec.  Y).  Ipsi  de- 
mnm  tribuebatur  celeber  liber  pontifi- 
calis  complectens  singaloram  romano- 
rum  pontificum  a  s.  Petro  asque  vitas : 
verum  forte  solum  vita  8,  Nieolai  I, 
ipsius  est:  plures  sunt  auctores  hujus 
Ubri  singularis,  ut  coUig^tur  ex  varie- 
tate  stili  et  narrationis  colore.  Coepit 
componi  ineunte  sec.  YI,  hinc  minus 
accurata  et  fida  est  vita  pontificum 
primorum  seculorum.  Aliae  atque  aliae 
vitae  lapsu  temporis  additae  fuere  non 
ejusdem  semper  pretii^).  Saepe  pro- 
diit  hic  liber,  dissertationibus  et  notis 
eruditissimis  plurium  virorum  docto- 
rum  illustratus  cura  et  studio  Franc. 
Bianchini,  Bomae  ]718— 1735,  ed. 
praestans,  inde  in  Mi  gne  P.  L.  GXXVII. 
CXXVIII;  apud  Muratori  Scr.  rer. 
It.  t.  III.  auctus  vitis  a  Leone  IX.  ad 
Joannem XXII ;  cura  J.  Vignolii  Ro- 
mae  1724—1755  t.  3  in  4.  «d.  non 
completa  minusque  accurata;  cur.  L. 
Duchesne  cum  pererudita  accurata 
et  sagaci  introductione  et  commentario, 
Parisiis  1886 — 1888  t.  2.  editio  prae- 
stantissima^). 

458.  S.  Ado  ex  illustri  stirpe  pro- 
genitus  c.  a.  800  traditus  est  patribus 
0.  S.  Ben.  in  monasterio  ferrariensi 
instituendus,  ubi  celebrem  Lupum 
praeceptorem  babuit.  Ab  hoc  eum  ex- 
petiit  Marquardus  abbas  monasterii 
prumensis.   Hinc  post  a.  842  in  Ger- 


»)  Ita  G  u  i  1  e  1  m  0,  qui  a.  891  fuit  Bib- 
liothecarias,  tribaebantur  vitae  H  a  d  r  i- 
ani  II.  etStephani  V.  (t891),  sed  im- 
merito.  Cf.  Potthast  p.  739.  Juxta 
Hist.  lit.  de  la  Fr.  VIII,  140—143  vixit 
sec.  XI,  scripsitque  vitas  pontificum  (c.  40) 
ab  a.  867-1073,  quarum  tamen  illae  duae 
tantam  prodierint. 

^)  Cf.  de  ea  deque  ipsol.  pontificaliac- 
curate  disaerentem  H  G  r  i  s  a  r  in  Zeitschr . 
fttr  k.  Theol.  1887.  XI,  417—446;  XIl, 
706—709;  Duchesne  Etude  sur  le 
Liber  Pontificalis  i  i  Biblioth.  des  Ecoles 
franc.  d'Ath§ne  et  de  Rome  Ser.  l.fasc.  1 
Parisiis  1877 ;Pottha8tp.  737  88. 


maniam  venit.  Promiae  aliqoamdia 
commoratus  cum  virtute  et  doctrina 
eminerety  quorundam  invidiam,  imo  et 
insidias  incurrit.  Quare  Prumia  dis- 
cessit  atque  Bomam  est  profectus  apo- 
stolorum  limina  veneratnrus.  Qain* 
quennio  ibidem  haesit,  postea  rediit 
atque  Lugdunum  pervenit,  abi  a  s. 
Bemigio  praesule  benigne  sasceptas 
est,  qui  ejus  dotibas  captas  eam  secam 
habere  volait.  Venia  a  suo  abbate  Lapo 
obtenta  Lugduni  substitit.  Deioncto 
Aglimaro  viennensi  antistite  (859) 
unanimi  populi  cleriqae  consensa  ipse 
electus  est  in  successoi-em,  quam  elec- 
tionem  Nicolaus  I.  comprobavit,  nam 
epistolam  cum  pallio  ei  transmisit. 
Saepius  dein  ipsi  scripsit  et  ,sanctissi- 
mam  confratrem^  collaudavit,  qaod 
»pro  statu  sanctae  Dei  Ecclesiae  fer- 
ventius  invigilaret  et  contra  delin- 
quentiam  praevaricatorum  et  sancta- 
rum  legam  violatoram  mores  et  actas 
per  zelam  rectitudinis  erectus*  staret 
(t  16.  Dec.  874  vel  875).  Haec  ejus 
scripta  ^) :  MartyroJoffium  cum  MM.  elo- 
giis,  quod  dum  Btfvennae  degeret  ag- 
gressus  est  et  absolvit  a.  858.  Im- 
merito  illud  Adoni  trevirensi  fait  ad- 
scriptum.  In  eo  multa  addidit,  qaae 
Florus  omiserat,  alia  correxit.  Saepias 
prodiit,  ita  cura  Herib.  Bosvreydi 
ad  calcem  martjrologii  romani,  Ant- 
werpiae  1613;  in  bibl.  max.  PP.  lagd. 
XVL  810;  opera  D.  Georgii  (Rho- 
digni),  Bomae  1745  in  f.  ed.  optima; 
Fr.  A.  Zaccaria  in  bibL  pistoriensi 
Augustae  Taur.  1752  p.  98 — 137; 
Migne  CXXIII,  181—436.  lUad 
Usuardus  tanti  fecit,  ut  in  conscri- 
bendo  suo  martyrologio,  ipsnm  abiqae 
sit  secutus^).  —  Libellus  de  festiviia- 


•)  Cf.  Ziegelbauer  hist.  rei  lit- 
0.  S.  B.  III  §  1 1 ;  Hist  lit.  V,  461—474  : 
Mabilion  Elogium  hist.  in  suis  Actis 
SS.  (apud  Migne  CXXIII,  9—22).  Dal- 
ler  KL.  I,  237. 

*)  Cf.  S  0 1 1  e  r  i  u  s  in  praef .  ad  ed.  mar- 
tyrologii  Usuardi  c.  3  a.  1  t.  VI  act.  SS. 
mensis  Junii  (Migne  CXXIII,  531-537). 


Hlil 


Ado  lagd.,  Dulcidius,  Joannes  de  Sic,  Georgius. 


S38 


tibus  apostdorum  sacceasonimqae  eo- 
ram  in  bibl.PP.  lagd.XVI,  823;  Acia 
s,  Desiderii^)  ep.  yiennensis  (t  606/7) 
in  Canisii  lect.  ant.  YI,  441 — 452; 
ed.  novae  II,  3,  4—8;  in  MG.  SS.  rer. 
merov.  III,  646 — 648  ed.  Krnsch; 
vita  8.  Theudarii  ab.  (t  575)  in  Ma- 
billonii  actis  SS.  I,  678 — 681;  in 
Act.  SS.  29.  Oct.  XII,  840—843;  in 
MG.  SS.  rer.  merov.III,  525 — 530  ed. 
Krasch,  qui  notat,  Adonem  totam  fa- 
bulam  ita  descripsisse,  ut  ipse  eam  in- 
venit,  neqae  legendae  qaidquam  inesse 
memorabile  praeter  de8criptionem(c.  7) 
urbis  viennensis,  auctoremque  exhor- 
tandi  consilio  conscripsisse  1.  —  »Tem- 
porum  summam  ab  exordio  mundi  us- 
que  ad  Lotbarii  imp.  ac  Ludovici  et 
Caroli  filiorum  regni  principatum  quan- 
ta  potuit  brevitate*  notavit,  ut  ipse 
praefatur  in  Chronico  suo.  Inscribitur 
Chranicon  sive  bremarium  Chronicorum 
de  sex  mundi  aetatibus  ab  Adamo  us- 
que  ad  a.  869  vel  874.  Prodiit  cura 
Oregorio  turon.,  Parisiis  1512  inf.; 
1522;  1561;  Basileae  1585  in  Laur. 
Barrii  hist.  christ.  vet.  PP.;  in  bibl. 
PP.  etc.  Hae  vero  ed.  testibus  Lab- 
beo,  Schiiz  in  comment.  crit.  de 
script.  hist.  p.  42  etc.  mendis  innume- 
rabilibus  scatent,  quorum  aliqua  sunt 


^^)  Vita  hujus  sancti  praesulis  vetustis- 
sima  composita  est  a  Sisebuto  rege, 
quem  regnum  Wisigothornm  per  a.  612- 
620  p.  Chr.  tenuisBe  constat.  Rex  ille  ger- 
manicus  non  solum  bellicis  virtutibus 
florebat,  sed  etiam  scientia  literarum  im- 
butus  erat  Exstant  etiam  quinqne  ejus- 
dem  epistolae  (in  MG.  Ep.  III.  662  88.  ed. 
W. Gundlach),  quarum ultima ad  Ada- 
loaldum  regem  Langobardorum  est  ad  ver- 
i^us  arianam  haeresiro.  «Fuit  autem  teste 
1 8  i  d  o  r  0  hisp.  in  Hist.  Got.  eloquio  ni- 
tiduB,  aententia  doctus.**  Erat  etiam  acer- 
rimuB  Ecclesiae  catholicae  propugnator 
ejusque  zelum  vel  Judaei  experti  sunt. 
JPro  imitatione  praesentium,  pro  aedifi- 
eatione  hominum  futurorum**  scripsit 
8.  Desiderii  vitam,  quam  primus  edidit 
H.  Florez  Esp.  Sagrada  Matriti  1751 
Vn,  337-346:  ex  quo  Migne  P.  L. 
LXXX,  377 — 384,  et  iterum  accurate 
Kr  u  sc h  op.  c.  III,  620—638. 


crassissima,  ut  hujus  chronici  non 
magna  sit  auctoritas.  IUud  auctor  ig- 
notus  et  imperitus  continuavit  (ad  a. 
880).  Pars  ab  a.  814  exstat  etiam  in 
Mon.Germ.SS.il,  315  ss.  Habes  haec 
omnia  ooUecta  in  Migne  P.L.GXXIII, 
23 — 453.  Aliquot  ejus  scripta,  epi- 
stolae  praesertim  et  opus  contra  Grae- 
corum  errores  hortante  Nicolao  I.  con- 
scriptum  interciderunt. 

459.  Bulcidio  salmanticensi  epi- 
scopo  tribuit  Florez  in  Espaiia  Sa- 
gi-ada  XIII,  433 — 466  (sed  probabi- 
liter  tantum)  Chronicon  (tenuissimum) 
albeldense,  etiam  aemUianense  dictum 
et  Fabidarium  inscriptum,  composi- 
tum  a.  883;  continuationem  vero  ad 
a.  976  Vigilae  monacho  albeldensi. 
Habes  illud  apud  Migne  CXXIX, 
1125 — 1146  ex  Ploresio.  Prodierat 
jam  Barcinone  1663  cur.  Jos.  Pelli- 
zerii,  et  aliis  ed.  omissis  Madrid 
1724  in  8.  cum  notis  Jo.  de  Saz.  Sed 
jam  Nic.  Antonius  bibl.  hisp.  vet  I 
1.  6.  c.  10  n.  257  statuit  nullum  esse 
argumentum,  quo  moveamur,  nedum 
cogamur,  hoc  chronicon  tribuere  Dul- 
cidio.  —  Joannis  de  Sidlia^)  chro- 
nicon  usque  ad  tempus,  quo  Michaeli 
Theophili  filio  successit  Hasilius  Ma- 
Gedo(866),  repertumfuit  in  Georgii 
monachi  historia,  qui  illud  ad  verbum 
in  eam  recepit  Hic  Georgius,  qui  ex 
humilitate  dici  volnit  Hamartolus 
(peccator),  quin  pi-ofundioribus  studiis 
historicis  vacaverit,  circa  medium  hu- 
jus  seculi  chronicon  historiae  univer- 
salis  compilavit  11.  IV  ab  o.  c.  usque 
ad  Michaelem  in.  (842—867),  quem 
plurimum  celebrat,  quod  sub  ejus  regi- 
mine,  agente  praesertim  Theodora  ejus 
matre,  finis  demum  impositus  fuerit 
immanibus  iconoclastarum  turbis  et 
furori.  Opus  suum  inscripsit  Xpovtxov 


')  Cf.  Mongitore  bibl.  sic.  1,313; 
Potthastp.  664;  Lancia  Recherches 
et  ^claircissements  sur  Jean  le  Sicilien  in 
Archivio  Btorico  Siciliano  1876  fac.  3. 


839 


851—900.  Hisfcoria.  Gcorgius, 


S40 


o«)yro[JLoy  kr.  Sta^opcov  ypovoYfid^wv 
te  xal  sSirjYTjrwv  ooXXsysv  xal  aovrsi^sv 
nTzb  r.  etc.  Hausit  suas  notitias  ez 
operibus  non  solum  nobis  cognitis,  sed 
et  deperditis;  pro  quarto  ].  (813-842) 
utitur  praesertim  Theophane  et  Nice- 
phoro,  adeo  ut  aliquoiies  non  praebeat 
nisi  Theophanis  epitomen.  Libenter 
quaestiones  attingit  religiosas,  in  ico- 
noclastas  invehitur,  digressiones  amat 
theologicas  longaque  citat  patrum  te- 
stimonia.  Ab  aliis  fuit  continuatus, 
praesertim  a  Simeone  magistro  et  logo- 
theta  ad  a.  948;  aliorum  ignotorum 
auctorum  additamenta  ei  fuere  assuta 
ad  a.  1071.  1081.  1143,  ut  triplex 
saltem  operis  habeatur  recensio.  A  scri- 
ptoribus  posteris  fontis  instar  fuit  ad- 
hibitus  et  saepe  descriptus,  a  graecis 
multum  lectitatus,  versione  slavica  dif- 
fusus^).  Prodiit  primum  integra  cum 
continuationibus  ad  a.  1143  cura  £d. 
de  M  u  r  a  1 1,  Petropoli  1859,  dolendum 
tamen  ea  ed.  non  exhiberi  textum 
purnm  et  originalem,  sed  haud  parum 
a  posteris  retractatum.  Transiit  in 
Migne  P.  G.  CX  cum  versione  latina, 
quae  prodiit  etiam  in  P.  G.  latine  tan- 
tum  ed.  LVII,  .549 — 1024;  pars  po- 
sterior  (813 — 948)  sub  inscriptione 
vUae  recerUiorwn  imperatorum,  legitur 
etiam  in  P.  G.  CIX,  823—984.  Hinc 
critica  editione  adhuc  caremus. 

460.  Multum  laudantur  propter  no- 
titiarum  sincertitatem  et  accarationem 
Anualea  fiUdenses  680 — 901,  quorum 
quinque  distinguuntur  partes :  i .  ab  a. 
680— 838forte  Eginhardi  (p.'744); 
2.  est  Rudolfi  fuldensis'^)  stilo  claro 
et  puro  concinnata  ab  a.  838 — 863; 


•)Krumbacher  Gesch. der byz. Lit. 
passim,  praescrtim  p.  352  ss. ;  P  o  1 1  h  a  s  t 
p.  499 ;  Bo 0 r  passim,  ex.  gr.  die  Univer- 
salchronik  des  Georgius  Monachus  in  hist. 
Untersuchungen,  Bonn  1882  p.  276-295 ; 
Knoepfier  KL.  V,  333;  Muralt  in 
proleff. 

>)  Hujus  R  u  d  o  1  p  h  i  (Rabani  digni 
discipuli  (t  8.  Mart.  865)  sunt  etiam  VUa 
s.  Liobae  abbatissae  (f  c.  780  vel  782-83) 


p.  .3.ab8.  863— 882;p.  4.Bba.8S2  — 
887  :  harum  duarum  pp.  juxta  recen* 
tem  editorem  Kurze  auctor  est  Me- 
ginhardus  0.  S.  Ben.  monachas 
fuldensis  (t  888) :  subjuncta  est  pars  5. 
a  quodam  Bavaro  ab.  a.  882 — 901  sub 
inscriptione  Coniinuationes  bajovari- 
cae  (i.  e.  ratisbonensis  et  altahensis)^ 
post  varias  editiones  mancas  et  non 
integras  ed.  a.  Pertz  Mon.  1,  343 — 
415;  accurate  recognitae  cur.  Fr. 
Kurze^),  Hannoverae  1891  in  s.  — 
Hujus  Meginhardi  est  sermo  de  acii» 
et  tranalaiione  corporiss.  FefTUcii  Ai. 
(c.  a.  300)  in  actis  SS.  28.  Oct.  XIL 
538 — 543.  Forte  ipsius  quoque  est 
tractatus  brevis  de  fide,  de  varietate 
symboli  et  de  symbolo  apostoUco,  qai 
prodiit  Coloniae  1532  cum  Evangeli- 
stario  Marci  M  e  r  u  11  i. 

461.  Casus  s.  Galli  sive  bistoriam 
de  origine  et  de  diversis  casibus  mo- 


apud  Mabillon  in  actis  SS.  Ill,  2, 
246—259 ;  in  actis  SS.  III,  2,  246—259 ; 
in  actis  SS.  28.  Sept.  VII,  760— 769,  M.G. 
XV,  I,  118  88.  Cf.  Potthast  p.  1429; 
Vita  Uahani  Maurf^  quae  tameu  non  est 
biographia,  sed  potius  narratio  transla- 
tionis  reliquiarum  sanctorum,  quas  R  a- 
banus  M.  eccl.  fuldensi  iotulit,  etmira- 
cuiorum  earura  opera  ))atratorura.  Quare 
W  a  i  t  z  eam  inacripsit  Miracula  SS.  in 
fuld.  ecclesiam  translatorum ;  Trandatio 
8.  Alexandri,  a  Rudolfo  coepta  et  a  Megia> 
hardo  (f  888)  continuata,  in  qua  plura 
referuntur  ad  Saxonum  hiHtoriam  spec- 
tantia,  ed.  Pertz  8S.  II,  673—681.  Cf. 
P  o  1 1  h  a  8 1  p.  1540.  Hiat  lit.  V,  283-287. 
Rabano  M.  successit  in  regimine  scholae 
fuldenaie  et  forte  Ludovici  Pii  imp.  ali- 
quamdiu  fuit  capellanutt  et  conciouator. 
lu  anual.  fuld.  ad  a.  865  dicitur  «apud 
totius  penes  Geimaniae  partes  doctor 
egregius  et  inaignis  historiographua  et 
poeta,  atque  omnium  artinm  nobilissi- 
mu8  auctor.»*  Cf  S  c  h  r  o  e  d  I KL.  X,  i:i87; 
Ebertll,  332— .336. 

I)  Horum  annalium  epitome  (680-698>. 
quae  pretio  caret,  est  Historia  Braneorum 
abbreviata  P  e  t  r  i,  qui  dictuB  est  Biblio- 
thecarius,  scriptoris  plane  iffnoti,  apud 
Pertz  Mon.  1,  416—418;  Migne  P.  L. 
CXLI,  1279-1284.  Cf.  Potthast  p.  67. 


841 


HatpertnSf  Anamodus,  Hericus. 


842 


nast^rii  s.  Galli  in  Alemannia  usque  ad 
&h.  Bernhardom  seu  ad  &  883  Bat- 
p  e  r  t  u  s  monachns  sangallensis  narrare 
coepit,  qaam  anonjmus,  cujns  labor 
(ab  a.  883 — 890)  periit,  sec.  XI.  Ek- 
kehardus  IV;  sec.  XII  Burchar- 
<iu8,  sec.  XIII.  Conradus  de  Faba- 
ria,  sec.  XIV  Christianus  Euchi- 
meister  prosecuti  sunt  opere  pro  ad- 
discenda  medii  aevi  indole  appiime 
accommodo.  Batpertus  porro  Tugari 
ortus  in  s.  Galli  monasterio  vitam  nm- 
plexus  monasticam  magistros  sortitus 
est  Marcellum  et  Isonem  ac  condisci- 
pulos  s.  Notkerum  Balbulam,  Tutilo- 
nem,  Hai-tmannum,  Waltramum  et  Sa- 
lomonem  Constantiae  postea  episco- 
pum,  viros  illius  aevi  nominatissimos. 
Fraefectus  postea  scholis  eas  impensa 
solicitudine,  vigili  cura,  virga  etiam 
subinde  rexit  atque  indefesso  studio 
literis  incubuit.  Morienti  (25.  Oct.  c. 
a.  900,  juxta  alios  jam  ante  a.  895  vel 
etiam  89o)  adstitemnt  40  discipuli, 
omnes  canonici.  Prodiit  hoc  ejus  scri- 
ptum,  in  quo  magis  soUicitus  est  de 
monasterii  controversiis  et  pugnis  cum 
exteris,  quam  de  interno  ejusdem  statu 
et  vita,  prirao  cur.  G  o  1  d  a  s  t  o  Pranco- 
furti  1600,  ed.  non  satis  fidelis ;  cur. 
Ild.  ab  Arx  apud  Pertz  Mon.  6.  II, 
59—74;  cum  continuationibus  ib. 
75—183:  Migne  CXXVI,  1057— 
1 080 ;  Meyer  de  Knonau  in  St.  Gal- 
lischen  Gdschichtsquellen  fasc.  3  p. 
1 — 64  St.  Gallen  1872.,  qui  sinceri- 
tatis  defectum  in  fontium  usu  ei  ex- 
probrat.  Reliquit  et  aliquot  hymnos. 
Stilus  etsi  tersior  sit,  ac  aetas  ejus  in 
plerisque  ferebat,  nihilominus  teuto- 
nismos  ac  modos  loquendi  ex  bibliis, 
liturgia  et  regula  s.  Benedicti  mutua- 
tos  refert,  necnon  et  quasdam  rusticas 
voces  e  scriptorum  sec.  VI.  et  VII.  li- 
bris  invectas  habet.  Pro  more  aucto- 
rum  medii  aevi  vera  narrans  fallitur 
in  nominibus  propriis  aut  aliquibus 
circumstantiis,  quas  infidae  memoriae 
lapsus  relata  referentibus  et  libroram 
ope  destitutis  accidisse  nemo  mirabi- 


tur^).  Cf.  hymnos  in  Migne  P.  L. 
CXXVI,  1079  8.  —  Nec  sine  pretio  est 
pro  historia  Anamodi  ecclesiae  ra- 
tisbonensis  subdiaconi  Traditionum 
safictemtneranensium  II,  IT,  quibus 
chartae  donationum  .  .  .  ad  monaste- 
rium  sanctemmeranense  0.  S.  Ben.  at- 
tinentium  continentur:  »monumentum, 
inquit  P  e  z ,  quo  forte  praestantius 
Bajoaria  non  possidet.*  Edidit  illud 
in  suo  thes.  anecd.  I,  3,  195 — 289, 
recusum  a  Migne  P.  L.  CXXIX, 
899 — 962. 

462.  Edidit  Labbe  Gesta  eptscopo- 
rnm  antissiodorensium  a  s.  Pergrino  ep. 
primo  usque  ad  a.  1593inbibl.novaI, 
411-526;indeMigneCXXXVIII,219- 
394,  plenius  et  emendatius  Q  u  a  n  t  i  n 
apud  DuruBiblioth^ue  hist.  delTonne, 
Auxerre  1 850, 1,  309 — 505.  Jam  vero 
hujus  historiae  initium  est  scriptoris 
anonjmi;  ab  a.  258 — 873  Herici 
monachi,  Alagi  et  Bainagolae  (Baino- 
galae)  canonicorum  (qui  floi-nerunt  al- 
tero  dimidio  sec.  IX),  partes  ab  a.  873- 
1057;  ab  1087—1167  et  1207-1277 
Quctorum  ignotorum,  ab  a.  1052 — 
1076  et  ab  a.  1167 — 1181  Frodoni 
canonici  antissiodorensi ,  pars  ab  a. 
1183 — 1206  canonici  Eustachii^). 
Porro  Hericus  (Herricus,  Heiricus,  Eri- 
cas,  corrupte  Liricus,  Firicus)  n.  in  op- 
pido  Hery  c.  841  (juxta  alios  c.  834) 
monachus  fuit  0.  S.  Ben.  in  monasterio 
antissiodorensi  s.  Germani,  juxta  alios 
in  monasterio  grandivallensi,  discipulus 
Haimonis  et  Lupi  Servati,  forteet  Scotti 
Erigenae,  magister  Remigii  remensis 
necnon  et  Lotharii  filii  Cai*oli  Calvi, 
ordine  subdiaconus.   Non  satis  constat 


')  Cf.  lld.  ab  Arx  in  not.  hist.  prae- 
misea  ed.  suae ;  Potthastp. 954 ;  Z i m- 
m  e  r  m  a  n  n  Ratpert  der  erste  Zflricher- 
gelehrte  Ein  Lebensbild  aus  dem  IX.  J. 
BaBel  1878,  quod  caret  pretio.  Hist.  lit. 
V,  637—641 :  Wattenbach  I^  255  s.; 
Ebert  III,  156  ss. 

i)  Cf.  Potthast  p.  608;  DuruBib- 
liographie  du  Gesta  pontif.  antissid.  in 
Bibl.  hist.  de  lYonne  I,  510—520. 


843 


851  -  900.  Historia.  Hericus,  Aldricus,  Erchenipertus. 


S44 


de  die  obitas^):  nam  alii  eam  as- 
signant,  sed  certo  erronee,  a.  851,  alii 
eam  differunt  ad  a.  883 ;  juxta  alios  ea 
contigit  c.  a.  87B.  In  nonnallis  mar 
tyrologiis  sanctis  accensetar.  —  Tri 
baontur  ei  annales  breves  ab  a.  826 — 
875,  qaos  exhibet  Waitz  apud  Pertz 
Mon.  scr.  XIII,  80.  —  Alia  ejasdem 
opera  sant:  VUa  8,  Oermani  a  stilo 
Const^ntii  solato  ad  ligatum  seu  me 
tricum  IL  6  revocata,  quam  hortante 
Lothario  principe  susoepit,  eoqae  de- 
functo  Carolo  (Calvo)  imp.  dedicavit. 
Carmen  hoc  copiosam  prodit  eruditio- 
nem  in  literatura  classica  et  sollers 
ingenium^).  Prodiit  Parisiis  1543; 
ei  subjecit  II.  2  de  miraculis  s.  Ger- 
mani,  utrumque  opus  habes  in  Actis 
SS.  Jul.  VII,  221—255—283  (etiam 
in  Labbe  bibl.  nov.  I,  531 — 569). 
Sermo  in  solemnitate  s.  Germani  reci- 
tandus.  Haec  omnia  prostant  in  Migne 
P.  L.  CXXIV,  1735;  Duru  Bibl.  hist. 
de  ITonne  1866 II,  2—192.  —  Plura 
alia  ejusdem  scripta  latent  adhuc  in- 
edita  vel  interciderunt,  ut  CoUeclanea 
seu  excerpta  ex  praeceptorum  suorum 
dictis;  homUiae,  quarum  aliquae  addi- 
tae  fuere  Homiliario  Pauli  Diaconi. 
— Propter  eruditionem  dictus  est  theo- 
logus,  atque  etiam  in  philosophia  (lo- 
gica)  haud  parum  innotuit,  imo  famoso 
dubio  methodico  Cartesii  praeivisse  di- 
citur.  —  Exstant  Gesta  domni  Aldrici 
cenomanicae  urbis  episcopi  (t  857), 
quod  opus  diu  habebatur  falsatoris  iig- 
mentum  documentis  spuriis  refertum, 
sed  demum  Julien  Havet  quaestione 
iterum    spgaciter   retractata   censet^) 

«)Cf.  PotthaBt  p.  1337;  Mitter- 
mttller  KL.  VI,  1735:  Hist.  lit.  V,  535- 
544:  L.  Traube  in  N.  Arch.  der  Ges. 
fQr  &.  d.  Geachichtskunde  eidem  tribuit 
et  l.  de  computo  a  P  e  z  thes.  anecd.  II,  2, 
182  88.  editum,  ut  infra  dicemus. 

•-^)Cf.  Ebertll,  285— 292. 

»)  Que8t.Merovingienne8VIILe8  Actes 
des  ^veques  du  Mans  in  bibl.  de  rKcoIe 
des  Charte8  (1893)  LIV,  597—662 ;  LV, 
5—60;  306-336.  Cf.  Aual.  Boll.  XIV, 
446—448.  VUam  ipsius  Aldrici  scripait 
auctor  anonymus,  quam  ediditPiolin 


illud  esse  ab  ipso  Aldrico  compositum 
(usque  ad  c.  44)  atque  documenta  esse 
authentica.  Opus  vero  Adus  pontifi- 
cum  cenomannensium,  quod  pariter  ha- 
bebatur  confictum,  ertse  probabiliter 
Davidis  chorepiscopi  Aldrici,  et  ex 
docnmentis  allatis  non  omnia  esse  spa- 
ria,  sed  ex  49  forte  28  esse  authentica, 
quamvis  plus  minus  intei-polata.  Imo 
conjicit  et  vitas  s.  Almiri  (t  560)  in 
Act SS. Sept. III,  803—806;  s.Turi- 
bii  ib.  Apr.  II,  418;  s.  Pavatii  ep. 
cenom.  (sec.  IV.),  ib.  V.  JuL  540-543; 
8,  Domnoli  ep.  cen.  (t  581),  ib.  16. 
Maj.IlI,  606-610. -'Erchempertu» 
(Bembertus,  Erembertus,  Herempertus 
etc.)  langobardus^)  nobili  genere  ortus, 
monachus  casinensis  et  diaconus  scri- 
psisse  dicitur  Chronicon  sive  historiam 
Langobardorum  fttsiorem,  quae  interci- 
disse  videtur,  tnm  fusioris  epitomen  seu 
historiam  langobardorum  Beneventi  ab  a. 
774 — 889,  hinc  continuationem histo- 
riae  langobardorum  Pauli  diaconi 
(cf.  supra  680).  Eam  edidit  A.  Ca- 
raccioli  inter  Chronologos  antiquos 
IV,  Neapoli  1626;  plene  cum  castiga- 
tionibus  Cam.  Peregrini  in  Hist. 
princ.  Langob.,  Neapoli  1643  I,  23; 
cum  notis  fusioribus  in  hujus  nova  ed. 
cur.  Fr.  M.  Pratilli  Neapoli  1750. 
1751.  t.  3  in  8.,  cum  aliis  Peregrini 
opuscuUs;  MigneCXXIX, 745 — 782; 
G.  W  a  i  t  z  in  Mon.  G.  hist.  script.  rer. 
lang.  p.  231—264  et  iterum  SS.  III, 
240-264.  Anonymus  illud  continuavit 
ad  a.  9 1 2.  Ejus  martyrologium  estadfauc 
ineditum^).  Obiisse  dicitur  post  a.  888. 


in  hi8toria  eccleeiae  cenom.  II,  535— 54<> 
etDammler  inter  poetas  lat.  II,  623 — 
636. 

I)  Aliu8  ab  eo  est  Erchambcrtus 
(Erchanbertua),  cujus  BreviaHum  rej^um 
Fi*ancorum  non  tanti  pretii  et  jejunum 
inde  a  sec.  V— 826,  cum  continuatioue  je- 
jnna  ab  a.  841— 881  monaohi  augiensi^ 
f.  Notkeri  sangellensis  exstat  apnd  U  s- 
sermann  Prodr.  Germaniae  sacrae  p. 
XXXIX  -  Lll ;  ab  a.  741  -88 1  ap.  P  e  r  t z 
Mon.  II,  328—330. 

''^)  Cf.  Pottha8tp.428;  Fabricius 
Bibl.  lat.  raed.  aet.  I,  515;  Pcrtz  in  no- 


S45 


Martyrologia.  Wandalbertua,  Usuardu». 


846 


463.  Hagiograpliorum  ingens 
est  namerus,  quorum  plenimque  non 
magnom  est  pretium.  Plura  jam  pro- 
dierunt  mariyrologia,  Praeter  Bab. 
Maorum,  Adonem,  Florum,  Erchem- 
pertum,  de  quibus  jam  egimus,  Wan- 
dalbertus  n.  a.  813  diaconus  et 
monachus  prumiensis  monasterii  c.  a. 
850,  et  scholarum  rector  (t  c  870) 
concinnavit  c.  a.  848  mariyrologium 
praesertim  ex  Beda  et  Floro  carmine 
heroico  constans  y.  840,  sed  cum  pro- 
oemio,  conclusione  et  duplici  appendice 
prolixa,  quarum  una  agit  de  argumen- 
tis  profanis,  altera  de  creatione  mundi, 
adeo  ut  totum  opus  constet  v.  1919. 
Prodiit  inter  v.  Bedae  opera,  cum 
Usfuardi  martyrologio,  Lovanii  1568; 
inP.  L.  MigneCXXI,  577—624  et 
cur.  Dummler  in  Mon.  G.  hist.  poSt. 
lat.  aeviCar.II,  569—604.  Beliquiti) 
praeterea  carmina,  quorum  plnra  inter- 
ciderunt:  aliqua  habes  ibidem  (p.  604- 
622);  et  11.  2  de  vifa,  iranslaiione  ei 
miraeulis  8,  Ooaris  presb.  confessoris 
(flor.  sec.  VI),  apud  Mabillon  in 
actis  SS.  II,  281—2^9  et  IV,  1,  61 1 ; 
inde  in  Migne  P.  L.  CXXI,  639 — 
674;  miracula  in  Act.  SS.  6.  Jul.  II, 
337—346;  in  MG.  S8.  XV,  1,  362— 
373« —  Vulgatissimum  tamen  martyro- 
loginm  composuit  Usuardus  (Hus- 
ward)  Gallus,  monachus  0.  S.  Ben.  s. 
Grermani  Pratensis,  cujus  quo  notius 
martyrologium,  eo  minus  nota  vita. 
Bogantibus  sodalibns  in  Hispaniam  se 
contulit,  ut  inde  reliquias  afferret  s. 


titia  hist.  auae  ed.  praemissa.  —  Fini  hu- 
jus  seculi  vel  sequeutis  initio  assignari 
solet  quidam  Eutropius,  quem  Lon- 
gobardum  fuisse  dicunt,  imo  nonnuUi 
presbjteri  titulo  ornant,  qui  scripserit  tr. 
dejuribus  et  privilegiia  itnperaiorum  in  im- 
perio  romano  ^Migne  CXXIX,  961-968). 
Sed  auctor  vel  fictitius  est  vel  uullius 
auctoritatis  sublestaeque  fidei,  ut  osten- 
dit  S  c  h  ft  z  in  suo  comment.  de  scriptis 
et  script.  hist.  p.  189—191. 

»)Cf.  Hist.  lit.  V,  377-383;  Marx 
KL.  XII,  1211 ;  Potthast  p.  1106. 1343; 
Ebert,  qui  accurate  de  ejus  agit  mar- 
tyrologio  II,  185  —  191. 


Vinceutii  patroni  principalis  mona- 
sterii.  Ob  nimias  difficultates  missio 
caruit  fructu  optato:  illarum  tamen 
loco  attulit  corpora  ss.  Georgii  et  Au- 
relii  et  capat  s.  Nataliae^).  Jussu 
Garoli  Calvi  novum  coUegit  mariyro- 
logium  tam  felici  successu,  ut  elimi- 
naret  alia  martyrologia,  inductum  fue- 
rit  gradatim  in  monasteria  0.  S.  Ben. 
et  ecclesias  dictumque  sit  Martyrolo- 
gium  secundum  morem  romanae  cu- 
riae.  Duplicem  videtur  elaborasse  re- 
censionem.  Scopum  in  eo  componendo 
ita  expressit  in  praef.  » Venerabilium 
Hieronymi  ac  Bedae  Presbyterorum 
piis  quamvis  succinctis  super  hoc 
provocabar  descriptis.  Quorum  prior 
brevitati  studens,  alter  vero  quam- 
plures  dies  intactos  relinquens,  mul- 
ta  inveniuntur  hujus  operis  prae- 
terisse  necessaria:  quos  tamen  secu- 
tus,  censui  et  Flori  memorabilis  viri 
latiora  jam  in  eo  ipso  negotio  sequi 
vestigia,  praesertim  in  2.  e]us  libro 
(qui  videtur  esse  Adonis  martyrolo- 
gium) :  ibi  enim  multa,  quae  in  prion 
omiserat,  et  correxit  et  addidit.^  Cum 
ubique  esset  in  usu,  mirum  videri  non 
debet  illi  temporis  lapsu  alias  atque 
alias  factas  esse  additiones,  aliqua  quo- 
que  fnissemutata:  quareGregoriusXIII, 
card.  Sirletura  jussit  illud  emendare 
atque  retracf  are,  et  ita  emendatum  pro- 
diit  Bomae  1583  inscriptum  Mariyro- 
logium  romanum,  quod  deinde  funda- 
menti  instar  fuit  novi  Martyrologii 
romani  a  Baronio  elaborati.  Saepissime 
prodiit^) ;  cum  additionibus  et  anno- 
tationibus  magna  diligentia  Jo.  Mo- 
lani,  Lovanii  1568;  1573;  cura  Jo. 
Hessels,  qui  jussu  curiae  romanae 

I)  Hanc  translationem  cum  miraculis 
describit  Aimonius  monachus  s.Ger- 
mani  a  Pratis  (t  889) ;  quam  narrationem 
habes  in  Act.  SS.  27.  Jul.  VI,  459-469 ; 
in  Actis  Mabillonii  IV,  2,  45-58; 
MigneCXV,  939-960. 

M  Harum  ed.  (41)  elenchum  exhibet 
Ud.  Veith  hi8t.-poL  BL  1896.  CXVII, 
181,  quem  cf.  p.  469  »s.  de  editione 
Sirleti. 


84^ 


851—900.  Hagiographi.  RnlogiaB  cordubensis, 


848 


quaedam  omisit  Antverpiae  1 583 ;  cura 
Sollerii  Antverpiae  1714.  1717  ed. 
optima;  Venetiis  1745;  in  Actia  SS. 
t.  VI  et  VII.  Junii,  hinc  recusa  M  i  g  n  e 
CXXIII,  453— 992etCXXlV,  9—860 
ditissimo  apparatu  illustratum;  cura 
Bouillartii,  Parisiis  1718;  cur. 
Rigollot  et  Jo.Carnandet,  ib.  1866 
ed.  novissima*).  Obiit  Usuardus  13. 
Jan.  foi-te  a.  875,  vel  876/877. 

464.  Plurium  martyrum  elogia  com- 
plexus  est  in  suo  Memoriali  sanctorum 
8.  Eulogius  Cordubae  natus  e  sena- 
toria  stirpe,  ad  s.  Zoyli  templum  pres- 
byter,  qui  ^multis  et  clarissimis  vir- 
tutibus,  ut  ejus  biographus  A 1  v  a  r  u  s 
testatur,  floruit,  magnis  et  laudabili- 
bus^).*  Sub  doctrina  praesertim  Spe- 
raindei  abbatis  una  cum  Aivaro  do- 
mum  ejus  frequentans,  evasit  non  so- 
lum  in  literis  valde  doctus,  sed  et  in 
moribus  ante  alios  probatus.  Ingruente 
persecutionis  turbine,  qni  in  Christianos 
sub  Abderrahmane  II  rege  Cordubae  a. 
850  excitatus  fuit,  contumelias,  terro- 
res  plurimos,  carcerem  quoque  in- 
fraclus  ipse  sustinuit:  magno  animi 
robore  invictos  martyres  utriusque 
sexus  non  solnm  ad  martyrii  subeun- 
duDi  agonem  incendit,  sed  et  decolla- 


'iHist.  lit.  V,  43G— 446;  Ild.  Veith 
KL.  XII,  512  8.;  Potthast  1081;  Fa- 
bricius  bibl.  lat.  UI599:  praesertiiu 
vero  SoIIerius  in  doctissimis  proleg. 
ad  snam  ed.,  etiaiu  in  Migne  P.  L. 
CXXIIl,  453—582. 

')  Illustrissimus  hic  abbas  S  p  e  r  a  i  n- 
<l  e  u  s  (Sperandeus)  qui  teste  A I  v  ar  o 
(Vitae  EccL  c.  1)  «totius  Baeticae  fines 
prudentiae  rivulis  dulcorabat,  vel  inter 
mohammedanos  positus,  veritus  non  est 
adversua  Coranum  Saracenorum  scribere 
et  ss.  martyrum  certamina  celebrare :  sed 
utrumque  scriptum  periisse  videtur. 
Superest  tantum  ep.  admodum  modesta, 
responsoria  ad  Alvari  postulationera,  in 
qua  disputat  contra  haereticos  quosdam 
uegantes  in  Deo  trinitatem  personarum 
in  unitate  substantiae  atque  divinitatem 
iu  Christo.  Eam  habes  apud  Migne 
P.  L.  CXV,  960-966.  Cf.  Nic.  Anto- 
u  i  u  8  BibL  hist.  vet.  lib.  VI  e.  7  n.  1.35. 


torum  cadavera  collegit  ac  tumulo  com- 
posuit.  His  yirtutibus  meruit,  nt  etsi 
alterius  ui  bis  civis  eligeretur  in  epi- 
scopum  toletanum  (858).  Eam  tamen 
sedem  nunquam  adiit  rernm  obvian- 
tium  adversitate  impeditus,  1 1 .  Mart. 
859)  utcreditur,  ipse  occubuit  martyr. 
Ejus  opera  collegit,  longis  ac  fere  per- 
petuis  commentariis  illustravit  edidit- 
que  Ambr.  M  o  r a  I  e  s  Ciirdubae  1574 
in  f. ;  prodierunt  in  tribus  bibliothecis 
PP.,  in  Schott  Hisp.  illustrata  t.  IV, 
ed.  quae  mendis  sunt  inquinatae ;  inter 
patres  toletanos  ed.  a  Lorenzana, 
Matriti  1781.  II,  3^1  ss.;  in  Migne 
P.  L.  CXV,  731—912.  Memoriale 
aanctorum  III  II.  constat,  in  quorum 
primo  (in  carcere  conscripto)  ora  eo- 
rum  occludit,  qui  martyribus,  quorum 
gesta  narrat,  martyrii  gloriam  adimere 
non  verebantur,  eo  quod  propria  se 
ipsos  voiuntate  diserimini  offerrent, 
non  ulla  violentia  fldem  suam  negare 
compellerentur.  Dein  (in  II.  2  et  3) 
»pa3siones  singiliatim  martyrum  claro 
fonte  locutionis  explicuit  et  prosecu- 
tione  sufficienti  quaecunque  act-a  sunt 
(ad  a.  856)  in  martyribus  Domini  et 
dicta  secuturis  generationibus  propa- 
lavit.^  Morales  e  sua  editione  dicta 
quaedam  Mohammedi  blasphema  in 
Christum  ejusque  ss.  matrem  expunxit, 
ne  lectoribus  scandalo  essent.  DocU" 
mentum  martyrii  seu  martyriale,  quod 
in  carcere  positus  virginibus  Christi 
Florae  et  Mariae  ergastulo  mancipatis 
dicavit,  quo  illas  eloquenter  ad  mar- 
tyrium  subeundum  solidavit.  Harum 
virginum  vitam  et  passionem  fusius  in 
Memoriali  II,  8  describit.  Liber  apo- 
logeticus  martyrum  (a.  857),  prioris 
op.  velut  continuatio,  in  quo  rursum 
ultroneam  sui  exhibitionem  et  fidei 
confessionem  sanctorum  heroum  a  qui- 
busdam  reprehensam  tum  iisdem,  qui- 
bus  in  Memoriali  utitur,  tum  novis 
tuetur  argumentis.  Narrat  in  eo  etiam 
gesta  et  martyrium  Roderici  et  Salo- 
monis.  —  Supersunt  etiam  quaedam 
ejus   epistolae,     Tanta   autem   scribit 


849 


Alvarus  cordub. 


850 


unctione,  vehementi  fei*vicloque  fiJei 
zelo  ac caritatis ardore,  utBaronias 
afBrmet,  sibi  yideri,  Eulogium  cum 
scriberet,  in  pixide  Spiritus  s.  calamura 
intinxisse  *). 

4G5.  Eulogii  martyrisTvitam  fide- 
llter  et  pie  narrat  ejus  condiscipalns 
sub  Speraindeo  ab.  etamicus  admodum 
familiaris  Paalus  (per  errorem  dicitur 
a  nonnalUs  Petrus)  Alvarus,  aliis 
Aarelius  Flavius  Alvarus,  cordubensis. 
»Proiiteor,  inquit  in  hac  sua  vita,  me 
non  audita  et  dubia,  sed  visa  et  per 
me  probata  retexere:  qaoniam  gi*atia 
Dei  cooperante  a  primaevo  adolescentiae 
flore  caritatis  dulcedine  et  Scriptura- 
rum  amore  ano  vinculo  concordi  in- 
nezi  hujus  vitae,  licet  non  pari  ordine, 
tamen  pari  affectu,  in  cunctis  quae- 
stionibus  duximus  jugum.*  Fait  au- 
tem  Avarus  a  Judaeis  ortas,  neque  ullo 
ecclesiastico  manere  functas,  soUicitu- 
dinem  tamen  pervigilem  circa  utili- 
tatem  fidei  catholicae  Cordubae  osten- 
dit.  Haecautem  ejus  opera,  in  quibus 
stilo  utitur  vehementi,  metaphoris  re- 
dundante,  subinde  eloquenti :  Viia  et 
passio  d.  Eulogii  in  Act.  SS.  11.  Mart. 
II,  90 — 97;  in  ed.  opp.  Eulogii  car. 
Ambr.  Morales  et  in  Migne  P.  L. 
CXV,  705 — 720  etc;  Indiculus  lumi- 
nosus  (scriptas  a.  854),  cujus  argu- 
mentum  est  defensio  illorum,  qui  mar- 
tyrio  se  non  perquisiti  obtulerant,  pro 
qaibus  et  s.  Eulogius  decertavit,  et 
prophetiarum  de  Mohammede  et  ejus 
nefanda  haeresi  explicatio.  »Hic  liber, 
inquit  ipse  operis  initio,  ideo  ,lami- 
nosas  indiculus^  dicitur,  quia  luminose 
quae  sequenda  sunt  docet,  et  apertiu 


'  1  Gf  in  primis  A I  v  a  r  ii  a  in  ejua  vita, 
de  qua  mox ;  Nic.  A  n  t  o  n  i  u  s  Bibl.  vet. 
Hisp.  1.  VI  c.  6;  Schroedl  KL.  IV, 
985—987;  Baudiasin  Eulogius  und 
Alvar.  ein  Abschnitt  spanischer  Kirchen- 
geach.  aus  der  Zeit  der  Maurenherrechaft, 
1872  et  Realenc.  6',  594—597;  Gams 
dieKirchengesch.  von  Spanien  II,  2, 1874, 
cap.  4;  Ebert  II,  299—311. 


indiciis  hostem  Ecclesiae,  qaem  omnis 
vitare  christianitas  debet,  ostendit.^ 
Confessio  ipsias  demississimi  ac  poe- 
nitentiae  malleo  contriti  animi  signa 
praeferens,  in  forma  orationis  seu 
soliloqaii  cam  Deo;  plures  epistdae, 
inter  qaas  eminent  quatuor  (vel 
qainqae)  inscriptae  Eleazaro  trans- 
gressori,  quia  ex  Christiano  factns  est 
Judaeus,  in  qaibus  disserit  ]acalenter 
de  promissionibus  et  prophetiis  jam 
adimpletis  ventari  Messiae  et  christia- 
nae  religionis  veritatem  adversus  Ju- 
daeoram  perfidiam  taetar.  Seqaantar 
carmina  (in  MG.  poetae  III,  i,  122 — 
142  cur.  L.  Traabe),  inter  qaae  et 
hymnus  in  s.  Eulogium,  Opera,  quae 
sapersant,  habes  in  F  i  o  r  e  z  Esp.  sagr. 
X  et  XI  et  Migne  CXV  (inter  scripta 
Eulogii)  et  CXXI,  397  —  566.  De  Al- 
vari  obitu  nihil  habemas  certi :  F I  o  r  e  z 
tamenHisp.  s.  XI,  30  n.  33  eam  ad  a. 
861  referti).  —  Forte  ipsius  est  liber 
scintiUarum  coUectus  de  sententiis  ss. 
patram,  qui  reperitur  inter  opp.  v.  Be- 
dae  VII,  515 — 627  ed.  Basileae  1563. 

46G.   Singulorum  sanctorum    vitas 
et  mifacula  multi  describunt-).    0  d  o 


1)  Cf.  Nic.  Antonius  Bibl.  Hisp.  vet. 
1 1.  6.  c.  8;  Wolf  B  a  u  d  i  s  8  i  n  Realencycl. 
1,  427;  plenius  in  ejusdem  op.  supra  cit. 
Eulogius  und  Alvar. 

')  rraetermittimus  Nithardum  An- 
gilberti  filium,  Caroli  M.  ex  Bertha  filia 
nepotem,  scriptorem  cordatum  et  pru- 
dentem  proque  iis  temporibus  egregie 
disertum,  qui  et  legationibus  inter  filios 
Ludovici  Pii  functus  est.  Scripsit  clare, 
cordate  et  veraeiter,  subinde  tamen  non 
satis  ira  et  partium  studio  vacuus  de  du<' 
semionibus  filioram  Ludovici  Pii  ab  a.  81 4- 
843hi8toriarumll.lV,  Prodieruntprimum 
inter  Petri  P  i  t  h  o  e  i  script.  coaet.,  Pa- 
risiis  1588;  Francofurti  1594  p.  433-488: 
apud  Pertz  Mon.  G.  II,  649—672;  inter 
Script.  rer.  Germ.  in  usum  schol.  Hanno- 
verael839;  1870  ed.  2;  Migne  XCVI, 
45—76  ;  cur.  A.  Holder  Friburgi  1882 
etc.  De  eo  censet  Ebert  IT,  370  Ein 
Werk,  das  ohne  Frage  den  H6hepunkt 
der  Historiographie  in  dieser  Periodi^ 
bezeichnet.  Obiit  vulneribus  confosHUs 
forte  in  bello  cum  Normannis  Galliam  in- 


851 


85 1  —900.  Hagiographi.  Odo,  Alemannus,  Aimonius, 


S52 


0.  S.  Ben.  abbas  glannofoliensis,  vUatn 
8.  Mauri  a  quodam  F  a  u  s  t  o  adornatam 
recognovit  et  retractavit.  Diximus  il- 
lam  a  recentioribus  criticis  haberi  apo- 
crypham  (p.  578),  et  revera  pro  hac 
assertione  plures  viri  spectatae  erudi- 
tionis  adducuntur  in  quadam  notitia, 
quam  habes  in  Studien  und  Mitthei- 
iungen  aus  dem  Benedictiner  Orden 
1 898  p.  1 08 — 1 1 0.  Sed  mox  Dr.  Beda 
Fr.  Adlhoch  ib.  p.  310 — 326  stetit 
pro  traditione  benedictina  de  adventu 
3.  Mauri  in  Galliam,  quae  illi  innititur 
biographiae,  atque  ardenti  zelo  ostendit 
causam  illius  vitae  non  esse  adeo  despe- 
ratam,  rem  esse  adhuc  integram  illam- 
que  traditionem  nullatenus  esse  fabu- 
losam,  ideo  injuria  Odonem  haberi  pro  in- 
terpolatore  vel  falsario,  imo  fuisse  vi- 
rum  sua  aetate  plane  conspicuum,  op- 
timum  religiosum,  historicum  haud 
contemnendum^).  Vixisse  autem  ad  a. 
863  vel  864.  —  Alemannus  (Al- 
mannus,  Altmannus)  0.  S.  Ben.  in  mo- 
nasterio  altvillarensi,  sacerdos  (f  22. 
Jun.  882,  juxta  alios  p.  882),  exemplo 
Hieremiae  prophetae  Franciam  et  mo- 
nasterium  a  Normannis  vastatum  qua- 
druplici  planxit  alphabeto,  ut  scribit 
Sigebertus  gemblac.  de  script. eecl. 
c.  98.  Scripsit  viiaa  s,  Nivardi  archi- 
episcopi  remensis  (t  c.  672)  in  Act. 
SS.   1.  Sept.  I,  278—284;  s.  Sindul- 


vadentibus  acceptis  c.  a.  858  vel  859.  Cf. 
Histlit.  V.  204-209;  Wattenbach 
1,2,  §11. 

1)  Alius  ab  0  d  o  n  e  ex  abbate  corbe- 
jensi  episcopus  bellovacensis  (859-28.  Jan. 
881)  magni  factus  ab  Hincmaro  remensi, 
qui  eum  cum  actis  conc.  suessionensis 
a.  862  in  causa  Rothadii  Romam  misit. 
Scripsit  vitom  s.  Lueiani  ep,^  Maximiani 
presb.  et  Juliani,  quos  ferunt  apostolos 
fuisae  bellovacenses  et  socios  Dionysii 
paris.,  quam  habes  in  Act.  S8.  8.  Jan.  1, 
461—466;  Migne  CXXIV,  1111—1129. 
Ejus  responsianes  ad  decem  objecta  grae- 
corum  interciderunt.  CoU^ctio  vero  canO" 
num  conc.  potigonensis  a.  876  (apud 
Labbe  coll.  conc.  XI,  289  ed.  ven.)  du- 
biae  est  auctoritatis.  Ct.  Hist.  lit.  V, 
530—531. 


phi  presb.  eremitae  Alsontiae  (Alsonce) 
in  agro  remensi  (t  c.  600)  in  actisSS. 
20.  Oct.  VIII,  892 — 896;  in  Mabil- 
lonii  actisl,  368 — 371,  cumejus  (et 
s.  Helenae)  ti-anslatione  in  monaste- 
rium  altvillarense,  ib.  IV,  2,  153 — 
156 ;  vitam  s,  Helenae  imp.  seu  potius 
laudationem  panegyricam  non  inerudi- 
tam,  quae  tamen  caret  pretio  seu  veritate 
historica,  nititur  enim  Actis  apocry- 
phis:  in  actis  SS.  18.  Aug.  III,  580 — 
599 ;  et  hortante  Theudoino  praeposito 
catalaunensi  (c.  a.  868)  tntam  s.  Mem- 
mii  primi  ep.  catalaunensis  (sec.  III): 
quae  pariter  modicae  aut  nuilius  est 
auctoritatis,  neque  prodiisse  videtur: 
sed  Theudonii  ep.  de  deteetione  se- 
pukri  ejusdem  Memmii  cum  Alemanni 
responso  habetur^)  Migne  CXXI, 
385-388.  — Aimonius  (Aymonius) 
notarius  et  monachus  s.  Germani  de 
Pratis  in  suburbio  parisiensi  (t  9.Jun. 
889)  scripsit^)  satis  fabulose  de  inven- 
tione  et  translatione  b,  Vineentii  Levitae 
et  M,  ez  Valentia  Hispaniae  a.  864  ad 
monasterium  Castrum  dioecesis  albi- 
gensis  11.  II  prosaice  et  U.  II  metrice,  quos 
ed.  Jac.  du  Breul  Parisiis  1603  in  f. 
(cum  Aimonio  alio  Franciae  historiae 
scriptore);  in  Actis  SS.  22.  Jan.  II, 
400 — 406;  in  Mabillonii  ActisIV, 
I,  644—654;  Migne  CXXVI,  1011- 
1028  etc;  de  s,  Oermani  ep,  parisieH' 
sis  miraculis  patratis  ab  a.  846 — 874 
in  Actis  SS.  28.  Maj.  VI,  796 — 805 
(cf.  Anal.  BoU.  II,  69—99);  in  Ma- 
billonii  Actis  III,  2,  104 — 118; 
Migne  CXXVI,  1027—1050;  de 
translatione  s.  Oeorgii  etc.  Praeter 
haec  ipsi  tribuuntur  et  Acta  tratts- 
lationis  s.  Savini  M.  apud  Martene 
Ampl.  coll.  U,  805—810;  Migne 
CXXVl,  1051  — 1056. -Hildega- 
r  i  u  8  ex  monacho  sandionysiano  0.  S. 


')  Cf.  Fabricius,  bibl.  lat.  1.  53; 
B  u  8  8  e  §  630  s. ;  Hist.  lit.  V,  618  -625 ; 
Ebert  111,203  8. 

*)  Cf.Hist.lit.V,  641-648:  Ebert  11, 
352-357. 


853 


ProbuB,  Ermenricus,  Luidolfus. 


8.j4 


Ben.  episcopas  meldensis  (t  875)  reli- 
qait  stilo  diffaso  et  affectato  ^)  vitam  «. 
Faranis  ep.  meldensis  (t  c.  672),  apad 
Mabillon  Act  SS.  II,  606—625. — 
Co^nechair  lat.  Probos  natione  Hi- 
bemas,  monachus,  at  yidetar^),  s.  AU 
bani  0.  S.  Ben.  Mogantiae  (t  26.  Maj. 
859),  scripsit  vUams,Fairiciilh2  olim 
Bedae  tributam  (hinc  inter  ejas  opera 
recepta  III,  225-242  Goloniae  1688), 
qaae  prostat  in  Act  SS.  Mart.  III,  97. 
Fait  theologiae  lector  in  Slane  (t  948). 
Utitar  vita  a  Maircha  conscripta  (p. 
619),  ipsiosqaeyitalaadatar.  Cf.  Bel- 
lesheim  Gesch.  der  k.  Kirche  in  Irl. 
passim. 

467.  Ermenricas  (Ermanricas, 
Hermanricas ,  Hemricas ,  Ermenold) 
Badolfi  faldensis  alioranique  yiroram 
doctoram  discipulas'^),  0.  S.  Ben.  in 
monasterio  ellwangensi,  adhuc  dia- 
conus  (ante  a.  842)  scripsit  sermonem 
de  vita  8.  Solae  (Soli,  Sualonis)  abbatis 
solenhovensis  in  Norico,  discipuli  s. 
Bonifatii  (t  3.  Dea  794)  in  Canisii 
lect.  ant.  IV,  2,  544 — 558  (recensio 
brevior)  col.  732 — 741  (recensio  lon- 
gior);  ed.  2.  11,  2,  169 — 175;  in 
Mabillonii  Actis  SS.  III,  2,  429— 
438;  apud  Pertz  MG,  SS.  XV, 
1,  153 — 163  cur.  Holder-Eg- 
ger*).  —  Vita  8,  Hariolfi^)fundatons 
ye\  primi  abbatis  monasterii  ellwan- 

»)  Cf.  Hiat  lit.  V,  474-77. 

^)  Cf.  Hiflt  lit.  V,  209  8. 

*)  Non  est  alius  ab  Ermanrico 
Widair.  Strabonie  discipulo  0.  S.  Ben.  in 
monasterio  augiensi,  de  quo  cf.  F  a  b  r  i- 
cius  Bibl.  lat  med.  aet.  I,  518. 

*)Cf.  Pabricius  bibl.  lat.  I,  518; 
Potthastp.  430;  1444;  1580 ;  Damm- 
ler  Ueber  Ermenreich  von  EUwangen 
und  seine  Schriften  in  Forschungcn  zur 
d.  Gesch.  XIH,  473—485 ;  XIV,  403  s. ; 
qui  etiam  primua  edidit  Ermonrici  gram- 
maticam  Halle  1873 ;  B  u  b  1  EL.  V,  1834- 
1837;  Ebert  I[L5c.5;  Wattenbach 
I,  264—267. 

A)  Haec  vita  tribuitur  Adelberoni 
0.  S.  Ben.  abbati  ellwangensi  sive  ele> 
phantiaco,  postea  episcopo  augnstano  (ab 
a.  887-28.  Apr.  909).  Cf.  FabriciusBibl. 
lat.  I,  6. 


gensis  et  episcopi  lingoniensis  in 
forma  dialogi  stiio  simplici  et  naturali 
concinnata,  in  qua  hujus  monasterii 
narratur  fundatio,  in  Pez  thes.  anecd. 
IV,  3,  747 — 753;  Pertz  Mon.  script. 
X,  11  —  14;  Giefel  in  Wurtemberg. 
Geschichtsquellen  1888.11,  8—12.  — 
Transiit  scriptor  noster  discendi  cu- 
pidine  in  monaaterium  augiense, 
ut  institutione  Waiafridi  Strabi  frue- 
retur,  quo  defuncto  (849)  invisit  mo- 
nasterium  sangallense,  ibique  coepit 
vitam  8.  QaUi  metrice  describere :  inde 
etiam  misit  Epistotam  ad  Domnum 
Grimaldum  archicapellanum  Ludovici 
Germani  et  abbatem  sangallensem,  om- 
nigena  eruditione  nonnihil  a  longe 
quaesita  theologica,  grammatica,  my- 
thologica  refertam,  sed  ideo  pretiosam 
pro  historia  culturae  et  scholarummo- 
nasticarum .  Eam  edidit  D  ii  m  m  1  e  r  Ha- 
lis  1873.  Non  constat  num  fuerit  ab- 
bas  ellwangensis ;  juxta  quosdam  idem 
est  cum  Hermanrico  episcopo  passa- 
viensi,  qui  profectus  est  hortante  Lu- 
dovico  Germaniae  rege  a.  867  ad  Bul- 
garos,  ut  eis  praedicaret  Christi  Evan- 
gelium,  quae  tamen  missio  caruit 
fructu.  Decessisse  dicitur^)  a.  874.  — 
L  u  i  d  0 1  f u  8  (Liutolfus)  presbyter  mo- 
guntinus  (fl.  858),  vUam  ei  trans- 
lationem  8.  Severi  ep.  ravennatensis  (a. 
347)  descripsit,  cujus  reliquiae  prius 
Mognntiam,  dein  Erfordiam  intra  a. 
856 — 862  translatae  sunt,  in  Act.  SS. 
1.  Febr.  I,  88—91:  Jaffe  bibl  rer. 
Germ.III,  507 — 517 ;  cur.  L.v.  Hei.ne- 


•)  VUam  8.  Magni  abbatis  et  fundatoris 
cellae  campidonensis  aTheodoro  mo- 
nacho  elaboratam  retractasse  scribitur 
jussu  Lantonis  ep.  augustani :  de  quo  alii 
dttbitant,  qui  vitam  illam  confictam  cen- 
sent.  Ceterum  haec  retractatio  interpo- 
lata  et  reformata  pervenit  ad  no3  cum 
supplemento  etiam  retractato  et  satis 
fido:  illa  prodiit  apud  Canisiura  V. 
913—947;  ed.  2.  1,651-673;  in  ActisSS. 
6.  Sept.  11,  735—759 ;  hoc  in  Mou.  Ci.  S.^. 
IV,  425—427.  De  vita  Theodoro  tributa 
cf.  egregiam  disquisitionem  Mal>il- 
lonii  iu  Act  SS.  0.  S.  B.  sec.  II.  p. 
505—510. 


^oo 


851—900,  Ha^iographi.  S.  Ansgarius,  R-embertus, 


856 


mann  apud  Pertz  Mon.  SS.  XV,    l, 
289—293  etc. 

468.  S-  A.nsgarias  (Anscharius, 
Aasgejr,  Osgejr,  Asker,  Eske)  Septem- 
trionis  apostolas  n.  8.  Sept  801  prope 
Ambianum  nobilissimo  genere  puer 
traditus  est  instituendas  religtosis  0. 
S.  Ben.  in  vetere  Gorbeja.  Vix  natus 
a  1 3  ipse  babitum  s.  Benedicti  indait 
yitamque  rigidam  duxit  spe  martyrii 
en  coelestibus  visionibus  jam  tunc  re- 
pletus.  Paschasium  habuit  praecepto- 
rem,  et  cum  in  studiis  insigniter  pro- 
ficeret,  mox  et  ipse  admodum  juvenis 
ad  regendas  scholas  est  destinatus,  nam 
Walam  ab.  secutus  est  ad  novam  Cor- 
bejam  recenter  conditam  (822),  ubi 
scholis  praefuit  et  populum  concioni- 
bus  in  fide  erudivit.  Missus  est  mis- 
sionarius  apostolicus  ad  Danos  et  Sue- 
cos  magnoque  fructu  apud  illas  gentes 
fidem  propagavit.  Post  aliquot  annos 
in  Germaniam  rediit,  et  cum  Ludovicus 
Pius  consentiente  Gregorio  IV.  pro  fide 
apud  populos  septemtrionales  propa- 
ganda  et  confirmanda  de  erigendo  ar- 
chiepiscopatu  hamburgensi  cogitaret, 
ipse  Ansgarius  electus  est  primus  il- 
lius  sedis  praesul  (83 1).  Accepta  or- 
dinatione  Romam  est  profectus,  ubi  a 
Gregorio  IV,  honoratus  est  pallio  et 
legatus  apostolicus  ad  illas  gentes  mis- 
sus.  Multum  laboravit  pro  dilatanda 
iide,  gravia  subiit  pericula,  magnapas- 
SU9  est  damna  in  Danorum  invasione, 
in  qua  Hamburgum  fere  fuit  deletum. 
Hinc  conjunctus  fuit  iterum  archiepi- 
scopatus  hamburgensis  sedi  bremensi, 
atque  ita  praefuit  nunc  ipse  duplici 
huic  vastissimae  missioni.  Non  diu 
tenuit  haec  dispositio:  a.  864  restitu- 
tus  fuit  archiepiscopatus  hamburgensis, 
atque  sedes  bremensis  ei  subjecta.  Non 
obstantibus  laboribus  apostolicis  du- 
rissimam  duxit  vitam,  quam  pane  solo 
et  aqua  sustentabat:  labore  manuum 
sibi  suisque  collegis  comparavit  victum, 
iiimul  effusissimae  erat  caritatis  in 
pauperes,  captivos  e  servitute  redime- 


bat.  Martyr  non  sanguine  effuso,  sed 
laboribus  pro  infidelium  conversione 
animarumque  zelo  consumptos  decessit 
3.  Febr.  865.  Ab  Ecclesia  inter  sanctos 
colitur  3.  Febr.  Reliquit  stilo  simpltci 
et  amoeno  conscriptam  VUam,  quae 
tamen  dubia  est,  et  miracula  s,  Wille^ 
hadi  primi  episcopi  bremensis  (t  789 
vel  791)  11.  2,  cum  pulcbra praefatione 
in  Mabillonii  ActisSS.III,  2,  404- 
418;  inde  in  Migne  P.  L.  CXVIII. 
1013 — 1032;  melius  ed.  in  Pertz 
Mon.  II,  378-390.  —  Unicuique  psalmo 
propriam  aptavit  oratiuncnlam,  quod 
ipse  pigmentum  vocitare  solebat,  ut 
psalmi  ei  hac  de  re  dulcescerent,  ed. 
Lappenberg  Zeitschr.  f&r  hamb. 
Gesch.  II,  1  ss.,  Hambnrgi  1844.  £ju9 
Dianum  sive  manuale  suae  missionis 
(siquidem  illud  composuerit)  intercidit. 
—  Vitam  ipsius^)  narrat  candide,  pie 
cumque  sano  judicio  Rembertus 
(Rimbertus)  Flander,  uliis  Frisius,  mo- 
nachus  turholtensis  et  scholae  in  nova 
Corbeja  rector,  Ansgarii  discipulus  ca- 
rissimus  et  in  sede  hamburgensi  suc- 
cessor  (t  11.  Jun.  888),  quae  saepe 
prodiit,  ut  in  Act.  SS.  3.  Febr.  I,  408- 
427;  in  Mabillonii  actis  S8.  IV,  i», 
78—114;  Migne  CXVIII,  959  — 
1012;  Pertz  Mon.  II,  683—725; 
cur.  Waitz  Hannoverae   1884,  cum 


')  Cf.  praeterea  de  ipso  inter  alios  C 
Berlage  KL.  1,  ,902—906;  Drewes 
Leben  Ansgars,  Paderborn  1864;  T  a  p  p  e- 
h  0  r  n  Leben  Ansgars,  Mlinster  1863;  H.  v. 
Schubcrt  Ansgar und  die  Anf&oge der 
Schleswig-HolsteiiQschen  Kitohengesch., 
Kiel  1891  etc.;  Potthastp.  1170;  ubi 
literaturam  de  eo  reperies ;  H  a  u  c  k  Re- 
alenc  1«,  573— 577.  De  vita  a  Rimberto 
scripta  ita  censet  Wattenbach  V>,  II 
§  15  :  Anskars  Leben  gehOrt  ohne  Frage 
zu  den  bedeutendsten  Quellenschriften 
des  MA. :  die  ganze  reiche  Wirksamkeit 
desglaubensstarkcn  Erzbischofs,  das  voUe 
Bild  seiner  grossartigen  kindlich  de> 
milthigen  und  doch  so  verst&ndigen  Per* 
85nlichkeit  tritt  uns  lebensvoll  darin  ent- 
gegen,  und  tiber  die  Zust&nde  desNordens 
verbreiten  die  einfachen  und  zuverlftssi- 
gen  Aufzeichnungen  Rimberts  das  erste 
Licht.   E  b e  r  t  H,  339-  344. 


85' 


Agiua,  Ibo,  Milo,  JoauneB  HymonideB. 


85S 


vita  8.  Rimberti^)  shajiouymo  conscripta 
inter  a,  888 — 909  (mvnoris  pretii), 
quae  exstat  in  MG.  SS.  II,  764—775; 
inMigneP.  L.  CXXVI,  991  —  1010. 
Cf.  etiam  Mabillon  Acta  SS.  IV.  2, 
472—484. 

469.  Agius  forte  monachus  cor- 
bejensis  fideliter,  pie  et  belle,  stilo  ni- 
tido  et  puro,  sed  nonnihil  diffuse,  narrat 
(c.  874)  vitam  Hathumodae  abbatissae 
gandersheimensis  primae,  sororis  forte 
suae,  cum  dialogo  poetico  de  ejus  obi- 
tu2),  apud  Pertz  MG.  Script.  IV, 
166—189;  Migne  CXXXVII,  1169- 
1196  (dialogus  solus  in  MG.  poet.  lat. 
aevi  carol.  III,  369 — 388):  utrumque 
opusculumyenustissimum  meritoaesti- 
matur;  et  gennanice  redditum  fuit  a 
Fr.  Bueckert  das  Leben  der  Hadu- 
mod,  Stutgard  1845.  —  Iso  (Yso)  ex 
nobili  stirpe  Alemanniae  c.  840  ortus, 
puer  traditus  est  monachis  sangallen- 
sibns  instituendus.  Habitum  s.  Bene- 
dicti  ipse  induit  et  cum  esset  egregie 
excultusdocendimunus  suscepit  factus 
doctor  nominatissimus.  Sub  ipso  schola 
sangallensis  magnum  adepta  est  flotem, 
hinc  plures  accurrerunt  undique  disci- 
puli,  inter  quos  viri  postea  doctrina 
celebres,  ipse  vero  expetitus  fuit  ma- 
gister  ab  aliis  monasteriis.  Vocatus 
est  ad  docendum  in  monasterium  gran- 
vallense  in  Burgundia,  quod  brevi  sua 
eruditione  in  arte  etiam  medica  revera 
illustravit :  obiit  tamen  in  flore  aetatis 
14.  Maj.  871   vel  872.     Scripsit»)  de 


')  Cf.  de  Rimberto  HiBt.  lit.  V,  631-637. 
Reliqaa  est  etiani  epistola  b.  Hemberti  as- 
cetica  ud  quandam  monialem,  quae  iu- 
sertaestejusdem  vitae.  Vitam  s.  Ansgarii 
a  Remberto  compositara  metrice  reddit 
G  u ald o  0.  S.  B.  corbejensis,  quae  cum 
illa  prodiit  ed.  Arrhenio  Holmiae  1677 ; 
iu  Mabillonii  Actis  SS.  IV,  2, 115-120 etc. 

»)  Potthaatp.  1361;  Katholik  1850. 
V,  458— 464:  Hist.  Ht  V,  448;  Ebert 
11  p.  394-297. 

»)  BaeumerO.  S.  B.  KL.  VI,  1026 de 
ejus  scriptis  censet:  Ihr  literarischer 
Werth  abertrifft  deu  der  meisten  Werke 
seiner  Zeit  ^Potthastp.  1 503. 


miraculis  s.  0 1  h  m  a  r  i  ab.  sangallensis 
(t  759)  11.  2,  excursum  historicum  de 
s.  abbate  addens,  opus  accuratum,  apud 
Mabillon  Act.SS.lII,  2,  162—173: 
Migne  CXXT,  779 — 796;  Mon. Gerra. 
Script.  II,  47 — 54;  etc.;  reliquit  et 
egregium  gloaaarium  in  Pradentii  car- 
mina  ed.  a  Jo.  Weitzio  inter  Pru- 
dentii  opp.,  Hannoviae  1613.  II,  771- 
904.  —  S.  Amandi  trnjectensis  ep. 
(t  684)  vitam  metrice  non  infeliciter 
11.  4  narrat  juxta  Baudemundi  vi- 
tam  (cf.  p.  6 1 8)  M  i  1  o  ^)  monachus 
et  presbyter  s.  Amandi  in  dioecesi  tor- 
nacensi  literis  clarus,  cui  Carolus  Cal- 
vns  duos  iilios  instituendos  tradidit 
(t  20.  Jun.  872),  quam  cum  duplici 
sermone  de  translatione  et  elevatione 
corporis  s.  Amandi  et  supplemento  ha* 
bes  in  Migne  P.  L.  CXXl,  927-983: 
cf.  Acta  SS.  6.  Febr.  I,  873—888; 
et  Mabillonii  acta  II,  719 — 732: 
967  —  974;  recentissime  cur.  Lud. 
Tra'ube  in  M6.  poet.  lat.  aev.  Carol. 
1897 III,  567*676  cum carmine proli xo 
de  sobrietate  11.  2.  Beliquit  quaedam 
alia  minoris  momenti,  quae  cf.  in  F  a  - 
bricii  bibl.  lat.  III,  77. 

470.  Joannes  0.  S.  Ben.  in  Monte 
Cassino  diaconus  romanus,  cognomento 
Hymonides,  ex  Joannis  VIII.  man- 
dato  concinnavit  stilo  urbano  pro  illo 
tempore  egregiam  8,  Qregorii  Magni 
vitam  ex  ejusdem  operibus  aliisque  ar- 
chivi  romani  monumentis  11.  4,  iu  Actis 
SS.  1 2.  Mart.  II,  1 37-2 1 1 ;  in  Mabil- 
lonii  Actis  SS.  I,  398-496;  Migne 
LXXV,  50 — 242  aliisque  opp.  s.  Gre- 
gorii  editionibus.  Diatribuit  suum  opus 
in  11.  IV,  ut  ipse  in  praefatione  nos 
docet,  secundum  distributionem  ejus- 
dem  doctoris, »  qua  1.  Regulae  pastora1ii> 
quadripartita  ratione  distinxerat,  ego 
quoqueillum,qualiter  ad  culmen  regi- 
minis  venerit,  in  1 .  hujus  operis  l.per- 
hibui ;  et  ad  hoc  rite  perveniens,  qua- 


')Cf.    Hist.    lit.   V,  309:    Ebcrt  lU 
rr -285. 


859 


851—900.  Hagiographi,  Joannes,  Mico,  Ernaentarius  etc. 


860 


liter  vixerit  in  2.  disserui,  et  bene  vi- 
vens  qualiter  docaerit,  in  3.  designavi ; 
et  recte  docens  infirmitatem  suam  quo- 
tidie  quanta  consideratione  cognovent, 
in  4.  conclusi.  ^  Familiaris  fuit  Anasta- 
sio  bibliothecario,  qui  in  ejus  historiam 
ecclesiasticam  meditantis  gratiam  plura 
6x  graeco  latine  reddidit.  Num  revera 
historiam  ecclesiasticam  composuerit, 
nonsatisliquet:  non  desunt,  quieumcon- 
j  iciant  Historiae,  quae  dicitur  mi8ceUa{p. 
6  7  9),  compiiatorem.  Hortante  G  a  u  d  e- 
rico  episcopo  velletrensi (867 — 879) 
collegit  Gesta  Clementis  L;  cum  vero 
inter  hunc  laborem  mortem  obierit 
(ante  a.  882),  ipse  Gaudericus  11.  3 
omnia  est  complexus  ^).  Exstare  adhuc 
dicitur  brevis  expositio  manuscripta 
in  Heptatetichum  coUecta  ex  scriptis 
patrum.  Epistola  Joannis  diaconi  ad 
Senarium  virum  illustrem  de  variis  ri- 
tibus  ad  baptismum  pertinentibus  et 
aliis  observatione  dignis  videtur  esse 
antiquioris  Joannis  diaconi  (cf.  supra 
p.  436).  —  Egini  monachii,  (fl.  840) 
vita  s,  Ansovini  episcopi  camerinensis 
in  Piceni  Umbriaeque  confiniis  (c.  a. 
840)  prodiit  in  Actis  SS.  13.  Mart.  II, 
322—327. 

471.  Praetermittimus  M  i  c  o  n  e  m 
monasterii  centulensis  monachum,  qui 
Miracula  s.  Bicharii  ab.  et  fundatoris 
hujus  monasterii  (St.  Biquier  t  645) 
intra  a.  814 — 865  patrata  11.  2  col- 
legisse  et  breve  martyrologium  metrice 
(ineditum)  concinnasse  dicitur.    Prae- 


>)  Haec  tamen  vita  nunquam  integra 
prodiit.  Ex  1.  Sfderivata  videtur  Ai«^'- 
ria  translationis  corporiss,  ClementiSy  quae 
in  Act,  SS.  9.  Mart.  II,  19-22,  legitur. 
Ceterum  cf.  epi4olam  Anastasii  bibliothe- 
carii  ad  Gaudericum  de  vita  et  transla- 
tione  s.  Clementis,  quam  edidit  J.  F  r  i  e  d- 
rich  scriptam  inter  a.  8  5  —  879  in 
Sitzungsber.  der  phil.-philol.  u.  hist.  Cl. 
der  k.  baier.  Ak.  der  WiseenBchHften  zu 
MUnchen  1892  fasc.  3  p.  393—442.  Gau- 
dericus  interfuit  synodo  VIII,  et  sedem 
auam  resignavit  rediens  in  Montem  Ca- 
sinum. 


fuit  et  jbidem  scholis  et  discipulos  in 
omni  doctrinarum  genere  nobilissimos 
reliquit^).  Yixit  saltem  ad  a.  usque 
865.  Leguntur  illa  miracula  in  Act. 
SS.  26.  Apr.  III,  447-457 ;  apud  Ma- 
billon  Act.  SS.  II,  213—227.  Piu. 
rima  ejusdem  carmina  exhibet  L. 
Traube  in  MG.  Poet.  lat.  III,  279 — 
332  et  359 — 368.  —  Ermenta- 
rium  abbatem  (860/61,  t  c.  86.5) 
monasterii  tornusiensis^)  seu  trenor- 
chiensis  in  insula  Heri  (Hermoutier, 
quod  dictum  est  monasterium  nigmm, 
Noirmontier),  qui  11.  2  (quorum  1 .  in- 
tra  836—840,  altera.  873  scriptusest) 
narrat  translationem  s.  Philiberti 
ab.  ex  heriensi  monasterio  ob  Norman- 
norum  irruptiones  (836)  in  varia  loca 
in  Actis  SS.  Mabillonii  IV,  I,  639 — 
564;  iuActis  SS.  20.  Ang.  IV, 81-95; 
—  ButhardumO.S.  Ben.  monachum 
fuldensem  et  hiersaugiensem,  audito- 
rem  B.  Mauri  et  Walafr.  Strabi,  qui  post 
Haimonis  obitum  (852)  episcopatum 
halberstadiensem  recusavit,  et  gesta 
s.  Bonifacii  heroico  carmine  cecinit 
(t  25.  Oct.  865),  quod  tamen  prodiisse 
non  videtur.  —  Wormonocum  mo- 
nachum  landevenecensem  (fi.  884),  qui 
narrat  prolixe  sed  inculto  sermone 
vitam  s,  Pauli  ep.  leonensis  apud  Ar- 
moricos  in  Britannia  minori  (t  573)» 
primum  a  Fr.  P 1  a  i  n  e  editam  in  Anal. 
BoUand.  1882,  I,  209 — 238.  —  Ul- 
marum  presbyterum  et  monachum 
s.  Vedasti  altrebatensis  (fi.  875),  qui 
coUegit  8.  Vedasti  attrebatensis  ep. 
(t  540)  fHfVa(;i//a  facta  diversis  tempo- 
ribus,  in  Actis  SS.  6.  Febr.  I,  805-808 ; 
apud  Mabillon  Acta  SS.  IV,  I,  599- 
606,  ex  parte  ed.  ab  Holder-Egger 
in  Perlz  Mon.  Scr.  XV,  I,  397.  398.— 
Gurdestinum  ( Wurdestinum)  mo- 
nachum,  dein  abbatem  landevenecen- 
sem  (sec.  IX  med.),  qui  vitam  narrat 
8,  Winwaloei  ab.  et  fundatoris  mona- 
sterii  landevenecensis  (t  18.  Apr.  483, 


I)  Histlit.  319-321. 

s)  Cf.  Hiet.  lit.  V,  316  8. ;  E  b  e  r  t  II,  350. 


861 


Theologia  practica.  Paeudo-Isidorus. 


862 


aat  504,  ^xuia  aliquos  3.  Mart.  532) 
ed.  a  C.  de  S  m  e  d  t  in  Anal.  BoUand. 
1888.  VII,  172—249.  —  Gislema- 
rum  0.  S.  Ben.  monachnm  s.  Germani 
de  Pratis  (t  886),  cnjns  est  exilis  et 
non  magni  pretii  vita  8.  Droctovei  ab. 
basilicae  s.  Vincentii  in  snbnrbio  Pa- 
risiaco,  qnae  postea  s.  Germani  est  dicta, 
ed.  in  Act.  SS.  10.  Mart.  II,  37—40; 
in  Mabillonii  Act. I,  252 — 257;  in 
M6.  SS.  rer.  meroy.III,  535 — 543  ed. 
Ernsch.  —  Marcuardnm  0.  S.  B. 
abbatem  prumiensem  (t  27.  Febr.  853), 
cujus  forte  est  translaiio  SS.  Chry- 
santhi  et  Dariae  MM.  (t  c.  283) 
BomainNoYamMonasterium(Munster- 
eifel  ad  Erft  fluvium)  in  P.  L.  M  i  g  n  e 
CXXI,  673 — 682;  apud  Floss  in 
Annalen  des  histor.  Vereins  fiir  den 
Niederrhein  1869,  XX,  172-183  cum 
commentario.  —  Con  stantinum  Tii 
(Tion)episcopam(879),  cajus  historia 
corpoiis  8.  E  u  p  h  e  m  i  a  e  V.  et  M.  (303) 
saepius  translati  legitur  graece  et  la- 
tine  in  Act.  SS.  16.  Sept.  V,  274— 
283  etc. 

472.  Jam  veniamus  ad  theologiam 
practicam.  Haud  pauci  canones  vel 
statutaediderunt  vel  collegerunt.  Primo 
loco  nominandus  esset  famosus  Isi- 
d  0  r  u  s  Mercator  (vel  Peccator),  si  con- 
staret  quis  sub  eo  nomine  lateat.  Alii 
alium  suspicantur  collectionis  decreta- 
lium  sub  eju^  nomine  vulgatae  aucto- 
rem.  Haec  collectio,  quae  in  dupli- 
ci  recensione  exstat,  longiori  atque 
breviori,  complectitur  quam  pluri- 
mas  romanorum  pontificum  epistolas 
confictas,  quae,  si  materiam  spectes, 
saepe  ex  monumentis  authenticis  vel 
genuinis  haustae  et  compilatae  sunt, 
sed  falso  supponuntur  antiquis  ponti- 
ficibus,  ac  si  ab  his  fuissent  editae. 
Invaluit  ea  primum  altero  sec.  IX.  di- 
midio  per  Galliam,  inde  transierunt 
plures  epistolae  decretales  in  alias  col- 
lectiones,  in  ipsum  Gratiani  decretum, 
atque  ita  nactae  sunt  auctoritatem,  at- 
que  toto  medio  aevo  nemo  de  earum 


dubitabat  genuinitate.  Dubium  quod- 
dam  moverunt  Nic.  de  Casa  et  Jo. 
Torquemada,  sed  nullo  fructu.  Sec. 
XVI  coeperunt  viri  critici  eorum  ge- 
nuinitatem  solidioribns  in  dubium  vo- 
care  rationibus,  et  a  sec.  XVIU.  vix 
forte  aliquis  erit,  qui  eam  serio  adhuc 
tueatur.  Quod  vero  collectionis  auc- 
torem  spectat,  ea  initio  quidem  s. 
Isidoro  hispalensi  tribuebatur, quod 
in  praefatione  ejus  compareret  nomen, 
et  ea  revera  niteretur  quadam  collec- 
tione  hispana:  quam  cum  Ricul- 
p  h  u  s  archiepiscopusmoguntinus  787- 
8 1 4)  per  Gallias  vulgari  curasset,  et 
ipse  auctor  habitus  est.  Postea  io  su- 
spicionem  vocati  sunt  Benedictus 
Levita,  Otgarius  seu  Autgarius, 
Wenilo  senonensis,  Lupus  Serva- 
tus,  Aldricus  episcopus cenomanen- 
sis  (fl.  c.  840),  Ebo,  Rothadus, 
Wulfadus,  Leodaldus  diaconus, 
uterque  Hincmarus  etc.  —  Pariter 
dissentiunt  eruditi  sive  circa  locum 
originis  hujus  collectionis,  quae  juxta 
alios  prodiit  vel  Moguntiae,  vel  Remis, 
vel  apud  Cenomannos  etc;  sive  circa 
suppositionis  t  e  m  p  u  s,  quod  sat  pro- 
babiliter  est  circa  sec.  IX.  medium 
(847 — 856).  —  Idverojamapuderu- 
ditos  convenit,  suppositionis  originem 
neque  quaerendam  esse  in  Italia  gene- 
ratim,  neque  speciatim  Romae,  atque 
rom.  pontifices  nullam  in  ea  compila- 
tione  habuisse  partom,  primumque 
pontificem,  qui  ep.  decretali  spuina  hac 
collectione  comprehensa  usus  sit,  fuisse 
Hadrianum  II.  (t  872),  imo  e  Gallia 
primum  illatas  esse  merces  pseudoisi- 
dorianas  Romam.  Hinc  vel  prudentio- 
res  protestantes  concedunt,  compila- 
tionis  hujus  scopum  nullatenus  fuisse 
urgere  apostolicae  sedis  primatum, 
ampliare  ejusdem  jura,  augere  ejusdem 
potestatem,  sed  potius  (saltem  ex  parte) 
tueri  episcoporum  jura  adversus  laico- 
rum  et  subinde  metropolitanorum  usur- 
pationes,  eosque  adversus  nimis  leves 
injustasque  praemunire  accusationes. 
Agit  autem  Paeudo-Isidorus  in  hisce 


803  851—900.  Theologia  practica.  Eadulphus,  Gualfcerius,  Isaac  etc.  §(54 


decretalibus  de  universa  fere  qua  late 
patet  disciplina  ecelesiastica  nuUamqae 
jas  noTum  condit,  sed  multaquaejani 
in  usu  erant  et  in  conciliis  particulari- 
bu8  aliisque  in  monumentis  authenti- 
cis  constituta  legebantur,  ut  majorem 
eis  conciliaret  auctoritatem  tamquam 
jam  ab  antiquis  pontificibas  romanis 
sancita  proponit.  Integram  collectionem 
habesjunctim  apud  Merlin  Concilia 
gen.  graeca  et  lat,  Parisiis  1523.1535; 
Coloniae  1 5  3  0 ;  M  i  g  n  e  CXXX ;  in  aliis 
concilioram  coilectionibas  decretales 
ep.  distributim  exhibentur  sub  eorum 
pontificum  nominibus,  quae  praeferant. 
Optimam  ed.  cum  docta  commentatione 
curavit  Hinschius^)  Lipsiae  1863. 

485.  S.  Radulphus  (Kodulphus, 
Kaoul)  nobilissima  stirpe  progenitus  ex 
abbatearchiepiscopusbituricensis(840- 
21.  Jun.  866),  collegit  praesertim 
ex  capitulari  T  h  e  0  d  u  1  f  i  aurelianensis 
capitula  45  circa  varia  peccata  et  cle- 
ricorum  munera,  quae  suo  clero  ser- 
vanda  proposuit^);  habes  ea  apud  Ba- 
luzium  Miscell.  VI,  139 — 173; 
Migne  CXIX,  703—725.  —  Wal- 
terius  (Gualterus,  Gautier,  Vau- 
tier,  Wautier)  episcopus  aurelianensis 
(fl.  890),  capitula  XXIV  clero  pro- 
posuit*) :  ea  passim  in  conc.  collectioni- 
bu^  prostant  et  in  Migne  PL.  CXIX, 
725 — 747.  —  -  Isaac  mirandae  sanc- 


')  Ingens  est  literatura  de  hoc  argu- 
mento.  Sufficiet  paucos  auctores  citasae. 
Cf.  ergo  Ballerinii  de  antiquis  col- 
lect.  et  collectoribuH  cau.  III  c.  6  ad  8  in 
8ua  ed.  opp.  s.  Leonia  (Migne  LVl,  240  ss.); 
Gallandi  diss. sylloge, Moguntiae  1 799 
I,  239—676;  MOhler  gesamm.  Schr. 
Regensburg  1839  1,283  88.;  Kuust  de 
fontibus  et  consilio  pseudoisid.  coliect., 
GSttingen  1832 ;  P  h  i  l  i  p  s  Kirchenrecht 
IV,  61-102;  M  a  a  s  8  e  n  Pseudoisidorische 
Studien,  Wien  1885;  SchneiderKL. 
X,  600-  624 ;  M  e  u  r  e  r  hist.  Jahrb.  der 
Gorresges.  1886.  VII,  114-127;  Gietl 
ib.  1899  XX,  441—456. 

'1  Cf.  Hi8t.lit.V,  321-324. 

^)  Cf.  Hist.  m.  V,  655  -657. 


titatis  refalgens  gratia,  hinc  cogno- 
mento  Bonus  vel  Pius,  episcopas 
lingoniensis  (c.  856.  t  18.  Jal.  880), 
coliegit  canones,  ut  sni  in  restauranda 
ecclesiastica  disciplina  et  procaranda 
canonam  exsecatione  severi  studii 
obtrectatores  comprimeret,  seqae  no- 
vatorem  non  esse  probaret,  ex  decretis 
sjnodornm  a  s.  Bonifatio  sedis  aposto- 
Hcae  per  Germaniam  et  Gallias  legato 
congregatorum  Zacbariae  P.  M.  aucto- 
ritate  confirmatis  et  ex  tribus  posteri- 
oribus  11.  capitalarium  Benedicti 
Levitae  (cf.  p.  762),  qnos  in  tita- 
los  XI  distinxit^).  £os  exhibet  Sir- 
mondas  conc.  Gall.  III,  644 — 677: 
Baluze  CapituL  I,  1233 — 12S4; 
Migne  CCXXIV,  1075  ss.  —  Luit- 
perti  (Liudberti,  Ludiberti,  mendose 
Lamberti,  Huberti,  Wiberti  etc")  ar- 
chiepiscopi  moguntini  (863-889)  ejn- 
stola  pro  reformatione  quorundam  abu- 
suum  ad  Ladovicum  II,  Ludovici  Pii 
filium,  legitur  in  bibi.  maxima  lugdu- 
nensi  t.  XVI.  —  Herardus  turonen- 
sis  archiepiscopus  (8  5  5  —  8  7  0  vel  8  7 1 ) 
admodum  sollicitus  erat  de  instituendo 
clero  et  populo:  hinc  animarum  pas- 
toribus  praescripsit,  ut  in  locis  ubi  re- 
siderent  scholas  erigerent.  In  svnodo 
dioecesana  turonensi  a.  858  capitula 
140  hausta  ex  prioribas  synodis  et  ex 
capitularibus  regum  memoritertenenda 
et  servanda  prRescripsit,  quae  habes  in 
coU.  oonc.  Hardouin  V,  449;  inBa- 
luzii  Capit.  1,1283 — 1296;  Migne 
CXXI,  763-779  (cum  quibusdam  aliis). 
Descripsit  quoque  saccincte  vitam  s, 
Chrodegangi  episcopi  sagiensis  et  M. 
(t  770),  sed  stilo  affectato,  implexo  et 
obscuro-).  Legitur  in  Actis  SS.  3.Sept. 
I,   768 — 773.  —  Sabjicimus  Grim- 


>)  Cf.  Uist.  lit.  V,  528—530. 

0  Of.  Hist.  lit.  V,  391.  396.  771.  Etiam 
Guillebertus  epiacopus cabillonensis 
(868—876/77)  capitulare  simile  illi  Her- 
ardi  collegit  ex  capitularibus  regum, 
quod  pro  sui  cleri  reformatione  prae- 
scripait.  Edidit  illud  B  a  1  u  z  i  u  s  iu  ap- 
pcnd.  Capitularium  reg.  If,  1377  s. 


865 


Grimlaicus,  Aldricus,  Grimoaldas,  Joannes  nic.,  WolfharduB. 


866 


laicom  presbjteram  (fl.  exeunte  aec. 
IX),  cni  tribuitar  praedara  regula  So' 
liiariorum,  quorum  nomine  non  in- 
telligimtareremitaevelanacboretae,sed 
inclasi  et  sponte  incaroerati  monaobi, 
qoi  ex  diatoma  monaateriiprobatione, 
ot  ait  s.  Benedictos,  ad  singalarem  non 
eremi,  sed  aogastae  celiae  pognam 
descendant.  Continetor  cc.  69  et  in- 
scribitor  alteri  Orimlaico  presbytero, 
sed  de  neotro  certios  aliqoid  constat, 
qoam  qood  onas  saltem  eorom  For- 
moso  papae  (891 — 896)  familiaris  et 
episcopato  dignissimas  faerit  (jaita 
Mabilloniam  in  annal.  bened.  ad 
a.900).£didit^)eamregalamd'Acber7 
Farisiis  1653  in  16;  Holstenios 
in  cod.  reg.  Bomae  1661;  Pari;»iis  1663 
II,  278-300;  Migne  CIII,  575-661. 


474. Inargomentx)  litorgico  ver- 
sati  sont  praeter  Florom  Aldricas, 
Metis  scbolarom  rector  et  Lodovico  Pio 
imp.  a  confessionibos,  cenomanensis 
episcopos  (832 — 7.  Jan.  856),  cujas 
gesta  fdsios  enartat  Balozios  in 
MiscelL  III,  1  ss.  Ejos  coUecUo  cano- 
num  in  deri  soi  otilitatem  in  varios 
distribota  titolos  intercidit ;  sopersont 
staiuia  qoaedam,  qoae  respiciont  col- 
tom  divinom^). —  Grimoaldos  (Gri- 
maldos,  Grimoldos)  nobili  stirpe  pro- 
genitos  in  monasterio  aogiensi  insti- 
totos  esi  Moneribos  splendidis  in  aala 
Lodovici  regis  est  fonctos,  factos  arcbi- 
oapellanos  et  aliqooties  cancellarios. 
Ab  eodem  rege  impositas  est,  qoamvis 
non  esset  religiosas,  monasterio  san- 
gallensi  abbas  (841).  Impensam  ba- 
boit  de  boc  monasterio  sollicitudinem, 
ejosqoe,  aedificia,  bibliothecam,  stu- 
diom  literariom  auxit.  Com  saepios 
in  aola  degeret,  pro  fovenda  disciplina 
religiosa  Hartmut,  virom  egregium, 
Babani  discipolom,  decani  monere  sibi 
sobstitoit  (t    13.   Jon.    872).    Dicir 


»)  Cf.  Hist  lit.  V,  085-688. 
»)  Cf.  Hist.  lit  V,  141-144. 
Hurt^r,  Komeoclator  I  ed.  III. 


tor  1)  soscepisse  in  se  provinciam  emen- 
dandi  atqoe  ad  pristinam  antiqoitatem 
et  poritatem  restitaendi  Saeramenta' 
rium  s.  Gregorii,  in  qua  tamen  ne- 
gligenter  se  gessit  atqoe  plura  novae 
institationis  reliqoit,  ot  potios  illad 
corropisse  qoam  correzisse  a  nonne- 
mine  dicator.  Adjecit  aotem  per  mo- 
dum  appendicis  plures  praefationes, 
orationes,  coUectas,  exorcismos,  bene- 
dictiones,  qoas  reperit  in  aoctoribas 
antiqois,  etiam  tales,  qoae  non  erant 
in  osu  romanae  Ecclesiae,  vel  illi  con- 
formes.  Correzisse  aotem  dicitor  eodem 
modo  Antiphonarium  s,  Gregorii,  de 
qoo  non  satis  constat.  Ejos  opos  edi- 
dit  Pamelios  in  soa  Litorgica  II, 
1 76 — 388—  5 1 6,  Coloniae  1571;  inde 
ille  appendiz  reperitur  in  Migne  P.L. 
CXXI,  796— 926.  —  Joannes  archi- 
episcopos  nicaenos  (fi.  900)  in  epistola 
ad  Zacbariam  arcbiepiscopom  armenom 
qoaestioni  respondet,  qoare  nativitAs 
Domini  non  6.  Jan.,  sed  25.  Dec.  cele- 
bretor,  qoam  edidit  Combefisios 
in  Aoct.  III,  Farisiis  1648  t.  2,  et 
Migne  P.  G.  XCVI,  1435-1451.  Non 
tamen  satis  constat  de  hojas  responsi 
genuinitate  joxta  Hergenroether 
Photius  1,  497 — 500. 

475.  Addemos  Wolfhardom  (Wol- 
fadi)  monachom  et  presbyterom  ha- 
serensem  (Herrieden),  qoem  inter  ha- 
giographos  casu  praetermisii^us,  sed  ob 
argumenti  affinitatem  et  hic  laudare 
licet.  Jossa  enim  Erchanboldi  episcopi 
eichstetensis  c.  895collegit  »passiona- 
lem  librum  revera  utilem  otpote  sin- 
golorom  in  anno  dierom  festa  pleniter 
continentem.  *  Ita  anonymos  in  lib.  de 
episc.  eichstetensibus   c.   10.    Exstat 


I)  M  e  y  e  r  v.  Knonau  Allg.  d.  Biogr 
IX,  709  de  hoc  abbate  diaserit,  sed  de 
ejusmodi  opere  proraus  tacet.  Cf.W  e  rner 
Alcuin  p.  220 ;  Hist.  Lit.  V,  402—408,  ubi 
p.  408—409  alterius  Grimaldi  aequa- 
liB  mentio  fit,  qui  claruB  fuerit  poSta, 
adeo  ut  HomeruB  diceretur.  Eum  vitam 
8.  Galli  metrice  narraBse  ferunt. 
28 


867 


851—900.  Mariologia.  Georgius  nic,  Petras  sic. 


868 


eJQS  apographom,  qaod  tamen  rationem 
potiuB  martyrologii  prae  se  fert.  Aactor 
magni  Legendarii  aastriaci^)  ex  Wolf- 
hardo  tam  alia  tam  praefationes  in 
singalos  menses  fere  ad  verbam  ex- 
scripsit ;  ita  et  oompilator  Legendarii 
windebergensis  55  brevos  vitas  sea 
iaadationes  sanctoram  ex  eo  desampsit. 
Cam  vero  farrago  qaaedam  sit,  in  qaa 
maltis  contractis,  resectis,  matatis,  de- 
pravatis  congesta  sant  fragmenta  ex 
docamentis,  qaae  alibi  melias,  plenias, 
fidelias  nobis  sant  servata,  inde  forte 
factam  est,  qaod  lace  pablica  nondam 
faerit  donatam.  Fasias  illad  descri- 
bant  et  specimina  hactenas  inedita  ex 
eo  afferant  Anal.  boU.  1898  XVII,  1 — 
23  et  123 — 216.  Vitam  sea  potias 
mircuiula  8.  Walburgis  copiose  IL  4  ex- 
hibet,  quo  opere  biographi  posteriores 
libenter  atantar^).  Utitar  aatem  stilo 
targido,  tamido  ac  contorto,  et  verbo- 
ram  inani  strepita  narrationem  defor- 
mat,  at  censet  Holder-Egger,  qai 
illad  edidit  plaribas  miracaiis  omissis 
in  MG.  SS.XV,  l,  535—555.  Plenios 
illad  habes  in  Mabillonii  Act.  SS. 
III,  2,  287 — 306 ;  in  Act.  SS.  25.  Febr. 
523—542;  MigneCXXIX,  867-894. 

476.  InMariaeV.  laades  ezcar- 
rant  dao  aactores  graeci.  Georgias 
nicomediensis,  de  qao  tamen  dabitan- 
dain,  nam  locam  mereatintertheologos 
catholicos,  cam  faerit  assecla  Photii, 
qai  eam  ex  magnae  ecclesiae  GP. 
chartophylace  praesalem  constitait  ni- 
comediensem.  Photio  dejecto  et  ipse 
fait  depositas,  illoqae  restitato  et 
Georgias  ad  ecclesiam  rediit  nicome- 
diensem.  Plares  qaoqae  exstant  Photii 
ad  eam  epistolae.  Beliqait  orationes 
plarimas  (forte  170,  si  sant  genninae), 
e  qaibus  X  tantam  prodierunt;  IX  de 


»)  Fuse  de  hoc  op.  inedito,  quo  580 
vitae  passionesve  descriptae  sunt,  disse- 
mnt  Analeeta  boll.  1898  XVII,  24— 96; 
de  Legendario  windebergensi,  ib.  97-122. 

«)  Cf.  Hist.  lit.  V,  682-685;  Potthast 
p.  1630. 


b.  Maria  V.  agant,  cajus  immacalatam 
conceptionemegregietestatar^).  Habes 
eas  in  Aactario  Gombefisii  1. 1  et 
MigneP.G.C,  1335— 1528. — Alter 
est  Petrus  natione  Sicalas^),  qaiSa- 
racenos  patriam  suam  invadentes  iu- 
giens  in  Peloponnesam  oommigFavit 
ubi  Argoram  sortitas  est  episcopatum 
(t  V.  3.  Maj.  890 ;  jaxta  alios  p.  920). 
Hic  reliqait  oraUones  IV,  inter  qaas 
orationem  m  eanceptianem  s.  Annae, 
quando  concepit  s.  Dei  Genitricem, 
qaam  habes  in  Migne  P.  G.  CIY, 
1351 — 1366 etin  Ballerini  sylloge 
cum  docta  historica  disqaisitione  I, 
105 — 147.  Ejasdem  est  etiam  orstio 
fonebris  m  «.  Aihanasium  Methones 
episcopum,  qaae  legitar  in  Act.  SS. 
31.  Jan.II,  1125-1130  et  in  Migne 
L  c.  p.  1365 — 1380.  Qaae  sapersont 
habes  car.  Gozza-Lazi  in  Nova  PP. 
bibL  IX  Bomae  1888  3,  1 — 80.  — 
Quibus adde s.  Josephumin hymno- 
grapham,  de  quo  mox  inter  po6tas  re- 
dibit  sermo. 

477.  Ex  scriptoribas  hactenas  laa- 
datis  quam  plarimi  faere,  qui  et  car- 
mina  reliquerint.  His  poStas  haad 
paucos  addere  licet.  Audradas  Modi- 
cus  (ita  forte  se  ipsam  modeatiae gr&- 
tia  cogaominavit),  chorepiscopas  seno- 
nensis  (847 — 848)»  sed  in  conc.  pari- 
sino  (849)  cam  omnibas  aliis  diorepi- 
scopis,  qai  erant  in  Francia,  depositas 
(t  p.  a.  853),  librum  revelaiioHum, 
quo   plura  pro  historia  sui   temporis 


t)  Cf.  B a  1 1  e r  i  n i  inMonito  praenuBso 
fragmento,  qaod  edidit  in  sua  sylloge 
monum.  ad  mjsteriam  conc.  inunac.  V. 
Deiparae  illastrandum,  ParisiiB  1855. 1, 
148  88.,  ubi  etiam  (p.  147)  conqueritorde 
versione  Combefisu  «quae  nednm  per- 
Bpicuitate,  sed  interdum  ita  caret  etiam 
fidelitate,  ut  in  iis,  quae  ad  Virginiscon- 
ceptionem  reierri  queant,'  vim  sententiae 
vel  enervatam  vel  fere  etstiactam^repe* 
rias.*"  Ehrhardapud  Erumbftirher 
p.  166 

*)  Alius  tamen  est  a  Petro  sicalo,  cu- 
jus  supra  p.  783  mentionem  fecimus.  Cf. 
£  h  r  h  a  r  d  apud  Erumbaeher  f  l67. 


869 


Poetae.  Audradas  Mod.,  Bertharius,  Tutilo,  Joseph. 


870 


ntilia  contioientar,  a.853  obtalitCaro- 
lo  Galvo  ^).  In  eo  propbetae  personam  in- 
doit.  EjuB  particnlas  qnasdam  ezhibet 
Duchesne  Scr.  ren  Franc.  11,  390 — 
393;  Bouquet  Becueil  VII»  289 — 
391y  collectas  L.  Traobe  in  6p.  0 
Boma  nobiiis,  Monchen  1891  p.  374- 
391,  qui  et  ejus  carmina:  scil.  1.  de 
fimie  vUae  (ed.  ab  Oudin  inter  vete- 
rum  opuscula  primo  loco  Lugduni  B. 
1692),  in  honorem  s.  Petri  ap.  et  b.  pas- 
sionum  s.  Juliani  et  sociorum  ejus,  edi- 
dit  in  M6.  hist.  poSt.  lat.  aev.  Car.  III, 
1,  67—121.  Inedita  «idhucestproliia 
yersibus  c  1100  constans  Pa«5f0  bb. 
Juliani  et  aociorum  ejus.  —  Idem 
•Traube  1.  c.  p.  392 — 402  exhibet 
versus  Bertharii  ab.  casinensis  de 
miraeulia  almi  P.  Benedicti.  De  hoc 
abbate  jam  supra  egimus  p.  609  a. 
Yerum  quae  de  ejus  martyrio  dixi- 
mus,  juxta  Traube  non  satis  certa  vi- 
dentur ;  Anticemenon  11.  ipsius  non  esse 
idem  probat ;  duo  carmina  de  8.  SchO' 
Uutica  ipsi  tributa  sunt  dubia;  alia 
perierunt ;  sermo  in  s.  Lucam  '6Yang. 
exstat  in  Alcuini  Homiliario.  —  B. 
Tutilo  (Tuotilo)  0.  S.  Ben.  sangal- 
lensis  insignibus  animi  corporisque 
donis  omatus,  condiscipulus  P.  Bat- 
perti  et  Notkeri  Balbuli,  Itinerarius 
cognomine,  quia  saepius  excurrere  so- 
lebaty  fuit  poeta,  pictor  et  musicus 
egregius,  troporum,  qui  intra  missam 
cantabantur,  auctor  (t  28.  Mart.  pro- 
babiliter  a.  898;  juzta  Werner912), 
oujus  ingenii  pauca  supersunt  docu- 
menta  in  Canisii  Ant.  lect.  II,  3» 
212  ss. 

478. Celeberest  s.  Josephus  cog- 
nomine  hymnographus,  patria  Syracu- 
sanus,  qui  fiorente  adhuc  aetate  Sara- 
cenorum  Siciliam  invadentium  furorem 
declinans  in  Peloponnesum  confugit, 
ubi  relictis  parentibus,  ut  Deo  liberius 
Tacaret,    Thessalonicam  petiit  ibique 


«)  Cf.  Hist.  lit.V,13M33;  Potthast 
p.  125;  Ebert  11,273-277. 


monasticum  s.  Basilii  institutum  am- 
plezus  in  coenobio  Latomi  dicto.  Ob 
egregiam  vitae  sanctimoniam  dignus 
existimatus  est,  qui  etsi  ob  humilita- 
teminvitus,  sacerdos  ordinaretur.  Gre- 
gorins  Decapolita,  qui  tunc  sanctitate 
et  miraculis  florebat  (cf.suprap.  728)» 
ejus  virtute  captus  eum  comitem  ha- 
bere  voluit  in  itinere  suo  constantino- 
politano.  Cum  vero  Leo  Armenus  imp. 
immani  furore  ss.  imagines  earumque 
cultores  insectaretur,  jussit  Gregorius 
Josephum  Bomam  ire  ad  pontificem, 
ut  ei  Ecclesiae  exponeret  calamitates: 
at  in  itinere  a  piratis  captus  in  Cretam 
insulam  abductus  est,  ubi  in  vincula 
conjectus  obscuro  mancipatus  est  car- 
ceri.  Miro  modo  inde  ope  s.  ll^icolai 
ereptus  CP.  venit,  ubi  Gregorium  De- 
capolitam  mortuum  invenit  a.  820. 
Dum  sacris  hjmnis  componendis  ope- 
ram  daret  et  populum  ad  cultum  ss. 
imaginum  adhortaretur,  a  Theophilo 
imp.,  qui  iconomachiam  resuscitaverat, 
in  Chersonam  relegatur.  Morte  impe- 
ratoris  sopita  tempestate  a  Theodora 
in  urbem  regiam  revocatus,  a  s.  Ignatio 
patriarcha  custos  creatur  sacrorum  va- 
sorum  magnaeEcclesiae  (skeuophjlax) : 
quo  in  munere  etiam  sub  Photio,  qm 
eum  magni  aestimabat,  fungebatur. 
Photio  sedem  patriarchalem  tenente 
decessit  3.  Apr.  a.  883.  Dum  viveret 
multos  in  haeresim  lapsos  ad  fidem 
catholicam  revocavit  multosque  a  se- 
culi  illecebris,  ut  vitam  profiterentur 
monasticam,  persuasit.  Composuit  in- 
numeros  hjmnos  passim  per  ecclesia- 
sticos  graecorum  libros  sparsos.  Hinc 
Lud.  Marracciex  Menaeis,  ex  Horo- 
logio,  Paracletico,  Triodio,  Penteco- 
stario,  Bituali  aliisque  Graecorum  vo- 
luminibus  omnes  quantum  fieri  potuit 
cananes  illius  collegit  et  in  Mariale 
plane  aureum  totumque  gemmeum 
concinnavit,  latine  reddidit  notisque 
illustravit,  Bomae  1662.  Est  illud 
gazophjlacium  innumeris  Marianamm 
laudum  et  praeconiorum  talentis  re- 
fertissimum,  quo  tenerrima  auctoris 
28* 


871 


831—900.  Scriptores  reliqui. 


872 


erga  bb.  Virginem  devotio  et  ainor 
elacei  Accedant  Canan  in  terrae  mo- 
tus  pericolo,  et  laadatio  in  a»  BarthO' 
lomaeum  ap.,  qoae  omnia  habea  in 
Migne  P.  G. CV, 983- 142 6.  — Fitom 
8.  Josephi  sea  sermonem  in  ejas  vitam 
eircaa.  890scripsit  Joannes  magnae 
ecclesiae  CP.  diaconas  et  orator,  qoam 
habes  in  Act.  SS.  3.  Apr.I,  269—276, 
cam  docto  Henschenii  conmientario 
(etiamapad  Migne  1.  c.p.  931-976); 
et  scriptori  anonymo  tribatam  apad 
Octavixun  Caetanam  in  yitis  SS.  Si- 
caloram  II,  43  ss.,  abi  plares  etiam 
ejasdem  hymni  latine  redditi  ab  Ang. 
Florito  legantai*^). 

479.  INominasse  deniqae  safficiet 
Adventitiam  Lotharii  regis cancel- 
lariam  et  episcopam  metensem  (855  — 
c.  873),  qai  in  caasa  divortii  ejasdem 
regis  a  legitima  saa  azore  Theatberga 
non  bene  se  gessit,  sed  a  Nicolao  I.  gra- 
viter  monitas  errorem  agnovit  atqae 
literis  ad  pontifioem  datis  veniam  im- 
petravit^);  GtLntheram  archiepisco- 
pom  coloniensem  (t  869),  qai  in  eodem 
hoc  negotio  moneris  sni  oblitas  pejos 
adhac  se  gesserat  atqae  contamax  ad- 
versas  Nicoiaam  L,  ab  eo  fait  ezcom- 
manicatas  atqae  depositas.  Ejas  sant 
acta  concUii  aquisffranensis  a.  862,  in 
qao  Lothario  fait  permissam,  at  repa- 
diata  Theatberga  matrimoniam  possit 
inirecamWaldrada').  —  Falconem 


1)  Cf.  Mongitore  bibl.  sic.  I,  384  88. 

«)  Cf.  Hist  lit.  V,  429-436;  Hefele 
Conoiliengesch.  IV,  496  88.  Adventitii  li- 
teras  hoc  in  ne^otio  suis  aaalibus  ad  a. 
862—866  inseniit  Baronius. 

^Cf.  Hefele  IV  §  466  etc.;  Hist  lit 
r.  V,  364—368. 


abbatem  s.  Berttni,  dein  sacoessorem 
Hincmari  in  sede  remensi  (882)  ob 
snam  erga  regem  fidelitatem  nefarie 
interemptom  (t  17.  Jan.  900),  cajos 
ep.  prodierant^)  inter  Flodoardi  opera 
et  in  Migne  P.  L.  CXXXI,  11 — 14. 

—  Bernardnm^)  abbatem  s.  Galli 
oognomento  Sereneam  (fl.  883 — 890), 
c^Jas  Memoriale  sea  monita  daodecim 
fratri  monacho  data  ezstant  inter  Ca- 
nisii  lect  ant.  V,  2,  728  ss.;  ed.  2. 
II,  3,  225  ss.  —  Michaelem  pa- 
triarcham  alezandrinam  (t  872),  cajas 
ezstat  ep.  ad  Baeilium  Maoedonem  imp. 
in  cansa  s.  Ignatii  episoopi  CP.  et  osar- 
patoris  Photii  in  coU.  conc.  Labbei 
VIII;  HardoainV.,  MansiXVIetc. 

—  E 1  i  a  m  Theodori  patriarchae  hiero- 
soljmitani  syncellam,  dein  et  sncces- 
sorem  (881 ;  t  ^07),  cigas  ezstat  ep. 
eneycUea  pro  malaceno  episcopo  a  Sara- 
cenis  male  habito,  in  Mabillonii 
Anal.  t  III ;  et  literae  ad  Carolom  Cras- 
snm,  qaibas  ejos  aazilinm  pro  Christia- 
nis  sab  Saracenonun  jngo  gementiam 
implorat,  in  d*Acherii  SpiciL  t.  U 
(ed  nov.  t  III). 


«)  Cf.  Hist  lit  V,  688—694. 

')  Alins  a  Bernardo  Sapiente,  mo* 
nacho  forte  anglo  vel  gallo,  qai  bene- 
dictione  accepta  a  Nicolao  I.  cum  dnobos 
Bociis  loca  sancta  Hierosolymis  invi^it 
quod  Uinerarium  succiacte  sed  uon  sine 
lectoris  utiUtate  deecrip^it  Prodiit  in 
Mabillonii  Actis  88.111,2,523—528; 
ed.  ven.  III,  2,  473-475;  Migne  PL. 
CXXI,  569—574 ;  in  T  0  b  I  e  r  Deacriptio- 
nes  terrae  sanctae,  Lipsiae  1874  p.  85-99 
col.  393—408;  et  Itinera  hieroaoL  lat 
1877  1,  307-320.  Cf.  Hiet  lit  V,  375  8. ; 
Fotthast  p.  153. 


XVI. 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  X. 
Pars  altera  (901—950). 


480.  Qqo  copiosior  scriptorum  etiam 
illusiriam  in  periodo  praecedenti  nn- 
mems,  eo  sterilins  praesens  comparet 
sec.  X.  dimidium.  Nnllus  inter  roma- 
no9  eminet  pontifices :  fere  omnes  brevi 
tantmn  tempore  sedem  occapamnt 
apostolicam  (qnatuordeoim  enim  eoram 
nnmerantnr  boc  secali  dimidio).  Con- 
troversiae  antea  acriter  saepe  agitatae 
conticuemnt,  de  calta  scil.  ss.  imagi- 
nam,  de  praedestinatione,  de  proces- 
sione  Spiritas  s.,  de  eacbaristia  ^)  etc. 
Nallom  reperimas,  qai  inter  tbeologos 
vel  polemicos  referri  possit,  qaod  bac- 
tenas  nnnqaam  nobis  contingit.  Pri- 
mas,  qai  nominari  meret,  est  b.  Not- 
kerus,  inter  magistros  sangalienses 
forte  praecipaas,  a  ling^ae  vitio  Bal- 
balas  cognominatns,  nobilibas  pa- 
rentibas  ortas  (intra  83u — 840),  di- 


scipalas  Isonis  et  Marcelli  (Moengall) 
scotigenae,  monachas  sangallensis.  Bib- 
liotbecarii  et  Hospitarii  manere  fange- 
batur  in  monasterio:  scbolis  etiam 
claastralibas  sea  interioribas  praefait. 
Yir  erat  non  solam  insigniter  doctas 
sed  et  omnium  virtntam  omata  illa- 
stris.  Ita  eam  depingit  Ekkebard 
janior  in  casibus  monasterii  s.  Gralli 
c.  3:  >Notkera8  corpore,  non  animo 
gracilis,  voce,  non  spiritu  baibulus,  in 
divinis  erectus,  in  adversis  patiens,  ad 
omnia  mitis  in  nostratium  aoer  erat 
exactor  disciplinis,  .  .  .  in  orando,  le- 
gendo,  dictando  creberrimus,  et  ut 
omnes  ejus  sanctitatis  in  brevi  com- 
plectar  dotes,  sancti  Spiritus  erat  va- 
sculum,  quo  suo  tempore  abundantius 
nullum*).*    Decessit  6.  Apr.  912  at- 


I)  De  bac  libellum  composuit  Cr  e  z  o 
primuB  abbas  8.  Petri  et  s.  Martini  Tor- 
tonae  in  Liguria  (ti.  circa  hujus  sec.  me- 
dium),  sed  fere  PaBchasium  Radbertum, 
ezBcnpsit :  binc  Mabillonin Mus. it. I, 
89 — 95  praefationein  tantum  et  capitum 
indicem  edidit,  alia  Muratori  Anecd. 
in,  237  88.  omissis  iis,  quae  ex  P.  Rad- 
berto  et  ex  aliis  patribus  haasit;  inde 
M  i  g  n  e  CXXXVlf,  340-407. 


'  >)  Distingtti  debet  ab  aliis  hujus  no- 
'  minis,  de  quibus  infra  redibit  sermo.  De 
nostro  cf.  vita  ab  Ekkehardo  Minimo 
conscripta  (erroribus  referta  juzta  M  a- 
billon)  in  Canisii  lect  2,  552— 576; 
in  Actis  SS.  6.  Apr.  1,  226—247 ;  M  a  b  i  I- 
lonii  elogium  historlcum  in  Act.  SS. 
VII,  11—22  (apud  Migne  CXXXl,  983- 
994) ;  M  e  y  e  r  V.  Knonau  Lebensbild  des 
hl.  Notker  von  St.  Gallen  in  Mittheil.  der 
,  antiquar.  GeBellsch.  in  Ziirich.  1877,  XIX 


875 


901—951.  Stadia  biblica.  Notkerus  Balbulus, 


876 


que  post  mortem  beatoram  coettii  fuit  ad- 
scriptns.  Inter  ejus  opera  nobis  prae- 
cipuum  est  de  inUrpretibus  divimirum 
Seripturarum  seu  de  illustribas  viris, 
qui  ex  intentione  ss.  Scripturas  ezpo- 
nebant,  aut  ex  occasione  quasdam  sen- 
tentias  divinae  auctoritatis  ezplanabant, 
scriptum  ad  Salomonem  discipulum,  po- 
steaconstantiensis  ecclesiae  episcopam : 
in  quo  recenset  etiam  libros  generatim 
sacerdoti  necessarios ;  auctores  christia- 
nos  carminum,  chronographos  etc.  Pro- 
diit  in  Pez  thes.  anecd.  I,  1,  17 — 41 ; 
in  Fabricii  bibl.  lat.  III,  293 — 300. 
Est  introductio  utilis  in  studium  s. 
theologiae.  —  Mariyrologium,  \n  quo 
sequitur  praesertim  R.  Maurum  et  Ad- 
sonem  additis  subinde  notitiis  de  vita 
passionibusque  sanctorum,  in  Gani- 
sii  lect.  ant.  VI,  761 ;  ed.  novae  U,  3, 
89 — 184,  in  qua  ed.  desuntfinis  mensis 
Octobris  (a  26.  Oct.)  et  menses  No- 
vembris  et  Decembris.  —  Ep.  ad  Ruod- 
p^um,  qua  de  obtrectationis  crimine 
se  purgat;  Formulae  IX,  —  Praeser- 
tim  meruit  de  s.  musica  et  praeclaras 
condidit  Sequentia8^\  quarum  auctor 
salntatar.  Habes  haec  collecta  in 
MigneP.  L.  CXXXI,  993—1179.— 
De  geatis  Caroli  M,  11.  II,  historia  dif- 
fosa  stilo  barbaro  conscripta  a  monar 
cho  sangallensi^),  ex  relationibus  Adal- 
berti  militis,  qui  hunnico  saxonicoque 
et  slavico  Garolibello  interfuit,  ejusqae 
filii  Werinberti  sacerdotis.  Canisius 
conjecit  hojus  op.  auctorem  esse  no- 


fasc.4;Pottha8t  p.  1496;Fabricius 
III,  137  83. 

»]  Baeumker  KL  IX,  532:  Notkers 
Beaeutun^  liegt  auf  dem  Gebiete  dcr 
Kirchenmusik.  £r  ist  der  Begrander  der- 
jenigen  Art  voa  Kirchengesftngen,  welche 
mit  dem  Namen  Sequenzen  bezeichnet 
werden.  Quotveroejusdem  Sequentiarum 
et  melodiarum  supersint,  controvertunt 
viri  critici.  Diligenti  iuquisitione  pluri- 
mas  ei  tribuit  W  e  r  n  e  r  Notker  Sequen- 
zen.  Beitrftge  zur  Geschichte  der  lateini- 
schen  Sequenzdichtung,  Aarau  1901.  Cf. 
Baumgartner  pag.  311  ;  Ebertlll, 
144-152. 

»)  Cf.  P  0 1 1  h  a  8 1  p.  790  s.,  et  p.  993. 


strum  Notkerum,  Zeppelin  vero  et 
Zeamer  Der  M5nch  von  StGrallen  in 
hist.  Aufsfttze  dem  Andenken  von  G. 
Waitz  gewidmet,  Hannover  1886  p. 
97 — 118  id  probarunt.  Prodiit  in 
Canisii  lect.  ant  I,  360 — 428;  ed. 
2.  II,  3,  57—84;  Migne  XCVIII, 
1371 — 1410;  Jaff^  bibl.  rer.  Germ. 
IV,  631—700;  MG.  Script.  H,  726— 
763.  Multa  aliaquoqueei  veteres  scri- 
ptores  tribuunt,  quae  cf.  Hist.  lit.  VI, 
134 — 144.  Ex  vUa  metrica  8.  GaJU 
fragmentum  repertum  fuit  atque  edi- 
tum  a.  Weidmann  Gesch. der Stifts- 
bibliothek  von  St  Gallen,  1841  p. 
483 — 493.  Duae  quoque  episMae, 
quae  in  l.  Formularum  Salomonis  repe- 
riuntur,  ipsias  esse  dicuntur. 

481.  Varios  s.  Scripturae  libros 
interpretatus  est  B  e  m  i  g  i  a  s  (Bhemi- 
gius)  0.  S.  Ben.  monachas  coenobii  s. 
Germani  antissiodorensis,  Herici  ab. 
discipulus  et  in  regenda  schola  c.  a. 
877  successori).  Ita  in  literis  profecit, 
ut  forte  totius  hujus  periodi  praecipuaa 
sit  theologus.  A  Falcone  ai-chiepiscopo 
remensi  ad  scholam  ibidem  collapsam 
regendam  et  ad  florem  revocandam  in- 
vitatus  est  (c.  a.  893)  cum  Hacbaldo: 
ipse  archiepiscopas  cumclericis  lectioni 
ac  medltationi  sapientiae  operam  dedit 
(Flodoardus  hist  eccl.  rem.  IV,  9). 
Interfecto  Fulcone  a.  900,  at  narravi- 
mus  p.  871,  Parisios  transiit,  primas- 
que  scholam  ibidem  aperait,  de  qaa 
certam  saltem  notitiam  habemus,  quae- 
que  incanabulorum  instar  fait  celeber- 
rimae  aniversitatis  parisiensis.  In  ea 
docuit  philosophiam  joxta  scripta  {de 
decem  categariis,  et  de  dialectica\  qaae 
s.  Augustinas  pro  Adeodato  filio  sao 


>)  Alius  a Remigid  lugdunensi  fere 
aequali,  de  qup  supra  p.  809  egimua.  Ab 
anonymo  sec.  XII.  dicitur,  nescitur  qua 
de  causa,  „Heymon  Sapiens* :  hinc  forte 
factum,  ut  quaedam  opera  Bemigii  tn- 
buerentur  Haimoni  halberstadiensi.  Cf. 
de  nostro  Hist  lit  VI,  99—122;  Zeck 
KL.  X,  1043  8. ;  E  b e  r  t  III,  234—236. 


877 


Remigius  aniiasiod.,  Leo  Pairicius. 


878 


composuisse  credebatar.  Celebres  ha^ 
bait  discipnlos,  inter  qnos  s.  Odonem 
postea  abbatem  climiaceiisem.  Obiit 
2.  Maj.  non  post  a.  908.  Haec  snnt 
potiora  ejns  opera:  Gommentarios  in 
Genmm^)  snccinctas,  epitome  fere 
commentarionun  praecedentium  inter- 
pretomt  in  qtio  expo^ito  sensn  literali 
allegoricnm  libentins  assectator  qna 
ntilioremproanimaeaedificatione.  Edi- 
tns^a  Pez  Anecd.  IV,  1 — 120;  Gom- 
mentaria  (bona  et  ntilia)  in  J%a/m(w  ez 
Ambrosio,  Angnstino  etc.  bene  c6n- 
sarcinata,  Coloniae  1536  in  f.;  in  bibl. 
PP.  Ingd.  XVI,  1041—1300;  CJom- 
mentaria  in  Cantiea  eantieorum,  qnae 
alioqnin  nomen  praesefemnt  H  a  y  m  o  - 
nis  halberstadiensis,  Goloniae  1519; 
1529;  1533  etc^  cnm  commentariis 
in  praphetas  minores,  qnae  pariter  pro- 
diernnt  snb  Haymonis  nomine  (etiam 
in  bibl.  Ingd.  XYI,  961 — 1040);  in 
aliis  ed.  deest  commentarins  in  Oseam, 
qui  temen  legitnr  in  ed.  coloniensi 
1529.  Hacic  commentaria, .  qnae  non 
snnt  merae  compilationes,  se  pariter 
oommendant  brevitate,  singnlari  clari- 
tate,  ntilitate.  Scripsisse  dicitnr  et  in 
quatuor  Evangdia,  qnae  tamen  com- 
mentaria  nondnm  videntnr  prodiisse. 
Commentarins  in  epistolae  s.  Pauli 
saepissime  prodiit,  nt  Parisiis  s.  a.; 
1533;  1538;  1541;  1542;  Argento- 
rati  1519  ed.  praestans  et  rara;  Ha- 
genan  1531;  1534 ;  in  bibiiothecis  PP. 
etc,  sed  snb  nomine  Bemigii  remen- 
sis  vel  lugdnnensis,  tcI  Primasii, 
plemmqne  sub  nomine  Haymonis: 
cni  tribntns  fuit,  et  commentarius  in 
Apoealypsin  saepins  editus  Coloniae 
1529;   1531;    Parisiis   1531;   1535; 


»)  PraetermittimttB  Moysen  Bar 
Kepha  auctorem  syrum  epiBCopum  jaco- 
bitam,  Severum  cognominatum  (n.  c.  813 ; 
t  J2.  Febr.  903,  juxta  Streber  KL.  I, 
1986  t  13.  Febr.  913),  qui  plurima  com- 
poBoit  opera,  inter  quae  et  Hexaenieron, 
etcommentariumclf/NiradMo,  quemlatine 
vertit  MasiuB  Antverpiae  1569;  in  bibl. 
PP.  lugd.t.  XVn.  Cf.  Dnval  La  Lit- 
t^rature  syriaque  passim,  praesertim  391. 


1540  etc,  qni  yerins  est  Se^nigii  no- 
stri :  est  autem  veluti  epitome  eommen- 
tarii  b.  Ambr.  Autperti  (p.  676) 
atqne  affinis  A 1  c  u  i  n  i  commentario  in 
hunc  enndem  saci-nm  libmm.  —  Ex^ 
positio  de  ceMratione  missae  succincta, 
utilis,  pia  epitome  \.FloTi  de  actione 
missarum,  quam  probabiliter  pro  suis 
conoinnaTit  discipnlis.-  Eam  integram 
recepit  auctor  op.  de  divinis  offieiis 
Alcuino  suppositiutdiximubp.  708, 
est  enim,  ut  conjicitur,  sec.  XI.  Saepe 
prodiit,  ut  in  bibL  PP.  lugd.  XVI, 
932 — 961;  Migne  CI,  1246  etc. — 
Exstant  praeterea  homiliae  XII  in 
Matthaeum  apud  Fontani  Noirae 
erud.  deliciae  III,  83 — 220;  tr.  de  de- 
dicatione  Ecelesiae  apud  Martenede 
ant  Ecd.  ritibus  III,  305—323;  ed. 
novae  II,  768 — 786;  Glossae  in  Se- 
dulium  poetam^),  Musica,  epistolae 
etc.  Nulla  prodiit  opemm  coUectio; 
pleraque  habes  in  M  i  g  n  e  P.  L.  CXXXI, 
51 — 970  et  CXVII  inter  Haymonis 
opera.  —  Multa  alia  adhuc  ei  tribuun- 
tur,  ut  Orammaticalia,  seu  glossae  in 
Prisciani  et  Donati  grammaticas 
per  totum  medinm  aevum  celebres,  vel 
quae  nondum  prodiemnt,  yel  perierunt 
yel  snnt  dubia,  ut  inlerpretatio  nomi- 
num  hehraicorum  ordine  alphabetico 
(inter  B  e  d  a  e  opera) ;  ep.  ad  Dadomem 
ep.  virdunensem,  in  qua  explicat,  quid 
de  Grog  et  Magog  apnd  Ezechielem  in- 
telligendum  sit,  et  de  Hungaromm 
origine  quaedam  narrat,  apud  Mar- 
tene  coll.  ampL  I,  230 — 236 ;  qui  et 
VIII,  282 — 284  prolixum  exhibet  de 
eueharistia  fragmentum. 

482.  Leo  Patricius,  de  cujus  fa- 
tis  nihil  nobis  innotuit  (fl.  c.  910), 
auctor  est  edogarum  sacra  Biblia  illu- 
strantium  scil.  in  Octoteuchum,  in  11. 
Regum  etParalipomenon,  inEvangelia 


»)  Cf.  J.  H  u  6  m  e  r  Ueber  ein  GloBsen- 
werk  zum  Dichter  Sedulius,  zugloich  ein 
Beitrag  zu  deu  grammatischen  Schriften 
des  Remigius  von  A.,  Wien  1888. 


879 


901-950.  S.  Scripturae  interpretes.  Basilins,  Arethafl, 


880 


Matthaei,  Lucae  et  Joaimis,  in  actad 
apostoloram,  in  epistolas  Jucobi,  Pe- 
tri  (2),  Joannis  (3)  et  Judae.  Hamm 
eclogarum  specimen  in  (xen.  capnt  1. 
exhibet  Mai  bibl.  novae  PP.  VI,  541 ; 
inde  apnd  Migne  P.  G.  CVI,  1019 — 
1022.  —  Nequealiqnid  certi  innotnit 
de  B  a  8  i  1 1  o  1)  neopatrensi  metropolita 
(fl.  c.  930),  qni  elaboravit  interpreta" 
tionemXII  prophelarum,  cnjnstantnm 
prolognm  edidit  Mai  ib.  YII,  540,  et 
Migne  CXI,  411 — 417. —  Arethas 
archiepiscopus  caesariensis,  de  cujns 
aetate  magna  inter  eruditos  fuit  dis- 
sensio'),  hanc  cathedram  occupasse  vi- 
detur  ab.  a.  c.  901  usque  ad  a.  forte 
940.  Vir  erat  admodum  eruditus,  qui 
diligenter  veterum  scriptorum  codices 
colligebat,  quibus  manu  propria  scholia 
et  notas  adjecit.  Ex  patrum  scriptis, 
in  primis  ex  Andreae  caesariensis 
(cf.  p.  489)  et  Oecumenii  (p.  575) 
commentariis,  in  Apocalypsim  concin- 
navit  c.  a.  895  (juxta  alios  p.  a.  913) 
synopsin  seholiasiicam  (axoXtx^ijv)  in 
eandem  cc.  72  comprehensam,  quae 
primum  prodiit  Veronae  1532  in  app. 
opp.  Oecumenii;  ParisiislBSl  etc.; 


1)  Ab  hoc  distingui  debet  B  a  s  i  1  i  u  b 
Caesareae  Cappadociae  episcopus  ^945 — 
956),  qui,  ne  cum  s.  Basilio  M.  confande- 
retur,  pro  modestia  sua  voluit  vocari  M  i- 
nimus.  Hic  Bcripsit  amplissima  in  s. 
Gregorii  naz.  orationes  commentaria 
haud  spernenda,  ex  quibus  Seholia  ad 
orationes  Steliteuticas  contra  Julianum 
imp.t  ad  ejusdem  encomium  Heronis 

Shilosophi  et  ad  orationem  funebrem  in 
aesarem  fratrem  edidit  BoisBonade 
(t  1857)  in  Noidces  et  Extraits  des  Mss. 
de  la  Bibl.  du  Roi,  Parisiis  1827  XI,  55  ss. ; 
Migne  P.G. XXXVI,  903-916;  1073-1226. 
»)  Cf.  Harnack  die  Ueberlief.  der 
griech.  Apologeten  des  2.  Jahrh.  Leipzig 
1882  p.  28  88.,  praesertim  p.  36~-46.  Der 
Erzb.  Arethas  v.  C.  seine  Studien  und 
seine  Bibliothek ;  D  i e  k am p  hist.  Jahrb. 
1897 XVIII, 8 88. ;  Fr.  Delitzsch  Wann 
lebte  Arethas,  Ztschr.  f.  luth.  Theol.  1863 
XXIV,  I,  12-16;  Otto  Uber  dasZeitalter 
des  Erzb.  A.,  Zeitschr.  f&r  wissensch. 
Theol.  1878  XXI,  539 ;  E  h  rh  a  r d  apud 
Krumbacher  p.  130  s.  et  hunc  ipsum 
p.  524  8. 


cnr.  Cramer  in  op.  Catenae  inep.ca- 
tholicas ;  accessenmt,  Oecumeniiet  Are- 
thae  commentarii  in  Apoealypsim, 
Oxonii  1844,  VIII,  176—582,  cnjus 
textns  in  nonnuUis  locis  nberior  est 
textu  ed.  veronensis^);  Migne  P.  6. 
CVI,  487 — 787.  —  Praeterea  super- 
snnt  Oratio  de  ss.  MM.  Samona,  Guria 
et  Abibo  (apud  Snrium  latine  l  5.Not.); 
oratio  insignis  de  translaiione  s.  Eu- 
thymii  archiep.  CP.  (f  91 1)  apnd  Li- 
pomanumde  vitis  SS.,  Venetiis  1554 
t.  III,  utraqueapud  Migne  p.  787 — 
806. 

483.  Huc referri potest  s.  Odo  »ar- 
dentissimus  amator  monasticae  reli- 
gionis,  qui  monachomm  gemma,  qui 
discipulomm  suorum  gloria  fuit,*  ut 
merito  dicitur  ab  Anonymo  melUcensi 
de  script.  eccL  c.  75.  Parentibns  pie- 
tate  et  nobilitate  illustribns  precum 
fructns  natns  est  a.  879.  A  patre  armis 
addictus  praetulit  in  claustro  sequi 
castra  Christi :  hinc  juvenis  a.  1 9  in- 
gressus  est  coenobium  canonicoram 
s.  Martini  Turone,  ubi  et  archicantoris 
munere  fungebatur.  Lectione  regulae 
s.  Benedicti  ad  plenins  renunciandum 
mundo  impulsns  ingressns  est  ordinem 
s.  illius  patriarchae.  Beceptus  a  b.  Ber- 
none  in  Balmae  monasterium  c.  a.  909, 
cui  intulit  bibliothecam  suam  centum 
voluminum.  Probatione  facta  pueromm 
seu  novitiomm  curam  gerere  est  jnssns. 
Post  Bemonem  (t  927)  electns  estin- 
vitus  admodura  in  ejus  successorem 
ipsiusqne  curae  commissa  tria  mona- 
steria,  oluniacense,  masciacense  ac  do- 
lense.  In  cluniacense  monasterio  resi- 
dere  statuit  illudque  exacta  religiosae 
disciplinae  custodia  promovit  ad  tantum 


i)Ueinrici  Realenc.  II,  5 :  Die  Aus* 
gabeCramers  giebtniohtdeneigenthllm- 
lichen  Text  des  Archetypus  wieder,  den 
die  erste  Ausgabe  des  A,  (Verona  1532} 
hat,  Bondera  verffthrt  im  Abdmck  des> 
selben  grandsatzlos  und  willkQrlich  (D  e- 
litzBch  handsohr.  Funde  II,  1862, 
S.  26  8.). 


881 


Odo  claniacenBis. 


882 


splendorem,  nt  £Eictum  sit  congregatio- 
nia  daoiacensia  centrom  et  reforma- 
tionia  fona.  Ob  virtatia  et  pradentiae 
fiunam  magni  &ctas  est  a  romanis  pon- 
tificiboa  et  prindpibas,  hinc  ter  in 
negotiis  ecdesiasticis  Bomam  est  acci- 
toa  et  pads  seqnester  constitatos.  De- 
eessit  Turone  1 8.  Not.  942  ()uxta  alios 
alio  anno)  magnis  enoomiis  ab  aequali- 
bas  et  posteris  fait  celebratos  et  sancto- 
ram  catalogo  adscriptas^).  Ejus  opera 
collecta  (non  tamen  omnia)  habentar  in 
bibliotheca  claniacensi,  qaae  prodiit 
Parisiis  1614;  et  in  Migne  P.  L. 
CXXXIII,  107 — 858.-  Moralia  8.  Qre- 
gorii  M.  diu  reluctans  sed  fratribus  in- 
stantibns  in  oompendiam  redegit^) 
L  XXXV,  »igne  lectionis  praefatae  hi- 
storiae  flagrans,  ut  ait  in  praef.,  quam 
toto  nisu  memoriter  ut  intellectam  re- 
tinere  valeam  laborans  «,  Parisiis  1617 
in8;inbibl.PP.lugd.XVII,  31 5-465-— 
CoUationum  seuetiam  Occupationum  11. 
III,  in  quibus  tristissimam  morum  cor- 
ruptionem,  superbiam  praesertim,  lu- 
xuriam  etmalitiam  laicorum,  clericorum 
et  monachorum  sui  temporis  deplorat,  in 


I)  EjaB  vitam  scripserunt  J  o  a  n  n  e  s 
prins  canonicas,  sed  qui  Odonis  sancti- 
tate  allectas  Roma  eum  secutus  est  Clu- 
niacum,  ubi  induit  vestem  b.  Benedicti, 
11.  3  stilo  simplici  et  candido  scriptis  (in 
biblioth.  cluniac.  p.  13—56;  Migne 
CXXXLII,  43—86  etc.),  qaae  vita  merito 
laadatur,  de  qua  cf .  £.  Sackur  inN. 
Arch.  der  QeBelLsch.  fflr  ftltere  deutsche 
Geschichtsk.  1889.  XV  105—16;  Hiatlit. 
VI,  265—271.  —  NagolduB  monachas 
daniacensiB  c.  1090,  cujas  vita  extat  in 
bibl.  claniac,  M  i  g  n  e  io.  p.  85—104 ;  in 
actifl  S8.  Mabillonii  V,  186—199,  et 
scriptor  anonymua  sec.  XI.  Cf.  Mabil- 
lon  8.  Odonis  elogiam  hist.  in  Act.  SS. 
V,  124-150  et  apud  Migne  I.  c.  9-44; 
Hist  lit.  VI,  229—253,  ubi  ejas  opera, 
etiam  perdita  et  sapposita  diligenter  re- 
oenBentur.  Potthastp.  1499. 

')  Idem  praestitit  AdalbertusO.  S. 
Ben.,  qui  erat  Bcholarum  rector  in  mo- 
nasterio  s.  Vinceutii  metensi  (fl.  c.  970). 
HujuB  compendii,  quod  inscripsit  SpecU' 
lum,  per  Grauiam  satis  vulgati,  M  a  r  t  e  n  e 
vulgavit  in  Anecd.  thea.  I,  84  tantum 
praefationem.  Cf.  Hist.  lit.  VI,  395-397. 


Bibl.  PP.  lugd.  XVU,  272—213.  — 
De  9ito  8.  Geraidi  auriliacensis  oomitis 
(t  909)  11.  IV  stilo  simplid  et  daro 
conscripti,  in  Actis  SS.  1 3.  Oct.  VI, 
300 — 332.  Hujus  operis  daplex  ex- 
stat  recensio,  altera  prolixior  et  ut  vide- 
tur  originalis  scripta  post  a.  923 ;  al- 
tera  brevior,  illius  epitome  ab  ipso 
s.  Odone  vel  ab  aliquo  monacho  auri- 
liacensi  coufecta^),  primum  edita  a  G. 
M.F.  BonangeS.  66raud  d*Aurillac 
et  sou  illustre abbaye,  1870  I,  361  — 
387;  ed.  2.  1881  I,  370—397.  — 
Ftto  8.  Gregorii  iuronensia,  quam  non 
integram  desoribit,  sed  tantum  quae- 
dam  ex  ejus  opp.  vel  ex  Fortunato  pic- 
tav.  ad  aedificationemexcerpit^).  Optime 
reperitur  in  ed.  opp.  s.  Gregorii  cur. 
Ruinart  —  Supersunt  et  aermones 
V,  hymni  aliquot,  Antiplumae  XII,  qui- 
bus  »  nihil  in  symphoniae  modulationi- 
bus  reperiri  dulcius  posse  videtur*, 
ut  legitur  in  ejusvitaauctore  Joanne 
1, 1 0;  opusculamusica,  nam  s.  Odo  lau- 
datur  ab  antiquis  ut  musicus  insignis. 
Alia  ejusdem^criptaperieruntyutcom- 
mentarius  in  II.  Regum;  suppositus  om- 
nino  est  tr.  de  reversione  b,  Martini  a 
Burgundia,  qui  potius  est  Adami 
Persennae  ab.  Supposita  pariterviden- 
tur  tr.  quod  b.  Martinus  par  dicUur 
apostolis;  Chronicon  ab  o.  m.  usquead 
a.  937  etc  —  Opus  majus  seu  carmen 
eruditum  Occupa/fo  inscriptum,  inquo 
agit  de  opificio  Dei  i.  e.  de  opificio  sex 
dierum,  de  angelorum  creatione  et 
lapsu,  de  peccato  et  gratia,  de  patriar- 
chis  V.  T.  etc.  usque  ad  consumma- 
tionem  seculi,  prodiit  cura  et  diligen- 
tia  Ant.  S  w  o  b  o  d  a,  Lipsiae  1900.  — 


>)  Cf.  de  controverBia  hinc  oborta,  quae- 
nam  sit  originaliB  et  num  utraque  auc- 
torem  habeat  b.  Odonem  Anal.  boll.  1895 
XrV,  89-107;  Sackur  die  CluniacenBer 
in  ihrer  kirchl.  undallgemeingeBch.Wirk- 
samkeit  II,  334  not.  3 ;  E  b  e  r  t  III,  197— 
201. 

*)  M  0  n  0  d  Etudes  critiques  sur  les 
Bources  de  rhist.  M^roringienne  Pariaiis 
1872  p.  25  genuinitatem  hujus  historiae 
in  dubium  revocat. 


8d3 


901—950.  Historia.  Begino. 


884 


nasterii  sangallensi  (fl.  925),.qaialia8 
est  a  Waldramno  episcopo  ai^entora- 
tensi  (cf.  p.  8  9 1  a.),  tribaitar  versio  Pscd- 
tnorum  in  ling^am  vemacalam.  De 
ejas  carminibns  cf.  Ebe  r  t  III,  1 52  8.  — 
Adastonia  monachi  corbejensis  (fl. 
901)  commentarias  in  Danidem-periit. 

484»  Plares  jam  Torsati  sant  in 
historia^).   Kegino,    si  annalibas 

1)  Praetermittimus  Josephum  Ge- 
nesios,  qui  in  sua  historia  de  rebus  con- 
stantinopolitanis  11.  IV  (^aaiXeiwv)  gesta 
quinque  imperatorum  (813—886  stilo  in- 
cnlto  et  implezo  narrat;  Leonis  Vi  scil., 
Michaelis  II;  Theophili,  Michaelis  III 
et  breviter  Basilii  I.  (813-886).  Pro- 
diit  (mendose)  inter  scriptores  byz.  cum 
notis Steph.  Berglert. XXIIL  Venetiis 
1733 ;  cur.  C.  Lachmann  (parum  accu- 
ratius)  Bonnae  1834 ;  M  i  g  n  e  CIX,  991- 
1156*  Floruit  auctor  noster  medio  hoc 
seci  Cf.  Krumbacher  Gesch. der  byz. 
Lit.  p.  164  B.  —  Asserio  0.  8.  Ben.  ex 
Menevia,  Cambriae  metropoli,  episcopo 
schireburensi  in  Anglia  (f  909),  trlbuitur 
Chronicon  sive  Annales  a  Julii  Caesaria 
in  Britanniam  adventu  usque  ad  suam 
aetatem,  ab  anonjmo  ad  a.  914  continua- 
tum,  ed.  a  Thoma  G  a  1  e  Hist.  Brit.  script. 
p.  141—175,  Londini  1861  t.  2  cum  ver- 
sione  anglica,  quod  tamen  ab  aliis  ipso 
plane  indignum  judicatur.  Neque  plane 
certum  est,  num  ipsius  sint  AnntUea  re- 
rum  gestarum  Aelfridi  magni  regis, 
seu  ^esta  Alfridi,  seu  Historia  de  rebus 
gestis  Alh^edi  Anglo-Saxonum  regis  (ab 
a.  855  —  887),  saltem  ea  forina,  qua  haben- 
tur  edita ;  cum  notiB  Henr.  Spelmani, 
Oxonii  1 678 ;  apud  H  e  a  r  n  e  1707 1, 1  ss. ; 
cur.  Fr.  W  i  8  e  Oxonii  1722  ed.  optima ; 
in  Monum.  hist.  Brit.,  Londini  1848  I, 
467—498.  Asserius  erat  Alfredo  a  consi- 
liis  eique  auctor  condendae  academiae 
oxoniensi  et  in  promovendis  literis  stre- 
nuus  adjutor.  Cf.  P  o  1 1  h  a  s  t  p.  2229.  — 
De  C  0  r  m  a  c  Mac  Culinam  rege,  belli 
duce  et  e^iscopo  (t  907  vel  903)  cf. 
Bellesheim  1.  c.  T,  267.  —  A 1  p h o n- 
sns  III  hispanus,  a  rerum  gest.uum 
claritudine  Magnus  dictns,  45  a.  rex 
rex  victoriosissimus  (f  912,  juxta  alios 
910),  scriptor  quoque  creditur  brevis 
chr. niei  Sebastiano  cuidam  inscripti 
(hinc  a nonnullis  Sebastiano  salman- 
ticensi  episcopo  per  errorem  attributum 
fuit).  Prosequitur  in  eo  sermone  non  in- 
epto  historiam  ab  a.  612—856,  atque  in- 
scribitur  Chronica  Visigothorum  a  tempore 


pramiensibas  sec.  XVI  descriptis  fides, 
nobilibas  parentibas  Altrepii  (Altrip) 
ad  Bhenam  natas  est.  Prioris  vitae 
fata,  donec  a.  892  pramiensis.  in  Ar- 
daenna  monasterii  regimen  acoepit, 
nobis  sant  incomperta.  Qao  aemaiis 
agentibas,  at  ipse  conqaeritar,  desti- 
tatas,  a.  899  BicbariaiKi  fratrem  Ger» 
hardi  et  Mathfridi  potentissimorom  in 
Lotharingia  comitam  ^invidiosam  soi 
negotii  saccessorem*  sastinait,  et  re- 
liqao  vitae  in  monasterio  s.  Maximini 
prope  maros  Treviricae  orbis  exacto, 
ibi  etiam  diemsapremam  obiit  (915). 
Otiam,  qao  altimis  vitae  annis  frae- 
batar,  conscribendis  libris  impendit, 
inter  qaos  eminet  Chromcon  (ad  a.  906) 
ana  cam  anonymi^)  continaatione 
(egregia)  asqae  ad  a.  967,  saepias 
typis  datam,  qaod  illad  historiae  Ula- 
strandaemaltam  conferre  dadam  omni- 
bas  persuasam  esset.  Be  tamen  dili- 
gentias  inspecta  magnamilliaspartem 
param  atilitatis  legentibas  afferre 
fatendam  est.  Nam  1.  ].  (a  Christo 
n.  —  718)  Bedae  Ghronico  de  sex 
aetatibas  mandi  velati  fondamento  sao 
saperstractas  in  rebas  enarrandis  nihil 
fere  nisi  ipsa  fontiam  verba  sententias- 
qae  profert.  Exscribantar  in  eo  prae- 
ter  Bedam  martyrologiam  aliqaod  an- 
Waldramno  0.  S.  Ben.  decano  mo- 


Wambani  regis  usquc  nunc  (856),  apud 
Prud.  Sandoval.  fiistoria  de  cinco 
obispos  (scil.  cum  chronioiB  Idocii,  Isidori 
pacensis,  Sampiri  aaturicensis  et  Pelagii 
ovetensis)  Pampelonae  1615;  1634;  Flo- 
rez  Espana  sagr.  XIII,  467-477;  Migne 
CXXIX,  1111-1124.  Of.  Nic.  Antonius 
Bibl.  vet.  hiap.  I.  VI  c.  10. 

1)  Giesebrecht  Geach. der deutschen 
Eaiserzeit  1<^,  778  conjicit  hunc  essc 
Adalbertum  Lotharingum, antea mo- 
nachum  s.  Maximini  trevisenaem,  dein 
ab  a.  968 — 981  primum  archiepiscopom 
magdeburgensem,  indefessum  in  moiiere 
pastorali  propa^ndae  confirmandaeqne 
religionis  chnstianae  in  magna  sua  dive- 
ceai.  Cf.  Wattenbach  Ailg.  deutsche 
Biogr,  1,  62  et  Geschichtsquellen  I,  342, 
qui  hanc  continuationem  plorimam  lau- 
dat ;  Bresslau  in  N.  Arch.  der  Gres.  f&r  &. 
d.  Geschichtsk.  1899—1900  XXV,  664- 
671. 


885 


Regino  prumiensie,  Eat^chitts  alex. 


88B 


tiquum  attt  vitae  sanctoruiQ,  tmn  gesta 
regom  Francoram,  Pauli  diaconi  bi- 
storia  Longobardorum,  geata  rom.  pon- 
tifieam,  gesta  Dagoberti,  et  ubi  Bedae 
cbronicon  non  amplius  sufficeret,  an- 
nales  petavian^  et  laurissenses  etc.  An- 
IU8  814 — 870  ordinem  rerum  gesta- 
rum  in  tantum  perrertit,  ut  omnia  ea 
non  monumentis,  sed  quas  ipse  fontem 
suum  esse  oonfitetur,  patrum  relationi- 
bns  et  memoriae  non  satis  fidae  deberi 
pateat.  Tamen  post  a.  870  ipse  non 
indiligens  temporis  sui  spectator  plu- 
rima  alias  incognita  memoriae  servavit, 
sed  vel  in  iis  fieri  potuit,  ut  non  omnia 
suo  anno  assignaret,  cum  totum  opus 
post  a.  demum  900  inchoaret.  Aucto- 
rem  vero  consulto  nunquam  veritatem 
i^lulierasse  tota  operis  ratio  et  ea,  quae 
a.  892  et  899  de  se  ipso  profitetur, 
persuadent^).  Dividitur  in  li.  II,  quo- 
rum  primus  inscribitur  de  temporibus 
dominicae  incamationis  et  pertingit  ad 
mortem  usque  Garoli  Martelli,  et  est 
quasi  praeambulum  ad  1.  alterum,  qui 
inscribitur  de  gedtis  regum  Francorum, 
quae  ab  a.  741  ad  a.  906  more  anna- 
listico  persequitur.  Stilus  estsatispu- 
ruset  naturalis,  ubi  fontes  non  loquun- 
tur.  Prodiitprimum  Argentorati  1518; 
Moguntiae  1521  ed.  rara ;  et  aliis  edit. 
omissis  cur.  Pertz  Mon.  Oerm.  I, 
.536 — 612  cum  contin.  614 — 629; 
Migne  CXXXII,  13-174;  inter  Script. 
rer.  Germ.  in  usum  schol.,  Hannoverae 
1890y  ubi  etiam  habes  ep.  ad  Hatto- 
nem  I.  archiep.  moguntinum;  et  ad 
Uadbodum  archiep.  trevirensem  de 
harmomca  instUtUione  scil.  de  canta, 
apud  Gerbert  SS.  eccl  de  musica 
sacra  I,  230-247»  pleniusapud  Gous- 
semaker  SS.  de  musica  medii  aevi, 
Paris  1867  II,  1-73  (Migne  p.  483- 
502).   Ejus   praeterea  sunt  11.  II  de 


»)  Cf.  P er tz  in  praef.  suae  ed.,  ex  quo 
haec  decerpsimtts  (etiam  apud  Migne 
CXXXII,  9-14);  Marx-  de  Lorenzi 
KL.X,  944-947;  Po  tthaat  p.  956  s.; 
Hist.  lit.  de  la  Fr.  VI,  148-154;  E  bert 
nr,  226—231. 


Bynodalibm  causis  et  diacipUnis  eccle" 
aiasticis  jussu  Badbodi  ex  diversis  ss.. 
patram  conciliis  atque  decretis  coUecti, 
in  sjnodo  ab  eodem  archiepiscopo  a,  9  0  6 
promulgati  et  praescripti  qui  essent 
per  modum  enchiridii  et  pro  normain 
visitatione  dioeceseos  servandi.  Prior 
1.  continetpraescripta  cirea  cleri  disci- 
plinam,  alter  respicit  d^^ciplinam  pro 
laiois.  Uterque  L  complectiturpp.  duas, 
unam  inquisitionum  (95  et  89),  alte- 
ram  decretorum  et  statutorum  (443  et 
446)  uecundum  materiae  ordinem^). 
Prodiit  Heimstadii  1019  cur.  Jo.  H  i  1- 
debrando,  sed  textu  pro  arbitrio 
mutato;  cur- Baluzio  Parisiis  1671 
notis  illustratus;  rec.  Viennae  1765; 
apud  Harzheim  Conc.Germ.11,438; 
cur.WasserschlebenLipsiae  1840; 
Migne  p.  l85 — 370. 

485.  In  Oriente^)  Eutjchius, 
qui  cognominatus  est  Said  Ibn  Batrik, 
celeber  fuit  medicus,  et  patriarcha  ale- 
xandrinus  ab  a.  933  (t  4.  Maj.  940). 
Juxta  accnratam  veri  rationem  collegit 
historiam  seu  annales  de  cognitione 
historiarum  universalium  (seu  contex- 
tionem  gemmarum,  syntagma  substan- 
tioe,  meduUam  historiae)  a  tempore 
Adami  ad  annos  Hegrae  islamiticae  (ad 
a.  938),  qui  arabice  scripti  sunt  ad 
ipsius  fratrem  Isa:  quod  opus  quamvis 
complectatur  fabulosa  peccetque  in 
chronologiam,  non  caret  pretio  ob  no- 
titias  ex  fontibus  nobis  deperditis  in  eo 
asservatas.  Illud  versum  edidit  Sel- 
denus  Londini  1642;  Migne  CXI, 
907 — 1156.  Ex  ipsis  periocham  ex- 
cerpsit  Seldenus  de  EccUaiae  aUxan- 
drinae  originibus  ediditque  seorsim  cum 
magno  commentariorum  apparatu  ib. 


J) Cf.  ejus  conBpectum  apud  W e rn e r 
Alcttiu  p.  243  88. 

^)  De Joanne Kameniate  presbytero 
thessalonicensi,  qui  testis  oculatus  descri- 
bit  stilo  fideli  et  vi\aci  expugnationem 
urbis  anae  patriae  (31 .  Jul.  9<H),  cf.  E  r  u  m- 
bacher  1.  c.  p.  265  8.  Reperies  eam  in 
Migne  P.  G.  CIX,  519—653. 


887 


901—950.  De  Formoso  pont  Auxilius  et  Vulgarias. 


888 


1 642,  sed  versione  suaadalteraYitprae- 
cipnos  Eutychii  locos  Tel  commentariis 
sensom  pervertit,  nt  Entjchinm  non 
Inbentem,  sed  invitnm  ac  nimium  re- 
luctantem  in  suomm  condnxerit  castra, 
adeo  ut  personatum  anglum  sub  Eu- 
tjchii  nomine  et  iarva  in  scenam  pro- 
deuntem  et  errores  contra  hierarchiam 
ecclesiasticam,  quae  juris  sit  divini, 
confirmantem  comperies.  Seldeni  per- 
versa  placita  de  ordine  hieratico  con- 
ftitanda  in  se  suscepit  Abraham 
Ecchellensis  in  suo  Eutychio  vindicato 
Bomae  1661  edito.  —  Magnae  utilita- 
tis  pro  historia  Orientis  hujus  tempo- 
ris  sunt  epistolae  CLXIII  s.  N  i  c  o  1  a  i, 
qui  fuit  Leonis  Sapientis  imp.  non  so- 
lum  secretioris  ejus  consilii  senator  sed 
ipsius  senatus  oculus  seu  praeses  (hinc 
yMysticus*  cognominatus)  et  ab  hoc 
munere  translatus  ad  patriarchatum 
GP.  (a.  90]):  sed  quia  imperatoris 
nuptiasquartas  reprobabat,  sede  pulsus 
est  a.  907:  quam  nonnisi  a.  911  sub 
Alexandro  Leonis  fratre  recuperavit 
(a.  911  vel  912)  atque  tenuit  ad  a.  924 
vel  926.  Laudatur  a  pastorali  zelo, 
constantia  et  eximia  caritate.  Edidit 
illas  ex  cod.  vatic.  Mai  in  Spicilegio 
rom.  X,  2,  164—440;  Migne  CXI, 
27 — 322;  dein  subjicitur  391 — 406 
opus  ad  praeposUufn  sacri  Montis,  ut 
typum  in  ordine  vitae  ex  ejusdem  SpiciL 
IX,  611  ss. 

486.  Ad  historiam  Formosi  ro- 
mani  pontificis  (891 — 896)  referri 
possunt  scripta  A  u  x  i  l  i  i  natione  forte 
Franci  vel  Grermani^),  qui  tamen  in 
Italia  commorabatur  et  a  Formoso  or- 
dinatus  fherat,  sed  num  diaconus  vel 
etiam  presbyter  non  liquet.  Cum  vero 
in  necrologio  montecassinensi  legatur 


1)  Hefele  Conciliengesch.  IV^  562 
Bnspicatar  A  u  x  i  1  i  i  nomen  esse  fictum. 
Cf.  Hist.  lit.  VI,  122—127;  Poithast 
p.  128:  1101;  Ebert  III,  236—239.  Be 
ejus  operibuB  cf.  Ceillier  Hist.  g^n^r. 
des  Autenrs  sacros  et  eccl.,  Paris  1862 
XII,  748—763. 


ad  diem  25.  Jan.  mors  cujusdam  Auxi- 
lii  diaconi  et  monachi,  qui  in  Gen$aim 
commentaria  reliquerit,  cujus  Mai  in 
Spicil.  rom.  t.  IX.  fragmenta  edidit, 
suspicati  sunt  nonnulli,  eum  esse  eun- 
dem  cum  nostro  Auxilio.  Post  Formosi 
mortem  duplex  agitabatur  controversia, 
num  sciL  ejus  ad  sedem  apostolicam 
electio  fuerit  canonica,  et  num  ejaadem 
ordinationesfnerintvalidae:  declaratae 
siquidem  fnerant  ab  ejus  snccessoribus 
Stephano  VI  (VII)  et  Sergio  III  inva- 
lidae.  Pro  earum  vaiore  magna  liber- 
tate  pugnavit  pluribus  opusculis  noster 
Auxilius :  De  ordinationihus  a  Formoso 
papa  factis ;  Infenaor  et  Defensor  per 
modum  dialogi  cum  ep.  praevia  ad 
Leonem  episcopum  nolanum,  utrum- 
que  stilo  claro  et  forti  scriptum  c.  4 1 1 , 
et  editum  a  Morino  ad  calcem  op.de 
eccl.  ordinationibus,  Parifliis  1655 
p.  348;  Antverpiae  1694  p.  282-309; 
Migne  CXXIX,  1059 — 1102;  in  quo 
tamen  non  omnia  approbanda  sunt, 
quae  auctorasserit;  I.  cujusdam  requi- 
rentis  et  respondentis  seu  libellus 
super  causa  et  negotio  Formoei  papae, 
in  forma  dialogi  inter  Insimulatorem  et 
Actorem  magna  arte  dialectica  con- 
scriptus.  Eum  reperit  Mabillonius 
absque  auctoris  nomine,  sed  Auxilii  esse 
censuit  suisque  Analectis  intulit  IV^, 
28—32.  Migne  p.  1103—1112. 
Videtur  tamen  esse  Vulgarii  juxta 
Ddmmler  op.  mox.  cit.  —  Inveetiva 
in  Romam  (vehemens)  inventa  et  edita 
sine  nomine auctoris  a  Bianchini  in 
proleg.  ad  I.  pontificalem  est  pariter  pro 
Formoso  et  a  Dummler  (qui  illam 
edidit  cum  Gestis  Berengarii  p.  137  — 
154  coIL  66  —  72)  adscribitur  Eugenio 
Vulgario  alteri  Formosi  apologetae 
(fl.  intra  887 — 928);  juxta  Hergen- 
r  0  e  t  h  e  r  vero  est  compilatio  ex  scri- 
ptis  Auxilii  (Photius  II,  3  7  0. 3  7  3  not  9). 
Exstat  etiam  in  Migne  P.  L.  GXXIX, 
823  —  838.  —  Dftmmler  in  op.  An- 
xilius  et  Vulgarius,  QuellenundForsch. 
zur  Gesch.  des  Papstthums  im  Anf.  des 
1 0.  Jahrh.,  Lipsiae  1866  edidit  insnper 


989 


JoanneB  diac.,  JoanneB  abban  cas. 


890 


alia  dno  Auxilii  oposcala :  In  defenaio^ 
nem  sacrae  ardinationia  papae  Formosi 
p.  59 — 95  (c.  a.  908  vel  909);  li- 
bellus  in  defenaiomm  Stephani  ep.  et 
praefatae  OTdinationis.  Stephanas  scii. 
pariter  transierat  a  sede  sorrentina  ad 
neapolitanam :  hinc  ejurt  electio  in 
episcopom  neapolitanum  et  ordinatio- 
nes  in  dabinm  ab  aemalis  faere  roca- 
tae.  Ib.  p»  96 — 1,09.  Idem  reperit  alia 
cc.  6  libelli,  qaem  sapra  primo  posai- 
mos  loco ;  et  V algarii  scriptum  de  eauea 
Formoaiana,  in  quo  valorem  ordinum 
a  Formoso  collatorum  tuetur,  ib.  117- 
1 39.  Yulgarii  epistolae  et  carmina  ibi- 
dem  habes  p.  139 — 156. 

487.  Joannes  diaconus  sea  prae- 
868  diaooniae  i.  e.  zenodochii  ad  eccle- 
siam  8.  Januarii  Neapoli^),  unus  ez 
doctioribas  et  cultioribns  viris  Italiae 
hac  aetate  continuayit  stilo  fide  digno 
et  ▼ivact  ehronieon  epiacoporum  neapo- 
Utanorum  ab.  a.  762 — 872,  ab  anony- 
mo  coeptum  medio  sec.  IX,  et  a  P  e  t  r  o 
subdiacono  (t  p*  960)  tertia  auctum 
parte^);  hujus  tantnm  superest  frag- 
mentum.  Prodiit  illud  integrnm  inter 
Muratorii  ItaL  rer.  scriptl,  2, 291- 
318;  in  Mon.  0.  seript.  rer.  langob.  p. 
402 — 436;  ed.  Bart.  Gapasso  inter 
Monumenta  ad  neapoiitani  ducatus  hi- 
storiam  pertinentia,  Neapoli  1881.1, 
155 — 221.  Seorsim  ex  eo  prodierunt 
mta  Joannis  II,  ep.  neapolitani  (t  653) 
in  Act.  SS.  Jan.  I,  32 ;  vita  e,  Athana- 
eU  ep.  neapolitani  (850 — 872)  iu  actis 
SS.  15.  Jul.  IV,  75—77;  apud  Mu- 
ratori  op.  cit.  II,  2,  1046  VII— XII. 
Cum  ob  Saracenorum  invasiones  reli- 
qoiae  s.  Severini  transferendae  essent 
in  castrum  LucuUanum,  ipse  hano  de- 


•)Cf.  Streber  KL.  VI,  1651 :  Pott- 
hastp.  516. 

2)  A b  hoc  distingui  debet  alias  P  e  t r  u  s 
Bubdiaconus  ecclesiae  neapoUtanae,  qui 
exeunte  sec.  XI.  SS.  vitas  e  graeco  latine 
vertit ;  et  forte  ille,  cujus  esse  dicitar  Mi- 
racula  s.  Agnelii  ab.  urbis  Neapolis  pro- 
tectoris  (f  14.  Dec.  596)  ed.  6.  Capaseo 
in  Monum.  ad  neapol.  ducatus  hist.  per- 
tinentibus  1881  I,  307—322. 


scripsit  lectu  dignam  translationem, 
quam  habes  in  Act.  SS.  Jon.  1,  1098- 
1103;  in  MG.  L  c.  p.  452—459.  In 
eo  narrat  Martyrium  s,  Procopii  ep. 
tauromenitani  ejusque  sociorum  a  Sara- 
cenis  in  ejusmodi  invasione  occisorum 
a.  909,  apud  Octavium,  Vitae  SS. 
Sic.  II,  6  et  apnd  Muratori  L  c  p. 
269,  qui  textum  exhibent  nonnihil  a 
Bollandistis  diversum;  Trandaiio  s. 
Sosii  (a.  910)  in  M6.  SS.  l  c.  p.  459 
8.;  cum  vita  s,  Januarii,  in  actis  SS. 
Sept.  VI,  874  s.;  quae  omnia  conscripta 
sunt  stilo  rhetorico  et  vivacL  Latine 
vertit  ex  textu  graeco  Evodii  mar- 
tyrium  XL  martyrum  sebastenorum 
(t  320),  in  Act  8S.  lO.Mart.  II,  22— 
25.  Vita  s,  Nicolai  Mirae  ep.  reperta 
a  Mai  in  SpiciL  IV,  323  s.  —  Chro- 
niea  s.  Benedicti  casinensis  (529 — 867) 
videtur  esse  Joannis  Capuae  illusth 
loco  nati,  qui  ex  archidiacono  capuano 
factus  est  monaohus  et  ob  singularem 
morum  maturitatem  abbas  eleotus  est 
(t  934).  Ipse  enim  teste  Petro  dia- 
cono  de  viris  ill.  casin.  c  15,  »de  per- 
secutionibns  ejus  ooenobii  et  de  mira- 
bilibus  inibi  factis  chronicam  succinc- 
tam,  sed  valde  necessariam  loco  de- 
scripsit.*  Integram  dedit^)  Waitz  in 
Mon.  G.Scr.  rer.  langob.  p.  468 — 488; 
partem  priorem  Muratori  op.  cit, 
II,  1,  264 — 269;  Pertz  sub  inscri- 
ptione  Chronioon  casinense  568 — 867 
inMG.  script.  111,222 — 230;  Migne 
CLXXIII,  977 — 990;  p.  alteram  in- 
scriptam  Chronica  demonasterio  ss.  Be- 
nedicti  in  Pertz  in  op.  cit.  p.  198 — 
205;  apud  Tosti  Storia  di  MonteCa- 
sino  1842. 1,  129.  Opere  nostri  Joan- 
nis  usus  est  L  e  0  Ostiensis  in  suo  Chro- 
nico.  Tribuitur  ipsi  et  Chronicon  post- 
remorum  comitum  Capuae  editum  ab 
Ant.  C  a  r  a  c  c  i  0 1  i  inter  quatuor  anti- 
quos  chronologos,  Neapoli  1626  in  4; 
a  Camillo  Peregrino  in  hist  princ. 
Langob.  Napoli  1643;  in  Muratori 
Script.rer.  It.  t.  II.  1,  272—279  etin 


«)  Cf.  Potthastp.  224. 


_J 


891 


901—950.  Historia.  Bertarias,  Ag^o,  Thiadmar,  Hatto  etc. 


892 


Oraevii  thes.    antiq.   It.   t.  IX.    1, 
168. 

488.  Bertarias  (Bertharias,  ex 
amanaensiam  mendo  Bercharias,  Ber- 
carias)  canonicns  8.  Vitoni  (S.  Vannes) 
reliqmt  histariam  hortata  Dadonis  epi- 
scopi  ex  fontiam,  qaos  incendiam  ec- 
clesiae  cathedralis  a.  916  Tel  91 7  com- 
basserat,  defecta  satis  brevem)  sed  fide- 
lem,  episcoporum  mrdunensium  ab  a. 
332^887,  qaa&exstatapadd'Achery 
Spicil.  XII,  251 ;  ed.  novae  II,  234 — 
262;  Galmet  Hist.  de  Lorraine  I, 
193 — 206;  Pertz  Mon.  script.  IV, 
36 — 45;  MigneCXXXII,  501 — 516. 
Eam  continaarant  anonymas  qaidam, 
Laarentias  leodiensis  aliiqae, '  at 
diximas  t.  lY  n.  47.  Vitam  prodaxisse 
yidetar  Bertarias  ')ada.  917.  —  Agio 
ex  abbate  vabrensi  archiepiscopas  nar- 
bonensis  (f  926)  narrat^)  historiam 
funcUUioniaabbatiae  vabrenais  ( Aveyron) 
in  pago  rathenico  (Rovergne)  860 — 
906,  in  Migne  P.  L.  GXXXII,  781  — 
786.-^  In  ep.  Thiadmar  (Theod- 
mar,  Dietmar)  archiepiscopi  salisbar- 
gensis  (f  28.  Jun.  907)  cam  episcopis 
-Bavariae  ad  Joannem  IX.  papam  non 
anias  arbis,  sed  totias  orbis,  qnaedam 


*)  Cf.  Hist.  lit.  VI,  154-156 ;  P  o  1 1  h  a  8 1 
p.  156.  —  Dado  ipse  historiam  sui  tem- 
poriB  scripsisBe  fertur,  quae  tamen  periit. 
Exstat  tantum  fragmentum  historicum 
de  vita  Hattonis  et  Bernhardi  j^aedecesso- 
rum  auorum  (Migne  CxiXII,  779). 
Sedem  tenuit  ab  a.  881—923.  In  ejus  lau- 
des  excurrunt  carminibus  Waldram- 
nu8  (Baltrannus)  episcopus  argentora- 
tensis  (f  12.  Apr.  905  vel  906)  et  S  a  1  o  m  o 
discipuluB  Kotkeri  clarisBimus,  vir  egre- 
ffiis  animi  dotibus  ornatus  abbas  sangal- 
TenBiB,  dein  episcopus  constantienBis  (893- 
919),  quae  habes  in  M  i  gn  e  P.  L.  CXXXII, 
561—574.  Huic  tribuuntur  Formulae  aU 
Batieae  collectio  scil.  formularum  et  epi- 
stolarum  magni  momenti  pro  historia 
illius  temnoris.  lUas  primum  integre  et 
critice  ediait  D  a  m  m  l  e  r  Dae  Formelbueh 
des  B.Salomo,  Lipsiae  1857.  Cf.  Zeumer 
N.  Arch,  der  Ges.  fOr  a.  d.  Gesch.  VIH, 
506—640;  Wattenbach  I*,  267  s.; 
Ehertlll,  154  ss. 

»)Ct.  Hist.  lit.  VI,  199-201;  Pott- 
hastp.  26. 


continentar,  qaae  spectant  ad  Slavo- 
ram  conversionem.  Saepius  fait  edita, 
at  a  Gordes  inter  opascala  Hinc- 
mari  rem.Parisiis  1615  1,  641-646; 
Hand  Metrop.  salisb.  p.  44 — 46 ;  bibl. 
PP.  lagd.  XVI,  766  s.  —  Exstat  et 
Hattonis  0.  S.  Ben.  arehiepiscopi 
mogantini(891 — 912)  ep.  ad  eandem 
pontificem  ad  tnendos  Bavariae  epi- 
scopos  adversus  Slavpram  exceptiones 
(Labbe  coU.  conc.  IX,  496 — 498; 
Migne  P.  L.  CXXXI,  1179—1182). 
£i  videntar  tribaendi  canonea  58  eonc. 
tribarensis  a.  89 5|  de  qaibas  cf.  He- 
fele  Conciliengesch.  IV §  509.  —  Ali- 
qaot  epistolas  Hermanni  archiepi- 
scopi  coloniensis  (c.  890—925)  re- 
peries  apad  Floss  Die  Papstwahlen 
onter  den  Ottonen. 

489.  Seqaantar  plares  hagiologi. 
Benedictas  0.  S.  Ben.  wessofonta- 
nas  abbas  (f  934)  collegit  Kalmda- 
rium,  qaod  reperies  apad  Leatner 
Hist.  monasterii  wessofontani^  Aaga- 
stae  V.  1763.  II,  1—14;  Mon.  Germ. 
hist  Necrol.  I,  42—52.  —  Nifce- 
phoras^)  philosopas  et  orator  pa- 
triarchae  CP.  Bcripsit  orationem  fune- 
brem  sive  narrationem  enoomiasticam 
8.  Antanii  cognomento  Caaleae  patriar- 
chae  CP.  (f  891),  qaam  habes  latine 
tantam  in  Actis  SS.  12.Febr.  II,  621- 
629;  Migne  P.  G.  CVI,  177—200 
(cam  commentario  praevio).  ^  Ar  cha- 
naldas  a.  905  jassa  Bainonis  ep. 
andegavensis  vitam  e.  MaurUii  ep.  an- 
degavensis  (f  453)  a  Magnobodo 
(cf.  p.  61 3  a.)  compositam  recognovitet 
snb  Venantii  Fortanati  nomine  volga- 


I)  AliuBabeoest  Nicephorus  prea- 
byter  CP.,  qui  s.  Andreae  Salo  (f  956)  a 
confessionibus  fuit,  etpsiusrttomcompo- 
snit  proliitam  ob  narrationem  maltorum 
miraculorum,  visionum,  revelationem 
etc.,  quam  habes  in  Actis  S8. 28.  Maj.  VI, 
Cor.  4*-lli*;  m  Migne  P;  G.  CXl, 
627—888.  Hic  NicephoruB  juxta  quos- 
dam  (cf  0  u  d  i  n  I,  1580  b.)  idem  eat  cum 
Nicephoro  Simeonis  Scylitae  junioris 
biographo,  de  qiio  supra  p.  547  a.  egimus. 


8  93 


Hagiographi.  £rchanbalda8,  Stephanas,  HacbalduB. 


894 


▼it.  E^m  habes  inter  hcgas  opp.  ed. 
LncchiRomae  1786  II,  156—171; 
Migne  P.  L.  LXXXVIII,  563—676; 
plene  inH.  Bordier  Les  liyres  des 
miracles  et  aatres  opiiscules  de  G.  Fi. 
Gregoire  de  Tonrs,  Paris  1864  IV, 
125 — 159;  in  Mon.^^Germ.  auct.  ant. 
IV,  2,  82—101  cur.  B.  Kruschi). 
'. —  Alius  hic  est  ab  Erchanbaldo 
(Erganbaldo)  0.  S.  Ben.  ineunte  sec.  X 
abbate  s.  Trudberti  in  Brisgovia,  qui 
scripsit  vitam  s.  Trudberti  (Budberti) 
hibemi  martyris  (a.  607),  quae  est  re- 
tractatio  et  ampliatio  Actorura  Trud- 
perti  M.  omnium  quae  exstant  anti- 
qnissimorum  ed.  ab  J.  M.  Lorenz, 
Argentorati  1777  in  4.  Prodiit^)  in 
Pezii  ep.  ad  M.  Hansizium  S.  J.  . .  . 
in  qua  vetnstissima  acta  s.  Trudperti 
M.  in  Brisgovia  auctore  Erganbaldo . . . 
nnnc  primo  publici  juris  facit,  Viennae 
A.  1731  in  4.  coU.  cum  Hansizii  re- 
sponsioneib.  1731 ;  apud  Lorenz  op. 
snpra  cit.  etc.  —  Stephanus  comes 
salmensis,  clericus  metensis,  abbas  lo- 
biensis,  episcopus  tandem  leodiensis 
(901  — 18.  Jun.  920)  urbanius  scri- 
psit^)  vitam  et  pasaianem  8.  Lamberti 
(t  c.  700)  apud  Ghapeayille  Gesta 
pontif.  leod.  I,  350 — 370;  in  Actis 
S8.  17.  Sept.  V,  581—589;  Migne 
CXXXII,  643 — 660.  Liber  ejus  de  di- 
vinis  offkiis  prodiisse  non  videtur. 

490.  Fere  eodem  tempore  H  u c  b  a  1- 
dus,  Milonis  (cf.  p,  858)  ex  sorore 
nepos,  monachus  s.  Amandi  0.  S.  Ben., 
▼ir  Bophicis  disoiplinis  .nobiliter  eru- 
ditus»  quem  Fulco  Archiepiscopus  re- 
mensis  cum  ejus  condiscipulo  Bemigio 
(cf.  p.  876)  c.  a.  893  Bemos  accersivit 
ecclesiamque  suam  per  eum  praeclaris 
iliustravit  doctrinis,  teste  Flodoardo 
hist.  eccl.  rem.  IV,  9,  vitam  ejusdem 
sancti  po^tice  depinxit,  quam  edidit  J. 
Demarteau  Vte  de  s,  Lamhert  ^crite 


•)  Cf.  Potthastp.  1471. 
i)Cf.  Potthaatp.  1609. 
«j  Cf.  Hiat.  lit.  VI,  168—173. 


en  vers  par  Hucbald  de  S.  Amand,  Leo- 
dii  1878;  1891.  Antequam  Bemos 
venerat  rexerat  cum  magna  eruditionis 
fama  scholas  in  suo  monasterio  s.  Aman- 
di,  cujus  bibliothecam  libris  locuple- 
tavit^  quorum  plures  ipse  descripsit. 
Adhuc  supersunt  codices  duodeviginti 
ejus  manu  scripti.  Decessit  20.  Juti. 
930,  dictus  a.  morum  candore  ,SimpIez 
sine  felle  columba^  Musicus  quoque 
excellens  fuit  et  cantus  in  multorum 
sanctorum  honorem  composuit.  Hinc 
Gerbertus  insuomagno  op.  de  Mu- 
sica  sacra  1,  103  ss.  plura  ejusdem  de 
musica  edidit  scripta :  de  quibus  tamen 
cf.  Mtlller  Hucbalds  ^chte  und  un- 
ftchte  Schriften  iiber  Musik,  Leipzig 
1884.  —  Alia  ejusdem  opera  sunt: 
Vita  s.  Rictrudis^)  abbatissae  marcia- 
nensis  (f  c.  668)  candide  et  fideliter 
a.  907  scripta,  in  Actis  SS.  12.  M%j. 
III,  81 — 89;  in  Mabillonii  Actis 
SS.  n,  939—950.  —  Passio  ss.  Mar- 
tyrum  Quirici  et  JuliUae  ex  actis  apo- 
cryphis  apud  Mombritium  p.  11 
n.  1 8.  —  Acta  s.  Aldegundis  V.  (t  c 
683),  in  Mabillonii  ActisII,807 — 
815;  in  Actis  SS.  30.Jan.  II,  1040 — 
1047.  ~  Vita  8.  L^noini  presb.  et 
conf.  apostoli  Saxojiiae  et  Frisiae 
(t  773),  qnae  ceteris  nostri  auetoris 
vitis  praefertui' :  segmenta  ex  illa  ex- 
hibent  MG.  SS.  II,  360  —364.  —  Frag- 
menta  sermonis  de  s,  Jonato  conf.  ab- 
bate  primo  marchianensi  (Marchiennes) 
in  Belgio  (sec.  VII)  exhibet  SoIIerius 
in  comment.  de  hoc  sancto  in  Act.  S8. 
1.  Aug.  1,  70 — 75.  —  Panxit  et  car- 
mina,  inter  quae  notissima  est  ejus 
ecloga  ad  Carolum  Calvum  imp.  de  cal- 
vis  seu  de  laudibus  Calvitii  versibus 
136  (juxta  alios  141)  hexametris  con- 


I)  De  hac  exstat  sat  prolixum  carmen 
JoanniB  monachi  0.  S.  Ben.  in  mo- 
nasterio  s.  Amandi  (fl.  exeante  sec.  X),  ex 
qno  quaedam  fragmentalegunturin  Act. 
SS.  2.  Febr.  I,  300-302  scil.  de  Adal- 
baldo  viro  s.  Rictrudis,  et  16.  Mart  II, 
455—457  de  s.  Eusebio.  Cf.HiBt.Iit. 
VII.  184-186. 


895 


901—950.  Hagiographi.  Radbodus,  BiBO,  Aldelmus,  Odilo. 


896 


stans,  artificiose  ex  vocibus,  quae  in- 
cipiunt  litera  c,  concinnata,  Valencien- 
nes  1876  cur.  J.  Desilve  cum  ver- 
sione  gallica  etc.  Haec  et  alia  collecta 
habes  in  Migne  P.  L.  GXXXII,  825- 
1050.  —  S.  Badbodus  ^)  ex  nobili 
prosapia  ortus  et  in  schola  palatina 
Caroli  Calvi  institutns  electus  est  epi- 
seopas  trajectinus(899):  quod  monus 
ut  sanctius  obiret  factus  est  monachus 
0.  S.  Ben.,  et  revera  praesulum  exstitit 
lucidum  exemplar  (t  917  vel  918). 
Ooncinnasse  videtur  chronicon,  cujus 
breve  fragmentum  ezhibet  Mabillo- 
nius  in  Aci  SS.  VJI,  267.  —  Super- 
suat  adhuc  carmen  allegoricum  et  ser- 
mo  de  8.  Suitberio,  Westphaliae  apo- 
stolo  (t  717),  in  Act.  SS.  l.  Mart.  p. 
84  s.;  Sermo  seu  tomellus  de  vita  et 
meritis  paradoxae  virginis  Amalbergae 
(t  772);  Ecloga  et  homilia  de  s.  Leb- 
wino  (Lebuino  t  p.  a.  773),  apud  Su- 
rium  ad  12.Nov.  suppl.  p.  839 — 841, 
qui  stilum  infeliciter  deformavit;  nec- 
non  aliqiu  carmina,  quae  omnia  habes 
MigneCXXXII,  547—561.  —  Sermo 
de  gemina  felicitale  8.  Servatii  primum 
editus  fuit  in  Analectis  bolland.  1, 1 04- 
111.  —  Bisoni  episcopo  paderbo- 
nensi  (t  9.  Sept  908)  tribuit  Wat- 
tenbach  I^  238  vitam  s.  Liborii  ep. 
cenomanensis,  patroni  paderbomensis 
(t  c  finem  sec.  IV),  fide  dignam,  quam 
habes  in  Act.  SS.  23.  Jul.  V,  414— 


«)  Aliua  aRadhodo    (f.  Radbodo) 
praeposito  doenei  aequali  (fl.  c.  923),  cu- 

iUB  exstat  ep.  ad  AdeUtanum  regem  Ang- 
iae  (Migne  CXXXII,  719-722),  etBad- 
b  0  d  o  archiepiBCOpo  trevirensi  (f  30.  Mar t. 
915),  ciyus  exstat  ep.  canonica  pro  Gisle- 
maro  presb,  ad  Rotbertum  ep.  meten- 
sem,  utei  deinde  inipsiusparochia  degere 
liceat.  Noatri  auctoris  vitam  ab  anoDjmo 
conscriptam  habes  in  Mabillonii 
Actib  SS.  V,  26-31,  inde  in  Mi^ne  P.  L. 
CXXXII,  539—547;  textus  pnmigenius 
in  Anal.  Boll.  1897.  VI,  5  -15 ;  textum  in- 
tegrum  et  authenticum  se  edidisse  con- 
tendit  HoIder-£gger  ap.  Pertz 
Mon.  Bcript.  XV,  1,569  ss.  Cf.  Potthast 
1540;  Hist.  lit.  VI,  158—164;  Ebert 
11,184-188. 


F, 


425 ;  in  MG.  SS.  IV,  1 49—1 57 ;  ger- 
manice  in  Ge.  Grandaur  Leben  des 
Abtes  Eigil  von  Folda,  Leipzig  1888; 
1890.  Ab  aliis  tamen  tribuitnr  Agio 
corbejensi. 

491.  Quibns  uddantur^)  Aldel- 
mus  (Aldhelmas)  episcopus  sagiensis 
(Seez  in  Normania  t  13.  Nov.  910), 
scriptor  vit<u  s.  Opportunae  V.  (t  770) 
in  Act.  SS.  22.  Apr.  III,  62—67;  in 
Mabillonii  ActisUI,  2,  222 — 231, 
quam  Histoire  lit.  VI,  132  commendat 
a  sobrietate  et  stili  nitore  ea  aetate 
raro.  —  Odilo  monachos  0.  S.  Ben. 
s.  Medardi  apud  Suessionensea  in  Gal- 
Iia(fl.  920),  alius  a  celeberrimo  s.  Odi- 
lone  ab.  cluniacensi,  de  quo  alias,  scri- 
psit  fuse  admodum  et  apparatu  rheto- 
rico  de  trtmslatione  rdiquiarum  s.  Se- 
bastiani  M.  et  Gregorii  M.  papae 
in  suessionense  s.  Medardi  coenobium 
a.  826  &cta,  in  actis  SS.  20.  Jan.  II, 
278 — 295  sine  auctoris  nomine;  cnm 
hoc  et  prae&tione  in  Mabillonii 
Actis  IV,  1 ,  383— 41 0 ;  in  MG.  SS.  XV, 
377—391;  Migne  CXXXII,  579— 
622,  ubi  (622 — 642)  habes  et  ep.  ad 
Ingrannum  de  adventu  et  susceptione 
corporum  88.  MM.  Tiburtii,  Mar- 
cellini  et  Petri,  Marcelliani  et 
Marci  Proti  et  Hyacinthi,  Marii  et 
Marthae,  Audifax  et  Abacuc,  Abdonis 


I)  Herberno  (Heberno)  archiepiacoiM) 
turonensi  (887—917)  ex  abbate  majoris 
monasterii  s.  Mailtini  supponuntur  Mh-a- 
cula  b.  Martini  post  ejus  translationem 
ab  AntisBiodorensibuB  ad  Turoneases 
a.  887  facta,  apud  Baluze  Miss.  VII, 
169—195;  Migne  CXXIX,  1035-1052. 
Cf.  Hist.  lit.  VI,  146-148.  —  De  Wine- 
b  r  a  n  d  0  monacho  claromontano  (cf.  920) 
scriptore  vitae  patroni  sui  monasterii  cf. 
ib.  VI,  176.  —  DeFIohario  presbytero 
parisiensi  (fi.  923),  cui  tribuitur  vita  ft 


ti-anfdatio  8.  Eugenii  ep.  toletani  primi  et 
martyria  (sec.  III)  cr.  ib.  194—196  (in 
Anal.  bolland.  III,  29—57).  —  Cappi- 
d  u  8  stauriensis,  frisius  sacerdos,  cui  tri- 
buitur  8.  Odulphii  vita  (c.  865)  in  Actis 
SS.  12.  Jun.  II,  95^-95» ;  M  i  g  n  e  CXXXII, 
857  -  862  ex  S  u  r  i  o,  juxta  Analecta  boIL 
XIII,  178,  forte  ne  exstitit  quidem. 


897 


LetalduB,  Richarius,  Suidas,  Biculfus,  Herveus  etc. 


898 


et  Seimis  (a.  820)>  quam  tamen  P  a  p  e- 
brochins  in  Act.  SS.  2.  Jnn.  1,  206 
8.  supposititiam  et  nollias  fidei  esse 
censet,  necnon  tres  sermones,  qui  pro- 
bahiliter  ipsius sunt ^).  —  Letaldus 
(Lethaldus,  Lietaldus)  scripsit^)  jussu 
Gerardi  broniensis  (t  959)  c  935 — 
937  Translaiianem  a.  Eugenii  toletani 
ep.  ex  monasterio  s.  Dionysii  apud  Pari- 
sios  ad  monasterium  broniense  (Brogne 
proY.  namurcensis)  in  Anal.  Bolland. 
1884. m,  29— 57coll.V,  385—395; 
ex  parte  etiam  apud  Pertz  MG.  scr. 
XV,  2,  646—652.  —  Richarius 
monachus  gemblacensis^)  c.  a.  950 
scripsit  metrice  vitam  Erluini  primi 
ab.  gemblacensis,  quam  jam  sua  aetate 
conqueritur  auctor  de  gestis  abb.  gem- 
blacensium  aDacherio  editus Spicil. 
II,  759  ^dissipatis  et  intercisis  sche- 
dulis  a  memoria  hominum  deperisse  *. 
Idem  tamen  p.  760  unam  ex  eadem 
laciniam  conservavit.  —  Eberhardo 
monacho  in  monasterio  s.  Eucharii  tre- 
virensi  (t  909)  tribuitur  vita  ss,  Eu- 
charii,  Valerii  et  Materni,  quos  ^erunt 
s.  Petrum  Treviros  misisse  primosque 
fuisse  ibidem  episcopos,  quam  habes  in 
Act.  SS.  29.  Jan.  II,  918—922  et  in 
H  i  11  a  r  i  i  Vindiciis  hist.  trevir.  de  tri- 
bus  primis  Trevirorum  ep.  .  . .  contra 
impactam  recentium  crisin  (i.  e.  Hon- 
theim)  Metis  1763  p.  146 — 159;  in 
Act.  SS.  29.  Jan.  II,  918 — 922.  Alii 
vero  eam  tribunt cuidam  Goldschero 
seu  Gloschero  0.  S.  Ben.  trevirensi,  qui 
scripserit  ante  a.  990. 

492.  Adhistoriam  literariam  re- 
ferri  potest  S  u  i  d  a  s ,  scriptor  byzan- 
tinas,  de  cujus  fatis  nihil  plane  inno- 
tuit,  nisi  eum,  forte  circa  medium 
sec.  X,  laudabili  diligentia  compilasse 


>)  Cf.  Hist.  lit.  VI,  173-176;  Ebert 
m,  210— 214. 

2)  Est  forte  idem  cum  alio  Lethaldo,  de 
quo  agemus  periodo  sequenti.  Cf.  inter- 
ea  Walther  Schultze  Forsch.  zur  d. 
Gesch.  1885  XXV,  221  ss. 

»)  ItaFabriciusIII,  390. 
Hurter,  Nomoiiclator  I  ed.  III. 


magnum  Lexicon,  in  quo  praeter  noti- 
tias  grammaticales  et  etymologicas  ex- 
hibet  plurimas  notitias  biographicas  et 
bibliographicas  ad  historiam  spectantes 
literariam,  quae  non  obstantibus  plu- 
rimis  mendis  (amanuensibus  vel  inter- 
polatoribus  saepe  tribuendis)  sane  pre- 
tiosaesuni  Prodiit  curaThom.  Gais- 
ford  Oxonii  1834  t.  3;  melius  cura 
Godofr.  Bernhardy  t.  2  in  4  pp.; 
etiam  cur.  Imm.  Bekkeri,  Berolini  1854 
graece  tantum  et  omisso  apparatu  cri- 
tico,  quae  ed.  non  magni  aestimatur  ^). 

493.  Biculfus  episcopus^)  sues- 
sionensis  (f  901  vel  902)  proposuit 
clero  suo  egregiam  utilemque  consti- 
tutionem  seu  statuta,  quae  tamen  in- 
tegra  non  pervenerunt  ad  nos.  Jo.  de 
Gordes  canonicus  lemovicensis  ea 
primum  edidit  post  opuscula  Hincmari 
rem.,  Parisiis  1615  p.  685 — 696;  re- 
cepta  dein  fuere  in  varias  conc.  collec- 
tiones,  ut  in  supplementum  conc.  Gal- 
liae  Sirmondi  a  Petro  de  la  Lande 
editum  p.  304 — 308;  a  Labbe  IX, 
416—423;  Migne  P.  L.  CXXXI,  15- 
24.  —  Ejusmodi  statuta  reliquit  et 
W  a  1 1  e  r  u  s  (Gualtierus,  Vautier),  archi- 
episcopus  senonensis  (t  19.Nov.  923), 
quae  recepta  fuere  in  bibliothecas  pa- 
trum  et  conc.  collectiones,  in  Migne 
P.  L,  CXXXII,  717  —  720.  —  Her- 
veus  (Heriveus)  archiepiscopus  re- 
mensis(900 — 2.Jul.  922j,  CaroliSim- 
plicis  cancellarius  (911 — 920),  pastor 
fidelis,  epistolam  scripsit  ad  Witonem 
archiepiscopum  rotomagensem  compi- 
latam  ex  patrum  testimoniis  et  cano- 
nibus,  in  qua  exponit  ^qualis  poeni- 
tentia  debeat  injungi  non  baptizatis 
gentibus  et  rebaptizatis,  et  postea  more 
paganico  ecclesias  devastantibus  et 
christianitatem  delentibus,  quam  habes 


i)  Cf.  Krumbacher  Gesch.  der  byz. 
Lit.  ed.  2  p.  562—570. 

»)  De  Ro  berto  (Ruodperto,  Ruperto) 
0.  S.  Ben.  in  monasterio  sangallensi,  cu- 
ju8  Bcholas  rexit,  dein  episcopo  metensi 
(883-916)  cf.  Hist.  lit.  VI,  156  s. 
29 


899 


901—950.  Scriptores  reliquL  Poetae. 


900 


post  opuscala  Hiacmari  remeasis  edi- 
tam  a  Jo.  de  Cordes  p.  697-711 ;  ia 
collectioaibas  conc,  ia  bibliothecis  PP. 
at  lugd.  XVII,  246—254;  Migae 
CXXXII,  659 — 716,  abi  reperies  acta 
coac.  Troslejani  a.  909  habiti,  cujas 
palchra  capUula  XY  seu  exhortatioaes 
pateticae  ab  ipso  videatur  compositae  ^). 
Habes  ea  et  ia  coU.  coac.  ut  Maasi 
XVIII,  263 — 308. —  Martiaianus 
moaachus  (secX)  disseruit  fusius^)  de 
fnoncLchorum  laude  et  instUutione  U.  4, 
cujus  operis  praefatioaem  taatimi  et 
iaitium  publicae  luci  dedit  Mabillou 
ia  Aaoal.  0.  S.  Bea.  HI,  695  s. 

494.  His  subjicimus  Leoaem  VI. 
cogaomeato  Sapieatem,  seu  Philoso- 
phum,  qui  etsi  imperator  (887 — 91 1) 
ia  sacris  etiam  literis  a  Photio  iasti- 
tutus,  reliquit*)  orationes  (33,  exqui- 
bus  editae  1 9)  ia  Christi  D.,  b.  Mariae 
V.  et  saactorum  festivitates,  in  quibus 
agit  de  argumeatis  christologicis,  Ju- 
daeos  impugaat,  etiam  Latinos.  Eas 
ediderunt  G  r  e  t  s  e  r  lagolstadii  1600; 
Combefisius  in  Auctario  nov.  t.  1. 
Parisiis  1648  in  f.;  Migne  P.G.CVU, 
9 — 298,  ubi  (p.  300 — 324)  alia  ejus- 
dem  scripta  reperies,  ut  epistolam  (la- 
tine  tantum  servatam)  ad  Omaruin 
Saracenorum  regem  de  fidei  chriaiianae 
veritate  et  mysteriis  et  de  variis  Sara- 
cenorum  haeresibus  et  blasphemiis. 

495.  Praeter  tot  alios,  qui  qualia- 
cunque  demum  carmina  panxerunt 


»)  Cf.  Hist.  lit.  VI,  182—188. 

»)  Cf.  Hist.  lit  VI,  95-97. 

*)  Cf.  Ehrhard  apud  Krambacher 
p.  168.  HujuB  forte  tempore  CosmaB 
Vestitor  seu  Protovestiarius  floruit,  cu- 
juB  edidit  6 a II e r i n i  in  Sylloge  Monu- 
ment.  etc.  Parifliis  1857.  II,  680-697  ser- 
monem  haud  Bpemendum  in  88,  Joachim 
et  Annam  gloriosoB  Dei  genitricis  parentes, 
etiam  in  M  i  g  n  e  P.  G.  CVII,  1005—1052. 
Cf.  de  eo  Scherer  KL.  VII,  1810. 


et  quorum  jam  fecimus  mentionem, 
nominari  adhuc possunt  Cyprianua, 
cordubeasis  ecclesiae  archipresbyter 
(fl.  928),  de  cujus  epigrammalis  et 
carminibus  genuinis  (in  MG.  poet.  III, 
1,  143  s.  ed.  Traube)  et  suppositis 
(quorum  plura  reperiuntur  passim  in 
Jo.  Tamaji  martyrologio  hispano)  fuae 
disputat Nic  Antoniusin  bibl. hisp. 
vet.  I,  L  VI  cap.  7  p.  469,  etiam  apad 
MigneCXXXlI,  787— 797,ubiCXXI, 
567  aliqua  (octo)  reperies.  —  Abbo 
Cernuus  seu  Humilis  vel  Eztimus  cog- 
nominatus^),  Aimonii  discipulus,  pa- 
tria  Neustrasius  et  monachus  s.  6er- 
mani  a  Pratis  Parisiensis  0.  S.  Ben. 
couscripsit  stilo  nimis  quaesito,  con- 
torto  et  subinde  valde  obscuro  carmen 
de  bello  pari3iaco{HS5  —  886)11.3,  cui 
ipse  non  solum  spectator,  sed  qui  prae- 
liatores  medias  inter  flammas  elevata 
cruce  excitaret,  interfuit.  Magni  fit  a 
viris  litei*arum  humaniorum  stndiosis 
ob  varias  quas  suppeditat  notitias. 
Edidit  illud  post  varias  editiones  ple- 
nius  Pertz  in  Mon.  Germ.  hist.  II, 
776 — 805;  inde  Migne  1.  c.  p.  723- 
762,  quibus  ibidem  p.  761 — 778  sub- 
jiciuntur  ejus  «ermon^  Fselecti,  quos 
d'Achery  reperit  ediditque  Spicile- 
gii  IX,  80 — 110,  ed.  novae  I,  336  ss. 
Obiit  9.  Mart.  forte  a.  923.  —  Hart- 
mannus  0.  S.  Ben.  ILMauri  discipu- 
los  et  abbas  sangallensis  (f  924  vel 
925),  qui  reliquit  hymnos  (cf.  Ebert 
III,  159),  litaniam  humili  texuitprece 
et  melodiam  fecit.  Illa  habes  in  Ca- 
nisii  Ant.  V  p.  2;  II*,  3,  192  ss.;  in 
Bibl.  PP.  lugd.  XXVII,  509  ss.  VUam 
quoque  reliquit  8.  Wiboradae  V.  in- 
clusae  apud  s.  Gallum  (t  926)  in  Act 
SS.  2.  Maj.  I,  284—293;  apud  Ma- 
billon  in  Act.  SS.  V,  44-61 ;  inde  Ex- 
cerpta  ed.  Pertz  in  MG.  IV,^452-457. 


1)  Alius  ab  Abbone  floriacensi,  de 
quo  infra.  Cf.  Hist.  lit  VI,  189—194; 
EbertUI,  129-139. 


XTIL 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  X. 
Parsaltera  (951— 1000). 


496.  Neque  laetior  foit  altera  9ec.  X 
pars :  vix  ineidimas  in  theologos  ^),  quo- 
ram  nomen  et  eruditionis  fama  ad 
posteras  pervenerint  generationes.  In- 
ter  theologos,  hoc  nomine  vere  dignos 
praecipnum  forte  reperimus  Bathe- 
r  i  u  m,  qui  tamen  aerumnarum  y icissi- 
tudinibus  et  singulari  sortis  instabili- 
tate  magis  est  celeber.  Natus  est  in 
dioecesi,  forte  in  ipsa  ciyitate  leodi- 
ensi  exeunte  ut  videtur  sec.  IX,  ado- 
lescens  vitam  professus  monasticam 
0.  S.  Ben.  in  coenobio  lobiensi.  Insig- 
nibus  ingenii  talentis  omatus  et  dis- 
cendi  ardore  impuUus  plurimum  pro- 
fecit  inliteris.  Hildninum  in  episcopum 
electum  leodiensem,  sed  non  praevalen- 
tem  contra  aemulum  suum  Bicharium 


1)  Praetermittimus  s.  Niconem  na- 
tione  Armenum,  a  prima  aetate  vitae 
asceticae  deditum,  poenitentiae  per  Ar- 
meniam,  Asiam  minorem,  Graeciam  etc. 
praeconem  (f  998),  cui  tributintur  aliquot 
scripta,  ut  de  impia  Armeniorum  religione, 
sed  ea  yidentur  esse  recentioris  Niconis, 
de  quo  infra  redib  t  sermo.  Hujus  sancti 
yitam  ab  anonymo  scriptam  habes  in 
Mar te n e  ampl.  Coll.  VI,  837—886;  S  u- 
rium  27,  Nov.  et  M  igne  P.  G.  CXIII, 
975-988. 


in  Italiam  est  comitatus,  ubi  ille  ab 
Hugone  rege  ejus  affine  faotus  est  epi- 
scopus  veronensis,  et  ab  hac  sede  pro- 
motus  ad  sedem  archiepiscopalem  me- 
diolanensem  a.  931.  Huic  successit  in 
sede  veronensi  noster  Batherius  invito 
Hugone  (932).  Cum  vero  Yeronenses 
Hugoni  infensi  Amolfum  Bajoariae  et 
Carinthiae  ducem  evocassent  et  veni- 
entem  libenter  ezcepissent,  Hugo  cum 
exercitu  accucurrit  eumque  devicit, 
Batherium  captum  Papiae  in  carcerem 
detrasit(934),  inquo  multas  perpessus 
est  calamitates.  Duobus  annis  et  di- 
midio  in  carcere  exactis  Comumestre- 
legatus:  exsilio  solutus  in  Galliam  se- 
cessit,  ubi  angustiis  coactus  praecepto- 
ris  munere  functus  est,  qua  occasione 
concinnavit  grammaticam  Sparadorsum 
(»pro  eo,  quod  qui  scholis  assuesceret 
puerulus,  dorsam  a  flagris  servare  pos- 
set  *,  Folcuinus  in  gestis  abb.  lob.  c.  2  o)» 
quae  periit.  Dein  Laubias  ad  suum  re- 
versus  est  monasterium  (944).  Hugo 
interim  poenitens  eoram,  quae  in  Ba- 
therium  egerat,  ejus  vldendi  et  resti- 
tuendi  desiderium  aliquoties  expresse- 
rat,  hinc  ille  Hugonem  conventuras 
Laubiis  discessit,  sed  incidit  in  itinere 
29' 


903 


951—1000.  Ratherius  veronensis. 


904 


in  Berengarii  Hugonh  aemnli  insidias 
(946).  Tribns  et  semis  mensibus  Ba- 
therius  fuit  sub  custodia  retentus: 
inde  autem  emissus  demum  redditus 
veronensi  ecclesiae.  Multas  tamen  ae- 
rumnas  post  restitutionem  pertulit,  et 
cum  Manasses  archiepiscopus  alioquin 
arelatensis,  qui  eam  sedem  antea  in- 
vaserat,  quendam  suae  dioecesis  cleri- 
cum  in  episcopum  veronensem  ordi- 
nasset,  ipse  iterum  sede  pulsus  est 
(948).  Profectus  est  in  Germaniam  et 
ope  Brunonis  fratris  Ottonis  regis  &c- 
tus  est  episcopus  leodiensis(953),  sed 
brevi  post  et  hac  sede  ezpulsus  rebel- 
lione  factionis  praepotentioris  eique 
suflectus  fuit  Baldricus,  Cum  Ottone  I. 
vege  rediit  96 1  in  Italiam,  eoque  agente 
accedente  summi  pontiiicis  atque  pa- 
piensis  concilii  decreto  sedem  vero- 
nensem  recepit.  Sed  cum  novae  ori- 
rentur  temporis  lapsu  in  eum  turbae  ob 
eju3  acriorem  agendi  rationemetrefor- 
mationis  studium,  e  re  censuit  sedem 
hanc  dimittere  (968)  atque  in  patriam 
redire,  ubi  ab  Everaclo  leodiensi  epi- 
scopo  quam  humanissime  receptus,  nli- 
quot  abbatiolis  fuit  praefectus,  demum 
etiam lobiensi  (971),  quam tamen  anno 
proximo  iternm  cedere  debuit  Fulcuino. 
Alnam  concessit,  ubi  tandem  post  tot 
vitae  turbas  quievit  et  25.  Apr.  974 
vitam  banc  morialem  cum  aetema  com- 
mutavit.  Characteris  erat  nimis  ar- 
dentis  et  impetuosi ;  habuit  zelum,  sed 
non  secundum  prudentiam:  hinc  sub- 
ditorum  confidentiam  et  amorem  sibi 
conciliare  non  valuit.  In  calamitatibus 
defuit  ei  constantia. 

497.  Plurima  reliquit^)  opuscula, 
quae  collecta  prodierunt  Veronae  a.  1 7  6  5 
cura  fratrum  Petri  et  Hier.  B  a  1 1  e  r  i  n  i 
et  in  Migne  P.  L.  CXXXVI,  9—768. 
Ea  testantur  magnam  eruditionem,  as- 
siduum  in  patrum  operibus  legendis 
studium  atque  diligentiam,  etiam  in  li- 
teris  humanioribus  peritiam  auctorum- 


nCf.Ebert  111,373 -383. 


que  classicorum  cognitionem :  et  cum 
saepius  in  iis  cleri  reformationem  re* 
spiciat,  ex  iis  ecclesiastica  sec.  X.  disci- 
plina  colligitur:  hinc  et  pro  historia 
hujus  seculi  admodnm  suntutilia.  Oc- 
currunt  identidem  in  iisdem  praeclar& 
pro  fide  cathoUca  adversus  novatores 
sec.  XVI.  testimonia.  Stilo  utitur  prae- 
ter  illius  aetatis  morem  satis  polito, 
sed  inaequali,  acri,  vehementi,  vocibua 
barbaris  vel  proprio  arbitrio  formatis^ 
hinc  saepe  nimis  quaesito,  obscuro  et 
implexo.   —   Praecipua   porro   sunt: 
Praeloguiorum  U.  VI,  quibus  omnium 
cujusvis  aetatis,  sexus,  conditionis  et 
ordinis  hominum,  etiam  principum  et 
episcoporum,  ofQcia  explicat  et  vitia 
atque  abusus  eo  tempore  invalescentes 
perstringit.   Ubi  episcopalem  dignita- 
tem  et  auctoritatem  commendat,  non 
pauca  de  suis  aerumnis  inspergit  ac  d& 
his,  quaesuarumaerumnarum  occasione 
acciderant.   Ne  vero  quis  se  ob   ali- 
quem  circa  fidem  errorem  in  tantas  in- 
cidisse    miserias    suspicaretur,    suam 
doctrinam  ostendit  consonam  doctri- 
nae  s.  Augustini  professionemque  fidei 
s.  Athanasii  symbolo  conformen.  Opus 
hoc  inscripsit  etiam  Meditaiiones  cor- 
dis,  MedicinaUm  et  Agonisticon,  quia 
multae  meditationis  praebet  materiam 
et  christianum  hominem  velut  athle- 
tam  ad  certamen  informat.    Prodiit  in 
Martene  ampl.  coll.  IX,  785 — 914. 
Licet  illud  in  carcere  papiensi,  libro- 
rum  supellectili  plane  destitutus,  con- 
scripserit,    copiosam   tamen   praefert 
eruditionem  sacram  atque  profanam.  — 
Conclusio  deliberativa  Leodici  acta  sive 
Clymax  Syrmatis  ejusdem,  40  rationi- 
bus  tamquam  scalae  cujusdam  gradi- 
bus    ad   deliberativam   conclusionem 
statnendam  non  cedendi  sedi  leodiensi 
contra  Baldricum  ei  suffectum  ascen- 
dit.  Ineademcausacomposuit  opus  ad- 
modum  obscurum,  implexum,  difficile 
Phrenesis  inscriptum,  complectens  20 
scripta  i.  e.  epistolas,  libellos  etc„  di- 
visum  in  11.  XII,  quorum  aliqui  tantum 
supersunt.  —  Excerptum  ex  dialogfo 


t)05 


Atto  TercellenBis. 


906 


confessianumf  in  quo  dibi  grsvissima 
omnisqne  generis  vitia  exprobrat,  qao< 
rom  vix  erat  reus,  nambonae  alioquin 
erat  famae :  hinc  species  quaedam  cen- 
surae  est,  cui  fervidum  et  acerbius 
Batherii  ingenium  ita  indulget,  ut  non 
tam  in  alios,  quam  in  semetipsum  iden- 
tidem  invehatur:  cui  affine  est  opus- 
culum  QualUatis  conjeetura  cujusdam, 
in  quo  omnes  accusationes  in  eum, 
cum  esset  episcopus  veronensis,  pro- 
latas  refert  atque  se  ipsum  ad  vivum 
depingit  (a.  966).  —  Be  Cantemptu 
canonum  (a.  964)  pprtes  duae  seu  vo- 
lumen  perpendiculorum  vel  visus  cu- 
jusdam  appensi  cum  aliis  multis  in  ligno 
latronis,  in  quo  gravissimis  verbis  con- 
queritur  de  canonum  contemptu  tunc 
penes  clericos  vigente,  prae  primis  eo- 
rum  canonum,  qui  continentiam  cleri- 
cis  praescribunt.  Synodica  ad  presby- 
teros  et  ordines  ceteros  forinsecus  i.  e. 
per  universam  dioecesim  constitutos 
(a.  966),  in  cujus  exordio  conqueritur, 
clericos  suae  dioeceseos  (veronensis), 
ter  licet  fuerint  vocati,  ad  synodnm 
dioecesanam  non  convenisse.  —  De 
nuptu  cujusdamillicito  (quadragesimae 
tempore  initio);  de  otioao  sermone; 
Batherii  Bomam  euntis  itinerarium 
(a.  966)  in  d'Achery  Spicilegio  I, 
379 — 384;  de  cUricis  sibi  rebellibus 
(a.  967);  Discordia  inier  ipsum  et  cle- 
rieoa^A.  9%S);Liberapologeticu8{^  968). 
—  Epistolae  XIV,  inter  quas  eminent 
ep.  ad  Patricum  de  corpore  et  aanguine 
Domini,  in  qua  egregie  tueturtranssub- 
stantiationem ;  ad  Joannem  XII  etc. — 
Supersunt  et  sermonesXI,  interquos  II. 
de  quadragesima  est  valde  prolixus,  in 
quo  et  contra  Anthropomorphitas  dis- 
putat.  —  Inveetiva  satis  acris  in  quos- 
dam  aclugubrisrelatiodetranslationes. 
cujusdam  Metronis,  unde  derivata  est 
Vila  s.  Metronis  ed.  a  Barth.  C  a  m  p  a  g- 
nola  in  append.  adLibrum  juris  civi- 
lis  veron.,  Veronae  1728,  231 — 242; 
Vitam  Ursmari  ab.  lobiensis  (t  71 3) 
ab  Ansone  conscriptam  (t  809) 
emendavit  ac  stilo  clariori  retractavit, 


dum  Comi  exsul  degeret  (937);  eam 
habes  in  Mabillonii  Act.  SS.  III,  1, 
250 — 255.  Alia  ejusdem  scripta  in- 
terciderunt  vel  adhuc  latent. 

498.1ns.  literis  illustrandis pauci 
versati  sunt^).  Illustris  est  inter  exe- 
getas  et  generatim  inter  theologos  hu- 
jus  periodi  Atto(Hatto):  cujustamen 
gentis  fuerit  incertum^).  Id  unum  li- 
quet,  eum  electum  fuisse  in  episcopum 
vercellensem  a.  924,  eamque  sedem 
omasse  ad  a.  960 — 961.  Tristissima 
erat  tunc  temporis  Italiae  conditio  ob 
barbaros  undequaque  eam  vastantes, 
ob  intestinas  seditiones  et  bella.  Tot 
malis  insignis  noster  praesul  se  oppo- 
suit  atque  in  episcopali  cathedra  posi- 
tus  tamquam  e  sublimi  loco  diffusa 
pietatis  et  ecclesiasticae  doctrinae 
splendida  luce  Yercellensibus  primum, 


>;  Serloni  0.  S.  Ben.  Cantuariae  in 
monasterio  s.  Augustini,  deinde  episcopo 
cornubienBi  (il.  960)  tribuitur  commen- 
tarius,  sed  ineditus,  m  Pentateuehum  (cf. 
F  a  b  r  i  c  i  u  8  III,  457).  —  S.  W  o  1  f  ff  a n  g  i 
in  monasterio  Augiae  divitis  educati, 
decani  clericorum  Treviris,  qui  se  ad  cel- 
lam  8.  Meinradi  Deo  consecravit  atque  ali- 
quandiu  missionarium  apud  Hungaros 
egit,  demum  factus  est  episcopis  ratis- 
bo  lensis  sanctitatiafamarebusquegestis 
celeberrimus  (t  994),  Paraphraaia  in  Fit.  4, 
edita  est  a  P  e  z  in  thes.  nov.  anecd.  II,  1, 
11  88.  —  Cf  M.  K.  K  0 1  b  e  die  Verdienste 
des  B.  Wolfgang  v.  Reg.  um  das  Bil- 
dungswesen  D^utochlands,  Bresslau  1 894 ; 
J.  B.  Mehler  der  h.  Wolfgang  B.  v.  R., 
hist.  Festschrift  herausgeg.  in  Verbin- 
dung  mit  zahlreichen  Historikern,  Re- 
gensburg  1894.  —  De  Rudigero  mo- 
nacho  O.  S.  Ben.  et  scholaetico  epterna- 
censi  (f  16.  Mart.  990)  refert  Trithe- 
miu8  in  chron.  hirsaug.  p.  135,  eum 
epistolas  b.  Pauli  necnon  et  epistolas 
canonicas  septemcommentariisillustrasse 
non  Bpernendae  utilitatis,  quae  tamen  in- 
tercidisse  videntur.  Cf.  Hist  lit.  VI,  462. 

*)  Cf.  auctoris  eruditi  sed  anonjmi  sec. 
XVin  diatribam  de  Attonihus  (apud  Mai 
Vet.  Bcript.  coll.  novae  t.  VI,  qui  osten- 
dit  nomen  hoc  innumeras  apud  veterea 
formas  induere,  et  ab  a.  740—1197  ultra 
nonaginta  reperiri  hocnomine  insignitos. 
De  noBtro  cf  Hist.  lit.  VI,  281—288. 


907 


951—1000.  8.  Scripturae  interpretatio.  Atto  vercellensis. 


908 


tnm  finitimis  popali6  ac  nniversali  re- 
splendait  Ecclesiae,  et  remediom  ferre 
gravissimis  damnis  snmma  vigilantia 
atque  indefessis  caris  stadait.  Hac 
pertinet  ejas  in  visitanda  singalis  an- 
nis  dioecesi  sollicitndo;  hac  eximiam 
illad  ab  eo  editam  Capitulare  ad  cleri 
popaliqae  reformationem  atqae  ad 
ecclesiasticam  disciplinam  reparandam 
C  constans  decretis  ex  prioribas  syno- 
dis  et  capitalari  Theodalfi  aarelia- 
nensis  (cf.  p.  698)  haastis;  hac  con' 
cionea  ad  popalam  freqaenter  habitae 
et  epistolae  qaaqaa  versas  missae.  Ha- 
rom  ezstant  tantam  IX;  illaram  XVII 
perbreveSi  simplices  et  perspicoae. 
Fraecipnam  vero  opas  est  ejas  expo- 
sitio  in  epistolas  s.  Patdi,  quae  distin- 
gaitur  stili  paritate,  doctrinae  prae- 
stantia,  sententiaram  selecta  ratione 
singalari  ab  operibos  illias  aevi  satis 
obscari.  Seqaitar  B.  Maari  methodam, 
cajas  forte  commentario  asus  est.  Non 
desunttamen,  qui  eamrecentiori  Attoni 
asserunt:  sed  Barontius  canonicus 
ejus  operum  eiitor  criterio  tam  intemo 
quam  ezterno  genuinitatem  vindicat. 

—  De  pressuf-ia  ecclesiasticis  pp.  3  apud 
d'Achery  Spicil.  I*,  414  ss.,  quo  in 
libello  agit  de  judicio  episcopis  proprio, 
quod  spirituale  esse  debeat  (p.  l),  de 
eorum  electionibus  et  ordinationibus 
deque  abusibus,  qui  in  eas  se  immiscere 
soleant  (p.  2),  demum  (p.  3)  de  bonis 
ecclesiasticis :  qua  occasione  graviter 
conqueritur  de  vezationibus,  quibus 
laici  opprimunt  clericos,  de  usurpatio- 
nibus  principam  in  eligendis  episcopis 
et  circa  bona  ecclesiastica,  de  ordina- 
tionibus  simoniacis  et  personarum  in- 
dignarum  ineptarumque,  atque  oppor- 
tune  allegat  leges  Ecclesiae  romano- 
rumque  pontificum,  Gregorii  M.  prae- 
sertim,  decreta  contra  ejusmodi  abusus. 

—  Aliud  ejusdem  opusculum  edidit 
card.  Mai  in  Vet,  script.  coll.  novae 
VI,  2,  43  ss.  Polypticum,  quod  appel- 
latur  Perpendiculum,  duplici  forma  ab 
auctore  editum,  primo  quidem  obscu- 
rissime,  ut  viz  possit  intelligi ;  itemm 


paulo  planius:  quae  posterior  reoensio 
cum  glossis  et  scholiis  edita  est  a.  Jo. 
D.  M  a  n  8  i  in  sna  ed.  Miscell.  sacro- 
rum  Baluzii  ed.lnc.  p.  560  ss.  Dictnm 
est  Polypticum  i  e.  mnltomm  descriptia, 
non  enim  specialiter  tantnm  de  nno  lo- 
qnitur,  sed  plnrimomm  corripit  vitinmy 
praesertim  principnm  ambitionem  et 
cetera  vitia  late  castigat.  Ebert  ta- 
men  III,  369  genninitatem  negat illnd- 
qne  vindicat  anctori  hispano.  Attonis 
opera  edidemnt  d'Achery  in  sno 
Spicil.  t.  Vin,  ed.  novae  1. 1. ;  plenins 
G.  B  n  r  0  n  t  i  u  s  del  Signore  canonicna. 
Vercellis  1768  t.  2  in  f.  ed.  splendida, 
quamrecudit  plnribns  auctam  Migne 
CXXXIV,  9—916. 

499.  Omnes  fere  scriptores  hnjna 
periodi inter historioos  referre licet. 
Praetermittimns  ^)  tamen  L  e  o  n  e  m 
diaconum  c.  a.  950  natnm  (qui  idem 
videtur  cnm  Leone  Asiate  vel  Kario), 
nam  ejus  Historiae  11.  X  ab  a.  959 — 9  7  5 
ab  obitu  Constantini  imp.  usqne  ad 
obitum  imp.  Joannis  cognomento  Tzi- 
miscae  versantnr  in  describendis  bellis 
adversus  piratas  Arabes  in  insnla  Cre- 
ta,  Saracenos,  Bulgaros  etBnssos,  pro 
quomm  historia  est  magni  pretii,  cnm 
auctor  fuerit  testis  anritus  et  ocnla- 
tus^).   Prodiit  Parisiis  1819  in  f.  cnr. 


I)  Multo  magis  praetermittimus  Pil- 
g  r  i  m  u  m  (Peregrinnm,  Pelegrinum, 
riligrinum),  qui  dicitur  fuisse  ultimus 
epiacopus  laureacensis  (Lorch)  et  primus 
passaviensiB  (971—  12.  Jun.  991),  et  cui 
tribuiintur  duae  epistolae  ad  Benedic- 
tum  VII,  in  quarum  una  agit  de  Hunga- 
rorum  conversione^in  alterapetitpallium 
etprivile^iorum  confirmationem  et  simnl 
edit  fidei  confessionem,  qnae  a  nonne- 
mine  dicitur  «propugnaculnm  fidei»  (in 
bibl.  PP.  lugd.  XVII,  456).  Namduaehae 
opistolae  aunt  spuriae  atque  ad  ementita 
illa  docnmenta  non  pauca  pertinent,  quae 
duobus  aut  tribus  a  morte  Piligrini  aecu- 
lis  couficta  eique  Buppoaita  fuere,  et  lau-< 
reacenais  ipaiua  episcopatns  aliud  non  eat^ 
qnam  una  ex  fabnlia  ibi  contentia. 

»)  Cf.  Krumbacher  Gesch.  der  Byz. 
Lit.  p.  266—268 ;  K  n  Q  p  f  1  e  r  KL.  VII. 
1807. 


909 


Historia.  Helpericus,  LiadprandaB. 


910 


Ben.  Hase  cam  eruditissimo  ejosdem 
commentario,  ed.  admodum  rara,  qnia 
p]eraqae  (l50)  exemplaria  nanfragio 
perierunt,  recnsa  Bonnae  1 828  in  Corp. 
script.  hist.  byz.;  Migne  P.  G.  CXX, 
339 — 434  solom  latine  cum  Hasii 
praef.  ib.  319—339;  CXVII,  655— 
926  graece  et  latine.  —  Helpericus, 
ca]us  nomen  aliter  atque  aliter  scribi- 
tar  (Helpricus,  Elpricus,  Hulpricus, 
Hilpericus,  Chilpericus  etc),  et  de  cu- 
juB  aetate  eruditi  inter  se  dissentiunt 
(inter  880 — 1090),  sicut  et  de  mona- 
sterio,  cui  erat  addictus  (sangallensi 
yel  grandivallensi),  disseruit  de  Com- 
pttto  apud  Pez  thes.  Anecd. II,  2,  182- 
222;  MigneCXXXVII,  17—49.  Stilo 
nitido  et  simplici  refert  quid  alii  ante 
ipsum  de  hoc  argumento  docuerint.  — 
In  tr.  de  divinis  officiis,  qui  sub  Al- 
cuini  vel  Bemigii  antissioderensis  no- 
mine  circumfertur,  et  compilatio  est  ez 
Tariis  veterum  scriptis,  legitur  et  epi- 
stola  cujusdam  Elprici  vel  Helprici 
monachi  de  quaestione,  quare  Ecclesia 
diem  Veneris  ritu  tam  lugubri  celebret, 
cum  tamen  diem  obitus  sanctorum  tam 
solemniter  agat.  Hic  non  alius  esse 
▼idetur  anostro  ^). — Verum  L.  T  r  a  u  b  e 
in  neues  Archiv  der  Ges.  fiir  ft.  d.  Ge- 
schichtskunde  1892  XVIII,  71  —  105 
ostendit  Helpericum  1.  de  Computo 
auctorem  esse  Heiricum,  de  quo  egi- 
mus  supra  seo.  IX.,  quod  suspicatus 
jam  erat  Mabillon  in  Vet.  Annal. 
P,  431. 

500.  Famosus  inter  historicos  hujus 
temporis  est  Liudprandus  (Liut- 
prandus ,  Luitprandus ,  Litobrandus, 
Eutrandus  etc.)  Longobardus,  patria, 
ut  nonnuUis  visum  est,  Ticinensis. 
Puer  literas  latinas  graecasque  fuit 
edoctus,  et  in  aulam  Berengarii  mar- 
chionis  mozque  regis  ob  dulcem  can- 
tilenam  receptus,  literarum  regiarum 
signator  est  constitutus.  Clero  quoque 
ticinensi  fuit  adscriptus   et  diaconus 


«)  Cf.  Hist  lit  VI,  397—403. 


ordinatus.  Annis  948-950  sicut  quon- 
dam  pater  et  vitricus  suus  CP.  legatus 
ab  Hugone  rege,  ita  ipse  a  Berengario 
ad  Constantinum  Porphyrogenitum  f uit 
missus,  quo  in  itinere  graecorum  hi- 
storiam,  mores  et  instituta  didicit,  et 
linguae  quoque  et  auctorum  graecorum 
notitiam  haud  mediocrem  sibi  compa- 
ravit,  quam  et  in  scriptis  suis  ostentat. 
In  patriam  reduz  Berengarii  et  Wiliae, 
incertum  qua  de  causa,  odium  vehe^ 
mens  incurrit:  hinc  Italia  relicta  ad 
Ottonem  I.  Germaniae  regem  confugit. 
A  Recemundo  ep.  illiberitano,  Abde- 
rahamensis  regis  apud  Ottonem  legato, 
cnjus  inierat  familiaritatem,  rogatus 
de  rebus  sui  temporis  scribendis  cogi- 
tavit.  Hinc  Francofurti  positus  a.  958 
coepit  consilium  ezsequi  in  op.  Anta* 
podoseos  seu  rerum  per  Europam  ge- 
starum  1).  VI  ab  a.  887 — 950,  quod 
ita  inscripsit,  quia  eo  amicis  bona, 
Berengario  et  Willae  mala  sibi  illata 
retribuere  statuit.  III ud  non  uno  ca- 
lamo  perfecit,  sed  temporis  lapsu  (958- 
963),  neque  penitus  absolvit,  substitit 
enim  in  I.  VI  c.  9.  Non  desunt  tamen 
qui  c.  6  et  sequentia  ab  alio  adjecta, 
imo  conficta  putent.  In  narratione  non 
satis  servat  rerum  ordinem  neque  de- 
bitam  chronologiae  rationem  habet. 
Interseruit  autem  et  versus  et  carmina 
ad  imitationem  Boetii  in  sua  consola- 
tione  philosophiae :  nam  hoc  ipso  opere 
videtur  quaesivisse  contemplatione  ju- 
stitiae  divinae  in  mundi  cursu  elacentis 
solatium  in  suis  calamitatibus.  Utitar 
stilo  vi  vaei  et  vario,  et  non  solum  narrare, 
sed  et  lectores  obiectare  nititur.  Ab 
Ottone  interim  a.  9B3  in  fidei  et  ser- 
vitiorum  praemium  episcopus  cremo- 
nensis  dictus  est  et  deinceps  gravissi- 
mis  imperii  negotiis  admotus  praeci- 
puas  in  rebus  italicis  et  graecis  agen- 
dis  partes  suscepit.  Missus  est  legatus 
ab  imperatore  ad  Joannem  XII.  ejus- 
que  interpres  fuit  in  conciiio  contra 
Joannem  habito,  atque  Leoni  VIII  eli- 
gendo  et  Benedicto  deponendo  haud 
dubie  interfuisse  credendus  est;  dein 


911 


951 — 1000.  Historia.  Liudprandus, 


912 


iteram  post  Leonis  VIII.  obitmn  nna- 
cum  Otgero  ep.  dpirensi  legatas  caesa- 
reus  electioni  novi  interfuit  pontificis. 
Bis  adhuc  ab  imperatore  CP.  ad  con- 
ciliandas  nuptias  Theophanae  cum  filio 
suo  Ottone  missus  est.  Supremum 
diem  aut  in  Graecia  aut  in  Italia  priori- 
bus  mensibus  a.  972  obiisse  yidetur. 
Juzta  Pertz  in  notitia  historica  et 
bibliographica  de  eo  »Yir  eratingenio, 
eruditione,  eloquentia,  loco  historiae 
sui  temporis  scribendae  velut  natus. 
Unum  erat  quod  veritati  officere  po- 
tuisset  vehemens  partium  studium  et 
odium  Berengarii .  .  .  Oratio  acris,  co- 
piosa,  variata,  nunc  brevis,  nunc  ver- 
bosa  et  tumida,  faceta,  haud  raro  ta- 
men  nimis  involuta  et  subobscura  .  .  . 
posteriora  tamen  opera  .  .  .  ab  ea  quo- 
que  parte  magis  laudaveris  .  .  .  Libri 
ejus  inter  primarios  seculi  decimi  fon- 
tes  referantur  necesse  est.  *  Quae  tamen 
laus  cum  grano  salis  accipi  debet,  cum 
sit  scriptor  satis  maledicus  et  partium 
studio  deditus^). 

501.  Liudprandi  opera  saepe  pro- 
dierunt.  Prodiit  ojus  Antapodosis,  de 
qua  supra  egimus,  primum  cura  Guil. 
Parvi  1514  in  f.  ed.  princeps ;  Mu- 
ratori  Script.  rer,  It.  II,  1,  425 — 
476;  Pertz  Mon.  G.  SS.  III,  264 — 
339  etc.  —  Liber  de  rehua  gestis  Ot- 
tonis  3f.  imp.  ab  a.  960 — 964,  ad  finem 
non  perductus,  pacatius  et  accuratius 
conscriptus,  in  quo  refert  etiam  gesta 
in  synodo  romana,    in  qua  depositus 


i)  Ita  censet  K  n  5  p  f  I  e  r  KL.  VIU,  294  '• 
Wenn  auch  sein  Urtheil  in  einzelnen 
Punkten  scharf  und  treffend  zu  nennen  ist, 
80  muBs  ihm  doch  im  Ganzen  die  histori- 
Bcbe  Bogabung  abgesprochen  werden, 
und  seine  Angaben  milBBen  als  vielfach 
von  Leidenschaft  und  Hass  dictirt,  mit 
Vorsicht  verwendet  werden.  Cf.  praete- 
reaHefele  paBsim  ConciliengeBch.  lY 
§510.511.512;  Damberger  Sjnchro- 
niBtiBche  Gesch.  IV  Kritikhefte  p.  108  ss.; 
Duret  GeschichtBbl.  aus  der  Schweiz 
1854  t.  1.  fasc.  3;  Wattenbach  I,  III 
§12;EbertIIIl.  8c.  13. 


fuit  Joannes  XU.  (a.  963),  apud  Pertz 
MG.  SS.  ni,  340—346;  Watterich 
Bom.  Pont.  vitae  I,  49 — 63;  Belatio 
de  legatiane  constaniinopolitana  ad  Nice- 
phorum  Phocam  a.  968. 969»  quam  ad 
finem  non  perduxit,  et  cujus  textus  est 
corruptus,  apud  Muratori  L  c  p. 
479—489,  et  in  MG.  III,  347—363. 
Stilo  utitur  acri  et  amarulento  in  Grae- 
cos.  CoUecta  exstant  ejus  opera  apud 
MigneCXXXVI,769— 938;Dumm- 
ler  Luitprandi  opera  omnia,  Hanno- 
verae  1877  ed.  2.  Supponuntur  autem 
ipsi  immerito  aliqua  scripta '),  ut  Ad- 
versaria  scil.  notitiae  historicae  sine 
ordine  congestae ;  Chronieon  ab  a.  606- 
960  confictum  ab  Hier.  Rom.  de  la 
Higuera;  opusculum  de  vitis  roma- 
norum  pontificum  seu  liber  pontifieaUs 
ad  a.  890  compilatus  a  monacho  ger- 
mano  corbejensi  in  Saxonia,  vel  osna- 
brugensi  ez  ipso  et  Anastasio  biblio- 
thecario  compilatus,  quem  habes  in 
Migne  P.  L.  CXXIX,  1151 — 1256; 
duo  priora  cum  disquisitione  Nic.  A  n  - 
tonii  in  bibl.  hisp.  vel  t.  L  1.  6  c  16, 
ib.  CXXXVI,  937 — 1180. 

502.  De  romanis  pontificibus 
scripsit  Flodoardus  (Frodoardus, 
Sigeberto  et  Trithemio  Flau- 
waldus,  Flohardus,  Floardus  etc.)  Spar- 
naci  (Epemay)  prope  Remos*)  c.  893 
vel  894  natus,  juxta  Mabillonium 
»nunquam  satis  laudatus,  nec  scio  an 
ulli  temporum  illorum  scriptori  secun- 
dus*.  Bemis  egregie  fuit  institutus, 
inter  canonicos  receptus  et  archivo  ec- 
clesiae  praefectus.  Multa  passus  est 
sub    Hugone    archiepiscopo    intrusc 

»)Cf.  Potthaat  p.  742  e.;  Schflz 
S.  J.  commentar.  criticus  de  scriptis  et 
Bcript.  histor.  p.  256—266. 

*)Fabriciu8  bibl.  lat.  med.  aet.  III, 
614memimit  cajusdam  Frodoardi  mona- 
chi  B.  Albani,  qui  auctor  fuerit  chroniei 
ab  Octaviano  imp.  UBque  ad  a.  996,  con- 
tinuati  a  Reinaldo  sive  Reginaldo  ar- 
chidiacono  s.  Mauricii  andegavensiusque 
ad  ad  a.  1277,  quod  videtur  mauBisse  in- 
editum. 


913 


Flodoardus,  BicherttB  rem. 


914 


Bomamprofectnssiib  a.  536aLeaneyiL 
perhonorifice  fait  ezceptas,  aquopres- 
byteratas  ordinem  accepit.  Electus  le- 
gitar  episcopus  noviomensis  (NoYon) 
€t  tomaoensis,  sed  Falcherio  seu  Fol- 
oario  cedere  coactas  est^).  Qaare  ordi- 
nem  s.  £en.  est  ingressas  factasqae 
abbas  monasterii,  cajas  nomen  non  sa- 
tis  innotait.  Anno  963  et  haic  digni- 
tati  renunciayit  decessitqae  28.  Mart. 
966»  >vir,  ut  legimas  in  continaatione 
sui  chronici,  yitae  venerabilis  .  .  .  ho- 
nore  sanctitatis  yenerandas,  castitatis 
splendore  angelicas,  falgore  sapientiae 
coelicasceteraramqaevirtataminsigni- 
bas  abandanter  oppletas*  etc.  Haec 
ejasdem  opera:  De  triumphis  Christi 
sanctoramqae  Palaestinae  11.  3;  de 
triumphis  Christi  Antiochiae  gestis  11. 2 ; 
de  Christi  triumphis  apad  Italiam  IL 
XIV,  in  qaibas  metrice  (versibas  hexa- 
metris)  rom.  pontificam  gesta  usqae 
ad  a.  935  describit,  necnon  et  marty- 
ram  sanctoramqae,  eoram  praesertim, 
qui  speciali  ratione  cum  romanis  pon- 
tificibas  erant  conjancti.  Totam  opas 
prodiit  in  Migne  P.  L.  GXXXV,  491- 
886;  fragmenta  hajas  tertiae  p.  pas- 
sim  pro  opportanitate  apad  Mabil- 
lon,  Maratori,  Boaqaet,  in  Actis 
SS.  etc.  —  Annales  sea  Ghronicon  ab 
«.  919 — 966,  opas  ob  notitiaram  de 
Lotharingia  et  generatim  de  Gallia 
copiam,  accarationem  chronologicam, 
laudabilissimam  yeracitatem  atqae  sin- 
eeritatem  plurimam  aestimatam,  edi- 
iam  primam  aPithoeo  Ann.  script. 
coaet.  Parisiis  1588.  XII,  147;  Franco- 
farti  1594  p.  109 — 213;  emendatias 
a  Dachesne  Hist.  Franc.  Script.  II, 
590-623  ;  optime  a  Pertz  M6.  SS.  UI, 
368 — 408;  inde  in  Migne  t.  c.  p. 
417 — 490;    Baadeyille  Fladoardi 


2Qaa  forte  occasione  S.  Adelagus 
eldagus)  archiepiscopus  bremensiB 
(936— 98JB)  pulchram  misit  epistolam  con- 
solatoriam  et  exhortatoriam,  qua  eum 
monet,  ut  perfectionis  ineat  viam.  Ea 
piacmissa  est  ejus  historiae  remensi  et 
legitur  in  M  i  g  n  e  CXXXV,  14, 


chronicon,  Heims  1855,  inter  opera 
Flodoardi  t.  III  latine  et  gallice.  —  Sed 
praecipaam  ejasdem  opas  est  Hiatoria- 
rum  eedesiae  remensis  ^.  JFad  a.  948, 
ed.  a  Ge.  Golvenerio  Daaci  1617 
in  8;  apad  Migne  p.  327 — 406  et  in 
ed.  opp.  cara  Baadeyille  mox  laa- 
data^).  Pretiosa  sant  Flodoardi  opera, 
praesertim  haec  dao  posteriora  et  ab 
historigraphis  magni  fiunt  ob  doca- 
mentorum  aathenticoram  et  notitia- 
ram  copiam,  ob  narrationis  sincerita- 
tem  et  diligentiam.  Scripta  aatem 
sant  stilo  simplici  et  pleramqae  claro, 
sabinde  ob  longas  periodos  implexo  et 
ob  yoces  nanc  non  amplius  asitatas 
obscaro. 

503.  Fiodoardi  fere  aeqaalis  erat 
Bicheras  monachas  0.  S.  Ben.  pa- 
riter  remensis,  celebris  Gerberti  disci- 
palas,  cujus  hortata  exeante  hoc  se- 
calo  ,palchram  et  compendiosam  opas^ 
aggressas  est,  scil.  Historiarum  ll.IV^ 
(884 — 995),  quibas  proseqaitar  res 
Galliae.  Opas  dia  neglectam,  qaod  de- 
mam  Pertz  mira  dexteritate  ex  cod. 
ut  yidetar  originali  laci  pablicae  dedit 
in  MG.  SS.  Ill,  561-694  (cam  append.) ; 
inter  script.  rer.  Germ.  in  asam  schol., 
Hannoverae  1840;   1877  ed.  2.  car. 


»)Cf.  Potthaat  p,  449;  Streber 
KL.  IV,  1557;  Hist.  lit.  de  Fr.  VI,  313-329; 
E  ber t  III,  354—357;  409—414.  Inseruit 
8uae  historiae  IV,  35  pretiosam  epistolam 
A  r  t  a  1  d  i  (Artaud)  archiepiscopi  remen- 
sia  (932—96 1)»  '^^  qua  stilo  claro  et  sin- 
cero  narrat  gesti  et  turbas  contra  ipsum 
suscitatas  ab  ejus  aemulo  et  competitore 
Hugone  comite  parisiensi.  Inscripta  est 
Mariao  legato  pontificio,  qui  praefuit 
sjnodo  Ingelheimensi  ^948),  in  qua  sedes 
adjudicata  fuit  ipsi  Artaldo.  Habes  eam 
etiam  in  Migne  CXXXIII,  957-^963: 
Labbe  coll.  conc.  IX,  627— 631  etc.  Cf. 
Hiat.  lit.  VI,  295—300.  Ceterum  ad  hieto- 
riam  remensem  referri  potest  et  epistola 
L  e  o  n  i  8  ab.  romani  et  legati  apostolici 
(ii.  991)  ad  Hugonem  et  Robertum  reges, 
quae  respicit  Arnulfum  et  Gebertum  ar- 
chiepiscopos  remenses,  apud  Pertz 
MG.  SS.  111686—690;  Migne  CXXXIX, 
337-344. 


915        951— 1000.  HiBtoria.Richer,  BenedictuSf  Widakind,  ErkembalduB        ^i^ 


Waitz;  Migne  CXXXVIII,  9—170. 
»Opus  ad  laneem  appensum,  scribit 
Pertz  in  notitia  suae  ed.  praemiasa, 
auctorem  ostendit  benevolumy  gravem 
sagacem,  varia  eruditionis  specie  in- 
structum,  rerum  in  causas  inquirere 
soUicitum,  hominum  et  rerum,  qui  ad 
historiam  sui  temporis  facerent,  bene 
gnarum,  quique  Romanorum  exemplo 
historiam  scribere  didioisset .  .  .  Er- 
rores  nimio  gloriae  patriae  studio  et 
yanitati  tribuendL  .  .  .  Oratio  dilucida, 
brevis,  vigore  et  simplicitate  placet.* 
Fere  in  sensum  contrarium  censet 
Wattenbach  1»,  381—384,  juxta 
quem  opus  quidem  utile  est  ob  noti- 
tiarum  copiam,  sed  caute  ad  hibendum, 
cum  auctor  non  sit  satis  verax  et  fide- 
lis,  qui  prae  nimio  apparatus  rhetorici 
studio  ipsam  narrationis  accurationem 
negligat  stiloque  utatur  nimis  quaesito, 
hinc  minus  aperto.  Non  multum  dis- 
sentit  ab  eo  Ebert  III,  434 — 443. 
Gallice  etiam  prodiit^)  Les  derniers 
CaroUtigiens  d'apr63  le  moine  Richer 
et  d*autres  sources  originales,  texte 
traduit  et  etabli  par  M.  Babelon, 
Farisl877.~~Benedictus  monachus 
s.  Andreae  in  monte  Soracte  prope  Ro- 
mam  reliquit  stilo  barbaro  Chromcon 
ab  a.  360—973.  Reperit  illud  edidit- 
que  initio  mancum  et  fine  carens  P  e  r  t  z 
MG.  SS.  lil,  695 — 719  (inde  Migne 
CXXXIX,  9-50),  de  eoque  contemptim 
loquitur,  quod  auctor  optimis  male  sit 
usus  fontibus,  fabulas  tradut  multas, 
ordinem  non  servet :  fatetur  tamen  in 
eo  aliqua  fide  digna  et  quae  novam  hi- 
storiae  lucem  affundant  reperiri. 

504.  Magni  fiunt  a  historiographis 
Res  gestae  aaxonicae  sive  Annalium 
11.  III  ad  a.  973,  qui  Widukindum 
(Witikind)  natione  Sc^ixonem  0.  S.  Ben. 


«)Cf.  Potthaat  p.  971;  Werner 
Gerbert  p.  211  bs.;  Reinmann  de 
Richeri  vita  et  Bcriptis,  Olsnae  1845,  qui 
pariter  de  ejus  veracitate  saltem  circa 
Bvaodum  ingelheimensem  dubitat  Hist. 
lit.  V[,  503  8. 


monachum  corbejensem  habent  aucto- 
rem,  de  cujua  fatis  fere  nihil  aliud  aci- 
mus.  Aemulatur  veterum  scribendi 
rationem,  Salustii  in  primis  brevita- 
tem,  hinc  est  haud  raro  obscurus :  nti- 
tur  stilo  vivaci  et  candido,  et  prose* 
quitur  magis  gesta  secularia  sea  poli- 
tica  (praesertim  Ottonis  I)  quam  eccle- 
siastica.  Commendatur  auctoris  vera- 
citas  et  animi  candor,  amor,  quo  res 
patrias  studiose  persequitur:  undo 
saepe  unicus  est  fons,  quo  circa  rea 
saxonicas  potimur^).  Saepius  prodie- 
runt,  ut  antiquioribus  ed.  praetermissis 
in  M6.SS.III,416— 467cur.  Waitz^ 
in  dein  MigneCXXXVII,  123 — 212 
cum  Waitzii  proleg.  p.  115 — 124;  in 
usum  scholarum  Hannover  1840  in  8; 
1866;  1882  ed.  tei*tia  recognita  a 
Waitz. 

505.  Erkembaldus  (Erchenbald^ 
Archembold)  Uthonis  episcopi  argen- 
toratensis  primum  coadjutor^),  dein  a. 
965  successor  (t  1 0.  Oct.  99 1),  biblio- 
thecam  novis  ditavit  libris,  quos  de- 
scribi  fecit,  et  ipse  plurimorum 
ex  antecessoribus  (346 — 99 1)  wta$ 
describit')  metrico  sermone,  apud 
Oberlin  Ahatia  lUerata  sub  Gtorma- 
nis  sec.  IX  et  X.  diss.  argent.,  Argen- 
torati  1786  p.  64;  apud  Boehmer 
Fontes  III,  1—4  etc. 

506.  Folcoinus  (Pulcuinus,  Fol- 
quinus,  Volquinus  etc.),  abbas  lobien- 
si8(965 — 990),  narrat  sincere  et  fide- 
liter,  gesta  abbaium  lobienaium  ab  a. 
637 — 980,  quae  auctor  anonymua  con- 
tinuavit  ad  a.  1162,  opus  praestans 


')Cf.  KleffnerKL.Xri,  14e4;Pott. 
hastp.  1113;  Wattenbach  I,  m§2; 
Ebert  III,  428— 434. 

>)  AliuB  abErchambaldo  O.S.Ben. 
abbate  s.  Trudberti,>  cvijvlb  snpra  p.  893 
fecimus  mentionem.  Cf.  de  noetro  Gran- 
d  i  d  i  e  r  Oeuvres  hist.  in6d.  1. 1. 

•)  Cf.  Potthaat  p.  1087;  Hi8t.litVr. 
467—471;  Guillimani  de  ep.  atgen* 
tor.  p.  163  88.,  qui  aliorum  ejusdem  car- 
minum,  quae  composuit,  meminit. 


917 


FolcoinuB,  Ajo,  Purchardua,  Simeon  Metaphrastes. 


918 


etiam  propter  docamenta  et  diplomata, 
qnae  exhibet,  ed.  a  Per tz  MG.  SS. IV, 
52—74;  Migne  P.  L.  CXXXVII, 
545—582.  Scripsit*)  ct  vitam  8,  FoU 
euini  (Folquini)  episcopi  Tarvanensis 
(t  854),  quae  judice  Mabillonio 
non  magni  est  momenti  et  in  locos 
oommunes  excurrii  £am  edidit  in 
Actifl  SS.  IV,  1,  622 — 629  mendose; 
Migne  1.  c.  p.  633 — 642;  Holder- 
Egger  apud  Pertz  MG.  SS.  XV,  1, 
424 — 430.  Histaria  miraculorum  8. 
Ur8mari  ab.  laubiensis  (f  713)  exstat 
in  Act  SS.  Belgii  VI,  256—309  etc. 
—  Idem,  non  alius  Fulcuinus^),  nar- 
rat  non  indiligenter  et  pro  suo  tempore 
fideliter,  sed  nimis  breviter,  gesta  ah- 
batum  8,  Bertini  Sithiensium  seu  1.  de 
gestis  abbatum  et  privilegiis  sithiensis 
ooenobii  ab  a.  638 — 962,  qua  occa- 
rione  exhibet  ipsa  docnmenta  et  diplo- 
mata.  IUud  simili  modo  continuavit 
sed nonnisi  ab  a.  1021-1145  Simon 
monachus  et  (1131 — 1136)  abbas  s. 
Bertini  (t  1148),  et  anonymus  ab  a. 
1145 — 1187.  Ediditomnestres  Hol- 
der-Egger  absque chartis  seu  docu- 
mentis  in  MG.  SS.  XIII,  607 — 673. 
Opus  retractavit,  nova  donavit  forma 
et  additamentis  auxit  Allard  Tas- 
sart  monachiis  s.  Bertini  (t  1532) 
atque  ita  prodiit  cura  Guerard  in 
CoUection  de  documents  in^dits  sur  Thist. 
de  France  nr.  10  inscriptum  Cartulaire 
de  rabbaye  de  s.  Bertin,  Paris  1840. 


>)  Cf.  Hist.  lit.  VI,  451-459  iPotthast 
p.  453;  1315;  1615. 

»}  Juxta  Hiat.  lit.  VI,  384-385,  Ma- 
billon  et  Gu6rard  Cartulaire  de 
8.  Bertin  Fulcuiniis,  qui  auctor  eat  Char- 
tularii  s.  Bertini  ab  a.  638-962  alius  est  a 
Fulcuino  ab.lobienBi.  Oblatusilledicitur 
a  parentibus  (948)  s.  Benedicto,  pie  vixisse 
eo  in  monasterio  factusque  diaconus. 
Collegit  Buo  op.  11.  2  geata  abbatum  et 
ehartas  seu  donationes,  privilegia  etc.  sui 
monasterii  obiitque  circa  975.  Sub  ejus 
nomine  prodiit  in  Gu^rard  op.  cit.  et 
Migne  CXXXVI,  1183—1279.  Desunt 
nauca  in  fine,  quae  in  cod.  exciderunt. 
Sed  contra  hanc  opinionem  cf.  H  o  l  d  e  r- 
Egger  N.  A.  VI,  415—438. 


—  Ajo  croilandensis  in  Anglia  mo- 
nachus  0.  S.  Ben.  (t  974)  scripsisse 
nanratur^)  Chronicon  de  rebus  memo- 
randis  monasterii  croilandensis  et  de 
statutis  Turketuli  abbatis  ab  a.  664— 
974,  quod  Inguiphus,  dequoinfra, 
totum  suo  inseruit  Chronico  edito  inter 
Script.  rer.  angl.,  Londini  1596,  et 
longe  integrius  a  Th.  Galeo  Oxonii 
1684  in  f.  —  Purchardus  mona- 
chus  augiensis  0.  S.  Ben.  cecinit  satis 
feliciter  forma  dialogi  carmen^)  de 
gestis  Witigowonis  ab.  Augiae  divitis 
(985—997),  quod  edidit  Pertz  MG. 
SS.  IV,  621—632;  Migne  CXXXIX, 
351—364. 

507.  Hagiographorum^)  mag- 
nus  est  numerus.  Primum  inter  eos 
locnm  meret  unus,  qui  instar  multo- 
rum  est,  celeber  Simeon  Metaphra- 
stes*).  Qnando  vixerit  satis  est  contro- 
versum  apud  veteres ;  eum  tamen  flo- 
ruisse  sec.  X.  atque  vitam  produxisse 
ad  a.  saltem  965  videtur  praeferendum. 
Non  solum  doctrina  et  scriptis  floruit, 
sed  etiam  auctoritate  et  publicis  quae 
gessit  muneribus.  Ad  primarias  enim 
imperii  orientalis  dignitates  est  pro- 
motus:  fuit  imperatoris  protosecreta- 
rius,  patricius,  magister  et  Logetheta, 
qui  sumptibus  atque  redditibus  fisca- 
libus  et  publicis  praeesset:  quamvis 
non  desint  qui  Simeonem  Logothetam 
a  Metaphraste  distinguant.  Non  autem 
ita  se  dedit  muneribus  publicis,  ut  non 
etiam  vires  ingenii  omnes  in  coUigen- 
dis,  corrigendis,  retractandis  et  scri- 
bendis  sanctorum  vitis  impenderet :  et 


»)  Cf.  Fabricius  bibl.  lat.  med.  aet. 
I  33. 
*  ^)  Cf.  de  eo  E  b  e  r  t  III,  339-342. 

*)  Num  inter  eos  spectet  etiaro  Regi- 
noldus  eichstettensis  episcopus  (f  989), 
cui  a  nonnuUis  plures  tribuuntnr  sanc- 
torum  vitae,  est  dubiura.  Cf.  Fabri- 
ciuB  III,  365;BuB8eI§731. 

«)  Cf.  praeter  Allatium  infra  cit. 
Pselli  encomium  apud  Allatium  de 
Symeonibus  Parisiis  1, 664.  (M  i  g  n  e  CXl  V, 
183—209),  qui  Paellus  etiam  Ofpeium  in 
eum  coraposnit,  nam  Graeci  ejus  memo- 
riam  inter  sanctos  recolnnt  28.  Nov. 


919 


951—1000.  Hagiographi.  iSimeoii  Metaphrasies, 


920 


af  stadio  illas  ad  meliorem  redacendi 
formam  Metaphrastes  est  cognominatas. 
Magnam  famam  sibi  hoc  opere  compara- 
Yit :  innameri  fere  codices  confecti  sant, 
in  qaibas  vitae  sanctoram  ex  editione 
ejas  descriptae  sont  et  abiqae  faernnt 
propagatae.  Veram  qaidem  est  Simeo- 
nem  sabinde  errasse,  nimiscredalam  se 
exhibaisse,  minas  criticam  faisse:  sed 
plane  ii^jasti  sant  defectasqae  exagge- 
rant,  qaicontendant,  eam  in  yendendis 
fabalis  totam  esse,  yetera  monamenta 
corrapisse  mendaciaqae  historica  con- 
gessisse  nullamqae  merere  fidem  ^)  etc. 
Magna  santauctorisnostri  de  hagiologia 
merita,  nam  ejus  diligentiamonumenta 
malta  yetera  nobis  seryata  sunt ;  e  yitis 
sanctorum  oscitanter  scriptis  multa 
miracula  fide  indigna,  narratianculas 
futilissimas,  prodigia  suspecta  aut  ficta 
resecuit,  quaedam  in  compendium  re- 
degit  et  plares  digniori  forma  edidit. 
Verum  quidem  est,  ut  notat  Bellar- 
m  i  n  u  s  de  script.  eccl.  sub  ejus  no- 
mine,  eum  multa  addidisse  ez  proprio 
genio,  non  ut  res  gestae  fuerant,  sed 
at  geri  poterant ;  inserere  coUoquia  et 
dialogos  martyrum  cum  persecutori- 
bus,  adstantium  paganoram  conyer- 
siones  miras  et  incredibiles,  sed  pro- 
pterea  non  est  statim  contemnendus, 
cum  et  aliis  biographis  non  dissimilia 
in  usu  esse  soleant  ad  narrationem 
omandam.  Prae  oculis  autem  et  illud 
habeatur,  multas  ei  a  posteris  yitas 
esse  suppositas.  Ita  jam  Allatius 
sagaz  censor  GXXII  yitas  pro  genuinis 
agnoscit,  CXV  yero,  quae  ejus  in  codd. 
praeferunt  nomen,  ei  abjndicat,  quin 
illarum  auctorem  legitimum  detegere 
potuerit;  yitis  yel  encomiis  CGGCXLIV 
alios  assignat  parentes. 

508.  Passim  hagicgraphi,  ut  Lipo- 
manus,  Surius,  editores  actorom 


1)  Gf.  H  0  n  o  r  a  t  a  8  a  s.  Maria,  qui  in 
op.  R^fiexions  sur  le  r^gles  et  sur  Tuaage 
de  la  critique  eum  con&a  &ju8modi  accu- 
sationes  tuetur  (apud  Migne  CXIV, 
157—184);  BollanduB  in  praef.  ad. 
Acta  SS.  (ib.  p.  11). 


SS.  etc,  yitas  a  Metaphraste  adomatas 
pro  rei  opportunitate  diyisim  edide- 
runt,  demum  plurimas  collectas  graeoe 
et  latine  edidit  secundum  mensiam 
ordinem  dispositas  Migne  P.  G.  t. 
GXIV— GXVI.  VUa  a.  Eusihathii  et 
sociorum,  qnae  forte  ipsins  est,  primum 
prodiit  in  AnaL  boll.  1884.  III,  65 — 
113.  Ut  yero  vitae  genuinae  a  snppo- 
sitis  secemantur,  consalendi  sont  in«> 
dices  quos  confecemnt  hnnc  in  finem 
Leo  Allatius  in  sna  doctissima  dia- 
triba  de  scriptis  Simeonis  Metaphrastae 
(apud  MigneCXIV,  19—158);  Mart.. 
Hanckius  de  byzant.  rer.  scripLt 
Lipsiae  1677,  ib.  p.  293 — 300,  et 
Dan.  de  Nessel  inCataL  bibl.  yindob. 
msc.  graec.  in  f.  1,  109,  ib.  p.  299 — 
304.  Praesertim  yero  consulatur  dias. 
sagax  et  emdita  anctore  Ehrhard 
Die  Legendensammlung  des  S.  Meta- 
phrastes  nnd  ihr  urspninglicher  Be- 
stand  in  Festschrifb  zum  llOOj&hr. 
Jubilttum  des  dentschen  Gampo  santo  in 
Bom,Freibargl897p.46-82et531  88., 
in  qna  ostendit,  facile  esse  dignoscere 
yitas  Metaphrastis  ope  codicum,  edi- 
tionem  in  Migne  P.  G.  pluribus  labo- 
rare  defectibns,  cum  et  yitas  Meta- 
phrastis  ineditas  omittat,  eas  non  de- 
bito  ordine  exhibeat  (non  jnxta  Ealen- 
darium  graecum)  et  plares  interserat, 
quae  ipsius  non  sint.  Noyam  hinc 
proponit  ordinis  schema,  censetqae 
yitas  genuinas  Metaphrastis  esse  circa 
150,  e  quibus  22  nondum  sunteditae., 
Cf.  tamen  Analecta  bolL  1897  p. 
312  ss.;  1898  p.  448  ss.  —  Reperi- 
untur  praeterea  apud  Migne  ib. 
p.  2  0  9  — 2  9  2  Simeoni  tributa :  Omtio 
in  lugubrem  lamentationem  8s.  Dei- 
parae  pretiosum  corpus  D.  N,  J.  Ghristi 
amplexantis;  Sermones  de  moribus 
XXIV  selecti  ex  omnibus  s.  P.  N.  Ba- 
silii  archiep.  Gaesareae  Cappodociae 
(inter  opera  s.  Basilii  Migne  TrXXII, 
1115);  commentarius  in  sermonea  L 
s.  Macarii  in  Migne  P.  G.  XjulIy, 
841 — 965;  Precationes,  carmina,  epi- 
stolae  IX;  epUome  (jejnna)  canonnm 


921 


Adso  Luxoviensis. 


922 


a  canonibns  ap.  usque  ad  conc.  Trnlla- 
uam  inJustelli  bibliotheca joris  ca- 
nonici  veteris  II,  710.  Num  ipsins  sit 
Chronographia  seu  Chronicon  ez  diver- 
sis  decem  historicis  collectum  ab  o.  c. 
—  963  (continuatom  ab  anonymo  ad 
8.  1071y  quae  continnatio,  si  ezcipias 
jejnnmn  fragmentam,  intercidit),  sit 
ipsins,  est  dubium^).  Prodiit  inter 
scriptores  post  Theopbanem  cura  Com 
befisii ed.  Parisiis  1685  p.  401 — 498; 
in  Im.  3  e  k  k  e  r  Theophanes  continua- 
tus  etc.  Bonnae  1838  p.  603 — 760; 
M  i  g  n  e  P.  G.  latine  tantum  edita  LVII, 
327 — 406;  etgraeceP.a.ClX,  663 — 
822.  Ipsius  potius  videtur  chronka 
byzaniina  nondum  edita. 

509.  Sequuntur  qui  de  singula- 
ribus  scripserunt  sanctis.  Adso 
(Azo,  Asson),  quem  nonnuUi  in  duos 
distinguunt  scriptores,  ditissimis  nobi- 
libusque  parentibus  in  seculo  est  na- 
ius.  A  prima  juventute  in  pietate  et 
literis  institutus  est  in  monasterio 
luzoviensi  (Luxeuil).  Hinc  a  Gauzlin 
episcopo  tullensi  vocatus  est,  qui  stu- 
dia  apud  suam  restauraret  ecclesiam : 
inde  transiit  ad  monasterium  dervense. 
(Hontier-en-Der),  cujus  electus  est  ab- 
bas  (968)  et  agente  Brunone  episcepo 
lingoniensi  a.  981  praepositus  est  mo- 
nasterio  s.  Benigni  divionensi,  cujus 
disciplina  satis  erat  relazata.  Decessit 
plenus  meritis  in  itinere  hierosolymi- 
tano  a.  992.  Cam  hominibus  sui  tem- 
poris  gravissimis  ut  Gerberto,  Abbone 
floriacensi  etc.  familiaritate  conjunctus 
rerum  ecclesiasticarum  cura,  morum 
gravitate,  eruditione  et  scriptis,  quibus 
praesertim  sanctorum  vitas  et  miracula 
exposuit,  in  Lotharingia  et  Francia 
floruit.  Reliquit  plures  sanctorum  vi- 
tas,  retractationes  vitarum  antiquiorum, 
quas  ad  melioremredegitformam.  Eae 
spirant  unctionem  et  candorem,  et  com- 


*)Cf.  Potthastp.  10218.;  Ehrhard 
KL. XI,  1068-70,  et  apud  Krambacher 
p.  200—203;  et  hunc  ipsum  p.  358-361. 


positae  sunt  stilo  pro  illo  tempore  sa* 
tis  puro  etclaro,  seddeesteisjudicium 
criticum.  Haec  ejusdem  opera:  Dean* 
iichristOj  opusculum  celebre,  multum 
iectitatum  et  citatum,  hinc  variis  tri- 
butum  auctoribus :  sed  et  ab  aliis  auc- 
tum  et  interpolatum.   Beperitur  inter 
opp.s.  Augustini  opp. ¥1,243-246; 
inter  opera  R.  Mauri  VI,  277 — 279; 
plenius  inter  opera  Alcuini  in  P.  L. 
Migne  CI,  1289-1298.    Vxta  s.  Fro- 
doberti  ab.  primi  cellensis  (t  c.  673) 
prope  Trecas  (Moutier  la  Celle),  bono 
ordine  conscripta,  in  Act.  8S.  8.  Jan.  I> 
506 — 513;    in    Mabillonii   Actis 
SS.  II,  626-639.  —    Vtta  s.  MansueU 
3.  Petri  ap.  discipuli  et  Leucorum  apo- 
stoli,  » apertis  contradictionibus  juzta 
Act.  SS.  et  crassis  quae  palpari  queant 
figmentis  deformata.^  —  Vita  a.  BasoU 
confessoris  (f  620)»  seu  quae  tradita 
jam    erant   ez   antiquorum  memoria, 
copiosius  retulit,  praecepto  venerabi- 
lum  patrum  inductus,  ut  ipse  in  praC'- 
fatione testatur, apud  Mabillon  Acta 
SS.  II,  67 — 75   cum  libello  de  trans- 
latione  et  miraculis  s.  Basoli,  ib.  17, 2, 
137-142.  —  Vita  (non  magni  pretii) 
8,  Bercharii  ab.  altivillarensis  et  der- 
vensis  primi  (t  865)  ib.  IL  832-843: 
anonymus  sec.  XII.  adjecit  miraoula; 
de  miraculis  8,    Waldeherti  ab.  luzo- 
viensis  tertii  (t  665),  praemissa  brevi 
ejus  vitae  epitome  ib.  III,  2,  452-460; 
in  Act.  SS.  2.  Maj.  I,  277—282.  Haec 
collecta  habes  in  M  i  gn  e  P.  L.  CXXXVII, 
590 — 700.  Alia  quaedam  adhucei  tri- 
buuntur,  de    quibus  cf.  Hist.  lit.  VI, 
471 — 492.    Ita    catalogus  pontificum 
tuUensium  (sine  pretio  historico)  apud 
Calmet  Hist.  eccles.  et  civile  de  Lor- 
raine,  Nancy  1 7  2  2 1,  8  3  ss. ;  Vita  s.  Apri 
(s.  Evre)  Leucorum  urbis  ep.  et  con- 
fessoris  (fl.  sec.  Y.),  apud  Calmet  1. 
c.  107 — 111;  inActis  SS.  15.Sept.V, 
66 — 69    omissis  quibusdam  miracu- 
lis*).   —    Vita   s,   Amantii  eremitae 


>)Cf.  Potthaat  p.  16;  Ebert  III, 
474— 482;Schroedl  KL.  I,  250. 


923 


951—1000.  Hagiographi.  Uffingus,  Joannes  Gorz.  etMet  etc. 


924 


(t  c.  600)  conjicitar  esse  Hugonis 
engolis  mensis  episcopi,  »viri  astuti  et 
eloqnentis  et  literati  *  (ab  a.  9  7  3  vel  9  7  4 
ad  a.  990  vel  994),  qui  eam  hausitex 
» ipsis  antiquis  grammis  partim,  partim 
yiva  voce  yeracium  attestatione  ^).  * 
Habes  eam  in  AnaL  bolland.  VIII,  330- 
355.  —  VUam  8.  Idae  viduae  Egberti 
Sazonum  principis  Herzfeldi  in  ducatu 
monasterienai  (f  c.  813)  reliquit  Uf- 
fingus  (Ulfin,  Usso)  0.  S.  Ben.  mo- 
nachus  werthinensis  (c.  980 — 983)  iu 
Act  SS.  4.  Sept.  II,  260-270;  potiora 
6z  ea  apud  Pertz  in  M.  G.  SS.  II, 
569 — 576.  Ea  parnm  fidedigna  vide- 
tur  juzta  Potthast  p.  1386. 

510.  Joannes  0.  S.  Ben.  abbas 
8.  Arnulfi  Metis,  sub  quo  hujus  mona- 
sterii  scholae  mazime  floruerunt,  vir 
admodum  pius  (t  c  983),  vitam  s. 
Qlodesindis  seu  Ghlodesindis  abbatissae 
metensis  (t  c.  609,  juzta  aliosc.  830) 
ab  anonymo  compositam  retractavit 
reformavitque,  adjectis  narratione  du- 
plicis  translationis  et  miraculis,  quae 
immerito  a  Pertz  Joanni  gorziensi 
tribuuntur.  Ea  ezstat  in  Labbe  Bibl 
nov.  msc.  p.  724 — 740;  in  Mabil- 
lonii  Actis  II,  1087 — 1090  et  IV, I, 
435—448;  in  Act.  SS.  25.  JuL  VI, 
210—224;  Migne  CXXXVII,  211— 
240 ;  ezcerpta  in  MG.  SS.IV,  235-238. 
—  Goepit  et  stilo  fusiori  vitam  descri- 
bere  a,  Joannis  abbatis  gorziensis  (960- 
974)  amici  sui,  cui  morienti  adstitit: 
sed  dolendum,  eumnonpervenissenisi 
ad  a.  956,  adeoque  de  tempore,  quo 
Joannes  monastenum  rezit  suum,  nihii 
nisi  quae  in  praefatione  attingit,  nar- 
rare.  Laudatur  haec  historia  a  veraci- 
tate  et  sinceritate,  notitiarum  copia, 
praesertim  de  monasteriorum  per  Lo- 
tharingiam  reformatione,  atque  inter 
biographias  hujus  temporis  eminet^). 


Prodiitapud  Labbe  op,  cit.  I,  741 — 
776,  sed  cum  lacunis;  in  Actis  S8. 
27.  Pebr.  III,  690—715;  in  Act.MA- 
billonii  annotationibos  illustrata  Y, 
365—412;  cur.  Pertz  iuMG.SS.IY, 
337—377;  Migne  CXXXVII,  241 — 
310.  —  Ceterum  Joannes  metensis  et 
8.  Joannes  gorzensis  anonnuUiscon- 
funduntur.  S.  Joannes  gorzensiB 
unus  est  ez  iilustrisBimis  hujus  Beculi 
viris.  Licet  esset  in  seculo  ditissimas, 
a  juventute  ad  majorem  semper  anhe- 
labat  perfectionem.  Cum  Einoido,  ar- 
chidiacono  quondam  tulensi,  sanctae 
atque  rigidae  vitae  studioso  monaste- 
rium  gorziense  ita  reformavit,  ut  inde 
novus  spiritus  et  fervor  in  plura  alia 
redundaveritmonasteria^).  PostEinoIdi 
piimi  abbatis  mortem  a.  960,  ipse  ei 
successit  (t  7.  Mart.974).  Ipsiusforte 
est  8,  Chrodegangi  ep.  metensis  (t  766) 
vita  in  MG.  SS.  X,  552—572  cur. 
Pertz.  Juzta  eundem  in  admonitione 
praevia  ad  ipsius  vitam  a  Joanne  me- 
tensi  scriptam  hic  s.  Joannes  auctor  est 
et  1.  de  miraculis  Glodesindis,  de  qao 
supra  egimus,  et  L  de  miraculis  s.  Gor- 
gonii  martj^ris  nicomediensis^)  apud 
Mabillon  in  Act.  SS.  III,  2,  206— 
217;  in  Actis  SS.  9.  Sept.  III,  343— 
345;  Pertz  MG.  SS.  IV,  235—247. 
Verum  W.  Schulze  in  N.  Arch.  der 
Gesellsch.  fiir  &.  d.  Geschichtsk.  1884 
IX,  3,  495 — 512  statuit,  vitam  Chro- 
degangi  posse  esse  quidem  hujus 
Joannis,  sed  id  certo  argumento  non 
evinci ;  vitam  et  I.  miraculorum  Clode- 
sindis  esse  ejusdem  auctoris,  huncesse 
Joannem  metensem ;  auctorem  I.  mira- 
culorem  s.  Gorgonii  non  esse  Joannem 
gorzensem  sed  monachum  anonymum 
hujus  monasterii,  qui  vizeritpost  a.  964. 


1)  De  aliis,  quae  ei  tribuuntur  cf.  Hist. 
lit.  VI,  492-497. 

»)  Cf.  Hist.  lit.  Vr,  421-430;  PotthaBt 
p.  1342.  139J;  Wattenbach  i»,  344  8.; 
Ebertlll,  454— 459. 


»)SchroedI-StreberKL.VI,1684- 
1686. 

^)  Aliqua  de  hoc  sancto  continentar  in 

epistola  M  i  1 0  n  i  8  episcopi  mindonenais 

(Minden  f  996)  ad  gorziense  monasterium 

i.  e.  Immonem  ab.  et  monachos)  apnd 

'abillon  in  Act.  SS.  Hl,  2.  204. 


925 


Ruopertus,  Letaldus,  Bernerus,  Utho,  LanthfreduB  etc. 


926 


511.  Baoperto  monachomediolaoensi 
{fl.  985),  discipulo  Gerberti,  asserit 
Holder-Egger  vitam  s.  Adalberii 
diaconi  clariegmondani  (fi.  sec.  VIII) 
et  miracola  ^),  cujus  epitomen  ezhibet 
in  MO.  SS.  XV,  2,  700 — 704;  reperi- 
tur  in  Act  SS.  25.  Jun.  V,  97 — 103 
additis  miracolis  aliis  per  monachos 
egmondanos,  ib.  104 — 109;  apud 
Ghesqui^re  Act.  8S.  Belgii  VI,  661 
etc.  —  LetalduB  (Lethaldus)  0.  S. 
Ben.  in  monasterio  mioiacensi  (Mici,  S. 
Mismin)  prope  Aurelianum,  alius  ab  eo 
onjus  supra  p.  897  meminimus,  vir 
singfularis  scientiae  et  judicii  critici,  1. 
reliquit  de  miraculis  s.  Maximini  ab. 
miciaoensis  et  confe8Soris(f  520)apud 
Mabillon  Act.  SS.  I,  598—613;  ed. 
Ten.  I,  579 — 594,  quo  in  I.  breviter 
monasterii  historiam  attingit  usque  ad 
suum  tempus,  et  ex  parte  etiam  histo- 
riam  dioeceseos;  Migne  CXXXVII, 
795 — 824.  Dolendum  Letaldum  am- 
bitionis  aestu  abreptum  turbas  in  Ro- 
bertum  suum  abbatem  moyisse,  in  cu- 
jus  locum  subire  nitebatur:  hinc  gra- 
yiter  reprehensus  fuit  ab  Abbone  floria- 
censi  suo  alioquin  amico.  Secessit  post- 
modum  in  monasterium  cenomanense 
p.  a.  996,  quo  occasionem  praebuit 
distinguendi  duos  hagiographos  Letaldi, 
nomine,  alium  miacensem,  aliumceno- 
manum  fere  aequales.  Scripsit  vel  ez 
integro  fere  reformavit  prueterea  vitam 
s.  Jtdiani  ep.  Cenomanorum  apostoli, 
in  Act.  SS.  27.  Jan.  II,  762 — 767.  ~ 
Delatio  eorporis  s.  Juniani  ab.  maria- 
censis  in  pictaviensi  provincia  (t  587) 
in  synodum  karrofensem  c.  a.  988  apud 
Mabillon  IV,  1,  434.  Uaec  tria 
scripta  habet  Migne  CXXXVII,  781- 
826:  laudanturajudicio,  ordine,accu- 
ratione*).  —  Vitam  8,  Hunegundis  ab- 
batissae  Humolariensis  (t  690)  cum 
historia  translationis  et  miraculis  de- 
scripsit  Bernerus  (Wemerus)  0.  S. 


»)Cf.  Potthastp.  1134. 
»)  Cf.  Hist.  lit.  VI,  528-637;  Braun- 
mflllerKL.  VII,  1851. 


Ben.  ez  monacho  s.  Bemigii  remensi 
primus  c.  a.  948 — 981/82  abbas  hu- 
molariensis  (Hombli^res  in  Verman- 
duis),  cui  monasterio  mirum  est  quan- 
tum  splendorem  ac  bona  contulerit»  adeo 
ut  viri  nobilissimi  vitam  monasticam 
subeoamplectigestierint.  Habes  illam 
apud  Mabillon  in  Actis  SS.  II, 
1018—1030;  V,  214—226;  in  Act. 
SS.  25.  Aug.  V,  227—232;  Migne 
CXXXVU,  49 — 68.  —  Utho  Secnndi 
Hermanni  Sneviae  ducis  ez  fratre  ne- 
pos,  episcopus  argentoratensis  (950 — 
9  6  5),  vitam  narrat  breviter  et  stilo  sim- 
^\\ii\8,Arhog€t8ti  decessoris  sui  (t  678), 
quam  habes  in  Act.  SS.  21.  JuL  V, 
177 — 179  et  apud  Grandidier 
Hist  de  l*eglise  et  des  evdques  de 
Strasb..  Strasburg  17761,  interPi^ces 
justif.  §  18;  Migne  CXXXIV,  1001- 
1008. 

512.  Hietoriam  translationis  et  mi- 
raetdorum  s.  Swithuni  wi ntoniensis 
ep.  (t  862)  scribendi  genere  perspicuo 
et  expedito  refert  Lanthfredus 
(Lamfridus)  anglus  monachus  O.S.Ben. 
in  veteri  coenobio  wintoniensi  c.  a.  980, 
ab  excellenti  doctrina  ,Doctor  ezimius^ 
appellatus,  omnis  perfectionis  studio- 
sus.  Habes  opusculum  non  carens  pre- 
tio  in  Anal.  boU.  1885  IV,  367—410 
coll.  Act.  SS.  Jul.  1,  331 — 337;  mira- 
cula  forte  quaedam  postea  adjecta  fuere. 
—  Swithuni  vitam  metrice  celebrat 
Wolstanus  (Wulfstan)  0.  S.  Ben. 
wintoniensis  (fl.  c.  a.  990)  apud  Ma- 
billon  Act.  SS.  V,  628 — 635  et  in 
Actis  S8.  1  Aug.  1,  98 — 100,  ubi  re- 
peries  etiam  p.  88 — 98  mtam  s,  Ethd- 
woldi^)  ep.  wintoniensis  ex  abbate 
abendoniensi  (t  984)  et  in  Migne 
P.  L.  CXXXVII,  181 — 214  cum  qui- 
busdam  Wolstani  carminibus. 


t)  Cf.  Ebert  III,  496^501.  Hujus 
Ethelwoldi  vita  alia  tribuitur  cuidam 
Alfrico  abbati  (fl.  992),  quam  edidit 
Jofl.  Stevenflon  in  Chroaicon  mona- 
sterii  de  Abingdon  t.  IL  append.  1. 


927       95 1- 1000.  Hagiographi.  (jerardus,  Theodoric,  Rotgerus,  Grumboldus,       928 


513.  S,  Udalrici  episcopi  augustani 
(t  973)  mtam  prolixiorem  notitiis  co- 
piosam  stilo  aperto  scripsit  Gerar- 
d  u  s  ^)  presbyter  augastanus  ejusque 
familiaris,  eui  inuixus  Joannes  XV.  in 
synodo  lateranensi  a.  991  illustrem 
illum  praesulem  solemniter  inter  sanc- 
tos  retulit  atque  ita  primum  solemnis 
canonizationis  per  romanos  pontifices 
proclamatae  exemplum  dedit.  Prodiit 
ea  vita,  quae  fnit  fons  aliarum  biogra- 
phiarum,  inter  vitasa.  l/iia^rtci  a  Marco 
Welsero  Augustae  V.  1595  editas, 
sed  absque  auctoris  nomine;  in  Ma- 
billonii  Actis  V,  419-460;  Migne 
CXXXV,  1009 — 1070;  in  Actis  SS. 
4.  Jul.  II,  97—130;  ed.  Waitz  in 
MG.  SS.  IV,  381-425,  etc.  —  Theo- 
doricus  monachus  s.  Eucharii  siye 
s.  Matthiae  trevirensis  (fl.  c.  lOOO) 
descripsit  inventionem,  mlracula  et 
translationem  8,  Celsi  episcopi  trevi- 
rensis  (t  c  980),  quae  habes  cum  ser- 
mone  in  ejusdem  solemnitate  in  Actis 
SS.  23.  Febr.  III,  396 — 405;  Migne 
P.  L.  CLIV,  1233—1244;  eorum  epi- 
tomen  ed.  Waitz  in  MG.  SS.  VIII, 
204 — 208.  Alius  ab  eo  est  Theodo- 
ricus  archiepiscopus  trevirensis^t  977), 
qui  Acta  s,  Lutrudi  (Lintrudis)  V.  in 


*)  Alius  a  Gebehardo  episcopo  au- 
gustano  (996—1000),  qui  vitam  b.  Udal- 
rici  a  Gerardo  Bcriptam  recognoscere  et 
expolire  coepit,  sed  non  perfecit  (cf.  inter 
vitae  aWeleero  editas) ;  et  a  Gerar  d  0 
decano  s.  Medardi  suessionenBi,  qui  vitam 
8.  Bomani  ep.  rothoraagensis  (t  639)  ab 
alio  editam  misit  a.  960  ad  Hu^onem  ar- 
chiepiscopum  rotomagensem  in  carmen 
reformatam  heroicum  praemissa  ep.  Cf. 
Acta  SS.  23.  Oct.  X,  91-94;  Migne 
CXXXVill,  171—184;  Potthast  p. 
1552.  1612;  Hist.  lit.  VI,  277—280.— 
Alius  qaoque  a  Gerardo  abbate  bro- 
niensi  (Brogne  f  959),  qui  factus  est  mo- 
nachus  s.  Dionysii  parisiensie  et  asceta 
sanctissimae  vitac  et  reformator  ardens 
aliorum  coenobiarum,  de  quo  cf.  W  a  t- 
tenbach  1»,  357  s.  —  Apud  eundem 
W  e  1  se  r  p.  573  et  in  Actis  SS.  4.  Jul.  II, 
125  reperitur  et  alia  vita  8,  Udalrici,  qaae 
dicitur  esse  L  u  d  0 1  f  i  (Luitolphi  Luit- 
holdi  ep.  augustani  (f  996). 


dioecesi  catalaunensi  Campaniae  galli- 
cae  (Ch&Ions  sur  Mame  sec.  VI.)  collef- 
gisse  fertur,  in  Act.  SS.  22.  Sept  VI, 
451 — 463.  —  Alius  pariter  ab  eo  eat 
Theodoricus  metensis  (t  7.  Sept. 
984),  auctor  forte  et  ipse  actomni 
sanotorum,  de  quo  cf.  Hist.  lit.  VI, 
431 — 438;  et  Theodoricus  floria*- 
censis,  de  quo  mox. 

514.  Botgerus  (Buotgerus)  0.  S. 
Ben.  clericus  coloniensis,  yir  eruditus 
et  cultus,  literis  mandavit^)  vitam  s. 
Brunoms  archiep.  coloniensis,  fratria 
Ottonis  I.  imp.  (f  965),  Yiri  sanctitate, 
cultura  muneribusque  gestis  plane  ce* 
leberrimi,  quam  invenies  in  Act.  SS. 
11.  Oct.  V,  765—^88;  in  MG.SS.IV, 
254-275  ed.  Pertz;  in  usum  schola- 
rum  Hannover  1 84 1 ;  M  i  g  ne  CXXXIV, 
941 — 978.  Liber  est  egregius,  fide 
dignus,  cum  Buotgerus  foerit  defdncti 
praesulis  familiaris  et  comes,  Mnc  inter 
primos  aeyi  illius  fontes  referendns 
statimque  ut  prodiit  doctis  Tiris  pluri- 
mum  se  commendavit,  utnotatPertz 
in  notitia  praemissa.  —  Otto  II.  imp. 
Gumboldo  (Gumpoldo)  episcopo  man- 
tuano  (981 — 985),  de  quo  alioquin 
nihil  constat,  vitam  s,  Wencedai  Bo- 
hemiae  ducis  M.  (t  935)  scribendam 
demandavit.  Qui  quaecunque  tanto 
temporis  spatio  elapso  veracium  viro- 
rum  testimonio  comperire  poterat,  col- 
legit  et  stilo  diffuso  et  tumido,  con- 
torto  et  saepe  obscuro  explicavit.  Ejus 
liber  omninm  fere,  qui  postea  de  illius 


1)  Cf.  Ebert  lil,  447-451;  Wat- 
t  e  n  b  a  c  h  I»,  336 :  Sein  Werk  geh5rt  zu 
deu  besseren  Biographien  dea  Mittel- 
alters,  iat  reich  an  Inhalt,  wenn  auch  fiir 
unsere  Wiinsche  zu  kurz  und  gedr&ngt, 
uud  fasst  dae  wesentlichete  von  Brun» 
Leben  nnd  Wirken  mit  richtiger  Auf- 
fassung  und  wahrheitagetreu  zuaammen. 
Alius  est  auctor  noster  a  Botgero 
(Ruotgero,  Rutker)  archiepiscopo  trevi- 
rensi  ^915 — 931)  cujus  nutu  adomata  fiiit 
canonum  collectio,  quam  promulgavit  in 
synodo  trevirensi  (a.  929),  cujus  par» 
tantura  maer,  asservatur.  Gi,  Marx  kL. 
X,  1318. 


929      WaltheroB,  TheodoruB  Dapbnop.,  Sigehardf  Reimann.  Widbertus  etc.      930 


8.  dncis  Tita  prodiemnt,  radix  et  fon- 
damentam  est^) :  eam  edidit  Pertz  in 
MG.  SS.IV,  2 1 1 83.;indeMigneCXXXV, 
923 — 943.  —  Aeta  (potius  Legendam, 
nt  ajont)  8.  Christophori  M.  poetice, 
sed  stilo  tnrgido  (a.  983)  cecinit^)  11.  IV 
Waltherna  subdiaconas  spirensis, 
scbolae  cathedralis  magister,  in  qao- 
rom  I ,  qai  est  inscriptas  ,Schola8ticusS 
rationem  vitae  juvenilis  et  stadioram 
saoram  reddit,  qaa  occasione  notas 
septem  artes  celebrat;  ejasdem  vitam 
etiam  prosaice  stilo  nitido,  simplici, 
pro  ea  aetate  egregio  narrat  Utram- 
qae  yitam  habes  in  Pez  thes.  anecd. 
II,  3,  27 — 124;  illos  ed.  W.  Harster 
Monachii  1876,  cam  diss.  de  aactore 
Spirae  1877. 


515.  Theodoras  Daphnopata pri- 
mas  a  secretis,  patricias  atqae  prae- 
fectas  arbis  CP.  (fl.  a.  956)  reliqait 
Eneomium  s.  Joannia  Baptistae  in 
Migne  P.  G.  LXXXIV,  33  —  48  inter 
Theodoreti  opp.,  cai  etiam  triba- 
tom  fait;  orationem  in  translationem 
manas  8.  praecarsoris  ^ntiochia  CP. 
(a.  956),  ib.  CXI,  611—621  latine 
tantam.  —  Ejus  Historia  sive  Chroni' 
eon  hyzantinum  intercidit.  —  Inter 
'ExXofac  (48)  sive  tloseulos  ex  variis 
8.  Joh.  Chrysostomi  opp.  coUectos  (in 
ed.  Saviliana  VU,  655  ss.;  Frontoniana 
VI,  663  ss.;  Migne  P.G.LXIII,  567- 
902)  pleraeqae  videntor  jaxta  codd. 
ipsias  esse :  sed  qaia  magnos  inter  codd. 
eet  dissensas,  difficile  est  stataere, 
qaoadasqae  se  extenderit  ejas  diligentia. 
Inter  eas  reperitar  et  Encomium  s. 
Pauli  ap.  ez  diversis  collectam.  Hic 
Theodoras  postmodam  legitar  aala  im- 
peratoris  relicta,  monasticam  elegisse 
vitam*). 


«)  Cf.  P  e  r  t  z  in  observ.  praeviis. 

«)Cf.  Baumgartner  IV,  374;Ebert 
III,  333-339. 

»)  Cf.  0  u  d  i  n  de  script.  eocl.  II,  44S ; 
£ h r h a r d  apud  Erumbacherp.  170 
et  hunc  ipsum  p.  459. 

Horter,  NomoDclator  I  ed.  III. 


516.  Sapersant  plures  qaos  nomi- 
nas3esaf6ciet^).  S,  Basilii}\m\oxis  ana- 
ehoretae  CP.  (t  c.  952)  v^iiam  scripsit 
Qregorias  ejas  discipalas,  in  Actis 
SS.  26.Mart.lII,  668 — 691  ex  graeco 
latine.  Exstat  ejusdem  et  longior  re- 
censio  nondam  edita.  Cf.  Analecta  boll. 
X  (1891),  487.  —  Miracula  s,  Maxi- 
mini  ep.  trevirensiam  (f  349),  qoae 
praesertim  reperto  ejas  corpore  exeante 
sec.  IX.  contigerant,  narrat  S  i  g  e  h  a  r- 
dns  ^)  0.  S.  Ben.  monachas  sanmaxi- 
minianensis  (fl.  957)  in  Act.  SS.  29. 
Maj.  VII,  25—33;  ed.  Waitz  in  MG. 
SS.  IV,  230 — 234;  Migne  CXXXIII, 
967 — 978.  —  Reimanno  (vel  Oas- 
manno)  monacho  gorzensi  tribaitar 
jnta  8,  Cadroae  ab.  Metis,  antea  wal- 
ciodorensis  monasterii  (Waassor)  in 
Lotharingia  (t  978),  ejas  aeqaalis, 
qaam  habes  in  Actis  SS.  6.  Mart.  1, 
474-48 1 ;  in  Mabillonii  Actis  SS.  sec. 
V  p.  489-501.  —  Widbertas  (Gai- 
bert)  abbas  s.  Petri  carnotensis,  dis- 
ciplinae  monasticae  reformator  stadio- 
sas  et  diligens  custos  (t  981 — 986) 
auctor  est  vitae  s.  Emani  presb.  et  M. 
in  agro  camotensi  (sec.  VI),  qaam  habes 
tacito  aactoris  nomine  in  Act.  SS.  16. 
Maj.  III,  595—599.  Cf  Hist.  lit.  VI, 
406 — 408.  —  Stephanas  mona- 
chas  coloniensis  stilo  rudi  descripsit 
inventionem  et  translationem  s.  Maa- 
rini  ab.  et  M.  (fl.  670)  in  monaste- 
riam  s.  Pantaleonis  (a.  966  vel  967) 
in  Actis  88.  10.  Jan.  II,  279 — 283; 


i^Baltherus  (Baltharius) monachus 
secKinganua  in  Suevia  scripsit  vel  inter- 
polavit  exeunte  sec.  X.  vitam  e.  JiS-i- 
dolini  ab.  Seckingae,  apostoli  Germaniae 
(t  530,  juxta  alioB  538  vel  540),  quam  ha- 
bes  in  Actis  SS.  6.  Mart.  I,  433—441 : 
optime  in  M  0  n  e  QuellenBammlung  der 
badischen  Landeagesch.,  Karlsiuhe  1848 
p.  4—17.  Aliis  tamen  videntur  ea  vita 
et  ipsum  Baltheri  nomen  conficta.  Cf. 
Al.  Sohulte  Jahrb.  fUr  Schweizerische 
Gesch.  XVm.  (1893)  134—152;  quam 
opinionem  rejicit  Krusch,  qui  et  ipse 
hanc  vitam  accurate  edidit  in  MG.  88. 
rer.  merov  III,  350-370. 

»)  Cf.  Hist.  lit.  VI,  300. 

30 


931 


950—1000.  Fridegodue,  Hartmaxm,  Raguel,  Odo,  Richard. 


932 


in  Actis  Mabillonii  V,  336 — 341; 
iu  MG.  SS.  XV,  2, 683-686.  —  Fr  i  d  e  - 
godns  0.  S.  Ben.  cantnarensis  (fl.  c. 
960)i  cni  iromerito  jnzta  Hist.  lit.  de 
la  Fr.  VI,  273—277  tribuituri)  vUa 
8.  Audoeni  (t  677)  in  Actis  SS.  24.  Aug. 
IV,  810 — 819,  ouctor  est  prolixae 
vitae  metricae  (vers.  oirciter  1500  con- 
stantis)^.  Tri//rt(2tep.eboracensi8(t709) 
apud  Mabillon  Act  SS.  UIS  169— 
196  col.  IV 1,  722—726;  ed.  Ven.III, 
150—175  col.  IV,  1,  679—682; 
Migne  CXXXIII,  981—1012;  J. 
Baine  The  historians  of  the  Church 
of  York  1879,  105—159.  Ea  autem 
est  retractatio  vitae  antiquioris  a  Steph. 
Eddis  condnnata  (cf.  supra  p.  650). 
—  Vitam  s.  Wiboradae  V.  inclusae, 
ab  Hungaris  a.  926  interfectae,  descri- 
bit  Hartroann  0.  S.  Ben.  sangallen- 
sis  fere  coaevus  in  Act  SS.  2.  Maj.  I, 
284—293  coU.VII,  552;  Mabillon 
in  Actis  SS.  V,  44—61 ;  exc.  in  MG. 
S8.  IV,  452—457.  —  Baguel  pres- 
byterfortecordubiensiscoaevu8(fl.  966) 
acta  exhibet  s.  Pdagii  pueri  ob  fidem 
interfecti  Toleti  sub  Chalifa  Abderrah- 
mano  III,  quae  repeiies  in  Act.  SS. 
26.  Jun.  V,  206 — 208;  inter  opera  s. 
Eulogii  ed.  A.  Morales,  in  Florez 
Esp.  sagrada  XXII «,  41—49. 

517.  Ad  theologiam  practicam^) 
praeter  tot  alios,  quos  jam  laudavimus, 
referri  possunt:  Odo  cognomento  Se- 
V  e  r  u  s ,  origine  Danus,  pietate  et  eru- 
ditione  in  Anglia  clarus,  archiepiscopus 
cantuariensis  (933 — 958),  qui  eapitula 
seu  constitutiones  cum  epistola  syno- 
dali  edidit  de  officio  regis,  magistra- 


1)  Plura  alia  ei  tribuuntur,  sed  inedita 
Cf.  Fabricius  I,  608;  Potthast 
p.  1636. 

•)  Aliqua  dea'eta  et  prohibitioues  circa 
matrimonium  S  i  8  i  n  n  i  i  II.  patriarchae 
CP.  (995-999)  habee  in  Miffne  P.  G. 
CXXLX,  728  88.;  Pitra  Spicil.  SoleBm. 
IV,  464  8.  Photii  spiritu  animatusanimura 
etiam  a  Latinis  gessit  averflum.  Cf.  E  hr- 
h  a  r  d  KL.  XI,  365  s.  et  apud  K  r  u  m- 
liacher  p.  1703. 


tuum  et  cleri  et  de  juribus  £ccle8iae, 
quas  habes  in  Speelmanni  Angliae 
Conc,  Londini  1633  1,  415—418; 
in  Coleti  coll.  conc.  t.  XI;  Migne 
CXXXin,  947—952.  —  Richardus 
abbas  floriacensis  (l6.  Febr.  979)  con- 
suetudines  et  jura  Ecclesiae  de  regula 
proponit  npud  Labbe  bibl.  nova  msc. 
II,  744  88.;  Migne  P.  L.  CXXXVI, 
1303—1310. 

518.  S.  Dunstanus  natus  forte 
c.  a.  925,  iu  literis  et  artibus  liberali- 
bus  egregie  institutus  pingui  patrimo- 
nio  in  pauperes  et  pia  opera  distributo 
habitum  s.  Benedioti  induit  factusque 
est  abbas  glastonburiensis  (f.  a.  946). 
Cum  corripuisset  Eadwicum  regem  la- 
scivientem,  iram  in  se  concivit  conca- 
binae,  cui  fuga  in  Flandriaro  se  sub- 
traxit.  Ab  illius  successore  Eadgaro 
reYOcatus  factus  est  episcopus  wigor- 
niensis,  dein  archiepiscopus  cantna- 
riensis  (959).  Ezinde  magna  soUici- 
tudine  et  zelo  impei*territo  disciplinam 
moresque  corruptos  cleri  et  populi  re- 
stauravit,  egregios  instituit  episoopos» 
scholas  et  monasteria  condidit  atqae 
de  ipso  regno  insigniter  meruit:  Aiit 
enim  unus  e  primariis  regis  Eadgaria 
Gonsiliariis.  Postquam  eodem  die  ter 
esset  concionatus,  inter  sacra  solemnia 
obiit^)  pienus  meritis  19.  Maji  988. 


1)  D.  bietet  das  Bild  eines  frommen, 
gerechten,  hilfdbereiten,  lern-  und  lehr- 
lustigen,  aber  durohaue  nicht  herrsch- 
und  TerfoIgungssQchtigen  Mannes,  wie 
ihn  manche  schilderii,  wohl  aber  eines 
erfolgreiohen  Staatslenkers,  so  dass  die 
Zeiten,  in  denen  er  Rathgeber  der  uner- 
fahrenen  KOnige  war,  immer  als  fflQck- 
Uche  erschienen.  Ita  Hahn  Realenc.  v  >,  78. 
—  Bridferthus  (Bridfrithus, Brighte- 
fertus)  Saxo,  Abbonis  diacipulus  et  mo- 
nachus  0.  S.  Ben.  ramesiensis  (fl.  980), 
censetur  auctor,  nontamen  omnium  con- 
sensu,  egregiae  v»to«  s.  DunHaniy  cujua  ipse 
erat  familiaris,  hinc  testis  oculatus :  ea 
reperitur  in  Actis  SS.  19.  Maj.  IV,  346— 
359  (cf.  VII,  809);  in  Migne  P.  L. 
CXXXIX,  1423—1456 ;  ed.  VS^ill  S  t  u  b  b  s 
in  MemorialsofsaintDunstan  1874(inter 


933 


Theologia  practica.  Dunstanus,  Guido,  Guuzo,  Salvus  etc. 


934 


Promalgavit  BeguLarem  eoncordiam 
anglicae  natioms  monachoram  sancti- 
monialiumque,  apud  Beinerum  Apo- 
stolat.  0.  S.  Ben.  in  Ang.  p.  7  7  ;  M  i  g  n  e 
P.L.  CXXX7II,  475—502.  Ea  nititur 
regolas  et  consuetudines  variorum  mo- 
nasteriorum  praesertim  circa  cultum 
divinum  ad  harmoniam  revocare  atque 
ita  uniformitatem  in  eadem  inducere. 
Num  vero  ipse  sit  ejus  auotor,  dubi- 
tatur.  Plura  alia)  quae  Danstano  tri- 
buuntur^  fere  inedita,  reeenaet  Fabri- 
citts  Bibl.  lat.  med.  aet.  i,  481 ;  aliqua 
edidit  Stubbs  op.  cit.,.  ut  epielolas 
XL,  po^mata,  fragmenta  ritualia  etc. 
—  Adalgeri  (Algeri),  0.  S.  Ben., 
forte  Augustani  (t  964),  exstat  Ad- 
monitio  ad  Nonsvindam  Beclusam  seu 
1.  de  etudio  virtutum  in  Pez  Anecd. 
thes.  II,  2, 1 9  et  M  i  g  n  e  P.  L.  CXXXIV, 
915 — 938. 

d  1 9.  G  u  i  d  0 II  episcopus  aniciensis 
(Le  Puy)  illustribus  natalibus  pro- 
genitus  (t  c.  996)  praeter  formulam 
quandam  confessionis  erratorum  juven- 
tutis  auae  et  diplomay  quo  plura  con- 
tinentur,  quae  spectant  vitam  suam, 
ecclesiam  s.  Michaelis,  quam  aedifica- 
verat,  et  ecclesiam  aniciensem  (apud 
Mabillon  Act.  SS.  0.  S.  Ben.  VII, 
835 — 839),  cum  aliis  episcopis  prae- 


rer.  brit.  med.  aevi  acript.  n.  63)  p.  3 — 52 
etc.  Reliquit  et  commentaria  in  B  e  d  a  m 
de  renim  natnra  et  de  temporibus,  inter 
hujuB  opei.i  edita,  necnon  Cotnputum  La- 
tinorum,  Graecorum,  Hetruscorum,  Ae- 
gyptiorum  et  Anjsrlorum  [ut  videtur  in- 
editnm) :  erat  enim  insigni8  plane  mathe- 
maticus.  —  Bridferthi  vitam  retractavit 
Osbernus  0.  S.  Ben.  (de  quo  infraV 
quam  vitam  retractatam  reperies  apud 
M  a  b i  1 1  o  n  Act.  SS.  V,  19.  Maj.  IV,  359— 
384;  Migne  CXXXVII,  407— 456  et  in 
op.  Stubbs  cit.  p.  69—161.  Cf.Pott- 
h  a  s  t  p.  1277,  qui  plures  alias  ejusdem 
enumerat  vitas ;  H  e  f  e  1  e  Conciliengesch 
IV  §522  8.;  Schroedl  KL.  IV,  2l8S.; 
Hahn  Realenc.  V,  75-78.  ApudStubba 
p.  53—68  legitur  et  ep.  A  d  e  1  a  r  d  i  mo- 
nachi  blandiniensis  (fl.  c  1010)  ad  Elfe- 
gum  archiep.  cantuariensem  it  1012)  de 
viia  s,  Dumtani. 


lusit  ^)  quibuadam  statutia  celebri  Treu- 
gaeDei,  in  Mabillonii  derediplom. 
1.  6  n.  144.  —  Gunzonis  rovariensis 
diaconi  exstat  epistela  de  caan  matri- 
moniali  ad  Attonem  ep.  (inter  hujus 
ep.  6.  in  Migne  P.L.  CXXXIV,  l  ll). 
Celeber  hic  fuit  grammaticus,  quem 
Otto  I  sollicite  in  Germaniam  invitavit 
pro  studiis  promovendis.  Demum  inyi- 
tationi  cessit  venitque  copiosa  libro- 
rum  supellectili  (c.  lOO)  onustus.  Le- 
gitur  ejus  ep.  ernditione  grammatica 
referta(MigneCXXXVI,  1283-1302), 
qua  lingnae  lapsum  contra  grammati- 
cae  regulas  colorare  nititur  adversus 
sangallenses  monachos^). 

520.  Praetermittere  nolumus  Sal- 
vum  abbatem  alveldensis  monasterii 
in  Navarra,  qui  ab  auctore  anonymo, 
sed  antiquo  (apud  Fabricium  Bibl. 
eccl.II,  68)  dicitur  »  Vir  lingua  nitidus 
et  scientia  eruditus,  elegans  sententiis, 
ornatus  verbis,  (qui)  scripsit  sacris 
virginibus  regularem  libellum  et  elo- 
quio  nitidum  et  rei  veritate  perspi- 
cuum.  Cujus  oratio  nempe  in  hymnis, 
orationibus,  versibus  ac  missis,  qaas 
illustri  ipse  sermone  composuit,  pluri- 
mam  cordis  compunctionem  et  magnam 
suaviloquentiam  legentibus  audienti- 
busque  tribuit.  Puit  namque  corpore 
tenuis,  parvus  robore,  sed  valde  fer- 
vescens  spiritus  virtute.  0  quanta  ez 
illius  ore  dulciora  super  melle  mana- 
bant  verba,  cor  hominis  quasi  vina 
laetificantia.  Obiit  (962)  .  .  .  sana 
doctrina  praestantior  cunctis  et  copio- 
sioroperibuscaritatis.*  Ex  hrgus  auc- 
toris  scriptis  nihil  prodiisse  videtur. 
—  A^(^^o/aeXX//brevis8imae,  sednon 
inutiles  pro  historia  iliius  temporis 
Adalberonis  archiepiscopi remensis 
(969 — 23.  Jan.  988),  praesulis  eru- 
diti,  intrepidi  et  prudentis,  cancellarii 
magni  Lotharii  et  Hagonis  Capet  re- 


>)  Cf.  Hist.  lit.  VI,  507— 511- 
»)  Cf.  W  e  r  n  e  r  Gerbert  von  Aurillac, 
Wien  1881  S.  33  s.  E  b  e  r  t  III,  370-372. 
30* 


935 


950—1000.  Scriptores  reliqui,  Wigo,  Adalbertus  prag. 


936 


gom,  qni  ope  Gerberti  scholas  Bemis 
restaaravit  et  ad  magnum  proyexit 
fiorem^),  prodienmt  primum  inter  epi- 
stolas  Cierberti,  dein  cnm  inttoduetione 
monachomm  in  monasteriom  moso- 
mense  in  MigneP.L.CXXXVII,  505- 
530.  —  Ibidem  p.  9 — 16  reperies  epi- 
stolas  XIII  breyes  Wigonis  decani 
monasterii  Feuchtwangensis  in  Fran- 
conia  (fl.  980).  —  S.  Adalberti^) 
episcopi  pragensis  yiri  sanctissimi, 
missionarii  yere  apostolici,  demum  pro 
fide  martyris  (t  23.  Apr.  997)  ezstat 

»)  Cf.  Hist.  lit.  VI,  444—500.  Ab  hoc 
disungui  debet  Adalbero  metensis 
episcopus  (984-1005).  cujus  yitam  magna 
deyotione  bene  omnino  descripsit  C  o  n- 
atantinus  s.  Symphoriani  extra  mu- 
ro8  metenses  abbas,  qui  ilii  fuerat  comes 
assiduus  eique  aegrotanti  et  morienti 
astiterat.  Continet  ea  plura  memoria 
dignissima,  atque  reperitur  in  MG.  Scr. 
I^  658  ed.  Pertz  et  apud  Migne 
GXXXIX,  1553-1557.  Obiit  Constantinus 
jnxta  Hist.  lit.  VII,  248  d.  10.  Sept  1024. 
—  Alius  quoque  est  ab  Adalberone 
wirceburgensi  (1045—1090),  monasterii 
faunbacensis  fundatore,  cujus  vita  (non 
sine  pretio)  sec.  XIII  legitur  in  MG.  SS. 
XII,  127-147. 

>)  Mox  ab  ejus  morte  vitatn  et  passionem 
stilo  brevi,  sed  gravi,  bene  et  veraciter 
descripsit  Joannes  Canaparius  abbas 
monasterii  s.  Alexii  Romae  (f  12.  Oct. 
1004)  c.  a.  1000  in  Act.  SS.  23.  Apr.  III, 
178—187  (absque  auctoris  nomine');  in 
MG.  SS.  IV,  581-595;  in  Migne  CX XXVII, 
859—888  etc.  Genuinitatem  quidem  hu- 
jns  vitae  in  dubium  revocavit  Ken- 
trzynski,  sed  eam  propugnarunt  M. 
B.  F.  Kaindl  Canaparius  und  Brun  in 
Mittheil.  des  Ver.  f.  Gesch.  der  Deutschen 
in  BOhmen  XXXII  (1894)  338-347;  ite- 
mm  Mitth.  des  Inst.  mr  6sterr.  Geschichts- 
forschung  XVi  (1895)  349—357 ;  et  P  e  r  1- 
bach  Zu  den  ^lteaten  Lebensbeschr.  des 
h.  Adalberte  N.  Archiv  XXVII,  35—70. 
—  Canaparium  excepit  B  r  u  n  o  Querfur- 
tensis  c.  a.  1004-1005,  cujus  vita  pulchra 
et  aucta  legitur  in  Act.  SS.  1.  c.  p.  187— 
198;  in  MG.  SS.  IV,  577.  59b*— 612  cur. 
Per  tz  etc.  Bruno  dein  c.  a.  1007—1008 
yitam  a  se  concinnatam  retractavit  et  ad 
breviorem reduxit formam.  Cf.  Potthast 
p.  1134  8S. :  Werner  Gerbert  p.  114  s. ; 
V  0  i  g  t  Adalbert  von  Prag.  Ein  Beitrag 
zur  Gesch.  der  Kirche  und  des  M5nch- 
thums  im  10.  Jahrh.,  Berliu  1898. 


homUia  in  Natale  8.  Alezii  oonfess.  Ro* 
mae  habita^  in  Act.  S8.  Jul.  lY.  257 ; 
Migne  P.  L.  CXXXVII,  897 — 900. 
Beperit  qaoque  Kolb«rg  canonicus 
hnjus  sancti  praesolis  epistolam  ad 
Milonem  ep.  mindensem  (t  996),  quam 
et  edidit :  Ein  Brief  dea  h,  Adalbert  von 
Prag  an  den  B.  Milo  yon  Minden  aas 
dem  J.  993,  Braunsberg  1897.,  eique 
etiam  tribuit  prologum  et  epilogum 
passionis  ss.  Gorgonii  et  Dorotheae, 
quam  Miloni  miserat.  Sed  cf.  accuratam 
disquisitionem  in  Anal.  boll.  189^* 
XVIII,  5 — 21,  juxta  quae  s.  Adalber- 
tus  ipse  retractayit  ampliayitque  bre- 
yem  de  illorum  passione  notitiam. 
—  Wiboldus  noyiomensis  ecclesiae 
archidiaconus,  vir  tam  secularibud 
quam  ecclesiasticis  disciplinis  satis  im- 
butus,  qui  consecratus  est  in  episco- 
pum  cameracensem  (965),  clericis 
aleae  amatoribus  regfularem  ludum 
artificiose  composuit,  quo  yidelicet  se 
in  scholis  exercentes  caritate  yitia  yin- 
cere  assuescerent  secularemque  ac  jur- 
giosam  aleam  refugerent.  lilum  habes 
cum  annotationibus  D.  Leglay  in 
Migne  P.  L.  CXXXIV,   1007—1017. 

521.  Denique  memorandus  est  E  k  - 
kehard  (Ecchardus)  dictus  Primui, 
ut  distinguatur  a  quatuor  aliis  hujus 
nominis,  qui  temporia  lapsu  monaste- 
rium  sangallenseillustrarunt^).  Natus 
nobili  genere  eo  in  monasterio  egregie 
institutus  est  scholasque  intemas  i^- 
xit.  Diu  praefuit  sodalibus  decani  mu- 
nere  omniumque  amorem  sibi  conci- 
liayit,  atque  misericordia  in  pauperes 
prae  primis  emicuit.  In  abbatem  elec- 
tus  (958)  tanto  hohori  renunciavit  de- 
cani  munere  contentus.  Plures  hymnos 
et  aequentias  composuit,  quos  habes  in 
Kehrein  Lateinische  Sequenzen  des 
Mittelalters,  Mainz  1873  n.  138.  35o. 
513.  539.  Juvenis  composuit  metrice 


1)  Cf.  P  o  1 1  h  a  8 1  p.  397  cum  copio6& 
literatura  de  auctore  nostro ;  Greith  KL. 
IV,  347-355;  Ebert  III,  265—276,  qni 
fuse  de  cjus  Walthario  disserit. 


937 


Ekkehardas. 


938 


celebrem  VUam  Waltharii  manu  fortis, 
Aquitanoram  principis,  sed  dictione 
adeo  barbara,  ut  EkkeharduB  lY.  illam 
yix  potuerit  emundare.  Ita  emunda- 
tam  illam  edidit  Jac.  Grimm  in 
Lat.  Gedichte  des  X.  und  XI.  Jahrh., 
G5ttingen  1838  p.  1  —  126  coL  383— 
385;  JoB.  Yict.  Scheffel  et  Alfr. 
H  0 1  d  e  r  in  op.  Waltharius  lat.  Gedicht 
des  X.  Jahrh.  mit  deutscher  Uebertrag. 
u.  Erlftut.,  Stuttgart  1874;  Peiper 
Ekkehardi  I.  Waltharius,  Berolini  1873 
ete.  Obiil  poCta  magno  sodalium  moe- 
rore  14.  Jan.  973.  —  Ejus  ex  fratre 
nepos  EkkehardusII.  Palatinus  et 
scholarum  rector,  ,doctor  prosper  et 
asper^  dictus,  ad  aulam  Ottonis  voca- 


tus  est  ejusque  filium  Ottonem  II  in- 
stituendum  suscepit.  Magna  valuit 
gratia  apud  imperatorem,  qua  usus  est 
in  sui  monasterii  commodum.  Obiit 
praepositus  moguntinus  23.  Apr.  990 
relictis  epigrammatis  et  sequentiif*,  quae 
tamen  perierunt,  unam  si  excipias  apad 
Kehrein  op.  cit.  n.  544.  Visitatio- 
nem  monasterii  ab  octo  episcopis  in- 
stitutam  descripsit,  quam  relationem 
legere  poteris  in  casibus  monasterii  b. 
Galli  ab  Ekkehardo  lY  descriptiB, 
de  quo  infra.  De  Ekkehardo  lU. 
qui  dictus  est  Junior,  ex  Borore  nepote, 
nihil,  quod  nos  spectet,  relatum  est, 
et  de  Ekkehardo  Y  egimus  t.  lY 
p.  186. 


xvra. 

Scriptores  ecclesiaslici  seculi  XI. 
Pars  prior  (1001— 1050). 


522.  Nondam  refloraerant   stadia 
tbeologica :  rari  iteram  sant  scriptores, 
qaos  theologos  vere  dicere  possimas 
qaiqae  de  argamentis  dogmaticis  scri- 
pserint,  neqae  gi-aviores  de  rebas  fldei 
comparent  controversiae :  magnas  vero 
est  nameras  eoram,  qai  in  argamentis 
historicis  sint versati .  Inter  eos,  qai  pon- 
tificatas  apicem  conscenderant  magno, 
sao  saltem  tempore,  nominis  famam 
est  consecatas  Gerbertas,    postea 
Silvester  II  dictad,  non  tam  gestis, 
vix  enim  per  qaadrienniam  sedem  te- 
nait  apostolicam,  qaam  eraditione,  qua 
ante   sascepta  Ecclesiae   gabemacula 
indarait.  Gerbertus  (Girbert,  Gerlent) 
patria  Alvemus,    obscuro  loco  natus 
c  a.  935,  a  prima  juventute  professus 
est  vitam  monasticam  in  coenobio  au- 
rilliacensi  0.  S.  Ben.     Ab  abbate  in  | 
Hispaniam  missus(967 — 970)  mathe-  | 
sis  aliaramque  disciplinarum  natura-  i 
lium  se  addixit  studio,  in  iisque  adeo  , 
profecit,  ut  apud  mdes  magiae  incur-  | 
rerit  suspicionem  et  ridiculae  calum-  \ 
niae  seu  potius  tabulae  in  eum  fuerint 
divulgatae  apud  posteros.  Ab  Ottone  I. 
imp.,  cui  in  itinere  romano  innotuit, 
dictus  est  abbas  bobiensis :  quod  tamen 


monasterium  ob  tristem  ejus  conditio- 
nem  temporalem,  nobilium  vexationes 
sporsasque  in  eum  calumnias  reliquit 
retento  abbatis  nomine.  Aliquamdiu 
degit  in  aula  caesarea,  ubi  Ottonem  11. 
in  variis  instituit  disciplinis ;  inde  Re- 
mo.s  transiit,  intimusque  factus  est 
Adalberonis  arcbiepiscopi  familiaris  et 
a  secretis.  Scholas  ibidem  rexit,  quas 
floridissimas  reddidit,  ut  undique  illu- 
stres  atque  nobiles  accurrerint  disci- 
pali,  divitemque  condidit  bibliothecam. 
&(agnam  ita  apud  episcopos,  principes 
et  imperatorem  sibi  conciliavit  auctori- 
tatem.  Adalbero  moriens  eum  sibi  opta- 
vit  successorem,  sed  eo  defnncto  (23. 
Jan.  988)  electus  est  agente  Uugone 
Capet  rege  in  archiepiscopum  Axnulfas 
filius  Lotharii  regis  Galliae.  Cum  vero 
hic  post  triennium  ob  proditionis  cri- 
men,  de  quo  accusabatar,  a  synodo  ad 
s.  Basolam  fuisset  depositus^),  in  ejus 


>)  In  hac  synodo  magnas  habuit  part^s 
Arnulfus  II  epiBcopus  aureliancnsis  (986- 
p.  a.  997),  qui  inter  aequales  eloquentia 
emicuit.  Ilabuit  in  ea  sermonem  acreai 
adversuB  sedem  apostolicam.  Of.  Hist^ 
lit.  VI,  521 — 528,  et  de  ea  synodo,  cujus 


941 


Gerbertas  (Siiveeter  II). 


942 


locnm  electus  est  Gerbertus  (99 1). 
Veram  Joannes  XY.  Amtilfi  depositio- 
nem  non  probayit  illegitimamque  de- 
claraTit  Gerberti  electionem.  Invitatns 
ab  Ottonelll  ut  » philosophorom  peri- 
tisaimus  atqae  tribus  philosophiae  par- 
tibualanreatns,^  Magdebargnm  adaa- 
lam  venit,  at  eam  doceret  lingaam 
graecam  eiqae  arithmeticae  aperiret 
secreta. 

523.  Imperatorem  comitatas  est  in 
Italiam  (996),  et  a  Gregorio  Y.  factns 
arehiepiscopas  raTennatensis  (998) 
et  moz  defancto  pontifioe  ]  8.  Febr.  999 
agente  Ottone  III  electas  est  primas 
nationis  gallicae  in  ejasJem  saccesso- 
rem,  volaitqae  exinde  dici  Silvester  II. 
Factas  pontifez  solemniter  probavit 
restitutionem  sai  qaondam  aemali  in 
archiepiscopatam  remensem ;  Stephano 
Hangaroram  daci  ad  fidem  cam  saa 
natione  converso,  regnam  gentemqae 
per  Astricom  episcopam  colocensem  b. 
Petro  offerenti  gratias  egit  atramqae 
ea  lege  restitait,  at  ejas  saccessores 
per  optimates  electi  a  pontificibas  ro- 
manis  approbentar,  coronam  ei  misit 
nomenqae  regis  et  ecclesiarum  saa  vice 
ordinandaram  potestatem  concessit^). 
Tribnitar  ei  a  nonnallis  primum  de 
Hiero^oljma  recaperanda  consiliam. 
Veram  a  magnis  negotiis  gerendis  eam 
impedierant  mors  praematara  Otto- 
nislIL,  qai  interejas  exspirayit  brachia, 
obortae  gravissimae  Romae  et  in  Italia 
tarbae,  adeo  at  Urbe  excedere  debae- 
rit,  et  propria  mors,  qaa  1  ?.  Maj.  903 
decessit^).  Plarinia  reliqait  scripta  de 


acta  habes  apud  Pertz  MG.  III,  658  ss. 
et  Migne  P.  L.  CXXXIX,  287—338, 
Hefele  IV  §  524. 

1)  Cf.  Jaf  f  ^  Regesta  Poni  roin.  ed.  2 
It  497,  ubi  ejusdem  epiBtolas  recenset 
n.  3900—3940. 

»)  Cf.  de  eo  H  o  c  k  Gerbert  oder  Papst 
Silveater  II,  Wien  1837 ;  A  x  i  n  g  e  r  Hist. 
du  pape  Sylvestre  11  et  son  si^cle*  Paris 
1842;  Olleris  in  praef.  suae  ed.  p. 
XVII-CCy ;  W  e  r  n  e  r  Gerbert  von  Au- 
rillac,  die  Eirche  und  Wissenschaft  seiner 


variis  argramentis,  qaae  collecta  habes 
apad  Migne  CXXXIX,  85—350  et 
A  OUeris  Oeavres  de  Gerbert .  .  .  Cler- 
mont  et  Paris  1867.  Praetermissis 
operibas  mathematicis^)  hac  re- 
ferri  possant  Sermo  palcher  de  infor- 
maiione  episeoporum;  etiam  de  diffni- 
tate  aacerdotali  inscriptas  et  s.  Am- 
brosio  tribatas,  inter  ejas  opera  vel 
in  eoram  appendice  editus,  a  Mabil- 
lonio  Anecd.  V,  2,  216 — 237  Ger- 
berto  restitatas ;  ab  0 1 1  e  r  i  s  iteram 
in  dabiam  revocatas.  —  Libellas  de 
eorpore  et  sangaine  Domini,  qaem  C  e  I- 
lotias  tamqaam  anonymi  edidit  ia 
app.  ad  historiam  Gottescalchi,  Ma- 
billonias  Herigero tribuit  in Proleg. 
Sec.  IV  p.  2  Bened.,  cai  assentiunt  re- 
centiori  aetate  Boehmer  et  Eoepke, 
at  infra  dicemas;  Pezius  vero 
in  thes.  anecd.  noviss.  I,  2,  131  ss. 
aactori  nostro.  In  eo  tuetar  fidem  ca- 
tholicam,  et  Stercoranoram  errores  re- 
futat.  —  Epistolae  qaamplurimae  (circa 
230)»  sed  breves  ante  pontificatom  edi- 
tae,  aliae  cum  jam  esset  pontifex ;  prio- 
res  praesertim  magni  sant  momenti 
pro  historia  sai  temporis,  qaas  accarate 
ediderant  Dachesne  II,  789 — 844; 
Olleris  (236),  Migne  (23l)  et  Jul. 
Havet*)  Paris  1889.  —  Accedant 
insuper  acta  vel  decreta  (accurate  et 


Zeit,  Wien  1878;  Kbert  III,  384—392; 
Lausser  Gerbert  Etude  hist.  sur  le  X. 
si^cle,  Aurillac  1866,  de  quo  cf.  Revue  des 
qq.  hist.  1, 620 ;  F.  P  i  c  a  v  e  t  G.  un  pape 
philosophe,  Paris  1898;  aliosque  apud 
Wurm.  EL  XI,  1035—1038  etPott- 
hast  p.  501;  Colombier  in  Etude» 
relig.  des  PP.  de  la  C.  de  Jes.  1869  ser. 
IV.  III,  83-110;  248—280.  IV,  299-315; 
445—458.  Rol.  Allen  Gerbert  Pope  Sil- 
vester  II  in  the  English  historical  review 
1829  n.  28  p.  625-668. 

»)  Cf.  Boubnov  Gerberti  .  .  .  opera 
mathematica.  Accedunt  aliorum  opp.  ad 
Gerberti  libellos  aestimandos  et  intelli* 
gendos  necessaria,  Berolini  1899- 

*)  Cf.  tamen  exameii  accuratum  et  cri- 
ticum,  quod  circa  ep.  Gerberti  instituit 
J.  L  a  i  r  in  Etudes  critiques  aur  diver* 
textes  de  X«  et  XI«  siecles  t.  1.  Parisiis 
1899 ;  W  e  r  n  e  r  Gerbert  p.  244—266. 


943 


1001 — 1051.  Fulbertus  carnotensis. 


944 


clare  exhibita)  synodorum  in  ejos  causa 
vel  sub  eo  habitarum,  quorum  piura 
ediditPertz  inMG.hist. III 658-093; 
cum  acri  responso  (ib.  686-690)  Leo- 
n  i  8  abbatis  rom.,  de  quo  supraegimus  p. 
914  a.  Aliquot  e^Uaphia  et  versus 
graves  adhuc  supersunt.  —  Tribuitnr 
ipsi  et  rarissima  dispfUatio  Christia- 
norum  et  Judaeorum,  Boma  1544  in 
4;  num  vero  sit  ipsius  est  dubium. 
Immerito  vero  ei  adscribit  B  z  o  v  i  u  s 
vUam  8.  Adalherti  pragensis,  quae  etiam 
sub  ejus  prodiit  nomine  Bomae  1629 ; 
neque  ipsius  est  vita  s.  Addlheidae  im- 
peratricis.  Vir  erat  ad  magna  natus, 
qui  morum  candore  et  comitate  facile 
sibi  conciliavit  principum  favorem, 
aequi  et  veri  amantissimus  sine  dolo, 
in  gerendis  negotiis  prudens  et  dezter, 
qui  magno  moderamine  animarum  salu- 
tem  tractavit.Etiamarchiepiscopus,  imo 
pontifex  studiorum  erat  amantissimus. 
524.  Glarus  hujus  periodi  theologus 
fuit  Fulbertus,  n.  intra952 — 962, 
qui  »non  opibus  nec  sanguine  fretus, 
ut  ipse  canit,  conscendit  cathedram 
pauper  de  sorde  levatus^).*  Bemis 
Gerberti  erat  discipulus,  condiscipulus 
Roberti  postea  regis,  atque  in  omnibus 
disciplinis  bene  institutus.  Garnuti  re- 
xit  scholas,  quas  ad  magnum  perduxit 
florem  celebresque  reddidit,  ut  undique 
accurrerent  discipuli,  inter  quos  et 
Berengarius  turonensis^).  Cancellarius 
etiam  erat  camotensis  ecclesiae.  In- 
signis  vita  et  eruditione  lucemaque 
ardens  a  Domino  super  candelabrum 
accensa  ecclesiae  gallicanae,  Boberti 
regis,  cui  gratissimus  erat,  favore  car- 
notensis  creatus  est  episcopus  (1007). 


»)  Alius a  Fuiberto  rotomaffeusiet 
F.  monacho  gemeticensi,  de  quibus 
infra. 

»)  „Cum  in  extremis  positum,  refert 
(juilelmuB  Malm,  op.  infra  cit., multi 
visitarent . . .  ille  int«r  opositas  catervas 
oculo  rimatus  Berengarium  nisu  quo  va- 
luit,  expelleudum  censuit,  protestatus  im- 
manem  draconem  prope  eum  conaiBtere, 
multosque  ad  eum  sequendum  blandiente 
manu  et  illice  anhelitu  corrumpere.'* 


Episcopalem  gradum  asBecutus  liber- 
tatem  ecclesiasticam  egregie  tatatos 
est  adversus  laicorum  usurpationes,  ut 
ex  ejus  eoUigitur  literis.  Tanto  ctiptos 
erat  amore  literanun,  ut  et  post  aa- 
sceptum  munns  pastorale  lectiones  in 
scholis  continuaret,  abstineret  solum  a 
dandis  consiliis  medicis.  Ob  tam  im- 
pensum  literarum  studium  aptamqae 
instituendi  methodum  dictus  eat  a 
discipulis  ,venerabilis  Socrates'.  Cum 
a.  1020  ecclesia  cathedralis  diro  con- 
cremata  esset  incendio,  eam  splendide 
reaedificavit  opem  conferentibus  vel 
regibus  Angliae  atque  Daniae  eamque 
Dei  Genitrici  dicavit.  Obiit  illustris 
praesul  »in  sanctiiate  laudabilis,  iii 
sapientia  mirabilis,  in  cujus  morte  sta- 
dium  philosophiae  in  Francia  penit  et 
gloria  sacerdotum  pene  decidit  (mona- 
chus  Sjlviniaci  in  vita  Odilonis)*  10. 
Apr.  1028.  Praeclaris  encomiis  cele- 
bratur  ab  aequalibus  et  posteris  pro- 
pter  virtutum  splendorem,  eruditionia 
et  doctrinae  famam,  ut  sui  haberetar 
aevi  veluti  oraculum.  Aliquot  scripto* 
res  et  martjrologia  eum  sanctis  ae- 
censent,  non  vero  Ecclesia  romana, 
neque  ipsa  ecclesia  camotensis.  Scripta 
ejus  collegerant  edideruntque  le  Mas- 
son  Parisiis  1585;  plenius,  sed  men- 
dose  Cai*.  de  Yilliers  ib.  1608;  inde 
in  bibl.  PP.  coloniensi  XI,  1  ss.,  et 
lugdunensi  XVIII,  1 — 55;  plenius  in 
Migne  P.  L.  CXLI,  189—369.  Haec 
potiora  sunt :  Epistolae  (ultra  c)  ple- 
rumque  breves,  sed  pretiosae  et  utiles 
pro  cognitione  iilius  temporis,  inter 
quas  mentione  praesertim  dignae  V., 
in  qua  praeter  alia  egregie  disserit  de 
ss.  eucharistiae  sacramento,  et  CXII.  de 
episcopis  ad  bella  procedentibus,  quos 
gravissime  carpit  et  hoc  nomine  ne 
dignos  quidem  censet^).  Tr.  in  illud 
Act.  XII,  1 :  Miait  Herodes  rex  manus, 
ut  affligeret  quosdam  de  EccUsia  etc. ; 
Tr.  contra  Judaeos,  in  quo  Jacobi  vati- 
cinium  Gen.  49,  10  in  Christo  adim- 
pletum  bene  ostendit.  Eum  priores 
editores  absque  suf&cienti  ratione  in 


945 


S.  Bruno  herbipolenBis. 


946 


tres  resolyerant  sermones.  Aliquot 
( 1  o)  sermonea,  inter  quos  V  in  b.  Virgi- 
nem,  cujus  erat  devotissimus.  »  Quanto 
enim  amore»  refert  Guilelmus  Malmesb. 
de  gestis  reg.  angl.  1.  2  c.  11,  in  ho- 
norem  Yirginis  anhelaverit,  poterit 
conjicere  qui  audierit  cantus  coelestia 
vota  honantes.  *  Ipsius  tamen  non  est 
sermo  de  assumptione  b.  M.  Y.  olim  s. 
Augustino,  dein  ipsi  tributus.  fieli- 
quit  et  brevissimum  poenitentiale  lai- 
corum  et  mulierum,  hymnoa  et  carmina 
(27)  ecclesiastica.  —  VUa  s.  Autberti 
episcopi  cameracensis  (633-669),  apud 
Surium  13.  Dec;  Ghesquiere  in 
Act.  SS.  Belg.  III,  5  2  9  et  apud  M  i  g  n  e 
1.  c.  sub  ipsius  nomine  edita  saltem  est 
dubia  ^). 

525.  Nullum  alicujus  momenti  e  x  e- 
g  e  t  a  m  reperimus  ^).  Unum  foi-te  no- 
minare  licet  s.  Brunonem.  Ortus 
is  est  ex  illustri  ducum  Sazoniae,  Fran- 
coniae  et  Carinthiae  prosapia,  quae 
Ottones  et  franconicos  Caesares  germi- 
navit.  Patrem  habuit  Conradum  L  Ca- 
rinthiae  ducem,  consanguineos  Grego- 
rium  V.  summum  pontificem,  Conra- 
dum  II.  et  Henricum  III.  imp.  Quae 
ante  episcopatum  gesserit  latent,  epi- 


^''\  Cf.  de  auctore  nostro  Hist.  lit.  VII, 
261  —279 ;  F  e  c  h  t  r  u  p  KL.  IV,  2092— 
2094:  Ch.  Pfister  de  Fulberti  carnot. 
ep.  vita  et  opp.,  Nancy  1885  •  W  e  r  n  e  r 
in  vita  Gerbeiii  passim,  praesertim  p.  273- 
286,  ubi  de  pretio  ejusdem  epistolarum 
disserit. 

^)  E  r  h  a  r  d  i  (Ethardi)  0.  S.  B.  (c.  1050) 
commentarium  m  Pentateuchum  (inedi- 
tum)  et  homUias  laudat  Trithemiua 
de  script.  eccL  c.  337.  —  Petri  carno- 
ten.si3  ecclesiae  cancellarii.  Fulberti  cam. 
discipuli  et  in  regendis  scholis  succesBO- 
rid  (t  c.  1039)  paraphrasis  in  Peahnas  et 
^loasae  in  Job  aliosque  sacros  II.  typis 
impressae  non  sunt.  Cf.  Hist.  lit.  VII, 
341  8.  —  De  Erardo  scholastico  s.  Mi- 
chaelis  LQneburgi  (t  1004),  si  estaliusab 
Erhardo  mox  memorato,  et  de  Luit- 
g  e  r  o  ejus  succesaore  (t  1028),  qui  ambo 
reliquerunt  commentaria  inedita  in  s. 
Scripturam  cf.  K  r  a  u  s  e  allg.  d.  Biogr. 
Vr,  159. 


scopus  vero  herbipolensis  est  electus 
a.  1034.  »Vir  erat,  inquit  Trithe- 
mius  Annal.  1,  169,  per  omnia  Deo 
et  hominibus  acceptus,  justus,  doctus 
et  christianae  legis  cultor  et  propaga- 
tor  integerrimus.  *  Episcopus  vero 
factus  »in  omni  sanctitate  et  justitia 
omni  tempore  diligentissime  studuit, 
et  omne  bonum,  quod  verbo  docuit, 
prius  opere  demonstravit.  *  Multas 
ecclesias  et  scholas  in  sua  dioecesi  vel 
exstruiit  vel  redditibus  ditavit.  Magna 
fruebatur  gratia  et  auctoritate  apud 
Conradum  II.  et  Henricum  III :  quem 
secutus  in  Hnngariam,  corruente  prae 
vetustate  solario,  in  quo  cum  impera- 
tore  aliisque  stabat,  lapsus  est  et  in 
lapsu  gravissime  laesus  ex  vulnere 
mortem  contraxit  27.  Maj.  1045.  Ab 
Ecclesia  inter  sanctos  colitur.  Ezstat 
ejus  expositio  Psalmorum,  canticorum 
(quae  scil.  in  Officio  divino  occurrunt), 
orationis  dominicae  et  symboli  aposto- 
lorum  et  symboli  Athanasii,  apud 
Migne  CXLII,  39 — 568,  compilaiio 
undequaque  ex  patrum,  Cassiodoril  iu 
primis,  scriptis  coUecta,  ita  tamen  ut 
negare  non  possimus,  judicium  in  ea 
et  crisin  ex  ipso  coUigendi  modo  elu- 
cescere.  SinguUs  psalmis  ex  antiquis- 
simo  usu  subjecta  est  oratio  quaedam, 
quae  psalmi  fructum  quodammodo  colli- 
gat.  Expositio  orationis  dominicae  et 
symbolorum  fit  per  interrogationes  et 
quaestiones  et  simillimaestcatechismo, 
qui  in  scrutiniis  ante  bapiismum  adhi- 
beri  solebat^).  Sequitur  autem  illam 
gallicani  psalterii  formam,  qualis  in 
Britanicis  insulis  temporis  defluxu  eva- 
serat.  Saepius  prodiit  s.  Brunonis  opus, 
cur.  J.  Regeri  Herbipoli  1480;  ed. 
Korberg    Norimbergae    1497;    ed. 


>)  Cf.  G.  B  a  i  e  r  Der  h.  Bruno  von 
Wttrzburg  als  Katechet,  Wflrzburg  1893 
—  AliuB  ab  eo  est  Bruno  episcopus  lin- 
goniensis  (t  31.  Jan.  1016),  oujus  forte  est 
de  ecnfeesione  clericorumf  quam  his  im- 
pense  commendat  in  Mari  Anecd.  I, 
79-84;  Migne  P.  L.  CXXXIX.  1533— 
1539. 


947       1001—1050.  Interpreies.  b.  Script.  Theodorioas,  Notker,  Aelfric  etc.       94  g 


Cochlaeo  Lipsiae  1533;  hinc in bibl. 
PP.  coloniensi  t.  XI,  et  Ingdunensi  t. 
XVIII;  Herbipoli  1721,  demnm  cnra 
H.  Denzinger  cum  doctis  prolego« 
menis  in  Migne  P.  L.  CXLII,  9-5f)8. 
—  Ipsius  non  est  commentarius  in 
PentcUeuehum,  sed  Brunonis  asten- 
sis;  neque  commentarius  sive  in  PrO" 
verhia  Salomonis  sive  in  epistoUts  s. 
Pauli.  Cam  ea  aetate  plures  yixerint 
eruditione  et  sanctitate  insignes,  qui 
Brunonis  nomen  gererent,  s.  Bruno 
coloniensis,  herbipolensiS) 
astensis  sive signiensis,  cassinen- 
sis  et  fundator  Carthusianorum, 
factum  est,  ut  inter  se  confunderentur 
et  opera  unius  alteri  tribnerentur. 


526.  Ex  Theodoricii)  0.  S.  Ben. 
amorbacensis  (qui  etiam  Kersfeldensis 
dicitur,  vel  Floriacensis,  quiadiu  ibidem 
degerat,  et  il.  c.  1018)  commentario 
in  ep.  canonicae  specimina  quaedam  ex- 
hibuit  Diimmler  in  Abhandl.  der  k. 
Ak.  der  Wissensch.  zu  Berlin,  Pbilos. 
und  hist.  Abth.  1894  p.  1. — 30.  Ejus- 
dem  est  1.  (pretii  dubii)  de  illatione  re- 
dituque  corporis  s.  Benedicti  Aureliani 
ad  Floriacum,  ex  majori  parte  apud 
Mabillon  in  Act.  SS.  IV,  2,  350— 
355,  qui  tamen  laborat  confusione 
chronologica.  —  Psalterium  glossavit 
ets.  Romualdus  auctor  ordinis  Ca- 
maldalensium  (t  1027),  cujus  prodiit 
tantum  expositio  in  Ps.  LXVill  in 
MigneP.L  CXL,  1125-1 128.  Vitam 
hujus  sancti  scripsit  alter  sanctus  Pe- 
trus  scil.  D  a  m  i  a  n  i ,  quam  habes  inter 
hujas  opera,  et  Florentiae  1513  in  4. 
ed.  valde  rara,  et  aliis  ed.  omissis  in 
Migne  P.  L.  CXLIV,  953-1008.  — 
Psalterium,  cantica  et  symbolum 
athanasianum  germanice  vertit  et  illad 
juxta  s.  Augustinam  interpretatas  est 


I)  Alius  ab  eo  est  Theodoricus  C  a  s  s  i- 
nensis  monachus,  ei  aequalis,  cujus 
vitam  8,  FirmfTni  edidit  tecto  nomine  Hier. 
Lagomarsini  S.  J.  typis  tarviainis 
seu  potius  lucensibus  1727. 


Notker^)  cognomento  Labbeo  O. 
S.  Ben.  monasterii  sangallensis  illustris- 
aimum  «lecus,  in  necrologio  »magister 
doctissimns  etbenignissimus^,  ab  aliis 
»Teutonicus*  dictus.  Praefuit  ibidem 
scholis  et  in  discipulomm  commodum 
indefegsae  erat  operositatis.  Vertit 
praeterea  felicissime  opera  classica 
scriptoram  profanomm  et  ecelesiasti- 
corum  in  linguam  theodiscam:  hinc 
magna  sunt  ejus  in  literaturam  patriam 
merita^).  Obiit  peste  correptus  ingenti 
sodalium  moerore  29.  Jun.  1022. 
Plara  ex  ejusdem  operibus  interclde- 
runt,  plura ediderunt  J.  Schilterus 
et  post  hujus  fata  Scherzius  in 
thes.  antiq.  teuton.  t.  I;  P.  Piper  Die 
Schriften  Notkers  und  seiner  Schule, 
Freiburg  in  B.  und  Tubingen  1882 — 
18S3.  —  Aliquot  s.  Scriptnrae  libros 
in  Anglo-saxonum  linguam  yertit  A  e  I- 
fricus  0.  S.  Ben.  cognomine  Gram- 
maticus,  illustre  anglo-saxonicae  eccle- 
siae  siilus.  Num  fuerit  idem  cum  Ael- 
frico  archiepiscopo  cantuarensi 
(99r> — 1006)  vel  cum  Aelfrico  ebo- 
r  a  c  e  n  s  i  archiepiscopo  (1023 — 1 051 ) 
controvertitur.  Quidquid  sit,  certum 
tamen  est  ingentia  ejus  fuisse  merita 
de  institutione  et  cultura  sui  populi, 
deque  literi^  anglo-saxonicis.  Concin- 
navit  grammaticam  cum  glossario ;  ver- 


M  Uoc  nomine  insigniuntur  plures  viri 
eruditi,  qui  monasterinm  sangallense  il- 
lustrarunt.  De  Notkero  B  a  1  b  u  1  o  jam 
egimus  p.  873 ;  de  1  e  0  d  i  e  n  s  i  infra  oc- 
curret  mentio.  —  Notker  cognomento 
«Physicus**.  ob  rigorem.  quo  serratam 
voluit  disciplinam,  «Piperia  ^ranam-* 
dictuH,  clarus  erat  medicus  et  pictor.  Ki 
adscribuntur  aliquot  hifmni  (cf.  M  i  g  n  e 
P.  L.  LXXXVII.  48).  Obiit  a.  975.  -  Hu- 
ju8  nepos  historiographus  dictus,  pariter 
Notker  appellabatur.  eratque  monas- 
terii  abtms  et  obiit  eodem  anno.  D^  his 
omuibus  cf.  Seidl  KL.  IX,  531-^537.  — 
Notkerus  0.  S.  Ben.  abbas  altyilia- 
rensis  (t  c.  1099"^  composuit  libellum  de 
rerttati'  reliquiarum  8,helenae,  cujua  mag- 
nam  partem  habeg  in  Act.  SS.  18.  Aug.  Ili, 
607-611. 

«1  Of.  J  Kelle  Ueach.  der  deutpchen 
Lit.,  Berlin  1892  p.  232  ss. ;  40i  S8. 


949 


Historia.  Thietoiarns. 


950 


tit  homilias  patram  et  vitas  SS.,  qnas 
edidit  t.  2  Thorpe  The  HomUies  of 
the  afigUhsaxon  ehureh.  The  first  part 
containing  the  Sermones  catholici  or 
homiliea  of  Aelfric,  Londini  1844; 
Adfrks  Lives  of  Saintif,  ed.  Skeat 
ib.  1881.  Versio  Heptatenchi,  1.  Es- 
ther  et  forte  1.  Job,  in  G  r  e  i  n  Biblioth. 
der  angelsHehs.  Prosa,  Kassel  t.  i  ipsius 
est,  cam  introdnctione  in  V.  et  N.  T. 
Praeter  haec  alia  at.lhuc  opera  edidit, 
qnae  cf.  apnd  Thorpe  Ancient  Laws 
. . .  of  Englnnd  1840  p.  441  et  452  ss. 
In  ipsius  honorem  a.  1842  instituta 
fuit  societa^  literaria  Aelfric  Society, 
cajus  scopus  est  edere  opera  vetera 
anglo-saxonica.  Cf.  Fabricius  bibl. 
lat.  I,  24;  C.  Schoell  Realenc.  1», 
222—224;  Ebert  III,  509-516.— 
De  disiantiislocorum  terrae  sanctae  bre- 
viter  disseruit  Eugesippus,  scriptor 
alioquin  ignotus  (fl.  1U40),  cujas  1. 
Yulgavit  Leo  A 1 1  a  t  i  u  s  in  Symmictis 
p.  104 — 120,  Coloniae  1653  in  8. 

527.    In   argumentis   historicis 
quam    plurimi  versatii)  sunt.    Haud 


>)  Praeterinittiiuns  L  e  o  n  e  in,  qui  dic- 
tu8  est  6  r  a  m  m  a  t  i  c  u  s  vel  etiam  Asia- 
nii8,  scriptorem  si  vitae  fata  spectes,  plane 
ignotum  (fl.  c.  1013).  E^nachronographia, 
cujus  initium  deest,  incipit  ab  Adamo 
usque  ad  diiuvium,  persequitur  deiii 
hiBtoriam  Judaeorum,  regum  babylonio- 
rum  ei  persarum,  Alexandri  M ,  Ptole- 
maeorum,  imperatornm  romanorum  ad 
a.  948.  Partem  postremam  ab  a.  813-948 
8ub  inscriptione  chronographia  recentio- 
rum  intperatorum  prodiit  interprete  G  o  a  r 
cum  notis  Combefisii  inter  scriptored  by- 
zantinos  n.  6.  Pdrisiig  1655  (cum  Theo- 
phanis  chtonographiaj  p.  443—510,  Ve- 
netiis  1729;  ed.  Bekker  Bonnae  1842; 
Mig ne  P.  G.  latiae  tantn.13  editae  LVi, 
829  -  888 ;  in  P.  G.  gr.iece  et  latine,  C  VII 1, 
1  «^37—  1164.  Plurimuni  utitur  opere  Si- 
m  e  o  n  i  8  Magistri  et  Logothetis,  quem 
(et  continuatores)  in  nltima  praesertim 
parte  fere  transcribit.  Cf.  K  r  u  m  b  a  c  h  e  r 
pag.  361  88.  —  Ejusdemfererationisscii. 
merae compilationis est  Chronicon  Th e o- 
d  0  8  i  i  Mcliteni  (cd.  T  a  f  e  I  inter  Monn- 
menta  gecularia  ed.  ab  r.  academia  scient. 
monac.  [II.  Cl.  p.  1  Monachii  1859)  et 


pauci  reliquerunt  cbronica,  inter  quos 
Thietmarus  (Ditmar, Dithmar,Theo- 
domar  etc.)  haud  ultimus  est.  Patria 
erat  Saxo,  claris  natalibus  oriundus  n. 
25  JuL  976.  Pueram  Ricdago  pater 
abbati  s.  Joaonis  Magdeburgi  commen- 
davit,  cujus  schola  tunc  temporis  inter 
praeclarissimas  florebat.  Anno  1 4.  aeta- 
tis  suae  receptus  est  qua  frater  spiri- 
tualis  inter  canonicos  s.  Mauritii.  Factus 
est  1002  praepostitus  walbeccensis. 
presbyter  ordinatus  1003;  et  in  epi- 
scopum  merseburgensem  electus  a. 
1009.  Magna  prudentia  et  solertia 
praefuit  suae  ecclesiae,  cujus  conditio 
spiritualisettemporalissatiserattristis. 
quam  tamen  in  laetiorem  provezit  sta- 
tum.  Fortiter  stetit  pro  libertate  cano- 
nicaelectionum  ad  munera  ecclesiastica. 
Obiit  anno  aetutis  43.  die  1 .  Dec.  1 0 1  s 


historiaphijsiea  et  chronicon  Julii  Poly- 
d  e  u  k  e  8  (PoUucia)  ab  0.  c.  ad  Valentini- 
anum  et  Valentem  imp.  ed.  a  J.  B.  B  i  a  n- 
coni,  Bononiae  1779;  ab  Iffn.  Hardt 
Monachi  et  Lipaiae  1792 ;  a  rh.  S  c  h  i  a- 
8  i  0,  Bononiae  1795.  Nomen  Julii  Poly- 
deukes  censetur  tamen  fictum.  —  D  u  d  o 
Neustrius  decanus  8.  Quintini  scripsit  ad 
Adalberonem  ep.  laudunensem  de  mo$*i' 
hu8  et  actis  primorum  Normanniae  ducum 
II.  3  a  Hastmgo  rege  Daniae  et  Rollou»- 
primo  Normanniae  duce,  qui  a.  912  bap- 
tismo  auscepto  Christo  nomen  dedit  ua- 
que  ad  a.  996  (vel  1002)  sive  obitum 
RichardiI,acu!u8fratre,comiteRudoIpho 
narrati  sibi  collegisse  eaque  ..scholastico 
dictamine  scripta*»  relinquere  posteri» 
Dudo  testatur.  Prostat  hoc  opus  apnd 
Dnchesne  inter  hiat.  Normanniae 
script.  p.  49  83..  inde  in  Migne  P.  L. 
CXH,  609  -758 ;  ed.  J.  Lair,  Caen  1865. 
Utitur  quidem  aermone  turgido  et  inflato, 
versibus  inanibue,  obscuria,  interdum  ni- 
mi?  puerilibus  libruiu  deformat  potius 
quam  exornat :  niulta  nihilominus  con- 
tinet,  judice  Waitz,  qui  iu  Mon.  Germ. 
IV,  93  —  106  excerpti  exhibet.  minime 
apemenda,  adeo  ut  ipsius  librum  nou 
dubitet  inter  pretiosiora  hujua  aevi  mo- 
unnienta  reputare :  quare  jnxta  ipsnm 
levissimuin   est  judicium   illorum,   qui 

SotiuB  fabuiarumqnam  rerum  acriptorem 
'udonem  judicareut.  Cf.  P  0 1 1 h  a  s  t  p. 
385;  Hist.  lit.  VII,  236-239;  Damn.- 
ler  Forschungen  zur  d.  Ge8ch.VI,361 — 
390. 


951 


1001—1050.  Historia.  Thietmarus 


952 


(al.  1019).  CoQcinDavit  sermone  qui- 
dem  radi,  vocibas  multis  cum  barbaris 
immixtis  tum  alia  significatione  indita 
adhibitis  chranicm  11.  Vlll,  quibuscom- 
plectitur  vitas  quinque  imperatorum^) 
Henrici  I,  trium  Ottonum  et  s.  Henrici 
II  ^),  et  gesta  non  solum  per  Germa- 


»)  Gesta  Conradi  II  (1024—1039),  qui 
post  8.  Henricum  imperium  tenuit,  bene 
»tilo  naturali  et  vivaci  deBcripsit  W  i  d  o 
(Wippo),  ejusdem  et  Henrici  lll  capella- 
nu8  (n.  1048),  quae  cum  Panegyrico  Hen- 
ricii  III.  metrico  et  praverbiis  (e^regiis) 
^d  Henricum  IL[  edidit  Pertz  m  MG. 
SS.  XI,  243—275;  Hannoverae  1853; 
cmendatius  1878;  Migne  CXLII,  1217- 
1264.  Alias  editiones  et  versioneB  cf. 
apud  P  0 1 1  h  a  8 1  p.  1 1 18  8.  „Nemo  eru- 
ditorum  est,  inquit  SchQz  comment. 
crit.  p.  554,  qui  non  Wiponis  laborem 
tum  ob  distinctiorem,  quam  coutinet, 
publicorum  imperii  negotiorum  ac  ju- 
rium  notitiam,  tum  ob  ingenuae,  quam 
in  ep.  nuncupatoria  et  in  ipso  sui  operis 
prologo  palam  profitetur,  scriptionis 
fidem  atque  sinceritatem  summopere  pro- 
het.«  Ipsius  est  etiam  sequentia  ^Victi- 
mae  paschali'*  etc.  Cf.  de  eo  W  a  1 1  e  n- 
bachll,  1V§2. 

^)  Hujus  8.  imperatoris  gesta  narrat 
Adalboldus  (Adelboldus,  Athalbal- 
dus  etc.)  ex  clerico  Lobiensi  et  scholastico 
episcopus  ultrajectinus  (1010  —  27.  Nov. 
1027,  juxta  alios  1025  vel  1026).  Disci- 
pulus  erat  clarissimorum  virorum,  N  o  t- 
oferi  ep.  leodiensis  et  Herigeri  ab., 
•■ondiscipulus  Gerberti ;  scientia,  doctrina 
literisque  grammaticis,  ghilosophicis, 
mathematicis  valde  excelluit  Episcopus 
lactus  rebus  publicis  incubuit,  bella 
gravia  gessit,  ecclesias  et  monasteria 
restauravit  et  magnam  sibi  famam  per 
totum  regnum  conciliavit.  Historiam 
suam  hausit  magna  ex  parte  ex  T  h  i  e  t- 
m  a  r  i  opere  :  muitis  locis  narrationem 
ampliavit,  ornavib  et  ut  sibi  videbatur 
illustravit,  nam  dicendi  g^nere  usus  est 
culto  et  ornato.  Magnis  laudibus  histo- 
rici  librum  efferunt  et  pretiosum  habent 
antiquitatis  monumenmm:  non  tamen 
integro  illo  fruimur,  sed  tvntum  frag- 
mento,  quod  complectitur  vix  annos  bi- 
noa.  Habes  illud  apud  Gretser  Divi 
Bambergenses,  Ingolstadii  1611,  430-54; 
in  Act.  SS.  14.  JuL  IH.  744—754;  inMG. 
^S.  IV,  683—695  cur.  Waitz;  Migne 
P.  L.  CXL,  89—108.  Ibidem  reperies  alia 
Adalboldi  opera,  quae  Moll  reperit  cdi- 
•Aitque  cum  introductione  in  Kerkhist. 


niam,  sed  et  per  regiones  adjacentea. 
Magnae  utilitatis  et  pretii  est  hoc  opus 
historicum  propter  scriptoris  veradta- 
tem  et  sinceritatem,  bonosque  quibus 
U8U8  est  fontes,  et  quod  ipse  tempo- 
rum  recentiorum  f uerit  testis  ^).  »  Hunc 
Ditmar um ,  inquit  Leibnitins,  etsi 
rudem  stilo  et  obscuriusculum  scripto- 
rem,  merito  in  pretio  habemus,  quod 
res  sui  temporis  pene  solus  posteris 
tradidit  ex  fide  peritissimus  eorum, 
quae  scripsit.  Ita  Andr.  Brunnerus  me- 
rito  opus  ejus  »unicum  sui  aevi  the- 
saurum  *  appellat.  Grermanica  quidem 
et  certe  Saxonica  pleraque  sine  ipso 
ignoraremus.  Misnicas  antiquitates 
nemo  ipso  luculentius  dedit.  Urbis 
Lipsiae  .  .  .  meminit  omnium  primus, 
et  Silesiae  etiam  .  .  .  Item  de  Slavicis, 
Polonicis  Hungaricisque  dicendum  est. 
Historiam  veterem  earum  gentium  sine 
Ditmaro  mancam  fore.  Et  prae  his» 
quae  ille  tradidit,  nihili  sunt  quae- 
cumque  de  suo  afierre  possunt  Poloni, 
serius  scriptores  nacti*.  Spiritu  quo- 
que  fidei  animata  est  ejus  historia,  cum 
supematuralem  in  rebus  gestis  cemit 
providentiam.  Superest  adhuc  codex 
originalis,  in  quo  cemuntur  addita- 
menta  et  supplementa  manu  auctoris 
diligentis  paullatim  addita:  hinc  deest 
ultima  manus,  qua  historiam  magis  ac- 
curarit  et  ad  harmonicam  redegerit 
formam.  Prodiit cur. Bein.  Beinecii, 
Francofui*ti  1 580  ed.  mendis  admodum 


Archief  v.  Kist  etMoll  lll  161—213. 
Ad  illa  spectat  et  libellus  de  ratione  tn- 
veniendi  crassitudinem  Sphaerae  ad  Sil- 
vestrum  II  etc.  M  i  g  n  e  CXL,  1091— 1120. 
VUa  tamen  s.  Walburgae  ipsi  tributa  ib. 
1091—1102  non  videtur  genuina.  Cf. 
Hist.  lit.  VII,  252—259;  Alberdingk- 
T  h  i  j  m  Allg.  d.  Biogr.  I,  71  s.,  qui  cum 
MoII  de  genuinitate  vitae  Henrici  II 
dubitat. 

I)  Cf.  L a p  p en ber g  in notitia praevia 
suae  ed.;  Welte  KL.  UI,  1861—63; 
Potthast  p.  1061;  F.  KurtzeinN. 
Arch.  der  Gesellsch.  fdr  ftlt.  deutsche 
Gesch.  1888.  XIV,  59-86;  Watten- 
bach  1*,  332—336;  Schftz  p.  175— 
179. 


953 


Odorannus,  Ademarus. 


954 


depravata  et  lacunis  biulca,  recusa 
1600;  cur.  J.  J.  Mader  Helmstadii 
1667,  ed.  negligentia  etiam  depravata ; 
cnr.  Leibnitii  primum  inter  Script. 
rer.  brunsv.  1,  323 — 427,  lacunis 
suppletis,  ed.  nondum  satis  accurata; 
W  a  g  n  e  r  Norimbergae  1807  cum  bo- 
nis  adnotationibus ;  cur.  Lappenberg 
in  MG.  SS.  III,  733—871  egregia 
ed.,  recusa  in  Migne  P.  L.  CXXXIX, 
1 1 83 — 1 422 ;  inter  Scr.  rer.  Germ.  in 
usum  scbol.  recognoscenteFrid.  Kurze 
Hannoverae  1889. 

528.  Odorannus  monacbus  0.  S. 
Ben.  in  monasterio  s.  Petri  Vivi  sen- 
nonensi  ^),  in  artibus  etiam  mecbanicis 
dexter  et  peritus  (t  1046),  coUegit 
ehronicon  ab.  675 — 1032;  breve  et^ 
cbronologiam  si  spectes,  minus  accu- 
ratum,  quod  edidit  Duchesne  inter 
Hist.  Franc.  script.  II,  636 — 641; 
Duru  Bibl.  bist.  de  rYonne  1863  II, 
391 — 402.  In  eo  fere  tantum  s.  Sa- 
viniani,  primi  senonensis  episcopi,  atque 
monasterii  s.Petri,  incujusecclesiasancti 
illius  corpus  erat  reconditum,  rationem 
babet.  Ejus  quoque  est  Historia  trans- 
kUionis  ss.  Satiniani,  Poientiani  aocio- 
rumque  MM,  in  senonense  s.  Petri 
coenobium  apud  Mabillon  in  Act. 
SS.  VI,  1,  256—266.  In  ea  exhibet 
arcbiepiscorum  senonensium  seriem. 
Duru  p.  288—339;  opusctda  XIII 
valde  brevia  (inter  quae  II.  est  chro- 
nicon),  edita  a  M  a  i  Spicil.  rom.  t.  IX ; 
DuruII,  389 — 431;  omnia  collecta 
apud  Migne  P.  L.  CXLII,  769—829. 

529.  Ademarus*)  ex nobili  Aqui- 
^taniae  familia  ortus  a.  988,  puer  mo- 


>)Cf.  Hist.  lit.  VII,  356— 369;  Pott- 
h  a  B  t  p.  874. 

»)  Aiius  estAdemarus  (Adhemarus, 
Aimer,  Aymar)  podiensis  episcopus  (Puy) 
immoitalis  memoriae,  legatus  pontificius 
et  dux  primae  expeditionis  sacme  pro  re- 
cuperanda  terra  sancta,  qui  tamen  An- 
tiochiae  summo  exercitus  christiani  dam- 
no  obiit  1.  Aug.  1098.  Tribuitur  ei  a  mul- 
tis  celeberrima  Antiphona  nSalve  regina** 


nasterio  s.  Eparcbii  (S.  Cybard,  falso 
de  Chabanais  cognominati)  engolis- 
mensi  traditus,  Lemovicae  postea  apud 
s.  Martialem,  ubi  patruus  ejus  Adal- 
bertus  decani  et  praepositi  dignitate 
fungebatur,  ab  altero  patruo  Botgerio 
educatus  est,  ibique  procul  dubio  literis» 
quibus  excellebat,  instructus  et  amore 
et  veneratione  s.  Martialis  imbutus. 
Juvenis  22  a.  nocte  quadam  Crucifixi 
imaginem  in  coelo  pendentem  conspe- 
xisse  sibi  visus  est.  »Ipse  autem,  qui 
haec  vidit,  attonitus  nihil  aliud  potuit 
agere  quam  lacrimas  ab  oculis  profun- 
dere.  Et  quod  vidit  semper  in  corde 
celavit  (Hist.  III,  46).«  IndeEngolis- 
mam  reversus  presbyter  est  ordinatus 
ibique  in  libris  describendis  etcompo- 
nendis  desudavit.  Brevem  abhatum  le- 
movicensium  basilicae  s.  Martialis  ap. 
commemorationem  seu  historiam  ab  a. 
848  usque  ad  a.  1025  perduxit,  in 
qua  praecipuas  harum  regionum  res 
ecclesiasticas  memoravit;  exstat  apud 
Labbe  bibl.  msc.  II,  271 — 275,  in- 
complete  et  mendose;  continuata  ab 
Helia  de  Rufico  (RuflTec)  ad  a.  1174, 
ab  anonymis  ad  a.  1473,  cum  his  con- 
tinuationibus  integre  edita  ab  H.  D  u- 
pl6s-Agierin  Chroniques  de  s.  Mar- 
tial  de  Limoges,  Paris  1874,  1 — 27. 
—  Paulo  post  majus  opus  aggressus 
est.  Historiam  enim  Francorum  ab 
origine  ad  sua  usque  tempora  (a.  1028) 
11.  3  conscripsit,  iisque  potissimum  res 
aquitanicas  exposuit :  non  tamen  peni- 
tus  siluit  res  aliarum  regionum,  etiam 
constantinopolitanas  et  hierosolymita- 
nas.  Haec  vero  probabili  stilo  con- 
scripsit,  et  quamvis  sermoni  culto  et 
ornato  minime  studuisse  videatur,  lin- 
gua  tamen  latina  satis  bene  usus  est, 
et  in  rebus  disponendis  quadam  arte 
laboravit:  nusquam  vero,  quod  valde 
dolendum,  certos  rerum  gestarnm  an- 


aliis  tamen  refragantibus,  juxta  quos  est 
vel  8.  Bernhardi,  vel  Gregorii  II,  vel  al- 
terius  auctoris,  de  qua  controversia  cf. 
Hiat.  lit.  VIII,  468—472.  —  De  alio  A  d  e- 
m  a  r  0  jam  supra  p.  744  a.  egimua. 


y55 


1001  —  1050.  Uistoria.  Ademarus.  Rodulfus  Ulaber. 


956 


nos  notavit.  Ad vertit  etiam  J  a  n  n  i  n- 
gus  in  Aot  SS.  Jan.  VI,  221  n.  26 
eum  quidem  fidem  merere  de  reboB 
gallicis,  quodammodo  ei  domesticis, 
non  vero  in  pluribus,  quae  extra  Gal- 
liam  gesta  recenset.  Integra  antea  non 
prodiit,  quia  priora  ex  aliis  fontibus 
sunt  descripta,  sed  passim  ejus  seg- 
menta:  optimam  ed.  etsi  non  integri 
operis  cur.  Waitz  in  MG.  SS.  lY, 
113 — 148:  demum  integra  prodiit  cur. 
J.  Chavanon  in  Collection  de Textes 
pour  servir  a  V  etude  et  a  V  enseigne- 
ment  de  Thistoire,  Parisiis  1897  ed. 
optima:  verum  ostendit  Lair  Etudes 
critiques  sur  divers  teztes  de  X®  et  XI® 
si^cle  t.  2 :  Historia  d'  Ademar  de  Cha- 
bannes,  Parisiis  1899,  U.  1.2  et  3. 
usque  aJ  c.  1 6  haustos  esse  ex  gestis  re- 
gum,  continuatione  Fredegarii  et 
ex  annalibus  laurissensibus  majoribus : 
reliqua  1.  3  a  c.  16 — 69,  quae  ib.  ex- 
bibet,  non  e.^se  Ademari,  quamvis  forte 
ad  illa  aliquid  contulerit:  audax  qui- 
dem  conjectura  contra  opinionem  com- 
muneo).  sed  forte  non  temeraria.  — 
In  ep.  ad  Jordanum  lemovicensem  ep. 
diserte,  eloquenter  et  ferventer  cona- 
tur  ostendere  s.  Martialem  unum  fuisse 
ex  LXX  Christi  discipulis  verumque 
(secundi  ordinis)  apostolum  (apud 
Mabillon  Annal.  0.  S.  Ben.  IV,  717 
—  720);  quae  omnia  cum  tribus  ser- 
monihus  dubiis  collecta  habes  in  Migne 
CXLI,  19—124.  Quando  obierit  non 
satis  liquet^):  juxta  plures  jam  ante 


1)  Cf.  Waitz  innotitiahist.  etbibliogr. 

graevia  auae  ed.  (apud  Migne  p.  9-20) ; 
iflt.  lit.  VII,  300—308;  Potthast 
p.  14.  -  Pro  apofltulatu  s.  Martialis  ste- 
tit  et  G  a  u  z  1  i  n  u  8  (Gauslin,  Gauscelin) 
iiliuB  naturalis  Hugonis  Capet,  Abbonis 
discipulus,  abbas  Soriacensis  et  archie- 
piscopus  bituricenaifl  (t  Mart.  1030).  Ejua 
sermo  de  hoc  argumento  reperitur  inter 
acta  concilii  lemovicensisa.  1031  de  hac 
causa  discutienda  congregati  (Migne 
OXLII,  1353-1410 ;  cf.  H  e  f  e I  e  I V  §  535). 
Aliquot  epistolaa  habes  ib.  CXLI,  759— 
768.  Cf.  Hist.  Lit  VII,  279—284.  Ejus 
ritam  descripsit  A  n  d  r  e  a  s  ejusdem  mo- 
nasterii  monachus  II.  2,  quamedidit  Leop. 


a.  1 03 1 )  juzta  alios  yeriaimiliter  circa 
B,  1035.  Ferunt  eum  obiisae  in  iti- 
nere  hierosoljmitano. 

530.  Bodulfus  (Badulfus,  Baoul) 
cognomento  Glaber  i.  e.  calYus  in 
Burgundia,  utvidetur,  naius  jamduo- 
decimo  anno  ab  avunculo  monacho  dis- 
ciplinae  traditus  est  monasticae  in  coe- 
nobio  R.  Leodegarii  Campellis  dicto, 
sed  propter  animum  levem,  turbidum 
et  truculentum,  ipso  teste  V,  1 ,  a  fra- 
tribus  expulsns  est  Hinc  per  varia 
monasteria  profectus  ultimis  vitae  an- 
nis  in  cluniacensi  moratus  est,  ubi 
hortante  s.  Odilone  cum  sodalibus  hi- 
storiam  suam  absolvit  (t  v.  1050). 
Bes  circa  et  post  a.  millesimum  in 
quatuor  mundi  partibus  gestas  con- 
scribere  ipsi  propositum  fuit,  quas  ini- 
tio  brevius,  postea  accuratius  exposuit, 
ita  ut  usque  ada.  1044»  quo  narratio- 
nem  finivit,  mnlta  not«tu  digna  con- 
gereret.  Sed  nullo  ordine  ^),  nullo  certo 
consilio  ductus,  temi)ora  valde  turba- 
vity  plerumque  annos  aperte  fialsos 
etiam  in  rebus  suae  aetati  proximis 
annotavit,  multa  quae  nuUo  modo  hi- 
storiam  illustrant  recepit:  quod  siad- 
das  sermonis  inelegantiam,  ne  dicam 
horrorem,  non  valde  commendandum 
auctorem  putes.  Verum  tamen  quae* 
cunque  ipse  vidit  aut  a  coaevis  accepit, 
fideliter  in  schedas  retulit  animo  satis 


D  e  1  i  8 1  e  Orleans  1853 :  melius  E  w  a  1  d 
in  N.  Arch.  d.  G.  ttlr  alt.Gssch.  III,  1878, 
351—383.  Cf.  Hiflt.  lit.  ib.  p.  349  8.,  ib. 
p.  346  est  sermo  deOdolrico  abbate 
8.  Martialis  (f  1040),  qui  pariter  patroaus 
fuit  apostolatus  s.  Martialis. 

')  Contra  hanc  censuram  a  Waitz  in 
praef.  in  Bodulfum  in  MG.  Vlt.  latam 
censet  Ern&t  S  a  c  k  u  r :  Studien  iiber  Bo- 
dulfus  G.  in  N.  Arch.  fClr  &.  d.  Gesch. 
1889.  XIV,  379—4 1 8,  opus  ipsius  non  esae 
sine  consilio  et  ordine  chronologico  dis- 
positum :  interpolatum  tamen  suspica- 
tur,  quod  non  probat  Havet  in  Note 
sur  B.  Glaber  in  Bevue  hist  Paris  1889 
XL,  41-48.  Cf.  ib.  1892  XLVIU,  283- 
299  de  auctore  nostro  £m.  Petit;Fott- 
h  a  8 1  987. 


1^57 


Abbo  Floriacensis. 


958 


candido  et  justo  seculi  geniuxn  descrip- 
sit  moreaque  deprayatos  ooloribus  vi- 
vidis  pinxit.  In  historia  gallica  multa 
sunt,  quae  ex  ipsius  testimonio  pen- 
dent:  etiam  de  rebus  in  Germania  et 
Italia  gestis  habet,  quae  alibi  frustra 
quaeras.  Prodiit  opus  inscriptum /Van- 
corum  hwtoriae  U.  V  seu  Historiarum 
sui  temporia  11.  V  ab  electione  Hugonis 
Capeti^)  in  regem  987  ad  a.  usque 
1046,  apud  Duchesne  Hist.  Franc. 
Script  IV,  1—58;  Migne  CXLH, 
611 — 698;  excerptainMG.VIl,  48 — 
72;  Raoul  Giaber  Les  dnque  livres 
de  seshistoires  (900 — 1044)  ed.  par 
Maur.  Prou,  Parisiis  1886.  Scripsit 
quoqne  vitam  s.  Guildmi  ab.  s.  Benigni 
divinionensis  (t  1031)  in  Actis  8S.  l 
Jan. I,  57 — 64;  inMabillonii  Actis 
VI,  1,  322 — 334;  Migne  1.  c.p.697 
—720.    Obiisse  dicitur  c.  1050. 

531 .  Celebrioribus  atque  doctioribus 
hujus  aetatis  viris  accenseri  debet  A  b- 
bo^)  in  territorio  aurelianensi  natus 
cirea  a.  945  piis  parentibus,  qui  eum 
adhuc  puerum  s.  Benedicto  in  mona- 
sterio  floriacensi  tradiderunt.  In  va- 
riis  disciplinis  egregie  institutus  »im- 
buendis  praeflcitur  scholastiuis,  quos 
ille  per  aliquot  annorum  curricula  lec- 
tione  simul  et  cantilena  erudivit*  (Ai- 
mon  in  Vita  s.  Abbonis).  Ut  tamen 
magis  excoleretur  Parisiis  et  Remis 
scholas  frequentavit.  In  Angliam  mis- 
sus  est,  ut  in  abbatia  Ramesiana  (Ram- 
say)  disciplinam  cluniacensem  indu- 
ceret  atque  studia  reformaret.  Magni 
factus  est  a  rege  Ethelredo  universaque 
aula  et  ab  archiepiscopis  s.  Dunstano 


1)  Helgaldus  (Heligaudus.  Helgau- 
du8,  vitioBe  Helgandus  etc.)  monachns 
floriacensis  (f  v.  1048)  scnpsit  Epitomam 
vitae  Roberti  regis  filii  Hugonis  Capeti, 
cui  erat  acceptiBsimus.  Eam  habes  apud 
Duchesne  Hist. Franc. Bcript IV, 59-79 ; 
Bouquet  Rec.  X,  98—117;  Migne 
CXLI,  909— 936.  Cf.  Fabriciue  bibl. 
lat.  II,  185 ;  Hist.  lit.  VII,  405—409. 

^)  Alius  ab  Abbone  C e rn  a o,  de  quo 
supra  p.  900  egimus. 


cantuaremsi  et  s.  Oswaldo  eboracensi 
hujus  missionis  auctore.  Beversus  a. 
987  mox  (988)  electus  est  in  abbatem, 
monasterii  tamen  regimen  nonnisi  post 
aemuli  vi  intrusi  mort«m  adire  potuit 
Ad  magnum  splendorem  provexit  mo- 
nasterii  sui  scholas,  ut  undique  accur- 
rerent  discipuli  ipseque  dictus  sit  ,to- 
tius  Franciae  nugister  famosissimus'. 
Bomam  missus  (997)  a  Boberto  lega- 
tus  regius  negotia  ecclesiastica  ad  opta- 
tum  perduxit  exitum.  Discipliuam 
monasticam  variis  in  monasteriis  re- 
stauravit  firmavitque :  tantusque  zelus 
mortis  occasio  ei  fuit.  Nam  in  Vasco- 
niam  profectus  pro  reformando  priora- 
tu  La  Beolle  orta  seditione  kncea  ftiit 
transfixus  deoessitque  13.  Nov.  1004. 
Mortem  miraculis  Deum  iilustrasse 
tradunt,  hinc  variis  in  Galliae  ecciesiis 
inter  sanctos  et  martyres  colitur.  Plu- 
rima  reliquit  scripta,  quorum.  haud 
pauca  perierunt,  alia  non  sunt  edita; 
ex  editis  potiora  sunt:  Epistolae  ad 
rom.  pontifices,  ad  Ottonem  III.,  Bo- 
bertum  regem,  s.  Odilonem  ab.,  in  qua 
agit  de  canonibns  pro  harroonia  evan- 
gelica,  ep.  proUxa  de  juramento  etc. 
Prodiernnt  cura  Pelletier  Parisiis 
1687  ad  finem  corp.  juris  can.  Petri 
Pithoei  ],  393  ss.  —  Apologeiicua 
(etiam  inter  ep.  editus)  ad  Hugonem 
et  Bobertum  reges  Francorum,  in  quo 
tuetur  suam  agendi  rationem  pro  tuen- 
dis  religiosorum  juribus  in  concilio  s. 
Dionysii  a.  995  habito,  quae  gravibas 
adversus  episcopos  tumultibus  sed  et 
vexationibus  in  ipsum  abbatem  occasio- 
nem  dedit.  —  Collectio  canonum,  quae 
complectitur  capitula  LII,  collecta  ex 
conc.  canonibus,  rom.  pontificum  epi- 
stolis,  operibus  s.  Augustini  praeser- 
tim  etc,  ed.  a  Mabillon  in  Anal.  II, 
133 — 148.  — Epitome  de  XCI  rom. 
pontificum  vitis  ex  1.  de  vitis  rom.  pon- 
tificum,  qui  olim  Anastasio  bibliothe- 
cario  tribuebatur,  in  Anastasii  histo- 
ria  etc,  Moguntiae  1602;  Migne 
CXXXIX,  535— 570.  —  Vita  s,  Ead- 
mundi  regis  Anglorum  et  M.  (f  870) 


959 


1001  -1050.  Hiatoria.  Aimoniua,  Heriger, 


960 


aliaqne  ad  compatam  spectantia,  qnae 
habe»  in  Migne  P.  L.  CXXXIX,  417— 

578. 

532.  Vitam  ipsins  ^)  bene  et  accnrate 
descripsit  stilo  pnro  et  polito  praeter 
illias  aevi  morem  A  i  m  o  n  i  a  s  (Anon- 
nias,  Haymo)  n.  *in  oppido  ad  Francos 
(Villef ranche)  0.  S.  Ben.  Abbonis  disci- 
palas^)  et  martyrii  ejasdem  testis 
(t  1008).  Eam  habes  in  Jo.  de  B  o  s  c  o 
bibl.  floriacensi,  Lngdani  1605  p.  299- 
348;  in  Mabillonii  Act.  VI,  1,  37- 
58;  in  Migne  P.  L.  t.  cit.  p.  387 — 
414.  Praecipnam  tamen  ejas  opas, 
non  tanti  tamen  pretii,  est  Historia 
Franeorum  sen  II.  IV  de  gestis  Fran- 
cornm  ab  a.  252,  qaae  proseqai  cogi- 
tabat  ad  a.  752,  sed  sabstitit  in  fan- 
datione  monasterii  floriacensis  c.  a. 
654.  Cetera  igitnr  a  1.  IV  c.  42  et 
1.  V.  asqae  ad  a.  1 1 65,  quae  comparent 
in  qaibasdam  codd.  et  editionibns,  ad- 
dita  sunt  a  monacho  qaodam  s.  Qermani 
aliieqae,  qui  et  Aimonii  textam  inter- 
poiarnnt.  Opus  est  stilo  latino  satis 
bono,  sed  non  tanta  cara,  at  par  est, 
concinnatam.  Prodiit  Parisiis  1514, 
ed.  mendosa ;  stadio  J.  N  i  c  o  1  i  i  emen- 
data,  ib.  s.  a.  (1567);  apudDuchesne 
Hist.  Fr.  Script.  III,  1,  120,  (absqae 
interpolatioDibus  additionibusque  alie- 
nis),  Boaquet  Rec.  III,  21  — 143; 
XI,  274-276;  Migne  CXXXIX,  627- 
798  (11.  IV).  —  Ejnsdem  quoque  sant 
Translatio  R  Benedicti;  11.  2  de  mira- 
culis  8,  Benedicti  in  Act.  SS.  Mabil- 
lonii  IV,  2,  356  cam  sermone  in 
festivitate  s.  P.  Benedicti,  cui  adjanc- 
tum  est  carmen,  omnia  m  M  i  g  n  e  t. 


»)  Cf.  Hist.  lit.  Vll,  159-183;  Pardiac 
Hiatoire  de  s.  Abbon  . . .  avec  un  intro- 
duction  8iir  le  X^  siecie,  Parisiis  1872. 
opuB  eruditum  quidem,  sed  forte  minus 
criticum ;  W e rn e r  Gerbert  passim  ut 
pag.  124  8S. ;  205  88. ;  266  ss. 

«)Cf.  Hist  lit.  VII,  216-228  (apud 
Migne  1.  c.  p.  617— 628);  Potthaat 
p.  28;  Schiiz  p.  49—51.  De  alio  Ai- 
m  0  n  i  o,  qui  cum  hoc  saepe  fuit  confusus, 
supra  egimus  p.  852. 


cit.  p.  797-871 ;  et  etiam  in  da  Bois 
bibL  flor.  p.  79 — 148.  —  Liber  de  vita 
et  actibus  abbatam  floriacensiom,  cojus 
meminit  in  sua  vita  Abbonis  c.  16, 
periisse  yidetur. 

533.  Gesta  pontificum  tungrensium 
et  kodiensium  a  b.  Materno  primo 
leodiensi  episcopo  asque  ad  b.  Bema- 
clam  ep.  XXVII  (c.  667)  narrant  He- 
riger  et  Anselmas,  qaorum  ille 
etiam  Hariger  dictas,  unus  e  doctioribas 
periodi  hojos  yiris,  ingressos  est  mo- 
nasterium  lobiense  (Laabach,  Lobbes) 
0.  S.  Ben.  c.  a.  955,  in  qao  munere 
scholastici  rexit  scholas  magna  erudi- 
tionis  fama.  Notger  leodiensis  episco- 
pns  negotiis  status  snb  Ottone  II.  im- 
plicitus  ejas  opera  haad  panun  ob  pru- 
dentiam  et  deiteritatem  usus  est,  eum- 
que  romani  itineris  socium  habere 
voluit.  Electus  est  unanimi  sodalium 
snffragio  in  abbatem*a.  990  (t  3 1.  Oct. 
1007).  Inter  sapientes  habebatur  ce- 
leberrimus,  quem  maximo  cum  fructa 
literis  docendis  navasse  operam  probant 
discipulorum,  quos  eradivit,  clarissima 
nomina.  »  Baram  illis  temporibus,  ju- 
dice  E  0  e  p  k  e ,  ex  vetenim  et  patrum 
ecclesiasticorum  scriptis  sibi  compara- 
vit  eruditionem ;  multa  legit  et  secum 
cogitavit :  *  unusque  ex  paucis  foit,  qui 
judicio  saltem  aliquantum  critico  ute- 
retur^),  ut  liquet  ex  ejus  ad  Hugonem 
qaendam  monachum  ep.,  in  qua  re- 
spondet  qaaestionibus  sibi  ab  eo  pro- 
positis  de  diversitate,  quae  Dionysium 
(Exigaum)  inter  et  Bedam  occurrit, 
circa  cyclam  paschalem,  aliasque  (VII  ^ 
ipse  illi  vicissim  proponit  enodan- 
das  difficaltates  chronologicas  (apud 
MarteneThes.  Anecd.  1,  112-118). 
Cogitaverat  quidem  gesta  illorum 
pontificum    ad    sua    usque    tempora 


»)Cf.  Werner  Gerbert  p.  202  ss.: 
208  s. ;  224  B.,  ubi  de  eo  dicit :  Das  ver- 
diente  Lob,  einer  der  fleissigsten  and 
achtsamsten  Sammler  und  Bearbeitcfr 
^eschichtlichen  Stofles  geweaen  zu  seiti. 
kann  ihm  nicht  versagt  werden. 


961 


AnBelmus,  Alpertus,  Amoldus,  Tagino. 


962 


proseqoi,  substitit  tamen  in  s.  Be- 
mado  G.  a.  667.  Ea  continuarant  ad  a. 
1048Alexander  canonicns  leodien- 
sis  (t  1056),  cujus  tamen  opera  me- 
rito  jam  in  dubiom  voeator,  et  An- 
selmus^)  vir  nobilis  genere,  sed  no- 
bilior  moribos  et  ecolesiastica  religione, 
s.  Lamberti  leodiensis  canonicas  et 
scholasticns,  Wazgni  et  Theodaino  epis- 
copis  caras  et  famiUaris,  postea  deca- 
nos  namnrcensis  (t  p<  a.  1056).  Pro- 
diit  Herigeri  pars  cum  Anselmi  conti- 
nnatione  car.  Ghapeaville|  inter 
auct.  de  gestis  pont.  tongr.,  Leodii  1618 
1 — 98 — 310;  melios  cur.  Martene 
ampl.  coll.  IV,  837—912;  in  MG.  SS. 
ed.Koepke  Vlf,  161-189-234;  ex- 
cerpta  ez  A  n  s  e  1  m  i  g$stis  epiaeoporum 
kod,  ad  a.  1048  juxta  aliam  recensio- 
nem,  ib.  XIV,  107—120  cur.  Waitz; 
MigneCXXXIX,999— 1065— 1102. 
—  Herigero  praeterea  tribuuntur  viia 
8.  BerUndia  V.  (t  c.  702),  in  Act.  SS. 
3  Febr.  1,  378 — 381,  cujus  tamen 
vitae  genuinitas  est  dubia,  juxta  alios 
est  omnino  neganda ;  vUa  s.  Landoaldi 
(t  66  7)  jussu  Notgeri  (veleo  cooperante) 
conscripta,  in  Act.  S8.  19  Mart.  III, 
35 — 42;  in  Qhesquiere  Act.  SS. 
Belg.  III,  349 — 368;  sub  inscriptione 
Translatio  s.  Landoaldi  sociorumque  in 
MG.  XV,  2,  601 — 607  cur.  Holder- 
Egger ;  vita  8.  Usmari  ab.  (t  7 1 3)  me- 
trice,  sed  barbare,  ciyus  fragmentum 
habes  in  Mabillonii  Act.  SS.  III,  1, 
608;  integram  editam  aGilles  W^ul- 
de  Mons  1628  cum  aliis  documen- 
tis  pro  historia  abbatiae  lobiensis ;  quae 
coUecta  habes  in  Migne  t.  c.  p.  999 
— 1136.  —  Non  desuntqui  ei  tribuant 
sufiragantibus  B  o  e  h  m  e  r  Bealenc. 
VII*,  704  et  Koepkel.  de  eorpore 
et  sanguine  Domini,  quem  Gerberto 
tribuimus^) ;  Vttam  Landelini  ab.  lau- 


«)  Cf.  Hist.  lit.  VII,  472—477. 

i)  Cf.  Koepke  in  accurato  mouito 
8uae  ed.  praemisso,  etiam  apud  M  i  g  n  e 
CXXXIX,  957-1000»  Hi8t.lit.  VII,  194- 
208.  Refert  Sigebertus  de  eo  c.  137 

Hufter,  Nomenclator  I  ed.  III. 


bacensis  et  crispiniensis  (t698);  Ft- 
tam  8.  Theodardi  ep.  leodiensis,  mar- 
tyris  apud  Nemetes  in  Germania  c  668, 
ed.  a  Jos.  Demarteau,  Leodii  1 890,  cu- 
jus  tamen  argumenta  pro  genuinitate 
non  satis  valida  censentur  in  Actis  BoU. 
1892  XI,  111.  Alia  perierunt  vel  ad- 
huc  latojit  inedita. 

534.  Alpertus  (Albertus),  Sige- 
berto  auctore  de  scr.  eccL  c.  143,  s. 
Symphoriani  metensis  monachus,  juxta 
alios  dero  dioecesis  trajectensis  adr 
scriptus  (fl.  1020),  scripsit  de  diversi- 
tate  temporum  IL  2  (1002  —  1018):  in 
quibus  refert  absque  determinato  or- 
dine  magna  varietate  res  tempore  Ans- 
fridi  et  Adalboldi  ep.  in  dioecesi  tra* 
jectensi  gestas  nuUo  pariium  studio 
ductus,  at  in  homines  improbos  acriter 
invectus:  hinc  res  potius  provinciae 
quam  imperii  enarrandas  sibi  propo- 
suit:  narrat  vero  quae  aut  ipsi  ezpertus 
fuerat  aut  a  viris,  qui  ipsi  fide  digni 
videbantur,  audierat.  Hinc  opus  ad  in- 
telligendam  terrae  illius  historiam  est 
valde  utilisi).  Editum  est  a  Pertz  in 
M.  G.  IV,  697—720;  Migne  CXL, 
445 — 490  cum  fragmento  libelli  ipsius 
de  episeopis  metensibus,  quiperiit(978 
— 984);  germanice  redditum  cum  com- 
mentarioaDederich,  Munsterl859.- 
De  institutione  episeopatus  bambergensis 
(ab  Henrico  II  a.  1006|7)  scripsit  ad 
Henricum  ep.  herbipolensem  Arnol- 
dus  ep.  halberstadensis(996 — 1023), 
cujus  ep.  ediderunt  Baluzius  Misc. 
IV,  435;  Migne  CXXXIX,  1493 — 
1 498.  —  T agino  archiepiscopus mag- 
deburgensis  (1004  —  1012)  concinna- 
vit  Chronicon  archiepiscoporum  magde" 
hurgensium  a  fundatione  urbis  —  1004, 
quam  eruere  et  reconstruere  conatus 


«congessit  etiam  contra  Ratbertum  multa 
catholicorum  patrum  scripta  de  corpore 
et  sanguine  Domini."  Trithemius 
SE.  c.  306  pariter  ei  1.  de  corpore  et  san- 
guiue  Domioi  adscribit. 

Olta  Pertz  in  notitia  praevia;  cf 
Potthast  p.  36. 

31 


963 


1001—1050.  Historia.  Joannes,  Sampirus,  Guilelmus  etc. 


964 


est  F.  K  u  r  z  e  ex  ejusdem  retractatione 
aBrunone  Thietmari  (cf.8apra950) 
fratre  janiore  abbate  magdebargensi 
(1025 — 1034),  vel  hujas  hortata  ab 
alio  facta,  in  diss.  Die  iQteste  Magde- 
barger  Bisthamschronik  in  Mittheil. 
des  Instit.  fiir  5sterr.  Geschichtsforsch. 
1892,  Ergftnzangsbd.  III,  397 — 450. 

535.  Chronieon  venetum  et  graden8€ 
ad  a.  1008  (qaondam  Ghronioon  Sa- 
g  0  r  n  i  n  i  dictam,  qaia  haias  pataba- 
tar)  concinnavit  Joannes  diaconas, 
Petri  Urseoli  dacis(9  9 1  - 1 0  0  9)mini8ter, 
vir  summae  apad  suos  ezistimationis, 
non  oemel  legatas  ad  Germaniae  impe- 
ratores  missus,  daci  deditas  et  ab  eo 
arcanis  regiminis  admotas.  In  anti- 
qaioribas  et  rectam  temporis  compa- 
tationem  et  jastam  jadiciam  nonnan- 
quam  desideres,  in  recentioribas  pla- 
rimam  laades.  Scribendi  genas  at 
plarimam  simplex  et  dilacidam,  lingaa 
tamen  dialectam  venetam  prodit^).  Pri- 
mum  a  Zanetti  laci  datum  est  Ye- 
netiis  1765  car.  Farsetti,  sed  com 
lacanis  et  mendis,  accarate  a  Pertz 
in  MG.  VIII,  1 — 38,  hinc  in  Migne 
P.L.CXXXIX,  871—940;  a  Jo.  Mon- 
t  i  c  0 1 0  in  Fonti  per  la  storia  d'  Italia. 
Cronache  venez.  antich.  1890.  I,  59 — 
171.  —  Sampirus  antea  presbyter 
et  notarias  regis  legionensis,  dein 
episcopus  astoricensis  (1035 — 1040) 
scripsit  historiam  sea  Chronicon  post 
Isidorum  pacensem  et  Sebastianam 
salmanticensem  Alphonsam  regem  ab 
a.  858 — 985,  qaod  ediderunt  Prud. 
Sandoval  in  Historias  de cinco obis- 
pos, Pampelonae  1 6 1 5 ;  1634;  Floi*ez 
Espana  Sagr.  XIV,  438—472. 

536.  Praetermittimus  B.  Gailel- 
m  u  m  I.  genere  nobilem,  qui  longe  no- 
bilior  religione  totum  pene  vitae  suae 
tempus  in  mona.sticae  vitae  exercitiis 


M  Ita  P  e  r  t  z  in  not.  hist.  et  lit.  prae- 
via;  Potthastp.  666;  Wattenbach 
I*,  399. 


transegit,  nam  vix  septimam  aetatis 
siiae  annam  eggressus  in  Italiae  coe- 
nobio  luciacensi  vestem  s.  Benedicti 
indait.  Cianiacam  transiit  factosqae 
est  prior  s.  Satamini  de  porta  ad  Bho- 
danam  (le  Pont-Saint-Esprit),  postea 
divinionensis  abbas  s.  Benigni:  inde 
ad  renovandum  pluribas  in  locis  disci- 
plinae  regalaris  vigorem  ireqaenter  est 
evocatas.  Circa  40  monasteria  condi- 
dit  vel  reformavit :  plara  rexit  mona- 
steria.  In  his  fait  germanense  a  Pratis, 
qaod  jassu  Boberti  regis  saam  in  ca- 
ram  susceptum  sanctioribas  informa- 
vit  disciplinis  (t  31.  Jan.  1031).  Vir 
erat,  teste  Glaber^)  Hist.  III,  5  »acer 
ingenio  et  insignis  prudentia,  idcirco 
sammam  in  palatiis  regum  ac  cetero- 
rum  principum  obtinebat  locom.^ 
Propter  exactam  disciplinae  reli^iosae 
obseryantiam  »  super  regulam  *  dictus. 
Scripsit  ep.  ad  Odilonem  cluniacensem 
ab.  de  obitu  WUhdmi  Burgundiae  co- 
mitis,  de  morte  Richardi  Normanno- 
rum  comitis  et  de  rebus  maxime  ad 
Viceliacense  coenobiam  pertinentibus 
(Migne  CXLI,  869—872),  et  ep.  duas 
ad  Joannem  XIX.  (ib.  p.  1 1 55 — 1 1 57), 
quarum  prior  notainda:  nam  pontiiicem 
monet,  ne  ecclesiam  constantinopolita- 
nam  »aniversalis*  nomen  sibi  attri- 
buere  patiatur.  —  Praetermittimus 
pariter  Hugonem  0.  S.  Ben.  abba- 
tem  farvensem  (t  1039),  qai  reliquit 
quaedam  de  monasterio  farvensi,  ut 
ejas  destructionem  c.  V)00  in  Mon.  G. 
Scr.  XI,  532 — 539 ;  de  rebus  ejus  per- 
ditis  apud  Muratori  Scr.  rer.  It.  II,  2, 
447 ;  de  ejus  diminutione  in  Mon.  G. 
Scr.    XI,    539 — 543.    —    Garciam 


1)  Uic  etiam  ejus  vitam  scripsit,  quam 
habes  in  Migne  P.  L.  CXLIl,  697—720, 
et  in  Actis  SS.  1.  Jan.  I,  37—64.  Cf.  alia 
de  eodem  in  Migne  P.  L.  CXLI,  835— 
874 :  H  e  m  I  i  n  g  KL.  XIl,  1602  s. ;  Hist 
lit.  VII,  318— 326;  G.  ChevallierLe 
▼.  Guillaume  abb^  de  S.  Benigne  de  Di- 
jon,  r^formateur  de  Tordre  b4n6dictin  aa 
Xlc  si^cie,  6tudc  sur  rinfluence  religiense 
et  sociale  des  institutions  monaatiques  au 
moyen  a-ge,  Dijon-Paris  1875. 


^65 


Hag^ographi.  Notger,  Meginfredus,  Arnoidus. 


966 


monchum  caxanensem,  qui  in  ep.  ad 
Olivam  ep.  ausonenBem  (c.  a.  1040) 
stiio  obscaro  et  erroribus  contra  gram- 
maticam  inqainato  disseruit  de  initiis 
monasterii  cuxanensis  et  de  sacris  re- 
liquiis  in  eocustoditis  ed.  aBaluzio 
in  append.  ad  Marcam  hispan.  p.  1 072- 
1082  et  Migne  P.  L.  CXLI,  1443— 

1456 Othelboldumabbatems.Ba- 

Tonis  gaudensis  (1019-  5.  Dec.  1034), 
qui  in  ep.  ad  Otgivam  comitissam  Flan- 
driae  recenset  sanctos  ac  possessiones 
B,  Bayonis,  in  Migne  P.  L.  CLXI, 
1337—1342. 

537.  Ingens  est  hagiographo- 
rum  numerus,  ex  quibus  potiores  forte 
sunt:  Notgerus  (Notkerus)  in  Sue- 
-via  nobilibus  parentibus  natus,  ex  so- 
rore  Ottonis  I  nepos,  in  monastexio 
sangallensi  egregie  institutus.  Ibidem 
yidetur  religiosam  professum  esse  vi- 
iam.  Inde  ab  Odilone  stabulensi  ad 
suos  erudiendos  evocatus  fuit.  Eraclio 
«p.  leodienji  e  vivis  sublato  in  ejus 
electusestsuccessorem  (972).  Virfuit 
«ximiae  pietatis,  singularis  pro  illis 
temporibus  eiiiditionisy  summae  in 
agendo  sapientiae,  mirae  in  pertractan- 
dis  negotiis  sagaeitatis  et  vix  non  im- 
mensae  erga  omnes  benevolentiae  simul 
et  munificentiae.  In  aula  acceptissi- 
mus,  dum  Otto  III  adolesceret,  regni 
tractabat  negotia  per  Italiam  et  Lotha- 
ringiam,  illius  pueritiae  praeceptor  a 
Germaniae  principibus  delectus ;  etiam 
romani  pontifices  in  gerendis  negotiis 
ejus  utebantur  opera.  Suam  interim 
non  negligebat  ecclesiam.  De  ejus  con- 
ditione  temporali  n.axime  fuit  sollici- 
tus  eamque  plurimum  promovit,  neque 
minus  spiritualis  boni  solertem  egit 
curam :  inprimis  incubuit  reformando 
et  instituendo  clero:  hinc  studia  im- 
pense  coluit  et  fovit,  ita  ut  ab  iis,  teste 
A  n  s  e  1  m  0 ,  vix  potuerit  avelli  et  cum 
in  via  pergeret,  secum  scholas  schola- 
resque  circumduceret  cum  omni  li- 
braria  supellectili  (t  8.  Apr.  1008). 
Oum    viros   literatos  ad  componenda 


opera  excitaret,  imoetjuvaret,  factum 
est,  ut  aliorum  opera,  Herigeri  prae- 
sertim,  de  quo  egimus,  ei  tribuerentur. 
Ipsius  videntur  esse  mta  s,  Hadalini 
Conf.  conditoris  monasterii  Cellensis 
prope  Dionantum  ad  Mosam  (t  G90), 
in  Actis  SS.  3.  Febr.  I,  372 — 377 ;  in 
actis  Mabillonii  II,  1013 — 1017; 
et  vUa  s,  Remacliep,  trajectensis  (t  668), 
(utraquein  Migne  CXXXIX,  1141  — 
1168),  cujus  ep.  nuncupatoria  ad  Ver- 
infridum  ab.  saltem  est  Notgeri^). 

538.Meginfredus(Maginfredu8) 
praepositus  magdeburgensis  (fl.  1 020), 
quem  plures  eundem  ease  opinantur 
cum  Meginfredo  monacho  fuldensi 
(tlOlO), cuiTrithemius  Chronicon 
fiddense  aliaque  plura  tribuit  (quae 
tamen  nuspiam  comparent),  scripsit  vi- 
tams»Emmerammi  (in  Act.  SS.  22.  Sept. 
II,  486  —  494;  Migne  CXLI,  971  — 
986)  eamque  dicavit  Arnoldo  (Arnolfo), 
qui  ex  comite  Vohburgensi  factus  est 
monachus  emmeramensis  et  decanus. 
Hic  (Arnoldus)  multa  res  notatu 
valde  dignas,  sed  et  plane  singulares 
coUegit  intra  a.  1035 — 1037,  hinc  se 
Collectitium  appellavit,  ideoque  inter 
gravissimos  historiae  bajoaricae  est  le- 
ferendus  fontes.  »Sed  quod  aegre  fe- 
rimu9,  addit  P  e  r  t  z  in  notitia  in  Ar- 
noldum,  per  ambages  progressus  et 
sermone  nimium  copioso  usus,  adeo 
librum  auxit  et  pretiosas  illas  narra- 
tiones  tantis  et  tam  multis  interlocu- 
tionibus  et  disquisitionibus,  quae  ad 
historiam  illustrandam  nihil  condu- 
cunt,  obtexit,  ut  integrum  opus  hic 
nemo  legere  vellet  *.  Adjecit  scil.  vitae 
a  Meginfredo  adornatae  II.  2  de  mira' 
culis  et  memoria  h.  Emmerammi,  quo- 
rum  2.  forma  dialogi  inter  Admonitium 
et  CoIIectitium  est  conscriptus  variis- 
que  notitiis  et  factorum  historiis  re- 
fertus.  Habes  eos  in  Act.  SS.  22.  Sept. 


>)  Cf.Hi8t.Iit.  VII,  208— 216;  Godefr 
Kurth  Biographie  de  Tev.  Notger 
Bruxellia  1891. 

31* 


967 


1001—1050.  Hagiographi,  Thangmar,  Wolfherius, 


968 


VI,  495 — 511;  cur.  WaitzinMG.SS. 
IV»  543 — 574  omissis  tamen  non- 
nullis  minoris  momenti;  his  restitutis 
ex  Canisii  lect.ant.IIP,  1, 105-160 
in  Migne  P.  L.  GXLI,  989— 1094, 
cum  ejusdem  homilia  de  oeto  heatitu- 
dinibua et  s. Emmerammo  ez  Pez  thes. 
Anecd.  IV,  2,  29  ss.  Obiit  ant^  sea  XL 
medium. 

539.  Thangmarus  (Thankmar) 
natione  Sazo,  presbyter  ecolesiae  cathe- 
dralis  hildesheimensis  et  primicerius 
scholae  puerorum  Bemwardum  literis 
imbuendum  moribusque  instruendum 
sibi  tradidum  tanta  dilectione  fovit,  ut 
per  totam  deinde  vitam  quasi  filium 
sibi  devinciret.  Bernwardo  ad  episco- 
patum  hildesheimensem  provecto  ipse 
decanus,  bibliothecarius  et  notarius 
rebus  gerendis  plurimum  interfnit 
eumque  etiam  Bomam  est  comitatus. 
Cum  ergo  summa  cum  episcopo  fami- 
liaritate  viveret,  imo  et  confessarius  ejus 
fuisse  videatur,  maxime  idoneus  fait, 
qui  magnifica  ejus  gesta  describeret, 
quod  et  praeclare  praestitit  stilo  sim- 
plici  et  perspicuo :  de  veritatis  studio 
in  tali  viro  minime  dubitaveris  ^).  Pro- 
diit  vita  a.  Bemwardi  (t  1022),  una 
ex  melioribus  biographiis  medii  aevi 
apud  Brower  inter  Sidera  ill.  vir. 
Germ.  Moguntia  1616  ez  cod.  inter- 
polato,  ordine  narrationis  inverso  et 
sermone  depravato;  inde  et  in  Ma- 
billonii  actisSS.VI,  1,  202—236; 
in  MG.  SS.  IV,  757— 782  (cum  mira- 
culis  782-786  alio  auctore);  inde  Act 
SS.  26.  Oct.  XI,  996  —  1024;  Migne 
CXL,  393 — 443.  Forte  ipse  auctor 
fuit  partisanna^tt4m  Hildeeheimensium, 


»)  Cf.  P  e  r  t  z  in  Monito  praevio ;  J.  R. 
Dieterich  N.  Arch.  der  Ges.  fftr  a.  d. 
Geschichtak.  XXV,  425—451;  Wurm 
KL.XI,1455;  Wattenbach  I^  32488., 
qui  vitam  Bernwardi  dicit  Eines  der 
schOnsten  Denkmale  des  Mittelalters, 
welche  wir  besitzen,  und  eine  der  wich- 
tigaten  Quellen  fflr  jenen  bedeutenden 
Zeitraum. 


quos  hahes  in  MG.  SS.  III,  22 — 116; 
et  inde  in  Migne  CXLI,  447 — 604, 
plenius  inter  SS.  rer.  Germ.  in  usuxn 
scholarum  ed.  Waitz  pp.  V  Hanno* 
verae  1878  (ad  a.  usque  1137)  cum 
continuationibus :  ii  autem  magni  aesti- 
mantur^).  Conjiciunt  etiam  nonnulli 
ipsius  esse  irandationem  s.  Epiphami 
in  Hildesheim  stilo  simplici  conscrip- 
tam,  quam  habes  in  Act.  SS.  21.  Jan. 
II,  378 — 380,  melius  in  MG.  SS.  IV^ 
248 — 251.  Ohiit  Thangmarus  ante 
a.  1027.  —  Bemwardi  vitam  a  Thang» 
maro  adornatam  continuavit  Wolf- 
h  e  r  i  u  8  (Wolferius)  canonicus  Hildes- 
heimensis  (inMG.SS.XI,  165 — 167), 
qui  et  miam  Godehardi^  Bemwardt 
successoris  (l022 — 1038),  cujus  erat 
discipulus,  admodum  pretiosam  stilo 
tamen  affectato  composuit,  quam  ib» 
habesp.  167-196;gennaniceinterprete 
H.  Hiiffer  inter  Geschichtschreiber 
des  deutschen  Volkes,  Berlin  1857 
t.  3.,  Leipzig  1890  t.  40.,  ed.  altera 
cur.  W.  Wattenbach.  Higus  vitae 
prodiit  c.  1054  quaedem  retractatio^ 
vita  Godehardi  posterior  dicta,  stilo 
simpliciori,  cui  adjecta  sunt  plura  mi- 
racula :  eam  habes  post  priorem  in  MG. 
SS.  XI,  196—218—221;  Migne 
CXLI,  1161 — 1230.  InnonnuUiscodd. 
tribuitur  cuidam  Arnoldo  ex  cano- 
nico  Herwaldensi  altahensis  monachus 
0.  S.  Ben.  —  Ez  Godehardi  vita  deri- 
vata  est  Vita  b,  Guntheri  eremUae,^ 
quae  propterea  Wolfherio  tribuitur^) ; 
legiturinActisSS. Mabillonii  VI,  U 
480—486;  in  Actis  SS.  9.  Oct.  II, 
1069 — 1084,  cum  miraculis;  Bonav. 
P  i  t  e  r  in  op.  Thesaums  absconditus  in 
agro  seu  monasterio  Brzewnoviensi 
prope  Pragam  0.  S.Ben.  Brunae  1762 
p.  17-35,  sine  pretio,  in  hac  ed.  cum 
monumentis   spuriis.    —    Conjiciunt 


»)Cf.  Wattenbachl^3268.:Pott. 
hast  p.  71. 

*)S.  (iodehardi  supersunt  tantum 
ep,  IV,  in  Mabillonii  Analect.  IV% 
435  8.;  Migne  P.  L.  OXLI,  1229—1032. 

s)  Cf.  Potthast  p.  1344;  1359. 


"969 


SyruB,  Aldebaldus,  Odilo,  Jotsaldus,  Orestea. 


970 


yiri  eruditi  Wolfheriain  partem  quo- 
qne  habuisse  in  componendis  Annali- 
bns  altahensibus  majoribus,  (ab  a.  708- 
1032),  qnos  demum  reperit  ediditque 
W.GiesebrechtyBerlin  1841 ;  cum 
ab  Oefele  in  MG.  SS.  XX,  782—824. 

540.  S.  Majoli  celeberrimi  abbatis 
cluniacensis  et  de  restauratione  discip- 
linae  monasticae  tam  benemeriti  (94H- 
994)  ft/am  primus  scripsitll.  3  Syrus 
sancti  abbatis  familiaris,  cujusdam 
monasterii  abbas,  mirae  simplicitatis 
«t  innocentiae  monachus,  quae  satis 
negligenter  edita  est  aMabillonio 
inAct.SS.V,  786—810;  apud  Migne 
CXXXVII,  745—778.  Eam  Alde- 
baldus  perficere  nisus  est,  sed  quae 
supplevit,  omatus  vicem  tantum  prae- 
stant;  singulis  libris  prologum  adjecit, 
carmina  multa  inseruit,  sed  fere  nul- 
lum  factum  retuiit  a  Syro  praetermis- 
sum,  in  Act.  SS.  11  Maj.II,  668-684 
coL  Vil,  683 — 687.  —  Eandemvitam 
descripsit^)  s.  Odilo  dignissimus  tanti 
abbatis  successor,  quae  vita  seu  potius 
dogium  plane  pi-etiosum  exstat  in  Actis 
SS.  11  Maj.  II,  684—690;  Migne 
CXLII,  943  —  962.  Nobilibus  paren- 
tibus  ortus  est  Odilo  in  Alvernia  a.  962, 
ingressus  ordinem  s.  Benedicti  in  mo- 
nasterio  cluniacensi  (991),  moxque  a 
s.  Majolo  (t  994)  selectus  sibi  in  suc- 
cessorem,  sodalibus  cunctis  suffragen- 
tibus.  Reformationem  ab  illo  feliciter 
coeptam  latissime  propagavit,  hinc 
maximi  factus  est  a  pontificibus,  im- 
peratoribus,  regibus  virisque  omnis  or- 
dinis  et  conditionis  (f  1.  Jan.  1049  a 
aetatis  87).  Ipse  induxit  commemora- 
tionem  omnium  fidelium  defunctorum, 
quam  Ecclesia  in  usum  universalem 
recipiens  sua  comprobavit  auctoritate. 


•)  De  Majoli  biographiis  cf.  W. 
Schulzein  For8ch.  d.  deutschen  Gesch. 
1884.  XXIV,  153-172  coU.  firnstSackur 
in  N.  Arch.  der  Gea.  f.  &.  d.  Gesch.  1887 
Xil,  503-516 ;  T  r  a  u  b  e  Abermals  die  Bio- 
graphien  desMajolus  ib.  1892  XVII,  402- 
407;  Potthaat  p.  1445;  Hist.  lit.  Vll, 
409-414. 


Ipse  forte  auctor  haud  infimus  fitit 
Treugae  Dei.  Alia  ejusdem,  quae  su- 
persunt,  ut  praeclarum  Adalheidae 
imp.  epitaphium  (in  MG.  SS.  IV,  633- 
649),  sermanes  (utiles  et  solidi)  XV  etc. 
habes  apud  Migne  ib.p.  961 — 1048. 
—  Hujus abbatis  vitam ^)  Jotsaldus 
(Jostaldus,  Lotsaldus,  Gottschalcus), 
Sylviniacensis,  ejus  discipulus  et  iti- 
nerum  comes  (fl.  1052)  descripsit. 
Eam  habes  in  Actis  Mabillonii  VI, 
I,  679—710;  MigneCXLII,  897— 
940;  MG.  XV,  2,  813—820;  duo  ca- 
pita  reperit  E.  Sackur  ediditque  N. 
Arch.  XV  (1889)  118—121.  Haec 
biographia  una  ex  melioribus  est  totius 
seculi  stilo  nitido  et  candido,  pie  fide- 
literque  conscripta. 

541.  Jeremias  Orestes  (996 — 
1012)  patriarcha  hierosolymitanus 
disseruit  de  vita  et  laudibus  Sabae  et 
Macarii  (ejus  fratris)  Siculorum,  scil. 
de  viris  juxta  P  i  t  r  a  e  Anal.  sacra  Spi- 
cil.  Solesm.  parata  I,  311,  »qui  in  Si- 
cilia  orti  ob  saracenicam  invasionem 
patria  extorres,  Oalabriam  appulsi,  ibi 
moram  traxere  et  in  superioribus  re- 
gionibus  obierunt.  In  horum  historiis 
non  modo  de  praedictis  i*egionibus  agi- 
tur,  ac  insuper  de  locis  atque  de  casi- 
bus  personisque  celebribus,  inter  quos 
patricii  byzantini,  Saracenorum  et  Bos- 
sanensium  primores,  principes  salemi 
ac  amalphitani,  imp.  Otto  et  conjux 
Theophania ,  episcopus  placentinus, 
postea  antipapa,  recensentur  *.  Prodiit 
cura  J.  Cozza-Luzi  (sed  editio  tex- 
tus  non  est  accurata)  in  Studi  et  do- 
cumenti  di  storia  e  diritto  1891  XII, 
33—56;  135—168;  311—324;  Ko- 


I)  Cf.  de  8.  Odilone  praeterea  M  a  b  i  l- 
lon  ia  Elogio  hist.  in  Act.  SS.  VI,  I, 
631—678,  etiam  in  Migne  CXLII,  831- 
896:  Potthast  p.  1498;  Rin^holz 
Studien  u.  Mitth.  aus  dem  Benedictiner- 
und  Cist.Orden  1884  II,  1—30;  279  312; 
KL.  IX,  687—695,  et  der  hl.  Abt  Odilo  in 
8.  Leben  und  Wirken,  BrQnn  1885.  J  ar- 
d  e  t  8.  Odilon  . .  .  Sa  vie,  son  temps,  ses 
Oeuvrea,  Lyon  1898. 


971 


1001  — 1050.  Hagiographi.  Bruno,  Warmannxis,  Eberwinus, 


V>72 


mae  seorsim  1893  graece  et  latine; 
Vita  et  conversaiio  8,  Christophari  pa- 
tris  Saboe  et  Macarii,  ib.  1892  XIIl, 
375—400. 

542.  Alios  nominasse  suffidet^). 
VUam  et  passionem  s,  Adalberti  JUT. 
pragenais  (t  997)  descripsit  praeter 
Joannem  Canaparium  s.  Brunas 
(Bran,  Brans)  qaerfartensis,  at  sa- 
pra  p.  935  a.jamdiximas.PorroBrana8 
erat  monachas  s.  Alexii  Romae  ibiqae 
Bonifacias  dictas,  missas  ad  praedican- 
dam  Evangeliam  Polonis  et  Hangaris, 
hinc  consecratas  episcopas  pagano- 
rnm^).  Obiit  martyr  a  paganis  inter- 
fectas  14.  Febr.  (t  1009).  Ejas  qao- 
qae  est  VUa  quinque  fratrum  missio- 
narioram  a  Polonis  occisoram  1  ] .  Nov. 
1003,ib.XV,  2,  709— 738  ed.  Kade, 
qaem  cf.  etiam  in  diss.  De  Branonis 

I)  Praetermittimus  Yalcandum  mo- 
nachum  Mediani  monasterii  (fl.  c.  1014), 
cuiHist.  lit.  Vll,  239-243  tribuit  rito 
retractatas  et  iuterpolatas  tam  5.  Hildul' 
phi  (M  i  g  n  e  CLI,  587—606),  quam  Deo- 
dati  (Di^),  et  historiam  atbeUum  (ad 
a.  1016)  Mediani  Monasterii  (Moyenmou- 
tier)  in  Vosago  siti  (M  i  g  n  e  ib.  p.  6 11  ss. ) : 
sed  Waitz  inproSmio  ad  1.  de  successo- 
ribus  8.  Hidulphi  in  MG.  SS.  IV,  86,  osten- 
dit  eas  esse  posterioris  scriptoris,  qui 
floruerit  circa  medium  sec.  XI.  —  Dubiae 
sunt  rita  8,  Z^urcAare^/herbipolensis  (f  754) 
in  Act.  SS.  14.  Oct.  VI,  573-594  (ex  parte 
in  MG.  SS.  XV,  1,  60-62  ed.  Pertz),  et 
vita  8.  Kiliani  ejusdem  urbis  ep.  (f  689) 
apud  Canisium  IV,  2,  628;  lll*,  174. 
Jo.  P.  L u  d  e  w  i  g  Script.  wirceb.  p.  966  aa., 
quae  tribuuntur  Egilwardo  (Egilwaldo) 
monacho  s.  Burchardi  herbipol.  (fl.  1030). 
—  Miracula  s.  Maurilii  andegavensis  ep. 
ft  c.  430)  occasione  suae  translationis  (in- 
tra  966—973)  patrata  narrat  non  diu 
postea  Harmer  (Hermer,  Hadmerus, 
Hermericus.  Chermer)  audegavensis  in 
Act.  SS.  Sept.  IV,  76-79,  quibus  adjece- 
runt  aliqua  Anal.  boU.  XVIU  (1899)  417. 

s)  Ejus vilam deacripsit Thietmarin 
8U0  Chronico.  Cf.  L  o  h  m  e  y  e  r  allg.  d. 
Biogr.  III,  433 ;  Kolberg  der  hl.  Bruno  v. 
Querfurt,  Breslau  1884;  Potthast 
p.  1 135 ;  1225 :  K  a  i  n  d  I  hist.  Jahrb.  1892 
XIII,  493-500;  PtUlf  Stimmen  aus 
Maria  Laach  1897  LIII,  266  285 :  375- 
389.  et  ea,  quae  supra  diximua  p.  935  a. 


querf.  Vita  qainque  fratram  Poloniae 
naper  reperta,  Lipsiae  1883;  ep.  ad 
Henrieum II imp.  (ap.  Giesebrecht 
Gesch.  der  d.  Kaiserz.  II*  689  —  692 
etc).  —  Warmanno  ex  antiqna  co- 
mitam  Kibargensiam  et  Dilingensium 
stirpe  orto,  monacho  primam  Aogiae 
divitis,  post  a.  1 026  episcopo  Constan- 
tiensi  (t  1034),  adscribitar  a  Mabil* 
lonio  vita  s.  Pirminii  fandatoris 
Aagiae  divitis  et  episcopi  meldensi» 
(t  755),  ab  aliis  vero  aliis,  ut  Oth- 
loni  Frisingensi,  vel  Gasemanno 
abbati  hombacensi  (t  1 008),  vel  mo- 
nacho  anonymo  hombacensi  *),  Ea  re- 
peritnr  apad  B  r  o  w  e  r  inter  Sidera  ilL 
Germ.  p,  5 — 24;  Mabillon  in  Act. 
SS.  III,  2,  140—153;  in  Act.  SS. 
3.  Nov.  II,  1,  33—45.  —  Vitam  s^ 
Symeonis  eremitae  sive  raonachi  de 
monte  Sinai  (t  1035)  scripsit  Eber- 
winas  (Everbinas,  Ebi»rrenimas)  0. 
S.  Ben.  ab.,  cai  s.  Symeon  ex  itinere 
in  Palilstinam  redeanti  se  adiunzit, 
quae  exstat  in  Act.  SS.  1.  Jan.  1,  89- 
95;  MabilloninAct.  SS.VI,  371  — 
381.  Sed  acris  orta  est  controversia 
inter  viros  eradilos,  qainam  fuerit  iste 
Eberwinas,  nnm  abbas  Tholeyae  sive 
Tholejensis  (Tholey)  in  ditione  trevi- 
rensi,  an  s.  Martini  in  civitate  trevi- 
rensi.  Hlum  jamTrithemius  aac- 
torem  esse  statait,  qaem  plarimi  sant 
secati:  sed  Henschenins  dubiam 
movit  stetitque  pro  altero,  suaqae  auc- 
toritate  jam  multos  nactus  est  asseclas. 
Recentissime  Lager  canonicus  trevi- 
rensis  in  Studien  u.  Mittheil.  aus  dem 
Benedictiner-  und  aus  dem  Cisterci- 
enser-Orden  1899  XX,  374—381 
priori  iterum  hanc  vitam  asserait.  Alter 
Eberwinus  (t  1 047)  videtur  esse  auctor 
VUae  s.  Magnerici  fandatoris  monaste- 
rii  s.  Martini  et  archiep.  trevirensis 
(t  c.  596),  quam  habes  in  Act.  SS. 
25.  Jal,  VI,  1 83—192.  —  Narrat  qao- 
que  monasterii  vastationem  ep.  resti- 
tationem    per   Theodoricam    archiep. 


')  Of.  Potthast  p.  1529. 


973 


Frulandas,  Sigewardus,  Bemardus,  Letselinus. 


974 


(965 — 977),  quam  narrationem  edidit 
F.  X.  K r a  u  8  Jahrb.  der  Bheinl.  XLIV, 
167 — 170. —  Leodegarii(S.Leger) 
ep.  augaBtodanensis  (t  6  7  8)  vita  scripta 
ab  Frulando  monacho  murbacensi 
c.  1041  legitur  apud  Pitra  Histoire 
de  St  L^ger  p.  527—568.  —  S.  Mei- 
nolphi  (Meinulphi,  Mainulphi)  diaconi 
ecclesiae  paderbomensis  et  confessoris 
(t  c.  857)  pita,  quae  est  retractatio 
antiquioris,  tribuitur  Sigewardo, 
qui  conjicitur  foisse  abbas  fuldensis 
(t  1043).  Ea  legitur  in  Actis  SS. 
5.  Oct.  III,  209 — 216;  ex  parte  cur. 
Holder-Egger  in  MG.  SS.  XV,  1, 
412—417. 


543.  Hugo  turonensis  in  dialogo 
ad  Fulbertum  ep.  (carnotensem)  disse- 
ruit  (c.  1020)  de  quodam  miraculo, 
quod  contigit  in  translatione  s.  Mar- 
tini  et  dedicatione  monasterii  ab  Her- 
vaeo  thesaurario  fundati  in  Mabillonii 
Anal.  II,  349  vel  ed.  2.  p.  213  — 217. 
— r  Multa  miracula  8  Fidis  Goncathen- 
sis  (de  Gonchis,  Foi  de  Conques)  mar- 
tyris  Angennensis  (c.  286)  narrat  Ber- 
nardus^)  scholasticus  Andegavensis 
(fl.  c.  1020),  quae  legere  poteris  in 
Migne  P.  L.  CXLI,  13J  — 164;  in 
Actis  SS.  6.  Oct.  III,  300—324;  ple- 
nius  in  Anal.  boll.  1889  VIII,  65-85; 
plenissime  in  A.  B  o  u  i  11  e  t  /.  miraeu' 
lorum  8.  Fidi8  juxta  cod.  Schlestadien- 
sem,  Parisiis  1897,  qui  dividitur  in 
11.  IV,  quorum  duo  priores  sunt  nostri 
Bemardi,  duo  posteriores  monachi  con- 
cathensis.  —  A  g  a  n  o  n  i  (Haganon)  ca- 
nonico  chastellonensi  (fl.  ineunte  sec. 
XI)  tribuuntur*)  Acta  8.  Veroli  pres- 
bjteri  Castellione  ad  Sequanam  et 
Marcennaci  (t  c.  600),  quae  absque 
auctoris  nomine  prodierant  in  Actis 
SS.  1 7.  Jun.  III,  382—388.  Hic  alius 
est  ab  Aganone  episcopo  augustodu- 


»)  Cf.  Hist.  lit.  VII,  308-310;  Pott- 
haatp.  1311. 
*)  Cf.  Hist.  lit.  VII,  259—261. 


nensi  (t  1 098),  de  quo  cf.  Hisi  lit.  VIII, 
461 — 464. —  Letselinus  (Lezcelin) 
0.  S.  Ben.  abbas  crispiacensis  (Crdpyen 
Valois  t  p.  1031)  metrice  describit 
VUam  8.  Amulphi  M.  et  forte  ep.  turo- 
nensis  (ante  med.  sec.  VI)  in  Actis  SS. 
18.  Jul.  407 — 414;  non  integre  apud 
W.  Harster  Novem  vitae  SS.  me- 
tricae,  Lipsiae  1888  p.  86 — 126.  — 
Miraetdum,  quoddam  a  Mansueto  epi- 
scopo  tullensi  primo  (t  c.  575)  patra- 
tum  narrat  Petrus  diaconus  car- 
dinalis,  Ecclesiae  romanae  cancellarius 
(t  1050)  in  Act.  SS.  3.  Sept.  1,  653- 
655. 


544.  Historiam  8,  Veroni  conf.  lem- 
becensis  (Lembecq-lez-Hal)  prov.  Bra- 
bantiae  inventionis  miraculorumque  et 
translationis  describit  Olbertus^), 
(Obbertus,  Albertus,  Adalbertus).  A 
prima  juventute  familiaris  admodum 
erat  Wazoni,  illustrissimo  illi  praesuli, 
de  quo  infra  p.  982  agemus.  Puerulus 
in  monasterio  lobiensi  fuit  egregie  in- 
stitutus  auditor  Herigeri  et  Fulberti 
ep.  carnotensis.  Vestem  induit  s.  Bene- 
dicti  factusque  ez  monacho  laubiensi  ab- 
bas  gemblacensis  ( 1 0 1 2),  cujus  discipli- 
nam  restauravit,  bibliothecam  quam 
plurimis  auxit  libris,  damna  in  bonis 
temporalibus  reparavit.  Postea  Bal- 
dericus  episcopus  leodiensis  eum  prae- 
fecit  etiam  novo  monasterio  s.  Jacobi 
leodiensi.  Collaborator  fuit  strenuus 
Burchardi  in  componendo  celebri  hujus 
decreto  (t  14.  Jul.  1047  vel  1048). 
In  epitaphio  celebratur  »  Abbatum  spe- 
culum,  decus  et  monachorum*.  Edi- 
dit  illam  notisque  illustravit  Gre.  Ga- 
lopinus,  Montibus   1636  in  12  ed. 


')  Alius  ab  Odberto  seu  Oetberto,  qui 
ez  iia,  quae  puerulus  decem  annorum 
audierat,  narrat^c^a  8.  FridetHci  ep.  ultra- 
jectini  (f  838),  quae  (forte  retractata)  le- 
guntur  in  Act  SS.  18.  Jul.  IV,  452-471 ; 
m  MG.  SS.  XV,  I,  344-356.  574.  Floruit 
0.  1015.  Cf.  de  noBtro  Hist.  lit.  VII,  392- 
399. 


975  1001—1050.  Hagiographi,  Angelrannus,  Drogo,  AdenolphuB  etc.         975 


rara;  in  Aciis  SS.  SO.Martii  III,  845- 
850.  —  Angelrannus  (Engaerra- 
mus,  Ingelranmas)  »Sapienfl*  oogno- 
minatus  0.  S.  Ben.  Falberti  camo- 
teusis  discipulas^),  abbas  monasterii 
8.  Eicharii  centalensis  (t  1045)  me- 
trice  11.  4  descrisit  vitam  8.  Richarii 
abbatis  et  fondatoris  monasterii  cen- 
talensis  (S.  Biqaier  1 645),  qaam  habes 
ex  parte  in  M i g n e  P.  L.  CXLI,  1423- 
1438,  neqae  enim  integra  a  M  a  b  i  1- 
lonio  fait  impressa.  —  Bainer 
(Beineras)  0.  S.  Ben.  literis  consigna- 
tit  (fl.  intra  a.  1035 — 1042)  vUam  a. 
Gisleni  (Gailain,  Gaislain,  Ghislain) 
confessoris,  fandatoris  et  abbatis  mo- 
nasterii  celebris  St.  Gaislain  dicti  in 
Hannonia  (t  c.  685),  qaam  integram 
cam  miracalis  et  sermone  saper  mira- 
cala  habes  in  Anal.  bolland.  1886  V, 
212 — 288  col.  VI,  209—256,  abiac- 
carata  disqaisitio  institaitar  de  aac- 
tore;  excerptainMG.SS.XV,579-585. 
—  Drogo  (Draco)  bergensis  sea  win- 
nocibergensis  monachas^)  0.  S.  Ben. 
(t  c.  1070)  descripsit  vUam  et  mi- 
racula  8,  Winnoci  ab.  woromholtensis 
in  Flandria  primi,  apud  Mabillon 
Act.  SS.  III,  1,  315—327;  Transla- 
tionem  8,  Lewinnae  M.  anglae  (sec.  VII.) 
in  monasteriam  s.  Winnoci  Bergis  in 
Belgio  a.  1058,  apud  Mabillon  op. 
cit.  VI,  2,  11 2-1 26 ;  in  Act.  SS.  24.  Jal. 


')  Cf.  ejuB  vUam  ex  H  a  r  i  u  1  f  i  chro- 
nico  desumptam  in  Mabillonii  Act 
SS.  VI,  1,  494  et  Miffne  P.  L.  CXLI, 
1403—1422  :  Hist.  lit.  V^ll,  351-356. 

»)  Cum  hoc  praepostere  confundi  so- 
lent  D  r  0  g  0  episcopus  boloniensis  Ter- 
uanae  ab  a.  1031  (1024)  —  1078  vel  1079, 
«yir  divinae  religioni  totus  mancipatua** 
cujua  exstat  tantum  ep.  ad  queadam  epi- 
Bcopum  apud  Baluzium  Capit.  II, 
1 549  8. ;  et  D  r  0  g  0  monachua  et  sacerdos 
ghiatellensis  (c.  1118)  in  Flandria  (qui 
confundi  solet  cum  Drogone  episcopo), 
cujus  est  Vita  8.  Godolrwae  V.  et  M,  (f  1070) 
Ghifltellae  dioeceBis  brugensis,  in  Actis 
»SS.  6.  Jul.  II,  402—413.  Cf.  Hist.  lit.  VIII, 
11  —  17.  —  Alius  quoque  est  D  r  0  g  0  0.  S. 
Ben.,  dein  cardinalis  (f  1138),  de  quo  egi- 
mus  t.  IV  p,  56  ed.  prioris. 


V,  613 — 627;  vitam  s,  Oswaldi  regis 
et  M.  (642)  in  Anglia,  in  Act.  SS. 
5.  Aag.II,  94—103.  —  VUam  s.  Ju- 
doci  (Josse)  filii  Jathail  regis  Brito- 
nam,  presbyteri  et  confessoris  (t  669) 
narrant  praeter  anonymam  I  s  e  m  b  a  r- 
dns  0.  S.  Ben.  floriacensis  (fl.  1003), 
ex  parte  Ordericas  Vitalis  H.  E.  1. 
lUada.  1006,6t  Florentias  abbas 
britannas  (1015)  apad  Sarinm  Vit 
SS.  13.  Dec.  VII,  1007—1011. 


545.  VUam  8.  Zenobii  ep.  florentini 
(sec.  V)  narrat  Laarentias  archi- 
episcopas  amalphitanas  (1040-1048), 
Gregorii  VII.  praeoeptor,  qoam  habes 
in  Ugh ell i  It.  s.  III,  1 1 ;  in  Act.  SS. 
25.  Maj.  VI,  58—62.  —  Aliafi  ab  eo 
est  Laarentias  0.  S.  Ben.  casinen- 
sis  (sec.  XI),  qai  conflavit  I.  erroribas 
scatentem  de  passione  s,  Wencestai  Bo- 
hemiae  dacis  et  M.  (t  935),  cajas  ez- 
cerpta  dedit  Pertz  in  Archiv  V,  136- 
143  coL  VII,  386;  integram  Dndik 
Iterromanaml,  304 — 318;  Trnhlaf 
Fontesrer.boh.1,  167—182.  Cf.Pot- 
thast  p.  1633.  —  Nicephoras 
barensis  clericas  (fl.  1035)  describit 
iranslationem  corporis  b,  Nicolai  Mjrae 
in  Ljcia  ep.,  in  AnaL  boll.  IV,  1 69-1 92. 

—  Acta  8,  Marci  ep.  atinensis^)  et  M. 
et  daoram  presbyteroram  (sec.  III)  in 
Campania ezhibet  Adenalphas,  ar- 
chiepiscopas  capaanas  (l  008 — 1 032), 
apad  Ughelli  ItaLs.VI,  408 — 417; 
in  Act.  SS.  28.  Apr.  III,  551 — 558. 

—  Acta  88.  Nicandri  et  Mardani  etc 
habes  in  Actis  SS.  1 7.  Jan.  III,  274— 
278.  —  Passio  ss.  Rufi  et  Respicii  con- 


1)  Historiam  inventi  et  tran^ti  e  rporig 
hujus  8.  ep.  a.  1056  descripsit  Petrus 
diaconuB  casineneifl,  de  quo  egimus  in 
alio  t.  (fl.  1138) ;  sermonetn  de  eo  habnisae 
dicitur  Leo  ep.  atinensiB  (1044;  t  1072) 
in  Migne  P.  L.  CXLIII,  1415—1424, 
cum  aliis  duobus  aermonibus  in  eundem 
sanctum  p.  1425—1431 ;  alium  sermonem 
Joannis  atineuBis  ep.  (f  l{)d7)  exhibet 
(cum  praecedentibuB)  U  g  h  e  1 1  i  It.  s.  VI, 
408—438. 


<)77 


Theologia  praciica.  Barchardus  wormat 


978 


scripta  fait  a  Leone^)  presbytero  ro- 
mano  (fl.  1006),  cajns  prologum  edidit 
Mai  in  Spicil.  rom.  lY,  290,  sicat  et 
prologum  in  vitam  8,  Jo.  Chryaostomi 
de  graeco  Metaphrastis  potissimam 
adjntore  Ghristophoro  derivatam. 
Utrumqae  habes  in  M  i  g  n  e  P.  L.  CXX, 
593 — 598.  —  VUa  8.  Bemardi  Men- 
thonensis  archidiaconi  seu  de  Monte 
Jovis  (t  1081,  joxta  alios  1008)  ab 
ejas  lamiliari  et  in  manere  saccessore 
Richardo  archidiacono  A  agustae 
Praetoriae  in  Pedemontio  conscripta 
legitur  in  Actis  SS.  15.  Jun.  II,  1074- 
1082.  Hic,  juxta  aliquos  auctor  fic- 
tus,  sane  alius  est  a  Bichardo  0. 
S.  Ben.  ab.  Belliiocensi  (Beaulieu),  auc- 
tore  vitaes,  Rodingi^)  ab.  ejasdem  mo- 
nasterii  (t  680),  quam  habes  in  Ma- 
billonii  actis  SS.lV,  2,  532 — 536; 
in  Act.  SS.  1 7.  Sept.  —  Oli va  (Oliba) 
eximius  multarom  abbatiarum  pater, 
ausonensis  sen  vicenais  episcopu8(  1017- 
30.  Oct.  1046  vel  1047)  narrat»)  in 
sermone  in  natali  s.Narcissi  ep.  et  M. 
(t  297)  conoereionem  b,  Afrae  apud 
provinciam  Ariciensem  civitate  Aagu- 
stana  apud  Florez  £spana  sagrada  t. 
XXVIII,  Migne  (cum  aliis  scriptis 
P.  L.  CXLII,  142,  589—608).  Opti- 
mam  ed.  conversionis  et  passionis  s. 
Afrae  curavit  K  r  n  s  c  h  in  MG.  SS.  rer. 
merov.  III,  41  —  65. 

546.  Jam  nos  convertamus  ad  theo- 
logiam  practicaro.  Prae  ceteris  hoc 
tempore  inclaruit  Burchardus  pa- 
tria  Uassus,  Lobii  forte  monachus  et 


•)  Hic  aliuB  videtur  ab  eo  L  e  o  n  e,  cu- 
jas  sapra  p.  914  a.  fecimus  mentionem. 

<)  Haec  adscribitur  in  Hist.  iit.  VII, 
363  b.  Richardo  0.  S.  Ben.  ab.  van- 
nensi  ^s.  Vilenia)  sea  virodunensi,  uniex 
illuatnoribus  reformatoribus  vitao  mo- 
naBticae,  quam  in  monasteriis  saltem  21 
ad  floridum  promovit  statum,  et  pa- 
tri  multorum  discipulorum  celebrium 
(t  14  Jun.  1046).  Hujua  est  Vita  9.  Vilo^ 
nie^  cuiuB  prologum  et  l.  2  de  miraetdis 
edidit  M  a  b  i  1 1  o  n  in  Act.  SS.  VI,  1 ,  565- 
569.   Cf.  Hiat.  lit.  VII,  359-366. 

»)  Cf.  Hist.  lit.  VII,  366—370. 


discipulud  Olberti,  dein  episcopus  wor- 
matiensis  dignissimus  (t  20.  Aug. 
1025).  Magna  soUicitudine  praefuit 
saae  ecclesiae,  ejusque  commodum  spi- 
rituale  et  temporale  omni  promovebat 
cura^).  Oum  in  sua  dioecesi,  ut  ipse 
fatetur  in  praef.  sui  op„  canonum  jura 
et  judicia  poenitentium  confusa,  atque 
diversa  et  inculta,  imo  discrepantia  vi- 
deret,  ut  aut  ex  toto  neglecta  aut  omni 
pene  auctoritate  destituta  essent,  et 
propter  dissonantiam  viz  a  sciolis  po- 
tuerint  discemi,  rogatu  Brunichonis 
praepositi  ecclesiae  wormatiensis  coepit 
collaborante  magistro  suo  Olberto  ab- 
bate,  congerere  et  digerere  jura  eccle- 
siastica  ad  utilitatem  suae  ecclesiae 
suorumque  sacerdotum,  atque  ita  con- 
didit  magnnm  canonum  volumen  seu 
decretum,  Librum  decretorum  Burchar- 
dus,  Brocardica,  Brocardicorum  opus, 
volumen  decretorum ,  coliectorium 
etiam  dictum,  compilatum  ei  concilio- 
rum  tam  Orientis  quam  Occidentis  ca- 
nonibus,  ez  rom.  pontificiun  ep.  decre- 
talibus  (etiam  pseudoisidorianis),  ez 
patrum  opeiibus  variisque  poenitentia- 
libus,  illudque  distribuit  in  11.  viginti, 
quorum  19.continetpoenitentiale,  20. 
inscribitur  1.  Speculationum :  »specu- 
latur  enim  cc.  1 1  o  de  providentia  et 
de  praedestinatione  divina,  et  de  ad- 
ventu  antichristi^),  de  ejus  operibus, 
de  resurrectione,  de  die  judicii,  de  in- 


1)  Cf.  ejus  vitam  conscriptam  ab  ano- 
nymo,  qui  aliquot  a  Burchardi  morte 
annis  ezactis  literis  consiffnavit  „quae 
viderat  et  quae  religiosis  viris  referenti- 
bus  bona  de  illo  didicerat,**  atque  ita 
teste  Waitz  ^historiae  monumentum 
pretiosum  et  magni  faciendum  posteris 
reliquit."  Prodiit  ejua  curis  in  JdO.  SS. 
IV,  829  88.,  inde  apud  Migne  CXL, 
505—536;  Grosch  Burchard  L  B.  zu 
Worms  1890. 

>)  De  antichrieto  juzta  A  d  s  o  n  o  m,  de 
quo  p.  921  egimus,  disseruit  quoque  hoc 
temiK)re  A I  b  i  n  u  s  (Albwinus,  Albuinus) 
monachus  gorzensis  0.  S.  Ben.  in  opua- 
culo  Heriberto  archiepiscopo  coloniensi 
(t  1021)  inscripto,  quod  edidit  Flosa  Zeit- 
schr.  fQr  d.  Aiterth.  X,  265. 


979 


](>01— 1050.  Theologia  practica.  Aribo,  Demetrius,  Berno. 


080 


iemalibas  poenis  et  de  felicitate  per- 
petuae  vitae  ^)  *.  Exhibet  proinde  sum- 
mam  quandam  partistheologiue.  Prodiit 
Goloniae  1543  ed.  princeps,  recusa 
1560;  Parisiis  1549,  inde  in  Migne 
P.  L.  CXL,  537 — 1058.  Usus  estineo 
componendo  Reginonis  opere  (cf.p. 
883)  et  Collectione  Anselmo  dedicata, 
ipseque  iterum  fontis  instar  fuit  Gra- 
tiano.  Subjiciuntur  operi  Concilium  in 
Salegunstat  (1022)  habitum,  et  Quo- 
modo  initianda  sit  sjnodus  (apud 
Migne  L  c.p.  1058— 1067).  AnoDj- 
mus  quidam  ex  hac  collectione  coUegit 
ea,  quae  ad  officium  sacerdotum  spec- 
tant:  hinc  prodierunt  Statuta  canonum 
de  officio  sacerdotum  ib.  p.  1 067-1 085. 

547.  In  conc.  seligenstadiensi  a. 
1022  proposuit  A r i  b  0  arcbiepiscopus 
mcguntinus  (1020 — 1031)  XX  capi- 
tula  in  causa  disciplinae  ecclesiasticae 
probanda  (Mansi  XIX,  400;  Migne 
CXL,  1057 — 1062).  Scripsisse  dici- 
tur  tr.  in  Psahnos^),  —  Wulstano 
(Wlstan)  ep.  wigorniensi  (1003-1006) 
et  eboracensi  archiepiscopo  (1002- 
1023)  tribuuntur  capitulaXXVlII  sy- 
nodi  euhamensis  de  officiis  fidelium  et 
clericorum  apud  Mansi  XIX,  294  ss., 
Hardouin  VI,  1,  77  ss.  —  Decreta 
quaedam  Alexii  patriarchae  CP. 
(1025 — 1043)  habes  in  Migne  P.G. 
CXIX,  743 — 747  de  nuptiis  septimi 
gradus^),  et  p.  827 — 850  de  diversis 


>)  Praefationem  genuinam  primum  edi- 
derunt  fr.  Ballerinii  de  antiquis  coi- 
lectionibuB  et  coUectoribus  ad  Gratianum 
usque  p.  IV.  c.  12,  in  G a II a n d i  de  ve- 
tustia  canonum  collectionibub  diss.  syl- 
lo^e,  Venetiis  1778  p.  248  s.  et  apud 
Migne  p.  497— 505.  Cf.  de  ipsoop.Alb. 
H  a  u  c  k  Ueber  den  l.  decretoriim  Bur- 
chards  von  \V.  in  Berichte  iiber  die  Ver- 
handi.  der  k.  sachs.  GeselUch.  der  Wia- 
sensch.  zu  Leipzig  Phil.-hist.  KL.  1894 1, 
65—86;  Werner  Gerbert  p.  121—125. 

s)  Cf.  Steindorff  AUgem.  d.  Biogr. 
1,  524  88. 

>)  Judicium  de  nuptiis  consabrinorum 
protulit  et  Eustathius  patricius 
CP.  (fl.  1025),  quod  habes  in  Leuncla- 


causis.  —  Etiam  Demetrius  Sjn- 
cellus,  metropolita  (1030 — 1040)  cy- 
zicenus  (ib.  1098 — 1119)  quaedam 
de  matrimofiii  impedimentis  habet.  Ad 
hunc  videtur  spectare  tr.  d^  errorihus 
JacobUarum  apud  Combefisium  Auct. 
novi  n,  261 — 271  absque  auctoris 
nomine,  vel  de  rebus  Armeniae  M  i  g  n  e 
P.  G.  CXXVII,  879—903,  quem  Gal- 
landi  tribuit  Philippo  Solitario 
(fl.  1105). 

548.  Teraldus  monachus  quidam 
(v.  c.  1001),  forte  floriacensis ^),  scri- 
psit  stilo  satis  polito  ep.  ad  Guidonem, 
in  qua  ad  quaestionem,  cur  in  festivi- 
tatibus  ss.  Pauli  et  Laurentii  versicnli 
antiphonis  innectantur,  subtilius  forte 
et  nimis  mystice  respondet,  in  Mar- 
tene  thes.  Anecd.I,  120  s.  —  Magna 
de  liturgia  sacra  sibi  coUegit  merita 
Berno  (Bern,  Bemardus)  0.  S.  Ben. 
ex  monacho  prumiensi  a  s.  Henrico  IL 
imp.  monasteno  Divitis  Augiae  prae- 
fectus  (1008—7.  Jun.  1048),  ut  illius 
curaret  reformationem,  quod  et  feli- 
citer  regimine  40  a.  praestitit.  Prae- 
stantissimis  illius  monasterii  viris  est 
accensendus^):  fuit  enim  inter  poStas 
sui  aevi  excellens,  rhetor  facundus, 
philosophus  insignis  musicesque  adeo 
peritus,  ut  doctis  illam  commentariis 
illustraverit  atque  reformaverit  (t  7. 
Jun.  1048).  Opera  ejus  prodierunt 
coUecta  in  Migne  P.L.CXLII,  1055- 
1210.  Potiora  sunt:  Libellus  de  qui- 
busdam  rebus  ad  missae  officium  per- 
tinentibus  (etiam  inter  H  i  1 1 0  r  p  i  i  Vet. 
patrum  11.  de  div.  Ecclesiae  officiis, 
Coloniae  1568;  Bomae  1591;  in  bibl. 
max.  PP.  lugd.  XVIII,  56—64).  Hic 
tr.  confundi  non  debet  cum  alio,  qui 
inscribitur  De  officio  Missae,  et  non 
alius  est  ac  Micrologus  de  ecclesiasticis 
observationibus :  ed.  1510  et  alias  sub 


vii  jure  ^r.  rom.  1.  VI  ed.  Freheri, 
Francofurti  1596. 

•)  Cf.  Hist.  lit  VI,  555  8. 

»)Cf.Hi8t.Iit.  VII,  375-388;  Hefele 
theol.  QtUchr.  1838  p.  201  as.;  Werner 
Gerbert  p.  189—192. 


681 


Musica  sacra.  Guido  Aretinus  etc. 


982 


Bemonis  nomine,  cam  tamen  non  sit 
ipsias.  —  L.  qudliier  AdverUus  Domini 
eelebreiur,  qaando  nativitas  Domini 
feria  11.  evenerit  (apad  Pez  Thes.  IV, 
2,  39);  Batio  generalis  de  initio  Ad- 
ventus  Domini  secnndam  aactoritatem 
(non  genainam)  Hilarii  ep.  (ib.  p.  49); 
Dialogos,  gudliter  quatuor  temporutn 
jejuniaper  9ua  sahhata  sini  observanda 
(apad  Pez  ib.  p.  54).  Magna  vigebat 
varietas  circa  tempus  servandi  illa  je- 
jania:  regalam  statuit  Berno,.  qaae  ar- 
risit  Ariboni  archiep.  moguntino,  cai 
inscriptos  est  dialogas,  nam  eam  san- 
civit  in  conc.  saleganstadiensi  a.  1022; 
veram  alii  eam  non  probarunt,  neque 
ea  in  Ecclesiae  praxim  transiit.  — 
De  varia  psalmorum  atque  eantuum 
modulatione;  epistolae  cum  fragmentis 
(apud  Pez  VI,  1,  199—222)  non 
sine  pretio.  —  VHa  (brevis)  s,  Me- 
gifiha^rdi  (Meginradi,  Meinradi  etc.) 
eremitae  et  martyris  apud  Helvetios 
(t  861),  in  Mabillonii  Actis  IV, 
2,  64—68;  in  Act.  SS.  21.  Jan. 
II,  382—385;  in  MG.  SS.  XV, 
1,  445—448  cur.  Holder-Egger: 
sed  genuinitas  in  dubium  vocatur.  Vita 
8,  Udalrici  (non  magni  pretii),  inter 
M.  V  e  1  s  e  r  i  opera,  Norimbergae  1682 
p.  596 — 617;  Schneller,  Munchen 
1844.  —  Tria  opuscula  musica  edidit 
Gerbertas  inter  script. eccl.  de  ma- 
sica  s.  t.  II ;  ejus  historia  Alemannorum, 
qua  Trithemius  se  usum  fatetur,  nun- 
quam  forte  exstitit.  —  Sed  longe  ma- 
jora  sunt  merita  circa  cantum  ec^^lesia- 
aticum  Guidonis  0.  S.  Ben.  in  mo- 
nasterio  Pomposae  prope  Ferrariam, 
qui  a  patria  Aretinus  est  dictus.  Hic 
vere  reformator  musicae  dici  potest,  a 
quo  M.  Gerbert  Script.  eccl.  de  mu- 
sica,  s.  Blasii  1784  t.  II  praef.,  novam 
musicae  epocham  auspicatur.  Ejus 
methodum  admodum  probavit  Joan- 
nes  XIX  (1024 — 1033),  amplexa  est 
grata  antiquitas  ^).    Habes  ejus  opera 


1)  Of.  Lui^i  A  g  e  11  o  n  i  Sopra  la  vita, 
le  opere  ed  il  sapere  di  Guido  di  Arezzo, 


demusicaKpnd  Gerbertam, Gousse- 
maker  Script.  de  musica  medii  aevi 
nova  series,  Parisiis  1865,  II;Migne 
P.  L.  CXLI,  379—444.  Dicitur  obiise 
prior  monasterii  Avellanae  0.  Camald. 
17.  Maji  1050.  Aliqui  ipsi  tribuunt 
epistolam  ad  Heribertum  arcbiep.  me- 
diolanensem  (f  16.  Jan.  1045)  inter  a. 
1023 — 1025  scriptam,  in  qaa  simo- 
niam  impugnat  Ea  legitar  in  M  i  g  n  e 
CLI,  637—640;  in  MG.  Lib.  de  lit.  I, 
1—7  ed.  Thaner. 


549.  Epistdae  X F/sapersunt  G  o  z- 
perti^)  abbatis  clarissimi  tegem- 
seensis  de  bono  sui  monasterii  admo- 
dam  solliciti  (t  21.  Jan.  lOOl),  qaae 
partim  reperiuntur  in  P  e  z  Thes.  Anecd. 
V,  1, 122—130;  MigneCXLI,  1307- 
1312;  partim  in  Anal.  Mabillonii 
1723  p.  431 ;  ana  in  egregio  op.  Pir- 
minii  Lindner:  Familia  s.  Quirini 
in  Tegemsee  p.  277  (col.  p.  13);  ejus 
saccessoram  Eberhardil.(t4. Mart. 
1003),  quas  habes  apad  Pez  I.  c.  135- 
141  (cf. Lindnerp.  15);  Peringer 
(Beringer  1 004  —3.  Febr.  1012),  apad 
Pez  ib.  p.  141 — 146;  Migne  p. 
1313—1318;  Ulrici  I  (t  17.  Maj. 
1042),  apud  Pezp.227— 230;  Mig- 
ne  ib.  p.  1321 — 1324.  —  Wazonia 
epistolae  IV,  inter  qaas  una  ad  Roge- 
riam  ep.  catalaunensem,  qua  monet,  ne 
haeretici  erroram  manichaeomm  sa- 
specti,  supplicio  afGciantur,  et  altera, 
ad  Henricum  III,  ne  electioni  pontifi- 
cis  se  immisceat,    insertae  sunt  ejus 


Pari8ii8l811;R.G.Kie8ewetterGuido 
von  A.,  sein  Leben  und  Wirken,  Leipzig 
1840;  BaeumkerKL.V,  1355-1358; 
2036  88. ;  BaroniuB  Annal.  ad  a.  1 022 
§  21.  22.  Trithemius  deS.E.  c.  318 in 
ejus  laudem  refert;  „In  hoc  etiam  prae- 
ferendu8  ceteris,  quod  ignotoa  cantug 
etiam  pueri  et  puellae  per  ejus  regulam 
in  manu  sua  faciliua  discant  per  ae,  quam 
per  vocem  magistri  aut  per  usum  alicu- 
ju8  instrumenti.** 

I)  Alins  ab  eo  cujus  supra  meminimus 
p.  586  a. 


^83 


1001—1050.  S8.  reliqui.  Wazo,  Froumund,  Jo.  Geometra, 


984 


Titae  ab  Anselmo  canonico  leo- 
diensi  inter  gesta  leodiensinm  episco- 
pomm  (cf.  snpra  p.  961)  coneinnatae, 
qnae  reperitnr  in  M  a  r  t  e  n  e  ampl.  coU. 
IV,  8  7  2  a  cnjns  ed.  satis  differt  ea,  quam 
Ohapeaville  ezhibet  in  gestpontif. 
leod.;  jnxta  ed.  Martene  apnd  Migne 
€XLII,  725 — 764;  Mon.  Germ.  scr. 
VII,  210  88.  PorroWazo  (Waso,  Vazo, 
Watho,  Gnatho,  Guaso  etc.)  Herigeri 
in  monasterio  lobiensi  discipnlus,  scho- 
larum  leodiensium  magister,  Henri- 
<si  III  imp.  capellanus,  decanns  et  prae- 
positns  leodiensis,  demum  episcopus 
factus  e8t(l042 — H.  Jul.  1048).  Prae- 
sul  erat  rigidissimae  vitae,  insighis 
virtutis  tantique  meriti,  ut  in  epita- 
phio  de  eo  breviter  sed  admodum  ho- 
norifice  diceretur :  >  Ante  ruet  mundus, 
quam  surget  Wazo  secnndus^).*  — 
Epistola  gravis  exstat  Warini  clerici 
primum  leodiensis,  post  monachi  6or- 
ziae,  tandem  abbatis  metensis  in  mona- 
i9terio  s.  Amulfi  (t  20.  Aug.  1050), 
«aque  lectu  digna  est,  qua  respondet 
Joanni  ab.  fiscamnensi  repetenti  ab  eo 
Benedictnm  roonachum,  ex  judaeo  chri- 
stianum,  qui  in  monasterium  s.  Ar- 
nnlfi  receptus  per  plures  annos  ibi  ver- 
satus fuerat.  Legitur apud  Mabillon 
Annal.  1,  225 — 246.  —  Leonis  ra- 
vennatis  archiepiscopi,  qui  Qerberto 
(Silvestro  II)  successit  (f  1005)»  ad 
Durantem  mouachum  aliosque  eremitas 
«xstat  in  Ughelli  It.  sacra  II,  355 — 
359  epistola. 

550.  Praeter  tot  scriptores,  quos 
jam  laudayimus,  carmina  panxerunt 
F  r  0  u  m  u  n  d  ^)  0.  S.  Ben.  in  mona- 
sterio  tegemseensi,  magister  lingua- 
rnm  classicaram   in   ejusdem  scholis 


«)  Cf.  Hist.  lit.  VII,  388—392:  Floss 
KL.  XLI,  1229  8.;  Bittner  Wazo  und 
die  Schulen  von  L  U 1 1  i  c  h,  Brealau  1879. 

>)  Cf.  L  i  n  d  n  e  r  1.  c.  p.  30 ;  praesertim 
M.  E  e  m  p  f  Froumund  von  Tegernsee, 
Profframm  des  k.  Ludwigs^Gymnaaiums 
in  MUnchen  ffir  das  Schuljahr  1899— 
1900,  Mttnchen  1900. 


(t  ante  12.  Oct.  1012),  et  peritissimus 
sui  temporis  versificator.  £a  exstant 
cum  suis  epistolis  in  sex  diyersis  col- 
lectionibus,  ut apud  Pez  Thes.  V,  158- 
199;MigneOXLI,  1283-1308;  Ma- 
billon  in  AnaL  ed.  1723  p.  435  ss. 
etc.  —  Heriberti^)  episcopi  eich- 
stettensis  (1021— 24.  Jnl.  1042)  Aym- 
no8  habes  in  M  i  g n  e  P.  L.  CXLI,  1 369- 
1 374.  —  Godeschal  chi  cujusdam,  qoi 
flomisse  didtnr  c.  a,  1039,  legere  po- 
teris  ibid.  p.  1323-1334  Sequentias  V. 

551.  Denique  snpersunt  adhnc  ali- 
qui  scriptores  graeci.  Insignis  sua 
aetate  orator  et  poeta  fuit  Joannes 
Eyriotes,  cognominatus  Geome- 
tra,  protospatharius  prius,  dein  mo- 
nachus  probabiliter  in  monasterio  Stu- 
dion  et  presbjter,  ut  ex  ejus  scriptis 
colligere  licet,  forte  et  metropolita 
melitinensis.  Natus  est  priori  sec.  X. 
dimidio  patre,  qui  insigni  munere  fhn- 
gebatur  publico :  sed  qua  aetate  vixerit 
plane  est  incertum :  id  nnum  afflrmare 
licet  yixisse  intra  sec.  VIII  et  XI.  Plnra 
supersunt  ejus  scripta,  ut  Sermo  pros- 
phoneticns  seu  gratulatorius  in  88.  Dei- 
parae  annuneiationem,  apnd  Balle- 
r  i  n  i  in  Sjlloge  monument.  ad  myste- 
rium  conc.  immaculatae  V.  Deip.  illu- 
strandum,  Parisiis  1857  II,  132-210; 
Migne  CVI,  812 — 848;  fragmentum 
Encomii  in  s.  Gregorinm  naz.  ed.  a  P. 
Tacchi-Ventnri  de  Jo.  Geometra 
ejusque  in  s.  Gregorium  inedita  lauda- 
tione,  Studi  e  docnmenti  di  Storia  e 
Diritto  XIV  (l893),  132 — 162;  hyni' 
ni  V  in  bb.  Dei  Genitricem  (Migne 
CVI,  855 — 868);  Paradisus  sive  epi- 
grammata  tetrasticha  XCIX  moralis 
argumenti  et  dicta  factaque  ss.  asceta- 
rum    (XX)    referentia   (Migne   CVI, 


1)  AliuB as. Heriberto archiepiscopo 
coloniensi  et  cancellario  Ottonis  iil.  999- 
1002),  de  quo  cf.  JoB.  Kleincrmanns 
dieHeiligenaufdem  biBch.,  beziehuns^w. 
erzbisch.  Stuhle  von  K51n,  Kdln  1895— 
1898  11  p.  1. 


985 


Symeon  junior. 


98^ 


867 — 890).  —  Mogium  metricum  pro- 
lixum  8.  martyris  Panteleemonis,  in 
Migne  CVI,  889—902  mancum,  in- 
tegnim  inL. Sternbach  diss. classis 
philolog.  academiae  literariae  craco- 
viensis  XVI  (l892),  218—303  cum 
apparatu  critico,  commentario  et  ver- 
bomm  indice,  ed.  omnibus  numeris  ab- 
solula,  Epigrammaia  varia  argumenti 
sacri,  historici,  mythologici,  geogra- 
phici  etc.  CLXXUI,  quae  inter  auctoris 
scripta  eminent,  ed.  a  Cramer  in 
Anecd.  graecis  e  codd.  paris.  IV,  265- 
366»  Parisiis  1841  cnm  aliorum  auc- 
torum  epigrammaticis,  ed.  neque  com- 
pleta,  neque  satis  accurata;  Migne 
CVI,  901 — 1002;  eorum  partem  edi- 
dit  £.  Cougny  in  Epigrammatum 
Anthologia  palatina,  Paris  1890  t.  III. 
Supersunt  et  scripta  prosaica,  e  quibus 
plura  adhuc  sunt  inedita.  Deest^)  ac- 
curata  et  critica  operum  omnium  edi- 
tio;  aliquotcoUegit  MigneCVI,  805- 
1002. 

552.  Symeon  dictus  theologus  ju- 
nior,  ut  a  Gregorio  naz.  distingueretur 
vel  a  Symeone  Stylita  juniore,  natus 
est  intra  a.  963 — 969  in  Paphlagonia. 
Belicta  aula,  in  qua  munere  fnnctus 
erat,  ingressus  est  celebre  monasterium 
Studion  dictum  (988-991),  unde  tran- 
siit  in  coenobium  s.  Mamantis,  cui 
praefuit  hegumenos  dignitate  a.  25 
(993/4—1018/19),  et  quod  ad  mag- 
num  perduxit  florem,  sed  ob  conflictum, 
quem  habuit  cum  Stephano  Sjncello 


>)  Cf.  Ehrhard  apudErumbacher 
de  op.  theologicia  p.  169  n.  4,  et  hunc 
ipsum  de  reliquis  op.  p.  731—737,  qui 
eum  passim  laudat  atque  de  eo  testatur : 
Jo.  Geometres  gehQrt  als  Dichter  ohne 
Zweifel  zu  den  erfreulichsten  Gestalten 
der  byzantinischen  Literatur.  Das  Beste 
erreicht  er,  wo  er  selbsterlebte  geschicht- 
liche  VorgSnge,  Zustftnde  und  seelische 
Stimmungen  schildert  etc. 

>)  Leo  Allatius  in  sua  diatriba  de 


relegatus  est  in  locum  prope  CP.,  ubi 
etobiit  1 04 1-1042.  Beliquitploraopera 
fere  inedita^),  quorum  latine  aliqua  edi- 
dit  Pontanus,  Ingolstadii  1603;- 
inde  Migne  P.  G.  CXX,  671—1008. 
Ea  sunt  orationea  XXXIII;  Divinorum- 
amorum  sive  sacrarum  commentatio- 
num  1.  singularis;  Capiia  practica  ei 
theologica  CLII ;  de  aUerationibus  ani" 
mae  et  corporis,  quae  ex  varietate  coeli 
aut  aSris,  quaeque  ex  elementis,  ex 
cibis,  interdum  etiam  ex  daemonibus 
exsistere  in  nobis  solent.  Haec  ejus 
scripta  pietatem  quidem  spirant,  ied 
occurrunt  quaedam  duriuscule  dicta,. 
quae  lima  judicii  indigent:  hinc  Pon- 
tanus  ea  sua  interpretatione  eliminar» 
nititur,  Imo  a  nonnemine  fons  cense- 
tur  et  origo  errorum  Palamitarum, 
Hesychiastarum,  Massalianorum,  quos- 
ex  ipso  parum  cauti  hauserint.  Ipsius 
quoque  est  famosa  de  confessione 
epistola  inter  opera  Jo.  Damasceni 
edita,  in  qua  asseritur,  licitum  esse 
monachis  confessiones  excipere,  etsi 
presbyteri  non  sint,  cum  potestas  re- 
mittendi  peccata  non  sit  ailigata  ordini,. 
sed  dignitati  personali  seu  charismati 
spirituali,  quo  praediti  sunt  monachi. 
Alia  ejusdem  scripta  nondum  prodie- 
runt,  in  quibus  semina  ejusdem  erroria 
reperiuntur  et  exaggeratae  de  mona- 
chis  opiniones^). 


Symeonum  scriptis,  Parisiis  1664  p.  151- 
178  nostri  Symeonis  opera  79  recenset. 

1)  Cf.  K.  Holl  Enthusiasmus  u.  Buss- 
gewalt  beim  griechischen  Mftnchthum. 
Eine  Studie  zu  Symeon  dem  neuen  Theo- 
logen,  Leipzig  1898,  opus  vere  doctum, 
etsi  non  omnia  sunt  probanda ;  de  quacf. 
Ph.  Meyer  G5tt.  gel.  Anzeigen  189S  p. 
844-870;  Ehrhard  KL.  XI,  1070  8.; 
Krumbacher  Gesch.  der  byz.  Lit.  ed.  2 
p.  152—154,  qui  eum  [et  Nic.  Kabaeilam) 
maximis  ecclesiae  graecae  theologis  my- 
sticis  accenset.  Vitam  Symeonis  scripsit 
Nicetas  Stethatos,  quae nondum edita 
typis  omnino  esset  digna. 


XIX. 

Scriptores  ecclesiaslici  seculi  XI. 
Pars  altera  (1051—1073). 


554.  Ingens  plane  est  scriptoram ' 
Bumenis,  qui  floraerant  ultima  tem-  1 
poris  periodo,  quam  hoc  tomo  descri-  . 
bendam  statuimus,  illamque  in  duas  i 
dividere  partes  juverit,  ne  scriptorum  1 
multitudine  obruamur.    Priori   parte ! 
exhibebimus  scriptores  qui  scripserint 
usque   ad   electionem   Gregorii   YIL, 
magni  illius  pontificis,  qui  Ecclesiae 
faciem  vere  restauravit;  altera  agemus 
de  iis,  qui  ab  illius  pontificis  exordio 
deinceps  floruerunt   ad  s.  Anselmum 
usque,  a  quo  noyam  theologiae  aeram 
auspicamur. 

555.  Incipit  iterum  splendescere  ro- 
manae  sedis  phmatus  nonnihil  obscu- 
ratus  quorundam  praesulum  yita  tanto 
honori  et  muneri  minus  digna,  imo  et 
indigna.  Nam  statim  ab  exordio  hujua 
periodi  occurrit  nobis  praesul  sanctis- 
simus  Leo  IX  (1048 — 1054).  Natus 
est  Bruno,  ita  ante  appellabatur,  in 
Alsatiae  oppido  Egisheim  21.  Jun. 
1002  nobilissima  stirpe.  Puer  educa- 
tus  fuit  Tulli  ibique  videtur  professus 
vitam  monasticam:  inde  transiit  ad 
aulam  Conradi  II,  cui  sanguine  erat 
junctus,  propter  morum  candorem  et 


cordis  bonitatem  dictus  ,Bruno  bonus*. 
Juvenis  a.  24  electus  est  unanimi  suf- 
frago  episcopus  tullensis  (1026),  cui 
electioni  eo  facilius  assensit,  quod  elec- 
tio  esset  canonica,  ecclesia  vero  pauper. 
Magna  fruebatur  gratia  ob  suam  pru- 
dentiam  in  aula  tam  caesarea  quam  re- 
gia  Galliae.  Defuncto  Damaso  II  pon- 
tifice  9.  Aug.  1 048  in  comitiis  worma- 
tiensibus  praesentibus  Romanorum  le- 
gatis  ab  imperatore  atque  magnatibus 
praeter  suam  exspectationem  et  invitus 
designatus  est  illius  successor,  cui  elec- 
tioni  nonnisi  post  triduum  sub  condi- 
tione  consensus  cleri  populique  romani 
cessit.  Peregriui  habitu  Bomam  est 
profectus  summoque  consensu  a  Bo- 
manis  in  pontificem  receptus  12.Febr. 
1049.  Mox  toto  conatu  impensaqne 
sollicitudine  cogitavit  de  restauranda 
disciplina  ecclesiastica  adeo  collapsa, 
de  suscipienda  pugna  in  primis  adver- 
sus  simoniam  atque  clericorum  incon- 
tinentiam.  Hinc  plura  ( 1 1 )  habuit  con- 
cilia  ^),  in  quibus  de  episcopis  pluribus 
ob  simoniam  judicavit,  aliquot  depo- 


»)  Cf.    de 
§  539  83. 


hia    sjnodis    Hefele  IV 


^89 


S.  Leo  IX. 


990 


suit,  salataria  statuit  decreta.  Initio 
qnidein  magno  asus  est  rigore,  at  om- 
niam  simoniacoram  ordinationes  cas- 
saret :  sed  cam  protinas  a  Romanoram 
maltitudine  sacerdotam  magnae  sedi- 
tionis  tamaltas  oriretar,  saniora  s.  Pe- 
tri  Damiani  consilia  secatas  modera- 
tionem  esse  adhibendam  statait.  Sibi 
adlegit  Hiidebrandam  fataram  qaon- 
dam  disciplinae  libertatisqae  ecclesia- 
sticae  propugnatorem,  qaem  sabdiaco- 
nam  ordinavit  ejasqae  in  gravissimis 
negotiis  osus  est  opera.  Aliquoties  in 
(rermaniam  et  Galliam  rediit,  bellam 
suscepit  adversus  Normannos  Italiam 
semper  magis  invadentes,  sed  in  proelio 
18.  Jun.  1053  habito  ezercitus  ejus 
caesus  ipseque  captus  est.  Beneventi 
retentas  morbum  incidit :  hinc  Bomam 
rediit,  ubi  illustris  praesul,  >a  quo 
omnia  ecclesiastica  studia  renovata  et 
restaurata  novaque  lux  mundo  visa  est 
exoriri  (Desiderius  abbas  cassin. 
Dial.  l.III),*  19.Apr.  1054  pie  inDo- 
mino  obiit,  qua  die  ejus  memoria  inter 
sanctos  colitur. 

555.  Hac  aetate  fidelium  animos  tur- 
barunt  Berengarii  turonensis  circa  eu- 
charistiam  errores,  quos  s.  Leo  IX. 
damnavit  in  concilio  romano,  dein  et 
in  concilio  vercellensi  a.  1050,  necnon 
et  Jo.  S  c  0 1  i  L  de  eucharistia,  quo  ille 
nitebatur.  Interim  aucta  sunt  etiam 
omina  funesta  schismatis  impendentis 
ecclesiae  orientalis.  Classicum  velati 
cecinitLeo  acridanus  archiepiscopus, 
amicus  Michaelis  Caerularii,  epistola, 
quamhujnsnomine  vel  saltem  eo  con- 
scio  scripsit  ad  Joannem  episcopum 
tranensem,  in  qua  Latinis  exprobat 
usum  panis  azymi  in  sacrificio  missae 
aliosque  usus  liturgicos  ^).  Latine  eam 
vertit  Humbertus  card.  ostenditque 
pontifici,  qui  luculento  sermone  lon- 
gum  concinnavit  responsum  in  cc.  4 1 
distinctum:    quod  tamen    non    fuisse 


»)  Textum  graecum   primum   reperit 
HergenrQtiier  ediditque  inop.  Will 


redditum  videtur.  Cum  vero  tam  Con- 
stantinus  Monomachus  imp.  quam  Mi- 
chael  Caerularius  patriarcha  ez  motivis 
politicis  literas  satis  pacificas  misissent 
ad  Leonem :  pontifez  legatos,  inter  quos 
Humbertum  card.,  CP.  misit  cum  binis 
literis  ad  imperatorem  et  patriarcham : 
quem  de  sua  acriter  redarguit  ambi- 
tione :  sed  legati  pervenerunt  in  urbem 
regiam  Leone  jam  defuncto.  Supersunt 
plurimae  hujus  pontificis  literae,  sed 
fere  de  privilegiis,  quae  concedit,  de 
bonorum  et  jurium  confirmatione,  de 
abusibus  tollendis  etc.  Eminet  inter 
eas  et  illa  (CI)  ad  Petrum  antiochenum 
ep.,  qua  ei  ^gratulatur  de  ipsius  erga 
sedem  apostolicam  observantia,  fidem 
ipsius  probat,  summa  capita  fidei  ro- 
manae  Ecclesiae  ad  eum  mittit,  Collec- 
tas  (CVI)  eas  habes  in  Migne  P.  L. 
CXLIII,  583—782;  Jaff^  inReg.PP. 
rom.I,  529—549;  II,  749,  earum  182 
recenset.  Non  desunt,  qui  ei  tribuant 
bellum  de  conflietu  vitiorum  atque  vir- 
tutum,  opusculum  apud  Mignep.559- 
578.  Vitam  tanti  pontificis  plures  scri- 
pserunt ^),  inter quos  Wibertus  ejus 
quondam  archidiaconus  in  episcopatu 
tuUensi,  cujus  vita  est  fidelis  et  propte- 
rea  pretiosa.  Habes  eam  in  Actis  SS. 
19.  Apr.  Ii,  648—665;  in  Mabillo- 
nii  Actis  SS.  VI,  2,  49 — 80;  in 
Migne  p.  465 — 510;  Watterich 
I.  c.  p.  93 — 177.  —  Libuinus  Ec- 
clesiae  romanae  subdiaconus,  testis 
oculatus  scribit  de  obitu  8,  Leonis,  ib. 


Acta  et  scripta,  quae  de  controversiis 
Ecclesiae  graecae  et  latinae  composita 
exstant,  Lipsiae  1861  p.  65  ss. ;  ia  Migne 
P.  L.  CXLIU.  793— 7M8.  Cf.  Hefele 
Conciliengesch.  IV,  §  548. 

')  Cf.  fontes  et  literaturam  apud  Wat- 
terich'  PP.  rom.  vitae  1862  I,  93— 
177:  Potthast  p.  1424;  H5fler  die 
deutschen  Papste,  Regensburg  1839.  II, 
1  88. ;  B  r  u  c  k  e  r  L'AUace  et  rEglise  au 
temps  du  pape  s.  Leon  IX ;  Strassburg  et 
Pans  1889  t.  H;  J.  Felten  KL.  VII., 
1787 — 1793;  Prolegomena  in  Migne 
P.  L.  CXLIII,  457-560.  Hist.  lit.  VII, 
459—472  (etib.  485—487  de  Wibcrto): 
C.  Mir  bt  Realenc.  XI»,  379-386. 


991         1051—1073.  Rom.  pontifices.  Victor  II,  Stephanus  X,  Nicolaus  II.        992 


170—177;  Migneib.  p.  525— 548 
(cnm  miracolia).  —  Anselmns  re« 
mensis  monachus  (1049 — 1056)  de» 
scribit  ejus  Itinerarium  Roma  in  Gal- 
lias,  obhocmaxime,  teste  Sigeberto 
gembl.  de  Scr.  Eccl.  c.  152»  »ttt  noti- 
ficaret,  quanta  auctoritate  Bemis  vel 
in  aliis  nrbibus  synodum  ceiebrarit; 
quanta  subtilitate  et  jastitia  examina- 
rit  causas  ecclesiasticas ;  qna  discre« 
tione  peccantes  correxerit;  quomodo 
ei  yirtus  Dei  cooperata  sit*  etc,  apnd 
MabillonVI,  1,  713  —  727;  ed.ven. 
p.  624 — 638;  inscriptum  DedietUio 
eedeaiae  et  translatio  s.  Bemigii  in- Act. 
SS.  1.  Oct.  1,  176 — 185;  Migne  P. 
L.  CXLII,  1415—1440;  Watterich 
1.  c.  p.  113—127. 

556.  Yestigia  Leonis  in  reformanda 
Ecclesia  impugnandaque  simonia  atque 
clericorum  incontinentia  presserunt  et 
ejus  successores.  Victor  II  (1055 — 
28.  Jttl.  1057),  prius  dictus  Gebehard 
et  episcopus  eichstettensis ,  invitas 
electus  menses  quinque  haesit,  donec 
in  suam  consentiret  electionem  ^).  Be- 
rengarii  damnationem  et  ipse  con^ma- 
vit.  —  Stephanus  X  (IX.)  (2.  Aug. 
1057 — 29.  Mart.  1058)  antea  Pride- 
ricus  dictus  e  nobilissima  familia  Lotha- 
ringiae,  a  Leone  IX  creatus  cardinalis 
diaconns  et  una  cum  Humberto  CP. 
missus.  Hinc  particeps  exhibetur  a 
Petro  diacono  de  vir.  ill.  casin.  c.  1 7 
in  componendo  responso  ad  Graecorum 
exceptiones.  Postea  ingresbus  ordinem 
s.  Benedicti  in  monte  Cassino,  intra 
unum  propemodum  mensem  abbas, 
cardinalis  (presbyter)  et  summus  pon- 
tifex^)  renunciatur.  Sed  ne  anno  qui- 
dem  pontificatus  exacto  locum  cessit 
Nicolao  II  (1058— 27.  Jul.  IO6I), 
qui  antea  dictus  est  Gerardus  de  Bur- 
gundia,    atque   episcopus   fiorentinus 


»)Cf.  Hefele  IV,  §  551  s.;  Migne 
CXLIIl,  801-831. 

i)Cf.  Hiat.  lit.  VII,  480—485;  H5f- 
1  e  r  die  deutschen  Papste  II,  269  ss. 


erat.  Ejus  est  oelebre  decretum  de 
electione  pontificis  toties  £EUstionibus 
politicis  1)  turbata.  —  AlexanderU, 
antea  Anselmus  dictus,  presbjter  quon- 
dam  mediolanensis,  ubi  magno  zelo  et 
fortitudine  se  opposuit  corruptioni  mo- 
rum,  agente  Hildebrando  electus  est  in 
pontificem  (1O6I ;  t  21.Apr.  1073). 
Usus  est  in  bello,  quod  incessanter 
cleri  vitiis  indixit,  oonsilio  et  opera. 
Hildebrandi  in  primis  et  s.  Petri  Da- 
miani.  Ejus  epietdas,  decreta,  diplo* 
mata  habes  in  Migne  P.  L.  CXLVI, 
1279 — 1436.  Eorum  CCCI  recenset 
Jaff^  1,  567—592. 

557.  Inter  legatos,  quos  s.  Leo  CP. 
miserat,  praecipuus  erat  Humbertua 
(t  5.  Maj.  1061).  Is  patria  Burgundns 
ordinem  s.  Benedicti  (l015)  professns 
est  in  s.  Mansueti  coenobio  in  Tulli  sn* 
burbiis  sito  posito.  Diligenter  studiis 
operam  dedit  linguamque  graecam  ad- 
didicit.  Scientia  divinarum  ac  secula- 
rium  literis  apprime  eruditus  a  Lar- 
franco  contra  Berengarium  c  2  cele- 
bratur.  Cum  s.  Leone  a.  1049  itineris 
socius  Bomam  est  profectus  jugis  ei 
comes  consiliariusque  fuit  acceptlssi- 
mus.  Ab  eodem  dictus  est  archiepisco* 
pus  Siciliae  (l050),  sed  propter  Nor- 
mannos  gregem  suum  adire  non  potuit. 
Hinc  creatus  est  cardinalis  et  episco» 
pus  Silvae  Candidae  seu  s.  Bufinae 
(1051).  Cum  in  coenobio  sublacensi 
abbatis  incuria  et  oscitantia  disciplina 
foede  esset  collapsa,  tanto  occursurus 
malo  pontifex  eum  coenobii  illius  regimi- 
fii  praefecit.  Pontificem  trans  alpes  est 
comitatus  (1052),    forte  et  cum  illo 


»)  Cf.  de  eo  Hefele  IV  §  555,  quae- 
nam  8cil.  forma  seu  recensio  sit  genuina» 
cum  duplex  reperiatur,  altera  in  decr. 
Gratiani  c.  1  d.  XXIII,  altera  apud 
M  a  n  8  i  XIX,  905  et  P  e  r  t  z  in  Mon.  leg. 
li  append.  p.  176.  Ibidem  et  §§  seq.  nar- 
rat  Nicolai  II  zelum  in  reformanda  disci- 
plina  ecclesiastica.  Cf.  ep.  et  diplomata 
XL  apud  Migne  CXLIII,  1301-1362; 
Potthastp.  854;  Hiat.  lit.  VII,  515— 
527 ;  W  u  r  m  KL.  IX,  287—289. 


993 


Humbertus,  Marengo. 


994 


NonnaniioniiDiiiciditcaptiYitatam  post 
tristem  cladem  ipsi  18.  JnBii  1053  il- 
latam.  Anno  sequenti  legatione  fnnc- 
tns  eat  constantinopolitana  cum  Fri- 
derico  Lothareno  cardinali  et  Petro  ar- 
chiepiscopo  amalphitano  ad  Clonatan- 
tinnm  Monomachnm  IX  imp.  et  Mi- 
chaelem  Caerolarinm  ad  conciliandam 
ecclesiam  graecam  com  latina  et  ad 
implorandam  auiilinm  adversas  Nor- 
mannos.  Etiam  sub  s.  Leonis  sacces- 
soribns  magno  fait  in  honore  et  aac- 
toritate  fectasqoe  romanae  Eoclesiae 
bibliothecarias  et  cancellarias:  ipse  et 
Bonifacios  card.  et  episcopas  albanen- 
sisdictisant  (aPetroDamiano  ep.1,7)) 
>ocali  Nicolai  II.*  Maltam  aemperla- 
boravitproreformatione  disciplinae  ec- 
clesiasticae  et  contra  Berengarii  erro- 
res  ipse  composuit  (1059)  professio- 
nem  fidei,  cai  ille  sabscribere  debait. 
Obiit  5.  Maji  1061.  Plara  reliquit 
scripta,  qaae  collectaexstant  in  Migne 
P.  L.  CXLIII,  931—1279.  RespoMio 
ad  exceptiones  et  calamnias  Leonis 
Acridani  (cujas  supra  meminimus 
p.  989)  contra  Latinos  instar  dialogi 
inter  Bomanum  et  Constantinopolita- 
num  (a.  1054),  jnssu  Constantini  Mo- 
nomachi  graece  per  Paulum  quendam 
cum  iilio  Smaragdo  edita.  Cam  etiam 
Nicetas  presbyter  et  monasterii 
Studii^)  monachus  Pectoratns  dictus 
libellum  contra  Latinos  edidisset,  de 
azymo  scil.,  de  sabbatho  et  nuptiis  sa- 
cerdotum,  adeo  solide  graviterque  eum 
Humbertus  refellit,  ut  Nicetas  ipse  suos 
errores  solemniter  reprobaret,  librum- 


*)  Fuit  Nicetas  fidelis  discipulus 
Symeonis  Junioris,  cujus  supra  memini- 
mu8  p.  985  atque  plura  ediditscripta,  ut 
Capitum  practicorum  seu  asceticorum 
de  purgatume  animi,  de  caritate  et  per- 
fectione  centurias  III,  apud  M  i  g  n  e  P. 
G.  CXX,  1073—1152.  Contra  hunc  de 
derieorum  castimonia  scripsissA  videtur 
et  L  e  o  IX,  cum  fragmenta  ejusmodi  ep. 
habeantur  (apud  Aligne  P.  L.  CXLIII, 
781;  MansiXlX,  69'i.  Cf.  Kn5pfler 
KL.  IX,  266  88. ;  W  e  r  n  e  r  Gesch.  d.  apol. 
u.  pol.  Lit.  III,  86  8.;  142  s. ;  166. 
Hurter,  Nomonclator  I  ed.  III. 


que  suam  igne  tradiderit :  num  vero  in 
sua  retractatione  perseveraret  renovato 
iterum  schismate  per  Michaelem  Ceru- 
larium,  non  satis  liquet.  Dolendum 
tamen  est,  Humbertum  usum  esse  stilo 
nimis  acri  in  Graecorum  exceptiones, 
ejusque  legationem  optato  caruisse 
effecta.  Ejus  reddidit  rationem  in 
brevi  et  saccinota  commemoratione 
eorum,  quae  gessenmt  apocrisarii  s. 
rom.  et  apostolicae  sedis  in  regia  urbe, 
et  qualiter  anathematizati  sant  Michael 
cum  sequacibus  suis.  Haec  docamenta 
praeter  alios  exhibet  etiam  C  a  ni  s  i  u  s 
Ant  lect.  VI,  1 1 1 — 1 97 ;  ed.  secundae 
in,  I,  277-328;  Will  Acta  etscripta 
de  controv.  ecci.  gr.  et  lat.  sec.  XI, 
Lipsiae  1864  p.  61.  —  Adversua  ai- 
moniacoslLIII,  apud  MarteneThes. 
Anecd.  V.  629 — 844,  desant  tamen 
ultima  (novem)  capita,  ed.  juxtaTha- 
ner  minas  accarata:  hinc  ipse  in  MG. 
lib.  de  lite  1,95 — 253  novam  caravit. 
Opus  est  eruditum,  eloquens,  cum 
unctione  conscriptum  (c.  a.  1057 — 
1058),  sed  prae  nimia  simoniae  tunc 
tantopere  grassantis  detestatione,  in 
aliud  incidit  extremum  declarans  ordi- 
nationes  simoniacas  invalidas^).  Epi- 
stolam  ardenti  fortique  stilo  ad  Beren- 
garium  datam,  qua  eum  ad  resipiscen- 
dum  hortatur,  edidit  K.  Franke  in 
N.  Arch.  fur  a.  d.  Geschichtsk.  VII 
(1882),  614  s.  —  Brevem  sed  prae- 
claram  epistolam  ad  Petrum  patriar* 
cham  antiochenum  (ii.  1054)  contra 
graecorum  exceptiones  pro  Ecclesia 
romana  scripsit  Dominicus  Marengo 
episcopus  gradensis  (l  045  —  1069), 
quamhabes  in  Migne  CXLI,  1455 — 
1458. 

557.  Cum  controversiae  Beren- 
gerianae  jam meminimus,  statim  eos 
nominemus,    qui    contra    Berengarii 


»)  Cf.  Hist.  lit.  Vir,  527—542  (apud 
Migne  1.  c.  p.  915— 928);  KnSpfler 
KL.    V,  411—414;   Werner    Gerbert 

p.  141  88. 

32 


995       1051—1073.  Controv.  cnm  Berengario.  Uugo,  Gozechino,  Adelm.  etc      99$ 


circa  ss.  eucharistiae  sacramentam  er- 
rores  pugnarant.  H  u  g  0  de  Breteuil 
episcopus  lingoniensis  (1031),  propter 
simoniam  aliaque  crimina  accusatus  in 
concilio  rhemensi  (x049)  praesente 
Leone  IX  excommunicationis  senten- 
tiam  incurrit,  sed  spiritu  poenitentiae 
correptus  pontificem  Bomam  reverten- 
tem  nudis  pedibus  secutus  est,  et  sy- 
nodum,  quae  tum  habebatur,  nudas  et 
excalceatus  ingressus  est  lacrymis  ora 
perfusus,  manu  deferens  virgas,  qui- 
bus  caederetar,  veniam  et  misericor- 
diam  voce  lamentabili  implorans.  Ad 
tale  spectaculum  flereomnesetveniam 
precari;  commotus  pontifex  indulgen- 
tiam  supplici  concedit.  In  patriam  re- 
diens  morbum  incidit  et  habitum  mo- 
nachi  in  coenobio  s.  Yitoni  petiit  at- 
que  accepit  pieque  decessit  16.  Mart. 
1051.  Unus  e  primis  fuit,  qui  contra 
Berengarium,  suum  quondamamicum, 
scripserit  nonnihil  tamen  obscure^)  in 
tr.  de  carpore  et  sanguine  Domini  ed. 
a  d^Achery  in  app.  ad  opera  Lan- 
franci,  Parisiis  1648;  in  biblmaxFP. 
XVIII,  417—419;  Migne  CXLII, 
1321-1331.  —  Gozechinus^)  rec- 
tor  clarus  sed  admodum  rigidus  scho- 
lae  leodiensis,  quam  tamen  temporis 
iniquitate  coactus  relinquere  debuit,  in 
prolixa  ad  Yalcherum  itidem  scho- 
lasticum,  suum  quondam  discipulum, 
epistola  post  apologiam  de  relicto  leo- 
diensis  cathedrae  magisterio  atque  se- 
cessu  moguntiaco  studiorum  interritum 
malaque  sui  temporis  deplorat  ex 
Berengarii,  quem  Satanae  apostolum 
appellat,  doctrina  perversa  maxime 
consecuta  (fl.  c.  IO6O).  Prodiit  in  Ma- 
billonii  Anal.  IV,  360—395;  Gal- 


i)  Cf.  Hist.  Ut.  VII,  438-443. 

*)  Alius ab eo esse videtur  Goswinus 
canonicus  moguntinus  (fl.  1072),  cujus 
dicitur  ease  Vita  8,  Albani  M.  (f  400)  apud 
Canisium  Ant.  lect.  V,  2,  648—665 ;  ed. 
secundae  IV,  158— 166,  in  Act.  SS.  21 .  Jun. 
IV,  88  non  complete,  epitomen  ed.  Hol- 
der-£gger  in  Mon.  G.  Bcr.  XV,  2, 
983-990. 


landi  bibl.  PP.XIV;  Migne  CXLin, 
885 — 909.  —  Adelmannus  (AI- 
mannus)  acceptissimusFulberticamo- 
tensis  eique  gratissimus  discipalus,  ex 
scholastico  leodiensi  episcopus  bxixi- 
ensis  (c.  1 0  5  0 ;  -  obiisse  videinr  c.  1 0  6  2), 
scripsit  ad  suum  quondam  discipolnm 
Berengarium  praeclaram  epistolam  de 
eucharMtiae  eacramento,  testimonium 
insigne  tenerae  suae  in  amioam  a  yeri- 
tatis  semita  aberrantem,  quem  redaoere 
conatur,  et  caritatis  et  zeli  pro  fide  ca- 
tholica.  Argait  eum,  quod  se  divulse- 
rit  ab  unitate  catfaolicae  Ecclesiae  dog- 
matizando  et  verbis  et  scriptis,  corpas 
et  sanguinem  Christi,  quae  quotidie  in 
universa  terra  in  altari  immolantur, 
non  esse  verum  corpus  Christi,  nec 
verum  sanguinem  Christi,  sed  figaram 
et  similitudinem  corporis  et  sanguinis 
Christi  (Sigebertus  deS.E.c.  153). 
Prodiit  ea  saepe  et  cum  aliis  ejasdem 
argumenti  opusculis  Lovanii  1551; 
1561 ;  in  bibliotheca  PP.  lugd.  XVIII, 
434 — 440 ;  cum  operibus  ss.  Philastrii 
et  Gaudentii,  Brixiae  1739;  ultra  ter- 
tiam  partem  suppletaed.  C.  A.  Schmidt 
Brunsvicae  1770.  Ejus  quoque  sant^) 
rythmi  alphabetici  de  viris  illastribus 
sui  temporis,  utrumque  in  M  i  g ne  P.  L. 
CXLIII,  1289-1301.  Alia  ejusdem  ep. 
ad  Paulinum^)  ecclesiae  metensis  pri- 
micerium  de  eodem  argumento  inter- 
cidisse  videtur.  —  His  adjungi  potest 
M  a  u  r  i  i  i  u  s  quondam  monachus  0.  S. 
Ben.  et  eremita,  demum  iUastrissimos 
archiepiscopus  rotomagensis  (l055 — 
1067)  de  reparanda  disciplina  eccle- 
siastica  admodum  soUicitus,  propter 
insignem  editam  fidei  catholicae  desa- 
cramento  cucharistiae  professionem  pro- 
babiliter  in  aliqua  synodo  editam  in 
Cone.  Normanniae  seu  prov.  rotom.  coll. 


»)  Cf.  HiBt,  lit.  VII,  542—553. 

>)  Hujus  Paulini  ezstit  epistola  ad  Be- 
rengarium  cariBsimum  fratrem  suumante 
ejuscondemnationem  scriptam,  qaa  illam 
firaterne  monet  de  rumore  adversus  eju8 
opinione  sparso,  apud  Martene  in 
Anecd.  1,  196.   Cf.  ffist.  lit.  VII,  511. 


997 


S.  Petrus  Damianus. 


^98 


Bessin  p.  I  p.  49.  Gf.  Hist.  lit.  VII, 
587 — 595.  —  Addimus  propter  argu- 
menti  affinitatem  S  a  m  o  n  a  m  gazen- 
sem  in  Palaestina  episcopnm,  qoicirca 
Iioc  tempas  (1056)  disputavit  adyersas 
Achmetem  Saracenum  de  encharistia. 
Totias  in  eo  est,  at  probet  panem  ac 
vinam  per  sacerdotis  consecrationem 
verum  esse  et  integrum  corpus  ao  san- 
guinem  Domini :  ad  quod  suadendum 
mohammedano  homiui  hebeti  ac  rudi 
«zemplis  utitur  apprime  congruenti- 
bus.  Eam  dispntationem  habes  in  Gal- 
landi  vet.  PP.  Bibl.  XIV,  225  ss.; 
Higne  P.  G.  CXX,   1061 — 1068  etc. 

558.  Omnium  tamen  praecipuus  hu- 
jus  temporis  theologus  atque  speciali 
mentione  dignissimus  est  s.  Petrus 
D  a  m  i  a  n  i  Ecclesiae  doctor,  quem  Deus 
>sic  hoc  deploratissimo  seculo,  cum 
excrevisset  ad  Ecclesiam  obruendam 
diluvium  carnis,  dedit  mundo,utauste- 
rissimo  vitae  exemplo  verbique  prae- 
dicatione  et  scriptis  exsiccaret  tantam 
putredinem  pariterque  pugnaret  ad- 
versus  simoniacam  haeresim,  quae  ubi- 
que  locorum  grassabatur  impune^).* 
Natus  est  Petrus  honestis  sed  tenuis 
fortunae  parentibus  Ravennae  1 006 — 
1007.  A  matre  numerosae  prolis  per- 
taesa  abjicitur,  sed  domesticae  mulieris 
opera  semivivus  exceptus  genitrici  ad 
humanitatis  sensum  revocatae  redditur. 
Utroque  parente  orbatus  tamquam  viie 
mancipium  sub  aspera  fratris  tutela 
duram  exercuit  servitutem  atque  pas- 
cendis  porcis  adhibitus  est.  Alter  fra- 
ter  Damianua  dictus  ejus  misertus  in 
filii  locum  habuit :  hinc,  ut  plures  cen- 
sent,  gratitudinis  causa  Damiani  (juxta 
alios  Damianus)  voluit  cognominari. 
Jam  studiis  operam  dare  potuit,  in 
quibus  adeo  proiecit,  ut  magna  audi- 
torum  frequentia  scholas  ipse  aperue- 
rit.  Exinde  coepit  divitiis  et  honoribus 
affiuere,  sed  et  se  dure  habuit,  ut  cor- 
pus  rationi  subderet  atque  insurgentes 


1)  Ita  B  a  r  0  n  i  u  s  ad  a.  1 072. 


camis  stimulos  exstingueret  Denique 
excussis  mundi  vinculis  inter  fontis 
Avellani  eremitas  sanctiorem  degere 
vitam  statuit  (c.  a.  1035).  Postquam 
sodales  etiam  in  aliis  coenobiis  vitae 
verbo  et  exemplo  instituisset,  ad  suos 
reversus  A  vellanitarum  familiae  praeses 
elegitur.  Totus  incubuit  exemplo,  ver- 
bis  et  scriptis  apud  suos  promovere 
vitae  monasticae  studium  tanto  pro- 
fectu,  ut  sui  ordinis  alter  parens  ac 
praecipuum  habitus  sit  omamentum. 

559.  Sed  non  solum  suis  et  aliaram 
familiarum  coenobiis,  verum  et  variis 
dioecesibus  quam  plurimum  profiiit 
sanctissimus  vir ;  imo  de  restauranda 
disoiplinaecclesiastica  adeo  ubique  col- 
lapsa  deque  exstirpandis  simonia,  in- 
continentia  aliisque  oleri  vitiis  quam 
impensissime  fuit  soUicitus:  quare 
Stephanus  IX.  eum  plane  invitum  at- 
que  reluctantem  in  virtute  sanotae 
obedientiae  cardinalem  creavit  et  epi- 
scopum  ostiensem  (1057).  Hinc  piein 
ep.  ad  Nioolaum  II.  seu  opusc.  1 9  praef. 
Stephanum  suum  vocavit  persecu- 
torem,  et  Hildebrandum  cardinalem, 
quod  votis  de  repetenda  eremo  con- 
ceptis  pertinaciter  postea  obstitisset, 
,sanctum  satanam.'  A  romanis  ponti- 
ficibus  saepe  adhibitus  est  in  difficilli- 
mis  negotiis.  Ita  a  Nicolao  II.  (cum 
Anselmo  lucensi)  ad  renovandam  eccle- 
siam  mediolanensem,  in  qua  vix  unum 
ex  clericis  reperit,  qui  non  aut  ordines 
collato  pretio  comparasset  aut  foeda 
feminarum  consuetudine  se  contami- 
nasset.  Hinc  in  ejus  adventu  tantae 
ortae  turbae  et  tumultus,  ut  vitae  in- 
curreret  periculum :  sed  ipse  nihil  fn- 
rore  populi  perterritus  ita  sobrie  pru- 
denter  leniterque  exasperatos  animos 
tractavit,  ut  legatio  ejus  laetos  tulerit 
fractus.  Quae  ibidem  peregerit  ipse 
nobis  enarrat  opusc.  5  infra  citando. 
Alexandmm  II.  egregie  adjuvit  adver- 
sus  Cadaloum  pseudopontificem,  quem 
datis  ad  eum  literis  graviter  increpat 
et  ad  sanam  reducere  mentem  satagit, 
32' 


999 


1051—1073.  S.  Petrus  Damianus. 


1000 


sed  firustra.  Ab  eodem  pontifice  mis- 
sns  est  (l069)  legatus  in  Grermaniam 
adversus  Hehrici  IV.  usurpationes,  et 
jam  antea  in  Galiias,  qua  occasione  en 
quanto  encomio  a  pontifice  in  ep.  ad 
Gervasium  remensem  aliosque  Galliae 
praesules  fuit  commendatus : »  Quoniam 
igitur  plurlbus  ecclesiarum  negotiis  oc- 
cupati  ad  vos  ipsi  Yenire  non  possu- 
mus,  talem  Yirum  vobis  destinare  cu- 
ravimus,  quo  nimirum  post  nos  migor 
iu  romana  Ecclesia  non  habetur,  Petrum 
videlicet  Damianum  .  .  .  qui  nimirum 
et  noster  est  oculus  et  apostolicae  se- 
dis  immobile  firmamentum.  (Migne 
CXLV,  857).*  Adversus  simonicam 
tum  adeo  grassantem  labem  et  Nicolai- 
tarum  corruptionem  seu  incontinen- 
tiam  ad  mortem  usque  strenue  decer- 
tavit.  Demum  ei  conoessum  fnit,  ut  se 
cardinalatu  et  episcopali  dignitate 
exueret,  sed  nihil  propterea  de  pristina 
juvandi  proximos  sedulitate  remisit. 
Jejunium  fer.  VI.  in  honorem  s.  Crucis 
J.  Christi,  horarias  b.  Dei  Genitricis 
preces  ejusque  die  sabbato  cultum  pro- 
pagavit ;  inferendae  quoque  sibi  verbe- 
rationis  morem  ad  patratorum  scelerum 
expiationem  provexit.  Laboribus  apo- 
stolicis  consumptus,  sanctitate,  doc- 
trina,  miraculis  et  praeclare  actis  iUu- 
stris,  meritis  plenus,  dum  a  ravenna- 
tensi  legatione  contra  Wibertum  archi- 
episcopum  schismaticum  (qui  postea 
fuit  antipapa  Clemens  III.)  rediret,  Fa- 
ventiae  23.  Febr.  1072  migravit  ad 
Christum  ^).    Ab  Ecclesia  inter  sanctos 


1)  Plures  ejus  yitam  et  gesta  descripse- 
runt,  quos  cf.  apud  Potthast  p.  1519; 
Chevalier, KleinermannB  KL.  IX, 
1904—1908;  et  der  h.  Petrus  D.  etc., 
Steyl  1882.  Omnium  primus  J  o  a  n  n  e  s 
laudensis  0.  S.  Beu.,  ejus  discipulus,  dein 
episcopuB  eugubimus  (f  7.  Sept.  1106) 
eam  descripsit,  quam  habes  in  ed.  opp. 
8.  Petri  D.,  in  Actis  SS.  23.  Febr.  III, 
416—427;  in  Ma  billonii  Act.  SS.  VI, 
2,  247—266;  in  Migne  P.  L.  CXLIV, 
113—146,  ubi  p.  l7-204invenies  Gradii, 
Henschenii,  Jo.  Ant.  F 1  a m i n i i  fo- 
rocorneliensis  aliorumque  de  s.  Petro  D. 
scripta.   Cf.  praeterea  Laderchi   Vita 


colitur  et  a  LeoneXII  doctorisencomio 
houoratus  foit  (l.  Oct  1828). 

560.  Opera  s.  praesulis  ooUecta  pro- 
dierunt  cura  Constantini  Cajetani 
Bomae  1606 — 1615  t.  3  in  f.,  quibus 
1640  t.  4.  adjecit;  Lugduni  1623 1  3; 
Parisiis  1646;  1663  t.  4;  1743;  Bas- 
sani  1783  pp.  4;  Migne  P.  L.  CKLIV, 
CXLV.  Potiora  sunt:  Episiolarum  ( j  58) 
11.  VIU,  quarum  plures  reperiuntar  in* 
ter  ejus  opuscula;  partem  ep.  XII  L  1 
edidit  Goldastusde  monarchia  imp. 
II,  43 — 45,  inscriptam  de  corrwtume 
episcopi  et  papae.  Prodiernnt  seorsim 
Bomae  1 609  in  4.  —  Sermones  LXXV 
juxta  mensium  ordinem  distributi  lu- 
culento  sermone  de  diverais  materiis  ^) : 
sed  juxta  Theoph.  Baynaudum  in 


8.  Petri  D.  Romae  1702  t.3:  Capece- 
1  a  t  r  o  Storia  di  s.  Piero  D.  e  del  suo  tempo, 
Firenze  1862  t.  2  in  12;  Tournay  1888; 
Fr.  L  a  n  z  o  n  i  S.  P.  Damiano  e  Faenza» 
Memorie  e  note  critiche,  Faenza  18d8; 
Koth  in  Studien  und  Mitth.  aua  dem 
Benedictiner-  und  Ciat.-Orden  1886  VII, 
1,  110-^134;  357-374;  2,  43— 66;  321— 
336;  1887  Vill.  1,  56-64;  210-216; 
Wttrzburg  1886;  Brlinn  1887;  L.  Guer- 
r  i  e  r  de  Petro  D.  ostiensi  ep.  romanaeque 
E.  card.,  Aureliae  1881  ;  Fr.  Neukirch 
Das  Lehen  des  P.  Damiani  p.  1  (ad.  a. 
1059),  cum  appendice,  quae  exhibet  se- 
riem  chronologicam  ejus  operum,  GOt- 
tingen  1875 ;  Mir b t  Realenc.  IV«  481-489. 
Non  exstitisse  ^raviorem  dissonantiam 
vel  discordiam  mter  ipsum  et  H  i  1  d  e- 
b  r  a  n  d  n  m,  qui  magna  ea  aetate  valuit 
apud  pontifices  anctoritate,  ut  nonnulli 
opinantur  vel  exaggerant,  ostendit  0. 
Pf  aif  Stimmen  aus  Maria  Laach  1891 
t.  XH  p.  281—307;  400--416;  508-528. 

>)  Sie  (die  Reden)  sind,  nach  inhalt  und 
Form  gewdrdiget,  in  der  That  die  reifsten 
und  gefeiltesten  Erzeugnisse  der  scbrift- 
stellerischeD  Musse  Daminanis,  und 
zeigen  uns  den  Mann,  der  uns  in  anderen 
seiner  Schriften  nicht  selten  durcb  seinen 
extremen  Wunderglauben,  durch  Jie 
schiefe  Stellung  seineB  gl&ubigenBewusst- 
sein  gegen  die  s&cnlare  Bildung  beirrt, 
nach  der  echten  lauteren  Beschaffenheit 
seines  christlichen  Denkens  und  Fahlens. 
Wir  ddrfen  seine  Sermonen  unbedenk- 
lich  als  die  besten,  aus  jenem  Zeitalter 
uns  erhalten  gebliebenen  Denkmale  er- 
baulicher  Beredsamkeit  ansehen  etc. 
W  e  r  n  e  r  Gerbert  p.  197.  s. 


1001 


Ejus  opera. 


1002 


Erotematis  de  bonis  et  malis  libris  p. 
1518.  non  omnes  snnt  s.  Petri ;  aliqai 
anctorem  habent  yel  s.  Bernardum, 
Tel  Nicolaum  claraeyaUensem,  cni 
in  ed.  Teneta  19  Tindicantnr  etc.  — 
VUae  s.  Odilonis,  s.  Maari  0.  S. 
Ben.  ep.  Caesenatis  (f  649);  s.  Bo- 
maaldi  ab.  et  conf.  institutoris  cong. 
camaldalensiSy  ord.  8.  Benedicti  (t 
1072),  pretiosa  et  atilis;  in  Migne 
CXLIV,  953 — 1008;  MG.  SS.  IV,  846- 
^54;  s.Badolfiep.eagabini(t  1063) 
et  8.  Dominici  Loricati  (t  1062); 
passio  89.  virginam  Fiorae  et  Lacillae; 
sxpasiiio  visionum  88.  martyram  Ma- 
riani  et  Jacobi  (t  c  259). 

561.  Beliqait  Opuseula  LX,  inter 
qnae  ] .  de  fide  cathoUea,  2.  Antilogua 
contra  Jadaeam ;  3.  Dialogus  inter  Ja- 
daeam  reqairentem  et  Christianam 
respondentem,  praesertim  de  lege  mo- 
saica  atpote  tjpica,  modo  abrogata; 
4.  Disceptatio  de  electione  pontificis 
inter  regis  (Germaniae,  Uenrici  IV) 
Advocatam  et  romanae  Ecclesiae  defen- 
sorem^)  pro  AlexandroII  contra  Cada- 
loam  (Honoriamllantipapam);  5»Actus 
mediolanenses  de  privilegio  romanae 
Ecclosiae  ad  Hildebrandam  card.  archi- 
diaconam,  inqao  de  legatione  saa  qaam 
Nicolai  II.  nomine  sasceperat,  rationem 
reddit*);  6.  Liber  qaiappellatar,  Gra- 
tissimus',  vel  ^qaia  de  his  compositas 
est,  qai  gratis  a  simoniacis  ordinati 
sant,*  vel  jaxta  alios,  qaod  gratas  si- 
moniacis  faerit,  qaia  valorem  ordinum 
qaamvis  illicite  acceptoram  strenae 
tuetor  moderationemqae  commendat, 
ne  omnes  iilimitate  ordinam  asa  et 
maneribas  sais  priventar.  Prodiit  ca- 
ris  L.  de  Heinemann  in  MG.  lib.  de 
lite  1,  15  88.;  7.  Liber  Gomorrhianus 
adversas  sodomitas,  in  qaoLeonemlX. 
implorat,  at  tam  foede  peccantes  saa 
aactoritate  coerceat  et  a  sacris  ordini- 
bas  removeat ;  8.  de  parentelae  gradi- 
bus;  9.  de  eleemosyna,  qaam  prae  ce- 


»)Cf.  HefelelV,  §559. 
«)Cf.  HefelelV,  §557. 


teris  virtatibas  commendat;  10.  de 
horis  eanonicis;  ]  1 .  qaod  appellatar  Po- 
tninus  vobiseum  ad  Leonem  eremitam, 
qaem  consnlit,  nam  haec  verba  ab  eo, 
qai  in  cella  solas  officiam  recitat,  sint 
dicenda;  12»  de  eonfemptu  seeuli,  in 
qao  in  monachos  exleges  gravissime 
invehitar ;  1 3.  de  perfeetione  monaehi; 

1 4.  ds  ordine  eremitarum  et  facoitatibas 
eremi  Fontis  Avellani,  in  qno  sodali- 
bas  vivendi  regalas  describit,  at  iis- 
qae   atantar    gravissime    obtestatar; 

15.  de  saae  congregationis  ihstitatis ; 
]  6.  Inveeiio  in  episcopnm  monachos  ad 
saecalam  revocantem ;  n.  de  coilibatu 
saeerdotum  ad  Nicolanm  II ;  ]  8.  contra 
clericos  intemperantes ;  19*  de  abdica" 
tione  episcopatus  ad  Nicolaam  II;  20. 
Apologeticas  ob  dimissam  episcopa- 
tam.  Pontifex  offensas  tam  pertinaci 
saaicti  viri  proposito  poenitentiam  ipsi 
imposait,  qaa  tenebatar  per  centom 
annos  recitare  qaotidie  Psalmam  L. 
verberibas  adjanctis.  Hanc  vero  tam 
prompte  tamque  alacriter  sabivit,  at 
anni  spatio  illam  ezhaaserit:  qaa 
petsolata  elegantem  ep.  pietate  ac  snb- 
missione  plenam  ad  enndem  scripsit^) 
pontificem.  21.  De  fuga  dignitatum; 
22.  contra  dericos  aulieos  ambientes, 
ut  ad  dignitates  provehantur;  23.  de 
brevitate  vitae  pontificum  rom.  et  de 
providentia;  24.  contra  clerieos  regH' 
lares  proprietarios ;  25.  de  digniiate 
saeerdotii;  26.  eontra  inseitiam  et  in- 
curiam  ckricorum;  27.  de  vUa  eom- 
muni  canonicorum;  28.  Apologetieus 
monaohorum  adversus  canonicofl;  29. 
de  vUi  vestitu  canonicorum;  30.  de  sa- 
cramentis  per  improbos  administratis ; 
31.  contra  philargyriam  et  munerum 
cupiditatem;  32.  de  quadragesima  et 
deXLII  mansionibus  Hebraeorum ;  33. 
de  bono  suffragiorum  et  variis  mira- 
culis,  praesertim  b.  Mariae  V.;  34.  de 
variis  miraculis;  35.  de  piciuris  prin- 
cipum  apostolorum,  cur  Paulus  ad  dex- 
teram,  Petrus  ad  sinistram  coUocentur; 
3Q.de  divina  omnipotefUia  in  repara- 


I)  Ct.  Eggs  Purpura  docta  I,  25. 


1003 


1051—1073.  S.  Peiri  Damiani  opera,  Niketas. 


1004 


tione  corruptae  (virginis)  et  £actis  in« 
fecti»  reddendis:  in  quo  s.  Hierony* 
mi  dictnm:  >Onm  omnia  possit  Dens, 
snscitare  yirginem  non  potest  post  mi* 
nam,*  refellere  nititur;  Z7.de  variia 
sacris  quaeationihus  ad  dubitationes  XII 
Alberici  card.,  quarum  occaaione  quae- 
dam  obscura  s.  Scripturae  testimonia 
deolarat;  38.  contra  errorem  graeco- 
rum  de  procesaione  Spiriiua  8,;  39.  con- 
tra  aedenies  tempore  divini  ofQcii;  40. 
de  frenanda  ira  et  simultatibus  exstir- 
pandis ;  41.  de  tempore  cdebrandi  nup^ 
tia$;  42.  de  fide  Deoobstricta  non  fal- 
lenda;  43.  de  laude  flageUorum  et  ut 
loquuntur  disciplinae;  44.  de  X  Ae' 
gypti  pHagia  et  de  decalogo;  45.  de 
eancta  aimplicitate  scientiae  inflanti 
anteponenda;  46.  de  ferenda  aequani- 
miter  correptione;  47.  de  castitate  et 
mediis  eam  tuendi;  48.  de  epirituali' 
bus  deliciis;  49.  de  perfecta  monachi 
informatione ;  50.  Institutio  monialis; 
51.  de  vita  eremitiea  et  de  probatis 
eremitis;  52;  de  bono  religiosi  status  et 
yariarum  animantium  tropologia;  53. 
de  patientia  in  insectatioue  improbo- 
rum;  54.  de  jejunio  sabbati ;  55.  de  ce- 
lebrandis  vigiliis;  56.  de  fluxa  mundi 
gloria  et  seculi  despectione ;  5  7.  deprin" 
cipis  offieio  in  coercitione  improborum ; 
58.  c^  vera  felicitate  ao  sapientia;  59. 
de  Hovissimis  et  antichristo ;  60.  expo- 
sitio  mystica  historiarum  libri  gene- 
seos.  Sequuntur  opuscula  de  gallica 
profectione  (ad  dirimendam  causam 
quandam  monasterii  cluniacensis)  et 
eins  ultramontano  itinere  ;  expositio  ca- 
nonis,  egregium  opusculum  tum  pro- 
pter  reconditam  theologiam,  tum  pro- 
pter  eximios  religiosae  pietatis  sensus; 
carmina  CCXXV  et  preces.  Ipsi  tri- 
buitur  Sequentia  in  festo  pascbatis 
,  Victima  paschalis*  etc.  Quidam  ex  ejus 
discipulis  collegit  ex  ipsius  scriptis^) 


I)  Cf.  de  eju8  scriptis  W  e  r  n  e  r  passim 
in  1.  Gerbert  p.  136—141 ;  151—158  de 
ejuB  scriptia  dogmaticis  et  litnrgicis; 
p.  192— 19U  de  scriptis  moralibus  et  as- 
ceticis ;  p.  290—302  de  ejus  epistolis.  De 


testimonia  Y.  et  N.  T.  In  bistoricis 
tamen  rebus,  quae  tom  in  illius  epi- 
stolis  quam  in  vitia  sanctorum  ab  eo 
conscriptispaaaim  occurrunt,  non  om- 
nem  ubique  lectomm  aasensum  mereri, 
^ciieeruditiconYeniunt:  fuitenim  pie 
nimis  credulus. 

562.  Operum  in  s.  Scripturaa 
ex  hac  periodo  vix  aliquid  superest 
Haimoni  quidem  archidiacono  can- 
tuariensi  c.  a.  1054  commentarii  tri» 
buuntur  in  Pentateuchum,  Isaiam,  IL 
Machabaeorum,  epistolas  Pauli  etApo- 
calypsin,  sed  prodiisae  non  videntur. 
—  Niketaa  quondam  diaconua  con- 
stantinopolitanus  et  magister,  non 
vero  Serrae  episcopus,  ut  olim  puta- 
batur  et  diximus  p.  488,  sed  forte  epis- 
copi  Serrae  nepos,  dein  archiepiscopua 
heracleensis^)  in  Ponto  (fl.  c.  1070) 
praeter  plura  ad  grammaticam  apec- 
tantia  magna  aedulitate  concinnarit 
Catenam  in  Job,  ed.  Comitolus  la- 
tine,  Lugduni  1585;  Venetiis  1587; 
graece  ed.  P.  Junio;  Londini  1638; 
M  i  g  n  e  P.  G.  XCIII,  1 3—47  0  aub  no- 
mine Olympiodori;  Catenam dupli- 
cem  in  e.  Matthaei  Evangdium,  ed. 
Corderio  Tolosael646 — 1647t.2in 
f.,  cooperante  etiam,  ut  videtur,  P  o  s- 
s  i  n  0  S.  J. ;  Catenae  in  s.  Lucae  Evan- 
gelium  fragmentum  ed.  a  Mai  Script. 
vet.  nov.  coll.  IX,  626 — 724;  speci- 
minaexhibetSickenberger  in  doctis- 
simoop.infiracit.  Constat  ea  ex  acholiis 
3300  scriptorum  66»  quorum  877  sunt 
Jo.  Chrysotomi,  575  Cyrilli  alex. 


ejua carminibus cf.  Baumgartner  l\\ 
435. 

1)  Di\iditur  hic  a  nonnullis  in  duoa  vel 
tres  Bcriptores.  Cf.  Leo  Allatiua  in 
notitia  de  Nicetia  apud  M  a  i  in  bibl.  nova 
PP.  t.  VI.  et  M  i  g  n  e  P.  G.  CXXVII,  531. 
544;  Ehrhard  apud  Krumbacher  p. 
211.215;  prae  primis  Sickenberger 
die  Lukaskatene  des  Niketas  von  Uerac- 
lea  untersucht,  Leipzig  1902.  Texte  und 
Untersuch.  z.  Gesch.  d.  altchriatl.  Lil  Vil. 
2,  qui  jam  de  ea  disseruerat  i  nRQm.Qtibchr. 
p.  55—84. 


1005 


Historia.  Hermannua  Contractus. 


1006 


etc.  £a  nanquam  integra  prodiit:  ea 
tamen  plnres  copioae  usi  snnt.  Catena 
in  ep^l.ad  CarinihioB,  cnr.  Jo.  L a m i  o 
in  op.  Deliciae  eraditomm,  Florentiae 
1738»  IV,  1 — 68;  Commentarii  in  or. 
I  al.  XLI,  et  XI.  a1.  YI.  s.  Oregorii 
naz.  in  Migne  P.  G.  XXXVI,  943— 
985;  Beaponsa  ad  Conatantinnm  epis- 
copxjmdenupiiis,  ibCXIX,  935 — 938  ; 
BefiUatio  epistolae  principis  Armeniae 
et  deFensio  synodi  chalcedonensis  inter 
L.  Allatii  Graeciae  orthod.  script. 
Romae  1652  I.  Landatnr  et  ejns  ca- 
tena  in  Psalmos,  ez  qna  excerpta  tan- 
tnm  qnaedam  edidit  Pitra  in  Anal. 
sacris  Romae  1888»  et  ccgns  praefa- 
tionem  Inci  pnblicae  dedit  Mai  in 
Migne  P.  G.  LXIX,  700—716. 

563.  Inter  historicos  primnm 
forte  locnm  occnpat  Hermannus 
(Herimannns),  a  membrorum  debili- 
tate,  qua  laboravit  ab  infantia,  dictus 
Contractus.  Filius  erat  comitis 
Wolverad  (Wolfra)  sulgoviensis  in  Sue- 
yia,  natus  18.  Jul.  1013.  Puerulus 
septennis  traditus  est  instituendus  mo- 
nacbis  Augiae  divitis,  nbt  victis  omni- 
bus  difficultatibuE ,  yix  enim  poterat 
distincte  loqui,  yiz  se  moyere  abs- 
que  aliomm  auzilio,  et  ope  b.  Ma- 
riae  V.  ita  in  studiis  profecit,  ut  fuerit 
po6ta  temporis  sui  clarus,  historicns 
ezcellens,  musicus  insignis,  philoso- 
phus  theologusque  praestans  yersatus 
in  8.  Scriptura  operibusque  patrum, 
mathematicus  doctus  et  ingeniosus: 
nam  >in  horologicis  et  musicis  et  me- 
chanicis  instrumentis  nuUi  non  erat 
par  componendis,  *■  inquit  ejus  disci- 
pulus.  Breyi  tempore  linguam  grae- 
cam  arabicamque  ita  perfecte  addidicit, 
ut  qnamlibet  earum  yeluti  yernaculam 
pronunciaretv  Vitam  monasticam  pro- 
fessus  est  in  monasterio  Augiae  diyitis, 
quod  yirtute  ct  eruditione  sua  quam 
mazime  illustrayit.  Plurimos  habuit 
discipulos  eosque  plane  insignes,  quos 
in  literis  egregie  juvit.  Vir  erat  admo- 
dum  amabilis  et  afiabilis,  religiosi  lu- 


cidum  ezemplar.  Post  patienter  tole- 
ratas  plurimas  maximasque  corporis 
miserias  animam  Creatori  suo,  cui  nnice 
in  hac  yita  placere  studuit,  reddidit^) 
a,  24.  8ept.  1054.  Plurima  reliquit 
opera,  inter  quae  eminet  ejus  Chroni- 
eon  a  Christo  n.  diligenter  sagaciterque 
concinnatum  ez  scriptorum  praeceden- 
tium  chronicis,  ab  a.  1 040  praesertim 
admodum  pretiosum  ob  narrationis  sui 
temporis  fidelitatem  et  sinceritatem,  ob 
accuratam  rerum  gestamm  dispositio- 
nem  et  chronologiam :  hinc  est  fons,  quo 
plurimum  usi  sunt  historici  posteriores. 
Illud  continuavit  Bertholdus  ejus 
discipulus  (t  1088)«  qui  et  bellum 
magiatri  sui  elogium  adjecit  (cf.  Migne 
CXLIII,  25 — 3l).  Saepe  prodiit,  sed 
yariae  editiones  adeo  sunt  inter  se 
diyersae,  interpolatae  aut  truncatae 
ut  quaenam  ilkrum  germanum  Her- 
manni  partum  ezhibeat,  incertum 
plane  sit  ac  dubium,  ut  testatur  U  s  s  e  r- 
m  a  n  n  in  diss.  praeyia  suae  ed.  Triplez 
ezstat  recensio,  altera  breyior  ed.  ab 
Urstisio  in  Qerm.  histor.ill.  I,  229- 
238 ;  altera  ab  a.  378  multo  amplior 
et  emendatior,  cum  priori  ab  eodem 
edita;  tertia  ez  cod.  augustano  ed.  a 
Canisio  Ant.  lect.  I,  429  ss.;  ed. 
noy ae  III,  1 .  191  ss.  Controyersia  est, 
quaenamezhis  sitoriginalis,  numduae 
yel  omnes  res  debeantur  nostro  auctori, 
quod  alterum  non  est  improbabile^). 
Optimae  editiones  jam  sunt  Usser- 
m  a  n  n  i  in  Prodromo  Germ.  sacrae  t.  L, 
inde  in  Migne  t.  c.  55 — 264 ;  Pertzii 
in  MG.  SS.  V,  67 — 133;  germanice 
yersum  a  K.  Notke  1851;  1883  ed. 
2.  reyisa  a  W.  Wattenbach;  — 
Apud  Migne  p.  379-458  alia  ejusdem 
opuscula  astronomica,  musica  etc.  re- 
peries.  Ipsius  esse  ferant  antiphonae 
celebres  >Veni  s.  Spiritus,  *  >SalyeRe- 


1)  Cf .  H  a  n  8 j  a  k  0  b  Hermann  der  Lahme. 
Sein  Leben  und  seine  WiBsenschaft, 
Mainz  1875;  Potthast  587;  Schroedl 
KL.V,  1807  8.;  Wattenbach  II»,  IV, 
§5. 

>)  Cf.  S  c  h  il  z  in  comment.  crit.  de 
Bcnptis  etc.  p.  141 — 144. 


1007  1051—1073.  Historia.  Oedrenus,  GotBchalcus,  Ekkehard  lY. 


1008 


gin^  ^  et  >  Alma  Bedemptoris  mater.  * 
De  octo  viiiis  prineipalibm,  carmen  in- 
geniosnm  et  soUers  ad  moniales,  ntile 
pro  Historia  coltarae  illios  temporis, 
ed.  Diimmler  in  Zeitschr.  fnr  dent- 
sches  Alterth.  XIII,  385 — 434;  ejp.de 
corpore  8,  Vice$Uii  diaconi  Yalenttae 
quiescente  et  de  ooenobio  ejnsdem  no- 
minid  (i.  e.  monasterii  s.  Yinc.  de  Corvo) 
ibidem  consecrato,  in  Anal.  boU.  1883 
II,  244-246;  JfaHyro^mma  Dtimm- 
ler  repertnm,  qnod  nititnr  martyro- 
logio  Notgeri,  additionibnsqae,  prae- 
sertim  ex  Adonis  et  B.  Manri  marty- 
rologiis  faaustis,  est  ditatnm  et  am- 
pliatnm.  Additiones  tantnm  Hermanni 
proprias  Diimmlerin  sua  diss.  Das 
Martyrologinm  Notkers  und  seine  Ver- 
wandten  in  Forsoh.  zur  deutschen 
Gesch.  1885  XXV,  208—378,  typis 
dedit. 

564.  InOrienteGeorgiusCedre- 
nas,  scriptor  alioqnin  ignotns,  pro- 
babiliter  monachus,  compilavit  Sy- 
nopsin  historiarum,  sive  Annales  seu 
Chronicon  ab  0.  c.  ad  a.  1057  ex  plu- 
ribns  auctoribus,  praesertim  ex  Georgio 
Syncello  et  Georgio  monacho,  Theo- 
phane  etc. ;  ab  a.  8 1 1  yerbotenus  de- 
scripsit  chronicon  Jo.  Skylitzes.  Vix 
aliquid  de  suo  adjecit  nisi  forte  fabel- 
las  aut  recens  sibi  obtrusas  aut  jam  in 
antiquioribus  libris  inventas,  quas  bona 
iide  majorique  credulitate  quam  de- 
lectu  judicioque  admisit,  atque  ita 
>panno3  laceros  sordidosye,  ut  censet 
Graveson  p.  1.  t.  4  coll.  V  p.  m. 
109  purpureis  intermisceret"^.  Eosal- 
tem  meruit,  quod  quosdam  exscripserit 
auctoi*es,  quorum  opera  perierunt  vel 
nondum  sunt  edita.  Prodiit  Basileae 
1566  cum  versione  latina,  sed  non  fi- 
deli interprete G. Xylandro:  Parisiis 
1647  repietis  multis  et  etiam  magnis 
lacunis,  inter  byz.  hist.  script. ;  Vene- 
tiia  1729;  Bonnae  1838.  1839  cur. 
Im.  Bekker;  in  Migne  P.  G.CXXI: 
CXXII,  1 — 368,  ubi  subjiciuntur  ex- 
'.erpta  exBreviario  historico  Jo.  Sky- 


1  i  t  z  ae  ProtoTestxarii  ad  a.  osqae  1 080 
pextinentia^). 

565.  Gotschalcus  monachas  be- 
nedictoboranas  (fl.  1055)  reliqoit 
Breviarium  chronici  benedi^tobarani 
740—1052  ed.  a  Wattenbach  in 
MG.  S8.  IX,  221—224,  abi  etiam  p. 
224—229  legitar  TrandaHo  s.  Ana- 
stasiae  patriciae  in  Aegypto  (f  567) 
in  monASterinm  benedictoborannm  a. 
1053  eodem  aactore,  qaod  jun  Mei- 
chelbeck  in  chron.  benedictobur. 
p.  43 — 72  pnblicaverat.  —  Historiam 
monasterii  s.  Galli  ab  a.  891 — 971 
continnat  in  casibus  a.  Gatti  Ekke- 
hard  (n.  c.  980),  dictns  IV,  at  ab 
aliis  distingaeretur,  celeber  po^ta, 
glossator,  criticus  et  masicas,  aliquan- 
din  (p.  a.  1031)  scholasticas  Mogun- 
tiae,  opas  lectu  jacundam  propter  nar- 
randi  pingendiqtie  artem  et  nitorem 
factorumqtie  copiam,  qaibas  intemam 
monasterii  vitam  ad  vivam  repraesen- 
tat:  sed  neqne  semper  satis  histori- 
cum,  neque  a  partium  studio  prorsas 
alienum,  erroribnsintermixtam^).  Pro- 
diit  curis  Ild.  ab  Arx  in  MQ.  SS.  II, 
74 — 147,  commentariis  illnstratam  a 
G.  M  e  y  e  r  von  Knonau  in  St.  Gallische 
Geschichtsquellen  Abth.  III.  St.  Gallen 

1877  p.  1 — 450,  et  seorsim  in  12., 
eodem   interprete   germanice  Leipzig 

1878  inter  Geschichtschreiber  der 
deutschen  Vorzeit  X.  Jahrh.  U  II ;  ib 
1891  t.  XXXVIII.  ed.  2.  —  Ex  ejus 
libro  benedictionum  aliquot  benedictio- 
nes  ad  mensas  edidit  F.  Keller  Mit^ 
theil.  der  antiq.  Gres.  in  Ztlrich  III, 
97 — 121,  et  magna  cnra  J.  Egli 
Neue  Dickiungen  (8)  aus  dem  Liber 
Benedictionum  Ekkehards  IV  .  .  .  mit 
Ekkehards  Glossen,  St  Gallen  1898. 
Cf.  Diimmler   in  ZtscL  ed.  Haupt 


*)  Cf.  Krumbacher  Geach.  der  byx. 
Lit.  p.  368  8.  ed.  2 ;  Potthast  p.  212: 
Schazl.  c.  p.  121—123. 

»)  Cf.  praeter  Meyer  in  aaa  ed.. 
Greith  KL.  IV,  353  s.:  Potthast 
p.  399 ;  B  a  u  m  g  a  r  t  n  e  r  IV,  315  8s. 


1009 


ELagiographi.  Gilbertus,  Gonzo,  Gerrasius,  Widricus  etc. 


1010 


XIV,  12  93.;  52 — 70.  Alterius  ejus- 
dem  op.  supra  p.  937  tneminiinus. 
Obiisse  videtur  21.  Oct.  1060,  juxta 
alios  jam  21.  Oct.  1 036.  Quinque  auc- 
tores  aiiOBymi  continuamnt  ejos  casos 
ad  a.  1203,  qnos  dein  ezcepit  Con- 
radus  de  Fabaria,  de  quo  in  t.  altero 
locuti  sumus.  —  Hisioria  fundaiiotUs 
monasterii  s.  Yiti  M.  in  Gladbach  auc- 
toreHenrico  ab.  YI.  (f  1066)  prodiit 
in  Ropertz  Qnellen  und  Beitr.  zur 
Oesch.  derBenedict.-Abtei  des  hl.  Vitus 
in  M.  Gladbach  1877  p.  1 — 10.  — 
Petrus  malleacensis  monasterii  0.  S. 
Ben.  (fi.  1070)  reliquit^)  U.  II  de  an- 
tiquitaie  et  commutatione  in  melius 
malleacensis  insulae  (Maillezais)  et 
translationis  corporis  s.  Rigomeris  apud 
Labbe  Bibl.  novae  II,  222 — 238; 
Migne  CXLVI,  1247—1272.  —  Pro 
historia  monasterii  fossatensis  0. 
S.  Ben.  plura  reperiuntur  in  historia 
cUae  Domini  Burchardi  ven.  comitis, 
qui  sub  regibus  Hugone  Gapeto  et  filio 
Boberto  floruit  atque  hanc  abbatiam 
restauravit  in  eaque  monachus  yitam 
finivit  (1012),  auctore  0  d  0  n  e  (fl.  c. 
1058)  ejttsdem  monacho.  Eam  habes 
apad  Du  Chesne  Hist.  Franc.  Scr. 
IV,  115 — 124;  duBreul  Antiq.paris. 
suppL  p.  147 — 166. 

•565.  Hagiographi  hujusperiodi 
minoris  sunt  auctoritatis  et  famae; 
qnare  eos  nominasse  sufficiet:  Gil- 
b  e  r  t  u  8  (Gislebertus)  0.  S.  Ben.  in  mo- 
«nasterio  s.  Remigii  de  Varaliis  (Va- 
reilies)  dioecesis  senonensis  (quem  ali- 
qui  erronee  antissiodorensem  dicunt), 
narrat  (juxta  Henschenium  insul- 
se)  jejune  et  non  sine  errore  IL  II 
vitam  s.  Romani  ab.  s.  Benedicti  in 
specu  nutritii  et  miracula  in  ejus  trans- 
latione  in  suum  monasterium  patrata, 


»)  Cf.  Hist  lit.  VII,  599— H02.  Eodem 
fere  tempore  floruit  P  e  t  r  u  s  V angadiciae 
abbas,  cujus  dicitur  esse  Vitas.  Theobaldi 
eremitae  dioecesis  vicentinae  in  Itaiia 
(t  1066)apud  Mabillon  Act  SS.  VI,  2, 
158—168. 


in  bibL  floriac  Jo.  a  Bosco  II,  65- 110, 
inMabillonii  Actis  I,  82 — 97,  in 
Act  S8.  22.  Maj.  V,  163—165.  — 
Gonzo  0.  8.  Ben.  religiosissimus  ab- 
bas  (1055 — 1059)  florinensis  (Flo- 
renne)  stilo  satis  rudi  scribit  historiam 
miracuiorum  s.  Chmgolfi  (Gengulfi) 
Conf.  et  M.  Varennis  in  Burgundia 
(t  760),  sed  ea  tantum,  quorum  vel 
ipse  fnerit  testis,  yel  quae  a  fidis  acce- 
perit  testibns  (fl.  c.  1 O8O).  Eam  habes 
in  Act  SS.  11.  Maj.  II,  648—655; 
excerpfa  in  MO.  SS.  XV,  2, 7  9 1  -796.  — 
Geryasius  n.  1008,  factns  est  pri- 
mum  episoopus  cenomanensis  (1036), 
sed  captus  est  et  in  captiyitate  per 
septennium  detentus  aGaufredo  comite 
andegayensi,  et  nonnisi  interyeniente 
Leone  IX.  liberatus.  Postea  obtinuit 
archiepiscopatum  remensem  (1055; 
t  4.  Jul.  1067).  Praeter  quasdam  li- 
teras^)  tribuitur  ei  epistola  ad  Eyenum 
8.  Melanii  abbatem,  in  qua  agit  de  mi- 
raculis  8,  Melanii  ep.  rhedonensis 
(t  530)  in  Act  SS.  6.  Jan.  I,  333.  — 
Vitam  s.  Qerardi  episcopi  tuUensis 
(963 — 994)  magno  cum  candore,  sin- 
ceritate  et  unctione  11.  2  descripsit^) 
Vidricus  (Widricus,  Vindricus)  s. 
Apri  tullensis  monasterii  abbas  (t  1 0  6  9, 
juxta  alios  jam  106I),  cujus  epitomen 
dederunt  Act  SS.  23.  Apr.  III,  206» 
213,  eam  plenius  exhibent  M  a  r  t  e  n  e 
Thes.  anecd.  UI,  1048  ss.;  Waitz  in 
MG.  SS.  IV,  490—509. 

566.  Ludoyicus  sen.  schobisti- 
cus  et  diaconus  s.  Laurentii  leodien- 
sis  0.  S.  Ben.  (fl.  c.  1056),  reliqUit 
Scriptum  de  adventu  siye  translatione 
reliquiarum  a.  Laurentii  Boma  Leo- 


1)  Cf,  HiBt  lit  Vil,  572-587. 

»)  Cf.  flist  lit  VII,  508-510:  Aliusab 
eo  est  Widricus  (Guidricns)  abbas  &.  Gis- 
leni  in  Hannonia,  aequalis,  cujus  super- 
eet  ep.  ad  Benricum  IIL  imp.  bene  et  elo- 
quenter  conscripta,  in  qua  conqueritur 
de  damnis  et  yexationibus  suo  monaste- 
rio  a  Balduino  comite  Hannoniae  illatis. 
Cf.  ib.  VIII,  18. 


1011  1051—1073.  Hagiographi.  Bovo,  EYerhelmus,  Lambertas  etc.  1012 


dinm  pio  furto  sablatarom,  ut  ipse 
caodide  narrat,  a.  105B,  in  Pez  Thes. 
IV,  3,  1—4;  in  MG.  SS.  XX,  579— 
581.  —  Hubertus  quidam  (fl.  c. 
1050)  vitam  antiquiorem  stilo  rudi 
conscriptam  8,  Gudilae  r.(t  706-714) 
retractaTit  et  ezomavit,  quam  habes 
in  Act.  SS.  8.  Jan.  I,  514—523;  in 
Ghesquiere  Act.  SS.  Belg.  V,  667- 
715;  inde  excerpta  in  M6.  SS.  XV, 
1 200 — 1 203.  —  Relationem  de  inven- 
tione  et  eUvatione  9,  Bertini  ab.  sithi- 
vensis  (Sithiou  in  Morinis  t  c.  709) 
ob  Normannorum  metum  reoonditi, 
quae  facta  est  a.  1052,  literis  consig- 
navit  B  0  V  0  ^)  abbas  sithivensis  seu 
s.  Bertini  (t  1 065),  quam  legere  po- 
teris  apud  Mabillon  Act.  SS.  III,  1, 
153—168;  in  Act.  SS.  5.  Sept.  II, 
614—623;  Migne  CXLVII,  1141  — 
1160;  inMa.  SS.XV,  l,  525-534.— 
Everhelmo  (Everhelino)  ex  altimon- 
tensi  (Hautmont)  in  Hannonia  blandi- 
niensi  prope  Gandavum  in  Flandria 
abbaii  0.  S.  Ben.  (l052;  t  1069)  de- 
bemus')  vitam  s.  Popponis  ab.  stabu- 
lensis  (1020 — 1048)avunculisui,  cui 
morienti  25.  Jan.  1048  praesens  ad- 
stitit  fide  dignam,  quam  invenies  in 
Act.  SS.  25.  Jan.  II,  638—652; 
in  Mabillonii  Actis  SS.  VI,  1, 
569—596;  in  MG.  SS.  XI,  293 — 316 
ed.  Wattenbach.  Vitam  Popponis 
jam  adumbraverat  Onulfus  mona- 
chus  blandiniensis,  quam  Everhelmus 
retractavit  auxitque.  —  Lambertus 
(Lantbertus)  0.  S.  Ben.  in  monasterio 
s.  Laurentii  leodiensi^),  rector  schola- 
rum  in  monasterio  tuitiensi,    postea 

')  Alius  aBovonel  abbate  corbejenai 
(879—890),  vel  a.  B  0  V  0  n  e  n  catalaun- 
ensi  episcopo  (f  947),  quorum  alteruter 
scripsit  de  8ui  tempofHs  aetis,  cujus  operis 
fragmentum  Adam  bremensia  I,  41  asser- 
vavit,  et  exhibet  Jaif6  bibl.  I,  27.  Com' 
mentariue  in  Boethii  opus  de  consolatione 
philosophiae  stilo  nitido  conscriptns,  ed. 
aMai  Clase.  Auct.  III,  332— 342,  priori 
videtur  esae  tribuendus. 

«)  Cf.  Potthast  p.  1552  Hist. lit. VII, 
597-599. 

9)  Cf.  Hist.  lit.  VIII,  6~H. 


abbae  s.  Laurentii  (1061 —  26.  Sept. 
1069  vel  1070),  scripsit  stilo  satis 
accurato  vUam  8.  Heriberti  archiep. 
coloniensis  (999 — 1021),  Ottonis  IIL 
cancellarii  et  fundatoris  ( 1  Ql  2)  mona- 
sterii  tuitiensis  (tanto  viro  vix  condig- 
nam),  quae  prostat  in  Act.  SS.  1 6.  Mart. 
II,  467—475;  in  MG.  SS.  IV,  740— 
753,  cujus  1.  U.  olim  deperditns,  quo 
continentur  miracula  ejus  post  mortem, 
repertus  et  edidus  est  a  Bormans 
Leodii  1858;  ab  Holder-Egger  in 
Mon.  6.  XV,  2,  1 245 — 1 260-  Hanc  vi- 
tam  retractavit  interpolavitqueB  uper- 
tus  tuitiensis,  ut  alibi  diximus  (No- 
mencl.  ed.  II  t.  IV  p.  23).  —  VUa  8. 
Gerardi  ab.  broniensis  (Brogne  t  959), 
quae  reperitur  absque  auctoris  nomine 
inAct.  SS.  MabilloniiV,  252  —  276; 
in  Act.  SS.  3.  Oct.II,  220—320  (cum 
commentario  prolixo  praevio) ;  in  MG. 
SS.  XV,  2,  655—673  cur.  L.de  Hei- 
nemann,  videtur  esse  Gontheri 
0.  S.  Ben.  abbatis  (1031  — 1062),  qui 
eam  scripserit  altero  sec.  Xldimidio^). 

567.  Vulculdus  capellanus  Liut- 
puldi  archiepiscopi  moguntini  (1051- 
1059)  vitam 8.  Bardoni8  praedecessoris 
(1031—1 05 1)  narrat  belle  quidem,  sed 
nimis  succincte,  apud  B  o  e  h  m  e  r  Fon- 
tesIII,  247—254;  Jaffe  BibL  rer. 
germ.  III,  521 — 529;  MG.  SS.  XI, 
318 — 321  ed.  Wattenbach.  L.  2., 
qui  ejus  narrat  miraculai  et  3.,  qui  ejus 
oontinet  sermones,  interciderunt  — 
Benedictus  Gauferius  (Guaiferius, 
Gaviferius)  0.  S.  Ben.  cassinensis  c.  a. 
1060  scripsit  Acta  inveniioni8  8,  Se- 
cundini  ep.  ecanensis  sive  trojani  in 
Apulia  (t  c.  45 O),  quae  habes  in  Ug- 
helli  It.  s.  ed.  Col.  1,  1336 — 1343, 
paulo  secus  in  Act.  SS.  11.  Febr.  H, 
531 — 535;  utraque  vero  ed.  distat 
nonnihil  ab  autographo  cassinensi  teste 
Gattola  in  hist.  cass.sec.  VI  p.  187; 


>)Cf.  Berli^re  Etnde  sur  la  Vita 
Qerardi  bron.  in  Revue  b^n^.  1892  IX, 
157—172. 


1013 


Theologia  practica.  Gerardus,  Jordanus. 


1014 


ex  Ughelli  in  Migne  P.L.CXLVII, 
1293 — 1302,  nbi  etiam  habesaliquot 
ejosdem  auctoris  earmina  et  VUa  8. 
Lucii  L  papae  et  M.  (t  253)  p.  1301- 
1311  ex  Act  SS.  4.  Mart.  I,  304-307 
(nnn  integra).  —  S.  Maarasex  mo- 
nacho  s.  Martini  0.  S.  Ben.  in  monte 
Pannoniae  c.  a.  1 036  episcopus  quin- 
queeclesiensis  (t  1070)  reliquit  bre- 
vem  viiam  ss.  Zoerardi  dicti  Andreae 
et  Benedieti  eremitarum  in  Hungaria 
(t  1020)  apud  Mabillon  Act.  SS.  VI, 
1,  76—78;  in  Act  SS.  17.  Jul.  IV, 
336  8.;  ea  videtur  carere  pretio  histo- 
rico.  —  Nilo  monacho,  qui  floruisse 
dicitur  c.  a.  1070,  tribuuntur  vita  de 
88.  Theoddo  presb.,  Patdo,  Joanne  et 
sociis  MM.  juxta  Sinam  montem  (sec.  V) 
in  Act.  SS.  14.  Jan.  I,  953 — 966;  et 
Vita  8.  Philareti  monachi  in  Calabria 
ulteriore  (t  1070),  in  Act.  SS.  6.  Apr. 
1,  606 — 618.  Ceterum  inter  viginti 
illos,  qui  Nili  nomen  gesserunt  atque 
a  Leone  Allatio  in  Diatriba  de  Nilis 
(inFabricii  bibl.  gr.  X,  2 — 32)  re- 
censentur,  hic  non  comparet. 


568.  Gerardus  ^)  patria  Leodien- 
sis,  Gerberti  discipulus,  aliquandiu 
Henricill,  cniexstitit  carus,  capellanus, 
eo  postulante  factus  est  cameracensis 
et  simul  atrebatensis  a.  1012  episco- 
pus.  Suae  ecclesiae  egregie  praefuit, 
monasteria  fundavit  reformavitque  (t 
14.Mart.  1051,juxtaalios  1048).  Cum 


t)  Alius  ab  eo  est  G  e  r  a  r  d  u  s  nobilis 
Germanus  patria  Ratisbonensis,  profes- 
Bione  monachus  cluniacenais,  quem  Ale- 
xander  II.  cardinalem  creavit  et  s.  Petro 
Damiano  in  episcopatu  o^tiensi  sncces- 
Boremdedit.  Pluresobiitsub  Alexandro  IL 
et  Gregorio  VII  le^tiones,  et  contra  si- 
moniae  et  concubmatus  reos  tanto  egit 
zelo,  ut  querelaepropterea  ad  Gregorium 
VII  fnerint  delatie  ac  is  eum  monuerit, 
ut  humanae  fragilitatis  memor  mitius 
porro  ageret  HincetabHenticoIVmnlta 
est  passus  (t  6.  Dec.  1077).  Plures  exstant 
ejuB  ad  Gregoriiim  VII  et  hujus  vicissim 
ad  ipsum  epietolae.  Cf.  Eggs  Purp. 
doctae  I,  37—39. 


per  dioecesin  diffunderentur  errores  ab 
aliquot  sectariis  ex  Italia  venientibus,. 
qui  manichaeismum  olebant,  synodum 
Atrebati  1025  celebravit,  in  cujus  sj- 
nodi  actis  seu  ]  8  cc.  eorum  errores  ex- 
hibentur  contra  sacramenta,  ritus  et 
Ecclesiae  hierarchiam,  contra  sancto- 
rum  cultum  etc.  et  damnantur,  doctrina 
catholica  exponitur,  solide  et  succincte 
probatur,  non  sine  felici  fructu,  cum 
illi  haeretici  errores  suos  abjuraverint  ^). 
Habes  ea  apud  d'  A  c  h  e  r  y  SpiciL  XIII, 
1—61;  MansiXIX,  424-460;  Migne 
CXLII,  1270 — 1313.  Sequuntur  ibi- 
dem  aliquot  (VI)  ejusdem  episiolae  p. 
1313 — 1323,  in  quarum  prima  ad 
archidiaconos  loquitur  de  agendi  ra- 
tione  erga  excommunicatos,  qua  in  re 
illi  non  bene  egerant.  —  Acta  concilii 
lemovicensis  II  18.  Nov.  a.  1031  tri- 
buuntur  Jordano  de  Loron  (Laron), 
qui  a  Guilelmo  Aquitaniae  duce  lemo* 
vicensis  episcopus  electus  est  (1024). 
Cum  vero  noluisset  a  Gauslino  archi- 
episcopo  bituricensi  suo  metropo]ita 
simoniae  vitandaecausaconsecrari,  hino 
ordinatus  fuisset  ab  Islone  santonensi 
^episeopo,  ab  illo  excommunicatus  fuii 
et  ab  officio  episcopali  prohibitus.  Cui 
ut  satis^aoeret,  nudis  pedibus  sedem 
adiit  bituricensem  cum  centum  clericis 
et  monachis,  omnibus  similiter  discal- 
ceatis  pedibus.  Quo  archiepiscopus 
placatus  eum  honorifice  excepit  atque 
absolvit  (t  1 05 1/52).  In  illis  actis,  quae 
habes  (sed  non  integra)  apud  Labbe 
IX,  869  88.;  Mansi  XIX,  507  ss.  et 
in  Migne  P.  L.  CXLII,  1353—1400t 
agitur  de  apostolatu  s.  Martialis  et 
multis  ad  disciplinam  spectantibus  r 
intermiscentur  Jordani  allocutiones  ad 
patres  synodi,  scil.  narratio  brevis  de 
rebus  gestis  in  synodo  lemovicensi  a. 
1029;  homilia  in  verba  Lucae  19,  10: 
FUiue  hominis  venit  quaerere  et  ealvum 
facere  quod  perierat/  elogium  mona- 


»)  Cf.  Hefele  Conciliengesch.  IV 
§  533 ;  Hist.  lit  VII,  431-438 ;  W  e  r  n  e  r 
Qerbert  286—288. 


1015 


1051— 107o.  Stephanus  card.  Asc  jtae.  Othlo, 


1016 


fiterioram  dioecesis  lemovicensis  ^).  Ex- 
stat  quoqne  ejus  ep.  ad  Benedictom 
VIII.  eotUra  apostolatum  8.  Mofiialis, 
quem  qnidem  oenset  fui^e  nnam  e  sep- 
tuaginta  0hri8ti  diacipulis  et  a  Petro  in 
Oallias  missum  (MigneOXLI,  1158): 
cui  respondit  JoannesXIX.  ep.  15,  qua 
8.  Martialem  apostolis  znerito  esse  an- 
numerandum  statuit.  —  Deeem  eanones 
in  oonc.  turonensi  a.  1060  promulga- 
vit  (quoscf.MansiXIX,  925;  Migne 
P.L.0XLIlI,1409)Stephanu8quon- 
dam  monachus  0.  S.  Ben.  in  coenobio 
cluniacensi,  a  Leone  IX.  cardinalis  crea- 
tus.  A  Stephano  X.  una  cum  Desiderio 
et  Maynardo,  doctis  monachis  cassinen- 
«ibus  OP.  pro  exstinguendo  ecclesiae 
graecae  schismate  legatum  deputatus 
«st.  Jam  viae  cum  sociis  accinctus  obi- 
tu  papae  superveniente  omissa  lega- 
tione  ad  propria  remeavit.  Pariter  a 
Stephani  successoribus  Nicolao  II  et 
Alexandro  II  in  variis  legationibns  f ait 
adhibitus.  Eum  s.  PelrusDamianus  ,piis 
virtutum  floribus,  sanctis  operibus  et 
doctrinae  radiis  fuisse  insignitum*  te- 
statur^),  atque  ,decu8  et  defensorem 
Ecclesiae  romanae*  salutat  (t  1068).  — 
Sex  canones  pro  reformanda  disciplina 
«cclesiastica  condidit  in  synodo  com- 
postellana^)  a.  1056  Oresconius 
archiepiscopus  (1048 — c  1066),  qui 
tamen  in  synodo  remensi  a.  1049  a 
Leone  IX  fuit  excommunicatus,  quod 
urgente  Ferdinando  rege  Apostolici  titu- 
lum  usurparit.  Habes  illos  canones 
apud  Mansi  XIX,  855;  d'Aguirre 
Oonb.  Hisp.  III,  218. 

569.  Praeter  tot  ascetas,  inter 
quos  eminet  s.  Petrus  Damiani,  quos 
jam  laudavimus,  memorari  adhuc  pos- 
sunt:  Othloh  (Othlonus)  primis  sec. 
XI.  annis  in  dioecesi  frisingensi  natus, 
qui  a  pueritia  literis  deditus  primum 


i)  Cf.  H  e  f  e  1  e  IV,  §  535 ;  Hist.  lit.  VH, 
451  —  654. 

»)  Cf.  E  g  g  8  Purpura  docta  1. 1.  §  IX. 
8)  Cf.  HefeleConciliengesch.IV,|552. 


secularibus,  his  dein  rejectis,  ecclesia- 
sticis,  plurimum  in  iis  profecit.  In  mo- 
nasterio  s.  Emmerammi  ratisbonensi 
vitam  professus  est  1032  religioBam, 
mox  pueris  instituendis  applicatus. 
Oirca  a.  1055  decanus  est  constitutos. 
Sed  cum  monasterium  ab  episcopis  Ger- 
hardo  et  Ottone  oppressum  seque  Ot- 
toni  odio  esse  videret,  a.  1062  Batis- 
bonam  reliquit  atque  Fuldam  seoessil 
Revocatus  a  sodalibus  rediit  domum 
Batisbonam  c.  1067  vel  1068.  Ibi  re- 
liquum  vitae  tempus  in  describendis 
vel  componendis  exegit  libris.  Quo 
anno  mortuus  sit,  non  oonstat:  conji- 
ciunt  c.  a.  1072  vel  1073.  Vir  fnit 
pii,  modesti  et  severi  animi;  morbis 
variis  licet  attritus  vitae  religiosae  of- 
ficia  minime  neglexit  Haec  ejusdem 
opera :  De  spirUuaH  doctrina  L  metricus 
hexametris  constans  post  a.  1032,  quo 
maxime  in  seculari  vita  positus  se  exer- 
cebat,  ponens  in  eo  spiritualis  doctri- 
nae  sententias,  quibus  se  contra  tenta- 
tiones  imminentes  instruens  roboravit 
etc.  apud  Pez  Thes.  III,  2,  431-475; 
1.  de  mis  teniaiionUms,  varia  fortuna  et 
scriptis,  quaedam  autobiographia,  apud 
MabillonAnal.  novaeed.IVp.  107 — 
120;  Dialogus  de  iribus  quaeHianibus 
i.  e.  de  divinae  pietatis  agnitione,  judi- 
ciorumque  divinorum  diversitate  et  de 
varia  bene  agendi  facultate,  in  quo 
multum  disserit  designificationenumeri 
ternarii  symbolica,  apud  Pez  ib.  143- 
250 ;  e^  permissionia  bonorum  ei  maio- 
rum  causis  ep. ;  1.  de  cursu  spirituali, 
ad  restauranda  in  personis  omnis  con- 
ditionis  sensa  vere  christiana,  apud 
Pez  ib.  259 — 398;  de  miriteulo,  quod 
nuper  accidit  cuidam  laico;  1.  ds  ad- 
moniiione  clericorum  ei  laicorum,  in  quo 
saluberrima  sanctioris  vitae  documenta 
e  divinis  Scripturis  depromit,  modum 
tradit  in  omni  vitae  conditionisque  ge- 
nere  probi  ac  perfecti  christiani  officia 
excolendi,  apud  Pez  ib.  403 — 428;  1. 
Proverbiarum,  scil.  christianorum,  quae 
compleant  et  perficiant  phiiosophonim 
gentilium  Senecae,  Oatonis  etc.  pro- 


1017 


RnfinuB)  Joannes  ab.,  Ellinger,  Wimundus,  Arnallus  etc. 


1018 


verbia  in  juyenum  commodom,  ib.  485- 
536;  Sermo  in  natali  apostolorum,  1. 
vidonum  tum  suarum  tum  aliorum,  ad 
revocando^  eos,  qui  nimid  immersi  es- 
sent  rerum  temporalium  curis,  ad  con- 
siderationem  alteriua  Titae  curamque 
salutis,  ib.  537 — 61 3 ;  fragmentum  re- 
lationis  de  transkUione  s.  Dhnym  e 
Francia  in  Germanianf  ad  monasterium 
8.  Emmerammi,  ib.  p.  399;  yUa  8. 
Wbifgangi  ep.  ratisbonensis  (t  994), 
in  qua  fideliter  sed  non  sine  judi- 
cio  critico  seqnitur  ea,  quae  Arnol- 
dus  in  1.  de  memoiia  s.  Emmerammi 
(cf.  966)  aliusque  ononjmus  scriptor 
jam  scripserant,  ea  tantumjuztagram- 
maticae  regulas  emendans,  aliqua  mi- 
noris  momenti  omittens,  plerumque  Tix 
verbum  de  suo  addens,  apud  Mabil- 
lonium  inAct.  SS.y,  812 — 833  sine 
auctoris  nomine,  in  MG.  SS.IY,  525— 
542  cor.  Waitz;  in  Act.  SS.  Nov.  II, 

I,  565 — 583.  Haec  yita  accurata  et 
fidelis  est,  cui  subsequentes  hagiogra- 
phi  nituntur.  Haec  omnia  (cum  quibus- 
dam  aliis)  coUecta  prostant  in  Migne 
P.L.CXLVI,  27 — 434:  quibus  addan- 
tnr^)  vita  s,  Bonifatii  Germaniae  apo- 
stoli,  in  qua  componenda  usus  est  prae- 
sulis  literis,  quas  Fuldae  reperit  (cf. 
supra  p.  687  a.);  Vita  8.  Altonie  fun- 
datoris  monasterii  s.  Altonis  (Alten- 
munster  in  Bayaria  superiori),  ccgus 
partem  priorem  habes  in  Act.  SS.  9. 
Febr.  II,  359 — 361 ;  in  Mabillonii 
Act.  8S.  III,  2,  217—220,  integram 
ed.  Waitz  in  MG.  SS.  XV,  2,  843— 
846 ;   Vita  8,  Magni  in  Act.  SS.  Sept. 

II,  701.  Quaedam  perierunt  ut  1.  quo- 
modo  legendum  sit  in  rehue  msibilibus  ; 
vita  8.  Nicolai  ep.  myrensis  est  inedita ; 


I)  Cf.  Pez  in  diss.  isag.  int.  ill  tbes. 
anecd.  p.  X  (Migne  CXLVI,  9—25); 
P  e  r  t  z  in  prooemio.  ad  Vitam  a.  Wolf- 
ffangi  a  se  editam  (ib.  p.  25-28) ;  Diimm- 
ier  Sitzungsber.  der  k.  preuss.  Ak.  der 
Wisa.  in  Berlin  1895  p.  1071—1102; 
EsserKL.  IX,  1147:  W e r n e r  Gerbert 
passim  proesertim  p.  236  s. ;  241  8s. ; 
Wattenbachll*,  IV  §  9. 


alia  falso  ipsi  tribnuntur  (ut  tita  8. 
Pirminii).  —  Bnfini  cujusdam,  in- 
certae  sedis  episcopi  (fi.  sec.  XI)  duoa 
de  bonopacis  11.  satis  bonos,  stilo  in  non- 
nuUis  locis  obscuro  et  involuto  con- 
Bcriptos,  quos  dicaverat  Petro  ab.  cas- 
sinensi  (1056),  edidit  Pez  bibl.  asc. 
IX,  1,  etindeMigneCL,  1593-1638. 
—  Joannia  abbatis  c.  a.  1070  pro^ 
logum  ad  imperatricem  viduam  Henrici 
in  libellum  precum  yariarum  de  Scri- 
pturis  et  Terbis  collectum  in  eorum 
praesertim  utilitatem,  qui  vitae  con- 
templativae  sunt  amatores,  necnon  spe* 
cimina  ex  eodem  et  ex  altero  libello  de 
divina  eoniemplatione  edidit  Mabil-- 
lon  in  AnaL  1,  133  (ed.  2. 1,  120). 

570.  Supersunt  aliquot  breves  epi^ 
etolae  piisimi  EllingerO.  S.  Ben. bis 
abbatis  (1017— 1026;  1032—1041) 
et  reformatoris  monasterii  tegemseen- 
sis,  in  vita  et  post  mortem  (5.  Febr» 
1056)  miraculis  clari^),  quas  exhibet 
Pez  in  thes.  anecd.  Y,  1,  151 — 156, 
MigneCXLI,  1317—1322;  Episto- 
las  VII  Gonradil.  ejus  successoris 
(t  29.  Jun.  1  ]  55)  ib.  reperies  p.  369- 
373,  et  Seyfridi  pariter  ib.  abbatis 
(t  6.  Mart.  1068)  p.  236—242.  — 
Epistola  Wimundi  0. S.  Ben.  ex  mo- 
nacho  archiepiscopi  aversani  (1056)^ 
qua  respondet  Erfasto  de  uno  Deo  et 
trino  inquirenti,  exstat  in  d*  A  c  h  e  r  y 
SpiciL  III,  401.  —  Lectu  digna  est 
epistola^)  probabiliter  Baymundi  A  r  - 
n  a  1 1  i  monachi  ad  suum  abbatem  Ber- 
nardum  (c.  1 065),  qna  describit  mirum 
multorum  per  Italiam  fervorem  stu- 
dendi  juris  prudentiae  licentiamque, 
petit,  ut  et  ipsi  sicut  et  aliis  monachis 
potestas  fiat  illius  studii,  apud  M  a  r  - 
tene  Ampl.  coU.  1,  469 — 471. 

571.  Ex  Oriente  memoria  adhuc 
sunt  digni:  Joannes  Mauropus  Pa- 

«)  Cf.  L  i  n  d  n  e  r  Familia  s.  Quirini  in 
Tegernsee  p.  16  ss. 

«;  Cf.  Hist.  lit.  VII,  570  s. 


1019 


1051—1073.  Scriptores  orient.  Jo.  Euchaita,  Nico. 


1020 


phlagonius,  aliqaamdiu  in  instituenda 
javentate  GP.  occapatas,  dein  mona- 
chus  in  monasterio  Chiliokomon  non 
multam  dissito  ab  arbe  Ponti  Amiso. 
Factus  est  epi&copas  sea  metropolita 
fiachaniae  seaEachaitae  (hinc  et  Ea* 
chaita  cognominatas)  Helenoponti  c 
a.  1047  vel  jamantea,  et  obiit  c.  1054 
vel  non  diu  postea.  Insignis  fait  rhe- 
tor  et  po^ta  ^).  Beliquit  carmina  plara 
sacnif  qaoram  aliqaot  recepta  sunt  in 
asam  litargicum,  qaae  prodierant  cara 
M.  Basti  Etonae  1610;  cum  epistolis 
et  oratianibua  cara  Bollig  S.  J.  et  P. 
de  Lagarde  in  op.  Joannis  Eachai- 
taram  metropolitae,  qaae  in  coci.  vati- 
cano  graeco  676  sapersant  Abhandl. 
der  Gtttt.  Ges.  der  Wissensch.  XXVIII, 
GOttingen  1882  p.  95 — 218 ;  ejas  ser- 
mo  in  augastissimam  Deiparae  sanctis- 
simae  dormitionem  legitur  graece  et 
latine  in  Ballerini  Sylloge  mon.  II, 
546  —  602;  latine  tantam  in  Migne 
PG.  CXX,  1160—1188;  Vita  s.  Doro' 
thei  janioris  magistri  sui  in  Actis  SS. 
5.  Jan.  1,  605—614;  in  Migne  PG. 
1.  c.  latine  iantum  p.  1157 — 1170. 
Jaxta  Psellum  apad  Le  Qaien  Or. 


I)  Cf.  Dreves  Stimmen  aus  Maria 
Laach  188i  XXVI,  159- 179 ;  S  t  r  e  b  e  r 
KL.VI,17l7s.;  EhrhardapudKruin- 
b  a  c  h  e  r  p.  173,  et  hunc  ipsum  p.  740. 


christ.  1,  645)  pastoralibas  muneribas 
excellait,  at  qaamvis  non  politica  sd- 
modam  aat  secalari  aeientia,  attsmen 
eloqaentia,  qnae  ad  Isocratis  charaete* 
rem  accederet,  phiiosophia  praesertim 
christiana  ac  theologis  ita  claraerit,  at 
Gregorias  (naz.)  alter  esse  videretor. 
—  Deniqae  hac  forte  referri  potest 
N  i co  monachas^raithensis,  qai  c.  1 060 
sab  Constantino  Daca  florait,  cojas  esse 
videntar  opascala,  qnae  alioqnin  s. 
Niconi,  de  qao  6apra901  a.  egimas, 
tribai  solent^):  cnjasmodi  sant:  De 
impia  Armeniorum  religione  ed.  a  Co- 
telerio  in  not.  ad  patres  ap.  1672  p. 
152  col.  235;  Interpretationes  dudno- 
rum  mandatorum  sciL  ss.  patram  et 
concilioram  ezplanationes  in  praecepta 
D.  N,  J.  Christi,  cigas  Prologam  tan- 
tam  edidit  Montfancon  in  bibl. 
coisl.  p.  ]89  8.,  et  inde  Migne  P.  G. 
CXXVII,  5 1 3—5 1 6 ;  d'«  jejunio  Deipa- 
rae,  ez  qao  qaaedam  legantar  in  opasc. 
ejasdem  inscriptionis,  qaod  triboitor 
Anastasio  palaestino  sea  Syro  (fl. 
1090),  qai  videtar  faisse  Caesareae 
Palaestinae  archiepisoopas.  Cf.Migne 
CXXVII,  517—532. 


')  Cf.  Ceillier  Hist.  g6n6r.  des  Au- 
teurs  Bacr^a  et  eccl.  XIII,  47  ss. ;  0  u  d  i  n 
de  script.  eccl.  II,  462  ss.  Ehrhard 
apud  Krumbacher  p.  155  s.  etc. 


XX» 

Scriptores  ecclesiastici  seculi  XI. 
Pars  tertia  ab  a.  (1073—1100). 


572.  Jam  accedimus  ad  novam  as- 
sertae  libertatis  et  restauratae  diaci- 
plinae  ecclesiasticae  aeram,  quam  in- 
aaguramnt  s.  Leo  IX.  ejosqae  succes- 
sores,  sed  firmavit  imperterrito  sno  zelo 
atque  apostoUca  fortitadine  magnns 
ille  Gregorias  VIL,  qui  >8icat  sol, 
at  legimas  in  Breviario  romano  lect.  5 
secondi  Noctami,  efifalsitindomoDei: 
nam  potens  opere  et  sermone  eccle- 
siasticae  disciplinae  reparandae,  fidei 
propagandae,  libertati  ecclesiasticae  re- 
stitaendae,  exstirpandis  erroribus  et 
corraptelis  tanto  stndio  incabait,  atex 
apostoloram  aetate  nallas  pontificum 
faisse  tradatar,  qai  majores  pro  Eccle- 
sia  Dei  labores  molestiasqae  pertalerit 
aat  qai  pro  ejas  libertate  acrias  pag- 
nayerit.  *  Javentatis  fata  Hildebrandi 
(Hiltebrand,  Hellebrand,  Heldebrand), 
ita  enim  Tocabatar  anle  saam  in  pon- 
tificem  electionem,  satis  obscara  sant, 
neqae  satis  constat  de  nativitatis  loco 
et  anno.  Patria  Saanensis  in  Tascia 
dicitar,  parente  fabro  yel  saltem  hami- 
lis  conditioni8(deplebe)natasf.c.  1 020, 
Bomt.e  sab  protectione  s.  Petri  educa- 
tus.  Gregorium  VI.  in  Germaniam  co- 
mitatus  est  Coloniam  usque  et  Aquis- 


granum ;  in  Galliam  quoque  se  contu- 
lit  atque  monasterium  cluniacense  in- 
visisse  refertur:  quamdiu  vero  ibidem 
substiterit,  non  liquet.  Gum  Leone  IX. 
ab  Henrico  III.  in  pontificem  romanum 


*)  Orta  est  controverflia,  niim  Hilde- 
brandus  fuerit  monachus,  et  revera  prio- 
rem  egerit  in  coenobio  cluniacensi ;  dein 
Romae  abbatem  a.  Pauli.  Plures  affirmant, 
alii  nep^nt.  Cf.  Commentariam  praevium 
eiu8  vitac  in  Act.  SS.  25.  Maji  Y,  568  ss. 
(M  i  g  n  e  CXLVni,  23  ss.).  Negat  nostra 
aetato  W.  Martens  in  dias.  hac  de  re 
edita  1891 ;  in  mono^phia  Gregor  VII, 
sein  Leben  und  sein  Wirken,  Leipzig 
1894 II,  251 — 'i90  (opuB  sane  scientifieum 
et  accuratum,  quod  tamen  nou  caret  nae- 
vis,  cf.  Anal.  boll.  1895, 214—223),  atque 
iterum  in  hist.  Jahrb.  1895.  XVI,  274— 
283.  Verum  ib.  mox  sequitur  Thesis  auc- 
tore  G  r  a  u  e  r  t  Hildebrand  ein  Ordens- 
kardinal  (p.  283—312),  juxta  quem  ha- 
bitum  induit  monasticum  non  in  coeno- 
bio  duniacensi,  sed  Romae;  quo  vero 
anno  vel  in  quo  coenobio  incertum.  Pro 
sententia  affirmante  provocat  Grisar 
etiam  ad  quandam  inacriptionem  vetuB- 
tam,  qua  de  re  cf.  Civiltk  catt.  Ser.  XVI 
(1895)  VI  Luglio  p.  205  ss.;  Zeitschr.  tOr 
k.  Theol.  1896  XX,  169—171.  —  Hanc 
tuetur  etiam  Scheffer-Boichorst 
in  d.  Zeitschr.  f.  Geschichtsforsch.  1894 1, 
227—241. 


1023 


1073—1100.  Romani  pontifices.  Gregorius  VII. 


1024 


designato  Roniam  yenit,  sed  eum  gra- 
viter  monuit,  ne  purpnra  pontlficali  in- 
datus  qna  pontifez  urbem  ingredere- 
tur,  sed  legitimam  cleri  romani  elec- 
tionem  exspectaret»  qua  Hildebrando 
agente  revera  in  pontificem  est  electus. 
A  Leone  IX.  ordinatus  est  in  subdiaco- 
num  (f.  1049)  et  munus  eo  tempore 
difficillimum  procuratoris  seu  oeco- 
nomi  bonorum  sedis  apostolicae  acce- 
pit.  Ab  ipso  ejusque  successoribus  in 
gravissimis  adhibitus  fuit  negotiis  et 
legationibus  vir  juxta  s.  Petrum  Damiani 
sanctissimi  et  purissimi  consilii.  In 
Gralliam  legatus  missus  validissii^e 
contra  simoniam  pugnavit,  ut  yel  in 
sy  nodo  lugdunensi  ( 1 0  5  5  )  sez  deposue- 
rit  episcopos  hujus  criminis  reos.  Beren- 
garium  in  synodo  turonensi  ad  haere- 
seos  suae  iteratam  adegit  abjurationem 
atque  fidei  catholicae  professionem. 
Haud  semelromanipontificiselectionem 
sua  prudentia  ad  bonum  perduiit  ezi- 
tum.  Sub  Alezandro  II,  archidiaconi  et 
cancellarii  romanae  Ecclesiae  fungeba- 
tur  munere :  eoque  defuncto  ipse,  qui 
electionem  in  alios  dirigere  solebat,  a 
se  avertere  non  potuit:  invitus  a  car- 
dinalibus  clero  populoque  in  illius  suc- 
cessorem  ipso  die  depositionis  fuit  elec- 
tus  et  29.  Junii  1073  ordinatus  atque 
Gregorius  VII.  dictus. 

573.  Ad  tantam  promotus  dignita- 
tem  forma  factus  est  gregis,  et  quod 
verbo  docuit  exemplo  demonstrayit. 
lortis  per  omnia  athleta  se  pro  muro 
domui  Israel  ponere  non  timuit.  Nostrum 
non  est  gesta  tanti  pontificis  enarrare, 
synodos  recensere,  quas  habuit  ad  de- 
testanda  cleri  vitia,  simoniam  et  in- 
continentiam  necnon  et  investituram 
laicam,  eliminanda,  certamina  quae 
contra  tot  Ecclesiae  hostes  gessit,  prae- 
sertim  contra  Henricum  IV  regem,  de- 
creta  enumerare  saluberrima,  quae  in 
Ecclesiae  bonum  condidit,  sollicitudi- 
nem  laudare  de  unienda  ecclesia  orien- 
tali  cum  romana  deque  tuendo  Oriente 
adversus  Turcarum  invasionem  semper 


magis  imminentem,  de  promo  venda  pace 
et  prosperiiate  singulorum  regno- 
rum  christianorum  deque  dilatanda 
fide  christiana ;  insidias  et  vezationes 
persequi,  quas  passus  est  a  Wiberto 
pseudopontifice  ^),  Heurico  IV.  aliis- 
que  Ecclesiae  adversariis:  hisce  enim 
plena  sunt  tot  biographiae^)  et  histo- 
riae  ecclesiasticae  opera.  Laboribus, 
curis,  vezationibusque  undique  in  enm 
irruentibus  attritus  et  confectas  vi- 
tam  mortalem  commutavit  cum  ae- 
terna  Ecclesiae  libertatis  vindez  acer- 
rimus,  assertor  constantissimus  obiens 
Salerni  25.  Maj.  1075.  —  Ab  Eccle- 
sia  inter  sanctos  colitur.  Mirum  esse 
non  debet  tam  industrii,  operosi 
fortisque  pontifieis  innumeras  de  omnis 
generis  negotiis  superesse  epistolas, 
quarum  registrum  in  octo  olim  II.  di- 
gestum  superest,  quorum  septem  prio- 
res  singulis  prioribus  Gregorii  ponti- 
ficatus  annis  respondent,  in  octavom 
vero  reliquae  epistolae  non  habita  an- 
norumratione  ab  editore  fuere  reject«e : 
postmodum  vero  ab  alio  editore  1.  VIII. 
in  4  distinctus  fuit  II.  seu  potios  in 
tres,  cum  1.  X.,  qui  injuria  tempornm 
periisse  credebatur,  nunqnam  exstite- 
rit.  Complectitur  hoc  registrum  ep. 
36 1 .  Saepissime  prodiit^),  ut  inter  ep. 


«)Wibertu8  (Guibertus)  ab  Alexan- 
dro  II  archiepiscopuB  ravenaas  foctus, 
olim  Henrici  IV.  cancellarius,  eo  auctore 
antipapa  electua  est  Brixinae  ab  episco- 
pis  triginta  schisroaticis  a.  1080  contra 
Gregorium  VII,  cui  et  successoribuB  ejus 
a.21seoppo8uit8ubnomiaeClementi8lII. 
fautor  tristissimi  schismatis  (f  1100). 

^)  Ex  his  aliquas  reperies  in  M  i  g  n  e 
PL.  CXLVIII,  9—279 ;  plurimas  indicat 
P  0 1  th  a  8 1  p.  541 ;  1350  88.  Vita  a  Paulo 
Bernriedeusi  acripta  pretioaa  eat  (cf. 
Migne  L  p.  39— 104  coU.  219-23o\  nam 
non  diu  post  pontificia  mortem  fuit  con- 
Bcripta.  Cf.  B  r  i  8  c  h  a  r  KL.  V,  1104-1 127, 
qui  apologias  plures  pro  Gregorio  VII 
laudat;  Voigt  Hildebrand  als  Papst 
Gregor  VII  und  8ein  Zeitalter,  Weimar 
ed.  2.  etc. 

»)  Cf.  Jaff^,  qui  in  RR.  PP.  Beg.  I, 
598—549  recenset  ep.  542.  Regiatri  1.  2 
po8t  ep.  55  (M  i  g  n  e  p.  407)  occnrrunt 


1025 


Adversarii  Gregorii  VII.  Theodoricui. 


1026 


decretaliom  rom.  pont.,  Romae  1591 
in,  549 — 885,  quam  ed  curayit  Ant. 
Caraffa  card.,  et  post  ejus  mortem 
Ant.  de  Aquino,  ed.  praestans;  in 
omnibuB  conc.  collectionibus,  ex  M  an  s  i 
XX,  60—373,  Migne  CXLVIII,  283- 
644 — 749;  in  Jaffe  bibl.  rer.  Germ. 
II,  5 — 519,  prima  ed.  critica,  cui  sub- 
jiciuntur  aliae  ep.  51  p.  520 — 576. 
Apud  Migne  adduntur  ez  variis  fon- 
tibns  GoUectae  ep.  83  eztra  registrum 
yagantes:  subjiciuntur  ep.  (12)  diyer- 
sorum  ad  Gregorium.  S.  Gregorii 
Vn.  B.  P.  ep.  et  diplomaia  pantificia 
(cnm  pluribus  additionibus)  Parisiis 
1877  t.  2.  Jam  nunc  numerantur  ep. 
549,  quae  typis  faere  editae:  quam 
plurimae  sane  interciderunt  yel  ad- 
huc  latent.  De  eoneiliis  romanis  X,  quae 
baboit  in  primis  pro  restauranda  Eccle- 
siae disciplina cf.  Migne  ib.  749-824, 
et  H  e  f  e  1  e  Conciliengesch.  t.  V.  passim. 
—  Tribuitur  quoque  Gregorio  VII. 
commentarius  in  VII  pscUmos  poeni- 
tentialeSy  qui  saepius  inter  opera  Gre- 
gorii  M.  (Migne  LXXIX,  549—658) 
prodiit;  commentarius  yero  in  Mat- 
ihaeum,  e  quo  P.  Allixius  fragmen- 
tum  edidit  in  praef.  ad  Determinatio- 
nem  Joannis  paris.  de  modo  ezsistendi 
corporis  Christi  in  sacramento  altaris 
Londini  1686,  junioris  cujusdem  Hil- 
debrandi  esse  yidetur. 

574.  Miruro  esse  non  debet  tantum 
pontificem  suos  habuisse  adversarios, 
qui  et  scriptis  ejus  agendi  rationem  et 
decreta  impugnayerint.  Ita  ex  gr. 
Theodericus   (Dietrich)    episcopus 


Dictatus  papae  seu  capitula  XXVII,  qui- 
bu8  continentur  quasi  normae,  juxta  quas 
Gregorius  VII.  Ecclesiam  rexerit :  verum 
coUectio  eet  spuria,  ut  jam  ostendit  Pagi 
ad  a.  1077  n.  8,  quamvis  aliquot  illorum 
capitulorum  erui  possint  ex  Gregorii 
epistolis.  Cf.  hypothesim  de  ejus  origine 
in  N.  Arch.  der  Ges.  f!Sr  altere  deutsche 
Geschichtsk.  1890  XVI,  193—202  auctore 
L5wenfeld.  Cf.  et  Pflugk-Hart- 
tung  Die  Register  Gregors  VII  ib.  VIII 
(1883),  227—242  et  XI  (1886),  143—172. 
Burter,  Nomenclator  I  ed.  III. 


yirodunensis  (l046 —  28.  Apr.  1088 
yel  1089),  praesul  mire  inconstans, 
modo  papae  deyotus,  modo  acerrimus 
Henrici  IV  propugnator^),  in  ep,  ad 
universos  praeiatos  et  nobilea,  qua  pon- 
tificem  injuste  et  acerbe  perstringit  ^), 
et  alia  de  diacordia  regni  et  sacerdotii 
ad  ipsum  Gregorium  VII.,  qua  ipsum 
subdole  consulit,  quid  adyersariis  ip- 
sius  respondere  debeat,  hinc,  ut  scribit 
Sigebertus  gembL de Scr. eccL  160, 
»non  eum  increpans,  sed  ut  seniorem 
obsecrans  et  patrem  et  amicabili  in- 
ductione  quasi  affectu  dolentis,  sugge- 
rens  ei  omnia,  quae  contra  jus  legum 
et  fas  religionis  eum  fecisse  et  dixisse 
diyulgabat  loquax  fama^  ApudMar- 
tene  thes.  noy.  anecd.  l,  214 — 230, 
et  in  MG.  lib.  de  lite  I,  280—299  ed. 
Eun.  Francke,  quae  quamyis  sub 
ejnsnomineedita,  e8tWenrici(Wene- 
rici,  Wirici,  Werrici,  Guenerici,  Hen- 
rici  etc.)  ex  clerico  et  scholastico  yercel- 
lensis  episcopi  schismatici  (t  30.  Sept. 
1081  yel  1082)  et  regni  Italiae  can- 
cellarii.  Sub  hujus  nomine  circnm- 
fertur  1.  de  unitate  EccUsiae  conser- 
vanda  et  de  schismate  inter  Henricum 
imp.  et  Gregorium  VII.  (pro  Henrico 
contra  Gregorium),  post  yarias  ed.  ex 
recensione  Schwenkenbecher  Hanno- 
verae  1882;  et  in  Mon.  Germ.  hist. 
Libelli  de  lite  1893  II,  182 — 284. 
Diyisus  est  in  11.  3 :  tertius  yero  1.  caret 
fine,  qui  yel  periit,  yel  nunquam  scri- 
ptus  est.  Ab  aliis  tribuitur  Walramo 
(Waleramno,     Waltramo)     episcopo^) 


1)  Partem  habuit  in  depositione  Gre- 
gorii  VII  Wormatiae  1076  attentata :  hu- 
milime  dein  se  subjecit  legitimo  pontifici : 
mox  iterum  defecit :  mortuus  tamen  est 
poenitens.   Cf.  Hist.  lit  VIII,  246-254. 

5)  Cf.  de  eo  Nomencl.  ed.  prioris  IV, 
16  a.  £ju8  praeterea  sunt  Epistola  ad 
Ludovicum  Thuringiae  comitem,  qua 
ipsum  monet,  ut  pontifice  deserto  impe- 
ratori  fidem  eshibeat  (cf.  apud  B  a  r  o- 
nium  ad.  a.  1090  n.  5  etc.).  Ludovicus 
vero  in  responsione,  quam  ejus  nomine 
dedit  Steph.  Herrandus  ep.  halbersta- 
diensis,  eum  dnre  tractat.  Cf.  utriusque 
literas  in  MG.  lib.  de  lit.  II,  286-291.  De 
33 


1027  1073— 1100.  Adversarii  Gregorii  Vn.  Wido,  Benzo,  Beno  etc.         1028 


naumburgensi  (t  llll)f  qoae  tamen 
opinio  satis  dabia  est;  ab  aliis  cense- 
tur  esse  ci:yu8dam  monachi  hersfel- 
densis. 

575.  Wido^)  Aretinus  origine, 
episcopus  intiTLSus  ferrariensis  (t  p. 
1092),  Wiberto  et  Henrico  fidelissime 
deyotus,  scripsit  (ante  24.  Maj.  1086) 
nomine  Glementis  III.  pseudopapae  de 
3chismat$  HUdebrandi,  ut  causam  illius 
judtam  esse  ostenderet  atque  assecla- 
rum  animos  confirmaret.  Opus  obli- 
vioni  datum,  nuUus  enim  scriptorum 
veterum  ejus  mentionem  fecit,  obli- 
vioni  erripuit  B.WiImans,in  M6.  XII, 
153 — 179;  in  M6.  hist.  lib.  de  lite 

I,  532 — 667  recognovit  E.  Diimm- 
ler.  —  Benzo  alter  episcopus  intru- 
sus  albensis  (c.  ]  089)  Alezandri  II.  jam 
adversarius  reliquit  ad  Henricum  IV 

II.  YII  seu  coounentariorum  IL  YII 
de  r^ua  Henrici  imp.  ex  prosa  et  ver- 
sibus  leoninibus  conteztos  adulatione 
impudenti  erga  imperatorem  turgentes, 
plenos  probris  et  conviciis  in  Grego- 
rium  YII  et  ejus  asseclas,  opus  plane  in- 
dignum  ed.  a.  C.  Pertz  inMG.  SS.XI. 
591 — 689.  —  Alius  Gregorii  VII.  vivi 


inveatitura  episcoporum  per  imperatorem 
facienda,  quem  tr.  anon^rmum,  ipsi 
SchardiuB  pro  lubitu  tribuit  in  coll. 
de  jurisdictione  imp.  n.  14;  habes  eum 
etiam  in  M6.  lib.  de  lit.  IL,  498-504 ;  ep. 
de  8.  Leonardo  conf.  apud  M  a  r  t  e  n  e  coli. 
amp.  I,  633 ;  ep.  ad  ecdeeiam  hamhergen- 
sem^  qua  ezcommunicatum  aliquem  vi- 
tandum  esse  indicat,  apud  Eccardum 
Corp.  Bcript  medii  aevi  II.  2(53.  Cf.  Fa- 
b r i c i u 8  lil, 603 ;  SchQz  comment. crit. 
p.  540--547. 

<)  Alius  ab  eo  est  Wido  praepositus, 
dein  episcopus  osnabrugensis  (f  1101), 
cujus  est  I.  de  eontrovereia  inter  Hilde- 
brandumet  Heinricum  imp.,  quo  Wiberti 
pseudopontificis  electionem  tueri  niti- 
tur.  Illud  quidam  maffister  osnabru^ensis 
(T.)  in  excerptum  redegit.  Nonnisi  haec 
ezcerpta  ad  nos  pervenerunt  in  U  d  a  I- 
rici  babenberffenais  collectione  episto- 
iarum ;  in  M6.  lib.  de  lit  1, 461—470  ed. 
Heinemann.  Cf.  Nomencl.  IV,  27*; 
Potthastp.  1113. 


et  spirantis  ferocissimus  adversariua 
fuit  Beno  (Benno)  cardinalis  pres* 
byter^),  qui  ab  eodem  cum  aliis  duo- 
decim  cardinalibus  ad  Clementis  III. 
pseudopontificis  defecit  partes.  Scrip* 
sit  vehementes  adversus  6regorium  VII. 
et  Urbanum  11.  literas,  quas  edidit 
6oIdastus  inscriptas:  De  vita  et 
gestis  Hildebrandi  in  Apol.  pro  Hen- 
rico  IV.,  Hannoviae  1611  p.  1 — 15, 
libellus  infamis  mendaciis  et  flalnmniift 
adeo  refertus,  ut  S  c  h  tl  z  cum  confic- 
tum  spurinmque  conseat  p.  101.  Be- 
periuntur  et  in  farragine  ante  a.  1 098 
ab  anonjmo  collecta,  quae  prodiit  sae- 
pius  (cf.  Potthast  p.  146)  inscripta 
Benonis  aliorumque  cardinalium  schis- 
maticorum  contra  Gregorium  VIL  et 
Urbanum  IL  scripta^)  seu  epistolae  XI, 
inM6.  hist.  lib.  de  lite  U,  369 — 422. 
701.  £x  his  epistolis  prima,  secunda, 
forte  et  tertia  sunt  Benonis;  quarta, 
nona  et  decima  sunt  Hugonis  cardina- 
lis,  hominis  inconstantis  sane  animi, 
qui  et  varias  expertus  est  fortunas; 
tertia  est  anonymi ;  quinta,  sezta  et 
octava  pertinent  ad  synodum  schisma- 
ticorum  a.  1098  Bomae  congregatam, 
undecima  anonyma  est  et  complectitur 
capitula  quaedam  conc.  VI.  toletani  de 
electione  et  auctoritate  regum.  —  Qui- 
bus  addantur  Sigebertus  gembia- 
censis,  de  quo  egimus  IV,  49  ss.  ed. 
prioris,  ob  Apdlogiam  contra  eos,  qui 
calumnianantur  missas  conjugatorom 
sacerdotum  in  M6.  lib.  de  lit  II,  436- 
448.  Scripsit  quoque  leodiensium  no- 
mine  epistolam  adversus  Paschalem  pa- 


1)  Alius  as.  Bennone  misnensi  epi- 
scopo  (1066—1106),  qui  stetit  a  partibus 
6regorii  VII ;  etaBennone  viro  ad- 
modum  culto  et  strenuo,  magistro  Spirae 
et  Hildesheimii,  episcopo  osnabrugensi 
(1067—1088),  CUJU8  vitam  descripait 
Nortbertus  0. S. Ben., ut diximUB I V, 
48.  Cf.  Wattenbachll»,  26— 29. 

*\  Cf.  de  his  accurate  disserentem  Jos. 
Scanitzer  Die  6e8ta  romanae  Eccle- 
siae  des  Kard.  Beno  und  andere  Streit- 
Bchriften  der  schismatischen  Kardin&Ie 
wider  6regor  VII.,  Bamberg  1892. 


1029 


Defensores  Grej^orii  VII.  AnBelmas  Incensis. 


1030 


pam,  in  qua  singalatim  Paschalis 
yerba,  quibus  Bobertxim  II.  Flandriae 
comitem  excitaverat  ad  paniendos 
leodienses  ezcommunicatos  refatat 
et  contra  romanam  Ecclesiam  invehi- 
tur,  ib.  p.  450  —4 64.  —  Petrus  C r  a s- 
sus  judex  ravennas,  laicus,  cigus  de- 
fensio  Henrici  IV.  regis  scripta  1084 
ezstat  in  M6.  hist.  lib.de  lite  1,  434- 
453.  —  Sigfridusi)  (f  1084)  et 
Weziloarchiepiscopimoguntini(l088)» 
de  quo  cf.  infra  sub  s.  Altmann  ep. 
passaviensi.  —  Conradus  patria 
suevua,  aliquandiv  Henrici  IV.  insti- 
tutor,  episcopus  ultrajectinus  (l076), 
qui  vehementem  habuit  orationem  ad- 
versas  Gregorium  VII.  ad  principes 
imperiiinconventugerstungensi,  quam 
cum  tot  aliis  geminis  soriptis  edidit 
Goldastus  in  Apologia  principum 
Germaniae  pro  Henrico  IV.  imp.  contra 
criminatores,  Hannoviae  1611.  Inter- 
fectus  obiit  ^)  in  proprio  palatio  1 4.  Apr. 
1099.  —  De  Alboino  redibit  infra 
cum  Bemoldo  sermo. 

576.  Verum  plurimi  steterunt  a  par- 
tibns  Gregorii  VII.  Ita,  ut  aliquos  sal- 
tem  nominemus,  s.  Anselmus^) 
Baduarius  (de  Badagio,  Baggio,  Bada- 
gius)  patria  Mantuanus^),  nepos  Ale- 


1)  Hujus  ep.  et  acta  aynodi  moguntini 
1071  in  causa  Caroli  ep.  constantienais 
simoniaci  cf.  in  M  i  g  n  e  CXLVill,  1433— 
1441.  —  Alius  ab  eo  est  Sigefridus 
abbas  gorziensis,  cujus  epistolas  (f.  a. 
1040) exhibet  Giesebrecnt  Gesch. der 
deutschen  Kaiserzeit  II^  714—719. 

*)  Cf  Hiat.  lit  VIII,  500—604. 

s)  Alius  ab  eo  est  A  n  s  e  1  m  u  s  nostro 
aequalis,  forte  et  cognatuSf  a  suis  studiis 
«PeripateticuB"  cognominatus,  in  hu- 
manioribus  literis  I^ne  versatus,  qui  per 
Italiam,  Burgundiam  et  Germaniam  iti- 
nera  literaria  instituit  atque  disputatio- 
nes  habuit.  Ejus  Rhetoromachiae  U.  III 
edidit  DQmmlerin  buo  op.  Anselm  der 
Peripatetiker,  Halle  1872.  Cf.  W  e  r  n  e  r 
Gerbert  p.  302  ss. 

«)  Hujus  vitam  descripBit  Baldus 
(Bardo)  ejus  discipulus,  quam  habesinter 
GretBeri  opera  VI,  468-486 ;  M  a  b  i  1 1  o  n 
in  Act.   SS.  VI,  2,  471—486;   Migne 


xandri  II.  pontiOcis,  qui  eum  sibi  suc- 
cessorem  in  sede  lucensi  constituit, 
cum  hanc  sedem  ante  suam  in  ponti- 
ficem  electionem  tenuerit.  Cum  vero 
investituram  ex  Henrici  IV.  manibus 
soluta  pecunia  accepisset,  facti  poeni- 
tens  episcopatu  se  abdicavit  secessit- 
que  in  monasterium  Padilirone  prope 
Mantuam,  sed  a  pontifice  ad  ecdesiae 
regimen  revocatus  a.  1073  episcopale 
munus  repetiit.  Ab  Henrico  IV.  sede 
pulsus  non  destitit  a  tuenda  strenue 
summoque  animi  studio  Gregorii  VII. 
causa,  a  quo  renunciatus  est  vicarius 
Urbis  pontificius  et  legati  apostolici 
per  Lombardiam  munere  auctus,  ut 
omnes  a  rege  deficientes  in  Ecolesiae 
gremium  reciperet.  Celebri  Mathildae 
comitissae  erat  a  confessionibus.  Obiit 
hic  vir  sanctitate  et  doctrina  clarus, 
quem  Gregorius  VII  moriens  una  cum 
Otbone  ostiensi  successorem  in  munere 
apostolioo  commendaverat,  magno  bo- 
nae  causae  damno  a.  1086.  Ab  Eccle- 
sia  inter  sanctos  colitur.  Plura  reliquit 
opera:  Liber  eonira  Wihertum  (anti- 
papam)  et  eequacea  ejus  pro  defensione 
Gregorii  VII.  legitimi  pontificis  romani 
(scriptus  c.  1085 — 1086)apudCani- 


CXLVIII,  907-940  coll.  CXLIX,  443-446  ; 
Wilmans  in  Mon.  G.  scr.  XII,  1—35 
col.  XX,  692—694;  Andreas  Rota  Noti- 
zie  istoriche  di  s.  Anselmo,  Veronae  1733; 
Scherer  KL.  1,899;  M i r b t  Realenc. I, 
572  8.  —  Juxta  Bardonem  vitam  s.  AnBelmi 
descripsit  metrice  Rangerius  secun- 
dus  8.  Anselmi  successor  (1097—1112): 
de  qua  cf .  accuratam  diss.  Overmann 
N.  A.  1896  XXI,  403—440;  Colucci 
Un  nuovo  poema  latino  dello  XI  sec.  La 
Vita  di  Anselmo  da  B.,  Roma  1895.  £a 
postquam  perdita  censebatur  primum  ed. 
Vinc.  de  la  Fuente  Matriti  1870.  Ejus- 
dem  Rangerii  est  prolixum  carmen  de 
anuio  et  haculo,  in  quo  ordines  ecclesiasti- 
cos  singulos  percurreuB  probat  nihil  mn- 
neris  vel  sacri  a  rege  dari,  imo  omnia 
a  Christo  accipi:  quomodo  ergo  regi, 
qnaerit,  permissum  erit,  ut  ei  episco- 
pos  ordinare  et  investire  liceat?  Illud 
edidit  E.  S  a  c  k  u  r  in  MG.  lib.  de  lit.  II, 
508—533.  Ex  hisce  carminibus  liquet 
Rangerium  virum  fuiBse  eruditum  atque 
suo  tempore  poetam  insignem. 
33* 


1031         1073 — 1100.  Defensores  b.  Gregorii  VII.  Anseltnus,  Gebehard,  1032 


siam  Lect.  ant.  YI,  202;  ed.  2.  III, 
372 — 395,  in  tribns  bibliothecis  PP.; 
in  Ma.  hist  lib.  de  lit.  1,  519—528; 
sabjicinntnr  in  Ganisii  cod.  at  conti- 
naatio  1. 2  et  coUectanea  qaaedom :  sed 
haec  casa  adjecta  sant  1.  Tel  epistolae 
Anselmi,  et  1.  ille  2.  opascalam  card. 
Deas  dedit,  de  qao  infra  redibit  sermo, 
esse  yidetar.  Antea  jam  scripserat  ad 
Wibertam  epistolam,  breyiorem,  at  vi- 
detar,  et  mitiorem,  qaae  tamen  periit. 
Dabia  sant  qaaedam  opascala  ascetica, 
at  MediteUumes  in  orationem  dumini- 
cam;  de  salutatume  h,  V,  Mariae  sciL 
Ave  Maria;  mper  Salve  Regina;  de 
gestie  D.  N.  J.  Christi  et  de  passione 
ejas  (rythmi),  in  bibl.  PP.  lagd.  XXVII, 
436 — 458  ed.  Lac.  Waddingo.  Ex- 
positio  in  lamentationee  Hieremiae  pe- 
riit;  fragmenta  commentarii  tn^^aZmoA 
eihibet  Paalas  de  Bernried  in  vita 
Gregorii  VII  c.  126.  —  Praecipaam 
tamen  Anselmi  opas  fait  coUectio  ca- 
nonum  systematice  disposita  et  in  U. 
XIII  distribata,  qaa  nalla  ante  ipsam 
aberior  prodiit.  Priores  11.  VII  inni- 
tantar  collectioni  nondam  editae  exe- 
antis  sec.  IX.  compilatae  ex  decretali- 
bas  rom.  pontificam  genainis  et  sap- 
positis,  praeserUm  s.  Gregorii  M.,  et  ex 
jare  romano,  Anselmo  archiepiscopo 
mediolanensi  (883 — 897)  dedicata ;  IL 
VI posteriores coUectioni  Barchardi 
(cf.  p.  978).  Scopas  aatem  hajas  col- 
lectionis  fait  teste  aactore  vitae  ejas 
(in  MG.  SS.  XII,  20)  >Domni  papae 
(Gregorii  VII)  sententiam  et  aniversa 
ejas  facta  atqae  praecepta  canonicis  de- 
fendere  rationibas  et  approbare  ortho- 
doxis  aactoribos*.  Hinc  eam  Apolo- 
geticus  inscripsit.  Ea  in  compendium 
fait  sabinde  redacta  yel  additionibus 
aacta,  magna  ex  parte  in  Gratiani 
decretom  transiit,  sed  nanqoam  pro- 
diit,  qaamvis  plores  de  ea  edenda  cogi- 
tarint  ejas  mole  ab  eo  consilio  exse- 
qaendo  deterriti:  capitaloram  tantum 
inscriptiones  edidit  Mai  Spicil.  rom. 
VI,  312 — 394;  de  ejus  dispositione 
fusius  et  docte  disserunt  Ballerinii 


de  antiq.  coUect  IV  c.  13;  Theiner 
disquis.  crit  in  praecipuas  can.  et  de- 
cret.  collectiones  p.  363 — 382;  Gal- 
landi  de  vetustis  can.  collect.  diss. 
syll.  1,  640  ss.  etc  Haec  omnia  (ex- 
cepta  diss.  Balleriniana)  habes  in  M  i  g- 
ne  P.  L.  CXLIX,  435—630. 

577.  S.  Gebehardus  ')  archiepi- 
scopus  salisburgensis(l060),  impiger- 
rime  a  Gregorii  partibus  stetit,  hinc 
ab  Henrico  IV.  sede  pulsus  (1077), 
sed  iterum  restitutus  scripsit  epi- 
stolam  ad  Herimannum  metensem  epi- 
scopum^),  qui  eum  consuluerat,  de 
schismate  inter  Gregorium  VII.  et  Hen- 
ricum  IV,  in  qua  ostendit  juste  Hen- 
ricum  fuisse  excommunicatum,  binc 
cum  ipso  non  esse  communicandum, 
neque  eos  peijurium  incurrisse,  qui 
eum  dereliquerunt  In  omnibus  aeqaam 
et  incorrupti  judicii  se  praebet  viram 
eumque,  quem  non  mirum  sit  et  apud 
sequaces  et  apud  adversarios  magnae 
auctoritatis  fuisse  (t  1088).  Habes 
eam  ep.  apud  Tengnagel  Vetera 
monumenta  contra  schismaticos,  Ingol- 
stadii  1612  (qui  plura  scripta  pro  Gre- 
gorio  VII  coUegit)  p.  7 — 29;  in  Act. 
SS.  16.  Jun.  VI,  157—165;  in  MG. 
hist.  lib.  de  lite  I,  263 — 279  col.  p. 
628;  MigneCXLVIII,847— 868.  De 
eo  ita  Bertoldus  const.  in  suochro- 
nico  ad  a.  1088:  >Gebehardu9  vene- 
randae  memoriae  Juvaviensis  archie- 
piscopus,  in  causa  s.  Petri  praecipuus, 
qui  schismaticos  publice  dictis  et  scri- 


I)  EjuB  vitatn  reperies  apud  Oani> 
ai  um  Ant.  lect.  VI,  1227—1^52;  ed.  2. 
in,  2,  434-448;  in  Act.  SS.  16.  Jun.  VI, 
1,  147—155. 

'')  HermannuB(Herimannu8)canoni- 
cus  et  praepoBituB  leodiensiB,  dcin  episco- 
puB  metensis  (1072;  t  4.  Maj.  lOfK))  et 
ipse  Btrenue  stetit  e  parte  Gregorii  Vll : 
hinc  ab  Henrico  aede  pulsus  est  (1078). 
EpiBtolae  ejus  pretioBae  perierunt.  Reli- 
qua  tantum  est  charta  quaedam  danatio' 
nis  et  historia  elevationis  et  translationis 
corporis  s.  C 1  e  m  e  n  t  i  s.  CF.  Hist.  lit. 
VIII,  330—334. 


1033 


Altmann  passav.,  Bernardus  constant. 


1034 


ptis  confatare  consueTit,  de  hac  Ince 
snbtractas  XVII  Kal . . .  magnam  moe- 
rorem  catholicis  reliquit*.  Praeter 
hanc  ep.  aliam  qaoqae  scripsit 
pro  Gregorio  YII  contra  schiema- 
ticos  jaxta  Manegaldam  in  opasc. 
contra  Wolfelmam  coloniensem  c.  23, 
qnae  tamen  periisse  yidetar.  —  Prae- 
clara  de  Gregorio  YII.  reperiuntar  in 
vUa  8,  AUmanni^)  (Alemanni)  episcopi 
passaviensi  scripta  a  Buperto  ab. 
gotwicensi  (t  II 99),  quam  habes  in 
Migne  P.  L.  CXLVUI,  867—894; 
Tengnagel  op.  cit.  p.  34 — 67;  in 
Act.  SS.  8.  Aug.  II,  378—389;  anti- 
quior  tamen  est  yita  ab  auctore  ano- 
nymo  gotwicensi  suppari  conscripta, 
ob  notitias  pretiosa,  et  a  Wattenbach 
ed.  in  MG.  SS.  XII,  226—243.  Porro 
de  hoc  strenuo  Gregorii  YII  assecla 
scribit  Bertoldus  1.  c.  ad  a.  1091: 
>Altmannus  s.  recordationis  patavien- 
sis  episcopus  in  causa  s.  Petri  et  in 
ecclesiastica  religione  studiosissimus, 
post  multa  pericula,  tribulationes  et 
exsilia,  quae  pro  Christo  sustinuit,  in 
senectute  bona  migrayit  ad  Dominum 
YI  Id.  Augusti  (S.Aug.  1091)  ...  Hic 
fait  tantae  sanctitatis,  continentiae  et 
religionis,  ut  reyerendissimo  papae 
Gregorio  sanctoque  lucensi  episcopo 
(Anselmo),  imo  omnibus  religiosis  re- 
yerendus  esset  et  amabilis,  schismaticis 
yero  et  sceleratis  odiosus  et  formida- 
bilis.  Unde  in  obitu  suo  bonis  mag- 
num  moerorem,  malis  yero  magnam 
reliquit  exsultationem.  *  Patria  erat 
Guestphalus  n.intra  1010 — 1020  cla- 
ris  parentibus:  studiis  incubuit  Pader- 
bonae  et  Parisiis,  unde  redux  Pader- 
bonae  rexit  scholas.  Profectus  est  cum 
aliis  in  terram  sanctam,  unde  rediens 
electus  est  episcopus  patayinus.  Plura 
condiditmonasteria,  inter  quae  celebre 
gotwicense  (l070),  alia  reformayit  ut 


cremofanense,  fiorianense,  sanhippplj- 
tanum  etc.,  fortiter  et  imperterrite  in- 
stitit  reformationi  cleri  juxta  decreta 
Gregorii  YII ;  Henrici  lY.  excommuni- 
cationem  per  Germaniam  promulgayit 
et  pro  eo  deponendo  institit  legatus 
pontificius  constitutus.  Hinc  plurima 
est  passus,  sede  iterato  pulsus,  in  ex- 
silio  obiit.  Nostra  demum  aetate  M. 
S  d  r  a  l  e  k  quaedam  scripta  de  inyesti- 
tura  deque  controyerRia  illius  temporis 
reperit  eiqne  asserere  nititur  ediditque 
in  op.  Die  Streitschriften  Altmanns  yon 
Passau  und  Wezilos  yon  Mainz,  Pader- 
bom  1890:  yeruro  ille  liber  eanonum, 
quem  eruit  ez  cod.  gotwicensi  Nr.  56 
p.  145 — 180,  yideturesse  Bernardi 
constantiensis^),  de  quo  mox. 

578.  >Bernardu8  constantien- 
sium  magister  scholarum,  yir  ernditis- 
simus,  in  causa  s.  Petri  feryentissimus 
in  Saxonia  (Corbejae)  sub  monachica 
professione  migrayit  ad  Dominum(l5. 
Mart.  1088).*  Ita  Bemoldus  ejus  dis- 
cipulus  in  suo  chronico  (MG.  Y,  448). 
» Scripsit,  addit  Sigebertus  gembl. 
de  script.  eccl.  c.  165,  luculento  qui- 
dem,  sed  amaro  stilo  ad  Harduinum 
magdeburgensem  archiepiscopum  1. 
contra  Henricam  lY  hujus  nominis 
imp. :  cujus  solius  yerba  sufQciunt  om- 
nibus  ad  intelligendum  quam  grayis 
et  odiosus  fuerit  ipse  imperator  Saxo- 
nibus.  *  Eum  inscripsit  liber  canonum 
contra  Heinricum  lY.  imp.  Prodiit  in 
MG.  lib.  de  lite  I,  472—516  ed.  F. 
T  h  a  n  e  r.  Ejusdem  Bemardi  sunt  lite- 
rae  ad  Adalbertum  et  Bemoldum  con- 
stantienses  de  damnatione  schismaticO' 
rum  apud  Ussermann  Germaniae  s. 
prodromi  II,  188  ss. 

579.  Hujus  Bemardi  et  Adalberti^) 
discipulus   Bernoldus   (Bemaldus) 


»)  Cf.de  hocTh.  Wiedemann  Alt- 
mann  y.  Passan,  Angsbur^  1 851 ;  J.  S  t  Q  Iz 
Leben  des  B.  Altmaan,  Wien  1853 ;  H  o  1  z- 
irarthKL.  1,659. 


1)  Cf.  Michael  Zeitschr.  f.  k.  TheoL 
1891  XY,  81-  96;  Thaner  k.  Arch.  der 
Ges.  filr  9..  deutsche  Geschichtsk.  1890 
XVI,  529—540. 

<)  De  hoc  Adalberto  yidentur  eflse 
I  intelligenda,  quae  Bernoldus  in  suo 


1035 


1073-1100.  DefenBores  Gregorii  VII.  BernolduB 


1036 


pariter  strenuum  a  prima  juventate 
usque  ad  vitae  exitum  Gregorii  VII. 
ejusque  successorum  apologetam  egit. 
^Omnium  auctorum,  juxta  Thaner 
in  praef.  suae  ed.,  qui  de  causa  Gre- 
gorii  Vlldisseruerunt,  sollertia  ac  scien- 
tia  nemine  inferior,  multos  hacreprae- 
cellit,  quod  nullis  fere  armis  nisi  ex 
libris  repetitis  usus  conyiciis  contu- 
meliisque  abstinuit.  *  Plurima  compo- 
suit  opuscula^),  quae  edidit  in  MG.  lib. 
de  lit.  Thanerll,  1 — 168,  scil.  de 
prohibenda  sacerdotum  incontitientia 
(4 — 26)  ad  quendam  Alboinum  presby- 
terum,  alioquin  amicum  suum,  sex  con- 
stans  epistolis  (datis  inter  a.  1074 — 
1076).  Scripserat  scil.  Alboinus  saltem 
pro  conjugio  sacerdotum  inito  ante 
Gregorii  VII.  prohibitionem  (a.  1074. 
1075).  Verum  mox  respondit  Bemol- 
dus :  ille  contumeliose  rescripsit :  sed 
et  Bemoldus  calamum  arripuit  pro  de- 
fensione  legis  pontificis.  Besipuisse  yi- 
detur  Albuinus,  nam  in  ep.  ad  Bernol- 
dum  pro  reintegranda  amicitia  inter 
alia  humiliter  profitetur :  »  Me,  si  quid 
dixi,  quod  tibi  vel  alicui  subolere  po- 
test  bono,  quo  spiritus  salyus  fiat, 
in  interitum  camis  tradi  non  renuo 
(Migne  P.  L.  CXLVIII,  1104).«  — 
De  damnatione  schismaticorum  seu  eo- 
mm,  qui  papam  totamque  romanam 
synodum  (l076)  deauctorizare  tenta- 
yerunt  et  de  sacramentis  damnatomm 
(MG.  p.  26 — 58  scr.  a.  1076)  tribus 
constans  ep.  inter  Adalbertum,  Bernal- 
dum  et  Bemhardum  datis.  —  Apoh- 
getieus  pro  decretis  Gregorii  VII  P.  M. 


chronico  Bcribit:  «Doctor  Adalbertus 
facto  yerbo(^ue  disertua,  jam  XXX  annis 
mundo  crucifixus,  et  in  fine  ad  eyangeli- 
cam  pertectionem  perductus  mi|prayit  ad 
Dominum  tertio  Nonas  Decembris(3.  Dec. 
1079).*"  HujuB  Adalberti  exstant  duae  ep. 
ad  Bernoldum,  quas  habes  in  opusculo 
infra  cit.  Dedamnatione  schism&ticoTVimp. 
>)  Cf.  de  singulorum  editionibuB  Po  tt- 
h  a  8 1  p. :  54  88. ;  de  ipso  Bernoldo  W  a  i  t  z 
in  prooemio  Bernaldi  chronico  praemiBSO 
in  MG.  V,  385  ss. 


editis  in  synodo  romana  (1075)  adyer- 
sus  simoniacos  et  incontinentes  altiiris 
ministros  (in  MG.  1.  c.  p.  58 — 88).  — 
L.  de  aacramentis  excommunicatorum 
(p.  89 — 94),  in  quo  multis  locis  argu- 
menta  P.  Damiani  in  1.  Gratissimus 
proposita  sequitur  et  yalorem  illorum 
dacramentomm  tiietur.  —  Apologeticae 
rationes  contra  schismaticomm  objec- 
tiones  Adalberto  praeposito  nemetensi 
(spirensi)  inscriptae  (94 —  1 0 1 ).  —  Ep. 
ad  Adalbertum  argentinensem  praepo- 
situm  de  lege  excommunicationis,  obe- 
dientiam  magis  papoe  quam  proprio 
pastori  praestandam  esse  (p.  1 0 1- 1 03). 
De  eadem  r^^exxdemtandisexcommuni' 
eatis  eommque  communicatoribus  ad 
Becchonem  (p.  1 03 — 106).  —  De  emp- 
tione  ecclesiamm  (p.  106 — 108). — 
Pro  Gebhardo  ep.  constantiensi  eccle- 
siae  in  locum  Ottonis  exauctorati  prae- 
fecto  ep.  apologetica  (p.  108 — 112). 
—  De  yitandaexcommunicatomm  com- 
munione,  de  recondliatione  lapsorum  et 
de  conciliomm,  canonum,  decretorum, 
decretalium  ipBorumque  rom.  pontifi- 
cum auctoritate.  Non pauca  e  1.  H i nc- 
mari  remensis  de  yariis  capitulis  ec- 
desiasticis  ad  yerbum  deprompsit  (ib. 
112 — 142).  —  De  preshyteris  deque 
eorum  potestate  poenitentes  reconci- 
liandi  (p.  142 — 146).  —  De  ttolutiane 
juramentorum  (p.  146 — 149).  —  De 
reordincUione  vitanda  et  de  salute  par- 
yulorum,  qui  ab  excommunicatis  bapti- 
zati  8unt(l50 — 156).  —  De  statutis 
ecclesiasticis  sobrie  legendis  (p.  156 — 
160).  —  Forte  ipsius  etiam  est  Apoh- 
geticus  super  excommunicationem  Gre- 
gorii  VII  (p.  1 6 1 — 1 68).  Haec  et  quae- 
damminorismomentihabesinMG.  1.  c. 
Bemoldi  forte  est  etiam  1.  de  vitanda 
excommunicatorum  communione,  ed.  a 
D  a  m  m  1  e  r  in  MG.  lib.  de  lit.  lU,  597* 
602;  ir,  desacramentismoneniixxm  in- 
fantium  (Migne  148,  1271 — 1276). 
Sub  ejus  nomine  edidit  Chifflet  in- 
ter  script.  de  fide  cath.  Diyione  1656 
1.  de  Berengarii  muUiplici  damnatione 
(Migneib.  1450—1460). 


1037 


et  Bertholdus. 


1038 


580.  Praecipaum  tamen  Bemoldi 
opas  atque  pro  historia  illius  temporis 
admodom  pretiosom  est  ejus  Chroni- 
eon  ita  comparatum,  ut  Necrologio 
praemisso,  cui  post  completum  opus 
pontificum  romanorum  catalogum  sub- 
jecit,  primum  Bedae  Chronicon  de  sex 
aetatibus  mundi  exscriberet,  tum  Heri- 
manni  (Contracti)  chronico  decerpto 
historiae  filum  inde  a  Christo  n.  usque 
ad  a.  1054  ex  Tariis  auctoribus,  pau- 
cis  additis,  deduceret  ipsis  auctorum 
▼erbis  plerumque  usus  et  nexu  sen- 
tentiarum  servato.  Plane  alia  ratione 
inde  praesertim  ab  a.  1074  procedit. 
Nam  hac  libri  parte  nuUius  ducis  ve- 
stigia  legit:  adjutus  yero  publicis  Ec- 
clesiae  imperiive  monumentis  et  epi- 
stolis  Gregorii  VII.  res,  quo  anno  con- 
tigerunt  yel  ei  innotuerunt,  neglecto 
narrationis  omatu,  successive  et  ac- 
cnrate  literis  tradidit  usque  ad  3.  Aug. 
a.  1100  (decessit  yero  mox,  scil.  16. 
Sept.  ejusdem  a.),  qua  in  parte  narra- 
tionem  justam,  suocinctam,  nuUo  fuco 
turbatam  laudaveris :  per  totum  tamen 
hi:gus  periodi  decursum  acerrimus  de- 
cretorum  Gregorii  VII.  contra  simo- 
niacos,  contra  clericos  incontinentes 
et  investituras  laicomm  defensor  et 
propugnator  exsistit.  Edidemnt  illud 
praeter  alios  Ussermann  in  Germ. 
sacrae  prodr.  II,  3 — 178;  Waitz  in 
MO.  SS.  V,  385—467 ;  Migne  P.  L. 
CXLVni,  ubi  p.  1057 — 1460  multa 
Bemoldi  opera  exhibentur;  Thaner 
op.  supra  cit.  —  Ipsi  demum  videtur 
juxta  viros  criticos  recentiores  tribuen- 
dus  celeber  et  praeclams  Micrologus 
de  ecdesiasticis  observationibus  seu 
expositio  quaedam  s.  liturgiae,  in  bibl. 
max.  lug.  XVni,  469  ss. ;  M  i  g  n  e  CLI, 
974 — 1022,  et  seorsim  saepe  prodiit. 
Agit  in  eo  succincte  quidem,  sed  me- 
thodice  et  nitide  de  missa  privata  et 
publica,  de  breviario,  jejunio  deque 
toto  anno  ecclesiastico  >).    Bernoldus 


»)  Cf.  Baeumer  N.  Arch.  d.  Ges.  fUr 
a.  d.  Geschichtek.  1893  XVIU,  429—446'; 


interfait  synodo  romanae  1079,  ab 
Ottone  ep.  ostiensi  et  legato  pontificio 
ordinatus  est  presbyter  potestatemque 
accepit  suscipiendi  apostolica  auctori- 
tate  poenitentes.  Coactus  tamen  est  a 
schismaticoram  factione  Constantia  ex- 
cedere.  In  coenobium  s.  Blasii  se  re- 
cepit :  sed  cum  aucto  monachomm  nu- 
mero  plures  inde  coloniae  alia  in  mona- 
steria  deducerentur,  ipse  Schafhusiam 
in  monasterium  s.  Salvatoris  transmi- 
gravit  stilumque  nonnisi  eo  deposuit 
anno,  quo  defunctus  est^). 

581.  Ab  eo  distingui  debet^)  ejus 
aequalis  Bertholdus  0.  S.  Ben.  in 
coenobio  divitis  Augiae  pariter  histo- 
riographus,  causae  Gregorii  VII  ex  ani- 
mo  addictus,  Herimanni  augiensis  disci- 
pulus  et  amicus,  qui  magistri  dilectissimi 
vitam  magno  cum  afifectu  scripsit  (quam 


M  0  r  i  n  Revue  R^n^d.  VIII,  385 ;  F  r  a  n  z 
die  Messe  im  deutBchen  MA.,  pag.  414— 
416. 

>)  Cf.  S  c  h  u  1  z  e  n  de  Bernoldi  et  Ber- 
tholdi  chronicis  diss.  hist.,  Bonnae  1867 ; 
£.  Strelau  Leben  und  Werke  des 
Mdnches  B.  von  St.  Blasien,  Jena  1889; 
Waitz  in  observ.  praeviis  ed.  auae  in 
Mon.  G.  acr.  V,  3b5  (Migne  CXLVIll, 
1275—1285);  Liitolf  KL.  II,  451— 453; 
Wattenbachll»,  IV§7. 

<)  Distingui debet etiam aBernoldo 
praeposito  watinensi  (Watten  prope 
St.  Omer),  qui  ante  1091  scripsit  cArcnt- 
cam  monasttrii  uHtUnensia,  quae  olim  tri- 
buebatur  Eberardo  monacho  ejusdem 
monasterii.  Exstat  in  Martene  thes. 
aneod.  III,  798-830 ;  M  i  g  n  e  P.  L.  CJXLIX, 
1513—1532,  cum  narratione  cujusdam 
miraculi  ib.  p.  1532—1646;  in  MG.  SS. 
XIV,163— l75cur.Holder-Egger.— 
AliuB  quoque  ab  eo  eat  Bcrtholdus 
monachus  werdenais  (1118),  dein  alius 
loci  suevici,  qui  in  terram  8.  migravit  et 
CP.,  unde  quaedam  scripsit  ad  Theodori- 
cum  de  lesatione  Wernheri  ep.  ar^enti- 
nensis  et  Manegoldi  constantinopohtana, 
quo  in  scripto  quaedam  vera  et  haud 
spernenda  leguntur,  plurima  fia.bulo8a, 
multa  dubia  sunt  prompto  et  facundo 
sermone  exposita :  in  eo  narrat,  quomodo 
portio  8.  Crucis  Werdeam  (DonauwOrth) 
pervenerit  a.  1028,  in  MG.  XV,  767—770 
ed.  Holder-Egger;Oefele  rer.  boic. 
SS.  I,  332—336. 


1039 


1073—1100.  Defensorea  Gregorii  VII.  Bertholdua,  Bonizo, 


1040 


habes  Migne  CXLIII,  25—31)  et 
chronicam  ejusdem  continuavit  ab  a. 
1054  saltem  ad  a.  1066,  vel  (juxta 
alios)  ad  a.  1 080,  rerom  quas  narrat be- 
negpiams  etsubsidiis  amplisinstructus: 
acta  enim  publica  a  summo  pontifice 
et  conciliis  emissa  aliaque,  quae  hodie 
non  amplius  supersunt,  diligenter  in 
usum  suum  convertit.  Ab  a.  1073  uti- 
tur  chronicis  Bemoldi,  estque  admo- 
dom  prolizus,  cum  antea  esset  valde 
succinctus.  Ardenter  pro  pontificis 
causa  pugnat,  hinc  ratio  oblata  alium 
suspicandi  auctorem,  juxta  quosdam 
forte  Bemoldiim.  Sermonem  ipsius 
non  multum  laudaveris;  sententiam 
interdum  non  absolvit,  sed  in  medio 
haeret.  Ceteram  ejus  operis  fragmenta 
tantum  Herimanni  et  Bemoldi  libris 
commixta  exstant,  hinc  illud  expiscan- 
dum  fait  ex  compilatione  aliomm.  Pro- 
diit  curis  Ussermannin  Prodromo 
Germ.s.  I;  et  diligentia  in  primis  Pertz 
in  MG.  scr.  V,  264 — 326;  Migne 
CXLVII,  343—442.  Vixitada.  1088: 
saltem  de  eo  videtur  intelligendum 
quod  Bemoldus  in  suo  chronico  refert 
ad  h.  a.:  «Bertholdus  doctor  egregius, 
in  sacris  literis  apprime  emditus,  in 
senectute  bona  plenus  dierum  migra- 
vit  adDominum  4.  Id.  Mart.  (1 2.Mart.).  * 


582.  Alius  historiographus  S.  B  o  n i- 
zo  (Bonitius,  Bonitho  etc.)  in  Italia 
strenue  stetit  pro  Gregorio  VII.,  de  cu- 
jus  vita,  rebus  gestis  et  scriptis  facem 
omnibus  praefert  Bernoldus  con- 
stantiensis.  Patria  videtur  fiiisse  Pla- 
centinus  vel  juxta  alios  Cremonensis, 
clericalem  vitam  amplexus  factusque 
est  a.  1075  (juxta  Gams  1078)  epi- 
scopus  sutriensis.  Vir  erat  non  per- 
ftinctorie  emditus,  vitae  etiam  incul- 
patae  et  probae,  sed  quia  fervide  et 
ardenter  propugnabat  pontificis  causam 
et  decreta,  multas  incurrit  aeramnas. 
Ab  Henrico  IV.  captus  est  (1082),  ex- 
silium  passas,  hinc  subinde  apud  cele- 
brem  Mathildem  comitissam  refugium 


reperit.  Paulo  post  c.  1086  a  parte 
Patarina  episcopus  placentinus  electus, 
majorem  et  clericomm  et  laicoram  nu- 
memm  inter  se  conjuratomm  contra- 
rium  sibi  sensit.  Tandem  post  mnltas 
captiones,  ut  refert  Bemoldus  ad  a. 
1089,  tribulationes  et  exsilia  a  Plaoen- 
tinis  catholicis  pro  episcopo  recipitur, 
sed  a  schismaticis  ejusdem  loci  >  effoais 
oculis  ettmncatus  omnibus  pene  mem- 
bris  martyrio  coronatur.^  Venun  non 
desunt  qui  de  hac  Bonizonis  caede  du- 
bitant,  quia  uno  fere  ore  obmutescunt 
remm  placentinarum  scriptores  anti- 
quiores,  etiamsi  seditionis  placentinae, 
quae  eo  tempore  contigit,  &ciant  men- 
tionem.  Tamen  in  epitaphio  ei  in  ec- 
clesia  s.  Laurentii  posito  martjr  pro 
Christi  nomine  celebratur.  £um  non 
ante  a.  1090  obiisse,  colligitur  ex  ejus 
libris  hoc  demum  tempore  editis  ^).  Be- 
liquit  plura  sui  ingenii  monumenta: 
Epitame  omnium  opemm  et  sententia- 
mm  s.  Augustini  Parctdisus  Augu- 
stinianus  inscripta  et  in  11.  VIII  divisa, 
quae  tamen  nondum  prodiit.  —  De  ec- 
clesiaslicis  sacramentis  seu  de  sacramen- 
tis  Ecclesiae,  apud  Muratori  Antiq. 
ital.  diss.  XXXVII,  scjl.  IH,  599-606, 
quo  in  1.  genesim  quasi  describit  mis- 
sae  deque  sale  benedicto  atque  sacris 
oleis  disserit^).  —  Decretutn  sive  syn- 
tagma  decretomm  ecclesiasticomm  ex 
s.  Scriptura  probatisque  conciliis  etc. 
coUectum  et  secundum  locos  communes 
in  U.  X  distributum,  scil.  1.  de  baptis- 
mo ;  2.  de  episcopis ;  3.  de  ordinationi- 
bus;  4.  de  excellentia  romanae  Eocle- 
siae ;  5.  de  secundi  ordinis  sacerdoti- 
bus;  6.  de  monachis;  7.  de  regibus  et 
judicibus  et  de  his,  qui  in  laicali  ordine 
insublimitatibussuntconstituti;  8.quo- 


•)Cf.  praeter  Oefele  l.  cit  Pott- 
hastp.  166;  Dalier  KL.  II,  1087  ss.; 
Mirbt  Realenc.  III,  311—313;  Mar- 
t  e  n  B  Ueber  die  Gedchichtschr.  Bonithos 
von  Sutri  in  theol.  Qtlschr.  1868,  457— 
483  etc. 

i)  Cf.  F  r  a  n  z  die  Messe  im  deutschen 
MA.  p.  445  8. 


1041 


8.  Guilelmus  hirsaugiensis. 


1042 


modo  subditi  vitam  debeant  instituere ; 

9.  liber  medidnalis  sive  poenitentialis ; 

10.  de  jadiciis  criminum.  Nondam 
fait  editam :  ejas  descriptionem  repe- 
ries  apad  Mansi  in  sua  ed.  bibl.  lat. 
Fabricii  1,  243,  et  J.  Hier.  Gradoni- 
ci  apad  Oefele  insais  proleg.  (Migne 
€L,  797  8.)  Excerpta  exhibet  Mai  in 
nova  PP.  bibL  VII,  3,  1  —7  5,  inter  qaae 
«X  1.  IV  EpUomen  historiae  pontificum 
rom.  sea  Chronicon  rom.  pontificam  sea 
Historiam  pontificiam  asqae  ad  Urba- 
nam  U  (p.  32 — 47).  —  Contra  Hago- 
nem  Cardinalem^)  schismaticam  liber, 
in  qao  agit  de  Urbanillpontificis  actis 
€t  yictoria,  periit.  —  Liber  ad  umicam 
sive  de  peraecutione  Ecdesiae,  in  11.  IX 
distribatas,  opas  pro  historia  sui  tem- 
poris  pretiosom,  in  quo  quaestiones 
tanc  temporis  agitatas  pertractat,  edi- 
tam  primam  ab  Oefele  Ber.  boic. 
script.  II,  7U4 — 821,  sed  mendose; 
Jaff6  BibL  rer.  germ.  cam  praef.  II, 
577-689,  etiam  seorsim  Berolini  18B5; 
Migne  P.  L.  CL,  803—865;  in  MG. 
lib.  de  lite  I,  571 — 620  recogn.  E. 
Diimmler.  De  diversis  judicum  ro- 
mani  imperii  et  romanae  Ecdesiae  ge- 


<)  Hunc  H  u  g  0  n  e  m  monachum  cog- 
nomento  Candidum  (Blancum,  Album)  e 
dioecesi  tuUensi  accivit  Leo  IX,  atque  car- 
dinalem  creavit  c.  a.  i  049  ecclesiae  s.  Cle- 
mentis,  qui  a  legitimis  pontificibus  defi- 
ciens  partes  secutus  est  Cadaloi  psendo- 
pontificia  (Honorii  II)  a.  1061,  a  quotamen 
multa  passus  est  incommoda :  hinc  Ale- 
xandro  II.  se  subjecit,  qui  eum  misit  le- 

Situm  in  Hispanias  (1068),  dein  et  in 
alliam  (1072).  Etiam  Gre^orius  VU. 
initio  sui  pontificatus  legati  apostolici 
munere  eum  honoravit  (a.  1073),  sed  mox 
«um  reperimus  inter  acerrimos  pontificis 
hostes.  Ipse  praecipuus  auctor  fuit  de- 
cretorum  schismaticorum  concilii  wor- 
matiensis  (1076),  interfuit  conciliabulo 
brixinensi,  in  quo  proclamata  fuit  ponti- 
^cis  legitimi  depositio  et  electus  pseudo- 
pontifex  Clemens  III.  Quando  obierit 
triatissimus  hic  vir,  quem  dixerunt  »Can- 
didum  facie,  nigerrimum  mente,**  nou  ii- 
quet :  probabiliter  mox  post  a.  1098.  Cf. 
Mirbt  Realenc.  VUI,  431-433;  Hol- 
kotte  Hugo  Candidus  ein  Freund  und 
Oegnei  Gregorius  VH,  Manster  1903. 


nerihus   notitia  apud  Pertz  in  MG. 
Leges  IV,  663  s. 

583.  S.  Gailelmus  monachus 
primam  s.  Emmerammi,  dein  (1069) 
hirsaagiensis  ^)  monasterii  abbas,  alia 
erat  per  Germaniam  ex  colamnis  cau- 
sae  Gregorii  VII.  et  magnas  disciplinae 
monasticae  reformator,  qui  monaste- 
rium  suum  reformavit  ad  normam  coe- 
nobii  cluniacensis  (f  5.  Jnl.  1091). 
Ejus  eiogiam  habes  in  chronico  hirs- 
aagiensi:  »Hic  est  Wilhelmas  sanctis- 
simas  Christi  famalus,  qui  ordinem  D. 
P.  N.  Benedicti  suo  tempore  pene  col- 
lapsam  in  Germania  et  deformatam  in- 
formare  et  reformare  stadait  et  plas 
qaam  centom  monasteria^)  tam  per  se 
qaam  por  saos  ad  pristinam  regalarisdi- 
sciplinae  observantiam  revocayit.   Ex- 


|)  Alius  ab  eo  est  Guilelmus 
clusiensis  coenobii  monachus,  aequalis 
(fl.  1097),  qui  scripsit  historiam  hnjus 
monasterii,  cujus  fragmenta  dedit  Ma- 
billon  in  Annal.  Bened.  IH,  712; 
Migne  CL,  1449—1460:  vitam  s.  Bene- 
dicti  //ab.  clusiensis  (1066—1091),  quam 
reperies  inMabillonii  Act.  SS.  VI, 2, 
697—717;  Migne  p.  1461—1488;  in 
MG.SS.XII,  196— 208cur.Bethmann. 
£a  bene  et  ordinate  cum  unctione  et 
stilo  praeter  morem  illius  aevi  eleganti 
conscripta  est :  prodit  etiam  auctoris  eru- 
ditionem,  prudentiam  et  modestiam.  Cf. 
Hist.  lit.  VIII,  451—455. 

^)  Cf.  eorum  elenchum  M  i  g  n  e  P.  L. 
CL,  925—928;  Albers  Hirschau  und 
seine  Grilndungen  vom  J.  1073  an,  in  der 
Festschrift  zum  UOOjfthrigen  Jubilftum 
des  deutschen  Campo  santo  in  Rom,  Frei- 
burfir  1897  p.  155  ss.  VUam  ejus  descrip- 
sit  H  a  i  m  0  0.  S.  Ben.  ejus  discipuLus  et 
prior  hirsaug^ensis  (fl.  1091,  forte  idem 
ac  ille,  cujus  meminimus  p.  823),  quae 
non  caret  pretio  et  obvia  est  apud  Ma- 
billo n  in  Act.  SS.  VI,  2, 717—741,  inde 
apud  M  i  g  n  e  CL,  889—924 ;  optime  in 
MG.  SS.  XII,  209-225  cur.  Watten- 
b  a  c  h.  £a  a  ^^osteris  biographis  retrac* 
tata  et  legendis  aucta  fuit.  Ct.  prieterea 
Kerker  Wilhelm  der  Selige  Abt  v.  H., 
Tiibingen  1 863;  W  i  1 1  e  n  der  sel.  Wilhelm 
A.  V.  H.  Bonn  1890;  Hafner  Studien 
und  Mitth.  aus  dem  Benedict-  und  Cister- 
zienserorden  1891.  XII,  430  ss. ;  576  ss. : 
XIII,  65  ss. ;  H  e  I  m  I  i  n  g  KL.  XII.  1607. 


1043       1073—1100.  Detensores  s.  Gregorii  YII.  Herrandus,  Manegaldus.       1 044 


cepta  reformatione  et  congregatione 
damtaxat  Claniacensiuin,  qnae  numero 
monasterioram  excellit,  nulla  hactenus 
in  ordine  nostro  reformatio  exstitit, 
qaae  namero  vel  coenobioram  vel  no- 
tabiliam  personarum  hirsaugiensiam 
instaurationi  comparari  possit.*  Ad 
disciplinam  instaurandam  monasticam 
petiit  ab  Udalrico  cluniacensi  monacho 
sui  monasterii  consuetudines.  Hicillas 
tribus  comprehendit  11.,  in  quorum 
primo  agit  de  psalmodia  et  missarum 
solemniis  deque  variis  anni  celebrita- 
tibus ;  in  secundo  de  disciplinaregulari, 
in  tertio  de  regimine  et  offieialibus. 
His  non  contentus  misit  de  suis  mo- 
nachis  sex  Cluniacum,  ut  coram  ritus 
et  usus  viderent  addiscerentque  atque 
juxta  illas  consuetudines  ipse  consilio 
inito  cum  sodalibus  condidit  eonstUu- 
tiones  suo  coenobio  ratione  habita  pa- 
triae,  loci  aliorumque  adjunctorum 
adaptatas,  quas  habes  in  Vetere  disci- 
plina  monastica  seu  collectione  aucto- 
rum  0.  S.  Ben.  .  .  .  qui  .  .  .  de  monast. 
disciplina  traciarunt,  Parisiis  1726; 
Migne  P.  L.  CL,  923-1146.  Scripsit 
quoque  de  musica,  in  Gerberti  op.  SS. 
de  mus.  sacra  S.  Blasii  1784  II,  159; 
Mignep.  1147 — 1178;  de  AatronO' 
mia,  apud  Pez  Thes.  anecd.  YI,  259. 
PhUoaophiearum  et  aatronomiearum  in- 
stitutionum  U.  3,  qui  sub  ejus  nomine 
Basilieae  1531  prodierunt,  tribuuntur 
Guilelmo  de  Conchis,  de  quo  egimus 
ed.  prioris  IV,  79.  ■—  Vulgatae  recen- 
sionem  curayit,  quae  normae  instar  suae 
congregationi  esset. 

584.  Hisce  addantui*  Deusdedit 
cardinalis,  de  quo  infra  redibit  sermo, 
Placidus  0.  S.  Ben.  coenobii  non- 
antulaniprior,  de  quo  egimus  Nomencl. 
IV,  5  4  ed.  prioris;  Stephanus  H  e  r  r  a  n- 
dus  ex  abbate  isenburgensis  coenobii 
0.  S.  Ben.  episcopus  halberstadensis 
( 1 089 ;  t  23.  Oct.  1 1 02),  cujus  ep.  de- 
fensoria  papae  Gregorii  VII  ad  Wal- 
ramnum,  qui  defenderat  Henricum  IV. 
rebellem   Ecclesiae  romanae,   nomine 


Ludovici  Landgravii  Thuringiae  reperi- 
turexpartein  MigneCXLVUI,  1443- 
1448:  reliquahaud  pauca,  ut  videtury 
exciderunt(cf.  supra  p.  1024a.).  Quae- 
dam  quoque  retulit  de  morte  cruenta 
Burchardi  praedecessoris  sui  et  strenui 
propugnatoris  causae  Gregorianae  apud 
Saxonem  annalistam  ad  a.  1 088.  — 
Manegaldus  (Manegoldus)  alsata 
n.  1060,  qui  ingressus  est  ordinem  can. 
reg.  in  monasterio  lautenbacensi.  Cam 
vero  haec  canonia  ab  Henrici  IV  fac- 
tione  devastata  fuerit,  coactus  est  fugere 
silvisque  se  abscondere.  Postea  in  Ba- 
variam  recessit  factusque  est  decanus 
monasterii  Baitenbnch  (Rottenbuch). 
Bediit  in  Alsatiam  atque  in  instituendo 
monasterio  Marbach  prope  Colmariam 
partes  habuit,  cujus  et  primus  fuit  prae- 
positus :  eoque  tempore  »ecclesiasticam 
religionem  jam  dudum  in  illis  partibus 
exstinctammirabiliterreaccendit,  «teste 
Bernoldo.  Ab  Urbano  IL  (1087— 
1 099)  poenitentiarius  constitutustanto 
fervore  causam  ejus  egit,  ut  nobiliores 
certe  homines  pene  omnes  ad  strictio- 
ris  disciplinae  regulam  reduceret  et 
clericos  adversae  factionis  omni  auc- 
toritate  privaret.  Inde  invisit  Urba- 
num  II  Turonii  dogentem.  Anno  1098 
ab  Henrico  IV  in  carcerem  durum 
conjectus  est.  Quando  inde  fue- 
rit  liberatus  et  quando  mortuus,  non 
liquet.  Post  a.  1103  non  amplius com- 
paret.  Prodiit  ejus  epistola  eonira 
Wolfhelmum  coloniensem  inMuratorii 
Anecd.  IV,  163 — 208;  Migne  P.  L. 
CLV,  149—176 ;  in  MG.  lib.  de  lit.  I, 
303 — 308  exhibentur  praefatio  et 
quaedam  excerpta.  In  ea  refellit  Wolf- 
helmi  sententiam  philosophorum  gen- 
tilium  opiniones  cum  christiana  con- 
ciliari  posse  doctrina:  qua  occasione 
forte  plus  aequo  disciplinas  philoso- 
phicas  depretiat.  In  cc.  23.  24  causam 
Gregorii  VII.,  pro  qua  fortiter  semper 
stetit  ideoque  multa  passus  est,  contra 
Wolfhelmum  acrem  pontificis  adver- 
sarium  tuetur.  —  Ejusdem  est  acri 
stilo    conscriptus    liber  ad    Gebbar- 


1045 


S.  Gregorii  VII  successores.  Victor  III  et  Urbanus  11. 


104e 


dam  archiep.  salisbargensem  adversas 
Wenrici  epistolam  (cf.p.  1024),  in  qao 
innixas  patram  concilioramqae  testi- 
moniis  ostendit,  Oregoriam  VII  jare 
regem  Henricam  excommanicasse,  in- 
veatitaram  damnasse  et  coelibatas  le- 
gem  incalcasse  ^).  Prodiit  primam  in 
MG.  hist.  lib.  de  lite  I,  308-430.  628 
cur.  K.  Franke.  Prodiit  contra 
ipsam  carmen  polemicam  »  Hugo  ortho- 
doxus^  (ed.  Dtimmler  MG.  lib.  de 
lite  I,  430)  aactore  forte  Hagone 
Candido  cardinali.  —  Poppo  archi- 
diaconas  trevirensis,  dein  episcopasme- 
tensis  (t  1103),  propter  saam  in 
tuenda  caasa  catholica  firmitatem  Adal- 
beronem  competitorem  expertas,  cajas 
diplomata  et  epistolas  habes  Migne 
CLV,  1651—1656, 

585.  Saccessores  s.  Gregorii  VII.  in 
pontificata  erant  V  i  c  t  o  r  III.,  et  U  r- 
banas  II.  Ilie  antea  dictas  Desiderias 
0.  S.  Ben.  abbas  casinensis  (1057),  sab 
quo  celebre  illad  monasteriam  qnam 
maxime  florait,  a  Nicolao  U.  cardinalis 
creatas  et  vicarias  pontificias  in  Italia 


»)  Cf.  de  atroque  opusculo  E  n  d  r  e  s 
hi8t.-poL  Bl.  1901  CXXVIi,  389—402; 
480^495 .Giesebrecht  Ueber  Mane- 
gold  y.   Lautenbach  und  seine  Schrift 

fegen  den  Scholastikus  Wendrich, 
itzungsbericht  der  k  baier.  Ak.  d.  WW. 
1868. 11,  297-330;  Streber  KL.  VIII, 
597  8.  Noster  dicitur  primus  fuisse,  qui 
tneretur  potestatem  regiam  vi  contractus 
e  populo  in  enm,  quem  hic  eleserit,  re- 
dunaare.  Ab  hoc  distingui  debetMane- 
goldus  (ManeffalduSf  Mane^and),  de 
quo  Bcribit  Richardus  cluniacensis in 
chronico  apud  Muratori  Antiq.  IV, 
1085 :  „Hi8  temporis  florere  coepit(  1079- 
1090)  in  theutonica  terra  Menegaldus 
philosophus,  divinis  et  secularibns  literis 
ultra  coaetaneos  suoseruditns.  Uxor  quo- 
que  et  filiae  ejua  religione  florentes  mul- 
taro  habuere  in  scripturis  notitiam  et 
discipulos  proprios  filiae  ejus  praedictae 
docebant**  Fnit  magister  Guilelmi  de 
CampelliB.  Post  uxoris  roortem  seculo 
valedixit»  Reliquisse  dicitur  commentaria 
in  Isaiam,  Psalmos,  Matthaeum  et  in  ep. 
8.  Pauli.  Cf.  Feret  la  faculte  th^ol.  de 
Paris  1,  33—38. 


est  constitntns.  Defancto  Gregorio  in- 
vitas  et  relactans  electus  est  pontifex 
24.  Maj.  1086:  sed  ano  tantnm  anno 
rexit  Ecclesiam  snb  tristissimis  con- 
ditionibas^),  cam  fere  semper  Roma 
coactas  sit  exsalare(t  16.  Sept.  1087)> 
Praeter  paacas  admodam  episiolaa 
(Migne  CXCIX,  961—964)  reliqnit 
Dialogoram  de  tniraculia  8,  Benedieti 
11.  IV  apad  Mabillon  in  Act.  SS.IV, 
2,  425 — 461 ;  Migne  ib.  p.  963 — 
1018,  in  qnibas  plara  pretiosa  pra 
historia  temporain  Henrici  III.  reperi- 
nntar. — Diatias  gabemavit  Ecclesiam 
Dei  U  r  b  a  n  a  s  II.,  qni  antea  Otto  (Odo) 
Castillionaeas  dicebatnr  natnsqae  est 
in  dioecesi  remensi  c.  a.  1 042  nobili- 
bus  parentibas.  Insignibns  animi  cor- 
porisqne  dotibas  instrnctaB  mire  pro- 
fecit  in  literis  snb  s.  Branonis  magis- 
terio  in  schola  remensi.  Hinc  a  bio- 
graphis  antiqaioribas  dicitar  »  religione 
niaximas,  sapientia  et  eloqnentia  prae- 
cipaas,  scientia  et  sanctitate  magnifi- 
cas.*  Canonicnm  et  archidiaconam  egit 
remensem,  dein  ingressas  est  monas- 
terinm  claniacense,  in  qao  a  s.  Hagone 
factns  est  prior,  dein  missns  ad  Grego- 
riam  VII,  qai  sodales  claniacenses  pe- 
tierat.  Hic  enmepiscopam  dixitostien- 
sem;  legatnm  misit  in  Germaniam 
a.  1084.  1085,  tantiqne  fecit,  at  eam 
moriens  commendaverit  cardinalibna 
pro  sno  successore.  Defancto  Victore  IIL 
ipse  electns  est  12.  Mart.  1088  in  ro- 
manam  pontificem.  Vix  electns  palam 
declaravit  se  Gregorii  VII.  vestigia  esse 
pressnram.  Tristissimapontificatns  con- 
ditio  ejns  qaoqae  daravit  tempore. 
Iteratis  vicibas  Roma  aafagere  est 
coactas,  cum  Wiberti  antipapae  (Cle- 
mentis  III.)  factio  nrbem  vel  saltem 
ejas  partem  vi  occupatam  teneret.  Plura 
tamen  habuit  concilia  ad  restaarandam 


1)  Cf.  muB  gesta  ex  chronico  caBinensi 
MigneCXLlX,  918-962;  Hirsch  Desi^ 
deriuB  von  Monte  Cassino  als  Papst 
Victor  111.  in  PorBch.  z.  deutachen  Gesch, 
1867  VII,  1— 103;  Wurm  KL.  XII,  904- 
907. 


1047 


1073—1100.  CoQtroversiae  de  eucharistia. 


1048 


•disciplinam  ecclesiasticam,  ad  compo- 
nendam  Ecclesiae  pacem  et  reconcilian- 
dos  episcopos  schismaticos,  ad  redar- 
gxiendos  graecorum  errores,  ut  in  con- 
cilio  barensi  (l  098),  in  qno  s.  Anselmus 
cantnariensis  cnm  illis  disputavit,  ad 
excitandos  fideles  ad  bellom  sacrom 
«ontra  Saracenos.  Celeberrima  fait  sy- 
nodus  claromontana  ipso  praesente 
habita  a  1095,  cui  interfaeront  archie- 
piscopi  13  vel  14,  episcopi  c.  225,  ab- 
bates  90,  in  qua  primum  pro  terra 
sancta  recuperanda  bellum  fuit  decre- 
tum.  Ante  acceptum  nuncium  de  urbe 
hierosoljmitana  feliciter  occupata  de- 
cessit^)  pontifex  29.  Julii  lti99.  Pluri- 
mas  re\iqaiiepi8tolaa{304)y  quas(cum 
aliquot  orationibus)  exhibet  Migne 
€LI,  281 — 582,  diligenter  recenset 
Jaffe  P,  657—701.  Plurimos habuit 
in  conciliis,  dedicatione  e($blediaram  ac 
variis  in  conventibus  sermones,  qui 
tamen  fere  omnes  perierunt. 

586.  Altera  hujus  seculi  parte  orta 
«st  haeresis  berengariana,  quae 
quidem  multos  ad  scribendum  de  eu- 
charistia  excitavit,  in  Tariis  conciliis 
damnata  fuit,  sed  praeter  controyersias 
literarias  nuUi  proprie  dictae  sectae 
originem  dedit.  Berengarius^)  patria 
Turonensis  Fulberti  (p.  943)  discipu- 
lus,  in  civitate  patria  scholas  rexit  at- 


>)  Piura  de  eo  habes  in  ejus  vita  a 
F  e  t  r  0  Pisano  conscripta  apud  W  a  1 1  e- 
rich  Pont  rom.  yitae  1,371—574;  in 
vita  aRuinart  concinnata  inter  Ouv- 
rages  posthumes  de  D.  M  a  b  i  1 1  o  n  et  de 
Th.  Ruinart  t.  lU.  et  apud  Migne  CLI, 
9-26«;  Hefele  Concihengesch,  V»,  193- 
239;  WurmKL.  XII,  438-441;  Hist 
lit.  VIII,  514-553. 

i)  AliuB  ab  eo  est  B  c  r  e  n  g  a  r  i  u  8  pic- 
taviensis  Abaelardi  discipulus  et  poBt 
hujus  damnationem  (a.  1140)  assertor. 
Acri  stilo  aggressus  est  Bernardum  patres- 
que  conciUi  senonensis,  qui  Abaelardi 
opinionesdamnarunt  Postmodum  tamen 
quaai  palinodiam  cecinit.  Ejus  scripta 
reperies  inter  Abaelardi  operaMigne 
CLXXVIII:  Cf.  FabriciuH  1,  198; 
Hayd  KL.  H,  390  a. 


que  doctrinae  fama  inclaruit  pluresque 
attraxit  discipulos,  qui  postea  fuere  viri 
celebres :  neque  enim  defuerant  ei  in- 
genium,  eruditio  et  dialectices  peritia 
et  a  morum  probitate  pariter  exstitit 
commendatus.  Auctus  est  munere  ho- 
norifico  archidiaconi  andegavensis.  Ye- 
rum  cum  eo  tempore  Lanfranci  Bchola 
in  monasterio  beccensi  reliquas  obscu- 
raret,  aemulatione  abreptus  novitates 
sectatus  est  et  teste  Bernoldo  con- 
stantiensi  de  Berengarii  damnatione 
multiplici  n.  1  (M  i  g  ne  CXLVIII,  1453) 
»Yeritatem  dominici  corporis  et  san- 
guinis  contra  evangelicam  yeritatem 
abnegare  praesumpsit:  videlicet  asse- 
rens  panem  et  vinum  in  sacrificio 
Domini  non  vere  nec  essentialiter,  sed 
figurate  tantum  converti  in  corpas  et 
sanguinem  dominicum  .  .  .  Quapropter 
s.  Leo  papa  IX.  %andem  hsdresim  . . . 
generali  synodi  judicio  ventilavit  et 
ventilatam  synodali  judicio  damnavit 
(Romae  1050)  ..  .  Deinde  ipsum  ad 
proximam  tunc  synodum  .  . .  Vercellis 
celebrandam  (mense  Septembri  ejus- 
dem  a.)  vocavit  audiendum.  Ad  hanc 
synodum  non  ipse  Beringirius  (captus 
siquidem  fueratabHenricoIrege),  sed 
quidam  ejus  fautores  pervenerunt,  qui 
se  legatos  ejus  asserentes  eumque  de- 
fendere  volentes  in  primo  aditu  defece- 
runt.*  Interim  ille  se  in  Normanniam 
recepit,  ubi  in  conyentu  britonensi 
(Brionne)  refutatus  ab  Ascelino  et  Gui- 
lelmo  coactus  est  Scotti  doctrinam, 
quam  suam  fecerat,  damnare:  itenun 
ejus  doctrina  damnata  fuit  in  synodo 
parisiensi  a.  1051.  »Victor(II;  juxta 
alios  adhuc  Leo  IX)  .  .  .  proseqoitur 
Bernoldus  n.  3,  misso  legato  in 
Gallias  ven.,  inquam,  Hildebrando  .  .  . 
generalem  synodum  Turonis  congrega- 
vit  (l054),  in  qua  ipse  Beringirius 
accepta  optione  defendendi  se,  cum  se 
penitus  defendere  non  posset,  sub  jure- 
jurando  propriam  haeresim  anathema- 
tizavit,  et  communem  s.  Ecolesiae  fidem 
de  veritate  corporis  et  sanguinis  Do- 
mini  se  deinceps  servaturum  sub  eodem 


1049 


Berengarius. 


105» 


juramento  promisit.*  Exinde  contro- 
yersia  aliquandiu  conquieyit,  rediit  ta- 
men  non  diu  postea  Berengarius  ad 
haeresim  suam.  E  consilio  Hildebrandi 
Romam  yenit  a,  1059  atque  interfuit 
magnae  synodo  lateranensi,  cum  yero 
suum  errorem  probare  non  posset,  eum 
abjurayit  formulamque  fidei  ab  Hilde- 
brando  concinnatam  jurejurando  firma- 
yit.  >8ed  Beringirius»  ib.  n.  6,  more 
suo  ad  proprium  yomitum  redire  non 
timuit,  et  ultra  omnes  haereticos  rom. 
pontifices  et  s.  romanam  Ecclesiam  yer- 
bis  et  scriptis  blasphemare  praesump- 
sit .  .  .  (et)  haeresim  suam . . .  clanculo 
per  discipulos  suos  usquequaque  non 
cessavit  disseminare.*  Quo  non  ob- 
stante  Alexander  II  et  Gregorius  VJI 
indulgenter  admodum  eum  tractarunt 
et  a  yexationibus  sunt  tutati.  Variis 
tamen  in  Galliae  synodis  iterum  dam- 
nati  sunt  ejus  errores,  praesertim  in 
synodo  pictayiensi  a.  1075,  ubi  ob 
abusnm  auctoritatis  s.  Hilarii  picta- 
yiensis  mortis  periculum  incurrit.  Bo- 
mam  yocatus  a.  1078  et  initio  a  Gre- 
gorio  VII.  indulgentissime  ob  suas  opi- 
niones  est  judicatus,  dictus  romanae 
Ecclesiae  filius,  adeo  ut  yel  ipse  ponti- 
fex  suspicionem  dubii  circa  dogma  ca- 
tholicum  de  reali  corporis  et  sanguinis 
J.  Christi  in  eucharistia  incurreret, 
postea  tamen  coactus  est  in  synodo 
1079  fidem  profiteri  catholicam.  Be- 
dux  in  Galliam  pro  inconstantia  sua 
ad  pristinum  rediit  errorem.  Yixit  ex- 
inde  eremitae  instar  decessitque  fere 
nonagenarius  5 — 6.  Jan.  1088:  num 
sincere  catholicus,  est  dubium  ^).  Magni 


»)  Controverfiia  aliqua  fuit,  quid  Beren- 
garius  proprie  negaverit  vel  opinatua  sit. 
Non  desunt  qui  contenderent,  eum  ad- 
misisse  realeni  praesentiam,  sed  negasae 
transubBtantiationem  ideoque  fuisse  lu* 
therani  erroris  praecursorem.  Certum 
tamen  est,  eum  realem  negasse  praesen- 
tiam,utinvicteo8tenditiestimonioaequa- 
liumetexejubop.  de  sacra  coena  adversus 
Lanfrancum  1.  posterior  ed.  F.  Th.  Vischer 
Berolini  1834  (ed. mendosa)  Schnitzer 
in  op.  Berengar  von  Toura,  sein  Leben 


factus  est  in  yita  et  post  mortem  a 
pluribus  yiris  catholicis  ob  quandam  pro- 
bitatis  pietatisque  speciem  ^) :  yerum  et 
ejus  yita  ostendit  eum  fuisse  mire  in- 
constantem,  cum  toties  redierit  ad  er- 
rores,  quos  solemniter  abjurayerat,  de- 
fuit  ei  et  yeracitas,  utitur  miseris  so- 
phismatibus,  in  loquendo  et  scribenda 
fuit  maledicus^).  De  ejus  scriptis  ita 
censet  Sigebertus  gemblacensis  de 
script.  eccL  c.  154:  >Quia  multi  ad 
eum  yel  contra  eum  super  hac  re  (de 
Eucharistia)  scripserunt,  scripsit  et 
ipse  ad  yel  contra  eos,  et  dum  dialec- 
ticis  sophismatibus  contra  simplicita- 
tem  apostolicae  fidei  abutitur,  nec  se 
excusare,  nec  alios  aedificai-e  yidetur : 
quia  magis  interpolat  clara,  quam  di- 
lucidat  obscura.*  Ejus  scripta  reperiun- 
tur  inter  Abaelardi  opera. 

587.  Multi  fuerunt,  qui  impugnarint 
Berengarii  errores  atque  propugnarint 
dogma  catholicum  de  eucharistia.  De 
Hugone  licolniensi  et  de  Alleman- 
no  jam  egimus  (p.  995  s.);  item  et  de 
Bernoldo  constantiensL  —  Asce- 
I  i  n  u  8  pictaviensis,  monachus  0.  S.  Ben. 
coenobii  beccensis  praecipuas  habuit 
partes  in  disputatione  et  yictoria  de 


und  sein  Wirken,  MQnchen  1891.  Cf.  de 
Berengario  praeterea  Brischar  KL.  2, 
391—404 ;  F  a  b  r  i  c  i  u  s  I,  195 ;  Hist.  lit. 
VIII,  197-238:  Werner  Gerbert  jp. 
168  88.;  Sudendorf  Berengarius  T., 
eine  Sammlung  ihn  betreftender  Briefe» 
Hamburg  1850. 

»)  Speciminis  gratia  lege  literas  F  r  o  1- 
landi  episcopi  silvanectensis  (1043 — 
c.  1071),  quas  ediderunt  D*Achery 
Spicil.  IL  507 ;  0  u  d  i  n  de  script.  eccl.  lU 
629  8. 

•)  Hinc  W  i  1 1  Die  Anfange  der  Restau- 
ration  der  Kirche  im  11.  Jahrh.,  Marburg 
1859  1 ,  73  de  eo  scribit :  BerengarsLeiden- 
schaft  gegen  Concil  und  Papst,  welche 
sich  offc  in  Schmahungen,  Scneltworten 
und  trivialen  Namensverdrehungen  Luft 
macht,  liess  ihn  gewiss  oft  Schatten  sehen, 
wo  Licht  glSlnzte,  und  benahm  seinem 
Auge  die  Fahigkeit,  die  Farben  desTruges 
von  denen  der  Wahrheit  zu  unter- 
seheiden. 


1051     1073—1100.  Controv.  de  eucharistia.  Deoduinus,  Albericua,  Anast.      1052 


BereDgarii  erroribus  in  conyenta  bri- 
tonensi  (a.  1050).  Hinc  Berengarias 
literas  qaerulas  ad  enia  dedit,  quibas 
ille  bene  respondit  (apad  Labbe  colL 
<5onc.  IX,  1057—1059).  —  Deodai- 
h  a  8  (Theodainas,  Dietwin,  Theodorich) 
patria  Noricas,  propinqaasHenricilll. 
imp.,  episcopas  leodiensis  (1043 — 
1075),  »placidam  leodiensis  ecclesiae 
sidas*  salatatas,  scripsit  epistolam  de 
<orpore  et  sanguine  Domini  contra 
Branonem  andegavensem ^)  et  Be- 
rengariam  ad  Henricam  I.  Galloram 
regem,  per  errorem  etiam  sab  Darandi 
leodiensis  (t  1024)  nomine  editam: 
in  qaa  ex  testimoniis  patram  graecoram 
et  latinoram,  saccincte  quidem,  dogma 
probat  catholicam.  Ea  passim  prostat 
at  in  bibl.  PP.  lag.  XVIII,  531-532; 
Mabillon  Anal.  IV,  395—399; 
Migne  CXLVI,  1439.  —  Ibidem  p. 
1441  s.  habes  et  epistolam  ad  Immi- 
conem  ep.  paderbonensem  de  miracu- 
lis,  qaae  contigerant  ads.  Bemacli 
sepalcrum .  —  ExBenalli  (Bay naldi) 
magistri  barcinonensis  (fl.  1089)  1. 
<ontra  Berengarii  errorea  fragmenta  sea 
versas  legantur  in  M  i  g  n  e  PL.  CXL VU, 
299 — 302.  —  Albericus  O.S. Ben. 
in  coenobio  cassinensi,  a  Stephano  X 
{IX)  cardinalis  renunciatus  (f  1089), 
sub  NicolaoIL  Bomam  est  yocatus,  ut 
in  synodo  cum  Berengario  disputaret. 
Accepta  hebdomadis  unius  spatio  1. 
adversus  illum  de  corpore  Dotnini  edi- 
dit  ss.  patrum  testimoniis  roboratum, 
in  quo  omnes  ejus  assertiones  destru- 


I)  Eusebius  Bruno  andegavensi epi- 
flcopus  (1047  t  27.  Aug.  vel  l.Sept.  1081) 
Berengario,  cujus  erat,  discipulus,  initio 
quidem  favit.  Agnitis  tamen  ejus  errori- 
buB,  postea  eos  reprobavit  in  sua  ad  Be- 
rengarium  epistola^  quam  edidit  Cl.  Me- 
n  a  r  d  u  8  in  notis  ad  Augustini  11.  duos 
posteriores  op.  imperfecti  adversus  Julia- 
num  p.  499,  et  Fr.  de  R  o  y  e  Vita,  haeresis 
et  poenitentia  Berengarii,  Andegavi 
1656;  Migne  CXLVIl,  1201—1204.  Ipse 
crediturauctor  cdlectionis  homUiarum  (56) 
praesulum  veterum  gallorum,  quae  pro- 
diit  Parisiis  1547.  Cf.  S  t  r  e  b  e  r  KL.  IV, 
1000 :  Hist.  lit.  VIII,  99—104. 


xit.  Pariter  scripsit  pro  Grregorio  VIL 
contra  Henricam  IV.  imp.  de  electione 
pontificis  romani,  et  alia,  quae  inedita 
latent.  Beliqaa  tantum  sunt  prologas 
vitae  8.  Scholaeticae  et  homilia  in  ejus 
natale;  apud  Mai  Spicil.  rom.  V; 
Migne  LXVI,  941 — 950;  necnon 
mia  8.  Dominici^)  ab.  jaxta  Soram  in 
Italia  (t  1031)  in  Act.  SS.  22.  Jan.II. 
442 — 446,  et  in  Act  Mabillonii 
VI,  1,  356 — 360.  In  \.  de  dictatnine 
apud  Bockinger  Briefsteller  and 
Formelbucher  des  11.  bis  1 4.  Jahrh. 
p.  29 — 46  methodum  tradit  conscri- 
bendi  epistolas.  Rationea  vero  dictandi, 
ib.  p.  9 — 28  ipsi  tributae  posterioris 
videntur  esse  aetatis  et  originis  lom- 
bardicae,  teste  Wattenbach  IP, 
212.  Decessit  noster  cardinalis  1 7.  Oct. 
1088.  —  S.  Anastasius^)  Venetiis 
natus  relictis  secali  vanitatibus  rigi- 
dam  duxit  vitam  factusque  est  mona- 
chus  cluniacensis  et  eremita,  qai  jossu 
Gregorii  VII.  mohammedanis  in  Hispa- 
nia  Christi  fidem  praedicavit  (t  1 6.  Oct 
1085  vel  1086),  scripsit  eraditam  et 
catholicam  ep.  adGeraldum  velGailenam 
ab.  de  veritate  corporis  et  sanguinis 
Chrieii  Domini,  inter  opera  Lanfranci, 
et  in  Migne  P.  L.  CXLIX.  433-436. 
—  Durandasab  infantia  monachos 
Montis  8.  Catharinae  0.  S.  Ben.  primos 
abbas  troamensis  (1059),  »  religione  et 
sapientia  praecipuus,  ecclesiastici  can- 
tus  et  dogmatis  divini  doctor  peritis- 
simas,  sibi  darus  camifex,  aliis  pater 
(t  11.  Febr.   1088),*    scripsit   (intra 


1)  Huj'us  vitam  eodem  fcre  tempore 
descripsit  J  o  a  n  n  e  s  eius  discipulus  et 
comes  assiduus  in  Anal.  boll.  L  282-298. 
Miracula  quae  ibidem  subduntur  p.  298 — 
322  pariter  ab  aliquo  Sancti  coaetaneo 
collecta  videntiir. 

i)  Hujussancti  vitam  auctore  Galtero 
(Gualtero)  habes  in  Actis  Mabillonii 
VI,  2,  487;  Migne  P.  L.  CXLIX,  423- 
434.  Cf.  Hist  Rt.  VIII,  162—167.  Hic 
distingui  debet  a  Daniel  GualtoroO. 
Cist.  (t  1070),  cui  plura  inedita  tribuun- 
tur,  inter  quae  et  11.  2  de  eoncepiicne  h. 
M.  V.  contra  Nicolaum  des.  Albano. 
Cf.  FabriciusII,  107. 


1053 


DuranduB,  Guitmundus. 


1054 


1054 — 1059)  erudite  qaidem,  sed  mi- 
nus  ordinate  et  stilo  nimis  diffaso  1. 
de  carpore  et  sanguine  Christi  contra 
Berengariam  et  ejus  sectatores  divisum 
in  pp.  IX,  quaram  octo  sunt  dogmati- 
cae,  nona  historica :  praemisit  prolixum 
carmen,  quod  integie  forte  non  fuit 
editum  ^).  Prodiit  inter  opera  Lanfranci; 
in  bibL  PP.  lugd.  XVIII,  420  ss. ;  in 
Gallandi  bibl.  vet.  PP.  XIV,  245; 
MigneCXLIX,  1375—1424. 

588.  Guitmundus  (Gaimundus, 
Guismundus,  Wimundus,  Witmundus), 
Normannus,  monachus  fuit  0.  S.  Ben. 
Cmcis  Hellonis  sive  s.  Leufredi  (La 
Oroix-Saint-Leufroi)  dioecesis  ebroi- 
censis.  In  coenobio  beccensi  studiis 
operam  dedit  sub  Lanfranco,  ubi  con- 
discipulus  fuit  s.  Anselmi.  Anno  1070 
arcessitus  est  in  Angliam  a  Guilelmo  I 
rege,  ut  secum  moraretur  et  ecclesia- 
sticum  reciperet  regimen,  quod  ille 
recusavit  dicens:  »Dum  meipsum  mo- 
derari  nequeo,  qualiter  aliorum  vitam 
ad  salutis  viam  dirigere  valeo  ?  »Exstat 
adhuc  ejus  oratio  nobilis  ad  Guilel- 
miimI,cumrecusaretepiscopatum.  Hinc 
rediit  in  Normanniam  et  Christiani  no- 
men  gerens  peregrinationem  Romam 
versus  instituit  (cc.  a.  1077).  Non  po- 
tuit  tamen  latere,  ut  optabat,  sed  ab 
Urbano  II.  constitutus  est  episcopus 
aversanus  (l087  vel  1088),  vir  enim 
erat  clarus  scientia  et  sanctitate.  De 
ulterioribus  illius  fatis  nihil  constat 
(t  ante  a.  1095).  A  quibusdam  dici- 
tur  auctus  dignitate  cardinalitia,  sed 
sine  sufficienti  testimonio  historico. 
Composuit  c.  1075  in  forma  dialogi 
stilo  gravi,  claro,  succincto  11.  3  de 
corparis  et  sanguinis  J,  Chriati  veritaie 
in  eucharistia  (adversus  Berengarii  1. 
de  aacra  coena) :  de  quo  op.  prae  ge- 
minis  Lanfranci  et  Algeri  operibus  ita 
censet  s.  Petrus  cluniac.  in  tr.  de  sa- 
crif.  missae:  »Horum  primus  de  veri- 


«)  Cf.  Hist  lit.  VIII,  239-246 ;  de  ejus 
doctrina  W e rn 6 r  Gerbert  p.  171 — 175. 


tate  corporis  et  sanguinis  Christi  .  .  . 
bene,  plene,  perfecte ;  sequens  (Guit- 
mundus)  melius,  plenius,  perfectius; 
ultimus  optime,  plenissime,  perfectis- 
sime  disseruit,  adeo  ut  nihil  etiam 
scrupulosissimo  lectori  quaerendum 
reliquerit^).*  »Unum  est,  inquitBel- 
1  a  r  m  i  n  u  s  de  S.  £.,  in  quo  Guitmun- 
dus  reprehendi  solet,  quod  1.  2  ti- 
muerit  concedere  species  sacramentales 
vere  posse  corrumpi  et  putrefieri,  quae 
potuisset  admittere  sine  ulla  injuria 
corporis  dominici  fieri.<  Saepius  pro- 
diit  hoc  opusculum,  primum  cura 
£  r  a  s  m  i  Friburgi  1530,  dein  cum  ge- 
minis  opusculis  Lanfranci  et  Al- 
g  e  r  i  Lovanii  1 5  6 1 ,  in  bibliothecis  PP., 
et  etiam  a  nobis  editum  est  inter  opus- 
cula  SS.  PP.  selecta  t.  XXXVIII  Oeni- 
ponti  1879.  Beliquit  Guitmundus 
praeterea  nitidam  et  succinctam  Con- 
fesaionem  de  s.  Trinitate,  Christi  hu- 
minitate,  corporisque  et  Sanguinis  D. 
N.  veritate ;  et  epistolam  ad  £rfastum, 
qui  eum  interrogaverat  de  substantia 
et  unitate  ss.  Trinitatis,  de  mysterio 
dominici  corporis,  item  de  similitudini- 
bus,  quibus  uti  solent,  puta  sphaerae  ad 
comprobandam  Trinitatem :  cui  respon- 
det  ut  cautum  sobriumque  theologum 
decet:  sed  libellus  in  fine  est  mutilus. 
Commentaria  in  Matthaeum,  Lucam  et 
Joannem,  quae  ei  adscribit  anonymus 
Mellicensis, sunt Christiani  (Druth- 
mari),  de  quo  egimus  p.  725.  Habes 
haec  omnia  in  Bibl.  PP.  lug.  XVHI, 
440  ss.:  Gallandi  bibl.  vetPP.XIV, 
240  ss.;  Migne  CXLIX,  1425-1513. 

589.  Wolphelmus (Wolfhelmius) 
a  prima  aetate  omni  morum  honestate, 
doctrina  et  pietate  egregie  instructus, 


»)  Sein  Name  ist  unsterblich  geworden 
durch  sein  theologischeB  Werk  gegen 
Berengar,  gleich  ausgezeichnet  durch 
theologiBche  Tiefe  und  Gelehraamkeit, 
wie  durch  Kraft  und  SchOnheit  der  Dar- 
stellung.  Scheeben  KL.  V,  1360.  Cf. 
Hist.  lit.  VIII,  553  -  573 ;  W  e  r  n  e  r  Ger- 
bert  p.  178—182. 


1055 


J  073— 1100.  Controversiae  de  eucharistia.  Wolfhelmius, 


105^ 


inter  canonicas  b.  Petri  Goloniae  fdit 
adlectus.  Venmi  altiori  doctus  spiritu 
secnlnm  pertaesns  nequam  clam  Tre- 
viros  fugit  sub  regula  s.  Benedicti  vitam 
transactums :  sed  cum  ayunculus  ejus 
Henricus  abbas  ad  s.  Pantaleonem  eum 
suo  transcribi  coenobio  desideraret, 
archiepiscopum  induxit,  ut  eum  Colo- 
niam  revocaret.  Cum  regularis  disci- 
plinae  observantia  omnibuspraeluceret, 
primum  abbatiae  gladbacensi,  dein 
brunwilarensi  fuit  praepositus.  Piissime 
obiit  22.  Apr.  1091.  Zelo  catholicae 
fideidefendendae  inflammatus  stilum  in 
Berengarii  errores  exercuit  data  epistola 
ad  Megenhardum  ab.  gladbacensem 
lectu  dignissimam,  quam  habesinejus 
vita  mox  citanda  c.  10.  11.  Cum  esset 
amantissimus  lectionis  ss.  Scriptura- 
rum,  curam  habuit  non  vulgarem,  ut 
earum  studium  diffunderet  composito 
carmine  heroico  de  uiili  lectione  8.  Seri- 
pturae,  quod  legitur  in  ejus  vitac.  20. 
composita  aConrado^)  ipsius  monaste- 
rio  monachoinActis  SS.  p.  675 — 696 
Mabillonii  et  Bollandistarum  1.  c. 
p.  77—88. 

590.  Demum  nominandus  est  om- 
nium  forte  praecipuus  hac  periodo 
theologus  et  in  dialectica  maxime  va- 
lens,  aerae  laetioris  aurora,Lanfran- 
c  u  s  scil.,  qui  Ticini  vulgo  Papiae  na- 
tus  est  prosapia  illustri  ineunte  sec.  XI. 
(juxta  Mabillonium  c.  a.  1005).  In 
juventute  juri  civili  dedit  operam,  cu- 
jus  brevi  tantam  sibi  comparaverat 
peritiam  ut  a  doctissimis  undique  viris 
conHuIeretur.  Ad  prima  urbis  munera 
destinabatur,  quibus  tamen  renuncia- 
vit,  cum  discendi  ardore.  ut  ferunt,  ita 
flagraret,  ut  natale  verterit  solum  et  in 
Galliam  abiret.  Abrincam  in  Norman- 
nia  venit  ibique  aliquot  demoratus  est 
annos  scholasque  aperuit.  Inde  petiit 
Rotomagum,  sed  iter  faciens  per  silvam 
in  latrones  incidit,  qui  eum  omnibns 
spoliarunt  atque  vinculis  arbori  alli- 

')  Cf.  Noinencl.  ed.  praec.  IV,  45. 


garunt.  Altera  tandem  die  inde  libera- 
tus,  animo  interim  penitus  commutato 
monasterium  ingredi  statuit.  Nonmul- 
tum  inde  distabat  monasterium  bec- 
cense,  quod  tunc  a  b.  Herluino  aedifi- 
cabatur.  Ab  hoc  benigne  exceptus 
vestem  s.  Benedicti  induit  1042,  to- 
tumque  virtutum  literarumque  studio 
se  dedit  et  post  trienium  licet  gravate 
scholas  aperuit:  quae  mox  factae  sunt 
ita  famosae,  ut  undique  discipuli  ac- 
currerint  egregii,  inter  quos  ex.  gr. 
Alexander  II.  et  s.  Anselmus  theologiae 
scholasticae  parens.  Yir  enim  erat  teste 
G  u  i  1  e  1  m  0  malmesbur.  de  gestis  reg. 
angl.  1.  3,  ^antiquis  scientia  et  re- 
ligione  comparandus :  de  quo  serio  dici 
potest:  »Tertius  e  coelo  cecidit  Cato :  * 
adeo  coelestis  sapor  pectus  ejos  et  pa- 
latum  infecerat,  adeo  latinitas  omnis  in 
liberalium  artium  scientiam  per  duc- 
trinam  ejus  se  incitabat.*  Admodnm 
sollicitus  erat  de  reformandis  sodalium 
moribus  constitutus  ab  Herluino  sodali- 
tatis  prior,  quo  in  studio  adeo  fuitin- 
dustrius  et  felix,  ut  disciplina  regula- 
ris  multum  floreret  in  coenobio.  Quo- 
rundam  calumniis  insimulatua  fuit  de 
conspiratione  in  Berengarii  errores,  ut 
Romae,  quo  in  comitatu  Leonis  IX.  e 
Gallia  revertentis  venerat,  suae  fidei 
rationem  reddere  debuerit.  Facile  suam 
ostendit  orthodoxiam,  ejusque  doctrina 
de  eucharistia  probata  fuit  in  synodis 
romana  et  vercellensi  (l050),  in  qui- 
bus  Berengarii  errores  fuere  danmatl 

591.  Magna gratia  valuit  Lanfrancus 
apud  Guilelmum  Normanniae  ducem, 
qui  in  variis  negotiis  ejus  utebatur 
consilio  et  opera,  unde  a  suo  biographo 
Milone  Crispino  dicitur  »8ummus 
consiliarius  ad  administranda  totins 
patriae  negotia.  *  Ab  eodem  duce  quam- 
vis  invitus  praepositus  factus  est  mo- 
nasterii  s.  Stephani  ab  ipso  Cadomi 
erecti  (1063),  ubi  pariter  scholas  apemit 


>)  Cf.  du  B  0  j  8  Revue  des  qq.  hist.  1881 
II,  329-386. 


1057 


Lanfrancus. 


1058 


celebres:  cam  vero  ab  eodem  eligere- 
tor  in  archiepiscopum  rotomagenaem 
(1067),  adeo  reluctatas  est,  ut  dux  a 
suo  desisteret  consilio.  Interim  Guilel- 
mus  occuparat  Angliae  regnum.,  in  quo 
tristissima  erat  religionis  catholicae 
conditio.  Legati  missi  a  romano  pon- 
tifice  synodo  habita  plures  deposuerunt 
episcopos,  inter  quos  et  archiepiscopum 
cantuariensem.  Hac  opportunitate  usus 
Guilelmus^),  qui  in  regem  Angliae 
fuerat  coronatus,  Lanfrancum  consen- 
tientibus  legatis  et  synodo  invitum 
licet  et  diu,  sed  frustra,  reluctantem  ad 
sedem  cantuariensem  promo  vit  ( 1 0  7  O). 
Exinde  incredibile  sollicitudine,  indu- 
stria  et  fortitudine  totam  intentionem 
suam  ad  mores  hominum  corrigendos, 
restaurandam  disciplinam  monasticam, 
componendum  Ecclesiae  statum  con- 
vertit.  Ecclesias  et  monasteria  restau- 
ravit;  nominatim  Cantuariae,  ut  alter 
hujus  sedis  fundator  dici  possit,  hospi- 
talia  aliaque  beneficientiae  in  pauperes 
instituta  condidit,  scholas  et  studia 
fovit.  In  lectione  erat  assiduus  etiam 
inter  maxima  episcopatus,  imo  et  regni 
negotia^  quod  ipse,  rege  absente,  ad- 
ministrabat :  et  quamvis  in  summa  esset 
dignitate  constitutus,  pauperem  duxit 
vitam.  Et  quia  s.  Scripturae  amanuen- 
sium  vitio  erant  nimium  corruptae, 
omnes  tam  Y.  quam  N.  T.  libros,  nec- 
non  et  scripta  ss.  patrum  secundum 
orthodoxam  fidem  studuit  corrigere^), 
et  etiam  multa  de  his,  quae  in  Eccle- 
siae  ministeriis  et  officiis  adhibebantur, 
ad  unguem  eroendavit,  et  hoc  non  tan- 
tum  per  se,  sed  etiam  per  discipulos  suos. 
Decessit  plenus  meritis^)  de  Angliae 


»)  Cf.  du  B  0  y  8  Revue  dea  qq.  hist 
1881.  II,  329—386. 

^)  Id  jam  praestititdum  degeret  in  mo- 
nasterio  beccensi,  ejusqne  recensio  diu  per 
Gallias  normae  instar  habebatur  et  in 
Anglia.  Supersunt  adhuc  exemplaria 
operum  patrum  sua  manu  correcta  teste 
Hist.  lit.  Vlir,  288. 

«)  Cf.  plnra  in  ejus  vita  (nonnihil  rudij 
a  M  i  1 0  n  e  Crispino  monacho  beccensi 
conscripta  (M  i  g  n  e  CL,  19—58  cf.  No- 
Burter,  NomeDclator  I  ed.  III. 


ecclesia  28.  Maj.  1089,  juxta  aliquos 
admodum  grandaevus  (a.  aetatis  92). 
In  nonnullis  martjrologiis  ejus  nomen 
insertum  legitur. 


592.  Opera,  quae  supersunt,  col- 
lecta  prodierunt  cura  d*  Achery  Pa- 
risiis  1648;  in  bibl.  PP.  lugd.  XVIII 
617—833;  Oxonii  1844-1 845 1. 2  cur. 
Giles,  quae  ed.  non  tantifit;  Migne 
CL,  9 — 640.  Potiora  sunt:  In  omnes 
Pauli  ep.  commentarii  (breves  admo- 
dum)  cum  glossula  interjecta,  derivati 
fere  ex  ss.  Augustino  et  Ambrosio :  quae 
vero  ex  hoc  s.  patre  adducit  in  ejus 
operibus,  quae  supersunt,  non  repe- 
riuntur.  Ziegelbauer  tameninHist. 
rei  lit.  0.  S.  Ben.  p.  III  c.  2  §  14,  de 
eorum  genuinitate  dubitat;  Hist.  lit. 
yiU,  277,  Mabillon  etc.  eamnegant. 
—  Liber  de  eorpore  et  aanguine  Domini 
contra  Berengarium,  in  quo  sir.gulas 
hujus  assertionesciscutit^),  saepe  edi- 
tus,  primum  Basileae  (1528),  cum 
Pasch.,  Badberto,  Botomagi  1540 ;  cum 
Algero  etc,  Lovanii  1561;  eju9  vero 
epistolae  invectivae  in  Berengarium, 
quas  uite  hunc  I.  scripsisse  testatur 
Sigebertus  de  S£.  c.  155,  inter- 
ciderunt.  —  Decreta  pro  ordine  s.  Ben. 
h.  e.  ordinationes,  quas  monachi  tum 
in  monasteriis  tum  etiam  in  ecclesiis 
cathedralibus  observare  debeant,  forte 
prout  nunc  habentur,  nonnihil  inter- 
polatae  sunt.  —  Epistolarim  liber,  quo 
tantum  44  breves  ejusdem  epistolae, 
dum  esset  archiepiscopus,  servatae  sunt. 
Eae  sunt  pretiosae  pro  historia  illius 
temporis,  et  doctis  annotationibus  a 
Dacherio  (Migne   L  c.  551 — 624) 


mencl.  IV,  108  ed.  prioria) ;  Hist.  lit.  de 
la  Fr.  VIII,  260—305;  J.  de  Crozals 
Lanfranc  .  . .  sa  vie,  son  enseignement  sa 
politique  Parisiis  1877;  MOhler  Ges. 
Schriften,  Regensburg  1839.  I,  39  ft'.; 
Mattes  EL.  VII,  1392;  Endres  Lan- 
franks  Verh&Itniss  zur  Dialektik  in  Ka- 
tholik  190.>.  I.  215^232. 

i)  Cf.  Werner  Gerbert  p.  175—178. 

34 


1059      1073—1100.  Disciplinae  ad  ss.  lit.  spectmtes.  Sainuel,  Richardus,      1060 


faerunt  illuatratae  ^).  —  De  celanda 
confessione  lib^llas,  in  qao  mira  quae- 
dam  occurrit  opinio,  quae  satis  torquet 
theologosyde  confessionis  scil.  necessi- 
tate:  libellum  Dachery  annotationi- 
bus  illustravit.  Supersunt  alia  quae- 
dam  minoris  momenti.  —  Aliqua  ejus- 
dem  operum  intercidisse  dicuntur,  ut 
de  laudibus,  triumphia  et  rebus  gestis 
Guilelmi  comitis;  epitome  de  rebus  ec- 
clesiasticis  suo  tempore  gestis,  quod 
forte  idem  est  cum  scripto  de  ordina- 
tione  sua^  in  quo  narrat  suas  cum  Thoma 
eboracensi  controversias,  primum  edito 
a  Boehmer  op.  cit.  etc. 

593.  Cam  hactenus  egerimus  de 
scriptoribus  polemicis,  praetermit- 
tere  nolumus  Samuelem  vulgo  Ma- 
rocchianus  cognominatum,  Fessa- 
num  patria,  Judaeum,  qui  a.  1085 
Toleti  ad  fidem  christianam  est  con- 
yersus.  Scripsit  adhuc  Judaeus  arabice 
historiam  concertationis  cum  Albuca- 
belo  Mohammedanorum  magistro,  quam 
ex  arabico  latinam  fecit  Alphonsus 
Bonihominis  O.Praed.  (n.  1339)et  in- 
scripsit  I.  de  adoentu  Messiae,  quem 
Judaei  temere  exspectant.  Multis  ra- 
tionibus  probat,  judaeosiram  incurrisse 
Dei,graviquecuidam  obnoxios  esse  pec- 
cato,  ideoque  tam  tristem  in  modum  per 
orbem  dispersos.  Mox  de  vana  obser- 
vantia  legis  eorum  deque  caecitate  dis- 
serit,  et  quod  illud  peccatum  maximum 
non  aliud  sit,  quam  quod  Christum  re- 
probarint  mortique  tradiderint.  Prae- 
terea  de  duplici  Christi  adventu  deque 
ascensione  in  coelum  disputat,  de  re- 
probatione  Judaeorum  atque  electione 
gentium,  de  apootolorum  substitutione 
loco  prophetarum,  de  institutione  sa- 
crificii  eucharistici  rejectis  omnibus  ju- 
daicis.     Postremo   ex   ipsis   hostibus 


')  B  0  e  h  m  e  r  in  1.  die  Falschungen 
Erzb.  Lanfrank»  v.  Cant.,  Leipzig  1902, 
8.  praesulem  accusat,  eum  pro  tucndo 
primatu  suae  sedis  supra  sedem  ebora- 
censem  finxisae  diplomata  eaque  suppo- 
Buisee  romaniB  pontificibus  Bonifacio  IV 
et  reliquie  usque  ad  Joannem  XII. 


mohammedanis  et  Alcorano  Judaeos 
confutat.  Prodiit  hic  1.  primum  Ant- 
werpiae  1486 ;  in  ed.  Sichardi  Antidot. 
contra  haereses,  Basileae  1528;  bibl. 
PP.  lugd.  XVIII,  518;  Migne  P.  L. 
CXLIX,  335—368. 

594.  Circa  ss.  literas  versatisunt 
praeter  Lanfrancum,  Alulfum 
0.  S.  Ben.  et  Brunonem  monachum, 
de  quibus  jam  egimus,  pauci  omnino, 
quorum  labores  ad  nos  usque  per- 
venerint.  .Bichardi  de  Dumellis  ab. 
Pratellini,  quod  monasterium  in  Nor- 
mannia  situm  est,  commentarius  fusissi- 
mus  inpriora  cc.  XXVIII  Geneseos  prae- 
ter  quaedam  fragmenta  Migne  CLV, 
1629 — 1632),  et  epistolam  nuncupa- 
toriam  ad  s.  Anselmum  cant.  (in  hujus 
ep.  I.  IV  ep.  102,  Migne  CLIX,  251) 
prodiisse  non  videtur.  Commentarii 
in  Leviticum  editus  est  tantum  pro- 
logus  (ib.  CLVI,  1375  s.).  Alia  com- 
mentaria  sunt  inedita.  —  Willera- 
mus  (Williram,  Willeraminus,  Wil- 
tram,  Waltram)  natus  in  Franconia,  in 
monasterlo  beccensi  sub  Lanfranco, 
dein  Parisiis,  studiis  operam  dedit 
Bambergae  scholam  cathedralem  rexit, 
sed  considerans  mundi  gloriam  tran- 
sire  cum  tempore,  contempto  seculo  in 
monasterio  fuldensi  pro  nmore  Christi 
vestem  indait  s.  Benedicti,  inde  ab 
Henrico  III  accitus  facius  est  abbas 
ebersbergensis  (juxta  Trithemium 
merseburgensis,  t  5.  Jan.  1085).  Scri- 
psit  geminam  paraphrasim  in  Canti- 
cum  canticorum,  alteram  metricam  he- 
xametris  leoninis,  alteram  lingua  vul- 
gari :  hinc  distribuuntur  codicis  pagi- 
nae  in  tres  columnas.  Praenotavit  vero 
opus  suum  de  nuptiis  Christi  et  Eccle- 
siae  atque  in  expositione  sequitur  ss. 
patres,  prae  primis  Haymonem  halber- 
stadiensem,  seu  potius  Bemigium  antis- 
siodorensem,  cum  hujus  sit  commeu- 
tarins  in  Canticum  SaL,  quem  ipse 
Haymoni  supposuit.  Prodiit  cur,  Chri- 
stoph.  Raphelengii  Lugduni  B. 
1598,  sed  juxta  codicem  ab  originali 


1061 


Willeranuis,  Robertua,  Reinardus,  Dciniel,  Paulus. 


1062 


maltum  distantem  ut,  teste  Lambe- 
«io,  nova  editio  prorsus  necessaria 
fuerit;  post  alias  ed.  Strassburg  1878 
eur.  Seemiiller  cum  introductione 
et  glossario  ^).  —  Idem  Ganticum  bre- 
viter  exposuit  etRobertus  de  Tum- 
balenia  hinc  tumblejus,  tombelenus 
dictus,  monacbus  s.  Michaelis  O.S.Ben., 
qui  postea  a.  1094  abbas  factus  est  s. 
Yigoris  ad  muros  urbis  bajocensis  in 
Normannia.  Romam  profectus  a  Gre* 
gorio  Yll  honorifice  exceptus  usque  ad 
mortem  (c.  1090)  romanae  fideliter 
servivit  Ecclesiae.  ^lnter  reliqua  peri- 
iiae  suae  monumenta  brevem  et  lucu- 
lentam  sensuque  profundam  super  Can- 
tica  canticorum  expositionem  in  Ec- 
-clesia  dimisit^),  *quae  inter  opp.Gregorii 
M.  t.  III,  Parisiis  1705  prodiit;  in 
Hommej  Suplem.PP.,  Parisiis  1685 
p.  284 — 389,  et  apud  Oudin  de  Scr. 
«ccl.  II,  772 — 842,  ed.  prae  ceteris 
integra;  MigneCL,  1359-1370.  Ha- 
bes  ib.  p.  1370  —  1378  ejusdem  ad 
monachos  s.  Michaelis  de  Monte  epi- 
siolam  de  quodam  monacho  epileptico 
«  levitate  converso.  —  Reinardus 
«onfluentinus  0.  S.  Ben.  abbas  expo- 
suisse  legitur  Job,  Psalmos,  Isaiam  et 
Ezechiam  (fl.  c.  1096).  —  Danielis 
monachi  lerinensis  (fl.  ex.sec.  XI)  com- 
mentarius  inpsalmos,  etsi  a  Mabillonio 
repertus,  non  prodiit;  ita  et  commen- 
tarii  (in  Isaiam,  Jeremiam  reliquosque 
prophetas,  in  Evangelia  et  s.  Pauli  epi- 


»)  Cf.  J.  H  a  u  p  t  Das  hohe  Lied.  Ueber- 
«etzt  von  W.,  erklftrt  von  Rilindis  und 
Herrat  etc ,  Wien  1864;  W.  Scherer 
Leben  WilliramfiA.  v.  Ebersberg  i  n  Bayern 
in  Sitzungsber.  der  Ak.  der  W.  (1866) 
LIII,  197-303 ;  Wien  1866 ;  H.  R  e  i  c  h  a  u 
Williram  Abt  zu  E.,  Magdeburgi  1877. 
Non  desunt  qui  conjiciant  ipsius  esBe 
Chronkon  Eberspergenae  satis  pretiosum 
«ditum  ab  Arndt  in  MG.  SS.  XX,  9-16. 

»)  Ita  Ord.  V  i  t a  1  i  8  l.  VUI  hist. ;  Hist. 
lit.  VIII,  334-341.  Alii  tamen  hunc  com- 
mentarium  fcribnunt  Radulfo  (Gradulfo) 
O.  S.  Ben.  abbati  fontanellensi  (t  1047), 
•quem  alii  sanctis  accensent,  alii  (ut  O  u- 
<din  II,  773)  scriptorem  imaginarium 
-dicunt.   Cf.  KL.  X,  731. 


stolas,  in  Apocalypsin)  P au  1  i  genuen- 
sis  0.  S.  Ben.  monachi  casinensis,  man- 
serunt  iuediti.  Is  ab  infantia  oculorum 
privatus  lumine,  grammaticas  tamen, 
pbilosophus  et  theologus  (t  1 105)  in- 
signis  evasit,  ita  ut  alter  Didymus  ha- 
beretur  teste  Petro  diac.  de  vir.  ill. 
casin.  c.  36.  Prodilt  vita  ab  ipso 
conscripta  s,  Gebizonis  Golonia  oriundi 
monachi  casinensis  sub  Desiderio  ab- 
bate(l078 — 1087),  qui  s.  Hilarioni 
similis  fuit,  in  Act.  SS".  21.  Oct.  IX, 
398—405. 

595.  Plurimi  scriptores  historio- 
g  r  a  p  h  i  occurrunt  *).  In  Hibernia  in- 


I)  Praetermittimus  Hepidannum 
(Hepidamnum)  0.  S.  Ben.  coenobitam  san- 
gallensem  (f  c.  1080),  cui  immerito  tribui 
so\eh&nt  Annales  SangaUenses  majores  pp.  2 
ab  a.  709—918  et  ab  a.  919—1056  ed.  ab 
Arx  in  MG.  I,  72—85.  Ipsius  tamen  est 
tUa  8.  Wiboradae  M.  et  V.  inclusae  (t  926), 
quam  praeeunte  Hartmann  ^cf.  supra 
p.  931)  conscripBit  1072.  Legitur  in  Act. 
SS.  2.  Maj.  1.  -293—308;  in  Mabillo- 
nii  Actis  S8.  V,  61—66.  —  Bruno  cle- 
ricus  magdeburgensis  (merseburgensis) 
Saxo,  alius  ab  eo  cujus  supra  fecimus 
mentionem  (p.  963),  breviter  et  veraciter, 
sicut  ab  his,  qui  rebus  interfuerant,  cog- 
noscere  poterat,  narrat  bellum  saxoni- 
cum  (1073—1081).  „Eminet  liber,  inquit 
W  a  i  t  z  in  notitia  praemissa,  dociimentis 
authenticis  insertis,  scribendi  ratione  vi- 
vida,  aliquoties  faceta  et  iocosa,  stiio 
simplici.-  Prodiit  in  MG.  SS.  V,  327— 
384;  Migne  CXLVII,  489—586;  inter 
8cr.  rer.  Germ.  in  usum  scholae,  Han- 
noverae  1843.  1880  ed.  2  cur.  Watten- 
adch,  qui  tamen  D^.  Geschichtsq.  II", 
78  ejus  veracitatem  in  dnbium  vocat.  — 
Guilelmus  Calculus  gemmeticensis 
monachus  0.  S.  Ben.  scripsit  (intra  1070- 
1086)  Historiae  Normannorum  11.  VIII 
(851—1136),  quorum  primis  quatuor  Du- 
aonis  historiam  ^snbtiliter  replicavit, 
facete  abbreviavit  :*•  aiiia  dein  libris  eam 
historiam  continuavit  ab  a.  996.  Recen- 
tiores  critici  1.  VIII.,  qui  pertingit  ad 
a.  1 136,  meritoetalic[uotcc.ll.VI.et  VU.ei 
abjudicant,  imo  aliqui  eum  vixisse  con- 
tendunt  snb  Richardo  III.  1026-1028. 
Prodiit  haec  historia  apud  Dii  Chesne 
Script.  Hist.  Norm.  Parisiis  1619  p.  215- 
317 ;  M  i  g  n  e  CXLIX,  779-910.  Cf.  P  o  1 1- 
h  a  8 1  p.  556 ;  Hist.  lit.  Vill,  167- 173.  — 
34* 


1063 


1073  -1100.  Hisfcoria.  Tigernacli,  Flann, 


1064 


claruit  Tigernach  abbas  clo jnensis 
(Clonmacnoise  t  1088)»  ci:ya8  annales 

Ab  hoc  distingui  debent  Guilelmus 
pictavinus,  prius  miles,  dein  presbyter  et 
sacellanus  Guilelmi  I.  Angliae  regis,  cu- 
jns  gesta  ad  a.  1070  describit  apud  du 
Chesae  op.  cit.  p.  178—213;  fligne 
PL.  CXLIX,  12161 270 ;  et  G  u  i  1  e  I  m  u  8 
Apulus,  accuratus  scriptor  et  poeta,  cu- 
jus  exstat  historicum  poSma  11.  V.  de  re- 
hus  Normannorum  in  Sicilia,  Apulia  et 
Calabria  gestis  (ab  a.  1041)  usque  ad 
mortem  Roberti  Guiscaidi  ducis  (f  1085), 
qiiod exstat apud  Muratori  Script.  rer. 
It.  V,  253—278;  Migne  CXLLX,  1027— 
1082  etc.  Cf.  Potthast  p.  551 ;  Hist. 
lit.  VIII,  488—496.  —  Synchronus  huic 
scriptori  fuit  Gaufredus  0.  S.  Ben. 
agnomento  Malaterra  Normannns, 
qui  ipsum,  quod  ille  argumentum,  res 
scil.  gestas  a  Normannis  in  Apulia  et 
Sicilia  tractat  stilo  simplici  in  Historia 
sicula,  Rxorditur  a  primo  Normannorum 
adventu  suamque  historiam  deducit  ad 
a.  1099 :  auctor  et  ipse  gravis  eoque  no- 
mineetiam  commendandus,  quod  ordine 
progrediatur  resque  gestassubsuisannis 
collocare  nititur.  Prostat  apud  Mura- 
tori  op.  cit.  p.  537—602;  Migne  PL. 
CXLIX,  1093-- 1210.  Ab  aliis  continuata 
fuit.  Cf.  de  auctore  HiBt.  lit.  VIII,  481  — 
488.  —  Praetermittimus  ex  graecis  schis- 
mati  jam  addictis  Constantinum  P  s  e  I* 
I  u  m,  post  suum  in  mooasterium  ingres- 
sum  Michaelem  dictum.  alium  a  quodam 
Mich.  Psello  philosophiae  magistro  in- 
eunte  sec.  IX.  —  £x  humili  conditlone  ad 
praecipua  imperii  munera  evectns  gra- 
vissimique  status  negotiis  fuit  implici- 
tus  (t  c.  1078  vel  1079).  In  omnibus  di- 
sciplinis  admodum  versatus,  philosophiae 
platonicae,  quam  ad  vitam  revocavit, 
apprime  addictus,  alter  sui  secuIiPhotius 
innumera  reliquit  opera  de  diversissimis 
argumentis,  inter  quae  et  theologica,  ut 
Expositio  in  Cantica  canticoruni;  de  omni- 
faria  doctrina  cc.  CLVII,  in  quibus  omnis 
generis  argumenta  tractat;  dialogus  de 
daemonum  energia  seu  operatione  contra 
Euchitas  (ed.  a  Boissonade,  Parisiis 
1838)  etc.;  canonica  et  legalia,  philo- 
sophica,  ut  de  anima  celebres  opiniones 
etc.,  poetica,  mathematica,  astronomica, 
medica,  archaeologica,  philologica  histo- 
rica,  quibus  Leonem  diaconum  conti- 
nuat  ab  a.  976  —  1077  et  praesertim  Con- 
stantini  X  Ducae  gesta  (1059  1067)  enar- 
rat :  in  his  tamen  non  est  satis  fidus  dux, 
plures  tamen  eo  diligenter  sunt  usi.  Ali- 
qua  sunt  adhuc  inedita,  ex  editis  haud 
pauca  (25)reperie8inMigneP.  G.CXXII, 


hibernici  plane  egregii  et  accarati  lingua 
patria  conscripti^)  prodienmt  (men- 
dose)  cmn  yersione  latina  inter  rer. 
hib.  scr.  ed.  CConnorll,  1 — 314. 
Continuati  fdere  ab  Augnstino  Mac 
Grady  (t  1405)  et  alio  ad  a.  1407. 
In  iis  utitor  Tigemach  tabnlis  syn- 
chronicis  ab  o.  c.  ad  a.  718  p.  Chr. 
fidelibus,  quas  concinnavit  Flann 
Mainistrech  magister  in  monasterio  s. 
Buithe  (Monasterboice  t  1056),  qnae 
jam  intercidemnt,  sed  qaibos  usi  sont 
plnres  scriptores  historiographi.  — 
Magis  adhuG  inclamit  Tigemachi  dis- 
cipalus  M  a  r  i  a  n  u  s ,  ante  lingaa  pa- 
tria  Moelbrigte  i.  e.  servas  Brigidae 
dictaSi  a.  l028inHibernia,  qaamtanc 
temporis  scriptores  Sootiam  dixemnt, 
natus,  qui  aetatis  a.  24  secalum  reli- 
quit^).  Pro  amore  Christi  peregrinas 
maltomm  comprorincialium  exemplam 
secutas  in  Germaniam  (1056)  profec- 
tus  Coloniae  in  monasteriam  Scotomm 


477—1186.  Cf.LeoAlIatiu8Diatr.de 
Psellis  (VII)  et  eorum  scriptis,  Romae 
1634,  et  apud  Migne  p.  477-537;  Ehr- 
hard  KL.  X,  597—599  et  apud  Knim- 
bacher  ed.  2  p.  79  ss. ;  et  hic  ipse  p.  433- 
444,  qui  de  eo  censet :  Psellos  ist  an  Um- 
fang  des  Wissens,  an  Schftrfe  der  Beob- 
achtung  und  vor  allem  an  Formgewandt- 
heit  der  erste  Mann  seiner  Zeit.  An  Reich- 
thum  der  literarischen  Th&tigkeit  mag 
er  mit  Albertus  M.  und  Roger  Bacon  ver- 
fflichen  werden  . . .  Die  stftrkste  Seite  des 
Mannes  ist  freilich  die  Form,  daserkann- 
ten  schon  die  Zeitgenossen. 

')  De iis testatur  Bellesheim Gesch. 
der  k.  Kirche  in  Irl.  I,  642 :  Die  Annalen 
bekunden  die  Gelehrsamkeit  des  Ver- 
fassers  auf  jeder  Seite. 

*)  Confundi  non  debet,  ut  jam  notarunt 
Raderus,  Bollandus,  Nat.  Ale- 
X a  n d e  r  etc.  cum  alio  M a r i an o  Scoto 
aequali,  qui  Ratisbonae  commorabatur 
ibique  monasterium  Scotorum  celebre 
c.  1076  condidit.  Neque  ipae  caruit  eru- 
ditione  tbeologica,  cujus  argumenta  aunt 
Bcripta  a  se  relicta  (inedita),  prae  primis 
glossa  interlinearis  ad  epistolas  s.  Pauli 
iingua  patria,  necnon  et  collectio  testi- 
moniorum  ss.  patrum  pro  illustranda 
s.  Scriptura.  Obiisae  dicitur  1080,  juxta 
alios  1088.  Cf.  de  utroque  Bellesheim 
op.  cit.  p.  335— 341. 


1065 


MarianuB  Scotus,  Adamus  bremensis. 


106B 


8.  Martino  dicatum  receptas  solitudinis 
desiderio  inclnsos  dnobns  annis  man- 
sit.  Inde  Paderbornam  transiit,  nbi  sa- 
cerdos  est  ordinatus  atqne  postea  Fal- 
dam  se  recepit  ibique  muro  inclusus 
decennium  transegit  orationi,  poeni- 
tentiae  studioque  intentus.  Alios  tre- 
decim  annos  transegit  inclusus  Mogun- 
tiae,  ubi  et  Chronicon  suum  concinna- 
vit  luudemque  non  vulgarem  tam  apud 
coaevos  quam  apud  posteros  sibi  com- 
paravit  (t  1082  vel  1083).  »Solerter 
perscrutatis  veteribus  et  modemis  co- 
dicibus,  inquit  Ord.  Yitalis  1.  3  suae 
bist.,  chronographiam  edidit,  in  qua  ab 
initio  mundi  . .  .  per  omnes  11.  Y.  et 
N.  T.  et  Bomanorum  Graecorumque 
historias  discurrens,  optima  quaeque 
coUegit,  et  enumeratis  annis  per  regum 
et  consulum  tempora  usque  in  diem 
mortis  suae  annalem  bistoriam  lauda- 
'biliter  distinxit.  *  Laudatur  autem  apud 
coaevos  et  suppares  scriptores  non  tam 
ob  res  a  se  (sat  jejune  et  stilo  rudi  et 
neglecto)  narratas,  quam  ob  ordinem 
chronologicum,  quem  stabilire  nititur : 
ideoque  melioribus  medii  aevi  chroni- 
cis  accenseri  meret.  Prodiit  illudi) 
apud  Pistorium  Scr.  rer.  Germ.  1, 


1)  RobertuB  patria Lotharingus  tran- 
siit  in  Angliam  ibique  factus  eat  episco- 
pua  herefordiensis  (1079;  t  1095).  Hic 
chronicoa  Mariani  Scoti  diffusum  deflo- 
rasse  dicitur,  ut  magis  valere  videatur 
defloratio,  <|uam  ingentis  voluminis  dif- 
fusio,  ut  scribit  J  o  a  n  n  e  s  tinmuthensis 
in  Uist.  aurea  XXIIf  2.  £a  autem  pro- 
diisse  scribitur  Basileae  1559;  recepta 
fuitaPistorio  inter ill  vet  script. rer. 
germ.  pag.  265  •—456.  Inscribitur  autem 
aliter  atque  aliter,  ut  opus  de  annis  Do- 
mini^  sive  Excerpta  e  chronicis  Mar.  Scoti 
etc.  Cf.  Hist  lit  VIII,  414—418.  —  Cui- 
dam  Dodechino,  quem  dicunt  fuisse 
presbyterum  in  Longenstein,  natione 
Teutonicum,  et  abbatem  in  monasterio 
Disibodenberg,  tribuitur  continuatio  seu 
appendix  ad  chronicon  Mariani  Stoti  ab 
a.  1084—1200,  quem  edidit  Pistorius  ad 
calcem  suae  Mariani  ed.  S8.  rer.  Germ. 
1«,  457—476  etc.  Verum  hic  abbas  est 
flctus,  neque  auctor  hujus  appendicis, 
Cf.  Potthastp.  382. 


448—656  ed.  (2)  Struve;  1.  tantum 
3.  omissis  11.  1.  et  2.  (quorum  tamen 
exhibetur  index  cc.)  cur.  Waitz  MG. 
~\  V,  481 — 564  a  Christo  n.  usque 
ad  a.  1082,  cum  continuatione  ad  a. 
1109,  ib.  562—564;  in  Migne  P.L. 
CXLVII,  623 — 796,  cum  notitia  de 
Mariano  auctore  Waitz  ib.  601 — 622; 
cur.  Mac  Carthy  in  op.  inscripto  The 
Codex  Palatino-vaticanus  n.  830,  Dub- 
lini  1892.  Tribuuntur  ei  quoque  quae- 
dam  inedita,  ut  concordia  evangelista- 
rum,  schulia  interlinearia  et  marginalia 
in  ep.  Pauli  etc,  sed  cf.  annot.  2  p.  1 0  6  4. 

596.  Insignis  historiographus  est 
Adamus  vulgo  bremensis  dictus,  ca- 
nonicus  et  probabiliter  scholarum  ma- 
gister,  de  quo  ita  Lappenberg  in 
notitia  suae  ed.  praemissa  (Migne 
CXLVI,  433):  »Paucissimi  sane  sunt 
inter  medii  aevi  historicos,  qui  rerum 
traditarum  gravitate,  perspicuitate,  ju- 
dicii  ingenuinitate,  fontium  scriptorum 
cognitione,  sermonum  ore  traditorum 
accurata  perceptione  ita  emineant,  ut 
Adamus  magister  scholarum  bremen- 
sium.  Accedit  quod  archiepiscopatus 
hamburgensis  et  regnorum  huic  dioe- 
cesi  subjectoi*um,  quorum  ille  histo- 
riam  tradit,  septentrionalium  annales 
omnino  fere  desiderantur . . .  Quid  quod 
multa  alia  de  rebus  germanicis  et  sla- 
vicis  scitu  dignissima,  necnon  de  Bri- 
tannia  et  Hibemia  haud  contemnenda 
meminit.  *  Stilo  utitur  nonnihil  duro, 
sed  veraci  et  sinoero ;  fontes,  ex  quibus 
suas  hausit  notitias,  aperit  atque  ex  iis 
apte  concinnat  opiis  pretiosum  inscri- 
ptum  Gesta  hamburgenaia  ecdesiaepon- 
tificum  ad  a.  1072,  vel  Historia  eccle- 
siastica,  seu  Bremensium  praesulum 
historia  11.  IV,  quorum  IV.  continet 
d^escriptionem  insularum  Aquilonis. 
Aliis  editionibus  omissis^)  prodiit  in- 
ier  Script.  rer.  Germ.  in  usum  schoL 


•)  Cf.  Potthastp.  lOss.;  Fehr  KL. 
1,  211:  Bertheau  Realenc.  1,  161; 
Wattenbach  II,  IV  §  11. 


1067 


1073 — 1100.  Historia.  Lambertus  hersfeldensis, 


106d 


ex  rec.  Lappenbergii  Hannoverae 
1 846 ;  1 876  ed.  altera  prolegomenis  di- 
tata;  et  in  MG.  SS.  VII,  267—389; 
Migne  CXLVI,  451-620.  Fait  etiam 
versa  in  lingnam  danicam  et  germani- 
cam  (Berlin  1850;  1888).  Ejus  quo- 
que  est  libellus  de  situ  Daniae  et  reli- 
quarum,  quae  trans  Daniam  sunt,  re- 
gionum,  apud  Migne  1.  c.  p.  619 — 
660.  Obiit  12.  Oct.,  sed  quo  a.  non 
liquet. 

597.  Alter  celeber  historiographus 
est  Lambertus  (Lampertus)  patria 
forte  Thuringius  n.  c.  1025,  dictus 
subinde  aschafhaburgensis  (schnafa- 
burgensis),  qui  factus  est  15.  Mart. 
1058  monachus  hersfeldensis  eodem- 
que  anno  ordinatus  presbyter.  Mox 
iter  instituit  in  terram  sanctam,  inscio 
tamen  abbate :  a  quo  moribundo  veniam 
impetravit.  Scripsit  Annales  ab  o.  c. 
—  1077:  initio  quidem  sunt  jejuni, 
ab  a.  1040  jam  pleniores,  maxime  vero 
aba.  1069.  Narratioestlimpida,  forma 
elegans,  stilus  nitidus  et  simplex,  magni 
momenti  propter  rerum  notitias.  Fa- 
tendum  tamen  est  recenter  quos- 
dam  criticos  eorum  pretium  plurimum 
imminuere  ^),  cum  antea  magni  fierent. 
Omissis  editionibus  prioribus^)  pro- 
dierunt  in  MG.  SS.  III,  22 — 263;  inter 
scr.  Germ.  in  usum  scholae  Hannoverae 
1843;  1877;  Migne  CXLI,  443— 
582,    pars  prior;    altera   ib.  CXLVI, 


>)Ita  Floto,  Delbriick,  Giese- 
brecht,  Holder-Egger  etc.  Lam- 
berti  raerita  et  auctoritatem  nisi  sunt 
tueri  Lefarth,  praesertim  Eigen- 
brodt  Lampert  v.  H.  und  die  neuere 
Quellenforschung,  Caasel  1896,  et  L.  v.  H. 
und  die  Wortauslegung.  Eine  Entgeg- 
nung,  Leipzig  1896:  contra  qnera  cf. 
Scholle  in  hist.  Jahrb.  1900  XXI,  447- 
461.  Wattenbach  1I\  IV  §  14  quae- 
dam  sane  in  eo  carpit,  sed  ab  irapu^- 
natione  subinde  satis  mordaci,  a  studio 
partium  efc  calumniandi  eum  omnino 
tuetur. 

-)  Cf.  Potthast  p.  705;  KnOpfler 
KL.  VII,  1338-1340 ;  L  e  f  a  r  t  h  Lambert 
von  Hcrsfeld,  1871. 


1053 — 1248;  iteratis  vicibus  germa- 
niceredditi,  ut  a  Hesse  Berlin  1855  ; 
Lipsiae  1883  ed.  altei*a  cur.  Watten- 
bach.  Scripsit  et  historiam  hersfel- 
densem  sive  libeilum  de  institutione  her- 
veldensis  ecdesiae  755 — 1074,  ex  qua 
excerpta  tantum  habes  in  MG.  SS.  V, 
136 — 141,  et  inter  ejus  op.  edita  ab 
Holder-Egger  1894  p.  343 — 354: 
juxta  quem  ipse  auctor  est^)  viiae  s* 
LuUi  in  Act.  SS.  l6.0ct.VII,  1083— 
1091;  inMG.  SS.  XV,  1,  132 — 148 
et  inter  Lamberti  opp.,  Hannoverae 
1894  p.  307 — 340,  ubi  reperiuntur 
ultima  quinque  cc,  quae  antea  deside- 
rabantur.  Sed  ea  vita  caret  pretio  hi- 
storico,  etsi  formam  si  spectes  elegan- 
ter  sit  scripta.  Tribuuntur  ipsi  et 
quaedam  carmina,  quorum  genuinitas 
non  est  certa.  Non  desunt  qui  ei  tri- 
buant  Carmen  de  bello  saxanico  sea 
Gesta  Heinrici  imp.  (IV)  metrioe,  pri- 
mum  ed.  Argentorati  1 5Ct8»  aliisqueedit. 
omissis  in  MG.  XV,  2,  1218 — 1235 
car.  Holder-Egger;  et  inter  Scri- 
ptores  rer.  germ.  in  usum  schol.,  Han- 
noverae  1889.  Carmen  est  admodum 
elegans  puroque  stilo  et  magna  arte 
concinnatum,  quod  tamen  juxta  alios  est 
B  u  p  e  r  t  i  ep.  bambergensis  (t  1 1 0  2)  vel 
Gotscalci  praepositi s. Mariae aquis- 
granensis  vel  auctoris  anonymi ').  Magna 
enim  exarsit  controversia  literana  de 
hujus  carminis  auctore.  Ceterum  nihil 
f>;re  de  auctoris  nostri  fatis  sctmus, 
neque  quo  obierit  anno.  —  Alius  ab 
eo  est  Lantbertus  monachus  blan- 
diniensis  synchronus  (fi.  enim  1079)» 
cujus  exstat  libellus  seu  ep.  enc\'clica 
de  loco  sepuliurae  s.  Florberii  ab.  blan- 
diniensis  (t  c.  annum  661)  contra  mo- 
nachos  s.  Bavonis  gandavenses,  in  Mon. 
G.  scr.  XV,   2,   642—644:  Act,  SS. 


*)Cf.  Holder-Sgger  N.  Arch.  der 
Gesch.fttrftlt.  d.  GeschichtBk.  1883  L\,  2, 
283-320,  quem  cf.  ib.  1894  XIX,  1,  141- 
213;  371—430;  510-547  fase  de  nostro 
auctore  disserentem. 

')  Cf.  copiosara  literaturam  ap.  Pott- 
hast  p.  189;  Wattenbach  II*,  80-82. 


1069 


Rainaldus,  Aethelward,  Gundechar,  Arnulfus. 


1070 


1.  Nov.  1,  370—372.  —  Rainaldus 
archidiaconus  8.  Mauritii  andegaven- 
sis^)  scripsit  Chronicon  breve  ab  a. 
976-1075:  quae sequuntur  ada.  1 152 
vel  1277»  aliena  manu  adjecta  sunt. 
Ediderunt  illud  Marchegay  et  Ma- 
bille  in  Chroniques  des  ^gl.  d*Anjou 
p. 3 — 16.  —  Aethelweard  (Ethel- 
werdus,  Elwerdus)  pronepos  regis  Ethel- 
werdil  (t  974)  scripsit  stilo  admodum 
rudi  et  impedito,  sed  omnino  fideli 
Chronicon  de  rebus  anglicis^)  a  Christo 
n.  ad  a.  974,  quod  habes  apud  Savile 
Scr.  rer.  AngL,  Londini  1596  p.  473- 
483  (ed.  Francof.  p.  830—850)  et  in 
Monum.  hist.  Britann.  I.  1848  p.  499- 
521.    Obiisse  conjicitur  c.  1090. 

598.  Ecclesiarum  particularium 
historiam  plures  narrant^).  Huc  referri 
potest  liber  pontificalis  eichstettensis 
(741 — 1074),  quem  suis  sumptibus 
conscribi  fecit  Gundechar  sive  G  u  n  z  o 


<)  Alius  ab  eo  est  Rainaldus  (Rainard) 
episcopuslincolniensis  (1065t3.  Apr.  1085^, 
cujuB  Vita^  agon  et  triumphus  s.  Mamantts 
M.  8ub  Aureliano  Caesare  in  Cappadocia 
legitur  in  bibl.  floriacensi  Jo.  de  d  o  b  c  o 
II,  210—226. 

*)  Cf.  Potthastp.  25. 

>)  Sub  Balderici  cameracenais  no- 
mine,  qui  Lietberto  et  Gerhardo  II  epi- 
scopis  a  secretis  et  cantor  teruanensis 
(fl.  1094)  erat,  prodierunt  Gesta  ponti- 
ficum  cameraceneium  ab  a.  500-1076  cnra 
Colvenerii,  Duaci  1615  ed.  egregia; 
Le  Glay  Cambray  1834;  cur.  Beth- 
mannin  MG.  SS.  Vil,  393—489,  cum 
continuationibuB  et  additionibus  p.  489- 
525;  Migne  P.  L.  CXLIX,  9—288.  Sed 
jam  dubium  est,  num  hoc  opus  sit  hujus 
Balderici.  Auctor  utitur  fiermone  minus 
quidem  eleganti,  aimplici  tamen  et  sin- 
cero,  nunquam  sciens  falsa  tradit,  nec 
rerum  gestarum  tenuitatem  commentis 
exomare  studet.  Cf.  B  e  t  h  m  a  n  n  in  suis 
observ.  praeviis  (M  i  g  n  e  L  c.  p.  9—22) ; 
Potthast  p.  514.  Ejusdem  auctoris 
gestorum  illorum  est  Vita  s,  Gaugeriei 
ep.  cameracensis  (f  622  vel  postea)  11.  III, 
in  Act.  SS.  11.  Aug.  II,  675-693.  Cf. 
Histoire  lit.  VIII,  400—407,  quae  utrum- 
que  opus  huic  Balderico  tribuit,  eumque 
distinguendum  esse  aBalderico  ep. 
noviomensi  (t  31.  Maj.  c.  1113)  monet. 


episcopus  (1057 — 2.  Aug.  1075),  vir 
integerrimus,  omnibus  carus,  subdito- 
rum  non  dominus,  sed  parens  benig- 
nissimus,  ab  omni  cupiditate  alienus, 
ecclesiastici  muneris  officiis  et  veris 
gregis  Hibi  commissi  commodis  adeo 
intentus,  ut  praeter  cetera,  quae  fecit, 
126  ecclesias  ipse  dedicaverit;  pastor 
denique  bonus,  cnjus  tota  semper  erat 
intentio,  omnia  sua  in  usum  suae  con- 
vertere  ecclesiae.  Liber  ille  modo  ad- 
hucservatur,  atque  complectitur  praeter 
alia  nomina  episcoporum  et  ecclesia- 
rum  ab  ipso  consecratarum,  Kalenda- 
rium  cum  necrologio,  ordinem  eccle- 
siasticum  secundum  Romanos  et  Gallos, 
benedictiones  et  orationes,  episcoporum 
imagines  etc;  sequuntur  multorum 
continuationes  ad  a.  1697.  Edidit-pri- 
mum  Bethmann  in  MG.VII,  242 — 
253  (cum  continuatione  ad  a.  1544); 
Migne  CXLVI,  979-1004;  Suttner 
in  Tabula  Leonrodiana  eystettensi  ex- 
plicata  et  illustrata,  1867. 

599.ArnuIfus  mediolanensis,  vir 
eruditus,  rerum,  quae  sec.  XI  ad  a. 
usque  1077  Mediokni  acciderant,  scri- 
psit  historiam  oculatus  ipse  testis  prae- 
missa  brevi  rerum  post  a.  925  gesta- 
rum  narratione.  Amulfl  I  archiepiscopi 
(970 — 974)  ex  fratre  pronepos  erat. 
Clericusne  an  laicus  fuerit,  certo  testi- 
monio  non  constat :  sed  ex  toto  scri- 
bendi  genere  et  ex  rerum  scientia 
merito  conjicitur  ciericus  fnisse.  Initio 
quidem  clericis  favit  conjugatis  schis- 
matis  spiritu  infectus.  Coeperat  opus 
suum,  cum  adhuc  turbae  Mediolani  du- 
rarent  i.  e.  ante  a.  1073.  Deinceps  si- 
lentium  servare  sibi  proposuerat,  sed 
cum  turbae  viderentur  compositae,  ca- 
lamum  resumpsit,  ne  rerum  memoria 
periret.  Addidit  igitur  I.  IV.,  quo  nar- 
rationem  ad  Herlembaldi  mortem  a. 
1075  deduxit.  In  operis  fine  protesta- 
tur  se  veritatis  studioductumscripsisse, 
neque  a  doctrina  eorum,  qui  venalita- 
tem  ordinum  sacrorum  et  incontinen- 
tiam  sacerdotum  impugnarent  dissen- 


1071 


1073—1100.  Historia.  Landulfus,  Fulbertus,  Guido  etc. 


1072 


tire,  sed  modxiiD,  quo  omnia  gesta  es- 
sent,  improbare.  Romanam  Ecclesiam 
nonqnam  erraviase  aperte  profitetnr. 
Scribendi  genere  nsns  est  simplici  et 
satis  pnro.  In  tempomm  descriptione 
parum  cnrae  posnit.  Brevitati  ita  stn- 
duit,  nt  plnrima  scitu  digna  reticnerit, 
cum  prolixiores  Landulfi  narrationes 
et  obscnrae  sint  fidequepamm  dignae  ^). 
Integra  ejns  historia  inscripta  Berum 
8ui  temporis  U,  V  sen  Gesta  archi- 
episcopomm  mediolanensinm  (925 — 
1077),  primnm  prodiit  a.  1711  inter 
Leibnitii  script.  rer.  bmnsvic.  III,  727- 
74G;  apud  Burmann  Thes.  It.  IV 
p.  4 ;  in  MG.  88.  VUI,  6—3 1  ed.  B  e  t  h- 
mann  et  Wattenbach;  Migne 
CXLVII,  285—332.  —  Landnlfus, 
quem  mox  nominavimus,  scripsit  pa- 
riter  Hisiariae  mediolanensis  11.  4  ab  a. 
374 — 1085.  Ipse  forte  fiiit  »sacerdos 
conjugatns,  scribit  Muratori*)  in 
prolegomenis  snae  ed.,  certe  conjugati 
sive  concubinarii  deri  patronns  acerri- 
mns.  Qnare  nil  mimm  si  illins  libros 
occnpet  enormis  maledicentia  in  rom. 
pontifices,  tnm  in  qnoscunque  probos 
incontinentiae  infestos  mira  petnlantia, 
recurrente  sive  opportnne  sive  impor- 
tune  variis  in  locia  pravae  consuetudi- 
nis  tutela  aliommqne  contra  sentien- 
tium  accusationes.  *  Ei  exprobrat  igno- 
rantiam,  fidem  ejus  in  dubinm  vocat, 


»)  Ita  Wattenbach  in  notitia  prae- 
missa  suae  ed.  Cf.  P  o  1 1  h  a  b  t  p.  121. 

•)  Cf.  etiam  Wattenbach,  qui  in 
noatia  suae  ed.  praemissa  (apud  Mig. 
ne  CXLVII,  803—810,  quam  excipiunt 
ib.  prolegomena  Muratorii  p.  809—818) 
affirmat  eum  ^partium  magis  quam  veri- 
tatis  studio  ductum  et  coeco  nonnun- 
quam  furore  abreptum"  esse.  Cf.  prae- 
torea  Gicsebrecht  Gesch.  der  Eaiserzeit 
II*,  564,  qui  de  eo  dicit :  der  die  Geschichte 
bis  zur  Fabel  carikirt  und  die  Ereignisse 
bis  zur  Unkenntlichkeit  entstellt.  Cete- 
rum  hic  Landulfus  distingui  debet  a 
Landulfo  j  u  n  i  o  r  e  pariter  historiographo 
mediolanensi  (fl.  1137;  cf.  Nomencl.  ed. 
priorifl  IV,  37),  a  Landulfo  deColumna 
(de  quo  cf.  ib.  p.  403j  et  a  Landulfo,  qui 
dictua  est  Sagax,  de  quo  cf.  supra p. 679. 


multa  enim  pro  genninis  aliomm  foe- 
tibus  posteritati  nimis  crednlae  ob- 
tmdere  stndnit:  stilnm  notat  solecis- 
mis,  nednm  barbarismis  ad  satietatem 
abnndantem,  enormes  qnoque  anachro- 
nismos  carpit.  Edidit  illam  historiam 
Mnratori  inter  Scr.rer.lt.  IV,  59 — 
120;  Wattenbach  in  MG.  SS.  VIII, 
32—100;  Migne  CXLVII,  817-954. 

600.  Gesia  archiepiscoporum  roio^ 
magensium  apnd  Mabillon  Anal.  11, 
424 — 455  tribunntnr  Fnlberto^) 
archidiacono  rothomagensi,  qui  dictas 
est  sophista  (fl.  c.  1070).  Ipse  qnoqne 
collegit  miraeula  8.  Audoeni  (Onen) 
archiep.  rotomagensis  (t  683),  in  Act. 
SS.  24.  Aug.IV,  825—840,  et  scripsit 
vitam  8,  Romani  ep.  rotomagensis  (f 
639),  apndMabillonAct.SS.  11,952; 
forte  et  8.  Bemigii  ejusdem  ecclesiae 
ep.  (t  771).  —  Hemmingns  mona- 
chns  wigomiensis  collegit  Chartula' 
rium  eeclesiae  uigomiensis,  quod  edidit 
Thom.  Harnins,  Oxonii  1723  t.  2; 
l  de  ecdesiae  wigomiensis  incrementis 
in  Monasticon  anglic.  1,  134;  Migne 
CL,  1491 — 1494;  reliquit  et  brevis- 
simam  Vitam  8.  Wulsiani  ep.  wigor- 
niensis  (t  1095),  ib.  p.  1489 — 1492. 
—  Donationes  ecclesiae  novionensi 
(Noyon)  factas  recenset  Guido  the- 
sanrarius  et  cancellarins  ejusdem  ec- 
clesiae  (fl.  ex.  sec.  XI),  qnibns  inseruit 
historiam  admodum  snccinctam  ejus- 
demepiscoporumaba.932,  qno  ex  op. 
Jac.  le  Vassenr  in  Annalesde  TEglise 
cathedrale  deNoYon,  Paris  1633,  frag- 
menta  qnaedam  exhibet 


»)  Alius  ab  eo  est  Fulbertus  mo- 
nachuB  b.  Audoeni  seu  j^emeticensis  (fl.  c. 
1092),  qui  vitam  Bcripsit  s,  Aichardi  (Ai- 
cardi)  ab.  gemeticensis  in  Normannia 
(t  c.  687^  apud  Surium  in  Vitia  SS, 
IS.Sept.  IX,  152.  £i  abplnribua  tribuun- 
tur  miraeula  s.  Audoeni  Fulberto  roto- 
magensi  adscripta.  Saepe  hi  duo  confun> 
duntur,  una  cum  tertio,  qui  ineunte  sec. 
sequenti  eratarchidiaconus  rothomagen- 
sis  voluitque  in  veste  Benedicti  mori.  Cf. 
de  his  tribus  Hist.  lit  VIII,  370—385. 


1073 


Tomellus,  Godefridn»,  Sulcardus,  Fulco,  Raioiundus  etc. 


J()74 


GOl.  De  sinf^laribus  monaste- 
riis  egerant^)  Tomellus  0. S.Ben., 
Balduini  cognomento  Montani,  Flan- 
driae  et  Hannoniae  comitia  secretarius 
in  faistoria  hosnoniensis  monasterii 
(670 — 1070)  sive  de  laudibua  Bal- 
duini  VL,  quod  opus  fide  dignum  est, 
quia  auctor  nihil  solido  fundamento 
non  subnixum  scriptis  mandavit  scru- 
tatis  diligenter  monasterii  archivis. 
Prostat  in  Martene  thes.  anecd.  III, 
7  7 7 — 793,  non  satis  accurate ;  M  i  g  n  e 
P.  L.  CXLVII,  587—600;  MG.  SS. 
XIV,  149-158  cur.  Holder-Egger  2). 

—  Godefridi  stabulensis  coenobii 
monachi  0.  S.  Ben.  (fl.  c.  1080),  est 
Triumphus  s,  RemacU  de  malmunda- 
riensi  coenobio'),  scil.  adversus  Anno- 
nem  archiepiscopum  coloniensem,  qui 
hoc  monasterium  sibi  subjicere  niteba- 
tur.  Habes  illum  in  Migne  CXLIX, 
287  —  334. —  Sulcardus  O.S.Ben. 
westmonasteriensis  chronicon  compo- 
suit,  cujus  fragmentum  reperitur  in 
Monasticon  Anglicano  1,  57;  Migne 
P.  L.  CLV,  1635—1638.  Ploruit*) 
ezeunte  sec.  XI,  juita  alios  sec.  XII. 

—  Fulco  0.  S.  Ben.  abbas  veteris 
Corbejae(l048 — 5.Dec.  1095)  obmu- 
nus  egregiegestumdictus  ,MagnusSCyOl- 
legit  Acta  (diplomata  et  document  a)  mo- 
fKtsterii  corbejenaie  apud  Mabillonium 
ActaSS.m,I,329(ed.2p.316).  — Simili 
modo  P  a  u  1  u  s  monachus  (1028,  usque 

*) Praeterinittiinus B.  Bartholomae- 
um  abbatem  Majoris  nionasterii  (Mar- 
moutier)  Ci.,  cujus  ep.  ad  Ernaldunt  pro 
juribus  sui  monasterii  exstat  apud  M  a- 
billonin  Act.  SS.  t.  VI, 2,384 ;Migne 
CXLIX,  393—404.  Obiit  22.-23.  Febr. 
1084.  —  Gislebertua  (Gilbertus)  mo- 
nachus  elnonensis  (f  1095)  descripsit  fn- 
cendium  monasierii  s.  Amandi  elnonensis 
a  1066  II.  4  versibus  leoninis  in  MG.  SS. 
XI,  4:4-432,  prosa  in  Act.  SS.  6.  Febr.  1, 
879-881,  ubi  etiam  fuse  narrat  hisUriam 
miraculorum  corpore  s.  Amandi  per  Fran- 
ciam  deporfcato,  p.  895 — 900 ;  M  i  g  n  e  CL, 
1435-1448.   Cf.  Hist.  lit  VIII,  429-433. 

-)  Cf.Potthastp.  1068; Hist.Iit. VIII, 
145-147. 

«)  Cf.  Hist  lit.  VIII,  147—150. 

0  Cf.  Hist.  lit.  Yltl,  138-141. 


ad  a.  1088)  carnotensis,  collegit  11.  2 
chartas  et  documenta,  quorum  1.  in- 
scripsit  Aganu8  vel  1.  Agani,  2.  L  Ra- 
genfredi,  quia  complectuntur  horum 
episcoporum  donationes^).  Inseruit 
digressionum  instar  multa  facta  quae 
vel  monasterium  vel  generatim  illa 
tempora  spectant  M  i  g  n  e  CLV,  1 85 - 
368.  Inde  d^Achery  historiam  no- 
vorum  manichaeorum  hausit,  quam  in- 
seruit  Spicil.  H,  670 — 676,  unde  ea 
ti*ansit  in  coU.  conc.  Labbe  IX,  828- 
842.  —  Joannes  monachus farvensis 
0.  S.  Ben.  cognomento  Grammaticus 
collegit  charta8  sui  monasterii  et  dis- 
posuit  addita  praefatione  carmine  ez- 
pressa  (fl.  1092).  Catalogum  illarum 
chartarum  ab  a.  69 1  — 8 1 7  dedit  M  u - 
r  a  1 0  r  i  Antiq.  V,  6  8  7  :  reliquae  in  cod. 
mscr.  desiderabantur.  —  Falco  0.  S. 
Ben.  vir  literatus  et  religiosus  scripsit 
chronicon  trenorchiense  (Toumus),  quod 
ediditP.F.  Chifflet  cum  Histoire  de 
r  abbaye  royale  et  de  la  ville  de  Touu- 
nus,  in  append.  p.  3 — 31,  Divione 
1664;  1733  ed.  emendata  a  M.  Jue- 
nin.  Continentur  ejus  initio  Pasaio  s, 
Valeriani  (t  c.  178  vel  179),  cujus 
corpus  ibidem  requiescit,  et  ejusdem 
translatio  cum  miraculis^). 

602.  Baimundus  de  Agiles  (Agui- 
lers,  Arguilliers)  canonicus  podiensis 
(Le  Puy)  a.  1095  in  terram  s.  abiit  et. 
res  ibi  per  quinquennium  gestas  testis 
oculatus  fideque  dignus  descripsit  in 
Historia  Francorum,  qui  ceperunt  Hie- 
rusalem,  quoe  prodiit  apud  B  0  n  g  a  r  s 
Gesta  Dei  per  Francos  1,  139 — 183; 
Migne  CLV,  591 — 668;  in  Recueil 
des  historiens  des  croisadcs.  Hist.  occ. 
ed.  1868,  III,  235 — 309.  Fusius  nar- 
rat  inventionem  s.  Lanceae,  cui  ipse 
inierfuit^).  —  Hujus  etiam  historia 
usus  est  Petrus  Tudebodus  (Teut- 
bodus,  Tudebovis),  sacerdos  sivracen- 


1)  Cf.  Hist.  Ut.  Vin,  254-260:   Gue. 

rard  Collection  des  Chart.  de  Fr.  1  p. 

CCLXVII,  apud  M  i  pr  n  e  CLV,  179-186. 
*)  Cf.  Hist.  lit.  VIIl,  327—330, 
8)  Cf.  Hist.  lit.  VIII,  622-629. 


1075 


1073 — 1100.  Hifistoria  cruciat.  et  Sanctorum.  Goscelinus, 


1076 


sis  (Sivrai  dioecesia  pictaviensis),  qui 
et  ipse  in  terram  s.  profectus  gesta  de- 
scripsit  in  Historia  de  hierosolymitano 
iiinere  ab  a,  1095 — 1099  11.  V.  Be- 
peritur  a  quodam  plagiario  deformata 
apud  Bongars  l,  l  —  29,  historia 
originalis  apud  Du  Chesne  Hist.  Fr. 
scr.  IV,  773-815;  Migne  CLV,  763- 
$23;  juxta  aliam  prorsus  recensionem 
et  diyisionem  in  Becneil  mox  clt.  III, 
1 — 117;  cum  continuatione  ib.  167- 
229.  Utitur  stilo  simplici  et  rudi,  sed 
veraci  et  sincero  ^).  —  Ibidem  reperies 
et  ep.  Anselmi  de  Bibodimonte  (Bi* 
bemont)  stilo  simplici,  sed  nobili  et 
veraci  conscr  iptam  ad  Manassen  archiep. 
remensem  de  expugnatione  urhis  An- 
tiochiae  p.  890—893;  d*Achery 
Spicil.  in,  431 ;  Migne  1.  c.  p.  469- 
475.  Vir  fuit  in  regenda  militia  mire 
industrius  et  in  armis  strenuus,  qui  in 
expugnando  Arcae  castello  prope  Tri- 
polim  magno  commilitonum  luctu  la- 
pide  percussus  periit  a.  1099.  Cf.  Hist. 
lit.  VIII,  496 — 500. 

603.  Scriptorum  vitae  sanctorum 
aliorumque  virorum  illustrium*)  non 
est  numerus,  quamobrem  illos  brevi- 
ter  expediemus.  Plurium  sanctorum 
vitas  reliquit  Goscelinus  (Gosseli- 


')  Cf.  Hist.  lit.  VIII,  629—641. 

■■)  Vitam  Conradi,  qui  a.  1066  archiepi- 
ecopua  trevirensis  abHenrico  IV.  promo- 
tu8,  sed  a  trevirensibus,  antequam  urbem 
ingrederetur,  occisus  est,  scripsit  T  h  e  o- 
dericus  monachus  0.  S.  6en.  thole- 
giensia  c.  a.  1073.  Sed  cum  de  hac  certi 
nihil  habuerit,  pauca  tantum  eaque  le- 
viori  calamo  tradidit.  Sermone  utitur, 
initio  praesertim,  tnmido,  Scripturae  s. 
locis  nimis  exornato.  Eam  habes  in  Act. 
SS.  1.  Jun.  1,  127-134  imperfecte,  meliuB 
in  MG.  SS.  VIII,  213-219  cur.  Waitz, 
Migne  P.  L.  CLIV,  1251-1268.  Cf.  Hist 
lit.  VUI,  78  8.  —  Alius  eet  a  Theodo- 
rico  monacho  dunelmensi  in  Anglia, 
qui  dicitur  familiaris  et  confessarius  s. 
Margaritae  reginae  Scotiae  (f  1093),  cu- 
ju3  vitam  scripserit  (in  Act.  SS.  10.  Jun. 
II,  328),  quae  tamen  ab  aliis  tribuitur 
Adelredo  (t  1166)  vel  Turgoto 
(f  1115),  ut  diximus  Nomencl.  ed.  prioris 
IV,  34.  —  Aliua  quoque  est  a  T  h  e  o  d  o- 


nus,  Gotzelinus,  Gotselmus  etc.)  natione 
Gallus,  0.  S.  Ben.  Beitinianus,  de  quo 
Guilelmus  Malmesb.  hist.  Angl. IV, 
n.342:  »Hicmonachusdes.Bertinocum 
Hermanno  ep.  Salesberiae  quondam  (c. 
a.  1055)  in  Angliam  venerat  insignis 
literarum  et  cantuum  peritia.  Is  multo 
episcopatus  et  abbatias  perlustrans 
tempore,  praeclarae  scientiae  multis 
locis  monumenta  dedit  in  laudibus 
sanctorum  post  Bedam  secundus,  mu- 
sicaeporro  palmampost  Osbemum(cf.p. 
1 0  7  7)adeptu9.  Denique  innumeras  sanc- 
torumvitas  stiloextulit,  veterum  vel  ho- 
stilitate  amissas,  vel  informiter  editas 
comptius  renovavit.  Hnjus  quoque  (s. 
Augustini  Anglorum ap.) translatio- 
nis  seriem  ita  expolivit,  ut  eam  prae- 
sentibus  monstrasse  digito  futurorum- 
que  videatur  subjecisse  oculo.  Felix 
liDgua,  quae  tot  sanctis  servient :  felix 
pectus,  quod  tot  vocales  melodias  emi- 
serit,  praesertim  cum  in  ejus  conver- 
satione  certaret  honestas  doctrinae.* 
Obiisse  legitur  15.  Maj.  1098.  Scripsit 
duplicem  vitam  s.  Augustini  apostoli 
Anglorum  (t  608)  minorem,  ed.  a 
Wharton  Angliae  s.II,  55 — 71 ;  in- 
ter  opera  Lanfranci  ed.  d^Achery 
app.  p.  56 — 67;  Migne  P.  L.  CL, 
743 — 764;  et  prolixiorem  pp.  IV  con- 
stantem,  adjicit  enim  miracula,  ejusdem 
sancti  aliorumque  reliquiarum  trans- 
lationem :  qua  occasione  et  sex  s.  Au- 
gustini  successores  aliorumque  sancto- 
rum  vitas  attingit.  Eam  habes  in 
Mabillonii  Actis  SS.  1,  499 — 559 
(ed.  ven.  1,  485  —  520)  et  in  ActisSS. 
26.Maj.VI,  375—41 1 ;  Migne  LXXX, 


rico  monacho  0.  S.  Ben.  8.  Audoeni, 
cujus  exstat  hujus  archiep.  rotomaffensis 
(1683)  vita  metrica  Migne  P.  L.  CL, 
1189-;-1192.  Floruit  c.  1074.  Nonnemo  ei 
tribuit  Gesta  archiep.  rotomogensiuni^  de 
quibus  egimus  supra  sub  nomine  Ful- 
berti  rothomag.  (p.  1072).  Cf.  Hist.  lit. 
VIII,  364—370.  —  Alius  est  et  T  h  e  o  d  o . 
ricus  11.  0.  S.  B.  abbas  monasterii  s, 
Huberti  andaginensis,  qui  multas  passus 
est  vexationes  (f  12.  JuL  1109),  cujus  lite- 
ras  (3)  in  sua  causa  eyhibet  Martene 
ampl.  colL  t.  IV^. 


1077 


TheoiloricuH,  Osberniw. 


107S 


43 — 94.  —  Vita  8,  loofiis  ep.  persae 
et  triam  ss.  sociorum  (sec.  VII)  in 
Anglia  depositorum,  in  Act.  SS.  1 0.  Jun. 
II,  288—292;  MigneCLV,  80—90, 
ubi  habes  p.  97 — 110  vitam  8.  Wtre- 
hurgae  V.  filiae  regis  Merciorum  in 
Anglia  (sec.  VIII)  et  in  Actis  SS.  3. Febr. 
1,386-390.  —  Ejusforteetiamsunti): 
Vita  5.  Amalhergae  V.  in  Actis  SS. 
10.  Jul.  III,  90 — 102,  quae  tomen 
juxta  alios  est  Theodorici^)  ab. 
trudonopolitani  (t  1 1 07) ;  Viia  8,  Ead- 
githae  (Edithae)  Eadgari  Anglorum  re- 
gis  fiUae  et  sanctimonialis  (t  984),  in 
Act.  SS.  16.  Sept.  V,  369  —  372; 
Migne  CLV^  111 — 116;  Vita  Swi- 
thuni  ep.  wintoniensis  (t  862),  apud 
Migne  ib.  p.  57-^62,  sed  textus  non 
Yidetur  genuinus ;  sincems  prostat  in 
Analectis  boU.  1888  VII,  374 — 380 
etc.  Ceterum  hae  vltae,  substantiam 
si  spectes,  sunt  sat  jejunae,  stilo  con- 
scriptae  turgido  et  diffuso :  deest  quo- 
que  judicium  criticum. 

604.  Osbernus  0.  S.  Ben.  ecclesiae 
cantuariensis  monachus  et  praecentor  ^), 
natione  Anglus,  vir  multae  pietatis  et 
eloquentiae,  in  musica  yero  certe  om- 
nium  sine  controversia  primus,  Lan- 


»)  Cf.  Hist.  lit.(VIIl),  660-677;  Fabri- 
cius  bibL  lat.  II,  71-73,  qui  plures  alias 
vitas  receaent,  quae  Goscelino  tributae 
fuerint,  vel  ineditae  manserint. 

•)  Huic  tribuuntur  etiam  VUa  «.  Ru- 
moldi  ep.  dubliniensis  (sec.  VIII)  et  Mech- 
liniensium  apostoli,  quam  edidit  Hugo 
VardaeuB  (Hugh  Ward)  0.  Min.  in  op. 
Acta,  martyrium,  liturgia  antiqua  et  pa- 
tria  8.  Bumoldi,  Mechliniae  1634  in  4; 
recogn.  Th.  S  i  r  i  n  u  s,  Lovanii  1662  :  in 
Act.  SS.  1.  Jul.  1,  241—249.—  Vita  8. 
Bavanis  confessoris  gandavensis  (f  653), 
in  ActisSS.  1.  Oct.  I,  243—253.  —  Vtta 
9.  Trudonis  (t  c.  698),  quae  exstat  apud 
S  u  r  i  u  m  23.  Nov .  VI,  543—566.  Huius 
miracula  narrat  Stepelinus  (Stephe- 
linus,  StapnlinuB,  Stephanus)  0.  S.  Ben. 
raonachus  b.  Trudonis  (f  1095)  apud  M  a- 
billon  in  Act.  SS.  VI,  2,  85-102;  Hol- 
der-Egger  in  Mon.  G.  XV  2,  822-830 
coL  1320. 

•)  Alius  est  ab  0  s  b  e  r  n  o,  de  quo  cf. 
Nomencl.  IV,  85  a.;  ab  Osberto  mo- 


franco  archiepiscopo  acceptus.  Cum 
ejua  aetate  ecclesia  cantuariensis  in- 
cendio  conflagrasset,  hinc  praecipua 
ejusdem  monumenta  et  veterum  archi- 
episcoporum  vitae  perierint,  instanti- 
bus  sodalibus  jacturam  nisus  est  re- 
sarcire,  easque  iterum  concinnare. 
Es  his  vitis  exstant  Vita  8.  Dunstani 
II.  2  apud  Mabillon  in  Act.  SS.  V» 
659 — 688  (ed.  ven.  p.  639);  in  Act. 
SS.  19.  Msj.  IV,  359— 3fc4;  Migne 
CXXXVII,  407—456;  Stubbs  in 
Memorials  of  saint  Dunstan  1874  U 
69 — 161.  —  Viia  8.  Elphegi  cum  hi- 
storia  de  translatione,  in  Act.  SS. 
19.  Apr.ir,  631-642;  Migne  CXLIX, 
375—394.  —  Vita  8.  Odonxs  (t  958) 
apud  Mabillon  in  Act.  St.V,  288 — 
296;  in  Act.  8S.  4.  Jul.  II,  402-41 1 ; 
MigneCXXXIlI,  931— 944,  quae  ta- 
men  probabiliter  est  Eadmeri.  — 
Vitam  8.  Bregwyni  (t  762)  ab  Ead- 
mero  fusius  descriptam  in  epitomem 
redegit  verbis  tamen  illius  ut  plurimum 
asservatis,  in  Act.  SS.  26.  Aug.  V,  82  7- 
831.  —  Vita  Elfledae  seu  Ethelfledae 
viduae  (c.  med.  sec.  X)  Glastoniae  in 
Anglia,  in  Act.  SS.  23.  Oct.  X,  220— 
222.  Exstat  et  ejusdem  ad  s.  Ansel- 
mum  ep.  (inter  hujus  2.  MigneCLIX 
11  — 17),  qua  eum  humiliter  rogat,  ut 
archiepiscopatum,  ad  quem  ipse  electus 
fuerat,  acceptet.  Obiisse  legitur  28.Nov. 
1100.  —  Vita  8.  Madvennae  seu  Mo- 
nynnae  sive  Darercae  V.  hibemae  et 
abbatissae  monasterii  in  Ard  Conays 
(t  5 1 6),  quae  legitur  in  Act.  SS.  6.  Jul. 
11,297—312;  inC.de  SmedtAct. 
SS.  Hibemiaep.  165— 188,  et  ab  aliis 
tribuitur  velConchubrano  schola- 
stico  (t  1082)  vel  Guil.  Eddio  abbati 
burtonensi  (fl.  1216)  vel  Galfrido 
burtonensi  (t  1151),  nonmagnae  fidei 
censetur. 

605.  Radbodus  II.  vir  scientia  et 


nacho,  qui  floruit  sec.  XII  atque  pa- 
riter  vitam  scripsit  s.  Dunstani,  cujus 
fragmenta  leguntur  in  Act.  SS.  Ma- 
billonii  V,  705-712;  ed.  ven.  p.  684- 
691. 


1079        1073  —  1100.  Uagiographi.  Folcardus,  Alfanus,  Lucas,  Andreas,        1080 


piis  moribus  apprime  laudatus  ^)  ad  in- 
falas  noviomensea  et  tomacenses  pro- 
motus  est  a.  1068.  Simoniae  quidem 
accusotas  est,  depositionem  tamen  vel 
poenam  propterea  non  incurrit:  neque 
Oregorius  VII.,  neque  Urbanus  II,  ali- 
quid  de  eo  constituerunt  (f  1098). 
Scripsit  VUam  8.  Medardi  (sec.  VI)  in 
Act.  SS.  8.  Jun.  II,  87 — 95;  Migne 
€L,  1499 — 1518:  quaetamen  non  est 
magni  momenti.  Ibidem  p.  1517 — 
1 528  et  in  Actis  SS.  1 1 .  Apr.  II,  32 — 
36  habes  Vitam  in  forma  sermonis 
panegyrici  8.  Godebertae  V.  (t  c.  700), 
quae  ipsius  esse  videtur.  —  Folcar- 
dus  (Foulcard)  coenobii  sithivensis 
(s.  Bertini)  in  Flandria  0.  S.  Ben.  mo- 
nachus,  multa  eruditione  validus,  Gui- 
lelmo  Conquestori  Anglorum  regi  fa- 
miliaris,  qui  ipsum  Tornejae  constituit 
abbatem,  dein  in  Anglia  versatus  est, 
donec  ortis  inter  ipsum  et  episeopum 
lincolniensem  simultatibus,  ad  mona- 
sterium  suum  rediit  (t  p.  a.  1084). 
Duplicem  composuit  s,  Beriini  ab.  sithi- 
vensis  in  Morinis  (t  c.  709)  vitam  (de 
quo  tamen  alii  dubitant),  breviorem 
alteram  (ineditam),  et  alteram  prolixio- 
rem,  quam  habes  apud  MabillonAct. 
SS.  III,  1,  108—117  cum  U.  2  mira- 
culorum  (quQrum  primus  tantum  est 
ipsius)  p.  117 — 153;  MigneCXLVII, 
1083  —  1140.  —  Vita  8.  Joannis  Be- 
verlacensis  ep.  eboracensis  (t  72l)  in 
Actis  SS.  7.Mai.  II,  168-173;  Migne 
ib.  p.  1 1 6  I — 1 179.  —  Dubia  est  vita 
Audomari  ep.  tarvennensis  (t  c  667), 
apud  Mabillon  II,  559 — 565;  in 
Act.  SS.  9.  Sept.  in,  396-402;  Migne 
p.  1179 — 1 190.  —  Tribuuntur  ipsi  a 
nonnemine  vUa  s,  Oswaldi  ep.  wigor- 
niensis  et  archiep.  eboracensis  (t  992) 
et  alia  quaedam,  de  quibus  cf.  Hist. 
lit.  VIII,  132 — 138:  teste  enim  Ord. 
Vitali  l.XI  ad  a.  1118,  »delectabiles 
ad  canendum  historias  suaviter  com- 
posuit.  * 

1)  Distingui  debet  a  tribus  aliis  hujus 
nominis  viris,  de  quibus  supra  egimus 
p.  895.   Cf,  Hist.  lit.  VIII,  455—461. 


606.  S.  Alfanus  (Alphanus)  nobi- 
lissimis  parentibus  ortus  ingressus  est 
ordinem  s.  Benedicti  in  monasterio 
casinensi  a.  1056,  mox  factus  abbas 
monasterii  s.  Benedicti  Salemi,  et  jam 
a.  1058  archiepiscopus  salernitanus 
(t  7.  Oct.  1085).  Vir  erat  egregie  in 
literis  versatus,  qui  plurima  reliquit 
ingenii  sui  monumenta  teste  Petro 
diac.  de  vir.  ill.  cas.  c.  1 9.  Prodierunt 
ejus  hymni  in  varios  sanctos,  apud 
Ughelli  It.  sacrae  VII,  380;  ed. 
secundae  X,  47 — 78.  —  Vita  et 
passio  8,  Christinae  V,  et  M,  Tjri 
apud  lacum  Vulsinium  in  Tuscia, 
apud  Ughelli  L  c.  X»,  80 — 90.  — 
Vita  88,  MM,  duodecim  fratrum  me- 
trica  in  Act  SS.  i.  Sept.  I,  144— 
155;  Migne  (cura  aliis  carminibus) 
CXLVII,  1219 — 1282.  —  Eodem 
anno  (1085)  decessit  Lucas  abbas 
monasterii  Crjrptoferratae  0.  S.  Bas., 
cujus  est  vita  s.  Bartholomaei  ju- 
nioris,  Nili  junioris  discipuli  et  in 
abbatis  illius  monasterii  munere  suc- 
cessoris  (t  1065),  quae  prodiit  in  P. 
Possini  thesauroasc.  p.  427;  inMai 
bibl.  nova  PP.  VI,  513  ss.  graece  et 
latine;  Migne  P.  G.  CXXVII,  475— 
512  (cum  encomio  in  eundem).  — 
Forte  ipsius  quoque  est  praestans  Vtta 
et  conversatio  s,  P.  NUi  junioris,  ib. 
CXX,  509 — 588  latine  tantum;  in 
Act.  SS.  26.  Sept.  III,  283 — 343. 
—  Acta  SS.  Arialdi  diaconi  (t  1066) 
et  Herembaldi  (l075)  ducum  illius 
partis  in  Lombardia,  quae  licentiae 
morum  cleri  se  opposuit  et  Patariae 
nomen  per  contemptum  accepit,  ex- 
hibet  accurate  Andreas  abbas  vo- 
lumbrosanus  sancti  discipulus  (t  1 0  9  7 ), 
in  Act.  SS.  27.  Jnn.  V,  281 — 303; 
in  op.  De  ss.  MM.  Arialdo  Alciato 
et  Herlembaldo  Cotta  mediolanen- 
sibus  veritati  ac  luci  restitutis  11.  4, 
quibus  historia  med.  in  eo  tem- 
pore  mirifice  illustratur  .  . .  opera  Jo. 
Petri  Puricelli,  Mediolani  1657  p. 
28 — 33;  Migne  P.  L.CXLIII,  1437- 
1486.  —  Vitam  s.  Gualberti  ordinis 


1081 


Nizo,  Ekkebertu»,  Raimundus,  Nagoldus,  Grimoaldus  efcc. 


1082 


sni  fandatoris  (t  1073)  habes  in  Act. 
SS.  12.  Jul.  III,  343—365;  Migne 
CXLVI,  765—790. 

607.  Vitam  8.  Basini  archiep.  tre- 
yirensis  anctore  N  i  z  o  n  e  abbate  me- 
diolacensi  (Metlach  1066-1077)  habes 
in  Act.  SS.  4.  Mart.  I,  315 — 320. 
Huio  olim  tributa  etiam  fuit  vita  s. 
LitUtvini  (Ludwini,  Leodowini)  archiep. 
trevirensis  (f  7  1 3),  quae  tamen  vide- 
tur  esse  Theofridi  eptemacensis  (t 
1110,  de  quo  cf.  Nomencl.  lY.  45  ed. 
prioris):  utraque  tamen  caret  pretio 
historico.  —  Vita  8,  Haimeradi  pres- 
byteri  et  confessoris  hasungensis  (t 
1019)  ab  Ekkeberto  (Ecberto,  Eg- 
berto)  monacho  hersfeldensi  0.  S.  Ben. 
(c.  a.  1080)  stilo  turgido  conscripta 
exstat  in  Act.  SS.  28.  Jun.  V,  386— 
395;  in  MG.  SS.  X,  598 — 607  cur. 
Koepke.  —  Vitam  Pontii  ab.  s. 
Andreae  prope  Avenionem  (t  1087) 
reliquit  Baimundus  (Bamnulphus) 
monachus  0.  S.  Ben.  ib.,  ejus  aequalis 
ex  relationibns  Petri,  sancti  hujus  dis- 
cipuli  et  comitis,  apud  Mabillonin 
Act.  S8.  VI,  2,  494—501.  Beliqua 
ejusdem  opuscula  astronomica  et  epi- 
tomes  yeterum  scriptorum  alionun  cf. 
in  Hist.  lit.  VIII,  477—481.  —  Na- 
g  0 1  d  u  8  (Naglodus,  vitiose  Nalgendus) 
monachus  cluniacensis  praeter  vitam  8, 
Odanis,  qnam  supra  laudayimus  p. 
881  a.,  descripsit  etiam  vitam  8.  Majdi 
ah.  (t  994),  quae  legitur  in  Act.  SS. 
11.  M^j.  658 — 668.  —  Vita  s.  Domi- 
nici  ab.  exiliensis  (t  1073)  tribuitur 
Grimoaldo  0.  S.  Ben.  cluniacensi, 
qui  dein  restaurandae  disciplinae  ec- 
clesiasticae  causa  missus  est  in  Hispa- 
niam  (fl.  1073).  Scripsit  stilo  latino 
et  eleganti.  Ejus  quoque  est  TranS' 
latio  8,  telieis  Nolani  conf.  et  presby- 
teri  (tp.a.  312),  in  Actis  SS.  Mabil- 
lonii  VI,  2,  670—674.  Transtulisse 
fertur  s.  Biblia  in  linguam  yulgarem : 
sed  forte  tantum  descripsit^). 


i)  Cf.  Hist.  lit,  Vill,  446-448. 


608.  Praetermittimus  Stephanum 
0.  S.  Ben.  abbatem  s.  Urbani  in  Jovis 
yilla  (t  1079),  de  quo  cf.  Hist.  lit.  VIII, 
61 — 64;  Ursionem  abbatem  alti- 
montensem  in  Hannonia  (t  1079),  de 
quo  cf.  ib.  p.  75.  —  Biquardum 
canonicum  s.  Donatiani  brugensis  (fl. 
1085).  —  Hebretmum  (Hebrel- 
m  u  s)  0.  S.  Ben.  monachum  cluniacen- 
sem,  scriptorem  suo  aevo  satis  poli- 
tum,  in  Hispaniam  cum  aliis  missum 
ad  restaurandam  disciplinam  ecclesiasti- 
cam  (fl.  1 084),  de  quo  cf.  Hist.  lit.  VIII, 
150 — 153. —  Jocundum  presbyte- 
rum,  natione  forte  Gallum  (fl.  1088)^ 
cujusi)  translatio  et  miracula  8.  Ser- 
vatii  ep.  tungrensis  (fabulis  repleta) 
integra  primum  prodiit  cur.  K  o  e  p  k  e 
in  MG.SS.XII,  87  — 126;  ei  tribuitur 
etiam  vita  8.  Monulphi  ep.  trajectensis 
(t  c.  580)in  ActSS.  1 6.  Jul.  IV,  1 58. — 
Joannem  archidiaconum  barensem 
(fl.  1087),  dequocf.  Fabricius  bibl. 
lat  med.  act.  II,  340.  —  Ghristia- 
num  Silvae  Majoris  (Sauve-Majeure) 
monachum  (fl.  1095),  cujus  vita  e.Ge- 
raldi^)  fundatoris  hujus  monasterii  (t 
1095)  legitur  in  Act.  SS.  5.  Apr.  I, 
423 — 430.  —  Hermanum  archidia* 
conum  (tc.  1095),  qui  librum  coUegit 
de  miractdi8  8,  Eadmundi  Anglorum* 
orientalium  regis  at  M.  (t  870)  apud 
Liebermann  Anglo - normannische 
Geschichtsquellen   p.    231 — 281.  — 


»)  Cf.  Hist.  lit.  VIII,  341-344;  Pott- 
haflt  1570. 

*)S.  Geraldus  (GerarduB,  Girald) 
0.  S.  Ben.  corbejen&is  monachus.  ibidem 
cellerariuSf  dein  abbaa  s.  Medardi  sues- 
sionensis,  postea  s.  Vincentiilaiiduuensis^ 
demum  fundator  Silvae  majoris  in  Aqui- 
tania  et  abbas  plane  illustris  brevius 
scripsit  Vitam  a.^<iaMar(2»  ab.corbejensi» 
innixuB  yitae  a  Pasch.  Radberto  con- 
cinnatae  (f  826),  quam  habes  in  Act.  SS. 
2.  Jan.  1,  117—123:  apud  Mabillon 
Act.  SS.  IV,  1, 345-371 ;  M  i  g  n  e  CXLVII» 
1045-1078.  Cf.  de  eo  Hist.  lit.  VIII, 
407—414,  ubi  alia  ejusdem  scripta  recen- 
sentur.  Vita  s,  Romani  ep.  rotomagensis 
(t  639)  reperitur  in  Act.  SS.  23.  Oct.  X, 
91—94. 


1083 


1073—1100.  Theologia  pract.  Atto,  Deiis  dedit,  Henrioii8, 


1084 


Oarnerum  (Gamier) monachum  tre- 
norchiensem  (fl. ex. sec.  XI).  —  Theo- 
baldum  (Tbibaud)  monachum  liren- 
sera,  qui  scripsit  vitam  s,  Gummari  ec- 
clesiae  lirensis  fnndatorem,  quae  re- 
peritur  in  Act.  SS.  11.  Oct.  V,  682 — 
689.  —  Nevelonem  monacbum 
corbejensem  (fl.  1096),  qui  Ado- 
nie  martyrologium  in  compendium 
redegit,  inserta  etiam  memoria  bene- 
factorum  et  amicorum  sui  monasterii. 
Mansit  illud  ineditum  ^),  notitias  quas- 
daminde  derivatas  Mabillon  inseruit 
Annal.  0.  S.  Ben,  ut  ex.  gr.  VI,  486. 

609.  Canones  coUegerunt  praeter 
Anselmum  lucensem,  de  quo  cf. 
supra  p.  1031,  et  Gregorium  car- 
dinalem  episcopum  sabinensem  et  lega- 
tum  Gregorii  VII.  ad  Henricum  IV, 
«ujus  coUectio  canonum  Polycarpus 
inscripta,  pluribus  constans  11.  et  a 
romanis  correctoribus  Gratiani  etiam 
consulta,  inedita  mansit  (t  sub  Urbano  II 
1087 — 1099),  Atto  probabiliter  me- 
tliolanensis,  ab  Alexandro  II.  creatus 
<!ardinali8  (fl.  1081),  qui fideliter stetit a 
partibus  Gregorii  VII,  et  cujus  Brema- 
rium  canonum  (a.  1087)  complectens 
•etiam  decreta  spuria  romanoiiim  pon- 
tiflcum  a  Clemente  I  ad  Gregorim  M. 
«diditMai  Script.  vet.  nov.  coll.  VI, 

2,  60  ss.,  et  alter  illustris  cardinalis 
Deusdedit  (Deo datus),  qui  strenue 
Gregorii  VII  causam  egit.  Scripsit  tem- 
pore  Urbani  U  libellum  contra  invaso- 
res  et  simoniacos  et  reliquos  sbhisma- 
ticos  ed.  a  Mai  in  Nova  PP.  bibl.  VII, 

3,  7 7  —  1 1 4 ,  in  quo  1 .  contra  eos  agit, 
-qui  Ecclesiam  regiae  ditioni  subjicere 
nitebantur ;  2.  contra  s.  Petri  Damiani 
sententiam  valorem  ordinum  a  simo- 
niacis  collatorum  negat.  Daplex  exstat 
hujus  op.  recensio,  altera  brevior,  quae 
in  cod.  adnexa  erat  ep.  s.  Anselmi  lu- 
<;ensis  ad  Wicbertum,  unde  factum  est 
ut  huic  tribueretur.  Et  revera  ejus 
fragmentum  edidit  Canisius  in  Act. 


»)  Cf.  Hist.  lit.  VIII,  590-592. 


lect.  VI,  213  -234;  e4  2.  III,  378— 
388  sub  nomine  Anselmi  lucensis;  al- 
tera  recensio  e&t  longior,  postea  exa- 
rata,  ed.  a.  Sackur  inMG.lib.de  lite 
II,  300 — 365.  Canonum  coUectionem 
edidit  Pius  Martinucci,  Venetiis 
1869.  Ea  distinguitur  in  pp.  IV,  qua- 
rum  1 .  agit  de  romanae  Ecclesiae  auc- 
toritate,  2.  de  clero  et  3.  de  rebus  Ec- 
clesiae;  4.  de  libertate  Ecclesiae  et 
rerum  ejus  et  cleri.  Utitur  coUectione 
Burchardi  (p.  978)  pluraque  etiam 
documenta  originalia  exbibet^).  Plura 
enim  ex  archivis  hausit.  Eam  autem 
collegit,  ut  » auctoritatis  sedis  aposto- 
licae  privilegium,  quo  omni  christiano 
orbi  praeeminet,  ignorantibus  patefa- 
ceret.*  Fuit  enim  acerrimus  caasae 
Gregorii  VII.  propugnator;  juris  vero 
canonici,  necnon  romani  et  secularis 
peritissimum  se  praestat.  Haec  cano- 
num  collectio  a  pluribus  confunditur 
cum  priori  opere,  cum  utrumque  di- 
stinguatur  in  U.  seu  pp.  4,  et  in  illo 
utatur  pluribas  canonibus  et  veterum 
testimoniis.  A  Berengario  dicitur  mo- 
nachus  tudensis.  Obiisse  legitur  c  a. 
1099.  —  Egregiam  constitutionem  pro 
treuga Dei edidit Henricus  episcopus 
leodiensis  (f  31.  Maj.  1091),  cujus 
fragmenta  tantum  nobis  asservavit 
Aegidius  monachus  Aureae  vallis  in 
gestis  pont.  leod.  Epistolae  ejus,  alio- 
quin  pretiosae,  fere  interierunt.  Cf. 
Hist.  lit.  VIII,  352 — 356. 


')  Cf.card.  IlergenroetherKL.Ur. 
1551.  De  ipsa  collectioue  Ballerini 
disq.  de  antiqnia  coU.  con.  p.  IV  c.  14 
apud  Migne  LVI,  330  ss.;  Steven- 
8  o  n  Osservazioni  sulla  Collectio  cano- 
num  di  Deusdedit  in  Archivio  della 
Societ?i  rom.  di  storia  patria  1883  VIII, 
305—398.  De  altero  libro  E.  Sackur 
Zu  den  Streitschriften  des  Deus  dedit  in 
N.  Arch.  der  Ges.  far  fi.  deutsche  Ge- 
Bchichtsk.  1891  XVI,  349—369.  Ibidem 
1893  XVIII,  135—153  Dictatus  papae  (cf. 
supra  p.  1025)  a.  nostro  cardinali  tribuit; 
inde  infertur  eum  etiam  auctoT^m  ex8ti> 
tisse  regiatri  epistolarum  Gregorii  VII. 
Cf.  ib.  et  LO  w e u  f  e  Id  X  (1885), 31 1-329 
die  Canonsammlung  des  Deusdedit  und 
das  Register  Gregors  VIL 


10S5 


Udalriciis,  Guido,  Joi.ines,  Osmundus. 


J086 


6 1 0.  Antiquiores  monasterii  clunia- 
censis  consuetudines  ^)  collegit  11.  3 
Udalricus,  multae  scientiae  multae- 
que  patientiae  vir^Ratisbonaeillaatri  fa- 
milia  natus  c.  1029,  qui  >  velutLucifer 
inter  cetera  poU  sidera  sic  inter  totius 
cognationis  suae  relucebat  nobile  sche- 
ma.*  Aliquandiu  haesitin  aulaHenrici 
III.  imp.,  praesertim  Agnetis  imperatri- 
cis,  quae  eum  magni  fecit.  Ab  epi- 
scopo  Frisingae  ordinatus  est  diaco- 
nus  factusque  archidiaconus  et  pi-ae- 
posiius.  Post  iter  in  terram  sanc- 
tam  ingressus  est  ordinem  s.  Bene- 
dicti  in  monasterio  clunia  censi  (circa 
1061),  ubi  ordinatus  est  presbyter  et 
munere  magistri  noyitiorum  auctus.  In- 
stituit  rexitque  aliquot  monasteria.  A 
prioratu  Cellae  (Zell)  in  Brisgovia,  quem 
instituerat,  solet  vocari  Cellensis. 
Utroque  captus  oculo  decessit  1 4.  Jul. 
1 093  in  odore  sanctitatis,  unde  a  soda- 
libus  inter  sanctos  colitur^).  Habes  ejus 
opus  in  d'  A  c  h  e  r  y  Spicilegii  IV,  2 1  ss. ; 
1^641;  Migne  CXUX,  635-778. 
Multas  quoque  scripsit  epistolas  de  dis- 
ciplina  regulari,  quae  intercidisse  yi- 
dentur.  —  G  u  i  d  o  0.  S.  Ben.  farvensis 
monachus,  dein  et  abbas  (1039)  dis- 
seruit  11.  II  de  usu  et  ordine  ad  ornan- 


>)  EattdemcoUegitiadiscipl.  monastic^ 
infra  cit.  p.  134—164  luculento  sermone 
et  eodem  fere  tempore  Bernard  us  ejus- 
dem  monasterii  sodalis.  Cf.  Hist.  ]it.  VII, 
595-597.  — Joannes  monachus  italus, 
qui  sub  Odilone  (994—1049),  in  monas- 
terio  cluniacensi  degit,  illas  retractavit 
pro  monasterio  farvensi.  Ejus  opus  as- 
servatuT  msc.  in  bibliotheca  vaticana. 

i)  Cf.  Hist  lit.  VI1I„  385-396.  Vita 
ejus  antiqua,  cujus  ezstant  fragmenta 
apud  M  a  b  i  1 1 0  n  VI,  2, 779—804,  est  re- 
tractata  in  Act.  SS.  10.  Jul.  III,  149-170; 
hujus  excerpta  et  prioris  fragmenta  in 
MG.  SS.  XII,  249-267  ed.  R.  V^ilmans. 
Cf.  E.  H  a  u  V  i  1 1  e  r  Ulrich  v.  Regensbnrg 
MSnch  von  Clugny  t.  III.  Kirchengesch. 
Studien  ed.  K  n  o  e  p  f  1  e  r  etc.  1896,  cujus 
epitomen  exhibet  Koch  theol.  prakt. 
Monatschrift  Passau  1902  p.  374  ss. ;  452- 
458.  Cf.  tamen  Anal.  boll.  1897  XVI,  206, 
qnae  censent,  auctorem  prae  nimio  pru- 
ritu  critico  s.  Udalricum  nonnihil  defor- 


dam  Ecclesiam,  necnon  ad  conservan- 
dam  regularis  tramitis  normam  in 
coenobio  farvensi,  qui  prodierunt  in- 
scripti  Disciplina  farvensis  et  mona- 
sterii  s.  PauH  Romae,  in  praeclara  sjl- 
loge  yeterum  monumentorum ,  cui 
titulus:  Vetus  disciplina  monastica  ed. 
a  Benedictinis  congr.  Silvae  nigrae 
(Hergott)  Pansiis  1726  p.  37—132; 
MigneCL,  1193 — 1300.  Sed  longe 
accuratius  edidit  ex  cod.  yat.  Consue- 
tudines  farvenses  Br.  Albers  congi*. 
beur.  Stuttgardiae  et  Vindobonae  1 900, 
quae  ed.  ab  illa  nonnihil  differt. 

611.  De  8.  liturgia  meruerunt 
praeter  Bernoldum  constantiensem 
(cf.  p.  1034)  ob  suum  egregium  M- 
crologum,  Joannes  comes  bajocensis, 
episcopus  abrincensis  (l06l),  dein 
archiepiscopus  rotomagensis  (f  9.  Sept. 
1079),  in  1.  de  officiis  ecclesiasticis  seu 
1.  de  diversis  consuetudinibus  eccle- 
siarum  in  officiis  divinis,  Rotomagi 
1642  cum  notis  Prevotii;  ib.  1679; 
MigneCXLVII,  27—63(64—116), 
in  quo  agit  de  horis  canonicis,  de  missu. 
de  anno  ecclesiastico  deque  vestibus 
liturgicis,  ac  praesertim  ritus  aocurate 
stilo  simplici  et  nitido  describit  atque 
mystice  interpretatur.  Habuit  plura 
concilia,  quorum  decreta  lectu  sunt 
digna,  apud  LabbelX,  1225—1230; 
X,  310  s.  et  Bessin  in  conc.  Norm. 
p.  54 — 66.  Quasi  alter  Phinees  se 
opposuit  clericorum  incontinentiae  in- 
tentata  excommunicationis  poena,  quo 
zelo  ita  in  se  concitavit  illorum  iram, 
ut  lapides  arriperent  vixque  ipse  eva- 
serit  mortis  periculum.  Ejus  epistolae 
perierunt :  exstant  ad  eum  adhuc  ep.  V 
L  a  n  f  r a  n  e  i ,  quem  in  suis  consulebat 
dubiis*).  —  S.  Osmundus  (Hosi- 
mundus,  Elimundus  etc.)  Normannus, 
nobilibus  parentibus  natus  secutus  est 
Guilelmum  Normanniae  ducem,  qui 
occupata  Anglia  eum  constituit  suum 


»)Cf.  Hist.  lit  VIII,  64—75;  Franz 
die  Mesae  im  d.  MA.  p.  425  s. 


1037        1073—1100.  Ascesis.  JoannelluSf  Theodericus,  Hamelinus  etc. 


1038 


cancellarium,  dein  dixit  episcopom 
saresberiensem  (c.  1078;  t  3.  Dec. 
1099).  Ejus  memoria^)  ab  Ecclesia 
recolitur  4.  Dec.  Ut  cultus  divini  in- 
duceret  uniformitatem,  concinniiYit  li- 
hrum  Ordinalem  seu  Consuetudinarium 
Ecclesiae  seu  de  officiis  ecclesiasticis 
libellum,  quo  complectebatur  non  so- 
lum  ritus  seryandos,  sed  et  lectiones 
recitandas,  orationes  cantandas  etc. 
Erat  per  Angliam  in  usu  usque  ad  hu- 
jus  regni  defectionem  ab  Ecclesia  ca- 
tholica. 

612.  Praeter  tot  alios,  quos  jam 
laudavimus,  nonnullos  adhuc  inter 
ascetas^)  referre  licet.  Joannes, 
ab  exilitate  staturae  Joannellus, 
Joannelinus  dictus,  patria  Bavennas, 
Divione  in  monasterio  s.  Benigni  0.  S. 
Ben.  vitam  religiosam  est  professus. 
In  literis  bene  institutus  in  medicinae 
quoque  arte  peritus  celebratur.  Prae- 
positus  est  urgente  Roberto  Norman- 
niae  duce  monasterio  fiscamnensi  abbas 
c.  a.  1028,  quod  sancte  rexit  ultra  an- 
nos  quinquaginta.  Jam  senez  iter 
instituit  Hierosolymam  versus,  qua  oc- 
casione  incidit  Mohammedanorum  cap- 
tivitatem,  qua  demum  ereptus  domum 
rediit   obiitque    22.  Febr.   1079.    In 


»)  Cf.  Hist.  lit.  Vm,  573-581. 

^)De  Philippo  Solitario  monacho 
graeco,  qui  sub  Aiexio  Comneno  (1081— 
1118)  vixit  cf.  Ehrhard  KL.  IX,  2033. 
Reliquit  duo  carmina  moralia  sci).  diop- 
trae  U,  IV  sive  amussis  rei  christianae  ad 
Callinicum  monachum,  Ingolstadii  1604 
interprete  J.  P  o  n  t  a  n  o,  in  forma  dialogi 
inter  corpus  et  animam,  in  quo  agit  ue 
caritate,  bonorum  operum  necessitate, 
tentationum  utilitate,  confessione,  dein 
de  productione  animae,  ejus  conjunctione 
cum  corpore,  deque  aliis  quaestionibus 
antropologicis  et  eschatologicis.  Habes 
illud  apud  Migne  P.  G.CXXVII,  701— 
878.  Aliud  ^eminum  carnem  edidit  E. 
Auvray  Bibl.  de  T^cole  des  hautes 
etadee,  Parisiis  1875  fasc.  22;  E.  S. 
Shuckburgh  The  Soul  and  the  Body, 
Cambridge  1894cumcommentario.  Tr.rf« 
rehus  Armeniae  apud  M  i  gn e  p.  879-982 
non  videtur  ipsius  esse. 


utilitatem  Agnetis  imperatricis,  Hen- 
rici  III.  quondam  uxoris,  composuit 
aliquot  opuscula  ascetica  de  Scripturis 
et  verbis  patrum  collecta,  ut  L  mria' 
rum  preeum,  qui  distinguitur  in  2  pp. 
Reperitur  hic  libellus  magna  ex  parte 
in  opusculo  inscripto  Mediiationes,  in- 
ter  opuscula  dubia  vel  spuria  s.  Aa- 
gustini,  Migne  XL,  901 — 942;  quae 
forte  compilatae  sunt  ex  opusculis  Jo- 
annis,  qui  Augustini  verbis  identidem 
usus  est.  Mentionem  quoque  facit 
Joannes  noster  opusculorom,  quae  scri- 
pserit,  Ecil.  de  institutione  viduae,  de 
vita  et  moribus  virginum,  de  eleemo- 
synarum  dispensatione,  de  divina  con- 
templatione,  de  supenia  Hierusalem, 
quorum  fragmenta  cum  aliquot  epistolis 
habes  in  M  a  b  i  1 1  o  n  Analectis  1, 1 20  s. 
et  Martene  Anecdotis  ],  153  ss^ 
MigneCXLVII,443— 477.  — Theo- 
dorici  canonici  paderbornensis  (fl.  c. 
1079)  exstat  perbrevis  commentarius 
in  orationem  dominicam  in  Pezii  thes. 
Anecd.  II,  2,  57  et  in  Migne  P.  L. 
CXLVII,  333—340.  —  Hamelinus 
de  Verulamio,  Anglus,  discipulus  Lan- 
franci,  coenobii  s.  Albani  0.  S.  Ben. 
prior,  scripsit  1.  de  monaehatu,  ex  quo 
excerpta  vulgavit  Martene  in  thes. 
Anecd.  V,  1443 — 1456.  —  S.  Joan- 
nes  Gualbertusi)  ordinis  vallumbro- 
sani  fundator  (t  1073)  >collegit  plu- 
rima  8S.  patrum  capitula,  dicta»  doctri- 
nam  et  exhortationes,  ex  quibus  ad- 
versus  simoniam  universos  instruebat 
et  armabat,  quatenus  illam  non  solum 
refugere,  verum  etiam  possent  impug- 
nare.^  Quaedam  ejusdem  preces  exhi- 
bentur  in  Actis  1 2.  Jul.III,  322  M  i  gn  e 
CXLVI,  971 — 980.  Duae  ejusdem  epi- 
siolae  reperiuntur  in  ejus  Vita.  —  G. 
M.  Dreves  in  op.  Godescalcus  Lim" 
purgensis  Gottschalk  Mdnch  von  Lim- 
burg  und  Propst  von  Aachen,  ein  Pro- 


1)  Eju8  vitam  scripsit  B.  Azzo  (Atto) 
sodalis,  abbas  et  epi8C0]3U8  pistoriensis 
(t  22.  Maj.  1153),  ut  diximns  NomencL 
IV,  110  ed.  prioris. 


1089 


Jacobas,  Hettilo,  Walo,  Henricus,  Fulcojus  etc. 


1090 


sator  des  11.  Jahrh.  (f  1098),  Leipzig 
1897,  pablicae  luci  dedit  qaosdam 
ipsius  sermonea  et  sequentias  (aliqaot 
antea  ineditos).  —  Hac  qaoqae  referri 
poterit  Jacobas  monachas  graecas, 
qai  ex  scriptis  proditar  aactor  deyotas, 
pias,  doctos»  sed  de  cujas  vita  et  gestis 
nihil  plane  constat :  conjectura  ¥ero  est 
eam  floraisse  exeante  sec.  XL  Beliqait 
sermones  sex  in  yaria  b.  M.  Y.  festa, 
qaoramiy  habes  in  Ballerinii  syl- 
loge  mon.  ad  mysteriam  conc.  immac. 
y.  Deiparae  illastrandam  1. 1  et  2,  cam 
fragmento  V.  in  Deiparae  desponsatio- 
nem,  anom  in  Combefisii  Aactario 
I,  1248 — 1285,  omnes  in  MigneP. 
G.  CXXVII,  543—700.  Libenter  ati- 
tar  sermonibas  Georgii  nicomedien- 
sis  (cf.  sapra  p.  867),  et  scriptis  apo- 
cryphis.  Plares  sermones  et  forte  epi- 
stolae  adhac  ineditae  ei  tribaantar: 
nnm  yero  sint  genainae,  non  liqaet. 

613.  Beliqai  aliqai  sant,  qaos  no- 
minasse  safficiet.  Ita  sapersant  aliqaot 
tpisiolae  Hettilonis  (Hezilo, Hecelo, 
Ethilo)  ep.  hildesheimensis  (1054 — 
1079),  qui  bene  in  Gallia  institatas 
aolae  caesareae  erat  capellanus,  prae- 
positus  goslariensis  et  (1053)  cancel- 
larius  pro  Italia.  Saae  dioecesis  pro- 
moyit  bonum,  sed  characteris  erat  ye- 
hementis  et  praepotentis,  de  quo  cf. 
Th.  Lindner  AUgem.  d,  Biogr.  XII, 
382.  Epistolas  ejus  exhibet  Suden- 
dorf  Begistmm  oder  merkwurdige 
Urkunden  fiir  die  deutsche  Geschichte. 
—  Epistolas  S.  Gebuini  (St.  Jabin) 
archidiaconi  lingoniensis  et  archiepi- 
scopis  lugdunensi  (1077 — 1082),  ha- 
bes  apud  Baluziam  in ed. diss. Petri 
de  Marca  de  primatu  lugd,,  Parisiis 
1669,  et  ejasdem  de  cone.  aacerdotii 
et  imperii,  ib.  1663;  1669;  1704.  — 
(Guilelmas)  Walo  0.  S.  Ben.  in 
monasterio  s.  Amulphi  metensi,  erat 
ejas  abbas  (l060)  et  ab  a.  1073  mo- 
nasterii  s.  Bemigii  remensis,  qui  tamen 
multa  passus  est  sub  Manasse  I  archi- 
episcopo  remensi.  Dolendum  quod  se 
Hortor,  Nomonclator  1  ed.  III. 


permiserit  a  Theodorico  yirpdunensi 
ordinari  in  episcopum  metensem  in 
locam  Hermanni  ab  Henrico  lY.  ejecti. 
Poenitentia  tamen  ductus  munere  ille- 
gitime  suscepto  se  abdicayit  cessitque 
legitimo  praesuli  (f  22.  Dec.  1089). 
Ejos  epistoUuYiAbe^^)  inMabillonii 
AnaL  I,  276—281  (ed.  2,  p.  455); 
MigneCL,  875 — 886.  Inter  eas  ma- 
joris  momenti  est  ona  de  electione 
GregoriiVn, apud  Mab.p.  247-276, sed 
erronee  sub  Guilemi  nomine.  — 
Bainoldi  (Baynaldi,  Benauld)  re^ 
mensis  episcopi  (1 083 ;  1 2 1 .  Jan.  1 095) 
episto/fi»ibid.reperies^)p.  1381-1391 ; 
pariter  epietolae  H  e  n  r  i  c  i  clerici  pom*- 
posiani  (p.  1345 — 1360),  qaia.  1093 
indicem  11.  exhibet,  quos  Hieronymus 
illias  monasterii  abbas  describere  fecit 
et  in  diyitem  ooUegit  bibliothecam.  — 
De  Guilelmo  bajocensi  ex  abbate  0. 
S.  Benedicti  episcopus  dnrhamensis 
(1 080—2.  Jan.  1096)  cf.  Hist.  lit.  VHl, 
433—438. 

614.  Fulcojus  (Falco,  Fulconus) 
cum  tot  aliis  poSsi  indulsit.  Patria 
fuit  Belloyacensis  n.c.  1020  meldensis 
ecclesiae  subdiaconus  (t  c.  a.  1090). 
Eum  ab  obliyione  yindicayit  M  a  b  i  1  - 
lon.  Distinxit  sus  poemata  in  tres 
partes: 
>Cajus  Utrum,  cujus  Neutrum,  cujus 

sit  Utrumque 
Nomen  et  est,  arat  hoc,  serit  istud,  col- 

ligitillud,* 
ut  po^ta  sec.  XI  exeuntis  de  ea  coUec- 
tione  canit.  SciL  pars  prima  continet 
tantum  quaedam  suae  Musae  specimina, 
epistolas,  epitaphia,  elogia  Alexandrill, 
Gregorii  VII.,  archiepiscoporum  alio- 
rumque  yirorum  illustrium.  Altera 
pars  nondum  audet  aggredi  quod  poSta 
sibi  proposuit,  et  yersatur  circa  yitas 
sanctorum  dioecesis  meldensis.  In  p. 
tertia  de  nuptiis  agit  Christi  cum  £c- 
clesia  11.  7  sub  dialogo  spiritus  et  ho- 


0  Cf.  Hist.  lit.  VIII,  305-313. 
»)  Cf.  Hist.  lit.  VIII,  438-444. 
35 


1091 


1073—1100.  Poetae.  Fulcjoas,  Garlandus,  Rogerius. 


1092 


xninis^).  Specimina  quaedam  ex  hoc 
op.  dedenmt  Mabillon,in  Act.  SS.  IV, 
1,  658 — 664;  in  it.  italico  1,2, 118; 
Migne  CL,  1555—1558.  VUam  a. 
Blandini  anachoretae  brigensis  (sec. 
YII)  fonna  metrica  ab  ipso  compositam 
reperies  in  Anal.  boll.  1888  VI,  151 — 
163,  sed  judice  Poncelet  editore ib. 
p.  148,  auctor  solita  sua  prolixitate 
orationeque  confosa  et  permizta  sancti 
soi  gesta  ita  obscurat,  ut  vix  subinde 
inteiligere  queas,  quid  sibi  yelit  poGtae 
narratio.  —  Alius  po6ta  est  Joannes 
Garlandus  vel  deGarlandia,  de  quo 
controyertitur,  num  sit  Gallus  an  Ang- 
lus.  In  Anglia  scbolas  rexisse  yidetur 
et  yixisse  ad  a.  1081  usque.  Multa 
reliquit  carmina  ex  quibus  plura  sunt 
inedita;  de  aliis  controyertitur,  num 
sint  ipsius,  ut  Faeettis,  quo  nititur 
lectores  yel  discipulos  reddere  cultos, 
suayes,  amabiles,  atque  in  eo  exhibet  137 
distychis  hominum  ofificia.  Prodiit  cum 
aliis  opusculis  gemini  argumenti  Lug- 
duni  1489;  Deyenter  1494;  de  con- 
temptu  mundi  11.  III,  quondam  etiam 
8.  Bemardo  tributum  carmen,  hinc  a 
Mabillonio  in  etl.  opp.  s.  doctoris 
receptum;  prodiit  cum  praecedenti,  et 


i)Cf.  HiBt.  lit.  VIII,  113-120;  A.  M. 
Jos.  Vict  L  e  C 1  e  r  0  Lettre  sur  Foulcoie, 
Paris  1842 ;  Henr.  0  m  o  n  t  in  Catal.  g^n. 
des  mss. ;  des  bibl.  publ.  deFrance  1885, 
nouv.eer.  IIL  317—326;  PonceletSJ. 
in  Anal.  boU.  1888  VII,  145  8. 


seorsim  cum  commentario  Cadomi  in 
4  8.  a. ;  FlaretuSj  in  quo  flores  colligit 
ex  aliis  auctoribus,  quos  legerat,  de 
fide,  moribus  et  disciplina  ecclesiastica : 
prodiit  saepe  admodum  seorsim  yel 
cumpraecedentibus;  ita  intera.  1505- 
1525  dedes,  ut  Lemoyici  1508;  Lug- 
duni]l509;  1510  s.  L  etc.,  et  Gerson 
illud  dignum  censuit  commentario,  qoi 
prodiit  in  ed.  1505  s.  L;  1510,  atqne 
in  alias  receptus  fuit  editiones  ^).  Quae- 
dam  sed.paucaad  modomexhibet  Migne 
CL,  1575 — 1592.  Potiora  desunt. — 
Insigne  potoa  de  eontemptu  mundi  in- 
ter  opera  s.  Anselmi  ed.  1573;  longe 
melius  et  plenius  in  ed.  1612  et  dein- 
ceps,  MigneCLVUI,  687-706,  huic 
8.  praesuli  immerito  tribntum  yidetur 
esse  Bogeri  cadomensis  0.  S.  Ben.  in 
monasterio  beccensi  (fl.  1090)i  sicut 
et  duo  alia  poemata  et  egregius  tr. 
prosa  de  eodem  argumento  conscriptus, 
cujus  specimina  exhibet  Barthius^) 
in  adyers.  commentariorum  1.  40  c.  7 ; 
50  c.  12;  1.  52  c.  9;  1.  53  c.  15;  1. 
55  c.  5. 


»)  Cf.  Hiat.  lit.  Vm,  83—99;  736.  Dib- 
tinguihicdebetaJoanne  de  Garlande 
canonico  rcffulari  8.  Pauli  bisuntino,  qui 
floruit  sec.  All  et  cigus  forte  sunt  aliqua 
opuscula  nostro  Joanni  tribnta.  Cf.  diss. 
A.  F.  Gatien-Arnoult  Jean  de  Gar- 
lande  docteur-regent  de  grammaire  a 
luniversit^  de  Toulouse  de  1229—1232, 
Toulouse  1866. 

«)  Cf.  Hist.  lit.  VIII,  420-424. 


XXI, 

Scriptores  ecclesiastici  ineuntis  seculi  XII. 

(1101—1109). 


6 1 5.  Praecipuas  initio  hajus  secnli 
scriptor  est  s.  Brano.  Ortns  is  est 
€laras  natalibas  Goloniae  c.  a.  1030. 
Bene  institatus  est  variis  in  disciplinis 
Bhemis,  ut  Latinoram  stadii  specalom 
appellari  meraerit:  Taronem  inde  tran- 
siit,  cujas  schola  sub  Berengario  ma- 
gistro  tanc  plarimam  inclarait.  Non 
dia  tamen  ibidem  haesit:  rediit  enim 
Bhemos  atqae  studio  s.  theologiae  se 
dedit.  Ab  Hermanno  II  archiepiscopo 
coloniensi  sacerdos  est  ordinatas  et  a 
Oervasio  remensi  archiep.  reyocatas 
aactus  est  manere  illustri  scholastici 
(1057).'  hinc  scholas  reiit  remenses, 
quas  ad  summum  celebritatis  famam 
provexit.  Factus  est  canonicus  et  dioe- 
cesis  cancellarius :  sed  multa  passus  a 
Manasse  archiepiscopo  remensi.  Elap- 
sis  aliquot  annis  cum  sex  aliis  familia- 
ribus  mundo  renuncians  s.  Hugonem 
ep.  gratianopolitanum  adiit,  qui  divi- 
nitus  instructus  montes  suae  dioecesis 
asperrimos,  quos  Carthusianos  apellant, 
eis  assignavit :  ubi  yitam  duxerunt  ri- 
gidam  et  eremiticam.  Ab  IJrbano  II., 
qui  ejus  quondam  fuerat  discipulus, 
Bomam  accersitur  (1090).  Ejus  con- i 
silio  et  doctrina  pontifex  in  tot  illis ! 


Ecclesiae  calamitatibus  usus  est,  donec 
Bruno  recusato  rhegiensi  archiepisco- 
patu  discedendi  impetravit  facultatem. 
Igitur  solitudinis  amore  eremum  quan- 
dam  apud  Squillacum  in  Calabriae  fini- 
bus  petiit  eumque  locum  animi  sui  yotis 
plane  idoneum  a  Bogerio  Calabriae  co- 
mite,  quieumsingulariliberalitate  fovit 
dono  accepit,  ut  sodalibus  scribere  po- 
tuerit:  ^Benedictus  Dominiis,  quoniam 
exaudivit  vocem  deprecationis  meae  (Ps. 
27,  6).  Obiit  Carthusianorum  ordinis 
institutor  virtutibus  ac  meritis  plenus, 
nec  sanctitate  minus  quam  doctrinae 
fama  clarus  6.  Oct.  1101,  juxta  alios 
1102.  Eum  Ecclesia  hac  die  inter 
sanctos  colit^).  —  Beliquit  expositio- 


>)  Cf.  de  60  classica  s.  Brunonis  acta 
auctore  de  By  e  SJ.  in  Act.  SS.  6.  Okt. 
IIl,  401—703,  apud  M  i  g  n  e  CLII,  9-482 ; 
Capello  Vita  di  s.  Brunone  11.  III, 
Neuville-80U8-Montreuil  1882 ;  L  5  bb e  1 
der  Stifter  des  Carthauser-Ordiens  der  hl. 
Bruno,  Mttnster  1899,  vita  diligenter  ela- 
borata;  Kessel  KL.  11,  1356-1364; 
Potthast  1226 :  G or s e  Bruno  fonda- 
teur  . .  .  sonactionetsonoeuvre,  Parisiis 
1902 :  Vie  de  s.  Bruno  fondateur  de  Tor- 
dre  des  Chartreux,  Montreuil-sur-Mer, 
1898. 

35* 


1095 


1101—1109.  Historia.  Lupus,  Amatus,  Rorico,  Joannes  etc. 


i09e 


nem  in  Psalmos;  expositionem  in  epi- 
siolas  Pauli;  epistolam  ad  Badulphnm 
Yiridem,  ecclesiae  remensis  praeposi- 
tum,  ad  contemptnm  mondi,  vitam 
eremiticam  contemplativamqae  opti- 
mam  Mariae  partem,  insuper  ad  voti 
impletionem  exhortatoria ;  ep.  ad  filios 
suos  Majoris  Carthasiae;  sermo  de  con- 
temptu  mundi,  et  eonfessio  insignis 
fidei,  quam  moriens  edidit.  Prodiemnt 
ejus  opera  Parisiis  1524;  cura  Theod. 
Petrei  1611;  1640;  Migne  CLII; 
CLIIIi  9 — 572.  Olim  erronee  ei  tri- 
buta  fuere  opera,  quae  sunt  Brunonis 
astensis  fere  aequaUs  (cf.  Nomencl.  lY, 
20  8.),  ut  commentarius  in  Apocaljp- 
sin,  sermones  quidam,  opuscula  de 
laudibus  Ecclesiae,  de  omatu  Ecclesiae, 
de  noYO  mundo,  de  festiyitatibus  festi- 
vitatum  etc. 

616.Historiographis  accenseri 
forte  potest  Lupus  Protospatarius 
(num  a  munere  an  a  gente  sic  appel- 
latus  incertum),  Barensis,  Apulus,  sub 
cujus  nomine  a  sec.  XVII.  (non  yero  in 
codd.)  saepe  prodiit  Chronicon  breve 
remm  in  regno  neapolitano  gestamm 
sive  annales  ab  a.  855- 1 1 02 ;  ita  apud 
Caraccioli  Ant.  chronologi  IV,  93; 
Muratori  Script.  rer.  It.  V,  37 — 49 
cum  Pratilli  notis;  Pertz  in  Mon. 
G.  V,  52—63;  Migne  CLV,  121— 
144  etc.  —  Amatus  0.  8.  Ben.  casi- 
nensis  monachus  et  episcopns  incertae 
sedis  (qui  juxta  aliquos  obiit  1093  vel 
llOl)  edidit^)  Htsioriam  Normanno- 
rum  U.  VIII,  quae  exstat  tantum  lingua 
gallica  sec.  XIV,  prodiitque  cur.  Odon 
Delarc  Rouen  1892  in  8.  Hic  juxta 
Baluzium  in  praef.  ad  Miscell.  t.  II 
idem  est  cum  A  m  a  t  o  primum  episcopo 
oleronensi,  dein  archiepiscopo  burdi 
galensi  (4.  Nov.  1 088 ;  1 22.Maj.  1 1 02), 
cui  Gregorius  VII  vices  snas  in  Gallia 
et  Hispania  commisit  et  quem  nego- 


tiorum  sane  maximomm  participem  et 
adjutorem  sibi  adscivit  Aliquot  ejus- 
dem  epistoJas  edidit  Migne  CLY, 
1641 — 1644,  et  statuta  insynodisge- 
rundensi  1078  et  bnrdigalensi  edita 
p.  1643 — 1648.  —  Rorico  forte  Am- 
bianensis  et  c.  1 1 00  prior  s.  Dionjaii 
Ambiani  hoc  circa  tempus  descripsit^) 
stilo  quaesito  Gesta  Francorum  ab 
origine  gentis  usque  ad  obitum  Clodo- 
vei  (5 1 1 ).  Prodiit  opus,  quod  rainoris 
pretii  est  historici,  apud  Duchesne 
Hist  Franc.  SS.  I,  799—818;  Bou- 
quet  Rec.  III,  2 — 19;  Migne  P.  L. 
CXXXIX,  589-616.  —  Joannes  mo- 
nachus  s.  Vincentii  Chronieon  mona- 
sterii  s.  Vincentii  de  Vultumo  sive 
Cbronicon  vultumense  ab  a.  703 — 
1071  compilavit,  quo  plurimas  chartas 
ad  illud  monasterium  spectantia  exhi- 
bet:  exstat  sed  incomplete  apud  Mu- 
ratori  Script.  rer.  It.  l,  2,  325  — 
523;  excerpta  apud  Duchesne  Hist. 
Pranc.  scr.  III,  672 — 702. 

617.  Ex  Hagiographis,  praeter* 
missis  Hillino  cantore  et  levita  fos- 
sensis  coenobii  (fl.  1109),  cujns  vita 
metrica  s.  FoiUani  M,  (t  c.  655)  est  in 
Aci  SS.  30.  Oct.XIII,  395—408). — 
Oderisio  Campano  0.  S. Ben.  abbate 
casinensi  et  cardinali  (t  2.Dec.  1 105), 
qui  dicitur  fuisse  versificator  mirabilis 
et  scripsisse  ep.  ad  monachos  floria- 
censes  ed.  a  Matth.  Laurentio  de 
exsistentia  corporis  s.  Benedieii  in  mo- 
nasterio  casinensi  c.  26  p.  122.  — 
Arnoldo  (Amulfo)  abbati  latinia- 
censi  (Laguy  prope  Parisios  1 28.  Febr. 
1 1 06),  cui  tribuitur  a  nonnuUis  Mta 
s,  Fursei  ab.  latiniacensis  in  Act  SS. 
16.  Jun.  II,  44-64.  —  Thietmar  0. 
S.  Ben.  monacho  corbejensi  et  abbate 
helmwardeshusano  (fi.  1107),  caifalso 
tribuitur  translatio  ss.  Modoaldi,  Auc- 


»)  Cf.  P  0 1 1  h  a  8 1  p.  39 ;  Gallia  chriat, 
ed.  novae  11,  806  apud  Migne  CLV. 
1637— 1 64?. 


•)  Cf.  J.  L  e  b  e  u  f  Keeherchea  crit.  siir 
le  temps  oii  vivoit  rhiatorien  Roricon  et 
8ur  rautorite  que  doit  avoir  cet  6cricaiti 
Mcoi.  de  Tacad.  des  inscr.  1751  XVII, 
228-244;  ed.  2.  la  Haye  XXVI,  369-396. 


]097  Hagiographi.  Gregoriiig,  Paulus  etc.  Radulphus  Ardens  etc. 


1098 


toris,  Abrancnli  et  Bonosi  archiep.  trey. 
ad  monasterinin  helmwardeahnsannm 
(inMG.SS.XII,  284—310).  —  Gun- 
thero  monacho  elnonensi  (fl.  1107)» 
cujns  Bistoria  mirciculorum  8,  Amandi 
trajectensis  ep.  (sec.  VII)  legitnr  in 
Act.  SS.  6.  Febr.  1,  900—902.  — 
GregoriusO.  S.  Ben.  in  monasterio 
casinensi,  episcopus  terracinensis  (vizit 
ad  a.  1126  saltem)  tantae  fhit  gravi- 
tatis,  snavitatis  ac  eloqnentiae,  nt  a 
nonnnliis  ,Colamna  Ecclesiae*  dicere- 
tnr.  Reliqnit  plara  nt  homilias,  vitas 
sanctomm  etc,  e  qoibus  Acta  8,  Re- 
stUutae  F.  cum  Cjrillo  presb.  et  sociis 
daobus  MM.  Sorae  in  Campania  c.  272 
leguntur  in  Act  SS.  27.Maj.yi,  664- 
672.  —  Paulus,  qui  ab  Anonymo 
mellic.  de  scr.  eccl.  c.  64  dicitur  Ju- 
daeus,  monachus  fuldensis,  qui  ex  hu- 
militate  dici  voluit  Paululus.  scripsit 
vitam  8.  Erardi  (Erhardi,  Aerhardi)  ep. 
ratisbonensis  (sec.  VIII)  11.  II  in  Act. 
SS.  8.  Jan.  1,  535 — 539,  quae  tamen 
aliis  videtur  esse  P  a  u  1  i  Bemriedensis. 
Qua  vero  aetate  vixerit,  non  liquet. 
Juxta  quosdam  jam  sec.  VIII.  —  Ra- 
dulfus  (Rodulfas)  monachus  Casae 
Dei  0.  S.  Ben.  in  Alvemia  descripsit 
vitam  8.  Adetelmi  (Elesmi)  ab.  Burgis 
inHispania(t  1097)  apud  Mabillon 
in  Act.  SS.  VI,  2,  895—902. 

618.  Aliusabeoest  Radulphus^), 
a  fervore,  quo  concionabatur,  ,Ardens' 
cognominatus,  qui  ortus  est  ex  viculo 
nomine  Belliloci  (Beaulieu)  in  Picardia. 
Ex  suis  homiliis  liquet  eum  optime  in 


>)  Alius  a  Radulpho  Casae  Dei,  de  quo 
moz  locuti  sumuB,  et  a  Radulpho 
Tortuario  (Tortaire,  de  la  Torte)  monacho 
floriacensi  0.  S.  Ben.  (cf.  1109),  qui  con- 
tinuavit  miraculorum  s.  Beuedicti  col- 
lectionem  ab  Adrevaldo  (cf.  p.  820)  coe- 
ptam  addens  I.  4  metrice,  et  5  in  Act.  SS. 
21.  Mart.  III,  334—353;  Migne  CLX, 
1239—1244  (1.  4) ;  et  in  op.  Les  Miracles 
de  8.  Benoit  ed.  E.  de  Certain  Paris 
1858.  Tratislatio  8,  Mauri  ipso  auctore 
versibus  hezametris  prostat  in  Bosco 
bibl.  floriac.  p.  353. 


sacris  literis  aliisque  disciplinis  fuisse 
institutum.  Guilelmo  IV.  Aquitano- 
rum  duci  fuit  a  consiliis  eumque  comi- 
tatus  est  a.  1101  in  terram  sanctam, 
sed  exinde  nihil  amplius  de  eo  auditur : 
ceterum  et  priora  ejusdem  vitae  fata 
satis  sunt  ignota.  Reliquit  ultra  biscen- 
tas  homiUa8  in  epistolas  et  evangelia 
domini  et  sanctorum  stilo  presso,  sed 
facili,  forti  et  eloquenti,  quae  eoncio- 
natoribus  admodum  utiles  esse  possunt. 
Prodierunt  cur.  Cl.  Fremy  Parisiis 
1564;  1573;  Lovanii  1565;  Antver- 
pial576;  Coloniae  1604etc.;  Migne 
P.L.CLV,1299— 1626;  1667— 2118. 
Scripsisse  dicitur  aliud  opus  gi*ande  11. 
XIV,  cuititulus:  SpeculumnmYeni$le; 
hi8toriam  sui  temporis  scil.  belli  Gode- 
fridi  de  Buillon  inSaracenos;  ep.ll.  2, 
quae  tamen  non  prodiemnt. 

619.  Reliqui  snnt  Manasses  II, 
canonicus  et  praepositus  capituli  re- 
mensis,  demum  archiepiscopus  (i  096— 
18.  Sept.  1106)  de  sua  dioecesi  bene- 
meritus^),  cujus  supersunt  epistolae 
XVI  apud  Baluzium  Miscell.  V.  — 
H  u  g  0  0.  S.  Ben.  e  nobilissima  pro- 
sapia  ortus,  episcopus  primum  diensis 
(1073)»  dein  archiepiscopus  lugdunen- 
sis  (1082;  t  21.  Mart.  1106)  Gre- 
gorii  VII  per  Gallias  legatus,  qui  mul- 
tis  interfuit  conciliis,  et  strenue  forti- 
terque  decretomm  pontificis  institit 
exsecutioni.  Ejus  epistolas  et  diplO' 
mata  habes inBouquet  Recueil XIV, 
777—797 ;  Mi  gne  CLVII,  507—528. 
—  Robertus  ex  abbate  primo  mo- 
lesmensi  primus  Cistercii  abbas  et  hu- 
jus  ordinis  fundator  (t  1108),  cujus 

>)  Hinc  prorsus  alius  a  Manasse  I..  pa- 
riter  archiepisco  remensi  (1068),  qui  ob 
varia  crimina  in  conc.  auffustodunensi 
(1079)fuitdepO8itu8,ObtuIitHuffonidieu. 
si  eipiBCO-po  apologiam  (1080) ;  sed  frustra  : 
nam  quia  se  non  subjeeit,  excommunica- 
tuB  fuit  a  Gregorio  VII.  Obiisse  videtur 
in  expeditione  sacra,  cui  se    adjunxit 

ic.  1099).  Edidit  ipsius  Apclogiam  Ma- 
)illon  inMuseoit.  1,2,  119-127.  Cf. 
de  eo  Hist.  lit.  VIII,  648—660. 


1099 


1101—1109.  Scriptores  reliqui.  Pibo.  Gnndulfus  ctc. 


11 OO 


exBtant  aliqaot  epiatolae  in  Manri- 
que  Annal.  cist.  I  ad  a.  1198;  1200 
et  in  Act.  SS.  29.  Apr.  —  Pibonis 
(Popponis)  natione  Saxonis^),  Henri- 
cii  IV.  eleemosynarii  et  cancellarii, 
dein  a.  lOB^episcopitnUensis,  qni  ali- 
qaaudiu  imperatoris  partes  sectattis  est^ 
sed  serio  desemit  (f  1 107),  diplomaia 
et  privilegia  leguntnr  in  M  i  g  n  e  GLVII, 
419 — 446.  —  Gundulfi  episcopi 
roffensis  (t  1108),  ci^jus  vitam  descri- 
psit  monachus  roffensis  coaetaneus  in 
Migne  P.  L.  CLIX,  813—837,  «pi- 
8tol(M  habes  ib.  p.  17  et  453.  —  Gi- 
r  a  r  d  u  s  gente  Normannus,  cantor  ma- 
joris  ecclesiae  rotomagensis.  a  Guilel- 
mo  II.  rege  in  Angliam  fuit  vocatus. 
Magnam  sibi  auctoritatem  inter  regis 
cancellarios  et  consiliarios  paravit.  Dic- 

I)  Alius  a  P  i  p  0  n  e  monacho  tuUensi 
monasterii  8.  Mansueti  0.  S.  Ben.,  cui 
tribuitur  EUvatio  corporiss.  Mansuoti  tacta 
a.  1104  apud  Martene  thes.  anecd.  III, 
1088;  in  Act  SS.  3.  Sept.  1,955  8.;  in 
MG.  SS.  XV,  2,  931  8.  Vixisae  dicitur  post 
a.  1115. 


I  tus  est  ab  ejus  successore  Henrico  I 
jepiscopus  eboracensis  capitulo  tamen 
I  invito.  Favit  regi  contra  s.  Anselmum, 
postea  tamen  cum  eo  pacem  iniit.  Hie- 
I  rosolymam  peregrinari  parabat,  sed 
{morte  praeventus  obiit  1108.  Adeo 
autem  de  haeretfi  et  impudicitia  sa* 
spectus  yidebatur  et  capitulo  suo  odio 
erat,  ut  hoc,  quominus  in  ecclesia 
majore  sepeliretur,  pertinaciter  reca- 
saret.  Porro  H.  Boehmer  conjicit 
ipsius  esse  Corpus  tractatuum  31  in 
cod.  415  collegii  Corpus  Christi  uni- 
versitatis  cantabrigiensis  servatum, 
quorum  6  in  MG.  lib.  de  lit  III,  642- 
687  edidit.  Exhibet  se  in  illis  acrem 
rom.  pontificum  Gregorii  VII  et  Pa- 
schalis  II  adversariuro.  Cum  hoc  tamea 
postea  (1105)  videtur  fuisse  reconci- 
liatus.  Inquirit  in  iis :  An  liceat  sacer- 
dotibus  inire  matrimonium ;  apologiam 
instituit  filiorum  sacerdotum  et  con- 
cubinarum,  quod  scil.  possint  ad  ordi- 
nes  admitti;  in  curiam  romanam  in- 
Y^itur  etc. 


tabulj:  chronologicj;  theologorum 

ab  a.  I — II09  secundum  disciplinas  dispositae. 


Theolo^a 
dogmatica 

Diaciplinae 

ad  88.  literaa 

spectanteB 

Hiatoria 

eccleaiaatica  et 

diaciplinae  annezae 

Theologia  practica 

76-170 

S.  Barnabas 

100 

S.  Clemena  rom. 

107 

S.  Ignatius  M. 

125* 

S.  Quadratus 
S.  Aristides 

18> 

Agrippa  Caetor* 

loO 

Auctor  ep.  ad  Diog- 

netum 
Aristo 

Hermaa 

155 

S.  Polycarpus  M. 

160* 

Apollinaris 

161 

S.  Papiaa 

167 

S.  IgnatiusM. 

160* 

Miltiadea 

170 

FaustuB  augustod.* 

Theolo^a 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

171-217 

Melito- 

Pinjtus  crtt.* 

172 

(Tatianua) 

175 

Musanns* 

180 

Abercius  ep/ 

Hegesippus 

S.  Dionyaius  Cor. 

181*      ^ 

Philippna  Gortyn. 

188* 

S.  Theophilus  ant. 

186* 

Modestus 

190 

S.Apollonius  senat.* 
M.  Minucius  Felix* 

193* 

Pantaenus 

195 

Theophilus  caes. 

19B 

Mazimus 

197* 

Rhodon 

199 

S.  Victor  1 

20O 

Hermias 
ApoUoniua 

Bacchylus 

201 

HeracUtus 

202 

S.  Ireuaeus 

203 

Judas* 

Polycrates  ephes. 

20^ 

Serapion  atitioch. 

215 

Clemend  alex. 

217 

Cajus" 

Ill 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

specianteB 

Historia 

ecclesiaBtica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practioa 

a»2-200 

S.  Domctrius  Alex. 

285 

S.  HippolytusM. 

S.  Hippolytus  M. 

5.  HippolytMS  M. 

287 

SextuB  Jul.  Afr. 

244 

Beryllus  bofttr. 

245 

Tertullianus' 

TetHuUiamitr 

250 

251 

Commodianus" 

Alexander  hieros. 

252 

Xepos* 

258 

254 

Origenes 

Ammonius* 
Origenes 

S.  Corneliua 

255 

rrsinu»' 

258 

S.  Cyprianua 

(SixtuB  11) 

S.  Pontius  diac* 
Valerius* 

S.  Cyprianus 

265 

S.  Dion  J8iu8  M.  alex. 

Trifou* 

S.  DionysiuB  rom. 

270 

Malchion* 

S.  Gregorius  Thau- 
mat. 

S.  Athonodorub*' 

S.  Anatolius' 

272 

Firmilianas  caes. 

2i4 

S.  Felix  1. 

278 
Archelaus* 

293 

Theognostus  alex.* 

IV 


Theoloyia 
dogni&tica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantea 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

21)7-862 

B.  Cbaeromoiius 

aoo 

S.  Theonas  alex. 

Pierius- 

301 

.\8elepiadcs* 

303 

Victorinus  Petab. 

305 

Hesjchius 

30» 

S.  Pamphilus  M. 
Thoophila8  syr* 
Marcus  presb.* 

310 

312 

S.  Methodiua 

Lucianus 

S.  Phileaa  Thmuit, 
S.  Petrus  alex. 

314 

Rheticius 

320 

Aogarus* 

324 

Zenobius  guglensis 

326 

Joannes  uicomed.* 

327 

Arnobiua* 

I8aia8  Syru»* 

328 

S.  Alexandor  al. 

380 

LactantiuB* 

Juvencus* 

I8a'as  Bar  Chardabu* 

382 

S.  GregoriuB  lllum. 

335 

P«pa  Seleuc. 

340 

EuBfbins  caesar. 

Eusebius  caesar. 

Eusebiua  caes. 

346 

S.  Pachomius 

347 

Firmicus  Maternus* 

349 

S.  MasiminuB  ir^N, 

351 

Simeou  Barsabao' 

352 

Pot«miu8  oligsip." 

S.  Julius  L 

1 

V 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literaB 

spectantee 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

357-381 

Hosins  cordub. 

S.  Antonius  M. 
Ammonius  mou.* 

358 

Serapion  thmuit. 

359 

S.  Paulinus  trev. 
£usebiu8  emes. 

Triphyllus* 

3eo 

S.  £n8thathiu8 

S.  £u8tathius 

361 

Paulus  pariE.* 

363 

Eusignias 

366 

Heracliann8* 

- 

Liberins 

367 

S.  Hilariu8  pict. 
HeliodoruB 

S.  HUanus 

368 

Theodoms  taban. 

870 

Cl.  Mar.  Victorinna* 

371 

S.  £tt8ebiu8  verc. 
Lncifer.  calar. 

Cl.  M.  VictorinuB 
S,  Euaebius  verc. 

Dion.  Fur.  Philoca- 
lus* 

373 

S.  Athanasins  M. 

S.  £phraem 

5.  AthanasiuB 
S.  Ephraew. 

S.  Ephratm 

374 

Titn8  BoBtrensis 
Marcellu8  ancyr. 

Aminonids  mon.* 

377 

Sev.  Sanctns  (£ude- 
lechins") 

37» 

S.  BasninB  M. 

Andentiu8 

S.  Baailius  M. 

S.  Basnius  M. 

380 

S.   Cyrillus  hier. 
S.  Petnw  8eb.* 

Josephus* 

Erodins  caes.* 

S.  Orsisins 

381 

S.  Meletins  antioch. 
Maximu8  philo8.* 

S.  Isaias  ab.* 
Petras  a]e:(.  11. 

VI 


Theelo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes 

Historia 

eccleaiaBtica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

383-400 

Faustinus* 

384 

S.  Damasus  1 
S.  Optatus' 
Sabbatius  (Serva- 
tius)? 

S.  OptatuB 

385 

limotheus  Alez. 

386 

Ithacius  oflson.* 
Idacius  emer." 

387 

S.  Pbilastrius 

388 

Olympius  hisp.* 

- 

38J> 

Pauliuus  antioch. 

390 

8.  Gre^orins  Naz. 

S.  Pacianus 

S,  Gregorius  haz. 

802 

Gregorius  elib.* 
Phoebadius* 
Ambrosius  Alex.* 

Sophronius  mon. 

303 

Diodorus  tars. 

Evagrius  antioch. 

8.  Araphilochius 

icon. 
S.   Gregorius 

Nyss.- 

S,  Gregorius  Nifss,* 

305 

Didymus  alex. 

306 

Cyrillonas' 

Didymus  al. 

S.  Macarius  al. 
Gelasius  caesar. 

397 

S.  Ambrosliis 

308 

S,  Anibrosius 

Q.  Jul.  Hilarianus* 

S.  Ambrosius 
S.  Martinus  Tur. 
Nectarius  CP. 

3i0 

NemesiuB* 

400 

Macarius  mon.* 

S.  Simplicanus 

S.  VigiliuB  Tiid. 

Heliodorus  ant. 

VIl 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

401-41» 

S.  Anaatasius  I 

• 

Botropius 

402 

Rufinu8  presb. 

m 

S.  Epiphanius 

Constantiua  ant.* 

S.  Epiphanius 
Philo  Carpasius 

401 

Serrus  Dei* 

S.  Flavianus  ant. 

405 

AntiochuB  Ptolom.* 

406 

Desiderias  hisp.' 

407 

S.  Chromatius 

Panodorus* 

Mazimub" 

Prosper  Tyro* 

40S 

Severianus  gab.* 

Palladius- 

409 

Aurel  Prudentius^ 
S«Joan.;Chry808to- 
mag 

S,  Jo,  Chrysostamua 

410 

Macarius  Magnes* 

S.  Gaudentius  brix. 
Rufinus  aquilej. 

8.  Jo.  Chrtfsostomus 
Asterius  Amas. 

411 

Marcellus  Memorialis* 

412 

Theophilus  alex. 

413 

BachiariuB* 

Victor  antioch.* 

Synesios* 

414 

Nicetas* 

415 

Annianns* 

S.  Victricius  Rotom. 

4ia 

Avitus  brac* 
Lucianus  lcapharg.* 

417 

S.  Innocentius  l 

Orosins* 

Joannos  hioros. 

418 

S.  Zosimus 

Paulinus  mediol/ 
Sererns  minor.* 

Hesychius  Salonif. 

m 

Leporius 

Paulinus  biter.* 

VIII 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  aunexao 

Theologia  practica 

420-427 

S.  Hieronjmns 

S.  Hieronynins 

Sulpicius  Severus* 
49.  HieronymuB 

421 

Heros  arei* 
Lazanis  aquensin* 

Ceponius* 
Marcus  diaconus* 

422 

S.  Bonifatius 

428 

Evagrius  gall.* 

424 

Evodius  uzal. 

425 

Attious  CP. 
Vigilius  diac* 

420 

Aurelius  carth 

427 

Sisinnias  CP. 

Eracliut  hippor.* 

428 

Theodorus  mops. 

m 

S.  Honoratus  ar. 

480 

8.  Ingnstinns 
Heraclida  nyss.* 
Arclielans  caeE.* 

S.  Augustinus 
Hadrianus  presb.* 

Marutha  Maiph.* 
Philippus  Sid.* 
BasiHus  diac* 
Thalassius  lect.* 

S.  Nilus 
S.  Augustinua 
MarcuB  erem.* 

481 

Hilarius  gall.* 

482 

8.  Coelestinus  L 

Sedulius* 

Polychronius 
Uranius* 

S.  P  a  u  1  i  n  u  8  n  0  L 
Merobaudus* 

Acadus  beroens. 

488 

Syagrius" 
Pastor* 

Zosimus  ab.* 

484 

Dalmatius* 
Paulus  Emes.* 

485 

Jo»  Cassianus 
Rabulas  EdesB. 

Jo.  Cassianus 

Jo.  Cassianus 

m 

Isidorus  Pelus.* 

Tsidaru8  Pelus.' 

487 

Oapreolus  Carth.* 

S.  Posaidius* 

IX 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theoiogia  practica 

4«8— 457 

Firmus  caesar. 

430 

Agathangelus* 

S.  Orientius  aux.* 

440 

S.  Sixtus  III. 

Isaac  M.  arm. 
Eustathius  AV 

Jo.  Joseph* 
Faustus  Byz.* 

441 

Theodotus  Ancyr.' 
Joannts  ant. 

Meerop  arm. 

Sozomenus* 
Polomeus  Silv.* 

Prosper  Afric* 

442 

Chosrowik* 

443 

Potronius  bon.* 

444 

S.  CyriHns  Al. 

Memnon  eph. 

5.  Cynllus  aUx. 

Arsenius  eroni. 

44r> 

Nonnue  Panop.* 
Cl.  Mariua  Victor* 

Geroiitius* 

44(» 

S.  Proclu8  CI». 

447 

Irenaeus  Comes* 

44S 

S.  GemiaDut  ant. 

Secund.  Sechnall 

440 

S.  Flavianus  CP. 

Jo8.  de  Eznak* 

S.  Hilarius  arel. 
Socrates  Schol.* 

450 

S.  Vincentius  Lir. 
Voconius* 

Callinicus* 
Edesius 

S.  Petrus  Chrys. 
S.  Eucherius  Lugd. 

451 

Eusebius  Doryl.* 
Amphiiochius  Sid.* 

Diadochus  photic* 
Petrus  edess.* 

452 

Schnoudi  ab. 

453 

Koriun* 

454 

Paschasinus  Lilyb.* 

S.  Valerianus  cerael.* 
Paulus  Pannon.* 

455 

Philippus  presb. 

45B 

Raronnius  arel.' 

457 

Ibas  edess. 

Victorius  Aquit.* 

X 


Theolo^ 
dogmatica 


Disciplinae 

ad  88.  Iitera8 

spectantes 


Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annezae 


Theologia  practica 


458—477 

Theodaretus 
S.  Isaac  M. 
Julianus  Coens. 
Anatolros  CP. 
Lucianus  Byzant.* 
Theotimus  toir." 

459 

Antipater  Bostv." 

44U> 

.S.  Turibius  Ast. 
^''ictor  Carten.* 

461 

S.  Leo  M. 

AfSli 

Mochimua  Mesop." 

46B 

.S.  P  r  0  s  p  e  r  Aq. 

464 
465 
46iS 

Samuel  Syr.* 

468 

S.  Hilarus 

46i) 

4;o 

471 
472 
473 

474 

Cl.  Ecd.  Mamertus 

475 

476 

Joannes  ant.* 

477 

Idacius  Clarius* 


TheodoretuB 


Basilius  Seleuc. 
Arnobius  jun.* 


Euthalius  pselch.' 


Dadas  mon.* 

SaloniuB* 

S.  Gennadius  CP. 


Theodoretus 


S.  Prosper  Aq. 

Kosmas  de  Phanir 
Antonius  niou*. 


Benignus  arm. 


IdaciuB  Lemic. 


iTelasius  Ciz.' 


S.  »^imeon  StyL 

Balaeus 

PaulinuB  Pellaeus" 
Musaeus  mass.* 


Rusticus  Nar1>. 


S.  Masimus  Taur.* 


VictOi" 
Auspicins  TulK* 

S.  EnpbroDius  angust. 
PaulinuB  Petric. 


XI 


Theoloarift 
dogmatiea 

Disciplinae 

ad  86.  litenw 

•pectanteB 

UiBtoria 

ecoleBiaBtica  et 

diBciplinae  annezae 

Theologia  practica 

478-500 

ChrjBippus 

479 

S.  Lupus  trec. 

480 

Prosper* 

Elische 
Constantius  Lugd.* 

481 

PtDliDDS  bDTdig.* 

48S 

Victor  Vit.* 

' 

48B 

S.  Simplicius 

484 

S.  Qaintianas* 

Verns  Arans.* 

LeoDtius  srel. 

485 

CerealiB* 
ADtheoD* 

488 

Faaitos  Apol/ 

Porcarins  ab.* 

487 

Moses  de  Chor. 

S.  ProteriuB  Alex. 

488 

S.  Cl.  Ap.  SidoniuB 

489 

Aficlepias* 

DracontiuB* 

480 

FaasiuB  Rej. 

S.  Perpetuus  tur. 

491 

TheodoluB* 

CandiduB  Isaur.* 

Isaac.  Niniv.* 

482 

S.  FeUx  II. 
Salvianus  MaBs. 

498 

Gennadius  Mass. 

494 

S.  Honoratus  Mass. 

495 

Petrns  ilexd.* 

498 

S.  GelaBiusI. 

497 

JosDDes  diae.* 

498 

S.  AnaBtaBius  II. 

PomeriuB 

m 

UeracIianuB* 

Harter,  NomoDcIator  I  ed.  III. 


36 


■m 


Theolo^a 
dogmatica 

DiBCiplinae 

ad  88.  titeras 

spectantes 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

604-627 

Joannea  Scyf 

606 

8.  Eugenius  carth. 

607 

Ruricins  lem. 

606 

SedatuB  nemaus.* 

500 

David  Arm.' 

510 

Epiphanius  Schol.* 

612 

S.  LaurentiusMeilituua 

S.  Symmachus 

616 

Potrus  diac* 

617 

Trifolias  presb/ 

ViTentiolus* 

618 

S.  Avitus  vien. 

61» 

Vigiljus  taps.* 

620 

Andreas  Caeaar.* 

621 

S.  EnnodiuB  tic 

JacobuB  Sar. 

622 

MaxentiuB* 

628 

S.  Hormiada 

624 

An.  M.  ^.  S.  BoS- 
thius 

Faustos  presb. 

626 

Procopius  gaz.* 
Procopius  presb.* 

Theodosius  archidiac." 

626 

S.  Joannes  1. 

627 

Paulus  Persa* 

Panlus  Silent* 

XIII 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 
ad  SB.  literas 
.  spectantes 

Historia 

ecelesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

528-548 

Theodoras  Lector* 

Agapetus  diac-* 

529 

Marcellas  ooL* 

530 

Joannes  Mar.  ep/ 

Theodosius  archid.* 

531 

S.  Felix  IV. 
Dionysius  Areop.* 

Montanas  tolet. 

532 

S.  Bonifa<5ius  IL 
Aeneaa  gaz.* 

'              .*•       ..■■■- 

S.  Sabas  ab. 

S.  Elentherias  toroac 

Trojaous  Sant. 

533 

S.  Fulgentius 
rusp. 

Rasticas  Uelpidius 

S.  Remigius 

534 

Marcellinus  Comes 

S.  Leo  Senonensis* 

535 

S.  Joannes  II. 

Constantinus  diac* 

■ 

536 

S.  Agapitus 

; 

537 

, 

Alexander  Cypr.* 

ms 

Bellator* 

539 

Chorikios  gaz.* 

• 

540 

S.  SJlverius 

'• 

DionTsius  Ezipius 

541 

S.  Barsanuphias* 

1 

tetradius  Ler. 

542 

' 

S.  Caesarius  arel. 

Leontius  byz. 

S.  Benedictus 

544 

Apringi4i8  Pac* 

Eotychiaous* 

S.  David 

545 

S.  Ephraem.  ant. 

^.  Cypriaons  thoL 

546 

Justinianus  Hisp. 

•     • 

ViTeotius' 

1 

547 

Justus  UrgelL* 

Messianos  presb.* 
Stephsons  Uiac* 

, 

548 

Cosmas  IndicopL* 
Theodorus  Potr.  ep.* 

1 

36* 


XIV 


Theolo^ 
dogmatica 

DiacipUiiAe 

adfl8.Uten8 

spedantei 

Historia 

eccletiastica  et 

discipUnae  annezae 

Theologia  practica 

548--574 

Joannea  de  Ap/ 

550 

JuniUuB  Afric* 

BugippiuB 

551 

PoDtiaons* 

Jordaiua* 

AnreUanoB  arel. 

EastbAthins  mon.* 

552 

Gregentius  taph. 
Verecnndas 

TheodoruB  Icon,* 

55S 

• 
Firminns  Ucet. 

VigiUus 

Victor  Cap. 

555 

Rusticas  diac* 

556 

Libe.atu8  diac* 

Arator 

557 

CyriUuB  Bcythop.* 

558 

Panlnti  faleat.* 

559 

MutianuB* 

500 

Pelagiua  L 

PrimasiuB 

501 

Paulus  Silent.* 

505 

Gildas  Sapiens 

500 

Afnellni  raren. 

8.  NicetiuB 

508 

CreBconiuB* 

50» 

Victor  tunon. 

570 

571 

Facundus  herm.* 

572 

Mapinins  rhem. 

.i73 

Joannes  III. 

574 

Pelagias  turas/ 

XV 


Theolo^ 
dogmatica 

IMacipUiiae 

ad  M.  literaa 

speeteatet 

HifioTia 

eeeleeiaatica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

575-000 

CaBsiodorint 

8.  FortonataB  Terc 

576 
oi7 

S.  Germanus  parit 
SimpliciQs  0.  S.  B. 

S78 

Joannes  Schol. 

580 

8.  Martinus  hrac. 

581 

. 

S.  Ferreolus  ucet. 

582 

8.  Eutychius  CP. 

m 

Joannes  raithenais* 
Paschasias  dam. 

584 

Uustrathius  CP. 

587 

Stephanos  antis.* 

588 

Sedatoa  hiterr.* 

58» 

S.  Finian 

590 

Pelagius  IL 

S.  Veranias  cahill. 

591 

Loeuleatiiit* 

592 

TetviQS  antis.* 

59S 

MariuB  avent. 

Greforios  aatioch. 

594 

£Tagriu8* 

S.  Asaph  clynensis* 

595 

, 

S.  Gregorius  tnr. 

S.  Joannes  Jejun. 

596 

Simeon  Styl.  jun.* 

597 

Eatropios  Talent.* 

598 

Aponius* 

Photinns  CP. 

599 

S.  Anastasius  ant 

600 

S.  Leandet' 

Ven.  Fortanantina 

S.  LeaBder  hisp. 
Yenant.  Fortanatus 

XVI 


Theologia 
dogmatica 

Didciplinae 

ad  88.  litera« 

spectaivtieB 

Hidtoria 

ecclesiastica  et 

disc^^linae  annexae 

Theologia  practica 

001-636 

CJsud.  Clanitanos 

Marcos  0.  S.  B.* 

m 

Oecumeniua* 

DaDiel  monacb.* 

Licinianus 

608 

S.  AniiariDs  antis. 

«04 

Eusebius  thessal. 

S.  Gregorius  M. 

S.  Gregorias  M* 

S.  AogDstinus  0.  S.  B. 

605 

Plotinus  thesF.* 

607 

S.  EulogiuB  alez. 

m 

Hesychius  hieros. 

S.  Anastasius  II.  ant. 

610 

Pateriub* 

611 

Waroaharius* 

612 

SecunduB  trid. 

614 

AntiochuB  mon.* 

615 

8.  ColumbanuB 

619 

Joan.  MoschuB 
MaximuB  Caesaraug. 

620                . 

Joannes  Biclar. 
FauRtuB  0.  S.  B. 

621 

LeontiuB  nicop.* 

622 

TimotheusSkeuoph.  * 

625 

Sonnatios  zes.* 

626 

r- 

Verus  rathen.* 

680 

Gregorins  agrig. 
Georgius  alex. 

681 

Zadiarias  hieros. 

682 

Fiorentins  tricast.* 

684 

Georgius  Pisides* 

Modestns  hieros. 

685 

Arcadius  Const.* 

686 

S.  Isidorushisp. 
S.  Justus  tolet. 

S,  laidorw  hisp. 

S.  Isidorus  hisp. 

S.  iBidoruB  hisp. 

xyii 


Theolo^ 
dbgmatica 


DisQiplinae 

ad  8s.  literas 

apectantes 


Uidtoria  . 

ecclesia^tica  et 

disciplinae  aniiexae 


Theologia  practica 


687-<662 


HonoriuB  I. 
S.  Sophronius 


640 
641 

642 

Joannes  IV. 

643 

Theodora&  Raith.- 

644 

645 

YiGtor  carthftg.* 

646 

647 

648 

Samael  Tajas* 

649 

S.  Theodorus  I. 


652 
654 

655 

S.  Martinua  I. 

656 
657 
658 


660 
661 

662 

S.  MaximuB  M. 
Anaatasiua  monach. 


Redemptus* 


Paalus  diaconas 


Fredegarius* 


S.  Sophromus 


DorotheuB* 


S.  Braulio 


S.  Magnobaadas  andeg. 


Ultanas 


Ragimbertua  0.B3: 


Cameanas  ab. 


S.  Sulp.  SeveruB 

S.  GalluB  0.  S.  B. 
Thala^sias* 


Jo.  Climacus  .  . 

Joannes  bassor.*  i 

Joan.  Karpatbins 

S.  Desiderius 

Marcnlfas" 

S.  EugeniuB  tolet. 

S.  Eligias 

S.  Donatas  BisnDt. 

Cameanas  Longas 

S,  M<ueimm  M. 


XVIII 


Theolo^ia 
dogmatica 

DisoipUaae 

ad  88.  Uteraa 

•pectantes 

Hi8toria 

eoolesiaatica  et 

discipUaae  aamezae 

Theologia  practica 

«a8-e96 

TirechanuB* 

664 

Qttiricns  ban  .* 

666 

Jonas  Bob.  0.  S.  B. 

666 

Anastasius  Aproc. 

667 

S.  ndephonsas  tol. 

672 

Paulus  Emer. 

674 

676 

ColnNiiioi  liidisf.* 

678 

S.  Leodegarius 

679 

Leontius  Rom.* 

680 

Caedmon 

681 

S.  Mansuetas  Med. 

Bonifatias  sen.* 

682 

S.  Agatho 

Petras  laod.* 

688 

S.  Leo  11. 

S.  AudoenuB 

684 

Theodorus  Cypr.* 

685 

Unious* 

686 

Muirchu* 

687 

S.  SiTiardus 

688 

Erantias  ab.* 

689 

Antonius* 

690 

■5.  Julianua  toh 

S.  Jnlianus  tol. 

S,  Jtdianua  tci. 

S.  TheodoruB  Cant 

691 

Bobolentts* 

692 

Baudemondus  0.  S.  B. 

695 

S.  ValeriuB  ab. 

696 

Aigradus  0.  S.  B. 

XIX 


Theolojia 
dogmabca 

Disoiplanae 

ad  S8.  literas 

spectantea 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annezae 

Theologia  practica 

687-78« 

AodeUtts* 

898 
Anastasius  Sin. 

Ana9tmiu8  Sin, 

700 

FelU  Tolet. 

708 

S.  Aileranus 

70i 

S.AdamnanusO.S.B. 

706 

HeceUous  0.  S.  B.* 

708 

S.  DaoiUouB  ti* . 

709 

S.AldheImusO.S.B. 

718 

Romanus  Helodus* 

714 

Herimbertus* 

715 

Joaooes  CP. 

718 

CeolfriduB  0.  S.  B. 

717 

Felix  rarenoat. 

718 

Steph.  Heddiu8  0.S.B.* 

780 

S.  Andreas  cretensis 

721 

Aoteoor* 

722 

Stephanus  boBfcr.* 

729 

Godescbalcus  leod.* 

780 

JonasO.S.B.fonteoelI.* 

781 

S.  GregoriuB  II. 

782 

Albioos  0.  S.  B. 

788 

Hippolitus  theb.* 

784 

Feliz  0.  S.  B.  crorlsad.* 

785 

Ven,  Beda  0.  S.  B, 

Ven.  Beda  O.S.B. 

Vm.  Beda  0.  S.  B. 

786 

Hieroojmas  hieros.* 

XX 


Theologia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes  . 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

737-778 

Cuthbertus  0.  S.  B.* 

740 

S.  Germanus  CP. 

S.  Gettnanua  CP,  . 

741 

S.  Gregorius  III. 

• 

742 

Leo  Centnrip.* 

744 

Joannes  eub. 

745 

Daniel  went 

746 

Stephanus  de  SCl- 
nikh' 

747 

Chilienus  0.  S.  B.* 

750 

S.  Jo.  Bamascenus* 

Anastasius  palaest.* 

S,  Jo,  Damascenm 

751 

Priamns* 

752                   . 

Zacharias  pont. 

755 

S.  Bonifatius 

757 

Stephanus  II. 

758- 

S.  Pirminius  0.  S.  B. 

759 

Hero  0.  S.  B. 

760 

Lamfredus  mozac* 

- 

766 

S.  Egbertus 

S.  Chrodegangus 

767 

Paulus  I. 

.       . 

770 

AlanuB  0.  S.  B. 

771 

ChristophoruB  Pri- 
mic. 

- 

776 

S.  Sturmius  0.  S,  B. 

777 

Wicbodus*      . 

778 

Ambr.  Autbertus 
0.  S.  B. 

XXi 


.  Theologia 
dogmauca 

Disciplinae 

ad  88.  literaa 

spectantes 

Hiatoria  ■ 

ecclesia^tica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

779-806 

WilUbaidua* 

780 

Theod.  Abucara* 

Cosmas  Melodus 

781 

788 

Cixila  tolet. 

784 

S.  Virgilius 

Aribo  0.  S.  B.  frisiog. 

785 

Eliaa  cretenais 

786 

S.WilUbalduseichst. 

S.  LuUus 

787 

£piphaniu8  diac* 

788 

Donatus  met.* 

791 

Sintpertus  0.  S.  B. 
ADpelramous  0.  S.  B. 

795 

HadrianuB  I. 

796 

ToBaredus* 

797 

' 

Paul.  Wamefried  0. 
S.B. 

Theodemar  0.  S.  B. 

cas. 
Paul.  Warnefried  0. 

S,B. 

798 

BeatuB  0.  S.  B. 

799 

Etheriua*  . 

800 

Anso  0.  S.  B.  lob. 

801 

Joao.  Drangarius* 

802 

S.  Paulinus  aquil. 

806 

LeontiuB* 

804 

Flac.  Alcuinus 
0.  S.  B. 

Fl.  AUuinus  0.  S.  B. 

m.  AUuinm  0.  S.  B. 

805 

JoBephus* 

Georg.  Syncellus* 

806 

S.  Tarasius 

XXII 


Theolo^ia 
dogmatica 

DiacipUnae 

ad  M.  Uteras 

spectantes 

Historia 
discipliBae  aonexae 

Theologia  practica 

807-829 

AndreM  loc.  0.  S.  B.' 

808 

Stephaotts  CP.  ditc.* 

809 

S.  Ludgerus 

Gerbaud  leod. 

812 

BemowiDus* 

818 

Ignatiua  nicaen.* 

SU 

OdilbertuB  med. 
S.  Angilbertos  0.  S.  B. 

815 

Proeopius  diac/ 

816 

S.  Leo  III 

Amalarius  treyir. 

O.S.B. 
Leidradus  lugd. 

817 

S.  TheophaneB  Is. 
Conf. 

818 

Magnus  senon. 

819 

JoftODes  Rhodius* 

820 

Gregorius  Decapol. 

Aethelwnlfas  0.  S.  B.* 

Remigius  cur. 

821 

Theodulphns 

Aroo  Salisb. 
Othelgrim  0.  S.  B.* 

S.  Benedictus  An. 

0.  S.  B. 
Theodulphus 

822 

S.  Eigil  0.  S.  B.* 

828 

Smaragdus  0.  S.  B.* 

Smaragdu8* 

824 
Paschalis  I. 

Wettinus  0.  S.  B. 

S.  Joseph.  thets.* 

825 

Theosterictus* 

828 
S.Theodoru8 

Stud. 
S.  Nicephorus 

Hoinol.CP. 

5.  Nie$phoru8  CP. 

5.  Iheodarus  Stud, 
S.AdaIhardu8  0.S.B. 

827 

Theodemir  0.  S.  B. 

828 

Ademar  0.  S.  B.* 

829 

Sergius* 

Wulf.  BoCtWus* 

XXIII 


Tlieolo^ 
doffinaticft 

Disciplinae 

ad  M.  litene 

spectaDtes 

Hiatoria 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annezae 

Theologia  practica 

8S1 

CiaudiuB  taur. 

0.  S.  B.* 

Aedewold 
HalitgariuB 

882 

Michael  mon.* 

88S 

S.  TheodoruB  Grapt 

Rodoinus  0.  S.  B. 

S.  AnsegisuB  0.  S.  B. 
Maxentias  aquil. 

884 

FridagiflUB 

Haiminius  0.  S.  B. 

885 

Michael  Sync. 
Dungalus* 

Ermoldua  Nigellus* 

Hildemar  0.  S.  B.* 

888 

JesBe  amhian. 
ChristophoruB  al. 
Haito  0.  S.  B. 

887 

Go2bertu8  0.  S.  B. 
Thegan* 

Amalarius  met. 
Autpertu8  0.S.B.ca6. 

888 

ModTiniu  aag. 

889 

AgneUu8  raY.* 
Eriniis* 

810 

Agobardus 

Einhard 

Agobardus 

841 

Seduliufl  Scot.* 

842 

Hilduinu8  0.  S.  B. 

848 

S.  Ardon  Smaragdus 
0.  S,  B. 

844 

S.  Joseph.  Conf. 

Jonas  aurel. 

Rampertiis  brix. 

Jonas  aur. 

S.Theophane86rapt. 

Candidus  0.  S.  B. 

Candidm  0.  S.  B. 

846 

S.  Methodius  Conf. 

847 

Benedictus  Levita* 

S.  Naucratius  0.  S. 

Bas. 
Frotharius 

XXIV 


Theolo^a 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes 

Historia 

eccleBiaatica  et 

disciplinae  annexae 

Theologui  practica 

84D-865 

WalafT.  Strabo 
O.S.B.       .    - 

Walafr.StrahoO:S.B. 
AltfriduB 

Walafr.StraboOS.B. 

850 

Freculphua 
PetruB  mon.* 
Geroldus  0.  S.  B. 
corb.* 

851 

Christian.  (Druthm.) 
O.S.B.* 

Ebbo  remensis 

852 

Amolo  lugd. 

Harquard  0.  S.  B. 

858 

Haimo  halberBt 

ildalbertus  0.  S.  B. 

854 
Sperandeus* 

Nennius  banch.* 

855 

AngelomuB  0.  S.  B.* 

Leo  IV. 

856 

B.Bab.Mauru»O^.B. 

Pardulus  laud. 

B.  Bab.  Maurus 
0.  S.  B. 

Aldricus  cenom.* 

B.  Bab.  Maurus  0. 
S.B. 

857 

Heribaldus 

David  cenom.* 

858 

Ludolfns 

859 

Sophronius  alex. 

Nithardns 

S.  EulogiuB  cord. 

Mell.  Probas  0.  S.  B. 

860 
Florus  lugd. 

Florus  lugd. 

Fhrus  lugd. 

Fhrus  lugd. 

861 

Prudentius  trec. 
Paulus  Alvarus 

Prudentius  trec. 
Paulu8  Mv, 

862 

ServatuB  Lupus  0. 
S.B. 

j  •    . 

Alagus  can.* 
Rainagola* 

868 

Berengaudus* 

Mico  0.  S.  B.- 

864 

Bernardtts  Sap.* 

Engelmodus 

865 

5.  Pasch.  RadbertuB 
0.  S.  B. 

S.Paach.Badb.O.S.B, 

S.  PoBch.  Badb,  O.S.B. 
S.  AnBgar 
Rudolfus  0.  S.  B, 
Ermentarius  0.  S.  B. 

XXV 


Theelo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes 

Historia 

ecdesiaatica  et 

disciplinae  annezae 

Theologia  practica 

866 

887 
S.NicolaufiM. 

Joannes  de  Sic* 
Ermenricus  0.  S.  B. 

Georgius  Hamari* 

S.  Rodulfus  bit. 
S.  Nicolaus  3f. 

868 

Ratramnus  0.  S.  B.* 

Gotteschalcus  0.  S.  B.* 

Tbeodoinus* 

860 

S.  Cyrillu8  thess. 

Odon  0.  S.  B.glanf.* 

Herardus  tur. 
Rotliadas* 

870 

Aeneaaparis. 

Bernardus  Sap.' 

Wandalbertus  0. 
S.  B.* 

871 

Petrus  sic. 

872      -  . 
Hadrianus  II. 

Otfndus  0.  S.  B.| 

Iso  0.  S.  B. 
TheognostuB* 

Milo  0.  S.  B. 

Epiphanias  cypr.* 

Grimoaldus 
Michael  alex. 

878 

Jo.  Scottus  Erig.' 

Adrentitius  met. 

874 

Agius  0.  S.  B.* 

875 

S.  Remigius  lugd  . 

S.  Ado  vienn. 
Usuardus  0.  S.  B. 
Hildegarius  0.  S.  B. 
Ulmarus  0.  S.  B.* 

• 

876 

S.  Hericus  antis. 

WulfaduB  bitoric. 

877 

S.  Ignatiua  CP. 

Andreaa  berg.* 

878 

AdreYaldns  0.  S.  B. 
flor. 

Adrevaidus  0.  5.  B. 

Gillebertus 

870 

Niketas  byz.* 

Anastasius  bibl. 
Gaudericus  vele.* 

Hincmanis  laod. 

880 

ConstaDtinos  tion.* 

Isaac  Bonus 

881 

882 
Hincmarus  rem. 

Odo  bellovac. 
Metrophanes* 

Einemarus  rem, 
Alemannus  0.  S.  B. 

Georgius  nicomed." 

HincmaruB  rem,   . 
Joannes  VIII. 

888 

S.  Bertarius  0.  S.  B. 
Dulcidius  salm.* 

Joseph  Hymn. 

XXVI 


Theolo^ 
dogmatica 

Biseipliiiae 

adw.Ute»8 

spectantes 

HiBtoria 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annezae 

Theologia  practica 

884-908 

WormonocuB* 
GurdenLinuB* 

885 

S.  Hethodius 

886 

Gislemar  0.  S.  B. 
StylianuB  Mappa* 

887 

AdeleriQS  0.  S.  B. 

Elias  hieros.* 

888 

RembertuB 
MeginhardusO.S.B. 

Bern.  Sereneus  0. 
S.B.* 

889 

AimoniuB  0.  8.  B. 
Erchempertu80.S.B. 

LnitbertoB  m^. 

800 

BoYO  0.  S.  B.  corb. 

Angilbertas  0.  S.  B. 
Walterios  aar.* 

891 

Stephanus  V. 

892 

Petras  sobd.* 

PetruB  Arg.  ep." 

898 

Joannes  diac.  CP.* 

894 

Niketas  Paphl.* 

mutaa  Ftiphl.* 

895 

GrimlaicuB* 

896 

AnamoduB* 

897 

Joannes  nic* 

898 

B.  TatUo  0.  S.  B. 

899 

NicephoruB  phil.* 

90O 

AelfreduB 

Ratpertus  0.  S.  B. 

Falco  rem. 

901 

Ricolfas  BueBB. 

902 

Wolfhardus  0.  S.  B. 

906 

Erchenbaldas  0.  S.  B.* 

904 

lCartiDianoB  0.  S.  B.* 

905 

Waldramoas  arffent. 

m 

Archanaldus* 

AuxiliuB* 

907 

Dietmar  (Thiadmar) 

908 

Remigius  antis. 

Biso 

XXVII 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

8pectaiite8 

Hi^toria 

ecclesiastica  et 

diaciplinae  annexae 

Theologia  practica 

909-963 

Asserius  0.  S.  B. 
Adalbero  0.  S.  B. 
Eberhard  0.  S.  B.* 

910 

Aldelmiis 

911 

Leo  PatriciuB* 

912 

B.  Notker  Balb.  0. 
S.B. 

B.NotkefBalb.O.S,B. 

Hatto  mog.  0.  S.  B. 

913 

Bili  ep.  ven. 

914 

Vulgarius* 

915 

Regino  prum.  O.S.B. 

Regino 

916 

Robertus  met.  0.  S.  B. 

917 

Bertarius  virod. 

918 

S.  Radbodus  traj. 

919 

Salomon  const.  0.  S.  B. 

920 

Stephanus  leod. 

921 

Winebrand  0.  S.  B.* 

922 

Herveus  rem. 

923 

Dado 

Walterus  sen. 

924 

Abbo  Cernuus* 

925 

Waldramus  OSB.* 

Nicolaus  Myst. 

Hermann  cul. 

920 

Apio  narbon. 

927 

Cyprianua  cord.* 

928 

Floharius  paris. 

929 

Odilo  0.  S.  B.  suess.* 

930 

Hucbaldus  0.  S.  B. 

931 

Basilius  neopatr/ 

932 

Hartmann  0.  S.  B.  san* 
gall.- 

933 

Arethas  caes.* 

Harter,  Nomenclator  I  ed.  III. 


37 


XXVIII 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  B8.  Uteras 

spectante» 

Uistoria 

eccleaiaatica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

984-969 

Joannes  cass.  O.S.  B. 

987 

Letaldus  0.  S.  B.* 

988 

EutychiuB  alex. 

942 

S.  Odo  clun.  0.  S.  B- 

S.  Odo  0.  S.  B.  cIiMi. 

948 

Benedictas  0.  S.  B.  wes- 
sof. 

944 

Joannes  0.  S.  B. 
clun.* 

940 

Gozechinus* 

947 

Boro 

Si48 

Suidas* 

949 

Nicephorus  CP.* 

955 

Gregoriue* 

956 

BasiliuB  Min. 

957 

Theodorus  Daph- 
nop.* 

958 

Odo  Severus 

959 

Fridegod  0.  S.  B.- 

960 

Atto  vercell. 

Gerardus  suosi.* 

AUo  verc* 

961 

ArtalduB  rem. 

962 

Salvusaveld.O.S.B. 

968 

Sigehard  0.  S.  B. 

964 

WibolduB  cam. 
Adalseras  0.  S.  6. 

965 

Simeon  Metaphr.' 
Uibo  argent. 

966 

Flodoardus  0. 
S.B. 

967 

Petrua  neapol.* 

Quozo  ooTar.* 

968 

Kasuel* 

969 

Joannes  hieroB. 

XXIX 


Theolo^ 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  sa.  literas 

spectantes 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

970— »91 

Rotger  col.* 
StephaoDS  col. 

971 

Adalbertus  0.  S.  B.  rem.* 

972 

LuitpranduB 

978 

Widukind  0.  S.  B.* 

EkkehardusI.O.S.B. 

974 

BatheriiiB 

Ratherius 

S.  Joannes  0.  S.  B. 

gorz. 
Ago  0.  S.  B. 

Ratherius 

975 

FolquinuB  0.  S.  B. 

NotkerPhys.O.S.B. 

976 

LanthfredusO.S.B.* 

977 

TbeodoricQS  trer. 
Benedictus  mon.* 

978 

Wijo  0.  S.  B.' 

979 

Odo  floriac. 

980 

Ruopertus  0.  S.  B. 
Helpericu8'(V) 

981 

AdalbertuB  magdeb, 
Ufflug  0.  S.  B." 

982 

BemeruB  0.  S*  B. 
Bridferthus  0.  S.  B.* 

983 

Joannes  0.  S.  B.  met 
VVidbert  0.  S.  B.* 

984 

Gezo  0.  S.  B.* 

Lbeodoricus  met. 

985 

Gumpold 

980 

Richariu8  0.  S.  B. 
gembl.* 

987 

Walther  apir.' 

988 

S.  Dunstanus  O.S.B. 
Adalbero  rem. 
S.  Adelagus 

989 

Leo  roraan.* 

990 

Fulcuinus  0.  S.  B. 

Ekkehardll.  O.S.B. 

991 

£rchenbaldus 
Alfricus  0.  S.  B." 

37. 


XXX 


Theolo^ia 
dogmatica 

DiwipUnae 

ad  08.  literae 

spectantes 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

»92—1011 

Adso  0.  S.  B. 

998 

Wolstanns  0.  S.  B.* 

m 

S.  Wolfgang 

Hugo  engol. 

995 

Aldebaldus  0.  S.  B.* 
Raimann  0.  S.  B.* 

99ft 

Luitolfus 
Milo  niind. 

Guido  II.  anic. 

997 

S.  Adalbertus  prag. 
Leo  diaconus* 
LetalduH  0.  S.  B. 
miac* 

Arnulfus  II.  aur.* 

9J>8 

Nicon  Metanoita 

Richer  0.  S.  B. 
Harmcr* 

99;) 

Purchardus  0.  S.  B.* 
Theodoricus  trer.* 

1000 

Syrus  0.  S.  B. 
«ebehardas 
Landulfus  Sagax* 

1001 

(jlozbertus  0.  S.  B. 

Teraldus  floriac* 

1002 

Iscmbardas  0.  S.  B. 

1O03 

Silvester  II. 

Eberhard  0.  S.  B.* 

1004 

Abbo  0.  S.  B.  flor. 
Joan.  Canaparius 

Abbo  0.  S,  B. 

1005 

Leo  raTeon. 

lOOB 

Rorico* 
Leo  romanuh* 

Joan.  Geometra* 

1007 

Heriger  0.  S.  B. 

1008 

Notger  leod. 
Aimonius  0.  S.  B. 
flor. 

1009 

S.  Brnno  querf. 

1010 

Joannes  diac.  ven,* 

Froumund  0.  S.  B.* 

1011 

Richardns  archi- 

diac  ' 
Adalardus  0.  S.  B.* 

XXXI 


Theolo^a 
dogmatica 

Disoiplinae 

ad  S8.  literas 

apectante» 

Hiatoria 

eccleBiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

1012-1085    - 

Tagino  magd. 
Orestes  hieros. 

Peringer  0.  S.  B. 

1018 

Theodoricus  0.  S.  B.  cas.* 

lOU 

Albwinns  0.  S.  B.  gorz.* 

Bernardus  andeg.* 

1015 

Florentius  0.  S.  B.* 

1016 

Bruno  lingon. 

1017 

Theodoricus  floriac. 
0.  S.  B. 

1018 

Thietmar 

101» 

A^anon* 

1020 

Alpertus* 

1021 

Hugo  turon.* 

1022 

Notker  Labeo  O.S.B. 

Tangmarus* 

1028 

Arnoldus  h&lberst.* 

WulBtanus  ebor. 

1024 

Constantinus  ab. 

1025 

Oetbortus* 

Burchardufl  worm. 

1020 

Eusthatius* 

1027 

S.  RomualduB 

Adalboldus 

1028 

Fulbertua  carn. 

1029 

Egilwardus* 

1080 

Gauslin  bit. 
Ademar  cab. 

1081 

Guilelmus  0.  S.  B. 
div. 

Aribo  mog. 

1082 

Adenulphus  cap. 

Guido  0.  S.  B.  farv.* 

1068 

LetselinuB  0.  S.  B. 
Warmanuus  const. 

1064 

BrunuB  magdeb. 
Othelboldus  0.  S.  B. 

1065 

Demetrius  cyzic." 

XXXII 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

Bpectantes 

Historia 

ecclesiaetica  et 

diBciplinae  annexae 

Theologia  practica 

1066-1054 

Arnoldus  0.  S.  B. 
Nicolaus  bar.- 

1037 

Reiner  0.  S.  B.* 

1088 

EberwiniiB  0.  S.  B. 
tholej.' 

S.  Godehard 

106» 

Hugo  0.  S.  B.  farv. 

Godeachalens* 

1010 

Sampirus  astur. 
Garcia  cux.* 

Hukar* 

1041 

Sitneon  jun. 

Eugesippus* 

Frulandus  0.  S.  B.* 

Simeon  theol.  jun. 

1042 

Heribertus  eichst. 
Ulrich  I.  0.  S.  B. 

1048 

Slgeward  0.  S.  B. 

Alexius  CP. 

1044 

Wipo* 

1045 

S.  Bruno  herbip. 

AngelramnuB  O.S.B. 

1046 

Odorannus  0.  S.  B. 
Oliva  Auson. 
Richardvirod.O.S.B. 
Warmannus  0.  S.  B. 

1047 

Eberwinus  0.  S.  B. 
Wolferius* 

1048 

V.  Olbertus  0.  S.  B. 
Laurentins  ainalph. 
Hclgraldus  0.  S.  B. 
Berno  0.  S,  B. 

Berno  0.  S.  B. 
Wazo  leod. 

1049 

S.  OdUo  0.  S.  B. 
Gualdo  0.  S;  B.  corb.* 

1050 

Joannes  Euchaita* 

Rod.  Giaber  0.  S.  B. 
PetruB  diac.  card. 

Warinus  0.  S.  B. 
Guido  aret. 

1051 

Hugo  lincoin. 
Gerardus  I.  cam. 

1052 

Ascelinus  0.  S.  B.* 

Joannes  0.  S.  B.* 
Gilbertus  0.  S.  B.* 

Hubertus* 

Jordanus  de  Loron 

1058 

Jotsaldus  0.  S.  B.' 

1054 

S.  Leo  IX. 

Hermannus  Contrac- 

tus  0.  S.  B. 
Gottschalcus* 

Jo.  Mauropus  euch. 

XXXIII 


Theolo^ia 
dogmahca 

Diaciplinae 

ad  ss.  literas 

spectantes 

Historia 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

1055-1071 

Wimnndus  0.  S.  B.* 

Vulculdus*  ^ 
LibQinns  subd.* 

Conradus  0.  S.  B. 

1056 

Samonas  gaz.* 

Alexander  leod. 
Flann  Mainistrech 
Anselmus  rem. 

B.  EUiBger  0.  S.  B. 

1057 

Victor  11. 

Georgius  Cedrenus* 
Ludovicus  Sen.  O.S.B." 

Rufinus' 

1058 

Stephanus  X  (IX) 

AndreasO.S.B.flor.* 
Odo  foss.  0.  S.  B.- 

1059 

Wibertus  tuU.* 
Gonzo  0.  S.  B.* 

1060 

Paulinu»  met.* 

Ekkehard  IV.  0. 
S.B. 

Ricbard  0.  S.  B.  belli- 
loc* 

1061 

Humbertus  card. 

Widricus  0.  S.  B. 

1062 

AdelmannuB 

Gontherus  0.  S.  B. 

1063 

Nicon  raith." 

Petrus  0.  S.  B.  malloac* 

1064 

Petrus  Vangadiciaeab.* 

Raym.  Amalli* 

1065 

Bovo  0.  S.  B. 

1066 

Henricus  0.  S.B.gladb. 

Cresconius  compost. 

1087 

S.  Nicolaus  I. 

B.  Maurilius  0.  S.  B. 

Gervasius  rem. 

BernarduB  0.  S.  B. 
clun.* 

1068 

Stephanus  card. 
Seyfridus  0.  S.  B. 

1069 

Vidricus  0.  S.  B. 
Lambertus  0.  S.  B. 

leod. 
Dom.  Marengo 
ETerhelmus  0.  S.  B. 

1070 

Drogo  0.  S.  B.  berg. 
Maurus  0.  S.  B. 

Joannes  ab.* 

1071 

Nicetas  Serronius* 

Nilus  mon.* 
Xizo  raediol.* 

XXXIV 


Theolo^ia 
dogmauca 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

8pectante8 

Historia 

ecclesia^tica  et 

disciplinae  annexae 

Theologia  practica 

1072-1086 

S.  Petras  Damianas 

S.  PetruB  Dam. 
Leo  atin. 
GoBwin* 

8.  Peirus  Dam. 

1078 

Alexander  II. 

Joannes  O.S.B.  laud. 
B.  Gundechar. 

(Gunzo) 
Guilelmua  picf 

S.  Jo.  Gualbertus  0. 
Vallumbr. 

1074 

Guilelmu8  CalculuB 

0.  S.  B.- 
Theodoricus  tholej.* 
Othloh  0.  S.  B.- 

1075 

Deoduinus  leod. 

Theodoricus* 
TomeUus  0.  S.  B.* 
Raynaldua  andeg.* 

1076 

AdamuB  brem. 
Ecbortus  0.  S.  B.  hersf.* 

1077 

Arnulfus  med.* 
LambertuB  0.  S.  B. 

hersf. 
GrimoaldueO.  S.B.' 

Gerardua  0.  S.  B. 
card. 

1078 

Progo  bolon. 
Lantburtus  bland.* 

Theodoricus  paderb.* 

1079 

Adalbertus  const. 

St4)phanu8  0.  S.  B. 
Ursio  0.  S.  B. 
Hettilo  hildcsh. 

Joannes  abrinc. 
Jo.  Joannellus 

1080 

RenailuB  barc* 

Hepidannus  0.  S.  B. 
Sulcardus  0.  S.  B.* 

1081 

Gaunilo  0.  S.  B.' 

Godefredua  0.  S.  B. 
Btab.* 

Atto  card.* 

1082 

Conchubranus" 

S.  GebuinuB  lugd. 

1088 

Marianufl  Scotus  0. 
S.  B. 

Joannes  de  GarL* 

1084 

• 

Bartholomaeus  Ci. 
Bruno  magdeb.* 
Riquardas  brug.* 

Sigfridus  mog.* 

1085 

S.  GregoriusVII. 
S.  AnaBtasiuB  O.S.B. 
S.  AlfanuB  salern. 

Willirtm  0.  S.  B. 

BartholomaeuB  Bas. 
Raynard  linc. 
Landulfus  Senior* 

1086 

S,  Anaehnus  luc. 

Bardus  (Baldua)* 
Falco  0.  S.  B.* 
Folcardua  0.  S.  B.* 

S.  AnselmuB  luc. 

XXXV 


Theolo^ia 
dogmatica 


Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantefl 


Uistoria 

ecclesiastica  et 

disciplinae  annexae 


Theologia  practica 


1087-1098 

Samuel  njar.* 


1088 

S.  GebharduB  salisb. 
Bernardus  0.  S.  B. 

corb. 
Durandus  0.  S.  B. 

1089  I 

B.  Lanfrancus 
0.  S.  B. 

10»0 

Guitmundus  ayerg.* 

1001 

S.  Altmann  pass. 
B.  WolphelmuH 

1092 


B.LanfrancusO,S.B, 


Robertus  0.  S.  B. 
tumb. 


1098 

Roscellinus* 

1094 


1095 


1096 


1097 


1098 


Albericus  card; 
RogeriuB  O.S.B.  cad.' 


(Guil.)  Walo  0.  S.  B. 


Victor  ni.  (Deside 

rius) 
HebrethmusO.S.B.* 
Joannos  atin 

Bertholdus  0.  S.  B. 

aug. 
Paulus  carnot. 
Tighernac 
Jocundus* 

S.  Bonizo 

Bern.  Guaifer  O.S.B. 


Hermann  met. 
Aetheiwerdus 

Bernoldus  watin.' 
Guido  novion.* 


Joannes  bar.* 
Fulbertus  rotom.* 
Joannes  0.  S.  B. 
Gram.* 

Heiiricus  pompos.' 


Baldericus  cam.* 
GualtcruB* 

Robertus  heref. 
Gislebertus  elnon. 
FulcoM.O.S.B.corb. 
Stepelinus  0.  S.  B. 
S.  Gerard  0.  S.  B. 

Silv.  maj. 
Her.nann  archidiac. 


Ricemarchus  menev, 
ThebalduB* 


GuilelmusO  S.  B. 

clus. 
Andreas  Vallumbr, 
Raymundus  O.S.B.* 


Radbodus  II.  novion. 
Gosceiin  0.  S.  B. 
Raymundus  d'Ag.* 
Gaufr.  Malaterra* 


S.  GuilelmusO.S.B. 

hirs. 
Henricus  leod. 

Fulcojui^' 


Udalricus  0.  S.  B. 
clun. 


Raynoldus  rem. 
Guilelmus  durham. 


Godescalcus  lint- 

purg. 
Acranou  augustod. 


XXXVI 


Theolo^ia 
dogmatica 

Disciplinae 

ad  88.  literas 

spectantes 

Historia 

ecclesiaatica  et 

diaciplinae  annexae 

Theologia  practica 

1099—1109 

B.  Urbanus  II. 

Anselraus  de  Ribodi- 
monte 

S.  OsmunduB 
Deuadedit  card. 

Xotkorus  0.  S.  B.  alta-' 

vill. 
Hemming  0.  S.  B. 

worc* 
Petru8  Tttdebodus* 

1100 

Bernoldua  0.  S.  B. 

Bruno  0.  S.  B.' 

BernoIduaO.S.B. 
Rorico* 
Guilelmua  Apulus* 

1101 

S.  Bruno  Cr. 

Jacobus  mon.* 
Nalgoldua  0.  S.  B.- 
Oarnier  tronoch.* 

Radulphus  Ardena* 

1102 

Herrandus  halberst. 

Amatua  0.  S.  B. 
HaymoO.S.B.hira.* 

1108 

Lupus  Protoppat.* 
Rodulpbua  Caaae  Dei 
0.  S.  B.* 

Poppo  met. 

1104 

Hillinus* 

1105 

Paulus  Grammaticus 
0.  S.  B. 

Udorisius  0.  S.  B. 

110« 

JoanneaO.S.B.laud. 
Arnoldus  lat. 

Manasaes  II. 
Hugo  lugd. 

1107 

GuntoruB  0.  S.  B.  elnon.* 

1108 

• 

JoannesO.S.B.vult. 

Robertus  Ci. 
Gundulphus  0.  S.  B. 
roch. 

1109 

Nevelon  0.  S.  B.* 
Radulphus  Tort.  0. 
S.B.- 

Index  theologorum 

qui  a  Cbristo  ad  a.  1 109  floruernnt  et  quorum  fit  mentio  in  hoc  tomo. 

Numorus  unciuis  iuclusus  annum  mottis  dosignat :  si  hic  nobis  non  est  compertus,  astoriscuni 
apponenius  cumqne  assi^nabimus  anniim,  qno  theologns  recensitus  floruerit. 


A  Pap. 

Abbo  Cernuu8  (923*) 900 

floriac.  (1004) 957 

Abedoc  (sec.  Vni) 690a 

Aberciua  (180*)  . 45 

Abucara  v.  Tbek)doru8  (798)     .     .  674 

Acaciu8(366) 203 

beroensis  (432) 242a 

melit.  (438*) 390 

Acca  bagustald.  (740)      ....  635a 
Adal.  V.  Adel. 

Adalardus  bland.  (1010)  ....  933a 

Adalbero  OSB.  ellw.  seu  aug.  (909)  853 

Adalbero  met.  (1005) 935a 

rem.  (988) 934 

wirceb.  (1090) 935a 

Adalbertus  (1079)    ......  1034 

floriac.  (853) 820a 

loth.  seu  magdeb.  (981)     .    .  884a 

met.  (970*) 881  a 

prag.  (997) 935 

et  inter  Add. 

trevir.  seu  loth.  (981)     .     .     .  884a 

AdalbolduB  (1027) 951a 

Adalgerus  OSB.  (964) 933 

Adalhardus  OSB.  (826)    ....  764 

Adamantius 61 

Adamnanus  (704)    .     .      649.  585a  641 
A  d  a  m  u  8  brem.  (1076*)  .     .    .     .1066 

Adasto  corbej.  (901*)   .....  883 

Adelagua  brem.  (988) 913a 

AdelardusflOlO") 933 

Adelerius  OSB.  (887*) 821 

Adelberus  OSB.  (964)  .    .     .     •     .  933 

Adelmannu8  (1062) 996 

Adelmus  v.  Aldhelmus  (709)    .     .  653 

Aderaaru8  (829") 744a 


Pagr. 

Ademarus  caban.  seu  engol.  (1030*)  953 

AdemaruB  pod.  (1098)      ....  953a. 

Aldenulphus  cap.  (1032)      ...  976 

Ado  lugd.  (876)  .......  835 

Adrevatdus  OSB.  (878*)   ....  820 

Adrianus  v.  Hadrianus  (430)     .     .  309 

Adso  (992)      ........  921 

Adventitius  met.  (873)     ....  871 

Aedesius  (440) 424 

Aedewold  (830) 753 

inter  Add.  ad  p. 

Aelfredus  (901) 831 

Aelfricus  (sec.  XI) 948 

Aeneas  gaz.  (532) 466 

pans.  (870) 786 

AethelwearduB  (1090) 1069 

Aethelwulfus  (810*)     .....  753 

Alios  Ae.  V.  suib  E. 

Aganon  aug.  (1098) 973 

casteil  (sec.  X  vel  XI)  .    .    .  973 

Agapetus  pont.  (536) 454 

diac.  (527*) 499 

Agapitus  rhod.  (457) 396a 

Agathangelus  (sec.  IV)    .  420.  414a 

Agathias  (582) 484 

Agatho  (681)  ........  596 

Agio  narb.  (926) 891 

Agius  corbej.  (874*) 857 

Agnellus  Andr.  (845*)      ....  747 

senior  (566) 521 

Agobardus  (840)      ......  712 

Agricola  Pelag.  (429*)      ....  332a 

Agrippa  Cast.  (135*) 42 

Aigradus  (Angradus)  OSB.  (700*)  617 

Aileranus  (703) 648 

Aimonius  monacb.  (889)  852  846a. 

(1008)      . 959 


XXXVIII 


index  theologorum. 


Ajo  croiland.  OSB.  (974)  .  .  . 
Ala^us  can.  (sec.  \X)  .... 
Alain,  Alanus  t.  Halanus  (770) 
Aroericus  card.  OSB.  (1088)  . 
Albinus  OSB.  (732)      .... 


Pag. 
918 
842 
679a 
1051 
700a 

V.  Alcuin  (804) 700 

Albwinus  (1015*) 978a 

Alboinus  (1080*)     .     .      1035. 262. 290a 
et  inter  Add. 

Alcuinu8(804) 700 

Aldebaldus  (eec.  X) 969 

Aldhelmus  (t  709) 653 

sag.  (910) 896 

Aldricus  cenon.  (857)  .    .     .      843.  865 
Alemannus  OSB.  altyill.  (882)  •    .     851 

Alexander  II  (1073) 992 

Alexander  alez.  (328) 119a 

hieros  (250) 96 

leod.  (1056) 961 

lycopol.  (sec.  IV)       ....     192 

salamit.  (540*) 503 

Alexius  CP.  (1043) 979 

Alfanus  salernit.  (1085)  .     .     1080.  160a 

Alfricus  ab.  (992') 926a 

y,  Aelfricus. 

AlgeruB  OSB.  (964) 933 

AlTart  Tassart  (1532) 

Alpertus  met.  (1020') 962 

AIphonsuB  IIL  Magnus  (912)    .     .     883 

Altfridus  (849) 750 

Altmannus  pass.  (1091)    ....  1033 

Alulfu8(1145) 559a 

Alvaruscord.  (861) 849 

Amalricus  OSB.  spir.  (893)  .     .     .     82  la 
Amalarius  Fort.  OSB.  trev.  (816)  .    755 

met.  (837) 755a.  715 

Imph.  (837) 766 

Amatus  burdig.  (1102)     ....  1095 

cassin.  OSB.  (1093)    ....  1095 

Ambrosiaster  (sec.  IV)      ....     184 

et  inter  Add 204a 

A  nbrosius  (250) 57a 

alex.  (400*) 123a 

676.  189 
268a  269a 
.  .  224a 
.  .  60a 
.  .  408 
.  .  224a 
223a 


177. 


AutpertuB  (778)    .     . 
mediol.  (397)      .     . 

Ammonius  abbas  (350)    . 

Ammonius  aeg.  (253") 
alex.  (458*).     .     .     . 
erem.  (373*)  .... 

Ammonius  cr.  nit.  (350*) . 

Amolo  luffd.  (852) 807 

Amphilochius  (f  p.  394)  ....     151a 
sidensis  (458*)  ......    390 

AnamoduB  ratisb.  (899*)  ....     842 

Anania  («ec.  V) 413 

inter  Add.  ad  p. 

Anastasius  I  (401) 297 

11(498) 377 

antioch.  1  (599) 522 

antioch.  II  (609) 562 

apocris.  (666)   ....      601.  602a 


Paf. 
AnastaBius  Biblioth.  (879) 

831.  579.  599.  741 

Caes.  (1090*) 1020 

U  cluniac.  (1086) 1052 

monach.  (662) 601 

nicaeno  (sec.  VII)      ....  606a 

Anastasius  palaest.  (sec.  Vlll) .     .  606a 
Sinaita  (700*)  .     .      606.  161a.  237 

Anatolius  al.  seu  laod.  (270*)    .    .  101 

CP.  (458) 396a 

Andreas  berg.  (877*) 680 

caesar.  (515*)    ...      489.  575 

cret.  seu  hieros.  (720)    .    .     .  654 

in  crisi  (767) 655a 

floriac.  OSB.  (1056)  ....  955 

luc.  (805*) 754 

presb.  (sec.  Vm  vel  IX)     .     .  732 

samos.  (434) 392 

vallumbr.  (1097) 1080 

Angelomus  OSB.  lux.  (855) ...  824 

Angelrannus  OSB.  (1045)     ...  975 

Angilbertus  OSB.  (814)    ....  769 

OSB.  (890) 770a 

An^ilramus  met.  (791)     .     .     .    .  664 

Anianus,  Annianus  celed.   (415*)  246a 

Annarius  (590*) 544 

Ansegisus  OSB.  font.  (833)  ...  761 

OSB.  senon.  (883)      ....  761a 

Anselmus  Baduarius  seu  luc.  (108U)  1 029 

leod.  (1056*) 961 

Peripat.  (sec.  XI) 1029a 

rem.  (1056*) 991 

de  Ribod.  monte  (1099)      .     .  1075 

Ansgarius  (865) .......  855 

Anao  lob.  (809)    .....       684.  935 

Antenor  (720*) 652 

Antheon  (484*) 397 

Antiochus  monach.  (620')    ...  583 

Ptol.  ep.  (402*) 242 

Antipater  bostr.  (458*)     ....  383 

Antonius  plac 495a 

S.  Antonius  M.  (356) 125a 

monachuB  (460*) 436a 

monachus  (sec.  VII) ....  620 
Aphraates  Jac.  (356*)  ...      201.  196a 

Apion  (200*) 47 

Apollinarius  laod.  (390)  .     .    ]59a.  151 

Apollinarius  Cl.  (172*)     ....  39 

ApoUonius  (197) 43 

rom.  (192) 39 

Apponius  (590*) 531 

Apringius  pac.  (540*) 488 

Arabianus  (200*) 47 

Arator  (556) 529 

Arcadius  const.  (636*) 547a 

Archanaldus  (905*) 892 

Archelaus  (277*) 93 

Arculfus  ^670*)   .......  641 

Ardo  Smaragdus  OSB.  (843)     .     .  762 

Arethas  caes.  (914*)     .     .    .    .     .  879 


Indez  theologonini. 


XXXIX 


Pag. 

Aribo  fris.  (784) 682 

et  inter  Add. 

mognnt.  (1031) 979 

Arigtides  (125*) 26.  25 

Aiifito  (150") 40 

Arn,  Amo  salisb.  (821)     ....  746 

Amalli  Rajm.  (1065*)      ....  1018 

ArnobiuB  afer  (327') 103 

junior(460")    .......  407 

Amoldus  OSB.  altab.  (1040*)    .    .  968 

bonay.     ...*..%.  80 

OSB.  emmeram.  (1036*)     .    .  966 

halberst.  (1023) 962 

latiniac.  (1106) 1096 

y.  Amulfus. 

AmulfuB  aurel.  (997) 940 

mediol.  (1077*) 1070 

y.  Amoldus. 

Arsenius  erem.  (443*)  .    .    .     ...  436a 

Artand,  Artaldus  rem.  (961)     .     .  9]4a 

Asaphus  (590') 544 

Aacaricus  (sec.  Vlll)    .....  677 
AscelinusOSB.  (1060*)     .     .     .     .1050 

Asclepius  (495*) 880a 

Asserius  OSB.  schireb.  (909)     .     .  883a 

Astcriusamas.  (410) 331 

arianuSf  sophista  (341*)     .     .  I72a 

monach.  (seo.  IV)      ....  331  a 

Urb.  (232) 331a 

Athanasius  (373) 117 

Junior  (765)     ......  Il7a 

Athenagoras  (^177*) 36 

AthelwulfusOSB.  (810*)      ...  753 

Athenodorus  (270)  ......  97 

Atticus  CP.  (425) 243a 

Atto  card.  (1081') 1083 

y.  Hatto. 

Atto  vercell.  (961) 906 

Audelaeus  (700*) 617 

Audentius  hisp.  (aec.  IV  vel  V)     .  190a 

Audoenus  (683) 616 

et  inter  Add. 

Audradus  Modiciis  (853")     .     .     .  868 

Augarus  (320*) 115 

Augustinus  (430) 268 

Augustinus  brit.  (eec.  VII)    .     .     .  610a 

cjint.  OSB.  (604) 557 

AunariuB  (590) 543a 

Aurelianus  arel.  1^551*)     ....  550 

AureliuH  carthag.  (426)    ....  284a 

Aurimundus  (590*) 753 

Ausonins  (395) 230 

Auspicius  tuU.  (478) 456 

AutpertuB  Ambr.  OSB.  (778)    .     .  676 

OSB.  cassin.  (837)     ....  676a 

AuxentiuH  dorost  (sec.  V)     ...  205 a 

Auxilius  (901*^ 887 

AvituH  brac.  (420*) 326 

vien.  (624^ 476 

Azzo  V.  Atto. 


Pflg. 


Bachiarius  (sec.  V) 400 

Bakchillus  (196*) 48 

BalaeuB  (460*) 39» 

Baldericus  camerac.  (1094*)      .    .  1069a 

nov.  (1113) 1069 

Baldus  (Bardo) 1090 

Balthems  seck.  (aec.  X)   .    .    .    .    930 

Barhatar  (472*) 436 

Bamabas  (sec.  I). 

Barsabas  Simeon  (350*)    ....    203 

Barsanuphius  (540*) 468a 

Bartholomaeus  Ci.(1084)     .    .     .  1073a 
B a si li  n s  M.  (379)     .    .     147.  61.  165a 

Basilius  ancyr.  (362) 147 

ancyr.  (363*) 147a 

ancyr.jun.  (787*)  ....  662a 
ancyr.  presb.  (363)  ....  147a 
archimandr.  (430*)    ....     390a 

hieros.  (846*) 669 

Minimus  (956) 87Pa 

neopatr.  (930*) 879 

Raph.  ep.  (381*) 239a 

seleuc.  (459) 404 

Baudemondus  ab.  bland.  (692)      .    618 

Baudonivia  (sec.  VII) 589a 

Beatus  OSB.  (798)   ....      674.260 
Beda  Ven.  (735)  .     .     631.  261  a.  704 

Bellator  (540") 488 

Benedictus  (543) 505 

OSB.  Anan.  (521)      ....     762 

Levita(845*) 762 

mon.  (1000') 915 

OSB.  wessof.  (934)     ....    892 
OSB.  wiram.  (sec.  Vll)  ...     638 

Benignus  (468*) 439 

Benno,  Beno  (1085*) 1028 

misn,  (1106) 1028a^ 

osnabr.  (1088) 1028a 

Benzo  (1089') 1027 

Berengarius  {VS8) 1088 

pictav.  (1140*) 1140 

Berengaudus  (851)  .     .     .     .      830.  189 
Bernardus  OSB.  clun.  (1090*)   .    .  1085a 

const.  (1088) 1034 

OSB.  Sereneus  sang.  (^890*)     .    872 

Sapiens  (865*) 872a 

Schol.  andeg.  (1020*)     ...     973 

Berner  OSB.  (982) .925 

Berno  OSB  (1048) 980 

BernoIdusOSB.  (1100)    .         .  1034 

watin.  (1090*) 1038*1 

Bemowinus  (^810*) 769 

Bertharius  OSB.  (883j .     .     .    609a.  869 

(917) 891 

Bertholdus  OSB.  div.  Aug.  (1088)    103e 
OSB.  miciac.  (830*)   ....     753 

werd.  (1118*) 1038a 

Bertrainus  v.  Ratramnus  (868')     .     814 
Beryllus  (nec.  II I) 54a 


XL 


Index  theologoruiu. 


Pag. 

Bilus  vennet.  (913) 896 

inter  Add.  ad  pag. 

Biso  paderb.  (908) 895 

BobolenuB  (680') 617 

Bodoinus  (833') 753 

Bo6thiu8(524*) 459 

et  inter  Add. 

WulfinuB  (830) 753 

Bonifatius  I  (422) 299 

11(532) 454 

consiliarius  (sec.  VII)    .    .     .  599 
Germ.  ap.  (755)     .     .    .      684. 618 

senior  (680*) ,    .  684a 

Bonitho  seu  Bonizo  (1091)    ...  1039 

Bovo  catal.  (947)     ......  1011  a 

OSB.  corb.  (890) 101  la 

OSB.  Bith.  (1065) 1011 

Braulio  caesaraug.  (651)  .     .     .    .  614 

Bridferthus  OSB.  (980*)   ....  932a 

Bruno  carfch.  (1101) 1093 

Euseb.  (1081) 1051 

herbip.  (1045) 945 

ling.  (1016) .  946a 

magdeb.  (1034) 963 

magdeb.  (1081*) 1062a 

mon.  (1100) 559a 

querfurt.  (1009)    .     .     .971.    935a 
Bruun  V.  CandiduB  (822*)     .    730.    751 

Buconius  (450*) 380 

Burchardus  wormat.  (1025) .     .     .  977 

C 

Oaedmon  OSB.  (680) 611 

€aeBariu8  arel.  (542) 500 

et  inter  Add. ;     .     .     .     r27a.  506 

naz.  (369) 165a 

CajuB(2ir) 91 

CaldoniuB  (250*) 79 

Callimcus  (490*) 425 

CallixtuB  (222) 94 

Canaparius  Jo.  (1004)       ....  935a 

■Candidus  (200*) 47 

Bruun  (845)      ....      733.  751 

Isaur.  (491') 418a 

V.  Wizo(790) 734a 

Cappidus  stanr.  (?) 896a 

Capreolus  carth.  (431')     ....  393 

Carterius  antioch.  (sec.  IV)  .     .     .  240 

Cassianus  Jo.  (435) 393 

Cassiodorius  (575)     ....  523 

Castor  V.  Agrippa  (130')  ....  42 

Cedrenus  Georg.  (1057*)  ....  1007 

€elerinus  (250*) 79a 

CeoIfridusOSB.  (716) 652 

€eponiu8  hisp.  (401*) 308 

€erealis  carth.  (484*) 381 

Charito  (350*) 506 

Cheromenus  (297) 102 

€hilienu8  kildar.  OSB.  (740*)    .     .  651 

Choricius  gaz.  (540*) 487 


PiJ. 

Chosrowik  (sec.  V) 414a 

Christianuc  OSB.  brathm.  ...  825 

mon.  (1096*} 1082 

Christophoras  alex.  (836).     .     .     .  768 

antioch.  (sec.  IX) 669 

primic.  (771) 660a 

ChrodegangUB  (766) 692 

ChrodobertuB  tur.  (674*) .     .    .     .  624 

ChromatiuB  (477) 309 

ChrysippuB  (479) 389a 

ChryBologuaPetr.  (460)     .     .  428 

ChryBoatomuB  (407)  .    .     .    .  239 

CHxila  tolet.  (783) 625 

ClaudianuB  Mamert.  (474)    .    .     .  386a 

ClaudiuB  classit.  (601)      ....  561 

CUudiuB  Clem.  Scot.  (814*)  .    .     .  717a 

taurin.  (830) 716 

Clemens  alex.  (215') 49 

et  inter  Aad. 

BomanuB  (c.  101) 4 

;  ClimacuB  Jo.  (649) 582 

et  inter  Add. 

;  CoeleBtinuB  I.  (432) 368 

I  CoShechair  OSB.  (859)     ....  853 

!  CojritoBUB  (sec.  VII?) 619a 

Cofmanus  lindis&r.  (676)     .     .    .  624 

I  Columba  (597) 58oa 

Columbanus  (615) 585 

I  CommodianuB  (251*) 86 

ConantiuB  palent.  (639)   .....  624 

I  Conchubranus  (1082] 1078 

Concubar  Ultanus  Mac  (656)    .     .  619 

Conradus  OSB.  tegerns.  (1155)      .  1018 

ultras.  (1099)   ......  1029 

I  Constantinnsantioch.Y.ConBtantiuB  251a 

diac.  et  chartoph.  (535*)     .    .  542 

,          met.  (1024)  .......  935a 

tion.  (879*) 861 

Constintius  antioch.  (401*)  .     .  247. 251a 

lugd.  (488*) 425 

Cormac  Mac  Culimin  (903)  .     .     .  88  )a 

Cornelius  (257) 9o 

Coronatus  Not.  (?) 222 

Cosmas  v.  Kosmas. 

Cresconius  (sec.  Vl') 497a 

!          compost.  (1066*) 1015 

Curtimeanus  durow.  (633*)   .     .     .  624 
Cummeneus  Albus  (sec.  VII  vel VIII)  623 

I         LonguB  (661) 624 

I         et  inter  Add. 

'  Cummineus,  Cummeanus  (662)     .  585a 

j  Cuthbertus  (735*) 633a 

I  Cynewulfus  (sec.  VI) 61  la 

I  S.  Cyprianus  (258)      ....  76 

et  inter  Add. 

I          cordubensis  (928*)     ....  900 

gall.  (410*) 308.209 

tholon.  (545) 601a 

Cyrillonas  (395*) 201 

Cyrillusalex;  (444)      ....  350 


Index  theologorum. 


XLI 


Par. 

OyrilluB  hieros.  (386)  .     ...  145 

scythopol.  (558) 640 

Slav.  ap.  (869) ......  830 

Oyrus(450") 388 

D 

Dadas  Syrus  (440) 399a 

Dadjesu  seleuc.  (456)  .....  409a 

Dado(923)      ........  891 

Dalmatius  oyzic.  (431*)    ....  390 

DamaBcenuB  Jo.  V.  Jo.  Dam.  .  665 

Damasus  1  (384)      .     .    .     .     .     .  220 

DamianiPetr.  (1072)      ...  997 

Damianus  tic.  (708) 598a 

Daniel  Cerin.  (1090*) 1061 

monach.  (001*) 582a 

Went.  (745) 653 

Datius  mediol.  (552). 

David  Arn.  (510*) 475 

byz.  (880*)   .......  778 

David  cenom.  (857*)    .    .     .     .    .  844 

menev.  (644) 549 

Degan  v.  Thegan  (835*)  ....  745 

«d  Demetriadem  ep.  (430*)  .    .     .  265a 

Demetrius  cyz.  (1040*)     ....  980 

Deoduinus  (1075) 1051 

Deaiderius  OSB.  cas.  v.  Victor  III. 

Desiderius  cadurc.  (655)  ....  627 

hisp.  (406*) 263a 

Deusdedit  card.  (1099)   .  .  1083.  1043 

Dexter  FI.  Luc.  (392*) 193a 

Diadochus  Marc.  (aec.  IV)    .    .     .  437 

photic.  (450*) 437 

Didache 9 

Didascalia  apost.  (sec.  III)    .     .    .  11 

Didymus  (395) 174.  151 

Diodorus  tars.  (393) 206 

et  inter  Add. 
Diognetus,  ep.  ad  Diogn§tum 

(sec.  II) 24 

Dionysius  Alex.  (265) 82 

Areop.  (sec.  VI) 455 

Cor.  ep.  (180*) 47 

Kxiguus  (540)  ....      495.  523 

Rora.  (2^9) 95.  85 

Doctrina  XII  apost 10.  11 

Dodechinus 1065a 

Domitianus  ancyr.  (551*)      .     .     .  521 

Donatus  met.  (795*) 683 

ves.  (651) 621 

DorotheuBab.(610*) 583 

tyr.  (sec.  IV) 484a 

Dracontius  (450*) 445 

Drogo  OSB.  berg.  (1070*)  ...  975 

bolon.  (1079) 975a 

ghisteU.  OSB.  (1118*)    .     .     .  975a 
Drungarius  v.  Joan.  Dr.  (aec.  VIII 

vellX) 731 

Druthmar  ChriBt.  (851)    ....  825 

Dudo(1026*) 950a 


Dulcidius  salm.  (883*) 
DungaluB  (834*) .    .     . 
Dunstanus  cani  (988) . 
DuranduB  leod.  (1024) 

troam.  OSB.  (1088) 
DynamiuB  (f  601)    .     . 


838 
718 
932 
1051 
1052 
428a 


E 


Ebbo  gratianop.  (860)      ....  809a 

Ebbo  rem.  (851) 801  a 

Eberhard  (909) 897 

OSB.  (1003) 982 

Eberwinus  OSB.  (1047)    ....  972 

tholej.  (1040*) .    .....  972 

EcbertuB,  EgbertuB  (766)      ...  690 

V.  EkkebertuB. 

EddiuB  OSB.  (720) 650 

burton.  (1216*) 1078 

Edelbertus  v.  Odilbertua  ^14)      .  756' 

Edesius  v.  Aedesius  (sec.  V)     .    .  424a 

EgilwarduB  (1030*) 971 

Eginhard  v.  Einhard  (840)  ...  742 

EginuB(840*) 859 

Eigil  OSB.  (822) 750 

Einhard  (^840) 742. 839 

et  inW  Add. 

Ekkebertus  OSB.  hersf.  (1080*)     .  1081 

Ekkehard  I  (973) 936 

11(990) 937 

III  (sec.  X) 938 

IV  (1060) 1008.937 

MinimuB 874a 

Eleusius  Georgius  (sec.  VII)     .    .  736 

inter  Add.  ad  p. 

Eleutherus  tornac.  (532)  ....  508 
Elias  cret.  (aec.  X)  .     .     .     .      582.  169a 

hieros.  (907) 872 

Eligius  noviomag.  (659)  ....  616a 

Elipandus  tolet.  (808)      ....  662 

Elische,  Elisaeus  (480)     ....  414 

ElIingerOSB.  (1056) 1018 

ElpidiuB  (Helpidius)  Rust.  (526*)  .  507 

Endelechus  Sev.  Sanct.  (394*)  .     .  230 

Engelmodus  (864) 8l9a 

Engilbertus  v.  Angilbertus. 

Enhardus  OSB.  (838*)      ....  744a 

Ennodius  tic.  (521) 480 

Ephraem  antioch.  (545)    ....  474 
E  p  h  r  a  e  m  syr.  (373)  .    .    .     .195.  35a 
et  inter  Add. 

Epiphanius  (403) 233 

catan.  (781*) 673 

CP.  (533) 508 

cypr.  (870*) 779a 

monach.  (sec.  VIII— XI)     .     .  769 
Schol.  (510*)     ....      527.  416 

Eraclius  hip.  r426*) 332a 

ErarduB  v.  Ernardus 945a 

Erchanbaldus  (901*) 893 

Erchanbertus  (sec.  IX)     ....  844a 


XLtl 


Index  theologorum. 


Pag. 

ErchenbalduB  arg.  (991)  .    .    .    .  916 

ErchenbertuB  (888*) 844 

Erhard  OSB.  (1050*) 945a 

luneb.  (1004) 945a 

Erigena  (Enngena)  Jo.  Scotus 

(870*) 790.  829 

Ermenricus  OSB.  (874)    ....  853 

Ermentarius  (865) 860 

ErmolduB,  Ermenaldas,  Nig.  (835*)  746 
Erveus  v.  Herveus  (868*)      .    .    . 

.  .  (eec.  VIII) 752 

Ethelwulfus,  Aethelwulfus  (810*)  753 

Etherius  oxum.  (tBZ*)      ....  674 
Eucherius  lugd.  (450)       .     .      431. 3^)4a 

Eugenius  carth.  (505) 419 

tolet.  (657) 628 

EugesippuB  (1040*) 949 

Euffipius  (550) 492 

Eulogius  alex.  (607) 572 

Cord.  (859)  .......  847 

EuphroniuB  (4^5) 422a 

Eusebius  (401*) 328 

alex.  (sec.  V) J37a 

antib  (570) 543 

Bruno  and.  (1081)     .    .    .     .1051 

caes.  (340)    ......  210.  64 

et  inter  Add. 

Eusebiuscrem.  (419*) 328 

doryl(450')     ......  388 

emes.  (359) I36a 

laodic.  (270) 137a 

mediol.  (464) '6'28 

nicomed.  (342) 210a 

samos.  (380) 136a 

thessalonic.  (601*)     ....  672 

vercell.  (371) 136 

Eusignius  (363) 217 

Eustachius  can.  (sec.  XIII)   .     .     .  842 

Eustathius  Afer  (440')     ....  152a 
antioch.  (360)   ....      203.  152a 

de  Epiphania  (502*) ....  491 

monach.  (551*)      .....  523 

patric.  (1025') 979 

sebast  (378) 15*ia 

Eustrathius  [bS2') 522 

Euthalius  (458*) 410 

Eutropius  (401*) 332a 

(sec.  IX)  .     . 845a 

arans.  (475*) 424a 

valent.  1596*)    ......  544a 

Eutychianua  (538') 542 

Eutychius  CP.  (582) 521 

alex.  (940) 886 

Euzojus  caes.  (380') 64a 

Evagrius  (420') 40 

antioch.  (393)  .     .     .      125a;  227a 

Ponticus  (399) 227 

Hcholast.  (590') 534 

Evrtutus  trocl.  (690') 624 

Everhelmus  OSB.  bland.  (1069)    .  101 1 

Evodius  isec.  IX) 281a 


Evodius  caesar.  (?) 28  la 

uzal.  (424) 281& 

et  inter  Add. 

Eznik  arm,  (449*) 412 

P 

Facundus  herm.  (555*)  ....  318 
Falco  OSB.  trenorch.  (1C87")  .  .  1074 
Falconia  Proba  (flec.  Iv) ....    340 

FariciusOSB.  (1117) 6»4a 

Fastidiufl  (420*] 332a 

Faustinus  lucii.  (384*)      ....     143 

lugd.  (260*) 79a 

Faustus  Apoll.  ep.  (484*)      ...    397 

byzant.  (392*)       421 

ga.  (180^ 46 

monachus  (524*) 492 

OSB.  (620) S(77 

rej.  (490-) 383.  407 

Felix  I  (274) 94a 

11(492) 374 

,  III  (IV,  530)      ......     454 

I  ab.  afer  (555'j 5]6a 

croyland.  sive  gerw.  (7.30')     .     650 

I         ravennat  (717) 

I         tolet.  (700)  ....  705.  60a  663 

urgelht  (818)  ....      706.663 

j  Ferrandus  Fulg.  (523*)     .     .      498.  462 

Ferreolus  ucet.  (581) 550 

Finian  abbafl  (548) 549a^ 

I  episc.  (589) 549 

!  Firmicus  Maternus  (347*)     .    .     .     107 

;  Firmilianus  (269) gOa 

Firminus  (553) 501 

Firmus  caes.  (438) 390 

Flann  Mainistrech  (f  1056) .  .  .  1064 
Flavianus  ant.  (404)    ....  206.  249 

CP.  (449) 372a 

Flodoardus  rem.  (966)    .     .     .     912 
Floharius  paris.  (923')      ....     896a 
Florentius  tricast.  (p.  632')      .     .     578 
et  inter  Add. 

ab.  OSB.  (1015') 976 

Florianus  ab.  (577) 553a 

Florus  lugd.  (860) 828 

Folcardus  OSB.  (1084')  .  .  .  .1079 
Folcuinus  v.  Fulcuinus  lob.  (990)      916 

Fortunatianus  (354') 204a 

Fortunatus  Amal.  OSB.  trev.  (816)     755 

Venant.  (600') .588 

Vercell.  (569) 589a 

Freculphus  (850) 746 

Fredegarius  (660') 611 

Fredegisus  (834) 714 

Fridegodus  OSB.  (960*)  ....  931" 
Frodoardus  v.  Flodoardus  (^966)     912 

OSB.  (996') 9l2a 

Frodonus  (sec.  XII). 

Frollandus  silvan.  (1071)     .     .     .  lOSOa 

Frotharius  OSB.  (848)      ....    769 


Index  theologornm. 


XLllI 


Froumund  OSB.  (1010*)  . 
FructuoHus  brac.  (670)  . 
Frulandug  (104n  .  .  . 
Fulbertus  cam.  (1028)     . 

gemet.  (109-r) .    .    . 

rotom.  I1070*) .     .     . 

rotom.  (1110').  ..  . 
Fulco  corbej.  OSB.  (1095) 

rem.  ^900^  .... 
Fulcojus  (1090)  .... 
FulcuinuB  V.  Folcuinus  (990) 

Sith.  (976)  .... 
Fulgentius  Astig.  (620*)  . 

Fab.  Planc.  (494*)     . 

Feri-andus  (523*)  .  . 
FulgentiuB  rusp.  (533) 
FuriuB  Dion  (380*)      .     . 


498. 


Ptf. 
983 
621 
973 
943 
1072a 
1072 
1072a 
1073 
871 
1090 
916 
917a 
567a 
462a 
462 
462 
434a 


1078 
317a 
865 


GalfriduB  burt.  (1151)      .     . 
Galius  8.  Martini  disc.  (405* ) 
mon.  (645)  ..... 
Galterua  v.  Gualterus. 

Garciacux.  (1040) 964 

Garibaldus  v.  Gerbaiid  (809)     .    .  758 

GarlanduB  Jo.  (1081*)       ....  1091 
Garnier  trenorch.  (llOJi*)     .     .    .1083 

Gasemann  OSB.  (1008)    ....  972 

Gaudentitts  brix.  (410)     ....  331 

Gaudericus  velletr.  (879')     .     .     .  859 

Gauferius  Bened.  OSB.  (1060*)      .  1091 

Gaufredns  Malateia  OSB.  (1098*)  1073a 

Gauzlinus  bitur.  (10;30)    .     ...  955 

Gebehard  aug.  (1002)  .....  927 

saliab.  (1088) 1032 

Gebuinuslugd.  (1082)      .     .     .     .1089 

Geksius  I  (49h)  ! 375 

caeaar.  (394) 145a 

cyzic.  (47».*)     .     .     .    .       418.  J46a 

Geminus  (235*) 94a 

Genesius  Jos.  (950*) 883a 

Gennadius  CP;  (471) 409 

maasil.  ^493) 426 

Geometra  Jo.  (1005*) 984 

GeorgiuB  jilex.  (630) 252a 

Arab.  ep.  (724) 648a 

caes.  V.  Gregorius  presb. 

(sec.X) 172a 

Cedrenus  il057")  .     ,    .    .    .  1007 

£leusius  V.  Eleusius  ....  736 

HamartoluB  (867*)     ....  838 

laod.  (360*). 147a 

nicomed.  (879) 867 

Pisida  (630*)  590.  599  et  inter  Add. 

Syncellus  (810*) 734 

Gerardus  aug.  (980*) 927 

bron.  (959) 927a.  1012 

card.  OSB.  (1077)      .     .     .     .  10l3a 

Camerac.  seu  leod.  1 1051 )       .  1013 
Horter,  Nomonclator  I  ed.  III. 


Pa«. 
GerarduB  Silv.  maj.  OSB.  (1096)  .  1082 

suees.  (964) 927 

Gerbaud  ieod.  (809) 768 

Gerbert  v.  Silvester  (1003)  .      939.  189 
Germanus  antissiod.  (448)    .    .     .    422a 
aug.  vel;  par.  (576)   ....     662 

CP.  (740) 644 

CP.  junior  (1240)      ....    646 

Gero  V.  Kero  (760*) 692 

GerolduB  OSB.  corb.  (860*)  ...    743 
inter  Add.  ad  p.  867 

Gerontius  (440*) 426 

Gervasius  rem.  (1067)      ....  1010 

Gezo  (984) 873a 

Gilbertus  s.  Rem.  mon.  (1061*)      .  1009 

Gildas  Sapiens  (570) 532a 

banchor.  (860*) 

Girardus  eborac.  (1108)  ....  1099 
Gislebertus  OSB.  elnon.  (1095)  .  1073a 
Gislemar  OSB.  (886)  .  .  .  .  .  861 
Glaber  Rod.  OSB.  (1050)  ...  966 
Godefredus  stabul,  OSB.  (1080*)  .  1073 
Godehard  hild.  (1038)  ....  968 
GodcBcalcus  v.  Gotteschalcus. 
Goldscherus,  Gloscherus  (986*)  .  897 
Gontherus  OSBi  bron.  (1062)    .    .1012 

Gonzo  OSB  (1059) 1010 

Gordianus  OSB.  (560) 543 

Goscelinus  OSB.  (10H8)    ....  1076 

Goswinus  mog.  (1072*)     ....    995 

GotteschalcuB  (869)     .    .    .      788. 807 

aquisgr.  (1039*)    .    .     .    984.  1068 

benedictobur.  (1055*)    .    .     .  1008 

leodi^nsis  (730) 651 

lintpurg.  (1098) 1088 

Gozbertus  OSB  (850*)      .     .    586a.  730 
GozechinuB  (^1060*)         995  et  inter  Add. 
Gozpertus  OSB.  (1001)     ....    982 

Gregentius  (662) 520 

Gregorius  M.  (604)      ....     665 

Gregorius  II  (731) 641 

llt  (741) 643 

VII  (1085) 1021 

(960*) 930 

agrig.  (630) 576 

antioch.  (593) 534 

vel  Georg.  caes.  (sec.  VIII V)  .     172a 

card.  (1090*) 1083 

casin.  OSB.  (1126*)    ....  1097 

Decap.  (817) 728 

elib.  baeticus  (p.  392)  58. 141 .  62. 180 
Illuminator  (337)       ....    414a 
nazianz.  (390)  ....   165.61 
nyss.  (394)    .     .     .      156.  165a.  98a 

per8a(^380*) 229 

Thaumat.  (c  27«  •)     ....      97 

turon.  (554) 537 

Griraaldus  v.  Grimoaldus  (sec.  IX)     866a 
Grimlaicus  (880*)    ......     864 

Grimoaldu.-<  v.  Griinaldus  (872)     .     865 
38 


XLIV 


Index  theologorum. 


P«ff. 
GrimoalduB  OSB.  (1073*)  .  .  .  1081 
Guaifer  Ben.  OSB.  cas.  (1089)  .    .  1012 

Gualbertus  Jo.  (1073) 1088 

Gualdo  OSB  corb.  (1051)     .    .    .    857a 

GualteruB  (sec.  XI) 1052a 

Dan.  (1070) 1062a 

V.  WalteruB. 

Guido  anic.  (964) 933 

aret  OSB.  (1050')     ....    981 

OSB.  farv.  (1049) 1085 

novion.  (1090*) 1072 

Quilelmus  I  OSB.  ab.  (1031)  .    .    963 
et  inter  Add. 

apul.  (XI)    . 1063a 

bajoc.  (1096) 1090 

biblioth.  (891) 835a 

Calculus  (1080*) 1062a 

olus.  OSB.  (1097")     ....  1042a 
hirsaug.  OSB.  (1091)     .    .    .  1042 

pictav.  (1070*) I063a 

a  8.  Theodorico  (1135)  ...  183 
GuillebertuB  cab.  (877)  ....  864a 
Guitmundus  OSB.  avers.  (1087*)  .  1053 
GumbolduB  mant.  (985)  ....  928 
Gundechar,  Gunzo  (1073>  .  .  .  1069 
GundulfuB  roff.  (1008)     ....  1099 

GOnther  col.  (869) 871 

elnon.  (1107*) 1097 

Gunzo  eichfltet.  (1073)     ....  1069 

nov.(9e5*) 934a 

Gurdeatinus  (870') 860 

H 

HadrianuB  v.  Adrianus  (430*)  .     .     309 
HadrianuB  I  (795)   ......    662 

Hadrianufl  II  (872) 777 

Haelhucaab.  (sec.  Vill)  .    .    .    .    690a 
Hagioelites  Joan.  (aec,  a).    .    .    .    674a 

HaiminiuB  (834) 752 

Haimo  cant.  (l654*) 1004 

Haimo  OSB.  halberst.  (853) .    .     .    821 

OSB.  hieraaug.  (1107)    .    823.  1042a 

Haito  bas.  (836) 758 

HalanuB  OSB.  (770)     .....    679a 

HaiitgariuB  (831) 759 

HamelinuB  de  Verul.  (sec.  XI)  .    .  1088 
Harmer  and.  (lOOr)    .    .     .     .     .     971  a 
Hartmann  OSB.  sangall.  (932)   931.  900 
HartmoduB  OSB.  Bang.  (883)     .    .    82 la 
Hatto  mogunt.  (912) 892 

v.Atto. 
Haymo  v.  Haimo  (853)     ....     821 

hirBaug  (1107)  ...  823.  1042 
HebretmuB  OSB.  clun.  (1084*)  .  .  1082 
HecelinuB  OSB.  ^sec.  VIII)  ...  684 
HeddiuB  V.  EddiuB  (720*)      ...    650 

HegemoniuB  (320') 93 

Hege8ippu8(l80') 45 

aegypt.  (305") 110 

V.  AmbroBius 188 


Helgaldua  (1040*) 957 

Heliodorus  ant.  (410*)      ....  I34a 

pict.(360') 183a 

HelpericuB  OSB.  (Bec.  IX  vel  X)    .  909 

HelpidiuB  (Elpidiufl)  BuBt  (526* )  .  507 
Hemming  wigorn.  (1100*)    .    .    .1072 

HenricuB  0S6.  ab.  (1066)     .     .     .  1009 

leod.  (1091) 1084 

pompoB.  (1093*) 1090 

HepidannuB  OSB.  (1072*)     .    ;     .  1062a 

Heraclianus  (370*) 191 

chalced.  (510*) 476 

HeracIituB  (200*) 47 

HerarduB  tur.  (871) 864 

HerbernuB  tur.  (917) 896a 

HeribalduB  (857) 820 

HeribertuB  eichstett.  (1042) .    .    .  984 
HericuB  antiB.  OSB.  (876)     .     .  842. 426a 

Heriger  leod.  (1007) 960 

HerimbertuB  (712*) 651 

Hermann  archid.  (1095")      .    .    .  1082 

coI.(925) 892 

Contr.  (i054) 1005 

raet  (1090) 1032 

Herma8(l60*) 20 

HermenalduB  anan.  OSB.  (830')    .  746 

HermiaB  (200*) 38 

Heros  arel.  (416')    ......  284a 

HerranduB  haiberst.  (1102)  .  1043.  1024a 

HerveuB  rem.  (920) 898 

(Bec.  VIII) 752 

HeBichiuB  aegypt.  (305*) ....  110 

CP.  (Bec.  VI)     .....    .  406a 

hieroB.  ep.  (609) 405 

hieroB.  prcBb,  (439)  ....  405 

miles.  (560*) 490a 

salon.  (418) 405a 

Hetti  trev.  (847) 758a 

Hettilo,  Hezilo  hildeah.  (1079)      .  1089 

Hierakas  (30r) .  109a 

HieronymuB  hieros.  (sec  VIII)      .  647 

HieronymuB  strid.  (420)  253.  269a 

et  inter  Add.  272a 

HilanuB  Quint.  Jub.  (397*)  .    .    .  217 
HilariuB  areL  (449*)     .    422.332a;380 

diaconus  seu  sard.  (354*)  .    .  204 

gallus  (sec  V) 424a 

(377')  in  Add.  ad  pag.  ...  184 

iaicus(431*) 286a 

pictav.  (366) 128 

aarduB  (sec.  IV) 204a 

Hilaru8(468) 373 

HildegariuB  OSB.  (875)    ....  852 

Hildemarus  OSB.  (833*)  ....  764 
HildephonsuB  tol.  v.  UdephonBus 

(667) 625 

jun.  (846*) 625a 

Hilduinus  0Si3.  (842) 751 

HiIIinu8(1109') 1096 

HincmaruB  laud.  (879)     ....  806 

rem.  (882)    . 801 


Index  theologorum. 


XLV 


HippolytuB(235)  ....     63.91 

Theban.  (sec.  VIII)   ....    650 

Honoratus  Ant.  (440*)      ....    436 

arel.  (429) 331a 

loagsil.  (494) 424a 

Honoriue  I  (638) 593 

Hormisda  (523)  .    ,    .    .    .      453. 469 

Hosins  cord.  (357) 139 

HrabanuBv.  Babanus  M.  (858)     794 

Hubertu8(105r) 1011 

HucbalduB  OSB.  (930)      ....    893 
Hugo  CandiduB  (1098»)    ....  1041 

card.(l095') 1028 

engolism.  (992) 923 

farv.  OSB.  (1039) 964 

lingon.  (1051) 994 

lugd.  (1106) 1098 

turon.  (1020*) 973 

Hukar  diac.  (1040') 690 

HumbertuB  card.  (1061)  ....    992 
HydatiuB  emerit  (390*)    ....    31 9a 

lemic.  (470*) 418 

y.  IdaciuB,  ItaciuB. 


Idacius  Clarus  (388*) 349a 

Idacius  emerit.  (390') 319a 

lemic.(468*) 418 

V.  Itacius,  Hydatius. 

Ignatius  M.  (107) 15 

CP.  (877) 778 

nicaen.  (813*)  ....      721.  741a 

Ildephonsus  junior  (845*)     .    •    .  625a 

tolet.  (667) 625 

IngeiramnusvelAngilramnu8(791)  664a 

InnocentiuB  I  (417) 297 

IrenaeuB  (202) 88 

Coime8(^450) 367 

l8aac(399*) 184a 

amid.  (420) 398 

Isaac  Bonus  ling.  (880)    ....  863 

edess.  (480*) 398a 

edess. 398a 

Magnus  ant.  (460)     ....  397 
Magnus  arm.  (440)    .    .      41].398a 

Niniv.  (sec.  V)        439  et  inter  Add. 

seleuc.  (410*) 327 

Isaias  ab.  (372) 227 

de  Arzoum  (327*)      ....  114 

a8ceta(485*) 227 

Bar  Chabadus  (330*)      ...  114 

laembardusOSB.  (1003*).    ...  976 

Isidorus  hisp.  (636)     ....  565 

Isidorus  cord.  (420*) 565a 

Mercator  (sec.  IX)     ....  861 

pac.  (?) 565a 

Pelusiota  (434-)    .....  403 

lao  OSB.  sangal.  (872)     ....  857 

Itacius  sosBub.  (390*)   .....  3l9a 
V.  IdaciuB,  HydatiuB. 


Pag. 


JacobuB  diac.  (430*) 326 

edesB.  (708) 648 

monach.  (sec.  XI)  ....  1089 
nisib.  (c.  338)   ....    195a.  201 

sarug.  (521) 503 

Jeaae  amb.  (836) 757 

Joannes  I  (526) 454 

11(535) 454 

VI  (642) 595.  833 

VIII  (882)    ......      777.  834 

IX  (900) 780 

(sec.  V)   . 239a 

(1051*) 1052 

ab.  (1070*) 1018 

ab,  cas.  (934) 890a 

8.  Amandi  mon.  OSB.  (sec.  X)    894a 

antioch.  (441) 352a 

antioch.  (in  eunte  seo.  VII)    .    490a 
antioch.  preab.  (480*)    ...    397 
de  A|>amea  (sec.  VI)      .    .    .    508 
de  Asia,  de  £ph.  (585)  .    .    .    533a 

atin.  (1087) 976a 

bajoc.  (1079) 1086 

Bar  Aphtonia  (538)  .    .    ;    .    488a 

bayena.  (1087) 1082 

baaaor.  (650*) 625 

biclar.  (620) 535 

caeaaraug.  (631) 581 

Canap.  (1004) 935a 

caaain.  OSB.  (934)     .... 
Chrya.  v.  Chryaostomua 

(407) 239 

Climacua  (649)        582  et  inter  Add. 

clun.  OSB.  (942*) 88Ia 

CP.  VI.  ep.  (715)  .....    644a 

CP.  schol.  (577) 548 

CP.  diac.  V.  Jo.  diaconua  .  .  871 
Damascenus  (750*)  .  665.  507 
diaconus  caaa.  aeu  rom.  OSB. 

(880*) 858 

diaconua  CP.  (893)  ....  871 
diaconuB  neapoi.  (910*)  .  .  889 
diaconuB  rom.  (495*)  .  .  .  436 
diaconus  venet.  (1008*)  .  .  963 
Drungarius  (sec.  VIII  vel  IX)     731 

de  Epheao  (585) 533a 

Epiph.  disc.  (sec.  V)      .    .    .    239 

euboena.  (744) 654 

euchaita  (1054) 1019 

farv.  OSB.  (1040*)     ....  1074 

de  Garl.  (lOSn 1091 

de  Garl.  (aec.  Xll)     ....  1092a 

Geometra  (1005^ 984 

gerund.  (620) 535 

gorz.  (974) 924 

Grammat.  aeu  farv.  OSB. 

(1092*) 1074 

Gualb.  (1073) 1088 

38* 


XLVI 


Index  theologorum. 


Pag. 
Joannes  Hagioeliies  (sec.  X)     .    .    574a 

hieroa.  (417) 263a 

Hymonideft  OSB.  (870)  ;     .     .    859 

Jejunator  (695) 647 

JoannelluB  (1079)      ....  1087 

Jo8.  (440*)    .......    403a 

Kameniaies  (904*)     ....    886a 

Karpathins  (660*)     ....     621 

laud  (1106)      ......    999a 

Malalas  (573*) 490a 

Mamig^nius  (sec»  VII)  .  .  .  414a 
Maroniae  ep.  (531*)  .  .  .  .  471  a 
Mauropus  (c.  1054)  .    ...  1018 

MaxentiuB  (523*) 469 

met.  OSB.  (983) 923 

monachuB  (neo.  V)    .    .    .    .    137a 
monachuB  presb.  Sazo  (895)  .    790 
monachuB  a.  Sabae  (sec.  VIII)     673 
monachus  s.  Vinc.  (1108*)      .  1085a 
MoBchus  (t  619)    .    .     .      580.  579 . 
neapol.  diac.  (910*)  ....    889 

nicom.  (322*) 115 

nicaenuB  (900*) 866 

Orthod.  (•>) 670a 

PhiloponuB  (550*)     .    .     466a.  549 
raithuenBis  (606*j     ....    582 

rhodiuB  (sec.  IX) 673 

rotomag.  (1079) 1086 

Scholast.  CP.  (577)    ....    548 
Scholast  de  Epiph.  (sec.  VI)      549a 
ScottuB  ▼.  Erig.  (870*)  .      790.  829 

Bcythop.  (504*) 474 

de  Sicilia  (866*) 838 

SkylitzeB(r08r) 741 

subd.  S.  R.  E.  (573)  ....     546a 

thesBal.  (680*) 620 

OSB.  vultum.  (llOfj    .    .     .  1096 

Job  alex.  (846*) 669 

monaph.  (sec.  VI)      ....    475 

JocunduB  (1088) 1082 

JonasOSB.  (659*)  614. 587a  et  inter  Add. 

aurel.  (^844) 719 

fontan.  OSB.  (730*)  ....  651 

JordanuB,  JomanduB  (sec.  VI) .     .  526a 
de  Loron  (Laron  1052)  .    .    .1014 

Joseph  (sec.  IV  ?) 210 

Alcuini  digc.  (804*)  ....  752 

Conf.  (844) 727 

Genes.  (950*j 883a 

h>mnogr.  (c.  883)  870.  600  et 
inter  Add. 

Joan.  (440*) 403a 

sac.  ^846') 752 

thessal.  (824*)  inter  Add. 

JosuaStyl.  (507*) 49  la 

Jotaaldus  OSB.  (1052*)     ....  960 

Juda8(i03*) 59 

JulianuB  cognBis  (458)      ....  396 

eclttu.  (^aec.  V) 285 


Pif- 

JulianuB  Pomeriu»  (496) ....  437 

tolet  (690) 608 

JuliuB  1(352) 219 

SextuB  (240*)  • lOO 

Juniliusafer  (561) 530 

JustinianuB  hisp.  (546)    .     .     .  483.  626 

imp.  (565)    ........  516 

S.  JuBtinusM.  (163)    ....  29 

JustuB  tolet.  (636) 581 

JustuB  urgelht.  (546*) 488 

Juyenalis  hier.  (458) 358a 

JuvencuB  (330*) . 208 


Kero  OSB.  (760') 692 

KilienuB  v.  Chilienus  (740*)      .    .  651 

Korium  arm.  (450')      .....  41  la 

KoBmas  hieros.  (781) 694 

Indicopl.  (54r) 494 

MeloduB  (781*) ....     6.93.  I7l 

de  Phanir  (460*) 437 

Senior(740*) 693 

Vestitor  (901*) 899a 

LactantiuB  (326*) 104 

Ladkenns  (?) 559a 

Laidradus  v.  Leidradus  (816)  .    .  756 

Lambertus  aschaf .  (1077)  vel  liersf.  1 067 

leod.(1069) 1011 

Lamfredus  mozac.  (761*)      .    .     .  678 

Landulfus  Sagax  (1000*)      ...  679 

Landulphus  Senior  (1085*)  .    .     .  1071 
Lanfrancus  OSB.  cant.  (1089) 

1055  679 

Lantbertus  bland.  (1079')     .    .    .  1068 

Lanthfredus,  Lamfridus  (980*)      .  926 

Lanrentius  amalphit,  (1048)     .    .  976 

casin.  OSB.  (sec.  XI)      ...  976 

Melliii.  seu  med.  (512)  ...  502 

Lazarus  aquens.  (415*)     .    .    .    ,  284a 

pharb.  (485*) 4l6a 

Leander  hisp.  (599) 550a 

LeidraduB  lugd.  (816) 756 

Leo  I  Magun8(461)     ....  369 

Leo  II  (683) 597 

III  (816) 696 

IV  (855) 773 

IX  (1054) 987 

abb.  rom.  (995*) 914a 

atin.  (1072) 976a 

centur.  vel  sic.  (sec.  VIH) .     .  652 

diac.  vel  Asiad,  Kario  (980*)  .  908 

Grammat.  (1013*)      ....  949 

imp.  VI.  (911) 899 

presb.  rom.  (1006*)    ....  977 

raven.  (1005) 983 

senon.  (547) 508 

Leodegar  aug.  (678) 618 


Index  theologoram. 


XLVll 


Leontius  (V) 679a 

abb.  rom.  (680*)    .    ...    .     .  .  576 

Arab.  ep.  (sec.  VII)  .    *    .     .     579a 

areL(484) 423 

mon.  (SOl*) .754 

neap  v.  nicop.  (620*)    ...  579 

Soholaat.  byz.  v.  bier.  (543)    .  471 

LeporiuB  (430*) 287a 

LetalduB  (936*) 897 

mimiac.  OSB.  (99b')  ....  925 

Leteelin  criap.  QSB.  (1031*) ...  974 

Liberatus  diac.  (553*)  .    .    .    .    .  518 

Liberius  (366)     ........  219 

LibuinuB  rom.  (^1054')      ....  990 

Licinianus  cartli.  (602)    ....  562 

Liu  ...  V..  Lui  . . . 

Liudgerus  v.  Ludgerus  (809)    .     .  748 

Liudprandus  crem.  (972)      .    .     .  909 

Liutbertus  biraaug.  OSB.  (853)     .  82 1  a 

LiutolfuB  mog.  (858*)  .....  854 

Lucas  cryptoferr.  Baa.  (1085)    .     .  1080 
Lucianus  (312)   .......     109 

byz.  (434*) 396a 

presb.  (415) 325 

Lucidus  presb.  (475*) 384 

Lucifer  calor.  f37l).     .    .    ,      140.  132 

Lucinianus  y.  Licinianus  (^02)      .  562 

LuculentiuB  (sec.  yi) 531 

Ludgeru»  (809)   .    . '. 748 

Ludolfus,  LuidolfuB  (859)     .    .    .  854 

aug.  (996) 927a 

Ludovicus  sen.  v.  laod,  (1056*)     .  1010 

Luitgerua  l&neb.  (10^8) .....  945a 

LuitpertuB  mog.  (889)      ....  864 

Luitprandus  v.  Liudprandus  (972)  909 
Lui  ...  V.  Liu  ...  ! 

Lullu8(786) 688a| 

Lupus  catal.  (p.  857) 813 

Protosp.  (1102*)    .....  1095 

Servatus  (862) 811 

trec.X479) .    .  422a 

M 

MacariuB  Aegypt.  Senior  (390)  .  225 
Alex,  Junior  (395)  ....  227 
Magne8(410*)  ......    299* 

mpnach.  (399*) 226a 

Mac  Grady  Aug.  (1405)    ....     1064 

MacrobiuH  diac 194a 

MacrobiuB  donat.  (370*)  ....     193a 
MagnobauduB,  Magnobodus  (654)     613a 

Magnus  9enon..(8i8) 757 

Malalas  Jo.  (573*) 490a 

Malchion  (270^ .      92 

Mamertus  Cl.  £cd.  (474) ....    386a 

vien.  (476)    . 386a 

Manasses  I  rem.  (i099)    ....  1098a 

II  rem.  (1106) 1098 

ManegolduB  CR.  (1100*)  .  .  .  .  1044 
(1090*) 1045a 


Pagr. 
MansuetuB  medioL  (681) ....    598a 

MapiniuB  rem.  (569) 552a 

Mappa  Stylianus  (870')   ....    780 

Mar  ellinuB  Comes  (534*)     ...    491 
preab.  (384*)     ......     143 

MarcelluB  ancyr.  (374)     .    »    .    .     172 

Memor.  (411*) 283a 

nolan.  (sec  Vl) 443a 

MarcuarduB  OSB.  prum.  (853) .    .    861 
Marculfus  bit.  (656*)    .....     613a 

MarcuB  diac.  (420*) 325 

erem-.  (420*) 330 

po6ta  OSB.  (601*)      ....     577 

praep.  (XI) 507a 

presb.  (310*) 116 

Marengo  Dom.  (1169) 994 

Marianus  Scottus  OSB.  (1083)  .    .  1064 
Scottus  OSB.  ratisb.  (1088*)   .  1064a 
Marius  avent.  vel  laus.  (593)    .    .    536 
Mercator  (451)      .    .     .      348. 286a 

Victor(445) 

VictorinuB  (370) 190 

Martialis  (251*) 94a 

Martinianus  (sec.  X) 899 

Martinus  I  rom.  pont.  (655)      .    .     595 
bracar.  seu  dum'.  (580)  .     .    .     544 

turon.  (397) 130a 

Maruthas  Maikph.  (420)  ....     326 
tagrit.  (649;      ......     326a 

Maternus  v.  Firmicus 107 

Maurilius  rotom.  (1067)   ....     996 

MauropuB  Jo.  (1054) 

Mauru8Rab.(856)OSB.    ...    794 

OSB.  quinqueeccL  (1070)  .    .  1013 
Maxentius  aquilej.  (833) ....    757 

Jo.  (520*)     .......    469 

MaximinuB  trevir.  (349)  .     .    .    .     119 

Maximus  (190*) 43 

caesaraug.  (619) 576 

conf.  (662) 601 

gaU.  (401) 430a 

philos.  cyn.  (381*)     .    .     I23a.  167a 

rej.  (460*) 428a 

taur.  (465) 430 

Meginfredus  OSB.  fuld.  (1010)      .     966 
Merinhard  OSB.  fuld.  (888)      .    .     840 
Meletius  ant.  (381) ......     157a 

monachus  (f.  sec.  X) .  .  .     .    .     157a 

mopsuest.  (431*) 157a 

Melito  sard.  (170*)  33  et  inter  Add. 

Memnon  eph.  (444) 390 

Menander  Prot.  (582*)      ....    484a 

Merobaudus  (435*)       ......    444 

Mercator  Mar.  (451)  .  .  .  348.  286a 
Mesrop.  arm.  (441)  .  412  et  inter  Add. 
Messianus  presb.  (seq.  VI)  .  .  .  502a 
Metaphrastes  Sim.  (965*)      ...     918 

Methodius  (312) 107.  55 

CP.  (847) 760.736 


XLvni 


Index  theologorum. 


Methodius  Slav.  ap.  (885)    .    .    .  830 

Metrophanes  (880*) 779 

Michael  alex.  (872) 872 

(830*) 724a 

Syncellus  (835") 761a 

Mico  8.  Rich.  OSB.  (865*)     ...  859 

Milo  mindon.  (996) 924a 

tornac.  (872)     ......  858 

Miltiadea  (169*) 35 

Minucius  Felix  (180*) 32 

MoohimuB  Mesopot.  (460*)    .     .    .  397 

Modestus  (201*) 42 

hieros.  (631*) 584 

ModoinuB  OSB.  augustod.  (838)    .  769 

Moelcaich  (751*) 684a 

Montanufl  tolet.  (531) 508 

MoschuB  Jo.  (619)   ....      580.  579 

Mo8e8BarKepha(9l3)    ....  877a 

choren.  (487} 41 5a 

Muirchu  Maccu  Machtheni  (680*)  619 

Muratorianum  fragmentam  (sec.  II)  22a 

Musaeus  massil.  (460*)     ....  435 

Musanus  (175*) 43 

Mutianus  schol.  (5(<0*) 247a 


Nagoldus  OSB.  clun.  (1090*)    1081.  881a 
Naucratius  OSBaj.  (848)  ....    724a 

NectariuB  CP.  (397) 169a 

Nemesius  (390*) 160a 

Nenniua  banchor.  (859*)  ....    83  la 

Nepos  aeg.  (sec.  III) 249 

Nerees  Magnus  (374) 412a 

NeBtorius  ^O*) 349 

Nevelo  OSB.  corb.  (1096*)  .  .  .  1083 
Niceas  v.  Nicetas  Remes.  (414*)  .  301 
Nicephorus  barensis  (1035*)      .    .    976 

CP.  pre8b.  (960*) 892a 

Homologetes  CP.  (829) ...    737 

Ehilosophus  (901*)    ....    892 
keuophyl.  (sec.  IX)  73ea  et 
inter  Add. 
Uran:  (sec.  VII  vel  X)    .    .    .    547a 
NicetaB  byzant  (sec.  IX) ....    787 
byzant.  v.  Nicetas  Serronius 

1004.  169 
David  V.  Paphl.  (890*)  .    .    .    778a 

heracl 1004.  488 

Pectoratus  (1054*)    ...         993 
Roinat.  vel  Remes.  (414*)  301. 188a 

SerroniuB 1004.  169 

Nicetius  trevir.  (566) 552 

Nicias  mon.  (aec.  VI) 467a 

Nico  armen.  (998) 90 la 

raith.  (1060*) 1020 

Nicolaus  I  (867) 774 

n<1061) 991 

CP.  Mysticus  (925)    ....    887 
Nigellus  V.  Ermoldui  (835*)      ...    746 


PiS. 

Niketae  v.  Nicetas. 

Nilus(304*) 328 

aac.  (480) 328 

mon.  (1070*)     ......  1013 

NitharduB  (859*) 850 

Nizo  mediolac.  (1071*)     ....  1081 

Nonnus  aegypt.  seu  panop.  (410*) 

402a:  168a 

edess.  (450*^ 403a 

panop.  (401*)    ....   402a:168a 
syr.  (bcc.  VI) 168a 

Notkerus  altvillar.  OSB.  (1099)    .    948a 
Balbulufl  (912).     .....     873 

hifltoriogr.  (975) 948a 

LabeuB  (1(>22) 948 

leod.  (1008)      ......    966 

pictor  et  physicus  (975)     .     .     948a 

Novatianus  (252*)   .    .    95a;  62.  65.  81 


Odbertus,  Oetbertus  (1026*) 
Oderisius  OSB.  (1105) 
OdiibertuB  med.  (814) . 
Odilo  clun.  OSB.  (1049) 

OSB.  sues.  (920*) . 

(sec.  IX)  .... 
Odo  bellovae.  (881)      . 

cluniac.  (942)  .     . 

foBBat  08B.  (1058*) 

glannafol.  (863)    . 

SeveruB  cant  (958) 
OdoIricuB  (1040).     .    . 
Odorannus  OSB.  (1046) 
OecumeniuB  (601*) .    . 
OlbertuB  (f  1048)     .     . 
Oliva  vic.  (1046)      .    . 
Olympiodorus  alex.  (520' 
Olympius  hiap.  (390*) 
0  p  t  a  t  u  8  milev.  (385*) 
Orestes  Jer.  (1012)  .    . 
Orientius  (439*) .    .     . 
Origenes  (254) 
OrosiuB  (418*)     .     .     . 
Orsisius  (380*)     .     .     . 
Osbernus  OSB.  (c.  1100) 

OSB.  cant.  (1100) 
Osbertus  mon.  (sec.  XII) 
Osmundus  sareBb.  (1099) 
Otfridus  OSB.  (870)    827  et  int«r  Add. 

.     965 

.     750a 
1015.  687a 


53 


.     974a 

.  1096 

.     756 

.     969 

.    896 

.     753 

.     851& 

.     880 

.  1009 

850.  578 

.     931 

.    956a 

.     953 

.     575 

.     974 

.     977 

.     487 

.     280 

.     193 

.     970 

.     444 

et  inter  Add. 

.    319 

.     224 

.    933a 

.  1077 

.  1077a 

.  1086 


Otheboldus  (1034) 
Othelgrimus  (820*) 
Othlo  OSB.  (1073) 


Pachomius  (346) 223 

PacianuB  barc.  (c.  390;     ....  193 

Palladius  helenopoL  (420*)  -     .    .  322 

alter(?410') 321 

schol.  (540*) 520 


Indez  tkeologoram. 


IL 


IX?) 


Pamphilus  (309)  .  . 
PanodoruB  (408)*  •  . 
Pantaena8(193')  .  . 
Pantaleon  diac,  CP.  (sec. 

preflb.  CP.  OP.  . 
Papa  seleuc.  (335)  .  . 
Papia8(150*)  .  .  .  . 
ParduluB  laud.  (856)  . 
Paachalis  I  (824)  .  . 
PaBchasinus  lilyb.  (454*) 
Paschasius  diac.  (c  520) 

diac.  dumiensis  (583) 
Paschasius  Radb.(860*)  817  et 
inter  Add. 

Paator  hiap.  (450*) 

Pateriua  (601*) 

PatriciuB  (493) 

Leo(910*) . 

PaulinuB  antioch.  (389)   .... 

aquilej.  (804)    ....     710. 

bituric.  (419*) 

burdig.  (480*) 

casin.  OsB.  (1105). 

medioL  (418*)  ....      324 

met.  (1060*) 

nolanuB  (431) 

Pellaeus  (460) 

de  Petricordia  (473*)     .     .     . 

trevir.  (359) 

PauluB  1(767) 

abbas  (sec.  VI) 

Bemried.  (1145*) 

camot.  (1088) 

diaconuB  WamefriduB  i797)  . 

eluaensiB  (526*) 

emerit.  (672) 

emes.  (431*) 

fuld.,  PaululuB  (aec.  XII)  .    . 

galeat.  (560*)    ...... 

ffenuens.  OSB 

hellad.  vel  eluBinus  (526*)     . 

neapol.  (640*) 

pannon.  (sec.  V) 

Firis.  (361*) 
ersa  seu  nisib.  (527*)  .    .    . 

Silent.  (562*)    ...... 

tellen».  (617*) 

PelagiuB  I  (560) 

LI  (590) 

archid.  (572*)    ....      544. 

Peregrinus  (sec.  V) 

PeringerOSB.  (10J2) 

Perpetuus  turon.  (491)     .    .    .    . 

PetroniuB  (450)  . 

PetruBalex.  1(311).    ...      113 

alex.  11(381)    .... 

arg.  (890) 

Bibliothec 

canns.  v.  barensis  (801*) 

carnot.  (1039)  .... 

ChryBologuB  (450)  . 


63 
734 

44 
770 
770 
20}a 

23 
809 
728 
396a 
385a 
546 


382 
559a 
438 
878 
141a 
.  292a 
440a 
440a 

.  189a 
996 
440 
440a 
440a 
120 
661 
505 

I024a 

1074 
678 
541 
614 
541 

1097 
643 

1062 
541 
599 
437 
229 
468 
484a 
574a 
514 
515 
546a 
400 
982 
428a 
421 

.  122a 
llda 
868 
846a 
748a 
945a 
428 


PetruB  CraBBUB  (1084*)     .    .    .    .1029 
Damiani(1072)     ....    997 

diac.  af.  (513*) 465 

diac.  oard.  (1050) 974 

diac.  cas.  (1138*) 976 

edeas.  (sec.  V) 460 

ilerd.  (sec.  V  vel  VI)     ...    435 

laodic.  (Bec.  VII) 610 

malleao.  OSB.  (1065*)  .  .  .  1009 
Mansur  (sec.  VIU)  ....  671 
mon.  et  ab.  (850*)  ....  754 
neapol.  snbdiac.  (960*)  889  et 

inter  Add. 
neapol.  Bubd.  (8ec.XI)889a  et 
inter  Add. 

8eba8t.(39r) 147a 

BiculuB  (900*) 783 

8ic.(890) 868 

Vangad.(1066*) 1009 

PhilaBtriuB  (387) 218 

Phileas  thmuit.  (311) 112 

PhilippuB  cret  (170*) 42 

preBb.  (455) 26ia 

flid.(430*) 321 

Solit.  (1105*)  .  .  .  .1087a.  980 
Philo  Carpasii  ep.  (400*)  ...  238 
PhiloponuB  Jo.  (550*)       .     .    .    466.  549 

PhilofltorgiuB  (425*) 3l0a 

Philozenes  mabbug.  (523)    .    .    .    488a 
Phoebadiufl  agen.  (392*)  ....     140 
Photinufl  (376)    .......     I74a 

presb.  (aec.  Vn) 548 

Photiu9(891) 780 

Pibo  tull.  (1107) 1099 

OSB.  tull.  (sec.  XII) ....  1099a 

Pierius  (299*) 60a 

PilgrimuB  (991) 908a 

PinytnB(l77*) 46 

PioniuB  (bcc.  IV) 19a 

PirminiuB  (758) 691 

Placidus  OSB.  nonnant.  (1118*)    .  1048 

Plato(8l2) 726a.721 

PlotinuB  theflfl.  (605*)  .    ....    580 

Polemeufl  An.  (440) 434 

PolybiuB  (sec.  V) 239a 

PolycarpuB  M.  (155) 18 

PolychroniuB  (431) 307 

PolycratCB  (205*) 48 

PolydeukcB  Jul 950 

PomeriuB  JuL  (498) 437 

PontianuB  ep.  afr.  (551*) ....    520 

Poppomet.  (1103) 1045 

PorcariuB  ab.  (486*) 437a 

PorphyriuB  (bcc.  V) 426 

Poflflessor  afric.  (520*) 384a 

Posflidiufl  (437) 271a 

PoflthumianuB  (405*) 317a 

PotamiuB  (359*) 139a 

PraedeBtinatus 407 

Priainu8(75r) 683 

Primasius  adram.  (351*)  .     .      529.  520 


Index  theologorum. 


Proba  Falc.  (sec.  IV)  . 
Probus  hib.  (859)  .  . 
Proclus  CP.  (436)  . .  . 
Procopius  cae».  (562*) . 

diaconuB  (sec.  IX) 

gaz.  (520*)    .     .     . 

presb.  (525*)     .    . 
Prosper  a.quit  (463) . 

carfchag.  (sec.  V)  . 

conv.  (sec.  V)  .    . 

rej.  (sec.  V) .    .    . 

Tir(>(407*)  .    .     . 
Proterius  alex.  (45")    .  . 
Prudentius  Aus.  Cl.  (405 

trec.(861)    .     .     . 
FBelluB  Mich.  (c.  1078) 

Mich.  phii.  (sec.  IX) 
PurcharduB  OSB.  aug.  (997' 


Pag. 
.    340a 
.     853 
.     388 
.    48  ia 
.    484a 
.     483 
.     484a 
.     341 
.     347 
.     342a 
.     342a 
.     34Ia 
.     396a 
.     335 
810.  793 
.  1063a 
.  1063a 
..    918 


QuadratuB  (125*) 25 

Quintianus  aBcul.  (484*)  ....     397 
QuiricuB  barc.  (652*)    .     .     .    .     .     6l0a 


Rabanus  MauruB  (858)     ...    794 
Rabula8(435)     .......    391 

Radbertus  Pasch.  (860*)  817  et 

inter  Add. 
Radbodus  tornac.  (1098)  .     .    .     .1078 

traj.  (918)     ........     895 

trev.  (916) 895a 

Radhodus  trev.  (923*) 895a 

RadulphuB  Ardens  (1101*)    .     ..    .1097 

bit.  (866)      .......     863 

OSB.  Cas.  Dei(1103*)    .    .    .1097 
fontan.  OSB.  (1047)  ....  1061 

Portuar.  OSB.  (1109*)    .     .    .  1097a 
V.  Rodulphus 

Raguel  (966*) 931 

Raimbertus  OSB.  (660*)  ....     616 

Rainagola  (sec.  IX) 842 

Rainaldus  andeg.  (1075*)      .    .     .  1069 
lincol.  (1085)    ......  1069 

rem.  (1096) 1090 

Rainer  OSB.  (1040*) 976 

Rainon  andeg.  (905) 6l3a 

RampertuB  brix.  (844) 754 

RangeriuB  luc,  (1112) 1030a 

Ratherius  (974) 901 

RatpertuB  OSB.  sangall.  (900)  .     .    841 

Ratramnus  (868*) 814 

RavenniuB  arel.  (454*)      ....     428a 
Ravmundusd^Agiles  (1099*)     .     .1074 
OSB.  (1099*)     ......  1081 

K«demptu8  (636*) 567a 

Regino  prum.  (815) 883 

Reginoldus  eichstet.  (989)    .     .    .    918a 
Reimannus  OSB.  (980*)    i    ...    930 
Reinardus  OSB.  (1096*)    .     .     .     .1061 


P*r. 

Rembertus  (888) 856 

RemigiuB  antissiod.  OSB.  (908)     .  876 

cur.  V.  RemediuB  (820)  .    .    .  758 

lugd.  (875)  .......  809 

rem.  (533) ,  ...  507 

RenalluB  baccin;  (1089*)  ....  1031 

RetiduB  augustooi.  (334)  ....  112 

Rhodon  (190*) 42 

Ricemarchus  (1096) 550a 

Richardus  archid.  (1020)      ...  977 
OSB.  belUl.  (1050*)   .     .    .109.977 

OSB.  clun 609u 

de  Damellis  seu  PratelliB 

(1131) 1060 

iloriac.  (979)     ......  932 

vann.  (1046) .  977 

RichariuB.gejnbl.  (987)     ....  897 

Richer.rem.  (998) 914 

RiculfuB  auesB.  (902) 898 

Rimbertns,  Rembertus  (888)     .     .  856 

RiquarduB  (1085*)   ......  1082 

Robertus  heref.  (1095)      ....  1065a 

OSB.  sang.  (916) 898a 

Cist.  (1108) 1098 

de.Turabal.  (1090)     ....  1061 

RodoinuB  OSB.  (830*) 753 

Rodulphus  bitur.  (866)    ....  698a 

Glaber(l050) 936 

V.  Rudolfus ,  Radulphus. 

RogeriuB  OSB.  Cad.  (109(»')  .     .    .  1092 

RomanuB  (sec.  VIU  vel  VI) .    .    .  656 

Romualdus  Camald.  (1027)  ...  947 

Rorico  (1101') 1096 

Rotgerus  col.  (970*) 928 

trev.  (931) 928a 

Rothadus  suess.  (869) 8(»3 

Rudiger  OSB.  (990) 906a 

RudoIfAB  OSB.  fuld.  (865)    ...  839 
V.  Rodulphus,  Radulphus. 
Rufiaus  aquilej.  (410) .     .  311.  154  169 

presb.  seu  SyruB  (401*) .    .    .  3l2a 

(1056*) 1018 

RuopertuB  mediol.  (985*)      .     .     .  925 

Rupertus  bamb.  (1102)     ....  1068 
Rupertus  OSB.  gottwic.  (1199)      . 

RuriciuB  lemov.  (507) 448a 

Rusticus  burdig.  (450*)    ....  428a 

diac.  (552*) 516 

lugd.  (499) 428a 

narbon.  (461) 428a 

RutharduB  OSB.  hirsaug.  (865)      .  860 

Rjthmarch  v.  Ricemachus  (1096)  550a 

S 

Sabbas  hieros.  (532) 506 

junior  (991)      .....     .    .     .  507 

mon.  ^850*) 754 

Sabbatius  (384:") 144 

Salomo  OSB.  conat.  (919)     .     .     .  89la 

Salonius  (475) 408 


Index  theologorum. 


Ll 


Ptff. 
400.  609a 
.     934 
.     997 


392 

1039 

610 

23(> 


439a 
681 


Salvianus  massil.  (490*) 
Salvusab.  (962).    .    . 
Samona  gaz.  (1056*)    . 
Sampirus  aaturic..(i040) 
Samnel  edess.  (467!)    . 
Maroch.  (1085*)    . 
Tajus  (651*).     .     . 
Sanctus  Sev.  Endelechius  (394' 
Schnoudi  ab.  (scc.  V)  437a  et  in- 

ter  Add. 
Sechnall  Secundinus  (^448)   .    .     . 

Secundus  trid.  (612) 

Sedatus  bitter..(589*j 508a 

nemaus.  (507*) 508 

Sedulius  poeta  (430* ) 339 

ScottuB  (850*) 733 

Serapion  (203) 92 

thumit.  (358*) 122a 

Sergius  I  (701) 641 

historiogr.  (sec.  IX)  .     .     .     .  742 

Serlo  OSB  corn.  (960')    ....  .<W)6a 

Servatius  tungr.  (384)      ....  144 

Servatus  Lupus  OSB.  (862)  ...  811 

Servn8Dei(4in 381a 

Severianus  yabal.  (408*)  ....  242a 

SeveruB  antioch.  [Sbb*)    ....  197 

malacit.  (601*) 572 

milev 279a 

minoric.  (418*) 279a 

Sanctus  Endelechius  (394')    .  230 

Sulpic.  (420*) 315 

V.  SulpiciuB 

Sextud  (199*) :     .     .  47 

JuL  ^221')    . 100 

philos 78a 

Seyfridus  OSB.  tegerns.  (1068)      .  1018 

Sidonius  ApoII  (483) 446 

Sigehardus  OSB.  (957')    ....  930 

SigewardusOSB.  fuld.  (1043)  .     .  97.^ 

Sigefridus  gorz.  (1040*)   ....  1029a 

mog.  (1084*) 1029 

Silverius  (540) 454 

Silvester  II  v.  Gerbert  (1003)    .   939.  189 

Silvia  Aquit.  (sec.  IV) 134a 

Simeon  ApoU.  (472*) 436a 

Barsabaa  (350*) 203 

BaitArsci.  (523')      .     .    494a.  520 

H.  Bertini  ab.  (1148)  .    .     .     .  154a 

Metj.phra8te8  (965*) ....  918 

presb  (570") 543a 

Stylites  (459) 436a 

Stylites  junior  (596) ....  546 
theol  jun.  (1042) .     .     .      985.  672 

Simpertus  (809)  . 692 

Simplicianus  (400) 277a 

OSB.  Cassin.  (576)     ....  550 

Simplicius  pont.  (483)      ....  374 

SiriciuB  P.  (398) 221 

Sisebutus  rex  (620) 837 

Sisinnius  (sec.  IV  ex.^ 30 

CP.  II  (999) 931a 


Siviardus  0.  S.  B.  (697)   ....  617 

SixtuB  IL  (258) 78a 

m.  (440) 368 

Skylitzes  Jo.  (1081-) 741 

Smaragdus  0  S.  B.  (8l9'j    ...  732 

Ardo  0.  S.  B.  (833)   ....  762 

Socrates  (439*) 416 

SonnatiuB  rem.  (631) 581 

Sophronius  (392*) 266 

alex.  (859)    ........  727 

hieroH.  (611)     .    .     .   597.507.579 

SozomenuB  (439*) 417 

Speraindeus  (sec.  X) 847a 

StepelinuB  0.  S.  B.  (I095i     .    .    .  1077a 

Stephanus  I  (257) 95 

II  (757) 660a 

111(772) .  661 

V(891) 778 

.  X  (1058) 991 

ab.  (sec.  VIj 505 

ab.  0.  S,  B.  (1079)     ....  1082 

antiss.  (587*) 543 

boatr.  (sec.  VIII) 669a 

card.  (1068) 1015 

colon.  (966') 930 

CP.  (808) 754 

diac.(55b*) 502a 

Herrandu6(1102)      .     .    .    .1043 

leod.  (920)   . 893 

de  Sttnikh  (750*) 648 

Strabo  Walahfr.  (849)    728.  745.  5S6a 

SturmiuB  0.  S.  B.  (776)    ....  689 

Stylianus  Mappa  (870*)    ....  780 

Suidas  (sec.  X) 897 

SulcarcluB  0.  S.  B.  westm.  (sec.  XI 

vel  XII) 1073 

Sulpicius  Severus  (420*)  ....  315 

Piu8(644) 315a 

Syagjrius  hiap.  (450') 382 

Sylvia  (sec.  iV) 134a 

Symeon  v.  Simeon. 

Symmachus  (514) 451 

Syneaius  cyren.  (413) 334 

SyrusO.  S.  B.  clun.  (1001)   .     .    .  969 

T 


Tagino  magdeb.  (1012) 
TajuB  caesaraug.  (651) 
TarasiuB  CP  (806) .  . 
Tatianu8(180*)  .  .  . 
Teraldus  (1001*)  .  . 
Tertullianus  (243*) 
Teterius  antiss.  (590*) 
TetradiuB  ler.  (c.  541) . 
Thalassius  mon.  (430*; 

(650)   

Thangmar  hild.  (1025') 
Theganus  (835*)      .     . 
TheobalduB  (sec.  XI)    .    . 
Theodemar  O.  S.  B.\797) 


962 
610 
720 

35a 
980 

70 
543 
505 
390a 
604 
967 
745 
1083 
692 


LII 


lnter  theologorum. 


Theodemir  (825) 718 

Theodericus  v.  Theodoricua, 

Theodolus  (c.  490) 409 

(aec.  X) 410a 

Theodoretu8(458)     .    .      360.354 

TheodoricuB  0.  S.  B.  andag.  (1109)  1076a 

0.  S.  B.  S  Aud.  (1074*)      .    .  1075a 

0.  S.  B.  casin.  (1010*)    .    .    .  947a 

0.  S.  B.  dunelm.  (1100)      .     .  1075a 
floriac.  0.  S.  B.  (1020*)]  947  et 
inter  Add. 

metensis  (984) 928 

paderb.  (1079*) 1088 

tholej.  (1073) I075a 

trev.  (t977*) 927 

trev.  (1000*) 927 

trudonopol  (1107)    ....  1077 

virod.  (1088) 1025 

TheodoruB  pont.  (649)      ....  595 

abbas  (368) 225 

ab.  campid.  (sec.  YII)    .    .    .  6l3a 

Abukara  (798*) 674 

cantuar.  (690) 622 

cariena.  (870*) 674 

Daphnopata  (956*)    ....  929 

GraptuB  (833)  ......  727 

heracl.  (355) 204a 

icon.  (551*) 542 

junior 204a 

lector(527*) 491 

mopsuest.  (428)    .     .     .      302.  250 

Paph.  ep.  (655*) 620 

Petrae  ep.  (547*) 541 

rhait.  (636*) 574 

scythopol.  (553*) 521 

Studita(828) 721 

Trimith.  ep  (680*)     ....  620 

Theodosius  archidiac.  (525*)     .    .  494 

melit.  (boc.  XI)      .....  949a 

Theodotus  ancyr.  (440*)  ....  389 

Theodulfus  aurel.  (821)  ....  698 
Theofridusepternac.  (1110)      .    .1081 

TheognoBtuB  alex.  (290*) ....  97 

(870*) 779a 

Theonas  (300) 94a 

Theophanes  Byz.  (577*)   ....  735a 
Oonfesa.  (817)  ....      735.726 

Graptu8(845) 727a 

Isaur.      . 727 

TheophiluB  alex.  (412)     ....  241a 

antioch.  (186) 37 

caesar.  (211) 38 

syrus  (309*)  1 14  et  inter  Add. 

TheosterictuB  (824*) 755 

Theotimus  tom.  (457*)     ....  396a 

Thiadmar  ealisb.  (907)     ....  891 

Thietmar  merBcb.  (1018)  ....  950 

0.  S.  B.  corb.  (1107)      .    .    .  1096 

TichoniuB  (390*) 302a 

Tighernac  (1088) 106*3 


Pas. 

Tilpin  rem.  (794) 692 

Timotheus  (sec.  V) 503a 

alex.  (385) 217 

antioch.  (535*) 503 

beryt.  (401*)     ....    310a:  217 

hieros.  (535*) 503 

Skeuophyl.  seu  CP.  (602*) .    .  573 

Tirechanus  (663) 619 

Tiro  Prosper  s.  Prosper  T.  .    .     .  34la 

Titianus  tarvis.  (sec.  V.  vel  VI.)  .  425 

Titus  bostr.  (374) 192 

Tobias 560a 

Tomellus  (1085*) 1073 

Trifolius  (520*) 469a 

Trifon  V.  Trypho        60a 

Triphyllius  (359*) 210 

Trojanus  sant.  (532) 506 

Trypho(265).    . 60a 

Tudebodus  (1099*) 1075 

Turibius  astur.  (4b0) 382a 

Turpin  v.  Tilpin  (794)     ....  692 

Tusaredus  (sec.  VIII) 678 

Tutilo  0.  S.  B.  sang.  (898)   ...  869 

Tychonius  v.  Tichonius  ....  302a 

Tyro  Prosper  v.  Prosper  T. .    .    .  34la 


Udalricus  0.  S,  B.  clun.  (1093)  .  1085 
Uffing  0.  S.  B.  werth.  (980*)  .  .  923 
Ulmarus  presb.  (875")  .....  860 
Ulrich  0.  S.  B.  teg.  (1042)  ...  982 
Ultanus  Mac  Concubar  (656)    .    .    619 

Uranius  (451'*) 442 

Urbanus  II  (1099)       1046  et  inter  Add. 
I  Ursinus  (sec.  IV.  vel  III.)     ...      82 
(sec.  VII  vel  VIII)     ....    618 

Ursio  ab.  (1079) 1082 

Usuardus  0.  S.  B.  (877)  ....  845 
Utho  argent.  (965) y26 


Valcandus  0.  S.  B,  (1014)    .    .     .  971a 

Valerianus  (455*) 434 

Valerius  (260*) 76a 

ab.  hisp.  (695) 62  la 

Venantius  Fortunatus  (600*)    .    .  588 

Veranius  cabill.  (590)      ....  408a 

Vereoundus  (552) 517 

Verus  araus.  (480*) 424 

rutensis  (626*) 581 

Victor  I.  (199) 47 

11(1057) 991 

III  (1087) 1045 

antioch.  (430*) 310 

capuanus  (554) 528 

carten.  (450*) 381 

carthag.  (645*) 595 

Marius  (445) 448 


Index  theologorum. 


Lllt 


poSta  (470*) 448a 

tunnonensis  (569)      .     .      535.  181 

vitensis  (486*), 418 

Yictorinus  v.  Marius  V 199 

Mar.  Cl.  V.  Victor  M.    ...    448 

pelav.  (305) 111.62 

Victorius  aquit.  (457*)     ....    345a 
VictriciuB  rotom.  (415)    ....    333 

Vidricui  tulL  (1069) 333 

Vigilas  albeld.  (976*) 838 

Vigilius  pontifez  (555)    .    .      511.362 

diac.  (420*)  . 325a 

taps.  (526*) 479.  319a 

trid.  (405)    . 325 

Vincentius  gail.  (480*)     ....    314a 

lirin.  (450*) 378 

Virgilius  Balisb.  (784)       ....    683 

Viventiolus  (516*) 508 

Viventius  ep.  (wc.  VI)     ....    502a 

Viconius  (450*) 380 

Vulculdus  (lOSr) 1012 

Vulgarius  Eug.  (910')      ....     888 

W 

WalahfriduB  Strabo(849)728.745.586a 
Waldramnus  0.  S.  B.  (925) ...     883 

argent.  (906) 891 

Walo  0.  S.  B.  (1089) 1089 

Walramuanaumb.  (1111)    .    .    .1026 

Walter  aen.  (923) 898 

spir.  (sec.  X) 929 

V.  Wautier 863 

Wandalbertui  O.  S.  B.  (870)     .    .845 

Warinus  met.  (1060) 983 

Warmannus  const.  (1034)    .    .     .    972 

Wamacharius  (615) 578 

WarnefriduB  Paul.  diac.  (797) .    .    678 
Wautier,  Walterius  aurel.  (891)  .    863 

Wazo  leod  (1048) 982 

Wenricus  (1082) 1026 

Werembertus  0.  S.  B.  sangall.  (884)    82  ]  a 
Wemerv.  Bemer(981)    ....    925 
Wettinus  0.  S.  B.  aug.  (824)    .    .    586a 
Wezilo  mog.  (1088)     .    .      1029.   1034 
WibertuB  (Clemens  III  1100)     .     .  1027 


Pag. 

WibolduB  Camerac.  i^965)     .    .    .  936 

Wicboldus  (788*) 675 

Widb€rtcamut.\986)      ....  930 

Wido  ferrar.  (1092*) 1027 

Osnabr.  (1101) 1027a 

Widricus  tul.  (1061) 1010 

ab.  (1060*) lOlOa 

Wigo  Feuchtw.  (980*)     ....  935 

WiUeramna  0.  S.  B.  (1085)  .    .    .  1060 

Winebrandus  (920*)    .    .     .    .    .  S96a 

Widukind  (973*) 915 

WillibalduB  eichstett.  ep.  (786)    .  687a 

mog.  presb.  (780*)    ....  686a 
WimunduB  v.  Guitmiindus 

0.  S.  B.  (1065") 1018 

WinebranduB  0.  S.  B.  (920*)     .    .  896a 

Wipo(1048') 951a 

Wizo  CandiduB  (790*)      ....  734a 

WolferiuB  hildesh.  (1036*)    ...  968 
Woifhardus  0.  S.  B.  haesenriet 

(1902) 866 

Wolfhelmius  (1091) 1054 

Wolfgang  ratisb.  (994)    ....  906a 

Wolstonus  0.  S.  B.  (990')     ...  926 

Wormonocus  (884*)     .....  860 

Wulfadu»  bitur.  (876)      ....  803 

Wulfila(383) 204a 

Wulfinus  BoCthias  (830)      ...  753 

Wulstanua  ebor.  (1023)   ....  979 

X 

XiituB  V.  Sixtus 


ZachaeuB  christ.  (sec.  V)       ...  41  a 

Zacharias  I.  (752)    ....     659.  563 

hieroB.  (631) 584 

mityl.  (540*) 533a 

Zeno  veron.  (380) 222 

Zenobius  edess.  (401')      ....  397 

glagensis  (324i 414a 

ZephyrinuB  (217) 94 

Zo8imus(414) 298 

abba8(432*) 436a 


Index  rerum 

quae  in  libris  hoc  in  tomo  recensitis  tractantur. 

NB.  yumerns  aasigDatus  Gst  nnmenis  colamnae :  m^  qui  typis  nitidioribiis  est  expre»tns,  sigDificat  aiYnmeiK 
tum  iii  operc  ea  relato  columna  docte  admodum  tractari.  —  Commentarii  in  singalos  s.  Sciiptvrae  Ubros 
<qaaerantur  sub  verbo  Scriptura;  historia  singnlarium  nationum,  ecdesiaram,  seriei  cp»cop<Kiim  alic^jas 
«lioecosis  sab  verbo  H  i  s t o r i a,  monasteriornm  rero  historia  sab  r.  Honaiteriam  Qna«  snb  nno  titvlo 
non  reperiuntnr,  sub  alio  forte  afflni  tcI  simili  inreDientnr. 


Abrahami  fides  162.  182. 
Jeademici  refatati  275. 
Acep?uUiimp\igu&tio  670;  9.  Mwiophyaitae, 
Adami  lapsus  (^drama)  741  a;  ru^na  809. 
Adoptianarum  error  refellitur  664.  705. 

711  bie;  T.  Elipandus,  Fdix. 
Adventus  981. 
Adversitates  patienter  ierendae  251;  v.  Pa- 

iientia. 
Aleatores  47. 

Alexander  //defensus  1001. 
AUegoria  in  Scriptura  interpretanda ;  al- 

legoricae  ezplic^tiones  432;  perso- 

narum  569 ;  aliarum  rerum  570. 798. 
Amalarius  impugnatus  829. 
Amicitia  christiana  528. 
Amor  divinus  986 ;  v.  Dilectio  Dei,  Caritas. 
AnastU  imp.  laus  486. 
Angelorum  encomium  599.  751a.;  creatio 

88*^ 
Animaiz,  99.  159  s.  182.  205.  275.  386a. 

437.  526.  604.  706. 792.  799.  805.816; 

origo  181.  284.  1087;  immortalitas 

275. 468 ;  motus  106. 986 ;  pugna  337; 

conditio  post  mortem  547.  608:  num 

duplex  281 ;  animae  cbristianae  tes- 

timonium  72. 
Animalium  proprietates  pie  explicatae 

238. 
AnnaUs  843.  913.  1067  s.  altahenses  969 ; 

bertiniani  805.  811 ;  fulden8e&744a; 


839  8. ;  hibernici  1063 ;  hildesheimen- 

ses  969 ;  laurissenses  743  s. :  sangal- 

lenses  10(j2a ;  v.  Chronicon,  Chrono- 

graphia^  Historia* 
Anomoei  impugnati  145a.  248.  367. 
Antichrietus  66.  708.  922.  978.  1003. 
Antiphonae  882. 

Antiphonarius  1.  564. 717.  767.  866. 
Antropomorphitae  impugnati  356.  905. 
Aphthardokkae  impugnati  572. 
ApoUinaristae  impugnati   123.  159  bis: 

367.  383.  473. 
Apologia  religionis  christianae  25  ss.  28  ss. 

82.34  ss.  saepe ;  65. 71  s.  87.  103. 105. 

H2a ;  215  saepius ;  336. 353. 8G2. 416. 

V.  Controvereiae. 
ApoUonius  Tyaneus  refutatus  216. 
Apostoli  484A.  eorum  baptisma  599;  eorum 

doctrina  8  ss. ;   11  eorum  canones  8. 

1 1  ss. ;  constitutiones  8. 11  ss. ;  eorum 

festivitates  836. 
Appaiationes  ad   rom.    pontificem    372. 

803a. 
Arca  Noe  182. 

Areopagita  Dion.  v.  Diongsius  A. 
Ariani  impugnati  120  ss.  saepe;    126. 

131  ss.  140  ter ;   142  s. ;  150  ss.  158. 

172  88.  180a.   191.  205.  235.  288  ter : 

319a.  381.  385.    437.  464  saepius: 

477  8. ;  479  s.  saepius ;  651.  607.  837; 

et  inter  Add.  ad  p.  184;  eorumhisto- 

ria  121.  932. 
Aristoteles  impugnatus  30. 


Index  rerum. 


LV 


Annenof*um  errores  1020. 

Ascesis  50  s.  153  saepius;  162  saepius: 

199  saepius;    225  ss.  saepius;  295 

saepius;  328  ss.  saepius;  359.  406. 

436  ss  saepius ;  545  ss.  saepius ;  582 

ss.  saepius ;  604  s  saepius ;  621.  688. 

707.  768.  872.  881.  933.  986.  993a. 

1016  s.  saepius :  1020. 1087  s.  saepius. 
Athtttiasiu8  defensus  142. 
Augus^ini  doctrina  in  corpus  redacta  296 

bis ;  344.  493.  1040 ;  clayis  ad  eam 

296 ;  defensa  344.  808. 
AvariHa  401.  1002. 
Azynta  671. 


Baptiamm  72.  154.  193.  243a;  483  508. 

547.  551. 600. 660a.  756 ;  parvulorum 

284 ;  non  iterandus  282  s.  764 ;  effec- 

tu8  647 ;  distinctio  a  Joannis  baptis- 

mo  483 ;  caeremoniae  544a.  626  bis ; 

699.  708.  755  8s.  saepius ;  859 ;  trina 

mersio  546. 
Barlaam  et  Josaphat  (legenda)  672. 
Beatitudines  162.  967. 
Berengarim  impugnatus  994  ss.  saepius ; 

104888.  saepins;  ejus  multiplex  dam- 

natio  1036. 
JSdefAfti^illustratus  lOlla. 
Boni  natura  281 ;  461 ;  bonum  summum 

570;  bonorum  ecclesiasticorum  dis- 

pensatio  715. 
Breviarium  v.  Horae  canonicae. 


Cain  et  Abel  182. 
Calmtii  laus  894. 
Canones  68.  391.  414.  53.?a.  618.  649.  892. 

1015  bis ;  1034 ;  vide  Statuta ;  aposto- 

lorum  8 ;  v.  Foenitentiale ;  11.  poeniten- 

tiales  114.  154.  532a.  622  s.  643.  690. 

726. 758  8. 898;  canonum  coUectio  496 

saepius;  502.  546a;  548  s.;  664.  690. 

740.  758.  784  s.;  830.  864  8.;  886. 

958.  978. 1031.  1040.  1083  8.  bis;  epi- 

tome  920. 
Canonicorum  vestitus  1002. 
Cantica  ecclesiastica  illustrata  517.  799. 

822.  946. 
Capitula  tria  511  ss.;  519  s.  saepius;  522. 

609. 
CapituJaria  758.  863  ter ;  v.  Statuta ;  re- 

gum  761  8. 
Cafitas  604  bis ;  993a ;  v.  Amor,  Dilectio 

Dei. 
Carmhta  202  s. ;  209.  232.  885  ss. ;  339  s. ; 

348.    398    s.;    424.  -440^.   saepius; 

442  88.;  444  88. ;  478.  482.  587  88.  sae- 

pius ;  6m).  628.  638.  655  ss.  672.  681. 

694.  699  8.  707.  711. 726  s.;  730.  733. 


769  s.  784. 800. 830. 845. 869  88. ;  889. 

895. 900. 1068  saepins ;  920. 935.  945. 

v.  HymnoSf  Poemata^  Poetae. 
CaroUM.  vita  743.  770. 875.  etinter  Add. 

ad  p.  857. 
CaroUni  libri  708. 
Caesianus  refutatus  344. 
Castitas  74,  78.  108.  332a;  1003;  clerico- 

rum  993;  v.  Contin$ntia, 
Casus  pastorales  etc.  624  bis;  691.  934. 
Catecheses  14«.  157.  180  8.  276.  301.  725 

bis ;  828 ;  quomodo  instituenda^  392. 
CeUuB  impugnatus  55. 
C%»2ur8mi4«84.  91. 
Chorepiscopi  799. 

Christiani  nominis  of&cia  162;  yJnstilutio. 
Christue  444.  466a ;  v.  Ineamatio  ;  divini- 

tas  249;  duplex  natura  67.  499.  514. 

523.  573 ;  duplex  voluntas  608.  670 : 

unitas  personae  355.  363.  393 ;  407 : 

Filius  naturalis  483 ; 
vaticinia  de  Christo  409;  genealogin 

101 ;  progenitores  648 :  nativitas  598; 

virginea  814  s.  819;  ejus  caro  73; 

quando    nativitas  celebranda  866: 

ejus  nomina  302 ; 
chronologia  vitae  606 ;  vitae  mjsteria 

198; 
transfiguratio  503;  passio  107.  lT9a; 

170.  734.  800.  1031 ;  pro   omnibus 

813;  resurrectio  107.  590.  599;  as- 

censio  437;  subjectio  172;  adoratio 

123: 
beneficia,  quae  ex  eo  in  nos  redundant 

507;    num    viderit  oculis  corporis 

Deum  734 ;  ima,go  126. 
Chronica  seu   Chronicon  universale  68. 

212.  262. 316, 341.  345.  382.  417.  491. 

526.  534a;  535  s.  ter;  5'6a.  568.  571. 

576.  612.  626;  650.  718.  735  s.  746. 

837  8.  quater ;  882  s.  884  8. 895. 914  s. 

921.  949  8. ;  953  s.  963.  1006  ss.  sae- 

piu8 ;  1037  8. :  1064  s. ;  1069 ;  v.  Chro- 

Hographia^  Annales,  Hfstoria ; 
chronicon  eberspenge  1061. 
Chronographia  100.  490a.  734  bis;   740. 

949;   vide   Cftronicon,  Annales,   Hi- 

storia. 
Chronologia  211  s.  217. 
I  CAry«08ta»>ulaus366;  V.  FiWsubnoraine 
!         Chrysostomi. 
Clavium  potestas  193 ;  singularis  opinio 

986. 
Clerici  81 ;  eorum  officia  185.  797 :  v.  /«- 

stitutio  clericorura. 
Coelestius  pelag.  accusatnr  324.  348. 
Coelihatus  408.  423a.  1002. 
CoUationes  patrum  394. 
CoUectio  documentorum  367  ;  quae  spec- 

tant  raonophysitas  497.  527 ;  episto- 

larum  decretalium.497 ;  canonum  v. 

Canones, 


LVI 


Indez  remm. 


Computm  8).  605.  634.  799. 909. 
ConciUum:  eorum  hifltoria  31 1a;  645  s. ; 
decreta  942 ; 
aquilejense  (381)  479 ; 
aquiBgranense  (862)  871 ; 
ariminenBe  121.  133.  191. 
chalcedonense  404. 517.  527.  «46. 1005  ; 

defenaum  474.  787, 
constantinopol.  contra    ss,    imagines 

(754)720;oec  VIII  833; 
lemovicense  (1031)  1014; 
nicaenum  121.  327.  418;  defensum  191 

bia ;  nicaenum  II  (787)  833 ; 
palmare  (in  causa  Symmachi)  481 ; 
romana  X  sub  Gregorio  VII 1025 ; 
seleucicnse  121.  133;  a.  410 :  327; 
trullanum  834. 
Concuphcmtia  285. 
Confessio  peccatorum  599 ;  singularis  de 

ea  opmio  670.  986.  1059. 
Confessumes  (s.  Aug.)  278 ;  346  (Prosperi); 
438  (8.  Patricii);  904  (Ratherii);  933 
(Guidonis  anic.) ;  1016  (Othlonis). 
Constantinua  M,  213. 
ConstUutiones  apostolicae  8;  monasticae 

1043. 
Consubstantialitas  99. 126. 137a;  140.  191. 
ContempkUio  1018. 

Continentia  292.  548.  604a ;  v.  Castitas. 
Controversiae  cum  judaeis  29.  40.  50.  66. 
77.  81   bis;  87.  95a.  160.  198.  235. 
248.  279  bis ;  359. 409.  503a.  520. 570. 
579. 602a ;  607. 609. 713  saepius ;  808. 
943  8.;  1001  bis;  1059: 
cum  gentilibuB  30.  38.  41a.  65.  74.  87. 
103.  105.  118.  208.  235.  24»  8. 278. 
300.  301.  320.  337.  862.  375.  410a. 
412a.  443.  480.  607;  v.  Apohgia; 
cum  haereticis  42  s.  saepius ;  50. 61.  65. 
67.  72.  89.  144.  198.  236.  279  ss.  sae- 
pius ;  367.  407.  607.  674.  847 ; 
cum  gnosticis  45.  73. 
Conversaffo  christiaDa  295. 
Cofdis  compunctio  246.  250 ;  simpiicitas 

1003  ;puritas  800. 
Coronae  paganicae  usus  prohibitus  74. 
Correptio  aequanimiter  ferenda  1003 ;  cor. 

et  gratia  286. 
Cosmographia  634. 
Creatio  579a. 
Creaturarum  ordo  570. 
Crucis  mysterium  328a:  503.  599.  727. 
761.  796;  inventio  503:  signi  virtus 
230 ;  crux  quae  apparuit  anno  351 : 
146. 
Ci#ro  pro  mortuis  277 ;  pastoralis  773 ;  v. 

Theologia  pastoralis, 
Cyclus  paschabs  v.  Paschaiis  computatio 

vel  computus, 
Cynocephali  816. 


Daemones,  eorum  energia  1063a;  non  gu- 

bemant  mundum  248. 
David  l{f2  ter ;  245. 
Deborae  canticum  262. 
Dscaioffus  100<. 
Deitas  una,  non.trina  790.  803. 
Delieiae  spirituales  1003. 
Deus  61;  ejus  ezistentiA  probatur  105. 

675;  unitas  30;  incomprehenBibilitas 

248 ;  laus  445 ;  nomina  457 ;  omni- 

potentia  1002;  omnium  auctor  464; 

gubeiiiatio401;  providentia83.  249b.; 

'64S.  882.  423a;  hominum  ma^ter 

275;  juBtitia  106  bifl;  promissiones 

347 ;  V.  Praedestinatio ; 
de  Deo  uno  et  trino  407 ;  v.  THniias. 
Dialeetica  667. 
Didascalia  634.  707. 
Dignitatum  fuga  1002 ;  ambitio  damnatur 

1002. 
DHectio  Dei  295 ;  v.  Amor,  Caritas. 
DHuvium  478. 
Dionysius  alez.  defensus  121 ;  Areopagitae 

opera  455 ;  illustratuB  458.  605.  792. 

834  bis. 
DisdpUna  christiana  140;  eccleBiaatica 

509.  797 ;  v.  Institutio;  Statuta  etc. 
Discipuli  LXX  4B4a.. 
Discretio  226. 
Divinatio  278. 
Divitiae  332a. 
Divortium  Lotharii  804. 
Doetrina  apostolorum  9  b. 
Dogmata  dcclesiastica  294.  427. 
Dominus  vobiscum  1002. 
Donatistas  impugnati  194.  282  ss.   sae- 

piuB ;  480. 
Dracones  970. 
DueUum  iUicitum  713. 


Ec€iesiaA7h.hb\\  ejus  unitas  78;  inde- 
fectibilitaB  248;  catholicitas  1 93;  aanc- 
titas  280 ;  libertateB  805 ;  jura  932 : 
bona  806 ;  presaurae  907  b.  ;  1041 ; 
romanae  pnvileg^um  1001 ; 
Ecclesiae  dedicatio  878.  991. 

Eleemosyna  78.  186.  248.  443.  450.  503. 
1001. 

Elias  182. 

EUpandus  tolet.  impugnatur  71 1 ;  v.  Adop^ 
tianorum  errores. 

Encydopaedia  568.  800. 1063a. 

Epicurei  impugnati  83. 

Epigrammata  221.  343  b.  450.  482.  507. 
627  ss.  800.  900.  938.  984  s. 

Epiphania  243. 

Episcopi  electio  828 :  ordinatio  421 :  in- 
structio  699.  942 ;  abdicatio  1002. 


Index  reram. 


LVU 


EpUtolae  rom.  pont.  95;  ^5  a.  219  88. 

297  88.  saepius;  346.  868  88.  saepius; 

4&2.  458  88.  512.  515.  563. 595  88.  sae- 

pius;  641  88.  660  ss.  631.  776  88.  943. 

990  88.  sacpins ;  1024  8. :  1046  8. ;  ha- 

rum  collectio  497 ; 
canonicae  99.  114. 155.  162.  784; 
synodales  800 ; 
apologeticae  2.  24.  850. 
dogmaticae  17.  19.  79. 80a ;  121  88.  sae- 

piu8;  155.  16^.  284a.  343.429.465. 

499  598 
asceticae  30.  125a;  224.  228.  238a.  264, 

315.  318.  332a.  400.  431.  434»  436  88. 

587.  618.  1095. 
varii  argumenti  85.  110.  113a;  ll9a; 

140.  162.  242a.  251.  264a.  268.  294. 

317.  325.  329.  334.  332a;  352a;  858. 

8611.  386.  389  s.  saepius;  391  ss.  408. 

424.  443.  447  s.  468.  477.  486.  494. 

499.  502.  504  8.  508  8.  saepius ;  516a. 

527.  553.  562a.  571.  581.  604.  614. 

627  83.  638.  688.  703.  711.  721.  725. 

743.  768.  784.  806. 812. 848. 889.  905. 

920. 934. 944.  958.  982  s.  1000. 10138. 

1018  8.  1058.  1089  8.  saepius;  10988. 
Eremi  laus  431. 
Eremitarum  ordo  1002. 
Erigtna  Scotus  impugnatus  811.  829. 
Eschatologia  731.  824.  1003. 1087. 
Eucharistia  45.  522.  557a;  599.  625.  671. 

768. 815  8. ;  817  s. ;  820  bia ;  824.  878. 

905. 942. 944. 995  ss.  saepius :  1050  ss. 

saepius;  1053  ss.  1058;  Y.  Berengariua, 
Eunomiue  impugnatus  150. 158  8. ;  306 ; 

V.  Ariani, 
Eusehiua  caesariensis  impugnatus  739. 
Eutgchiani  T.  Monophgsitae, 
Exeommunicati  num  sint  vitandi  1036  s. : 

num  sacramenta  ab  iis  collata  va- 

leant  1036  s.  saepius;  eorum  recon- 

ciliatio  1036. 
Excommunicatio  1036. 
Expositio  iidei  v.  Fidea, 


Fatum  160.  207  s.  249. 

FelicUas  vera  1003. 

Felix  urgellit.  impugnatur  705. 713 ;  764 ; 

V.  Adoptianorum  errores. 
Feminarum  cultus  73. 
Festi  dies :  homiliae  in  eosdem  248 ;  v. 

Homiliae^  Sermones  etc. 
Ftdelium  libertas  677, 
Fides  110.  141a.  153.  198.  243a;  277.  S80 

saepius ;  301. 382.  391. 400.  428.  840 ; 

catnolica  1001 ;  ejus  unitas  689 ; 
Fidei  expositio  30.  98  bis;  99.  122  ter; 

159a:  181;  189.  236. 242a :  315. 855  ss. 

479.  523.  607.  671.  715 :  summarium 

282.  333.  427.  460.  464.  670.  711 : 


Confessio  131a:  141a:  264.  662a:  669. 

692.  751a.  764.  788.  1095 : 
Fides  fortiter  tuenda  142.  419 ; 
Fides  Deo  servanda  1003. 
FlageUationi»  commendatio  1003. 
Blorilegia  ex  Scripturis  290. 291. 671. 811; 
ex  opp.  patrum  251.  579a.  605.  691. 
700. 850 ;  1092 ;  ex  Chrjsostomo  929. 
Fomumts  pontifex  887  88.  saepius. 
Formularum  collectio  6]3a.  891a. 
Fuga  num  licita  persecutionis  tempore 
74 ;  defensa.  121 ;  fuga  seculi  182 ;  v. 
Mundi  contemptus. 


GUma  in  s.  Scripturam  729. 

Gog  et  Mago^  878. 

Gotteschalcus  impugnatus  800. 802s.  807  ss. 

saepius ;  defensus  814. 
Gradualis  1.  564. 
Graecorum  errores  770 ;  argumenta  con- 

tra  Latinos  783. 787 ;  impugnati  786. 

814.  993  8. :  v.  Spirilus  s.  processio. 
Grammaticaiia  878.  902.  934.  948. 
Gratia  284  ss.  saepius;  846.  465.   502. 

808  s  822 ;  et  lib.  arbitrium  286  344. 

346  bia :  384.  407 ;  v.  Libertas,  Pela- 

giani,  Semipelagiani. 
Gregorius  M.  abbreviatus  881  bis :  Gre- 

gorius  naz.  illustratus  605.  694. 778a. 

790;     GregoriuB    VII.    impugnatus 

1026  ss.  saepius:    1100:    defensus 

1029  S8.  saepius :  1090 ;  dictatus  Pa- 

pae  1025 ;  1084. 


Haereosologia  67.  72.  218.  286.  258.  279. 

866.  408.  472.  572.  667 
Haereticorum  communio  cavenda  142 ;  re- 

ceptio  573. 
Harmonia  evangelica ;  v.  Scr^tura  s. 
Hdtndius  impugnatus  263. 
Henricus  IV.  1026  ss.  saepius ;  v.  Grego- 

rius  VIL 
Hermogenes  impugnatus  72. 
Hexaemeron  152.  161.  182.  191. 206.  242a : 

308.  446.  467a;   607.  635  s.   648a: 

877a;882. 
Hierarchia  coelestis  457;  ecclesiastica  457. 
Hierosolgmitanae  urbis  excidium  188 ;  ex- 

pugnatio  584;  situs  433.  494.  769: 

V.  Loca  sancta. 
Historia  universalis  484a  saepius:  490a 

ter:  526.  534.  678.  886.  910.  lOlla: 
ecclesiaetica  211  s.  310a  bis ;  316. 320  s. 

865.  407. 416  86.  533  ss.  saepius ;  600. 

647.  734  ss.  saepius :  823.  834 : 
conciliorum  31  la.  645  8. ;  de  singulari- 

bus  conciliis  v.  sub  v.  ConcUium  ; 
literaria  262.  427.  490a.  571.  626.  784. 

898.996; 


LVIII 


Index  reram. 


culturae854; 

Bellonim  pro  locis  sacris  susceptorum 
1074  s. ;  V.  AnnaleSy  Chronieon,  Chro- 
nographia, 
Historia  singularum  nationum,    regio- 
num,  ecclesiarum  particularium ; 

africanae  eccl,  418 : 

alexandrinae  eccl.  886  s. ; 

An^liae  639.  883.  1069; 

antissiodorex^sis  842 : 

arelatensis  (42da) ; 

argentoratensis  eccl.  916 : 

Armenaie  415  bis;  420  s.  980.  1087a; 

bambergensis  eccl.  962 ; 

Britanniae  532a :  83la ; 

cameracensis  eccl.  1069a ; 

Capuae896: 

cenomanensis  eccl.  843  s. ; 

Baniae  1067 ; 

eboracensi»  eccl.  707 : 

Edeasae  49 la: 

eichstettensis  eccl.  1069 ; 

Francorum  588.  840a ;  844a ;  954.  956  s. 
959.  1074.  1096; 

Ualliae  627.  914  s. ; 

Gothorum  526.  571.  576.  609; 

gradensis  963 : 

hamburgensis  eccl.  1066 ; 

herveldensis  ecclesiae  1068; 

imperatorum  v.  Jmperatores : 

langobardica  680.  844 ; 

leodienais  eccl.  960 ; 

magdeburgensis  eccl.  962 : 

mediolanensis  eccl.  1070  8.  bis ; 

metens}«  ecclesiae  664a.  681.  962 ; 

neapolitana  1095  ;  eccl.  889 ; 

Normaniae  950a.  1062a  s. ;  1095  ; 

novionensis  eccl.  1072 ; 

orientalis  eccle&iae  834.  887;  imperii 
908; 

mtisbonensis  eccl.  842 ; 

Ravennae  747 : 

remensis  eccl.  914 ; 

romana  678 : 

rotoraagensis  1072 : 

Salisburgensis  eccl.  747 ; 

5?'axoniae  915.  1062a.  l()68a: 

senonensis  ecclesiae  953 ; 

siculae  1063a ; 

Shivica  892 ; 

Taronis  4l4a; 

trajectenais  eccl.  962 ; 

tullensis  eccl.  922 : 

tungrensis  eccl  960 ; 

veneta  963 ; 

virdunensiura  ep.  891  bis ; 

Visigothorum  883a : 

wigorniensis  eccl.  1072  bis. 
Historia  monasteriorum  v.  Monasterium. 
Homeritae  520. 

HomUiae  8.  99.  109.  137a.  152a;  201.  238. 
24ia;  24«  ss.  331.  359.  389.  391.  402. 


424.  430.  433  s.  439.  508a.  523.  637- 

672.  681.  777.  784.  823.  949. 
exegeticae  247.  258.  359.  404.  414  sa. 

saepius ;  502.  531 ;  v.  Sermones, 
Homiliarium  679.  823.  1051 ;  v.  Lectiona- 

rium. 
Honio,  ejus  natura  ]60ar  structura  152. 

161 ;  dignitas  189;  imago  et  simili- 

tudo  Dei  161a.  607. 
HonorH  I  apologia  595.  833  bis. 
H.rae  canonicae  1002. 
Humilitas  265.  546. 
Hf/mni  134  s.  187.  191.  198.  s.  et  inter 

Add.;  334.  391.  413.  547.  572.605. 

638.  648,  672.  6.99.  711.  727a.  730. 

800.  841 .  882.  936. 945. 984  bis ;  1080 ; 

V.  Carminaf  Poetae,  Poemata. 


Iconoclastarum  hajeresis  646.  669.  67.S ;  v. 

Imaginum  cultus. 
Idolohtria  74.  77.  95a. 
Ignatii  CP.  (877)  causa  872. 
Imaginum  cultua  669  s.  saepius:  715  ss. 
saepius ;  719.  723  a.  725  sa.  saepiua ; 
739  saepiua;  768;  Imaginea  sacrae 
ap.  Petri  et  Pauli  1002. 
Imperatorum  Germaniae  vitae  951  s.  ter; 

graecorum  839.  883a. 
Incarnatio  67.  118.  122  bis;  123  saepiua; 
159a.  180. 184a ;  340. 854  aa.  aaepius ; 
363  saepius ;  895.  464  s.  470. 523.  573 
bis:  574.  604.  675.  739,  764. 
Infantes  sine  baptismo  decedentes  160: 
infantium   morientium  sacramenta 
103H. 
Infirmorum  visitatio  295. 
Innocentium  infantium  encomium  654. 
Inspiratio  Scripturae  714. 
Instifutio  pro  omnibua  904.  1016.  1087a; 
laicorum  719.  907.  1016; 
clericorum  732.  797.  905.  1002.  1016; 
sacerdotum  502.  760.  979 ; 
canonicorum  768 ; 
monachorum  225.  329.  894.  732.  887. 

8.99.  1003.  1088; 
monialium  768.  1003; 
virginum  v.  Virgines : 
rectorum  chriatianorum  733 ; 
episcoporam  699.  942 ; 
regia  499a;  720.  732.  805  bia:  931 ; 
judicum  699 : 
militum  499. 
Instructio  pastoralia  803a:  v.  Institutio; 

Theologia  pastoralis» 
I  Inferpretes  s.  Scripturae  875. 
I  Investitura  1027a :  1030a. 
Ira  545.  1003. 
Isaac  182. 
Isaiae  visio  268. 
He  missa  efit  730. 


Index  rerum. 


LIX 


Itinerarium  in  loca  sancta  687a.  872 :  v. 
Peregrinatiij ;  Loca  sancta;  Romam 
905 ;  0?.  755 ;  Leonia  IX  991- 


Jttcoh  patriarcha  182. 

JacohUae  imi^ugnati  669.  980 ;  v.  Mono- 

phjfsitae. 
Jehovah  nomen  648a. 
Jefunium  74.  182.  249.  870;  sabbati  1003; 

Deiparae  1020. 
Jesus  Christus  v.  Christus;  Jeau  Chriati 

Testamentum  9a. 
Joannis  Bapt.  elogium  383:  inter  Add. 

ad  p.  413.  599.  929;  inventio  capitis 

498. 
ob   182. 

Joseph  aegypt.  182.  198. 
Jovinianus  impugnatus  263. 
Judicium  ultimum  318. 
Judicum  instructio  699. 
Julianus  apostata  168. 198. 249. 853 ;  J.  pe- 

lagianus  impugnatus  348. 
Juramentorum  solntio  1036. 
Jus  sacerdotale  690.  714. 
Jugtinianua  imp.  484a. 
Justitiae  perfectio  284. 


Kalendarium  434  m.  892. 


Lapsorum  causa  78. 
Lazarus  139a;  mendicus  246. 
Lectio  librorum  gentilium  154. 
Lectionarium  267.  708  s.  732.  764 :  v.  Ho- 

miliarium. 
Legatio  CP.  912. 
Legendarium  867. 
L^  mosaica  1001 ;  defensa  282 ;  ejus  sig- 

nificatio  spiritualis  356  bis ;  cum  ro- 

manis  legibus  comparata  183a. 
Liber  pontificalis  835. 
Libertas,  liberum  arbitrium  44.  108.  281. 

286.  320.  802  813;  v.  Gratia. 
Libri  prohibiti  375. 
Liturgia  9.   155.  251.  359.  389.  413.  552. 

564  saepius ;  600.  605.  607.  625.  647. 

706.  730.  766  b.  797.  828.  866.  909. 

980  88.  aepius;  1037.  1040.  1086  8. 

ter:   v.   MiasOf  Officia  eccleaiastica, 

mus. 
Loca  eancta  841.  649.  949 ;  v.  Itinerarium 

in  locca  ancta. 
Luciferiani  impugnati  262. 
LmcIi  circenses  reprobantnr   248;  ludus 

quidam  sacer  936. 
Ludovici  Pii  imp.  vita  745  s. 

Harter,  Nomenclator  I  ed.  III. 


M 


Macedoniani    impugnati  126.    143.   158. 

367 ;  V.  Spiritus  8.  divinitas. 
Mali  origo  108.  337 ;  v.  Manichaeismi  im- 

pugnatio. 
Manichaeismi  impugnatio  93.  122.  133. 

147a.  152.  176.  191  bis;  192.  ?80  88. 

saepius  ;  342.  468.  476.  533a.  669  s. 

783. 
Mansionea  XLII  filiorum  Israel  189. 1002. 
MarceUuss^nQjx.  impugnatus  147a;  216  bis. 
Marcion  impugnatus  72.  73a ;   1 11.  412a. 
Maria  V.  im.  870 ;  Dei  mater  355  bis ; 

392 ;  ejus  conceptio  654.  868 ;  nativi- 

tas  672 ;  praesentatio  646 ;  vita  769 ; 
Salutatio  angelica  383.  5»8.  646.  672. 

984;   virginitas  263.  626;  in  partn 

814.  819:   dormitio  584.   1019:   as- 

sumptio  267.  626.  646.  672; 
Sermones  in  ejus  honorem  625.  646  s. : 

655.  672.  721.  867  s.  899.  945.  1089; 

encomium  358. 
Martialis  ep.  apostolatuH  9bo.  1014  8. 
Martyrium  exhortatio  ad  m.  6 1 .  78. 78. 81 . 

95a.  V.  Vitae  SS. 
Martyrologium  267.  63S  s.  799.  830.  836. 

844  8.  saepius;  867.  875.  1007.  1083. 
Martyf^m  laus  113.  542.  847  s. ;  historia 

212. 359 :  acta  327. 886. 847  s.;  eorum, 

qui  se  ipsos  obtulerunt   defensio, 

847  ss.  saepius. 
Massilienses  v.  Semipelagianl. 
Jkfa^rf moMtum  660a ;  ejusunitas  74;  indis- 

solubilitas  277;  bonum  292;   casus 

de  eo  934 ;  v.  Nuptiae. 
MedUationes  904.  1031.  1088. 
Meletii  schisjDA  113. 
Mendaeium  292  bis. 
Messiae  dAy^nixks  1054;   v.   controversiae 

cum  judaeis. 
Metropolitarum  jxm  76  la.  779. 
Michael  arch.  78()a. 
Militia  romana  799  8. 
MiUtum  corona  74 ;  institutio  499. 
Miraculum  BerjU  editum  118a;   127.  v. 

Vitae  SS. 
Miscdlanea  100:  v.  Quaestiones  variae. 
Missae  sicrificium  465 ;  rituum  explicatio 

700.  828  8.  878.  980.  s.  saepius;  1003; 

V.  Liturgia. 
Mohamed  impugnatus  787 ;  v.  Saraceni. 
Monachorum  vita  217.  323.  329.  421.  580; 

defenditur  250. 1002 :  ejuspraeatantia 

329.  1002 ;  monachi  comparatio  cum 

rege  250. 
Monachorum  institutio  225.  329.  894. 

732.  887.  899.  1003.  1088:  opus  292; 

hi8toria314.  86$.  539. 
Monasterium  augiense  918. 
8.  Bavonis  965. 
camotense  1074. 

39 


LX 


[ndex  rerum. 


Mtmasterium  Cassinense  577.  890. 

clusiense  1042a. 

cluniacenBe  1003.  1085  ter. 

corbejenBe  677.  8.K). 

croilandenHe  918. 

cuxamense  965. 

elnonense  1073. 

emmerammense  842. 

farvenBe  964.  1074.  1086. 

floriacense  960. 

fossatense  1009. 

gladbacense  s.  Viti  1(M)9. 

hasnonienae  1073. 

lemoyicense  954. 

lobiense  916. 

lundisfarnense  707.  753. 

malleacense  (Maillexais)  1009. 

malmundarense  1073. 

S.  Martini  trev.  972. 

medianum  97 1a. 

mozacense  678a. 

san^Ilense  840  s. ;  1(M)8. 

sithiense  917  bis : 

Studium  726. 

trenorchiense  1074. 

vabrense  ( A veyron)  89  \ . 

yiceliacense  964. 

watinense  1038a. 

westmonasteriense  1073. 

Wiramuthae  638. 

Manof^ysUae  impugnati  363.  376.  396  ss. 

saepius;  461.  470.  471  ss.  saepius, 

479.  515  8.;  573  saepius;  606;  669; 

horum  haeresis  historia  518.  533. 

Mmotheletae  impu^nantur  598  ss.  saepius ; 

604 ;  eorum  historia  833. 
Mora  608;  non  timenda  78.  182.  551. 
Moses  161.  399. 

Mundi  creatio  111.  478 ;  opificium  533a ; 
590;  V.  Hexaemeron;  duratio  217: 
aetates  462a ;  aeternitas  impugnata 
108 :  467a ;  concummatio  66 ; 

Mundi  vanitas  1003;  contemptus  439. 
1(K)2  8.  1092.  1095. 
Mmica  opuscula  882.  885.  894.  982. 1043. 
Mythologiae  allegorica  iaterpretatio  462a. 


Nahoth  Jezrat^l.  182. 

Natura  rerum  569.  634 ;  composita  670 : 

divisio  792  ;  natura  et  gratia  284. 
Neoplatonici  impugnati  467a. 
Nesioriani  impugnati  330.  344  349  sae- 

pius;  854  88.  saepius;  388  ss.  saepius; 

397  88.  461.  470.  471  ss.  475,  670; 

eorum  historia  518. 
Noe  182. 
Nomina  hebraica  59.  259.  878 ;  Dei  229 ; 

locorum  i.  Scripturae  259. 
Nomoeanon  549.  785. 
Notarum  juris  collectio  757. 


Novaiianus  ejusque  asseclae  impognaii 
78.112.  193.572. 

Numerorum  in  Scripturis  significatio  569. 
1016;  Numerus  septenarius  654. 

Nuptiae  285.  93 1a.  1005;  impedimenta 
980 ;  consanguineorum  799 :  illicitae 
905 :  statuta  de  nuptiis  979 ;  tempus 
eas  celebrandi  1003;  v.  Matrimonkunx 


Officia  ecclesiastica   570.  708.  715.  730. 

755a:  766  s.  980.  1086;  v.  Litur^ia; 
Officia  hominis  chriBtiani  587;    979; 

clericorum  979;  principum  711:  v. 

InsUtulio, 
Onamasticon  locorum  ss.  etc.  214. 
Operum  bonorum  necessitas  277.  1067a. 
Oratio  60.  162. 226. 328 :  dominica  73.  78. 

162.    414.  603.  611.  1031.   1088;  v. 

Sermones, 
Ordinationes  illegitimae  888  s. ;  simonia- 

cae  1001. 
Ordinee  707 ;  septem  388. 
Ordo  romanus  564. 
Origenee  defensus  64.  312;  Iaudatu8  97: 

impugnatus  108  bis ;  109.  237.  241a. 

263.  282.  319.  383.  468  bis.  515a  s. ; 

521. 
Otto  I.  imp.  911. 


Pacis  bonum  1018. 

Faedagogia  482.  756. 

Palatii  ordo  765. 

PaUium  74. 

Palmarum  rami  192. 

Paradisus  152.  182.  198.  877. 

PafasceDe9i)9. 

Parentelae  gradus  1001. 

P<»cAa  225.  396  a.   bis;  423a;  624.  652; 

paschatis  solemnitas  216.  249: 
Quando   a   Christo  celebratum  467a: 

paschatis  computatio  68.  102.  127. 

217.  496.  525.  545.  634.  670. 
Passio  SS.  V.  VUae  8S. 
Patientia  73.  78.  226.  292;  servanda  in 

correctione  1003. 
Patres  nicaeni  171a;  patrum  dicta  seu 

sententiae  546 :  v.  FlorHegia ;  eomm 

vitae  563 ;  v.  Monachorum  vita. 
Patriarehae  569.  779a;  882. 
Plauli  ap.  laudes  246.  24$.  929. 
Paulidani  impugnati  783a. 
Paulus  samosatenus  impugnatus  85.  92. 
Paupertas  voluntaria  329.  332.  546 ;  reli- 

giosa  1002. 
Peccatorum  confessio  706;  v.  Confessio; 

remiBsio  284:    peccatum  originale 

285.  478 ;  v.  Pek^iani, 


Index  reram. 


LXl 


TiaUtgiani  itnpagnati  263. 284  ss.  saepius ; 

344.  34S  88.  saepint;  369.  375. 
Teregrinatio  in  loca  sincta  134a;    163. 

687a ;  872 ;  ▼.  Loea  Bancta. 
Ferseeutorum  religionia  christ  mora  105. 
Ferseoerantia  287. 
Persona  et  natura  461.  470. 
Peiri  et  Pauli  ap.  encomium  599. 
Petrue  Mongus  damnatus  376 ;  P.  FuUo 

impugnatus  397. 
PhUowphiae  utilitas  59 ;  consolatio  459. 
PhitMophica  191.  275  saepiuB;  876.  1043. 
PhUoaaphcrum    opiniones    nv.m   possint 

conciliari  cum  doctrina  christiana 

1044. 
Phoenix  10(). 

Plagae  Aegyptiorum  1003. 
Plato  impagnatuB  67. 
Poemata  170.  1090  8.  8^epiu8 ;  y.  Carmina; 

Hymni. 
PoenUentia  7S;  181  bis;  249.295.381.400. 

503.  517.  570 ;  ezhortatio  ad  eam  81. 

193.  250.  548.  655. 
Poenitentiale  548  bis ;  585a ;  587  bis;  622  88.; 

et  inter  Add. ;  641.  690  8.  ter ;  759. 

799  bis ;  945 ;   v.  Canonea  poeniten- 

Pottae  86.  056.  693.  769  8. ;  868  88.  936. 

983  H. ;  1019.  1090  8.;  Y.  Carmina. 
Pontificum  rom.  vitae  912  bis;  958.  1041 ; 

eorum  vitae  brevitas  1002. 
Porphyriu6  impugnatus  109.  159a.  216. 

299. 
Praedestinaiianiemus  407. 
Praedeetinatio  286  ter. :  465  8aepiu8 ;  793. 

802  bis ;  808  88.  saepins ;  duplez  465. 

829;  V.  Gottewhalcus. 
Preces  920.  1018. 1088 ;  liturgicae  547 ;  ad 

mensam  1008. 
Presbyterorum  potesta^  poenitente8  recon- 

ciliandi  1036. 
Praxeas  impugnatus  73. 
iVmcipMinstitutio  499a ;  720. 732. 805  bis; 

931 ;  officia  1003. 
PrisciUianistae  impugnati  2S2.  319.  382. 
Troelus  impugnatus  487  bis. 
Prophetarum  vitae  216. 238 ;  defensio  282- 
Proverhia  cbridtiana  1016. 
PrudenHus  poeta  illu8tratu8  858. 
Psalmodia   302.   553.  706  bi8.  715.   981. 

1003. 
Pudicit  a  v.  Castitas. 
Puerorum  oblatio  Deo  facta  788. 
PurgcUorium  670. 
Pythonissa  eadorensiB  58.  109.  162.  205. 


Quadragesima  1002. 
■Quaestiones    variae   30  s.   ter;   126  bi8; 

165a.  169a.;  208  ter;  277  8aepiu8; 

281a;  483.  557a;  603.  607.  703.  782. 

1003. 


Q%uUu&r  tempora  981. 

R 

Ratumalis  pont.  judaeorum  gemmae  237. 
Regis  dignita8  335 ;  comparata  cum  mo- 

nachi    professione    250;    institutio 

931 ;  V.  Prindpis  institutio. 
Regimen  ecclesiasticum  714  8. ;  compa- 

ratio  cum  reg.  politico  715. 
Rsgulas  monasticae  153.  224.  325.  501. 

505  8.  bis;  550.  571.  587.  621  8.  ter; 

689.  692.  763.  865.  933;  8.  Benedicti 

iUustratae  732.  764  bis ;  regulae  pro 

clericis  693 ;  v.  In^tUutio. 
Rdigio  vera  280 ;  christiana  769. 
Religiosorum  jura  958 ;  status  bona  1003. 
Rdiquiarum  cultus  263. 
Reordinatio  vitanda  1036. 
Responaa  canonica  217.  799;  v.  Epistdlae 

canonicae. 
Responsialis  1.  564. 
Reswrrectio  30.  37.  78.  108.  159.  186.  248. 

277.381.  468.  517  bis;  608;  eorum 

qui  cum  Christo  resurrezerunt  677. 
Retractatumes  273  (s.  Aug.) ;  288. 
Revelationes  868. 
Rituale4l^. 

Ritus  435  8.  V.  Liturgia,  Bapiismus  etc. 
Rufini  apologia  312.  314. 
Rusticorum  correctio  545. 


SabeUius  impugnatuii  85.  137a. 
Saeerdotii  dignitas   166.   189.   199.  240. 

942.  1002. 
Sae&rdotum  instructio  502.  760.  979 ;  in- 
continentia  damnatur  1036 ;  v.  Coe- 
libatus. 
I  Saeramenta  180  s  1040:  ab  improbis  ad- 

ministrata  1002.  1036. 
1  Saeramentarium  267.  372.  376.  564.  706. 
I         866 ;  v.  Vitae. 
!  Salre  Regina  1006:  iUustratnm  1031. 
Sanetorum  encomia  199.  333.  538.  779a. 

913;  V.  Vitae. 
Saraeeni  impugnati  670.  787.  899.  997 : 

unius  conversio  728. 
Schismaticorum  damuatio  1 034  s. 
'  Scriptores  eccl.  recensiti  262.  437.  490a ; 
I  571.  626.  784.  898.  996. 

I  Scriptura  «.  Auctoritas  809 ; 
'      Introductio  22a ;  1 27. 288. 309. 495.  525. 
530.  569 ;  labores  bibUci  410; 
Teztus  V.T.  recensio  1 10:  v.  Versio  LXX; 
N.  Testamenti  110:  editiones  56. 
I      Interpretandi  regulae  302a ;  clavis  35 : 
Onomasticon  locorum,  nominum  etc. 
214 ;  de  mensuris  et  pondehbus  236 ; 
aUegoricae  e\  pUcationes  personarum 

39' 


LXII 


Index  rerum. 


569 :  iiliaram  rerum  570.  798 ;  Inter- 

pretes  875;  lectio  quam  utilis  1055: 

Synopsis  252:   mirabilia  610a:  Para- 

phrasis  poetica  611; 
Harmonia  inter  Vetus  et  Novum  Teeta- 
mentura  80 ;  inter  libros  s.  Scriptu- 
rae  561.  609: 
Historia  V.  Testamenti  209.  409 ;  typi 

V.  T.  134.  347:  vaticinia  317. 
Quaestionea  in  Vetus  et  Novum  Testa- 
mentum  184a ;  210. 291. 570. 603. 636. 
Commentaria  in  V.  T.  559a.  797  s. 
in  Pentateuchum  58.  289.  308.  364. 

485.  635.  675; 
in  Genesim  58.  109    111.  197.  209. 
245.  259.  280  288  s.  saepius ;  300. 
304.  356.  424.  433.  449.  681.  824. 
877.888.  1003.  1060: 
in  c.  1.  v.  Hexaemeron  —  in  c  2  v. 
Paradims  —  in  c.  49:   182.  262. 
290a:  314  324.703.944; 
in  Exodum  111.  197: 
in  Leviticura  111.  405.  729.  1060; 
in  Josue  (58)  289.  308.  364.  414.  485  ; 
in  l.  Judicnra  (58)  289.  308.  364.  414. 

485: 
in  11.  Regum  (245)  267.  (357)  364. 

433.  486.  (5Hn  635.824: 
in  11.  Paral.  l97.  261.  364.  486: 
in  Esdram  635 : 
in  Nehemiam  635 : 
in  Tobiam  635 ; 
in  Job  109.  124.  153.  (245)  261.  289. 

304.  (487Km  1004; 
in  Paalmos  (58)  124.  133.  152.  159a. 
161.  (I72a)  176  (laS),  204a;  213. 
245.  (259)  26 1 .  28».  304.  (315);  (344);  ! 
3ft4.  405  8.  (408)  495.  525  587.  (603) 
636.  677.  729.  822.  877.  946  s.  1(K)5. 
1031 :  inter  Add.  ad  p.  259.  1095  ; 
in  titulos  psalmorum  124 ; 
inPs.  118:  182: 

in  Ps.  poenitentiales  561.  703.  1025; 
inPs.  41  :818; 
in  Ps.  68 :  947 ; 
in  1.  Proverbiorum  (245)  (357)  408. 

486.  488.  6  <6  bis : 
in  Ecclesiasten  83.  98. 111. 162.  203a; 

259.  408.488.  576.704: 
in  Cantica  cant.  (58)  69.  109.  111. 
112.  162.  183.210.238.(357)365. 
486.  488  bis;  528.  531.  561.  636. 
677.  704.  822.  825.  877.  1060  s. 
1063a: 
in  Prophetas  majores  et  rainores  260. 

(357}  365.  731 ; 
in  Isaiam  (58)   111:   153.  214.  216. 

(245)  3.56.  405  s.  486.  822 ; 
in  Jeremiam  (58)  (245)  488.  731;  in 
lamentationes  262. 488.  818.  1031 ; 
in  Baruch  488 : 
in  Ezechielem  (59)  111.  (308)  560; 


in  Danielem  67.  245.  307 ;  in  Susau- 
nae  historiam  59.  68.  100 : 

in  Prophetas  minores  304.  357.  405. 
822.877.879; 

in  Oseam  315 ; 

in  Jogl  315 : 

in  Amos  31 5 ; 

in  Jonam  inter  Add.  ad  p.  413: 

in  Nahum  609 : 

in  Habacuc  111 ;  in  ejus  canticnm 
636 ; 
Comraentaria  in  cantica  s.  Scripturae 

495 ;  in  varia  V.  et  N.  T.  loca  52. 198. 

359.  432 ;  Scholia  in  varios  V  T.  li- 

bros  176.  197  s.;  210.  289.  406.  408. 

67l.878etinter  Add. 
Commentaria  in  N.  T.  559a ;  797  s. ; 
Historia  evangelica  209;  Quaestione» 

in  Evang.  214.  290.  406 ;  Harmonia 

evangelica  35a ;  60a:  198.  214.290. 

528.827.958; 
in  IV  Evangelia  38.  261.  407  et  inter 

Add.;  (430)  561.  611.  636.  730; 
in  Matthaeum  58. 134.  204a ;  246.  (246^ 

260a;  290a;  304.  (309);  (357)  733. 

785.818.825.  878.  1004:  m  sermo- 

nera  mont.  29d.  309 : 
in  Marcum  (259)  310.  733 ; 
in  Lucam  (59)  83.  192.  205a;  206.  214. 

304.  .357  bis;  733.  (77Sa)  826.  1004; 
in  Joannera  58.  204a;   206.  246.  290. 

304.  857.  (402)  704.  793.  826 : 
in  Actus  ap.  (64)  246.  (247)  (307)  526. 

529  s.  63«  ter ; 
in   epistolas   s.   Pauli    183.   197.   200. 

204a;  261.304.  365.  409.  526.  530. 

671.   733.  822.  828.  877.  907.  1058. 

1095; 
in  ep.  ad    Romauo»  58.  247.  (291) 

(357)528; 
inep.  i  ad  Corinthio8  247.  (357)  1005 ; 
in  ep.  2  ad  Corinthios  177.  (357) : 
in  ep.  ad  Galatas  191.  243a.  247.  260. 

291.718; 
in  ep.  ad  Ephesios  191.  247.  260 ; 
in  ep.  ad  PhiHp.  191.  247 : 
in  ep.  ad  Coloss  247; 
in  ep.  1  ad  Thessal.  247 : 
in  ep.  2  ad  Thess.  247 ; 
in  ep.  1  ad  Tim.  247 ; 
in  ep.  2  ad  Tim.  247 : 
in  ep.  ad  Tit.  247.  260.  704; 
in  ep.  ad  Philemonem  260. 704. 718 : 
in  ep.  ad  Hebr.  247.  357.  7C4; 
in  ep.  catholicas  52.  176.  424.636. 

780.  947  et  inter  Add. ; 
in  ep.  b.  Jac.  (247) ; 
in  ep.  1  8.  Joan.  (247)  291 : 
in  ep.  1  s.  Petr.  (247) ; 
in  Apocalypsin  111.  189.  260.  290a: 

303a;  488  s.  526.  529.  575.  636.  674. 
676.  704.  823.  830.  877.  879; 


Index  rerum. 


LXIII 


In  eTangelia  et  epistolas  dominic.  723. 

798.823.  1X)98;  v.  Homaiae  exegeti- 

cae; 
in  varia  loca  N.  T.  184a : 
Scholia  in  varioa  N.  T.  II.  52.  176.  210. 

424.  636.  671.780. 
Seculi  fuga  182 :  v.  Mundi  oontemptus. 
Sedulius  poeta  illustratus  878. 
Semipelagiani  impugnati  286  sb.  saepius ; 

843  8s.  saepiuB ;  465. 
Sententiae  coUectae  42 2a ;  785 ;  v.  Flori' 

legia. 
Sequentiae  875  936  ss.  984.  1089. 
Sermo  otiosua  905. 
Sermones  8.  154  bis;  158.  162.  168. 186. 

189.  196.  216.  298.  232  ss.  871.  387. 

390.  393.  406.  429  s.  436.  466.  473. 

477.  482.  501  88.  saepius.  504.  528. 

607.  655.  677.  6^8. 
in  8.  Scripturam  58.  62.  293.  504 ;  v. 

Homiliae. 
Serpens  aeneus  406a. 
SereruB  monoph.  590. 
Simoniae  damna  409 ;  simonia  impugnata 

982.  994.  1083. 
Sobrietaa  858. 
Sodomia  1001. 
Spectacuia  74.  78.  95.     . 
^ritus  s,  divinitas  122.  bis;  151. 162. 175. 

180  bis :  1.96.  301.  ;'85.  464.  478.  482; 

processio  a  Patre  Filioque  699.  705. 

786.  1003;  charismata  69; 
Spiritus  et  litera  284 ;  Spiritus  nequam 

670. 
Statuta  eccleaiastica  581.  893  8.  ter ;  907. 

932.  979.  1096 ;  monastica  765. 1058. 

1085  8.  saepius;  v.  Canones;  sobrie 

legenda  1036. 
5.  5eepAam  reliquiae  279a;  325 ;  miracula 

281. 
Subiniroduetae  250. 
Suffragia  1002. 

Superstitiones  impugnantur  714. 
Susannae  historia  vindicata  59 ;  explicata 

68 ;  impugnata  100. 
Symholum  142.  301.  387;  ejus  explanatio 

181.    276   aaepius;    314.   424.    589; 

expositio  symb.  nicaeni  389 ;  atha- : 

nasianum  127.  380.  480.  502;  hujuB , 

expositio  700 :  v.  Fides,  i 


Tahernaculu/m  foederis  631. 
Te  Deum  laudamus  188.  302. 
lemplum  SalomoniB  635. 
Temporum  ratio  634. 
Termini  theologici  vel  philosophici  ex- 
plicati  158.  675 ;  in  genere  explicati 
.  569. 
Ter^-a  aancta  494. 


Testamentum  D.  N.  J.  Chr.  9  a ;  patriar- 

charum  14;  testamenta  SS.  199.  428. 

501  (Add.)  508.  726. 
Theodoretus  impugnatus  356. 
Theodorici  regis  laus  482.  731. 
Theodorusmo^^we^i.  impugnatus  349. 
Theodosii  encomium  186.  248. 
Theoloffia  56 :  theologiae  dogmaticae  spe- 

cimen  97. 168. 276  saepius :  610.  668 ; 

mystica  457  bis;   pastoralis  20.  51. 

562.  698;   Introductio  ad  ejus  stu- 

dium  525.  676. 
Thuringiae  excidium  589. 
Timotheus  Aelurus   damnatus  383.  396. 

404. 
Topographia    christiana    395;    v.    Loea 

sancta. 
Traetatus  222  ;  v.  Homiliae,  Sermones. 
Traditionis  momentum  878. 
Transitus  maris  rubri  478. 
Translatio  S8.  v.  Vitae  SS. 
Transubstantiatio  675. 
Trinitas  30.  95a. ;  122.  126  bis;  181.  138. 

143.  1588aepiu8;  162.175.180.  184a; 

189.   198.  229.  277.  281.  319a;  321. 

854  saepius ;  359. 363. 38 1 .  460  s.  464. 

466a.  479  s.  saepius;  499.  523.  573. 

628.  647.  670.  706  bis ;  764.  780. 847; 

ejus  unitas  295. 
Trisagion  397.  670. 
Typicum  s.  Sabae  506  s. 


Unitas,  unum  462 ;  unitas  Dei  v.  Deus. 
Unus  ex  Trinitate  came  paesus  est  454. 

469  8. 
Usus  monastici  692. 
Uxoris  instructio  73.  341. 


Valentinianus  impugnatus  72. 

Vaticinia  messiana  84.  215;  v.  Controver- 

siae  cum  judaeis. 
Fi»-^' generatio  191  bis. 
Verbum  otiosum  905. 
Versio  s.  Scripturae   alexandrina  LXX 
ejus  recensio  110  bis; 

anglosaxonica  348  s. ; 

germanica  (883) ; 

gothica  205a : 

saxonica  831  a; 

slavica  830 ; 

vulgata  257  s.  652  s.  700.  709. 
Tiduae  185.  250.  292.  332a. 
VigHiae  302.  423a.  553.  1003. 
Virgines  velandae  74 :  earum  habitus  78: 

instructio  7.  185  saepius :  220.  437. 

551 ;  de  virgine  lapsa  185.  301. 


LXIV 


ludex  rerum. 


VirgmUas  127.  134a;  147a.  154. 169. 1S5. 

243a;  250.  263.  292.  318.  437.  478. 

548.  572.  653  8. 
VirMe8  545.  605.  670.  689.  706.  800.  805; 

theolo^icae   819;    cardinaleB    545; 

virtutiB  stadium  933;  ▼irtutum  y\- 

tiorumque  conflictus  y.  Vitia. 
VUa  christiana  292. 295. 332 ,  444 ;  actiya 

228 ;  contemplativa  437 ;  monastica 

defenditur  250 ;  v.  Monaeihorum  vita; 

communis  canonicorum  1002;  ere- 

metica  205.  lOOa 
Vita  beata  182.  275.  295.  647 ;  v.  Boa- 

tUudo. 
Vitae  Tanitas  590 :  terminus  646. 
VUa€  SS.  collectae  920.  949. 
F»to,  acta,  pasBio,  martyrium,  miracula, 

translatio,  encomium  sanctorum  Tel 

virorum  celebrinm  eto. 
Abbonis  (1004)  959. 
Abramii  (366)  200. 
Adalberonis  (1005)  935. 
Adallerti  diac.  (Bec.  VIII)  925. 
Adalberti  prag.  (997)  935.  943.  971. 
Adalhardi  (826)  818.  1082a. 
Adalheidae  imp.  (999)  943.  970. 
Adelelmi(llOO)  1097. 
Adonis  vien.  (874)  837a. 
Aemiliani  (574)  614. 
Afrae  aug.  (304)  977. 
Agathae  (251)  761. 
Agathonis  P.  (681)  834. 
Aichardi  gemet.  (687)  1072. 
Aigulfi  (675)  821. 
Albini  andeg.  (560)  589. 
Aldegundis  V.  (683)  894. 
Alexandri  840a. 
Alexii  (sec.  V)  936. 
Altmanni  pasB.  (1091)  1033. 
Altonis  (c.  760)  1017. 
Amalbergae  V.  (772)  895.  1077. 
Amandi  (684)  618.  858  bis;  1097. 
Amantii  erem.  (600)  923. 
Amantii  rut.  (c.  487)  590. 
Amatoris  (418)  543. 
Ambrosii  med.  (397)  189a;  824. 
Anastasiae  (567)  1(K)8. 
Anastasii  M.  Persae  et  sociorum  592 .  599. 

ven.  (1086)  1052. 
Andochii  et  sociorum  (sec.  II)  46. 
Andreae  ap.  539.  7H9. 
Andreae  Sali  (956)  892. 
Angelranni  cent.  0.  S.  B.  (1045)  975a. 
Angilberti  (814)  770. 
Ansberti  rotom.  (695)  618. 
Ansgarii  (865)  856  s. 
Ansovini  (840*)  859. 
Antonii  Cauleae  CP.  (891)  892. 
Antonii  lir.  (526)  481. 
Antonii  M.  (356)  125. 
Aquilini  (c.  690)  684. 
Apollonii  (192)  40. 


VUa  Apri  leuc.  (sec.  V)  922. 
Arbogaati  ep.  (678)  926. 
Arialdi  (1066)  et  Herembaldi  (1075> 

1080. 
Aridii  ab.  lemov.  (591)  540. 
Arnolfi(640)68l. 
ArBulphi  tur.  (seo.  VI)  974. 
Arsenii  (c.  444)  436.  725. 
Artemii  (c.  363)  673. 
Athanasii  methon.  (sec.  IX)  868. 
Athanasii  neap.  (872)  889. 
Attalae  ab.  (627)  615  et  inter  Add. 
Audoeni  683.  931.  1042.  1076. 
Audomari  (667)  1079. 
Augustini  cantuar.  (608)  1076  bis. 
Augustini  hip.  (430)  271. 
Autbertus  cam.  (669?)  945. 
Autperti  (778)  676a. 

Baebiani  444. 

Baithmaici  (793)  730. 

Bardonismog.  (i051)  1012. 

Barnabae  ap.  5^. 

Bartholomaei  ap.  833.  871. 

Bartholomaei  Bas.  jun.  (1065)  1080. 

Basilii  amas.  (322)  115. 

Basilii  anach.  (c.  952)  930. 

Basilii  M.  (379)  199.  834. 

Basilisci  (c  308)  217. 

Basini  (c.  672)  1081. 

Basoli  (620)  922. 

Bavonis  gand.  (653)  1077a. 

Benedicti  (542)  505a;  563.  577.  609a; 

682.  820.  869.  947.  959.  1046.  1096. 
Benedicti  0.  S.  B.  anan.  (821)  762. 
Benedicti  0.  S.  B.  clus.  (1091)  1042. 
Bercharii  (865)  922. 
Berlendis  V.  (c.  702)  961. 
Bernardi  ment.  (1081)  977. 
Bernwardi  (1022)  »67. 
Bertini  (c.  709)  1011.  1079. 
Bertulfi  bob.  (sec.  VII)  615. 
Bonifatii  Germ.  ap.  (755)  686  s.  saepius: 

1017. 
Bregwyni  (762)  1078. 
Brigidae  scot.  (523)  619  bis;  651. 
Bruni  querfurt.  (1009)  971. 
Brunonis  col.  (965)  928. 
Burchardi  (herbib.  (754)  971  a. 
Burgundofarae  (657)  615. 

Cadroae  ab.  (978)  930. 
Carilefi  (536)  617. 
Celfli  trevir.  (980)  927. 
Christinae  V.  et  M.  1080. 
Christophori  M.  (f.  sec.  UI)  929. 
Chrodegangi  (770)  864.  924. 
Chrysanthi  et  Dariae  (283)  861. 
Chrysostomi  (407)207a;  252a;  366.  620. 
Clementis  rom.  (100)  859.  1082a. 
Columbae  (598)  585a;  649. 
Columbani  (610*)  615  et  inter  Add. 
Condedi  (d85)  651. 


Index  rerum. 


LXV 


Viia  Conradi  fcrev.  (1066)  1075a. 
Corbiniani  (730)  682. 
Coronatoram  quatuor  (307  ?)  426. 
Crispinae  V.  833. 
Cutberti  (687)  638. 
Cypriani  (258)  76a;  681. 
Cyri  et  Joannis  (sub  DiocL)  599.  833. 
Cyriaci(556)541. 
Cyrici  et  Julithae  (sub  Diocl.)  544. 

Demetrii  tbessal.  (306)  580.  620.  833. 
Deodati  (679)  971a. 
Desiderii  cadurc.  (655)  627. 
Desiderii  ling.  (411)  578. 
Deniderii  vien.  (606)  837. 
Dionysii,  Rustici  etc.  (c.  286.)  590. 751  s. 

760.  1017. 
Dominici  ab.  exiL  (1073)  1081. 
Dominici  ab.  (1031)  1052. 
Dominici  Loricati  (1062)  1001. 
Dorothei  jun.  1019. 
Droctovei  ab.  (c.  580)  861. 
Dunstani  (988)  932  s.  1078  s. 

Eadgithae  (984)  1077. 
Eadmundi  re^s  (870)  959.  1082. 
Eiffilis  (822)  751. 
Elledae  (»ec.  X)  1078. 
£ligii  (659)  616  et  inter  Add. 
Elphepi  cant.  (1012)  1078. 
Emani  presb.  (sec.  VI)  930. 
Emmerammi  (652)  682  et  inter  Add. ; 

966  bis. 
Ephysii  (sec.  IV  ineunte)  1 16. 
Epiphami  saL  (403)  239a. 
Epiphanii  ticin.  (496)  481.  968. 
Erardi  (sec.  VIII)  1097. 
Erimitensium  patrnm  614. 
Erluini  (987)  897. 
Erminii  (737)  684. 
£thelwoldi  (984)  926. 
Eucharii,  Val.  et  Max.  trev.  897. 
Eugeniae  (250)  315. 
Eugenii  tol.  (sec  III)  896  s. 
Eulogii  cord.  (859)  849. 
Enphemiae  V.  (303)  861. 
Eusebii  alex.  (sec.  V)  137a. 
Eusebii  emes.  (359)  137a;  147a. 
Eusebii  samos  (379)  136a. 
Eustasii  lux.  ab.  (625)  615  etinter  Add. 
Euitathii  et  boc.  920. 
Euthymii  (473)  541. 
Euthymii(911)880. 
Eutropii  (475*)  425. 

Paronie  meld.  (672)  853. 

Felicis  noL  (p.  312)  442  s.  639.  1081. 

Ferrucii  (c.  300)  840. 

Fidis  M.  (286)  973. 

Firmani  947a. 

Florae  et  Lucillae  V.  V.  1001. 

Florberti  ab.  (661)  1068. 

Florentii  (sec.  V)  425. 


Vita  Foillani  M.  (655)  1096. 
Folcuini  (864)  917. 
Fortunati  spolet.  (c.  400)  617. 
Fratrum  quinque  poL  (1003)  97L 
Fratrum  duodecim  MM.  1080. 
Friderici  ultraj.  (838)  974a. 
Fridolini  ab.  (530)  930. 
Frodoberti  ab.  (673)  922. 
Fructuosi  (670)  621. 
Fursei  ab.  (650)  1096. 

Galli  OSB.  (c.  645)  586a.  730.  854. 876. 
Gangom  (760)  1010. 
Gangerici  ep.  (622)  1069a. 
Gebizonis  col.  (1080*)  1062. 
Genesii  423.  443. 
Georgii  M.  (sec.  IV)  390.  852. 
Georgii  et  Aurelii  (852)  846. 
Georffii  Chozebitae  (sec.  VII)  620. 
Gerafdi  (909)  882. 
Geraldi  Silv.  Maj.  (1095)  1082. 
Gerardi  bron.  (959)  1012. 
Gerardi  paris.  (576)  589.  852. 
Gerardi  tull.  (994)  lOlO. 
Germani  antissiod.  (448)  425.  843  bis. 
Germani  grandivall.  (c.  666)  617. 
Gervasii  et  Protasii  (aec,  I  vel  II)  186. 
Gisleni  (685)  975. 
Glodesindis  (609)  923  s. 
Goaris  (sec.  Vi)  845. 
Godebertae  V.  (c.  700)  1079. 
Godehardi  hildesheim.  (1038)  968  bis. 
Godolewae  V.  (1070)  975a. 
Gorgonii  nicom.  924.  936. 
Gregorii  agrig.  (630)  576. 
Gregorii  Magni  (604)  558a.  681 .  858. 896. 
Gregorii  IUuminatoris  420. 
Gregorii  nazianz.  (39U)  170:  172.  984. 
Gregorii  Thaumaturgi  (c.  270)  98a  248. 
Gregorii  traject.  (775)  749. 
Gregorii  turon.  (594)  882. 
Gudilae  V.  (p.  706)  1011. 
Guilelmi  divion  (1031)  957.  964a. 
Guilelmi  hirsaug.  (1091)  1042a. 
Gummari  lir.  (sec*  VIII)  1083. 
Gundulfi  ep.  roff.  (1108)  1099. 
Guntheri  erem.  968. 
Gunthlaci  (714)  650. 
Guriae,  Schamonae  et  Habib  (309)  1 14 
et  intcr  Add. 

Hadalini  (690)  966. 
Haimeradi  (1019)  1081. 
Haimonis  halberst.  (853)  822. 
Hariolfi  ab.  853. 
Hathumodae  V.  (874)  857. 
Helenae  imp.  (328)  852.  948a. 
Heriberti  (1021)  1012. 
Hermanni  Contracti  (1056)  103^?. 
Hilari  galeat  (558)  543. 
Hilarii  pict  (366)  589. 
Hildulphi  (707)  971  a. 


LXVI 


Index  rerain. 


Vita  Homeritarum  (sec.  V)  494a. 
Honorati  arel.  (428)  332a:  423  s. 
Huberti  tungr.  727. 
Hunegundis  (6*901  925. 
Hypatii  (446)  425. 

Idae  vid.  (813)  923. 

Ignatii  antioch.  (107;  16. 

Ignatii  CP.  (877)  778  8.  780. 

Ildephontji  tol  (567)  609  bis. 

Isaac  M.  arm.  (440)  41 1a. 

Isaiae  533a. 

Isidori  hisp.  (636)  614. 

Ivonifl  ep.  persae  (sec.  VII)  1077. 

Jacobi  ap.  655. 

Januarii  (C.  305)  890. 

Joannis  Bapt.  v.  Joannea  B. 

Joannis  BeyerlacensiB  (721)  1079. 

Joannis  Calyb.  (sec.  V)  835. 

Joannis  Eleemoaynarii  579.  616.  833. 

Joannis  gorzensis  (974)  923. 

Joannis  Gualberti  (1073)  1080. 

Joannis  Reomaensis  (c.  544)  615  et  Add. 

Joannis  Silentiarii  (558)  541. 

Joannicii  (846)  754. 

Jodoci  conf.  (669)  976. 

Jonae  et  Brichesi  (330)  114. 

Jonati  ab.  (sec.  VII)  894. 

J08ephi871. 

Juliani  cenom.  (c.  945)  925. 

Juliani  M.  (304)  539  s. 

Juliani  tolet.  (690)  608a. 

Juniani  ab.  mariac.  (587)  753.  925. 

JuBti  lugd.  (c.  390)  425. 

Justini  M.  galli  638. 

Kentigerni  episc.  544. 
Kiliani  ep.  (689)  971a. 

Lamberti  traj.  (708)  651.  893  bis. 

Landberti  lugd.  (667)  618. 

Landelini  (698)  961. 

Landoaldi  (667)  961. 

Laurentii  M.  (258)  1010. 

Lazari  redivivi  579a. 

Lazari  et  sociorum  (327)  1 14. 

Lebwini  (773)  894  s. 

Leobini  (c.  556)  590. 

Leodegarii  augustod.  (678)  618.  973. 

Leonis  IX  (1054)  990. 

Leonis  Thaumat.  (c.  780)  652. 

Lewinnae  M.  (sec.  Vll)  975. 

Liborii  (sec.  IV)  895  et  inter  Add.  ad 

p.  857. 
Lintrudis  V.  (sec.  VI)  927. 
Liobae  V.  (780)  839. 
Liudwini  trev.  (713)  1081. 
Livini  Flandriae  ap  (660)  619.  684a. 
Longini  cent.  (sec.  I.)  406. 
Luciani  episc.  851. 
Lucii  L  (253)  1013. 
Ludgeri  (809)  750  bis. 


VUa  Macarii  pelect  (sec.  VUl)  753. 
Machabaeorum  424 a. 
Maclovii  alect.  (565)   inter  Add.  ad 

p.  896. 
Magnerici  trev.  (596)  972. 
Magni  ab.  (c.  655)  613.  854.  1017. 
Majoli  ab.  (994)  969  ter. :  1081. 
Mamantis  M.  (sec.  III)  1069. 
Mammae  (sec.  III.)  790. 
Mansueti  (sec.  I?)  922.  974.  1099a. 
Marcelli  paris.  (436)  590. 
Marcellini  et  Petri  MM.  745. 
Marci  atin.  (sec  III)  916. 
Marci  Evang.  484a. 
Mariae  aegypt.  (321)  599. 
Mariae  Magd.  800. 
Mariani  et  Jacobi  (c.  259)  1001. 
Marii  ab.  (c.  550)  428. 
Marini  et  Anniani  (74(r)  682. 
Martini  I  (655)  596a.  833. 
Martini  tur.  (397)  817.  440a.  539.  589. 

707.  882  bie :  896a.  973. 
Martyrum  MCCCCLXXX  834. 
Martyrum  XL  (sec.  IV)  281. 
Martyrum  caesaraug.  (303)  614. 
Martyrum  sebaBt.  (320)  890. 
Maurae  V.  trec.  (sec.  IX)  8)1. 
Mauri  OSB.  (584)  578.  682.  851.  1079* 
Maun  caesen.  (649)  1001. 
Maurilii  andeg.   (430)  590.  613.  89-i. 

971  a. 
Maurini  M.  (670*)  930. 
Mauritii  et  soc.  (287)  432.  540. 
Maximi  Conf,  (662)  60*ia. 
Maximi  rej.  (sec.  V.)  428. 
Maximini  miac.  (520)  753.  925. 
Maximini  trev.  (349)  813.  913. 
Medardi  novioc.  (sec.  VI)  590. 753.  1079. 
Meginhardi  (sec.  IX)  981. 
Meinolphi  paderb.  (857)  973. 
Melaniae  (439)  426. 
Melanii  rhed.  (530)  1010. 
Memmii  (sec.  lU)  852. 
Metronis  905. 

Modoaldi  aliorumque  trev.  1096. 
Modvennae  V.  (516)  1078. 
Monachorum  montis  Sinai  (373)  224. 

329. 
Moniiiphi  traj.  (c.  580)  1082. 

Nicandri  et  Marciani  MM.  (sec.  U)  976. 

Nicephori  CP.  (829)  741  a. 

Nicetae  ab.  (824)  754. 

Nicolai  ep.  mir.  (fl.  325)  890.  976. 

Niconis  et  socionim  (253)  102. 

Nilijun.  (1004)1080. 

Nivardi  (672)  851. 

OdilonisOSB.  clun.  (1049)  970.  1001. 
Odonis  cantuar.  (958)  1078. 
Odonis  cluniac  (942)  88]  bis. 
Odulphi  (865)  896. 


index  rerum. 


LXVII 


Vita  Opportuuae  V.  (770)  896. 
Oswaldi  reg.  (642)  976. 
Oswaldi  wigorn.  (992)  1079. 
Othmari  OSB.  (759)  730.  858. 

Paldonis,  Tatouis  et  Tasonis  (739)  677. 

PantaleoniB  985. 

PaBchasii  Ratb.  (851*)  819a. 

Paterni  abrin  •.  (563)  589. 

Patricii  (sec.  V)  61 9  saepius ;  649.  853. 

Pauli  ap.  929  v.  Faulus  ap. 

Pauli  leon.  (573^  860. 

Pelagiae  antioch.  326. 

Pelagii  pueri  (925)  931. 

Peristeriae  328. 

Perpetuae  et  Felicitatis  (203)  75. 

Petri  et  Pauli  ap.  457. 

Petrialex.  (311)833. 

Petri  Damiani  (1072)  999. 

Philareti  (1070)  1013. 

Philastrii  brix.  (394*)  218.  754. 

Phileae  et  Philoromi  (304)  112a. 

Philiberti  ab.  (684)  860. 

Pirmini  ep.  meld.  (755)  972. 

Placidi  OSB.  (539)  543.  . 

Platonis  (812)  725. 

Polycarpi  (160)  19. 

Pontii  ab.  (1087)  1081. 

Popponis  (1048)  1011. 

Porphyrii  gaz.  (419)  325. 

Procopii  et  soc.  (609)  890. 

Prudentii  turassi  544. 

Quirici  542.  85)4. 

Rabani  Mauri  (856)  840. 

Rabulae  (411')  392. 

Radbodi  (917)  895a. 

Radegundis  (587)  589. 

Ragnoberti  baj.  (668)  752. 

Remaili  (668)  966.  1051. 

Remedii  rem.  (522)  590. 

Remigii  rem.  (532)  805. 

Restitutae  V.  (c  272)  1097. 

Richarii  (645)  inter  Add.  ad  p.  707. 

8j9.  975. 
Rictrudis  (668)  894. 
Rigomeri  (sec.  VI)  10<)9. 
Rimberti  (888)  857. 
Rodingi  OSB.  (6S0)  977. 
Romani  (sec.  VI)  1009. 
Romani  rotomag.  (6;^  9)  1072.  1082. 
Romualdi  (1072)  1001. 
Hudolfi  eng.  (1063)  1001. 
Rufi  et  Respicii  976. 
Rufini  etValerii8I9. 
Rumoldi  dubl.  (sec.  VIII)  1077. 
Ruperti  salisb.  (sec.  VI  vel  VII?)  683 
Rusticulae  (c.  632)  538  et  inter  Add. 

Sabae  ab.  (532)  &41. 

.Sabae  et  Macarii  sic.  (sec.  X)  970. 


Vita  Sabini  can.  (c.  566)  748a. 
Samonae,  Guriae  etc.  880. 
Savini  M.  852. 
Saviniani  etc.  953. 

Schnoudi  (sec.  V)  inter  Add.  ad  p.  437. 
Scholasticae  V.  (c.  542)  682.  869.  1052. 
SebBstiani  (c.  287)  189^  753.  896. 
Secundini  (450)  1012. 
Septem  Dormientium  (250)  505.  5H9. 
Servatius  tungr.  (sec.  IV)  895.  1082. 
Severi  antioch.  533 
Severi  ravennat.  (347)  854. 
Severini  (482)  492. 
Severini  agaun.  (506)  578. 
Sigismundi  regis  (523)  537. 
Silvinialc.  (720)  651. 
Simeonis  erem.  (1035)  972. 
Simeonis  jun.  (1041)  986a. 
Simeonis  Sali  (sec.  VI)  579. 
Simeonis  Senis  503. 
Simeonis  Stylites  (459)  436a  bis. 
Sindulphi  ^600*)  852. 
Sisinnii,   Martyrii  et  Alexandri  i367) 

325. 
Siviardiab.  (687?)  617. 
Solae  ab.  (794)  853. 
Sosii  (910)  890. 
Speusippi,  Eleusippi,  Meleusippi  MM. 

terc«m.  (c.  177)  678. 
Spiridionis  trimith.  620. 
Stephani  ab.  jun.  (767)  754. 
Stephani  U  pont.  (757)  660a. 
Stephani  Sabaitae  (794)  754. 
Strabonis  730. 
Sturmii  (776)  689.  750. 
Suitberti  (717)  895. 
Suithuni  wint  (862)  926  bis;  1077. 
Syncleticae  V.  (sec.  IV)  127. 

Tarasii  CP.  (806)  721. 

Theclae  V.  (sec.  I  vel  II)  404. 

Theodardi  (c.  668)  962. 

Theodoli  et  soc.  (sec.  V)  1013. 

Theodori  heracl.  (312)  115. 

Theodori  Siceotae  (613)  inter  Add.  ad 

pag.  736. 
Theodori  Studitae  (828)  724a  bis. 
Theodosii  (529)  541. 
Theodoti  ancyr.  (304)  330. 
Theophyli  (538)  542. 
Theognii  (522)  541. 
Theophanis  M.  (817)  726  s. 
Theudarii  ab.  (575)  837. 
Thomae  ap.  539. 
Tiburtii  et  sociorum  MM.  896. 
Timothei  (t  97)  48. 
Trudberti  (607)  893. 
IVudonis  (698)  683.  1077  bis. 

Udalrici  aug.  (973)  927  saepius;  981. 
Udalrici  cluniac.  (1093)  1085. 
Ursmari  (713)  684.  905.  917.  961. 


Lxvni 


Index  rerum. 


Vita  Valeriani  (178)  1074. 
Vedasti  attr.  (540)  inter  Add.  ad  p.  615  ; 

707  et  inter  Add.;  752.  860. 
Veroli  presb.  (600)  973. 
Veroni  Jembec.  974. 
Vincenfcii  et  soc.  (291)  543.  842.  1007. 
Vincentini  arvem.  (710)  651. 
Vindemialis  ^sec.  V)425. 
Vitalig  gazaei  (sec.  V II)  5S0. 
Vitoni  (529)  977a. 

Walae  ab.  (836)  819  et  inter  Add. 
Walaricus  (622)  616. 
Walburgis  V.  (c.  780)  867.  952a. 
Waldaberti  (665)  922. 
Walfridi  Montis  vir.  ab.  (763)  754. 
Wencealai  reff.  (935)  928.  976. 
Wereburgae  V.  (sec.  Vlil)  1077. 
Wiboradae  V.  (926)  900.  931. 1062. 
Wigberti  fritzlar.  (747)  813. 


Vita  Wilfndi  (709)  650.  931. 
WiUehadi  (789)  856. 
Willibrordi  (739)  707. 
Winwaloei  (488)  860. 
Winnoci  ab.  (717)  975. 
Wolfgangi  (994)  1017. 
Wulframni  sen.  (720)  651. 
Wulatani  wig.  (1095)  1072. 

Zenobii  flor.  (sec.  V)  976. 

Zenonis  (380)  222a. 

Zoerardi  et  benedicti  erem.  (1020)  1012. 

Vitia  605.  654.  670.  689.  706.  800^  805 ; 
vitiorum  virtutumque  oonflictun  189. 
677.  990;  vitia  capitalia  699.  1007. 


Wettini  visiones  731. 


Prospectus  tomi  I. 


Protestatio  a.uctoria    .    .    . 

Lectori       

Addenda  et  corriffenda  .    . 
I.  Scriptores  ecclesiaetici  sec. 

aerae  cliriBtianae 
II.  Scriptores  ecclesiastici  aec.  II 
m.  n  n         sec.  Ill 

IV.  ,  .         sec.  IV. 
ab  a.  301—326  .    .    . 

V.  Scriptores  ecclesiastici  sec.  IV 

ab  a.  326—400 

VI.  Scriptores  ecclesiastici  sec.  V. 

aba.  401— 431  .     . 
Theolo^a  dogmaticaet  apo- 

logetica 

Historia 

Theoiogia  practica    .    . 
Poetae  christiani  .     .     . 

VII.  Scriptores  ecclesiastici  sec.  V 

ab  a.  431—600  .     .     . 
Theologia  polemica 
S.  Scriptura      .    . 
Histona  .... 
Theologia  practica  (Litur 

gia,  Ascesis)       .    . 
Poetae  christiani  .    . 

VIII.  Scriptores  ecclesiastici 

VI.  ab  a.  601—550 
Romani  pontifices 
Theologia  dog.  et  polemica 
S.  Scriptura      .     . 
Histona   .... 
Theologia  practica 

IX.  Scriptores  ecclesiastici  sec.  VI 

ab  a.  551  -600  . 
Romani  pontifices 
Theologia  polcmica 
S.  Scriptura  .  . 
Histona  .... 
Ascesis  et  liturgia 

X.  Scriptores  ecclesiastici  sec.  Vli, 

aba.  601— 636  . 
Romani  pontifices 
Theologia  dog.  et  polemica 
S.  Scriptura 
Hagiologi    .    . 
Ascetae    .    .    . 
Poetae     .    .    . 


sec 


V 

VII 
XII 

1 

15 
49 

103 

117 

233 

233 
310 
328 
335 

341 
341 
402 
416 

428 

439 

451 
451 
455 
483 
490 
495 

511 
511 
515 
523 
532 
544 

555 
555 
565 
574 
677 
581 
588 


XI.  Scriptores  ecclesiastici  sec.  VII. 

ab  a.  637—700  . 
Romani  pontifices 
Theologia  polemica 
S.  S.-riptura  .  . 
Histona  .... 
Hagiographi  .  . 
Theologia  practica 

XII.  Scriptores    ecclesiastici    sec, 

Vin.  aba.  701-750, 
Theologia  poaitiva  et  pole- 


S.  Scriptura  .  . 
Hagiographi  .  . 
Theologia  practica 
Poetae      .... 


Xlil.  Scriptores  ecclesiastici  sec. 
VIII.  ab  a.  751—800 
Romani  pontifices 
Theologia  dog.  et  polemica 
S.  Scriptura      .     .     . 

Historia 

Theologia  practica    . 


XIV.  Scriptoresecclesiasticisec. 

aba.  801— 850  .    . 
Pontifices  romani .     . 
Theologia  polemica 
S.  Scriptura      .     .     . 

Historia 

Hagiographi  .  .  . 
Theologia  practica    . 

XV.  Scriptoresecclesiasticisec. 

ab  a.  851—900  .     . 
Romani  pontifices 
Theologia  polemica  . 
S.  Scriptura     .     .    . 

Historia 

Hagiographi  .  .  . 
Theologia  practica  . 
Poetae 


IX, 


XVI.  Scriptores  ecclesiafitici  seculi 
X.  aba.  901— 960  . 
S.  Scriptura      .     .     . 

Histona 

Hagiographi    .     .     . 
Theologia  practica    . 


IX, 


593 

593 
597 
610 
611 
613 
621 


631 
648 
650 
662 
654 

659 
659 
666 
675 
677 
684 

696 
695 
698 
728 
734 
748 
755 

77a 
773 
778 
821 
831 
845 
861 
868 

873 
87a 
883 
892 


LXX 


Prospectus  tomi  I. 


XV II.  Scriptores  eccleeiastici  sec.X. 

aba.  951-1000  .  .  . 
Theologia  dog.  et  polemica 

S.  Scriptura 

Historia  . 

Hagiographi 

Thcologia  practica    .     .     . 

XVIII.  ScriptoreB  ecclesiastici  sec. 

XI.  aba.  1001—1050  . 
Romani  pontificea  .  .  . 
Theologia  dogmatica     .     . 

S.  Scriptura 

Historia 

Hagiographi 

Theologia  practica    .     .     . 

XIX.  Scriptoresecclesiastici  sec.XI. 

ab  a.  1051—1073  .  .  . 
Bomani  pontifices  .  .  . 
Theologia  polemica  .     .     . 

S.  Scriptura 

Historia 

Hagiographi 

Theologia  practica    .     .     . 


900 
900 
906 
908 
918 
931 

939 
939 
943 
945 
949 
965 
977 


987 
987 
992 
1004 
1005 
1009 
1013 


XX.  Scriptores  eccleaiastici  sec.  X I . 

aba.  1073—1100    .     .     .  1021 

Bomani  pontifices     .     .     .  1021 

Grregorii  VII.  adyersarii  1025 

Gregorii  VII.  apologetae    .  1029 

Theologia  polemica  .     .     .  1047 

S.  Scriptura 1060 

Historia  . 1062 

Hagiographi 1075 

Theologia  practica    .     .    .  1083 

Poetae     .......  1090 

XXI.  Scriptores    ecclesiastici  sec. 

XII.  ab  a.  1101—1109     .  1093 

Tabulae  chronologicae  theolo^o- 
rum  ab  exordio  aerae  christia- 
nae  ad  a.  1 109  secundum  disci- 

plinas  dispositae      .....  I 

Index  theologorum,  qui  a  Chrifito 
ad  a.  1 109  floruerunt      .     .    XXXVII 

Index  rerum,  quae  in  librie  hoc  in 

tomo  recensitiB  tractantur    .     .  LIV 


A.     M.     H.     Gr, 


3693 


^k 


3  2044  052  920  469