This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http : //books . google . com/|
Digitized by VjOOQIC
r>
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
NORSKE
FOLKEVISOR
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
NORSKE
foLkevisor
folkeutgAve
VED
KNUT LIEST0L OQ MOLTKE MOE
UTOAV£ QODKJ£ND AV KIRKB- OG
UNDBRVISNINQSDBPARTBMBNTET
KRISTIANIA
JACOB DYBWADS FORLAG
1920
Digitized by VjOOQIC
Copyrig^ht 1920 by
Jacob Dybwad, Kristisnia.
•BT MALLINGSKE BOOTRYKKERI
Digitized by VjOOQIC
0orgen jQ>0vfand og Ovar ^veifen.
Digitized by VjOOQiC
Digitized by VjOOQIC
FYREORD
I 1907 skreiv Moltke Moe at ein laut f& gjeva
ut dei norske folkevisone, og ban heldt fram at
«den forste og nsermeste trang gjaelder en folke-
udgave». Sophus Bugge og Moe hadde lenge i tan-
kar k gjeva ut ei sovori folke-utg&ve med tilskipa
tekster, men dei rakk ikkje k gjera det.
Ei tid etter at Moltke Moe var avliden, tok
eg upp arbeidet» og staten lejrvde pengar til k taka
dei vise-avskriftene som var turvande til verket.
Dette er fyrste bandet av utg&va; det er meiningi
at det skal koma 2 band til.
Fram igjenom ^ri hadde Moltke Moe laga fleire
restituera visetekster. Alle desse tekstene vil koma
med i denne utg&va, og boki ber difor b^de bans og
mitt namn pk titelbladet. Dei visone som Moe bev
restituera ^leine, er merkte med M i innbaldslista;
dei me b^e bev arbeidt med, er merkte med ML; dei
eg Meine bev andsvaret for, ber merket L.
Um sj0lve tilskipingi av tekstene er det k segja
at eg bev fare varsamt fram. Det er tryggast k balda
seg til tradisjonen og ikkje g^ meir utum den enn
naudsynlegt er. Ein rak fyrst og fremst balda seg
til dei norske uppskriftene og ikkje til ei meir eller
mindre velgrunna meining um koss grunnformi av
visa bev lydt. Eg bev beller late visa vera ubeil
(som t. d. nr. 3 : Torgjusdetrane) enn dikta til strofar,
enda det ofte vilde ba vore lett nok, serleg n^r ein
Digitized by VjOOQIC
hadde heilslege faereyske og islendske avbrigde k
jamfora med. I det heile hev eg retta meg meir et-
ter Axel Olriks utgjevingsmate i cDanske Folkeviser
i Udvalg» enn etter dei grunnsetningane som Svend
Grundtvig og Ernst von der Recke hev fylgt i sine
vise-restitusjonar.
Dei allerfleste visone her er p& telemM; berre
tri-fire er p& mSlfore fr& andre bygder. Av mange
grunnar var ein noydd til a normalisera malet i
uppskriftene noko. Ved mest kvar visa fanst det
uppskrifter frS fieire bygder, og dei samstavast oftast
ikkje i m^vegen, so ein i alle hove laut velja anten
den eine eller den andre formi. Sidan boki er til
folkelesnad, hev eg heist valt dei formene som er
mest kjenslege, utan at eg kunde eller vilde vera
heilt fylgjerett i dette stykket. Som i skuleutgSva
(«Norske folkevisor fr& millomalderen») er den van-
lege etymologiske skrivematen nytta der han ikkje
viller uttalen. Men i sumt hev eg gjenge noko len-
ger p^ den vegen enn i skuleutg^va ; her er t. d. skrive
og for &, ord for or, av di folk vil lesa ordet med
den rette uttalen likevel. I staden for ti, vi, me, se,
va, o er skrive til, vil, med, er, var, or. Med desse
sm& lempingane vil eg vona at visone hev vorte meir
lettlesne, utan at dei hev mist d^men sin ; telemMet
ligg i det heile user inn^t det nynorske normalmSlet.
I Setesdals-stevi hev eg fylgt uppskriftene heller
n0gje, end^ malformene ved det vart noko ujancine.
Fieire nystev og nokre gamlestev vil koma i dei
nseste bandi.
Innleidingane og merknadene atti boki skal fyrst
og fremst hjelpa folk til a skyna visone. Dei legg
ikkje vinn p^ k vera samandrag av det granskarane
hev funne ut um visa.
August 1920.
Knut LiesteL
Digitized by VjOOQIC
INNHALD
^•»" 'S^r^
Dei norske folkevisone U —
Tekster:
1. Draumkvaedct (M) 31 191
2. Maria (L) 40 197
3. Torgjusdfiitrane (L) 42 198
4. Den vonde stjukmori (L) 44 199
5. Kvikjesprakk (L) 47 201
6. Iven Emingsson (L) ........ 56 203
7. Balle Buansson CML) 69 205
8. Herren Jenn&r (MJ 74 206
9. Villemann og Magnill (M) 76 207
10. Steinfinn Fefinnsson (M) 79 209
11. Kong Eirik og Blakkjen (L) ..... 84 211
12. Liti Kjersti (L) 85 213
13. Margjit og Targjei Risvollo (L) . . . . 88 214
14. Hugaball (L) 93 216
15. Jutulen og stolt 0li (L) 99 219
16. Olov Agjesdotter (L) 102 221
17. Kongssonen av Norigsland (M) .... 107 221
18. Far og dotter (L) 108 223
19. Bendik og Arolilja (M) HI 223
20. Kong Gaud og ungan Herredag (M) . . 119 226
21. Dei tri vilkori (M) 126 228
22. Knut i Borg (L) 130 230
23. Hr. Asbjonn og liti Kjersti (ML) ... 134 231
24. Toreliti og Skakjelokk (L) 135 231
25. Jon Remarsson (M) 137 232
26. Hr. NUaus (L) 140 234
27. Det var sSl silde (M) 142 236
28. Jomfruva Ingjebjer (ML) 143 236
29. Horpa (L) 148 238
30. Asaliborgji (L) 152 240
Digitized by VjOOQIC
31. Svein Nordmann og Gullbjer (L) . . . 156 241
32. Olav og Kari (M) 159 242
33. Solfager og Ormekongjen (L) 162 244
34. Tor Biynjulv og fluga (ML) 165 245
35. Rabnabrydlaupe i Kr&kelund (M) ... 167 246
36. Hustru kann deile med sin bonde (L) . 173 247
37. Tjovane (L) 175 248
38. Tosstein 177 248
39. Truls med bogjen (L) 177 249
40. Den bakvende verdi (W i80 250
Tillegg: 50 stev or Setesdal 181 251
Innleidingar og merknader 189 —
Avst5rttingar 252 —
Digitized by VjOOQIC
Dei norske folkevisone.
N&r ein talar um dei norske folkevisone, plar ein
meina dei forteljande (episk-lyriske) visone som hev
levt pk folketunga her i landet fr& millomalderen og
heilt til dei siste tider. Dei fleste norske folkevisone
vart uppskrivne i det 19de hdr. Det var i sisle liten,
for ved det leitet f6r dei til & gloyma dei gamle visone
heller fort. No hev dei mest kvorve or minnet.
Det er mest i Telemark og p& Agder at dei hev
funne folkevisone; men me hev fleire vitnem&l um
at dei i eldre tider hev vore mykje meir kjende i
andre landsluter au.
Mange folkevisor m& vera heilt burtkomne; me
hev fr&segner um visor som dei kunde for 200 — 300
&r sidan, men som no er gloymde. Sume folkevisor
hev dei berre funne hj& ein einskild kvedar i noko-
lunde heilslegt skap» sume hev dei berre funne sm^
brot av, og dei fleste er tydeleg meir eller mindre
uheile. Mykje av den gamle folkeviseskatten er tapt
for alle tider; men det er ikkje alltid so ille som
det ser ut til ved fyrste augnekastet. N^r ein held
alle dei norske uppskriftene av ei vise inn^t ein-
annan og so attp^ jamforer med uppteikningar fr^
andre land og granskar sjolve vise-emnet, kann ein
likevel oftast gjera seg upp ei nokolunde p&litleg
meining um koss visa hev lua. Og n&r ein tenkjer
etter at mange av desse visone hev gjenge fr^ mann
Digitized by VjOOQIC
12
til mann i 600 — 700 &r» mk ein heller undra seg
yver at del hev halde seg so godt soxn dei til
royndar hev gjort.
Mange som heist er vane med det strenge og
regelrette versem&let i kunstdiktingi, vil nok tykkja
at rytmen i folkevisone er ujamn; dei vil rett som
det er sn&va burti ukjenslege versfotcr. Men ein
mk jamt bera i minnet at folkevisa vart sungi, og
at alt det som hevde med melodien var lovlegt
i versem^let, um ein so ikkje alltid kann fk det inn
under nokon regel. — Det vanlege er at rytmen er
stigande (jambisk) og at det er tri eller fire tunge
stavingar i kvar versline; talet pk lette stavingar i
verslina skifter mykje, og sume verslinor vert difor
mykje lenger enn andre. £nd& rytmen er stigande*
finn ein likevel ofte at verset tek til med ei tung
staving; fyrst n&r ein kjem noko ut i verset, kjenner
ein greidt at rytmen stig.
Det flnst tvo slag strofar: tvo-lina og flre-lina.
I den fire-lina strofen rimar andre og fjorde Una.
Folkevisa hev enderim. Det krevst ikkje heilrim,
berre vokalsamklang (assonans) d.v.s. ein treng ikkje
lata b&de vokalen og dei konsonantane som kjem
etter vokalen, vera eins i rimstavingane ; er vokalen
eins, kann konsonantane godt vera ulike. Ofte let
visone seg nogja med at vokalane svipar innp& ein-
annan; dei kann t, d. lata e og 0, i og y, ei og ey
rima, Dette mk ein hugsa p&, so ein ikkje trur det
er evneloyse fr& fyrsten eller forvending seinare som
gjer at rimet er so ringt etter dei krav me oftast set
i v^re dagar. Nkr visediktaren hadde fenge fram
vokalsamklangen, tr&dde han ikkje etter mein —
Stundom vil ein finna at det er mykje bokstavrim
men det er ikkje turvande i versem&let,
gi faste reglar og er heist nytta for vel-
kuld.
Digitized by VjjOOQIC
13
Til strofen hoyrer det jaxnt eit u in k v ae d e, d. v. s.
ci cller fleire vcrslinor som dei tok uppatt vcd alle
strofane. I dei tvo-lina strofane finn ein ofte at ein
lut av umkvaedet kjem etter fyrste verslina og resten
i slutten av strofen. Dei plar dk kalla fyrste luten
av umkvaedet for xnilloxnsleng eller innstev, siste
luten for ettersleng eller endestev. — Innhaldet i
umkvaedet gjev stundom grunnstemningi i visa eller
minner um einkvar tilburden i henne, Umkvaedet
i Jutulen og stolt 01i t. d, minner ved kvar einaste
strofen um koss ni0yi vann p& jutulen: «So ille bleiv
ban svikjen med dei runo». Visa um Jomfmva In-
gjebjer, som fortel um koss Herre-Per leitar etter
Ingebjorg, hev til umkvaede: «H6re sk6 sveinen finne
jomfruva?» og til slutt, d^ ban hev funne benne,
beiter det: «No beve sveinen funni jomfruva». Visa
um Jon Remarsson fortel um koss Jon let livet pk
sj0en, og umkvaedet tek uppatt: «Men sjoen tek'e
so mang ein». Men ofte beng umkvaedet ikkje i bop
med innbaldet i visa, t. d. i Dei tri vilkori:
Kongjen sille fara i kri,
— Her veks inkje gull —
han la fyr si dr6ningji vilkori tri.
— Krist gjeve meg ei jomfru!
I slike bove er umkvaedet knytt til strofen ved me-
lodien berre. Grunnen til dette er at umkvaedet er
teke or nokre lyriske innleidingsstrofar, som dei kvad
fyrr dei tok til med sjolve den forteljande visa,
Desse innleidingsstrofane plar dei kalla stevstomn,
av di umkvaedet eller stevet er teke fr& dei. Stev-
stomnen er no gl03niid i dei norske visone; umfram
sjolve umkvaedi bev me berre ei og onnor minning
um ban.
Ein kann spyrja kvifor visone fekk ei slik inn-
leiding, som bekk so laust i bop med visa elles. Det
hev sin grunn i folkevisedansen. Fyrst badde
Digitized by VjOOQIC
14
dei lyriske strofar & dansa etter. Sidan knytte dei
desse lyriske sm^kvaedi saman xned den forteljande
visa, pk den mMen at dei lyriske strofane vart inn-
leiding til den forteljande visa. Bit dome pk ei so-
vori lyrisk innleiding hev me i Jomfruva Ingjebjer:
Eg veit meg ein eedeli skog'e
sunna eg vesta fyr fjord;
der veks'e so man^e dei eedeli tre,
dei venast p& jordi som gror.
— H6re sk6 sveinen finne jomfruva?
Der veks'e so mange dei cedeli tre,
bj0rkji og so lindi;
der spilar so mange dei eedeli dyr,
hjorten og so hindi.
— H6re sk6 sveinen finne jomfruva?
Der spilar so mange dei cedeli dyr,
ikonne og so duva — :
ho er eetta av aurom lande
den rike stolte jomfruva.
— • H6re 8k6 sveinen finne jomfruva?
Etter dette byrjar sjolve forteljingi:
De var strie s^ukmori,
ris upp um midje natt:
forskapte ho fruva Ingjebjer,
som Herre-Per ha* silt havt.
— H6re sk6 sveinen finne jomfruva?
ke innleidingi er det ein («eg») som syng
^er skog. I tridje strofen leikar ban inn-
ane i visa, men fyrst i Qorde strofen slser
: forer hovudpersonane fram for oss,
iske innleidingsversi kunde vera ei upp-
& vera med i dansen; eller dei kunde
sen eller sikta til ban pk einkvar mMen.
re gonger minningar um dette i umkvaedi.
IV og Kari:
Digitized by VjOOQIC
15
Olav sat heime i &tte Ar.
— Tro meg inkje for neere I —
fyrr han ville si moeri sjA.
— F& voUen dansar mi jomfru.
I millomslengen er det tydeleg mayi soxn talar
til riddaren i dansen; i etterslengen talar riddaren
um xnoyi soxn dansar. Visone xn&lar heist dansen I
den Ijose sumarnatti, n&r del slo ring p& leikvollen^
txned' lindi ber lauv uti lunden». Dk kunde um-
kvaedet for kvar strofe segja: «Tr0 lett yvi grone
voU — enno er de kje dagjen», eller spyrja: «Munar
inkje dagjen uppunder lie?»
Dei gamle nordmennene kjende ikkje noko vidare
til dansen, Det var ei idrott som kom til Norder-
landi saman med riddarlivet. Den nye leiken gjekk
sin sigersgang gjenom alle bygder. I dei store h0g-
tidene dansa dei heile nettene. Det hjelpte ikkje at
suxne bispar og prestar banna det nye. Dei tok jam-
vel pk k dansa pk kyrkjegardane i vokenettene fram-
for hogtidene.
Det var ikkje berre dansen til visa som var ny;
sjolve folkevisa var eit brot med heile den gamle
m^ten k dikta p^. R3rtmen var onnorleis; i staden
for bokstavrimet i dei gamle skaldekvsedi hadde folke-
visa enderim; det var ikkje lenger skalden som sa
fram kvaedet millom kjempone i halli, det var no
ein fyresongar som song visa i dansarringen, og alle
dansarane song umkvsedet i kor. Dansen og dei nye
diktformene synest k ha vunne fram i Norderlandi i
12te og 13de hdr. Det nye kom vestanfr&; til oss
kom det frk England, men dit hadde det kome frk
Frankrike.
Kndk ein kann peika pk fleire ting som knyter
den norske folkevisa saman med den gamle diktingi,
m& ein difor likevel segja at i den ytre framburden
er folkevisa noko nytt. Men det er ikkje berre so-
Digitized by VjOOQIC
16
s i det ytre at det nye ovrar seg, Gjenoxn songen
dansen vart stemningar og kjenslor utloyste som
T hadde vore bundne. Den xnjuke voggande ryt-
m i dansen, del fagre harmoniane i songen skapte
itstunder av eit nytt slag, og let sumt stiga fram
sjeledjupet som til den tid hadde lege gaymt.
[aturopfattelsen blev en anden. Oldtiden havde
I Sans for Natur, alt det vaeldige og det krigerske i
ns Vsesen; Vikingen forstod Havet, fordi ban maa
sende sig til Kamp ixnod det, og ban forstaar Rov-
ret, svselger med bakkantisk Rasen i Blod og Lig
0rnens Klo . . • . Han forstaar den enlige Fyrr
r knuges og visner under Vejrets Magt; men de
Idere Naturfolelser er saa afstumpede. Folkevise-
en kommer og bar pludselig faaet 0je for «Urterne
r de udspringe», for Lunden der loves; den elsker
Ije og Rose, de farveklare fremmede Blomster i
tegaarden, men endnu mere den blede lysegronne
gyldne Lind (modsat Oldtidens baarde og ranke
k), elsker aFryd og Fuglesang*. Elsker Somme-
is milde Lys, des inderligere jo Isengere nordpaa
n kommer dragende paa bvide Svanevinger: «da
det Lyst at sksemte sig, min Lilje bvid!» Natur-
et trsenger ind i Mennesket i en Grad som aldrig
*; baade den groende Lind og Lovet der falmer
falder. Da toner det ogsaa fra Menneskesjselen
Kildevseld der bryder frem; al Livets Leg, al
/ets Laengsel faar Lov til at synge sig ud» (Axel
rik).
BSde mdten k dikta p4 og dansen til dikti kom
mfrk. Men ein l&ner ikkje berre formi; det er
jidt at ymse vise-emne laut fylgja med. Visor
rt umsette fr& det eine m&let til det andre og kom
Leis til k vandra fr^ land til land. Ein kann di-
' finna att ei og same visa i mange land, Vkr
le nr. 31 Svein Nordmann og GuUhjerg finn
Digitized by VjOOQIC
17
ein att i Danxnark, Sverike, p^ Island, i England,
Holland, Tyskland, Frankrike, Italia og fleire stader,
Ved nokre visor kann ein sj& kva vegar del hev
vandra. Til Norig er det t. d. kome mange visor
fr& Danmark og Sverike. Fr^ Norig hev det vandra
visor til Island, Fsereyane, Danmark og Sverike. I
det heile er dei nordiske visone mykje like einannan,
og dei allerfleste visone hev dei funne i meir enn
eitt land. Norig hev ikr. 2 folkevisor og av dei
linn ein ikkje mindre enn ikr. 150 att i Danmark.
Men i kvart land er det au visor som ikkje finst an-
dre stader og som synest k vera dikta der i landet.
Det som mest sermerkjer den norske (og faer-
^yske) visediktingi er fyrst ein flokk trollvisor som
skildrar ei ferd til trollheimen eller troUebotn, slike
som Asmund Frsegdegjsdva, Hugaball, SteinGnn
Fe^nnsson, Venil fruva og Drembedrosi o. fl. Di-
naest m^ ein merka seg at so mange norske og fser-
oyske folkevisor byggjer pk norrone sogor. Visa um
Steinfinn Fefinnsson hev Orvarodds saga til grunn-
lag; Kvikjesprakk byggjer pk soga um Rolv Gaut-
reksson, Unge Ritmund pk soga um Romund Grips-
son, Happen Illugjen pk soga um Illuge Gridarfostre,
Roland og Magnus kongjen pk Karlamagnus-saga,
Dei tri vilkori pk Magus saga, o. s. b. Som ein
«er, hev folkevisediktarane nytta b&de heimlege, nor-
rone soge-emne (fornaldarsogor, eventyrsogor) og
framande, umsette sogeverk (romantiske sogor). P&
ei side viser folkevisa b^de ved form og innhald ut-
etter mot andre land, og p^ hi sida viser ho innetter,
med di ho er so nogje knytt til heimlegt liv, heim-
leg tru og tenkjem&te og heimleg litterser tradisjon.
^ Det er livet i millomalderen ein finn skildra i
folkevisone. Fleire visor gjeng beint fram um histo-
riske hendingar. I Norig hev me berre fk sogevisor ;
det meste m& vera burtkome. Dei leivor me no
2 — LiestsI og: Moe : Norske Folkevisor. I.
Digitized by VjOOQIC
18
hev, gjeng um hendingar ikr. 1300. Me hev havt
visor um kongane H4kon H&konsson, Eirik Magnus-
son og HSkon Magnusson, um den falske Margreta
som vart brend pk Nordnes ved Bergen, um Audun
Hestakorn og um Alv Erlingsson. — Historiske i van-
leg meining kann ein nok ikkje kalla desse visone.
Dei fester seg mest ved den personlege og private
sida ved store politiske hendingar. I sogevisone finn
ein difor oftast slikt som sogeskrivarane ikkje hev
brytt seg um k taka med. Som me hev visone no,
er det historiske grunnlaget ofte so umlaga og so
ihopblanda med dikt, at ein berre sovidt kann kjenna
att dei sogehendingane som ligg attum. Visa boygjer
soga inn under lovene for eit diktverk; ho vil ikkje
fyrst og fremst, som rimkreniken, fortelja kva som
til royndar gjekk fyre seg, men ho vil gjeva eit ut-
trykk for dei kjenslone som sogehendingane hev vakt
i diktarhugen.
Tidast er det livslagnaden &t ukjende menn og
kvinnor som folkevisone gjev oss. Me moter dei
ulike stand i samfundet, men det er lett k merka at
alt er liksom s6t ovanfr^, so visediktarane i dei fleste
hove hev hoyrt storfolket til eller dikta for det.
Me hoyrer um riddaren og hovmannen og bispen,
um jarlssonen og kongssonen og sjolve kongen; men
me hoyrer au um bonden og um bondedotteri, som
det er «vandelaust» k fk for stormannen, og som
han ikkje skal taka, n^r han seg «ei onnor kann f^».
— Sidan folkevisa kom upp i Norderlandi saman
med riddarlivet, er det mykje emne fr^ riddarlivet
ein finn i visone. Men sjolve riddarlivet vann aldri
retteleg inngang i Norig. Den ytre bunaden med
riddarar, kniktar og dilikt er ofte berre noko som
hev fylgt med visone utanfr^. Ein m^ segja at i det
heile er det kjempelivet som er skildra, an ten so
emnet er teke or det roynlege livet eller l^nt fr^
Digitized by VjOOQIC
19
eldre diktingar. Det er eit urolegt og stridfyllt liv,
med dr&p og frendehemn og brurerov. Slikt var det
folk tykte gildast k hoyra um. Det var nok mange
som meinte som ei islendsk kvinne dei hermer et-
ter: tDet er inkje gaman i vangiljone; der er ingen
bardage (strid) i dei». Den gamle tank en um at
strid var beste emnet for sogor og dikting, kjem fram
i noko som ei gamal kvinne sa med presten Land-
stad: tDet var nu ved de Tider at Folk begyndte
at bedres og at tage Vid til sig og rette sig mere
efter Guds Ord og Kongens Lov, end de for havde
gjort. Der blev trange Aaringer, forstandigere Folk
og mere fredsommeligt Liv; derfor er der ikke stort
mere at fortaelle om dem, end at de levede og d0de».
Som ein kunde venta, fortel visone* um mangt
som er hardt og villt og uhuglegt. Men dei folki
som diktaren hev skildra med samhug, faer me au
tidast vyrdnad for. Dei er heilrende i karakteren og
viljesterke; dei hev evna til sj0lvt05aning og atterhald
der det trengst, og dei eig v&gemod og offervilje n&r
rette stundi er komi. Sj& til domes mor til Ivar
Elison. Mannen hennar er drepen, sonen er i prest-
laere, ho sit heime, dyl sin harm og grunar p^
hemn. Ho misser aldri jamvekti, ho er samstundes
fyllt av brennhug og ettertanke; ho vil ikkje vita av
br^ferd, men hemntanken brenn i henne som ein still
og heilag loge. Fyrst 6k ho hev roynt at sonen er
av rette toet, sender ho han hugheilt i striden
Hemnstundi er den storste b^de for mor og son; i
steinstova skjenkjer Eli mjod og vin, og Ivar og
fylgjesmennene hans held fest attp4 stor-verket.
Stundom er kjempa heller grovlagd, som i Her-
mod ille eller i Kvikjesprakk, det er meir av sl^st-
kjempa enn av helten. Men oftast vil ein finna det
rike sjelelivet, det gjsevlyndet og den finslege fram-
ferdi som viser oss den sanne helten. Midt i det
Digitized by VjOOQIC
20
ville og harde og sterke bivrar det dk fram, som frk
understrengjer, noko mjukt og xnildt og klokkjande
fagert. Sj^ t. d. visa um Tiarmannen; ein hug til
k sj& verdi og til k royna seg driv kjempa ut or
heimen :
«Eg vil meg pk fremminde 16nd,
eg vil min manndomen roynen,
segjer den unge Erland. Dk han dreg og skal skil-
jast frk far sin, Tiarmann, faer me ikkje nokor lang
skildring av kor tungt det kjendest k segja farvel.
Me ser berre korleis faren tagal fylgjer sonen pk veg:
De var dei fride feggane,
dei fylgdest midt uppk hei —
de vil eg for sanning seia:
dei fanst alii atte mei.
Tiarmannen vart drepen ei stund etter at sonen var
dregen heimanfr^, og dotteri Eldbjorg vart herteki.
Sidan ser me henne att, Dk vigjer ho livet sitt til
k gjeva sjelegdvor for faren; han laut dey utan at
han fekk det heilage sakramentet, D^ Erland kjem
ukjend til huset hennar ein kveld, gjev ho honom
hus og mat «fyr ssele faren sin*. Stundom merkar
ein tydeleg innverknaden frk framand romantisk
dikting, med di det breider seg ein sterk lyrisk farge-
glans og kjenslerikdom yver visa, t. d. i Bendik og
Arolilja, der me millom anna finn dei vidgjetne
strofane:
Eg tikje so vent um ditt gule hkr,
som epli dei dryp pk kviste —
sael er den som deg mk fk,
Gud baere den som sk6 misse.
Eg tikje so, nkr eg sit hjd deg,
som eg sat uti solskin bjarte;
'nkr eg og du me skiljast kt,
dk rivnar hk hug og hjarta.
Digitized by VjOOQIC
21
Eg tikje so, n&r eg sit hj& deg,
som eg sat uti solskin bjarte;
n&r eg og du me finnast att,
d& gleast h& hug og hjarta.
Hugen kt xnenneski i folkevisa er heil b&de til
godt og til vondt, trui er utan tvil p& botnen, kjaer-
leiken er aldri xnakk-eten.
Av folkevisone kann xne Isera koss forfederne
v^re trudde og tenkte. I heilagvisone meter me
det religi0se trudomslivet. Den katolske kristen-
domen er rette trui for xnenneski i folkevisone.
Joxnfru Maria er himmeldronning og byd den ssele
velkomen (sj& visa um Olav og Kari), og dei bed
til Gud og Maria may. Draumkvsedet syng som
med djupe orgetonar um livet attum gravi, um him-
mel og helheim, um samsvar millom synd og strafE
millom god gjerning og Ion — alt i katolsk ^nd og
soleis at ein ser at kvsedet heng saman med andre
katolske syner. Diktaren fortel ikkje stort um him-
meriket, han skrsemer mest med syner av helheimen;
det er kjensla av synd og skuld han vil prenta inn
i oss. Men yver andre heilagvisor er det ein mil-
dare d^un. I Agnus dei tek jomfru Maria seg av
eit barn, forer det til himmelen og lovar det at for-
cldri skal verta ssele.
Og alle Guds englar sloge leik,
fyre dansar ungan Agnus dei.
Men under den kristne trui ligg det ei folketru
som goymer mange gamle heidne minne. I denne
folketrui er det at trollvisone botnar. Rundt ikring
menneskjet finst det ei heil verd av yvernaturlege
vette, i berg og haug, i luft og vatn, Der er risar
og J0tlar og gygrar, bergekonge og alvefolk og hauge-
bonde, nykk og havfru. Det er um samkvaemet med
desse vetti at trollvisone gjeng, Stundom fortel dei
Digitized by VjOOQIC
22
um venskap eller elsk, men oftast forer saxnkvaemet
ulukke med seg. Bergfolket lokkar menneskje til
seg, og dei kjem ikkje att; det same gjer havfrua og
nykken. Risane kjem til manneverdi og tek kvinnor
med seg, og det er dk fortalt um koss kjempa dreg
til troUheimen og vinn moyi attende. Jotulkvendi
skaper seg um til fagre kvinnor og lurer seg inn i
mannheimen, vert gifte med kongar og gjer sidan
mykje mein med a skapa um styvborni til dyr, fug-
lar, tre, steinar o. s. b. (t. d. i visone um Venil
fruva og Jomfruva Ingjebjer). Pk vollen slaer alve-
folket ring og dansar, og den mannen som kjem inn
i alvedansen og ikkje gjer som alvekvinnone vil,
honom gjeng det ille. Stutt sagt: den yvernaturlege
verdi ringar seg ikring mannelivet pk alle kantar.
Livet i folkevisone fser liksom dobbelt botn; det er
fyllt med spaning, og f^rar lurer pk alle kantar, det
er rikt pk under og mystikk.
Ei urikkeleg tru pk lagnaden ligg attum alt.
Det som er so lage, det lyt ganga fram:
Bendik ri ki So-londo,
ville han sk6a taoy;
han var kje lagje til atte koma^
difyr so laut han dey.
— Arolilja kvi sov'e du so lengje?
tDet kann ingen si forloga fly ifr4» segjer Magnhild i
visa um Villemann og Magnhild.
Ei slik tru mk setja djupe merke i diktingi, Livet
hadde for dei gamle ein annan bakgrunn enn det
hev for nsR. nor det var ein annan samanheng i det;
ar onnorleis. Mangt som for oss
felle berre, kjendest for dei gamle
I ymist som me berre kann taka
)v dei full royndom. Dette kann
noko vandt for oss k skyna men-
Lit ut; men den som kjenner godt
Digitized by VjOOQIC
23
livet i norske bygder, norsk folketru, tenkjem&te og
karakter vil i grunnen finna at det meste er kjens-
legt. Og me skal hugsa p& at det livssynet som
r&der i folkevisa, hev lagt sin dkm yver soga v4r,
hev r^dt hj& nordmennene i lange lange tider og
forkl^rar mangt i det moderne livet med. Den tanke-
spaningi som stundom krevst til k skyna visa rett»
faer ein rikleg Ion for i eit djupare og historisk kl&-
rare syn pk norsk sjeleliv.
I det heile krev folkevisa ikkje so reint lite av
^hoyraren, og ho er eit merkelegt vitnemdl um kor
hogt kunstsansen stod hj^ forfederne v&re. Den ned-
gang i skyn pk kva er ekte dikting, som me roynleg
finn hjk folket vkrt, ser ein ingen stad greidare enn
ved folkevisa. Almugen hev gloymt ei heil rekkje
med herlege kunstverk og lagt seg ei mengd verd-
lause bygdevisor og skillingsvisor pk minnet, I det
seinare hev nok folkevisa vunne att noko av det
romet ho ein gong hadde i folkehugen, men det er
gjerne so enno, at folkevisa er eit slag provestein
som viser kor godt kunstskynet er.
Ein mk nok medgjeva at det er ymse ting ved
visemdlet og visestilen som skaper vanskar for oss
eller i minsto kann kjennast noko framandvorne med
det same. Det kann vera som eit hardt skal ein m^
knekkja, fyrr ein nkr inn til den S0te kjernen. — Det
ein gkr mest ^t med det same, er dei store sprangi
i forteljingi; ein mk tenkja seg til so mykje og knyta
hendingane saman sjelv. «Handlingens hoidepunkter
side om side, som en blaanende rad av fjeldtopper
— alt andet i dis og skodde overladt til den ut-
fyldende fantasi» (Moltke Moe). Men so finn ein
att, rett som det er, at diktaren tek tanken i ein
strofe uppatt bkde ein og tvo gonger, berre med smk
avbrigde i ordlagi kvar gong. Slike uppatt-takingar
(parallell-strofar) tener til k prenta inn eitkvart vik-
Digitized by VjOOQIC
24
tugt hendet eller viktug reda. Med k taka uppatt
soleis noyder diktaren oss til k lata tanken krinsa
lenger um den bolken i visa; det er ei kunst-r4d til
k skapa relief i forteljingi. Stundom finn ein at pa-
rallell-strofane er misbruka; dei kjem b^de i tide og
utide, berre rimet byd seg fram lett nok. Det hev
vorte man^r. Folkevise-dansen er vel mykje skuld
i dette: det galdt um k toygja visa ut, so dansen
kunde vara lenge. Ein ser det so greidt p& Faer-
0yane; der hev dei halde uppe folkevisedansen len-
ger enn andre stader, og det er ingen stad det finst
so mykje med parallell-strofar som nettupp der. —
Noko anna er det at ei vise kann l^na verslinor^
strofar, ja heile stroferekkjor fr^ ei onnor. Det treng
ikkje vera samanblanding i seinare tider, men kann
godt ha vore so fr^ fyrste stund. Tingen er den at
visone pk ein mkte kjendest som sams eigedom. Det
var ingen «forf attar rett» til dei. Det var alt som
det skulde vera, um ein diktar tok av den episke
sam-eigedom, n^r han hadde bruk for det.
Ein annan ting som veld vanskar n^r ein ikkje
lever seg godt inn i visa, er samredone. Sume visor
er mest berre samredor, og sjeldan er det sagt fr&
kven talar d^ og kven talar dk; ein mk tenkja seg
til det. Ein mk difor fylgja vel med, so ein til kvar
tid kann kjenna pk seg koss dei som er med i visa
vil tala eller fara kt. Her au krevst det skyn og
fantasi.
Pk hi sida plar det vera lett k fk yversyn yver
, — J- : visa; ein finn ikkje nokor vand og ihop-
g med mange hendingar som gjeng fyre
ies, so ein fser fleire forteljings-trddar.
1 er med i visa, er teikna med store og
)et er Mmenne truer og tankar og kjens-
5r, og personane er gjerne typar eller
tan nokon stor rikdom pa individuelle
Digitized by VjOOQIC
25
drag. I so m&te hev folkevisa noko for alle. Heile
visa er harxnonisk bygd. Ho byrjar stilt og rolegt,
l3rfter seg mot det dramatiske hogdepunktet og fell
so til ro att. Villemann og Magnhild t. d. byrjar
lognt med at Villemann og Magnhild sit i jomfru-
baret og leikar tavL Men so heyrer me at Magn-
hild grset, og me skynar d^ at det bodar eikor ulukke.
Um ikkje lenge er me ved det dramatiske hogde-
punktet; me hoyrer um koss nykken tek Magnhild,
og koss Villemann vinn henne att med det ved-
underlege spelet sitt. So fell det heile til ro. Visa
m& ikkje stupa seg inn i hendingane med ein gong,
og ho mk ikkje lata alt enda for br^tt. I visa um
Bendik og Arolilja faer b&e hovudpersonane ein br&
og hard daude. Men visa endar ikkje med det. Ho
fortel korleis kjaerleiken rekk • attum gravi : p& gra-
vene at dei tvo som hev elska einannan her i livet,
veks det upp tre, og dei trei «kr0kjest i hop yver
kyrkjed0ri» og stend der som ei minning yver kvorvi
glede og slokt harm. Visa endar med det fagre og
fredssele biletet av den brune stavkyrkja med dei
tvo trei som boygjer seg saman.
N&r folkevisone gjeng so langt attende i tidi som
til 13de og 14de hdr., er det greidt at dei hev vore
dikta p& gamalnorsk mk\. Enno kann ein i mange
h0ve f0ra dei attende til den gamalnorske formi utan
store brigde. Tak t. d. str. 12 — 13 i Kvikje-
sprakk:
Kvikjesprakk salar gangaren
med dige leggjir og stinne:
«Eg vil meg ki Girklondo
ban Ljodvor kongjen finne,»
Kvikjesprakk salar gangaren
med dige leggjir og stive:
«Eg vil meg at Girklondo;
h6re er skjemst'e rie?)»
Digitized by VjOOQIC
26
I gaxnalnorsk hev dette vore noko slikt som:
Kvikisprakkr sySlar gangarann
me5 digra leggi ok stinna:
«Ek vil m6r at Girkl^ndum
hann L96V6 konung at finna.*
Kvikisprakkr S961ar gangarann
med digra leggi ok stifa:
«Ek vil m6r at Girkl9ndum
hvar mun skemst at ri6a?i»
Den faste, rim- og rytmebundne formi i visone
hev halde uppe mykje av gamle ord, ordformer og
ordfellingar, som no er heilt kvorvne or talem&let
eller hev skift tyding. Me hoyrer um feggar, far
og son, meggur mor og dotter, sysirungar born
av tvo eller fleire syster. Det heiter festarsvein og
festarmey, festarmann og festarviv. Deypenamn
heiter skiringsnavn, og presten er kalla vigslekall;
den gudelege boki heiter slcrS, og det er tale um
vigslevatn, Sverdet er kalla den brune brand eller
den bitre brand. Til laekjing mot s&r og sjukdom
hev dei heilev&g, skip kann heita knurr, ein gjest
komumann o. s. b., o. s. b, I alle desse hevi er det
gamalnorske ord som hev halde seg. Stundom finn
ein i visone gamle ord som kvedarane ikkje skyna,
og som ein ikkje finn att i den norrene bokheimen
heller, slike som beljelinde og beljelauk, obboren,
kbruklaug o. fl.
Det gamalvorne i m&let kann valda litt bry, men
ikkje ndme naer so mykje som sume synest k tru.
Det gjeld um dei norske folkevisone det Svend
Grundtvig hev sagt um dei danske, at det kostar
«kun en meget ringe Ulejlighed at gj0re sig bekjendt
med, hvad der nu er foraeldet i Visernes Sprog; og
det er en i alle Henseender nyttig og fornojelig
Kundskab, her er at vinde for godt Kjeb, da det er
segte, gode, korte, klangfulde Kjserneord, som et dansk
Digitized by VjOOQIC
27
0re let vil nemme og nemt vil gjemme, naar Be-
tydningen ferst kjendes • . • Vil man have de gamle
Viser — som uimodsagt ere en Skat og en JEre for
vort Folk, og i Virkeligheden den faste, hjemlige
Grund, hvorpaa hele vor poetiske Litteratur hviler,
den dybe, frugtbare Jordbund, hvoraf den stadig bar
draget Nsering — , vil man have dem og umiddelbart
paavirkes af dem, saa maa man ogsaa have 0re, eller
ved en ganske lille Anstrsengelse aabne sit 0re, for
den Klang, de Ord, de Ordlag, de Rytmer, gjennem
hvilke den gamle Digtning alene kan virke levende
paa OS.1
MMet i dei norske folkevisone er no nynorsk.
Dei hev fylgt med i mMvoksteren fr^ gamalnorsk til
nynorsk og ikkje vorte sprengde. Dei er ein litteraer
tr^d som bind det gamle og det nye Norig saman,
og dei hev halde uppe ikkje so reint lite av den
littersere kulturen me hadde i millomalderen. Difor
er dei ikkje berre ei rekkje kunstverk som hev verd
i seg sjolve, men dei er au viktuge historiske og na-
sjonale erveminne.
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
TEKSTER
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjjOOQIC
1. Draumkvaedet.
I
1. Vil du me lye, eg kvea kann
uxn einkvan nytan drengjen,
alt uxn 'n Olav Asteson,
soxn heve sovi so lengje.
2. Han la seg ne urn joleftan,
sterkan svevnen fekk,
vakna kje fyrr um trettandagjen,
dk folkje kt kyrkjun gjekk.
Og de var Olav Asteson,
som heve sovi so lengje.
3. Han la seg ne um joleftan,
no hev 'n sovi so lengje,
vakna kje fyrr um trettandagjen,
dk fuglane skoke vengjir.
Og de etc.
4. Han vakna kje fyrr um trettandagjei
d^ soli rann i lie,
dk sala han ut fljotan folen,
han ville kt kyrkjun rie.
Og de etc.
Digitized by VjOOQIC
32
5. Presten stend'e fyr altare
og les upp lestine lange,
Olav set seg i kyrkjedynni
og tel'e draumane mange.
Og de etc.
6. Gamle mennar og unge
dei gjev'e ette gaum'e,
med' han Olav Asteson
tel'e sine draume.
Og de etc.
II
7. Eg la meg ne um joleftan,
sterkan svevnen fekk,
vakna kje fyrr um trettandagjen,
dk folkje ^t kyrkjun gjekk.
For m^nen skin'e,
og vegjine falle so vie.
8. Eg hev vori meg upp med sky
og ne-att med have svarte;
den som vil mitt fotspor fylle,
laer kje av bliom hjarta.
For etc.
9. Eg hev vori meg upp med sky
og ne med havsens grunne;
den som vil mitt fotspor fylle,
laer kje av bliom munne.
For etc.
10. Eg hev vori meg upp med sky
og ne-att pk svarte dikje,
eg hev set kt heite helvite
og ein deil av himmerikje.
For etc.
Digitized by VjOOQIC
33
11. Eg hev fari ivi vigde vatne
og ivi djupe dalar;
heyrer vatn, og ser de inkje,
. unde jordi so mune de fara.
For etc.
12. Eg er so treytt og ferde-mo,
og inna so mune eg brenne;
eg heyrer vatn, og faer de inkje,
unde jordi so mune de renne.
For etc.
13. Inkje kneggja soten min,
inkje goydde min hund'e,
inkje gol dei ottefuglan':
de tottest meg vera under.
For etc.
14. Eg var meg i auromheime
i mange nettar og tr^,
de veit gud i himmerik
hosse mang ei nau eg s^g.
For etc,
15. Eg kann noko av kv6rjom,
derfyr tikjest eg fro,
eg var longe i molli mbka,
ha eg tott den dauen go.
For etc.
Ill
16. Fysste eg var i uteksti,
eg fdr ivi tynnyr-mog:
sund'e gjekk nai skarlaksk^pe
og neglan' av kv6r min fot.
For etc.
3 — Liestel og Moe : Norske Folkevisor I.
Digitized by VjOOQIC
34
17. So var eg meg i uteksti
igjenom den tynnyr-ring;
sund'e gjekk mi skarlaksk&pe
og neglan' av kv6r min fing.
For etc.
18. Kjem eg meg At Gjallarbrui,
ho heng'e so h> i vinde;
ho er 611 med guile slegji
og saum i kvdrjom tinde.
For etc.
19. Ormen hogg'e og bikkja bit'e,
og stuten stend midte p^ leii:
tri er tingji pk Gjallarbrui,
og alle er gramme og vreie.
For etc.
20. Bikkja bit» og ormen ^ting,
og stuten stend og stangar —
de slepp ingjen ivi Gjallarbrui
som feller domane vrange.
For etc.
21. Eg hev gjengji Gjallarbrui,
ho er b&de bratt og lei;
vassa so hev eg dei V&semyran',
no er eg kvitt'e dei.
For etc.
22. Va'i so hev eg dei V&semyran',
der hev kje sta'i meg grunn;
no hev eg gjengji Gjallarbrui
d rapa moll i munn.
^or etc.
Digitized by VjOOQIC
35
23. Eg hev gjengji Gjallarbrui,
og der var krokane p&;
men eg totte tyngre dei Gaglemyran%
gud bsere den dei sk6 gk\
For etc.
IV
24» So kom eg meg kt votno dei»
der isane brunne bl&;
gud skaut de i hugjen min:
eg vende meg derifr&.
For etc.
25. Eg var meg i auromheime,
ingjen der eg kjende,
berre ho sftle gudmor mi
mied raue gull p& hende.
For etc.
26. Sume f6r ivi Grimardsen
og sume ivi Sk^lestrond,
men dei som f6r ivi Gjallarhylen,
dei kome v&te fram.
For etc.
27. So tok eg av pa vetterstig
alt pA mi hegre h6nd;
der s^g eg meg til paradis,
de lyser ivi vene 16nd.
For etc.
28. Der s&g eg att'e gudmor mi;
meg mune kje bet'e gange:
aReis du deg til brokksvalin>
der sk6 domen stande.»
For etc.
Digitized by VjOOQIC
36
29. Kjem eg meg kt pilegrimskyrkjun,
der var meg ingjen mann kjend'e*
berre ho goe gudmor mi
med raue gull p& hende.
I brokksvalin
der sk6 domen stande.
30. Der kom ferdi norantil,
og den rei no so kvast;
fyre rei Grutte gr^skjeggje
alt med sitt store brass.
I etc.
31. Der kom ferdi norantil,
de totte eg vera vesst;
fyre rei Grutte gr&skjeggje,
ban rei p^ svartan best.
I etc.
32. Der kom ferdi sunnantil,
de tottest meg vera best;
fyre rei sankte s^le-Mikkjel,
ban rei p& kvitan best.
I etc.
33. Der kom ferdi sunnantil,
og den rei no so tvist;
fyre rei sankte sMe-Mikkjel
nseste Jesum Krist.
I etc.
34. Der kom ferdi sunnantil,
bo tottest meg vera tr&;
fyre rei sankte s^le-Mikkjel,
og luren unde armen l&g.
I etc.
Digitized by VjOOQIC
37
35. De var sankte s^e-Mikkjel,
han bles i luren lange:
«Og no sk6 alle s&line
fram fyr domen gange!»
I etc.
36. Men d& skolv del synde-s&line,
som ospelauv fyr vinde,
og kv6r den» kv6r den s&l der var,
ho gret fyr syndine sine.
I etc.
37. De var sankte s&le-Mikkjel,
han vog i sk&le-vikt;
so vog han alle synde-s&line
hurt til Jesum Krist.
I etc.
VI
38. Eg skg meg einom drengjen,
de fysste eg vart ved,
liten sm&svein bar han i fangje
og gjekk i jordi til knes.
I etc.
39. Kjem eg meg &t manne dei»
k&pa den var bly:
hass arme s&l i dessom heime
var trong i dyre ti.
I etc.
40. Kjem eg meg kt monno del,
dei bar p& gloande jord:
gud n&e dei fatike s&line
som flutte deildir i skog!
I etc.
Digitized by VjjOOQIC
38
41. Kjem eg meg ^t bonno dei,
dei 8t0je so h> pk glo:
gud n^e dei synduge saline,
ha banna burt far og morl
I etc.
42. Kjem eg meg &t podda og ormen,
dei hoggje kv6rare med tanne:
de var synduge syskjeni
som hae kv6rare banna.
I etc.
43. Der mette eg dei ormane tvei,
dei bit'e kvorare i sporde:
de var dei synduge syskjenbonni
som gifte kv6rare p^ jordi.
I etc.
44. Kjem eg meg ^t Syslehuse,
der var trollkjeringan' inne:.
dei std kinna i. raue bloe,
de var so tung ei vinne.
I etc.
45. Der er heitt i helvite,
heitar hell nokon hyggje;
der hengde dei 'pivi ein tjerukjetil
og br)rtja ne-i ein presterygg'e.
I etc.
VII
46. Sael er den i foesheimen
fatike gjev'e sko:
ban tar inkje berrfott gange
p^ kvasse heklemog.
Tunga talar,
og sanning svarar pk domedag.
Digitized by VjOOQIC
39
47. Ssel er den i foesheimen
fatike gjev'e ku:
han tar inkje sumlug gange
p^ hkge Gjallarbru.
Tunga etc.
48. Ssel er den i foesheimen
fatike gjev'e brau:
han tar inkje recast i auromheime
fyr horske hundegau.
Tunga etc.
49. Seel er den i feesheimen
fatike gjev'e konn:
han tar inkje rseast p^ Gjallarbrui
fyr kvasse stutehonn.
Tunga etc.
50.^ Ssel er den i feesheimen
fatike gjev'e mat:
han tar inkje rseast i auromheime
anten fyr hsee hell hat.
Tunga etc.
51. Sael er den i foesheimen
fatike gjev'e klaee:
han tar inkje recast i auromheime
fyr h&ge kjellar-braee.
Tunga etc.
VIII
52. Gamle mennar og unge
dei gjev'e ette- gaum'e;
de var han Olav Asteson,
no hev han tMt sine draume.
Digitized by VjOOQIC
40
2. Maria.
1. Kvinna gjekk pk vegjen fram,
— P& dome —
der xnoter ho Kristus, vkr frelsarmann.
TuDga talar og sMi svarar fyr domen.
2. «H0yr du kvinne hot eg spyr'e deg:
hev du inkje drikke fyr nieg?»
3. «Hosse kann du drikke fi&?
eg hev inkje anten fat hell sk^.i
4. «Visste eg du var ei tney so rein,
so drakk eg av dine lovane tvei.»
5. Kvinna bannar so dyrt ho k^nn:
ho ha' alii havt med mann.
6. Ho svor seg ifr& sud til nord
at ho var moy som kl&re sol.
7. Ho svor seg ifra aust til vest
at ho var nioyi allerbest.
8. «Sver kje, sver kje, syndugt vivl
du hev havt deg bonni tri.
9. De fysste med din fa'er,
de var syndi harde.
10. De are med din bro'er,
de var syndi store.
11. De tree med din sokneprest,
de var syndi allervesst.!
Digitized by VjOOQIC
41
12. Kvinna fait fyr honom p& kne:
«A kjsere Jesus, skrifte megl»
13. «Hosse kann eg skrifte deg,
so synduge ski hev kje komi fyr nieg?»
14. Kvinna l&g fyr honom pA kne:
cKjsere, du l3rt skrifte meg!i
15. «Du kann kje onno skrifti f&
hell gange p& skogjen i &tte &r.
16. Du sk6 kje anna ha til sko
hell tr0 i snjoren naed berre fot.
17. Du sk6 kje anna ha til mat
hell de blikna linde-bla.
18. Du sko kje anna ha til drykk
hell morgodoggji, fell'e tykk.»
II
19. Ho gjekk p& skogjen i kite Ar
iblandt levur og ulvar gr&.
20. Ho hadde inkje anna til sko:
ho trodde i snjoren med berre fot.
21. Ho hadde inkje anna til naat,
hell de blikna lindebla.
22. Ho hadde inkje anna til drykk
hell morgodoggji, feU'e tykk.
Ill
23. Kvinna gjekk i skogjen fram,
so naoter ho den sama mann.
Digitized by VjOOQIC
42
24. cHeyrer du kvinna, eg talar til din:
hosse likar du skrifd xni?»
25. cSosso likar eg skrifd di
som kv6r den dagjen & drikke vin.
26. Sosso likar eg skrifd go
som kv6r den dagjen & drikke jol.i»
27. c Likar du den skrifd s&,
— P& dome —
sk6 du Himinierikje f&.»
Tunga talar og s&li svarar fyr domien.
3. Torgjusdetrane.
1. Torgjus heve dei dettane tvei,
— Unde lie —
lengje um morgonen sev'e dei.
— Med' soli skin'e so vie.
2. Torgjus gjeng &t bure,
ban vekkjer Kari prude.
3. cStatt upp, Kari, dotter mi,
kyrkje&lmugjen biar din.»
4. cLat kyrkjeMmugjen rie,
dei tar inkje ette meg bie.
5. Lat kyrkje&lmiugjen fara,
eg kjem kje til kyrkje mi' dagar.»
6. Kari ba' p^ seg stakkjen bl&,
guile l&g ette kv6r den tr&.
7. Kari sto og skodde sin fot
med silkjesokkar og sylvspente sko.
Digitized by VjOOQIC
43
8. Kari gjeng kt bekkje,
sitt gule h&r ho rekkjer.
9. Ho greidde sitt h&r med sylvarkaxnb,
so slengde ho i eit silkjeband.
10. Ho slengjer i ein rau'e gulltr^,
venaste hovugull set ho p&.
11. Kari aksla k&pa rau,
guile l&g ette kv6r den saum.
12. Ho sette seg p& gangaren gr&,
tok ho vegjen M skogjen l&g.
13. D& ho kom pk ville hei,
inotte ho dei vaddarar tvei.
14. cTener du Maria moy,
hell cr du dottcr til Torgjus unde 0y?»
15. cEg tener inkje Maria mey,
eg er dotter til Torgjus unde 0y.»
16. cKv&re vil du vera vaddareviv,
hell du vil skjosklege l&te liv?»
17. tinkje vil eg vera vaddaremoy,
helle vil eg fyr sverde dey.*
18. Vaddaren let sitt sverde br&,
han hoggje henne i lytir tv^.
19. So langt som hennar bloe rann,
h^ge voksljosi ette brann.
D& r0varane s&g koss Ijosi brann, skyna dei for
ei stor synd dei hadde gjort og vart tunge i hug.
Dei kom til garden &t far hennar. Torgjus kjende
klaedi &t dotter si, og han brende rovarane inne i
ei badstove
Digitized by VjOOQIC
44
4. Den vonde stjukmori.
I
1. Nikelus rei seg sud unde oy,
— pa folio —
fester han Sylverlin, vene may.
— De er tungt troa dansen unde mollo»
2. Han fester Sylverlin, flyt 'a heim,
herrar og riddarar ri'e med dei.
3. Dei livde i hop dei &ri ni,
og &tte seg dei bonni tri.
4. Der kom sjukje i deires by,
fysste laest Sylverlin vene viv.
5. Nikelus sette seg pk sengjestokk,
leika med Sylverlins gule lokk*
6. cUm du sille dey fr& meg»
h6re sille eg gjera av meg?»
7. cDu kunna kje annan sta gjera av deg
hell gange hurt og skjexnte deg.
8. Du sk6e inkje hoss skoren er tredd,
du spyr'e meir h6r ho er fodd.
9. Du sk6e kje hennar blomekinn,
men akte hennar goe sinn.
10. Du sk6e kje hennar gule h&r,
men akte hennar goe r&.»
II
11. Sunnafyr kyrkja jarda dei lik,
nordafyr kyrkja 8k6a han viv.
Digitized by VjOOQIC
45
12. De var kje lang'e stundi lei,
han feste Ljosborg, flutt' a heim.
13. Dei sette Ljosborg i brurebenk,
moyar og riddarar b&re skjenk.
14. Ljosborg tala til ternur tv&:
cKven eig'e bonni p& golve g&?»
15. So blilege svara dei ternur d&:
<De er den herren du skd fkU
16. Ho slo til de lisle kind,
so bloe rann i skarlaksskinn.
Ill
17. Ho tok ifr& dei bolstri bl&,
let bonni liggje p& bos og str&.
18. Ho tok ifr& dei store voksljus,
let bonni liggje i myrke bus.
19. De eine ho dengde, de are ho slo,
de tre'e spende ho med sin fot.
20. Han gret so s&rt den yngste svein,
de hoyrde hass mo'er i annan heim.
21. Sylverlin med Maria tala:
cM& eg meg &t jardrikje fara?
22. M& eg meg p& jordi & sj&
hosse dei liver mi' bonni sm&?i
23. cja gjonne m& du &t jardrikje fara,
um du kjem atte n&r hanar gala.»
Digitized by VjOOQIC
46
IV
24. Sylverlin gjekk seg i stoga inn,
so tok ho upp de lisle kind.
25. cStatt upp Ljosborg blomekinn!
Kvi ser du so vreitt p& stjukson din?
26. Han grset'e so mykje den lisle svein,
so han er lyen i annan heim.
27. Der var ette meg bk 0I og mat,
mi' bonn sk6 lie hunger og hat.
28. Der var ette meg dei store voksljus»
mi' bonn sk6 sitje i myrke hus.
29. Der var ette meg dei bolstri bl&,
mi' bonn sk6 liggje p& bos og str&#»
30. De eine ho byste, de are ho tvo,
de tre'e vogga ho med sin fot.
31. cNo gjel'e hanen den svarte,
han tar eg inkje akte.
32. No gjel'e hanen den kvite,
han tar eg inkje lite.
33. No gjel'e hanen den raue,
d& m& han vike den daue.
34. Lyt eg tiare til deg g&,
so tung ei lykke sk6 du fi&.»
35. Ljosborg gjeng'e b& ut og inn,
tiom feller ho t&rir p& kinn.
Digitized by VjOOQIC
47
36. De eine ho byste, de are ho tvo,
de tree vogga ho med sin fot.
37. Tala de Nikelus i sengji l&g:
cKvi er du so go med bonni sni&?i
38. cDi er eg so go med bonni sm&,
eg tala med deires mo'er igj&r.
39. Fyrr hev eg vori dei stjukmo'er stri,
no vil eg vera dei mo'er bli.»
40. cTala du med deires mo'er ig]&r»
— P& folio —
Gud baere meg, eg m&tt'a kje sj&!»
— De er tungt trea dansen unde mollo»
5. Kvikjesprakk.
1. Tri so v&r^ dei Erningssonin',
alle ville hjelmen vinne,
og de var JuUands kongje
han rei fyr dei p& tingje.
Dei kunna so vael dei Jullands hestan' utrie.
2. De var Jullands kongjen
han tror so hardt i tilje:
«Kven er de av Erningssenin'
som vil hurt & gilje?»
3. Til svara unge Kvikjesprakk
i de sama sinne:
«£g vil naeg til Girklondo
den rike jomfruva vinne. »
Digitized by VjjOOQIC
48
4. Til svara Kvikjesprakks syster
— de var so ven ei kvinne — :
fDe er so vondt i Girklondo
S lata seg fange og binde.
5. Hoyre du Kvikjesprakk, bro'i min,
du site no helle heime!
Du er ung'e og ureynd'e
med sterke kjempur freiste.»
6. Og de var Kvikjesprakk Erningsson,
han slser sin neve mot bord:
cDe kallar eg ingjen hovdreng vera,
som rseddast fyr kvinneord.
7. Eg raeddast inkje fyr live mi',
so lengje eg ri 'o Blakk;
eg vil meg &t Girklondo
um eg kjemi alii att.
8. Eg raeddast inkje fyr live mi',
so lengje eg ri 'o Rau;
eg vil meg &t Girklondo,
um eg kjem atte dau.»
9* Og de var Kvikjesprakk Erningsson,
han tala til sm&drengjen sin:
cDu sk6 vera med til Girklondo
og passe p& gangaren min.
10. Du klaeer deg i klaeningjen
den beste som nokon vil slite,
der utapS dreg'e du brynja bl^,
ho glimar som sylve de kvite!»
11. Svara de Kvikjesprakks liten sm&dreng
alt b&de med tukt og aere:
cDe samar seg ingjen hestesvein
ei brynje bl& & bera.»
Digitized by VjjOOQIC
49
II
12* Kvikjesprakk salar gangaren
med dige leggjir og stinne:
cEg vil meg kt Girklondo
han Ljodvor kongjen finne.»
13. Kvikjesprakk salar gangaren
med dige leggjir og stive:
c£g vil meg &t Girklondo;
h6re er skjemst'e rie?»
14. «Tva er vegjine &t Girklondo,
den eine er noko lengre,
so fer'e last med sjave dei,
der skjaev'e so rauste drengjir.
15. Anten du vil med vigdo fara,
der er leii long'e,
hell du vil p& Byrteskogjen.
der er g6ta trong'e.»
16. Kvikjesprakk steig pk gangaren
med dige leggjir og snarpe,
so ri'e han seg pk Byrteskogjen,
han sparer kje hov p& Blakkje.
17. De var unge Kvikjesprakk,
han rei i dagane tvo,
de var fuUa femten valske milir
dei h0yrde hass folafot.
Ill
18. De var jomfruva Rosamund
ho skg seg ut so vie:
<No ser eg ein av Erningssonin'
&t borgji mune han rie.»
4 — Liestal og Mo«: Nortke Polkevisor I.
Digitized by VjOOQIC
50
19. Um bergje de er alii so bl&tt,
so mk de sund i stykkje;
ban xn& inkje vera bjarteblaug'e
den svein som i salen tor sitje.»
20. Ute bind ban besten sin,
ban beve sverde ibj&,
so lyster unge Kvikjesprakk
seg inn i stoga g&.
21. Han badde so vent eit belsanxiM»
de kunna ingjen &t bonom finne,
ban ba dei alle i freo liva,
kv6rt minste bkne derinne.
22. Og de var unge Kvikjesprakk,
sitt m&l kunna ban frambera:
tHev du kje, kongje, dotteri ci,
som du lyster guten i, gjeva?»
23. Svara de kongjen i Girklondo
b&de med spott og b&;
cGud lat meg alii liva den dag
d& eg sk6 f& deg til m&g!»
24. Svara de Kvikjesprakk Erningsson,
ban snudde seg kongjen ifr&:
cGud lat meg alii liva den dag
eg spyr'e deg tiar um r&!»
25. Kvikjesprakk sette seg fruva naest
— so mangt lyster ungan tala —
ban bleiv so snogt or sesse kipt
at nakkjen small i fjalar.
26. Sette ban seg jomfruva naest,
som ban totte best k gilje,
ban bleiv so snogt or sesse kipt
at nakkjen small imot tilje.
Digitized by VjOOQIC
51
27. Kvikjesprakk ISg i golve daue
og kjende kje til sitt mein;
de totte kongjen ille vera:
aBr0yske var b&nebein.»
28. Men upp reis unge Kvikjesprakk,
ban tottest i nakkjen kleie:
aVisste eg kven meg or sesse kipte,
so snogt sille eg ban veie!»
29. Upp reis Kvikjesprakk Erningsson,
ban tottest i nakkjen svie:
eitt bundra og eit anna balvt
dei talde ban utor live.
30. Sume braut ban bovue av,
og sume branka ban bein:
fyrr ban kom or buse ut,
var der inkje atte ein.
31. Sume braut ban ryggjen sunde,
og sume gjorde ban blinde,
sume kom or buse ut,
og sume l&g atte inne.
IV
32. De var kongjens liten sm&dreng,
var ute med falske rk:
«Me sleppe ut okkons grumme love,
bo riv ban i stykkje sm&!»
33. Ut so kjem den grumme leva
med kvasse tennar og lange:
og de var unge Kvikjesprakk
ban toss vera stedd i vande.
Digitized by VjOOQIC
52
34. Tok han i den lovekjcft
med b&e sine hendar,
sn0gg so var hass liten sm&dreng,
han hoggje leva isunde.
35. De var kongjens liten sm&dreng,
var ute med falske r&:
cLyster kje unge Kvikjesprakk
seg inn i stoga g&?»
36. Svara de unge Kvikjesprakk,
han toss vera troytt og mo:
c£g vil gange i drykkjestoga,
kvildi ho er vel go.»
37. De var kongjens liten sm&dreng,
han skjenkte den mj0en og bar,
alt til unge Kvikjesprakk
sovna i sesse han sat.
38. So sprette dei Qoturen um hass fot
og bejaren um hass hand;
so f0rde dei han &t myrkestoga,
de gjorde dei han til skam.
39. cH0yre du de, min lisle sm&dreng:
du springe p& gangaren raue,
du be han Iven, bro'er min,
han skundar & hevne min daue.»
40. Og de var Kvikjesprakks liten sm&dreng»
han ri'e so radt av garde:
dei kunna han inkje med augo feste
mindre med hondo taka.
Digitized by VjOOQIC
53
VI
41. De var liten sm&drengjen,
kom seg riand i gard,
de var um ein aftan,
dk Iven kasta tavl.
42. aVselkomen Kvikjesprakks liten sm&dreng,
vselkoxnen hit og heim!
Hosse stend'e de til i Girklondo,
med de kjem'e kje atte hot ein?»
43. «Her sit'e du Iven Erningsson
drikk'e mjo og vin:
han er sett i myrkestoga
Kyikjesprakk bro'er din.
44. Han hev seti i myrkestoga
vel uti tjuge dagar,
hass gangaren spring i Girklondo,
der tore han ingjen taka.»
45. cHeyre du Kvikjesprakks liten sm&svein,
no seie du meg satt:
kven var so djerv i Girklondo,
at han unge Kvikjesprakk batt?»
46. «H0yre du Iven Erningsson:
du tr0yter inkje lengje;
de var ingjen annan i Girklondo
enn kongjens liten sm&dreng'e.»
47. De var Iven Erningsson,
han sinom borde skaut,
so brune mj0 og kl&re vin
ette golve flaut.
Digitized by VjOOQIC
54
48. Ute sMar han hesten sin
og fort utav garde f6r,
de var vel femten milir
{ dei h0yrde den folafot.
49. Og de var Girklandskongjen,
I han seg gjenom vindauga s&g:
cNo ser eg Iven Erningsson,
66 sl& mine portar i 1&8!»
50. De var Iven Erningsson
han var b&de ill og gram,
han spenner sin hesten med spore
so han ivi porten sprang.
51. Og de var Iven Erningsson
han kom seg riand i g&rd,
og de var Girklandskongjen,
han ute fyr honom st&r.
52. aVaelkomen Iven Erningsson,
vaelkomen hit til min!
No hev eg sta'i den v&rsdag lange
og blanda mj0 i vin.»
53. ctEg er inkje um din brune mj0,
eg er inkje um din vin,
men eg er komen til Girklondo
& sj& ette bro'eren min.
54. Han hev seti i myrkestoga
vel uti tjuge dagar,
hass gangaren spring i Girklondo,
der tore han ingjen taka.»
55. De var Iven Erningsson,
han let sitt sverde br&:
han hoggje til Girklandskongjen,
hass hovu dreiv langt ifrS.
Digitized by VjOOQIC
55
56. De var kongjens liten sm&dreng,
han fell'e p& berre kne:
fHoyre du Iven Erningsson:
live so gjeve du ine!»
57. De.var Iven Erningsson,
sitt sverd ville han kje oye:
han slo til honom med neven,
so heilen skvatt p& heie.
58. Iven han rei til myrkestoga,
so talar han til fangje:
cStatt upp Kvikjesprakk, bro'er min,
um du er go fyr gange!»
59. fHer sit eg i myrkestoga
Qoturen spent umkring,
lenger tikj' eg vetternotti
hell alle alderen min.
60. Hardt so er eg fengsla,
og hardt so er eg bunden;
men takk have joinfru Rosamund,
hev bori meg mat'e til munnar.»
61. De var Iven Erningsson,
spende med karske fot,
spende han myrkestog-hurdi
so ho dreiv tilja imot.
62. So tok han jonnhurdi
og kasta 'a g6ta fram:
cDe stend'e meg ingjo myrkestoga,
d'er Girklands-kongjens skam.i
63. De var Iven Erningsson,
han vael av sin styrkjen naut:
han tok dei store jonnboltar,
og mijjom si hendane braut.
i
Digitized by VjOOQIC
56
64. «H0yre du unge Kvikjesprakk :
me drepa sk6 hauk og hund!»
«Nei!» sa unge Kvikjesprakk,
«spar att jomfru Rosamund !»
65. De var Iven Erningsson,
dk hoggje han alt av trauste:
so f6r folkje fyr foto hass
som lauve blaes um hauste.
66. De var unge Kvikjesprakk,
han var bSde ill og br&:
so f6r folkje fyr foto hass
som storren fyr goe lj&.
67. Dei dr&pe ne i Girklondo
b&de katt og hund,
der livde ingjen ette dei,
berre fruva Rosamund.
68. «H0yre du Kvikjesprakk, bro'i min,
d'er eitt du takke meg m&:
no m& du rk fyr Girklondo,
og eg sk6 draga ifrS.»
- Dei kunna so vsel dei JuUands hestan' utrie.
6. Iven Erningsson.
I
1. De var seint um aftan,
rime de fell'e p& kviste,
Iven tala til sine monno:
tMe vil kon kt garde giste.»
Iven sterke han ri so gladt gjenom borgjir.
Digitized by VjOOQIC
57
2. Iven tala til sine xnonno:
«Me ni& inkje lenger bie;
dagjen li og soli skri,
hot vcg'e sk6 me no rie?»
3. «£g veit eina ekkja den
som bur so h> i fjelle,
ho tor gjeva kon mat og drykk,
um me kome seint um kvelle.
4. Eg veit eina ekkja den
som bur so hkgt i heie,
ho var for til gjeva kon mat og drykk,
um me v&re drengjine fleire.
5. Ho tor gjeva kon mat og drykk,
um me v&re mykje fleire,
men akte deg, Iven Erningsson:
du beidst kje av ekkjunne meire!>
6. De var Iven Erningsson,
han heim i garde f6r,
og de var Gjertru fruva,
ho ute fyr honom sto.
7. cVselkomen, Iven Erningsson,
vsclkomen i kons gama!
Du drikk so lengje som du vil,
so gjere de alle samali
8. So blilege skjenkte Gjertru fruva
brune mjoen pk bord,
alt til Iven Erningsson
med elskogsordi f6r.
9. «H0yr du Iven Erningsson:
du lat inkje hugjen breste;
bitrebranden i hende tak
og bjo deg so til festeli
Digitized by VjOOQIC
58
10. «Nei, dette lova eg xno'i minne,
d& eg belt i hennar h6nd:
eg sille ingjo ekkja feste,
so vie eg f6r ikring 16nd.
11. Dette lova eg mo'i minne,
d^ eg heimatil f6r:
eg sille ingjo ekkja feste,
so vie kring londi eg drog.»
II
12. «No sk6 du Iven xninnast de
at du meg tok xned valle:
liggje sk6 du i femten ^r
sjuk'e i sterke halle.
13. No sk6 du Iven minnast de
at du meg nauige tok:
no sk6 du liggje i femten &ri
sjuk'e i sterke sott.
14. Du sk6 liggje i femten ^ri
sjuk'e i sterke sott,
alii sk6 den Isekjaren koma
som deg kann vinne bot.»
15. «Du ber eit kind unde belte ditt,
og de er guten snjalle;
ban sk6 bava sverde de
eg tok av rysen i f]0lle.»
16. De var bo Gjertru fruva,
tok mot med b&e b6ndo,
bo steyrde de bardt i bovdegjordi,
der eig'e de tomt & stande.
Digitized by VjOOQIC
59
17. Iven kjende p& sjave seg
at sotti mun p& ban fange,
dk tala ban til sine xnonno:
cMe vil kon av garde gange.»
18. Iven kjende p& sjave seg
at sotti mun p& ban skrie,
dk tala ban til sine monno:
a Me lyt kon av garde rie!»
III
19. Kongjen stend i loftssvolo
ser seg ut so vie:
•No ser eg ban Iven, frende min,
&t mine hollo rie.
20. Eg ser ban Iven, frende min,
de m& honom einkvort fange:
der gjeng ein leier i tygjil og beisl,
og tvo i salen halle.»
21. cHoyrer du danske konungjen,
du er min nserskylde frende:
du legg'e meg i loynde lofte
so ingjen mann meg kjenner.
22. Hoyrer du danske konungjen
bot eg bea deg m&:
fyg du meg uppi leynde lofte,
so ingjen mune meg sj&.
23. Du legg'e meg p& leynde lofte,
so ingjen mann meg kjenner;
spyr'e de nokon ette meg,
seg, eg er av lande gjengjen.*
Digitized by VjOOQIC
60
24. Han la han i de leynde lofte,
so ingjen mann han s&g;
han vitja han inkje sjellar:
tri gongur kv6r ein dag.
IV
25. Heime sat Gjcrtru fruva
i dei m&nane ni,
alt til de lei &t stundo dei
ho f0dde ein son so frid.
26. So 16t ho til kyrkja bera
saele sonen sin,
ho kalla han Junkar riddarson
ette sale fa'eren sin.
27. Mei voks Junkar riddarson
uti dei &ri tri,
hell dei hine smSbonni
veks'e i &ri ni.
28. Mei voks Junkar riddarson
uti dei i&ri ni,
hell dei hine sm^bonni
i ollom aldre si.
29. Junkar gjeng'e p& leikvollen,
kastar sopp av hende,
der bl&na der de lite kom p&,
der styrmde slett inkje kvende.
30. Ne so settest dei skulebroan',
v&re dei honom vreie:
cDe var somre sin faren vita
hell gjeva kon hoggji fleire.»
Digitized by VjOOQIC
61
31. Ne so settest dei skulebrean',
so mange som dei v&re:
cDe var semre sin faren vita
hell gjeva kon hoggji s&re.»
32. De var Junkar riddarson
han gjordest bleik'e i kinn,
so gjekk han seg i steistoga
fyr ssele mo'eri inn.
33. tHoyrer du de, mi kjsere mo'er,
hot eg deg spyrje m&:
hot hcv de min faren vorti,
kvi stend eg i spott og hk?
34. Mo'i, du seie meg fa'ers navne,
eg vil kje i blygslo stande,
anten de er troll hell mann,
tjov hell trsel i lande.v
35. «Eg sk6 seia deg fa'ersnavne,
de er meg slett ingjen vande:
dei kallar han Iven Erningsson,
den yppaste riddar i lande.
36. Han voks upp i Solondo
ein jallsson so rik;
du bleiv ingjen snurrfant'e,
bleiv du end& slik.
37. No faer han Iven minnast de
at han tok meg med valle,
no hev han legji i femten &r
sjuk'e.i sterke halle.
38. No faer han Iven minnast de
at han meg nauige tok,
no hev han legji 1 femten &r
sjuk'e i sterke sott.
Digitized by VjOOQIC
62
39. No hev han legji i femten &r
sjuk'e i sterke sott,
alii hev den Isekjaren komi
soxn honoxn hev vunni bot.»
40. Uxn tala Junkar riddarson,
han renner t&rir p& kinn:
cVeit du inkje heilev&gjen
som Isekje kann fa'er niin?»
41. «Jau, eg hev sakte heilev&gjen^
den beste du ville kjose*
men eg hev inkje akta han
din saele faren til bote.*
42. De var Junkar riddarson,
han rister p& sylvbudde kniv:
cLsekjer du inkje fa'er min,
so sk6 de koste ditt livl»
43. De var Junkar riddarson,
han rister p^ sylvbudde sverd:
cLaekjer du inkje fa'er min
so sk6 du vel vera de verd!»
44. De var Gjertru fruva,
smiler ho unde lin:
« Galen kallar eg guten den
som drepa vil mo'er si.»
45. De var Junkar riddarson
so tok han i evne:
«No m& alle glipegarpar
meg fyr Galiter nevne.»
46. Um tala Gjertru fruva.
ho sto med honn i hende:
cDe er so liten mentaskap
k reync sin styrk p& kvende.
Digitized by VjOOQIC
63
47. Heyr du de du soncn min,
du tar kje vreiast i sinn:
no tek'e du de lyvhonnc,
so Isekjer du fa'er din.
48. Honne de ligg p& kistebotnen
i de er ein dannis drykk;
n&r ban fser av de bonne drikke»
so veks'e de bonom styrk.v
49. De var Galite riddarson
d& tok ban i med sveitte,
femten kistur or l&so braut,
ban viir kje ctte lyklo leite.
50. So tok ban de lyvbonne
som ban lika best.
De er so seint til sveino taka»
ban sMar seg sjav ut best.
51. De var Galite riddarson
ban sprette um gjurda traust:
cKvendi sk6 inkje Ise &t meg,
fyr s41en sleng'e laus.»
52. cHoyr du Galite riddarson,
du er drengjen snjalle:
Her gjev eg deg fraegde sverde
din far tok av rysen i fj0lle.»
53. De var Galite riddarson,
ban spring'e pk gangaren gr&»
so ri'e ban seg upp^ land,
der bass kjaere faren 1^.
Digitized by VjOOQIC
64
54. Kongjen stend i loftssvolo
ser seg ut so vie:
«No ser eg einom avringskjempa
^t mine hollo rie.
55. Eg ser einoxn avringskjempa
kt mine hollo rie;
Rau, du renne honom imot
& sj& um han tore bie.»
56. Rauen rende leikvollen,
han var uti jonne klaedd'e,
Galite vende folen sin;
han lest vera Rauen rsedd'e.
57. De var Galite riddarson,
tok han til & renne;
rende dei heile leikvoUen
alt fr& odd til ende.
58. Rauen rende leikvollen
den avringskjempa vesste,
men Galite rei 'o midt imot,
og stakk han so Rau av heste.
59. «Her hev kje komi den avringskjempa
som minom Rau hev sta'i,
sia Iven Erningssonen
var i sin beste bragje.
60. Her hev alii komi den avringskjempa,
med Rauen hev broti stong,
sia Iven Erningssonen —
han fer'e so vidt ikring lond.»
Digitized by VjOOQIC
65
VI
61. ttHeyr du, danske konungjen,
hot eg talar til dcg:
vcit du ingjen som Iven heitcr?
du dyl han inkje fyr meg.»
62. tEg veit fulla ein som Iven hct,
han var min skyldaste frende;
no er de uti femtande &re»
sia han er av lande gjengjen.x>
63. De var Galite riddarson,
han hadde kje tol til bie:
«Iven ligg i lofte sjuk,
han kjem'e minst um vie.
64. Heyr du, danske konungjen,
hot eg seia deg m^:
fyg du meg &t loyndelofte,
Iven vil eg sj&!»
65. Inn kom Galite riddarson,
han sto med honn i hende:
«De er so liten mentaskap
k royne sin styrk pa kvende.
66. Eg ber'e eit honn unde belte mitt,
i de er ein dannis drykk;
du drikk av, Iven Erningsson,
so veks'e deg meire styrk !»
67. Den fysste diykk han av honne drakk,
de var i lyvi br&:
Iven snuddest pS sinne sengji,
ha legji i femten ^r.
5 — Liestal og: Moe : Norske Folkevisor I.
Digitized by VjOOQIC
66
68. Den are drykk han av honne drakk»
de var i lyvi bsere:
reis han upp og klaedde seg
og studde seg p^ sverde.
69. Den tre'e drykk han av honne drakk»
de var i lyvi oil:
Iven f6r i brynja bl&
og gjekk fyr kongjen i holl.
70. Um tala danske konungjen
alt unde skarlakskinn :
fl£g sk6 gjeva deg gull og jord
fyr du Isekte frende niin.»
71. «Hav du sjav ditt raue gull
og so din grene jord,
men eg vil rk fyr tiendo,
som i dag kjem fysste fyr bord.»
VII
72. Inn kjem alle sm&drengjine
talar eit ord so bratt:
«No kjem her troll or TroUebotnen
soncL krevje vil kongjen skatt.»
73. Inn kjemi alle smi&drengjine,
dei sprang inn&t kongjens bord:
«No kjem her troll or TroUebotnen
so miange som mugg i sol!»
74. Alle lutte unde hotto,
ingjen torde svara,
fyrutta Galite riddarson
han koss inkje eggji spara.
Digitized by VjOOQIC
67
75. Dc var Galite riddarson,
ban gjekk fyr kongjen i holl:
«Eg vil meg &t Trollebotne
& drepa trolli ollI»
76. tHoyrcr du de, du unge drcng'e:
sit du helle hcime!
du cr ung'e og ureynd'e
med sterke kjexnpur freiste.v
VIII
77. Galite gjekk ban vegjen fraxn
d& fall de p& ban tungje;
bitrebranden i kv&re bende,
ban skar ut livr og lungur.
78. De var Galite riddarson,
d& ropar ban beim i boll:
«Eg bev vori i Trollebotne
og drepi ne trolli ollI»
IX
79. De var Iven Erningsson,
dk voks bonom bugjen meire:
aEg vil meg pk leikvollen,
den avringskjempa reyne.*
80. Dei slost pk leikarvollen
i dagane tv^ og trj&:
alt slo Galit med flate verja
pk Ivens brynje bl&.
Digitized by VjOOQIC
68
81. aHot sk6 xne gjera av inanne dei
soxn inkje kann beite brande?
Me sk6 taka av ban skiringsnavne
og kalla ban Slott i lande.»
82. De var Galite riddarson,
ban strauk ette eggji kvite:
aHa du kje vori min ssele fa'er,
sverde badde silt biti.»
83. De var Iven Erningsson,
dk tok ban sin son i fang:
«£g takkar Krist av Himmerik
at eg deg bera fann!»
84. Unci tala Galite riddarson,
ban beldt p^ sylvbudde kniv:
aEktar du kje mo'er mi,
so sk6 de koste ditt liv!»
85. Um tala Galite riddarson,
ban riste p^ sylvbudde sverd:
«£ktar du kje mo'er mi,
so sko du vel vera de verd!»
86. De var &rle um morgonen,
dk soli bo rau i lunde,
dk feste Iven og Gjertru fruva
i sama morgostunde.
87. De var Galite riddarson,
ban syntest de vera ein mun:
«I gj&r var eg eit bittebSn,
i dag ein riddarson.*
— Iven sterke ban rie so gladt gjenom borgjir.
Digitized by VjOOQIC
69
7. Balle Buansson.
I
1. De var urn ei xnorgostund,
lerkjen han spilar i engji;,
upp reis Balle Buansson,
klacdde seg fyre si sengji.
Uti Riden-0y.
2 Han ha p^ seg den skjurta,
var vel stikka med gull
og der utanyve ringebrynja:
ci dag ska du vere meg hull!t
3. Han ha pk seg den skjurta
— ho var no inkje av l&ne —
so rei han femten sterke milir
igjenom Seland og Sk&ne.
4. Han sjala der bispen sin morbror
— han ha ingjen skyllare frende —
og han rSdde han so godt eit r&:
han sille heimatte vende.
5. cA nei» eg vender inkje heim,
fyrr eg hev vunni de viv;
eg hell de kje fyr nokon fulltekjen nciann,
sona raeest fyr l&te liv.
6. A nei, eg vender inkje heim,
fyrr eg hev vunni den moy;
eg hell de kje fyr nokon fulltekjen nciann,
som raeest fyr & dey.*
II
7. De var Balle Buansson,
han rei framette med lie;
der ncL0ter han liten fehjuringjen»
han spreier sitt fe so vie ^
Digitized by VjOOQIC
70
8. aHoyrcr du, litcn fehjuringjen,
ko eg spyr'e dcg:
heve du s6t fru Ingjebjor,
du dyl'c dc inkje fyr mcg.»
9. «Med Lunde kyrkje i Sk&ne
der xnessar dei prestane ni;
der ska vere brumosse i dag,
der kjem'e so vent cit viv.
10. Med Lunde kyrkje i Sk&ne,
der xnossar dei prestane toll;
der ska vere brumosse i dag,
der kjem'e ei brur so boll.
11. Hoyrer du Balle Buansson,
du halle deg vel unde lie,
der meter du fruva Ingjebjor
kjem riand med ternune sine.»
12. De var Balle Buansson,
ban belt seg vel unde lie,
bleiv ban var'e fru Ingjebjor
kom riand med ternune sine.
13. De var ei av Ingjebjors ternur
ho tala no ordi for sant;
aNo ser eg kongjen Nikel&s
kjem riand or andre land.*
14. aDe er inkje kong Nikel&s,
de ser eg upp& bass rei,
men de er Balle Buansson,
anten er ban drukkjen bell vrei.
15. De er inkje kong Nikel&s,
de ser eg pk sal og p& gjengje;.
men de er Balle Buansson,
som eg beve tr&tt so lengje.»
Digitized by VjOOQIC
71
16. De var Balle Buansson,
han stillte sin gangare spak,
so tok han fruva Ingjebjor
og sett' 86 uppmed sitt bak.
17. De var Balle Buansson,
han helt den vegjen beint:
der grodde kje gras p^ fexnten kr
der hass gr^ gangare steig.
18. De var Balle Buansson,
han heldt den vegjen fram:
der grodde kje gras p& femten &r
der hass gr^ gangare sprang.
19. cHoyrer du, Balle Buansson,
du lat kje din hesten springe!
Der spilar i meg eit lite kind
alt unde min silkjelinde.»
20. De var Balle Buansson,
han smiler pk liten sm&dreng:
«£it lite kind kann du vel fk,
men inkje so heve du enn!»
III
21. De var Balle Buansson,
han kom seg Hand i g^rd,
ute sto hass systar tvse,
dei var vel sveipte i mkr.
22. ffVselkomen Balle Buansson
og so di vene moyi
Gud gjeve me turvte kje faele
at du laut fyr henne d0y!»
i
Digitized by VjOOQIC
72
23. «D6 vaktar min hauk, d6 vaktar min hund
alt innafyr den leynlege stia,
d6 geyxne fru Ingjebjors rieklsee,
som glimar i markji so via.
24. D6 vaktar min hauk, d^ vaktar min hund
alt innafyr dei leynlege hagar,
di goyme fru Ingjebjors rieklsee,
som glimar i h0geloptssvalar.>
25. Dei vakta hass hauk, dei vakta hass hund
alt innafyr den leynlege stia;
dei gloymde fru Ingjebjers rieklaee,
som glima i markji so via.
26. Dei vakta hass hauk, dei vakta hass hund
alt innafyr dei leynlege hagar,
dei gleymde fru Ingjebjors rieklsee,
som glima i hogeloptssvalar.
IV
27. De var kongjen Nikel&s,
han kom der riand i g&rd,
og de var Ballens systar tvse,
dei^var vel sveipte i m&r.
28. cHoyrer d^, Ballens systar tvse,
ko eg spyrje dykk m&;
heve d6 s6t Balle Buansson?
han flutte ei brur her i gj&r.»j
29. Dei svor um Gud, dei svor um alt,
dei svor seg sjave til mein:
dei ha kje s6t Balle Buansson
si' han av garde utrei.
Digitized by VjOOQIC
73
30. De var kongjen Nikel&s,
han ville av garde burtrie:
s&g han fru Ingjebjors rieklaee,
som glixna i markji so vie.
31. De var kongjen Nikel&s,
han ville av garde burtfare:
s&g han fru Ingjebjers rieklaee,
som glima i hegeloptssvalar.
32. De var kongjen Nikel&s,
han steytte p& dynni med spjut:
c£r du her, Balle Buansson,
du kjem'e til okko ut!>
33. Til svora Balle Buansson,
han var vel inkje so reedd:
cDu gjere de, kongjen Nikel&s:
du tevrar til eg bli klaedd!»
34. Men de var kongjen Nikel&s,
han spente p^ dynni med fot,
og kver den nagle i dynni var,
den svara tilja imot.
35. De var Balle Buansson,
han hoggje b& tidt og fast,
so lengje til hass goe sverd
sund'e i feste brast.
36. De var Balle Buansson,
han bleiv b&de vrei og gram:
han slo med ein sengjestolpe
til strie blo-strauman' rann.
Digitized by VjOOQIC
74
D& Balle er fallen, segjer Ingjebjer til kong Nikel&s:
37. cDu heve inkje rose deg av,
um Balle laut l&te liv:
du heve mist b^ hendar og fetar
og so ditt vene viv!
38. Du heve inkje rose deg av,
um Balle han laut dey:
du kann inkje vinne meg ekkje,
du hev inkje vunni meg may.*
Uti Riden-oy.
8. Herren Jennar.
1. De var Herren Jenn^r,
han rie p& hegan heie,
der meter han Nils av Uppsal,
han gjeng'e p& skogjen og veier.
— No er ho venaste lilja vunni.
2. tHoyr de, Nils av Uppsal,
a kjaere stallbror min!
Koss liver fruva Ingjebjor?
de er festarmoyi mi.>
3. cSo liver fruva Ingjebjer,
de er festarmo}^ di:
ho sit heime og blandar
eitr i kl&re vin!>
4. De var Herren Jenn&r,
han kom seg riand i g&rd;
de var fruva Ingjebjer,
ho ute fyr han st&r.
Digitized by VjOOQIC
75
5. tVaelkomen, Herren Jenn&r,
vselkomen hit til xnin:
no hev eg bryggja og blanda
den mjeen i kl&re vin!»
6. Han tok 'a liti fru Kjersti,
ban sett' 'a uppi sitt fang:
cSeg meg av desse falske listir
uti v&r herres navn!>
7. tN&r som fru Ingjebjor kjem'e
med sylvkanna i h0gre hende:
drikk inkje, Herren Jenn&r!
Der er kje hot eitr i blending. >
8. Inn kom fruva Ingjebjor
med sylvkanna i h0gre hende;
c Drikk no, Herren Jenn&r!
Der er vael mjo i blending.*
9. De var Herren Jenn&r,
ban rister p& sylvbunden kniv:
« Drikk meg til, fruva Ingjebjor,
hell& sk6 de koste ditt liv!»
10. Ho sikla til so grande,
de sille kje koma p^ tunge;
dk de kom innafyr tanngarden,
sprakk b& livr og lungur.
11. Upp sprang Herren Jenn&r,
so h> han av hjarta lo;
«A du arme fru Ingjebjer,
no drap du deg sjov!»
12. Han tok 'a liti fru Kjersti,
han sett 'a uppi sitt fang,
han gav henne gullkruna
& dertil dr6ningnavn.
Digitized by VjOOQIC
76
13. Han tok 'a liti fru Kjersti,
han sett 'a uppi sitt kne,
han gav henne gullkruna
og dertil festarfe,
— No er ho venaste lilja vunni.
9. Villemann og Magnill.
I
1. Villemann og hass moy so prud
del leika gulltavl i hennar bur.
So lifleg leika Villemann for si skj0n jomfru«
2. Kv6r gong guUterningjen rann umkring,
so rann de ei tSr pS Magnills kinn.
3. tGraet'e du ^ker, ell graet'e du eng,
ell greet'e du de at du sov i mi seng?
4. Grset'e du gull, ell graet'e du jord,
ell grset'e du de at du sat ved mitt bord?>
5. cEg greet inkje Sker, eg grset inkje eng,
eg graet inkje de at eg sov i di seng.
6. Eg grset inkje gull, eg grset inkje jord,
eg grset alii de at eg sat ved ditt bord.
7. Eg grset'e mei fyr mitt kvite hoU,
at de m^ kje koma i svartan moll.
8. Eg grset'e mest fyr mitt gule h&r,
at de sk6 Ijote rotne i Vendels &.
9. Eg grset'e so mykje fyr Blide-bru,
der sokk til bonns mine systar tvo.»
Digitized by VjOOQIC
77
10. cMagnill, Magnill, still din gr&t:
eg sk6 byggje bru ivi Vendels &.
11. Eg sk6 byggje brui so h&g og so ny
og setje derunde stolpar av bly.
12. Eg sk6 byggje brui so sterk og so^h&g
og setje derunde stolpar av st&l.
13. Og alle mine sveinar sk6 rie i ra —
eg vaktar deg nok for de kalle ba.»
14. «A du mi^ byggje, um du vil, unde sky:
de kann ingjen ifr& si folloga fly!
15. Du m^ byggje av bly, du m^ byggje av st&l:
de kann ingjen si folloga fly ifri^!»
II
16. Villemann let si ferd i rekkje,
fir' og tjuge fyre og fir' og tjuge ette.
17. Dk dei kom midtepS hSge bru,
d^ sn&va hennar gangar i raue gullsko.
18. Gangaren sni^va i raue gullsaum,
og jomfruva raut ^t strie straum.
19. Stolt Magnill slo upp med kvite hand:
«A Villemann, Villemann! hjelp meg i land!*
20. Villemann tala til sm&drengjen sin:
«Du hentar meg horpa i raue gullskrin!>
21. Fram kom horpa, so vent ho let —
alt sat Villemann, si^rt han gret.
Digitized by VjOOQIC
78
22. Vil emann gjeng'e for straumen k stS,
meistarleg kunna han gullhorpa sli^.
23. Han leika med lempe, han leika med list:
fuglen d&na p^ ville kvist.
24. Han leika xned lempe, han leika med gny:
de gjallar i berg, og de rungar i sky.
25. Villemann leika so lang ein leik:
d& rivna borkjen av or og eik.
26. Han leika av topp, han leika av tre,
han leika honni av kvike fe.
27. Han leika med vreie og leika med harm,
han leika Magnill av nykkjens arm.
28. tDer heve du den eine, der heve du dei tvo,
lat meg no hava mitt vatn i ro.»
29. cVselkomi den fysste, vaelkomne dei tvo!
men alii sk6 du hava ditt vatn i ro!»
30. Villemann leika og horpa skein,
nykkjen han sprakk i hardan stein.
31. Dei fysste ordi som Magnill tala:
«Sael er den mo'er slik son m& hava!
32. Sael er den mo'er slik son'e k,
end& saelar den honom m& fkh
So lifleg leika Villemann for si skjon jomfru.
Digitized by VjOOQIC
79
10. SteinQnn Fefinnsson.
I
1. De var ein komumann'e,
han kom so seint um kvelle:
cBonden, du l&ner meg bus i nott
og turkar mine fellir!>
De var Steinfinn Fefinnsson,
som ette sine systane leitar.
2. c£g sk6 l&ne deg bus i nott
og turke dine fellir,
beve du noko eeventy
k seia meg um kvelle. »
3. «Burte so er mine systane tvse,
de er inkje bet'e seia;
eg bev de fyr sanning spurt:
dei er uppS Skumebeiar.i
4. cKjend er eg pk Skumebei
ikringum kv6r den runne;
var eg so tamd'e med bogjen som du>
eg ba dei longe silt funni.
5. Du take deg inkje anna fyre
i virkevikune tv&,
bell du l^t dei kvasse pilin'
i mjollo slipe og slS!
6. Du gjeng deg, Steinfinn Fefinnsson,
nord &t Nipesteine;
utafyr beve du beimekoma,
nordafyr beve du beii.
7. Du legg deg, Steinfinn Fefinnsson,
upp unde bestebarkje;
soten kneggjar, i skrimslo ser;
di^ mk du, Steinfinn, vakne!»
Digitized by VjOOQIC
80
II
8. Steinfinn tek seg kje anna fyre
i virkevikune tri,
hell ban kvesser upp piline sine —■
han gjer'e bk slipar og gni.
9. Steinfinn han var fyresynt,
han turvte kje smie lengje;
so reiste han av pk Skumeheii
heime med heimsens ende.
10. De var Steinfinn Fefinnsson,
han gjekk seg kt Nipesteine;
utafyr hae 'n heimekoma,
nordafyr hae 'n heii.
11. Steinfinn ISg unde sotehalsen,
han S0tan sengji saknar,
dk kneggja soten, i skrimslo s&g,
og dk mune Steinfinn vakne.
12. Um so tala gyvremori,
tok ho til k mumre:
«Gakk ut, Skjessa, skjer meg steikj*
no tek eg til hungre!»
13. Ut so kom den skumeskjessa,
ville steikji skjera:
Steinfinn tenkte med sjave seg:
aEg sko f^ deg anna gjera!»
14. De var Steinfinn Fefinnsson,
tok til piline bjarte:
skaut han til den skumeskjessa,
so odden sto i hjarta.
Digitized by VjOOQIC
81
15. Ut kom gamle gyvremori,
ville pk steikji bli^se;
Steinfinn tenkte ined sjave seg:
«No kjem'e du vel til ni^te!»
16. De var gamle g)rvreniori,
ville av steikji skjera;
Steinfinn tenkte med sjave seg:
«Du biar fulla dera!»
17. De var Steinfinn Fefinnsson,
legg ban til Sl skjote;
de totte gamle gyvrtmoTi
som hagli or skyi rjote.
18. cKaldt er ber p^ Skumebeio,
vinden blses av avle;
kvasse er dei jokletindan%
fyk av fonno skavle!»
19. Steinfinn spente sin bogje fyr kne,
ban let inkje pilin' trjote:
skaut ban til gamle gyvremori
og r&ma i augnemote.
20. Steinfinn spente sin bogje fyr kne,
ban utav bondo skaut;
skaut ban til gamle gyvremori,
so granin' i augo raut.
21. Steinfinn spente sin bogje fyr kne,
ban la p& trea streng,
skaut ban til gamle gyvremori —
bo fekk ein bjartespreng.
22. De var gamle g)rvremori,
d^ bo datt i barde:
«D^ bevner meg, alle sm^troUi,
alt ivi djupe dalar!»
^ — Liestol og Moe: Norske Folkevisor. I.
Digitized by VjOOQIC
82
23. Ut kom alle smMroUi,
gjorde seg av eit gama:
«Hot-tru okkos mori fattast?
ho faer kje kjeften sama.»
24. Ut kom alle smStrolli,
toke del til k fsele:
«Hot-tru okkos mori fattast?
ho slser so hardt med haelo.w
25. Ut kom alle sm^trolli,
dei kraup kring kv6r den runne;
Steinfinn hae kje mindre fyr seg
hell femten i kvorjom skote.
26. De var Steinfinn Fefinnsson,
tok han til & leiast:
«Hot-tru ho kom den klSre sol
pa desse skumeheiaf !»
27. De var Steinfinn Fefinnsson,
leiddest han k skjote:
«Takje no den vene brur
som leikar pk fimom fote!»
28. So lengje sprunge smStrolli
— dei ville bruri taka — ,
til dei blivo i kampesteinar,
standande neri dalar.
29. So lengje sprunge sm&trolli,
til soli skein i augo;
da blivo dei i kampesteinar,
standande burti haugo.
30. Sume dei flaug i flintestein
og sume i kampen grS;
de vil eg fyr sanning seia:
dei stande utmed k.
Digitized by VjOOQIC
83
III
31. De var Steinfinn Fefinnsson,
sveiper sitt hovu i skinn;
so gjeng'e han seg i bergje nord
til sine systar inn:
32. «Snille er d6, mine systar,
og snillt so hava d^ vaksi —
heimatt'e lyt d6 bera meg
upp& dikkos akslir!
33. No hava 66 vori i bergje
berre nokle dagar:
d6 kunna meg i ermo bera
ivi dei djupe dalar.
34. No hava d6 vori i bergje
berre m&nasdagjen ein:
de kunna meg i ermo bera
att ivi skumehei.»
35. «Vokstren hava me fengji,
men avlen vantar kon alle;
men fann mie rysens usketein'e,
so sille vokstren falle.*
36. So fann dei rysens usketein'e
og stakk uti Steinfinns serk;
di^ fekk Steinfinn deires vokster;
men alii so bleiv 'en sterk.
37. «A h0yre d6 mine systar tvo,
d^ taka ved kristeleg tru!
Eg gjeng'e meg upp p& land
og fester meg stolte jomfru.»
Digitized by VjOOQIC
84
38. Systane gange til kyrkje,
taka ved kristne tru;
Steinfinn reiser &t bergje nord
og hentar si unge brur.
De var Steinfinn Fefinnsson,
som ette sine systane leitar.
11. Kong Eirik og Blakkjen.
I
1. Kong Eirik og hass mo'er
— Segli driv fyre vind —
dei tevler tavl ivi borde.
— Her tevler so mang ei skjon jomfru.
2. Den fysste tavl dei tevlde,
hass mo'er t^rine fellde.
3. «H0yrer du mo*er eg talar til din:
kvi feller du dei t^rir so stri?
4. Anten du gjeng ut hell inn,
so feller du allti tSrir p^ kinn.»
5. «Derfyr feller eg t&rir pk kinn:
blakkjen han bli banamann din.»
6. «M& eg kje heime fyr blakkjen vera,
so sko eg lata meg skipe gjera.
7. M^ eg inkje heime bu,
so sk6 eg skipe pk have snu.w
8. Kong Eirik styrer skipe fr^ land,
hass mo'er sto atte pS kvitan sand.
9. Kong Eirik styrer skipe pk fjord,
hass mo'er si' hendar i t&rir tvo.
Digitized by VjOOQIC
85
10. Kong Eirik sigler i i^tte &r,
blakkfolen spilar i kongjens g&Td.
11. De niande tek ban til lange,
ban ville til fa'ers lande.
II
12. Kong Eirik styrer skipe til lands,
og blakkjen mette pi^ kvitan sand.
13. Kong Eirik klappa pSi folabak:
«Kj8ere min blakkjen, du vere spak!»
14. Kong Eirik klappa med love,
blakkjen spente med bove.
15. Kong Eirik sette seg ne med stein:
«No beve blakkjen gjort meg mein.
16. Kjsere min bro'er, du bentar meg prest,
og kjaere mi mo'er, du stande meg naest.
17. Tilegt um morgonen soli upprann,
— Segli driv fyre vind —
dk gav kong Eirik upp si tod.
— Her tevler so mang ei skjon jomfru.
12. Liti Kjersti.
1. Mo'eri tala til dotteri si:
— Ti-lillil baugjen min —
«Kvi renn'e de mjolk utor brjosto di'?»
— Dei leika so lett gjenom lunden.
2. «De er inkje mjolk um de synest s4,
de er av den mjoen eg drakk igj^r.v
Digitized by VjOOQIC
86
3. «Dei tvo ting er kv6r-are ulik,
for mjeen er brun og mjolkji er kvit.»
4. «De nyttar kje lenger k dylje fyr dcg:
elvekongjen hev lokka ineg.»
5. «Hev elvekongjen lokka deg,
hot g^vor hev han gjevi deg?»
6. «Han gav meg ein silkjeserk,
den hev eg sliti med sve og verk.
7. Han gav meg dei sylvspente sko,
dei hev eg sliti med stor uro.
8. Han gav meg ei horpe av gull
til sl^ n^r eg var sutefull.»
9. Slo ho p& den fysste streng,
de hoyrde elvekongjen i si seng.
10. Slo ho p^ den are streng,
elvekongjen klaedde seg fyr si seng.
11. Slo ho pk den tre*e streng,
elvekongjen tala til liten sm&dreng:
12. «Du sMar ut min gangaren gr^,
so ri'e me til kongjens g&rd.»
II
13. Elvekongjen kom seg Hand i g^rd,
liti Kjersti ute fyr honom st&r.
14. Han klappa henne p^ kvite kinn:
«Kunna du kje dylje fyr mo'eren din?
15. No sankar du ditt gull i skrin,
for no hev eg slila ut gangaren min.»
Digitized by VjOOQIC
87
16. Blvekongjen ha seg ein gangare spak,
han lyfte liti Kjersti upp& hass bak.
17. So rei dei seg gjenom grene lund,
der koxn inkje orde av hennar munn.
18. So rei dei seg gjenom djupe dal,
liti Kjersti ho gret, og elvekongjen kva.
19. « Kjersti, Kjersti, still din gr&t!
du sko i mine gullborgjine r&.»
20. Som dei kom til bergje fram,
hennar sm& bonn imot henne sprang.
21. Sume dei leika og sume dei lo,
sume strodde perlur for hennar fot.
22. Elvekongjen tala til dotteri si:
«Du tappe i ei konne med vin.
23. Du tappe i ei konne med vin,
tri villa rkonn du kaste uti.»
24. Fram kom dotteri smal som ein vond,
ho dansa ein dans med konna i h6nd.
25* «H6re er du fedd, og hore er du boren,
og h6re er dine jomfruklaee skoren?»
26. «I Norgje er eg fodd, i Norgje er eg boren,
i Norgje er mine jomfruklaee skoren.»
27. Den fysste drykk ho av konna drakk,
dk gloymde ho hurt kven henne ha skapt.
28. «H6re er du fodd, og h6re er du boren,
og h6re er dine jomfruklaee skoren?»
29. «I bergje er eg fodd, og i bergje er eg boren,
i bergje er mine jomfruklaee skoren.
Digitized by VjOOQIC
88
30. I bergje er eg fodd, i bergje vil eg doy,
— Ti-lillil haugjen min —
i bergje vil eg vera elvekongjens moy.^
— Dei leika so lett gjenom lunden.
13. Margjit og Targjei RisvoUo.
I
1. Margjit gjeng i lio nord,
ho blaes i forgyllte honn;
hoyrer 'a Jon i Vaddelio,
de aukar honoxn stor sorg.
— De var mi og alii di
som jala her unde lio.
2. Margjit gjeng i lio nord,
ho blaes i forgyllte pipe;
heyrer 'a Jon i Vaddelio,
de aukar honom stor kvie.
II
3. «Eg siir gjeva ut best og sM'e,
venast i lunden gjeng,
var du Margjit so gla i meg,
som lauve i logjen brenn.
4. Eg siir gjeva ut best og sM'e,
venast du ville rie,
var du Margjit kjaerasten min,
og eg sov innmed di sie.»
5. «H0yrer du Jon i Vaddelio,
du mk inkje tala sk;
eg sko hava Targjei Risvollo,
eg m& meg sjov inkje r&.»
Digitized by VjOOQIC
89
6. Dei l&g i hop den sumarsnotti
innmed kv6rannas sic;
notti lei og soli kom,
dei skjuldest xned sorg og kvie.
7. Dei l&g i hop den sumarsnotti
upp& kv6rannas arm,
notti lei og soli kom,
dei skjuldest med sorg og harm*
III
8. Heimte kom Margjit fruva,
ho klappa p& durakinn:
«Statt upp Kristi terna mi,
du slepper meg fulla inn!»
9. Til so tala ho Kristi terna,
av ordi bleiv ho vrei:
«De samer ingjo jomfruve
k gange p& skogjen ei.»
10. «Eg fdr villt p& ville heio
ikringum ein dvergerunne;
r&e no Gud fyr minne ferden:
eg ha s'naer kje heimte vunni*
11. Eg fdr villt p& ville heio
ikringum ein dvergestein;
r&e no Gud fyr minne ferden:
eg ha s'naer kje hitta heim.»
12. «F6r du villt p& ville heio
ikringum ein dvergerunne,
r&e no Gud fyr dinne ferden:
du hev visst herre Jon funni!
Digitized by VjOOQIC
90
13. For du villt p& ville heio
ikringum ein elvestein,
r&e no Gud fyr dinne ferden:
tru herre Jon var kje ein!»
14. wHoyrer du de, du Kristi terna:
du tar kje mine sorgjine binde;
du hev kje s6t din foesdagjen
sveipt'e i heljelinde.
15. Hoyrer du de, du Kristi terna:
du tar kje mine sorgjine auke;
du hev kje s6t din foesdagjen
sveipt'e i heljelauk'e.»
16. aHoyrer du de, du Margjit fruva:
eg sk6 kje di naui fere,
men eg sko fyr 'o Targjei stande,
liksom du sjov de vore.
17. Hev eg noko fortala meg,
so gjer eg de no so gjonne:
eg sko eta upp ordi mine
som S0te natakj0nne.»
IV
18. Heim so kome dei brudfolkji,
inkje ha dei luen hoyrt,
inkje var lefsune baka
og inkje var Ijosi stoypte.
19. De var Targjei Risvollo,
kom seg Hand i g&rd,
ute sto ho Kristi terna,
ho blidt honom fagnar da.
Digitized by VjOOQIC
91
20. Um tala unge Targjei,
han studde seg pk sitt sverd:
«Hdre er no Margjit fruva,
som skroytc sk6 minne ferd?»
21. Til svara Kristi terna,
— ho toss vera stadd i vande:
«Du cr kje lagje, rike Targjci,
til brudgom med Margjit stande.
22. Ho er kveisa unde bryst,
og ho inna svier;
du er kje lagje, rike Targjei,
til brudgom med Margjit rie.»
23. «tD6 gange i stoga, d6 brudmennar,
66 drikke mj0 av sk&l!
eg vil meg i hogelofte
k hoy re pk hennar m&l.B
24. De var han unge Targjei,
han sette sitt sverd i stette:
«No forby* eg mine mennar,
de sko ingjen koma ette!»
25. De var han unge Targjei,
han inn gjenom dynnane gjeng,
so by han gu moren,
so gjere kv6r nyt'e dreng.
26. So breidde'n upp dei dynune
b&de gule og bl^,
blei han var'e tvo vene sonir,
p& kv&re armen l&g.
27. aHoyr du Targjei Risvollo,
du gjere de eg be*e deg:
vil du no lata krisne
desse tvci drengjin' fyr meg?»
Digitized by VjOOQIC
92
28. «Ja, eg sk6 lata krisne dei,
eg clrygjer inkje lengje,
og ingjcn sko f& dc vita,
fyrr dei er tvei vaksne drengjir.»
29. Targjei let'e sag kvende klee
med b^n unde kv&re hende;
de var Margjits stesste gle'e
at ingjen Targjei kjende.
30. Targjei let'e seg kvende klae
med b&n unde kv&re bond;
Margjit sit i leynde lofte
med stor sut og sorg.
31. Targjei stend unde kyrkjeveggje,
med' drengjine b&re moll;
so var de bonom inna klsees
som eggjine skSre boll.
32. Targjei stend unde kyrkjeveggje,
med' drengjine moUi bare:
so var de bonom inna klaees
som eggjine boUi skSre.
33. «H0yrer du rike Targjei, ^
bot eg spyrje deg m&:
bor' gjorde du av bonni dei
som eg fedde i gj&r?»
34. «H0yrer du Margjit fruva,
du bere ingjo kvie:
presten i leyndom krisna dei,
dei sova i molli vigde.
Digitized by VjOOQIC
93
VI
35. Ven'e var no hesten den
han sjavc Targjei rei,
end& venare gangaren
han akta sinne may.
36. De var Targjei Risvollo,
reiste xned sorg og sut;
laus loyp'e brurehesten
ette Risvollo ut.
— De var mi og alii di
som jala her unde Ho.
14. HugabaU.
I
1. Myllardotteri dansar og kve
og slaer i hop rime med foto,
gjeng ho seg p& leikarvollen
Hallvor koningjen i mote.
2. Myllardotteri dansar og kve,
so sveiper ho seg i skinn,
gjeng ho seg i hegelofte
til Hallvor koningjen inn.
3. Dei l&g i hop den lange notti,
enda gjorde den nott;
upp reis Hallvor koningjen,
klser han seg p^ so br&tt.
4. «£r du no lagji til sonen eige,
um de sk6 so vera,
du lat han kje fyr mi drdningji koma,
fyrr han sitt skipe kann gjera.»
Digitized by VjOOQIC
. 94
5. Ho sat atte pk xneyesalen
vel i xn&nane nie,
til ho &tte sonen den,
han var b&de stor og frid'e.
6. Dei bar de b&ne til kristnane,
der gjekk vel kvinnur i blandt,
dei let honoxn navne gjeva
og kalla han Hugaball.
7. So voks unge Hugaball
uti dagane tvau,
som dei are sm&bonni
veks'e i &ri sjau.
8. So voks unge Hugaball
uti dagane tri,
som dei are sm&bonni
i ollom aldre si'.
II
9. Hugaball gjeng ph leikarvollen
iblandt dei drengjine dyre,
dk gjordest han i hoggo so store,
de kunna han ingjen styre.
10. De var dei kongjens senine,
studde dei seg unde kinn:
«Haldt no unge Hugaball!
du veit inkje faren din.»
11. Hugaball kasta leiksoppen,
han lyster kje lenger & leike,
so gjeng han fyr si mo*eri inn,
hass kinni v&re so bleike.
Digitized by VjOOQIC
95
12. «H0yrer du mi kjsere mori,
de cr deg slett ingjen vande:
du seie meg rette fa'ersnavne,
lat meg kje i blygslo stande.
13. Du seie meg rette fa'ersnavne,
de er deg slett ingjen vande,
anten de so er tjov hell trsel,
hell de er mann uti lande!»
14. «£g sko seia deg fa'ersnavne
de er meg ingjen vande:
koningjen uti Serklondo
de er din faren sanne.»
15. Han tok hatten av hovde se
og hanskjen av si hand:
«Takk sk6 du hava mi kjaere mori,
seie du meg no sant!
16. Hoyrer du de mi kjsere mori,
hot eg deg spyrje tnk:
kv&re sk6 eg utor dinom garde
anten rie hell g&?»
17. «£g hev ein fole pk stallen standand^
bunden med raue guUband;
du sk6 kje utor min garden gange,
alt um han deg bera kann.»
18. De var unge Hugaball,
han spring upp& folabak;
de var hass kjsere mori,
gav honom eit nevaslag.
19. De var unge Hugaball,
han tost unde slagje svingle:
«De er tvinne vegjir imijjom kon,
me vita kje n&r me kann finnast.»
Digitized by VjOOQIC
96
20. oHeyrer du de, min saele son'e:
du sko de inkje so trega;
meter du noken din uvcn pk veg,
du sk6 han de saxna gjeva.»
21. De var unge Hugaball,
han rei ette vegjen fram,
so gav han eit nevaslag
til kvor den meinig mann.
Ill
22. De var unge Hugaball,
han kjem seg riand i g&rd;
so bind han hesten sin ute
og sjav inn i stoga g&r.
23. Um tala Serklandskongjen,
han ser ivi mennar alle:
ttVaelkomen er du halvkongssonen,
so sko me deg no kalle.»
24. De var unge Hugaball,
han rister p^ sylvbudde kniv:
aKallar kje du meg sonen din,
koste sk6 de ditt liv!»
25. ffHaldt no unge Hugaball,
still no du ditt sverd!
eg sk6 kalle deg sonen min,
du er de fuUa verd.»
26. De var unge Hugaball,
han talar eit ord med vreie:
aKome no mine broane sjau,
d6 yppe med meg ein sveiv'e!»
Digitized by VjOOQIC
97
27. Inn spring'e Serklands droningji,
scie ifr& de fysste:
«Tvo av mine sonin' cr av hoggo sSrc,
den tre'e m&tt' augo misse.
28. Heyrer d6 de, mine ssele S0nin',
vil de dikkon noko gifte,
alt de guile i garden er,
sk6 eg mijjom breane skifte.
29. Der sit'e tvo jomfruvur nordafjells,
dei er no so hardeleg bundne,
den som dei utor b6ndi kann loyse,
Serkland vil eg honom unne.»
30. Um tala unge Hugaball,
han spring'e seg fram ivi bord:
«De m& inkje lenger dveljast i dag,
dyre er mo'ers ord.»
IV
31. De var unge Hugaball,
bind han upp segl i rk;
han let kje pk bunkjen strika,
fyrr stavnen i bergje st&r.
32. «H0yrer d6 no, mine broane tvo,
hot eg dikkon spyrje m^:
kv^re vil d6 no skipe passe,
hell d6 vil i bergje inn g&?»
33. «H0yrer du, unge Hugaball,
me vil kje i bergje g&;
me vil helle skipe passe,
at de reiser kje p^ bylgja bl&.»
7 — Liest0l og Moe: Norske Polkevisor I.
Digitized by VjOOQIC
98
34. De var unge Hugaball,
sveiper han seg i skinn;
han hadde so fager ei foteferd
alt til dei jomfruvur inn.
35. «Her sit'e d6 no, d6 jomfruvur tvo
og spilar med guile de raue,
kv&re vil d6 no fygje med meg
hell vera her til dikkos daue?»
36. « Guile er godt k spila med
som morgosol og m&ne,
so unge var me pk kons alder som du,
dk me her i bergje inn kome.
37. Guile er godt k spila med
som fuglen pk lindekviste,
so unge var me pk kons alder som du,
d^ me okkos glea miste.»
38. Hugaball tek'e dei jomfruvur tvo,
ville hass breane sill' geyme,
med' han rei seg i bergje inn,
ville taka guile meire.
39. D^ han kom seg i bergje inn,
dk tok hass hesten til tala :
«De skipe du Hugaball siglde pk,
no er de langt utp^ have.»
40. De var unge Hugaball,
. han blei so ille ivi ord,
han blikna som de bleike lauv
og svartna som ei jord.
41. «Tak no den blk kkpa di
og brei unde hovane fride!
kjem'e dk me pk grone jordi,
de spyrst ivi verden so vie.
Digitized by VjjOOQIC
99
42. Tak no den bl^ k&pa di
og brei 'a unde min hov!
so ni& du rie den breie fjord
som p^ den grone jord.»
43. De var unge Hugaball,
han tek'e sin hest med krans,
de vil eg fyr sanningji seia
at bergje slost i ein dans.
44. De var unge Hugaball,
han tek'e sin hest med spore,
de vil eg fyr sanningji seia
at bergje slost i ein logje.
45. Kongjen han stend i hegelofts-svalir,
ser seg utivi so vie:
«No ser eg eit skip pk have fara,
og ein kar upp& hesten rie.»
46. De var no hass breane tvo,
dei styrde sitt skipe i land;
de var unge Hugaball,
han rei den fysste pk sand.
47. De var unge Hugaball,
han let sitt sverde br&,
han hoggje til sine breane tvo,
dei fait i lutir trj&.
15. Jutulen og stolt 01i.
1. De var den heilage joleti,
alle ville til kyrkja ri*.
So ille bleiv han svikjen med dei runo.
Digitized by VjOOQIC
100
2. Dcr var kje heime hot eit lite viv,
jutulsonen skunda seg dit.
3. Der blciv brak og der bleiv brcst:
jutulsonen or fjelle gjekk.
4. Stolt 01i s&g seg sud med li,
s&g ho den jutul p& jennskoren skri.
5. Stolt 01i fann pk so sleg ei rk:
ho smclte att dynni, skreidde lokunn' p&.
6. Ho vigsla og ho sopa g6v,
ho vigslevatne kring seg slo.
7. Han klappa p& dynni med Ungane sni&:
•Statt upp, stolt 01i, skrei lokun' ifr&!»
8. «Hot er de fyr ein vesal vett,
i hegtidsnatti spring'e so lett?»
9. Kinkje er eg nokon vesalmann,
eg er kongjens son av £ngeland.»
10. «£r du kongjens son av Engeland,
so kann du din faders ottesang.»
11. «Eg hev so lengjc dei geitane gjsett,
eg hev so lite i bokji Isert.
12. Min far ha dei geitane hundre og ni,
eg rokk inkje mei hell eg passa p& di.
13. Men eg kann horpa bk stille og sl&,
dei glear seg alle som Iyer upp&.)»
14. «Kann du di horpa b^ stille og sl&,
so gakk upp& Ijoren,' eg Iyer upp&!»
Digitized by VjjOOQIC
101
15. Og jutulen han pk gullhorpa slo,
de stupa i stova bh stolar og bord.
16. Stolt 01i fann pk so go ei rk:
ho brendc bro og sv&veltr&.
17. Jutulen seg frk Ijoren sprang,
so bjennefellen ette han slong.
18. Han hae heimatt del miline ni,
dei tok han i stigji tri.
19. Der blei brak og der blei brest:
jutulsonen i fjelle gjekk.
20. cVselkomen, vselkomen heimatt til meg,
hor er de vive du flyt'e med deg?»
21. «Ho brende so mykje de goan ram,
eg brende meg pk foten, eg slapp inkje fram.
22. Ho brende so mykje de tukumo,
eg brende meg pk foten, der som eg sto.»
23. Ho la til honom unde kinn:
«Tvi so V0re deg skarvenokjen din!
24. Tvi V0re deg slik saeling du er,
so gjorde kje far din han bela til meg.
25. Han braut upp dei jennlokun' tolv,
so steig han inn p^ hallargolv.»
So ille bleiv han svikjen med dei runo.
Digitized by VjOOQIC
102
16. Olov Agjesdotter.
I
1. De var Olav i Strandeby,
ban sit'e fyr breie bord:
«Kvi tru Olov Agjesdotter
er komi so vidt pk ord?»
— Eg ville bo var mi den rosi.
2. «Ho bev inkje komi so vidt pk ord
anten fyr gull bell jord,
men bo bev komi so vidt pk ord
fyr de bo bell'e seg go.
3. Ho bev inkje komi so vidt pk ord
anten fyr gull bell fe,
men bo bev komi so vidt pk ord
fyr de bo bell'e seg ven.»
4. De var Olav i Strandeby,
ban sMar ut gangaren gvk:
a No vil me rie kon upp i land
Olov Agjesdotteri sj^.)»
II
5. De var Olav i Strandeby,
ban kjem'e seg riand i g^rd;
ute sto Olovs mo'er,
bo var vel sveipt i m&r.
6. «H0yrer du Olovs mo'er,
bot eg spyrje vil deg:
Er inkje Agje beime
og Olov, dotter di?»
Digitized by VjOOQIC
103
7. «Agje er inkje heime,
han rei seg her burt unde li;
folkje de heve til kyrkja gjengji
og Olov, de vene viv.
8. Agje er inkje heixne,
han rei seg her su unde oy;
folkje de heve til kyrkja gjengji
og Olov, den vene ni0y.»
9. De var Olav i Strandeby,
han spring'e pk gangaren grk:
«£g vil meg til kyrkja i dag
den vene joxnfruva sj&.>»
III
10. De var Olav i Strandeby,
han kom kt kyrkje-le,
der sette han sitt goe sverd,
sin gangaren batt han derved.
11. De var Olav i Strandeby,
han kom i kyrkja inn;
der smiler so mang ei stolt'e jomfru
alt unde de skarlakskinn.
12. De var Olav i Strandeby,
han helsar ivi mykje kvende,
han helsar Olov Agjesdotter,
ho skyggjer seg med si hende.
13. «Du tar inkje, Olov Agjesdotter,
& skyggje deg fyr meg:
eg heve s6t mang ei jomfru
eg lika bet'e hell deg.»
Digitized by VjOOQIC
104
14. <Du tar inkje, Olav i Strandeby,
spotte meg blandt mykje kvende,
du sko inkje liva den seredag'e
eg bo'ine til deg sender.
15. Du tar inkje, Olav i Strandeby,
spotte meg ut so vie;
du sk5 inkje liva den aeredag'e
du S0v'e innmed mi sie.
16. Du tar inkje, Olav i Strandeby,
spotte meg so av harm;
du sk6 inkje liva den aeredag'e
du S0v'e uppk min arm.»
17. «H0yr du Olov Agjesdotter,
vil du no vera mi kjaera,
kv6r den finger upp& di bond
sko ringar av raue gull bera.»
18. «L&nt so heve eg hosur,
og Itot so heve eg sko,
lant so hev eg mitt hovugull;
i pant eg sette mi tro.»
19. «Heve du l&nt deg hosur,
og heve du l&nt deg sko,
du hev inkje l&nt ditt blomekinn
og inkje di grone jord.»
20. De var Olov Agjesdotter,
ho la med si terna r&:
«No vil me okkon or kyrkja gange,
so Olav ban sk6 kon kje sj&.»
21. Ho tok eit gullband av sin arm
og gav den sokneprest:
«No gjer du de fyr minne skull:
du heire den lange lest!*
Digitized by VjOOQIC
105
22. De var Olov Agjesdotter,
ho t&lde upp peningar mange,
de gav ho sin sokneprest»
fyr ho m^tte or kyrkja gange.
23. De var Olav i Strandeby,
han gjev'e der liten gaum'e,
alt med' ho Olov Agjesdotter
gjekk ut gjenom mannestraum'e.
IV
24. D& ho kom seg at kyrkjele,
ho loyser herr Olavs hest,
so braut ho sund hass goe sverd,
alt som ho kunde best.
25. Ho leyser alle dei raske folar
som der sto bundne i band,
so tok ho Olavs i Strandeby,
pk den rei ho til strand.
26. De var Olov Agjesdotter,
ho kom seg ned til strand,
so loyser ho alle skip og snekkjur
og skuvar dei langt fr^ land.
27. Ho leyser alle dei snekkjur ni
som der var bundne med band,
og seinst'e Olavs i Strandeby —
p& den siglde ho av land.
28. De var Olov Agjesdotter,
ho skuva snekkja pk fjord;
si terna set ho i fremre stavnen,
og sjov ho fyr kro ror.
Digitized by VjOOQIC
106
29. De var Olav i Strandeby,
ban kom seg &t kyrkje-le,
sund'e var broti bass goe sverd,
bass gangaren sto kje derved.
30. De var Olav i Strandeby,
ban gl&pte seg ut pk fjord:
«Hot er de fyr eit forgyllte flay
som glimar som xnorgosol?»
31. tDe er inkje forgyllte floy
som glimar pk bylgja bl&,
mien de er Olov Agjesdotter,
de lyser av bennar hkv.n
32. De var Olav i Strandeby,
sine bendar i t^rine tvo:
cHa' eg vori utpk fjorden med deg,
du ba' kje silt seti rott.B
33. De var Olav i Strandeby,
sine bendar i t&rine vrei:
«Ha* eg vori ut pk fjorden med deg,
du ba' snart silt komi beim.)»
34. De var Olov Agjesdotter
bo vikta med kvite band:
•Far vel Olav i Strandeby!
eg reiser p^ eit anna land.*
35. De var Olov Agjesdotter,
bo vikta med gule hkri
•Far vel Olav i Strandeby!
eg bliv'e enn mey i &r.»
— Eg ville bo var mi den rosi.
Digitized by VjOOQIC
107
17. Kongssonen av Norigsland.
1. cHoyr du de, du lisle fugl'e,
hot eg be'e deg:
du sk6 reise til Engeland
k bele fyr nieg!»
— Ikor han finn'e si jomfru.
2. tHoss kann eg reise til Engeland
k bele fyr deg,
eg kann kje anten brev hell runir
fore med meg?»
3. tDu tar kje anten brev hell runir
fore xned deg, —
du seie: ein kongsson i Norigsland,
vil bele til deg!»
4. De var den lisle fugl'e,
han fauk ivi hav,
alii nott hell Ijose dagjen
han seg kvildi gav.
5. Alii nott hell Ijose dagjen
han seg kvildi gav,
fyrr hell han kom kt bure de
som kongsdotteri var.
6. «H0yr du de, mi skjone jomfruve,
hot eg seie deg:
her er ein kongsson i Norigsland,
vil bele til deg.»
7. <Er der ein kongsson i Norigsland,
vil bele til meg,
h6re er dk dei brev hell runir
han sende med deg?*
Digitized by VjOOQIC
108
8. «£g er meg so liten ein fugl,
i grase eg rann,
eg kann kje anten brev hell runir
fere fram.v
9. «Sk6 eg dr6ning i Norigsland vera
mens er eg eit barn,
so sk6 eg skatten p^ bondane leggje,
og den sk6 bli hard!
10. Sko eg droning i Norigsland vera,
mens er eg so ung,
so sko eg skatten p^ bendane leggje,
og den sk6 bli tung!)»
11. «Vil du skatten p^ bondane leggje,
og den sk6 bli hard:
Gud lat' deg alii til Norigsland koma,
anten nott hell dag!
12. Vil du skatten p^ bendane leggje,
og den sko bli tung:
Gud lat' deg alii til Norigsland koma,
anten g6mol hell ung!»
13. Og de var den lisle fugl'e,
kom atte so vrei:
«Du tar inkje til jomfruva bele,
de er kort nei!»
— Ikor han finn'e si jomfru.
18. Far og dotter.
1. Kongjen spurde dotter si:
— MMfri, mi fruva —
tKven tror den vegjen til bure di'?»
— Torelille ho ligg'e og lurar, ho lurar.
Digitized by VjOOQIC
109
2. »De tror ingjcn vegjen til bure mi',
uttas Kristi, terna mi.»
3. «Gjeng ho so Kristi, terna di,
med krusa h^re skori umkring?»
4. «D'er kje krusa h&re skori umkring,
d'er Kristis flettur ligg i ring.»
5. «Plar ho Kristi, terna di,
skjera so stutt'e stakkjen sin?»
6. «Nar ho fell'e den tykke dogg,
so stytter den jomfru stakkjen upp.)»
7. «Hot er de fyr ein gangar gra,
som kvor dag stend di dynni hj4?)»
8. «De er inkje gangar gra,
de er mine gjaesar store og sm&.»
9. c(£r dine gjaesar laga sk
med raue gullbeisl og sal upp&?»
10. <(De er inkje gullbeisl og sal upp&,
de er deires fjorir gule og bia.»
11. «Hot er de fyr eit nakje spjut,
som kv6r dag leikar inn og ut?»
12. «De er inkje nakje spjut,
d*er solegeisli gjeng inn og ut.»
13. «Hot er det fyr eit nytt par sko,
som kv6r den dag fyr di sengji sto?»
14. «De var inkje nytt par sko,
de var mine teflar tvo.»
Digitized by VjOOQIC
110
15. tHot er de fyr eit lite kind
kv6r morgon graet i bure din'?»
16. cDe er inkje lite kind,
de er Bragje, hunden min.o
17. cEr ban so Bragje, bunden din,
med silkjereiv og lind unikring?>»
18. cD'er kje silkjereiv og lind umkring,
d'er Bragjes rove ligg i ring.»
19. «De tr5rt'e fyrr vatn i ville bav,
fyrr de tr5rt*e kvende svar.
20. Kjennest du med de blo'ute bovu,
som beng innmed min sadelsbogje?
21. Kjennest du med den begre band,
som beng'e i mitt sadelsband?»
22. «A ja, k ja, eg kjenne mk
de eg &tte kr bev sovi p& • . • .
23. Var der ellen i buse di',
og du var sjav der midt uti!o
24. cGud forl&te deg, dotter mi,
so vondt du ynskjer fa'er din!»
25. tEg ynskjer kje verre fa'er min,
enn ban bev gjort med dotter si.»
26. Ho sette ell p^ de kvite lin,
inne brende bo fa'er sin.
27. Konungjen derinne brann,
— MMfri, mi fruva —
' jomfruva seg kt skogjen rann.
— Torelille bo ligg'e og lurar, bo lurar.
Digitized by VjOOQIC
Ill
19. Bendik og Arolilja.
1. Bendik ri kt Solondo,
ville han sk6a may;
han var kje lagje til att'c koma,
difyr so laut han day.
— Arolilja, kvi sov'e du so Icngje?
2. Bendik ri kt Selondo,
ville han sk6a viv;
han var kje lagje til att'e koma,
difyr so let han liv.
3. Han var kje i konungs-garde
mei hell ei liti stund:
han vitja uti meyesalen —
so br& er belelund.
4. Han var kje i konungs-garde
mei hell m&nar tvo;
han vitja kongjens dotter
med so stor elskog.
5. Kongjen byggjer guUbrautine
b^de til og ifr&:
«Den som dei i loyndo trer,
han sk6 kje live fkU
6. Kongjen byggjer guUbrautine
bkde breie og h&ge:
«Den som dei i leyndo tror,
han sk6 live lMe!»
7. Til svora raustan Bendik,
han var kje guten faelen:
«Eg sk6 traa guUbrautine
fyre kongjens augo bsee!»
Digitized by VjjOOQIC
112
II
8. Um dagjen ri Bendis. i skogjen ut
og veicr den ville hjort,
um notti vitjar han joinfruva
med kst og elskogs-ord.
9. Um dagjen ri Bendik i skogjen ut
og veier den ville r&,
um notti vitjar han jomfruva —
de gjell'e hass live p&.
10. tEg tikje so vent um ditt gule h&r,
som epli dei dryp pk kviste —
sael er den som deg m& f&,
gud bsere den som sk6 misse!»
11. cEg tikje so, n^r eg sit hj& deg,
som eg sat uti solskin bjarte;
n&r eg og du me skyljast kt,
dk rivnar ba hug og hjarta.
12. Eg tikje so, nkr eg sit hjk deg,
som eg sat uti solskin bjarte;
nkr eg og du me finnast att,
dk gleast bk hug og hjarta. »
III
13. Upp stend kongjen av Solondo,
klser han seg p^ so br&tt:
cGud sk6 fyr mine draumo r&e,
eg droymde so vondt i nott.
14. Eg heve droymt so vondt i nott
— Gud fyr mine draumo r&e! —
um raustan Bendik og Arolilja,
eg dreymde vondt um dei b&e.»
Digitized by VjOOQIC
113
15. Inn kjem kongjens sm&dreng,
seie han tiend ifr&:
«Bendik trer gullbrautine
foruta kongjens r^.»
16. De var kongjen av Selondo,
slser sin neve i bord:
cBendik sk6 inkje live njote,
um eg vann all verdsens jord.
17. Olavskyrkja i Trondeim
ho er tekt'e med bly:
Bendik sk6 inkje live njote,
um ho var tri gongjir ny!
18. Olavskyrkja i Trondeim
ho glimiar av gull:
Bendik sk6 inkje live njote,
um ho var tri gongjir full!»
VI
19. Ut kjem ho Arolilja,
gjeng'e sin faren imot:
«Kvi er du ute i otta,
fyrr upp ris bjartan sol?»
20. tDi er eg ute i otta:
eg vil min m&gjen vitje.
De tikje meg veslaste vera,
eg m^ kje bryllaupe drikke.»
21. De var ho Arolilja,
fait fyre sin fa'er pk kne:
•Hoyre du de, min sale fa'er,
Bendik so gjeve du me'!»
8 — Liettal off Moe: Norske FoIkeTitor. I.
Digitized by VjOOQIC
114
22. cGakk burt ifr^ meg, Arolilja,
eg vil deg inkje hoyre!
De samer so ille mitt goe sverd
k rjoast i kvende-dr0yre.»
23. Dei toke raustan Bendik,
slo ban imot golv;
femten var dei bastetaugjir
ikring bass kvite boll.
24. Dei toke raustan Bendik,
batt ban med taug og reip:
um dei var alii so sterke,
Bendik dei sund'e sleit.
25. Dei toke raustan Bendik,
batt ban med reip og taug:
um dei var alii so sterke,
Bendik dei sund'e braut.
26. Fram so kjem'e sm&drengjen,
alt med si falske rk:
cD6 tek Aroliljas gule b&r,
so kann d6 fangjen fkl
27. D6 tek Aroliljas gule bar
og bind ikring bendan' kvite!
So stend'e bugjen isama runnen:
ban nennest kje b&re slite!»
28. Dei tok Aroliljas gule b^r
og batt ikring Bendiks b6nd:
«Fyrr eg sk6 dette sund'e slite,
fyrr sk6 eg doy i b6nd!»
Digitized by VjOOQIC
115
VI
29. Inn kom Mari dr6ningji,
ho sto i silkje gren:
<Eg be deg, kjaere herren min,
at du vil veite meg ben!
30. Du flutte meg inkje fr& skorvir
og inkje fra fjorustein,
du tok meg fr& min fa'ers garde
og so ven ein festarsvein.
31. Minnest du hot du lova,
dk du fiutte meg frk mionno:
du sille inkje nekte meg
den fysste ben hell onno?
32. Minnest du hot du lova,
dk du flutte meg av sta:
kv6r den ben som eg ba deg,
sille allti vera ja?»
33. «Eg sko inkje nekte deg
den fysste boni hell den are —
men Bendik sk6 inkje live f&,
um de gait um kon alle!
34. Kvor den ben som du meg be,
sk6 allti vera ja —
foruta Bendik sill' live njote:
de gjeng eg alii ifr&!»
VII
35. Dei ba fyr raustan Bendik
alt de som bea kunna'^ —
mannen utor mannheimen
og fiskjen pk havsens grunnar.
Digitized by VjOOQIC
116
36. Dei ba fyr raustan Bendik,
alt de som bea xn& —
engjilen av hixnmerikje
og hindi, i haga l^g.
37. Dei ba fyr raustan Bendik,
alt de som hae m&l —
fuglen p^ villan kvisten
og b&ne, i vogga l&g.
38. Dei ba fyr raustan Bendik,
alt de som hae liv —
tre-i utor grene skogjen
og bloman' i fagerli.
39. De var kongjen av Selondo,
slaer sin neve i bord:
«Bendik sk6 inkje live njote
fyr alle bonir p^ jord!»
VIII
40. De var raustan Bendik,
ban skaut gull av hende:
tHogg du, Hauk, mitt hovu av
du er min naerskylde frende!»
41. So gret ho Arolilja,
— de totte alle under — :
belte sprang av mj&ryggjen,
og sylgja den flaug sund'e.
42. So gret ho Arolilja,
bar Ijos pk altarbord:
belte sprang av mj^ryggjen,
og hjartae fiaut i bio.
Digitized by VjOOQIC
117
43. aArolilja, Arolilja,
gr&t inkje fyr meg leng!
Eg tikje hjartae i meg brenn'e,
n&r eg ser dine t&rir renn.»
44. Arolilja kjember hass gule h&r
og set'e p& silkjeluve,
Hauk ban hoggje hovue av,
og drengjen fait p& gruve.
45. Utfyre kyrkjedynni
der laut ban Bendik doy;
i kyrkja, fyre altaren,
der sprakk bass vene moy.
46. Utfyre kyrkjedynni
der let ban Bendik liv;
i kyrkja, fyre altaren,
der sprakk bas^s vene viv.
IX
47. De var kongjen av Solondo,
tala til drengjine sm&:
cD6 gangje i lofte til Arolilja
og sei 'a inn fyr meg g&!»
48. Att'e kjeme sm&drengjin',
seie dei tiend ifr&:
aD0 er unge Arolilja,
ligg unde kvislar bl&.»
49. Upp reis Mari dr6ningji,
studde bo seg med bord:
<Du var verd liva eismall'e
utp& ein oyeskog!
Digitized by VjOOQIC
118
50. Heyr du de, du kongjen,
so stolt'e som du st&r:
inkje hev du dotter,
alii faer du m&g!»
51. «Ha eg visst dette igj&r,
at hugjen ha vori so sterk,
inkje ha Bendik silt live l&ti
fyr alt de i verdi er!
52. Ha eg visst dette igj&r,
at &stin' ha vori so heit,
inkje ha Bendik silt live l&ti
fyr alt i verdi eg veit!
53. Olavskyrkja i Trondeim
ho er tekt'e med bly:
inkje ha Bendik silt live l&ti,
um ho var tri gongjir ny.
54. Olavskyrkja i Trondeim
ho glimar av gull:
inkje ha Bendik silt live l&ti,
um ho var tri gongjir full.»
55. Svara Mari dr6ningji,
rann t&rir p& sylvspennte sko:
«Gud forl&te deg, herren min!
Ette-sia er du go.»
56. Bendik la dei norda kyrkja
og Arolilja sunna,
de'voks upp av deires grefti
tvo fagre liljerunnar.
Digitized by VjjOOQIC
119
57, De voks upp av deires grefti
tvo fagre liljegreinir;
del kroktest i hop ivi kyrkjedynni —r
der stend del kongjen &t meine.
58. De voks upp av deires grefti
dei fagre tvo liljeblomar;
dei kroktest i hop ivi kyrkjesvoli —
der stend dei kongjen til domar.
— Arolilja, kvi sov'e du so lengje.
20. Kong Gaud og ungan Herredag.
I
1. Arle var dae um moronen,
sola hu r0na p& sala;
upp sto ungan Herredag,
han tog si soster pk tala.
— Sj&l var han med te hova.
2. «A hoyr du dae, kjaer soster mi,
dae ska du av maeg fraegda:
aeg vil n^ maeg te Gautland i ^r,
min fa'ers do k hebna.i»
3. «A vil du daeg te Gautland i ^r,
dk rebna dae i mi hoga;
sk side aeg atte eisem&l
som einlege fugl i skoga.
4. A vil du dseg te Gautland i kr,
k vil du n^ detta gjera,
tag med dseg han snappan Sjuransvein,
du la han kje heima vera.
Digitized by VjOOQIC
120
5. Tag med dstg han snappan Sjuransvein,
og 8& han kappan Tor,
og 8& han Osmund Flagrekjempa,
som bu i bergje nord.
6. Du legg inkje ud dei b&dan 8m&,
som ligg'e her ude p& sunne;
men tag du dstg den Dyreknurren,
som vie g&r soga umme!»
7. S& toge dei den Dyreknurren,
dei la han ud p& fjorda:
d& Herredag kom med all si makt,
han sokk te fjerde borda.
8. D& dei kom unne StangeQelle,
d& flaga dei ette los,
og sund'e gjekk deira bramr&,
for hu var gjort udav tros.
9. Og dae var ungan Herredag,
han blei n^ detta var'e:
cA hoyre du, snappan Sjuransvein,
du skoyde vel detta sama!»
10. S& skoytte han den bramr&,
dae gjorde han Sjuran Skjegge:
der var inkje av & taga
og inkje te & leggja.
II
11. Kjuringen sid'e i Sandsheia,
han vokter b& geider og f&r;
han g&r saeg te kongens gard
og seie der tiend ifr&:
Digitized by VjOOQIC
121
12. cHer er komen eit skjeb til okkan land,
dse er s& stort som 0ya;
antell vil dae boren hava,
hell vil han bela meya.
13. ^g sto sk lengje og s&g derp^,
aeg tottest i hugjen leiast:
sverdan del glima som rabnefjore,
dei var inkje lett & veia.
14. ^g sto s& lengje og s^g derp&,
aeg tottest i hugjen roa:
sverdan dei glima som rabneQore
0ve dei store skjebsborda.»
15. cEr her komen eit skjeb te okkan land,
som er storre hell du kann nebna,
sk er dae visst ungan Herredag,
sin fa'ers do vil hebna.»
III
16. Og dae var ungan Herredag,
han kom der s& vel te r^:
cMe kjus okke ud et sendebu,
me kjem'e ustolen p^!
17. ^g ste daeg, Hogfall, te min dreng,
aeg veid du er rask te lauba:
ingjen haug hell velfaren hund
kann ta den sveinen p& laube.
8. Du helse Gautlands kongen,
dei andre tar du kje nebna:
Imora kjem Herredag med si makt,
sin fa'ers do k hebna!
Digitized by VjOOQIC
122
19. Du be ban moda i odderstormen,
at oddan ska inkje gletta;
og inkje sid' beima i arestein
og spenn' som ei anna kjetta!
20. Du be ban kvesse vel sine spjud
og skjerpe vel sine spjerta,
og tege ssg kannanns mod i bryst
og for inkje k&lvebjerta!»
21. •JEg belse daeg Gautlands kongen,
fleire sku' aeg inkje nebna:
imora kjem Herredag med si makt,
sin fa'ers do ^ bebna.
22. Han ba du viir moda i odderstormen,
at oddan sku' inkje gletta,
og inkje sida i arestein
og spenn' som ei anna kjetta.
23. Han ba du sku' kvessa vel dine spjud
og skjerpa vel dine spjerta,
og ta daeg karmanns mod i bryst
og for inkje k^lvebjerta.»
24. Te svarte Gautlands kongen,
ban svarte som ein mann:
c^g ska moda i mora,
um besten maeg bera kann.
25. Bere var dae Herredag beima vera
i revekrottane sine:
aller stend ban dei boggan ud
bans fa'er kunne inkje bie.
26. Bere var dae Herredag beima vera
i revekrottane sm&:
aller stend ban dei boggan ud
bans fa'er kunne inkje st&!»
Digitized by VjOOQIC
123
IV
27. Dae var alle dei kongens menn,
dei heldt upp 0ve seg hennan;
dei ba alle, kver te sin gud,
at notta m&tte fk enne.
28. Dae var alle dei kongens menn,
dei toge te & kvia:
dei ba alle, kver te sin gud,
at notta hu m&tte lia.
29. Dae var ungan Herredag,
ban skjebte mennan sine:
haeltan sku' i striden gk
og haeltan p& skjebe bia.
30. Og dae var Gautlands kongen,
ban robte ud ei rodda:
<Kom nk Tore Noa
med alle dine trodda!»
31. Og s^ kom Gugra Joglek&ba,
hu budde nordanfer Jaeren;
henne fydde Rangel og Rangelty
og tolvar kjemper flere.
32. Og s^ kom Fredje Finnbur,
ban budde der ude p& Lista;
men k& mange der var med ban,
dae veid aeg inkje mied vissa.
33. Og dae var snappan Sjuransvein,
ban kom der sk vael te rke:
«Vaelkomen Tore Noa!
for me er kjemper b&e.»
Digitized by VjOOQIC
124
34. aA ilia gjorde du, snappan Sjuransvein
kvi nebnte du maeg s& br&e?
Me sku' ha sle'i okk' i stallbrolag,
for me er kjemper b&e.»
35. cKosse sku' me sle'i okk' i stallbrolag?
Me tene kver sin herre.
Mi brynja ska bli i afta heil,
men di ska g^ i spjerre.»
36. Og dae var Tore Noa,
ban tog te sitt langa bein;
og dae var snappan Sjuransvein,
ban ba ban sku' helsa beim.
37. Og dae var Fredje Finnbur,
ban fer n& allti med liste:
ban bogde te ungan Herredag,
so ban si bogre b&nd miste.
38. Og dae var snappan Sjuransvein,
ban stokk inkje for den sveite:
ban kasta b&de brynja og sverd,
ette Herredags b&nd ban leitte.
39. S^ tog ban den smitlekrusa
som Gugra bu ban ga;
s& smitle ban atte Herredags b&nd
bu blei s^ go som bu var.
40. Og dae var snappan Sjuransvein,
ban lofte sitt sverd med alle:
ban bogde til Fredje Finnbur,
ban m&tte te jorda falla.
41. Og dae var Gautlands kongen,
ban beldt uppove seg benna:
aDu beld nk upp, ungan Herredag!
Du ser eg fattest menna.»
Digitized by VjOOQIC
125
42. Dae var alle Herredags menn,
dei blei nk alle huga:
dei rykte eigan med roda upp,
dei totte kje sverdan duga.
43. Og dae var Gautlands kongen,
han tog n& te & langa:
cN& heve eg livt i airomsett,
men aldri s6t eigskogjen ganga.»
44. Og dae var Gautlands kongen,
han fait pk sitt bara kne:
c^g be daeg, ungan Herredag,
du unner maeg nottcfre!»
45. Og dae var snappan Sjuransvein:
c^g seie daeg sk eg meine:
Drikk han drykkjen og S0v han svebnen,
du stend han inkje heime!«
46. Og dae var ungan Herredag,
han lofte sitt sverd med alle;
han hogde te Gautlands kongen,
han m&tte te jorda falla.
47. Og de var ungan Herredag»
han tog n& te ^ hikka:
c^g be daeg, Gautlands dronningja,
du gje okke noge k drikka!»
48. Og dae var Gautlands dronningja,
hu gjekk i kjellaren d&;
for dae kann aeg med sannheid seia,
hu visste kor eideren l&g.
49. Og s& kom hu atte igjen,
og dae gjorde hu med liste:
c^g drikk'e daeg te, du unge dreng,
aeg veid du er faelig tyst'e.»
Digitized by VjjOOQIC
126
50. Og dae var snappan Sjuransvein,
han uti hodne s&g:
cA heyr, du Gautlands dronningja:
og detta drikke du 8jM!»
51. Og dse var ungan Herredag,
han hodne i hanna rykte,
han slo dec pk Gautlands dronningja,
hu sprakk i femtan stykkje.
52. Sk slo del i hel i kongens gard
te del fekk last og meina;
ingjen m&tte levands bli
uden kongens dotter aleina.
53. Sk toge dei den skjon jomfru
og leidd' henne ove skjebsborda:
«No gje seg daeg ein av mine menn,
kven som daeg hava torde.»
54. Og dae var ungan Herredag,
han seilte n^ heim igjen;
s& drakk han sin fa'ers gravol
i hob med sine menn.
— Sj&l var han med til hova.
21. Dei tri vilkori.
I
1. Kongjen sille fara i kri;
— Her veks inkje gull —
han la fyr si dr6ningji vilkori tri.
— Krist gjeve meg ei jomfru!
2. Han la fyr si droning vilkori tri,
ho gjer inkje eitt av alle di.
Digitized by VjOOQIC
127
3. cDu sk6 byggje ein sal utav bly,
den 8k6 vara i aldro ni.
4. D6r so set'e du inni ein stol,
den sk6 glima som morgosol.
5. Og so sko du eige eit b^n i kr,
og eg sk6 vera deg langt ifr&.
6. Og um du inkje gjer. alle tri,
so sk6 du misse ditt unge liv!)»
7. Kongjen ban styrde sitt skip ifr& land,
bass dr6ning stend att'e pk kvitan sand.
II
8. Dr6ningji t&lde upp peningan' ny,
so \6t bo byggje ein sal utav bly.
9. D^r so sette bo inni ein stol,
de glima av den som morgosol.
10. So I6t bo skjera seg jomfruskrud,
sitt gule b&re de slo bo ut.
11. Dr6ningji gjekk seg kt strande,
bo styrde sitt skip av lande.
12. Dr6ningji bissar upp segl og flamm,
deri so skriv bo sitt jomfrunavn.
13. Dk bo kom seg til Skottland fram,
der motte bo kongjen pk kvitan sand.
14. «H0yre du, skjon jomfru, eg talar til deg:
og lyster du no k fygje med meg?»
15. Han klappa benne p^ kvite kinn:
«Du sk6 vera allerkjserasten min!»
Digitized by VjOOQIC
128
16. cNei, kjsere min herre, du talar kje so:
du heire no gjsevar di dr6ning hell 80.»
17. fEg la fyr mi droning vilkor tri;
ho gjer inkje eitt av alle di.
18. Ho sk6 byggje ein sal utav bly,
og den sk6 vara i aldro ni*
19. D^r sk6 ho setje inni ein stol,
og den sk6 glima som morgosol.
20. Og so sk6 ho eige eit b&n i kr,
og eg sk6 vera der langt ifr&.
21. Og um ho gjer inkje alle tri,
so hev ho misst sitt unge liv.
22. No gjev eg deg ein rau'e gullring,
slik ha' kje vori p& dr6ningjis fing.
23. So gjev eg deg eit korileband,
d^r stend pk mitt egje navn.»
24. Dk ho ha' vori der m^nane tv&,
droningji f6r til heimatt'e tr&.
25 Dr6ningji skuva si snekkje fr& land,
att'e sto kongjen p& kvitan sand.
Ill
26. Og d& som de lei utette mot host,
dr6ningji f6r til tyngjast fyr brost.
27. Kongjen han kom fr& leidingjen heim,
han skunda so fort og var inkje sein.
Digitized by VjOOQIC
129
28. Dr6ningji var b&de k&t og bli;
«No hev eg gjort dei vilkori tri!»
29. Dr6ningji var b&de gla og k&t:
cNo sk6 me drikke 'kons barsel i &r!»
30. cHoss kann me drikke 'kons barsol i &r,
sjav hev eg vori so langt her ifr&.»
31. Ho 8ynte honom den salen av bly:
<Og den sk6 vara i aldro ni.»
32. Ho synte honom den gyllte 8tol,
de glima av den som morgosol.
33. Ho synte honom de lisle kind:
t — Men eg er visst inkje faren din — !»
34. Dk tok ho upp sitt korileband,
og der sto pk hass egje navn.
35. fHev du kje vori fyr Skottlands ey?
fann du kje der so ven ei mey?
36. No hev eg gjort dei vilkori tri,
no m^ du taka mitt unge liv.»
37* Han klappa henne pk kvite kinn:
iNei, du sk6 vera allerkjserasten min!»
38. Fyrr'e tryt'e vatne i storom k,
— Her veks inkje gull —
fyrr ho tryt'e den kvende-r&!
— Krist gjeve meg ei jomfru !
9 — Liestel og Moe: Norske Polkevisor. I.
Digitized by VjOOQIC
130
22. Knut i Borg.
I
1. De var fruva liti Kjersti,
tost vera koxni i vande:
ho visste kje hot ho sille svara,
tvo belar fyr borde stande.
— Knut i Borgji lovar so vene brurir.
2. De var hennar saele mori,
ho r&dde so go ei r&:
cDen eine sk6 du kjose deg,
den are deg seia ifr&.»
3. tHelle vil eg hava Knut i Borg,
i gylltan sMen ri,
hell eg vil hava kongjen herre Svein,
i snekkjunne der han skri.
4. Helle vil eg hava Knut i Borg
med gyllte aksleb6nd,
hell eg vil hava kongjen herre Svein,
han rar ivi femten 16nd.»
II
5. De var unge Knut i Borg,
han ville til bryllaups reie;
de var kongjen herre Svein,
han let'e seg klse'i sneie.
6. De var unge Knut i Borg,
han ville til bryllaups bu;
de var kongjen herre Svein,
han let'e si snekkja snu.
Digitized by VjjOOQIC
131
7. De var kongjen herre Svein,
ban koxn seg Hand i gard;
de var unge Knut i Borg,
ute fyr honom star.
8. ttVaelkomen kongjen herre Svein,
vaelkomen hit til meg!
alle denne virkevika
hev eg venta pa deg.»
9. cSnekkja hev lengje fyr lande legji,
er broti av mykje byrr,
ha du vilt meg til gjestebos bo'i,
so ha du vel bo'i meg fyrr.»
10. Inn kom kongjen herre Svein,
tredde so hardt i tilje,
blikna bruri i hogsaete sat
alt unde dei rosir og liljur.
Ill
11. De var kongjen herre Svein,
ban bratt framat borde snur:
cStatt upp unge Knut i Borg,
du verje di unge brur!»
12. tHoyrer du liti Kjersti,
du ber'e fyr meg ingjo sut,
ban plaga allstodt verre fara
som fangtokji by'e ut.»
13. De var unge Knut i Borg,
han sinom sverde bra,
ban bovde kje kongjen herre Svein
fyr tykke mannetra.
Digitized by VjOOQIC
132
14. De var kongjen herre Svein,
han hogg ivi breie bord,
ban kl03rvde skjoUen og ringebrynja,
bass bjarta uti tvo.
15. «H0yrer du de, du Knut i Borg,
bot eg deg seia ma:
er der noko botevon,
Isekjaren sko du fa?»
16. «Her er ingjo botevon,
kjsera mi so go:
bjarta de er sund'e sprukkji,
de flyt'e uti blo.»
17. De var fruva liti Kjersti,
bo beire uti bass b^nd;
Knut ban snudde veggjen til,
so gjev'e ban upp si and.
IV
18. «H0yrer du fruva liti Kjersti,
bot er deg likar so ille?
Nar me sk6 okkon til sengje gange,
sk6 drengjine borpune stille.»
19. «Eg er inkje um dine borpur,
inkje um dine engelske pipur;
de tikje meg allervesste vera,
du munde min Knut'en svike.»
20. De var fruva liti Kjersti,
bo sette seg i sengji ned;
de var kongjen berre Svein,
ban spring'e der veggjen te.
Digitized by VjjOOQIC
133
21. Kongjen sovna fra kvelle britt,
jomfruva vakjer lengje,
alt til de li at stundo dei»
at fuglane skaka vengjir.
22. De var fruva liti Kjersti,
ho uppivi seg sig:
so sig ho de guUbudde sverde
der uppa naglane lag.
23. Ho sette odden fyr bringebein,
de svarar i svanadun:
«Du statt upp kongjen herre Svein!
du faer ingjo onno brur. »
24. Ho sette odden fyr bringebein,
de svarar i sengjebleie:
«Du statt upp kongjen herre Svein!
du faer inkje meyar fleire.»
25. «Tvi so V0re deg, kjsera mi,
so sart du munde meg svike!
eg akta deg til mitt ekteviv
a ra ivi land og rikje.»
26. «Alli hev eg vori kjaera di,
alii di vene mey;
men dette munde eg akte deg,
nar Knut i Borgji laut day,
27. Alii hev eg vori kjaera di,
alii ditt vene viv,
men dette munde eg akte deg,
nar Knut i Borgji let liv.»
— Knut i Borgji lovar so vene brurir.
Digitized by VjOOQIC
134
23. Hr. Asbjonn og liti Kjersti.
1. Kongjen og herr Asbjenn Snare
— den vaelborne mann — |
drikke jol i Engelands garde. i
— Den stigjen trer eg kje uti.
2. aHerr Asbjenn, vil du min magjen vera,
liti Kjersti, mi dotter, sk6 eg deg gjeva.»
3. «Hot sk6 eg med liti Kjersti gjera?
Ho kann kje mi klsee anten sy hell skjera.»
4. «A ho kann vael bade skjera og sy
fyr den yppaste riddar som bur i by.»
5. Herr Asbj0nn han ri'e til naeste by,
han kauper silkje og skarlak nytt.
6. Han kauper ba soks og skjaerebla,
og sender 'a liti Kjersti pa sta.
7. Ho lae den saumen pa tunne,
ho skar 'n som ho kunna.
8. Ho lae den saumen pa tilje,
ho skar 'n i rosur og liljur.
9. Liti Kjersti sette seg pa ein stol,
ho sauma imot den klare sol.
10. Ho sauma ivi hass herd
fire riddarar med dregne sverd.
11. Ho sauma pa hass ermekrans
tie jomfruvur uti dans.
Digitized by VjOOQIC
135
12. Ho sauma pa hass bryste
boss riddaren jomfruva kyste.
13. «Krist gjeve eg ba meg ein trugjen svein,
som kunna bera. den saumen beim!»
14. Til so svara den liten smadreng:
«Berre eg kjende berr Asbjonn fra bass bovmenn.»
15. «Nar du kjem deg i stoga inn,
Asbjonn sit fremst i manne-ring.
16. Nar du kjem deg i stoga fram,
ban slser guUborpa, ban ber gullband.»
17. Da ban kom seg i stoga inn,
Asbjonn sat fremst i manne-ring.
18. Og da ban kom seg i stoga fram,
ban slo gullborpa, ban bar guUband.
19. De fysste berr Asbjonn saumen sag:
«Krist signe bennar fingar sma!»
20. Der blei gle'e og mykje gama,
— den vselborne mann —
liti Kjersti og Asbjonn drakk bryllaup i sama.
— Den stigjen tror eg kje uti.
24. Toreliti og Skakjelokk.
I
1. De lei seg til joleti,
— Ro ut, aerlege menn!
til vokunne klaeddest de vene viv.
— A den jomfru!
1
Digitized by VjOOQIC
136
2. Til vokunne klseddest ho Tore,
den greivedotteri goe.
3. Til vokunne klaeddest han Skakjelokk,
den yppaste riddar i kongjens flokk.
II
4. Toreliti sette sine ternur i ring,
sjov ho dansa uta ikring.
5. Fyre ho gjeng'e som ei sol,
ette dei dansar som i jol.
6. Skakjelokk ivi borde sprang,
sylvbudde knivar or sliro rann.
7. Sylvbudde knivar or sliro rann
av ne i Torelitis hand.
8. Toreliti stakk sine hendar i barm,
bloe de ut gjenom ermo rann.
9. Toreliti ho gjeng ette stette,
si saele mo'er ho motte.
10 ttHoyrer du Tore, dotter mi,
kvi renn'e der bio utor ermo di?»
11. «£g var meg i hegeloft
min bro'ers seng a reie upp.
12. Eg breidde upp dei laken sma,
min bro'ers sverd derunde lag.
13. De skar meg uti dei fingar fem,
eg syr alii guile oftar med dem.»
14. «Du tar inkje, Tore, dylje fyr meg:
dei Skakjelokks kpiv^ne ^kare de^.»
Digitized by VjOOQIC
137
15. Skakjelokk i dynni sto,
han lydde pi del jomfruord.
16. a£g takkar deg Tore, som dulde med meg,
de raue gull eg gjev'e deg.»
17. Han tok Toreliti pa sitt kne,
— Ro ut, aerlcge menn!
gav henne guUkruna og festarfe.
— A den jomfru!
25. Jon Remarsson.
1. Snekkja ligg'e pi lande,
og grase unde henne gror:
her spyrst alii so raske drengjir
soxn 'n Herre Jon Remarsson!
— Men sjoen tek'e so mang ein.
2. De var Herre Jon Remarsson,
han krusar sitt gule har;
so gjekk han seg til si fostermor,
viir spyrje hoss do han sill' fa.
3. «Og inkje d0yr du pa sotteseng,
og inkje fell du fyr sverd;
men akte deg vsel fyr bylgja bla:
ho bliv'e di seiste ferd!
4. Og inkje doyr du pa sotteseng
og inkje fyre pil;
men akte deg du fyr bylgja bla:
hp tck'^ ditt unge livlij
Digitized by VjOOQIC
138
5. De var Hcrre Jon Remarsson,
han snuddest si mo'er ifri:
«Du sk6 alii liva den heirs-dag'e
eg spyr'e deg oftar um rl!»
II
6. «I kvell so vilje me drikke»
med' me kann 0le fa,
i morgo so vilje me sigle,
um vinden han blase ma!i»
7. De var gamle skipar Haken,
vende sine augo mot sky:
«Den som vil sjoen sigle i dag,
han kjem inkje livands til by.»
8. De var Herre Jon Remarsson,
han var seg ein vagehals:
«A den som inkje vil sigle i dag,
han tener sin herren med fals!»
9. De var Herre Jon Remarsson,
han studde seg pi sitt sverd:
«A den som inkje vil sigle i dag,
han tener sin herren med flserd!*
Ill
10. Dei rokest utpa de ville hav
i dagane ein og tvei:
alt sat gamle skipar Haken,
han visst' inkje land hell lei.
11. «H6re er no den vagehals,
i fyrrdags slo so stort?
Me kann inkje ankare kaste,
og segli dei blaes'e burt.»
Digitized by VjOOQIC
139
12. Og de var gaxnle skipar Hiken,
talar til liten smadreng:
«Du hentar meg hit mitt tavlebord,
lat terningan' hava sin gang!»
13. Den fysste tcrning, pa tavlebord rann
— dei tcrningar var so sma — ,
den fait pa Herre Jon Remarsson:
han sille um skipbord ga.
14. «No er me so langt av lande komne,
me kann inkje presten na,
du skriftar meg fyre mastre-tre,
Varhcrre sk6 lye derpa:
15. Ekkjur so heve eg krenka,
og lokka so mang ei m0y —
de hev alii komi i hugjen min,
eg sille pi sj0en day.
16. Og klostri heve eg rova,
og kyrkjur heve eg brent —
de hev alii komi i hugjen min,
de ha' meg sosso silt hendt.
17. Kjem'e de noken livands til lands,
og mi mo'er ho spyr'e da,
so seg, eg tener i kongjens gard
og er bade kvik og kat.
18. Kjem'e de noken livands til lands,
mi festarmoy spyr ette meg,
so seg, eg sov'e pa kvitan sand,
og be ho vil gifte seg!»
Digitized by VjOOQIC
140
IV
19. Dei var tjuge og sju gong tjuge
den ti dei droge fra land;
de var berre fern til lande kom,
i mijjom dei Herre Jons dreng.
— For sj0en tek'e so mang cin.
26. Herr Nilaus.
1. «De gjere bade snjoar og blaes,
og veten gjerest kail;
h0yrer du fruva Signe liti:
hor sk6 me sla var tjall?»
— Dei leikar ein leik,
og den leikjen stend alt utav vreie.
2. «De gjere bade snjoar og blaes,
og veten gjerest kail;
me vil^okkon at Friarlunden,
der sko me sla var tjall.»
3. «Eg var meg i fjor at Friarlunden,
eg vog dine morbroar tri;
inkje er meg gjelli ettergjevi,
inkje hev eg b0tt for di.»
4. «Du fare utor ringebrynja
og hav pa skjurta bla:
der er inkje sverd i Friarlunden,
$om der kann bite pa.»
Digitized by VjOOQIC
141
II
5. De var bolde herr Nilaus,
ban kom seg Hands i gard;
ute sto bispen i Friarlunden,
ban var vel sveipt i mar.
6. «H0yrer du bispen i Friarlunden,
eg belsar deg so bratt:
kann du fyr ho Signe liti
lane kon bus i nott?»
7. «Vaelkomi fruva Signe liti
med alle dine sveinar,
foruta bolde berr Nilaus,
ban ba vel matt seti beime.»
8. Dei toke bolde berr Nilaus
og sette b0gast til bords,
den fysste rett som blei framboren,
var spott og baingsord.
9. «Du var i fjor i Friarlunden,
du vog mine brear tri,
ingjo boti bev eg fengji
og inkje spurt ette di.»
10. «I Qor var eg i Friarlunden,
eg vog dine brear tri;
eg ri'e meg pa tingje
og b0ter fyr alle di.»
11. De var bolde berr Nilaus,
ban seg unde borde sag,
sag ban bae si' systersenir
daue pa golve lag.
Digitized by VjOOQIC
f 142
12. De var bolde herr Nilaus,
ban seg ivi borde sprang,
ban slo vel femten bovmenn,
fyrr ban fekk sverd i band.
13. De var bispen i Friarlunden,
ban glytte upp og sag,
da fekk bolde berr Nilaus
pa staen sitt banesar.
14. De var bolde berr Nilaus,
ban sinom sverde bra,
boggje til bispen i Friarlunden,
ban fait i lytir tva.
15. «D6 leggje mitt lik i Lucikyrkje,
der fruvur og m0yar gange;
skjollen og mitt goe sverd
sk6 ivi mitt bovue bange.»
— Dei leikar ein leik,
og den leikjen stend alt utav vreie
27. Det var sk silde.
Det var sa silde og sent om en kveld,
jeg vidste af slet ingen kvide;
da kom der et bud ifra kjaeresten min,
jeg skulde til bende udride.
— Tvunget baver elskoven bende — .
Jeg gik mig med il udi stalden ned,
og klappede gra gangeren pi bagen;
jeg lagde pa bannem sadlen af S0lv,
og bidslet, med guld var beslagen.
Digitized by VjOOQIC
143
3. Sa red jeg mig de stive mile frem,
mens andre monne «0deligcn sove; —
og veien gik til min kjserestes hjem
igjennem de m0rkende skove.
4. Og alle de sma fugle, i skoven var,
de voldte mig sa stor en kvide;
for alt det de kvidred og alt det de kvad,
de sagde, jeg fortere skuld' ride.
5. Og alle de fugle, i skovene var,
de gjorde mig sa stor en m0de;
for alt det de kvidred og alt det de kvad,
de sagde, at min kjsereste var d0de.
6. Og som jeg mig kom pa gronnen eng,
der horte jeg de klokker ringe:
ikke andet jeg vidste, ikke andet jeg fornam,
end mit hjerte itu monne springe.
7. Jeg ilede mig op i h0ienloft,
som jeg pleied let stedse at gjore:
der stander de jomfruer alt udi flok
at klaede min kjserest til dode.
8. Jeg klappede hende pa hviden kind,
som for var sa rosende rode:
Herre Gud bedre mig fattig ungersvend!
her finder jeg min kjaereste dode.
— Tvunget haver elskoven hende — .
28. Jomfruva Ingjebjor.
Eg veit meg ein sedeli skog'e
sunna og vesta fyr fjord:
der veks'e so mange dei sedeli tre,
dei venast pa jordi som gror.
— H6re sko sveinen finne jomfruva?
Digitized by VjOOQIC
144
Der veks'e so mange dei sedeli tre,
bjorkji og so lindi;
dcr spilar so mange dei aedeli dyr,
hjorten og so hindi.
Der spilar so mange dei sedeli dyr,
ikonne og so duva — :
ho er setta av aurom lande»
den rike stolte jomfruva
1. De var strie stjukmori,
ris upp um midje natt:
forskapte ho fruva Ingjebjor,
som Herre-Per ha' silt havt.
2. De var strie stjukmori,
ho framafyr sengji sto:
•Statt upp, fruva Ingjebjor,
so &rle og so skjott!»
3. De var strie stjukmori,
auka ho syndi stor;
skapt 'a i ei villande hind
som spring'e p& oyeskog.
4. De var fruva Ingjebjor,
ho upp i sengji reis;
tiom trilla t&rine,
i hindehamen ho steig.
5. De var fruva Ingjebj0r,
ho upp or sengji sto;
tiom trilla t&rine,
i hindehamen ho f6r.
Digitized by VjOOQIC
145
6. Ho la upp& hass hovdegjar
guile av fingane fern —
dc var 'o til sorg og kvie
kv6r dag han s&g upp& dem.
7. Ho la upp& hass hovdegjar
guile av fingane ti —
de var 'o til sut og tregje
kv6r gong han s&g p& di.
8. De var han rike Herre-Per,
vakna og um seg s&g:
burte var fruva Ingjebjer,
som p& hass annen l&g.
II
9. «H0)rre du, unge Herre-Per,
du syter no inkje lengje!
Dotter til Alv & Skeio nord
er venar hell anna kvende.
10. Dotter til Alv & Skeio nord
ho er so ven ein blome,
ho ligg i sinom sengji sjuk:
ho ventar Herre-Pers kome.»
11. « Dotter til Alv a Skeio nord
er venar hell anna kvende;
inkje vert ho svart av meg,
inkje vert eg kvit av henne.»
12. De var han Alv k Skeio nord,
han bryggjar og blandar han;
Herre-Per ri &t oyeskogjen,
sjav'e trettande mann.
10 ^ Liest0l oz Moe: Norske Folkevisor. I.
Digitized by VjOOQIC
146
13. De var han Alv & Skeio nord,
han bryggjar og blandar vin;
Herre-Per ri &t 0yeskogjen
med alle hundane si'.
14. Han sette snorur i kv6r den kro
der hindi vani & fara;
men hindi var so var'e um seg,
ho ville kje lata seg snara.
15. [Han sette snorur i kv6r den kro
der hindi vani k gange;
men hindi var so var'e um seg,
ho ville kje lata seg fange.
Ill
16. Kjem'e ein liten sm&svein,
seie han tiend ifr&:
«Dei s&ge hindi i haga igj&r
som Herre-Pers hug leikar pa.»
17. De var strie stjukmori,
aukar ho syndi mei:
skapte 'a i den ville orn
som flyg'e so h> ivi hei.
18. Skaut ho seg or hindehamen,
flaug so hkgt i tre.
Herre-Per sto p& gr0ne vollen,
de gjekk hass hugjen so ner.
19. Tok han 0ksi upp^ si herd,
hoggje so langt han m&tte,
alt til han kjem'e mannen den
som sedeli skogjen &tte.
Digitized by VjOOQIC
147
20. Kjem'e den gamle mannen,
var inkje ven k sj&:
cHegg'e du ne mitt blometre,
du sk6 inkje fruva f&!
21. Hoyre du, unge Herre-Per,
kvi h0gg'e du ne min skog?
Du faer kje den ville erni,
fyrr ho faer nianneblo.»
22. Han skar stykkje utor sin barm,
kasta det h> 'pi kviste;
0rni skreik, so hkgt ho gol,
ho ville Herre-Per giste.
23. Ho sette seg pk sMe-brugda,
plukka seg som ei duve.
Skaut ho av seg ernehamen,
den rike stolte jomfruve.
24. cEg hev so lengje p& skogje legji
at 66 mk tikje de furdur;
eg hev kje anna til foe havt
hell einer-ber i urdo.
25. Eg var meg so liti ei hind,
eg dro meg framte med bakka;
mine sjau breane kjende kje meg,
dei pussa pk meg rakkar.
26. Eg var meg so liti ei hind,
eg skreidde meg framte med lie;
mine sjau breane kjende kje meg,
dei skaut ette meg med pilir.
27. Gud signe deg, dandis Herre-Per,
fyr alle go-r&'ine dine!
Stjukmor mi sit i Trollebotn,
der grset ho syndine sine.»
— No heve sveinen funni jomfruva.
Digitized by VjjOOQIC
148
29. Horpa.
I
1. Der var tvo systar i ei borg,
— Ved sande —
den eine volde den andre sorg.
— B&ra ber'e so vent eit viv frk lande.
2. Den yngre kunna spinne lin,
den eldre kunna kje stie svin.
3. Den yngre kunna spinne gull,
den eldre var allti svevnefull.
4. Den yngre kunna skipa mat,
den eldre kunna kje tvk eit fat.
II
5. Syster tala til syster s&:
«Me vil okkon til Sjoar-^.»
6. «Hot sk6 me 'kon til Sjoar-a?
me hava der ingji klsee tva.»
7. «Me vil tvk 'kon kvite,
me er tvo systar like.»
8. «Du m& tva deg nott og dag,
du tvser kje av de Gud deg gav.
9. Um du tvser deg kvit som krit,
alii vert du di syster lik.
10. Du m& tvk deg so kvit som du kann,
alii fser du ein festarmann.
Digitized by VjOOQIC
149
11. Um du tvser deg kvit som bein,
alii fser du ein festarsvein.*
12. Den yngre gjekk fyre som ei sol,
den eldre gjekk ette som orm i jord.
13. Den yngre gjekk fyre med utslegje h&r,
den eldre gjekk ette med falske rk.
14. D& dei kom kt Sjoar-&,
so fdr dei til & vaske og tv&.
15. Den yngre sette seg pk ein stein,
den eldre skuva ho ut fyr mein.
16. Ho rette upp si kvite hand:
«A hjarte syster, hjelp i land!»
17. «Ligg du der, og f& du skam,
eg vil hava djn festarmann.»
18. «£g sko gjeva deg gull og jord,
um du vil hjelpe meg upp or fjord !»
19. «Ligg du der, og hav du mein,
eg vil hava din festarsvein.»
20. «£g sk6 gjeva deg meire:
eit skip med gogn og greie.
21. Eg sk6 gjeva deg bsere:
alle mi' brureklsee.*
22. «Inkje eg hjelper deg i land,
utan eg fser din festarmann!»
23. «Fyrr du sk6 f& min festarmann,
fyrr 8k6 eg reka so langt eg kann.»
Digitized by VjjOOQIC
150
III
24. Den eldre blei klsedd i brurehus,
dei bar for henne dei h&ge voksljus.
25. »De tek inkje av dei sleri sm&,
eg toler inkje soli sj&.»
26. cVael du toler soli skin,
verre de er for festarmann din.»
IV
27. Der kom vind av norde,
dreiv de likje til fjorde.
28. Der kom vind av austre,
dreiv de likje til nauste.
29. Der kom vind av are land,
dreiv de likje p& kvitan sand.
30. Der gjekk tvo pilgrimar ut med S,
dei 8&g de likje pk sanden l&g.
31. Dei toke hennar kvite kropp,
der gjorde dei av ein horpestokk.
32. Dei toke hennar gule h&r,
gjorde dei horpestrengjir sm&.
33. Dei toke hennar festar-ring
og gyllte horpa rundt i kring.
34._ aDer sko vera bryllaup i naeste by,
" ~ vil me prove 'kons horpe ny.»
i tok den horpa unde skinn,
gjekk dei i bryllaupsstoga inn.
Digitized by VjOOQIC
151
36. Dei sette seg i durag&tt:
«Ly8ter d6 heyre ein horpe8l&tt?»
37. Til svara strengjen fysste:
cBruri ho var mi syste.*
38. Til svara strengjen are:
cBruri ho var min bane.»
39. Til svara strengjen tree:
cBrudgomen var min bele.»
40. Mselte no bruri, rau som bio:
«Hav ut den horpa, ho gjere uljof»
41. Svara de brudgomen, bleik som bast:
«S1^ mei p& horpa, og sl& vel fastt»
42. Til svara strengjen fjorde:
«Bruri ho meg forgjorde.*
43. Til svara strengjen femte:
cBruri pk k meg spente.»
44. Til svara strengjen sette:
«Brudgomen meg forgjette.»
45. Bruri tr6 pk spilemanns fot,
so bloe sprang av naglerot.
46. Bruri tr6 p& spilemanns t&:
«D6 sl& den norpa i stykkje sm^!»
47. Dei toke horpa slo imot jord,
so blei derav ei jomfru go.
48. Brudgomen heiter p& sveinar tv&:
cD6 gangje kX skogjen og hogge b&l!
Digitized by VjOOQIC
152
49. Hogge no older og eikje
og hente so nsever og kveikje.»
50. Sundag sat bruri i hogsaete boll,
— Ved sande —
urn m&ndagjen l&g ho i oske og kol.
— Bara ber'e so vent eit viv fri lande.
30. Asaliborgji.
I
1. «£g hev so vondt i hovde ni6,
eg veit inkje kven de veil;
um eg legg alii so augo isama,
so fser eg kje sova hell.»
2. «Hev du so vondt i hovde d6,
og veit inkje kven de savnar,
so kaup deg gull og glimestein
og send de av med ravnar.»
3. «H0yrer du de, du ville ravnen,
hot eg talar til deg:
vil du deg kt anna lande
a bele til moyo fyr meg.
4. Hoyrer du de, du ville ravnen,
fuglen upp& tre:
du here bo til Asaliborgji,
best'e so trur eg d6.»
5. »Hosse kann eg &t anna lande
a bele til moyo fyr deg?
eg hev inkje brev hell runir
k fore dei ifr& deg.»
Digitized by VjOOQIC
153
6. De var ungan Alv'e,
ban sat i gyllte stol;
so tok ban del gulljartur
og batt til ravneklo.
II
7. Ravnen sette fjor i v6re,
fauk ban ivi bav,
alii nott bell Ijosan dagjen
ban seg kvildi gav.
8. Alii nott bell Ijosan dagjen
ban seg kvildi gav,
fyrr ban kom &t bogelofte
der Asaliborgji var.
9. De var ville ravnen,
sette seg i svalar:
tStatt no upp, du Asaliborgji!
eg lyster med deg tala.»
10. Ravnen sette seg i svalar,
rister og skjek sine vengjir:
«Statt no upp, du Asaliborgji!
no bev du bo'i fengji.»
11. «Eg bev so lengje i lofte legji,
og mykje beve de bendt;
men alii bev ville ravnen
fyrr vori til meg sendt.
12. Gakk du deg p& voUen ut
der drengjine Ijote doy,
og inkje gakk i bogeloft
a bele til vene moy.
Digitized by VjOOQIC
154
13. Gakk du deg p& vollen ut
der drengjine l&te liv,
og inkje gakk i hegeloft
& bele til vene viv.»
14. «Du tar inkje spotte meg,
um eg hev drukkji bio:
for tung'e er mi follogji,
vond'e og inkje go.
15. Du tar inkje spotte meg
um eg hev drukkji bio:
me v&re tri sams3rskjeni,
stjukmori var kje for go.
16. Tri so v&re me kongjens senir,
og alle v&re me fride;
den eine blei skapt i ein fr&narorm,
han skri'e der neri lie.
17. Den eine ho skapte i franarorm»
l> neri grase k skrie,
og meg ho skapte i villan ravn,
dei sendebo bera so vie.
18. Den tre'e ho skapte i fjerustein,
han ligg'e ne med k;
fyk'e eg nott hell Ijosan dagjen
eg kviler meg derupp&.»
19. So tok han dei gulljartur
og kasta i Asalis fang:
«Dette sender deg unge Alv'e,
so er hass skiringsnavn.v
20. oja du ber'e bo'i til unge Alv'e
og de upp& mi vegne:
at hev han hug og vilje til,
so fester han fruva gj0nne.»
Digitized by VjOOQIC
155
III
21. Ravnen sette fj0r i vere,
fauk ban ivi hav,
alii nott hell Ijosan dagjen
han seg kvildi gav.
22. Alii nott hell Ijosan dagjen
han seg kvildi gav,
fyrr han kom &t bure de
der unge Alv'e van
23. Han sette seg p& loftssvoli,
skok han sine vengjir:
cSsel'e er du unge Alv'e
fyr tiend du hev fengji.
24. Eg ber'e bo fr& Asaliborgji
og de upp& hennar vegne,
at hev du hug og vilje til,
so fester du fruva gj0nne.»
IV.
25. De var unge Alv'e,
han styrde sitt skipe i land,
og de var hennar ssele faren,
han rei pk kvite sand.
26. aHeyr du de, du unge Alv'e:
gakk deg i stoga inn,
med' eg gjeng &t hegelofte
A tala med dotter niin'.»
27. Silkje og skarlaken
blei ette jordi breidd,
so blei Asaliborgji
ne kt strondi leidd.
Digitized by VjOOQIC
156
28. De var Asaliborgji,
gjekk ette stettinn inn,
dei turvte kje Ijose bera
de lyste av hennar kinn.
31. Svein Nordmann og Gullbjer.
I
1. Svein Nordmann tener i kongjens g&rd
— Fyr den som er graven unde lie —
i &tte vintrar og eit &r.
— For der belar Svein,
Svein Nordmann langt nordafyr bergom.
2. Han tener inkje fyr onno len
hell fyr henne Gullbjer, ho var so skjen.
II
3. Svein Nordmann luter ivi breie bord,
han talar til Gullbjer dei leyndar-ord:
4. cH0yrer du Gullbjer eg talar til deg:
lyster du fygje av lande med meg?
5. Eg 8k6 fere deg p& den oy,
du kann syrgjelaus liva og syndelaus dey.
6. Eg sk6 fere deg pk de land,
du gjeng'e pk guile som hera pk sand.
7. Der gjel inkje annan fugl hell gauk,
der veks'e kje anna gras hell lauk.»
Digitized by VjOOQIC
157
S, «Er -de sant som du seier meg,
so er eg snart ferdug k fygje deg.»
9. Gullbjer ho samlar sitt gull i skrin,
Svein Nordxnann salar ut gangaren sin.
10. Gullbjor ho samlar sitt gull i skM,
Svein Nordmann stiller sin gangaren gr&.
Ill
11. D^ dei kom seg nord unde li,
d& s&g dei den grefti djup og vi.
12. tHeyr du Svein Nordmann, eg spyr'e deg:
kven sk6 liggje i grefti der?»
13. tFyr min hest er ho for trang,
fyr min kjserast passa lang.
14. Atte jomfruvur hev eg havt,
alle hev eg i gravi lagt.
15. No sko du den niende vera,
deires syndir sk6 du bera.»
16. Lengje sto GuUbjer og tenkte med seg:
kann inkje mi' runine hjelpe meg?
17. «Du tente min fa'er i &tte kr,
eg hev alii luska ditt gule h&r.»
IS. «Ja, gjonne tnk du luske meg,
n^r du kje i svevnen svik'e meg.)>
19. «Krist svike naeg p& Gjeddare bru,
um du inkje kann meg tru!»
Digitized by VjOOQIC
158
20. Svein Nordmann la seg i Gullbjers fang,
runesvevnen p& ban rann.
21. Gullbjer tok upp si raue gull-snor,
den batt ho kring Svein Nordmanns fot.
22. Gullbj0r tok upp sine raue gullb6nd,
dei batt ho kring Svein Nordmanns h6nd.
23. cStatt upp Svein Nordmann, eg vekkjer deg,
eg vil kje i svevnen svike degl
24. Den grefti du hev akta meg,
no vert ho m&ten fyr sjave deg.
25. Fyr hesten din er ho hoste trang,
fyr sjave deg vert ho m&ten lang.»
26. Gullbjor drog upp ein sylvbunden kniv,
sette ho den i Svein Nordmanns liv.
27. «No ligg'e du fyr hauk og ravn,
enno ber eg mitt jomfrunavn.
28. No ligg'e du, deg renn'e bio,
enno gjeng eg ei moy so go!»
29. So la ho han i si egjo grav,
— Fyr den som er graven unde lie —
so rei ho heim til sin fa'ers gard.
— For der belar Svein,
Svein Nordmann langt nordafyr bergom.
Digitized by VjOOQIC
159
32. Olav og Kari.
I
1. Olav sat heime i &tte &r,
— Tr0 meg inkje for nsere —
fyrr han ville si mo'eri sja.
— P& voUen dansar mi jomfru.
2. De niende tek'e til lie,
han ville til si mo'eri rie.
II
3. «H0yrer du Olav, sonen min:
hosse likar du gifta di?»
4. aSosso likar eg gifta mi,
som eg drikk'e b^ mj0 og vin.
5. Sosso likar eg gifta go,
som kv6r den dagjen & drikke jol »
6. «£g s&g henne Kari rie
igj&r med elvesie.
7. Ho hae kje anna til hest,
hell kvite bjonnen ho lika best.
8. Ho hae kje anna til beisle-ring,
hell fr^narormen ho slengde ikring.»
9. «De mune dei p& henne Ijuge —
Gud n^e den som slikt trudde!»
10. € Hosse kann grase p& jordi gro,
n&r sonen m& inkje mo'eri tru?»
Digitized by VjjOOQIC
160
III
11. Olav han spring pk gangaren gr&,
so hastig ri'e han derifr^.
12. Kari ho ser seg ut so vie,
so ser ho 'n Olav ette halline rie.
13. Ho gjordest b^ bl& og bleik:
«No ser eg Olav at han er vrei!»
14. Ho skodde si h6nd, ho skodde sin fot,
so gjekk ho sin herren syrgjeleg imot:
15. «H0yrer du Olav, herren min:
hot tiend fekk du hja mo'eri di?»
16. ffHo sa, ho s^g deg rie
igj&r med elvesie.
17. Du hae kje anna til hest
hell kvite bjennen du lika best.
18. Du hae kje anna til beisle-ring,
hell fr&naronnen du slengde ikring.i>
19. «De mune dei p& meg Ijuge —
Gud n^e den som slikt trudde!»
20. «Hosse kann grase pk jordi gro,
n&r sonen mS inkje mo'eri tru?»
21. Han la til henne med tynnyrtein,
serkjen rivna, og hoUe seig.
22. Han la til henne med tynnyrkvast,
serkjen rivna, og holle brast.
23. «01av, Olav, sia inkje leng'!
No hev eg fengji min hjartespreng.»
Digitized by VjOOQIC
161
24. Han tok 'a Kari i sitt fang,
so bar ban benne pk silkjeseng.
25. «Du dreg'e serkjen utor blo'e,
du sender ban til mi mo'er!
26. Du be, bo tvser ban rein'e
og gifter kje dettar fleire!»
IV
27. Kari kom seg til bimmeriks dor,
jomfru Mari slepte 'a innafyr.
28. Jomfru Mari tukka fram ein stol:
<Sit, liti Kari, og kvil din fot!»
29. «Du tar inkje rydje sess fyr meg,
eg er inkje for go til stande fyr deg.
30. Eg er inkje troytt, eg kann vsel st&, —
men mk Olav bimmerikje f&?»
31. «Sit, liti Kari, og kvil deg pa —
Olav ban sk6 bimmerikje fa!»
32. «£g er inkje tr03rtt, eg kann vsel st^:
men ma Olavs mo'er bimmerikje f&?»
33. Jomfru Mari bo svara s^:
— Tro meg inkje for nsere —
« Olavs mo'er kann kje bimmerikje fa. »
— pa vollen dansar mi jomfru.
11 -^ Liestol og Moe: Norske Polkevisor. I.
Digitized by VjjOOQIC
162
33. Solfager og Ormekongjen.
I
1. David kongjen kom seg riand i g&rd,
— Med de vive var so ungt —
Solfager sto ute, ho sola sitt h&r.
— Meg lyster i lunden utrie. —
2. «Kvi stend'e du Solfager solar ditt h&r,
hev du ingjo guUkrune & setje upp&?»
3. Han gav henne guUkrunune tri,
Solfager tok imot alle di.
4. Han gav henne gullkrunune fern,
Solfager tok imot alle dem.
II
5. David kongjen sille i leding fara,
Solfager sille lande taka i vara.
6. Han stoypte gullkrossen i Solfagers h6nd,
at ho siir vera kjend pk fremminde 16nd.
7. Ormekongjen kom seg riand i g&rd,
Solfager sto ute, ho sola sitt h&r.
8.. cHoyr du, Solfager, eg talar til deg:
du svik'e kong David og trulovar meg!»
9. tDe sk6 kje skje med' eg live hev,
at eg mi tru til tvo broar gjev.»
10. So gav han henne dei dvaladrykkjin' tri,
Solfager ho d&na, 6k ho fekk di.
Digitized by VjOOQIC
163
11. Og der kom bo fyr kong David inn:
«Solfager er dau, allerkjaerasten din.v
12. David kongjen ban blei so ille ved ord,
ban bleikna som bast og svartna som jord.
13. Dei la'e Solfager pk likeb&r,
so syrgjeleg ri'e kong David ibj&.
14. Dei grove Solfager unde moll og stein,
so syrgjeleg ri'e kong David beim.
15. Dei jarda likje, og alle drog beim,
mien Ormekongjen ette kring grefti sveiv.
16. Han grev'e Solfager or moUi bo l&g;
Solfager bo vakna og kring seg s&g.
17. cKv&re vil du no, Solfager, liggje bera day,
bell fygje p& miitt lande og vera mi moy?
18. Kv&re vil du no, Solfager, liggje bera lik,
bell fygje p& mitt lande og vera mitt viv?»
19. c£g tiss vera for ung'e til liggje unde stein,
eg lyt belle fygje mied Ormekongjen beim.
20. Eg tiss vera for ung'e til liggje unde jord,
eg lyt belle sitje med Ormekongjens bord.»
III
21. Kong David gjeng'e vegjen fram,
der mater ban so gamal ein mann.
22. Der matte ban so gamal ein mann,
bar tiend ifr& fremminde land.
Digitized by VjOOQIC
164
23. «Kong David, kong David, eg til deg talar:
Solfager liver i bjarte gullsalar.
24. Hoyr du, kong David, du gleym dine sorgjir:
Solfager liver i bjarte gullborgjir.
25. Du let'e deg pilegrimsklse'e skjera,
liksom ein pilegritn mune du vera.
26. So tek'e du pilegrims-staven i bond,
so reiser du deg i fremminde lond.»
IV
27. Kong David let pilegrimsklse'i skjera,
liksom ein pilegrim mune ban vera.
28. So tok ban pilegrimsstaven i band,
so reiser ban p& Ormekongeland.
29. David kongjen kom seg gangand i g&rd,
Solfager sto ute, bo sola sitt b&r.
30. cA b0yr du, Solfager, bot eg be'e deg:
ei omoseg&ve so gjeve du meg!»
31. «Du gjeng'e no deg i stoga inn,
og sjov sk6 eg bera den maten umkring.»
32. Alt mied' bo bar den miaten fram,
bo tok inkje banskane av si band.
33. cEr de so skikkjen pk dette land:
dei bryt'e braue mied banskar p& band?*
34. «De tiss inkje vera vandare mann,
bell eg m& brjote braue med banskar p& band.»
Digitized by VjOOQIC
165
35. tEr eg inkje no, so var eg den ti
eg gav gullkrunun' til fcstarmoy mi.
36. £r eg inkje no, so var eg den gong
eg stoypte gullkrossen i Solfagers hond.»
37. Solfager ho Ijrfter p& pilegrimshatt :
«Er du kong David, du seie meg satt!»
38. «A hoyr du, Solfager, hot eg spyr'e deg:
vil du kje heimatte fygje med meg?»
39. «So gj0nne eg ville fygje med deg,
n&r eg visste at Ormekongjen sakna kje meg.»
40. Kong David han s&g uti si bok:
Ormekongjen er vikjen so langt av krok.
41. Kong David han tok ut Ormekongjens hest,
so rei han heimi med den han ha' fest.
42. Ormekongjen kom av ormegarden heim:
Solfager var burte, den vene mey.
43. Ormekongjen vart so splitrande vrei,
— Med de vive var so ungt —
at han flaug sund'e i flintestein.
— Meg lyster i lunden utrie.
34. Tor Brynjulv og fluga.
1. Tor Brynjulv han sit unde stoguvegg,
han byster sitt h&r, han kjember sitt skjegg.
— Hei og h&! Hugjen leikar so vie.
Digitized by VjOOQIC
166
2. Tor Brynjulv sparkar, han er so k&t:
«Eg aktar meg til §l bele i &r!
3. Hoyre du myhank, xnin frende,
du sk6 bera bo aust til kvende.»
4. c£g sk6 bera bo, b&de aust og vest —
eg veit inkje h6re din hugjen er fest.»
5. cDu sk6 bera bo aust til fluga,
ho stend'e fest i min huga!»
6. cMen hosse kann eg til fluguland?
du veit no fluga er belevand.»
7. «Du helsar fluga med Mvors-ord:
eg er den sterkast' p& denne jord!»
8. Myhankjen tvser'e si kvite hand,
so drog han seg til fluguland.
9. Myhankjen kjem seg riand i g&rd,
fluga stend ute, slaer ut sitt h&r.
10. c£g helsar deg, fluga, eg talar til deg:
Tor Brynjulv han aktast &. bele til deg.
11. Her stend'e du, fluga, b& fager og fln:
eg tikje du er Tor Brynjulv so lik.»
12. c Hosse kann eg vera Tor Brynjulv lik,
for han er fatik, og eg er rik?
13. N&r eg sit fyre herrebord,
so bukar han i den svarte jord.
14. N&r eg sit et'e av sylvarfat,
rotar Tor Brynjulv i motting-sta.
Digitized by VjOOQIC
167
15. N&r eg sit ct'c ost og egg,
ligg'e Tor Brynjulv undc kamar-vegg.»
16. Myhankjen slo fluga unde kinn:
cDe sk6 du hava fyr kjeften din!»
17. cKnipp!» sa fluga, ho snipt' ein gr&t:
cN&r sk6 okkos bryllaup st&?»
18. «De facr stande i denne v&r,
med' alle sm&flugune heve m&l.»
19. Fluga ho f6r seg &t rjomeholk,
ette kotn Tor Brynjulv med alt sitt folk.
20. Der vart brak uti brurcferd,
myhankjen spokte med nakje sverd.
21. Og der vart leven i brurefiokk,
Tor Brynjulv datt n'i ein tjoruholk.
— Hei og h&! Hugjen leikar so vie.
35. Rabnabrydlaupe i Kr^elund.
1. L&ngt i auster i Kr&kelund
dar er so vakker ein by;
adle dei dyr i verdse er,
dei s^nkast dar uti.
Bj0dnen han er yppaste kar i skogjen.
2. Bj0dnen sat uti bakkje,
og mangt so munne han hugsa:
«Ska eg S0mja dan breie Qord,
v&t d&, vert'e mi buksa.»
Bj0dnen visste seg ingjse rk i skogjeti.
Digitized by VjOOQIC
168
3. cS6te heve eg dan heile nott
med grit og idle lit:
S0te deg, Hallvar, lena meg skuto di,
meg ber slett ingjen bit.
Eg er bo'en te brydlaupsgard i skogjen.
4. Eg er bo'en te brydlaups
uti rabnabur;
rabnen ska han brudgom vera,
trano vera bans brur.
Eg ska vera kjokemeistar i skogjen. »
5. Sio kom ulven laupande,
sp6dde seg som ei pil:
cGjeva vilde eg inkvart godt,
eg vore tvertove ei mil.
Di eg ska verta klokkar i skogjen. »
6. Ottren smaug han i ei v6r,
vart han var ein fisk;
dan so skjenkte han brudgomen,
da vart deira ottebisk.
Ottren var deira fiskar i skogjen.
7. Kj0tmeis8c komi hu fykande
med ein vesal m61e kj0t;
dan la hu te gjestabo's,
da smaka hadla S0tt.
Kj0tmeis8e var hu tenestepika i skogjen.
8. Hjasen kom han byksande,
datt han pi si nasa,
han skunda seg uti bakkjen ne,
han haurde ikodne blisa.
I)LOdne bles i lur^n uti skogjen.
Digitized by VjOOQIC
169
9. Orrcn kurra 'punde bj0rke-rot,
fann ein vesal makk;
dan so skjenkte ban brudgotnen,
ban fekk guss 1st og takk.
Orren ban var kokkjen uti skogjen.
10. Ein feit smorklakk bar bono fram,
— bu var deira kokke-taus —
dan lint' bu med seg beiman-te;
kjetto gav ei mus.
Kjctto var bu dyreskyttar i skogjen.
11. Haukjen gav ein kjukling,
dan stal ban som ein tjov.
Kriko svara: « Stolen kost
bava me inkje bebov.»
Brudgomen sa: «Oss vantast kost i skogjen. «
12. Hanen gav ein flabbr0-leiv,
kom uta stabur;
spanka, sparka, gjorde seg te,
gol ban «Kui-ku-lurU
Han var deira songemeistar i skogjen.
13. Sporven skulde ban drikka skaffa,
da la dei bono pa;
fann ban seg eit malta-kodn,
da gjorde ban mungat pa.
Sporven var ban xnungatsmann i skogjen.
14. Ein S0tmjelks-kjdes' pa deira fat
dan munne svalo bringa;
dan kj0pte bu 'tav ein «dank-jou-niaat».
Dei toko med kvat dei fingo.
SvalQ bu var brura-pika i skogjen.
Digitized by VjOOQIC
170
15. Suggo gav eit kamshove,
komparute og kling,
h6ve stoppa, havrasupa,
sk6ke-drykk og bleng.
Dar var ba' saup og syra i skogjen.
16. Reven gav ein lepsekling,
levragraut og kumla,
levrakaka, kalvadans,
kjsese, skj0r og gamble,
rjomasold og mosebryxn i skogjen.
17. Krossbr0, kabbretta, setebro,
da gjekk te brydlaupsgard,
rognakaka, levrakling,
kjsesa ost og rav.
Da gav geitse, borisk-sleikjar i skogjen.
18. Kn0ost, tvibryggja og brennevin,
range dravle og grant,
da gav lerko songefngl;
gankjen gav eit nant.
Gankjen vara mnngitsman'n i skogjen.
19. Ulven stend i kj0rkje-le,
st0e seg pa sitt sverd,
ser ban seg at strandse ne
so fager ei fugla-ferd.
Han ser trano trinande i skogjen.
20. Han ser brurse trinande
med si' hoge bein,
hegren med sin lange hals
han er henna leiesvein.
Mndolpen buldra pa trumbo uti skogjen.
Digitized by VjOOQIC
171
21. Dar vart mokje glira,
halvo meira gaxnan,
ulven skulde han klokkar vera,
han kunde ikkje ringja saman.
Reven var dan treiskaste kar i skogjen.
22. Sauen var deira foresmann,
kadla var han te prest;
gjekk han seg i kj0rkjo inn,
las so vakker ein tekst.
No tok pa a kveldast uti skogjen.
23. No tok pa a kveldast,
dei kunde ikkje lenger bia;
dei skunda seg te brydlaupsgarden,
magjen bar pa a svia.
Dar gjordest som ei slupsing uti skogjen.
24. Hjasen utav si dristigheit
fekk han seg ein brand'e,
skaut han triar skyte av,
dar rab'est kver ein mann'e.
Han gjorde som ei frosing uti skogjen.
25. Brudgomen tek'e si brur med seg,
set'e seg i hegssete;
mj0dlo hine gjestenne
yppest stor skitlseta.
Da er alt um hegheitae i skogjen.
26. Sporven sette seg manna hogst,
han tottest ikkje vera liten.
Kj0tmeis8e bykste hu hono nest
og sette seg i brikjae.
Gasae hu var kleva-kana i skogjen.
Digitized by VjOOQIC
172
27. Skjor'se skulde hu skjenkja
i mekjen mannatrong:
hu kunde seg ikkje p^ golve snu,
di vele var for lingt.
No belt mungat'e pi i skogjen.
28. Uglo drog ut task-hakjen,
bykste hu eve borde;
hogga vilde hu kjotmeisae.
Kj0tmei8se tok te orde:
«Di skitl&t, meg finst rett um i skogjen. »
29. Ulven drikk utav sylverskil,
slengje han henne mot golv.
Inn so kjem han bamse bonde:
cEg trur du rir deg sj0lv.»
— «Var herraste, famen, haldt meg inkje i skogjen !»
30. Upp sprang sporven l0Stig og gla,
dansa han med merrse;
tala te henne: «Vara deg,
eg byks' ikkje din hov forderva.»
Hjorten han tuta i bukkahodn uti skogjen.
31 Inn kjem krako hoppande
med si svarta hetta:
«Sitje no adle heil og saele!
ere d6 no adle mette?
Vilja d6 so britt hald' upp a eta i skogjen ?»
32. Te svara ornse, gamla gomor,
i brikjse dar hu sat:
«Oss hev ikkje skorta i dag
korkje drikka elde mat;
guss Ise have d6 som te hava 16te i skogjen!*
Digitized by VjOOQIC
173
33. Bj0dnen vart han rusande,
gjorde han i si brok;
sume hava da lote pH seg,
del gruva dei fa alder nog.
Maten se da yppaste gras i skogjen.
34. Dar vart mokjen elskogjen
uti rabnabur;
rabnen tek'e si trana i fang,
hu var so knetse ei brur.
No drog kver xnann te sino uti skogjen.
35. Foro dei ikkje vael i danna ferd
uti rabnabur?
Gud lat oss fara evindeleg vsel!
Ska'e i brudgom og brur.
Gud late dei alder dagjen trivast i skogjen!
36. Hustru kann deile med sin bonde.
1. [Da de lei til ottemal,
hanen f6r til gala,
kjeringji|vekte upp mannen sin,
han sille pa kvenni mala.
— Hustru kann deile med sin bonde.
2. Som han hadde mali
ei tunne eller tvo,
reiste han seg heimatt
og gjorde pa varmen go.
3. Som han ha gjort pa varme
og ellen i ovnen brann,
tok han seg rokk og snelle,
sette seg og spann.
i
Digitized by VjOOQIC
174
4. Som han hadde spunni
ei snelle eller tvo,
tok han seg ei klseebytte,
reiste at ai tvo.
5. Som han hadde tvegji
og fagre klaei skein,
hengde'n dei att'e pa gardle'e,
sjav'e gjekk han heim.
6. So vaskar han bommen
so sopar han g6v;
alt han hadde onna,
fyrr hell upp rann sol.
7. So gjekk han seg at h0gelofte,
og vekte upp hustru si:
cStatt upp, statt upp, hustru mi,
hev eg tvegji klaei di.»
8. «H0yrer du de, du bonde,
du tar inkje vera so mjuk;
du var inkje so i fjor,
de bile eg lag sjuk.
9. Lat no du upp dynnane,
mied' eg gjeng'e inn,
kjem'e dei pa nakkjen miin,
skam fa ryggjen din!»
10. Som ho komi i stoga inn,
tro ho pa eit stra:
cSkam so fare ryggjen din,
kvi tek du kje slikt ifra.v
11. So tok ho ei kinne,
som sto pa ein hjell:
cNo sk6 du, bonden, kinne,
og de sk6 vera snegt!»
Digitized by VjOOQIC
175
12. Sotn han hadde kinna
og ville taka salt,
treiv han upp i osketrogje
og skjemde ut smore alt.
13. So klinte ho ein kling'e
og la'e innmed vegg:
cNo sk6 du inkje fa dogurden din,
fyrr h0nun' hev vorpi egg.»
14. Tok han sine tuppur
og knepte i eit skinn :
•Verpe, verpe, tuppune mine,
so faer eg dogurden min!»
15. H0nune dei var nie,
og eggji var berre sjau.
cSkam fa deg du skalkjen din!
no hev du stoli tvau !»
16. Kjeringji reiste at beitekosten,
braut ho kvisten harde;
fysste dengde ho bonden sin,
jaga han so av garde.
— Hustru kann deile med sin bonde.
37. Tjovane.
1. Steinfinn og Stale
— Min gangaren gra —
dei var tjovane bae.
Enno stend'e gangaren i grone lunden og biar meg.
2. Dei var broane beste,
og dei var skalkane vesste.
Digitized by VjOOQIC
176
Steinfinn var go'e til kvea,
men Stile var baere til stela.
4. cKvIre vil du at bure stela,
hell vil du at stoga kvea?»
5. «Eg vil hell i stoga kvea,
hell eg vil at bure stela.
6. Eg er lettare pa mitt mal,
og du er baere til fa lasan' ifra.»
7. Stale gjekk at bure stela,
Steinfinn gjekk i stoga kvea.
8. «H0yrer du Ase goe:
ma eg kvea um tjovar?»
9. «Du ma kvea mest'e du vil,
nar de kjem okkon inkje til.»
10. tStel du lereft, hell stel du lin,
stel so de som er noko fint.
11. Stel du fleskje ne or rot,
gloym inkje istre til var sko.
12. Qlip so deg i korgji full,
der hev kona si beste ull.
13. Glap so deg litt bsere hit,
der stend'e bondens peningskrin.v
14. Um tala fruva Ase:
cEr vare dynnar i lase?»
Digitized by VjOOQIC
177
15. «Ja, vare dynnar er i las,
men Gud ra um lyklane er kje hjS.»
16. «Kis3 ut, kiss ut, liten pus,
no vil hustru tenne i Ijus.
17. Kiss ut, kiss ut, puse,
no kjem hustru med ljuse.»
18. StSle utor bure sprang,
— Min gangaren gra —
Steinfinn utor stoga rann.
— Enno stend'e gangaren i grone lunden og biar meg.
38. Tosstein tala til staven sin.
1. Og Tosstein tala til staven sin, ban Tosstein:
«Og meinar du isen ber meg heim?» sa'n Tosstein,
i gnell . . . i gnell . . . i gnellande frosten.
2. Og staven tala til Tosstein so: «Du Tosstein 1
Gakk ut pa isen, so faer du sja, du Tosstein, »
i gnell . . . i gnell . . . i gnellande frosten.
3. Han Tosstein ut pa isen skrei, ban Tosstein,
og bae beini unda'n glei, ban Tosstein,
i gnell . . . i gnell . . . i gnellande frosten.
4. Og Tosstein sokk, og staven flaut fyr'n Tosstein,
og alt de mjole vart upp i graut, fyr'n Tosstein,
i gnell . . . i gnell . . . i gnellande frosten.
39. Tnils med bogjin.
1. Kjett^ gjorde bade kvein og grein:
ho matte kje njota sin arestein,
cKiss ut!» sa Truls med bogjin.
cKiss ut, kiss ut!» sa Truls med bogjin.
12 — Liestel ogf Moe: Norske Folkevisor. I.
Digitized by VjOOQIC
178
2. Truls han tente i kungjins g&rd;
han fekk inkje Ion pk femtan ar.
«Gjev l0n!» sa Truls med bogjin.
«Gjev Ion, gjev lenli sa Truls med bogjin.
3. cA ingj6 l0n hev du fortent,
for alle mine byrsur hev du utskjemt.*
cGjev lonfv sa Truls med bogjin.
• Gjev Ion, gjev l0n!» sa Truls med bogjin.
4. «A alle mine hestar heve du sprengt,
og stalldj^r^ heve du mot meg stengt!»
«Gjev lonlv sa Truls med bogjin.
«Gjev Ion, gjev l0n!» sa Truls med bogjin.
5. Truls tok upp ein pengepung,
og dreiv til kungjin midt i munn.
cKyss den!» sa Truls med bogjin.
«Kyss den, kyss den!» sa Truls med bogjin.
6. Truls tok kungjin i har og skjegg
og slongde han upp pa femte vegg.
«Gjev godt!» sa Truls med bogjin.
«Gjev godt, gjev godt!» sa Truls med bogjin
7. cEg hev inkje anna a gjeva deg i Ion,
hell eg gjev'e deg min bogje so skjon.i
«Send hitlv sa Truls med bogjin.
«Send hit, send hit!» sa Truls med bogjin.
8. Truls han gjekk seg til fjorden ne,
so kom der ein bantise fuksandes te.
«Kom hit!» sa Truls med bogjin.
«Kom hit, kom hit!» sa Truls med bogjin.
9. Truls han spende sin bogje for kne,
so skaut han den bamsen, so han datt ne.
«Ligg der!» sa Truls med bogjin.
«Ligg der, ligg der!» sa Truls med bogjin.
Digitized by VjOOQIC
179
10. Truls han slipte si' knivar sma,
sp byrja han til pa bamsen a fla.
ffEg flaer!» sa Truls med bogjin.
«£g fiaer, eg fi8er!» sa Truls med bogjin.
11. Truls han slongde den fell pa bak,
so gjekk han fram til kungjins gard.
ffGu dag!» sa Truls med bogjin.
«Gu dag, gu dag!» sa Truls med bogjin.
12. «Eg trur denne fellen han slepper har.»
aDu laug som ein tjov, eg skaut han igjar.
Far V8el!» sa Truls med bogjin.
«Far vsel, far vael!» sa Truls med bogjin.
13. Truls han gjekk ette vegjen fram,
der kom han ette ein koyrandse mann.
«Bi litt!» sa Truls med bogjin.
«Bi litt, bi litt!» sa Truls med bogjin.
14. Truls han seg uppa vogn6 sprang,
forr koyraren visste eit einaste grand.
«K0yr fort!» sa Truls med bogjin.
•Koyr fort, koyr fort!» sa Truls med bogjin.
15. Truls han gjekk seg til skjenkjarhus.
Der sat nok6 svaddar,- drakk seg eit rus.
ffSkjenk hit!« sa Truls med bogjin.
«Skjenk hit, skjenk hit!» sa Truls med bogjin.
16. «Mi hev kje den visen i okkos land,
mi skikkar kje til nokon fremmin mann.v
•Alt eitt!» sa Truls med bogjin.
aAlt eitt, alt eitt!» sa Truls med bogjin.
17. Truls han gjorde den stova rein;
dei matte pa dj^r6 kver einaste ein.
«Herut!» sa Truls med bogjin.
«Herut, herut!» sa Truls med bogjin.
Digitized by VjjOOQIC
180
18. Truls han sette seg i hegsaetbenk:
han drakk og takka seg sjav for skjenk.
«Drikk ut!» sa Truls med bogjin.
«Drikk ut, drikk ut!» sa Truls m^d bogjin.
40. Den bakvende verdi.
I natt, a i natt!
eg lag og eg datt, —
eg totte at verdi var bakvend radt.
1. Laksen leika i furutopp,
han gnaga borkjen av greinir;
og ikonn spila pa havsens botn
og velte store grasteinar.
I natt, a i natt! etc,
2. Honune kalva, og kyri ho v6rp,
og tre'i dansa i skogjen,
og skreik gjorde soli, og manen han gol,
og klakkane sam utpa fjorden.
I natt, a i natt! etc.
3. Og dynni var burte, og veggjen var hoi,
og de rauk og de brann burti engjo;
der blaekta ein prest, og der preka ein sau,
og bikkjune flagsa med vengjo.
I natt, a i natt!
eg lag og eg datt, —
eg totte at verdi var bakvend radt.
Digitized by VjOOQIC
TILLEGG.
50 stev or Setesdal.
1. Hoyr di dette, di gjentu unge,
no lyt di kve'e mae mal a tunge;
blomen bleiknar a dagjen skri,
& ho renn so fort dykkos ungdomsti.
2. Dei tenkjer vel at eg kve av gle'e,
men ai» ai» ai, d'ae av sorg a tregje;
dei tenkjer vel at eg ae so kat,
men eg tikje hjarta de brest av grat.
3. Bin andlitsven'e ae gama have,
ein faktegrei'e ae au de same;
ein andlitsven a ein faktegrei,
eg veit kje kvae eg vil hav' av dei.
4. Han hev her alii i dalen vori,
so andlitsven'e som Olav Skori,
a alii kjem han her atte mei
so fakteven i so turegrei.
5. D'ae vandt a gange, d'ae vandt a stande,
d'ae vandt ver' ven*e ibl^ndt so mange;
d'ae vandt a vere bS ven a grei,
fysst at adde sko'ar a vi' sja feil.
Digitized by VjOOQIC
182
6. Alii Hti a alii stor'e,
alii ven'e Sl alii Ijot'e,
a alii rik'e a alii ring:
dei kann alii sni meg for nokon ting.
7. Hev du hoyrt han, a hev du s6t han?
Ai, ai, ai, ai, han se grei um nettan'!
fysst eg hoyrer hass vene mil,
de ae plent umogeleg sove da.
8. De 8e no alii ko bare laete,
at garegutan' ska' vere baere,
for sm0r,a jor-epli, ost a brau,
de kann mi fa mse ein laus'e au.
9. Sitt hjartesar tor han alii le'e,
um annans suti va snart i kve'e;
for si egjo sut fann han alii or,
men ho lag i bringa som klaka jor.
10. Den gjenta kome di visst ti' sakne,
so kit'e kjem ho her alii atte;
de kann nog hende so snal a grei,
men so kit a lettliva — alii mei.
11. Dei spotte meg for eg ae kje ven*e:
eg kann kje venleikjen av dei lene;
dei spotte meg for eg ae kje grei:
de ae same skaparen som ti' dei.
12. Dei leynde kvellane mi hev halli,
han sei' de sjav, han dei gleymer alii;
dei loynde kvellane'^mi hev havt,
dei han alii gleymer, de hev han sagt.
13. Ai, ai, ai, ai, du min gut'e ven'e,
du lig for lengje pi hjartelene;
du lig for lengje pa armen min,
dei kjem visst ti' bleikne mi' unge kinn.
Digitized by VjOOQIC
183
14. Der stend ei fure der nor i mone,
der hev eg sta'i a dust' o' skone;
der hev eg treftst mse min gut'e fin,
i so dusta snjoren o' skone mi'.
15. D'se alii gama ti' Heista kame,
si' vene Margjit hev blivi kane;
d'ae alii gama i Heista tun,
si' ho vene Margjit hev dansa brur.
16. Som morgosolae pa ristin' leikar,
so ae ho lettsleg mi gjente greie,
um eg 8e sturen a alt gjeng tratt,
fysst eg treffer hse, ae mitt hjarta fjagt.
17. Stundom re'i a stundom gjengji,
a vaga live for vene kvende;
stundom strenda a stundom rott,
a vassa fossan' so mang ei nott.
18. Eg a du mi ae no so like,
§i bae tvo ae mi like rike;
de ville gjeve ein druste klang,
fysst du va kjedding a eg va mann.
19. Eg gl03niier alii den eine gongjae,
mi sto mae bore a roktest hondae.
Ein laus a grei utfor glase sveiv —
de tottest myrkna um solae skein.
20. Ho ba han ville der alii kame,
ho tolde inkje ho pa han glapte;
ho ba han ville kje far' der fram,
for ho tolde inkje a hoyre han.
21. Koss kann du tenkje du kann var' gleymd'e,
som ae so vael unde hjarta goymd'e.
Koss kann du tenkje eg gloymer deg,
som ae i hjarta mitt lagde ne.
Digitized by VjjOOQIC
184
22. Nei, alii eisemo kor eg fer'e»
fysst eg han jamt inni hjarta ber'e.
Nei, alii eisemo kor eg se;
fysst han ee i hjarta, so ee han mee.
23. Eg tikje vondt um min gut'e k&t'e,
han gjeng pa skorvin' a bliv so vate.
Eg tikje vondt um min gut'e grei,
han lyt ver' pa skorvin' i eleveir.
24. Kjem eg at fjose, kjem eg at lea,
addesta hev mi seti roa;
alii kjem eg at noko hus,
utta mi hev seti der, eg a du.
25. Skogjen rundt ikring garen stend'e,
der kve eg jamt fysst eg eismadd gjeng'e.
Eg ser kje gjente, eg ser kje gut,
men de svorar bare fra berg a nut.
26. Der eg ae fedd a der eg ae ala,
ae toddemona a slette gara;
der eg hev heime der se so vent,
der 8e toddemona a garen slett.
27. De ae so leidt utyv' heian' gllpe,
der eg hev sulla mae eg va kat'e;
de ae so leidt utyv' heian' sjS,
der eg hev sulla mae eg va ban.
28. De ae so dauvlegt p^ heian' vere,
fysst greie gjentu lyt heim a skjere;
da ae de dauvlegt pa heian' sll,
utyv' hottemyra mae lite pS.
29. No ae her kvellen, no vi' mi stidde,
no ae solae gladd'e av Olavs smidje;
no ae her kvellen, no vi' mi heim,
no ae solae gladd'e av Reyneskleiv.
Digitized by VjOOQIC
185
30. No vi' eg av gjaete adde dagjen,
no vi' eg av nor i Jarbudalen;
no vi' eg av nor ti' Jarbutjenn,
S der vi' eg treffast mse guten min.
31. Anne Drivsli, de djarve kvende,
ho gjaeter geitan' for Austa drengji;
ho gjseter geitan' so langt mot nor,
a der gjeng ho suUar so eisemo.
32. Du vene Vassli, du vonde strondae,
der gjeng ho Anne mae rahoysfongjae ;
stundom ho slo, a stundom ho bar,
de va plent umogeleg halle lag.
33. Fiskarvegjen se vond'e gange,
men Uppsta-gjentun' se verre fange;
Fiskarvegjen ae vond'e ga,
men Uppsta-gjentun' ae verre fa.
34. Anund Suleskar va ei kjempe,
a Sigri Dysje so grei ei gjente;
men ho svora nei ti* so hsev ein kar,
for der va for audsklegt i Suleskar.
35. Ti' Skamedal tor eg inkje kame,
der 3e so kaldt der vi' alii tine;
husi ligg'e ut-a ei rein,
de gustar a blaes'e tileg a seint.
36. De 3e dei venast her ae mae Bykle,
d'ae Ingjer Nesland a Sigri Dysje;
d'ae Ingjer Innestog grei a snal,
a ho staute Guro fra Bjonnara.
37. Den lisle gjenta fra Raulandsstrondi,
d'ae ho som vev'e dei vene bondi;
ho ae so lettliva, gla a kat,
hennes mil ae venar hell felellt.
Digitized by VjjOOQIC
186
38. De va so leidt eg siir guten treffe,
at eg siir hugjen min ti' han leggje;
den banehugjen han 8e so lei»
han dreg i lengdse alt mei a mei.
39. De £e so gama i mae deg tale
um adde minne fra bandomsdage,
som grodd' i hugjen da mi va sma,
de ae so gama a tenkje pa.
40. Fysst de ae ei du vi' gjonne have,
so ska' du sjalnaste mae henn' tale,
so ska' di gauge i tvo-tri ar,
liksom di alii kveraire sag.
41. I lag a sellskap eg guten skydde,
so dei siir tru eg han lite vyrde;
fysst at eg eisemo att han fann,
a so tott' eg ingjen va grei som han.
42. Den lisle gjenta ho lag i tanka,
ho totte guten pa dynnae banka,
so reis ho upp a vill' slepp'an inn,
da ho sill ti' sja, va de ingjen ting.
43. Den eine motte ho ne i gjore,
den aire hoyrd' ho pa fjoren rodde;
so mange tanka a stor uro,
da ho kom i hug ho ha lova tvo.
44. Den lisle guten, den spretteleggjen,
Sl ette gjentun' ae han som kleggjen;
a liksom kleggjen so fyk han fram,
fysst gjentun' reiser, so surrar han.
45. Ailei hev eg deg alii lova,
ko bil & bil atte mae mi stroka;
ailei lovar eg alii hell,
ko bil a bil atte, kvell a kvell.
Digitized by VjOOQIC
187
46. Eg totte gama, eg totte loglegt,
han kom a fria ti' meg so sloglegt;
og sossi slo han sin tale fram:
koss ha du lika ein spilemann?
47. De ae kje undr i um eg ae bleik'e,
som heile sumare lyt'e breie,
ture mse drengjo kver laurdagsnott,
a danse sundagjen ette non.
48. Som nutan' blanar fysst solse dalar,
so blotnar hjarta fysst guten talar;
for kvert de or han hev ti* meg slengt,
3e som regn a sol pa ei tjurr'e eng.
49. So ae stevae a so ae male,
som fljote hesta pa isen hale,
so kve dei stevse pa dalevis,
liksom fljote hesta pa hale is.
50. Stevi mi' dei sku alii tijote,
fyrr tryt'e vatne i Araksfjorae;
stevi mi* dei gjev alii traut,
de ae liksom regneo* skyo raut.
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
INNLEIDINGAR OG
MERKNADER
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
i. Draumkvsddet
Moltke Moe hev fortalt um da han fyrste gon-
gen hoyrde Draumkvaedet: «For mit syn stiger et
billede frem: den forste gang jeg i Telemarken horte
Draumkvaedet sunget. En fattig husmandsstue heit
oppe i en avdal; hostvind og piskende regn mot
ruten; gjennem de gisne gulvplanker en ulidelig track;
og pa stabben borte ved gruen, midt imot mig, den
bedagede sangerske selv. Hun lette med moie de
halvglemte vers frem i hukommelsen, og malet som
bar dem, var skjselvende og sprukket. Men efter-
som mindet klarnet og stemningen grep hende, fik
rosten varme, og de furede, magre kinder begyndte
at rodme. Det var koralens hoitidelighet, salmens
inderlighet, ekstasens henrevethet, av og til som en
fjern, dirrende dm av kirkeklokker. Jeg begyndte at
skjonne at dette kvad kunde ga fra mor til datter og
fra far til son i syv hundrede ar, magte at fylde
slegt efter slegt med sin hoihet og sin helhetsstem-
ning. Det var som jeg saa ind gfennem torv og sten
til en sunken tid, en tid med oprindelighet og dimen-
sioner og av vidunderlig enkelthet. Men sa Qern, sa
fjern. Den gamle sat for mig som en attegloyme fra
laengst henfarne dager.»
Dette kvaedet, som kunde gjera slik ein verknad,
og som hev vore kalla cdet 13de arhundredes og
hele middelalderens ypperste digtning i Norge»» hev
me berre i ei uheil form. Da det vart uppskrive i
Digitized by VjjOOQIC
192
19de hdr., gjekk det endl segner um at det hadde
vore mykje lenger. Det som finst, er atterstedor etter
eit st0rre kvsede. Men nar ein, som Moltke Moe
hev gjort, held alle uppteikningane innat einannan
og granskar sjelve emnet i diktet, eygnar ein saman-
hengen: Olav Asteson fell jolekvelden i ein djup
ekstatisk svevn, og vaknar ikkje att fyrr trettande dag
jol. Da rid han til kyrkje, set seg i kyrkjederi og
fortel kva han hev dreymt. Han hev s6t livet att-
um gravi: skirseld, himmerike og helvete. Ferdi til
den andre verdi var full av uhygge og redsle. Han
laut ned pa havsens botn og so uppatt til skyene,
der var hege fjell og djupe dalar, og han hayrde koss
det dura elvar under jordi, men elles var alt stilt.
Og tmanen skin'e og vegjine falle so vie*. Han
kjem til ein stor tornemo og fer yver den, enda han
riv sund kapa si og sting sund fetene, og han nar
da fram til brui yver til den andre verdi, den guU-
lagde Gjallarbrui. Ho er ikkje god a ga: heng hegt
i lufti, er sett med sylkvasse piggar og tindar, og
skrscmelege dyr held vakt. Berre dei rettvise sjelene
slepp yver. So lyt han vassa yver nokre botnlause
myrar, og da fyrst er han komen til den verdi der
dei avlidne er, t andre heimen». Fyrst fser han sja
dei fagre solljose engene i Paradiset — tdet lyser
ivi vene lond». Men det varer ikkje lenge fyrr Guds
ssele moder byd honom a fara til Brokksvalene, for-
halli til pinslestadene : «der skal domen stande»,
den fyrebils-domen som sjeli fser straks etter dauden.
So kjem den mektuge skildringi av domen med dei
tvo herane somi meter einannen, djevleheren fra
nord pa svarte hestar, engleheren fra sud pa kvite
hestar. St. Mikael lyfter domsbasunen og kallar
sjelene fram for domen, og syndesjelene skjelv som
ospelauv for vind, og alle graet for syndene sine. —
So fer han gjenom skirselden og helvete, «og det
Digitized by VjOOQIC
193
veit Gud i himmerik kor mang ei naud eg
Straffi svarar til syndi: drapsmannen lyt bera den '
ban bev drepe, med seg kvar ban gjeng og stend,
den som bev flutt merkestein, ma bera pa gloande
jord, den gjeruge som badde ei ctrong* sjel, er smida
fast i ei kape av bly. Til slutt gjev Olav Asteson
OSS den Iserdomen som desse takande synene bev
prenta inn i bonomi: gode gjerningar faer si len i
den andre verdi, dei fylgjer den daude p§ den siste
ferdi og vernar ban mot vondt; men det gode ma
vera gjort med beil bug, utan fals; «tunga talar, men
sanning svarar pa domedag» lyder det manande um-
kvaedet til denne siste bolken.
Draumkvsedet boyrer til visionslitteraturen:
dei tallause forteljingane som skildrar ei ferd til eller
ei burtrykkjing til den andre verdi. Grunnlaget for
desse diktingane er ei tru som ein finn naer sagt alle
stader og til alle tider, trui um at sjeli lyt gjera ei
lang ferd etter dauden, fyrr bo nar fram til det
landet der bo skal vera. Men utav denne trui
bev det vakse fram ei ny tru: at det er mogelegt
i levande live a gjera denne ferdi, og sidan venda
attende til manneverdi. Fra den kristne millom-
alderen (serleg etter ar 1000) bev me ei mengd for-
teljingar um slike ferder, og Draumkvaedet er ei av
dei. Mange av dei einskilde dragi i desse diktingane
kann me fylgja attende til gamile-tidi og til Auster-
landi, til gresk, jedisk, persisk og egyptisk tru.
Me veit ikkje kven bev dikta Draumkvaedet,
men det mia ba vore ein stor diktar. Og ikkje veit
me kvar det er dikta; det er funne i Norig berre,
og det er visseleg norsk fra fyrsten; dei fleste upp-
teikningane er fra Telemark, men ein finn far etter
det vestigjenom Agder til inn i Rogaland. Heller
ikkje veit me nar det er dikta; det likjest mykje pa
nokre visionar fr§ tidi ikring 1200 og utetter til
13 — Liestel og Moe : Norske Polkevisor. X.
Digitized by VjOOQIC
194
1250 (Godskalks vision 1189, Turkils vision 1206,
den norrene umsetningi av Tundals vision og av
Gundelinus's vision), so det m& truleg heyra denne
tidi til. Det botnar alligjenom pa katolsk tru og
tenkjemate.
J. R&ma dt visionen.
1. einkvan nytan drengjen ein eller annan dugande
kar. — Kven Olav Asteson er, veit me ikkje; sume hev
meint at det var Olav den heilage; Moltke Moe tnidde at
Asteson var ei umlaging av det ^amalnorske &stsonr, &star-
sonr, «kJ8erleiks son» av &st, kjeerleik, «Guds elskede sen,
dstsonr, hvem Herren har vist sin sserlige yndest og n&de».
Det rimelegaste er kanskje at det er ein elles ukjend
mann, som hev heitt Olav og vore son til Aste. Manns-
namnet Asti meter ein ofte i gamalnorsk tid. — 4. fljot
rask, snar. — 5. lestine dei heilage tekstene (av gamalnorsk
lest lesestykke). — 6. gaum «opmerksomhet>», akt
11. Fyremmling av visionmren.
8. fotspor fylle dvs. gjera etter det eg hev gjort. —
bliom dativform av adjektivet blid. — 10. dikje n. hengje-
mjrr, seylehol, pel. — 11. W^e vatne det vigde, heilage
vatnet, den fle^mande elvi i dedsrikei — 12. ferde-mo mod
(treytt) av ferdi. — 13. sote m. svart hest, her um helhesten.
— ottefitglan* morgonfuglane, dei fuglane som syng tidleg
um morgonen. — 14. auromheim den andre verdi. — trA
langvarig, som gjeng langsamt. — 15. kvdrfom kvart (dativ
av kvdr kvar og ein. — fro vis, kunnskapsrik (av gamal-
norsk fr6dr).
///. Ferdi til dodsriket
16. uteksti er ei forvending og samanblanding av tvo
av dei vanlegaste ordi: i visionslitteraturen : extasis visioneer
burtrykkjing, og exitus utferd, um sjeli som fer ut or le-
kamen. — tynnyrmog tomemo. Etter dei millomalderlege
visionane*var det pA grensa av den andre verdi ein mile-
lang mo, tetts&dd med tomer, som flengde sund fotene p&
ferdamannen. Tomene stod so tett at moen vart likna inn-
kX ei hekle (sjA heklemog i str. 46). — 18. GJallarbrui var
Digitized by VjOOQIC
195
etter den heidne trui den gulMagde brui yver elvi GJ9II;
yver denne brui f6r dei til Hel. Her hev Gjallarbrui falle
saman med den tr&dsmale brui som dei kristne i millom-
alderen trudde var millom denne verdi og Sndeheimen;
dei meinte at ho var sett med kvasse piggar, og at skrseme-
lege dyr heldt vakt der. — i vinde i lufti. — odd hokyn
av all: heil; heile brui er gull-slegi, og det er spikar-oddar
p& kvar ein tind. — 19. ting her: skapning, vette. — 21. Vidse-
tnyrane eller Gagletnyrane er dei uhorvelege S0kkjem3rrane
som etter den millomalderlege trui fanst i dedsriket og som
seinka sjeli p& ve^en hennar. — 22. der hev kje sta'i meg
grunn eg fann ikkje grunn nokon stad. — tned rapa moll i
munn med gravmold i munnen, dvs.: som daud mann. —
23. krok mothake.
IV. Ferdi i dodsriket L
24. votno dei dei vatni. — brunne; brann (impf. fl.).
— bid svart (jfr. kolblS=: kolsvart); «der isane brann svarte»,
dvs. der det samstundes var isande kulde og brennande
hete; denne pinsla mater ein jamleg i skildringi av livet
etter dauden i visionane. — 25. med raue gull p& hende
med raude guUringar pS handi. — 26. Grimar&sen : visionane
talar ofte um ein stor Sls i den andre verdi. — Sk&lestrond
husstrandi (av gn.skali hus, stove). Visionane nemner fleire
gonger hus i den andre verdi. Pave Gregor den store talar
i sine «Dialogi» um nokre hus som ligg ved dedselvi; der
bur dei som nok hev gjort godt her i verdi, men som hev
sulka sjeli med kjcftslyst. — Gjallarhylen hel i elvi Gjyll,
som Gjallarbrui gjeng yver. Visionane fortel um koss ein
lyl vassa elvar i dedsriket, og veit um fleire vegar for
sjelene: di syndugare sjeli er, di verre er dei k fara. —
27. vetterstig vetterbrauti, vettervegen; mange stader trur
dei at vetterbrauti er eit slag sjeleveg, som dei avlidne
gjeng, n&r dei fer til den andre. yerdi. — 28. Brokksvaline
tyder kanskje forhalli til trengslone (av eit gamalengelsk ord
broc naud, trengsle).
V. Fyrebilsdomen.
29. Pilegrimskyrkja er det same som brokksvaline. —
30. Grutte gr&skjeggje er djevelen. — brass n. sverm, sleng,
Ifikt fylgje. — 32. s&le-Mikkjel «sjele-Mikael)). Etter den
katolske trui er erke-engelen Mikael hovding for Guds engle-
her; ban tek imot sjeli, nSr ho fer ut or lekamen (av det
kjem namnet sSleMikkjel); han veg dei vonde ogdei gode
Digitized by VjOOQIC
196
gjemingane p& vekti si, og viser sjeli til den staden ho
skal vera fyrebils (til domedag). — 33. tvist stilt. NSr
Kristus er med her ved fyrebilsdomen, so kann det snaudt
vera upphavlegt i kvaedet. Fyrebilsdomen er truleg seinare
blanda saman med den endelege domen p& domedag:. —
37, Her meter me den trui at alle til slutt vert seele, ei tru
som ovrar seg her og der i visionane, men som kyrkja
aldri stadfeste.
VI. Ferdi i dodsriket II.
38. Kva andre lina tyder, er uvisst. — gjekk i jordi
til knes; det er ein drSpsmann som gjeng og ber p& den
han hev drepe, og den drepne er so tung at han sakk til
knes i jordi. — 39. &t manne dei av det gamalnorske at
manni peim «&t den mannem*. — i dessom heime i denne
verdi. — 40. deild f. merkestein, marke-skil. — 41. bonno
dei: av gamalnorsk bQrnum |)eim dei borni. — stoje stod
(impf. konj. av stande). — banne burt forbanna. — 42. hoggje
bogg (impf. av hogge). — 43. tvei tvo. Dei fser si straff, for
di dei gifte seg, end& dei var skyldfolk. Den katolske
kyrkja hadde strenge forbod i den vegen. — 44. Syslehuse
er straffestaden for troUdom. Namnet heng kanskje i hop
med det gamalengelske siisl sorg, pine, straff, serleg um
dei evige straffene. — vinne f. arbeid. — 45. hyggje tenkjer.
— tjorukjetil tjarekjel. — brytje lema sund, hogga kjot
smStt til koking. Medan dei straffene som er umtala i str.
38—43 er i purgatoriet, reinskings-staden, so er straffi her (og
truleg i str. 44) i sjalve helvete.
VII. Loni for gode gjemingar.
46. 1 f0esheiznen her i vwdi, medan ein lever; f0es-
heitnen tyder den verdi der ein hev sitt fede, upphelde.
Meiningi er: Ssel er den som her i verdi gjev den fatige
sko. — heklemog sj& str. 16. — 47. sumlug svimrug,
«svimmel)). — 48. borsk harsk. — gau geying. — 50. hsoe
hsede, spott. At djevlane hseder og spottar syndesjelene, er
eit heller vanlegt drag i visionane. — 51. kjellarbrsse er
truleg dei store is-mengdene som er umtala i mange vi-
sionar og her i kvsedet str. 24.
Digitized by VjOOQIC
197
2, Maria,
Det er ikkje nemnt i visa kven denne ckvinna»
er. Men av innhaldet og av namnet i andre former
av visa, kann ein sja at det er Maria Magdalena
som er xneint.
Sjelve Bibelen fortel ikkje stort um henne. Ho
fylgde med Jesus fra Galilsea; i Lukas 8,2 er det sagt
at sju vonde ander var fame utor henne, og i til-
legget til Markus stend det at det var Jesus som
dreiv dei ut. Ho var med millom dei kvinnone som
stod eit stykke undan og sag pa, da Jesus vart kross-
fest. Like eins var ho millom dei kvinnone som
drog til gravi og vilde salva Jesu lekam, og tillegget
til Markus segjer at Jesus syntc seg fyrst for Maria
Magdalena, etter han var uppstaden.
Alt tidleg tok dei til a tru at denne kvinna var
den same som Maria, syster at Lazarus, og som den
synduge kvinna som salva Jesu foter. Ikring ar 600
slo pave Gregor den store dette fast. Men det er
fyrst i den seinare helvti av millomalderen at me
finn legenden um Maria Magdalena. Legenden
fortel at ho var ei fager kvinne av kongeleg aett.
Ho forde eit syndugt liv, til Jesus fekk umvendt
henne til anger og hot. Da dei kristne i Jerusalem
vart forfylgde og Stefanus leid dauden, vart Maria,
Marta, Lazarus og mange fleire sette ut pa det opne
havet i ein bat utan ror. Dei kom til slutt til Mar-
seille. Maria arbeidde ei tid med a kristna landet,
men drog seg so attende til oydemarki og levde der
i 30 ar. Ho vart metta av englesong, ikkje av jor-
disk mat. Det var Marta som levde i sju ar i
skogen, at gras og roter og'frukter og sov pa kvister
med ein stein til hovudpute.
Det er pi legenden at den vidgjengde folkevisa
um Maria Magdalena byggjer. I dei romanske landi
Digitized by VjOOQIC
198
held visa seg i det heile til legenden, men i Eng-
land og dei nordiske landi er legenden blanda saman
nied den bibelske forteljingi um den samaritanske
kvinna.
Visa ma ha kome til dei nordiske landi i mil-
lomalderen alt; ein ser det m. a. av at ho reknar
med prestecelibatet.
1 . s&l sjel. Jfr. umkvsedet i Draumkvsedet : Tunga talar
og sanning svarar p& domedag. — 4. tvei tvo. — 11. aller-
vesst allerverst. — 12. skrifte i skriftem&let setja ein til k
gjera eitkvart til bot, refsa. — 15. skrift f. refsing, straff (eig.
skriftemSl, pSlegg som skriftefaren gjev den som skrifta^.
— 16. SDJor m. sne. — 17. blikna bleikna. — 24. til din til
deg (din er gamal eigeform styrd av til).
3. Torgjusdetrane.
Denne visa finst i alle dei nordiske landi, men
her i Norig hev me ingi uppteikning som er fuU-
stendig p& slutten; kvedarane kunde berre i stuttm&l
fortelja koss det gjekk.
Det finst ei fransk, proven^alsk og norditaliansk
vise som hev dei tvo hovuddragi den nordiske visa
er bygd upp p&: dotteri vert drepi av revarar ute
i skogen; revarane kjem til foreldri hennar, mod
kjenner att nokre eigneluter som dotteri hev havt,
og mordarane vert tekne.
Denne sud-europeiske visa hev kome til Norder-
landi, og der hev dei sett til eit par drag, som halv-
vegs hev gjort henne til ei religios vise. Ein finn i
v&r visft. som i fleire norske visor, ei umstendeleg
av koss den fagre hogborne moyi klaer seg
J bunad. Men her er dette draget sett saman
moyi er so likesael n^r det gjeld kyrkje-
Digitized by VjOOQIC
199
gonge; ved stasen hennar vert det noko syndigt, som
fortener strafif, og ho m& lata liv. Men diktaren hev
ikkje makta & gjenomfera dette. Han hev samstundes
medkjensle med meyi, av di ho faer so hard ci ref-
sing. So let han Ijos tendrast pS xnordstaden til &
syna at ho hev sona syndi heilt og vorte heilag-
menne. Det synet visa hev p& xneyi, svingar heilt
um, og det vert poetisk noko usamanhangande
og uheilt ved visa. Men det let seg tyda ut fr&
millomalderleg katolsk synsstad. Ho gjorde ei grov
synd, d& ho neitta & gS til kyrkja og lyda messe.
Men ho sona alt med dauden sin, og det hender
straks eit under soxn viser at det er so.
1. tvei tvo, er hankynsformi, som er nytta her til k fk
rim pA del — 2. bur = jomfhibur. — prud yen, staut. —
3. din genitiv av deg, stjrrt av biar. — 8. rekkjer loyser upp,
slser ut. — 10. hovugull hovudprydnad av gull (kjennemerke
p& meyi, den gifte kvinna bar «de kvite lin>»). — 11. aksla
tok p& seg, kasta yver herdane. — 13. vaddare ferdafant,
tiggar (g;n.vallari). — 14. Maria m0y jomfru Maria; & tena
Maria tnery vil segja Sl vera nonne. — 16. kv&re kva for ein
av tvo ting. -- skjosklege skjotleg, snagt. — 18. br& lyna,
blinka. — hoggje hogg (impf. av hogge) — lytir av lyt el.
lut del.
4. Den vonde stjukmori.
Dette er ei mykje vidgjengd vise. Ho finst p&
norsk, islendsk, faeroysk, svensk, dansk, tysk, ven-
disk, bohmisk, polsk, littauisk, estlandsk. Det er gjort
ovmange uppteikningar av visa i dei nordiske landi.
Ein kann greidt sj& at det upphavleg hev vore ei og
same visa, men det hev vakse fram ei mengd avbrigde
med mange nye episke drag. Ho hev vore so um-
tykt og sungi med slik samhug at det hev lokka til
nydiktingar.
I
Digitized by VjOOQIC
200
I Norig hev me tvo formingar: ei kjelegare og
mindre fager, men kanskje upphavlegare form, der
den avlidne mori kjem til borni i heimen; og ei meir
kjenslerik, som hev det takande draget um at borni
gjeng til gravi at mori og graet henne tibake til jordar-
riket.
Visa byggjer pS den gamle tanken at saman-
hengen millom denne vcrdi og livet pk hi sida av
gravi ikkje er heilt broten, men at dei avlidne i visse
hove kann koma attende til jordi. Ofte finn ein
fortalt at dei som lever att, kann grata den av-
lidne til bake til jordi. Eller au kann det vera at
den avlidne gjeng heimatt, av di han hev noko ugjort
eller noko S retta p& i denne verdi.
Trui pa at den avlidne kann fylgja dei som lever
etter, i deira glede og sorg, kjem au vent frami i den
danske folkevisa um cFaestemanden i graven »• Der
kjem den avlidne festarmannen um natti til festar-
moyi si og bankar pS. Ho slepper han inn, og han
fortel da:
For hver en gang du grseder,
din hu gjares mod,
da st&r^min kiste forinden fuld
med levret blod.
For hver en gang du kvseder,
din hu er glad,
da er min grav forinden omhsengt
med rosensblad.
Jamsides med dei gamle formingane av visa um den
ori, er Rahbeks umdikting: «Den fromme
sotteseng ia» vel kjend her i landet.
pSi jordi (av fold jord, land). — undo mollo
— 3. iitte bonni tri fekk tri born.— 4. sjukje
im sjukdom. — laest vart liggjande sjuk. —
hdr kvar, boss korleis). — 8. skde skoda, sj&
skoren er trcdd korleis gonglaget er. — hdr
Digitized by VjOOQIC
201
ho er iodd her: kva folk ho er av. — 11. jarda jorda, jord-
festa. — 13. b&re bar (fl.). — 16. kind barn. — 23. NSr ha-
nane gjel, mS etter gamal tru attergangarar i grav, o^ ymis
troUskap vert maktlaus. — 25. stjukson styvson, astifs0n».
— 26. lyen lett Sl hayra, 1yd. — 31. Den raude, den kvite
og den svarte hanen finn ein umtala i mange folkediktingar.
-— 35, tiom tidt, ofte ;(gn. tiSum). — 39. stri streng, hard.
5. Kvikjesprakk.
I Norig og pk Faereyane hev dei havt diktingar
um tri brer, Kvikjesprakk, Iven og Brand, som alle
var storkjempor. Heile denne diktkrinsen synest k
ha kome upp i seinare luten av xnillomalderen, og
m^ vera nydikting pS gamalt grunnlag. Som ein
vil sj&i er folkevisone uni Kvikjesprakk og Iven Er-
ningsson uvanleg lange til norske folkevisor k vera,
og likevel kann ein merka — heist i visa um Iven
Erningsson — at mykje m& vera burtkome. Visone er
knytte saman ved det at Iven er med i b&e, og i
feroysk er det beintfram so at b&de Kvikjesprakk-
visa og Iven-visa er taetter av eitt stort kvsede: Ivint
Herintsson.
Kjempa Kvikjesprakk heyrer ein ikkje um i dei
gamle sogone. Men likevel er visa um han dikta
endefram etter soga um Rolv Gautreksson. Soga
hev vorte avstytt og hendingane samandregne, men
emnet er lett k kjenna att likevel. Rolv Gautreks-
sons saga fortel um tri vande beleferder, og det er
forteljingi um den tridje og vandaste som ligg til
grunn for visa. Asmund, fosterbror til Rolv Gaut-
reksson, aktar k fri til Ingebjerg, dotter av ire-
kongen. Dei tel han ifr&, men han dreg av stad like-
vel. I England slaest Asmund og Rolv med ei l0ve,
som tvo av mennene kt Englandskongen med svik
hadde slept laus p& dei ; men dei faer hogge leva i hel.
Digitized by VjOOQIC
202
— D& del kom til Irland, tok ire-kongen imot dei
med spott-ord, det vart strid, og b&de Asmund og
Rolv vart fanga og kasta i ei djup hole. Men kongs-
dotteri Ingebjerg sytte for mat og drykk til dei, og um
ei tid fekk dei hjelp fr& heimlandet sitt. Ire-kongen
vart fanga og laut festa dotter si til Asmund, men
ban fekk halda livet, av di dotted hadde vore so
hjelpsam.
Som ein ser, er det mest same forteljingi som i
visa. Men namni er umbytte, som so tidt i visor
som er dikta etter sogor. I eit faeroysk avbrigde av
visa finn ein att namni Ingebjerg og Irland, so namne-
likskapen med soga mk ha vore sterre irk fyrsten.
Namnet Rosamund hev kome inn fr& den gamal-
norske Elis saga ok Rosamundu, som me hev i ei
handskrift fr& Sudvestlandet.
I. v&re var (fl.). — Dei tri Emingssanene er Kvikje-
sprakk, Iven og Brand. Kva dette um k vinna hjelmen
siktar til, veil me ikkje. Visa er her noko uheil. — Julland
Jutland, hev kome inn i staden for Gautland i soga. —
2. gilje bela, fri. — 3. J de soma sinne i same stundi,
med det same (sinn n. gong, tid, stund; j£r. nokosinne, her
i sinn o. s. b.). — Girkland er gamalnorsk namn pS Grekar-
land. — 5. freiste reyna seg hardt. — 6. hovdreng riddar-
svein. — 7. iiVe mi' livet mitt (dat). — 'o honom. — ll.lieste-
svein stalldreng. — 12. dige digre (fl. av dig'e diger). —
Unne r&ka og tala med. — 13. skjemsfe stuttaste (av gn.
skammr stutt). — 14. Tridje lina er uskynande. — skjmv'e
skjelv. — raust modig, dugeleg. — dreng dugande kar, vak-
sen mann. — 15. med vigdo der det bur folk, frammed dei
vigde kyrkjegardane og dei dyrka markene. — long gamal
hokynsform av lang. — Byrteskogjen er truleg ei umlaging
av det mytiske namnet Bertangaskog i Didrikssaga; i visa
er namnet sett i samband med grendenamnet Byrte i Mo
i Telemark. — gdtu f. veg; heist n3rtta um smal veg med
gjerde pk sidone. — - 16. snarp rask, snegg. — valske milir
er fleire gonger nemnt i folkevisor og gamalnorske sogor;
valsk velsk, som kjem fr& eller hoyrer til Valland (Nord-
Frankrike). — 19. hjarteblaug reddhuga. — 20. ihJA hj& seg.
Digitized by VjjOOQIC
203
ved sida. — 21. helsarm&l royst til k helsa med. — Gnne
&t lasta, spotta. — i freo i fred. — 22. mid serend, sak. —
kunna fortid av kunne; her: skyna seg pk, ha dugleik til.
— 23. hd h&d, (hseding. — 24. r& her i&je rettleiding, men
= gn. rd5 giftarm&l, parti. — 25. kipt rykt. — i ^a/ar i gol-
vet (Qalar gamalt fleirtal av fj0l; gn. fJ9l, fl. fjalar). -—
26. tilje golvtilje, golvplanke. — 27. broysk skoyr, veik. —
28. veie fella, fanga. — 29. t&lde talde (avtelja).— 30. braoke
skada, brjota, forvrida. — 33. toss tottest, tyktest. — 34. hoggje
hogg (impf. av hog^e). — 36. mo mod, traytt, sliten. —
37. og bar og bar mj0den fram til gjestene. — i sesse ban
sail ssetet der han sat. — 38. fjotur fotlekkje. — bejar lekkje
(gn. beja). — myrkestoga fengslet. -— 40. radt sn0gt, skjott.
— 41. kasta tavl spela brettspel. — 42. med= med di at si-
dan, av di. — hot ein utan ein, berre ein kjem att. — 45. satt
sant. — 46. tr0yte venta, drygja, tovra. —- 47. ban sinom
borde skaut sleprtte til, velte bordet — 52. til min til meg.
— 53. eg er inkje um eg bryr meg inkje um. — 55. brd lyna,
glimta. — 56. me meg. — 57. oye slita pS, ^bruka so det
vert rin^are. — heile hjerne. — 59. alle heile. — 61. karsk
rask, kvik. — hurd derskive (dynn tydde i gamal tid berre
d0ropning). — 63. vml av sin styrkjen naut hadde godt
gagn av styrken sin. — 64. drepa hauk og hund vil segja
I drepa alt bSde folk og fe. — 65. av trauste med heil hug.
— 68. eitt ein ting.
6. Iven Emingsson.
Denne visa er ikkje som Kvikjesprakk bygd pk
nokor soge som me no hev; men mange av dei ein-
skilde dragi kjenner ein att fr& dei gamalnorske ro-
mantiske sogone, som vart umsette frS fransk i kong
H&kon H&konssons tid og utetter.
Iven er ingen annan enn den store kjempa
Ivein eller Ivent, ein av dei gjaevaste kjempone hj&
den keltiske segnkongen Artur. Pk gamalnorsk hev
me ei heil saga um honom; men det er andre
kjempeverk dei fortel um han der. I visa er dragi
um sjukdomsdrykken og koss Iven vart loynd, l&nte
frS Mirmants saga. Mykje av forteljingi um Galite
Digitized by VjOOQIC
204
er teke fr& det franske kjempekvscdet Galien. Ferdi
til Trollebotn er eit vanlegt drag i troUvisone (jfr.
nr. 14: Hugaball, og nr. 10: Steinfinn Fefinnsson).
Som ein vil skyna av dette, xn^ visediktaren ha havt
god kjennskap til dei gamle sogone, og ein kann
segja at denne visa er halvvegs ei Iserd etterdikting.
1. Ein m& tenkja sag at Iven og fylgjet bans er ute i
skogen og myrkret kjem jrver dei. — til sine monno til
mennene sine. — Me vil kon &t garde giste me vil gjesta
OSS pS ein gard. — gladt av glad bjart, str&lande; ber um
rustningi. — 3. ekkje enkje. — 5. beidast krevja. — av
ekkjunne av enkja (dat. eint). -— 7. gama glede, moro. —
9. breste vanta, skorta, svikta. — bitrebranden det kvasse
sverdet. — feste festa til giftarm&l, tnilova. Det var sume
stader skikk at dei skulde balda i sverdet n&r dei gjorde
ein eid eller bagtidsam lovnad. — 10. mo*i minne mor mi
(tninne er dativform). — 12. tned valle medvald. — isterke
halle i bard pine, ivondt bald. — 13. meg nauige tok vald-
tok meg. -- 14. vinne bot skaffa betring. — 15. kind bam.
— snjall dugande. — ryse rise. — 16. eig*e fser, lyt —
tomt i ro (av gn. adj. tomr fiinyUig, ledig). — \B, &t mine
hollo til mine bailer. — 20. faji^e taka p&, skakka. — 25. &t
stundo dei til den tidi. — frid ven. — 27, 28. Ein slik snegg
vokster finn ein ofte i folkevisor og eventyr, t. d. folkevisa um
Hugaball (nr. 14) og eventyret um Lange-Jon. — i oUom aldre
si ibeile silevetid. — 29. sopp ball. L. 3— 4: det vart bl&tt der
ballen berre kom eit litegrand innSt; det var ikkje leik for
kvinnor. — siyrme streyma til. — 30. skulebroane skule-
kameratane. — honom vreie vreide p& ban. — somre S0me-
legare, bovelegare. — 32. gjordest vart. — steistoga stein-
stova. — ss6l kjser. — 33. hot hev de min fairen vorti kva
bev det bendt far min. — 34. i blygslo stande skjemmast.
— 36. S0londo Sudlandi. — Jallsson jarleson. — snurrfant
vesalmann. — 40. heilevitg Isekjedrykk. — 41. kjose velja
ut, taka fyre. — 43, sylvbudd sylvprydd, innlagd med sylv.
— 44. undfe lin : ei gift kvinne eller ei enkje bar ein bovud-
duk av kvitt lin; mayi bar bovudgull. — 45. so tok han i
evne ban tok i [det] evne (dvs. Srsak) til k segja. — glipe-
garp spottar, skjemtegauk. — 46. mentaskap mannsleg, fin
framferd. — 47. lyvhonn laekjebonn (lyv medisin, laekje-
dom). — 48. dannis dugande, fuUgod. — 49. med sveitte so
Digitized by VjOOQIC
205
han sveitta. — 51. gjurda gjordi, sdlgjordi. — 52. frmgde =
fresge vidgjetne. — 54. / loftssvolo i svali pk hegeloft. —
avriDgskjempe yvergongskjempe, ovleg stor kjempe (=^gn.
afrekskappi). — 56. Jonn jam. — 57. frA odd til ende frSi
ende til annan. — 59. i teste bragje i beste velmakt, i beste
alder (av brag m. velmakt, glans). — 60. brjote stoag brjote
lanse (um riddarar). — 64. fyg fylg. — 67. pd sinne sengji p&
sen|;i si (dativ). — 68. bsere betre. — 69. lyvi oil fullkomen, heil
Isekjedom (oil n. fl. av all, gn. 9 11). — boll hall (gn. hgll). — -
72. bratt br^tt. — Trollebotn tyder Trollviki. Forfederne
v&re tenkte seg at Nord-Norig var landfast med Grenland,
soleis at sjaen mot nord vart ei stor vik, Trollabotnar; der
hoyrde troll og risar heime. — 73. mugg my, «mygg». —
74. botto hattane (dat. fl.). — koss sagde seg (av kvedast);
han sa at han ikkje vilde spara v&pni. — 75. oil alle (inkje-
kyn fl.; gn. 9 11). — 77, 78. Mest heile forteljingi um ferdi
til Trollebotn er gleymd; berre desse tvo strofane stend att.
— 80. tv& og tzj& tvo og tri (akk. fl.). — 81. manne dei den
mannen. — beite brande f& sverdet til k bita. — skirings-
navD deypenamn. — slott dagdrivar, landstrjukar. — 86. rau
fortid av j^oe gjera raud. — 87. mun skilnad til det betre,
bate, fyremun.
7. Balle Buansson.
Dette er ei av dei mest kjende brurerovs-visone.
Her i landet er ho funni i Telemark, Setesdal og
Vest-Agder. Den formi som er prenta her er fr&
Setesdal. I Telemarki plar helten heita Palmen
(eller Palle) Burmansson.
Visa er kjend i Sverike, Danmark og p& Faer-
0yane. Det ser naerast ut til at ho er dikta i Sk^ne.
4. sjala vitja. — 5. fuUtekjen fuUt dugande, hillgod. ~
9. brumosse brurmesse, messe ved eit brudlaup (gn.
bri^5messa) —14. rei riding, m&te k rida pk, — 1 5. gjengje
fylgje. — ti&tt lengta etter. -- 16. settee uppmed sitt bak
sette henne attum seg pk hesten. — 19. spilar leikar, ledar
p& seg. — silkjelinde silkebelte. — 21. tvse tvo (hokyn). —
tn&r mSrskinn. — 23. bauk vart n3rtta pk veiding. — stie L
Digitized by VjOOQIC
206
av gn. stia avgjerdt rom til fe. — rieklme ridedrakt. —
28. ko kva. — flytje ei brur vil segja: fara heim ei brur.
— 29. sverje seg til mein gjera galen eid ( jfr. meinsvoren).
— 32. dynni deri. — 38. ekkje enkje.
8. Herren Jenn&r.
Emnet i denne visa gjeng attende til ei gamal
forteljing um Rosaxnunda, dronningi kt den vidgjetne
longobardkongen Alboin. Kronisten Agnellus fr& Ra-
venna, som skreiv ikr. kr 834, fortel dette um Rosa-
munda: Ho drap mannen sin Alboin (573). Til det
fekk ho hjelp av ein tenar Helmichis. Ho renide i
lag med Helmichis, og gifte seg sidan med honom.
Dei kom til Ravenna, som dS stod under byzantinsk
styre, og der r^dde ein stathaldar Longinus. Han
vart hugteken i Rosamunda og bad henne fk Hel-
michis or vegen, so vilde han gifta seg med henne.
«Ein dag d^ Helmichis kom ut or badet, kom Rosa-
munda med ein kalk med vin og gift. So snart han
merka at det var ein daudedrikk, tok han kalken fr^
lippone og gav han til dronningi med dei ordi: «Drikk
du au saman med meg!» Ho vilde ikkje. Da drog
han sverdet og stod yver henne med: tDrikk du
ikkje, so stikk eg deg!» Anten ho vilde eller ei, laut
ho drikka, og i same stundi deydde dei b^e.v
Denne forteljingi er nytta i den kjende nord-
italianske folkevisa um Donna Lombarda (av Domina
Longobardorum, dvs. den lombardiske kvinna eller
dronningi). Ein kann steg for steg fylgja utviklingi av
denne visa, ettersom ho vandrar fr^ Nord-Italia aust-
og nordetter til albanarane og dei slaviske folkeslagi,
og vest- og nordetter til Pyrenearhalvoyi, England
og Norderlandi.
Digitized by VjOOQIC
207
4. g&rd og stdr danske former for gard og stend. —
5. tilmin til meg (gamal genitivform st3rrd av tiT). — 6. KJersti
er tema hj& fru Ingebjerg. — 7. kje hot berre. — 9. hellA
eller 6g. — 10. so grande so fint, so sm&tt. — 11. sjov sjolv
(hokynsform; han^n heiter sjav i telem&let).
9. Villemann og MagnilL
Mange av del nordiske folkevisone gjeng um
menneske som vonde vette faer vald yver. Til denne
krinsen hoyrer v&r vise, berre at her er det ein vond
lagnad som gjer at nykken faer makt yver Magn-
hild. Men den kjserleiken som Villemann ber til
henne, gjev honom storre makt enn dei vonde vetti;
ban fser jamvel vendt sjolve lagnaden og bergar
henne.
Skildringi av den underfulle makti det ligg i to-
nane, er det mest sermerkte ved visa. Sovorne
skildringar finst h]k mange folk, men forteljingi her
i visa minner mest um den greske Orfevs-segni. Den
trakiske songaren Orfevs vart gift med ei nymfe Ev-
rydike. Ein dag ikkje lenge etter brudlaupet gjekk
ho yver ei eng. Der vart ho stungi av ein orm som
l&g loynd i graset, ho doydde og f6r til skuggelandet.
Men Orfevs tolka si sorg so fagert p& lyra, at fuglane
og dyri i skogen, og jamvel tre og steinar fylgde etter
han. Til slutt for han ned til daudeheimen, og song
so vedunderleg til lyra at Evrydike fekk lov til k
fylgja han attende, men berre p& det vilk&ret at han
ikkje skulde snu seg og sj^ etter henne, fyrr dei var
heilt uppe p& jordi. Dette heldt Orfevs, til han s&g
dagsljoset ivk opningi i jordi; d^ glytte han attum
seg, og med det same kvarv Evrydike for alltid.
Denne segni var vidgjeti bide i gamletid og mil-
lomalder. Ho kom til dei keltiske folki au. Etter
ei bretonsk forming tok ein engelsk diktar seg fyre
Digitized by VjOOQIC
208
&, laga henne um til ei romanse, Sir Orfeo. Her er
det xnyrke og tragiske ved den greske segni teke hurt.
Daudeheimen er uinb3rtt med alvelandet, og kjser-
leiken sigrar heilt, med di songaren vinn den ban
elskar attende og lever lukkeleg med henne.
Det engelske diktet skildrar det me vilde kalla
ei bergtaking, men vkr vise skildrar ei burtforing til
vassheimane: det er nykken som tek Magnhild.
Dette hev kome inn fr& ei tysk-vendisk folkevise,
Meyi som druknar. Den nordiske visa er komi
upp ved at ein diktar hev sameint tvo segnstraumar,
ein frk England og ein fr& Tyskland^ og ho er kjend
i Danmark, Sverike, Norig og pa Island. I Vest-Tele-
mark hev dei bytt um det framandslege namnet
Villemann med det heimlege Gaute, og med namni
Gaute og Magnhild hev so visa kome til Island.
1 . m0y festarmey. — prud ven, staut. — leike spela. —
gulltavl n. brettspel med temingar eller brikkor av gull. —
bur n. jom£rubur. -— lifleg (dansk) Ijuvle^. ~ 3. gr&te (med
objekt) gr&ta for. — 7. holl n. her: mi kvite hud, min vene
skapnad. — 9. bonns for botns, eigeform av botn m. Det er
ikkje fyrst og fremst for systeme sine ho graet, men for di
det er sp&tt at ho sjelv skal missa livet sitt p&same staden;
i andre formingar av visa heiter det beintfram: «De er sp&tt
eg sk6 drukne 1 Vendels &». — 14. foUoge f. forloge, lagnad.
— 16. let si ferd i rekkje skipa fylgjct sitt i rad og rekkje.
— \S.raut f all, gleid (av zjote).— 19. stolt fornem, byrg(nyita
um hegeetta kvinnor). -- 25. leik m. sl&tt, musikk-stykke. —
26. leika av iopp, leika av tre spela so topp og tre ^ekk
av. — 28. den e/ne, dvs. Magnhild, dei tvo dvs. dei tvo
systeme til Magnhild, sj& str. 9. — 30. sprakk i hardan stein
vart til stein, sprang i flint; sprakk er ei gamal form for
sprang. — 31. Det Magnhild segjer hev fyrebiletet sitt i
Lukas evangelium XI, 27 : «Saelt er det liv som bar deg, og
dei brjost som du saug». — 32. & eig (av eige).
Digitized by VjOOQIC
209
10. Steinftnn Fefinnsson.
Dette er ei typisk trollvise. Ho fortel um ei
ferd til Trollheimen ; Skumehei er eit av del mange
namni som folkevisone hev pk heimstaden ^t trolli.
Fyrem&let med ferdi er her i visa, liksom i fleire
troUvisor (Asmund frsegdegjseva, Kappen Illugjen,
Hugaball) og i mange eventyr, &, berga kvinnor som
trolli hev teke.
Men Steinfinn-visa hev ikkje fenge hovudemnet
sitt fr& andre visor eller fr& eventyri. Ho hev det
fri ei norron soge, Orvarodds saga. Det som
mest skil Steinfinn-visa fr& andre troUvisor, er at
Steinfinn hev nokre piler som hev vorte makelaust
gode ved troUr&der (han hev late dei «i nnjollo slipe
og sl^» i tvo vikor). D& det kjem til strid med trolli,
r&kar han gyvremori med desse pilene, fyrst i augo
og so i hjarta. — Um Orvarodd er det fortalt at han
hadde nokre makelaust gode piler som rSka alt det
han skaut pk. I Risaland skaut han bkc augo ut or
eit troUkvende med dei. Sidan gjekk han ein gong
i ein stor skog, og der var han um natti hjk ein
ukjend mann og fekk av honom tri piler til, som var
endi gjsevare enn dei han hadde fyrr. Desse nye
pilene nytta han ein gong i ein strid mot ei troll-
kunnig kvinne, og han rkka henne fyrst i augo og
so i hjarta, like eins som Steinfinn i visa r^kar gyvre-
mori. I visa er desse tvo gongene Odd skyt, blanda
san^ian. Det er likevel lett k sjk at visa hev ISnt
emnet fr& soga. Visediktaren hev sett det inn i ei
r&me som var vanleg i visor og eventyr, med di han
let Steinfinn draga ut pk leiting etter dei bergtekne
systerne sine og berga dei.
I Norig kjenner dei visa i Vest-Telemark berre,
og i Sverike hev dei funne henne ein einaste gong.
14 — Liestsl og Moe: Nortke Folkevisor. I.
Digitized by VjOOQIC
210
Ho er truleg dikta i Sud-Norig; der hev dei, som
xne skal sj& av nseste visa, halde uppe minnet urn
Orvarodd heilt til v&re dagar.
1 . komumann gjest, framand. — bonden er tiltale-form;
i folkevisone kann dei nytta den bundne formi i tiltale au. —
feii eitlirkanta plaggsom vart nytta til ferdaplagg og sengje-
plagg. — Steininn er eit vanlegt gamalnorsk namn. FeGnn er
ikkje kjent.'elles; det m& tyda «den rike Finn». —2. seventy
eventyr stend her i den gamle tydingi: bending, livsben-
ding, forteljing, soge. — 3. tvs^ tvo (hokyn). — Skume-
heiar dei myrke beiane (av adj. skuzn; jfr. Trollebotn «der
ingjo soli skin»). — 4. tamd ovd. — longe for len^e sidan.
— si'if skula (perf. ptc). — 5. virkeviku arbeidsvike; jfr. virke-
dag. — znjoU laus og turr sn0. — sl& bamra, smida (jfr.
sl& saum, sl& mynt) — 6. heimekoma beimferdi, vegen beim.
— heii Skumebeii. — 7. sote svart best. — i skrimalo ser
faer ein gljrtt av skrymtet {skrimslo dat fl. av skriinsl(e)
skrymt, troll). — 9. fyresynt synt fyre&t koss ban skulde
fara. — 11. I ordlagi «unde sotehalsen», «unde bestebarkje»
bev me leivor av ei utgamal folketru um at ein kann sj&
yvernaturlege ting n&r ein ser igjenom eit bol. Det kann
vera lyklebolet i ei kyrkjedor, skokleauga, eit bol etter ein
kvist i ein planke o. s. b. Dyri kann sj& vetti ; n&r ein koy-
rer og besten tverrstansar, skal ein sj^f under budlageteller
gjenom beisleringen, og d& vil ein kunna verta vis med um
det er vette eller skrymt som beld besten. Steinfinn ser
vel gjenom beisleringen eller millom fotene p& besten. —
12. mumre tala med naseljod, wsnovle)). — Gyvremori er
den gamle gygri, trollmori. ~ Skjessa, gn. skessa, tyder
beint fram jotunkvende; skumeskjessa er dk det m3rrke jotun-
kvendet. — 13. s/ave seg seg sjelv. — 15. til m&te til rettetid,
til pass. — 17. rjote pres. fl. av ijote (ryi, raut, roti) falla. —
18. av avle med makt, med velde. — fyk av fonno skavle som
fyk av den gamle (forne) snoskavlen. — 19. trfote taka ende,
slutta. — augnemot romet millom augo. — 20. utav hondo
skaut skaut pili av stad. — granine lippeb&ri, munnskjegget,
verb&ri. — raut impf. aw rjote spretta, falla. — 21. han la p&
trea streng m& vel tyda «ban skaut tridje skotet». — hjarte-
sprang det som sprengjer bjarta. — 22. i harde av adjektivet
hard; ein m4 tenkja seg til eit ord som «naud» el. likn.:
«d& bo fall i bard naud)). — 23. gjorde seg av eit gama
Digitized by VjOOQIC
211
hadde det til moro. — 24. fsole reddast. — 25. kvorjom kvart
(dat). — 27. Urn rask, snar («fim p& foten»); fimom fote er
dativ cint. — 28. sprunge sprang (fl.). — 30. kamp stein,
kampestein. Steinfinn narrar trolli til k vera ute tilfsoli
sprett; so gjcng dci i stein. — 32. snill, her = snjall,
dugeleg, heev, klok, modig, god. Det er fortalt i fleire seg-
ner um menneskje som kjem til jetunverdi, at dei vert storre
og sterkare, medan dei er der. — 34. m&nadsdag ein dag
4 vikor etter ein annan. — 35. avlen styrken. — usketein
ynskjestav. — falle hova, falla etter einannan, passa. Troll
plar hava ymse vedunderlege ting; det er t. d. eit vanlegt
eventyrdrag at den guten som bergar jomfrua, faer seg ein
drykk i berget, og d& vert han mykje sterkare enn fyrr.
//. Kong Eirik og Blakkjen.
Medan Steinfinn-visa byggjer pk eit par einskilde
bolkar i Orvarodds saga, so hev denne visa sjolve
r^mia for Orvarodds saga til grunnlag.
Dk Orvarodd var ung, var det ei kvinne som
splidde honom at hesten Fakse skulde verta banen
bans. Orvarodd slo hesten i hel, grov han ned og
drog so hurt i mange kr. Pk sine gamle dagar kom
han heimatt. Dk hadde hovudskMi kt Fakse kome
uppatt, og det rann ein orm utor henne og stakk
Orvarodd, og det vart banen bans. Soleis gjekk spk-
domen fram likevel.
Dette er ei mykje gamal forteljing. Ho var i
millomalderen knytt til russekongen Oleg, Ruriks
ettermann. Kronikeskrivaren Nestor fortel at Oleg,
soleis som det var sp^tt honom, fekk banen sin av
ein orm, som kom krekande ut or hausen pk hesten
hans, lange tider etter at hesten var daud. Alt
Br&vallakvaedet, som vart dikta i lite hdr., nemner
Odd den vidfarande fvk Jseren, som ink vera den
same som Orvarodd. Etter Orvarodds saga var
Odd fr^ garden Berurjod i Sogndal i Dalane ved
Digitized by VjOOQIC
212
Jseren. Saxo Grammaticus, som skreiv ikring 1200,
talar um kong Odd av Jseren. Og det er mykje
nxerkelegt at i Dalane hev segnene um Odd levt
heilt til v&r tid. I 17de hdr. hoyrde sogeskrivaren
Torxnod Torfseus desse segnene, og so seint sonx i
1872 vart eit skip kalla «Kong Odd» til minne um
Orvarodd. Dei fortalde i Dalane at kong Odd budde
p& det gamle Berurj65r (Berrjod, Berijo). .Han &tte
ein best som heitte Fakse, og um denne hesten var
det sp^tt at ban skulde verta banen bans. So at
ikkje sp&domen skulde g^ fram, let ban besten skjota
ved ei tjorn, som enno beiter Faksetjorn. So var
ban viking i fleire ^r. D^ ban kom beimatt, fann
ban bausen av den skotne besten, og ban spende til
ban; men med det same rann det ut ein eiterorm
or bausen og stakk Odd, og det vart banen bans.
Dk ban skulde doy, bad ban um at dei vilde baug-
leggja ban p^ ein stad der ban kunde boyra bane-
gal, klokkeslag og sjobrak. So jordfeste dei ban pk
Oddsfjell noko vestanfor Rsegeijord.
Som ein vil sj&, er det denne soga som visa
byggjer p&. Men fleire ting er umlaga. Innleidingi
i visa er tilskipa etter innleidingi til visa um Ville-
mann og Magnbild (nr. 9), og det er mori som sp&r,
ikkje ei sp^kvinne. Kong Eirik fer til sjos liksom kong
Odd i segnifr^ Sogndal, men versi um mori som «stend
atte p^ kvitan sand» og vrid bendene sine, er van-
lege episke flogvers. Visa bev mistydt draget i segni
um at Odd spenner til bovudet, og trur at blakken
spenner til Odd, so det vert banen bans. Denne
mistydingi forer atter med seg at visa lyt lata blakk-
folen vera i live. Like eins er den boni Odd kjem
med dk ban skal d0y, umlaga i sambove med slut-
ten av fleire andre folkevisor. Endi visa soleis bev
vorte mykje avbleikt, er bo likevel merkeleg ved at
Digitized by VjOOQIC
213
ho hev halde uppe dette gamle soge-emnet; ho er
eit vitnemM um kor kjende og kjsere forteljingane um
Orvarodd hev vore i Sud-Norig.
I . dei tevler tavl ivi borde dei sit ved bordct og spelar
brettspel; teWe spela tavl (brettspel). — 10. spila leika seg.
— 11. lange lengta.
12. Liti KjerstL
Dette er vel den mest vidgjetne av bergtakings-
visone. Ho er kjend i alle dei nordiske landi og
Skottland.
Liti Kjersti hev lenge elska elvekongjen i loynd,
og ho hev fenge fleire born med honom. Av andre
uppskrifter av visa kann me sji at elvekongjen hev
teke borni inn til seg med det same dei var fedde.
Me hev fleire forteljingar um menneskje som
hev fenge ein gloymsledrykk hji vetti. Like eins er
det ei vanleg tru at den som et eller drikk i berget,
kann aldri koma ut att. Desse truene er visst eld-
gamle. Hji naturfolki Ann me den trui at eit men-
neskje i levande live kann gjera ei ferd til landet ^t
dei daude; og ein kann koma attende, dersom ein
berre aktar seg for k eta eller drikka i dauding-
landet; gjer ein det, vert ein verande der alltid.
Dette og mange andre drag synest k visa at alve-
folket upphavleg hev vore det same som avlidne
menneskje.
*
4. elvekongjen alvekongen; elv m. (fl. elvir) er tcle-
marksk form for alv.— 6. sve m. svide. — 15. Meiningi er:
No 1^ du gjera deg ferdug, for no er eg komen med best
og vil hcnta deg &t bcr^ct. — 23. villarkonn trollr&d til &
laga gleymsledrjrkk av; eig. korn el. klump som viller ein,
jfr. koma p& villstr&. — 24. vdnd m. tein, liti stong, smal
kjepp.
Digitized by VjOOQIC
214
13. Margjit og Targjei Risvollo.
Sophus Bugge fortel at «de to Kvinder, som
kvad Visen for mig, mente begge med Bestemthed,
at J6n i Vaddeli6 var en Tusse eller Bjergmand.!
Dei tvo gamle kvedarane hev visst rett i dette.
Visa let seg tyda best, n&r ein tek henne p& den
m&ten, og etter heile sitt lag hoyrer ho heime mil-
lom dei visone som skildrar samkvaemet med yver-
naturlege vette og dei fylgjone det kann fk for men-
neskjet.
Av dei diktingane som skildrar elskhug millom
eit menneskje og eit yvernaturlegt vette, hev me
fleire flokkar. Nokre skildrar koss eit menneskje vert
teke inn i vetteheimen med makt eller med list;
andre skildrar koss ein mann eller ei kvinne elskar
eit yvernaturlegt vette, men dei vert verande kvar i
si verd, og fyrst lenge etter finn folk ut koss til
stend. Til denne flokken hoyrer bide »Liti Kjersti»
og «Margjit og Targjei Risvollo». I «Liti Kjersti*
endar det med at Kjersti vert kvervd i berg. I « Mar-
gjit og Targjei Risvollo » hev festarmoyi &t Targjei
Risvollo late seg lokka av bergmannen Jon, og ho
foder bergmannen tvo soner nettupp ved det leitet
dk ho skal halda brudlaup med Targjei. Den dra-
matiske knuten i visa er uleysande, og diktaren hev
hogge han midt yver: han let b&de Margjit og dei
tvo sonene hennar doy. Soleis endar elles fleire av
dei millomalderlege diktingane um elskhug millom eit
menneskje og eit vette: det vert til slutt dauden for
menneskjet. Fleire av dei islendske alve-segnene
minner mykje um v&r vise.
Me m& tenkja oss at elskhugen millom berg-
mannen Jon og Margjit hev vart heller lenge. Jon
hev gjeve henne eit gyllt horn, som ho skal bl&sa
pa, nar ho er i naud. Ho gjeng med Jons barn, og
Digitized by VjOOQIC
215
da det lid til brudlaupet xned Targjei, gjeng ho «i lio
nord» og blses i hornet. Jon veit d& at ho er i naud,
og «de aukar honom store sorgjir*. Dei motest enda
ein gong. Me ma tenkja oss at Jon vil ha henne
inn i vetteheimen, men dei bandi som bind henne
til manneverdi er sterkare. Ho dreg heimatt, og
«dei skildest med sorg og kvide». Men det kosta
henne mykje a taka denne avgjersla, «eg ha so naer
ikkje heimatt vunne», segjer ho til terna. Da so
terna lastar henne for atferdi hennar, svarar ho at
terna treng ikkje gjera sorgi verre for henne; terna
hev ikkje set enden pa sin livsdag ; ho kann au koma
i naud. Terna byd seg da til a taka imot festar-
mannen. Da Targjei kjem, hev Margjit fedt tvo S0-
ner. Borni er truleg klene, og etter gamal lov skulde
dei da til presten med dei straks, so sant dei kunde
na prest ; det galdt um]^at borni kunde verta doypte,
so sjeli kunde koma i himmerike og lekamen i vigd
mold. Til a dylja det som hev hendt, klaeder Tar-
gjei seg i kvinneklaede. Presten doyper borni i loyn-
dom, dei doyr og vert jorda i vigd mold. Targjei
kjem tilbake til Margjit og fortel henne koss det hev
gjenge. Me ma tenkja oss at ho doyr medan Targjei
er der, og visa endar med det takande biletet av
den vene brurehesten som loyp laus « etter Ris-
vollo ut».
1. auke gjera, valda. — Jala ropa eller hua med syn-
gjande m^l, lala, lilla. —-3. 1. 2: den venaste (hesten) som
gjeng i lunden; 1. 4: lauve brenn b&de bjart og heitt i
elden; like eins, bjart og heit, skulde hennar kjaerleik til
honom vera. — 5. sjov sjelv (hokynsform av sjav). —
6. skjuldest skildest (av skiljast), — • 8. beimte heimatt. — •
durakinn t darstolpe. — 9. samer somer seg for. — ei
^eine. — 10. dvergerunne runne, busk der dvergane held
til. — minne ferden gamal dativform: ferdi mi. — s'ngsr so
naer. — 13. elvestein stein der alvane held til; alv og dverg
Digitized by VjOOQIC
216
er her nytta med same tyding. — 14. biade gjera hardare.
— feesdag livsdag; jfr. f0esheimen denne verdi. — helje-
linde synest k vera samansett av bel daude og Unde breidt
band (nl k binda kring klaede, heist reivar) og skulde soleis
tyda daudeband. Meiningi er: det er best du aktar deg
sjelv; du hev ikkje levt din livsdag til endes og veit ikkje
kva som kann henda deg. — 15. Dette verset hev same
meiningi som det lyrre. Kva beljelauk er, veit me ikkje;
det siteir kanskje tU gamle gravskikkar der lauk hev vore
nytta. — 16. fruve hegbori kvinne, ugift eller,gift. — f0re
umtala, gjera kjend ved tale. — 17. gf0nne gjerne. — nata-
kjonne «n0ttekjeme». — 18. beim til gards. — brudfolk
brudlaupsfolk. — luen luren. — 19. fagne taka imot, helsa
n&r ein tek imot — 20. skr0yte pryda, vera til prydnad for:
«som skal pryda fylgjet mitt». — 21. lagje fastsett av lag-
naden («lagnaden vil ikkje at du rike T. stend brudgom
med M.»). — rik fornem, mektug. — 22. kveisa som kjen-
ner verk og pine, s&r. — 24. stett f. bursstett, burstropp. -—
27. tvei tvo. — dreng her: gutebam. — 31. bdre og skdre
fortid fl. av bera og skjera. — 35. sinne si (dat).
14. Hugaball.
Denne visa er funni i Vest-Telemark berre, og
der var det einast ei gamal kone, Anne Aanundsdotter
Lillegaard i Lardal, som kunde henne nokolunde heilt,
da samlarane kom. Bade Landstad, Jorgen Moe og
Sophus Bugge hev skrive upp visa etter henne.
Det er ei merkeleg soge som Hugaball-visa hev
attuna seg. Visediktaren hev ikkje funne upp emnet
sj0lv. Han hev lant noko her og noko der, men
likevel hev han makta a setja det saman til eit heil-
stoypt kunstverk.
Sj0lve hovudgrunnlaget er underleg nok den
gamle legenden um Pontius Pilatus, som er vel kjend
fra folkeboki um Pilatus. Fra millomalderen hev me
legenden i mange formingar. I den norrene Gy8-
inga-saga er han fortald soleis:
Det var ein gong ein konge, Tirus, som var
Digitized by VjOOQIC
217
mykje kunnig i stjernetyding. Ein gong han var pa
veiding, kom myrkret yver han i skogen. Det var
klSr himnael, og han skyna av stjernone at una han
den natti kunde raka ei kvinne, skulde han verta f&r
til ein stor og mektug og vidgjeten mann. Han var
langt burte fra dronningi si, og difor let han henta
at seg ei myllardotter. Ho var hja honom um
natti. Sidan fekk ho ein son, som ho kalla Pilatus.
Kongen hadde sagt at ho skulde senda sonen at
honom, og det gjorde ho d& han var tri ar gamal.
Han voks upp i kongsgarden sanxan med bror sin,
son at dronningi. Pilatus var ovundsjuk pa broren
og drap han. Kongen sende da Pilatus til Rom, so
dei kunde verta kvitt han. I Rom var Pilatus i lag
med ein kongsson, og det enda med at Pilatus drap
honom au. Da sende dei han til oyi Pontus til a
vera hovding der. Folket der var so ilt og hardt
at det ikkje tolde nokon hovding yver seg. Anten
kom da Pilatus til a verta drepen, som han fortente,
eller fekk han kua det hardlyndte folket, og det f6r
au vel. Pilatus fekk baygt dei harde nakkane, og
vart difor ein vidgjeten mann.
Det er lett a sja at denne forteljingi ligg til
grunn for Hugaball-visa. Bae stadene er helten son
at ein konge og ei myllardotter. Kongen er saman
med myllardotteri ei natt berre og dreg so fra henne,
men segjer at dei skal senda den sonen ho kjem til
a fa, at kongsgarden. Da den unge guten kjem til
kongsgarden, vedgjeiig kongen at han er flir hans, og
let honom veksa upp i lag med borni sine. Han
kjem i strid med halvbrorne (-broren) og drep dei.
Det er same forteljingsskemaet bade i legenden
og i visa, og ein so sermerkt likskap som at helten
i bae hove er son at ein konge og ei myllardotter,
er heilt avgjerande for spursmalet um samanhengen.
Men so er det au berre skemaet som er sams. El-
Digitized by VjOOQIC
218
les hev visediktaren fare fritt fram. Han hev ikkje
berre bytt um namnet pa helten, inen gjort ban um
til ein eventyr-figur, ein oskeladd: sonen til myllar-
dotteri, guten som hev vakse upp i avkroken, kjem
til kongsgarden og veit a greida seg, ja ban gjeng
langt framum dei ekte kongssonene i styrke og mod.
Som oskeladden i eventyri gjer ban ei ferd langt mot
nord og bergar tvo jonafruer fra trolli. Visediktaren
bev boygt Pilatus-figuren inn under ein vanleg even-
tyrtype. Det ser ein av namni au: myllardotteri er
namnlaus, liksom enkjesonen, kolbrennaren o. a. i
eventyri; Hugaball er ikkje noko vanlegt namn, men
ei poetisk nemning, «kjenning», som tyder «den bard-
buga», «den modige» (den som er «ball» i abugi»).
Fleire drag i forteljingi, t. d. tilburden pa leikvollen
og ferdi til Trollebotn, er vanlege i folkediktingi ; det
er sovore som visediktaren bev teke fra andre kantar.
Men trass i all umdikting og alle Ian kann ein enno
sja koss den gamle Pilatus-legenden bryt med den
vanlege folkevisetypen ; det er ikkje, som ein skulde
ba venta, kongen som bryt seg inn i buret til moyi
eller kjem at far bennar og faer vera der um natti,
men det er moyi som kjem til kongen i bogeloft. '
Dette kann ein tyda ut fra Pilatus-legenden, der kon-
lyllardotteri og bo kjem til ban.
ongen og myllardotteri finn ein
Carl den store, men der au ser
: Pilatus-legenden som ligg til
lan som er ustyren (ball) i hug. —
foto slser takti med fatene, kved og
2. skinn n. skinnk&pe, k&pe. —
lagnaden. — sonen eige fk ein son.
iset eller romet der kvinnone heldt
7au tvo (eig. inkjekynsform). — 8. /
Digitized by VjOOQIC
219
ollom aldre si i heile si levetid. — 9. dyr ypparlcg, £ramifr&.
— 11. v&re var (fleirtalsform). — 12. i blygslo stande turva
skjemmast. — 14. Serkland landet &t saracenarane, Afrika;
ogso um landet ved elvane Eufrat og Tigris. — 16. kv&re
kva for ein av tvo ting. — - 18. nevaslag jfr. riddarslaget, som
skulde vera det siste slaget den frie mannen hadde & tola.
— 19. tvinne tvo (ulike); meiningi cr: her Ijrt me skiljast.
-— 21 . kvdr den meinig mann kvar einaste mann. — 22. sjav
sj0lv. — 23. halvkongssonen som berre halvt (her: p& fars-
sida) er av kongseett. — 26. sveiv m. dust, strid. — 27. seie
ifr& de fysste det fyrste ho sa [var desse ordi]. — 28. noko
kanskje. — 29. nordafjoUs her: i trollheimen. — 30. dyr som
ein m& setja hogt og retta seg etter. — 31. bunkje m. dekk,
dekkslast: dei let ikkje seglet falla. — 34. sveiper haa seg
i skinn tek k&pa p& seg. — foteferd f. gongelag, fotlag. —
35. spilar med leikar med. Dei tenkte seg at det var store
mengder av sylv og gull i berget — 36. L. 1—2: det er so
gildt for augo som ei str&lande morgonstund med soli i
aust og den bleike m^nen i vest. (I berget m4 dei sakna
soli).— 37. L. 1—2: Det er so gildt k h0yra pk klangen av
gullet som k hetyra pk fuglesongen i lindi den bjarte mor-
gonstundi. — 40. ivi ord dk han heyrde dette. — 41 . I seg-
ner er det fleire gonger fortalt koss den troUkunnige kann
fljuga p& ei k&pe. — 42. m& kann. — 43. krans m. hjulet pA
sporane. — bergje slost i ein dans berget skalv dk han reid
(sM hamra; sleppalaus; fera frk stad til annan). — 44. iein
logje so gneistane spruta. — 47. brd lyna, glimta. — tijd tri.
15. Jutulen og stolt 01L
Denne visa hev vore best kjend i Aust-Telemark
i det seinare, enda Vest-Telemark er mykje rikare
pa visor, og ein dessutan kann sja at visa er konxi
vestantil. Ho er funni pa Fseroyane au. Grunnen
til at visa hev siege so djupe roter i Aust-Telemark,
er at jutulen vart halden for son til Helga i Helge-
notra, og visa soleis pa ein mate vart heimfest til
Heiddal. Helga i Helgenotra var fra Tveiten, ein
stor gard i Heiddal. Ein kveld ho stod i burssvali,
hoyrde ho eit forunderleg fagert spel ved ei eik i
Digitized by VjOOQIC
220
naerlciken. Ho gjekk burtat. Der stod det ein ung
ven mann og spela. Han gjekk fyre og spela, Helga
laut fylgja. Dei stana ikkje, fyrr dei kom til eit hogt
fjell uppi heii, og der vart bade spelemannen og
Helga burte. Dei provde a ringa henne utatt med
kyrkjeklokkor, og dei hadde alt fenge henne heimatt
i svali pa Tveiten. Da ho vilde taka i klinka, brast
toget som heldt kyrkjeklokka, og klokka datt ned i
urdi. Med det same vart Helga burte att, og dei
sag henne aldri meir. Fjellet vart heitande Helge-
notra. — Det er um denne hendingi at Jorgen Moe
hev dikta det velkjende diktet sitt, <iHelgenotra».
Men visa hev upphavleg ingen ting a gjera med
denne segni. Dei er sette saman av di ein i bae
h0vi hev bergmannen som lokkar med det fagre
trollspelet sitt. Visa og segni byggjer pa same trui:
bergfolk vil gjerne gifta seg naed kvinnor or manne-
verdi. Og visa hev gripe ein situasjon som ein stun-
dom moter i folkesegnene, og som hev noko spa-
nande ved seg: I den farlege joletidi, da alle troU-
makter er lause, vert ei kvinne verande att aleine
pa ein gard, medan alle dei andre er til kyrkje. So
kjem det sterkaste av alle vette, jutulen, og vil fa
tak i den veike kvinna. Det vert da ein ordstrid,
der det gjeld a fa det siste ordet, eller det pa ein
eller annan maten vert eit nappetak millom manne-
klokskapen og trollstyrken, og mannevitet ber sigeren
heim.
1. runo dat. fl. runer; her: trollr&der. — 4, j0nnskoren
skoen av jam; jetnane hev oftc jamb&tar, jarnsko, jarn-
stenger i visone. — 5. dynni deri. — 6. vigsla signa med
krossteiknet. — g6v golv. — 8. vett m. skapning, vette. —
10. ottesang, her um den teksti som dei song i otta (ved den
fyrste av dei kanoniske tidene). — 15. For trollspelet l3rt
allting dansa, jfr. Veslefrik med fela, Tuftefolket p& Sand-
Digitized by VjOOQIC
221
flesa o. fl. — 16. Etter folketrui vernar bred og sv&vel mot
uvetti. — 21 og 22. ram og tukumo er trollmM for bred og
sv&vel. — 23. skarvenok m. vesalmann; nok liten vantriv-
ning, reddhare. — 24. sssling m. stakkar. — bela fri.
16. Olov Agjesdotter.
Dette er visst ei dansk vise fra fyrsten. Det er
fleire danske malformer i uppskriftene, og Strandeby
er eit jysk namn. Det finst danske uppskrifter av
visa fra 16de hdr. alt. Men den norske formi er
mykje ulik den danske, og visa ma i alle hove ha
levt lenge her i landet. Peder Syv segjer at visa
gjeng um historiske hendingar fra aret 1386; men
det er urad a finna noko prov for det.
1. komi so vidt p& ord vorte so vidgjeti (jfr. Meitgodt
ord p& seg). — ros poetisk nemning for kvinne. — 2. go
gjsev, meet -- 4. kon=^ okkon oss. — 10. kyrkje-le kyrkje-
gardsport — 12. skyggja skyla, leyna, geyma. — med si
hende med handi si. — 18. hovugull hovudprydnad av gull
som mayar bar. — 21. lest f. lesestykke, den heilage teksti
som vart upplesi i kyrkja. — 28. sjov bo fyr &ro ror ho
sj0lv sit med &rane og ror. — Qoy n. skip. — 31 . Legg merke
tU fargebragdi i denne og dei naeste strofane: bylgja bl&^
det gule h&ret, den kvite handi. — 32. silt skula. — 34. vikta
vinka, vitta.
17. Kongssonen av Norigsland.
Hovudemnet i denne visa er det same som i
nr. 30 Asaliborgji: ein fugl vert send langt av stad
til a bela til ei jomfru. Skildringi av koss fuglen
flyg, er mest like eins i bae visone. Nokolunde same
emnet (og nettupp same umkvsedet) finn ein att i ei
uprenta dansk folkevise, men det er likevel ymse
Digitized by VjOOQIC
222
serxnerkte ting ved den norske visa som gjer at ein
lett kjem pa den tanken at det ligg ei historisk hen-
ding attum. Ingi onnor alvorleg folkevise hev ei
mislukka friing til hovudemne eller einaste emne;
i visone plar alltid ein fugl som er bodberar, herma
ordgrant det svaret ban hev fenge; aldri elles finn
ein maken til ei sovori umlaging av svaret som her,
so det beint fram vert eit avslag (tde er kort nei»).
Namni tNorigsland* og tkongssonen av Norigsland*,
og den ting at det er tale um a leggja skatt pa ben-
dene, viser au til eit historisk grunnlag. Det ma
vera eitkvart serlegt som hev skapt alle desse av-
viki fra den vanlege folkevise-typen.
Men det er vandt a finna ut noko visst um kva
historisk bending det er som ligg til grunn. Sophus
Bugge og Moltke Moe meiner at det er nokre hen-
dingar i slutten av 13de hdr. Den 22de oktober 1295
gjorde Audun Hestakorn, som var 3rverskattmeister
hja kong Eirik Magnusson, ein avtale i Paris um
giftarmal millom hertug Hakon Magnusson, bror til
kong Eirik, og greivinna Isabella av Joigny. Sam-
stundes gjorde Audun avtale um at den norske kon-
gen skulde hjelpa den franske kongen i krigen mot
England med 300 skip og 50 000 mann; for det skulde
den norske kongen fa 30 000 pund sterling. Det bi-
letet almugen kunde laga seg av dette, matte vera
so pa lag: ein giftarmalsplan millom kongssonen
Hakon og ei framand fyrstinne, tunge utreidslor som
var ventande. Almugen hev so sett desse tvo ting sa-
man soleis: den framande fyrstinna sette harde og
tyngjande vilkar for giftarmalet. Dette hev vakt
harme, og i denne barmen er visa skapt.
1. ikor=^ dansk ibvor. — 2. runir leyndomsfuUe teikn.
— 3. tar tarv, treng. ~ 4. fauk flaug. — - 9. mens er eg medan
eg er.
Digitized by VjOOQIC
223
18. Far og dotter.
Visa um dei snogge svari finn ein i alle del
nordiske landi og i Skottland. Naerskylde visor finn
ein i Sud-Europa au.
Dei nordiske vise-uppskriftene kloyver seg i tvo
flokkar : ein austnordisk (svensk, dansk) der ein bror
sp0r ut syster si, og ein vestnordisk (norsk,' fseroysk,
islendsk) der faren spor ut dotter si.
Umkv8edet i visa er heist so a taka at Malfrid
er namnet pa dotted, og millomslengen er da eit ut-
rop som er lagt riddaren i munnen. Torelille er
vel namnet pa terna. Ho ligg og lurer og finn ut
um elskhugen millom kongsdotteri og riddaren. Ho
er ei av dei tfalske* ternone, som ein ofte meter i
folkediktingi.
2. uttas utan. — 7. di dynni hj&: ved dori til buret
ditt. — 11. nakje bert. — 12. soie^eisie solstrMe. — IS.icindn.
bam. — i hure din' i buret ditt (dativ). — 17. Und = linde
sveipelist. — 19. iijote taka ende. — fyrr de tryfe kvende
svar fyrr kvinnor vantar svar. — 23. buse df huset ditt. —
sfav sj0lv. — 27. rann sprang, remde.
19. Bendik og Arolilja.
Denne visa er runni or tvo kjeldor: den danske
fornsegni um Hagbard og Signe og den romantiske
soga um Tristram og Isond.
Soga um Hagbard og Signe er kanskje den eld-
ste av dei danske heltesegnene, og ho vart tidleg
vidgjeti i alle dei nordiske landi. Ho fortel at Hag-
bard elskar Signe, dotter til kong Sigar. Men han
kann ikkje fa henne, for han hev drepe brorne hen-
nar i ei vikingferd. Da klaer han seg ut som ei skjold-
Digitized by VjOOQIC
224
xn0y og fser pa den miten kome inn i jomfruburet
hennar. Men del finn ut kven ban er, ban vert
fanga og skal bengjast. Da del skal fora bonoxn til
galgen, kjem dronningi, mor til Signe, fram og byd
ban eit drikkeborn, so ban kann drikka sitt eige
gravel; bo vil rett njota den stundi da bo fser bemn
for sonene sine. Men Hagbard tek byrg imot bornet
og segjer: tEg tek det med den bandi som drap so-
nene dine. Ubemnd gjeng eg ikkje berifra, men du
lever aldri den stundi som gjev deg att det du bev
mist eller loyser det pant du bev bja Hel.» Da
ban stod pa galgebakken, bad Hagbard dei bengja
kapa bans upp fyrst, og dei so gjorde. Snart logar
buret at Signe upp; bo brenner seg sjolv inne. Di
bed Hagbard dei skunda seg og festa ban i galgen ;
no lengtar ban berre etter a doy, sidan festarmoyi*
bans bev synt truskapen sin og gjenge fyre og opna
Hels portar for bonom. — Men med det er ikkje
soga ende; fra bavet kjem vikingen Hake, bror til
Hagbard. I vill bemntorste fer ban gjenom dei store
skogane til Sigars borg, drep alle dei der er og bren-
ner borgi.
Visaum Bendik ogAroliljabyggjer pa denne soga.
Me bev visa i tvo formingar, som bae er norske fra
fyrsten. Den eine kjenner me fra Finnmark, fra
Danmark og fra Faeroyane; den fortel au um bem-
nen yver drapet pa Bendik. Den andre er funni i
Telemark berre; det er den me bev ber i boki. Den
bev ingen ting med um bemnen, men samlar seg
beilt um elskbugen millom Bendik og Arolilja og
tonar ut i ei lyrisk bevding av at kjaerleiken rekk
attum gravi.
Medan den danske visa um Havbor og Signe-
lill beilt byggjer pa fornsegni, so bev den norske
visa um Bendik og Arolilja lant mykje fra Tristram-
soga, ikkje berre i and og tone, men i mange ein-
Digitized by VjOOQIC
225
skilde drag. T. d. at hjarta spring pa Arolilja da
Bendik ma lata liv, at del vert jorda pa kvar si side
av kyrkja og at det renn upp tre fra gravene og
krokjest i hop yver kyrkjetaket.
1. Arolilja av gamalnorsk Qlrilin liljan dvs. Qlri^n den
liljefagre. — Solondo (dat. fl.) Sudlandi. — skda skoda, sjA
p&; her: velja ut. — han var inkje lagje det var ikkje so
laga. — 3. moyesal kvinnestove; her truleg = jomfrubur.
— beie/uiid f.Marhug; hr& er belelund er eit ordteke: hugen
&t ein friar (bele) er br&. — 5. gtdlbraut f. eig. gullveg, guU-
bakke, er her truleg ei gull-lagd bru (svalgang eller tropp)
som fiorer inn i jomfruburet. — b&de til og ifr& vonleg: til
jomfruburet og fr& kongsgardsbygningen. — 7. raust modig,
dugleg. — hade inkjekyn av b^e. — 8. Jomfruve hegbori,
ugift kvinne. — dst f. kjaerleik. — 9. r& rddyr. — 10. dzjupe
hanga ned: «heng lutande ned frd kvisten». — 11. skyljast
skiljast. ~ 12. Gnnast koma saman, tala saman.— 15. sm&dreng
page, ungtenarhj&fornemmefolk. — 17. hly var det d3rraste
tekkjefanget i millomalderen. — 19. Me md tenkja oss at
kongen i sinne set av stad til buret k\ Arolilja, men at ho
ser han og gjengtil mots med han og vil hindra hanfrS k
koma inn. Ho eig ikkje tanke um at kongen kjenner til at
Bendik hev «tr0tt guUbrautinew. — 20. di difor. ~ veslast
(av vesal) verst> leidast. — drikke bryllaup vera gjest i
brudlaup. Meiningi er: brudlaupet er halde utan eg var
beden. — 21 . me' meg. — 22. sama hova, soma seg. — rjoast
verta raud. — droyre m. blod og vaeske som renn ut or eit
skr, — 23. del, dvs. kongsmennene. — sl& kasta. — boll n.
hold, kj0t; her: lekam. — 27. so stend'e hugjen i sama
runnen so ihopvaksne er hugane deira. — 29. veite meg
bon svara ja pi mi bon. — 30. Hytje er jamleg bruka um
k fljrtja heim ei brur. — skorv f. steinut og naki bergflate
i heiane. — /jf orustein strandstein. Meiningi er: «Dutokmeg
ikkje upp av ingen ting, ikkje irk den nakne heii eller den
steinute strandi; eg kom irk ein gard der eg hadde alt som
godt var, jamvel ein ven festarmann, dk du lokka meg til k
fylgja deg.» — 31. monno dat. fl. av mann, — onno onnor;
her uregelrett for are andre. — 32. kvbr den b0n, dvs. svaret
pk kvar den boni. — 33. gjelle um vedkoma, «um me so alle
skulde bota for det». — 35. mannen utor mannheimen
xnenneskjet or menneskjeverdi. — 36. m& kann, form&r. —
i haga l&g som \kg i heimehagen. Emnet i denne bolken
15 — Liestel og: Moe:'Norske Folkevisor. I.
Digitized by VjjOOQIC
226
av visa er at all naturi bed for Bendik. A hjelpa ein med
& S3rrgja var ein Mmenn skyldnad for vener og frendar i
millomalderen. Visa tek naturi med millom dei andre vener
som sytCT for Bendik. Naturi speglar av mannesorgi. Mo-
tivet hev sin grunn i ei tru som ein meter i all primitiv
folkediktin^: heile naturi hev liv og sjel. Jfr. mjrten um at
heile naturi gret d& dei vilde i& Balder attende fr& Hel. —
40. gull fingerring eller armband av gull. — skaut av hende
drog av handi (han vilde gjeva det til Hauk). — frende
skylding. Bendiks ben kjem seg av den gamle settebyrg-
skapen: ingen som stod ligare eller var av ringare aett,
skulde ha lov til & taka livet bans. — 41. mj&rygg smal-
rygg. — sy^'a sylgja. So strid var grdten hennar at beltet
og sylgja gjekk sund. — 42. IJos p& altarbord Ijosi som var
tende til sjelemesse for ein avliden; her: ein som skulde
day. — 44. Arolilja kjemmer h&ret og samlar det under
huva, so lokkane ikkje skal verta blodute. Hugsa joms-
vikingen Harald Bueson etter slaget i Hjerungavigl —
45. sprakk impf. av springe bresta, springa sund. — 47. sei'a
byd henne. — 48. kvislar fl. av kvitel'^ sengeteppe av uU.
— 52. &stin' bunde fleirtal av Ast kjserleik. Fleirtal er her
som i gamalnorsk n3rtta um innbyrdes kjserleik millom
mann og kvinne, men adjektivet heit syner at dei hev gl03rmt
at Astin' er fleirtalsform. — 53 og 54. Eiden ki kongen i
str. 17 og 18 vender etter episk skikk attende her> og syner
korleis kongen sjrter for di han var so stuttsynt. — 56 og
57. norda, sunna nordanfor, sunnanfor. — graft grav. —
liljerunne og liljegrein viser at telemarkingane il^je hev
kjent lilj'a. — &t meine til meins. — 58. svol sval, svalgang.
20. Kong Gaud og ungan Herredag.
Den fyrste som skreiv upp denne visa, var axnt-
mann Holm i aret 1786. Han fann henne pa Lista,
og fri siste helvti av 19de hdr. hev me fleire upp-
teikningar fra same bygdene. Visa er elles funni
fleire stader pa Agder og i Telemark, men ingen stad
i so heilsleg ei form som pa Lista. Me prentar
henne difor pa listamal, og held oss berre til dei
nyare uppskHftene, so folk kann sja kor godt visa
hev halde seg i minnet heilt upp imot vare dagar i
Digitized by VjOOQIC
227
ei bygd der det elles i det seinare ikkje hev vore so
sers mykje folkevisor.
Nar visa hev halde seg so godt, er grunnen den
at ho hev vorte heimfest i Spind og Herad, og lo-
kalinteressa soleis hev hjelpt til a halda henne uppe.
Herredag skal ha butt pa Darey i Spind sogn ; i naer-
leiken er det fleire store urder, som hover godt til
revegoymsle (sja str. 25 og 26 i visa). Fire kilo-
meter fra Daroy pa hi sida av Qorden mot nordvest
ligg Stangefjellet (str. 8 i visa). Ikring 10 kilometer
nordvest fra Daroy ved ein arm av Oftefjorden eit
stykke inn i landet ligg Gautland i Herad. Det var
der kong Gaut budde, og der hev dei til det siste
vist atterstodor av slottet bans og noko av gravi bans.
Amtmann Holm fortel: aHalvdelen af bans Grav
er endnu tilsyne ongefser 4 Alen lang, omlagt med
Stene; men den anden Halvdeel formedelst Op-
rodning udarbejdet, hvor der da fandtes et Stykke
af et Svaerdw. Heimfestingi hev gjenge so vidt at
jamvel ordet odderstormen (str. 19), som kjem
av gamalnorsk odda stormr «strid, bardagev, er
tenkt som eit stadnamn ved Oftefjorden («£n Bugt
tet ved Landet, hvor endnu skydes Odder [oter]»
segjer Holm).
Heile denne heimfestingi kann ikkje vera upp-
havleg. Gautland ma fra fyrsten ha vore det same
som Gotland i Sverike. Nar visa hev kome til Lista,
er ikkje godt a segja. Ho er naerskyld med faeroyske
visor, og saman med ymse andre visor er ho eit
vitnemal um gamalt samkvaeme millom Agder og
Faeroyane.
1. Herredag er hr. Dag; titel og namn hev runne
saman. — sj&l sjelv. — te hova til kongsgarden. — 2. frsegda
spyrja, reyna. — 3. i mi hoga i min hug. — 4. snapp djerv.
— Sjuransvein Sigurd svein, Sigurd F&vnesbane. — 5. Icap-
Digitized by VjOOQIC
228
pan kappen, kjempa. — Osmund Flagrekjempa er den same
som Asmund Fraegdegjaeva i den telemarkske visa. Bdde
guden Tor og kjempone Sigurd og Asmund er troll eller
risar her i visa. — 6, Dyreknurren er gamalnorsk
d^ri kn9rrinn dvs. det dyrverdige store skipet. — 7. te
fjerde borda: kjempone var so tunge at skipet sokk til det
fjorde bordet ovantil. — 8. tros halvrote turt trevyxke. —
10. skjegge forvendt for seggje dugande kar. — II. kjuring
hyrding, hjuring. — 12. bela fri til. — 13. veia fella, fanga.
— 14. roa rugga att og fram. — 16. kjus av kjosa velja. —
koma ustolen p& koma so ein ikkje stel seg innpd ein og
tek pd honom uvarande. — 17. bang hauk. ~ velfaren god
til & springa. — 19. odderstorm stormen &t oddane, ei poetisk
umskriving for strid. — gletta gleppa, mislukkast. — are-
stein Arestein, gruvestein. — 20. spjerta m& vera eit slag
v&pen, men me veit ikkje noko naerare um det. — 25. reve-
krottane reveholone; her um tronge, vesale rom. — hie halda
ut, tola. — 29. skjebte skipa, ordna. — bseltan helvti, dei
halve. — 30. rodda remse. — trodda troll. — 31. Gugrajogle-
k&ba er gygri Jorunn Joklek&pa. — f^dde fylgde. — - 34. kvi
nebnte du mseg s& br&e: det var ei gamal tru at ndr dei
nemnde ei kjempe ved namn i striden, so kunde han ikkje
ha lukka med seg lenger, men vart anten sdra eller drepen.
— 38. sveite blod, vaeske. — 39. smitlekrus krus med lae-
kjande smyrje eller salve i. -— 40. med alle er forvendt av
med avle av all makt. — 43. langa lengta. — airomsstt i
tvo aettleder. — 45. L. 3—4: Faer han drukke og sove, so
tek du han ikkje att i heimen hans. — 48. eideren eiteren.
— 49. fselig fseleleg, skraemeleg. — 52. last m. skade.
21. Dei tri vilkori.
Emnet i denne visa er sers forvitnelegt.
Visa byggjer pk den norrene Magus saga.
Denne soga h0yrer med milloxn dei roxnansogone som
dei sette i hop so mange av i Norig i 13de og 14de hdr.,
den tid da Hakon den gamle og ettermennene hans
styrde landet. Hovudemnet i soga er fransk ; det er
den velkjende forteljingi um dei fire Haimons-sonene,
fire jarles0ner som lag i strid med Karl den store.
Men den norrone sogeskrivaren hev sett til ei inn-
Digitized by VjOOQIC
229
leiding um korleis keisar Karl kom til verdi, og kor-
leis det gjekk til milloxn foreldri bans. Dette hev
frS fyrsten vore ei liti soge for seg sj0lv, soxn ikkje
hadde noko med Karolingane a gjera, og denne stub-
ben er det den norske folkevisa er bygd pa. Ho
fylgjer soga so nogje at ein kann sja kva form av
soga det er som visediktaren hev kjent. Soga finst
i tvo formingar, ei eldre og stuttare og ei yngre og
lengre. Denne siste ma liggja til grunn for visa;
det finst fleire drag i visa som ein finn att i den
yngre formi, men ikkje i den eldre. Biles hev folke-
visa st3rtt heile forteljingi sterkt av, og teke hurt
namni og mange einskilddrag.
Men ein kann fylgja vise-emnet enda lenger att-
ende og vidare ikring. Hja nokre tyrkisk-tatariske
folk i Ilidalen (pa landeskilet millom Sor-Sibiria og
Vest-China) fortel dei eit eventyr som syner slik lik-
skap bade i stort og smatt med innleidingi til Magus
saga at det ma vera ein naer samanheng millom dei.
Anten ma eventyret ha vandra fra Norig austyver,
eller ma det ha kome til Norig austanfra. Ser ein
no pa emnet, gar ein snart at det hev ein sterk au-
sterlendsk svip; det hev ikkje noko grunnlag i det
roynlege livet i millomalderen, men ein kann hoyra
um sovorne hendingar hja austerlendske kongar. Og
alle tvil um at emnet hev upphavet sitt i Auster-
landi, kverv hurt, nar ein finn plent det same att i
tvo indiske (bengalske) eventyr. Det er gamalt i
India; for alt for tusund eller halvtanna tusund
ar sidan hev det vore uppskrive i indiske boker, og
alt da var det noko avstubba. Emnet hev kome til
Europa pa tvo vegar: umfram den formi som hev
kome til Norig gjenom Nord-Europa, hev det kome
ei til Sud-Europa. Denne siste formi meter me
m. a. hja den italianske diktaren Boccaccio, og etter
Digitized by VjOOQIC
230
han att hev Shakespeare nytta henne i spelstykket
sitt tNir enden er god, er allting godtv.
Folkevisa um tDei tri vilkoriv er berre funni i
Telexnarki. £i uppteikning av visa kallar kongen
for kong Kristian, dg det er tydelegt, soleis som L.
Daae hev gissa pa, at dette er meint pa kong Kri-
stian I. Han hadde gift seg i oktober 1449, var so
pa ferd rundt um i Danmark fra januar 1450, f6r til
Norig ut pa varen, og kom ikkje heimatt fyrr i ok-
tober 1450; men 17 dagar fyrr han kom heim, fekk
dronningi hans ein son. Dette var ein tilburd som
folk matte leggja merke til i dei dagane, og dei kunde
da lett koma til a festa visa pa kong Kristian. Visa
ma alt ved det leitet ha vore til, og sidan den yngre
formi av Magus saga er sett i hop noko fyre 1350 er
det rimelegast a tru at visa er dikta so pa lag ar
1400.
3. i aldro ni i nie mannsaldrar. — 10. skrud n. stas-
klaede, prydnad. — sitt gule hiure de slo ho ut: meyi gjekk
i gamal tid med utslege hir. — 12. flamm fanemerke (mil-
lomalderleg latin: flam in a). — 14. fygje fylgja. — 23. ko-
rileband koralband, perleband. — 24. fara til b3rrja, taka til,
«begyndte». — tyngjast verta tung (um ei kvinne med bam).
— 29. kons vArt. — 33. kind n. barn. 35. fyr i, pA. — SkoU-
land hev i visa kome inn i staden for dei tyske namni i
soga. — 38. tryt'e pres. av tzjote taka ende. — r& utveg,
list. Denne strofen finst au i nr. 18.
22. Knut i Borg.
Denne visa er funni i Norig, pa Island, pa Fser-
oyane og i Danmark. Namnet kong Svein forer ein
lett^^inn^ pa den tanken at visa er historisk, men det
hev ikkje lukkast a setja henne i samband med nokor
historisk bending.
Digitized by VjOOQIC
231
1. tost = tottest tyktest «tykte sjolv at ho var komi i
knipe». — sille skulde. — bele friar. — 2. kjose velja. —
3. snekkje var i gamal tid namnet p& eit slag langskip. —
5. reie gjera i stand. — sneie skjera til, klyppa. — 6. bu
laga, gjera ferdig. — 8. alle heile (jfr. all dagen = heile
dagen). — virkevika arbeidsvika (jfr. virkedag). — 9. gjeste-
bo brudlaup. — 12. fara verre tapa. — fangtokji bunde fl.
av fangtak\ som fangtokji by'e ut som byd seg fram til
strid. — 13. sinom sverde brd svinga sverdet sitt {brd impf.
av gn. breg5a svinga). — hovde T&ka, trefte. — mannetrd
trengsle, tr&kking av folk, mannetron^. — 19. e^^ er inkje
um eg hev ikkje hug til, eg bryr meg ikkje um. — 2\, At
stundo dei til den tidi. — skaka skjek (pres. fl.). — 22. gull-
budd gullprydd, innlagd med gull.
23. Asbjenn og liti KjerstL
Denne visa er kjend i alle dei nordiske landi,
men Danmark er fyrste heimstaden hennar. Asbj0rn
i visa er den danske stomiannen Esbern snare (d.
1204), bror til biskop Absalon. Men det er vel
berre namnet bans som er historisk her. Denne
kvike glade visa hev visseleg vore mykje umtykt, og
sungi mang ein gong nar kvinnone sat ved saumen
sin. Ho kastar tElskovens farverige Skjser over de
daglige Forholdv.
6. soks f. heilsaks. — skjmre m. klinka saks. — 7. saum
ty til & sauma av, ((Sjrtoi*. — skjera klyppa til. — 10. herd f.
aksel. — 13. svein tenar. — 14. sm&dreng m. aerendsvein,
ung tenar hjd fomemme folk. — 20. gama n. moro, skjemt.
24. toreliti og Skakjelokk.
I millomalderen hadde dei ei vokenatt, voke
(vigilia) framfyre dei store hogtidene. Det var guds-
teneste i kyrkja til visse tider pa natti, og det sam-
Digitized by VjOOQIC
232
last di gjerne mykje folk ved kyrkja. Til a tr03rta
tidi, n&r del ikkje lydde messa, hadde dei leik og
song m. a. Til slutt vart voke beint fram nytta um
leikstemnor um natti, gjerne under open himmel.
Det er til ei sovori stemne at denne visa forer
OSS. I dansen faer Toreliti den eine handi sund-
skori, da Skakjelokk hoppar yvcr bordet og knivane
hans sprett ut or sliri. Toreliti hev i loynd Skakje-
lokk kjaer, og ho vil dylja burt denne tilburden, so
Skakjelokk ikkje skal koma i nokon vande for hen-
nar skuld. Skakjelokk skynar kvar ho hev hugen
fest, han stig fram og tek henne til si festarmey.
Same visa finst i Danmark, og ei liknande i
Tyskland.
1. viv n. kvinne (gift eller ugift). — 3. Skakjelokk ty-
der Ristelokk; skakalokk finst som tilnamn fr& gamalnorsk
tid. Jfr. Shakespeare, «Ristespjot». — 6. sylvbudd prydd
med sylv, sylvholka. Skakjelokk hev sete ovanum bordet,
og d& laut han hoppa yver bordet, um han vilde fram fort;
bordet stod tett upp til veggen. — sliro dat. fl. av slir(e), Ordet
vart i gamalnorsk alltid bruka i fleirtal. Her er det kanskje
tenkt p& ei tvislir, sidan det er fleire knivar. — 8. ermo dat
fl. ermane. — 9. stett f. steinar som er lagde til & g& yver,
tram framfor ei dor, tropp. — 13. Det stend Toreliti i tan-
kar at ho ikkje lenger kann sauma kunstsaum, som alle
hogbome meyar burde kunna (jfr. f3nTe visa); me m& au
hugsa p& den sterke mothugen som dei i millomalderen
hadde mot kroppslege Ijrte. — 14. sir^eskar(fl.). — ^5.dynDi
don. — 17. festarfe festarg&ve.
25. Jon Remarsson,
Denne visa synest a ha kome til oss fra
Danmark. Jon Remarsson er den danske stor-
mannen Jon Regmodsson av Hvide-setti i fyrste
hplvti av I3de hdr. Men visa kan ikkje upphavleg
Digitized by VjOOQIC
233
vera dikta um herr Jon, for ho synest a vera ei
umdikting av den namngjetne skotske visa um Sir
Patrick Spens, og det er trulegt at denne visa att
byggjci* P^ eit historisk emne: giftarmalet millom
den norske kongen Eirik Magnusson og den skotske
prinsessa Margrete i 1281. Det skotske skipet som
f0rde henne hit, kom pa heinivegen ut for harde
hauststormar, og dei fleste stormennene som var
med, drukna. I dei skriftlege frasegnene me hev
fra millomalderen um sendeferdi, finst det fleire ting
som samstavast merkeleg godt med visa um Sir Pa-
trick Spens. Visa fortel at det dreiv i land fleire
ting fra Sir Patrick's skip; dei gamle frasegnene
segjer at sumt av det sendemennene hadde med seg,
dreiv i land, m. a. nokre dokument. Enno ligg ekte-
skaps-traktaten i Tower; han hev vore gjenombleytt
av sj0vatn og her denne paskrifti: tSkriven i dupli-
kat ved Berwick, og det eine eksemplaret sendt til
Norig [til underskrift], men pa attervegen falle i vat-
net, da dei kongelege sendemennene drukna». Fyrr
kontrakti vart send til Norig, gjorde dei norske sende-
mennene og mange skotske stormenn eiden sin pa
henne. Millom dei var Patrick, jarl av Dunbar,
og son hans, Patrick. I sume uppskrifter av visa
um Sir Patrick Spens synest dette hendet a vera
ihopblanda med eit anna liknande hende i Norigs og
Skottlands historie. Den fyrrnemnde dronningi Mar-
grete doydde alt 1283; men det levde etter henne ei
nyf0dd dotter, som au fekk namnet Margrete og som
fekk Skottlands krune i 1286. Ei sendeferd for til
Norig og skulde henta prinsessa, «m0yi fra Norig»,
til Skottland, men ho doydde pa yverferdi. Etter ei
frasegn, som ikkje er palitande, miste ho livet i ein
storm.
I visa um Jon Remarsson er det blanda inn
drag fra ei onnor vise um stprmfare pa sj0en. Der
Digitized by VjOOQIC
234
er det ein syndefull mann um bord som er skuld i
stormen. Guds rettferd vil rdka ban, liksoxn bo r^ka
profeten Jonas pa skipet, og som i forteljingi um
Jonas kastar dei lut, so del kann finna ut kven ill-
gjerningsmannen er.
1. snekkje f. langskip, herskip. — dreng m. dugande
kar. — herre bruka dei i millomalderen som tiltale At kon-
gar, prinsar, jarlar, og som titel for riddarar og hoge pre-
latar. I visone er det tidast riddartitelen som er meint. —
2. boss kva, kva slag. ~ 3. seiste siste. — 5. heirsda^^e heiders-
dag. — 6. m& pres. av mdga kunna, formd. — 8. fals n. svik. —
9. fls^rd f. svik. — 10. rokest impf. fl. av rekast liggja og
drfva, verta kasta hit og dit. — de ville hav det opne havet,
rom S}0 (vill ogso = uroleg, ustyxleg). — 11. slo so stort
bruka so store ord. — 12. tavlebord spelbord, bord til ter-
ningspel. — 13. Her hev me ei minning um ein gamal
nordisk skikk: & kasta lut um kven skulde springa yver
bord i ein storm og ved det stilla uveret. Men i den heidne
folketrui var det eit offer ein soleis gav det miskunnlause
folkertui var dei loyndomsfulle maktene som heldt til i det.
Her i ivsa er det ei synde skuld Jon skal sona med & g&
yver bord, og me hev soleis ein innverknad frd den bibeslke
forteljingi um Jonas. — rann f6r, kom i fart — um skip^
bord ut yver skipssida. — 14. Me kann ikkje f& skrifta syn-
dene vfire og f& avleysing av presten. Difor gjer Jon sitt
skriftemai framfyre mastri: med rdi var ho som ein kross
pA laget. Bade tanken um at skriftemAlet var naudsynlegt.
og at krossen eller krossformi hadde so mykje &. segja, viser
tydeleg til katolicismen. — du skriftar meg du skal taka
meg til skrifte. — 15. ekkje f. enkje. — 17. kvik levande.—
k&t glad, kipen. — 19. mijjom millom.
26. Herr Nilaus.
Dette er vel upphavleg ei dansk vise, som alt
tidleg hev kome bade til Norig og Sverike.
Hendingane er i Danmark lagde til Jylland. Det
er eit brurfylgje som dreg yver tden jydske hede».
Digitized by VjOOQIC
235
Det vert uvfer med sno og vind, brudgomen skynar
at bruri ikkje kann halda det ut, og vil at del skal
S0kja livd einkvar stad. Bruri meiner at dei kann
taka inn hja morbror hennar, bispen av Friarlunden;
men brudgomen er lite moda pa det, av di ban aret
fyrr hev fellt dei tri brorne til bispen og ikkje hev
fenge greidt saki med boter. Men ban vil gjerne
retta seg etter alle ynske fra bruri, og gjev etter da
ho lovar honom ei skjorte som det ikkje kann bita
sverd pk. Som ventande var, nyttar no bispen hovet
til a taka hemn. Fyrst vert dei tvo systersonene til
Nilaus fellte, og i den striden som kjem etterpa,
vert bade bispen og Nilaus drepne. Bispen nyttar
eikor troUr^d, so den bla skjorta som Nilaus hev
fenge av Signe, ikkje kann hjelpa honom.
Visa er ille medfari i den norske tradisjonen, og
der vantar fleire gode drag som finst i den danske
visa. Men draget um trollradene er sermerkt for
den norske visa, og det er greid samanheng og stor
fynd og kraft i den avstytte norske formingi.
1. veten vetren, vinteren. — gjerest vert — tjall tjeld,
telt — 3. vog impf. av vega drepa. — gjell skuld; frendane
hev ikkje gjeve upp kravet sitt. — for di for det (dr&pet). —
5. bold modig (dansk). — 6. fyr ho Signs liti vil segja : for
hennar skuld, sidan ho er med. — kon oss. — 7. Bispen
svarar ikkje Nilaus, men talar berre til bruri og byd he nne
velkomi «med alle dine sveinar». — 8. hidngsord beiske
ord, h&d-ord. — 9. ette di etter det {& fA bot). — 10. alle di
dei alle. Millom str. 10 og 11 vantar det ikkje so lite i visa.
I den danske visa er det so at dei fser fred alle so nser
som dei tvo systersenene til Nilaus; dei skal sona for dei
gamle dr&pi. Det vert ein kvass strid og dei fell. DA kann
ikkje Nilaus halda seg roleg lenger. men dreg sverdet og
byrjar striden att. — 12. bovmann tenestmann hjA ein
hovding. — 14. sinozn sverde hr& svinga sverdet sitt (hrH
impf. av gn. breg5a svinga). — hoggje impf. til hogge. —
lytir (fl. av lyt el. lut) stykke. — 15. V&pni hans skal hanga
Digitized by VjOOQIC
236
p& veggen eller p& ei sule 3rver den staden der han er
gravlagd i kyrkja. Det finst fleire dome p& at v&pni vart
upphengde soleis.
27, Det var s& silde.
£nd^ denne visa er all igjenom dansk i malform
og visseleg er komi til Norig utanfra, so er ho teki
med her likevel, og det av fleire grunnar. Ho hev
vore mykje sungi og sers vel umtykt hj^ almugen,
og ho hev her i landet fenge ei form som poetisk
stend yver dei fleste utanlandske avbrigdi.
tDet var s^ silde » er ei av dei vanlegaste visone
i nyare nordisk Mmugetradisjon i det heile. Ho xn^
ikkje vera so lite gamal heller. Alt i 1573 skreiv ei
ung dansk adelsdame dei 6 fyrste strofane av henne
i ei poesibok, og den ting at ho gjeng so vide ikring,
vitnar au um heller h0g alder. Ho er kjend fra
flnsk, vindlandsk, slovensk, tysk, fransk og italiansk
umrade.
28, Jomfruva Ingjebjer.
Denne visa er kjend fra Norig, Fseroyane, Sve-
rike og Danmark. Ho er ei av dei merkelegaste av
umskapingsvisone.
Det er ei utgamal folketru at menneskjet kann
skifta ham. Bin troUmann kann skifta ham etter
som han sjolv vil; men han kann au kasta ham
p^ andre, um dei ikkje vil det. I eventyri er
det tidast ei vond styvmor som forskaper styv-
borni; men til slutt vert dei berga, og d^ kjem
hemnen yver styvmori. I dei vestnordiske eventyri
er styvmori ofte av troU-aett, og med det same styv-
borni vert umskapte, faer dei den forunderlege evna,
Digitized by VjOOQIC
237
at del kann leggja ein enda verre troUdom pk styv-
mori att. Denne troUdomen rakar henne, so sn0gt
styvborni fser att sin rette skapnad, og difor gjer
styvmori alt ho kann til a hindra at dei vert ut-
loyste. I dette draget ligg dk fr& fyrsten grunnen
til at so sn0gt vilkaret for utleysingi er uppfyllt, sit
styvmori i Trollebotn.*
I Jomfruva Ingjebjer er det Herre-Pers store
kjserleik og offervilje som bergar jomfruva. Det er
ei l0yndomsfull makt som driv ban til a jaga etter
hindi og orni utan fred og kvild, og ei likso l0yn-
domsfull makt fser den umskapte jomfruva til a tra
etter mannekj0t, enda ho synest vera heilt hind og
heilt 0rn, so ho berre r0mer for Herre-Per. Det
djupaste i mannehugen sit djupare enn trolldom
kann na.
ssdeli gild, framifrS, Ksedelig)). — L. 4: dei venaste som
kann gro pi jordi. — hdre kvar. — jomfruve ugift, hogbori
kvinne.
av aurom lande fr& eit anna land. — rik mektug, for-
nem. — stolt fornem, byrg, drusteleg (um hegsetta kvinnor).
Desse innleidingsversi skildrar den staden der den um-
skapte jomfruva ferdast i hinde- og erneham. Ho er fr&
vaurom lande», ho hoyxer ikkje til der hind og orn hev
heime; ho er eit menneskje, men eit umskapt
1. stri hard, vond. — stjukmor styvmor, (tstedmom. —
uzn midje natt ved midnatt. — fruve hegbori kvinne, ugift
eller gift. — 3. auke her: gjera, valda. — villande aukande
form for vill skygg, var. — oyeskog oydemark. — 4. Horn
tidt og tr&tt — hindehsan : dei tenkte seg umskapingi soleis at
den som vart umskapt, tok p& seg hamen &t det dyret han
vart umskapt til ; Ingjebjer «steig», «f6r» i hamen. — B.hovde-
gj&r f. hovudgjord. — guile av Gngane fern ringane p& den
eine handi (av Gngane ti pfi bde hendene). — 'o honom. —
8. l&g hadde lege. — 12. hryggjar dvs. bryggjar 0I. — blan-
dar dvs. blandar honning med vatn og lagar mj0d. —
* Siste verset i visa hev fenge ein kristeleg svip frfi
visionsdiktingi.
Digitized by VjOOQIC
238
14. vani var van til. — 16. sm&sveiD = sm&dreng tenar. —
17. skapte *a umskapte henne til. — 20. den gamle xnannen
er ei^aren. — blometre blemande tre. — 21 . mannehlo : blod
av eit levande menneskje er etter den ^amle folketrui ei
av dei vanlegaste og tryggaste rSdene til & loysa eit for-
skapt menneskje or trolldomen. — 22. Han dvs. Herre-Per.
— 'pi = uppi. — giste gjesta, vitja: no kunde og vilde ho
koma til han. — 23. sdle-brugde f. den uppboygde kanten
framme og bak pfi ein ridesM. — plukka seg som ei duve
plukka seg som ho vilde kneppa dyrehamen upp. — 24. p&
skogje legji halde til i villmarki. — fardur eit under: at de
mk tykkja det er eit under. — einirber einebeer, briskebeer.
— i urdo i urdene. — 25. dro drog. — framte med langs
med. — rakkje m. hanhund, motsett bikkje f. — 27. dandis
dugande, gjaev. — go-r&ir gode og gagnlege rdder. — Trolle-
botn, eig. Trollviki, er det vanlege namnet pk troUheimen.
— grsBt ho syndine sine graet for syndene sine.
29. Horpa,
Visa um «Horpa» eller «Dei tvo systarv er ei
av dei mest vidgjengde og best kjende av folkevisone
vare; ho er funni bade pa Serlandet, Vestlandet og
Austlandet. Biles hev ho vore vel kjend i alle dei
nordiske landi og i Skottland og England.
Men em net gjeng endi mykje vidare enn visa
sjolv; ein finn det att i andre visor og i segner og
eventyr so a segja den vide verdi ikring. Det byg-
gjer pa utgamle truer um sjelevandring og umskaping.
Ein avliden kann koma att i andre former, t. d. som
ein vokster eller som eit dyr. Me hev alt mett eit
utslag av ei sovori tru i forteljingi um dei tvo trei
som voks upp pa gravene at Bendik og Arolilja. I
dei eventyri som hoyrer hit (og som ein finn bade i
T7„-^«.«^ Asia og Afrika), er det t. d. fortalt um ei
uk gjente, som drep syster si. Pa gravi kt
epne renn det upp ei selje. Det kjem ein
og lagar seg ei fieyte av denne selja, og n^r
Digitized by VjOOQIC
239
dei blaes pa fl03^a, hoyrer dei malet at den drepne i
fl0yta; det fortel um drapet og kjem med klagemal
mot mordaren. Eit egyptisk eventyr, som me hev i
ei uppskrift fra 14de hdr. fyre Kristus, fortel noko
liknande.
Fram igjenom tidene, fra dette egyptiske even-
tyret og til «Jan van Huysums Blomsterstykke» av
Wergeland, hev den tanken som ligg til grunn for
visa um «Horpa», sett diktarhugen i rersle. Den
persiske diktaren Omar Kajjdm (ikr. 1100) segjer:
Eg trur at sk^i som eg held i hond,
ho hadde fyrr i tidi liv og &nd,
og fagre smil pk raude lippur log,
der vinen glitrar uppmed rosa rond.
For ein gong — de var kveld, og alt var stilt —
s&g eg ein pottemakar hamra vilt
p& leiren sin, og leiren kviskra l>
og loyndomsamt: «Far snilt, bror min, far sniltl
Eg var ein gong eit mannebSn som du,
og hjarta bivra millom tvil og tru,
og hugen leika millom elsk og hat,
til eg vart mold og laut i moldi bu.)»
(Seippels umsetning).
2. stie Stella. — 4. skipa mat setja maten fram, reida
p& bordet — 6. tv& vaska. — 8. tvssr vaskar (pres. av tvi),
— 15. fyr mein til skade, pfi vondt —- 24—26. Av denne
bolken er det berre att desse tri strofane. Den eldre systeri
vil p& ein eller annan m&te dylja seg for brudgomen. Ter-
none hennar hev ein mistanke um at brudgomen er sviken
pa eikor vis. — 35, unde skinn under den skinnkvarda
kappa. — 36. durag&tt dorkarm, doropning. — 38. bane bane-
mann, daude. — 39. hele friar. — 42. forgforde, her: ferde
i ulukke. — 44. forgjette gleymde. — 48. heiter kallar. —
49. eikje n. eik, det som er av eik (eikeved). — kveikje n.
turre ting til d tenda med, tendeved.
Digitized by VjOOQIC
240
30. AsaliborgjL
Visa um Asaliborgji eller «Ravnen ber'e bb» er
ikkje funni andre stader enn i Norig. Men liknande
visor finst i mange land, av di dei einskilde dragi i
visa er kjende vide ikring. Bade fuglar som ber
bod (jfr. nr. 17: Kongssonen i Norigsland) og
menneskje som er umskapte til fuglar (jfr. nr. 28:
Jomfruva Ingjebjer) er mykje vanlege i folkediktingi.
Biles er emnet i visa um Asaliborgji merkelegt
ved det at ein finn det att i soga um den heilage
Osvald. Der au er det fortalt um koss ramnen fiyg
i fleire dagar og netter yver havet fyrr han rekk
fram, koss han kviler pa ein stein, koss jomfrua tek
imot han og faer det brevet og den ringen som friaren
hev sendt, koss jomfrua sender det bodet attende at
friaren skal koma med ein fiote og henta henne (som
i nokre av vise-uppskriftene) og at han skal hava
eigneluter av gull med seg. Men her kann det ikkje
vera som vanleg at visa byggjer pa soga; Osvalds
saga er ei umsetning fri tysk og kann ikkje vera eldre
enn fra tidi ikring 1500, og etter alt a d0ma er visa
mykje eldre. Samanhengen er ikkje utgranska enno.
1. i hovde m6 (av gn. i h9f5i m6r) i hovudet mitt. —
veil valdar, er skuld i. — 1. 3: um eg aldri so mykje let att
augo. — 2. i hovde d6 (av gn. i hgfSi f^r) i hovudet ditt.
— savnar samlar. — gull prydting av gull. — 4. d6 deg.
— ^6. gidljartur jarteigner av gull. — 12. dreng dugande
mann. — Ijote lyt (pres. fl.). — 14. mi foUogji lagnaden min.
— 16. frid ven, god. — fr&narorm glansande, slikjande orm
(gn. frdnn ormr av adj. frdnn glimande, skinande). —
skapa i umskapa til. — 19. skiringsnavn doypenamn. —
20. gjonne gjerne. — 28. ette stettinn etter stetti; av stett f.
steinar eller steinhellor som er lagde til k gfi pfi yver tunet;
tram eller liti tropp (t. d. framfyre ei dor eller ved eit gjerde).
Digitized by VjOOQIC
241
31. Svein Nordmann og Gullbjer.
Visa um Svein Nordmann eller «Kvinnemor-
darenv er vel den folkevisa som hev kome vidast
ikring av alle. Ho finst pa norsk, islendsk, svensk,
dansk; tysk, hoUandsk, engelsk, fransk, spansk, por-
tugisisk og pa fieire av dei aust-europeiske mali.
Upphavleg ma Svein Nordmann ha vore eit
yvernaturlegt, halvt demonisk vette. Ein hug til a
lokka kvinnor med seg og drepa dei, hev heyrt med
til vctte-naturi hans. Nar han syng um det lukke-
lege alvelandet, er det ei troUdomsmakt i songen
hans som ingi kvinne kann sta seg imot. Han hev
alt drepe atte kvinnor; men so rakar han pa ei som
er so klok og r&dsnar at ho ikkje berre bergar seg
sjolv, men fser gjort det av med honom au. Grunn-
emnet i visa er difor det same som i so mange andre
visor: ei tevling millom trollmakter pa den eine sida
og mannevitet p& hi.
Nserskyldt med visa er emnet i det velkjende
eventyret um «Riddar Bl&skjegg» ; der au er det eit
vondt vette som lokkar kvinnor til seg og drep dei.
4. fygje fylgja. — 7. Gauken var i folketrui ein mykje
viktug fugl; dei kunde bruka han til k taka varsel p& ymis
vis, og den som kom under gauketre og fekk klsedt seg av
og P& 3 gonger, kunde ynskja seg 3 ting og vera stod p&
§L fk dei. Lauken er etter eit gamalt ord «de yppaste gras
uti skogjenw. I eit bamerim heiter det:
Till till i tara.
Imorgo skal me fara
langt burt i djupe dalar
til elvekongens salar.
Der er so godt k gjste,
der fell ingi vaete.
Der veks'e lauken,
der gjeFe gauken,
o. 8. b.
16 — LletUl og Moe: Norske Polkevitor. I.
Digitized by VjOOQIC
242
16. runir lefyrnd kunnskap, trollr&der. — 19. Gjeddare bra
Gjallarbru (jfr. Draumkveedet str. 18—23 og merknadene til
desse strofane). — 24. m&ten fyr sjave deg heveleg for deg
sj0lv. — 25. boste vel mykje, altfor. — 28. deg renn*e bio
blodet ditt renn. — go lytelaus.
32. Olav og Kari.
Denne visa kjenner dei bade i Norig, Sverike
og Danmark, men ho er visseleg norsk fr& fyrsten.
Det upphavlege grunnlaget for visa er truleg for-
teljingi um den frankiske prinsessa Klotilde, dotter
til Klodevig. Etter at faren var avliden, vart ho i
aret 526 gift med vestgotarkongen Axnalarik. Han
var ein ihuga arianar, og ho var katolik. Difor tok
han pa a vera hard mot henne, slo og pinte henne.
Til slutt sende ho bror sin, Childebert, ein serk (eller
ein duk), som var sulka av hennar eige blod. Han
skunda seg a hemna den uretten ho hadde lide,
stridde mot Amalarik og vann. Dei ferde Klotilde
attende til Frankar-riket, men ho deydde pa heim-
vegen.
Denne soga var vel kjend og mykje umtykt i
Frankrike fram igjenom millomalderen. Ho gjekk
um ei kvinne som vart forfylgd og vart martyr for
den rette trui ; difor kunde dei nytta henne pa preike-
stolen jamvel, og me linn henne au i preikehand-
b0ker for prestar. Det er difor berre rimelegt at
ho vart emne for ei folkevise. Denne visa hev fra
Frankrike kome til dei andre romanske landi, og alt
i millomalderen ma ho ha kome til Norig. Men
folk hadde etter kvart gloymt motsetningi millom
arianisme og katolicisme. Det laut ei onnor grunn-
gjeving til. I Norderlandi, der dei ikkje kjende kjet-
tarar i kyrkjeleg meining, sette dei inn motsetningi :
katolsk kyrkjeleg tru p& den eine sida, og storre
Digitized by VjOOQIC
243
eller mindre leivningar av heidendom i tru og skikk,
dvs. troll dom pa hi sida.
Den norske visa hev all igjenom ein millom-
alderleg dim. Enda ho er uppskrivi 300 — 400 ar
etter at protestantismen vart innferd, hev ho dei
katolske meiningane ubrigda: Jomfru Maria er him-
meldronningi og byd den saele velkomen til himme-
rike. Den skildringi me fser av trollkvende, viser
attende til heidendomen jamvel. Um j0tunkvendet
Hyrrokkin fortel Snorra Edda at ved Balders bMferd
reid ho pa ein varg og hadde hoggormar til taumar.
P& ein sk&nsk runestein fra lOde hdr. finn ein bi-
letet av ei kvinne som rid pa ein ulv med ein hogg-
orm til taumar.
1. nsere naer. — sj& vitja. — 3. gifte f.kone. — 4,dnkke
bd mj0 og vin er ei poetisk umskriving for k njota den
h0gaste lukka. — 5. drikke jol : joli var den storste hogtidi
i Sret, den tidi som var rikast pS njotingar. — 6. I denne
og dei nseste strofane er Kari skildra som trollkvinne. —
med elvesie millom alvane» jamsides med dei; elv er tele-
marksk form for alv. — 8. beislering her = beisl. — frd-
narormen den glinsande, slikjande ormen (av det gamal-
norske adjektivet frdnn glinsande, glimande). — 10. Det
er likso naturleg og sjolvgjeve at ein son trur mori si som at
graset gror pa jordi. — 11. gangare er i visone poetisk
namn pfi hest. — 12. hall f. bakke. — 14. skodde si bond
drog hansken pfi handi. — syrgjeleg sorgfull. — 21. tyn-
nyrtein tornegrein, klungergrein. — 23. boUe seig kjotet
laga groper. — 23. leng' lenger. — bjartespreng m. det som
sprengjer hjarta, <(hjartemeinsom gjev meg bane». — 26. tvser
pres. av tv& vaska. — 28. tukke fram flytja, skuva fram.
I Telemarki er det enno skikk at ein skal «tukke fram ein
stol» til den framande. Telebondene hev fort yvtt til himme-
rike deira mSte k fagna ein gjest pS. — 33. Den siste boni
gjeng for vidt for jomfru Maria.
Visa hev ein utifrS god dramatisk bygnad. Str. 1—10
er fyrste akt, 11-26 andre, 27—33 tridje. Akt svarar til akt
og forer handling! fram stutt og fyndigt. Og akt for akt er
det ei sterk stiging, so me til slutt stend i himmerike.
Digitized by VjOOQIC
244
33. Kong David og Solfager.
Sophus Bugge segjer um denne visa:
«Jeg har ved at felge denne Ballade tilbage til
dens Oprindelse maattet tsenke paa, at Naturforskerne
ved Norges Strand, hvorimod Verdenshavet skyller,
h0it op imod Nord har fundet vegetabilske Stoffe,
som af Havet er fert over fra tropiske Egncs Flora.
Gjennem Bestemmelsen af disse Stoffes Hjemsted
har de S0gt at felge de Strommes Gang, som har
baaret dem op til Norden. Saaledes finde vi ogsaa
i den nordiske Folkedigtning Frembringelser, hvis
Udspring maa seges i det fjserne Syden, og som hos
OS endnu ikke ganske har tabt sit fremmedartede
Prseg, skj0nt deres Udvikling, efter at de har fsestet
Rod i Norden, er bleven paavirket af den hjemlige
Eiendommelighed. Ved at undersege disse Frem-
bringelsers Elementer kan vi ssettes i Stand til no-
genlunde at felge Gangen af de Strsmninger, som
har f0rt dem mod Norden. Den Ballade, som jeg
her skal omtale, er ikke, som det synes, bleven
baaren frem af nogen af de brede Stromme, der for-
binde den nordiske Balladedigtning med tysk og en-
gclsk Poesi. Jeg tror her at spore et enkelt Bslge-
slag af en Kulturstrom, som i samme Retning kun
sjselden har fundet Vei til vore Strande.v
Her i landet er visa funni i Telemark berre.
Dit hev ho kome fra Sverike. Elles er ho funni i
Danmark au. I Norig var M. B. Landstad og Sophus
Bugge dei fyrste som skreiv henne upp, men i Dan-
mark gjeng uppskriftene attende heilt til 1600 og i
Sverike til 17de hdr.
Sjolve vise-emnet er kome til dei nordiske landi
frS Russland. Der finn ein det i segner og folkc-
visor, og ein kann fylgja det attende til 16de hdr.
I den eldste svenske viseuppskrifti heiter Orme-
Digitized by VjOOQIC
245
kongen beint fram Noug&rds Konge, d. v. s. Novgorods
konge.
Den russiske forteljingi hev upphavet sitt i ei
sudslavisk (bulgarisk-serbisk) forteljing. Det finst eit
serbisk eventyr med same emnet. Dei slaviske for-
teljingane m^ ha eit byzantinsk upphav, og me
kann skyna at emnet ma ha vore kjent i 12te hdr.
i minsto. Den byzantinske forteljingi hev ikkje berre
vandra nordyver, men vestyver au; det finst millom-
alderlege formingar av henne fra Tyskland, Fran-
krike og Portugal.
Bin kann ikkje fylgja sjolve emnet lenger enn
til den byzantinske forteljingi. Men rstene sine
hev det i hebraiske frasegner um kong Salomon (ikkje
kong David) og Aschmedai, hovdingen yver demo-
nane. Desse fr&segnene atter hev vakse seg fram
av ymist som vert fortalt um kong Salomon i Bi-
belen, so at ein gjenom mange millomlekkar og
mange brigde kann finna samanheng millom visa um
• Kong David og Solfager» og Bibelen.
13. syr^yeie^^sorgfulL "ihjd innmed. — 15. yarda jorda
— 17. kv&re kva (av tvo ting). ~ hell eller. — fygje ^Igja
— 19. tiss tykkjest, synest — 30. omoaeg&ve f. gftve til ein
som treng» olmose, «almisse». ~ 31. sjov sjelv. — 37. satt
sant. — 39. gjonne gjerne.
34. Tor Brynjulv og ftuga.
Denne visa heyrer til den krinsen av folkevisor
som dei kallar dyre visor. Dei gjeng um dyri,
deira liv og ferd og samkvaeme med menneskja. Alt
er sett i samhove med manneverdi. Bide i ^
og dyre-eventyret er det alltid so at dyri
fer at som menneskje; men samstundes he\
Digitized by VjOOQIC
246
fuUt sin dyre-hatt og sine dyre-scrmcrke. At tilhevi
i dyre- og manneverdi soleis renn i eitt, cr nettupp
det sermerkte ved folkedikting av dette slaget. —
Millom dyrevisone er det ein fiokk som skildrar
dyrebrudlaup. Umfram Tor Brynjulv hev me p&
norsk «Raninebrudlaup i Kr&kelund», og sovorne visor
finn ein vidt ikring i Europa, ikkje minst i nord og
aust.
Visa um Tor Brynjulv er kjend i Sverike, Dan-
mark og Tyskland. Etter den danske formi er det
at P. M. M0ller hev laga det velkjende diktet «Tor-
bisten og fluen» («Torbisten kravler af morken hul»).
I. Tor Brynjulv tordivelen. — 5. huga av huge m.
sinn, tanke, hug. — 6. belevand krsesen med ums3ni til
friarar. — • 10. bele fri. — 13. buka grava, rota. -— 14. mot-
tingsta m. mekdunge. — 15. kamar m. vandhus, privet
35. Rabnabrydlaupe i Kr&kelund.
Visa um ramnebrudlaupet er den fyrste norske
folkevisa som vart prenta. Me hev henne pa eit
fiogblad fra 1647 alt. So gamalt er ikkje noko anna
prent p& norske bygdemal; me hev difor ikkje nor-
malisera m^lferet noko storre, men gjev malformi
pa lag som ho er i det eldste flogbladet, i eit anna
fiogblad fr& same hundradaret og i Vibeke Bilds
handskrift (fra ikr. 1640—1650). Milet er fra Horda-
land, men er noko uppblanda med ord fra andre
kantar. Me hev uppskrifter fra 18de hdr. (fra Sogn,
Hallingdal og 0ysterdalen), og visa er funni i munn-
leg tradisjon i 19de hdr.
Fra fyrsten hev truleg visa kome fra dei slaviske
landi. Eit svensk prent er fra 1633, fr^ Tyskland
Digitized by VjOOQIC
247
kjenner me ei tilsvarande vise fra 1530 alt, og i del
slaviske landi er det mange sidestykke til ramne-
brudlaupet. Um slike dyrebrudlaup, sja innleidingi
til Tor Brynjulv og ftuga.
3. sote sete (av sitfa). — lena Idna. — 5. spodde skunda.
— 6. vor bryggje (oteren smaug millom bryggjesteinane).
— ottebisk morgonmat, frukost — 7. hadla (av hardla) sers,
ovleg. — 8. haurde hetyrde, — 9,guss i» guds Ion. — 13. mun-
gj&t tunt 0l. — munng&tsmann den som stend for skjenk-
jingi. — 14. sotznjelkskjmse ost av set mjelk. — ein adank-
jou-maaU ein som segjer <(dank-jou-maat». dvs. ein hol-
lending (dank-jou-maat er hoUandsk og tyder: eg takkar
deg kamerat). — taka med taka imot — 15. kamsbove fiske-
hovud stoppa med ballar av fiskelever og mjol. -— kompa-
nite komparutor, ballar eller kakor av fiskerogn og mjol. —
bleng saup. — 16. kumla klubb, ballar av mjol og jordeple.
— gumble gumbe, raudkoka ost av fersk mjolk.— 17. kab-
bretta tunn ost av samankoka myse. — kjmsa ost ferdig-
ysta ost. — rav det feite kring uggane p& kveita. — 18. kno-
ost knod-ost, kna-ost. — tvibryggja sterkt ol. — range dravle
raud dravle. — vara varsla (n&r munngStsmannen skulde
skjenkja). — 20. leiesvein bruresvein, fylgjesvein. — 22. /o-
resmann foringsmann. — 23. slupsing stSk (eig. <iplasking»).
— 24. tii&r skyte tri skot (?). -- 25. skitlmta fAfengd, «for-
faengelighed». — hogheitss forrangen. — 26. manna hogst
0vst av alle mann. — brik stutt benk. — Mevek&na reide-
kona. — 28. task-hakjen lummekniven; her: ule-kloi som
er goymd i fjorene. — 28. skitl&t fdfengd. — meg Gnst rett
um finn eg rimeleg (sagt p& spit). — 29. V&r herraste famen
er vel ei banning: «v£ herres tre, f&men». — 32. som te
bava lote som hev late til, havt kostnaden. — 33. Idt lune,
humor. — m&ten m&tehaldet. — 34. knotee av knoten
fin, hsv.
36. Hustru kann deile med sin bonde.
Denne visa kjenner dei i alle dei nordiske
landi og endS vidare ikring. I dei gamle danske
visehandskriftene fra 16de og 17de hdr. finn ein
Digitized by VjOOQIC
248
henne fleire gonger. Ho heyrer til ein stor flokk av
visor som gjeng um kor vondt ein kann ha det i
ektestandet.
1. ottem&l tid til k risa upp eller taka tilmed arbeidet.
— deile trettast, kivast. — 4. reiste At Ai tvo dreg til elvi
eg vaska. — 5. gardle'e gjerde-ledet. — 6. gov golv. —
10. tro trodde. — 15. tvau tvo (n.).
37. Tjovane.
Denne gode skjemtevisa er kjend i alle dei nor-
diske landi. P^ Island vart ho uppskrivi i 17de hdr.
alt. Dei norske namni Steinfinnur, Stdlir og ^sa i
den islendske uppskrifti, syner at visa er komi til
Island fra Sud-Norig, so ho ma vera heller gamal
her i landet.
Ein ma tenkja seg at buret stend eit lite stykke
fra stova. Steinfinn gjeng inn i stova og kved so
h0gt at Stale (som er i buret og stel) kann hoyra.
det heile tidi. Husfolki sit inne og lyder pasongen;
ingen gjeng ut, og ingen heyrer at det er folk i buret.
I songen nyttar Steinfinn hovet til k minna StSle um
3niiist han bsr stela; til slutt varslar han StMe um
at det kjem folk, og dei romer bae.
4. kv&re kva for ein av tvo ting. -— 9. nAr de kJem okkon
inkje til n&r det inkje vedkjem oss, gjeng ut jrver oss. —
II. r6t n. rom under taket i eit hus, matvaror som heng
under taket (kjotrot, fieskerot).
38. Tossiein.
Soleis som me hev prcnta visa her, syng dei
henne i Robyggjelaget. EUes er ho vel kjend i
landet, heist pS Sorlandct og Vestlandet. Ofte er
Digitized by VjOOQIC
249
ho mykje lenger; men framhaldet gjev visa ein heilt
annan d&m, med di det vert fortalt koss dei flette
skinnet av den drukna, spila det upp pa veggen, og
gjorde sidan sko og klsede av det. T. d.:
So slipte dei knivar b&' store og smS,
nokre til halda og nokre til flS.
Den tid dei fl&dde hans hokeskjegg,
d& fann dei ei g&s pk femtan egg.
Eller:
So spila dei upp den kallehud:
ho rokk alt fr& stova til litLebu.
So gjorde dei upp den kallehud
til tolv par stevlar og tolv par sko.
So var der kje att hot ein liten lapp :
den gjorde ho^ seg av ein kyrkjestakk.
Ei liknande vise hev dei i Jylland. Men der cr det
kjerringi som S0kk;
Og kjsellingen sank og posen fled,
og alt hendes mel det blev til grod.
39. Truls med bogjen.
Denne skjenatevisa hev ein nyare svip i sumt.
I det noko grove synet ho hev pd helten, likjest ho
pa visa um Ramund unge, men ho hev ikkje som
Rimund-visa nokon samanheng med gamal norron
bokheim. Truls-visa ma vera heller gamal likevel,
for ho hev vore kjend vide ikring i landet, og
dei hev funnc hcnnc i Sverike au. I Danmark h0y-
rer me gjete henne alt so tidleg som i 1664. Den
uppskrifti me prentar her cr frS Aseral.
' d. e. kjerringi &t Tosstein.
Digitized by VjOOQIC
250
I. areatein Srestein, gruvestein. Denne strofen skildrar
Truls som oskeladd. Medan han er heime, held han seg
ved &ren, liksom oskeladden i eventyret. I neeste strofe
meter me han att i kongsgarden ; han er i teneste der, nett-
upp som oskeladden i eventyri. — 4. stBdldfrd stalldori. — •
6. vegg veggestokk, veggbjelke. Femte yegg er den femte
stokken nedanfrS golvet ; i del gamle stovone med del breide
stokkane var det hegt upp& veggen. — slongde slengde.
— 8. fakaa lufsa. — 10. hyrja til taka fat p& med kraft og
ihuge. ~ 15. svaddar karar, sellar. — 16. mi me, vi.
40. Den bakvende verdi.
Visa um den bakvende verdi (aDen bakvende
visa») finst vide ikring i landet, og me hev henne i
mange avbrigde, som kann vika sterkt av fra kvar-
andre. Ho hev vore kjend her i landet lenge; ei
uppskrift fra Hallingdal skal vera fra 1645. £i dansk
uppskrift er fra 16de hdr. og sameleis ei svensk.
Nserskylde visor linn ein i mange land» og ein kann
fylgja dei langt attende i millomalderen. Dei hoy-
rer med til ein fiokk av visor som ein kann kalla
Ijugar-visor : dei haugar upp alle slag urimelege og
unaturlege ting. Liksom dyre-visone svarar til dyre-
eventyri, soleis svarar Ijugar-visone til Ijugar-even-
tyri.
2. vorp = vaip (av verpe). — klakk m. fiskegrunne i
sj0en, skalle. — 3. dynn dor. — engjo (dat.) engene.
Digitized by VjOOQIC
TILLEGG
50 stev or SetesdaL
3. as gazna have er det gildt (gaman) & ha (til mann).
— 4. turegrei greid & vera i lag med, fylgjast med og roda
med. — 5. adde alle. — 6. IJot stygg. — ring fatig. — snd
sneida, gjeva sneid-ord. — 12. mi me, vi. — 13. hjartelene
hjarteledi, hjartesida (eg hev halde av deg so lenge). —
bleikne o: av sut (um du gjeng frft meg). — 16. beo henne.
— 17. streDda gjenge strendene. — 19. roktest hondm gav
einannan hendene. — ein laus ein laus kar, ein som ikkje
eig gard. — 21. vai' verta. — 22. eiseino{t) eismal, Sleine.J —
23. skorv naki slette i heiane. — eleveir ver med regn-
skurer. — 25. eisemadd (m.) eismal, ^eine. — 26. toddemona
furemoar. — 28. dauvlegt keidsamt, langsamt, audt stilt. —
heim heim i bygdi. — skjere skjera korn. — hottemyra
myrar fuUe av smStuvor. — 29. stidde setja buskspen
inn. — 34. Suleskar ligg aller ovst i Siredal. — 40. sjalnaste
sjeldnaste. — 45. ailei onnorleis. — ko berre. — 50. gjeve
traut taka ende. — raut av ijote falla, detta, glida ut.
Digitized by VjOOQIC
AVSTYTTINGAR
adj.
adjektiv.
adv.
adverb.
akk.
akkusativ.
dat
dativ.
eig.
eigenleg
eint
eintal.
f.
femininum (hokyn).
n.
fleirtal.
gen.
genitiv.
gn.
gamalnorsk.
hdr.
hundraddr.
impf.
imperfektum (fortid).
inf.
infinitiv.
kODJ.
konjunktiv.
L
linje.
m.
masculinum (hankyn)
n.
neutrum (inkjekyn).
osb.
og so burtetter.
pres.
presens (notid).
ptc.
particip.
sir.
strofe.
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
Digitized by VjOOQIC
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11