Skip to main content

Full text of "Notabilia temporum di Angelo de Tummulillis da Sant' Elia"

See other formats 


Google 



This is a digitai copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pan of a project 

to make the world's books discoverablc online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legai copyright terni has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other maiginalia present in the originai volume will appear in this file - a reminder of this book's long journcy from the 

publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automatcd querying. 
We also ask that you: 

+ Make non-C ommercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuai, and we request that you use these files for 
personal, non-commerci al purposes. 

+ Refrain from automated querying Do noi send aulomated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogX'S "watermark" you see on each file is essential for informingpeopleabout this project andhelping them lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep il legai Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legai. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is stili in copyright varies from country to country, and we cani offer guidance on whether any speciflc use of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps rcaders 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full icxi of this book on the web 

at |http : //books . google . com/| 



Google 



Informazioni su questo libro 



Si tratta della copia digitale di un libro che per generazioni è stato conservata negli scaffali di una biblioteca prima di essere digitalizzato da Google 

nell'ambito del progetto volto a rendere disponibili online i libri di tutto il mondo. 

Ha sopravvissuto abbastanza per non essere piti protetto dai diritti di copyriglit e diventare di pubblico dominio. Un libro di pubblico dominio è 

un libro che non è mai stato protetto dal copyright o i cui termini legali di copyright sono scaduti. La classificazione di un libro come di pubblico 

dominio può variare da paese a paese. I libri di pubblico dominio sono l'anello di congiunzione con il passato, rappresentano un patrimonio storico, 

culturale e di conoscenza spesso difficile da scoprire. 

Commenti, note e altre annotazioni a margine presenti nel volume originale compariranno in questo file, come testimonianza del lungo viaggio 

percorso dal libro, dall'editore originale alla biblioteca, per giungere fino a te. 

Linee guide per l'utilizzo 

Google è orgoglioso di essere il partner delle biblioteche per digitalizzare i materiali di pubblico dominio e renderli universalmente disponibili. 
I libri di pubblico dominio appartengono al pubblico e noi ne siamo solamente i custodi. Tuttavia questo lavoro è oneroso, pertanto, per poter 
continuare ad offrire questo servizio abbiamo preso alcune iniziative per impedire l'utilizzo illecito da parte di soggetti commerciali, compresa 
l'imposizione di restrizioni sull'invio di query automatizzate. 
Inoltre ti chiediamo di: 

+ Non fare un uso commerciale di questi file Abbiamo cotìcepiloGoogìcRiccrciì Liba per l'uso da parte dei singoli utenti privati e ti chiediamo 
di utilizzare questi file per uso personale e non a fini commerciali. 

+ Non inviare query auiomaiizzaie Non inviare a Google query automatizzate di alcun tipo. Se stai effettuando delle ricerche nel campo della 
traduzione automatica, del riconoscimento ottico dei caratteri (OCR) o in altri campi dove necessiti di utilizzare grandi quantità di testo, ti 
invitiamo a contattarci. Incoraggiamo l'uso dei materiali di pubblico dominio per questi scopi e potremmo esserti di aiuto. 

+ Conserva la filigrana La "filigrana" (watermark) di Google che compare in ciascun file è essenziale per informare gli utenti su questo progetto 
e aiutarli a trovare materiali aggiuntivi tramite Google Ricerca Libri. Non rimuoverla. 

+ Fanne un uso legale Indipendentemente dall'udlizzo che ne farai, ricordati che è tua responsabilità accertati di fame un uso l^ale. Non 
dare per scontato che, poiché un libro è di pubblico dominio per gli utenti degli Stati Uniti, sia di pubblico dominio anche per gli utenti di 
altri paesi. I criteri che stabiliscono se un libro è protetto da copyright variano da Paese a Paese e non possiamo offrire indicazioni se un 
determinato uso del libro è consentito. Non dare per scontato che poiché un libro compare in Google Ricerca Libri ciò significhi che può 
essere utilizzato in qualsiasi modo e in qualsiasi Paese del mondo. Le sanzioni per le violazioni del copyright possono essere molto severe. 

Informazioni su Google Ricerca Libri 

La missione di Google è oiganizzare le informazioni a livello mondiale e renderle universalmente accessibili e finibili. Google Ricerca Libri aiuta 
i lettori a scoprire i libri di tutto il mondo e consente ad autori ed edito ri di raggiungere un pubblico più ampio. Puoi effettuare una ricerca sul Web 
nell'intero testo di questo libro da lhttp: //books. google, coral 



I 



lJIIKAltY^«:^^J;Igi/'t>F THE 




3iQ 



ISTITUTO STORICO ITALIANO 
FONTI PER LA STORIA Lf ITALIA 



NOTABILIA 

TEMPORUM 



Angelo De Tummulillis 



da Sant' Elia 



COSTANTINO CORVISIERl 




R'OMA 



NELLA SEDE DELL'ISTITUTO 
.VL \ZZO DEI LINCEI, GIÀ CORSINI, 

ALLA L L- X G A H A 




ISTITUTO STORICO 

ITALIANO 



r- ... •«■« 



FONTI 



STORIA D'ITALIA 



DALL'ISTITUTO STORICO 
ITALIANO 



(1 nwut . sìculo ,\\- 




ROMA 



NELLA SEDE DELL'ISTITUTO 
PALAZZO DEI LINCEI, GIÀ CORSINI 



1890 



FONTI 



STORIA D'ITALIA 



PUBBLICATE 



DALL'ISTITUTO STORICO 
ITALIANO 



SCRITTURI . SECOLO XV 




ROMA 



NELLA SEDE DELL'ISTITUTO 
PALAZZO DEI LINCEI, GIÀ CORSINI 



1890 



l — 



] 



NOTABILIA 



TEMPORUM 



DI 



ANGELO DE TUMMULILLIS 



DA SANT'ELIA 



A CURA 



DI 



COSTANTINO CORVISIFRI 



VOL. UNICO 
CON UN FACSIMILE 



• • • • 

- • • 



LIVORNO 

TIPOGRAFIA FRANCESCO VIGO 

VIA DELLA PACE, }I. 
1890 



I 




3iQ 



ISTITUTO STORICO ITALIANO 
FONTI PER LA STORIA D'ITALIA 






NOTABILIA 

TEMPORUM 



DI 



Angelo De Tummulillis 

da Sant' Elia 



A CURA 



DI 



COSTANTINO CORVISIERI 




R'OiMA 



\ELLA SEDE DELL'ISTITUTO 

PALAZZO DEI LINCEI, GIÀ CORSINI, 

ALLA L U K G A R A 



1890 




ISTITUTO STORICO 

ITALIANO 



FONTI 



STORIA D'ITALIA 



PUBBLICATE 



DALL'ISTITUTO STORICO 
ITALIANO 



bCUITTuKI . MXut.u XV 




ROMA 



NELLA SEDE DELL'ISTITUTO 

PALAZZO DEI LINCEI, GIÀ CORSINI, 

ALLA LUKGARA 



1890 



XIV e CORVISIERI 



norme fissate dall'Istituto' rispetto allo scioglimento 
delle abbreviature, al riordinamento dei nessi, alPuso 
delie majuscole e alia punteggiatura, nel resto riprodussi 
fedelmente il manoscritto, e soltanto allorché trovai er- 
rori evidenti, li corressi, ogniqualvolta mi fu possibile, 
nel testo medesimo o in nota, secondochè l'emenda- 
mento mi parve più o meno sicuro. Per il § LII, ove 
il Tummulillo riproduce una descrizione del Panormita 
che è a stampa, misi a profitto la stampa medesima 
di quell'opuscolo ', e cosi feci anche pei testi dati in 
appendice, pel terzo dei quali, che è il più importante, 
potei eziandio giovarmi di un ms. Chigiano. 

Perchè poi siasi aggiunta quell'appendice, parrà, 
crediamo, abbastanza giustificato il fatto dall'avere il 
Tummulillo medesimo unito quei documenti alle sue 
memorie, quasi come altrettanti allegati, a mag^ore 
illustrazione di quanto egli stesso aveva narrato. Né 
l' essere stati quei documenti già stampati altra volta ci 
ritrasse dal curarne questa nuova edizione, si perchè 
la stampa del Mansi è a ben pochi accessibile, si 
perchè in questa può offrirsene una lezione migliore, 
benché pur essa sia tuttora lontana dal parer soddi- 

^ V. BuUMno delTIstùuto Storico Italiano, n. 4, p. 8. Qui aggiungo 
che, secondo la consuetudine adottata in questi volumi, indicai con asteri- 
schi le lacune del ms. e con serie di puntini le parole che nel ms. sono 
divenute illeggibili. 

* De regibus Sicilùt H Apulia, in queis et nominaiim de Alfonso rege 
Aragonum, Epitome Felini Sandei Ferrariensis JC. Bem ParaSela Afonsina, 
sive Apophthegmata Qesarum principumque Germanorum et aliorum, Alfonsi 
regis dictis et fadis memoràbilibus per Antonium Panormitam descriptis, si- 
gillatim opposita per JEìiEKHi Sylvium Piccolomineum. Hanovia, Tip. We- 
chelianis, mdcxi; p. 96. 



PREFAZIONE. 



XV 



sfacente. Non altrettanto avremmo potuto dire delle 
Profezie contenute nella parte III e nella IV del codice, 
che ognuno può leggere più correttamente in diverse 
edizioni, e perciò le lasciammo da parte, rimandando 
per il giudizio su di esse a quel che ne scriveva testé 
il Tommasini nel suo studio preparatorio alla nuova 
edizione del 7)iario di Stefano Infessura '. 



Roma, maggio, 1890. 



C. CORVISIERI 



* V. archivio della %. Società romana di storia patria ^ XI, 553, n. 3. 






\ v4 



i 



A^i 



0? 



' * - 



:4!^ 



«-, 









r 






^\ 




•.V, 



'1 »"i»i 









i •p.t-^/^vM- |,Ay..f., «ru.. iH..>-i Vi*J» 



»J^/««-^l». iM.<- fint JiiìjyAt l^fc, <»-;t.t XiE"r^ 
JC-^'»n j»r «J? A^ «»».«.fi»i««r- V.h,)ÌSmw« Aw"5'^<'^ 

_ .'. /»..' .-.^«i.^ Martin iX'\4-»*r OIMAJ («* t ffP^ 



irt.y* fryM-^rtT >u*rtin^ .f>;^»'»j; rJ>*'"'M»"**; -^ 



C 



\ 



ANGELI DE TUMMULILLIS 

DE SANCTO HELIA 

NOTABILIA TEMPORUM, 



[ Cod. Boncompagni F. 7. ] 



INCIPIVNT QVEDAM NOTABILIA PRIORVM ET 

MODERNORVM TEMPORVM DE HIIS QVE 

DEO IVBENTE MVNDO ACCIDERINT ET 

SPETIALITER PARTIBVS YTALIE 

ET RENGNI SICILIE. 

CUM ad fvituram rey mcmoriam veritatis evidentiam et 
quorum interest cautelam tabellionatus ofEcìum sit cuncta 
negotia publìca vel privata, diversis rationibus et discrimini- 
bus intricata per circumstantias temporum et locorum ac qualitates 
j rerum et personarum, iuxta modulum et capacitatem imiuscuiusque 
stili officio desingnare fìdeliter atque caute ; hiis in mente deductis 
quidam Angelus de Sancto Helia de Tummulillis progenitus, licct 
indingnus et indoctus , apostolica auctorìtate notarius , postquam 
adsecutus estitit ipsius notariatus officium, dingnum duxit que- 

IO dam peregrina et antiqua ex relatione predecessorum et vetu- 
storum patrum congnita, et quedam ex relatione modemorum 
verìdica ac visui deducta et temporibus nostris passa negotia 
hoc rudi et brevi narrationis et compilationis glebo disserere et 
sub compendio desingnare. ad quorum evidentiam , Ihesu Cliristi 

15 et beate Marie semper virginis nominibus invocatis, ut lectores 
melius que facta sunt intelligant presentia congnoscant et futura 
Dei iudicia paveant, et animadvertant quod iudicia Dey abissus 
multa ; introducuntur quoque in hoc opusculo quedam prophetica 
dieta sanctorum et alia presagia et iudicia astronomorum et fa- 

20 mosissimorum fìlosoforum per dixcrìmina rerum et vicissitudines 

7. Angelus I Cod, A. 17. iudlcw Iky dc.| cf, Tsaimor. XXXV. 6. 



e. 4< A 



A. DE TUMMULILLIS 



temporum quod fìiturum ^rat usque edam ad finem mundi re- 
cinendum. set sìcui docto et sancto viro talis scribendi pre- 
sumpdo videbitur vana et impertinens, sua pietate subscipiat 
scribentem reonmiissum; et cum fuerit ipse sapiens libenter 
substineat insipientem. 25 

e. 45 B Premitdtur igitur hìc in principio huius operis visio beate 

Brigide, quam meruit ab omnipotend Deo optinere propter ipsius 
merita, ante sui corporis resoiudonem, de variis vicissitudinibus 
mimdi usque ad finem venturis post ipsius transmigradonem ad 
Dominum. 30 



L Secluitur prophetia beate Brigide. 

O desolata civitas, que non soium viribus destrueris set te tu ipsa 
desoiaberis. tua namque operado te maledixit et dampnat, 
et propterea cadet in te ipsa maiedicta divisio crimine mediante, 
voientes autem ad vindictam actendere abmissis viribus, invoca- 
bunt principes eorum dominum , dominium offerendo atque pri- 5 
vando se ipsos libertate. fluendbus autem predicds, dabunt se 
Petri assidie et apparebunt aliquaiiter purgad. venient mangni- 
fici fratres ad consilium et predicabunt unionem, et nata est ab 
eis trinitas navicule. ipsomet tempore quidam rex Asmorum 
rengni veniet ad punidonem deputatus aut etiam vocatus ab ipsis, io 
qui absque gladio Romanis dominabitur. ista autem occasione 
navicula destruetur et quasi annullata videbitur. assumpta autem 
turba bine potende ad romanam civitatem populus absque luce 
molestabitur et tacite supportabit onus; potenda nero maiohim 
omnium remota non vi nec dolo et fraude Romam intrabit, de- 15 
structa tamen Leonina Petri in plano deplantabitur sepoltura arrìda 
voce Romanorum. facto autem Consilio Petrus liberatus est, et 
predicabitur adventus Andchrìsd et facta erìt remissio contra 
infideles. facto autem possexore assidie et inveniente naviculam 
destructam et quasi submersam, atque locum ignorabit ac edam 20 

I. Questa Prophetia non ti ritrova nette stampe delle Revelationes B. Brigitte 
che potemmo consultare. Dobbiamo perciò dame il testo quale trovasi nel Cod. benché 
in più luoghi guasto e forse anche mutilo. 



NOTABILIA TEMPORUM. 



queret cum divinis lacrimis in oratìone existente. ecce enìm 
apparebit in medio maris beneque remis ornata , set procul na- 
vigatorum destituu fide, namque fedata federe caritatis. et con- 
fusa naviculaque dispersa precipiet Romanorum rex consilium 

25 generale, et creati sunt officiales ad naviculam gubemandam. et 

ecce ad portum. Altissimi gratia, conducu est. cum autem || il- e. 46 a 
lustra erit fides Petri privatisque presbiteris propriorumque eis 
erit caritas rebandita vitamque apostoiicam. hoc autem facto 
tempore post trinos quinque accipiet rex vexillum de altare Dei 

30 benedicto et ^um bellicosis hominibus accedet contra paganos 
et per divinam gratiam victoriam optinebit. conductis namque 
infidelibus ad baptismum redibit rex cum gloria de sancta ci- 
vitate, et vetata sunt ab eo omnia arma, et quilibet per viam 
iustitie ambulabit pacem omnibus offerendo, et sic finita sexta 

3j etas secundum Brigide visionem. 

Unde notandum est quod de premissis olim multa nost>orum 
predecessorum temporibus fuerunt peracta et quedam apud mo- 
demos adimpleta ; set plura apud posteros supersunt subsequenda. 
et quia origo ipsius scribentis extitit ab anno domini milleno 

^o trìceno nonageno septeno, quedam priora ex £una et sedula re- 
cordatione patrum et antecessorum nostrorum incipiam recensere. 



n. De rege Roberto. 

Et primo de ilio inclito et omnium septem artium liberalium 
imbuto rege Roberto, qui inter ceteros regali dyademate 
preditos suum huius Sicilie rengnum sub pace et subditorum 
tranquillitate gubemavit cum gloria et honore, quoniam nulla alio- 

5 rum pretcritorum et fliturorum regum gesta illius fiima decolorai 
set de plurimis gestis eius panca referendo secundum auditum, 
quidam tunc temporis dominus papa dum hostiliter insurgeret 
contra eum et cepisset undique angustiare rengnum suum et 
prò posse persequi usque ad mortem, ipse adstutus angnoscens 

IO sue potentie non posse vi resistere temptavit dolo letaliter re- 
primere et extinguere vires suas. nam ipse rex penes se habebat 
quendam venerabilem fratrcm de ordine minorum magistrum 



A. DE TUMMULILLIS 



e 46 B in theologia sibi devotissimum || et secretissimum patrem in 
foro penitentiali assumptum et super omnes alios suos cappel- 
lanos preheminentiorem et dilectum. hic cum multo tempore 15 
gratiose et laudabiliter cuncta sacramenta ecclesie sibi ministraret , 
vulgariter reputabatur sanctissimus apud omnes secundum coni-, 
munem opinionem eorumdem; set facta conspiratione et confede- 
ration^ cum rege contra papam prevarìcatus est sacrilegio, nam 
dictus rex finsit concepisse de ilio quod quicquid de suis gestis 20 
secretis tractarentur apud eum in camera contra papam ipse 
frater latenter intimabat dicto domino pape; ob quod ipse rex 
impetuose capi fecit illum et enormiter torqueri et multis obpro- 
briis affici ac demum per totam civitatem Neapolis fustigari, et 
sic enormiter expuli a toto rengno. qui sine mora sic delusus 25 
Romam adiens accessit ad dictum dominum papam diximulans 
crudeliter conqueri de rege et narrans eidem mala passa et 
multa alia secreta regis que audierat dum esset in gratia ipsius ; 
propter quod dictus dominus papa suscepit ipsum benivole et 
assumpsit in eumdem locum et patrem spiritualem sicut erat 30 
cum ipso rege. set quid plura? post certos dies, captato tem- 
pore cum ipse dictus papa confiteretur dicto fratri et vellet per 
eius manus devote sumere corpus Domini, dictus frater confecta 
ostia venenosa papam venenavit et extinsit sic inimicum regis, 
et non fuit ultra angustiatus, quia subsequenti pape dictus rex 35 
fuit reconciliatus, et penitentia ductus per remissionem huius 
delieti ex post fieri fecit unam ampliorem cappellam et nobiliorem 
ecclesiam omnibus aliis civitatis Neapolis cum monasterio firatrum 
minorum sub vocabulo Corporis Christi. Et sic similiter uxor 
ipsius regis adhesit aliam ecclesiam post ipsam cum monasterio 40 
monialium sub vocabulo Sancte Giare, ubi semper degunt et 
deserviunt quamplures fratres et moniales segregate ultra nume- 
rum centum vel circa, secundum tempora, prò sibi iniuncta 
penitentia et remissione omnium peccatorum suorum. 



NOTABILIA TEMPORUM. 



ni. De morte regis Roberti et regina Iohanna Prima C.47A 

ET MORTE regis AkDREE. 

Qui edam rex senuit et post currìcula temporum migravit ad 
dominum in anno domini .m . ccc . xxxxiii. die .xv. mensis 
ìanuairii undecime indictionis superstite sibi Iohanna filia Caroli 
ducis Calabrie filii eiusdem regis ; de qua Iohanna ante suam mor- 
5 tem predixit et profetizavit multa mala ventura ts&t in rengno 
per eam et quod esset nubenda quatuor viris nominatis per 
istas quatuor licteras in hac ditione « Alio » scriptas ; quia dum ser- 
mocinaretur de illa pater sermocinantibus dixit hec verba de illa 
a nubetur alio et male prò rengno ». et sic secutum fiiit quia 

io primo nupsit regi Andree fratri Ludovici regis Hungarie, qui 
proditus ab uxore de nocte fuit suspensus cum laqueo serico 
columpnello fenestre castri civitatis Averse, qui laqueus fuit factus 
et contextus per dominam Cyanzam domicellam ipsius regine 
vidente rege et eam interrogante quid hoc esset et illa respon- 

1 5 dente in vulg^i sermone sibi per hec verba : « O singnore quanti 
a so li guay che se non sao et quilli che se sao se non dico ». et 
sic rex subridens et iocose hoc aiidiens preteriit nec intellexit 
proverbium. de qua Cyanza postmodum fiiit £icta acerrima vin- 
dicta per Lodovicum regem Hungarie fratrem ipsius et de omni- 

20 bus aliis proditoribus et participibus mortis dusdem, quia mortuo 
dicto rege Andrea regina Iohanna uxor eius fingens se insciam 
et inculpabilem de morte dicti regis scripsit unam licteram regi 
Hungarie fratri suo condolens de nece ipsius; ad quam dictus rex 
rcspondidit per hec verba in scrìptis: 



un. De responso regis Hungarie facto regine Iohanne Prime 
SUPER nece regis Andree fratris sui. 



« 



p 



otestas in regimine, honesta societas , plantus funeris et pro- 
ci ditorum vindicta faciunt te lohannam insontem de morte 
tt regis fratris nostri ». || et pretermissis dictis causis brevitcr in e. (7 
dieta responsione expressis propter suspitionem lacobi de Crapis 



^ 



8 A. DE'TUMMULILLIS 



mangni camerarii ipsius regine, dictus rex Hungarie facta vindicta 5 
de quibusdam ad suum rengnum rediit, et ipsa regina secon- 
darie nupsit et accepit in virum quemdam alìum per istam liete- 
ram L nomine Lodovicum de stirpe Francomm. tertio vero 
nupsit per mortcm dicti regis Lodovici domino lacobo de Ma- 
iorica per istam licteram I vocato; post cuius mortcm nupsit io 
quarto viro per iitam licteram O vocato nomine Odo, qui fìierat 
armorum capitaneus et non ex stirpe regia: tempore cuius Ka- 
rolus tertius de regìa stirpe Francomm prc^enitus actendens 
dictum rengnum Sicilie male per ipsam reginam regi et guber- 
nari, cum favore et benedictione sancte matris Ecclesie consti- 15 
tutus rex et coronatus venit in rengnum et facto prelio cum 
dicto rege Odo habuit victoriam et cepit rengnum; et ipsum 
Odonem captivavit, qui in capti vitate extitit mortuus post dies 
et ipsam reginam lohannam similiter fecit ijiori et subfocari in 
cubiculo suo inter duos mataratios, et sic rengnum ipsum opti- 20 
nuit et postmodum ex sua consorte regina Margarita progenuit 
Landizlaum et lohannam filios suos legitimos et naturales. 



V. De adventu duqs Andagavie ik hoc regno Sicilie 

ET MORTE IPSIUS ET DE MORTE REGB KaROLI TeRTII. 



v 



erum quia condam dux Andagavie post mortem ipsius regine 
pretendens ratione predecessorum suorum iux habere in dicto 
rengno, vi et manu armata sperans ipsum sibi subicere et optinere 
surrexit de partibus suis cum centum milibus equitibus et peditibus 
armatis et properans per Lombardiam et Tusciam in anno do- r 
mini .M . ccc . lxxxii. ìntravit rengnum et .vi. die mensis octo- 
bris .VI. indictionis transivit per vallem Cumuni et per Can- 
c. 48a cellum in abbatiam Casinensem, || et primo fìxit temptoria in 
planitie Sancti Helie ubi commoratus est per dies sex ; et proviso 
dicto castro ad expungnandum et debellandum illud. Dei gratia io 
et mentis beate Virginis et beati Helie patroni nostri ac inter- 
cessione condam domini lohannis Ursini de Urbe dudum capi- 
tanei et ofGcialis diete abbatie, qui sua beningnitate intervenit prò 
hominibus ipsius castri ofFerens claves et hobedientiam dicto- 



NOTABILIA TEMPORUM. 



ij rum honiinum et castri et quod non eum oporteret sumere 
bellum con tra ipsum, sìcque preteriìt illeso castro et accessit ad 
Sanctum Victorem, quod vi cepit et exposuit in predam bona 
omnia ac homines et mulieres eiusdem. et deinde cepit castrum 
Sancti Petri in fine, et postea transiens Venafrum se concorda- 

20 vit cum codem, et exinde arripiens iter versus Apuliam dictus 
rex Carolus Tertius temtavit exire cum exercitu suo contra il- 
lum ; set prò meliori fuit sibi consultum a collateralibus consi- 
liarìis suis quod permicteret eos transire quo vellent, quia su- 
perveniente yeme in campestris perdurare non poterant, et in 

25 terris et castris reclusi penuria et fame cruciabantur, ac peste que 
erat inter eos quamplurimi ex ipsis moriebantur. unde non 
oportebat aliter contra ipsum providere et debellare, et sic secu- 
tum fiiit, quia dictus dux in ipso anno obiit in Apulia in civitate 
Bari vel in castro Barlecti, ut fertur a quibusdam; et ceteri omnes 

30 abmisso pastore dixpersi simt et consumpti gladio fame et peste, 
adeo quod vix ex decem unus remeavit ad patriam suam. qua- 
propter rex Karolus cepit dominari sine obstaculo in rengno 
et fhii tranquilitate et pace cum rengnicolis suis quousque eius 
fortuna permisit et sibi indulsit ad tempus. || set quid ultra? rege c-^^ » 

35 exìstente in gloria accidit quod rex Hungarie ex hac luce mi- 
gravit ad Dominum sine liberis, superstite sibi regina uxore sua, 
amita et ziana dicti regis Karoli , contra quam quidam mangnates 
et domini de Hungaria ceperunt dorsa vertere, ipsa vero re- 
gixu cum aliis complicibus et fidelibus suis invocaverunt ipsum 

40 regem Karolum in eorum regem et fautorem. qui cupiens 
ampliare gloriam et vires suas, relieto gubemio hiiius rengni 
domine regine Margarite sue consorti et ordinata classe transfre- 
tavit in Hungariam et cepit regimen rengni predicti, ubi post 
breve tempus fiiit proditus et interfectus cum quadam cortellissa 

4) a quodam senescallo diete regine. 

30. veli il CoJ. al 



10 A. DE TUMMULILLIS 



VI. De rebellione rengni contra reginam et regem 
Landizlaum filium regis Karoli. 

Post cuius mortem rengnicoli domini ceperunt rebellari 
contra dictam reginam et Landicziaum filium suum cum ci- 
vitate Neapolis in tantum, quod prò tutiorì statu ipsorum oportuit 
ipsos reginam et Landizlaum filium suum disscedere de civi- 
tate Neapolis et trahere moram et incolatum in civitate Gayete; 5 
ubi benivole subscepti et caripensi dyu steterunt donec idem rex 
Landiczlaus fuit adultus, paucis dominis dicti rengni perduran- 
tibus sub fidelitate eiusdem. inter quos abbas Petrus Tartarus 
cum tota abbatia Casinensi et Dominicus de Senis militabat 
prò dicto rege; set comes Fundorum dux Suesse comes Albeti io 
et circumpositi alii domini ac civitas Neapolis cum aliis terris 
inimicabantur sibi. quo etiàm tempore factum fiiit scisma in 
ecclesia Dey, quia creato papa Urbano pars synodus fecit alium 
papam in civitate Fundorum. 



e. 49 A Vn. De scismate Ecclesie ex tribus papis creatis. 

Postquam mortuis dictis papa Urbano et papa Clemente, secu- 
tum fiiit scisma in dieta Ecclesia propter divisionem cardina- 
lium et synodus ; quia mortuo etiam papa Bonifatio Thomacello 
de Neapoli collegium cardinalium fiiit divisum in tres partes et 
quelibet pars creavit prò se papam. una pars fecit papam Pe- 5 
trum De Luna ad instantiam regis Yspanie; alia pars fecit pa- 
pam Gregorium ad istantiam dicti regis Landiczlai Sicilie regis; 
et alia pars fecit papam lohannem Cossam de Neapoli in urbe 
Romana , et unusquisque adorabatur a christicolis suis. set papa 
lohannes residens Rome adorabatur communiter a pluribus eli- io 
matibus orbis et egre substinebat dictum regem; propter quod 
ipse temptavit introducere alium regem in hoc rengno, videlicet 
ducem Andagavie intitulatum regem Lodovicum ; et mictens prò 

VII, 5. prò se papim] il Cod. per se pipi. 



NOTABILIA TEMPORUM. xi 



eo cum favore Ecclesie diressit illum in rengnum, consdpatum 
1 5 cum multis armorum capitaneis et conductorìbus Ecclesie, videlicet 
cum Paulo Ursino cum Brachio de Fortebrachiis de Perusio et 
cum Sforzia de Actendolis de Cutingnola conductorìbus sex mil- 
lium equitum armatorum. quo prescito dictus rex Lodovicus se 
cum suo exercitu opposuit, et venit obviam illi in Sanctum Ger- 
20 manum cum .xvi. milibus equitibus et peditibus , et inde progres- 
sus usque ad Roccamsiccam citra flumen Melfe ibi fixit temptorìa 
et sua castra et stetit ibidem per plures dies expectans inimicos 
suos usque ad eorum adventum. porro bis diebus preterìtis di- 
ctus rex Landiczlaus capi fecit abbatem Henrìcum Thomacellum 
25 in Sancto Germano, et marchionem ac dominum lannellum co- 
mitem Sore fratres suos et nepotes dicti quondam pape Boni&tii, 
qui licet haberent dominia in rengno, tamen clam tenebant fidem 
dicti pape lohannis et regis Lodovici. 



Vin. De bello et confictu regis Landizlay ^ ''^'* 

PER REGEM LODOVICUM. 

Inter hec ipso anno Domini .m • ecce . xn. die « « « mensis 
madii dictus rex Lodovicus venit in Campaneam prope Cepera- 
num cum suo exercitu et ibidem electis de omni suo exercitu sex 
milibus equitibus utilibus cum dictis Paulo Undno lohanne Co- 

5 lompna Brachio de Fortebrachiis et Sforza capitaneis armorum , 
transierunt pontem Ceperani expugnaturì dictum regem Landicz- 
bimi in Roccasicca predicta. quibus adventis dictus rex Lan- 
diczlaus ordinatis aciebus suis, prìma acies fiiit comitis Carrare 
qui se viriliter oposuit dictis inimicis et cepit illos repellere; 

IO set que4am acies insiluit ex tranverso, et sic commissum fuit 
acerrìmum bellum ex utraque parte, et demum prevalentes diete 
gentes Ecclesie posuerunt in fiigam inimicos suos et totum cam- 
pum ad saccum et in predam, adeo quod dictus rex Landiczlaus 
vix evasit per montaneas et coUem Sancti Mangni. et eo die 

1 5 adscendit Terellem et ibidem pemoctavit et mane desscendit in 

i6« Cod. CQ Villf 6-7. Cod, Landicsaloiii. 



12 A. DE TUMMULILLIS 



Cayram et pervenit ad Sanctum Germanum, ubi recollectis gen- 
tibus evasis et dispersis infra octo dies resumpsit vires sui exer- 
citus hinc inde, quod non videbatur passum fuisse aliquod de- 
trimentum ex casu dicti conflictus. et statini mandavit muniri 
pre timore inimicorum suorum et reparari muris et turribus 20 
omnes passus huius provincie unde timebat posse transire ini- 
micosy ut apparet in paxu Cancelli Cumuni, in passu Min- 
cani, et in paxu Venafri; mandans dictos passus custodirì illis 
diebus die noctuque ab hominibus terranim omnium circum- 
positarum a Capua citra, qui custodiebant passus et festine edi- 25 
ficabant menia in ipsis. et sic provisus dictus rex resedit in Sancto 
Germano per plures dies ordinans de die in diem quid facturus 
e. 50 A esset. Il dictus vero rex Lodovicus cum dicto suo exercitu et Vic- 
toria ex Consilio dictorum capitaneorum non fiiit ausùs ultra 
progredi et pcrsequi inimicos; quia opynio erat, quod si cum illa 30 
Victoria fiiissent persecuti, quod sine obstaculo intrassent intra 
rengnum.' set nutu Dei et ex Consilio predictorum dictus rex 
eodem die cum spoliis victorie regressus est Ceperanum, et 
inde reversus per viam Cumuni cum multis dominis captiva- 
ris et cum comite Albeti venit in campum Inter Atenum et Ga- 35 
linare, sperans transire per passum Cancelli, ubi stetit plurìbus 
diebus. set demum angnoscens transire non posse, frustratus a 
suo proposito rediit Romam, et dictus rex Landiczlaus per totam 
illam estatem stetit in Sancto Germano, et superveniente hyeme 
relictis pluribus gentibus intra Abbatiam et aliis custodibus circa 40 
dictos passus ipse rex recessit Neapolim preordinans futuros suc- 
cessus. 



IX. De exercitu regis Landizlay contra Ecclesiam 

ET PAPAM IOHANNEM. 

Aimo vero sequenti, videlicet 1403 de dicto mense madii 
dictus rex Landiczlaus exivit in campum cum .xx. milibus 
equitibus et peditibus, et primo venit in Sanctum Germanum et 
stetit ibidem quasi per mensem ad ordinandum progressus suos. 
infra quod tempus tam anno preterito quam presenti et futuro 5 



^ 



NOTABILIA TEMPORUM. 13 



prò victu equorum suorum per totani abbatiam destruxit et re- 
seca vit omnes segetes grani et totius victualii ; et iicet nil rema- 
neret, tamen ex provisione sua faciebat post se subsequi tanta 
quantitas victualiorum ex Apulia per mare et per terram, quod 
IO erat maior annona quasi ex provisione predicta quam si fìiissent 
recoUecte diete segetes resecate, et propter onera que dabat pau- 
peribus subditis ex alio latere alleviabat et faciebat petentibus 
gratias infinitas. porro Sforzia cum gentibus suis conduxit se 
ad servitia dicti regis. 



E 



X. De captione Rome et fuga pape et cardinalium. 

t deinde progressus est versus Campaneam omnia subiugando 
et optinendo sine obstaculo aiicuius usque Romam, ubi resi- 
debat dictus papa Johannes cum cardinalibus et curialibus suis, 
et ipsam Romam manu armata cepìt et intravit in eam (ractis et 
5 dirrutis menibus suptus portam Sancti lohannis Lateranensis. 
et inde progrediens die sequenti trans Tiberim optinuit totam 
urbem et posuit in fiigam dictum pàpam lohannem et onmes 
cardinales prelatos et curiales curie romane; similiter expo- 
nens in predam palatium pape et totam curiam ac eorum bona; 

IO introducens etiam equos et omnes gentes suas in ecclesiam Sancti 
Petrì usque ad altare maius et per omnes alias ecclesias Trans- 
tiberis. et dictus papa fiigiens a facie inimicorum secessit Fio- 
rentiam et ibi resedit ad tenipus. et sic dictus rex factus est 
dominus Romanorum et totius Campanee, et relieto Sforzia , facto 

1 5 per eum magno comestabile super gentes suas et super regimen 
acquisitorum, ipse rex cum gentibus suis remeavit Neapolim ad 
lares suas prò futura hyeme. 



e. 50 o 



14 A. DE TUMMULILLIS 



e. 51 A 



XI. De alio exercitu regis Lodovici comtra Eccle^am 

ET TUSCIAM, ET MORTE REGIS LODOVICI. 

In anno vero Domini .m . ecce . xiin. dictus rex subsequend 
estate preparavit se ad campum et transiens per Sanctum Ger- 
manum, facta mor^ ibidem per aliquos dies; similiter cum gen- 
tibus suis progressiis est versus Romam et ultra versus Tusciam 
cum maiori exercitu, ut ferebatur, .xxiv. milium equitum et pedi- 5 
tum armatorum, cum quibus singulis civitatibus terris et castris 
incutebat pavorem et terrorem, adeo quod omnes propinabant ad 
eius hobedientiam et subiugabantur illi. et sic in brevi tempore 
fiictus fuit dominus mangne partis Tuscye, et omnes armorum 
capitanei et conducterii festinabant ad servitia et stipendia eiusdem, io 
eo quod esset liberalissimus princeps gentibus et subditis suis. 
inter quos Paulus Ursinus etiam se conduxit ad stipendia eiusdem 
qui erat de primatibus romanorum. 



Xn. De captione Pauli et infirmitate regis 

ET MORTE eiusdem. 

Set dum ipse rex esset in castris suis circa pertinentias « * 
*»**«*«»» cepit infirmari ex febre, et quidam fe^ 
runt ex ueneno mulierìs concumbentis cum eo. propter quam in* 
firmitatem cupiens remeare ad lares proprias, dubitans de dicto 
Paulo Ursino suo malivolo et amico reconciliato, iuxit' ipsum 5 
capi et caute detineri et secum perduci Neapolim ; quo ipse rex 
remeavit per mare cum tribus galeis grossis de classe sua, quam 
detinebat etiam in mari, ubi post suum adventum vixit per tres 
vel quatuor dies. 



XIL Questo titolo non fu rubricato come gli altri j e si legge sulla estremità del 
margine superiore della pagina, scritto con V istesso carattere del testo. 2. infir- 

mirìj scritto due volte nel Cod, 



i 



NOTABILIA TEMPORUM. is 



Xm. De subsecutis post mortem regis Landizlay. 

Set, heu prò dolor rengnìcolis et omnibus benivolis et subditis 
suis! quoniam ipse principum factus princeps in anno Domi* 
ni .M . ecce . xmi. sexto die agusti .vii. indictionis occubuit et sue 
glorie finem imposuit migrans ad Dominum in suo castro Novo 
5 Neapolisy relieto rengno inclite sue sorori lohanne regine et super 
regimine urbis Rome Campanee et Tuscie et aliorum locorum 
partorum per eum, istituto dicto Sforzia armorum capitaneo et 
mangno comestabulo totius rengni et regine lohanne sororis 
eiusdem ; statuens etiam sepeliri regium cadaver suum in vene- 
io rabili monasterìo Sancti lohannis ad Carbonara Neapolis de tertio 
ordine regularium sancti Agustini. quod post ipsius mortem 
ex legatis ab eodem per reginam lohannam sororem eiusdem 
ampliatum et mangnificatum est pre ceteris aliis monasteriis civi- 
tatis Neapolis ipsius ordinis cum mirabili sepultura eiusdem, sta- 
15 tuens ibidem quamplurìmos fratres spirituales et regulares ipsius 
ordinis, qui continue et indeficienter canonicis horis et die noctu- 
que psallendo onmipotenti Deo deserviunt et famulantur ymnis 
et orationibus prò se ipsis et omni populo sancto Dey. 



Xnn. De regina Iohanna Secunda mapiENTE 

RENGNARE POST MORTEM FRATRIS. 

Celebrato igitur funere dicti condam regis ipsa regina Iohanna 
Secunda cepit rengnare et preesse rengno cunctisque aliis 
subditis suis. et quia mulier erat et sine viro legitimo, non vì- 
debatur sine virili brachio posse commode cunctis suis subditis do- 

5 minari. quare de Consilio mangnatum et illustrìum principum et 
dominorum fidelium suorum persuasum est illi ut acciperet virum 
illustrem qui una secum audiret et tractaret negotia rengni. et 
sic rengnavit per annum post mortem firatris pacifice et quiete 
sine adiutorìo et favore viri, excepto quod dominus lulius et 

10 Frabitius frater eius de Capua usurpaverunt dominium ipsius 
Capue contra voluntatem ipsius regine; set non valentcs capere 



e. M D 



i6 A. DE TUMMULILLIS 



turres pontis Capue, demum oportuit eos reconciliari et pacificari 
cum dieta regina, et sic infra ipsum annum rractatum fiiit ut 
acciperet in virum illustrissimum virum dominum lacobum co- 
mitem Marsye de progenie Francorum regum, cum pactis et 15 
capitulis hinc inde firmatis, quod ipse comes lacobus vir regine 
intitularetur rex Sicilie, set non posset disponere de negotiis 
rengni quidquam absque consensu et voluntate diete domine re- 
gine sue consortis. et eo pacto post completum annum de 
mense agusti .vin. indictionis dictus rex lacobus per inductio- 20 
nem et intermixionem comitis Troye venit Neapolim cum qua-r 
tricentis equitibus Francorum; ubi cum ingenti et ineffabili 
triumpho et gaudio fliit receptus, et celebratis nuptiis cepit ren- 
gnare cum eadeni. set quia dieta domina regina inter ceteros 
habebat quemdam nobilissimum familiarem intrinsecum nomine 25 
Pandolfellum, quem statim adepto rengno magnifìcavit et per- 
vexit ad titulum mangni camerarii, fìiit propterea tacite con- 
ceptum quód meccharetur cum ilio; quem videns dictus rex 
e. 52 A lacobus et suspicatus de facto, || egre tulit et post certos dies circa 

mensem post adventum eius, de mense septembris .vin. indictio- 30 
nis, fecit eum capi et capite plecti nulla alia congnita causa seu 
processu facto contra eumdem. quod videntes et in mentis acie 
deducentes ipsa domina regina et ceteri principes mangnates et 
domini huius rengni ceperunt expavescere et terreri, licet quidam 
propter invidiam dicti Pandolfelli adpausissent regi super nece 35 
illius. regina nero moleste tulit factum, sciens quod propter 
eius suspictionem fiierit hoc processum, quod fuit latens fomes 
rancoris et hodii inter ipsam reginam et regem. et etiam ipse 
rex non eam ardenter amabat, eo quod regina iam esset quin- 
quagenaria, et propterea latenter deveniebat ad amorem aliarum 40 
pulcrium puellarum, faciens de nocte ad se convocari; quod 
perpendens ipsa regina cepit magis tedere et moleste ferre, ita 
quod ut fieri solet fomes rancoris intrinseci quotidie augebatur 
inter eos. 

36. rengno] Cod. rengngno. 



NOTABILIA TEMPORUM, 17 



XV. De CONSILIO ET SYNODO ECCLESIE 
ORDINATO IN CONSTANTIA. 

Set Inter hec divertendo a premissorum proposito, non duxi 
pretermictendum alia ardua gesta negotia que acciderint orbi, 
quoniam in diebus illis summus imperator cui pertinet cura 
totius orbis, sentiens et angnoscens ecclesiam Dei et naviculam 
5 Pedi dingno presule et pastore .esse destitutam et in naufragio 
scismatis submergi; cupiens suo imperiali brachio illam liberare 
et a profundis fluctibus extollere et liberare; iuxit et imperavit 
r celebrari consilium generale in ci vitate Constantie de Alamania» 
libertate et fertilitate omnium rerum fecunda. ubi mandavit 
IO conveniri dictos tres papas Gregorium, Petrum et lohannem 
cum omnibus cardinalibùs, prelatis et curìalibus'suis, et reges 
et principes catholicos et orthodosos Christiane religionis. 



u 



XVI. De creatione pape Martini Quarti. csas 

• 

bi convenientibus prò maiorì parte singulis, partim persona- 
iiter et partim procuratorio nomine , et partim contumaciter 
absentibus, celebratum fìiit dictum consilium generale in termino 
debito et prefixo. in quo dictus papa Gregorius sponte renimctia- 
5 vit, nolens se et ecclesiam sanctam Dey in naufragio ponere et 
perìculo animarum. set papa Petrus De Luna et papa lohannes 
neglexerunt contumaciter comparere; propter quorum contuma- 
ciam canonice per dictum consilium fiierunt ab eorum ofGcio 
et beneficio depositi et privati , et sic noviter fuit creatus papa 
IO Martinus Quartus, et per eum dictum scisma fiiit ab'olitum et 
extinctum. qui post sui creationem stetit in dieta civitate Con- 
stantie per annum et plus, et postea venit Florentiam, ubi degit 
quasi per tres annos. 



iS A. DE TUMMULILLIS 



S' 



XVn. De adventu regis Iacobi in virum 

DICTE REGINE lOHANNE. 

ed revertendo ad propositum gestorum huius rengm, dictus 
rex lacobus conabatur captare benivolentiam dominorum ren- 
gni, qui omnes quasi in adventu eius occurrerant et convenerant 
Neapolis ; et ad gaudium singulis diebus festivis celebrabat festa 
lustra ludos et iocos, undique lustrando dimicando chorizando et 5 
hiis siinilia faciendo. et similiter ipse rex paulatim temptabat 
usurpare dominium rengni per se et subpeditare reginam ac 
spemere eam et terrere minis verbis et quandoque verberi- 
huSy ut ferebatur; quia semel dictum fuit eam verberasse cum 
quadam facula cerea, que omnia ipsa domina moleste ferens ^^ 
cepit clam conquerì cum quibusdam dominis fidelibus suis. inter 
quos dominus lulius de Capua hec audiens et sibi condolens 
dixit tacite et confidenter: « Si tua Maiestas vellet, vendicarer 
« compaxione tui ». que adplaudeils hiis verbis , voluit scire mo- 
dum quo hoc fieri posset. at ille explicavit dicens: a quoniam ^5 
« in die festOy quando rex exibit ad lustra , ego cum complicibus 
e. 53 B « meis II insurgam contra eum et prò posse interficiam illum ». 
et erat tunc dominus lulyus habens sub se equites quatuorcentos. 
finsit domina regina hoc sibi placuisse fieri; set post ut cap- 
taret benivolentiam viri recordata est rebellionis Capue, quam ^^ 
fecerat dictus dominus lulyus primo anno quo ceperat rengnare, 
ut supra premittitur; verba omnia per eum prolata detcgit et 
revelavit domino regi viro suo. cui non credenti promisit pro- 
priis auribus facere hoc audire, et ita subsequenti die accersito 
in camera ipso domino lulyo fecit ipsum regem occultari post ^5 
palcum seu cortinas cubilis sui, et introducto ilio cepit dulcibus 
verbis exquirere modum tenendum per eum super hiis que pro- 
miserat; qui non advenens ipsius regine fraudem, omnia denuo 
replicavit. quo licentiato ut prestaret effectum , statim rex auditis 
verbis exiit et fiiit congratulatus sue consorti. 3^ 

XVII, 8. sperncre] il Cod. sprere. 17. meis) ved. la nota al titolo del para- 

grafo XVIII. 



NOTABILIA TEMPORUM. 19 



S 



A' 



XVIII. De morte domini Iuli. 

Itera vero die dominus rex iuxit ad consilium convocar! ora- 
nes et singulos dominos rengni, qui illis diebus convenerant 
Neapolisy ad horam vespertinam in castro Novo; quibus omnibus 
facilis patebat introytus, set denegabatur exitus donec celebraretur 
consilium. et convenientibus illis in Consilio rex exiens in medio 
eorum proposuit dicens: « Causa qua vocati estis, est quod cupio 
a scire a vobis universis que pena infligitur in hoc rengno illis 
« qui proditorie satagunt interficere dominum suum ». at illi 
territi et stupefacti, ingnorantes quid hoc velit dicere, unusquisque 

IO prout sibi videbatur respondebat. alii dicebant debere truncari 

caput, alii suspendi, et sic de singulis. || set dominus lulius nil ^53» 
proferens, interrogatus tandem a rege quid sibi videretur, dixit 
debere plecti capite, àt rex iudicavit ita fieri iuxta illud evan- 
gelii dictum « ex ore tuo te ludico, serve nequam », et patefacto 

ij prodimento in conspectu onmium adstantium statim ipse lulius 
cum cancellarlo suo fiiit captus, omnibus aliis licentiatis, et ipsi 
captivati deportati fiierunt ad mangnam curiam Vicarie, ubi nocte 
fuerunt torti et diversis cruciatibus afflicti. mane vero ordinato 
processu super eis fuerunt condempnati ad tnincationem capitis, 

20 et statim lata sententia fiiit executioni mandata in foro Neapolis 
in fine mensis octobris eiusdem anni quo venit ipse rex. ex quo , 
omnes domini expavescerunt, et impetrata licentia et obtempta 
onmes redierunt ad patriam suam. et exinde ipse rex passim 
cepit sumere vires et dominarì in rengno, constituens super 

25 omnes gentes suas mangnum comestabulum dominum Lordinum, 
qui venerat cum eodem. et post hec ad captandam benivolentiam 
aiiorum dominorum dudum captivatorum per dictum quondam 
regem Landiczlaum, in ipso castro Novo redimens eos curiose 
omnes absolvit et libera\'it: videlicet principem Taranti et fra- 

^o trem eius, comitem Sancti Severini, ducem Suesse, Paulum 
Vrsinum et plures alios dominos et mangnates. 

XVHL Quttta rubrica nel Cod. eposta^ evidentemente per supplire a una dimena 
tìcan^a, a capo delta p, 53 A, la quale incomincia con innargam (r. 17 del § XVII). 
SI. octotyris) con richiamo in marcine »i appiunge Villi ind. 



20 A. DE TUMMULILLIS 



XIX. De hodio innato inter dictam reginam 

ET REGEM IaCOBUM VIRUM SUUM, ET 
CONSPIRATIONE CONTRA EUM. 

Interea . rancor et hodium augebatur inter reginam et regem 
cotidie ac dominos rengni propter vendictas tam cito factas. 
quare infra duos annos domini cives Neapolitani et alii ren- 
gnicoli fideles et devoti diete domine regine , compatientes illi, eo 

e. 54 A quod videbatur cotidie || magis privari libertate regiminìs rengni , 5 
clamdestine ceperunt conspirare contra ipsum regem. et potis* 
sime dominus Octinus Caraczulus qui erat de principaiiorìbus 
nobilibus Capuani Theatri, et dominus Annicchinus de porta 
Nova qui similiter erat tamquam paterfamilias omnium civium 
popularium Neapolis, tractaverunt ut ipse Annicchinus tanquam io 
familiarìs domesticus diete domine regine atque regis prepararet 
quamdam mangnam cenam et regale convivium de sero tempore 
estatis in quodam viridario ipsius Annicchini extra portam Fori 
Neapolisy ubi fuerant convivati rex et regina cum maxima mul- 
titudine civium nobilium et popularium Neapolis ac aliorum do- 1 5 
minorum qui tirnc erant in civitate predicta ; et plures dies ante, 
facto ratiocinio cum dictis rcge et regina de dieta cena causa 
gaudii et recreationis ipsorum et maxime regine, que non audebat 
exire quasi de camera, promiserunt pariter accedere ad ipsam 
cenam et letanter gaudere cum eisdem. statuto vero die do- 20 
minieo parantur omnia in dicto viridario que ad esum et gau- 
dium pertinent, cum multitudine nobilium et popularium civium 
utriusque sexus ad ipsam cenam concurrentium propter gaudium. 
sicque mane sumpto prandio domina regina stipata dominis et 
dominabus de conseosu regis pervenit ad locum cum iubilo 25 
plausu et honore; ubi per diem usque ad horam cene spatiata 
est in tripudiis choreis et delectationibus preparatis mictens plures 
nunctios spetiales ad regem ut veniret fruicturum hiis delecta- 
tionibus pariter cum eadem. qui dissimulans quod pre occu- 
patione aliorum negotiorum osque ad horam cene ire et adesse ^o 
non poterat; set adpropìnquantc hora, cum csset pluries incitatus, 

e. 24 B demum retulit propcrare non posse, tribuens eis licentiam ut 



NOTABILIA TEMPORUM. 21 



cenarent. delusi itaque regina et cives a concepto proposito 
cum mentis tristitia interclusa et tediosa cena peracta, conci- 

35 pientes regi fiiisse delatum eorum propositum, et ipsa etiam 
regina denegante reverti ad regem, facto populari tumultu, ce- 
perunt omnes vocibus altis clamare inter se « vivat vivat regina, 
« quia nolumus alium regem , nisi illam »; et propter metuni 
regis noluerunt ut rediret ad ipsum , set staret seorsum ab eo et 

40 dominaretur eis ut vera regina cui legatum erat regimen. et 
sic omnes parìter discurrentes et cum ipso thumultu vociferantes 
deportaverunt illam ad palatium neapolitani archiepiscopi, ubi 
ipsa nocte et per menses requievit. 



XX. De reconciliatioke regine Iohanne cum rege Iacobo 

ET PROGREXIBUS IPSIUS RECONaLIATIONIS. 

Quibus omnibus sic peractis rex dissimulans admirari, scisci* 
tabatur causam quare hic thumultus fiierat in populo. quam 
regina et cives per multa argumenta declaraverunt, quia per 
malam societatcm et conversationem quam habuerant cum regina, 
5 hoc factum fuerat; eoque ipsi non intendebant hobedire nisi soli 
regine tamquam eorum domine et vere regine, improperantes 
regi omnia que sibi fecerat« et sic tales difFerentie fuerupt postea 
tractate et discusse inter reginam et regem dyu et quasi per tres 
menses; set demum cum certis aliis specialibus pactis et novis 
IO capitulis, maxime quod dictus rex non deberet se impedire circa 
regimen rengni, convenerunt pariter et regina reconciliata reversa 
est ad regem. tamen egre conversabantur ad invicem, quoniam 
amici reconciliatio non dicitur pax vera set tregua ad tempus. 



XX, I. Cod, fttscibatur 3. Cod. fucra 



22 A. DE TUMMULILLIS 



XXI. De SIR loHANNE Caraczulo assumpto per regikam 

IN MANGNO SEKESCALLO. 



R' 



egìna vero adsumens regimen rengni et oblita servìriorum 
prestitorum per dictos dominum Octinum et Aimicchinum, 
qui fìierunt causa libertatìs eiusdem, cepit eos reicere et parvipen- 
dere in agendis suis, et noviter assumpsit in suum domesticum 
consiliarium et secretum collateralem sir lannem Caraczulum de 5 
Neapoli militem, quem statim constitiiit mangnum senescallum 
totius domus sue, quia erat homo procer et pulcer ac strenuus et 
mangnanimus pre ceteris Neapolitanorum. qui sumpto officio 
cepit preesse et dominari vice regine ac si esset rex et vir eius, 
non disscedens die nec nocte de palatio eiusdem. et suspitio io 
erat de conmistione camis cum eadem. rex vero lacobus vir 
eius propter nova capitula reputabatur et conversabatur in agendis 
rengni tanquam familiaris extrinsecus et detinebatur quodammodo 
invitus in ipso castro, inter hec surressit fama per totum de 
privatione libertatis viri et inhonesta conversatione dicti magni 15 
senescalli. quod presentiens rex Francie et alii plures principes 
miserunt ad dictam reginam oratores prò libertate eiusdem. et 
tandem ipsa regina cohacta minis et precibus domini pape Mar- 
tini et aliorum principum restituit eum libertati sue cum certis 
aliis novis capitulis etjpactis; videlicet quod ipse rex lacobus 20 
fungeretur principatu Tarantino, ceteris aliis dominiis rengni re- 
stantibus sub potestate ipsius regine, set postea animadvertens 
ipse rex etiam in sua libertate egre videri, ymmo potius spemi 
et vilipendi a rengnicolis, et quod mangnus senescallus presideret 
loco regine, facta secreta confederatione cum patrono cuiusdam 25 
e. 55 B mangne navis lanuensis || que erat in poftu Neapolis ; cum arri- 
puisset iter dieta navis extra portum, dictus rex in meridie, bora 
qua omnes domini solent in estate repausare seu dormire, fin- 
gens se ex voto velie accedere ad ecclesiam Sanctì Leonardi in 
plagia Neapolis, ex dicto castro Novo me vidente equitavit et 30 
illuc cum paucis dominis et nobilibus sequentibus illum prope- 

XXIf II. carnis] Cod. vnls. 23. spernil Cod. sprcri. 



NOTAB^LIA TEMPORUM. 23 

ravit. ubi facta oratione brevi in ipsa ecclesia per eum, pare* 
scalmus diete navis adpropinquans se litori et ponti diete ecclesie , 
in exitu ecclesie omnibus insciis suscepit illum cum paucis suis 
35 fiuniliaribus et scutiferis, et deporta vit ad navem parum longe 
meantem. que cum accepisset dictum regem, fiante vento dedit 
velum et detulit ad Tarantum, ubi traxit moram quasi per annum. 
set demum oppressus a gentibus regine oportuit eum remeare 
ad patriam suam et sic postea nunquam reversus est. 



XXn. De coronatione REcmE Iohanke Seconde. 

Interea dieta domina regina satagebat coronari a domino papa 
Martino, et post plures dissertationes bine inde cum dicto 
domino papa factas et cum certis capitulis et promissionibus de 
annuo censu ecclesie debendo et aliis differentiis, demimi opti- 
5 nuit et per manus domini cardinalis de Venetiis ab apostolica 
Sede legati extra castrum Novum preparato ibidem thalamo et 
aliis necessariis cum massimo triumfo iocunditate et tripudio 
convocatis singulis dominis et syndicis universarum civitatum 
terrarum et locorum demanialium et adstantibus ibidem meque 

I o Angelo tunc scrìptore Honufri de Penna secretarii ipsius regine 
presente, regiam coronam accepit. 

Ceterum quia in retroscriptis gestis ipsius domine regine e. 56 a 
non fuit fiicta mentio et memoria generalis de principibus du- 
cibus marchionibus comitibus baronibus et aliis dominis et man- 

1 5 gnatibus qui tunc preminebant in rengno ex antiquata stirpe do- 
mimi et gratia ipsius regis Landiczlay quibusdam novis dominis 
ùcxis tempore ipsius regine sororis et heredis eiusdem; in oc 
speciali capitulo adnotationem facio de eisdem incipiendo a din- 
gnoribus ratione septem officiorum maiorum preheminentiam 

20 habentium apud regem ex rengni consuetudine antiquata ; et sub- 
sequenter de aliis ex progenie naturalibus et aliis noviter factis 
per ipsos regem et regìnam ; quos omnes ego idem notarìus tan- 
quam tunc temporis curialis domesticus et scriba spectabilis et 
egrcgii viri quondam Honufrii de Penna secretarii ipsorum quon- 

25 dam regis et regine plurics vidi et novi cum vcnircnt vocati et 



24 A. DE TUMMULILLIS 

non vocati ad visitandam regìnam eandam. qui flierunt infrascri- 
pti; videlicet in primis: 

Sfortia de Actendolis mangnus ipsius rengni comestabulus 
ac Comes Cudingnole et Ariani Terre Laboris dominus. 

Sir lannes Caraczulus de Neapoli miies, Avellini comes man- 30 
gnnsque rengni Sicilie senescallus. 

Octinus Caraczulus de Neapoli miles et comes Magdaloni 
ìpsiusque rengni mangnus cancellarius. 

Ra}miundus de Vrsinis Nolanus et palatinus comes dictique 
rengni mangnus et magister iustitiarius. 35 

e. 56 B lohannes Antonius de Marzano dux Suesse Squillaci comes 

et ipsius rengni admiratus. 

Franciscus Zurlus de Neapoli Montis Aurei, comes et dicti 
rengni logotheta et prothonotarius. 

Laurentius Colonda nepos pape Martini comes Albe et dicti 40 
rengni mangnus camerarius. 

Balthassar de Racta comes Caserte et Alessani atque Caiatii. 

Marinus Antonius Caraczulus de Neapoli comes Sancti An- 
geli et Acerre et Sami. 

Marinus lacobi et Loysius de Leonissa fratres et domini Ca- 45 
puani. 

Gyafi Ursinus comes Alteville. 

Manfredus de Frabiano comes Cuney et Cupersani. 

lohanneilus ... de Neapoli comes Sancti Angeli. 

lacobus Cantelmus comes Albeti. 50 

lacobellus Ga3rtanus comes Fundorum. 

lordanus Colonda de Urbe frater domini pape Martini et 
dux Venusii. 

Petrus Paulus marcliio Cutroni et comes Bellicastri. 

losya dux Atrie. 55 

lacobus Antonius de Sorino comes Mirabelli. 

dominus comes Esculi. 

» comes Giratii. 

» comes Campibassi. 

» ....... comes Cerreti. 60 

XXn, 47. GyafiI ovvero Gyafr ? lej, incerta nel Cod, 



NOTABILIA TEMPORUM. 25 



dominus Comes Trìcalche, Àltimontis et 

Coriliani. 

Raynaldus de Aquino Comes Terrenove. 

Comitissa Montisalti. 

65 Comes Mileti. 

Rogerìus de Muro comes et dominus Flumarie Muri. 

Michelecta de Actendolis comes Cudingnole et vicerex terre 
Ydrunti. 

Fredericus de Bonforte comes Laurìe. 
70 Missere Malacarne comes Fortini. 

Antonutius de Camponischis de Aquila. . 

Franciscus de Riccardis de Ortona marescallus domine regine. 

lacobutius beandola. 

lohannes Antonius de Balzo princeps Tarantinus. 



p 



XXni. De conflictu Sfortie facto 

PER BrACHIUM de PeRUSIO. c. 58A 

lorro post hec mangnificus strenuus et potens dominus Sfortia 
armorum capitaneus et tanquam mangnus comestabulus ipsius 
domine regine hiis temporibus presidebat in Tuscya ultra Ro- 
mam. cuius mangna pars cum Roma fuerat conquesta per dictum 
5 condam regem Landizlaum; quem ut fortuna voluit mangni- 
ficus armorum capitaneus Brachius de Fortebrachiis supra re- 
latus debeUavit, illum persequendo in bello usque ad portas Vi- 
terbii, ubi evasit cum paucis de gentibus suis. quo conflictu 
perpesso statim mictens cursores intimavit excessum ipsius con- 

10 flictus domine regine^ postulans de celeri succursu pectmie et 
aliorum oportunorum provideri prò subventione subsidio et re- 
paratione armorum , virorum, bonorum et gentium perditarum. 
que omnia dieta regina propter elationem ipsius Sfortie, qui 
non nomine; ipsius regine sed proprio nomine videbatur domi- 

i^ nari ibidem in Tuscya, diximulans protrahebat in crastinum et 
de die in diem succursimi eius non tamen denegans set sub spe 

74. Segut nei Cod. una pagina in bianco. 



26 A, DE TUMMULILLIS 



promictens celeriter subvenire ad votum ; et cum hac spe mictens 
aliquam partem de postulatis protrassit et dixtulit quasi per an- 
num, domino papa Martino tunc existente Florentie. 



XXnn. De Electis ORDmATis ad regimen rengni. 

Infra hec omnia orta fìiit concepta invidia inter curiales neapo- 
litanos diete domine regine et maxime inter dictos dominos 
Octinum et Annicchinum Morminum et complices suos, qui ut 
prelatum est liberaverant reginam a tirampnide subiectionis viri 
cum eorum dixpendio et periculo sine remuneratione condingna; 5 
et videbantur cotidie magis parvipendi ab eadem, et dictus man- 
gnus senescallus e contra magis provehi et sublimari in statum et 
e. 58 D honorem suum. || super quibus hii domini ceperunt clam coi^queri 
et murmurare contra eandem et consulere dictum dominum pa- 
pam super hiis, quod hec non esset acta regimini huius rengni ^^ 
sine Consilio sapientiorum. et propterea tunc fuit facta novitas 
et quedam cqmmotio in civitate Neapolis, et prò sedatione et 
reconciliatione huius perturbationis fuit £icta quedam ordinatio 
inter Neapolitanos de consensu dicti domini pape quoad regimen 
et favorem dicti regni et regine, singulis quatuor mensibus eli- ^5 
gerentur viginti duo probi et ydoney viri videlicet .xii. de no- 
bilibus et .X. de popularibus neapolitanis, qui vocarentur Electi, 
et ipsi haberent durante eorum ofEcio audire tractare et dixcutere 
omnia negotia rengni una cum ipsa regina, et sic duravit dictum 
regimen electorum per duos annos vel circa. 20 



XXV. De coronatione regis Lodovici de hoc rengno. 

Postmodum vero, quia ipsa domina regina proptcr expulsionem 
viri et non laudabilem conversationem dicti mangni sene- 
scalli difFamabatur ubique et maxime apud dominum papam et 
regem Francorum, commorante adhuc dicto domino papa apud 

XXini, 6. Cod. pjripeixii. 



NOTABILIA TEMPORUiM. 27 



5 Florentìam, venit ergo ad ipsum dominum papam Lodovicus 
dux Andagavie, cui dicitur legitime spectare dictum rengnum, 
et facta confederatione cum domino papa fuit coronatus de hoc 
rengno ab eodem hoc modo, videlicet quod veniret ad regimen 
rengni et pariter cum regina dum viveret rengnaret et post eius 
IO mortem preesset ut verus rex et dominus eiusdem. et hoc ob 
causam iustam, quia ipsa regina non videbatur apta regìmini. 



XXVI. De confederatione dicti regis facta cum Sfortia, 



A 



d quem Lodovicum regem veniens dictus Sforzìa in Flo- 
rentia propter delusionem regine, que sibi promiserat subve* 
nire et non sub venit, £icto federe cum ipso de conductione sua 
et suarum gentium ad servitia et stipendia eiusdem, || accepit e. 59 a 
5 pecuniam ab ilio et occulte famulabatur eidem cum gentibus suis. 
et constituerunt inter se tempus quo dictus rex Lodovicus esset 
cum claxe per mare venturus Neapolim, et ipse Sfonda per 
terram cum exercitu suo ad introducendum ipsum regem in 
rengno et debellandum renitentes et rebeiles. verum quia hoc 

^^ secretum erat, licet nonnulli Neapolitani essent conscii hdus (acti 
et prestarent operam propter invidiam dicti magni senescalli qui 
videbatur preesse onmibus aliis quasi rex spemendo ceteros et 
tractando et dixponendo cuncta negotia rengni, quanquam cum 
consensu ipsius regine et quamquam autoritate propria prout 

15 qualitas negotii exigebat... 



XXVn. De perturbatane status dicte facta per emulos. 

Regina uero horum omnium prescia simulabat de hiis non 
curare ; set dam perscrutans eos qui horum erant impulsorcs 
et causa, tandem in anno Domini «mccccxx. die .xvni. martii .xui. 
indictionis fiiit captus quidam florentinus mercator nomine Chec- 



XXVI, IO. essenti scritto nel Cod. due voi te. 15. exigebat) qui il tento rimane 
interrolltìy ma nel Cod. la lacuna non e notata. 



28 A. DE TUMMULILLIS 



cus Delgly AUi, qui tortus et tormentatus confexus fuit quam- 5 
plures ciues neapolitanos nobiles et plebeos esse proditores et 
invocasse dictum ducem Andegavie in eorum regem. quo pro- 
dimento detecto aufugerunt Annicchinus MorminuSp dominus 
Hector Galiota, Franciscus Vaccachyanula et plures alii, et dictus 
Checchus fuit iustificatus. io 



XXVin. De legatione regine facta ad dominum papam. 



D 



^e mense autem madii subsequentis dieta domina regina cu- 
piens oviare predictis succexibus et conspirationibus factis 
contra eam, misit oratores suos Florentiam ad dominum papam et 
e- 59 B ad suum compatrem Sfortiam, videlicet infrascriptos : || dominum 

Octinum Caraczolum, dominum Malitiam Carrafam, dominum 5 
Franciscum de Ortone et Ugonem de Molitemo cum tribus 
galeis per mare, ut si possent facerent revocare coronationem 
dicti regis Lodovici ducis Andagavie et ipsum Sforziam a ser- 
vitiis et stipendiis eiusdem. et ubi non sequeretur efFectus opti- 
nendi, mandavit predictis quod accederent ad regem Aragonum io 
vel quemvis alium potentissimum dominum prò auxilio favore et 
succursu contra ipsos venturos dominos inimicos suos spondens 
illis post ipsius mortem exnunc rengnum suum, et de premissis 
fieri iuxit licteras oportunas, prò certitudine quorum intererat 
et cautela, set exposita eorum delegatione et oratione dictis 15 
domino pape et Sfortie, quia non fuerunt exauditi in petitionibus 
suis, tunc dictus dominus Malitia Carafa cum duabus galeis ac- 
cessit ad dictum dominum Aragonum regem cum dictis promis- 
sionibus et licteris scriptis prò favore et succursu imminente, et 
dominus Franciscus de Ortone reversus fìiit cum una galea ad 20 
reginam cum responso, et dominus Octinus decrevit venire per 
terram cum Sforzia persuasurus sibi qùod non derelinqueret 
reginam suam commatrem. Sforzia autem cum arripuisset iter 
veniendi in rengnum, primo venit Romam et progressus per 
Campaneam cum sex millibus equitibus et peditibus intra vit 25 

XXVIU, 13. ex nunc] legione incerta; il Cod, ex nut. 15. Cod. exposito. 



NOTABILIA TEMPORUM. 29 



rengnum cum vexillis adplicatìs et involutis in asta lancee et 
copertis desuper quodam fodero coyrino ; et pertransiens ut ami- 
cus .XVII. iuniì .XIII. indìctionis peruenit ad civitatem Acerre, 
cui dominabatur ipse Sforzia, ubi repausavit duobus diebus. et 

30 altera die venit Neapolim et castrametatus est Neapolim per 

tcrram cum omnibus gentibus et toto exercitu suo. || et ipso die e. 60 a 
deposuit vexilla regine et remisit ad eam involuta cum bastone 
offici mangili comestabuli et explicavit uexilla dicti regis Lodovici 
cimi iubilo et exultatione; et extimc se manifestando inimicum 

3 5 regine cepit pungnare cum Neapolitanis e\ gentibus suis. et inter 
hec fìiit detectus captus et occisus quidam alius proditor florentinus 
nomine Augustinus Ponzanus, eo quod voluerat prodere civitatem 
Neiipolìs et dare introytum inimicis per portam Fori, et subsc- 
quenter post paucos dies quidam alius florentinus nomine Lucas 

40 de Marco custos campanarii Sancte Marie de Carmino fuit 
captus et tortus ; qui revelavit ordinem sue prodìtionìs et omnes 
complices suos, cum ipse erat hec facturus. et sic Sforzìa mo- 
ratus est prope Neapolim ubi dicitur Dillulo per plures dies; 
inter quos multi et diversi oratores cotidie mictebantur per do- 

45 mìnam reginam ad ipsum, set nequaquam potuit reconciliari et 
reduci ad pacem diete sue commatris regine. 



XXIX. De invasione Neapolis facta 
PER Franciscum Morminum conducterium Sfortie. 

Inter hec dominus Franciscus Morminus frater Annicchini ar- 
morum conducterìus dicti regis Lodovici cum gentibus et com- 
plicibus suis intravit Neapolim per portam Fori et armata manu 
progressus fìiit per plateas et per sedilia porte None et Porti 
5 usque torrìgias, ubi Sforzia ab extra menia Neapolis cum gentibus 
suis convenerunt. et inde per Neapolitanos fìierunt expulsi et 
persecuti cum maximo eorum dixpendio et conflictu, et fiigientes 
per Pedegroctam vcnerunt ad Vellovedere. 



/ 



XXVUI, 37. CnJ. volucrct. 



30 A. DE TUMMULILLIS 



XXX. De adventu regis Lodovici Neapolim prima vice. 



D 



^ie vero .xix. augusti eiusdem anni .xiii. indictionìs rex Lo- 
dovicus venit Neapolim in plagiam Magdalene cum decem 
galeis et sex navibus, et illic in dieta plagia locutus fiiit cum 
Sforzia suo mangno comestabulo. et die sequenti dictus rex cum 
C.60B dictis galeis et navibus accessit ad Castrummaris de Stabia et 5 
cepit illum, et postmodum revefsus est Neapolim et obsexus est 
eam per mare et per terram diebus viginti acriter pungnando 
contra Neapolitanos; et dominus Michael Cossa cum una galea 
retgine cepit imam galioctam inimicorum in insula Nicide, que 
est inter Puteolum et Neapolim. io 



XXXI. De succursu regis Aragonum facto regine 

lOHANNE SeCUNDE. 

Die vero sexto mensis septembris bora quasi tertia diey do- 
minus Malitia Carraia missus a regina ad Aragonum re- 
gem filium adoptivum sibi factum prò auxilio optinendo contra 
inimicos suos venit cum decem et septem galeis grossis et cum 
aliis trìbus reginalibus Neapolim cum mangno iubilo et honore, 5 
ex quibus armata inimicorum subito disscessit et aufugit ad Ca- 
strummaris et die .villi, eiusdem mensis assignatum fuit vice- 
regi regis Aragonum castrum Ovi, et investitus ducatu Calabrie 
et rengno post mortem regine. 



XXXn. De prodimento castri Averse factum per 
Franciscum Pactulam de Gayeta castellanum. 

Die .XVI. eiusdem septembris .xnii. indictionis Franciscus Pac- 
tula de Gayeta castellanus castri Averse, dominus Paulellus 
Scallonus, Petrus Cola et eius frater prodiderunt castrum et ci- 

XXX, 9. Cod. ia Insa. XXXII, i. XlUt indict] afffriunta marginale. 



NOTABILIA TEMPORUM. ji 

vitatem Averse et dederunt in manibus et domìnio dicti regis, et 
illic postea morabatur dictus rex. in qua proditione capti fue- 
runt dominus Jossya £rater ducis Andrie, Berardus de Celano et C 6i a 
Ventura de Albeto et similiter depredate fuerunt plures domus 

IO fideiium regine de Aversa. || die secunda octobris .xiiii. indictionis 
dieta armata galearum et navium dicti regis Lodovici disscessit 
de rengno et remeavit ad patriam suam ; et ipse rex morabatur 
in civitate Averse. et interim domina regina misit oratores suos 
ad Brachium de Fortebrachiis et conduxit illum ad sua servitia 

15 cum quatuor milibus equitibus et mille peditibus prò anno fu- 
turo; quia yeme superveniente venire non poterat prò presenti» 
quia etiam ut dixit Sapiens « onmia tempus habent » , set tempus 
non habet onrnia, et rursus scribitur « distingue tempora et con- 
cordabis scripturas » . propterea diete partes hoc medio tempore 

20 repausarunt premeditantes in cordibus suis quid fiicturì essent 
prò futuro et preparantes omnia necessaria eis visa, quia prover- 
bialiter dicitur vulgo, quod quando ferrum fervet tunc aae in- 
cutitur. 



XXXO. De advektu BRAcnf in occursum domike regine. ,4,, 



v 



'eniente estate die .viii. iunii .xnn. indictionis Brachius de 
Fortebrachiis istitutus' mangnus comestabulus ipsius regine 
venit Dillulum prope Neapolim cum quatuor milia equitibus et 
mille peditibus ad servitia eiusdem et ibidem resedit per aliquos 
5 dies. et die .xrx. dicti mensis in nocte surressit et accessit ad 
Castrummaris de Stabia, et mane in aurora cepit ipsum et posuit 
in predam preter arcem quam tunc habere non potuit. postquam 
ipse Brachius reversus resedit ibidem et pluries cum gentibus 
suis se representavit apud Aversam causanter ut traherent Sfor- 
io ziam ad bellandum cum ipso, et nunquam voluit exire. 



32 A. DE TUxMMULILLIS 



e. 6iB XXXrV. De adventu domini regis Aragonum 

IN OCCURSUM DOMINE REGINE. 

Die vero quinto iulii .xiv. indictionis videlicet in sabato do- 
minus Aragonum rex, filius adoptivus diete domine regine, 
cum novem navibus grossis honustis frumento et mille equis 
armigeris et cum decem et septcm galeis venit in insulam Yschle 
et die .VI. eiusdem bora vesperarum transfretatus est ad castrum 5 
Ovi et ibi stetit per duos dies. et postmodam die martis^ .viii. 
eiusdem venit Neapolim in plagiam ubi dicitur « lu sperone de 
Sancta Maria dello carmino » , ubi constructo ponte ligneo de* 
scendit in terram et ibidem fuit receptus a Neapolitanis et a 
gentibus armigeris Brachii cum maximo plausu letitie iubilo et io 
honore et ductus est ad Formellum ante portam Capuanam, et 
inde progressus per plateas de uno sedile ad aliud cum ingenti 
triunpho et comitatu, et demum provectus est ad castrum No- 
vum cum innumerabili multitudine Neapolitanorum; ubi per re- 
ginam susceptus fuit gaudenter cum tribus osculis in amplexu ^5 
defixis dicto regi, videlicet in fronte primo, et aliis duobus bine 
inde in maxillis, et sic ibidem repausavit pluribus diebus donec 
tractaret quod esset acturus et preparareritur omnia ad factum. 



E 



XXXV. De exitu regis in campum cum Brachio. 

t postmodum dictus rex exivit in campum cum gentibus suis 
et se agregavit cum gentibus Brachii, et accesserunt ad cam- 
pum contra civitatem Acerre que dominabatur per Sforziam ; et 
e. 63 A castrametati || sunt illam pungnando acriter contra eam. set quia 

ibi erat mangna pars armigerorum Sforzie obsistentium inimicis 5 
suis, licet fuerit maxima pars meniorum ipsius Acerre cum bom- 
mardis dirruta, propter argumenta tamen et reparationes que fic- 
bant de nocte, per duos menses residentes non potuerunt illam 
vincere et optinere. 

XXXV, 4. illam) corr. illac ." 



NOTABILIA TEMPORUM. 35 



XXXVI. De adventu cardinalis Sancti Angeli Neapolim. 



D 



^ie autem .xi. octobris .xv. indictionis pretermissis diversis 
aliis strenuis gestis hinc inde secutis dominus cardinalis 
yspanus dictus cardinalis Sancti Angeli legatus a dicto domino 
nostro papa Martino venit Neapolim per mare bora .xxii. cum 
5 galeis in portu Neapolis; ubi confecto ponte lìngneo terram 
actinsit cum Ugone de Molitemo ambascyatore diete domine re- 
gine, qui receptus fìiit primo ab Aragonum rege oviante sibi 
iuxta molum Neapolis gratanter et cum sollempnitatibus debitis 
et oportuniSy et exinde eques cum palio et maximo triumfo pro- 
io grcssus est ad hospitium Incoronate Corrigiarum Neapolis, qui 
ut dicebatur venerat ponere pacem inter reginam et regem Lu- 
dovicum. 



p 



XXXVn. De adeptione Capue facta per Brachium. 

lOrro inter hec dictus Brachius fuit factus dominus Capue 
et turrium eius, et inde venit in abbatiam Casini, presidente 
in ea abbate Pirro Thomacello de Neapoli ; et optinuit castrum 
Sancti Victoris, et Castrumnovum et Fractam et Pedemontem 
5 II abbatie Casinensi, et dixcurebat huc illuc eo quod tunc abbas e. 6? d 
Pirrus Thomacellus non erat amicus regine set sancte matris 
Ecclesie et hobediebat mandatis dicti domini pape Martini. 

Et dictus dominus rex Aragonum similiter cepit usurpare 
dominium et velie dominari et preesse in rengno ultra conven- 
10 tionem et pacta habita cum regina; et sic cepit oriri fomes hodii, 
eam tedere de introductione dicti regis in rengnum, quia continue 
cohortabatur et tempubatur a domino papa ut post eius mortem 
introduceret sibi filium adoptivum dictum regem Lodovicum eo 
quod esset de stirpe et progenie eiusdem. quibus cohortationibus 
1 5 iam regina videbatur acquiesscere. et propterea rancor inter re- 



XXXVIIy 7. Dopo questa riga fu latciato nel cod. in bianco lo spazio per un*ai- 
tra rifa. 



J4 A. DE TUMMULILLIS 



gem et reginani cepit cotidie magis habundare eo maxime quod 
ipsi Catalani videbantur exosi aliis dominis renicolis, et propterea 
regina accessit Gayetam et illic traxit moram per certum tempus. 



p 



XXXVin. De prodicione monasterii Casinensk 

PER CiccuM Album. 

reterea in ipso anno .xv. indictionis .xx. die iulii in festo 
beati Helie patroni et vocaboli nostri nocte precedente pro- 
ditum fuit sacrum monasterìum casinense per quendam presbi- 
terum nomine dompnum Antonim Spiculam de villa Pedimontis 
cappellanum intrinsecum ipsius domini abbatis Pirri ; in quo in- 5 
travit Ciccus Blancus de ipso Pedemonte conestabulus peditum 
cum certis exititiis de Pedemonte et de Sancto Helia et cum 
certis aliis peditibus Perosinis. qui abbas dum esset aggressus 
in nocte prosiliens de lecto nudus vix evasit per posticum et 
latibulum terraneum existens suptus suam cameram et exiens io 
extra muros ipsius monasterii. et sic evasit, et inde progrediens 
per asperam silvam et nemus totus laceratus discalceatus et cruen- 
tatus sanguine peruenit ad Roccam lanule sancti Germani, cui 
dominabatur ipse abbas. ubi receptus fuit a Filippo Sicilie ca- 
stellano suo cum magno vituperio; qui castellanus cum certis 15 
civibus Sancti Germani post paucos dies dedit ipsam Roccam in 
e. 63 A manibus II domini pape Martini, et ipsum abbatem expulit inde 
ad castrum Sancti Angeli Inthrodoci, ubi tunc erat Fredericus eius 
conestabulus, et demum de mandato domini pape ductus est 
Romam et demum de ipsa abbatia facte fuerunt diverse partes. 20 
nam Sanctus Helias, Vallis Rotunda, Aquafimdata, et Reticosum 
erant regis Aragonum et regine ; Sanctus Victor et Sanctus Petrus 
erant sub dominio Brachii; Sanctus Germanus cum Rocca erat 
cum Ecclesia ; Cerbarium fìiit proditum propter malam custodiam 
diumam et positum ad saccum per Lucarinum peditum cone- 25 
stabulum ibidem commorantem. Sanctus Angelus detinebatur per 
dictum Fredericum comestabulum ; ubi fuit factum reptaculum 

XXXVUI, 37. reptaculaml cioè receptaculum. 



NOTABILIA TEMPORUM. 35 



latronum, et fili captus et detemptus ego. monasterìum Casi- 
nense, Pes mons, et Villa detinebatur per supradictum Ciccum 

30 Blancum, Cucurutium per ducem Suesse, et tota Fiumana cum 
Castronovo et Fractis per dictum Brachium; et tunc temporis 
fuit expositum prede et ruyne castrum Cardeti quod nunquam 
amplius fiiit habitatum. set prò parte regis et regine erat in 
Sancto Helia capitaneus quidam Antonoctius Caczolus de Sancto 

35 Germano; qui postea de mense decembris volens ire Venafrum 
ad uxorem, ubi etiam erat capitaneus, ipse in itinere inter Aquam- 
fìindatam et Vallem Rotundam fuit proditus et captus per homines 
Sancti Germani et postea suspensus, et vicerex erat in Sancto 
Helia Gilbert de Fares catalanus cum .ecc. equitibus et .ce. pe- 

40 ditibuSy qui cotidie pungnabant cum gentibus Ecclesie sistentes 
in Sancto Germano , ubi erat quidam comestabulus nomine 
Armilleus. 



E 



XXXIX. De bello commisso inter NEAPOLrrANOs 

ET CaTALANOS. 

t postmodum in ipso sequend anno prime indictionis prop- 

ter conceptum hodium inter regem et reginam fuit factum 

prelium in civitate Neapolis post reversionem regine , inter Neapo- 

litanos et dominum lacobum Incandola ex ima parte , et Catalanos 

5 dicti regis ex parte altera, in quo fiiit captus dictus mangnus 

seniscolcus et certi domini catalani ipsius regis, || cum quibus e. 63 b 
£icta fuit permutatio prò liberatione dicti mangni senescalli. et 
mangna pars marine Neapolis et usque ad Sanctam Claram fuit 
posila ad saccum per dictos Catalanos et deportate multe do- 
lo mine et mulieres Neapolis; et sic domina regina postea adhesit 
voluntati dicti domini pape Martini et expulit de Neapoli et de 
rengno dictum regem Aragonum et demum subscepit sibi in 
filium dictum regem Lodovicum. 



36 A. DE TUMMULILLIS 



S' 



XL. De morte Sfortie et obsidione Aqjuile 

FACTA PER DICTUM BrACHIUM. 

et Inter hec dictus Brachius persequebatur dictum Sforziam. 
qui erant in Aprutio unus contra alium in pertinentiis « « « 
citra et ultra flumen Piscarie in campo ; unde volens ipse Sforzia 
agredi dictum Brachium et transire dictum flumen cum gentibus 
suisy voluit probare et temtare transire ipsum flumen eques et 5 
statim fuit submersus cum armis et nusquam amplius apparuit. 
quo mortuo comes Franciscus eius filius de novo resumpsit sub se 
omnes gentes patria, prestans eis pecunias multas prò nova con- 
ductione eorumdem et comburens omnes libros patris prionim 
debitorum, quia remisit eis omnia debita priora, et ex hoc io 
factus est capitaneus et omnes gentes patris secute sunt eum. 
et dictus Brachius exultans propter mortem eius elatus in su- 
perbia cepit proprio nomine dominari in Aprutio eo quod non 
haberet contra stimulum. et exinde cupiens sibi subicere ci- 
vitatem Aquile ut, si fata vellent, fieret rex, accessit ad campum 15 
contra dictam Aquilam et obsexus est eam; ubi stetit per unum 
annum integrum et unum mensem in campo faciens multa mala 
Aquilanis. et licet infra ipsum annum habueàt multa mandata 
a regina et a domino papa ut se removeret et inde disscederet, 
tamen neutri hobedire curavit, ymo pertinaciter illis hobedire 20 
e. 64 A contempsit. || quare dieta domina regina perpendens quod ipse 
Brachius non ut suus stipendiarius et armorum capitaneus hoc 
faceret set propria autoritate, de hiis facto conscio dicto domino 
papa et postulato favore et auxilio ab eodem ac obtempto, dedu- 
cens ad sua stipendia dictum comitem Franciscum filium Sfortie 25 
cum gentibus suis, misit illum tanquam inimicum ipsius Brachii, 
cuius causa pater eius alias fiierat confiictus nunc vero mortuus, 
ac dominum lacobum Incandola et Loysium de Sancto Severino 
armorum capitaneos et conducterios cum gentibus suis ad expun- 
gnandum ipsum Brachium. qui omnes transeuntes per Sanctum 30 
Germanum versus Campaneam agregaverunt se cum gentibus 

XL) a. Lacuna nel Cod. per lo spazio di circa dieci lettere. 



NOTABILIA TEMPORUM. 37 



Ecclesie et dicti domini nostri pape Martini , cum cuius bene- 
dictione parìter accesserunt versus Aquilani ad expungnandum 
illum. 



D 



XLI. De morte Brachii et liberatione Aciun^ 

^ie vero secundo iunii prime indictionis mane descendentes 
diete gentes Eccksie et regine per viam Rocce de Meso 
pertinentis Aquile, que sola restitit unanimis cum Aquila, actin- 
serunt planitiem Aquile, quas videns ipse Brachius, licet posuerit 
5 se in ordine prelii» tamen verbis obloquendo parvipendebat eos. 
et sic commisso prelio duravit per tres horas vel circa, et Deo 
gratias ultimo dictus Brachius extitit victus et expimgnatus in bello 
ac captus et interfectus cum plurimis conducteriis complicibus et 
coUetaralibus suis. post cuius mortem cesus et apertus visscera 

IO eius et omnia interiora ad memoriam de mandato domini pape 
fiiere ibidem recondita, cadaver vero delatum fuit Romam et 
sepultus extra Romam in campo prophano extra ecclesiam Sancti 
Laurentii extra menia urbis Rome, et ex hoc pax fiiit secuta 
per totam Ytaliam donec vixit dictus dominus papa Martinus, 

15 et in ipso anno prime indictionis dictus dominus papa ordina vit 
annum iubileum a nativitate domini, quo anno confluxenmt 
Romam iniSniti et innumerabiles christicole ex universo orbe 
christianorum prò remissione peccatorum et salute animarum 
suarum. set post hec duravit pax in tota Ytalia pluribus annis , 

^o nìsy quod surexit Riczius peditum conestabulus domini lacobi 
Incandola armorum capitanei, et proditorie cepit castrum Sancti 
Petri in fine de mense iulii octave indictionis. contra quem Rie- 
zium oppugnavit domina regina, et misit Franciscum Carazulum 
viceregem cum quingentis equitibus armorum, et .ce. peditibus 

^5 et abbas l'irrus ad obsidendum illum cum abbatialibus vassallis 
suis circa .ecc. cui Ritio favebat dominus Rogerius Gaytanus 
secrete, et per tres menses non fìiit pacificatum. 



XLI, 5. Cod. pari pendebat. 19-37. Set post » pacificatomi aggiunta fatta 
daW inetta mano mei margine inferiore. 



}8 A. DE TUMMULILLIS 



e. 64b XLn. De morte pape Martini. 

Anno vero domini millesimo .ecce. xxxj. die vero lune .xn. 
februarii .vira, indictionis, pretermissis ceteris, et multis 
aliis gestis medio tempore successis, sol in vesperìs passus fuit 
eclipsim quasi per totum, quarta tantum parte lucida remanente 
et cementibus cunctis et admirantibus ac pronosticantibus quod 5 
aliquid novi superveniret orbi ex hoc singno, accidit quod die .xix. 
eiusdem mensis. viii. die post eclipsim solis bora .xxn. diey dictus 
dominus noster papa Martinus Quintus ex hac luce decessit et 
transmigravit ad Dominum. cuius anima quiescat in pace, quo- 
niam per eum scysma fuit remota et multa bona toto orbi per io 
eum sunt secuta. amen. 



D 



XLin. De creatione pape Eugenii Quarti. 

^ie autem tertio martii .vira, indictionis post horam nonam 
dominus cardinalis de Senis fuit electus et canonice creatus 
papa et vocatus Eugenius Quartus ; et die dominico sequenti .xi. 
dicti mensis fuit coronatus pontifex. qui vixit in pontificatu an- 
nis .XVII ; set in principio passus fuit multa adversa a Romanis, 5 
quia primo imposuit urbi certam cabellam novam super vino et 
aliis venalibus , et cepit dominari populis romanis rigide, propter 
quod factus est tumultus populi contra eum insurgentes usque ad 
palatium suum; et quodammodo fecerunt ipsum captivatum, non 
inyacentes manus suas super illum, set coangustantes in camera io 
ut non exiret de camera ac privantes omni dominio et libertate 
in tantum quod nemo poterat ad eum accedere sive eum eo loqui 
sine licentia eorum qui custodiebant et observabant ipsum. set 
demum, actestante evangelio Domini dicentis « eum persecuti fìie- 
ce ritis in una civitate fligite in aliam », dictus dominus papa cai- 15 
lide fingens se egrotari, causa confexionis misit prò uno vene- 
rabile firatre de ordine minorum, qui properans ad mandatum 
e. 55 A domini sui eum uno socio, ipse relieto socio extra intravit || 

XLIII, 14-S. Matth. X, 2}. 



J 



NOTABILIA TEMPORUM. 59 



cameram solus cum suo habitu pretenso usque ad mediani fa- 
20 ciem vultus sui. ubi mora facta dominus papa induit se habitu 
dicti fratris, et ipse frater similiter induit se pannos dicti domini 
pape, et exiens de camera sic vestitus ipse dominus papa cum 
habitu pretenso ante faciem ut intraverat ipse frater dicti custodes 
non perpendentes permiserunt illum abire. relieto ipso firatre 
25 in camera et progrediens dictus dominus solus cum dicto socio 
ductus est ad portum fluminis Tiberis ubi dicitur Ripa Romea, 
et illic intravit galeam preparatam et statim recessit infra deorsum 
per ipsum flumen. set interim hoc perpenso et facto clamore 
in populo cum tumultu omnes qui pervenire et occurrere potue- 
30 runt, festinantes insecuti per ripas fluminis cum armis et sagiptis 
persecuti sunt eum. set Deus conservator omnium evasit illum 
de manibus iniquorum inimicorum suorum, et sic primo accessit 
ad portum Civite Veteris et ibidem moratus est certo tempore 
cum honore et hobedientia ceterorum christicolarum. 



XLnn. Db recexu pape a Roma et accexu Florektie. 



E 



t post certi temporis spatium dictus dominus papa inde sec- 
cessit et adivit Florentiam» ubi stetit sic exul ab urbe per 
tres annos vel circa, et sic Romani delusi et confusi reman- 
serunt stupefacti ac trìstes et dolentes de acni per eos perpetrato 
j contra eorum dominum. quare ad vindictam predictorum , Deo 
permictente, insurressit contra Romanos Nicolaus Picczininus de 
Penisio armorum capitaneus et manu armata intrans Transti- 
berim illam exposuit prede cum mangna clade Romahorum, 
maxime eorum qui fuerant causa huius mali ; quia plures fiierunt 
IO interfecti in bello, alii fiierunt capti torti et iustificati et alii 
redempti tanquam captivi et recaptati de bonis suis. 

XLV. De reconciliatioke Romakorum cum domino papa. C.65B 



E 



t deinceps Romani penitentia ducti se reconciaverunt cum 

dicto domino nostro papa revocantes illum in urbem, et sic 

reversus fiiit papa et de cetero stetit et rengnavit cum honore, 

licet habuissct guerram cum Aragonum rege, quando fuit reversus 

15 in hoc rengnum post mortcm regine. 



40 A. DE TUMMULILLIS 



XLVI. De morte regis Lodovici in Calabria. 

M. ecce . xxxiiii. anno, die autem .xmi. mensis novembrìs .xm. 
indictionis, hora .vi, ut fertur, rex Lodovicus existens in 
Calabria, ubi tanquam dux Calabrie ex federe facto cum regina 
loco primogeniti filii sui adoptivi dominabatur paciiìce et quiete, 
sicut Domino placuit in civitate Cusentie ex frebe suum diem 
clausit extremum. 



XLVn. De morte regine Iohanne Secunde 

ET ADVENTU REGIS ALFONSI. 

Set heu prò dolor, quod ipsa etiam regina non muitum post 
predictum regem filium suum, videlicet in anno Domini 
M . ecce . XXXV. die .11. frebuarii eiusdem .xni. indictionis morte 
naturali fuit preoccupata, quorum anime requiescant in pace, 
que regnavit post mortem fratris sui regis Landiczlay in rengno 5 
annis .xx. et mensibus sex, minus diebus quatuor, et sepulta fuit 
in ecclesia Annunciate Neapolis sub terram in sepulcro marmo- 
reo propter humilitatis devotionem. ubi constructa est quedam 
cappella a manu destra altarìs maiorìs ipsius ecclesie, sicut cunctis 
intuentibus patet evidenter; relieto regno regi Renato fratri dicti io 
quondam regis Loysii, et relieto regimine dictf sui rengni donec 
veniret dictus rex Renatus suo Consilio cum thesauro et singulis 
aliis gazis suis. qua mortua, quidam domini comunicato Con- 
silio inter eos miserunt prò Aragonum rege ; qui hoc comperto 
post modicum temporìs venit in rengnum et cepit dominarì, quia ^5 
dux Suexe, comes Fundorum, comes Loreti et dominus Fran- 
ciscus Pandonus exceperunt illum contra decretum et legatum 
factum per dictam condam reginam. 




NOTABILIA TEMPORUM. 41 



E 



XLVIII. De OBSIDIONE GaYETE et CONFLICTU REGIS c 66 a 

ET DOMINORUM SUORUM. 

t dictus rex cum sua navium et galearum classe per mare, 
et cum dictis et aliis domìnis rengnicolis et gentibus aliis 
per terram circum circa castrimetatus est civitatem Gayete obsi- 
dens illam per quatuor menses usque ad portam Ferri circa menia 
5 eiusdem; et cum bombardis confregit et dirruit dieta menia et 
turres ipsius porte cotidie pungnando letaliter contra eam usque 
quo venit die .v. agusti eiusdem amii armata navium lanuen- 
sium missa a domino duce Mediolani qui dominabatur tunc 
lanue. que armata fuit octo navium bellatorum. contra quam 

IO dictus dominus Aragonum rex antequam superveniret in portu 
hostiliter exivit oviam cum galeris et navibus suis onustis gen- 
tibus armigeris ad pungnam usque ad insulam Ponzi ultra Gaye- 
tam, et ibi confirontatis ex utraque parte commissum est acer- 
rimum bellum et prelium. in quo dicti lanuenses sicut Domino 

15 placuit optinuerunt victoriam et ceperunt naves dicd regis et 
ipsum regem ac regem Navarre firatrem ipsius et multos alios 
dominos catalanos et rengnicolas, videlicet principem Tarantinum» 
ducem Suexe, comitem Fundorum» et quamplures alios illustres 
dominos et mangnates. post quorum conflictu dicti lanuenses 

20 vcnientes Gayetam posuerunt in fugam et in predam alios hostes 
qui remanserant in obsidione ipsius et liberavenmt illam. et post 
certos dies dieta armata remeavit portans dictos reges et dominos 
captivos cum curialitate usque ad dictum ducem Mediolanum. 
qui cum mangno et decente honore triumpho et gaudio excepit 

25 illos ac detinuit cum munificentia et curialitate non ut captivos 
set ut liberos hospites et honorandos amicos per tres menses et 
ultra* et postea ad perpetualem memorìam sue munificentie ac 
liberalitatis et glorie, || sicut ex alto sue mentis conceptu et prò- c.6n ■ 
posito processeraty largitis innumerabilibus et diversis enseniis et 

30 donis dictis regibus et dominis» dictus dux gratis et sine munere 
et premio liberavit omnes, remictens illos suis sumptibus per 
eosdem lanuenses cum apparatu navium in dictum rengnum et 
eorum libertatem et dominium. et sic dicti reges et domini 



42 A. DE TUMMULILLIS 



reversi ceperunt de novo conquirere dictum rengnum. set hoc 
non prospere processit prò ipso duce, namque propter innatum 35 
hodium quod erat inter lanuenses et Cataianos ab antiquo, ipsi 
lanuenses hostiliter licet de mandato ipsius ducis ceperant dictos 
reges, extimantes illos deieri ab eorum dominio; et postea opor- 
tuit eos cum ipsorum aumento ad eorum rengnum et patriam 
reportare et deferre. hoc in tantum moleste tulerunt quod hiis 40 
reversis ad lanuam subito se rebellaverunt et subtrasserunt a 
dominio dicti ducis invocantes inter se dominium libertatis. ubi 
interfecti fiierunt officiales dicti ducis et quamplures alii com- 
plices eorum. 



XLIX. De adventu ducis Iohankis Fn.n regis 

Rekati Neapolim. 

Set versa vice ceteri domini renicolì una cum Consilio et 
civitate Neapolis ac aliis mangnificis civitatibus rengni de- 
manialibus se unanimiter regebant et gubemabant ad honorem 
statum et fideiitatem dicti regis Renati , cui ipsa condam regina 
reliquerat dictum rengnum. qui non valens personaliter venire 5 
tunc sui nomine atque parte , die .xim. octobris .xmi. indictionis 
misit filium suum lohannem intitulatum ducem Calabrie et uxo- 
rem eius Neapolim , et demum post annum venit ipse rengnaturus 
et cepit dominari et exire in campum cum domino lacobo In- 
candola et cum sex milibus personis armorum contra dictum io 
regem. 



e. 67 A L. De morte domini Iacobi Incandole 

ET CAPTIOKE NeAPOLIS. 

Et discurrebant hinc inde dictum rengnum unus contra alium 
prò tuytione et defensione sui status, et uterque eorum evi- 
tabat accipere bellum ad invicem propter discrimina belli, set 
quid plura, post plures anfranctus eorum et subditorum ipsorum, 
volens hiis Deus imponere quoque finem, infra unum annum 5 



NOTABILIA TEMPORUM, 45 



mortuus fiiit dictus dominus lacobus Incandola, et capta civitas 
Neapolis callide et obtenta, et etiam recuperatus fiiit Sanctus 
Germanus, quem ceperat Ritius comestabulus cum Rinaldo Sanzio 
castellano Rocce lanule. et sic per dictum regem Alfonsum 
IO Victoria fiiit obtenu quasi totius rengni. 



p 



LI. De expulsione regis Renati facta per regem 
Alfonsum et de preparatione eius triumphi. 

i0St cuius Neapolis captionem dictus rex Renatus evasit et 
se intromisit in Castronovo Neapolis ibidemque traxit suam 
moram per aliquot dies. set perpenso quod status eius erat 
inrecuperabilis ex perditione Neapolis, dictus rex Renatus cum 
j certis capitulis et pacds contractis cum ipso rege Alfonso, re- 
singnato sibi dicto Castronovo discessit et ad patrìam suam 
remeavit ; et exinde dictus rex Alfonsus processit Apuliam contra 
quosdam dominos indomitos et sue hobediende renitentes, et 
obtempta Victoria contra eos infra cerd temporis spatium de- 

IO mum reversus est Beneventum toto rengno sibi subiugato preter 
Aquilam non rebellem set sub nube existentem. ubi celebrato 
Consilio dominorum, iuxu regis decretum fiiit ipsum in hac Vic- 
toria debere excipi seu recipi tanquam rex triunfactor et armis 
obtemptor dicti rengni m civitate Neapolis mangnificendore et 

15 principaliore omnibus aliis, que edam propter residendam regis 
est caput todus rengni, cum maximo plausu gaudio et honore 
propter victoriam eius ad istar Cesaris obtinends monarchiam 
todus orbis. et sic intervallo facto quorumdam dierum, donec 
prcpararentur omnia que ad huiusmodi spectaculum perdnerent, 

20 demum sic secutum fxiit secundum ystoriam laureati poete do- 
mini Antonii de Bononia, que sic erat; videlicet: 



44 A. DE TUMMULILLIS 



«^•67» LII. De triumpho regis Alfonsi intrantis 

Neapolim adepto regno. 

Postquam rex una cum principibus regni decreverunt conven- 
tum celebrare Neapoli, relieto Benevento, primum Aversam 
deinde templum divi Antonii extra muros Neapolis petiere, ibique 
tantisper remorati sunt dum que ad triumphi spectaculum per- 
tinerent, pararentur. constituerant enim cives Neapolitani uno 5 
consensu omnes regem triumphantem excipere, tum ob ammi- 
rabilem victoriam, tum ob clementiam regiam inauditam. igi- 
tur .VI. et vicesimo februarii die rex sese cum principibus ostendit 
ad portam Carmelitanam, iuxta quam murorum pars non modica 
a civibus ipsis dirruta erat et in honorem victoris introeuntis pa- io 
te&cta, atque ibi triumphalis currus paratus sublimis et inaura- 
tus, in cuius summitate solium erat auro purpuraque adomatum. 
curruy alligati erant equi albentes quatuor totidem rotas tracturi 
nimis feroceSy sericis loris, aureis frenis redemiti. erat item 
in curru contra regis solium sedes illa periculosa visa flammam 1 5 
emictere inter regis insingnia, valde et hoc quidem precipuum. 
circumstabant et currum viri patritii viginti, singuli singulas 
sursum astas tenentes, quibus desuper alligabatur aureum palium 
nusquam alibi in tali misterio eque pretiosum auditum, in cuius 
fastigiis extremisque lineis regis et rengni et civitatis singna circum 20 
pendentia haut invenuste ventilabantur. sub hoc autem palio aut 
magis umbella rex ipse sedens triumphansque devehendus erat. 
set antequam currum adscenderet, aliquid se dingnum dicere ac 
facere constituit. itaque vocato ad se primum Gerardo Gaspare 
de Aquino, « Ego, inquid, adolescens ob merita et servitia patris 25 
(c te marchionem Piscarie constituo creoque, simulque te hortor 
e. 68 A « ad fidem constantiam et integritatem eius||in cuius honorem 
« nos hodie te tam sublimi dignitate honestamus, quam patris 
« beneficio partam post hac tua propria virtute conserves et am- 



Llly Correggiamo il tetto di questa descrixione valendoci della ttampa tu cui 
vedati nella Prefazione, 5. Cod. cottituerat ii. Cod. snbliinis ille et inaoratos 
12. Cod. purpura i4. Cod. erant 15. Edi^. in curia contra 19. alibi] Cod. albi 
30. Cod. fastigi! extremis 32. magis] Cod. maias 



NOTABILIA TEMPORUM. 45 



30 « plifìces. te quoque 9 Nicolae Cantelme, ob fidem et obser- 
a vantiam tuam ducem facimus urbis Sore. et te, Alfonse Car- 
a dona, ob preclara militie facinora singularemque virtutem regis 
« comitem desingnamus ». hiis fere verbis eademque gratitudine 
quamplures in comitatus dingnitatem subiimavit, videUcet Fran- 

35 ciscum Pandonum Venafri, lohannem ex Sancto Severino Nursii, 
Franciscum eiusdem congnomenti Maracine, Americum Capudatii 
comites fecit. mox prope innumerabilibus viris de se benemeritis 
equestrem contulit dignitatem, quos hic recensere ideo obnùctimus 
ut ad maiora simui et iocundiora properemus. post hoc in Christi 

40 Dei veri ac sapientissimi nomine, cui onmem victorìe laudem 
et gloriam referri semper et vehementer voluit, currum adscendit 
veste serica coccineaque dimissa longeque protracta pellibus, quas 
gebellinas vocant, duplicata, capite detecto. nunquam enim ad- 
duci potuit, quamquam hoc sibi a piuribus equidem viris mangnis 

45 suaderetur, ut coronam lauream de consuetudine trìumfantium 
acceptaret, credo prò singularis animi eius modestia ac religione, 
Deo potius victorìe coronam deberì diiudicans quam cuipiam 
mortali, set ubi eminens in curru visus est, tantus et virorum 
astantium et mulierum super domorum tectis spectantium clamor 

50 et plausus exortus est, ut nec tubicinum clancor nec tibicinum 
cantus, quamquam hii essent prope inniunerabiles, pre clamore 
exultantium quicquam omnino exaudirì posset. erat interim cer- 
nere homines partim pre letitia illacrìmantes, partim pre gaudio 
rìdentes, partim novitate rei obstupescentes. progressus vero 

5 5 aliquantulum substitit donec precedentium agmen || expediretur. e. 68 a 
in quibus Fiorentini omnium primi varìos ludos singularì pru- 
dentia excogìtatos, grandi aifatim impensa constructos in himc 
modum explicaverunt. preibant statim post tubicines tibicinesque 
adolescentes decem longo ordine omnes in veste dipployde serìca 

60 coccineaque argento et margarìtis, prout inventum aut affectus 
cuiusque dictaverat, exomata, calligis purpureis seu vulgo dixerim 
scarlatis multo similiter argento gemmisque distinctis; adequitantes 
omnes eximie pulcritudinis equos, et hos quidem nolis tintin- 

30. Edif. Cantelline 31. Eiff. arbit Forte 31. Edi^. Regi! 35. Edi^, Paodol- 
foni V. Noniil CoJ. Tursii 36. Cod. Marathee Capodatiil Edi{. Capacu 43. Edi;. 
Zobcllinat dopiicata) Edi;. tolTalta 60. Cod. iuTcnom aut amor 63. Cod. tintinalia. 



46 A. DE TUMMULILLIS 



abulisquc undique resonantibus adomatos, tibiis staffis ìnmissis, 
ut sellam siquis paululum clune contigerit, veluti probro aliquo 65 
erubescerety desterà levata medium astile crispabant pictum et 
illud ac variis florìbus inspersum, quod modo in caput quisque ro- 
tabaty modo in ictum quisque protendebat, modo ut sua cuiusque 
libido erat attrectabat. sertum capiti unicuique erat laminis qui- 
busdam aureis distinctum, quod tamen coram rege transeuntes, 70 
missis habenisy sinistra , proni capite, deponebant. sequebatur 
hos rerum domina Fortuna super tabulato tabemaculo quodam 
pictis tapetibus instrato, et ea quidem veluti curru alto sublau 
, vehebatur, capillis a fronte protensis, occipite autem calvo, sub 
cuius pedibus erat ingens aureaque pila, et hanc in&ntulus quidam 75 
in specie angeli extensis brachiis sublevabat; set is et angelus sub 
aquis vestigia firmabat. Fortunam modico intervallo sequebantur 
Virtutes sex pulcerrimis atque instratis equis devecte habitu per- 
honesto et antiquo, ceterum ut dingnosci possent suum quelibet 
pre se gerebat insingne. prima omnium Spes coronam, proxima 80 
Fides calicem, deinde Carìtas infantulum nudum ostendebat. 
ordine incedebat Fortitudo columnam marmoream maiiibus sub** 
stentans. quinta erat Temperantia manibus fialas gerens aqua 
e. 69 A vinum misscebat. ultima vero || Prudentia speculum destra, leva 

serpentem populo exhibebat. lustitia restabat que velut regina 85 
ceterarum equo non contenta sub. omatissimo quodam pulpito 
eminens vectebatur, omatu cultuque conspicua desterà nudum 
ensem, leva vero tructinam gestans, que velut colentibus ac se- 
quentibus se imperium esset prebitura, post humeros loco emi- 
nentiore solium constituerat, et hoc quidem auro purpuraque 90 
decorum, super quod angeli tres quasi celo visi descendere co- 
ronam quilibet suam illi pollicere videbantur qui huiuscemodi 
solium propter lustitiam mereretur. sedem hanc pulcerrimam 
sequebatur turba equidim maxima in habitum formamque diver- 
sarum nationum principum procerumque. set ut ii sedem se- 95 
quebantur, ita et currum personali Cesaris anteibant. aduentabat 
enim Cesar eminentissimo atque exomatissimo quodam in pul- 

64. Cod, inmissi, Edi^. 8ca6i8 innixi 67. Cod. due vofte quisqoe 69. Cod. actra- 
cUbtt 81. Edix. ostentabat 89. Cod, scqaenttbiu impcriam prcbìtura 93. illi| 
Edix. tibi 



NOTABILIA TEMPORUM. 47 



pito devectuSy ad quem gradibus instratis adscendebatur. stabat 
enim Cesar laurea caput devintus, armatus, paludamento ammictuSy 

1 00 desterà sceptrum preferens, leva auream pilam. sub cuius pedibus 
mundus in formam spericam continue movebatur. costitit coram 
Alfonso, et in hanc fere sententiam locutus est versibus rictluni- 
sque matemis : a Ego te precellentissime regum Alfonse cohortor, 
« ut septem has virtutes quas coram te modo transire vidisti, 

105 « quas perpetuo coluisti, ad ultimum usque tecum serves quod 
« si fecerìSy ac ^cies certe scio, que te nunc triumphantem pò- 
« pillo ostentante aliquando dingnum efficiant sede illa impera- 
« toria quam modo transeuntem intuens concupisti, que tum, 
« ut vidistiy lustitia simul deducebatur, ut intelligeres sine in- 
no a stitia neminem veram solidamque gloriam assecuturum. set 
« Fortune, que tibi paulo ante crinem aureum porrigere videbatur, 
a nequaquam confidas, quoniam || fluxa et instabilis esL ecce et e. 69B 
<c mundus volubilis et preter virtutem omnia incerta, hanc igitur 
a tu quando facis omnia colas. ego.Deum optimum maximum 

115 a rogabo ut Te in prosperitate sicut et Florentiam in liberiate 
« conservet ». hec locutus Cesar agmini se imiscuit, et secuti 
sunt bino ordine Fiorentini numero circiter sexaginta tunicis 
omnes purpureis aut coccineis ammictì. post hos veniebant 
Yspani, quos latine Celtiberos vulgo Catalanos vocitamus, et hi 

1 20 mangna celebritate manghoque spectaculo ludos peragentes. adu- 
xerunt enim equos quosdam manufactos veris vivisque persimiles 
veste babylonica instratos; hos iuvenes equitabant, veste ad 
terram usque dimissa, cumque suis pedibus iuvenes moverentur, 
equi ipsi modo cursum arripere, modo in gìrum flecti, modo 

125 persequi, modo fìigere videbantur. erat equitibus scutum si* 
nistra regis insingnibus depictum, desterà nudus ensis. contra 
hos pedites aderant omatu persico serìcoque succinti, tiaris ac- 
cinacibusque formidabiles, movebanturque ; primo una equites 
peditesque leniter ad armoniam et ad numeros corizantium 

130 more saltabant, deinde concitato sensim cantu, et ipsi pariter 
inflammabantur preliumque misscebant, atque iu mangno miiitum 

98. Cod, id qaod los. Cod. manca et £iff. verbii rhythmisqae 106. Cod. 
omette ccru 108. intaeat) £iff. intaitot iao.£tf/f. adveieraDt 12J. Cod. lum- 
bolionìca e omette reste 130. Mosim) legione incerta. 



48 A. DE ITUMMULILLIS 



e. 70 A 



C. 70 B 



clamore mangnoque et adstantium rìsu aliquando digladiabantur, 
donec victores Yspani barbaros undequaque fiigabant capiebant 
perterrebant. post hoc vehebatur lingnea ingens turrìs mirifico 
omatu, cuius aditum angelus quidam stricto ense custodiebat; 135 
nam super ea vectebantur virtutes quatuor, Magnanimitas, Con- 
stantia, Clementia, Liberaiitas, heeque sedem periculosam, || in- 
singne illud regium pre se ferebat, cantantes suam queque com- 
positis versibus cantionem. omnium primus angelus ad regem 
versus in hunc fere modum disseruit: a Alfonse Rex pacis, ego 140 
« tibi castellum hoc et superastantes virtutes quatuor inclitas tibi 
« offero manuque trado, quas quoniam tute semper veneratus es 
« et amplexuSy nunc te triumphantem comitarì gratanter volunt ». 
proxima huic Mangnanimitas regem hortabatur ad animi excel- 
ientiam, subinde demonstrans barbaros illos ab Yspanis victos 145 
fugatosque, ut intelligeret rex, siquando bellum subscepturus esset 
contra infideles et a Christi nomine aberrantes, Yspanos presto 
esse ac procul dubio victores evasuros. tertia erat condimentum 
omnium virtutum Constantia , et ipsa regem ammonebat ut 
humanos casus, siquando accidimt, armato constantique animo 150 
perferret, ab honesto gloriosoque proposito nullo infortunio abdu- 
ceretur. Fortunam siquidem omnem ferendo superari. Clementia 
deinde vultu pre ceteris exhilarata velut in rege quasi in spe- 
culo se ipsam intueretur: « Relique^ inquid, o Rex! he sorores 
« inter mortales te sane prestantissimum reddunt, ego vero te 155 
« non hominibus set diis immortalibus facio equalem. ille qui- 
<c dem vincere, ego te victis parcere parsos tibi conciliare mon- 
« stravi » . hec breviter affau conticuit. Liberalitas postremo in 
vulgum pecuniam proiceebat, singnificans regem gloria dumtaxat 
contentum agere, reliqua omnia popularibus largiturum. hiis 160 
itaque mirum in modum conpositis ac precedentibus currum , quin- 
que mox aderant viri nobiles coccinea clamide induti, ex quolibet 
theatro suus. dividitur enim civitas Neapolitana in theatris quin- 
que, quc illi a consedendo sedilia appellante hii quidem preerant 
currui equisque destrandis, || totique denique precedentium agmini 165 

138. Cod, preferebaot cantante! tnaTÌsqae i4o. ditseruit] Cod, dixerunt 

■ 53- Pi^l Co^' P*!* f> 9^^ ^ regem 155. CoJ. redunt 159. proicebat] Edi^. 
prodigebat Cod. prodaccre 163. Cod, aderunt 163. suus] Edi^. unut. 



NOTABILIA TEMPORUM. 49 

destrando et ordinando, tum scipionibus quos destra preferebant, 
tum autoritate maxime timescendi. precedebat iam Alfonsus 
augusta maiestate venerabilis ac totius corporis dingnitate specu- 
bilis, et rursum clamor plaudentium ad celum usque perlatus est. 

170 currum pedibus omnes sequebantur totius rengni reguli ac prin- 
cipes ordine quatémo. omnium primi Ferdinandus Alfonsi trium- 
phatoris filius preclare indolis puer, lohannes Antonius princeps 
Tarantinus. atque hii medii ; a quorum desterà Raymundus 
princeps Salemitanus, Abraam Tunicensis regis legatus, deinde 

175 vir massimus proque sua fide constantis sempiterna memoria 
dingnus lohannes Antonius Suessanorum dux;et Honoratus Fun- 
dorum comes, Franciscus urbis Rome prefectus idem et Gravine 
Comes 9 Petrus incliti et mediolanensis ducis legatus. tertius 
ordine Antonius dux sancti Marci , Troyanus dux Melfie, Antonius 

180 Santilla marchio Cutroni, lacobus comes Nicolai Piczinini viri 
fortissimi filius. deinde suo quoque ordine duces comitesque 
duo de quatraginta; proceres, hoc est barones circiter centum ; 
equestris ordinis viri prope innumerabiles, prestantium virorum, 
gravissimorum pontificum, licteratissimorum hominum infinita 

185 etiam multitudo. diceres, post currum frequentiam cemens, non 
alii homines in urbe esse posse, set ita preterea forum illud 
ampliximum, ita palatiorum omnium culmina, ita ostia, ita ianue, 
ita porticus, ita vie, ita theatra, ita loca omnia referta erant 
hominum tum cxteriorum undique ad spectaculum confluentium, 

190 tum civium ipsorum, ut si || post currum nondum videres, ibi 
nichil hominum superesse contenderes. iamque Alfonsus per 
media sui triumphalis arcus fundamenta septa iam agi, iter fa- 
ciebat, monumentaque rerum suarum paululum suspicatus Num- 
mulariorum versus regionem ire perressit, ubi viarum pavimenta 

195 floribus ac frondibus sparsa erant. set quod nuspiam visum 
nuspiam lectum est, fenestre ipse oppositarum domorum eoe- 
cineis multoque auro contextis pannis iungebantur. supter hoc 
aureo quasi celo Alfonsus mangno argentariorum mercatorumque 
omnium plausu, novoque ludorum etiam apparatu ac festiviute 

200 incredibili preteryectus ad porte Nove theatrum protinus per- 

167. Cod. Alfontint 19S. Edi^, omette Uro agi 
4 



e. 71 A 



so A. DE TUMMULILLIS 



m 



C. 7! B 



venit, ubi vìronim puellarumque sane pulcerrimarum infinita 
prope multitudo chorizantium concinentiumque regem ipsum in- 
credibili desiderio inaudita letitia operiebantur. erant hic sicut 
in ceteris theatris parietes ipsi peregrinis auleis stragulisque ve- 
stiti, mulieres presertim purpura auro mundo gemmis sumptuo- 205 
sissime eulte, in luxu laus erat. ipsi quidem regi domino patri 
benefactori cultus ornatus omnis referebatur, exolvebatur. igitur 
presentem ipsum saltatione cantuque demissis aut rectius inter- . 
missis puelle omnes genuflexe nianibus iuntis quasi deum ali- 
quem* ipsarum pudicitie custodem adoraverunt. itidem viri fecere 2ia 
bonis vitaque servati, inde profectus theatrum qui Portus dicitur, 
ofFendit pari saltu pari exultatione desudans nec minori exomatu 
nec minori puellarum numero venustatis eulta munditia per- 
politum eadem gratitudine ac reverentia regem conservatorem 
exceperunt. inde Nidum ductus est, theatrum nobile et antiquum 215^ 
nulli supramemoratorum inferius, sive parietum omamentis mi- 
raque pictura pascaris, || sive puellarum multitudine obstupescas, 
sive ipsarum pulcritudine capiaris, sive cantu demulcearis, sive 
salutatione forsitan -òblecteris. et hi quidem omnes piissimo et 
dementassimo regi immortale^ gratias egerunt. et Montaneam 220 
vetustissimum theatrum se contulit simili cultu, simili gratula- 
tione, simili omnium afFectione à viris puellisque susceptus. 
inde digressus ad marmoreos matris ecclesie gradus cumi de- • 
scendit, et cum principum procerumque subsequentium pompa 
templum ingrexus, Christi Ihesu verissimum numen humilime 22 j 
conprecatus est, illi victorie laudes, illi triumphi gloriam, iUi 
virtutum omnium honores ac gratias tribuens referensque; dehinc 
viam repetens pre valvis ecclesie lannoctum Rictium de se bene 
meritum virum equestri dingnitate exornavit, currumque con- 
scendit cum mangna ac incredibili puellarum que in theatro 2^(x 
Capuano regem operiebantur letitia ac plausu. nusquam alibi aut 
rerum mangnificentia, aut nimpharum formositate, aut virorum 
generositate, aut anjmorum gratulatione, aut denique personarum 
rerumque omnium maior apparatus habebatur. hac itaque rex 

203. Cod, operiabantur 205. Cod. purpurea aio. Corr. adoràverin| aio. Cod, 
ididem 2 1 1 . CoJ. scrvari 213. £^/7. saltata 228. Coi. Pictam 331. Capuano) 
Cod. premette erant 



NOTABILIA TEMPORUM. 51 



235 pretervectus in arcem tandem Capuanam splendidissimo huic 
theatro vicinam, et iam advesperascente , deductus est. Amen. 

Versus vero seu rithimi editi et concinati per Florentinos 
in ludo circumacto coram rcge trìumphante primum per hanc 
verborum seriem sunt contenti, videlicet 



240 



RlCTIMI TRIUMPHALES FlORENTINORUM. c. 75 a 



Excelso re e Cesare novello, 
lustitia con Fortecza e Temperantia 
Prudentia Carità Fede e Speranza 
Te fanno triumphare sopre omne bello. 
245 Se queste dompne terray in tou hostello, 

Questa sedia an facta per tua stanzia; 
Recordano ad te che farfay sanza, 
Se alla lustitia torzissi lu sigillo. 
E la ventura che te mostra 1 crino: 
250 Non te dare tucto alley eh' eli* è fallace 

E me che triumphaij mese al declino. 
El mundo vidi che mutation face; 
Che sia volubele tìenlo per destino 
E questo vole Dio perché li pyace. 
255 Alfonso re de pace, 

Christo te exalte con prosperitate 
E guarde il bello Fyorenza in libertate. 

Amen. Amen. 



Lm. De generali Consilio ordinato per regem c.j9% 

POST TRIUMPHUM. 

Post huiusmodi triumphum peractum dictus rex aliquandyu 
repausavit in deliciis excogitans quid deinceps perfecturus 
esset , et tandem convocatis dominis undique rengnicolis ad con- 
silium generale , celebrato Consilio adplaudentibus dominis statuit 
5 et decrevit ac regnicolis omnibus imposuit vectigal universale 



52 A. DE TUMMULILLIS 



unius ducati currenris prò quolibet foculari persolvendi in tribus 
pagis et festis ad penam dupli, videlicet in festo nativitatis Do- 
mini, resurrectionis eiusdem, ac mense augusti cuiuslibet anni 
concurrentis, et insuper unius thumuli salis ad rationem tareno- 
rum duorum cum dimidio et grani unius prò quolibet thumulo io 
persolvendorum similiter infra singulum annum in duabus pagis. 
et post hec, discursis aliquot annis, rursus iuxu regis celebrato 
Consilio dominorum adiunsit dictus rex et decrevit persolvi a 
rengnicolis focularibus sigillatim ipsum ducatum aureum et vene- 
tum et alios carlenos tres per annum in terminis supra expositis. 15 
et sic misit per singulas provincias regni speciales commissarios, 
et cuntores focularium ac calculatores ipsorum describendorum 
prò futuro in quatemionibus et arcivis regie Camere et Sum- 
marie ipsius ; et ita exactum est ipso rengnante in grave dixpen- 
dium et preiudicium populorum. 20 



Lini. De reductione Marchie 

AD FIDELITATEM ECCLESIE PER REGEM. 

Porro Comes Franciscus antedictus extrenui armorum capitanei 
filius interea occupaverat tirampnide et proprio nomine, licet 
sub stipendiis incliti ducis Mediolani sui soceri, totam fere An- 
cone Marchiam sancte matris Ecclesie dotem. quo tempore 
dictus dominus noster papa Eugenius, facto federe pacis cum 5 
dicto rege et invocato presidio ipsius, dictus rex misit suum 
exercitum contra et illum expulit et fugavit, et ipsam Marchiam 
reduxit et revocavit ad ipsius Ecclesie hobedientiam et fidelita- 
tem, secundum quod per presagiorum verba prophetica reperie- 
batur in hiis versibus descripta, videlicet io 



1 Franciscas 
s Romam 



Lictera sexta* lupam' dolo de Marchia pellet 
Ducum' pace facta sub terre germine primo 



Veneti et Mcdioianenaia Comitis alta* ferens veniet turbine turba, 



« Viscomitis vcxilla 
ft Alfonsus rex. 



.R. ruet .e. totum ob primo crimine motus 
Prima vocalis* erit virtus in Marchia tota. 



15 



NOTABILIA TE.MPORUM. . 53 



Il de qua pace etiam confederata inter ipsum dominum papam et e. 73 a 
regem, postquam fuìt confecta et conclusa inter eos, dictus rex 
mandavit per suos tubicines puplicari et preconizari per totum 
rengnum et terras demaniales ipsius in scriptis et in hunc modum 
20 et tenorem. 



LV. De pace facta inter papam Eugenium 

ET DOMINUM REGEM. 

Ad laude et gloria de altissimo Dio. ad omne persona de 
qualunca dingnitate et conditione se sia. da mo innanti 
sia manifesto che per la gratia de ipso singnore Dio tra la Santità 
de N. S. papa Eugenio Quano et ipso singnore re Alfonso, per 
5 mezzo et intercessione dello reverendissimo in Christo patre et 
singnore Cardinale de Aquilegya, è stata conclusa fermata et 
iurata nova perpetua et inviolabile et optima pace et bono ad- 
cordo per se et tucti loro subditi et qualunca genti con certi 
capitoli ad honore et grande beneficio de qualunca delle parti 

IO et de loro stato; et però notifica ipsa Maiestà che da mo in* 
nanti è et serra licito et permisso alli dicti loro subditi genti 
et recommandati senza nesuna securitate o licentia potere andare 
stare et tornare conversare et praticare liberalemente senza im- 
paczo ncsuno per qualunca loro citadi terre lochi et singnorìe 

15 et in corte Romana et impetrare et optcnerc da ipsa Santità 
de N. S. qualimche gratie bulle et beneficii spirituali corno ad 
zascheuno parerà ; però chella dieta Maiestà et per sé et tucti soi 
subditi da mo innanti declara vera et filiale hobedientia al dicto 
N. S. papa Eugenio comò ad vero et indubitato vicario de 

20 Christo, et tolle revoca cassa et annulla omne edicti prohibitioni 
et rescripti in contrario facti quoquo modo, et rende con omne 
integrità la sua vera hobedientia per sé et tucti soy subditi alla 
dieta Santità. 



54 • A. DE TUMMULILLIS 



LVI. De obsexione et captione monasterii Casinensis 

FACTA PER DOMINUM CaRRAFELLUM VICEREGEM. 

Set intra hec etìam facio mensionem quod paulo ante hanc 
pacem || dominus Carrafellus Carrafa vicerex abbatie Casi- 
nensis obsedit post mortem abbatis Pirri Thomacelli monasterium 
Casinense, quod solum steterat septem annis sub fidelitate et bobe- 
dientia sancte matris Ecclesie, et eodem obsexo per mensem, 5 
postremo per Andream de Aquino et lacobum Peczo de Rocca- 
sicca fiiit proditum et deceptum et captum per ipsum dominum 
Carrafellum. 



LVn. De adventu abbatis Antonii Carrate 

AD MONASTERIUM CaSINENSE. 

M* . ecce*" . xxxxvi.* die .xxvi.*" madii .ix. indictionis in die 
adscensionis Domini abbas Antonius Carrafa per interces- 
sionem dicti regis Aragonum a dicto domino papa Eugenio 
creatus abbas intravit et cepit possexionem ipsius monasterii cum 
mangno comitatu omnium abbatialium ac cum ingenti gaudio 5 
triumpho et honore. 



LVin. De accessu domini regis Alfonsi 

AD CIVrTATEM TlBURTINAM. 

Post quod , quia dictus dominus papa cepit infirmari , et dictus 
rex erat Consilio pollens et presagiis fiiturorum doctus quasi 
propheta angnoscens et intra se prenosticans dictum papam Eu- 
genium non dyu secundum qualitatem sue infirmitatis set in 
brevi tempore moriturum, accessit cum toto paratu sui exercitus 5 
neminem ledendo ad civitatem Tiburtinam et ipsam suo imperio 
subiugavit solum verbis et sine ofFensione alicuius ; ubi stetit et 
moratus est per plures dies et menses praticando pacifice cum 
Romanis et cum omnibus Ecclesie subditis. in tantum quod 



NOTABILIA TEMPORUM. 55 



IO relatum est quod idem rex cupiens videre urbem Rome callide 
et scerete noctis tempore equitans incognitus cum certis suis 
fidelibus proceribus et complicibus intravit Romam incognitus 
cum pappafico facie involutus et tanquam familiaris sociorum 
eius, et sic pertransiens equester circumquaque congnovit qua- 

1 5 litatem eius. || et sero noctis tempore rediit in campum nemine 
sciente nisy hiis qui accesscrant cum eodem, et quia dictus do- 
minus papa non poterat evadere a morte infirmitatis predicte ipse 
rex captans benivolentiam quorumdam cardinalium satagebat post 
mortem illius fieri novum papam sibi propitium et benivolum 

20 prò futuro. 



LIX. De morte pape Eugenii et creatione pape Nicolai. 

Unde, quia sicut Domino placuit ita factum est, accidit quod 
anno Domini millesimo .ecce* . xxxxvif. die mercurii .xxii. 
februarii .x. indictionis luna .vni. bone memorie Eugenius papa pre- 
dictus migravit ad Dominum, apostolica sede vacante diebus .xn'. 
5 et die sexto martii subsequentis divina providentia creatus fuit 
novus papa cardinalis bononiensis,qui vocatus fiiit Nicolaus papa 
Quintus et vixit in pontificatu annis .viii; post cuìus creationem 
dictus rex facto federe cum eodem restituit Ecclesie Tiborim et 
deinde re versus est in rengnum. 



LX. De eclipsi solis post meridiem. 

Anno vero m'. ecce*, xxxxvni*. .xxix. agusti .xi. indictionis, 
secundum iudicium peritissimi magistrì Antonii de Bello- 
monte astronomi artium et medicine doctoris, in bora pluribus 
diebus ante predicta facta fuit eclipsis solis post meridiem, et 
5 obscuratus est sol usque ad duas partes, et in ipso anno bixestili 
opus oli varum putrefactum fìiit per totum et derelictum in vanum , 
eo quod nichil fructabant, et exmde secute sunt continue pluvie. 

LVin, 13. tnvolatus] Cod, inototot 



e. 7( A 



56 A. DE TUMMULILLIS 



e. 74b LXI. De anno iubileo facto per papam Nicolaum 

ET CIRCUMSTANTIIS IPSIUS. 

M**. ecce''. L**. sub pontificatu dicti domini Nicolai pape .iiif. 
a die nativitatis Domini factus fuit annus iubileus, in quo 
anno maxima pars omnium fidelium christianorum prò remis- 
sione peccatorum suorum et indulgentiis impetrandis confluxit 
Romam ad visitandum sanctuaria. de quibus multi itinere fexi 5 
undique defecerunt in via, et plures alii diebus dolninicis et fe- 
stivis in demostratione Sudarli ac in beneditionibus pape, in 
introytu et exitu ecclesie sancti Petri ac per vicos pontes ac 
plateas, compressione turbe et multitudine confluentium undique, 
conculcati et subfocati fuerunt per dies et noctes. set plurimi io 
iudicio Dey in fine ipsius anni, videlicet decimonono mensis 
decembris bora vigesima tertia et usque ad crepusculum, super 
pontem Sancti Petri inter pretereuntes et redeuntes homines 
pedestres et equestres utriusque sexus fuit facta ita gravis et 
condensa compressio virorum et gentium in dicto ponte et bine 1 5 
inde, quod ibidem conculcati subpeditati subprexi sufFocati et 
mortui fuerunt inter mares et mulieres infra unam horam circa 
centum septuaginta et plures homines et persone et equi quam- 
plures. set et alii multi conscendentes super murum et merulos 
pontis predicti ut evaderent a comprexione platee pontis, impulsi 20 
ab aliis qui conabatur et conscendere vi eiciebantur deorsum in 
•flumen Tiberis, quorum non fiiit numerus. set etiam in capite 
dicti pontis versus urbem fiierat constructa per stipites lingneos 
super aquam extra dictum pontem a latere quedam apotheca 
mercimonie, que in dieta comprexione fiierat ita piena et con- 25 
stipata hominibus et personis quod pre pondere personarum con- 
franti sunt stipites et tota apotheca cum omnibus in ea stantibus 
e. 75 A dirruerunt in flumen predictum, et extimatur || comuni opinione 
quod ibi fuissent reducti circa .cl. homines; de quibus non 
evaserunt nisi septem. et nisy castellanus Sancti Angeli in 30 
capite pontis hoc animadvertens et compatiens clausisset portam 

LXI, I. IIIP J corr. V 8. Cod. introy 23. Cod. fuera 



NOTABILIA TEMPORUM. 57 



dicti pontis a capite, ut subsequens turba et multitudo hominum 
non transiret et magis conprimeret alios supra pontem, maior 
strages et sufFocatio virorum fuisset subsecuta, et sic dictus annus 

35 iubileus in anni circulo nativitatis Domini fuit finitus et consu- 
matus et porte sancte fuerunt refabricaie. turba vero erat tam 
magna et multitudo hominum omni die copiosa quod omnes 
platee vici et ecclesie catedrales Rome inter euntes et pretereuntes 
die noctuque erant piene et hominibus constipate; et maxime 

40 quando dominus noster Papa coniectebatur facete benedictionem 
diebus sollempnibus et fcstivis maxima pars eorum conveniebant 
ad subscipiendum benedictionem eiusdcm. in tantum quod a 
castro Sancti Angeli usque ad Sanctum Petrum omnes platee 
turres fenestre domus et ostrica seu tecta ac omnia hedificia 

45 erant ita piene honuste et condense turbe, quod vix si mileum 
fuisset satum et sparsum super homines condcnsos et constipatos 
caderet in terram. adeo quod quoque opinabatur comuniter 
quod in dieta condensitate hominum conflussissent plus quam 
tres miliones hominum et personarum singulis diebus maxime 

50 in fine dicti anni, erant etiam omnia itinera viarum circum 
circa per orbem undique et ex omni climate christianorum inter 
euntes et redeuntes die noctuque piena; in quibus itineribus 
fiierant constructa tiguria et tabemacula ad repausandum come- 
dendum et bibendum ac vesscendum omnibus esscis ita frequenter 

55 et spissa quod ad medium milcare seu unum ad plus fuerunt 
tabeme constructe ex omni parte locorum. 



LXII. De predicatoribus comminantibus multa mala ^^ ^5 

PROPTER PECCATA POPULI. 

Hiis quoque temporibus ante et post hec ceperunt undique 
insurgere predicatores fratres de ordine minorum et pre- 
dicare populo penitentiam de commissis et emendationem de fu- 
turis ; quoniam summus Deus propter ea debebat in brevi tempore 
5 infligere populo multa mala, videlicet tribulationes et angustias 
contemptioncs et guerras penurias et famem ac terribilem pestcm 
et mortem; que nisy fuerimus conversi, omnia hec faciet et 



58 A. DE TUMMULILLIS 

peiora adiciet in futurum. et non cessabant profetare nìsi malum 
et ve in populis per plures annos subsequentes, 'et sic secutum 
fuit per efFectum. nani de anno in anno ceperunt iudicio Dey io 
fieri novitates et singna in celo et portenta in terra in aere et 
in omnibus elementis, sicut infra patebit, per prophetias et iu- 
dicia astronomorum et sapientum magistrorum hec cognoscen- 
tium, sicut etiam experientiam rei passi sumus usque in hodier- 
num diem. 15 



LXin. Aliud iudicium astronomorum eodem tempore factum. 



A' 



nno domini .m . ecce . lui. mense septembris sole existente 
in Libra, convenerunt omnes planete insimul, et quia sol 
erit in cauda Dragonis, erit significatio rerum mirabilium et or- 
rendarum. et fiet dilluvium per Satumum et Martem, cresscetque 
mare ultra solitum modum et erit ventorum tanta conflatio quod 5 
omnes venti pariter flabunt et denigrabunt totum aerem, et da- 
bunt terribiles motus corda hominum dixipantes subvertentesque 
edificia et arbores et plures valles adequabunt. et civitates multas 
precipitabunt et presertim sitas in locis arenosis et sabulosis. set 
ante haec omnia erit eclipsis solis a tertia usque ad meridiem; io 
e. 76 A erit ingney rubicundique coloris, quod || quidem singnum singni- 
fìcat mangnam sanguinis efiusionem. postea sequetur eclipsis 
lune, que singnificat confusionem gentium, et postea erunt prelia 
multa et occisiones tam in oriente quam in occidente; et erit 
terremotus universalis per totum orbem subvertens hedificia multa, 1 5 
et erit carastia mangna et mortalitas per totum orbem et traditio 
gentium in invicem. et quidam mangnus imperator morietur. 
itaque post ventorum illorum dilluvium pauci remanebunt vi- 
ventes ; set qui remanebunt divitiis affluent. itaque nos cum so- 
dalibus nostris et magistrisastrologis duximus revelandum inter 20 
gentes ad redemptionem animarum vestrarum ut reveletis in- 
gnorantibus. convenerunt in hac sententia omnes philosophi et 
astrologi Ysapanie Grecie Armenie et plures Ebrey, et ista dieta 

LXU, 9. ve] cioè yéhì^ Cod, V. LXItl, 15. Cod. tubvertentcs. 



NOTABILIA TEMPORUM. 59 



sufficiant. providete igitur vobis dum venti flabunt, quia vix 
25 invenietis locum super terram; preparetìs vobis loca plana mon- 
tibus circumdata et non arenosa, set coperta circa solidam et de- 
super posita ubi non sint arbores ; et ponatis vobis cibaria usque 
ad quindecim dies, quia prò certo sciatis hec vobis evenire. 



LXmi. De effectu dicti iudicii apparente. 

Ex quibus multa comperta sunt in hoc nostro climate eve- 
nisse sicut infra patcbit; set quia loquitur universaliter in 
toto orbe , pars predictorum accidit hic et pars illic et pars hodie 
et alia cras. et sic distinguenda sunt tempora et concordabuntur 
5 scripture, quia omnia tempus habent. set tempus nonhabet om- 
nia, et sic dico, si bene meditabar, quod quedam sunt adimpleta 
et quedam adimplenda; set de die vel bora nemo scit nisy solus 
Deus, unde sequitur ad predicta captio per infìdeles urbis Con- 
stantinopolitane facta per mangnum Turchum. 



LXV. De captione urbis Costantinopolitane et modo. ^-76» 

Copia de captione urbis Costantinopolitane cuius originalis 
lictera fuit directa domino pape Calixto Tertio a quodam 
notabili viro ianuensi, qui hatenus post excidium diete urbis lo- 
cutus fuerat cum ipso domino papa de captione diete urbis et 
5 modo recuperationis ipsius tamquam veri conscius, eo quod in- 
terfuit in ipsa urbe in captione ipsius. que lictera de verbo ad 
verbum sic dictabat: 

Anno Domini .m . ecce . Lini, ad quactro dy de aprile secunde 
inditionis lu gran Turcho venne la sera all'ora della avemaria 

IO con persone p}nLi de centomilia, et in quella nocte si alloggiao 
intomo alle mura de Fraterra tanto quetamente che adpena se 
sentiva; et la matina per tempo nuy andammo ad vedere per le 
mura et trovammone essere adeampati ad presso la terra per lo 
traere de duy balestrale dalla porta delta terra, zoè dalla ecclesia 

\ 



6o A. DE TUMMULILLIS 



fine allo fondo del golfo dello canale, et dereto de Pera fine 15 
alle colonde che sono adpresso de milglya . xvm . o xx . pyù de 
cinquanta milia pavelloni, che ne pareva una cosa facta per in- 
cantamento ; tanto secretamente se adcampò et in sci poco tempo 
per spatio de una nocte. da poy lu secundo iorno ne venderò 
in pyù lochi de multi de loro fine allo fosso ad versallare colli 20 
archi, non temendo né de balestre né de scoppieti né bumbarde 
che pareano essere incantati, venché assay ne fossero feruti et 
morti, et in quello giorno venne la armata per mare, che fo- 
reno intra galee galyocte et fusti et palandare lu numero de 
r. S7A trecento; le quali se adpresentaro alle colonde || dalla banda . . 25 

essere in 

lu terzo 

dalla 

et lui 

trata 30 

pigi 

verso lu 

fine in terra. » 

tucti assay 

offendere lo 35 

pesava pyù • 

septe cave * 

ru5marele * 

le diete cave 

et foreno 40 

Et pyù 

lo m^ro I .... . 

et om 

et p 

che 45 

pi 

de 



LXV, 34-82. Questa lacuna è dovuta alla lacera\kme della e. 87 y della quale 
rimane soltanto un brandèllo del margine in temo. 



NOTABILIA TEMPORUM. 61 



SO 



• 



Il si facti gra e. 87 b 

et ha 

55 una per- 

su 

no con 

no ce 

o ponti 

60 a dal 

czo fine 

re lancio 

delli loro 

o ponte dal 

65 de Costanti- 

campo ad 

. . abuie et pas 

et cavalli 

li haveano 

70 umbardavano 

luy havc- 

rato da 

• . . .na ha 

ti che 

75 Pra 

. . • . - tanta 

Ilo 

ulla 

ra 

80 



|l et per li christiani non farria. ma ad volere sextare questa e. ks a 
85 cosa con vene che se facza pace in Ytalia et Pranza, interim se 



62 A. DE TUMMULILLIS 



porria dire che lu Turco andarà pillando omne cosa, ad que- 
sto ce è remedio che se facza forte lu conte lanny collo Hun- 
garo de moneta, che facza posscianza si facta della che passe lu 
Danubio; perchè facendo cusi lu Turcho, con venera actendere ad 
luy et non actendere pillando, corno farrà, et interim adsextare 90 
r armata et le altre provisioni rasonate de sopre. 



LXVI. De morte pape Nicolay et creatione 

Calixti pape Tertii. 

• 

INTEREA .M. cccc .LV. .XXV. martii ni.' indictionis papa Nicolaus 
migravit ad Dominum et die .vini, aprilis creatus fiiit alius 
nomine Calixtus papa Tertius. 

Et sic post hec, quia predicta non habuerunt efFectum usque 
in hodiemum diem, videlicet anni v.* indictionis, exigentibus ini- 
quitatibus nostris, dictus Turchus debellavit et cepit quasi totam 
Greciam et Albaniam cum conflictu christianorum; ubi corrue- 
runt milia hominum christicolarum^set plura milia paganorum. 



LXVn. De glacie et pruina mangna. 

Anno vero Domini .m . cccc .lvi . sub pontificatu domini Ca- 
lixti pape Tertii postpositis multis et variis singnis et pre- 
cedentibus gestis de mense aprilis . iiii.* indictionis, videlicet .vii. 
vel. vin. die eiusdem, nocte fuit tam aspera et gravis pruyna et 
glaties seu gelu super terram universam dicti rengni et maxime 5 
in .provincia Terre laboris, quod omnes arborum palmites et vi- 
rentes herbas combuxit et arefecit et maxime segetes grani et 
ordey et aliorum victualiorum, adeo quod in pluribus locis et 
partibus dicti rengni vix fuit semen habitum et recollectum. 

LXVI, 7. Cod, Albanyc 



NOTABILIA TEMPORUM. 6% 



I 



LXVin. De cometa apparente in principio MENSIS IUNH. c. 88 r 

I 

n subsequend vero mense iunii . mi/ indictionis in principio 
dicti mensis de mane ante auroram asserìtur apparuisse in 
oriente quamdam stellam habentem sursum caudam in modum 
vexilli cum certis aliis singnis sicut a quibusdam illam cemen» 
5 tibus et videntibus per plures vices fiiit relatum; licet paucis 
diebus visa fuerit de sero , tamen in ipsis diebus iunii et etiam 
iulii per .XXX . vel .xxxx . dies singulis diebus apparentibus steiiis 
de sero videbatur quedam stella cum cauda flammea et radiosa 
et protensa ad modum caude pavonis versus orientem, que di* 

le cebatur cometa, qui prima facie erat in occidente supra viam 
et locum solis declinantis ad occasum , in bora post vesperas et 
declinabat ad occasum sicut cetere stelle infra secundam et ter- 
tiam horam noctis; et infra dictos dies quolibet die per man- 
gnum spatium occidebat magis infra quam primo per viam, quasi 

15 recursus solis versus meridiem, et sic paulatim infra dictos dies 
evanuit. 



LXIX. De quodam mirabh-i obstento in partibus Florentie 
secundum retroscriptum iudicium astronomorum subceso. 

Post hec de mense agu^i subsequentis in partibus Tuscye et 
pertinentiis Florentie supervenit singnum mirabile et nus* 
piam auditum ac orribile audiri iuxta retroscriptum iudicium 
astronomorum, prout ex tenore copie subscripte litere Neapolim . 
5 per certos mercatores Florentie transmisse tu, lector, poteris 
cdoceri, et sicut per nonnuUos alios inde properantes fuit postea 
affirmatum et compertum. cuius lictere tenor talis erat: 

In Florentia a di 28 de agusto .m . ecce . lvi. c. Ro a 

Per dareve notitia de una mirabile fortuna suta d'acqua ve 

IO adviso che domenica ad nocte ad di .xxii. venendo il lunidì la 

matina all' alba nelle parti della Valdelsa della dal Cardopannono 

apparsero gran numero de nubile negre et passareno de socto 



64 A. DE TUMMULILLIS 



ad Casscyano verso Sancta Maria in Pruneta et dal ponte Aymo 
et in Pyano de Ripoli passarono Amo verso Sortingnano et de 
Vendelglyata poto pjrù là se venderò a confermare et spense- 15 
rose che fo un camino de milglya .xx . et per larghecze duy terzi 
de mil^yo. li quali nubili erano nigrìssimi et obscuri che an- 
davano basscio sopre terra circa bracza .xx . commactendo l'una 
coir altra ad modu de zuffa de bactaglya, et faceano un remore 
grandissimo et terrebele, paguroso et spaventebile. le forze loto 20 
erano mirabele altramente che de venti; più tosto se poteano 
adsimillare ad forze de bumbarde, et per alcuni se vole dire 
che in tucto o in parte fossero materie de vapori et spetie de 
sagecte comò se pò comprendere per li casi occursi, comò se 
narra cquy da poy. bellenava molto spisso et quasi mai non 25 
restava con pochi troni et alcuni granelli de grandini grossis- 
simi. alle quali cose potete prestare piena fé, perchè ad quisti 
di io termenay montare ad cavallo con Radolfi, et altri erano 
loco ad cercare tucto un di , et la mayure parte de tucte le dccte 
cose trovammo et vedemmo coU'occhy et sentemmo tucte le 30 
infrascripte cose, videlicet: 

Nel castello de San Casscyano scoperte gran numero de casi 
et mandati in terra .xxv. meroli del muro del castello ; spicato 
le bandelle del ponte levaturo, levate et portato via lu ponte; 
e. 89 n II il accasamento o vero palaczo dey filglyoly de Neri de missere 35 
Andrea Victorii eh' è adpresso ad San Casscyano foreno del ca- 
stello cascate meze le mura, certi palchi et volte, et in alcuni 
loclii fine ad bascio dello fundamento, sulo la torre ce è restata 
che non ebe dampno se no de levare la coperta de lo tecto. 
et qui è da considerare una cosa, che le diete mura non sono 40 
cascate tucte per un verso, ca serrebe sequitato se fosse facto 
per forsa de vento, ma contraria l' una parte ad l'altra, quale ad 
levante quale ad ponente quale ad tramontana et quale ad mezo 
dy; et un peczo del muro dell'orto circa bracza 80 la mità ca- 
scata verso tramontana, et l'altra mità verso mezodi. et del 45 
matonato del palcho della torre levatone in parte li matoni ; in 
tre overo in quactro lochi, dove duy dove .xv. matoni, allu resto 
della torre non ha facto nyente. Antoni de Victorii colla dompna 
spa era ad dormire nella dieta torre et con soy filglyoli et non 



^t 



1,^ 



NOTABILIA TEMPORUM. 65 



50 ebero alcuno mancamento; una soa schyava et un sou (actore 
portato gran periculo ; li quali sono allo hospitale admalati ; mori 
un paro de boy de soy laboraturi ; duy travi del palco del dicto 
accasamento grossissimi su stati portati dalla fortuna in uno fos- 
sato mezo miglyo da longe et pyù de .xx. delglyere et altri fhicti 

55 et querce mandate per terra, quali debarbati et quali speczati dai 
pedali et per mezo. et le vite della vingna una parte speczate 
et r altra debarbate» et le case dei soy laboraturi tutte per terra, 
et morti parte de loro, et infra V altri una dompna et un sou 
Il laboratore era nel lecto con duy filglyoli da omne lato uno ; e. 90 a 

60 li filglyoli morereno et ella campò et li fructi debarbati et spec- 
zati non tucti per uno verso ma Tuno contra l'altro. 

L'abituro de Loysi de missere Lorenzo Redolfi nel diao 
loco cascato una gran parte, circa la mità delle casi de li soi 
laboraturi et tucti per terra et li fruai et li arbori corno de 

65 sopra è tlicto. e dismatonata una parte de uno palcho senza in 
quillo fare altra novità o dampno. 

L'abituro de lohanni Bonromey nel dicto loco ebe mino 
dampnó; pure so cascate parte de le mura et ructi et speczati 
parte delli frìicti et delli arbori. 

70 Delli laboraturi dello pyovano ad Pevi adpresso ad San Cas- 

scyano n' erano da fore de casa duy in su l' agro ; forono levati 
de piso et portati alti da terra circa bracza .vi. et forono posti 
ad pey de certe cerese in una vingna de longe bracza éo, da unde 
foro levati; et un de ipsi andò pyù basscio dell'altro et forono 

75 percossi in sepi de prune per modo li vedemmo tucte le carni 
grafFyate. 

Ad un contadino morerono duy filglyoli, che cascò alloro la 
casa addosso, havendo tre filglyoli e non trovando '1 terzo sti- 
mava fosse male capitato, lu quale tornò in casa lunedi ad sera 

80 dicendo ca era portato per l'ario in certi sepi da longe 200 
bracza et ce era stato tuct'el di comò tramortito. 

Un altro contadino stato uscito della casa con uno paro de 
boy ad mano per andare ad laborare fo portato luy et li boy 
da uno monte ad un altro che ce era un foxato in mezo pyù 

85 de duy balistrate, et vedese passare una qucrda grossa colle 
barbe sopre lu capo alu 20 bracza. 

5 



66 A. DE TUMMULILLIS 



e, 90 ■ Uno cavallaro passando da San Casscyano, corno fo ad rìm- 
pecto al loco de Victorìno dicto de sopra, fo levato de piso luy 
et lu cavallo dalla strada et portato in un campo pyù de venti 
bracza da longe. 9^ 

Uno milo grosso integro colle barbe fo trovato in sul loco 
de Giovanni Bonromey venuto dalla pesa pyù de duy milglya 
da longe. 

Uno sorbo grossissimo et multe querce grosse sute sbarbate 
et portate da longe mezo milglyo dal loco unde foreno traete, 95 
et de quelle dey lochi alti portate ay lochi bassci, et de quelli 
dey lochi bassci portate ai lochi alti, per le strate et vie se 
non pò cavalcare per cascyone delle grandi some delli arbori 
desbarbati ructi et cascati ; besogna andare et 'traversare per li 
campi. 100 

Sonose trovati morti per le case cascate circa quaranta per- 
sone et molti bovi cavalli asini pecora , et gran numero de ucelli 
zoè columbi gaze stame passari et altri ucelli et anche lepori 
et altre ferame. 

Per tucto il dicto paese cascate assay case delli contadini et . ^^5 
in parte levate sulo le coperte dey tecti, e in tuct'i tefreni di- 
sbarbati et ructi, il terzo dei fhicti et parte delle viti delle vin- 
gne, ma cómonemente tucti y fructi cascati l'uno contro l'al- 
tro, et non per uno verso corno se dice de sopre, et in altri 
lochi se trova bavere receputo dampno in un campo et nell'ai- ^'^ 
tro non toccò nyente; et alcun campo de terra laborati de frisco 
con boy, levata quella terra circa ad terzo braczo dentro et por- 
tatala via. 

Da una casa de un contadino fo tracto per una fenestra fer- 
rata parecchye moya de grano eh' erano in un palcho della casa, ^^S 
et non ebe altro dampno o poco. 

Da un' altra casa de un contadino cascata fo tracto de sul 
e. 91 A palcho una vungnola de grano de staya 22 et portata || in un 
campo da longe 60 bracza in terra senza versare nyente. 

Un'altra casa de un contadino talglyata dal palcho in su ^^o 
tucta, ch'era per J* un verso bracza 8 et per l'altro 15, et por- 
tata de nicto le mura et coperta de nicto descosti bracza 20, 
senza lassare sul palcho uno matone o petra o calcina. 



NOTABILIA TEMPORUM. 67 



Per Tarìo se vedea gran numero de quercioli vronconi de 
125 arbori ructi rame frasche paglie et frundi in quantitate. 

Un tecto de una casa suto levato integro con legname et 
coperta et portatolo in un campo de longe 200 bracza. nelli 
lochi bassci trovamo che ao facto peyo che ne llochi alti et 
scoperti et similiter ne llochi che non haveno uscita. 
1 30 La ecclesia de San Martino a Bangnolo murata da novo da 

anni 30 in qua colle mura grosse braczo .1. cascate corde et 
delle mura et tucto il tecto et campanile fy alle fìmdamenta, e 
duy campane che erano nel campanile dell' una foro pyù de 200 
peczi et r altra portata in un campo da longi bracza 60 eh' era 
135 de piso libre 400. il tabernacolo del corpo de Christo collo 
corpo de Christo dentro della dieta ecclesia suto trovato invo- 
luto in un velo ih su una pyetra grossa dal Iato de sopre di- 
ricto senza alcun mancamento et macula. 

Il bossolo de V olglyo santo eh' era de stangno ancora retro- 
140 vato senza alcun mancamento; el pilastri del uscio della dieta 
ecclesia sonose trovati revolti et smossi revolti per altro verso. 
In nel dicto popolo trovammo cascato uno adcasamento de 
Sancta Maria Nova et morti de socto 4 contadini, et un can- 
ione de una torre de gran piso portati da longe 25 bracza o 30. 
'45 il patre dey quatro morti ce dixe bavere veduti multi et varii 
coluri neir aria et molto foco, poy che fo passata la fortuna tro- 
vammo pyù et pyù poderi che per zascheuno de ipsi stati sbar- 
bati et ructi da 700 in 800 et 1000 fructi domestichi tra ulmi 
fichi nuci pera mela et similia. 
'5^ Uno sorbo grossissimo suto trovato in sull'Elsa che non 

nascono in nyssun loco pyù de presso de 6 milglya. 

Il U accasamento ovvero palaczo dey filglyoy de Thomasso e 91 b 
lacomino in Pyano de Ripoli cascato pyù de .x. bracza in certi 
lochi fine allo pam della terra; era fresche el mura saldissime 
155 senza essere pelate, grosse braczo .1.; cascati tucti il palchi, et 
rocte lectere et cassi che erano nella camera et factone milglyara 
de peczi; guastate le coperture del lecto coltre mataracza lenzola 
et togualle et zo che era dentro, che è una compaxione ad ve- 
dere coll'occhy, et disbarbati ulmi et altri fructi pyù che in 
1 60 nescyuno akro loco, che de .x. non n' è remaso uno in pedi che 
may se non vede si crudele cosa. 



68 A. DE TUMMULILLIS 



Un contadino laboratore di Giovandi Orlandini nel diete loco 
de Pyano de Ripolì fo portato per l' ario pyù de 20 bracza alto 
et de longe 70 et percosso corno mortu. 

L'abituro de Lorenzo de Larione de Bardi ne lo dicto paese 165 
di Pyano de Ripoli receputo alcun dampno non troppo, ma tra 
le altre cose debarbato uno piro grossiximo et portatolo in su 
la pescara de Rovenzano pyù de uno milglyo de longe. 

Uno palcho de una casa matonato da novo fo trovato tucto 
smatonato et reducti li matoni in seme in un canto senza fare i?^ 
al resto della casa alcuna novità. 

In Mogello verso Ronca se sono trovati bronconi et rami 
de olive et de altri arbori portati da longe unde restò la for- 
tuna ad 6 milglya. 

Giovandi Rocellay. 175 

Post hec veniente autumpno de mense septembris pluvit gra- 

viter et uve fuerunt fertiles set tarde ad maturationem ; set su- 

perveniente calore intenso postea ultra consuetum in paucis diebus 

e. gì A facte sunt mature ymmo putride ; || unde et vinum sumptum fìiit 

ita dissipidum crudum et agrestum ultra consuetum quod nil igo 
valuit. peractis vero vindemiis existenteque dicto calore solis 
ad finem octobris diete aque pluviales inundaverunt repente pe- 
nultimo die mensis predicti, adeo quod mangnam partem se- 
minum frumenti et aliorum seminum diete aque obsorbuerunt 
eradicaverunt et sufFocaverunt, nec de cetero propter continuas 185 
pluvias potuit nisy parte seminari, et tamen tempus erat cal- 
lidum sicut solet tsst de mense septembris, et sic quasi per 
totum menscm novembris diete aque innundavenint et semina 
dextrusserunt. 

180. ultra] Cod, atri 



_^# 



NOTABILIA TEMPORUM. 69 



I 



LXX. De terremotu makgko rekgki Sicilie. 

n principio vero decembris dicti anni .m . ecce . lvi . v/ indi- 
ctionis die dominico quinto eiusdcm mensis circa undecimam 
horam noctis fìiit mangnus terremotus in tota regione Ytalie, 
set in hoc rengno Sicilie fuit gravior , quia multas civitates terras 
5 castra et hedificia dirruit confregit et conquassavit, et quedam 
corruerunt per totum, ita quod nulla domus remansit illesa; de 
quibus hic pauca refero et describo. et primo civitas Neapolis 
in multis et pluribus locis et vicis corruerunt palatia et hedificia 
copiosa; in pluribus aliis locis multa alia palatia (uerunt con- 
io quassata et confracta, i\on tamen dirruta ita quod vicus nullus 
extitit sine lesione, regium castrum Sancti Heremi corruit prò 
maiori parte , et castrum Novum similiter fuit multipliciter con- 
cussum simulatum et aliqualiter interapertum. ex quorum ruyna 
multi nobiles et mangnates ac plebey (uerunt intercepti et op* 
15 pressi, inter quos et filius meus dompnus Benedictus corruit in 
palatio magnifici domini Martini Sanzii capitanei civitatis ipsius 
Neapolis una cum Bernardo Sanzo castellano Rocce lanule de 
Sancto Germano et filiis suis, cum quibus dormiebat ipse Bene- 
dictus tamquam eorum magister. 
^o II Et similiter quamplures alie civitates terre castra et loca «• «a » 

partim corruerunt per totum , et alie conquassate et demolite sunt 
in partem , sicut Capua Aversa Beneventum Salcmum Theanum 
Calbum et plurime alie terre quas obmicto. set que in hiis par- 
tibus et comitatus MoUisii corruerunt per totum, sunt Arryanum 
25 Paludes Apicum Buyanus Ysemia et innumerabiles alie terre, 
in quibus fertur quod occubuerunt et compressi sunt plusquam 
centum milia hominum utriusque sexus in dicto rengno, quorum 
anime requiescant in pace, qui terremotus quando cepit tremere 
sine intermissione terra tremebat et sesc sublevabat cum onmibus 
30 hedificiis, quando paulisper et quando plus et plurimum suble- 
vando per spatium temporis dicendi decies patrenostri. inter quod 
spatium tribus vicibus et insultibus màngnis terra se submovit et 

LXX, 3. Cod. Dotit 7. Cod, faaoi 



70 A. DE TUMMULILLIS 



insultavit, et tunc in dicris insultìbus corruerunt hedificia, postea 
quievit prò ilio tunc. set in ipso die dominico dictus terre- 
motus fuit novem vicibus usque ad sero, et sic per alios dies 35 
infra ipsam ebdomadam quando bis quando ter et quater immi- 
nebat; postea subsequentibus diebus interpollatim et magis re- 
misse sentiebatur. et in primo terremotu motus est terre abissus 
et omnes aque scaturizabant turbide velut feces usque ad tres vel 
quatuor dies. et similiter die iovis .xxiii. dicti mensis decembris 40 
. bora quasi tertia diey fiiit alius arduus terremotus, ex quo etiam 
fluxerunt aque turbide per duos dies et corruerunt multa alia hedi- 
ficia. et ex post omni mense magis interpollatum quandoque 
ter et quandoque erat infida mensem usque ad mensem aprilis et 
madii dicti anni. 45 

In aliis climatibus et partibus mundi audivi post apparitionem 
e. 93 A cometarum multa alia et varia singna continguisse, de quibus || hic 
tamquam dubius et incertus non facio mentionem. in quo ter- 
remotu omnes terrarum incole perterriti et evasi fìigerunt extra 
domos et in campis statuentes sibi tiguria et tabemacula circum- 5^ 
quaque, ubi cum suis familiis die nocteque persistebant cum 
orationibus et obsecrationibus et processionibus circumdantes ec- 
clesias et alia sanctuaria devota per mensem cum omni populo 
utriusque sexUs; cuius maior pars penituit et fìiit confexa per 
terrorem predictum, licet Deo gratias in hac abbatia Casinensi 5S 
meritis beati Benedicti domini nostri nuUum fecit detrimentum. 



N .' 



LXXI. De transfiguratione solis in colore azuri per dies. 

Die autem sabati .xxviii. madii .v.* indictionis circa horam 
nonam et usque ad vespertinam visus est sol circum se cum 
quodam mangno et ampio circulo, distante a spera solis quantum 
iactus est lapidis secundum oculorum aspectum. intra quem cir- 
culum in principio erat serenum et extra se nubilosum, et post- 5 
modum e contra intra se erat nubilosum, et extra se serenum 
et erat in circuitu extra se coloris azuri obscuri et caliginosi, et 
post vesperos paulatim dixparuit, et similiter sequenti die domi- 
nico ante horam vespertinam apparuit, set non tam dyu duravit. 



^f 



NOTABILIA TEMPORUM. 71 



I 



LXXn. De auo singko comete seu stelle cum radio. 

n principio vero subsequentis mensis iulii diete quinte indi- 
ctionisy ut a quibusdam pastorìbus et agricultorìbus per cam- 
pestra pernoctantibus de vero asseritur, in mane ante auroram 
inter orìentem et septemtrionem apparuit quedam stella habens 
5 quamdam caudam seu radium flammeum longum et protensum 
versus quasi meridiem, et duravit per totum dictum mensem 
iulii et partem augusti ; de qua testifico etiam ego qui eam vidi 
plurìbus noctibus. 

Il Die dominico ultimo iulii diete .v. indictionis prope au- e 93 ■ 
IO roram nocte lucescente vidi quamdam aliam stellam de maio- 
rìbus in regione meridionali se moventem de loco ubi erat et 
progredientem recto tramite per transversum usque ad occiden- 
tem; ubi restitit et resedit, que in eius progressu videbatur ad 
modum unius mangne fiamme ingnis quantum esset fiamma unius 
15 ingnis accensi cum lingnis, et progrediebatur non nimis veloci 
set lento cursu, et cum resedit stetit alta in occidente , sicut sol 
in vesperìs apparet, et ibi apparuit ut (uerat stella mangna et sic 
cum aliis processit ad occasum suum. 



LXXm. De eclipsi lune et aliis sikgnis super terram. 



D 



^ie etiam sabati in nocte sequenti .xxvn. augusti eiusdem 
•v. indictionis circa mediam noctem lune .xv. passa fuit 
eclypsim et (acta fuit obscura per totum ac si non esset luna, et 
duravit quasi per duas horas obscura antequam reduceretur ad 
5 lumen suum proprìum. que eclypsis (uerat prenunctiata plurìbus 
diebus ante a quodam magistro astrologo qui erat Neapolis cum 
domino nostro rege Aragonum; et sic procedente tempore au- 
tumnali fuerunt continue pluvie et mangne interdum, adeo quod 
parce potuit seminari propter pluvias et incultas terras que non 
IO potuenmt culti vari ut decet. vindemie fuerunt remisse, et opus 
olivarum fuit semiputrìdum. 



72 A. DE TUMMULILLIS 



I 



LXXnn. De alia cometa mensis novemq^. 

n principio mensis novembris subsequentis .vi.' indicdonis ne- 
scio si idem cometa olim de mense iulii visus, vel alius co- 
c. 9f A meta apparuit porro in eadem parte || orientali circa locum ubi 
oritur sol, eodem tempore portans ante se caudam mangnam ut 
a pluribus asseritur. set paucis diebus perduravit; postquam eodem 5 
mense desinentibus pluviis in nova luna flantibus ventis borreis 
tribus diebus ninsit per montaneas et planities nostras Terre la- 
boris, in quibus hactenus memoria hominum non existit, quod 
tam presto ningeret sicut nunc. posquam mangna glaties et pruyna 
secuta est cum serenitate tranquilla pluribus diebus. io 



LXXV. De alio iudicio astronomico directo 

DOMINO REGI. 

Post quorum cometarum apparitionem in principio decembris 
ipsius .VI. indictionis pervenit ad manus nostras quoddam 
orrendum et mirabile astronomorum iudicium dudum per eos 
factum et directum sapientissimo et serenissimo Aragonum regi 
Alfonso de apparitione ipsius comete et singnificatipne proprie- 5 
tatis eiusdem, cuius tenor talis erat: 

Per Adam de Montealto ianuensem de apparitione comete 
aliter crinicte de mense agusti 'datum regi Alfonsio uerum iudi- 
cium. Amen. 

Vidimus stellam mortis in orientem, cuius nos causa sumus io 
ncque vim novimus horribilis adventus eius. in libro enim de mi- 
rabilibus Anassimandri, quando cum barba venit mangni mortem 
principis, quando cum comis vel recte cometa stragem plurimo- 
rum hominum, cum nero erectis, inquit, ac dispersis crinibus 
e. 94B II Deum nos contra adiratum ostendit et denotat mortem pestem 15 
terremotum prelia malaque aguria. crinitam vidimus stellam, 

LXXV. Cod, utronomo 13. vel] Cod, nt. 



• 



J L_J1 



NOTABILIA TEMPORUM. 73 



cavendum nobis est. Pictagoras autem cometas in generali dicit 
aut pestem aut mortem aut interdum prelium aducere, quicquit 
sii, supplicamus tibi ex animo, rex altissime, ut sapienter di- 

20 sponas teque consulas sante et recte rem tractes tuam, ut Dey 
iram in nostra pectora descendentem avertas, tuis meritis dum 
possumus subcurramur. nam Dey inrevocabilis est sententia, et. 
timeo ne sit illata et sigillata sigillo terremotus et pestis in celo 
nostris demeritis apparentibus. ex quo alii rident, alii deludunt, 

25 alii vero ingnorant, sapientes nichilominus contremescunt, set 
offuscati a demonibus neque providemus neque emendamus bene 
agendo, queso propellemus a nobis longe quicquid iniquitatis 
elegerit puniundum. 

Ve miseri in tanta delapsi incendia mortis, 
30 Tcndamus precibus palmas superosque precemur 

Te, pater o mundi divum Deus alme redemptor, 
Teque sacri regina thori que cuncta tueris 
Secula, in Alfonsum septemplice lumina regem 
Sistite et intacta defendite rengna cometis. 

35 Set est hic notandum quod supradictum propheticum indi- 

cium debuit fieri tunc temporis quando apparuerunt diete comete ; 
propterea tu, lector, non mireris si hic trasponetur et adnotatur, 
eo quod propius non fiiit penes me habitum et divulgatum. 
set credo quod precesserat ante terremotus, eo quod dictus ma- 

40 giste;* Adam loquitur quod singna Dey timet ne (uerint sigillata 
sigillo terremotus; quo tempore terremotus dominus rex erat 
in Apulia et reversus fuit Neapolim post terremotum, ubi stetit 
usque ad camisprivium. 

39. Cod. tabCDfTtmot 38. Cod, proprìas 4o. Cod, ftierìt 



74 A. DE TUMMULILLIS 



e. 95 A LXXVI. De. MORTE REGIS ALFONSI 

ET GESTIS SECUTIS PER FILIUM. 



M' 



* . ecce* . Lvii. de mense februarii .vi. indictione peracto 
camisprìvio dictus dominus rex secedens a Neapoli cum 
quibusdam mangnatìbus etcurìalibus suis profectus est iterum 
versus Apuliam vagans per diversa loca per totam quadragesimam. 
set superveniente sibi infirmitatis langore regressus est Bene- 5 
ventum et exinde Neapolim de mense aprilis, et aliqualiter con- 
valuit, non tamen ex toto ab ipsa infirmitate surressit. postquam 
de mense madii subsequentis circa medium denuo egrotavit adeo 
quod opinaretur a vulgo quod esset mortuus; et quamquam a 
medicis et aliis curialibus suis intrinsecis sibi adsistentibus af- io 
firmaretur ipsum adhuc vivere, set evadere non posse ab articulo 
mortis, tamen generalis opinio erat quod esset defiinctus. et 
sic infirmus occulte perdura vit usque ad mensem iunii, et in ter 
hec per quosdam facta fuit commotio et tumultus in civitate 
Neapolis contra Catalanos propter opinatam mortem ipsius do- ^5 
mini regis. set illustrissimus dominus Ferdinandus ipsius regis 
filius salubri functus Consilio statim equitans cum quamplurimis 
stipendiariis et curialibus suis per civitatem Neapolis in dicto 
thumultu se adhesit civibus et rengnicolis Ytalicis et prò mayori 
parte expulit Catalanos. ex quo captavit benivolentiam civium 20 
et aliorum rengnicolarum. et loco ac vice sui patris cepit 
rengnare et imperare cunctis subditis suis permutans ofEciales 
per civitates et terras demaniales ac castellanos per singulas arces 
et castella, interea ipse rex cubans in castro suo Novo sic in- 
firmus et extimans sibi fere prò meliori si mutaret aerem, iuxit ^S 
e. 95B se deferri ad castrum Ovi, ubi stetit per aliquos dies semper || 
deteriorando, set ut congnovit infirmitatem suam potius propin- 
quare ad mortem quam ad salutem corporis, statim cupiens saluti 
sue anime providere, condito prius testamento et relieto dicto 
rengno Sicilie citra Farum dicto domino Ferdinando suo pri- 3^ 
mogenito filio , quia alium filium non habebat marem nec firatres 

LXXVI, 37-8. Cod, (ppmare. 



-/ 




NOTABILIA TEMPORUM. 75 



et nepotes quibus relinquere alia sua rengna, extemplo iuxit ad se 
accersiri sex uenerabiles religiosos et sanctos patres spirituales 
de ordine Minorum, inter quos (ìiit unus quidam frater Anto- 
3j nius, qui hec que scrìbo de morte tanti principis michi scribenti 
fideliter retulit et relata de vero approbavit. 



LXXVU. De gestis per regem in extremis sue mortis. 



V 



idelicet quod cum ipsi sex fratres convenirent in camera 
ipsius regis circa stratum iam laborantis in extremis, quia 
quedam cortina a capite sui lecti erat miro ordine depicta ym- 
magine domini nostri Ihesu Christi cruciiixi , propterea petiit se 
5 converti cum capite a pede ipsius lecti et cum pedibus a capite, 
ut ita conversus posset libere aspicere dictam ymmaginem cru- 
ciassi et paxionem ipsius contemplando illi animam suam re- 
commendare; et sic factum est, quod postquam fuit sic con versus 
iacens supinus semper oculis fixis et intentis , nusquam divertendo 

IO aut aliqualiter se movendo cum corpore vel oculis, tenebat visus 
acumen immobile in faciem ipsius ymaginis crucifixi suspirans 
et lacrymans tacitus, et quandoque quasi per duas horas adeo 
immobilis quod quasi opinaretur mortuus. et post hec ad ul- 
timum suspirans et tamquam fuisset extra se et ad se reversus 

15 dixit : « Adnunctio vobis, fratres, quod Dey misericordia dominus 
« misertus est mcy et vidi per visum in divino concistorio multos 
« demones impungnantes anime mee, || dicentes ipsis debere adiu- e. 96 a 
ce dicari; set super hec onmia intercessione ac meritis beate Marie 
« semper virginis et matris eiusdem evasi ab illorum manibus et 

20 misericorditcr largitus diete sancte virgini cui aliquando meis 
« indingnis precibus deservivi, orate prò me, fratres, quia ego 
«e in brevi transmigrabo ad dominum ». 

LXXVI, 33. rtiinqnere) Cod, reliqnid. 



76 A. DE TUMMULILLIS 



LXXVin. De hora et puncto mortis ipsius. 

Et ita die lune .xxvi. iunii .vi. indictione hora .vi. noctis 
suum diem clausit extremum, cuius anima requiescat in 
pace, quo mortuo, extemplo exiit fama preconis de morte ip- 
sius. quo mortuo mèdici aperuerunt caput retro et corpus eius 
et devissceraverunt corpus et cerebrum eduxerunt; postea unse- 5 
runt ipsum balsamo et aromatibus vestientes ipsum regia veste 
nigra et imponentes super caput eius perrectum et desuper co- 
ronam auream, et in manu destra sceptrum et in sinistra pilam 
auream, et ita devectus est ad Castrumnovum inspiciendus per 
plures dies ab omnibus inspicere volentibus. set quia eius facies ^^ 
cepit aliqualiter tumefieri, et vidcbatur quodammodo corrumpi, 
non obstante balsamo, propterea fìiit in quadam cassa reclusus 
et ad sepeliendum constipatus. 



LXXIX. De adeptione possexionis rengni 

FACTA PER FILIUM. 

Post cuius mortem statim sequenti die dictus serenissimus 
dominus Ferdinandus ipsius filius accipiens regale sceptrum 
patrisy equitans per universam civitatem Neapolis cum quamplu- 
c. 9<> B rimis II dominis mangnatibus stipendiariis et complicibus suis ad- 

plausu cuDCtis dominis et mangnatibus ac nobilibus civibus et j 
plebeis diete civitatis Neapolis, persuadens illis constanter in sua 
velut in patema fidelitate persistere, quoniam equanimiter eos 
caripenderet teneret et tractaret non ut subditos set carissimos 
patres fratres et fìlios naturales ; promictens opprexos a patre ab 
eorum opprexionibus relevare et alia multa beneficia condonare io 
perpetuo et in fiiturum Domino concedente. 



NOTABILIA TEMPORUM. 77 



E 



LXXX. De CONSILIO generali celebrato 
Capue cum dominis rengni. 

t postea emanavit edictum ut cuncti principes duces barones 
et domini ac civitates demaniales properarent et se confer- 
rent ac convenirent in civitatem Capue ad universale consiiium 
per ipsum dominum regem celebrandum prò bono statu ac pace 
j et tranquillitate sui et totius rengni eius infra et per totum vi- 
cesimum quintum diem dicti mensis iulii subsequentis. et ad- 
propinquante termino dictus rex profectus est Capuam ad con- 
siiium celebrandum; ubi adveniente termino et celebrato Consilio 
cum dictis dominis concurrentibus, deliberatum fiiit in eodem 

io Consilio die ultimo ipsius mensis iulii quod solveretur sibi an- 
nuatim per rengnicolas huius rengni ducatus unus venetus prò 
quolibet foculari et unus thumulus salis more paterno, et cetera 
alia vectigaria seu onera delerentur prò futuro, quo Consilio 
celebrato dictus rex cepit rengnare et cum gentibus suis exire 

15 in castris ad Fontem Pupuli supra Theanum, ubi stetit quam- 
pluribus diebus cum dictis gentibus suis tamquam rex admini- 
strans ac tractans, et disponens omnia agenda rengni prò sue 
libito voluntatis n emine adhuc discrepante. || set quia certi domini 
non venerant ad consiiium diversis excusationibus allegatis, dictus 

20 rex cupiens illis debitam hobedientiam suadere et ad se recon- 
ciliare, circuit partem rengni videlicet per Venafrxim adscendens 
Aprutium cum suo exercitu castramentando divertit, et demum 
desscendit in Apuliam propter principem Taranti et marchionem 
Cultroni non dare viventes cum eodem. 

LXXXI. De morte pape Calixti. 

Set inter hec fama surressit quod sanctissimus dominus nostcr 
papa Calistus die .xxiiii. iulii migravit ad Dominum. set 
non fiiit veruni , licet per syncopim opinaretur migrasse ; tamen 
per physicorum iudicium non posse evadere frdt propalatum. 
5 et sic successit quod die veneris quarto agusti tertia hora noctis 
dictus dominus papa decessit; cuiutf anima rcquiescat in pace, 
amen. 



e. 07 A 



\ 

78 A. DE TUMMULILLIS 



LXXXn. De creatione pape Pii Secundi. 

Die vero sabati .xix. dicti mensis agusti .vi. indictione di- 
vina providentia creatus fuit alius papa nomine Eneas, car- 
dinalis Senensis, qui vocatus est Pius papa Secundus; et a prin- 
cipio sue creationis ostendidit se propitium et favorabilem dicto 
regi Ferdinando circa statum suum. 5 

LXXXin. De alio terremotu de mense decembris. 

Post predieta die tertia decembris .vii. indictione ad duas 
horas noctis ante diem fuit alius terremotus tantum semel 
in hac patria, difFerens ab alio duobus diebus ante preteritum 
terrcmotum, ut supradicitur, mangnum. 

e. 97 B L XXXini. De reditu domini patriarche a Turchis. 

Et eodem mense decembris .vii. indictione reversus fuit do- 
minus patriarcha Àquilegensis a legatione con tra Turchos, 
et primo actinsit portum Taranti, ubi honorifice ftiit receptus a 
principe ; postea venit in Apuliam ad dictum regem Ferdinandum 
et moratus est cum eo per dies plures, et inde venit Neapolim 5 
per certos dies; postea de mense ianuarii venit in abbatiam 
Casinensem et ibidem commoratus- est pluribus diebus, deinde 
accessit Romam. 

LXXXV. De coronatione regis Ferdinandi 

FACTA in BaRLECTO. 

M. ecce . Lvni. de mense ianuarii .vn. indictione dominus 
Cardinalis de Ursinis sanctissimi pontificis legatus se con- 
tulit in Apuliam ad dictum regem auctoritate apostolica coro- 
nandum et ipsum investiendum de hoc rengno. et sic factum 
quod ipse dominus rex fuit coronatus ab ipso domino cardinali r 

LXXXUI. De mense è tcritto nel Cod. due volte. 



^9 



NOTABILIA TEMPORUM. 79 



de Vrsinis in castro veì terra Barlecti positum Apiilie; qua- 
propter secuta (iiit concordia et pax cum principe Taranti et 
aliis dominis sibi in Apulia adversantibus. et exihde dictiis car- 
dinalis reversus fiiit Romam et dictus rex moratus est ibidem 
IO per totam yemem. 



LXXXVI. De accessu pape Pn versus Amantuam. 

Et eodem mense ianuarii dictus dominus papa Pius arripuit 
iter cum tota curia versus Amantuam, ubi statuerat celebrare 
synodum et consilium generale vocatis imperatore et aliis re- 
gibus et prìncipibus et ducibus christianis ad expungnationem 
j Turchorum opprimentium et debellantium Christianos in partibus 
orientalibus ; et dictus dominus Patriarcha secutus est eum. 



D 



LXXXVII. De rebellione Calabrie 

CONTRA REGEM FeRDIKAKDUM. 

einde, quia dieta pax regis cum principe Tarantino non fuìt 
perfecta, propterea provincia Calabrie se rcbellavit. quod 
aduertens dictus dominus rex misit dompnum Alonsium cum 
gentibus suis ad debellandum dictos Calabros, et inito prelio 
5 cum ipsis II habuerunt victoriam de illis et interfecerunt ex eis e. 98 a 
octìngentos viros populares. et propterea oportuit regem per- 
sonaliter accedere illuc; ubi convocato ad se marchione Cutroni 
et eo accedente ad dictum regem fiiit per eum captus et carceri 
mancipatus, quia criminabatur ipsum marchionem cum certis 
IO aliis dominis conspirasse contra dictum regem et convocasse in 
eorum dominum regem Ranerium cum classe sua. 

LXXXV, IO. Cod. yaitn- 



8o A. DE TUMMULILLIS 



LXXXVin. De principe Rosscyani 

ORDINATO VICARIO REGIO TeRRE LABORIS. 

Interim dominus princeps Rosscyani fiiit ordinatus per dictum 
regem Alfonsum generalis vicarius in Terra laboris; quaprop- 
terea ipse princeps cum gentibus suis accessit ad campum centra 
Galyaczum Pannone, et cepit de terris suis Sanctam Mariani de 
Olivete et Roccam de Gravinola et postea obsedit eum in ca- 5 
stro Crapiate, ubi mandavit conveniri cum armis centum pedites 
abbatie Casinensis et sic per alias terras circum positas; et stetit 
ibidem per duos menses in obsidione, scilicet septembrìs et 
octobris, cum bumbardis et aliis artificiis, set non potuerunt illam 
optinere. io 



I 



LXXXIX. De adventu ducis in^rengnum contra 

REGEM FeRDINANDUM. 

• 

n ipso vero mense octobris .vm. indictione venit dux lohannes 
filius regis Renerii cum classe sua galearum et navium ad 
portum Plagie Rocce mentis Dragonis, quo existente in mari, 
ibidem ceperunt actingere terram ubi dicitur AUi marchi, sine 
offensiene alicuius. et tum dictus princeps Rosscyani cum duce 5 
Sere et gentibus suis, relieta obsidione Crapiate, surresserunt 
de campo et accesserunt ad dictum ducem lehannem in Rocca 
montis Dragonis; ubi in classe ipsius facto federe cum eodem 
ipse princeps cepit vexilla et insingnia ipsius et se convertit ad 
eius fidem ac revolvit contra dictum dominum regem Ferrandum io 
congnatum suum. et primo expungnavit et cepit cum gentibus 
ipsius ducis lohannis et suis civitatem Calvi et dixcursit Ca* 
e. 98 B puam usque ad Turres. || set dictus dux Sore sub eadem fide 
reversus est in patriam suam detegens se inimicum dicti domini 
regis Ferdinanda et proinde coadunatis vassallis suis et aliis 15 
gentibus stipendiariis cepit dixcurrere et debellare circumquaque 
castra et loca sue dictioni propinqua et convicina ; inter que cepit 
castrum Fontane, castrum Arcis, et turrem Campilatii, et hoc de 
mense novembris subsequentis. 



NOTABILIA TEMPORUM Si 



E 



XC. De progressu dicti ducis facto per principem 

ROSSCYANI. 

t dictus princeps Rosscyani duxit dictum ducem lohannem 
primo Suessam postea Theanum assingnans illi possexiones 
eiusdem, ubi ipse dux primo resedit ad tempus cum gentibus et 
complicibus suis. et postmodum de mense ianuarii amii subse* 

5 quentis dominus Antonius Incandola Comes Triventi cum filio 
et nepote suis et certis aliis dominis Aprutii se convertit ad 
fidem ipsius ducis lohannis et contulit ad servitia eiusdem cum 
septem .e. equis, qui una cum lohanne Cossa de Neapoli et aliis 
peditibus armate accesserunt contra dictum regem Fcrrandum 

IO obsidentem Calvum propter rebellionem ipsius, et ipsum regem 
inde fecerunt abmoveri. 



XCI. De rebellione terrarum abbatie facta suasione 

ET TIMORE DICTI DUCIS lOHAKNIS SUPERVEKIENTIS. 



E 



t post hec die videlicet .vili, ianuarii dictus comes Antonius 
cum dictis gentibus venenmt in abbatiam Cassinensem, et 
primo in uno die ceperunt castrum Sancti Victoris, Cerbarii, 
et Theroculi; postea .xi. die eiusdem ad minas et terrorem ipsius 

5 comitis Triventi capitami totius campi se rediderunt castra Val- 
lisrotunde, Aquefundate et Veticosi; et .xni. eiusdem , castrum 
Sancti Helie, et .xnn. eiusdem castrum Sancti Angeli , licet ter- 
ram ipsius habuit «xii. eiusdem ; quibus habitis campus dicti ducis 
lohannis venturus erat ad Sanctum Germanum. || set quia eadem e. 90 a 

i o nocte dieta civitas Calbi se rebeUavit et convertit ad fidem dicti 
domini regis Ferrandi , propterea frustrati a proposito Sancti Ger- 
mani oportuit cos reverti ad recuperationem dicti Calbi. set quia 
dieta civitas Calbi fuerat bene honusto et provisa gentibus sibi 
nccessariis et oportunis, non valuerunt contra illam facere quic- 
quam. 



i\ 



82 A. DE TUMMULILLIS 



XCII. De adventu Deyfebi ad servitia 

DICTI DUCIS IoHANKIS. 

Set .xxnn. dicti mensis ianuarii dominus Dyofebus filius co- 
mitis Averse cum Antonio de Forlì armorum conducterii 
cum quingentis equitibus et peditibus venerunt ad servitia dicti 
domini ducis Calabrie et statim dixcurrerunt Sanctum Germanum 
et ceperunt certas bestias et porcos et etiam homines captivos 5 
et illos deportaverunt Theanum , ubi fuerunt redempti per eun- 
dem. et die veneris .xxvi. eiusdem dictus dux Sore tamquam 
vicerex abbatie Casinensis venit ad Sanctum Heliam cum equi- 
tibus et peditibus et deinde accesserunt ad castrum Presenzani 
cum dicto duce lohanne et ceperunt illud cum certis capitulis io 
et pactis. 



xeni. De accessu dicti domini DÙas cum favore 

COMPLICORUM ADVERSUS REGEM FeRRANDUM IN APULIAM. 

Postea vero dictus dominus dux Calabrie per viam Aprutii 
cum comite Antonio Incandola accessit versus Apuliam per 
viam Venafii et Ysemie, quam Apuliam in brevi optinuit prò 
maiori parte, paucis terris exceptis, cum adiutorio et Éivore prin- 
cipis Taranti qui adhesit illi cum gentibus suis; et rex Ferrandus 
cum suo exercitu exivit oviam illis usque ad Montemfusculum 
et se opposuit illis in campum et stetit per aliquos dies. 



e. 99 n XCnn. De adventu dicti regis in Yserniam ET Venafrum. 

Et post hec die .xx. mensis madii .viu, indictione dictus do- 
minus rex Ferrandus secessit de Montefusculo et venit 
Yserniam et combussit castrum Pesclarum monasterii Casinensis, 
postea venit Venafrum in campo et stetit ubi dicitur Tolibemo 
per tres dies; et die dominico in mane, videlicet .xxv. eiusdem, 
luit detcctum prodimentum Venafri. propter quod dictus rex ve- 



NOTABILIA TKMPORUM. 8j 

nerat per quendam lohannem Bracam delatorem licterarum dicd 
regis ad quosdam Venafranos, videlicet ad dominum Antonium 
Mancinum nepotem domini episcopi et ad filios condam Fiiip- 
IO pelli de Monteaquilo, qui capti fuerunt per supradictos Dyofe^ 
bum et Antonium de Forlì missos per principem Rosscyani in 
occursum Venafranorum, et sic detecto dicto prodimento Venafri 
dominus rex predictus discessit a campo et se contulit versus 
Calbum. 



XCV. De dixcursione Sancti Helie per homines 

Sancti Germani. 

Inter que die lune .xxvi. dicti mensis madii homines de Sancto 
Germano de sero post vesperos discurrenint castrum Sancti 
Helie, ubi ceperunt plura animalia et homines; videlicet lohannem 
Mellore, Dominicum Terelli, Nicolaum Pavese et Riolam. e qui- 
5 bus dictus Nicolaus ex percuxione fuit mortuus et Riola evasit 
et alii fuerunt acriter redempti. et hiis diebus castrum Pede- 
montis se rebellavit et adhesit monasterìo Casinensi et Ecclesie. 



XCVI. De succursu facto per principem Rosscyani 

ET DUCEM SoRE. 

Subsequenter permanente dicto domino rege Ferrando in campo 
inter Calbum et Theanum et dixcurrente quotidie terras dicti 
principis Rosscyani, fuit vocatus in eius subcursum dictus do- 
minus dux Sore cum gentibus suis; qui die iovis .v. iunii venit 
; cum domino Prospero suo. || set princeps Rosscyani misit in e. loi a 
adiutorium dicti ducis Calabrie in principio mensis iulii Dyofe- 
bum et Antonium de Forlì cum quatricentis equitibus et quin- 
gentis peditibus , et adripientibus iter non potuerunt actingere ad 
horam in conflictu regis Ferdinandi. 



84 A. DE TUMMULILLIS 



e. lOI B 



» 



XCVn. De adventu Andree comitis in Sancto Germano. 

Die autem mercurii .vini, iulii venemnt ad Sanctum Germa- 
num Andreas et lacobus Conte cum .ecc. equitibus et 
peditibuSy ut fertur, ad servitia dicti domini regis Ferdinandi; qui 
statim sine mora in occasu solis bora .xxiii. venemnt ad Sanctum 
Heliam preliantes usque ad portellam virdarii Casinensis circa S 
pontem Pantani, et dixcurrentes per totam planitiem auferentes 
et asportantes mangnam quantitatem victualiorum existentium 
per arcas et campestra. et armigeri preliaverunt in Pantano 
citra et ultra flumen cum hominibus Sancti Helie, ubi unus ar- 
miger occubuit vulneratus ex pingarda in galea in medio flu- ^^ 
miniSy et alius de Sancto Germano similiter fuit mortuus et 
plures vulnerati et de equis fuerunt novem percussi et tres mortui; 
et facto crepusculo noctis abierunt, et de nostris sine periculo 
mortis fuerunt tamen percuxi quatuor. et mane sequenti de 
nocte accesserunt ad Bellummontem, imde asportaverunt multum i$ 
granum rcpertum per arcas eorum atque nostras undique. 



XCVin. De conflictu regis in Sarlo. 

Post hec Éuna volat quod pridie, videlicet die martis .vrii. dicti 
presentis mensis iulii, stantibus exercitis utriusque partis, ut 
super scribitur, dictus rex Ferdinandus tamquam prepotens in 
exercitu suo et confidens in maiori numero gentium suarum 
dictum ducem Calabrie ad bellum provocavit mictens sibi ciro- 5 
thecam ferream, ut fertur, in singniim belli, qua letanter assumpta 
per dictum ducem, princeps Tarantinus tamquam mangnus co- 
mestabulus eiusdem, diximulavit et noluit consentire || suadendo 
sibi non introducere bellum cum homine disperato, set demum 
certis diebus interpositis dictus rex Ferrandus confidens in suo io 
maiori exercitu de nocte in albis preparavit se, et cum omni 
sua potentia properavit adversus dictum ducem sperans illum 

XCVII, 12. Cod. set ircs 



- ,-* 



tt^i 



NOTABILIA TEMPORUM. 85 



capere aut circum obsidere ut non evaderet. quod prescnticns 
dictus dux ea nocte statim ordinavit res suas et exivit oviam 

15 ipsiSy et commisso prelio inter eos dictus dux optinuit victorìam 
contra regem. in tantum quod, ut fertur, gentes regie fiierunt 
universaliter deperdite et expungnate et capti circa duo miiia 
equites ac suffocati in flumine per (ugam et interempti ultra 
quingentos. inter quos (uit captus et interemptus Symonecta 

20 unus de conducterìis gentium Ecclesìe , et cavalerius Vrsinus alter 
conducterius Ecclesie fuit leuliter percussus, et circa .xx. aUi do- 
mini fuerunt capti, quibus debellatis et in fugam positis, dictus 
dux dixcurrens campum inimicorum ubi eorum temptoria erant, 
omnia posuit in predam et ad saccum, adeo quod questus ipsorum 

25 expungnantium fuit innumerabilis; et dictus rex viso conflictu 
statim divertit a bello et cum paucis de suis aufugit versus Nea- 
polim. set quia comes Nolanus, cum esset sub fide dicti ducis, 
videns eum quasi obsexum in Sarlo, adhesit ante hec dicto regi 
Ferando et post victorìam se penituit et voluit redire ad pri- 

30 stinam fidem. qui fuit admissus licet cum sui dixpendio, quia 
oportuit eum dare arces sub imperio dicti ducis. 



p 



XCIX. De oBsmiONH Castrimaris. 

lOstquam dictus dux profectus est ad Castrummaris de Stabia 
in portu ipsius et ibidem castrimentatus est dictum castrum 
per plures dies cum .xx. galeis per mare et .x. milibus personis 
per terram. quo ibidem conmiorante, plures domini de circum- 

S stantibus dicuntur accessixe ad hobedientiam ipsius ducis, sicut 
sunt dux Sanmarci et comes Sancti Severìni, et post plures dies 
habuit dictum Castrummaris et inde profectus est versus Givam. 
Il set interea comes lacobus Piczininus armorum capitanius qui 
cum suis gentibus se conduxerat ad servitia dicti regis Renati, 

IO se opposuerat adversiun filium et fratrem comitìs Francisci ducis 
Mediolani venientes intra rengnum in occursum dicti regis Fer- 
randi cum quatuor milibus personis in confinibus rengni ultra 
flumen qui vocatur lu Tronto, dividcns confincs ipsius rengni 
a Marchia de Ancona, per plures dies hinc inde stctcrunt dicti 



e. 10} A 



86 A. DE TUMMULILLIS 



domini cum exercitibus suis citra et ultra dictum flunien dome- 1 5 
stice preliantes quandoque in invicem. set dictus comes lacobus 
semel repulit illos vi retrorsum cum conflictu et dampno ipso- 
rum. set dominus noster papa tunc degens Senis, corroborans 
vires dicti ducis Mediolani, mìsit suas gentes scilicet Brachium 
Vecchyum in favorem illorum. et similiter dictus dux Calabrie, 20 
ut dicitur, misit in adiutorium dicti comitis lacobi octo squatras 
eqùitum armatorum cum pecuniis multis ad refocillandum gentes 
suas; quibus aditis iterum fuerunt in conflictu prelii hinc inde, 
et repulse fuerunt diete gentes ducis Mediolani cum eorum de- 
trimento, et inde reversus est dictus comes lacobus in Apru- 25 
tium et residuas quas reperit civitates et terras rebelles subiu- 
gavit: videlicet Loretum, Archim, Guastum, et Sulmonem cum 
adiacentibus suis. 



C. De captione Ysule et morte domini Iacobi fratris 

DOMINI DUCIS SORE. 



D 



^ie vero .xx. agusti * * indictione dux Sore una cum Dyo- 
febo et Antonio de Forlì conducteriis armorum cum gen- 
tibus suis ceperunt terram Insule comitis Fundorum et ipsam 
posuerunt ad saccum, restante castro, quod castrum die .xxn. 
veneris eiusdem mensis artifìcio scalarum per rupes a latere 5 
discensus aquarum fuit captum et similiter positum ad saccum 
e. 102 B per Antonium de Forlì. || set heu stupendum omen ! qui dum 
esset captum dictum castrum Ynsule et dominus lacobus Can- 
telmus frater dicti ducis Sore in quo cuncta ipsius ducis ardua 
negocia repausabant, ipse intu)rtu pietatis vellet se intromictere io 
et opponere gentibus depredantibus ipsum castrum prò conser- 
vando honore pudicitie certarum mulierum in ipso castro tunc 
degentium et vellet vi intrare quamdam portam sale ipsius castri, 
ubi convenerant dictus Antonius de Forlì cum pluribus sociis 
suis, quia ad clamorem ipsius domini lacobi nolebant aperire et 15 
ipse ad extra satagebat violenter intrare, qui intus erant impo- 
nentes ingnem spingarde fulminavit et perforans portam etiam 
ipsum dominum lacobum transfixit et percussit in ventre, unde 



NOTABILIA TEMPORUM. S; 

nocte sequenti exalavit spiritum ; cuìus anima requiescat in pace. 
20 quo castro obtempto etiam castnini Casteliutii se redidit et im- 
perio ipsius domini ducis se submisit. 



CI. De captione Pedemontis et bello ibidem commisso. 



p 



,ost hec regresso duce in Albetum celebrari fecit exequias dicti 
firatris sui et post luctum octo dierum exiit ad gentes suas 
et ad pungnam contra inimicos et contra Insulectam» quam .ni. 
septembris illieo oppressit et combussit. et inde properavit ad 
5 castrum Pedismontis et cepit ibidem Éicere guastum. ubi occur- 
rerunt gentes domini lacobi Contis cum omnibus Germanensibus , 
et inhito bello prevaluerunt gentes dicti domini ducis et perse- 
cute sunt inimicos usque ad Sanctum Petrum monasterìi opprì- 
mentes et capientes ex novem armigeros et obsidentes dictum 

^o castrum Pedemontis; quod demum celebratis certis capitulis inter 
eos die lune .xv. septembris optinuit et ibidem certis diebus 
moram trassit. et exinde veniens Cerbarium .xix. eiusdem fccit 
eos vindemiare uvas suas. et domini Andreas et lacobus Conte 
cum suis gentibus .xxi. eiusdem dixcurrerunt Sanctum Heliam 

15 et fuit percussus et mortuus Andreas Cornacchia et .xxv. eiusdem 

dictus dux venit in Sanctum Heliam. || intcrea Comes lacobus e. 103 a 
Piczininus cum suo exercitu adepto Sulmone venit in comitatu 
Tallacoczi et cepit quasi omnes terras circumstantes ipsius co- 
miutus preter Tallacoczum et Corvarum. et inde dixcurrens 

20 ulterius dixcursit abbatiam Farfe et terras dominorum Ursino- 
rum. et dehinc cohadunatis gentibus Ecclesie et domini ducis 
Mediolani usque ad decem milia virorum armatorum in perti- 
nentiis Riete, dictus comes lacobus progrediens oviam illis re- 
stitit ad quatuor milia longe ab ipsis inimicis cum quinque mi- 

25 lìbus personis quousque ampliarent vires suas bine inde cum 
gentibus dominorum circumstantium et cum Aquilanis. et inter 
hec dominus papa Pius veniens de Senis die lune .vi. octobris 
applicuit Romam» ubi post certos dies factum fuit murmur et 
thumultum per certos complices Romanos contra dictum domi- 

ìo num papam. de quibus post dies capti fuerunt quamplures et 



88 A. DE TUMMULILLIS 



e. IO'; B 



circa novem ex ipsis fuerunt subspensi, et sedato thumultu advo- 
cavit gentes suas circa se, et dominus cardinalis Columpna cepit 
movere guerram cum dominis de Vrsinis. porro dominus Co- 
mes lacobus interim ordinatis gentibus suis se opposuit in re- 
paratione inimicorum; et ipse personaliter venit Apuliam cum 35 
circa quingentis equitibus et deinde desscendit in Apuliam ad il- 
lustriximum ducem Calabrie , cui adhesit cum gentibus suis. et de 
mense frebuarii venerunt contra dominum regem Ferdinandum et 
obsiderunt dominam Lucretiam in castro Summe et abmoverunt 
ipsum regem de campo et fecerunt ipsum abire Neapolim. et 40 
deinde dictus dux lohannes se contulit versus Sanctum Severinum 
et illum depredaverunt, et posuerunt ad saccum; ubi fuit &cta 
mangna clades inimicorum ex utraque parte. 

Cn. De dixcursioke Venafri. 

Die vero martis .ni. martii .vnn. indictione filius quondam 
domini Francissci Pannoni comitis Venafri dixcursit Ve- 
nafrum. ubi cives Venafrani occurrentes inimicis et persequentes 
illos ultra flumen Vultumi, ubi callide inimici equites. insidiantes 
latitabanty fuerunt repente oppressi ab illis et fugati, expungnati 5 
fuerunt atque capti ultra octoginta et deportati apud Crapiatam. 
quo conflictu peracto dominus dux Sore misit ad tutelam Vena- 
franorum strenuum virum Franciscum de Dyano armorum con- 
ducterium cum gentibus suis equestribus et pedestribus circa .ce. 
qui primo accintu dixcursit pratam et cepit multa ammalia et io 
s^tem captivos, et facta mora Venafri per decem dies postea re- 
gressus est ad Pedemontem capiens circa vigenti homines ipsius 
qui dicebantur conspirasse contra dictum ducem. quos caute misit 
Albetum; et exinde dictus Franciscus secedens dixcursit Talla- 
coctium et reversus est inde ad Pedemontem et restitit ibidem 15 
per dies in occursum ne transirent gentes Ecclesie, faciendo 
mangnum reparamentum vallis ex sticcatis in transitu et passu 
ubi dicitur Capo de Aqua, cum bastìonibus et multis aliis 
argumentis. 



nd 



NOTABILIA TEMPORUM. 89 



D 



Cin. De EXERcrru domini pape 

IN FAVOREM DOMINI REGIS FeRRANDI. 

^le vero quarto aprelis eiusdem indictionis vìdelicet in sabato 
sancto exccUens dominus, dominus Anthonìus nepos domini 
pape armorum capitaneus prò parte sancte matris Ecclesie, una 
cum lohanne Conte, Andrea Conte et lacobo Conte cum undecim 
5 squatris equitum et cum quingentis peditibus transiverunt pontem 
Ceperani et die dominico in Pasca venerunt in Sanctum Ger- 
manum sine molestia aliquorum, nisy quod dictus Franciscus se 
opposuit cum gentibus suis in reparo Capitis Aque; set non po- 
tuit prevalere, ymmo oportuit eum cedere et repulsum aufugere, 

I o et sic diete gentes portaverunt secum annonam grani circa .ce. 
salmas prò victu ipsorum Germanensium. et eadem nocte in 
Albis equitantes transierunt Armeanum sine obstaculo et repau- 
sarunt inter Sanctam Felicem et Sanctam Mariam conrigiarum 
per noctem. || altera autem die accessenmt ad turrem Francolisi 

15 et deinde ad Castrummaris de Vultumo, et ibi figentes temptoria 
castramentati sunt illud per terram et per mare cum septem 
galeis dicti regis Ferrandi, qui etiam venit cum gentibus suis 
per terram in obsidione dicti castri, et princeps Rosscyani ad 
hcc reversus (bit Suexam cum duo miìibus personis et deinde ac- 

20 cessit ad Roccam montis Draconis cum gentibus suis , et mansit 
ibidem quousque dictum Castrummaris fuit, ut dicitur, proditum 
et perditum ac captum per dictas gentes Ecclesie et dicti do- 
mini regis. 



Cnn. De guasto facto in Sancto Germano 

PER DUCE.M SORE. 

Subsequcntcr die mercurii .xxvii. madii dominus dux Sore 
cohadunatis stipendiariis suis et vassallis ac hominibus ab- 
batialibus ex sui mandato venit ad castrum Pedimontis et cepit 
in pertinentiis Sancti Germani depopularì et subcidere vites et 
arbores ac dcstruerc victualia sata a latere Pedimontis et Sancti 



e. io4 Ji 



90 A. DE TUMMULILLIS 



Angeli, et die sabati penultimo eiusdem venerunt a latere The- 
roculi facientes similiter usque ad storzias Rapidi, et die do- 
minico adveniente preliati fuerunt cum civibus Sancti Germani 
usque ad portas Rapidi, ubi fuerunt ex utraque parte complures 
percussi vulnerati et quidam mortui. et die lime primo iunii ^^ 
dictus dux de Cerbario accessit Suessam ad dictum principem 
Rosscyani ad consulendum se invicem quid de cetero essent fac- 
turi, et die iovis quarto iunii fiiit reversus Corbarium et stetit illic 
usque in diem dominicum sine ofFensione alicuius, et die altero 
lune reincepit facere guastum in Sancto Germano singulis diebus, ^5 
et die mercurii decimo eiusdem venit ad Sanctum Heliam et 
stetit usque in diem lune .xv. dicti mensis faciendo dictum 
guastum cum vassallis suis et aliis abbatialibus ; quo die rediit Al- 
betum cum gentibus suis; quo die obiit notarius Àntonius Morus; 
cuius anima requiescat in pace. ^^ 

e. 104 B CV. De EXERcrru ducis Mediolani misso in rengnum. 

» 

Interea gens domini ducis Mediolani que erat in pertinentiis 
Rome, circa quatuor milia personarum ipsis diebus per viam 
Tallacotii intravit in rengnum et obsedit Mallglyanum per tres 
dies; postea accessit versus Populum; et comes Popuii et do- 
minus Simon de Sanguine et civitas Sulmonis verterunt se ad $ 
fidem dicti domini regis Ferrandi, et dieta gens repausavit iuxta 
Pentenam; ubi fuit circumdatus a comite lacobo cum gentibus 
suis ab uno latere, et a comite Antonio beandola ab alio et a 
gentibus dicti ducis Sore ab alio per plures dies sic stantes. 

evi. De transfiguratione lune in sanguinem 

et aliis OCCURSIS. 

Die vero martis in sero .xxiii. iunii .vuii. indictione luna .xv.* 
in suo ortu apparuit sanguinea et pallida parvam ferens 
lucem; in qua die fiiit facta conspiratio mortis dicti illustrissimi 
domini ducis lohannis, ut fertur, per quosdam conci ves Nuccrie, 

Cini, 19. Morus) ovvero niru»? le^, incerta. CYI, 3. illu»tris8iniil Cod. 1. 



NOTABILIA TEMPORUM. 91 



5 ubi erat ipse dux. qua detecta plures fuerunt capti et squartati de 
civibus ipsius civitatis. et postea in hiis diebus dominus dux 
Sore adscendit Aprutium adversus comitcm Populi fratrem suum 
et gentem ducis Medioiani ibidem commorantis. et eo ibidem 
commorante die dominico videiicet .v. iuiii in sero dominus 

IO lacobus Conte reversus' fuit ad Sanctum Germanum ad instan- 
tiam hominum Germanensium, et nocte ipsa equitavit cum cen- 
tum equis suis et .lx. peditibus et cum omni populo ipsius civi- 
tatis ad Bellumontem in albis, et nisi fuissent per excubitores 
ipsius castri perpensi a longe de levi cepissent castrum ipsum, 

15 quia adscenderunt usque ad portam sine obstaculo alicuius; ubi 
pungnantes ceperunt Antonium Marci , et interfecerunt Nicolaum 
Faringnolum et tres alios percusserunt incendentes palearia iuxta 
portum tritulatumque granum per areas et omne aliud messum 
circumquaque cum equis iumentis asinis ac mulieribus oneratis 

20 asportantes ad Sanctum Germanum et residuum ingne concre- 
mantes. 



CVII. De guasto Sancti Helie facto per Iacobum Conte ^- *°5 a 

ET HOMINES SaNCTI GERMANI. 



E 



t redeuntes armigeri equites et pedites per viam Sancti Helie 
depopulaverunt per viam mangnam partem arborum pos- 
sexionum circumstantium usque ad pontem posteruie seu pantani 
usque ad merìdiem. set die martis et mercurii dilucuio sur- 
5 gentes dictus dominus lacobus Conte cum gentibus suis dominus 
Fabritius Carrai vicerex Sancti Germani cum onmi populo 
germanorum utriusque sexus usque ad pueros et pueilas impu- 
beres et cum singulis eorum bestiis oneratoriis venerunt ad San- 
ctum Heliam in numero quasi mille hominum armatorum, et 

IO circumdantes ipsum castrum preliabant cum hominibus ipsius 
donec ceteri blebey devastabant omnia, alii incìdentes vìtes et 
arbores quoscumque fhictiferos , alii concremantes alii resecames 
et evellentes cannapam et quoque legumina, alii subvertentes et 
discoperientes domos et edificia et concremantes illa ac auferentes 

15 et secum deportantes panes et lingnamina, adeo quod quantum 



92 . A. DE TUMMULILLIS 



girat medium mileare circum ipsum castrum vix relassarunt ar- 
borem fincdferum non incisum non combustum vel confractum. 
dieque venerìs decimo ipsius mensis reversi sunt eorum propo- 
situm circa guastum executum et omnem pretermissum arbo- 
rem resecabant et devastabant et concremabant cum mulierìbus ^o 
et pueris suis ponentes ingnem in singulis pedibus olivarum cum 
restuctiis accensis et etiam in herbis arrìdis propter calorem ; ex 
quo ingne tota regio fìiit combusta cum olivis et arboribus si- 
stentibus in eadem, ut intuentibus patet evidenter. e quibus pe^ 
dibus olivarum concrematis mangna pars tunc comiit et alios 25 
postea oportuit succidere desiccatos. die uero dominico .xn. eius- 
dem redeuntes cum multitudine mulierum et puerorum ac puel- 
lanim peiora malis cumulando ex alia parte dicti castri et casali 
Verdari per decliva montium usque ad casale Palombare simi- 
liter subciderunt arbores et olivas concremando illos et territo- 3^ 
rium eorumdem ultra eorum posse per circuitum et ùbique. et 
nisi supervenisset Nicolaus de Calabria conesubulus cum certis 
sociis, qui se demonstravit versus ecclesiam Sancti Helie, propter 
quem abierunt, non dimisissent arborem illesum. 



e. I05B CVin. De gestis per regem»Ferdinandum in Apuua 

ET DUCEM lOHANNEM. 

Hiis omnibus interponam que fama volante in hiis partibus 
pervenit ad aures, qualiter hiis diebus precedentibus gens 
domini Gismundi compressit in Marchia gentes Ecclesie, com- 
prehendens plures conducterios et multos ex ipsis perimentes. 
set subsequenter fertur quod dieta gens dicti domini ducis Me- S 
diolani se contulit versus Àpuliam ad dictum dominum regem 
Ferdinandum, et Comes lacobus cum gentibus suis secutus est 
eum, et se adhesit campo dicti ducis lohannis ut uterque cor- 
roboraret vires suas, expositis quibusdam castris ab utraque parte 
ad saccum in itinere eorumdem. set interea dominus rex Per- io 
dinandus, ut fertur, ex conspiratione quorumdam civium cepit ter- 
ram montis Sancti Angeli et illaìn gentibus suis dedit in predam , 
subripiens omne thesaurum ipsius ecclesie in usus suos, circa 



NOTABILIA TEMPORUM. 9} 



exitum mensis iulii subsequentis .vim. indictione. ob quod dictus 

^5 Comes lacobus se contulit in subsidìum dicti domini ducis Io- 
hannis et ipse dictus rez Ferdinandus abiit versus Barlectum cum 
gentibus suis, et dictus dux lohannes insecutus est eum cum diao 
comite lacobo et aliis gentibus suis, ubi dicitur eumdem regem 
obsedisse per mare cum certis navigiis principis Tarantini et 

20 per terram cum diao suo exercitu. 

Etiam tunc temporis dictus dominus Alesander cepit Lamam 
et illam posuit ad saccum, et ex alia parte comes Urbini cum 
suis gentibus venit in comitatu Tallacoczìi et cepit quasi omnes 
terras comitatus Albi et dixcursit civitatem Aquile, ubi cepit 

25 quamplures captivos et predam animalium copiosam, et secedens 
inde obsedit dictam terrani Albi ut sibi subiugaret eamdem. 

Deinde die iovis .xxvn. agusti .vmi. indictione reversi sunt 
per Campaneam Andreas et lacobus Conte ciun gentibus suis por- 
tantes annonam et grassciam de Campanea in Sanao Germano. 

30 II set die penultimo dicti mensis agusti .vmi. indictionis reversi <^* "^ ^ 
(uerunt diai domini Andreas et lacobus Conte ac dominus An- 
tonius Trocta conduaerius domini ducis Mediolani portantes gra- 
num in Sanao Germano, et die mercurii secundo presentis mensis 
septembris .x. indictione in aurora accesserunt cum omnibus gen- 

35 tibus suis et cum Germanensibus circa mille ad castrum Cerbarii 
et concremaverunt mangnam partem burgi preliantes usque ad 
portam ipsius Cerbarii per totam diem ; ubi bine inde plures fue- 
runt percussi telis et sagittis ac etiam mortui ; et faao vespere re- 
dierunt ad Sanctum Germanum , ubi morati sunt prò £sivore vin- 

40 demiarum ipsorum, et post aliquot dies recesserunt inde versus 
campum comitis Urbini adherentes eidem. 



CDC. De obsidione regis Ferdinandi in Barlecto. 

Et Inter hec rex Ferdinandus qui dicebatur obsexus in castro 
Barlecti, inde discessit cum .xni. squatris equittmi et venit 
versus Crypum Maynardam, ibidem resumens vires suas, quia 
dominus Alesander cum gentibus suis adhesit illi. et tunc domi- 
$ nus papa Pius dicitur venisse Tibcrìm , et mora ibidem faaa per 



92 . A. DE TUMMULILLIS 



girat medium mileare circum ipsum castrum vix relassarunt ar- 
borem fructifenim non incisum non combustum vel confractum. 
dieque venerìs decimo ipsius mensis reversi sunt eorum propo- 
situm circa guastum executum et omnem pretermissum arbo- 
rem resecabant et devastabant et concremabant cum mulieribus ^^ 
et pueris suis ponentes ingnem in singulis pedibus olivarum cum 
restuctiis accensis et etiam in herbis arrìdis propter calorem ; ex 
quo ingne tota regio fìiit combusta cum olivis et arboribus si- 
stentibus in eadem, ut intuentibus patet evidenter. e quibus pe- 
dibus olivarum concrematis mangna pars tunc comiit et alios 25 
postea oportuit succidere desiccatos. die nero dominico .xn. eius- 
dem redeuntes cum multitudine mulierum et puerorum ac puel- 
larum peiora malis cumulando ex alia parte dicti castri et casali 
Verdari per decliva montium usque ad casale Palombare simi- 
liter subciderunt arbores et olivas concremando illos et territo- 3^ 
TÌum eorumdem ultra eorum posse per circuitum et ùbique. et 
nisi supervenisset Nicolaus de Calabria conestabulus cum certis 
sociis, qui se demonstravit versus ecclesiam Sancti Helie, propter 
quem abierunt, non dimisissent arborem illesum. 



e. I05B CVin. De gestis per regem*Ferdinandum in Apulia 

ET DUCEM lOHANNEM. 

Hiis omnibus interponam que fama volante in hiis partibus 
pervenit ad aures, qualiter hiis diebus precedentibus gens 
domini Gismundi compressit in Marchia gentes Ecclesie , com- 
prehendens plures conducterìos et multos ex ipsis perimentes. 
set subsequenter fertur quod dieta gens dicti domini ducis Me- 5 
diolani se contulit versus Àpuliam ad dictum dominum regem 
Ferdinandum, et Comes lacobus cum gentibus suis secutus est 
eum, et se adhesit campo dicti ducis lohannis ut uterque cor- 
roboraret vires suas, expositis quibusdam castris ab utraque parte 
ad saccum in itinere eorumdem. set interea dominus rex Fer- io 
dinanduSy ut fertur, ex conspiratione quorumdam civium cepit ter- 
ram montis Sancti Angeli et illam gentibus suis dedit in predam , 
subripiens omne thesaurum ipsius ecclesie in usus suos, circa 



NOTABILIA TEMPORUM. 9; 



exitum mensis iulii subsequentis .vim. indictìone. ob quod dictus 

15 Comes lacobus se contulit in subsidium dicti domini ducis lo- 
hannis et ipse dictus rex Ferdinandus abiit versus Barlectum cum 
gentibus suis, et dictus dux Johannes insecutus est eum cum dicto 
comite lacobo et aliis gentibus suis, ubi dicitur eumdem regem 
obsedisse per mare cum certis navigiis principis Tarantini et 

20 per terram cum diao suo exercitu. 

Etiam tunc temporis dictus dominus Alesander cepit Lamam 
et illam posuit ad saccum, et ex alia parte comes Urbini cum 
suis gentibus venit in comitatu Tallacoczii et cepit quasi omnes 
terras comitatus Albi et dixcursit civitatem Aquile, ubi cepit 

25 quamplures captivos et predam animalium copiosam, et secedens 
inde obsedit dictam terram Albi ut sibi subiugaret eamdem. 

Deinde die iovis .xxvn. agusti .vun. indictione reversi sunt 
per Campaneam Andreas et lacobus Conte cum gentibus suis por- 
tantes annonam et grassciam de Campanea in Sanao Germano* 

30 II set die penultimo dicti mensis agusti *vnn. indictionis reversi e* i<^ ^ 
fuerunt diai domini Andreas et lacobus Conte ac dominus An- 
tonius Trocta conduaerius domini ducis Mediolani portantes gra- 
num in Sanao Germano, et die mercurii secundo presentis mensis 
septembris .x. indictione in aurora accesserunt cum omnibus gen- 

35 tibus suis et cum Germanensibus circa mille ad castrum Cerbarii 
et concremavenmt mangnam partem burgi preliantes usque ad 
portam ipsius Cerbarii per totam diem ; ubi bine inde plures fue- 
runt percussi telis et sagittis ac etiam mortui ; et £iao vespere re- 
dierunt ad Sanctum Germanum , ubi morati sunt prò £ivore vìn- 

4^ demiarum ipsorum, et post aliquot dies recessenmt inde versus 
campum comitis Urbini adherentes eidem. 



CIX. De OBsmiONE regis Ferdinandi in Barlecto. 

Et Inter hec rex Ferdinandus qui dicebatur obsexus in castro 
Barlecti, inde discessit cum .xiii. squatrìs equitum et venit 
versus Crypum Maynardam, ibidem resumens vires suas, quia 
dominus Alesander cum gentibus suis adhesit illi. et tunc domi- 
5 nus papa Pius dicitur venisse Tibcrìm , et mora ibidem faaa per 



94 A. DE TUMMULILLIS 



mensem postea venit Àlatrum, ubi etiam repausavit per dies, et 
dicebatur illum venire ad Sanctum Germanum cum dicto comite 
Urbino et gentibus suis. 

ex. De rebellioke Pedimontis 

ET OBSEXIONE CASTRI CaSTELLUTII. 

Inter hec die iovis .xxiiii. septembris castrum Pedimontis se 
rebellavit et reduxit ad fidelitatem monasterii Casinensis et 
dicti domini regis per viam et ordinem dompni lohannis de 
Mayo et certorum aliorum complicum suorum; ubi fiiit captus 
lannicola de Àtino ducalis capitanius ipsius castri, et subse- 5 
quenter die secundo octobris dictus comes Urbini cum suis 
gentibus obsedit Castellutium et cepit ipsum conterere cum 
bumbardis suis. in quo erant centum pedites et armigeri dicti 
domini ducis Sore cotidie bellantes cum campo, et interim dictus 
dominus dux convocavit in occursum ipsius prìncipem Rosscyani io 
comitem Àntonium Incandolam et Karlum Bayonum cum trìbus 
milibus personis armigeris, qui die sabati .xvii. octobris se con- 
tulerunt apud Soram ; ubi £icto Consilio cum dicto duce venerunt 
e. io6 B in occursum || dicti Castelluczii et castrìmentati sunt circum cam- 

pum adversariorum usque in diem lune .xxvii. dicti mensis. 15 
quibus illic commorantibus Germani ponendo noctumas insidias 
die mercurii .xxi. eiusdem a perdnentiis Vallislucis usque ad 
pontem Posterule discurrentes et pungnantes cum hominibus 
Sancti Helia ceperunt Paulum Paulinum, Àntonium Picanum et 
Nicolaum Taccusum cum .xxvii. aliis bestiis bovinis et baccinis 20 
et cum tribus bestiis equinis et uno somario. 



CXI. De debellatione Castellutii 

FACTA PER GEKTES ECCLESIE. 

Die vero .xxvii. octobris dicti domini princeps Rosscyani et 
Comes Anthonius cum suis gentibus diverterunt a dicto 
campo et venerunt obsexum castrum Pedimontis. quibus di- 
scessis Comes Urbinus preparato bello die veneris penultimo 



NOTABILIA TEMPORUM. 95 



5 dicti octobris vi armata, cepit ipsum Castelluczium et depreda vit 
per totum ac combussit in partem. quo capto dicti domini, prìn- 
ceps et Comes Antonius et Carlus Bayonus deserentes castrum 
Pedimontis venerunt in partem Cerbarii ubi dicitur lu Éiyo. et 
interim ipsc comes Urbini venit versus Insulam faciens pontem 

IO in flumìne ut posset prò sue voluntatis arbitrio transire flumen 
ipsum» non tamen derelinquens campum vallatum multis reparis 
circa Castellutium. et inter hec dicti domini princeps et comes 
Antonius inter se dirìmentes , quilibet remeavit ad lares suas ; et 
Carlus Bayonus per viam Venafri et Cardeti reversus fuit ad 

15 dictum dominum ducem Sore et cum suis se contulit apud So- 
ram nócte, eo quod Sorani ceperant contrahere concordiam cum 
inimicis suis predictis. et dictus dominus comes Urbini quo- 
tidie dixcurrebat terras et castra ipsius ducis usque ad Albetum , 
et proinde cepit castrum Peschy, SoUurì et Campuli depredans 

20 illa. quare ipse advertens se derelictum et statum suum con- 
quassatum per viam domini Petrì Pauli de Aquila congnati sui 
contraxit treugam cum legato domini pape Pii et cum ipso 
comite Vrbino prò parte domini regis; qua conclusa et hinc 
inde firmata cum capitulis inter eos £ictis || die dominico .xxn. <:* 107 ^ 

25 dicti mensis novembris .x. indictione ipsa treuga fuit bannita per 
tubicenes tam dicti ducis quam comitis Urbini, ut onmes vas- 
salli et recommendati utriusque partis de cetero tute et secure 
possent stare Tacere praticare inter se prò libito voluntatis, paao 
adiecto quod si per totum mensem apreUs primo futuri dictus 

30 dux non habuerit succursum ex parte dicti regis Renati, quod 
ipse cum suis prestabit dicto regi Ferdinando debite fidelitatis 
homagium et iuramentum. si autem habuerit subsidium pre- 
valens, quod ipse remaneat in fide sua. et prò conservatione 
predictorum prestitìt vades et pingnora apud dominum papam 

35 castrum Fontane et castrum Casalvierii usque ad dictum tem- 
pus, quo expleto dieta castra revertantur ad dominium et pro- 
prietatem ducis predicti cum integro statu suo quo fiingitur et 
^audet ad presens. 



96 A. DE TUMMULILLIS 



CXII. De alio terremoto post primum in partibus Aquile. 



D 



^ie vero veneris ad quinque horas noctis .xxvii. decembris .x. 
indictione factus est terrcmotus, in ìstis partibus remissus, 
set in pertinentiis Aquile vallidus. excomierunt ibidem multa 
edificia et fuerunt oppressi circa centum homines ibidem, et 
similiter in Castroveteri subversit multas domos et occidit cir- 5 
ca .XII. homines, et relatum est per multos quod in Lombardia 
fuit vallidior et subvertit mangnam partem Padue, Verone, et 
Ferrarie. et exinde per totum mensem decembris secute sunt 
graves glacies et pruyne super terram propter aeris serenitatem. 
et propter ipsam treugam seminatum fìiit multum et tarde; set io 
propter glacies non potuit nassci per mensem, et ultimo die 
decembris circ^ vesperos supervenit magna tempestas imbrium 
et grandinum ad modum cicerum, et coperuit uniuersam terram 
huius patrie ad mensuram medii fslmi et hoc in volvilucem. 
set nocte sequente desuper ninsit per totum et deinde secuta 15 
est serenitas cum dictis pruynis et glaciebus maximis, quales 
«e. 107 B memoria modemorum hominum nunquam vldit. || die nero mer- 
curìi tertio decimo ianuarii .x. indictione c^perunt flare venti bo- 
ree, et invalescentes cotidie die dominicò in nocte sequente .xvn. 
ciusdem mensis dicti venti fuerunt tam vallidi quod in hac 20 
regione evellerunt et efFoderunt radicitus quamplurimos arbores 
omnis generis set potissime olivarum et nucum, set magis più- 
rimos confregerunt et conquassarunt undique adeo quod viator 
meare non poterat per vias nec per campestra directe sine 
obstaculo arborum deiectorum. et similiter in quibusdam terris 2$ 
montanis fere omnes domos lesit tecta discoperiendo in partem 
et aliquas per totum. et postea quiescentibus ipsis ventis cepit 
ningere et pluere de die in diem; set .xxiii. ianuarii in nocte 
ninsit et cooperuit omnem superficiem terre huius patrie. 



NOTABILIA TEMPORUM. 97 



E 



CXIII. De legatione regis Francie 

AD DOMINUM NOSTRUM DOMINUM PAPAM PlUM. 

t redeuntes ad nostrum propositum in hiis diebus successit 
fama de delegatione facta per regem Francorum ad domi- 
num nostrum papam Pium, qui misit oratores suos tres cardi- 
naies, duos archiepiscopos et unum ducem cum quatrìcentis 
j equitibus Romam. qui die veneris .xii. martii intrantes fiierunt 
oviati et recepti in mangno triumpho et honore, et repausati 
per dies postmodum die martis .xvi. eiusdem adeuntes palatium 
in concistorio puplico dicti domini Pape, coram eo explicaverunt 
legationes suas, primo prò parte dicti domini Francorum regis 

IO prestando veram et filialem hobedientiam ipsius eidem domino 
pape et ecclesie sancte Dei, in cuius singnum remisit et restituit 
sibi primaticam Francie, idest ius patronatus quod habebat in eie- 
ctionibus omnium beneficiorum eius rengni et aliorum censuum, 
iurium et redituum nunc usque occupatorum per eumdem. se- 

15 cundarìe offerendo eidem si quando ipse dominus papa vellet 
assumere cruciatam et pungnam contra infideles Turchos op- 
prìmentes instanter christianam religionem, quod ipse rex prò 
subsidio catholice fidey christianorum intenderet ire vel mietere 
triginu milia equites et sexaginta milia pedites pungnatorum prò 

20 tribus annis fulcitis suis sumptibus et expensis. tertio et ultimo 
sibi declarando quod ipse rex intenderet ad victoriam lanue opti- 
nendam et ad subcursum et statum regis Renati et eius filii 
ducis lohannis super adeptione rengni huius usque ad finem. 
Il quibus expositis dictus dominus noster papa in dicto conci- e. 108 a 

25 storio suo puplico dictis oratorìbus tribus brevibus verbis sub 
compendio inquiens satisfecit grato et placito ac ylari vultu dì- 
cens: « filius noster dilectus* Francorum rex sua humanitatis vir- 
« tute mangna dedit et maxima optulit set pauca postulavit ». 
et hiis dictis predictus surrexit dominus et dixolutum fuit con- 

30 cistorium, aliud specialiter non dedarans, et subsequentibus ali- 
quibus diebus dicti oratores abierunt, habita responsalì epistola 
a domino papa. 



98 A. DE TUMMULILLIS 



E' 



CXIIII. De fide fracta per Germanenses contra 

HOMINES SaNCTI HeLIE. 

t transcurso tempore diete treuge facte per comitem Vrbi- 
num cum dicto duce Sore, dictus comes Vrbini venit in 
Campaneam infra Florentinum et Ananeam cum gentibus suis et 
resedit ibidem aliquibus diebus donec prepararetur ad agenda 
neminem offendendo, et interim homines sancti Helie tam prò 5 
se ipsis quam nomine circumstantium castrorum abbatie timen- 
tes de dixolutione treuge ceperunt cum dominis Filippino gu- 
bematore casinensi et Corso armorum conducterio dicti comitis 
Vrbini et capitanio Sancti Germani, ac cum quatuor hominibus 
ipsius civitatis Sancti Germani contractare certam aliam novam io 
treugam inter eos, ut in futuris mexibus unusquisque pacifice et 
quiete posset recolligere annonam suam. et transmissis bine 
inde licteris super pratica ipsius treuge fìiit submota offensio 
ut unus non offenderet alium interea, nisy prius per duos dies 
ante intimaret ; quapropter omnes quasi exibant ad laborem sub 1 5 
spe future treuge. ad cuius conclusionem dicti domini guber- 
nator capitaneus et quatuor Sancti Germani malitiose et callide 
prò confirmatione diete treuge scripserunt quamdam licteram 
eorum sigillis sigillatam capitaneo et universitati ipsius castri 
Sancti Helie, ut micterent duos vel tres homines suos ad con- 20 
ferendum cum eis super pratica diete treuge, quod durante dieta 
per eos non fieret aliqua novitas contra nos. ad que dicti 
capitaneus et universitas Sancti Helie destinarunt oratores suos 
me notarium Angelum, Sarracenum, Antonium Trucam, et Ma- 
lamtestam audituros et relaturos que dicebantur per dominos et 25 
e. los B universitatem eosdem. || quibus adplicitis statim fuenmt in ca- 
mera dicti Corsi capitanei detempti et captivati proditorie et 
inique secundo die iunii .x. indictionis et in momento se pre- 
parantes ad dixcursionem ipsius castri Sancti Helie, quo gene- 
raliter omnes exiverant ad opus suum sub spe conclusionis diete 30 
treuge, et venerunt usque ad portas quiete, et postea ceperunt 
bellare rapere et captivare quotquot potuerunt. in qua dixeur- 
sione, Deo gratias, non fuerunt capti nisy octo alii homines 



NOTABILIA TEMPORUM. 99 



capti vati, set ammalia quamplura et bona alia per campestra in- 
35 finita, credeutes propter captionem predictorum optinere dictum 
castrum; set, Deo gratias, remanserunt delusi ab eorum propo- 
sito iniquo, quia demum ipsi captivi cum difficultate fuerunt 
redempti et castrum ipsum in sua libertate permansit. 



I 



CXV. De treuga contractata per comitem Vrbini 

INTER REGEM ET DUCEM lOHANNEM. 

n quibus diebus dictus comes Urbini cum suis gentibus se 
contulit apud Soram et per aliquot dies residens ibidem in 
campo mangnam partem segetum eis abstulit et destruxit ; postea 
secessit versus turrim Campilatri, et ibidem figens temptorìa 
5 resedit per dies plures* inter quos dies cepit iterum contractari 
nova treuga inter ipsum comitem Vrbini prò se ac nomine et 
prò parte sanctissimi domini nostri pape et serenissimi regis 
Ferdinandi ac illustrissimi domini ducis Mediolani ex parte una 
et dictum dominum ducem Sore eiusque subditos et vassallos ex 

IO parte altera, que facta et confirmata fiiit inter eos ad diem .xxi. 
iulii .X. indictionis. qua treuga firmata et bannita die .xxiv. eius- 
dem mensis dictus comes Vrbini inde recessit et adripiens iter 
per Soram versus Valzeranum adscendit versus Tallacoczium 
remanente gubematore Campanee et Sancti Germani lohanne 

15 Malavolta, qui misit et destinavit in subsidium et gubemium 
Sancti Germani suum nepotem Malavoltam cum duabus squatris 
equorum, et Chyappinum cum centum peditibus armatorum. 



CXVI. De progrexu regis et ducis Iohannis 

UNUS CONTRA ALTERUM. 

Set interea dictus dux lohannes cum comite lacobo devicta 
Apulia venit cum suo exercitu versus Terram laboris ad 
vallem || Bencventanam ubi resedit ; quod sentiens dominus rex 
exiit cum gentibus suis oviam illi usque ad C;incellum et ibidem 
fixit temptoria sui exercitus per plures dies mensis iulii et agu- 



€. log A 



100 A. DE TUxMMULlLLlS 



sii. et inde, se permutantibus versus Apuliam ubicumque ipse 
dux lohannes secedens ponebatur in campo et dictus dominus 
rex sequens illum firmabat se ex adverso ad trìa et quatuor 
milearia a longe. 



D 



CXVII. De trasfiguratione lune et conflictu 

COMITIS IaCOBI. 

^ie autem .vin. agusti luna .xiiii. in albis circa occasum 
ipsius lune, referentibus quìbusdam, apparuit sanguinea et 
sequentibus diebus aer factus est caliginosus per totum ac si 
essent nebule, et deinde cepit pluere et nebulas fugare, set die 
mercurii .xi. mensis agusti .x. indictionis preveniente dicto 5 
rege in obsidione Terreursare, dux lohannes cum comite lacobo 
cupientes terram ipsam succurrere cum certis squatris de gen- 
tibus suis, apparuit in quodam monticulo ut se ostenderet et 
daret illis spem succursi, et misit certas alias squatras in declivo 
et descensu dicti monticuli oviam inimicis suis cum quibus io 
capto bello coacti sunt terga vertere, et dum ipse comes 
lacobus veliet occurrere illis, totus campus regius insurresit ad- 
versus illos opprimens eos in atro bello, et dum sic preliarentur 
equites, pedites dicti comitis lacobi qui remanserant in custo- 
diam carriagiorum , extimantes ipsum comitem lacobum esse 1$ 
captum et conflictum proditorie, insurresserunt contra dictos 
carriagios et illos dirripientes posuerunt ad saccum et in predam. 
quod perpendentes diete gentes preliantes, quod eorum bona 
exponebantur ad saccum ab amicis, relinquentes bellum conver- 
tebantur in occursum suorum carriagiorum ; propter quod inimici 20 
insequuti sunt illos et ceperunt circa tricenta carriagia et armi- 
geros ex illis quamplures. et sic per totum illum diem fiiit 
commissum asperrimum bellum, ubi dicuntur occubuisse plures 
mille viros ex utraque parte: ymo si non amisissent dieta ca- 
riagia de armigeris, fiierunt plures capti de inimicis quam de 25 
e. 109 B suis. Il propter quod belli excidium dictus dux lohannes cum 
comite lacobo et residuis gentibus suis secessit versus Barlectum, 
ubi tunc erat princeps Tarantinus cum gentibus suis credens se 



NOTABILIA TEMPORUM. loi 

adherere illì et resumere vires suas; set ipse princeps videns 
30 ipsum ducem sic confractum, mutato proposito prò statu suo 
vertere terga dicto duci lohanni et reconciliari per modum treuge 
cum domino rege Ferrando, et capitulato cum eodem dictus 
dux lohannes egre ferens cum comite lacobo discessit ab ilio 
et dubitans retrocedere per Apuliam impetrato salvoconductu a 
35 rege direxit gentes suas versus Aprutium per terram, et ipse 
cum comite lacobo per mare venerunt ad portum Ortoni de 
mense octobris «xi. indictionis, et illic confrontati sunt cum dictis 
gentibus suis. 



CXVni. De captione Sancti Angeli per Chyappinum 

ET GeRMANENSES. 

Set de mense preterito septembris .m. eiusdem, videlicet die 
venerisy orto iam soie Chyappinus conestabulus cum sociis 
suis et civibus Germanensibus proditorie ceperunt terram Sancti 
Angeli preter castrum, exponentes illam in predam et depor- 
5 tantes bona ipsa ad Sanctum Germanum ; unde ea die in nocte 
sequenti fìiit succursum per dominum principem Rosscyani Dyofe- 
bum et Honoratum Gaytanum, et accepto castro prò ipso prin- 
cipe expulerunt inimicos capientes de illis circa quatraginta pedites 
et totidem somaria bonorum. et post hec dictum castrum iuit 
IO resingnatum in manibus domini ducis Sore. 



CXIX. De domino Alonso et Mactheo de Capua 

ET GESTIS suis. 

Mense autem octobris subsequente dominus Mactheus de Ca- 
pua et dompnus Alonsus cum gentibus et complicibus suis 
circa tria milia virorum venerunt obsidcntes certas teijas Aprutii 
videlicet Agnonum, castrum Sanguinis et terras abbatie Sancti 
5 Vincentii, et statutis certis peditibus in ipsis'terris quas ceperant 
postea abierunt. || et interim dicti dux lohannes et comes lacobus 
de Ortona venerunt in terris domini comitis Antonii Incandole 



e. un A 



102 A. DE TUMMULILLIS 



videlicet in Furcam Falene, ubi convocari fecit ad consilium ce- 
lebrandum dictos dominos principem Rosscyani et ducem Sore et 
alios coliaterales suos, qui die sabbati .xxiii. octobris adrìpuerunt io 
iter ad dictum ducem lohannem et celebrato Consilio inde vene- 
runt pariter ad castrum Sangri, in quo residerunt per plures dies; 
et inde descendentes dictus dominus dux lohannes cum principe 
Rosscyani, duce Sore, domino Honorato Ga)rtano et aliis plu- 
ribus dominis die .vmi. novembris venerunt Venafrum et moram 1 5 
ibidem facientes per dies dictus comes lacobus in discessu castri 
Sangri discessit ab ipsis cum sequacibus suis iter faciens versus 
comitatum Celani, quem cepit infra paucos dies, et obsedit co- 
mitissam in castro Celani, quod etiam cepit vi et manu armata 
in ipsis diebus. 20 



CXX. De adeptione Apulie et adventu domini 

REGIS IN TeRRAM I<AB0RIS. 

Set interea dominus rex Ferdinandus adepta et optenta quasi 
tota Àpulia cum suo exercitu venit subiugando sibi dominos 
et barones quos poterat in Terram laboris et sua temptoria fixit 
circa Pontem Latronem secus flumen Capue. quo ibidem per- 
morante in obsidione ipsius cum mangno exercitu, quia dictus 5 
dux Calabrie venerat apud Concam et deinde Suessam et non 
confidebat prevalere dicto regi et exercitui suo obsidentibus 
dictum castrum Pontis Latroni, ex mandato dicti ducis lohannis 
venit dictus comes lacobus repente ex comitatu Celani die sab- 
bati .XVIII. decembris transiens per abbatiam Casinensem cum io 
circa duobus milibus personis et accessit Gallutium, cuius ad- 
ventus veniens ad aures dicti regis statim discessit ab obsidione 
predicta, dubitans ne ibidem deprimeretur ab suis emulis, et 
iter arripuit versus Capuam, ubi resedit per dies. 



NOTABILIA TEMPORUM. io; 



CXXI» De reversione COMITIS IaCOBI TRANSEUNTIS c. hob 

PROPE Sanctum Heuam. 

Post hec dictus comes lacobus celebrato Consilio cum dicto 
domino duce lohanne principe Rosscyani et aliis dominis 
ibidem adstantibus in civitate Suesse, reversus est transiens per 
ipsam abbatiam et veniens prope castrum Sancti Helie .xxiiii. 
5 die decembris, videiicet in vigilia nativitatis Domini, quo die 
accessit Albetum; et inde progrediens versus castrum Peschy 
Sollori illud obsedit; set non cepit per illum diem, et inde 
adscendit versus comitatum Cetani. 



CXXn. De adventu ducis Iohannis 
AD Sanctum Heliam ibidem pernoctantis. 

Die vero martis .xxvui. mensis decembris dictus dominus dux 
Calabrie cum gallis et curialibus sequacibus suis circa mille 
personis venit de Mineano ad hoc castrum Sancti Helie circa 
vesperos et ibidem pemoctavit. et princeps 'Rosscyani qui secum 
venerat in comitatu cum gentibus suis, retrocessit ad castrum 
Cerbariiy ubi eadem nocte pemoctavit. set mane facto rediit ad 
ipsum castrum Sancti Helie cum quatuor squatris armigerorum 
suorum, et adsociavit ipsum ducem lohannem usque ad Olivellam, 
pertinentiam dicti castri, et inde regressus est in patriam suam. 



CXXm. De progresso ipsius versus Aquilam et Aprutium. 

Et ipso die dictus dux lohannes progressus est per vallem 
Olyc usque Albetum ad dictum ducem Sore, ibidem pemoc- 
tando, et sequentl die iovis accessit Soram, et die veneris inde 
arrìpuit iter versus vallem Rubeti secus Valzeranum cum duce 



CXXl, 4. Innanzi a prope castrum era aiuto Mcrilio ad hoc castroni sancti Helic. 
ch< indi fu cancella ta. CXXIll, a. Olye| necondo H Cod. piutlo$io Clye 



e. Ili A 



104 A. DE TUMMULILLIS 



Sore et aliìs dominis sequacibus suis. et postea se adhesit dicto 5 
corniti lacobo et pariter accesserunt versus Aquilani prò ordi- 
natione futurorum agendorum. 

Die .VI. ianuarii quidam conducterius vocatus Malaspina cum 
centum peditibus et .xxx. equitibus transivit hac ad dominum 
Dyofebum militantem sub principe Rosscyani, quos miserat co- io 
mes Averse eius pater. || et post visitationem Aquile dictus do- 
minus lohannes cum comite lacobo duce Sore et comite Antonio 
venerunt in Penteriam pertinentiam Sulmonìs et ibi circumquaquc 
per alia castra cum gentibus suis residentiam fecerant yeme od- 
sidentes et angustiantes dictam civitatem Sulmonis undique per 1 5 
dies multos, adeo quod propter famero et penuriam omnium co- 
mestibilium in fine mensis martii oportuit eos declinare ad fide- 
litatem dicti domini ducis lohannis et insuper sibi solvere, ut 
dicitur, sexdecim milia ducatorum. post cuius captionem fuit 
etiam captum castrum Interaque et expositum ad saccum et 20 
castrum Luci et plures alie terre. 



CXXini. De dixcursione Caselvierii 

FACTA PER LUDOVICUM MaLVITIUM ET HOMINES SaNCTI GeRMANI. 

Post quos dies in sabbato sancto videlicet .vini, mensis aprelis 
cives Germani una cum Lodovico Malviczo armorum ca- 
pitaneo ciim gentibus suis dixcurrerunt Roccamsiccam et collem 
Sancti Mangni , ubi ceperunt circa centum pecudes et centum ani- 
malia grossa adsportantes in Sancto Germano, et subsequentibus 5 
diebus videlicet die mercurii .xiii. aprelis quidam conestabulus 
nomine Romangnolus cum sociis suis et aliquibus Aquefimdate, 
Vallisrotunde et dicti castri Sancti Helie dixcurrerunt castrum 
Casalvieri facientes certam predam animalium in eodem. quam 
Atinates oviam exeuntes prò conservatione treuge facte cum io 
domino dicti Casalvieri, abstulerunt et illam restituerunt patronis 
depredatis ; ex qua causa fiiit violata treuga et ceperunt in valle 
Cummimi unus offendere alium per fax et nefax. 

CXXUlf 8. invece di ìanoariì prima fu tcritto e poi cancellato fcbruarii 



NOTABILIA TEMPORUM. 105 



CXXV. De disdicta treuge inter Sanctum Germanum 

ET Sanctum Heuam. 



D 



^ie autem mercurii .xxvii. aprelis «xi. indictionis Ludovicus 

de Malvitiis de Bononia armorum tonducterìus et Uni- 

versitas Sancti Germani una cum eodem miserunt in Sancto 

Helia dixdictam treuge cum observatione sex dierum futurorum, 

5 prout in eorum capitulis et pactis hinc inde dicebatur fuisse 

deciaratum, || prohibentes ut de cetero homines et mulìeres utrius- cui 
que partis non conversarentur invicem nec transgrederentur fines 
terrìtorii sui. set ante hac infra ipsum terminum dixdicte treuge 

Pilliczonus et dictus Truta de Sancto Helia euntes Cerbariiun 

< 

IO per viam Aquefundate per socios dicti domini Ludovici fiierunt 
capti et clam adsportati ad Sanctum Germanum, ubi post dixcur- 
sum diete dixdicte fuerunt puplicati captivi et taxati ad recaptum. 



CXXVI. De sindicis Sancti Helie 

LEGATIS AD DUCEM IOHANKEM IN AQUILA. 

In hiis etiam diebus dompnus lulyanus de Sancto Helia et 
dompnus Johannes Papa de Vallerotunda syndici omnium 
terrarum abbatialium videlicet de ipso mense aprelis accesserunt 
ad ducenl lohannem in Aquila exploraturi de fiiturìs agendìs 
j circa messes. qui redeuntes retulerunt diaum ducem lohannem 
per eorum orationem accessisse Lancyanum prò obtemptu ipsius, 
ubi tunc erat comes lacobus in obsidione eiusdem; tamen ad 
defensionem huius patrie (uit remissus dictus dux Sore ad pa- 
triam suam. 

CXXV, B. ipsum Mft CoJ. è scritto due volte. 



io6 A. DE TUMMULILLIS 



e. 113 A 



CXXVn. De conspiratione Radolfi 

CUPIENTIS PERDERE CASTRUM SaNCTI HeLIE. 

Et durante dieta prohibitione conversationis ad invicem ob 
causam facta, quidam Radolfiis fidus comestabulus dicti do- 
mini ducis Sore commorans in Sancto Helia cum certis suis 
sociis peditibus adversus ipsum ducem et ipsum castrum con- 
spiravit satagens ipsum perdere et dare in manibus inimicorum. 5 
qui clam conversabatur in Sancto Germano, et facta confedera- . 
tione cum dìcto domino Ludovico et hominibus Sancti Germani 
querebat opportunitatem et viam quemadmodum deciperet ca- 
strum Aquefimdate et Sancti Helie, vedelicet hoc modo, pluribus 
diebus elapsis dictus Radolfiis se iactaverat et puplice divulgabat io 
quod dictus dominus dux Sore sibi commiserat ut coadunaret 
sexaginta socios sub se prò defensione huius patrie, quia ipse 
dux confirmabat sibi et providebat de stipendiis oportunis. || qui 
sub hoc colore post firmatum prodimentum cum dicto domino 
Ludovico et Germanensibus, finsit se accedere Venafrum per 15 
viam Aquefimdate cum quodam Antonello cive venafrano socio 
suo et disscedens de sero in vesperis a Sancto Helia accessit ad 
castrimi Aquefiindate, ubi dolose rogavit quatuor homines ipsius 
castri, ut prò ilio sero receptarent saltem sexaginta socios suos, 
quos fecerat, ut dicitur, super illuc venturos. qui prece spopon- 20 
derunt contentari illos subscipere. set eorum capitaneus contra- 
dixit cum lohanne fratris Amici incola ipsius castri, dubitantes 
aliqualiter de ipsis ne essent delusi, propter quod dictus Radolfus 
animadvertens se frustatum ad iniquo proposito et desiderio suo, 
exiit foras dictum castrum et portavit certam quantitatem panis 25 
illis sociis qui secundum propositum venerant parati sub imperio 
et ordinatione ipsius Radolfi, et refocillati circa ipsum castrum 
pemoctanmt usque mane, mane autem facto dictus Radolfus 
petiit ex hominibus ipsius castri quinque homines prò eorum 
guyda ad demonstrandum yter quo tenderent versum Sanctum 3^ 
Germanum ad discurrendum illum cum cpmite Marcho armorum 
conducterio domini principis Rosscyani, quem ficte asserebat 
venisse et latere cum gentibus suis in pertinentiis ipsius Sancti 



NOTABILIA TEMPORUM. 107 



Germani ob causam dixcursionis eiusdem. qui homines pure hoc 

35 credentes miserunt quinque ex eis ostensori viam predictam. 
set dum essent parum longe ab Aquafundata usque ubi dicitur 
Pratolongo^ fuerunt capti per socios Chyappini conestabulì ibidem 
cum sociis suis latitantis et deportati per eos ad Sanctum Germa> 
num predìctum. set ipse gentes non venerunt nisy ad Sanctam 

40 Luciam pertinentiis Sancti Germani, ubi latitabat dictus dominus 
Ludovicus cum onmibus gentibus suis et multitudine aiiorum 
hominum armatorum undique aggregatorum ad proditionem 
ipsius castri Sancti Helie, secundum propositum et ordìnem 
datum ab ipso Radolfo, qui inde misit dictum Antonellum de 

45 Venafro socium suum ad convocandum certos alios socios suos 
qui erant in mansione sua in dicto castro Sancti Helie, ut statim 
accederent ad eum prò dixcursione Sancti Germani predìai quam 
intendebat facere. || set quia de ipsis sociis quidam Andreas de 
Alifis, cuius familiaris iuerat pridie captus et adsportatus in Sancto 

5^ Germano et ad intercessionem ipsius Radolfi cbm commorantis 
in Sancto Germano estitit liberatus, cui etiam iuit delatum sa- 
cramentum ne quod audierat cuicumque revelaret de proditione 
ipsius castri Sancti Helie, promictentes insuper sibi multa bona; 
ipsum relassarunt commictentes ut in suo adventu ad Sanctum 

55 Heliam diceret ex eorum parte dicto Andree de Alifis, ut quando 
casus evenerit diete proditionis prudenter et strenue operaretur 
et ageret, quoniam Victoria obtempu dabant et constituebant 
ipsum comestabulum centum peditum et quatuor lancearum > ac 
etiam dabant opulentiorem domum ipsius castri ad saccum, no- 

^o tificans sibi ordinem prodimenti, videlicet quod ipse Radolfus 
confidens in iuvenibus Sancti Helie mictebat prò eis ut irent 
cum eorum armis provisi in pertinentias Sancte Lucie , ubi la- 
titabat Comes Marcus cum gentibus causa dixcurrendi Sanctum 
Germanum. quos si accessissent, dicti Ludovicus Maleviczo et 

^5 Chyappinus et alii Germanenses ibidem latitantes cepissent et 
postea discurrissent ipsum castrum cum hiis et aliis forte in 
discursione captis; ex quibus videbatur eis prò certo optinere 
Sanctum Heliam et illud exponere in predam. set misericordia 
Dei cooperante et virtute compa^ionis socii dicti Andree, qui 

70 sibi tamquam patrono suo revelavit dictum tractatum, et ipse 



e. 113 B 



io8 A. DE TUMMULILLIS 



Andreas compatiens hominibus ipsius castri, revelavit omnia ca- 
pitaneo ipsius castri et ceteris aliis hominibus secreto, et exinde 
fiiit captus dictus Àntonellus de Venafro socius ipsius Radolfi 
qui venerat vocatum alios consocios suos et iuvenes Sancti 
Helie; quia expositus questionibus et tormentis per dictum ca- 75 
pitaneum confexus fuit omnia per ordinem suprascriptum, et 
sic ipsum castrum evasit ab imminente periculo supradicto. set 
ipse miser Àntonellus de Venafro de mandato domini ducis 
Sore per notarium Stefanum viceducem fuit suspensus in quo- 
dam situ ubi dicitur lu Pantano, ultra flumen in conspectu dicti ^^ 
castri .vm.* die dicti mensis madii. set porro dictus Ludovicus 
et Chiappinus cum hominibus Sancti Germani dixcurrerunt dic- 
tum castrum et ceperunt &cere guastum grani in campo dompni 
e. 113 A lulyani. Il et postmodum die .x. eiusdem mensis madii dictus 

Chyappinus comestabulus cum sociis suis et hominibus Sancti 5 
Germani dixcurrerunt castrum Tirellarum usque ad ecclesiam 
burgi ipsius castri, et ceperunt Petrum Cari et .xn. boves et 
quemdam alium Meulum interfecerunt ; set subcurrentibus homi- 
nibus Collis Sancti Mangni, qui eadem bora ibant cum scorta ad 
macinandum in terram Àiini et hominibus Bellimontis, dicti ^^ 
Chyappinus et socii (uerunt expungnati et conflicti ac quidam 
ex eis interfecti et alii circa quindecim capti et plures persecuti 
usque ad declivum montium, ubi fuerunt plura arma deperdita 
cum duodecim balistris de calibe et aliis armis undique relassatis. 



CXXVni. De eclipsi solis per medum horam. 

Deinde ipsis diebus videlicet die mercurii .xvu. madii fìiit 
volvilunium, in quo fìiit eclipsis solis per mediam horam. 
set per aerem nubilosum non apparuit evidenter; tamen cemen- 
tibus et animadvertentibus patuit rem sic esse manifeste. 

In quibus etiam diebus mangniiìci domini Andreas et lacobus 5 
Conte armorum conducterii cum certis aliis armoium conducto- 
ribus et peditibus venerunt in campum inter Insulam et Castel- 

CXXVIII, 4. Dopo manifeste spaUo vuoto di due righe circa nel Cod. 



NOTABILIA TEMPORUM. 109 



luczium, et illic se firmantes expectabant alias gentes Ecclesie ad 
confundendum et debellandum terras dicti ducis Sore. propter 

IO quas gentes comes Marcus armonim conducterìus die .xxii. 
madii venit in occursum et ausilium ipsius ducis cum .lx. equis 
et .xxxx. peditibus in Sanctum Heliam et ipso die discurrentes 
Sanctum Germanum properarunt ad dictum ducem in occursum. 
Il cum quo permorantes per octo dies, quia non videbantur pre- e. 113 b 

13 valere, reversi sunt Venafrum per viam Pontiscurvi et Sancti 
Angeli, et inimici cepenmt prevalere et maiori auxilio muniri» 
et ampliatis viribus offendere terras et subditos dicti ducis et 
per vim introduxerunt bladum et grassyam in castro Peschij Sol- 
luri transeuntes flumen Sore .xxix. mensis madii .xi. indictione. 



E 



CXXIX. De penuria universali totius rengni 

SET SPETIALI CASTRI SaNCTI HeLIE. 

t nota quod predicto anno communiter in toto hoc rengno 
fuit tam immensa penuria et carastia omnium victualiorum 
prò usu et victu hominum qualis memoria hominum in con- 
trarium non existit, et potissime in hoc castro Sancti Helie» 
5 quod iam tribus annis elapsis substinuit depopulationem omnium 
arborum fhictuum et segetum ipsius. quare oportuit universaliter 
omnes circumcirca per alias terras vagare et turpiter querere et 
mendicare et emere sibi et fìliis suis cibaria opportuna expo- 
liantes se et eorum domos pecuniis argento et auro ac vestibus 

IO et pannis et aliis cunctis rebus quas habebant in domibus suis; 
quia tunc valebat ipsum granum ad rationem tarenorum octo 
quilibet thummulus, et alia victualia ad rationem tarenorum qua- 
tuor. ex qua penuria dicuntiu* plures defecisse £ime non habentes 
unde sibi subvenirent. 

1 5 Die autem iovis secimdo iunii .xi. indictione dieta gens ini- 

micorum ceperunt casale Cummuni et exposito in predam de- 
molierunt et ingne concremarunt illud. || posquam de die in diem 
discurrentes per alias terras et loca ipsius ducis Sore ceperunt 

CXXIX, II. r>npn subvenirent sfa^io vu^to nel CoJ ycr circa due righe. 



e. 114 A 



no A. DE TUMMULILLIS 



Ysulam, Sanctum Patrem, civitatem Sore propter guastum et 
Arpinum; quapropter oportuit dìctum ducem sibi consulere et 20 
providere. et mictens oratores suos ad dominum Neapulionem 
de Ursinis capitaneum gentis Ecclesie ceperunt tractare concor- 
diam cum domino nostro papa, et interim autem et post misit 
alios oratores suos prò subsidio ad ducem lohannem et comitem 
lacobum et novixime misit dictum Antonium fratrem suum 25 
infra sex dies rediturum. et interim facta confederatione et ca- 
pitulis cum domino Neapolione, dictus dux misit alios oratores 
suos ad dictum dominum papam .xx. die iunii prò confirmatione 
dictorum capitulorum. 



CXXX. De adventu comìtis Iacobi in occursum ducis Sore. 



E 



t interea comes lacobus voiens venire in subsidium ipsius 
ducis Sore dicitur properasse versus Sulmonem, inde de- 
scendens usque ad castrum Scanni, quod ceperunt et posuerunt 
in predam, et inde venit cum gentibus suis inter Peschum As- 
serri et castrum Opi, et illic se fìrmavit. quo audito dictus dux $ 
se contulit clam ad illum consultum cum eodem. et inter hec 
reversi sunt oratores qui accesserant ad dominum papam refe- 
rentes ipsum subscepisse dictum dominum ducem gratiose in 
filium sancte matris Ecclesie et prò futuro confederasse cum 
eodem; prò cuius securitate ipse dux dedit et consingnavit in io 
vadem dicto domino pape castrum Arcis, castrum Brocchi, et 
castrum Collislongi. quibus consingnatis ipse dux .xxviii. die 
eiusdem mensis sublevavit insingnia et vexilla diete Ecclesie 
super arcem Albeti, ubi ipse morabatur. et sic cum dictis suis 
e. Ili B inimicis remansit in tranquillitate et pace in ipsis diebus. || quo 15 
pacificato dictus dominus Napulio et legati dicti domini pape 
inde disscedentes venerunt ad Roccamsiccam, quam stati'm opti- 
nentes properarunt ad Pontemcurvum et exinde versus Roccam 
Guglielmi, quibus obtemptis progressi sunt Flumariam, et su- 
biuogatis terris ipsius Flumarìe die sabati secundo iulii vene- 20 
runt in partem Sancti Germani et castrimetati sunt per dies 
ubi dicitur Le nuci campanine. verum quia ante hac castrum 



NOTABILIA TEMPORUM. in 



Sancii Helie videns sanctam Ecclesiam rengnare et cupiens sibi 
et sacro monasterìo Casinensi se subicere et subire, sponte et 

25 principaliter se ad ipsonim fidelitatem reduxit precedenti die 
ante adventum dicti campi Ecclesie, et per consequens sequenti 
die castra Vallisrotimde, Aquefundate, Veticosi et Cerbarii 
subsecuti sunt fidem eamdem. set quia in aliquibus terris erant 
arces detente per ipsum ducem, illas similiter per suos commis- 

30 sarios fecit consingnare diete Ecclesie, scilicet castrum Sancti 
Angeli et Terocli; set castrum fiandre optinuerunt velie nolle 
exponentes similiter in predam. 



CXXXI. De diversione ducis Iohannis a coaute Iacobo 

ET REDUCTIONE IPSIUS AD FIDELFTATEM ECCLESIE. 

Subsequenter dictus dominus dux Johannes videns et congno- 
scens excidium dicti ducis Sore et alionim dominorum collate- 
ralium suorum et victoriarum Ecclesie et dicti regis Ferdinandi, 
segregans se a dicto comite Iacobo ex Aprutio cum circa mille 
5 personis de curialibus suis venit in occursum et ausilium principis 
Rosscyani expectantis circa se dictum campum in civitate Suexe 
ubi ipse erat. et ex alio latere dictus rex Ferrandus similiter 
venit et intravit in ipsis diebus per litora Rocce montis Dra- 
gonis per vim et bellum (racto reparo in pertinentiis diete ci- 

IO vitatis Suexe. et postea dictus campus Ecclesie se movit de 
pertinentiis Bandre et retrocessit per Flumariam versus Sanctum 
Apollinarium et Sanctum Georgium, et inde per gabatas versus 
Castrum Forte et Suyum. et sic dictus rex processit oviam 
ipsis et ceperunt Suyum et Turrem Garilanì et proinde se ag- 

15 gregaverunt diete gentes similiter in invicem. || eodem tempore e. usa 
Comes lacobus dixcursit castrum Sanguinis, ubi cepit multos et 
quaraplures homines captivos et combussit ac posuit in predam 
totum burgum eius. et interim dictus Napulio segregans se a 
dicto rege retrocessit cum septem squatris equitum et venit in 

20 comitatum Celani, quem infra breves dies revocavit ad dominium 
et fidelitatem suam. et sic per consequens excellentes domini 
Comes lacobus et comes Antonius Incandola se redusserunt ad 



112 A. DE TUMMULILLIS 



fidelitatem diete Ecclesie cum complicibus et subditis suis ac ad 
servitia dicti domini regis Ferrandi et ducis Mediolani, qui pa- 
riter accesserunt versus Aquilani pungnaturi centra eam prò fide- 25 
litate predicta. set parum fecerunt. set dicto domino rege stante 
in obsidione diete Rocce montis Dragonis propter malum aerem 
et pestem oportuit ipsum secedere et ire obsexum turrem Fran- 
cholisi ubi permansiti per totum mensem agusti et ultra. 



CXXXn. De alia prophetia dudum facta et reperta. 

Set ad evidentiam et intelligentiam eorum que nunc usque 
gesta sunt et premeditationem fìiturorum hic interpone et 
introduco quamdam aliam prophetiam dyu habitam et per me 
transumptam, pertinentem secundum meum iudicium et intellec- 
tum ad paxiones et angustias preteritas et modemas et forte 5 
venturas, que per hos versus describitur et promulgatur , videlicet : 

Gallorum levitas Germanos iustificabit, 

Ytalie gravitas Gallo confusa vagabit, 

Anno millenis tercentum bis quadragenis 

Atque quaterdenis consurget Aquila grandis, io 

Costantina cadet et equi de marmore facti 

Et lapis erectus et multa palatia Rome. 

Gallus subcumbet et erunt victorie singna, 

Errabit mundus erit urbs vix presule dingna. 

Papa cito moritur Cesar rengnabit ubique 15 

Et post hee vana cessabit gloria cleri. 

Ex quibus omnibus in partem a preteritis et modemis homi- 
nibus visa sunt; set alia que sequentur relinquamus videnda fu- 
turiSy veris existentibus superius descriptis et in ipsa prophetia 
prolatis et narratis. 20 

CXXXII, 15. Cod, udiqiie 



NOTABILIA TEMPORUM. iij 



E 



CXXXin. De concordia facta per regem cum c 115 ■ 

PRINCIPE ROSSCYANI. 

t interea tractata (uh pax et concordia inter ipsum dominum 
regem Ferdinandum et principem Roscyani, que secundum 
relationem multorum fuìt conclusa et firmata in principio mensis 
septembrìs .xii.* indictione. et dictus dominus dux Johannes 
5 necessitate compuisus, videns victoriam dicti regis et se derelic* 
tum ab omnibus seqtucibus suis, quia in capitulis dicti principis 
cum domino rege (uerat deliberatum et conclusimi , habuit et 
optinuit salvum conductum ex dieta Suessa dissccdendi ad pa- 
triam suam per certum temporis spatium. et inter ipsum do- 
lo minum regem et principem Rosscyani dicitur fìiisse contractam 
affiniutem : videlicet quod filius ipsius principis deberet accipere 
in uxorem filiam ipsius domini regis, quem ipse rex intitulavit 
ducem ipsius Suexe, et ipse princeps resingnaret dicto domino 
regi ceteras terras, videlicet ipsam Roccam montis Dragonis, Ca- 
1 5 linulimiy et Turrem Francolisi , prò quibus deberet habere Turrem 
Garilani, Traiectum et civitatem Venafri; propter quod Traiec- 
tum, quia illum tenebat comes Fundorum, fiiit visa oriri sdi- 
qualis dixcordia inter ipsum comitem et dominum regem, eo 
quod promisisset illam dicto principi in contemptum ipsius. 
20 qua concordia conclusa dominus Honoratus Gaytanus collega 
ipsius principis dissentiens diete concordie secessit ab eodem 
cum stipendiariis suis progrediens ad terram suam Montis Ro- 
doni, et illic resedit cum circa tercentis personis armorum sub 
fidelitate diete domini ducis lohannis, opprimendo circumstantes 
25 hostes fideles dicti domini regis. in quibus diebus Sanctus Victor 
et Sanctus Petrus in fine per viam Loysii de Ossona gubema» 
torìs Casini se redusserunt ad fidelitatem monasterii Casinensis 
et dicti domini regis, videlicet penultimo die agusti, et sub- 
sequenter castrum Cucurutii; et sic omnes terre abbatie Casi- 
30 nensis in ipsis diebus fuerunt reintegrate ad fidelitatem et bobe- 
dientiam veram ipsius sacri monasterii Casinensis. 



s 



114 A. DE TUMMULILLIS 



e «i6 A CXXXniI. De discessu ducis Iohankis a regno. 



Die vero mcrcurii .xiv. mensis septembris .xii. indictione 
post conclusam concordiam prìncipis cum domino rege, 
dictus dominus dux lohannes cum complicìbus et sequacibus 
suis curialibus, licet tute tamen cum lacrìmis et merore, disscexit 
de Suessa versus Roccam montis Dragonis predictam ad portum 5 
et unde intraverat quando venit; inde recessit Ysclam et illic 
stetit et resedit plurìbus diebus donec prepararetur ad redeundum 
in patriam suam. 



CXXXV, De proditione castelli novi Sancti Vincentii 

FACTA per DOMINUM HoNORATUM GaYTANUM. 

Die dominico .xii. novembris nocte sequentis dictus dominus 
Honoratus dolo cepit castrum novum Sancti Vincentii ; per 
cuius captionem statim venit cum gentibus suis succurrere alia 
castra ipsius abbatic, et cepit obsidere dictum dominum Hono- 
ratum et bellare cotidie contra eumdem. unde post plures dies 
secuta fuit treuga inter eosdem, et sic una nocte dictus dominus 
Honoratus cum quamplurìmis terrigenis ipsius castri captivis et 
multis bonis ipsius castri novi discessit et se reduxit in dieta 
terra sua Montis Rodoni. 



CXXXVI. De reconciliatione principis Rosscyani 

FACTA CUM REGE. 

Set revertendo ad propositum domini regis, dictus rex, &cta 
pace et reconciliatione cum dicto prìncipe Rosscyani , se tra- 
stulit in Àpuliam conquisiturus et debellaturus alias terras et 
loca sibi contrarias et inimica, in quo progressu optinuit et de- 
bellavit civitatem Manfndonie et illam depredavit et exposuit S 
prede, et post optentum ipsius et plurìum aliarum terrarum 
Apulie, propter supervenientem yemem ipse rex cepit retro- 



NOTABILIA TEMPORUM. iis 



cedere versus Neapolim ad lares suas. unde factum est in 
ipsis diebus quod sabato .xil mensis decembris surrexit magna 
IO procella ventorum aquarum et coruscationum per aerem, unde 
infiniti arbores corruerunt per loca ; per que singna fuit prono- 
sticatum aliquid novi venturum esse super terram. 



CXXXVII. De morte principis Tarekti et aliis subsecutis. c. i ir, 

Anno autem Domini .m . ecce . Lxni. die lune .xiiii. mensis 
decembris ex singnis predictis forsan volens ipse Deus prò 
futuro oppressionibus et calamitatibus imponerc finem , iam sene- 
scente prìncipe Taranti et egrotante in ci vitate • • • «, per 
5 aliquos dies iuxit animam ipsius a corpore resolvi et in pace 
requiesciy per eum tandem condito testamento et relieto suo 
principatu inclito filio domino Frederico ipsius domini regis 
primogenito, quo ad aures pervento ipsius domini regis, quia 
sapientis est mutare propositum de bono in melius, placuit sibi 

IO retroverti prò obtemtu principatus predicti et quosque spontaneos 
beningne recipere ac rebelles debellare, set Brundusium et alle 
quamplures civitates terre et loca et maiores nani ipsarum, usi 
salubri Consilio, in pace sese dederunt imperio diai domini regis. 
quem omnis eius exercitus est secutus intra dictum principatum, 

15 et neminem reperiit rebellem nisi comitem lulium filium domini 
loxie ducis Atri et terrarum quamplurium Aprutii ipsiusque 
principis generi et cui multas dederat de ipso principatu terras 
nomine dotis sue filie ; prò quarum illesione et indempnitate ipse 
aliqualiter ostabat dicto regi, quo principatu prò malori parte 

20 habito et obtempto certa pars gentium suarum, videlicet que 
erant eum secute prò parte Ecclesie, scilicet Johannes Conte, 
Andreas et lacobus Conte fratres eum gentibus suis et Lodo- 
vicus Malviczo eum gentibus suis licentiati a domino rege 
retrocesserunt venientes in abbatiam Casinensem prò eorum 

25 mansione, set quidam ex ipsis gentibus dominorum lohannis 
Conte et fratrum, non valentes subsistere ibidem propter penu- 

4. Lacuna nel Cod. per h tpa^io di enea dodici lettere. 



ii8 A. DE TUMMULILLIS 



e. ii8a Edam inter alios dominos vocatos illustris dominus dux 15 

Sore diximulans et subterfugiens personaliter comparere misit 
sui nomine dominam Catarinellam de Balzo dilectam suam con- 
sortem et fìliam domini ducis Andrìe ad prestandum hobedien- 
tiam dicto domino regi, que in campo expressa legatione dicti 
domini ducis viri sui et impetrata licentia et optenta, accessit 20 
Sommam ad dominam reginam ipsius ducisse zianam et pro- 
pinquam prò reconciliatione dicti ducis viri sui ; ubi per plures 
dies moram traxit cum eadem. 



p 



CXLII. De captione principis Rosscyani. 

ostmodum die veneris .viii. iunii subsequentis diete .xii."* 
indictionis, quia perprius dictus princeps Roscyani pluri-i 
bus vicibus vocatus a rege comparuerat sub cautione dicti do- 
mini Alesandri, ut fertur, et promiserat redire in campum cum 
septem squatris equitum ad sua stipendia et servitia dicti do- 5 
mini regis; quo reverso ipso die et morante in campo, fiiit edictum 
a domino rege ut omnes gentes se prepararent ad faciendam 
demonstrationem. que dum essent in actu demonstrationis, su- 
pervenit quidam cursor seu cavallarius pre labore celeris itineris 
undique sudatus et madefactus, exhibens quamdam licteram ipsi io 
domino regi ; quam cum legisset seorsum ab aliis dictus domi- 
nus rex vultu acerbo et turbato omnibus astantibus dixìt : « ma- 
« lum novum habemus, quoniam dux Johannes venit vel misit 
a armatam suam Ysclam ad debellandum et destruendum bastio- 
« nem. nescio si tu princeps Rosscyani sentishec?». quo negante 15 
aliquid scire, dominus rex sibi dixit: a patientiam habeas pauli- 
c. 118 B « sper, vade Neapolim saltem per decem vel aliquot dies »; || et 
sic conversus ad dictum dompnum Alonsum dixit eidem : « habeto 
« ipsum recommissum ». ex quo statim captus extitit et compedi- 
bus ac vinculis ferreis alligatus in stipite vel columpna temptorii 20 
ipsius domini regis ab bora .xxu. diey veneris usque ad horam 
nonam subsequentis diey sabbati, super quorumdam relationem, 

CXLIl, 30. Cod. due volte fcrrcis 



NOTABILIA TEMPORUM. 119 

licet non immerìte, hoc fliit perpessus; quoniam perhactenus 
dictus prìnceps , dum militaret sub duce lohanne et ipse dompnus 

2$ rex fecisset pluries ipsum principem monerì et cohortari ad 
reconciliationem sui et cuperet ipsum alloqui ore proprio et 
facie ad faciem et ipse princeps acceptaret secum loqui, ob 
quam rem prestis hinc inde securìtatibus, dum essent in actu 
invicem loquendi in campo inter Theanum et Calbum, ipse rex 

30 solus cum comite lohanne Siculo de Ventimilla fidelissimo suo 
armorum conducterio et consiliario sine dolo processit ex una 
parte obviam dicto principi ad loquendum ; et similiter ipse prin- 
ceps cum Dyofebo comitis Averse filio et domino lacobo Mon- 
tagani suis armorum conducteriis ex parte alia processit usque 

3 5 dictum dominum regem conspirantes letaliter adversus eumdem. 
et cum convenissent in statuto loco ad loquendum temptaverunt 
ipsum regem vibrato ense venenato interficere; quo perpenso 
dictus dominus rex exiliit et gratia Dei a concepto perìculo sa* 
lubriter evasit. et propterea quod, ut scribitur, « manet alta 

40 mente repostum iudicium Paridis » ; et « frangenti fidem fides 
frangatur eidem » ; proptera nimirum si peccator fodit foveam 
et ipse incidit in eam. et sic dictus princeps delatus fuit ad 
castrum Novum Neapolis sub fida custodia, ubi dicitur in strìcto 
carcere retrusus usque ad presens. 



CXLin. De captione Suexe per regem. 

Et sic ipse dominus rex postmodum cepit Suessam et omnes 
civitates et terras ipsius sine ictu lapidis vel sagicte , ac ga- 
zas et monumenta eiusdem preter mobilia et pretiosa utensilia 
domine principisse consortis ipsius principis ac sororis dicti do- 
5 mini regis; que bona in exitu Suesse sibi concessit et illam ad 
civitatem Averse relegavit. ubi manere statuit prò futuro et 
sibi provisionem trìamilium ducatorum prò annuo victu conces- 
sit, secundum relationem multorum, quia multi multa locuntur. 

33. ei'Mootagaoi aggiunto mei margine del Cod, 



e. 1 IO A 



120 A. DE TUMMULILLIS 



CXLnn. De revolutione Atini ad regem. 

Die vero lune .xviii. dicti iunii terra Atini ex conspiratione 
quorundam civium contra dictum ducem Sore se submissit 
et dedit imperio dicti domini regis. ex quo ipse dux suspendi 
iussit quemdam Antonatium Vincenzii, suspectum civem ipsius 
Atini, quem prius ceperat et carceraverat propter suspitiopem 5 
predictam. 



p 



CXLV. De progrexu regis 

ET CAPTIONE TERRARUM ET DOMINORUM. 

iorro dictus dominus rex post adeptionem dominii ipsius prin- 
cipis, cum omni suo exercitu surrexit et venit ad fontem 
Pupuli et inde ad nemus Bayrani et .xxini. iunii processit Ve- 
nafrum et postea per viam Ysemie venit ad castrum Sanguinis, 
et inde direxit gressus suos ad Guastum Aymonis. in quo ac- 5 
cessu dicitur cepisse quosdam dominos et barones ipsius patrie, 
videlicet dominum lacobum de Montagano, Galyaczum Pando- 
nem et Marianum Savellum de Urbe, ac illos misisse captivatos 
Neapolim. et interim persequebatur alios dominos et maxime 
comitem Antonium Incaldola, a quo arripuit dominium preter io 
Guastum et civitam Luparellam, in qua se munivit et reclusit 
'e. 119B cum gazis suìs. || die vero dominico .viii. iulii castrum Tirei- 
larum se rebellavit dicto duci Sore et subiecit domino marchioni 
Piscarie domino Aquini et Roccesicce, et post hec .xvi. die 
eiusdem mensis similiter castrum Beilimontis se rebellavit dicto 1 5 
duci et se dedit regie maiestati per manus mangnifici viri Lo- 
dovici Malviczi de Bononia armorum conducterii morantis in 
Sancto Germano. 



NOTABILIA TEMPORUM. 121 



CXLVI. De reversione pape Pii a Senis et accessu suo 

MILITIEaUE SUE AnCHONAM ET DE MORTE IPSIUS. 

Inter hec et dominus noster papa Pius de Senis reversus est 
Romam, ubi stetit multis diebus dirigens omnem suam mi- 
litiam versus portum civitatis Anchone ad transfretandum ultra 
mare centra mangnum Turchum. intervenerunt Romam circa 
5 quatuor milia Theotonici accepturi pecunìam stipendìariarum 
contra Turchos. et quia dictus dominus papa eis dare recusa- 
vit et dixtulit, fecerunt murmur et thumultum contra eumdem; 
ex quo idem dominus papa in principio mensis iulii discessit a 
Roma per flumen Tiberis sursum cum galeis suis, et pervenit 

IO Spoletum. ubi repausavit per aliquos dies, et inde accessit ad 
dictam Anchonam, ubi oppressus iniìrmitate sua per dies, de- 
mum .xuii. mensis 2Lgasn subsequentis ibidem fertur suum diem 
clausisse estremum .xxnii. bora eiusdem ; cuius anima requiescat 
in pace, vixit dictus papa in suo pontificatu annis sex; quo 

15 mortuo domini cardinales et collegium qui eum secuti fìierant, 
reversi simt Romam deferentes corpus et cadaver suum traden- 
dum ecclesiastice sepulture. quo ibidem deportato die vene- 
rìs .xxmi. ipsius mensis celebrata fiierunt officia flineralia ipsius 
pontificaliter, ut decet. et post hec dicti domini cardinales sancte 

20 matris Ecclesie et collegium in conclavi reclusi ceperunt dare 
operam alium creandi subsequentem. 

CXLVn. De reconciuatione domini ducis Sore cum rege. 

Non tamen pretermittam superaccidentia ipsis diebus inter- 
venta; quia pridie dominico die .xn. dicti mensis agusti 
dictus dux Andrìe socer dicti domini ducis Sore reduxit fìliam 
ad virum suum. que prìdem accesserat ad dominum regem per 
5 reconciliationem dicti ducis sui viri; propter cuius cohortationem 

ipse dux Sore accessit ad regem in Purea Palene, ubi erat in 

» 

CXLVI, 3. tod. trasActanduin 



e. 120 



122 A. DE TUMMULILLIS 



campo, et ipso die se optulit corani ipso, a quo benigne fuit 
susceptus et deinde licentiatus cum certis conditionibus et pactis 
quod resignaret certa castra in manibus dicti ducis Àndrie prò 
parte regis, et ipse dux Sore fiingeretur cum dominio subdito- io 
rum vallis Cumuni, quos habet ad presens; et sic reversus est 
in patriam suam. 



CXLVni. De creatione pape Pauli Secundi. 

Set millesimo .ecce, sexagesimo quarto die iovis penultimo 
ipsius mensis agusti .xn. indictione divina providentia coo- 
perante Petrus cardinalis tituli S. Marci de Venetiis canonice 
creatus fiiit novus papa .xvn. bora ipsius diei. qui appellatus 
est Paulus papa Secundus ; quem etiam Deus sua pietate sancti- 5 
iìcet protegat et conservet una cum grege sibi commisso in 
tranquillitate et pace ac augmento catholice fìdey per tempora 
longiora, amen, qui die .xvi. septembris .xiii. indictione cum 
maximo iubilo et honore in sacrosancta cathedrali et malori ec- 
clesia Lateranensiy videlicet sancti lohannis, fuit cathedratus et io 
coronatus pontifex summus in ecclesia sancta Dey. qui etiam 
fertur publice divulgasse totum mundum et Ytaliam maxime fa- 
vente Domino et prò posse in unitate et pace suo tempore velie 
preservar! et omnem potentiam et militiam ytalicam contra man- 
gnum Turchum velie contraire in ipsius exterminium et iactu- 15 
e. 130 B ram. || et sic in ecclesia Dei prospere cepit preesse et de die in 
diem convalescere in iustitia et pace dirigens gressus suos. et 
interea fama volavit, reges et principes ac ceterì alii huius seculi 
rectores chrìsticole suos oratores miserunt ad eumdem veram 
hobedientiam prestituros. et ita hucusque Deo gratias omnia 20 
quieverunt in pace, set quia de futuris non est vera scientia 
apud hominesy propterea dixponente Deo que post hoc acci- 
derint narrabuntur infra, secundum dixtinctionem temporum et 
successuum qualitates. 

CXLVUI, 15. Torcham] Cod. Teucrum 



NOTABILIA TEMPORUM. i2j 



CXLVini. De oppressione regis contra statum 
coMiTis Antonii Incandola. 

Revertamus igitur ad dicti domini regis Ferdinand! negotia» 
qui per totum autumpnum per utriusque Àprutii provinciam 
cum suo exercitu dixcursit et vagavit arripiens singuiis dominis 
dominium et potestatem , et precipue corniti Antonio Incandole» 
5 cui non reliquit alium opidum vel castrum nisi terram Guasti 
et civitatem Luparelli, ubi ipse comes Antonius se cum omni 
sua familia et rerum substantia munivit et reclusit, ut evaderet 
iram et exterminium dicti regis. qui exhinc superveniente tem- 
pore hyemali remeavit Capuam, et inde vcnit Neapolim, ubi 
IO per aliquos dies repausatus postea accessit Apuliam de mense 
decembris cum certis domesticis et curiaiibus suis. 



CL. De novo Consilio Apulie facto per dominum regem. 

Quo tempore, videlicet anno .m . ecce . lxiiu. per diversa reo- 
gni loca et maxime Terre laboris sicut Neapoiis, Gayete» 
Suexe^ Venafri, Sore, Albeti, et per multa alia circumstantia 
castra et loca fuit mangna pestis et pluvie, ac nives per totum 
5 autem mensem decembris, et opus olivarum (uit fertile set tar- 
dum ad maturandum. || in quibus partibus Apulie dictus rex cepit 
quosdam dominos, quos etiam misit Neapolim captivatos; et 
exinde convocatis aliis dominis fecit ibidem consilium generale, 
in quo instituit et imposuit omnibus rengnicolis novam indie- 

10 tionem, scilicet ducatum unum prò quolibet foculari secundum 
iacultates hominum persolvendum in trìbus pagis: videlicet na- 
talis Domini et resurrectionis ipsius ac de mense agusti cuius- 
libet anni ; et similiter imposuit thumulum unum salis prò quo- 
libet foculari, persolvendum de mense septembris medium et 

15 alium medium in mense frebuarii seu martii. et hiis institutis 
dictus rex rediit Neapolim de mense ianuarii. 



e. 131 A 



124 A. DE TUMMULILLIS 



GLI. De terremotis et aliis singnis. 

Post hec nota quod die martis carnis privii, videlicet .xxvi. 
frebuarii in nocte , pluribus refercntibus , fuit perpensus ter- 
remotus. set die sabbati .xxni. martii post horam tertiam fuit 
alius terremotus universaliter congnitus, non tamen gravis set 
remissus. quo anno, ut predixi, fiierunt pluvie et nives aspere 5 
et infinite ac glacies usque ad mensem aprilis, et deinceps usque 
ad mensem iunii pluebat et ningebat in montaneis semper, et 
tempus erat quam frigidum veiut de mense martii. et sic quasi 
tota estas fiiit recens et frigida, quia segetes non potuerunt infra 
solitum tempus maturari ad messem, nec ficus et uve ceperunt io 
maturali usque ad mensem septembris et octubris; ex quo vinum 
fuit modicum et fructus ficuum et olivarum inter parum et nichil. 
e. 131 B Set inter audite fabulam et non fabulam hiis preterìtis die- 

bus undique in nostris partibus divulgatam, adparentibus etiam 
licteris infrascrìptis ; quia in ipso anno .m . ecce . Lxmi. de mense 1 5 
ianuarii .xnn. indictione in partibus Romanis et in pertinentiis 
mangnifice civitatis Cesene, dum quidam pauper homo nomine 
lohannes Salvalalgly mercenarius cuiusdam divitis ipsius civitatis 
uno dierum in quodam nemore pasceret porcos suos secus quem- 
dam montem, apparuit beiua in modum mangni et mirabilis 20 
serpentis, cui pre timore exterrito dictus serpens allocutus est, 
dicens ne aufugeret, quia bonum ei contingeret si timore postpo- 
sito auderet ipsum osculari; quia ex tali osculo ipse serpens 
deberet converti in spetiosam mulierem , quam si dictus lohannes 
voluisset accipere in consortem et coniugem, spondebat ipsum 25 
facere beatum et opulentiorem pre ceteris habenduni huius se- 
culi, quo lohanne respondente non posse hoc legitime fieri, 
eo quod haberet aliam uxorem, ipse serpens replicavit: « vera 
« dicis »; et predixit sibi omnia que de ea futura erant, dicens: 
« tua uxor est pregnans et in nocte proxime nativitatis domini 30 
« nostri lehsu Christi, intellige de preterita, deb et parturire et 
(( procreare duos infantulos mares, et ipsa mater debet mori 

CLI| 39. omnia] Cod, omonia 



NOTABILIA TEMPORUM. ^ 125 

e in ipso partu cum uno ex dictis filiis ». ex quibus verbis 
dìctus lohannes securus osculatus est eum ; qui statim conversus 

35 in muliereniy ut predixerat, duxit ipsum lohannem in spelun- 
Cam suaniy ubi invenit inextimabilem thesaurum» et celebrato 
concubitu cum ea, promisit illi thesaurum ipsum, et proinde 
docuit quid facturum esset. de quibus omnibus potuit lictera 
directa per quemdam venerabilem et religiosum virum fratrem 

40 de Cesena ad quemdam amicum suum in Perusio, cuius tenor 
talis est: 

ce Per larve parte delle cose da equa, mirabili et incredi- e. uà a 
bili ad chy no Ile vede » ve adviso comò, secuta la morte della 
molglie de Salvalalglyo, allo termene che da lluy continuo era 

45 dicto, nel di della Nativitate et alle .xx. bore quando li apareo 
b iau soa et dixe che andasse alla sua cupa b nocte sequente, 
che era quella de sancto Stefano, et che il serpe dormia; et 
dixe che a Uui tolzesse quella catenella de oro che havea allo 
collo et portassela seco, cha nolli porria nocere alcuna cosa, et 

50 admaczasse lu serpente, ca lu thesauro serria allo sou commando, 
unde lu dicto Salvalalglyo tolze la dieta catenella et menò seco 
secte balistreri con secte balestre, li* quali disserraro le diete 
balestre per forma che lo serpente morì collo ayuto de Salva- 
lalglyo, che li moczò la testa, morto che fo lu serpente fo 

55 tanto il venino, che tucti li balestrerì morerono de £u:to, et 
Salvalalglyo è deventato nella faccia palido comò se fosse opi- 
lato, cavando della cupa predicta grandissimo thesoro, del quale 
le monete ne scrìvo equa de socto corno so facte. bave anche 
cavata una coracza che non c'è spingarda che li noccya, in- 

60 seme con una targa d'aczaro all'antica, comò se depingono 
quelli delli paladini, de oro, dove so scolpiti tre chyovi spontati 
con lictere intomo, quale descrìverò de soao, in greco et in 
latino, è tanta la gente che li abunda, che affamarando tucto 
questo paese, le lictere in tomo delli chyovi sou queste : • • • 

65 « Creato è il capitanio delle persone che ne portarà dove fommo 
« opiti, et reducti serrando da luy et castigati tucti li infedeli 
« per fé de mansione ». || socto li chyovi sono in greco queste e. tss • 

64. Spa;h bianco nei Cod, per chea ¥entUus lettere. 66. opitÌ| eoéi Ù Cod, 



126 A. DE TUMMULILLIS 



e. 123 A 



lictcre che scrivo equi in latino: « Agali, Agali perays matria ». 
sopre li chyovi etiam in greco, che se non pò scrivere in la- 
tino, so queste lictere: 7^ 

La moneta da un lato ha una grorlanda con queste lictere 
« homo in xxxm » ; da T altro lato è un corpo morto con queste 
lictere « interfectus sine culpa ». adpresso, intorno alla dieta 
cupa, ad im milglyo poy che fu morto lu serpente, non ce è 75 
remasa frasca che non sia secca ; dice ca è ^ato lo gran veneno. 
dice da poy Salvalalglyo che alli .xxvi. di de frebaro debiano 
esser terremoti, nelli quali bave ad ruynare multe terre, chy 
tuae et chy parte; et che li ha ad perire tucti quelli che non 
credono alla sancta impresa; et che questo aprile hirk vedere 80 
cose stupendissime, et questo è quanto habiamo fine ad bora, 
se equi senterò altro, se me accade , ve ne farro parte, non altro. 
Xristo ve guarde. ad di ultimo decembris in Cesena ». 

Et sic narratum est super de terremotu camis privii in 
dicto termino quod debuit subsequi et non precedere in ordine 85 
inchoato. 

Et interea dominus rex Ferdinandus cepit preparare de 
mense firebuarii et martii, et convocare dominos et gentes ac 
ordinare accessum ad dominum ducem Mediolanum prò ipsius 
fìlia conducenda ad coniugium incliti sui filli domini ducis 9^ 
Calabrie. 



CLn. De morte domini patriarche. 

Postquam de mense martii .xin. indictione, ingravescente 
infìrmitate domini nostri patriarche Aquilegensis, vicesi- 
mo die ipsius niensis in vigilia beati Benedicti ipse dominus 
suum spiritum exhalavit ad Dominum; cuius anima requiescat 
in pace, per cuius obitum sanctissimus dominus noster papa 5 
Paulus curam Casinensis monasterii in suo gremio subscepit 
donec de pastore condigno aliter provideret. ob quam causam 



NOTABILIA TEMPORUM. 127 

misit interim prò gubematore eiusdem monasterii venerabilis- 
simum virum dominimi Nicolaum de Lucca eximium decretorum 
IO doctorem, qui secundo die apriiis accessit ad monasterium pre- 
dìctum accipiens possexionem eiusdem et exinde progrediens per 
arces et castella abbatialia similiter possexionem accepit eorum- 
dem y ponens novos officiales in eisdem per consignationem do* 
mini dicti prioris gubematoris. 



CLin. De accesso incliti Friderici regis filii ad ducem 

MeDIOLANUM PRO CONDUCENDA UXORE DUCIS CALABRIE. 

Quo etiam die iliustrìssimus dominus Fredericus regis filius 
per patemam maiesutem delegatus ad dictum dominum 
ducem Mediolanum per dixponsationem ipsius filie uxoris do- 
mini ducis Calabrie primogeniti ipsius regis et deportationem 
S eiusdem y venit ad Sanctum Germanum, et inde transiens versus 
Romam cum pluribus excelsis et mangnificis dominis et gentibus . 
suis, circa quingentos equites, cum maximo triumpho et honore 
fuit subsceptus in urbe a dicto domino summo pootifice sumpti- 
bus suis. ubi mora faaa per aliquot dies quatragesimales in 

IO die dominico rosarum superveniente, in celebrìtate ipsius diey 
et missarum soUempniis dictus dominus papa tamquam dingniori 
tribuit dicto domino Frederico regio filio, ut est moris, rosam 
auream et ensem. || et exinde per mutuam verborum collationem e. 1 33 b 
ipse dominus Fredericus benedictione accepta a dicto domino 

i; nostro papa iter arripuit iuxta commissionem patemam tdtra 
urbem versus Mediolanum prò expediendis commissis. 



cum. De MORTE REGINE UXORIS REGIS FeRDRIANDI. 

Set heu prò dolor, fortune successus voluit se inmisceri hiis 
futuris gaudiis sperati triumphi adventus diete inclyte sponse ; 
quoniam precedentibus ipsis serenissima domina « • « • regina 

CLn, 10. tccetsit td] manca nel Cod, CLIIII, 3. Spazio bianco nel Cod, per 
circa otto lettere. 



128 A. DE TUMMULILLIS 



consors domini regis et mater sponsi et ipsius domini Frederici 
delegati y gravi infìrmitate hactenu^ extenuata, sicut Domino pia- 5 
cuity die sabati penultimo dicti mensis martii migravit ad Do- 
minum. ex cuius obitu ipse dominus rex tantam amarìtudinem 
et afflictionem perpessus est, quod cuiquam per plures dies vix 
locutus est. 



CLV. De captioke coMms Antonii Incandole. 

Subsequentibus vero diebus comes Antonius Incandola cum 
timore perterritus se redussisset in arce Guasti, cupiens evi- 
tare Caridim incidit in Scyllam: quoniam dum contractasset 
regiam reconciliationem et misisset Resta3mum eius filium Nea- 
polim ad dominum regem prò hac causa; postremo bine inde 5 
dixscussis emergentibus negotiis et causis, ipse rex annuit velie 
sibi reconciliari et subscipere eum recommissum cum prestatione 
viginti milia ducatorum. quo novo pervento ad notitiam ipsius 
comitis Antonii y cepit valde gratulari et confidere plus solito ci- 
vibus dicti Guasti 9 exiens de arce inter cives. unde captato tem- io 
e. 134 A pore II in mense aprilis quidam ex civibus ipsius terre, non va- 
lentes amplius supportare penuriam et famem ac alia gravamina 
ipsius comitis, conspirarunt in eiundem, adhibentes tale dece- 
ptionis argumentum: quia, cum esset illic pluribus armigeris 
prò sui tutela stipatus, ordinaverunt cives ipsi venire &cere igno- 15 
tum cursorem pape intimantem dicto corniti Antonio et civibus 
Restaynum suum filium cum gratia regia optenta post se sub- 
sequi eadem bora, cohortando patrem prò honore et gloria mi- 
etere oviam iUi dictos armigeros inermes in comitatu ipsius Re- 
stayni subsequentis. cui pater, adhibens plenam fidem, ipsos 20 
armigeros destinavit cum pluribus aliis civibus coherentibus sibi 
propter gaudium; quibus extra ipsam terram properantibus, alii 
cives qui conspiraverant in eum, ceperunt ipsum sine obstaculo 
alicuius, et clausis portis non permiserunt illos qui missi fiie- 
rant, amplius introire. et de premissis facto conscio rege, ipse 25 

CLIIII, 8. ▼ixl Cod. vi 



NOTABILIA TKMPORUM. 129 

rex revocata grada tenuit dictum Restaynum per dies; set, 
actento salvo conductu sibi facto, eum relassavit, extra rengnum 
relegando, et patrem eius iuxit Neapolim deportali, et sic ce- 
pit ipsam terram Guasti et civitam Luparelli cum omnibus gazìs 
30 bonis et facultatibus suis. quibus habitis in principio dicti mensis 
madii dictus comes Antonius, captivatus et vinctus, fuit depor- 
tatus iuxu dicti domini regis per viam Venefri ad castrum 
Àverse, ubi fuit detemptus et captivatus. 



CLVI, De adventu comitis Iacobi ad regem Federicum. 

Post hec die primo iunii mangniHcus et extrenuus armorum 
capitaneus comes lacobus Piczoliniis , legatus a domino duce 
Mediolano ad dominum regem, transivit per civitatem Venafri 
cum circa centum equitibus domesticis armigeris et curialibus 
5 suis, deferens secum coniugem intra rengnum usque Teramum 
Aprutii. ubi demissa uxore properavit ad regem Neapolim; a 
quo receptus fiiit in oviam extra Neapolim per tria milearìa cum 
triumphis et delitiis mangnis, et sic conversatus (bit cum eodem 
multis et pluribus diebus; set causa sui adventus ingnoratur. 



e. I '4 B 



CLVII. De gentibus regis euntibus contra Dyofebum 

iNiMicuM Ecclesie et regis. 

Quibus etiam diebus, post adventum dicti domini comitis 
Iacobi, idem dominus rex misit certas gentes armigeras 
equestres et pedestres intra abbatiam Cassinensem; que repau- 
sarunt per plures dies supter Cerbarium, in loco ubi dicitur 
5 «e lu fayo », et inde .vi. iunii equitaverunt versus Pontemcurvum 
et Roccam Gulielmi. set quia non (uerunt permisse transire 
flumen, altera die retrocesserunt ad priorem mansionem Fay 
super Cerbarium, et per aliquot dies facra coofederatione cum 
domino nostro papa ipse gentes transiverunt Campaneam per 
io pontem Ceperani sub stipendiis dicti domini nostri pape contra 
Dyofebum filium cond^ comitis Averse, emulum sancte matris 
9 



ijo A. DE TUMMULILLIS 

Ecclesie ; per quarum gentium progressum dìctus Pyofebus intra 
se consultus, dubitans de furore dicti domini pape et sancte matrìs 
Ecclesie^ relictis omnibus terris suis, cum qua potuit substantia 
secessit et abiit cum gentibus suis versus Penisium, et inde ver- 15 
sus Venetias, perquirens fatum suum in armis, unde posset se- 
cundum condecentiam suam facere facta sua. 



e. 125 A CLVni. De captione dicti comitis Iacobi Piczikini. 

Set quia fortuna rotans gaudet summa infimis et infima sum- 
mis quandoque punctare et mutare , iuxta illud quod dicitur 
notandum: « scribit in pulvere ledens, set in marmore iesus »; 
et rursus per Eneydos: « manet alta mente repostum iudicium 
Paridis » &c. ; placuit dicto domino regi callide dictum comi- 5 
tem lacobum capere et in musscipulis sue sapientie intricare, 
quoniam, ut fertur, cum ipse comes lacobus post multos triumfos 
preteritis diebus explicatos iam remeandi esset licentiatus a do- 
mino rege, die iovis .xx. eiusdem mensis iunii volens discedere, 
accessit ad dominum regem intra castrum Novum Neapolis, ut io 
eum adoraret ejt cum ipsius grata licentia rediret, comitante eum 
comite Boccardo suo secretarlo et quibusdam aliis domesticis suis. 
unde cum introduceretur ad regem per aliquos curiales dicti do- 
mini regis de camera in cameram cum dictis sociis suis, ultimo 
fuit permissus ipsum comitem lacobum introire, set non alios; 15 
in qua camera non reperiit regem set plures homines armatos, 
qui ipsum ceperunt et tenuerunt de facto, similiter post ipsum 
ceperunt dictum comitem Boccardum et unum ex filiìs dicti 
comitis Iacobi; et ipsis carcerìbus mancipatis sine temporis in- 
tervallo misit Sulmonem, ubi erat alius filius et frater ipsius ^ 20 
Sulmonis episcopus, quos comprehendi fecit et Neapolim depor- 
tare set unus ex filiis evasit cum Silvestro socio et armorum 
conducterio ipsius comitis Iacobi cum circa quingentis equitibus, 
et accipiens uxorem que erat in civitate Therami progressus est 
versus Perusium. qui comes lacobus, ut dicitur, extitit reclusus 25 
in arta fovea et carcere ubi erat Galiaczus Pandonus , ubi et ipse 
Comes lacobus propter illusionem condolens propter rabiem 



NOTABILIA TEMPORUM. iji 

cepit vociferare et extollere voces suas mordens se et attractans 
dentibus suis manus et brachia et totum corpus suuin. 



I 



CLIX. De obtentione castrorum Ovi et Yschle c i?sb 

PER REGEM. 

n subscquentibus vero diebus mensis iulii diete .xini. indictio- ^ 
nis, quia castnim Ovi et castrum Yschye, que regebat dominus 
Antorilla sub fide ducis lohannis, iam penuria rerum edibilium 
obsexi et circumdati galeis et fustibus dicti domini regis erant 
5 ad extenuationem eorum vite redacta, et propterea ipse dux 
lohannes cupiens eis sub venire et dare annonam eis, prò victu 
ipsorum mississet plures galeas et naves onustas victualiis et aiiis 
oportunis, et essent in portu diete Yschye, dominus rex hoc 
sentiens statim misit omnem classem et armatam suam galea* 

IO rum et aiiorum navìlium stipatam et fulcitam armigeris suis 
adversus illos qui venerant Ysciam; quos reperiens improvisos 
dieta ciassis domini regis debellavit et cepit quamplurimos de 
maioribus ipsorum cum septem galeis, inter quos fuit captus fi* 
lius dicti domini Antorìlle gubematoris et castellani dictonim 

1 5 castrorum Yscie et castri Ovi. . ex cuius captione et redemptione 
ipsa castra fiierunt habita et optenta per dictum dojninum re- 
gem, et sic residuum armate cum confusione et verecundia re- 
diit ad partes suas ; ex quo ingens gaudium fiiit exortum coram 
rege ipso die in castro Novo, ubi erat ipse rex, extoUentes voces 

20 et facientes luminaria in ipso castro circumquaque; propter quod 
gaudium comcs lacobus, audiens in carcere clamores hominutn 
et sonos bumbardanim, cupiens clarius audire et intelligere, cum 
hoc fieret per quoddam foramen ipsius carceris unde parumper 
relucebat in ipso carcere ex alto, cum quodam lingno adheso 

2 5 dicto foramini et cum adiutorio dicti Galiacd conatus est adscen- 
dere sursum ad foramen predictum ; set quia compedibus illigatus 
non potuit operare vires suas , cecidit in terram et truneavit sibi 
crurem; ex quo, ut fertur, dieitur mortuus. 



M2 A. DE TUMMULILLIS 



e. 126 A CLX. De morte comitis Iacobi, ut fertur. 



e 



luius mortis fama volante usque ad domìnum ducem Medio- 
lanum, ìpse dux eodem mense iulii misit Tristanum filium 
suum ad dictum dominum regem siscitaturus causam captionis 
ipsius comitis Iacobi ac mortis eiusdem, et utrum esset ipse 
mortuus vel vivus. et dicitur quod primo die agusti ad ipsius S 
certitudinem fuit sibi monstratum et patefactum in quodam ta- 
buto discoperto unum cadaver semicorruptum, licet ab inspicien- 
tibus non congnosceretur utrum esset ipse vel ne, quia videbatur 
aliqualiter diximiie propter corruptionem ipsius. et post aliquos 
dies Tristanus inde recessit et remeavit ad patrem cum gaudio io 
mangno et benivolentia domini regis. et facta relatione patri 
de hiis que viderat et audierat a rege, statim extitit deliberatum 
predictam fiiiam suam directam ad coniugium cum fiiio dicti regis, 
que Senis propter tale novum dicti comitis Iacobi supersedérat 
et fìxerat grexus suos, progredere ad sui viri talamum et co- 15 
pulam matrimonialem cum ceptis triumphis et gaudiis inauditis. 
et sic de Senis suum iter arripiens per civitates terras et castra 
prò posse ubique fuit recepta et ob reverentiam parentiim ipso- 
rum coniugum veneratio exhibita plus quam credi possit et exti- 
mari; et maxime dum progrederetur per terras sancte matris 20 
Ecclesie, que sponte et etiam iuxu summi domini nostri ponti- 
ficis Pauli exceperuht illam cum ingenti triumpho sumptibus 
suis; ac ipse summus pontifex dum mearet urbem ex caritate 
et patema benivolentia dingnatus est cum mangno apparatu car- 
dinalium et curialium suorum exire oviam illi Transtiberim ad 25 
portam sancti Palili, secundum xelationem multorum; ubi ipsa 
e. 126 B sponsa accepta benedictione patema progressa est ultra; || et 
inde progrediens per viam Maritime intravit in rengnum, et 
primo pervenit ad comitem Fundorum, ubi excepta fuit ab ipso 
comite non minori triumpho et gratitudine aliis supradictis. et 3^ 
inde venit Molam seu Traiectum, et postea Suessam et postea 



2. Tristanum] prima scritto Sforzinam, poi corretto in margine ; cosi alio. 12. de- 
Uberatam] Cod. debiratum 13. cum filio] Cod. fiiiam 30. non minori) Cod. no* mino 



NOTABILIA TEMPORUM. 153 

Capuam, et ex hìnc Aversam. et quia valde prolissum esset 
cunctos et singulos triumphos et honores descrìbere et enarrare, 
tum tu lector considera et animadverte quod post ipsius sponse 
3 5 introytum in rengnum , secundum ordinem sapientie ipsius domini 
regis sui soceri, triumphi et honores magis et magis sunt adaucti 
et cumulati in exceptionem ipsius, de quibus pauca narro per 
auditum, quia cecus male iudicat de coloribus. 



CLXI. De adventu sponse ducis Calabrie Neapolim 

ET TKIUMPIIO INTROrrUS IPSIUS. 

Set die sabbati quartodecimo semptembris bora .xx. in transfi- 
guratione solis in colorem azurri dieta sponsa attinsit Nea- 
polim de Àversa cum maximo apparatu et comitatu illustrium et 
excellentissimorum dominorum et dominarum principum ducum 
5 comitorum et baronum ac aliorum mangnificorum dominorum 
et militum utriusque sexus, quibus ipse dictus rex exiit oviam 
cum aiiìs mangnatibus et dominis usque ad Sanctum lulyanum 
per mileare dixtantem a Neapoli, et ibidem bine inde explicitis 
deiitiis progrexi sunt Formellum, ubi castrum Capuane et qui 

IO in eo erant exultantibus animis triumpharunt cum sonitu tubi- 
cenarum et strepitu bombardarum infinitarum, et inde cum in- 
genti gaudio et sonitu omnium genenim musicorum pervenerunt 
ad forum ad portam sancti Eligii civitatis Neapolis; || per quam 
intrantes cum gloria et exultatione cunctorum civium virorum 

1 5 et mulierum circumquaque appositorum et circumfluentium per 
plateas et fenestras ad huius ingrexus et progressus spectaculum 
et triumphum, progressi sunt ad nobile theatrum porte Nove, 
quod undique paratum erat pannis sericis auro et bixo contestis 
ac nobilibus viris virginibus et mulieribus splendide indutis et 

20 comptis corizantibus et saltantibus in eodem in transìtu ipsius 
sponse, et inde profecti ad theatrum Porti, ibidem per nobiles 
ipsius theatri ac plebeos magis additi sunt triumphi. postquam 
adscendentes ad theatrum Nidi et inde ad sedile Montanee po- 
lo. <W, aJucii. CLXI, 18. p4nu s net f.oJ. t cri ito due roltf. 



e. 127 A 



134 A. DE TUMMULILLIS 



25 



stremo venerunt ad omnium nobilissimum theatium Capuane, ubi 
pre ceteris fuit exhibitus honor et triumphus inauditus. et adve- 
sperascente die ad ipsum castrum Capuane declinavit. et sequenti 
die dominico mane facto exiit ad metropoiitanam ecclesiam mis- 
sam auditura, et inde reversa ad dictum castrum Capuane 
ibidem commorata est per totam sequentem hebdomadam. in 
qua per singulos dies omnes gentes utriusque sexus vacabant 30 
per totam civitatem diversis triumphis ac ludis et choreis cum 
canticis et sonitibus diversis donec prepararentur omnia que 
pertinebant ad diem festum sollempne coniugii ipsorum coniu- 
gum; et venientes ipso alio die dominico in mane dieta sponsa 
cum ingenti muititudine dominorum et dominarum et triumpho 35 
inaudito properavit ad sponsum in castro Novo, ubi parata erant 
convivia excellentia. in quibus conviviis in platea Corrigianim 
et in capite prope fontem erat manufactum quoddam tabema- 
culum in altum ex lingnis mirabiliter constructum et amplum 
valde, ad quod adscendebatur a duabus partibus per plures gradus 40 
e. 137 B et ipsum tabemaculum videbatur super certas columpnas aureas || 
constructum et desuper consumabatur circulariter in extremum 
unius palmi y ubi erat superposita quedam ymago et circumcirca 
ac desuper erat copertum pannis coloratis et sericis, et similiter 
in pavimento ipsius, adeo quod nichil appareret de lingnamine 45 
suptus nec supra. in quo etiam tabemaculo erat ab uno latere 
tribunal per alios gradus ereaum, ubi ipsa sponsa resideret et 
undique videret ludos et triumphos post prandium fiendos; et si- 
militer in conspectu ipsiqs tabemaculi fiiit ordinatum equitato- 
rium ubi milites et pugiles equitarent ad lustram, et inde per 50 
medium platee Corrigianim erat ad modum sepis vel parictis 
de panno, unde equites currerent bine inde ad lustrandum. et in 
medio diete sepis ab uno latere erant quatuor navales inteme 
fisse et erecte in quatrangulo, inter quas erant duo talami con- 
structi de tabulis et coperti pannis sericis, ubi residebant strenui jj 
iudices et scribe ad notandum ictus pugilum lustrantium, et liinc 
inde ex utroque latere erant constructa per gradus in altum, ubi 
omnes adstantes possent sedere prò libito voluntatis ad videndum. 

29. Cod, ebdcmadam 



NOTABILIA TEMPORUM. 155 

et postea erant ibidem due turres manufacte, inter quas erant 
60 due fontes y in quarum una scaturizabat in altum vinum grecum 
et in alia vinum guamacze, et ibi erant circumpositi cifi et 
taxe argentee cum quibus bibebat omnis bibere volens sine so- 
lutione et condicione alicuius. et sic per totum ipsum diem 
dominicum et per ebdomadam subsequentem omnis populus va- 
^5 cavit in ipsis tripudiis et ludibus cotidianis. et ut breviter con- 
cludami vesperascente die ipsa nocte dieta sponsa in dicto castro 
Novo cum suo sponso per camis copulam dictum matrimonium 
consumavity et peracta ibidem ipsa hebdomada cum triumphis 
inauditis die octavo rediit ad priorem mansionem castri Ca- 
70 puane, ubi adhuc est. 



s 



CLXn. De alio singho solis et aeris hus temporibus. c. uSa 

et in ipso mense septembris .xiiii. indictione infra octavam 
nativitatis beate virginis Marie totum aer sursum factum, 
nubilosus et caiiginosus per plures dìes et noctes in tantum quod 
sol in ortu suo videbatur velut luna non radians, et in meridie 
5 non naturaliter set paulisper effundebat radios suos ita quod in 
oppositis vero faceret umbram, qui cum declinaret ad occasum 
aspicientibus latebat in totum. set eadem ebdomada die vene- 
ris .xm. eiusdem magis oscuratus est et in sequenti die sab- 
batì .xuii. in mane apparuit quasi inter nebulas intrusus crocei 

IO coloris usque ad sextam, ita quod vultus ctiam hominum stst 
adspicientium viderentur eiusdem crocey coloris seu zallany; et 
circa meridiem usque ad vesperos dictus sol apparuit coloris 
azurì seu brevis parum radians inter nebulas vel caligines inter- 
positas, et omni die in vesperìs latebat quasi in totum , et hoc 

15 duravtt quasi per decem dies cum silentio et tranquillitate aeris 
sine flatu alicuius venti, nec aliqua nubes apparebat super teram 
vel in montaneis nisi in aere, quasi caligines sine moto, set 
postea ceperunt flare modicum venti super terram non expellentes 
umen caligines in aere ; ob quod singnum nunquam alias a mo- 

20 demis supcrvivcntibus visum omnes pcrterriti diccbant et time- 
bant Deuni contra nos iratum aut in brevi tempore aliquod 
niagnum oiucn in hoc mundo ostensurum. 



n6 A. DE TUMMULILLIS 



D 



CLXIII. De eclipsi solis 

ET ALIIS SECUNDUM lUDICIUM ASTRONOMORUM. 

ie vero iovis .xix. eiusdem mensis septembris, sicut pre- 
dictum faerat per quendam astronomum, ipso die solem in 
e. i2Sb volvilunio .XXII. hora diey pati eclipsim, || et sic contingit, et 
patuit cimctis aspicientibus evidenter; quia in ipsa .xxii. hora 
diey, licet videretur caliginosus ut supra ponitur, tamen eadem S 
hora fuit visus habens in medio sue spere lunam oppositam et 
non permictentem eum lucere et eflfudere radios suos nisi per 
circumferentiam solis; quia luna videbatur in medio solis obscura 
et circumcirca sol aliquantulum efiundebat radios soiares suos, 
et sic perduravit per quartam partem unius bore et deinde re- io 
sumpsit lumen per totum radians sicut prius, ut dictum est supra. 
' set quidam asserunt quod sequenti die veneris dictus sol prò 
media parte sue spere circa occasum fuit visus eclipsari. 



CLXnn. De ECLIPSI LUNE IN PRIMA HORA NOCTIS. 

Die autem lune .in. octobris in plenilunio circa primam 
horam noctis luna .xv. etiam fuit passa eclipsim secundum 
quorumdam relationem, ita quod quando apparuit in ortu non 
reluxit nisi ab uno latere per brevem circulum sicut solet re- 
lucere quando esset trium dierum post ipsius volvilunium, et sic 
duravit pur quartam partem unius bore et postea paulatim re- 
sumpsit integrum lumen suum. 



CLXV. De disscensione regis Francje cum rengnicolis suis. 

Nam multi multa locuntur, set in multis diebus ad unum ten- 
dunt finem veritatis ; quia in his diebus presentis anni non 
longe dixcursis relatum est pluries et per plures, quod propter 
malum regimen regis Francie orta fuit scisma inter ipsum regem 
et alios rengnicolos principes duces et dominos rengni ipsiùs. 5 



• . 



NOTABILIA TEMPORUM. X37 

ubi ipsi domini convenerunt || in unum adversus regem predic- e. 139 a 
tum in regia civitate. Parisii ad generale consilium et concisto- 
rium, celebrandum in civitate comuni predicta more Francorum 
super reformatione pacifici status ipsius rengni. in quo Consilio, 

IO regem absentem et vagantem per rengnum, circa opprexionem. 
quorumdam dominorum, ipsi principes duces et domini qui conve> 
nerant statuerunt ipsum regem citari et convocari, ut in statuto 
termino comparerei in dicto domìnorum consistorio ad se de* 
fendendum super oppositis, et deliberandum quid salubrius fieri 

15 deberet prò reformatione pacifici status ipsius rengni. set quia 
ipse rex semel bis et ter monitus contempsit comparere, fertur 
quod ipsi domini in sui contumaciam per sententiam interlocu- 
toriam ipsum regem privantes alium nomine Karolum fiiatrem 
eius in regem elegerunt; cui apposito dyademate regie corone 

20 super caput eius ceperunt adorare ipsum in regem cum certis 
conditionibus appositis. et sic dicti principes duces et domini , 
videlicet dux Austrie, dux Borgxmdie, dux Àureliensis, dux 
Provincie cum perpluribus aliis ducibus et dominis sequacibus 
suis et cum eorum excrcitibus unanimiter progredientes perse- 

25 cuti sunt dictum privatum regem cum maximo exercitu equitum 
et hominum armatonun in tantum quod oportuit eum secedere 
et ante eorum faciem aufugere in Delfinatiun cum sexaginu 
milia hominum armatorum, ubi invocavit subsidium etiam do- 
mini ducis Mediolani ponens se cum dicto suo exercitu citra flu- 

30 nem • • •, qui est in confinibus ipsius Delfinatus et pertinenttis 
dicti domini ducis Mediolani. et sperans cum subsidio dicti 
ducis in ripa ipsius fluminis se tueri a persequentium potentia 
predictorum, invocavit || succursum dicti ducis accelerarì. qui e. 1390 
misit eidem unum ex filiis cum quatuor milibus equitum et duo- 

35 bus milibus pedituum armatorum; qui dum essent in via antequam 
attingerent ad locum, licet ipse rex multum reparasset dictum 
flumen ne transirent, inimici tamen ipsi presentientes succursum 
venturum unanimes cum .xxxx. milia equitum armatorum im- 
petiun facientes ad transitandum dictum flumen ea parte qua 

40 transfetari poterat et facta fiierat reparatio Inter ipsas partes, 

30. Lacuna nel Cod. per h f palio Ji eirta nove lettere. 4o. Corr. trjnsfretari 



138 A. DE TUMMULILLIS 



hìnc inde fiiit commissum asperrimum bellum et prelium in dicto 
flumine. ex quo conflictu tanta secuta fuit strages et òccisio 
hominum et equitum occisorum, quod dictum fiumen per sex 
horas dixcursit velut sanguis rubicundus, et demum transfetantes 
citra ripam fluminis similiter commissum iiiit alium prelium 45 
inter eos usque ad fìigam ipsius regis; qui si non fugisset, fuisset 
mortuus vel captus. ita quod dicitur quod numerus occisonim 
ex utraque parte excessit .xxv. milia occisonim, et dicitur quod 
dìctus conflictus fuit àctus eo die quo sol transfiguratus est in 
sui colore et non dedit lumen suum. set post hec progredientes 50 
ultra venenmt oviam dictis gentibus ducis Mediolani et oppo- 
suerunt se illis non permictentes eos ultra progredere, et sic 
restiterunt in terris suis; si aliter plus vel minus est, nesscio. 



R 



CLXVI. De reditu dominorum ducis Mediolani 

PROPTER NUPTIAS FILIE VERSUS LoMBARDIAM. 

ediens ergo ad propositum dicti domini nostri regis, cele- 
brato triumpho dicti tripudii et festi nuptialis, post aliquot 
e. 130 A dies supradicti domini et domine || cum infinitis gratiis et mu- 
neribus regiis eis largitis ac cum pluribus armigeris et gentibus 
suis comitantibus per provinciam Àprutii ad eorum patriam re- 5 
mearunt. et ipse dominus rex cum inclito suo filio domino 
duce Calabrie et aliis mangnatibus dominis et curialibus suis de 
mense novcmbris secessit per viam Venafri et Ysemie versus 
Apuliam debellaturus et oppressurus, bestias silvestres venando 
et vagando huc illuc ad mensem ianuarii, quo cepit redire per io 
viam principatus usque Neapolim ; quo quidem mense .xv. eius- 
dem in provinciis Terre laboris et ultra per omnes provincias 
dicti rengni adfirmatur fìiisse mangnum terremotum; ex quo 
corruerunt plures civitates castra oppida dicti rengni et occu- 
buerunt plura milia hominum, inter quas terras corruit civitas 15 
Cusentina cum aliis circumpositis. 



NOTABILIA TEMPORUM. 159 



CLXVn. De morte comitis Frahcisci ducis Mediolani. 



E 



odemque anno .m . ecce . lxvi. de mense martii .xiiii. ìndie- 
tionis videlicet septimo die eiusdem hora .xvii. ex relatione 
quorumdam illustris comes Franciscus de Àctendolis sepe dictus 
Mediolanensis dux, iubente Deo, suum diem clausit extremum et 
5 requie vit in pace, superstitibus pluribus filiis legitimis et natu- 
ralìbus ac domina Bianca consorte cum Galiaczò primogenito do- 
minarì cepentibus, iicet cum iniurìa aiiorum firatrum. || post cuius e. i3o 
mortem, quia in Italia nuUus erat famosus armorum capitaneus, 
surrexit quidam Bartholomeus Collonus dudum Venetorum con- 
io ducterius et stipendiarius, nunc vero vocatus armorum capita- 
neuSy et secum hinc inde adduxit multas gentes dixpersas, ut 
fertur, usque ad xv. milia armorum equites sub stipendiis suis. 
qui de Lombardia progrediens venit in Tusciam, ubi moratus 
est presenti anno, et nemo scit quid sit facturus, Iicet quidam 
1 5 dicant ipsum fore ad servitia lige Venetorum et ducis lohannis. 



E 



CLXVin. De quautate anni et fructuum. 

t eodera anno fuit condecens annona fructuum terrestrium, 
videlicet frumenti et vini; quia oley (bit penuria et eadem 
estate ac autumpno parum pluit et semper fìiit tcmpus callidum» nec 
yeme apparuit nix in montibus prout solet. set .xxiii. decembris 
5 a scro et per totani noctem fìiit tam mangna tempestas ventorum 
aquarum tonitruum corruscationum et fulgurum, quod videbatur 
celum et terra subverti per totam ipsam noctem et diem sequen- 
tcm, adeo quod indunnationes aquarum creverunt et operuerunt 
planitics et concava terre, et die sabbati precedente circa me- 
lo rìdiem .xx. eiusdem decembris fiiit terremotus remissus in par- 
tibus istis, et grandines cum tonitruis et pluvie semper ipsa 
noctc et die erant, et dictus terremotus in provincia Apnitii 
ipso die sabbati fuit vallidior maxime in civitate Aquile, et 
ocuvo die ianuarii subsequentis post crepusculum luna secunda 
15 apparuit in septemtronali plaga quidam trabs igneus et longus 



140 A. DE TUMMULILLIS 

progrediens versus meridiem et illuminans omnem terram, et 
e. 131 A postea evanuit. || set de mense februarii occurrentis .mi. eiusdem 
ninsit per totum operiens terras, flaverunt venti continue et .xxiiii. 
eiusdem iterum ninsit per totum et pondere nivisconfregit omnes 
olivas et efFodit in terram. 20 



\ 



CLXIX. De confederatione regis cum alhs dominis. 

Super quibus retroscriptis occurrentibus dictus dominus noster 
reX' Sicilie factà confederatione c^m inclito domino duce 
Mediolano et aliis illustribus dominis Lombardie ac cum man- 
gnificis communitatibus civitatum Florentie et Senarum et aliis 
potentiis extra rengnum invìcem coadunatis gentibus suis ce- 5 
perunt obsistere et se opponere dicto Bartholomeo et suo exer- 
citui ne ultra progrederentur. et quamquam ipse Bartholomeus 
simularet nolle aliquid innovare super dictos dominos confede- 
ratosi tamen quotidie ampliabat et inveniebat exercitum suum 
novis gentibus coadunatis bine inde usque ad vigintiquinque io 
milia armatorum, et similiter dictus dominus rex cum collegatis 
suis faciebat ne vi vel dolo occuparetur ab eodem. et dum sic 
sisterent dictus Bartholomeus tacite habito tractatu et conspiratione 
in civitate Bononie retrocessit veniens versus eam, ut nocte et 
tacite intraret in illam. set hoc congnito per partem adversam 1 5 
dictus dominus dux Mediolani cum quinque milibus personis se 
opposuit et eadem nocte intravit in illam, ubi fiiit commissum 
asperrimum prelium inter utramque partem. set demum dictus 
Bartholomeus se retrassit et resedit cum suis gentibus neminem 
aliter offendendo. 20 

Set inter hec dominus noster Paulus hoc congnito de per 
e. 131B se fecit et coadunavit alias gentes suas nomine Ecclesie, || et 
sequestratim a predictis fecit alium campum gentium suarum 
neminem palam offendendo, tamen opinabatur quod in favorem 
Venetorum hoc fecisset et dicti Bartholomey eorum capitanei; 25 
propterea exiit quoddam vulgare proverbium inter ipsas partes 
adscriptum in ipsarum partium insingniis et vessillis, ubi Bar- 
tholomeus dicebat in vexillis suis hec vulgaria verba, videlicet: 



NOTABILIA TEMPORUM. 141 

« sub Dio et capo de lyone sape che vo fare Bartolomeo 

30 Colglyone ». et dominus papa respondens scripsit in vessillis 
suis: a sta aJlo vedere ». et slmiliter dominus rex cifm colle* 
gatis suis dicebat: « cecu sia chi non vede ». et sic stantibus 
dictis exercitibus dicti Bartholomey et domini regis ducis Me- 
diolani et aliarum communitatum in conspectu a longe ad duo 

3) miliaria, postquam dictus Bartholomeus se vidit defraudatum ab 
ingrexu Bononie, per tres menses vel circa neminem offendendo, 
demum ipse Bartholomeus cupiens mutare et se transferre cum 
suo exercitu de uno loco ad alium, quia erat meaturus per quas- 
dam sylvas et certa periculosa loca, consurgit tempeste in ordine 

40 suo properans. unde, quia pars adversa hoc presentiit, occurrit 
et opposuit se illis; ubi ipso die, videlicet in festo sanai lacobi 
de mense iulii .xv. indictione fìiit commissum aspèrrìmum bellum 
inter utramque panem per sex horas et usque ad noctem, quod 
corruerunt interempti quasi quinque milia occisorum; set maior 

4 5 strages fuit hominum ipsius Bartholomey. set strages equorum 
fiiit maior dictorum collegatorum. et sic dictus Bartholomeus 
jnagis longe et seorsum a predictis secessit a loco deputato 
quo ire volebat. || et post hoc fuit facta treuga inter eos ad certum 
tempus. et interca fiiit habita pax mter partes prelibatas ; verum , 

50 quia dicebatur quod noviter dux Saboye invaserai hostiliter terras 
dicti domini ducis Mediolani, propcereaquod oportuit eum re> 
meare ad patriam suam cum omnibus gentibus suis; ubi post 
ipsius reversionem contracta fiiit matrimonialis affinitas cum eo- 
dem , quia ipse dux Mediolanensis fertur accepisse in suam coniu- 

5) gem fìliam dicti ducis Saboe. 



CLXX. De pace ijkiversali Italie. 

Qua paremtela facta demum convenientibus omnibus pre- 
dictis partibus per legationes earum in unum, divina inspi- 
rationé superveniente de mense aprilis anni prime indictionis 
contracta (irmau et capitulata (uit pax perpetua prò trigintis 



e. ÌM A 



5a. comi Cod. cu 



142 A. DE TUMMULILLIS 



annis inter ìpsas partes altercantes, persuadentes etiam domino 5 
nostro papa, et dictus Bartholomeus CoUonus remansit capita- 
neus Venetorum cuna omnibus suis gentibus circa Ravennam 
et iliic nunc usque moratur cum suis gentibus predictis. et 
similiter dictus rex revoca vit gentes suas in rengnum suum. 



CLXXI. 'De controversia inter dominum gubernatorem 
Casinensem et castrum Sancti Helie. 

Quia sepe ubi tssc solet integritas instigante dyabolo nascitur 
varietas, unde, quia hiis temporibus aprilis prime indictio- 
nis dominus noster N. de Liecta episcopus Mutunensis et apo- 
c. 133 B stolicus gubemator abbatie Cassinensis vendiderat || primo de 

mense novembris glandes montis Sancti Martini pertinentie Sancti 5 
Helie cuidam Cole Pape de Vallerotimda exclusis hominibus 
Sancti Helie, in quo monte ipsi homines pascere consueverant 
inpune et sine aliqua fida; et similiter ipse dominus de mense 
aprilis vendiderat herbagium montis Aczi quibusdam pastoribus 
Romanis, et homines Sancti Helie prohibuit iiluc accedere tem- 10 
pore estatis sine fida et sui licentia petita et obtempta, et hoc 
sub pena ducatorum quatuor et sub excommunicationis pena 
late sententie ; de quibus mandatis dieta universitas Sancti Helie 
adpellavit ad sacram regiam maiestatem et eius sacrum consilium, 
eo quod ipsa universitas asserebat et probare intendebat quod 15 
semper fiierat et est solita pasculare in dicto monte cum ani- 
malibus suis cum prestatione .xxiiii. piczarum casey prò qualibet 
massaria pecudum, nil aliud prestando seu solvendo; quibus 
exceptionibus non auditis, dictus dominus gubemator excomuni- 
cavit omnes pecudarios, circa .xxx., et ipsam universitatem inter- 20 
dixit donec hobediret suis mandatis predictis. propter quod 
ecclesie fuerunt clause, divinum officium subspensum et pulsatio 
campanarum interdicta per septem hebdomadas tamquam infì- - 
delis et pagana. ' nec ipse dominus potuit turbari et revocari a 
predictis monitis et cohortantibus regiis nec aliter, donec semel 25 
bis ter et quater fuit sibi supplicatum prò revocatione diete exco- 
municationis et interdicti, et benedictione postulata et obtempta. 



V 



NOTABILIA TEMPORUM. 14? 

que excomunicatio et interdictum duravit a die martis .xxi. iulii 
usque in dìem mercurii .xxvii. mensis iulii prime indictionis, 

30 non preiudicando tamen iurìbus cause que pendet neutri partium 
predictarum, 3rmmo procedatur ad sententiam si licet passcere 
in dicto monte Aczi ante novembrem. || de quibus omnibus e. 133 a 
fuit factus hinc inde ordinatus processus et examinati iuerunt te- 
stes per strenuum illustrem doctorem dominum Petrum de Texa 

35 regìum consiliarium et commessarium in hac parte in Sancto 
Helia; quem processum dominus rex dicitur misisse ad dominum 
papam de predicto mense iulii, et sic sopita fuit dieta questio 
nec aliud immutatum. 



CLXXn. De eclipsi lune- 

Interea die mercurii nocte sequenti luna quintadecima circa 
mediam noctem videlicet .m. agusti prime indictionis luna 
secundum iudicium astronomorum dicti domini pape fiiit eclip- 
sata per totum, non redens lumen suum in sereno aere per sex 
5 horas et quasi usque mane, quare ingnorantes quid futurum 
sit oremus ad Deum, quia dubitandum de aliquo Dei iudicio et 
terrore maxime, quia tali mense semel tantum pluit circa prin- 
cipium, et extus solis concaluit adeo, quod in fine dicti agusti 
erat callidior estate preterita; quo anno iìut parca et remissa 
IO recoUectio grani in hac patria, set miley panici canapis et lini 
ac fìcuum fiiit habundantia mangna, qualis non est memoria. 



38. iulii) cofT. iaoti 33. Per ina99eTien\a il Cod, qui ripete: qne cxcomooicatio 
et toterdictom doravit a die martii «xxi. iuoii oaqoe ia dieni mcrcorli .utm. iviii priiDC 
iodictioai« non prciodicaiido io tartbaa caoM pendcotit omtrì paitiom pradictamo^ yamo 
procedatur ad BententiaiQ interlocatoriam ten dilBoitiTsm, ti licet noMa ptascera io dicto 
monte ante ooTembrcm. CLXXII, 9. Cod, callidio 



144 A. DE TUMMULILLIS 



I 



CLXXIII. De adventu ducis Calabrie Valseranum. 

n exitu vero dicti mensis agusti prime ìndictionis illustrissi- 
c. 133 B 1 mus dominus filius primogenitus dicti domini nostri regis || 
Ferdinandi dux Calabrie cum suo exercitu reversus fuit de 
Tuscia, et penultimo dicti mensis agusti venit Valseranum et 
castramentatus est Valseranum et arcem eius cum quinquaginta 5 
squatris equorum armatorum. quod castrum et arcem tenebat 
tunc dominus Rogeronus filius quondam comitis Celani, et stetit 
ibidem per aliquos dies sperans ipsum castrum reduci ad suam 
/ hobedientiam et fidelitatem. set quia voluit sibi resistere ex 

decreto regio paterno firmatus est campus in eodem loco cum io 
dejiberatione non disscedendi inde donec vi armata caperetur. 
et propterea ad expungnandum illud dominus rex misit et di- 
ressit dicto filio suo quamplura instrumenta prò expungnatione 
ipsius, videlicet .xxx. mulos oneratos pulverum bombardarum et 
cerbactanarum ac spingardarum ; et sequenti die, videlicet .xiil 15 
septembris secunde indictionis venerunt et transiverunt per stra- 
tam puplicam viginti septem currus de Neapoli onusti bombardis 
duabus grossiximis de metallo et lapidibus actis ad ipsas bum- 
mardas, circa centuni lapides, et compluribus aliis armis et in- 
strumentis diversorum generum prò expungnatione ipsius; cum 20 
quibus veniebant plures centum paribus boum deferentes dictas 
bummardas et arma cum dictis turribus, et plures tricentis ho- 
minibus conducentibus dictos boves et currus, et de una terra 
in aliam erant ex regio edicto homines ipsarum terrarum man- 
dati, ut donec dicti currus transirent per districtum territorii 25 
terrarum siiarum, ut omnes occurrerent et prestarent asilium 
consilium et'favorem cum suis bobus et operibus manualìbus 
in purgando et expediendo vias rusticas et illas reducendo in 
e. 134 A vias planas. || et sic de sero repausarunt in pertinentiis Sancti Helie 

loco ubi dicitur «la divella », et nocte surgentes progressi 3^ 
fiierunt ultra flumen Melfe et alio die usque Soram, et exinde 
usque Valseranum, ubi erat campus, set quia castellanus Val- 

13. Cod. prò expDngnatio 



NOTABILIA TEMPORUM. US 



serani semiens talia preparamenta obstupuit et locutus fuit cum 
dicto illustri domino duce Calabrie postulans indutia et tempus 

35 decem dierum, ad intimandum domino Rogerono domino ipsius 
castri , quod si infra ipsum terminum non prestaret sibi succur- 
simi, quod necessitate compulsus oporteret eum capere et habere 
concordiam cum dicto duce, et quod nuUatenus poterat ei resi- 
stere, quo termino veniente et elapso dictus castellanus et socii 

40 facta confederatione cum dicto domino duce rediderunt dictam 
et illam resingnaverunt in manibus domini cavalerii de Vrsinis 
comitis Celani fiicti per dominum regem. 

Die vero .xxviii. ipsius mensis septembris dictus dominus 
dux Calabrie dimisso Valserano cum suo exercitu venit prope 

4S Albetum et castramentatus est ipsum postulans obedientiam a 
duce Sore domino ipsius Albeti, ut compareret coram. set dictus 
dux Sore pavore perterritus asserens se fidelem regium, mandavit 
omnibus vassallis suis prestari per eos obedientiam regiam in 
cunctis suis mandatis. set ipse reclusus in arce pavit et noluit 

50 prestare obedientiam personalem dubitans de sui captione et 
morte, ac tandem misit eius uxorem oratricem ad dominum regem 
affinem suum, ut si (ieri posset, placaret illum et compessceret 
ab ira sua contra virum suum et remaneret in sua obedientia 
fidelitate et gratia sine personali comparitione sui. que post 

5 5 aliquos dies reversa a rege cum domino duce Andrie patre suo 
persuadenmt duci Sore quod traderet et resingnaret castrum 
Vicalbi, Il et sic factimi fuit. set castrum Albeti non potuit e. n4 » 
persuadi quod relassaret illud, dubitans prìvari et expoliarì suo 
toto dominio, et interea dominus papa timens offendi a dicto 

60 domino duce Calabrie et a gentibus suis, cepit dirigere gentes 
suas in occursum et subsidium Sore et aliarum terrarum quas 
nunc tenet Ecclesia in rengno. et misit etìam legatum suum 
ad dominum regem, videlicct cardinalem de Ravenna, ut sedaret 
et tractaret pacem et concordiam inter cos. set quia in pro- 
posito erant dixpares, quoniam id quod unus volebat alius af- 
fectabat, non convenerunt in invicem. ymmo quilibet ipsorum 
temptabat ampliare vires suas hinc inde cumulando gentes in 

4o. dicttiBt intendi àtum Vahenni 
IO 



146 A. DE TUMMULILLIS 



occursum; quorum partem statuit in dieta Sora et partem in 
Pontecurvo et in aliis tetris quas dictus dominus papa tenebat 
de rengno adeptas per quondam Pium papam predecessorem 70 
ipsius pape Pauli. set inter hec supervenientibus indunnatio- 
nibus aquarum et frigore, dictus exercitus regius secessit de dicto 
Àlbeto et venit in portum Atini et dictas bummardas grossas 
ac lapides ipsarum cum dictis turrilAis cum difBcultate et mazimo 
labore boum et honrinum terrarum circumstantium dictus do- 75 
minus dux Calabrie mandavit deferri ad Sanctum Germanum .mi. 
novembris secunde indictionis. et proinde dictus exercitus fiiit 
dixolutus in partes, et ipse dux remeavit Neapolim, et prima 
nocte stetit in pertinentiis Sancti Helie ubi dicitur « lu ponte de 
Vangnara d, ubi destrusserunt infìnitas arbores, et sequenti die 80 
transeuntes per Sanctum Germanum accesserunt ad castrum Sancti 
Angeli Intheodici et castramentati sunt circum ipsum castrum 
tamquam amici, et intraverunt terram ipsam. set castrum rege- 
batur sub fidelitate Ecclesie sine aliqua novitate et lesione, in 
quibus diebus dictus dux Calabrie cum quibusdam suis armigeris 85 
eupiens videre terram Pontiscurvi et pertinentias suas, equitavit 
e. 135 A versus || illam; in qua erant diete gentes domini pape, que ostiliter 
exeimtes de dieta terra oviam dicto domino duci pungnaverunt 
aliquantulum in primo occursu. set demum reconciliati unus- 
quisque reversus est ad locum suum. et postmodum, ut pre- 90 
dicitur, superveniente hyeme et intenso frigore inter dominos 
papam et regem secuta fiiit quedam secreta concordia et tran- 
quillitas, quam nemo loquitur et scit. et sic dominus dux cum 
suo exercitu remeavit Neapolim .xnn. die dicti mensis statuens 
singulis suis gentibus et armigeris stantias per terras et loca 95 
rengni. 



CLXXnrt. De apparitione cometarum. 

Set inter cetera notandum est quod nutu Dei circa exitum re- 
troscripti mensis novembris nuper elapsi apparuit in oriente 
et in matutinis quedam stella cum cauda non minus lucida set 
nubilosa et longa protensa versus occidentem. et post parum 



NOTABILIA TEMPORUM. 117 

5 temporìs in principio octobrìs apparuit alia stella cum simili 
cauda longa non minus lucida et protensa versus orientem in 
sero, que non declinabat ad occasum usque ad tertiam horam 
noctis, et adlìuc sunt ^xviii. octobrìs. de quarum apparìtione 
valde mirandum et stupendum est ac quoque timendum ne propter 

IO nostra demerìta Deus irascatur in nobis. qui comete apparuerunt 
quasi per mensem et in finem octobris» et ista stella matutina 
erat lucidior alia serotina. post hec de ipso mense novembrìs 
fuerunt mangne pluvie et .xrv. die eiusdem fìiit boreas intensa, 
et nocte sequenti in volvilunio nincxit per totum circa montana 

15 et usque ad declivia montium circa planities cum intenso frigore, 
et redeunte alio volvilunio fuerunt glacies cum serenitate usque 
quasi ad natale Domini ; deinde fuerunt nives in introytu ianuarìi 
et circa exitum per totum predictum mensem. et in conver- 
sione sancti Pauli fuerunt nebule et pluvie ut || .m . ecce . Lxvni. e. 135 r 

20 indictione secunda de predicto mense novembrìs sicut Domino 
placuit illustrìs domina Bianca (ilia quondam ducis Mediolani et 
coniux comitis Francisci fuit mortua, superstitibus sibi • • • 



N 



CLXXV. De adventu domini imperatoris Romam. 

« 

oviter per totam Italiani aurìbus auditorum intonuit quod 
mangnus dominus imperator Romanorum venturus erat 
Romam solum causa peregrinationis et visitationis sanctuarìorum 
et santissimi domini nostri pape Pauli Secundi in anno suo .v ; 
5 qui, ut fertur, Romam attinsit in vigilia nativitatis Domini sub- 
sequenti, et communi ter opinabatur ipsum cum dicto domino 
nostro papa debere ponere pacem in tota Italia, set frustra fuit 
opinio; quia post breves dies in diebus epiphanie recessit et 
abiit in regionem suam per viam Venetiarum nulla facta men- 
IO sione de aliquo ordine pacis: dubitatur prò futuro, verum ta- 
men in suo discessu dicitur misisse legationem suam domino 
nostro regi Ferdinando in Apuliam, et exinde dictus dominus 



CLXXnil, 17. Coti, iotroy 19. Lacuna nel Cod, per lo tpatio di circa dieci 
righe. CLXXV, 1. cmr. ianotoit 



148 A. DE TUMMULILLIS 



imperator relictìs Venetiis accessit Mediolanum, ubi facta con* 
federatione cum duce Mediolano discessit versus Alamanniam 
rengnum suum. ij 



e. 136 A CLXXVI. De expulsione gubernatoris Casineksis 

A Sancto Germano. 

Die vero tertio mensis madiì secunde indictionis predicte 
nobiles et plebey cives Sancti Germani dubitantes de cor- 
ruptione pacis inter dictum dominum papam Paulum et regem 
nostrum Ferdinandum conspiraverunt contra reverendum domi- 
num Nicolaum de Lucca episcopum Mutinensem et prò parte 5 
ìpsius domini pape gubematorem monasterii ac totius abbatie 
Cassinensis, et ipsum expulerunt de suo palatio ubi residebat, 
ponentes in ipso palatio gentes regias et excubitores diumos et 
noctumos prò eorum securitate, timendo ne gentes Ecclesie oc- 
cuparent terram ipsam. qui dominus gubemator secessit sursum io 
ad monasterium Cassinense et ibidem moratur usque ad presens 
gerens suum officium gubemationis. et licet in ipso actu expul- 
sionis excommunicavit quatuor dicti Sancti Germani, post tamen 
aliquos dies ipsos rebenedixit; ob quam causam .xiii. die dicti 
mensis madii venit dominus Frabitius Carrafa castellanus regius i J 
rocce lanule siscitaturus novitates predictas; et ipsa nocte fuit 
factus mangnus terremotus in ipsa solum terra Sancti Germani 
et non in aliis locis circum. et inter hec dictus dominus papa 
dicitur condussixe ad sua stipendia multas gentes equestres et 
pedestres in numero quindecim milia virorum, et partem ip- 20 
sarum gentium statuit per confines Campanee et in con&iibus 
rengni et partem direxit per diversa alia loca, prout sibi placuit. 
et similiter dominus noster rex coadunavit multas alias gentes' 
et illas diressit cum dicto suo filio duce Calabrie in confìnibus 
rengni versus flumen Tronti , ubi dicebatur ex alia parte confluxisse 25 
gentes Bartholomey Colglyoni, et aliam partem ipsarum gentium 

CLXXVI, 2. et) Cod, et et 15. venitl legione incerta nel Cod. ettendo la parola 
quasi cancellata. 



NOTABILIA TEMPORUM. 149 



dominus rex misit versus Tallacoczium contra comitem Manerii 
rebellem dicti domini regis; quo obsexo finaliter fuit perditus 
per suos et captus ac transmissus ad regem. 



CLXXVII. De tempestate pluviarum et grandinum. c. 136 b 



D 



^ie autem martis penultimo dicti mensis madii iudicio Dey 
surressit circa vesperos tam magna 3mìmo maxima procella 
et tempestas imbrium aquarum grahdinum ventorum corrusca- 
tionum et tonitruum a Montecasino deorsum supra Sanctum 
5 Germanum et eius districtum circa per medium mileare, quod 
omnes arbores depopulavit et plantas ac segetes et alios fructus 
terrestres conculcavit conquassavit et fregit ac ipsas s^etes et 
(ructus, videlicet granum ordeum farrum canapum meiones ortos 
et I^umina confregit et excussit et ad nihilum redegit , ixz quod 

IO videretur ipsam terram subverti et exproiìmdarì, terroribus su- 
pradictis durantibus sine intermissionibus quasi per horam* et 
ipsi grandines fiierunt innumerabiles et diversiformes et valde 
grossi , coperientes terram formati quadrati angulati longi rotundi 
crispati et ad modum vultus humani, ad modum sagicurum, ad 

15 modum crucis, ad modum manus, diversorum ponderum, de 
quibus aliqui mediocres fuerunt ponderati ad pondus uncie unius 
et medie; et indunnationes aquarum miste cum dictis grandi- 
nibus fuerunt tam mangne, quod videbatur terra submergi. et in 
aliis locLS circumstantibus ex districtu Sancti Germani modicum 

20 et remisse pluit ac placide sine aliquo terrore, et post hec 
die veneris secundo iunii dicti cives Sancti Germani expulerunt 
etiam de Sancto Germano -dominum Thomam de Pontecurvo vì- 
carìum Casinensem a suo officio umquam suspectum, eo quod 
esset de Pontecurvo, dicentes nolle alium of&cialem super se 

25 nisi capitaneum regium, et petentes de alio vicario eis providere 
non suspecto. et sic dictus dominus Thomas vicarius disscessit 
et abiit ad montem Casinensem et postea ad Pontemcurvum , 
ubi erant gentes Ecclesie coadunate. || set post aliquos dies 

CLXXVII, 17. aquamnil Ok/. quarum 



e. I «7 A 



I50 A. DE TUMMULILLIS 



dicti cives consulerunt domìnum regem super premissis, et ipse 
dixit hoc ingnorasse, et sibi dixplicuisse talem errorem. et sic 30 
dicitur scripsisse domino gubematori quod reverteretur ad locum 
suum et quod eum caripenderet velut patrem; quibus literis re- 
ceptis dominus gubemator noluit remeare sìne speciali lìcentia 
dicti domini pape. 



CLXXVni, De Neapolione A^rsing capitaneo armorum 
Ecclesie et Tolfa capta et pluribus aliis. 

Interea dominus papa conduxit ad sua stipendia ultra .xvi. 
milia inter equestres et pedestres viros armorum, quibus pre- 
posuit eorum capitaneum Napulionem de Vrsinis, et dominum 
Alexandrum fratrem quondam ducis Mediolani istituit con£do- 
nerium Ecclesie, qui cum suis gentibus optinuit Tolfam. deinde 5 
^ accesserunt Ariminum et ceperunt burgum civitatis, ubi in in- 

troytu burgi fìiit mangnus armorum conflictus et mangna cedes 
utrìusque partis et fiierunt repulsi a dieta civitate et a gentibus 
armigeris commorantibus in eadem, que erant mangnifici Roberti 
filli quondam domini Gismundi ipsius civitatis et comitis Vrbani io 
sui soceri. et similiter occurrerunt in favorem diete civitatis 
dictus dominus dux Calabrie cum exercitu suo et cavalerìus 
de Vrsinis, qui erat cum dicto duce fiUo regis, et transiverunt 
flumen Tronti usque in Marchiam Ancone, set non fuerunt 
permissi ulterius transire a gentibus Ecclesie, et sic publicatum 1 5 
fiiit dominum papam esse federatum cum liga domini impera- 
toris et Venetorum, et cotidie augmentabat vires suas contra 
regem et dictum ducem Calabrie eius filium et sequaces suos, 
licet inter se non fecerint aliam novitatem intra rengnum et 
terras Ecclesie nunc usque, nisy in favorem et occursum diete 20 
e. 137 ■ civitatis Arimini. || set argute et sapienter utraque pars se pre- 
paravit prò futuro cum gentibus suis, ut dictum est, in confinibus 
rengni et Campanee ad bellum et pungnam si committi contin- 
gisset. set usque modo in principio huius mensis septembris 
tertie indictionis Deo gratias non fliit aliquid innovatum, nisi 25 
quod fuerunt facte prohibitiones hìnc inde ne conversarentur 



NOTABILIA TEMPORUM. 151 



ad invicem, sub formidabili pena, et sic diete partes fecerunt 
sibi provisiones gentium suanim in confinibus predictis expec- 
tantes legationem Venetorum, que de mense agusti preteriti 
30 accesserat ad dominum regem causa concludendi differentias et 
ambages predictas vel dixolvendi pacem et concordiam inter eos 
et eorum complices et ligam. 



CLXXIX. lUDICIUM ASTRONOMORUM. 

Interponitur exinde quoddam iudicium astroiogorum post pre- 
dictorum cometarum retroscrìptorum apparìtionem, cuius tenor 
talis erat: 

Ihesus. 

j Angelus Cato Sinpinas de Benevento philosophus et medicus 

Mactheo Aquilano ordinis celestinorum abbati, mangno perìpa- 
thetico et summo theologo. 

Omnes astrologi ingrexum maximi luminis in primis mi- 
nutum Arietis considerant, et recte ea que in mundo evenire 

IO solent prevideant illaque narrent vel scribant ego vero introy- 
tum Solis in altum solisstitium in presenti considerare conabor, 
cum ingrexu universalis equinoctii || considerare nequiverìm, dum e. 138 a 
quodam fortaxe livore ingentes molestias quidam michi (uere 
conati ; a quibus Deo optimo iuxta sapientum sententias mundo 

15 eventura sunt tue patemiuti quantum poterò dedarare temtabo, 
ut potius ea emendare quam iUa notiora tibi redere conor. 
nam semper te in patrem et preceptorem habui, valet tamen 
quod potius mah quam bona mundo sidera portendunt; dico 
preter consuetudinem , quia quicquid boni mundo inest a Deo 

20 est aut a celo, nam celum propter homines, ut inquid Aristoteles, 
• • • • • Deus gloriosus de malis que ventura mundo percipio, 
me redat mendacem. hoc enim iudicium illud de comeu quod 
preterito anno inscripsi , confirnut. effectus autem illius comete 
nondum prò decima parte apparuere, qui fortaxe in presenti se- 



CLXXIX, 8. prinitl Ujhue imccria per un ritocco $uUm/ime éeUm ptrote. ai. Ltf< 
cmn4 ntl Cod. per to tpajio di circa trenta lettere. 



152 A. DE TUMMULILLIS 



cundi anni quarta incipient detcgi', quamvis omnia sint in pò- 25 
testate Dey ; set non eo modo quo inscii intelligunt , quia non sit 
nostrum noscere tempora vel momenta que pater posuit in sua 
potestate ; et qui volunt nos futura nesscire, ingnorant enim que 
in secundarum causarum posse sunt posita. sapientes previdere 
possunt de quibus erit noster sermo, si Deus voluerit. valete, 30 
pater optime et preceptor, et etiam propositum Deo duce ag- 
grediamur. 

Sol quem maximum luminare merito appellamus, primuni 
minutum Cancri die .xm. iunii instantis anni 1469, bo- 
ra .xxmi. eiusdem diey, et bine secunda anni quarta incipiet 35 
e. 138 B et durabit usque ad .xiiii. diem septembris. buie autem quarte || 
Mars dominabitur, eo quod mutationibus que in spera aaivorum 
sunt Mars dominabitur • quia cum sol Cancrum ingreditur Mars 
angulum terre poxidebit in domo sua et directe i quia in tertio 
decimo gradu Arietis domum ascendentis in domo Martis in- 4^ 
fortunato • 

Asscendens autem tertia singnum Sagictarii* eius domus 
lupiter est et in tertio Leonis etiam. parietur. quare merito 
Mars in hac quarta sibi dominium vendicat. 

Tertia vero anni quarta incipiet a .xnu. septembris, puta 45 
cum Sol primum minutum Libre actinserit; et durat usque 
ad .xiih decembris cum Capricomus ingreditur. inde quarta in 
ordine quarto principium sumit, et usque quo Sol Arietem in- 
greditur, se extendit in hiis duabus ultimis quartis, luppiter rebus 
mundo eventuris dominabitur. 5^ 

In hac secunda quarta, pater optime, esse regum et prìnci- 
pum malum ymmo pemitiosum erit, quod patet ex love dominato 
in domo Martis. quare mangni prelati hoc tempore maxime 
caveant cum ceteris religiosis , quia sidera illis multum minantur ; 
dico caveant prevideantque eorum status sapienterque regant. 55 

R mensem septembris non spemat, ne in angustias incidat 

et heros perdat. caveant etiam eius nati, et si fieri potest ilio 
mense non exeàt ; ncc hostes si quos habebit aggrediatur. nec 
si recte non valebit medicaminibus utatur; natura solum mor- 
bum dimictat. ^ 

33. diey) 9Uppl, ingressus est/ 59. Cod. nature 



NOTABILIA TEMPORUM. i$) 



Regi Francorum occulte plurima parantur Teucrìs pugna 
propter directìonem Manis in angulo terre, quia Mars in loco 
ilio cedem et stragem denotai. 

Il lureconsulti anxii erunt propter infortunium lovis in octava e. 139 x 

65 in hac secunda quarta. 

Theologi , oratores , philosophi , medici, astrologi mediocriter 
fortimam hanc ducente estate provideant in eorum status in fu- 
turum. hoc anno homines non multum vicixim se diligent nec 
libenter associabunt. 

70 Populares lumatici et hii qui in mari aut in aquis dulcibus 

versantur, ut naute, piscatores, molendinorum custodes diversa 
genera malorum patientur propter lovem in domo Martìs et 
Lunam curo cauda Draconis, et Satumus in sexu domo, que 
est domus languorum. 

75 Caveant hoc tempore estivo regiones et terre et ammalia 

Sagictarìo et Piscibus subiecte, quia lupiter est dominatus, ut 
Scavonya, Avinyo, Mediolanus, Fermus, Parma, lanuas, Moda- 
num, Venetia, Persidum. in huiusmodi terris impedientur ho- 
mines et animalia que equitant, et innundationes et infirmitates 

80 patientur. 

Caveant etiam terre et homines Cancro subieae in hac esute, 
quia cancer ruit in domo Martis et Luna, et in octava includitiu*. 
quam caveant gravaminibus et infirmitatibus, ut sunt illi qui 
minorem Asyam et inferiorem Egiptum incolunt, ut Constan- 

85 tinopolim, Luccam, Venetias, Egulium, Parìsium &c. 

Orrida bella magno cum ingenio et soUicitudine et inter- 
fectione propter Martem orientalem, in qua domo erunt; quare 
sibi caveat quidam rex orientalis et bene suam personam cu- 
stodiate 

90 Homines nempe longas tribulationes patientur ; erunt mortcs 

subitanee et sanguinis efTusiones. quid plura? || hac estate ci 301 
guerra in Italia detegetur, et bella et rixe contra Ecclesiam mali 
homines movebunt; quarc sanaissimum dominus noster in mense 
iulii et agusti bene se custodiat, et mensem novembiis et de- 

95 cembris non spemat. in aliis temporibus Dei auxilìo hostes 
onitìcs superabit niangna cum prosperiate. 

Peius tempus et bellis aptius istius anni est iulius et agu- 
stus ! et dubito ne in !iiis mcnsibus sanguinis ctTusio et ccdes 



154 A. DE TUMMULILLIS 



fiant, quatnvis malora fient in anno futuro, fortaxis etiam unus 
magnus dominus in hoc tempore mortem vel in fine octobris loo 
et in principio decembris incurret, et si non morietur, caveat 
a carceribus. loca guerrarum plurima esse videntur. nam se- 
cundum siderum ordinem in occidente et oriente et in meridie 
et septemtrìone guerrarum processus denotant. aliqua particu- 
laria, pater reverende, taceamus, ne odiosi aliquibus efficiamur. 105 

Infìrmitates quamplures erunt et quamplurima de peste et 
de multis infìrmitatibus capitis propter presentiam Saturni in 
ascendente tempore quo Sol ingressus fìiit Àrietem; quare ca- 
veant qui sub signo Àrietis existunt. ne eis timor inferatur, 
silentio pertranseo. et luppiter in octava in hac secunda quarta et no 
item Luna, multi homines repente morientur, quia Satumus et 
Mars occidunty cum Sol Libram ingredietur, qui in domo Martis 
existent. accidet etiam mors plurìbus in , itinere, qnod patet ex 
Marte et Saturno; tempore quo Sol infimum solisstitium in- 
gredietur, erunt in tenia domo; erunt etiam frebres ex colera 115 
nigra idest quartana, et precipue regionibus que Cancro subi- 
ciuntur. 

Caveant moniales orientales, quia de illis multe hoc anno 
morientur. 
e. i4o A luvenes etiam meridionales mangna infortunia patientur. fru- 1 20 

mentum mediocrìter se habebit, quod potius ad augmentum pretii 
tendat quam ad diminutionem. oleum carius erit solito, vinum 
vile, de huiusmodi rebus silentio pertranseamus. 

Nam hec etiam in iudicio de cometa annotavi: hec estas 
ad calliditatem declinabit, non ita intense sicut plurimi credunt. 125 
ymmo hiis diebus dum Sol fiiit in Geminis mangna fiiit calliditas ; 
in futurum tamen remissior erit, et multiplicabuntur venti no- 
cibiles arboribus; erunt parve pluvie, quia vix intcrdum aer 
ad grandines dixponetur, et inde nocumentum sequetur pluribus 
vicibus. hac estate aer erit nubilosus. apparebunt multe stelle 130 
cadentes. hec ex Martis et Saturni dixpositionibus sunt ma- 
nifestata. 



103. siderum] Cod, ytiderum 



NOTABILIA TEMPORUM. JSS 



Tcrtia vero autem a .xiiii. septembris, et durabit usque 

ad .XIII. decembrìsy in qua multa orrìbilia et inaudita eveniunt; 

135 Deus tamen mendacem me faciat. caveat hoc tempore dux 

Mediolanus et ad facta sua advertat, quia in mangnas ymmo 

maximas incidet angustias. alia silentio pertranseo. 

In hac tenia quarta multa impedimenta venient homìnibus 
civitatum que in Libra subiciuntur, et infirmitates multas pa- 
140 tienturet capitis dolores propter infortunium Veneris, ut sunt 
Tuscya, Placentia, Pisa, Apulia &c. 

Hii autem qui Virgini subiacent, in maximo erunt labore et 
in mangnis voluctionibus, quare caveant viri docti et laudati 
et theologi, rectorici, philosophi» medici , astrologi, notarli, 
145 cancellarii, mercatores propter casum Mercurii commusti in 
domo Martis. quare, pater reverende, rogandus est Deus ut feras 
causas ad meliora dixponat. scio plures viros ydoneos Virginem 
prò ascendente habuisse. plures cancellarli mangnorum domi- 
norum aut hoc anno morientur aut carcerabuntur propter casum 
150 Mercurii in octava. 

Bononienses, nisy mangna utantur prudentia, unus contra ci 40» 
alium arma capient. 

In hoc nempe tempore caveat mangnus civis Florentinus ne 
violenter aut acutissima febre moriatur. 
155 Sidera nesscio quid horribile prodigium regìonibus et civi- 

tatibus que Tauro et Libre subiciuntur, portendunt. quare vi- 
gilcnt Deumque obsecrent ut mala futura prohibeat. hec regiones 
dictis singnis subiciuntur: Apulia, Tuscia, Pisa, Placentia si ve 
Verona, Trivisium si ve Campanea mangna, quam Terram laboris 
160 vocamus, et plures alie civitates ut Bononia, Anchona &c. 

Dubitandum est de ingenti terremotu aut aliqua subversione ; 
et tonitrua cum fulminibus plurima erunt. 

In hoc et in aliis temporibus caveant religiosi, quia multa 
occulta prodimenta contra eos parantur et precipue contra quem- 
16$ dam mangnunì prelatum. 

Hoc autem tempore multe Italie civitates a pedinila non 
erunt immunes, et quidam vir famosus et doctus hoc in tem- 
pore morietur cum pluribus aliis. incipit a .xui. decembrìs et 
durabit usque ad .xiii. martii, in qua etiam plurima innova* 



156 A. DE TUMMULILLIS 



e. Hi A 



buntur, et precipue ingentissima frìgora et mangne nives a quibus 1 70 
multe arbores distruentur et animalia propter fri gora morientur. 

In hoc etiam tempore fìent multe lìtes et dixcordie et cedes 
in civitatibus que Tauro subiciuntur, et fient civilia bella, due 
mangne mutationes quoad nos erunt hoc anno preter alias, in 
celo puta Solis eclipsis, qui erìt die .vmi. iulii, in ortu Solis 175 
ascendente et secundo gradu Leonis, et fìet in fine Cancri et love 
Sole Mercurio et Luna existentibus in .xii. domo, que domus 
tenebrarum appelhtur. 

Et erunt cum cauda Draconis in signo Tauri existentibus, de 
qua vir ille doctus Massahala ita inquid: ce scito quia in eclipsy 180 
(( Solis non pote^st fieri quando singnificetur aliquid mangnum 
« accidens secundum quantitatem ipsius eclipsis que in presenti 
« erìt plusquam tertia pars Solis ». quare caveant regiones et 
civitates Cancro et Leoni supposite, ut Lucca, Vicenza, Turchia, 
Barbarla, Costantinopolis, Pisa, Roma, Mantua, Ravenda, Ro- 185 
magnola que Flaminia dicitur, Cremona &c. hec enim et alie 
quamplures hic non nominate plurimas ansietates patientur ex 
infirmitatibus et aquarum indunnationibus et aliis accidentibus 
quamplurìmis. 

Caveat sibi quidam vir famosissimus fero morbo toto, qui 190 
habuit Leonem prò ascendente, ne mense iulii aut agusti ad elì- 
seos accidat, ut nichil supra eclipsis illuminatur, et ceterì leoniste 
caveant. 

Coniunctio autem Saturni et Martis erìt die secunda agusti 
bora nona sequentis noctis in .xvui. gradu Taurì, ascendente 195 
Leone et ipsis in medio celi existentibus; singnificata huius 
coniunctionis sunt firaudes, deceptiones, bella et guerre sine 
pietate. impedimenta principibus, ulcera, varriole, plage, reno- 
vatio rengni et regis, grandina, fiigora, nives ingentes. ex Mas- 
sahala et Hall et Tholomeo hec habentur sufficienter. 200 

Pater reverende, prò hac vice multa essent scribenda que , 
Deo duce cum ad invicem loquemur, patefient ; consule interim 
valetudini et etati tue. vale, scrìptum Beneventi .xi. iunii 
.M . ecce . LXix. ex Angelo Catone philosopho et medico &c. 

Deo gratias amen, amen. 205 



NOTABILIA TEMPORLM. 157 



CLXXX. De superventibus post dictum iudicium. c. 141 

Quia retroscrìptum iudicium, ut patet in fine, fiiit proiatum 
et conclusum in solistitio iunii, et fiiit patefactum quid 
futurum esset usque ad anni circulum» per ea que visa sunt et 
videntur ad presens recte processit et procedit in hiis que dieta 
5 sunt super Italiani; set super alias regiones nunc usque ingno 
ramus quid acciderit. nam vidimus ante mensem iunii inten- 
sum calorem in mense madii. set post solistitium remissum 
calorem per totam estatem propter ventos undique flantes; et 
plurìes preparabatur aer ad pluviam cum intensis nubibus coni- 
lo scationibus et tonitruis, set parum et remisse piuit propter ventos 
et maxime boream efTugantem nubes, que dominabatur ceteris 
ventis et non sinebat pluere, et quandoque dum turbaretur aer 
ad pluviam insurgebant quidam imbres deferentes grandines per 
patrias locorum alicubi graves et inmensos, alicubi remissos, adeo 
i^ quod usque nunc ad medium septembrem non pluit quod ma- 
defacerent terram, et panca sata nascuntur. set postea .xvir. 
ipsius septembris pluit mediocriter et habundantius solito. 

Set de mense agusti preterito diete secunde indictionis die 
scilicet penultimo eiusdem relatum est et confirmatum per lic- 
20 teras strenui domini comitis Urbini capitis armorum domini 
nostri regis et totius lighe et coroplicum ipsorum, qualiter cxis- 
teme exercitu Ecclesie et domini pape in obsidione predicte 
civitatis Ariminum, parum longe a ci vitate predicta, et existen- 
tibus gentibus dicti comitis Urbini et aliorum dominorum et 
25 communitatum complicum suorum parum longe a dicto campo 
Ecclesie, dictus comes continue tencbat certos secretos explo- 
ratores intra dictum campum Ecclesie, quarum accidit quod dum 
ipse Comes suis argumentis diverteret quodam flumen, de quo 
uterque campus sumebat aquas bine inde, dictum || flumen di- 
30 vertit et fecit fluere per aiios meatus magis distantes a campo 
Ecclesie, quare campum ipsum propter penuriam aque oportuit 
removeri inde et properari ad alium locum prò commoditate 
aquarum. quo per dìctos exploratores pervento ad notitiam 



e. I4l \ 



ijS A. DE TUMMULILLIS 



e. l43 B 



ipsius comitis, statim surrexit in armis cùm dictis gentibus suis 
et properavit ad dictum locum in quo venerat campus Eccle- 35 
sie et gentes intendentes ibidem preparare sibi tabemacula inpro 
visi et inermes ad repausandum, supervenit dictus comes ostiliter 
preparatus cum gentibus suis erUgressus est dictas gentes Ec- 
clesie cum maximo prelio coimictu et aspero bello ac dampno 
occisione et detrimento ipsarum gentium Ecclesie, in quo con- 40 
flictu caput Ecclesìe asseritur abmisisse quatringentos armigeros 
et plures similiter equos et mangnam partem papilionum et 
bonorum suppellectilium campi, et etiam quamplurimi homines 
et equi fuere ibidem interfecti. et nisy, sicut Domino placuit, 
tunc supervenissent certe squatre armigerorum Venetorum que 45 
expectabantur de bora in horam in subsidium et favorem Ecclesie 
contra Ariminum, que accinserunt in ipso bello et conflictu et 
se opposuerunt ad repungnandum dictos inimicos, ipsi inimici 
peiora malis aggregassent ; set mediantibus ipsis fuerunt repulsi 
et sic campus Ecclesie conquassatus dixoluto bello bine inde 5^ 
secessit aliquantulum retrorsum et resedit in alio loco per 
plures dieSy donec resumeret vires suas non multum longe ab 
Arimino predicto obsexo. 

Post que supraveniente yeme in occursum dictarum gentium 
Ecclesie, dicitur quod dominus imperator miserit .xn. milia pe- 55 
dites cum rege Francorum prò malori parte cum spingardis et 
sagictis in obsidione diete civitatis Ariminum, et sic artius obsi- 
derunt civitatem ipsam et usque nunc permanet obsexa a dictis 
gentibus Ecclesie. 

Post que, redeundo ad subsequentia retroscripti iudicii, plura ^o 
in hac nostra regione fuerunt infra annum subsecuta, videlicet 
parve pluvie, ita quod agricole propter ariditatem terre quamplures 
tardaverunt seminare trìticum usque ad decembrem, eo quod 
non plueret et semper vallidi venti flabant et quod satum fuerat 
nasci et pupulare non poterat usque ad unum et duos futuros ^5 
menses propter maximas glacies et pruinam ac ventos flantes 
die noctuque usque mensem februarii; quia de mense ianuarii 
fuerunt tam intense glacies et pniyne, quod aque fontium parce 

63. Cod, quamplnrc 



NOTABILIA TEMPORUM. 159 



scaturìzantium et dixcurrentium per meatus suos gelabantur in 

70 disciirstt velut vitrum desuper » et supter dixcurrebat ipsa aqua 
interim quod omnia ammalia quatrupedia transibant desuper non 
lesa vel rupta glacie, et cinni ipsius giaciey pendebant undique 
per petras et sepes. et similiter dicto mense nincxit valde et 
maxime in Apulia, ubi dicitur quod per viginti dies flante vento 

75 Sclavonie continuo ninxit et operuit totam Apuliam et interemit 
quamplures pastores et plurima ammalia silvestra, videlicet cer- 
vos porcos lepores et hiis similia ac ammalia domestica et 
maxime pecudina circa .xxxx. milia. et insuper dicti venti et 
glacies fecerunt multa alia innumerabilia dampna plantis et ar- 

80 borìbus fructiferis, quarum partem efFoderunt, partem confrege- 
runt et dixipaverunt et siccari a radicibus fecerunt et specialiter 
citrangolos citros et aiios omnes fructus acros, olivas ficus et 
mortellas, ita quod in toto hoc rengno vix remansit unus pes ar* 
borum acrorum ut non abmicteret suas (rondes vel desiccaretur 

85 in totum. et similiter usque nunc in diversis locis rengni et 
extra in civitatibus et terris fiierunt secutc rìxe contentiones 
tumultus et cedes hominum plus solito, et specialiter in diaa 
Apulia, Calabria et terra Ydontrì , potiximum in civitate Licze, in 
qua per errorem unìus femine fertiu* quod ex utraque parte 

90 fiierunt perente et occisc circa tricente persone uno die hiis 

diebus non longe dixcursis. || et post hec .vi. die fi'ebuarii luna e. 143 a 
septima cepit plucre habundanter et cessavit flatio ventorum 
preteritorum. 

Item fertur certe, quod ille mangnus civis Florentinus in 

9j principio yemis, ut predictum iiiit, Petrus Cosme de Medicis 
febre mortuus est ; set etiam dux Mediolanus habuit turbationem 
in suo statu et, ut dicitur, infirmatus fìiit valde et usque ad 
mortem. 

Item apparuerunt plura singna in aere eodem mense, vide- 
100 licet die lune .xix. martis .xx. et mercurii .xxi. de mane in 
exitu solis. bora prima diey apparuit quidam mangnus trabs in- 
gnitus dixcurrens per aerem versus septentrionem primo die; 
set aliis diebus predictis similiter apparuit, set non eadem bora, 
ymmo tardius, et pluit plus solito, et penultimo ipsius mensis 
105 valde ninxit per montana. 



i6o A. DE TUMMULILLIS 



Set de mense martii similiter flavenint venta hinc inde et 
pluvie successemnt intermisse et pauce, et in fine ipsius mensis 
martii post annunctiationem Virginis tribus diebus insurrexit 
quidam ventus vallidus et firigidissimus, qui dicebatur provincialis, 
adeo furiosus, quod vix sinebat homines exire extra domum. no 
set postea cessante dicto vento die .xxvn. ipsius martii in nocte 
et mane cepit pluere in planitiis cum intenso frigore, et circa 
horam tertiam cepit ningere gravibus nivibus usque ad vesperos 
et operuit universam terram nostre regionìs et forte totius mundi, 
adeo quod memoria hominum nunc viventium non est vidisse 115 
talia seu similia et tam mangnam nivem universalem, que per- 
duravit in plano duobus ìntegris diebus. set in montanis pluribus 
diebus cum frigore intenso ac interpoUatis pluviis subsequentibus 
e. 143 B et cum aere caliginoso et nubilo || quod vix sol elucebat et ap- 

parebat semel in die inter plures dies et aliquando nunquam. 120 
et subsequentibus diebus aprelis perpensum est quod ex dicto 
frigore arbores producentes flores ac ficus et vites pululantes 
palmites aruerunt propter nives frigora et ventos inter se con- 
trarios undique flantes indeficienter et habunde et quandoque 
remisse. et sic dicti venti duraverunt flantes per totum mensem 1 25 
aprelis y unde arboribus predictis maximum dampnum intulerunt 
parìter et detrìmentum, adeo quod in arboribus frondosis natu- 
raliter non remansit frons quando sicca deiceretur in terram. 
de mense autem madii subsequentis porro dicti venti flavenint 
sepius et remixius, et quandoque ninxit in montanis et venerunt ^3^ 
imbres et grandines in quibusdam locis huius patrie; set Rome, 
ut fertur, fiiit tam mangna tempestas innumerabilium grandinum 
grossorum ad modum lapillorum ponderantium ad libram unam 
et mediam, ab uno latere Rome, ubi dextruxerunt fi'umenta et 
legumina et alias plantas ac vites et arbores infinitas. set pò- 135 
stmodum Deo gratias arbores ìterum puUularunt et apparuerunt 
olivarum flores infiniti et similiter racemi uvarum et vituum, 
set ceteri arbores non amplius refloruerunt. et frumenta ac alia 
victualia et semina terre habunde fiierunt habita et recoUecta 
cum fructibus ortorum, videlicet cauliumcucurbidarum melono- 14^ 
rum citronorum et aliorum fructuum terrestrium. 



NOTABILIA TEMPORUM. i6i 

Set rendeundo ad alia mundi emergentia et subsequentia 

secundum iudicium supradictum» valde condolendum est ab 

universis Christi fidelibus de eorum calamitatibus obprobriis et 

145 infortuniis que noviter et multifarie proferuntur a pluribus; quod 

absit ut ita sit ut profertur. 



, CLXXXI. De obsidione et captione Nigripontis c. i44 a 

PER TURCHUM. 

Quum incxecrabilis et infidclis Turchus vei Teucrus non 
desinet affligere et cnidelitcr persequere religionem christi- 
colarum a debellatione captione et conflictu urbis Constantino- 
politane, citra cotidie debellando in partibus orientalibus mise- 
5 randos Grecos et alios christianos nostris forte demeritis et 
iniquitatibus presentibus exigentibus et futuri s usque in hodiemum 
diem semper pexima malis accumulando, quod in presenti asse- 
rìtur ipsum Turcum cepisse et debellasse insulam Nigripontis 
et obsedisse ipsam civitatem cum tricentis marinis fiistibus et 

IO carinis, et tricentis milibus hominibus armatis, Deus tamen 
abvertat ne incidat in manus eius, quod maximum foret dixtur- 
bium omnibus Christi fidelibus et maxime Ytalicis, eo quod 
dieta insula in medio mari posita inter vicinas hinc et inde 
terras est quasi pons ad confines Ytalye, ut audivi ex relatio- 

15 nibus multorum fidedingnorum hoc referentium. 

De quibus omnibus dictis presenti mense agusti apud nos 
in hac patria habita fuit certitudo per cirografiim cuiusdam 
devoti religiosi fratris lacobi, qui se asserit omnibus predictis 
interfuisse in dieta civitate Nigripontis ac palpasse et vidisse 

20 omnia que per eum in sua lictera posita sunt et descripta. cuius 
quidem lictere tcnor et continentia de verbo ad verbum talis 
crat, videlicet: 

Nello anno Domini .m . ecce . lxx. addi cinque dello mese e. 144 u 
de iunio insio fore la armata dello gran Turche dello stricto, 



CLXXXI, i^. Oli. fiiit ha'irj luii 
1 1 



i62 A. DE TUMMULILLIS 

zoè .ecc. vele infra galee et fuste et parardare et duy galyacze 25 
de Fiorentini. 

Item la armata della Singnoria se trovava alla Tenito quando 
la armata dello Turcho insia fore, zoè .xxxm. galee, item alli 
octo dello dicto mese andò la armata dello gran Turcho alla 
insula de Limbro, là dove era rectore missere Bernardo de 30 
Calmatali, et li prese lu castello dove era rectore misser Marcu 
lohanni, et lu capitano dello Turcho zoè della armata lu fé tallare 
ad peczi tucti quilli de quello castello in numero .ecc. anime, 
senza li pucti che li mandao per scliiavi ad Constantinopoli. 

Item ad di .x. andò la dieta armata dello Turcho alia insula 35 
de Scalimini, là dove era stato rectore missere Berto Barbaro et 
allo presente era rectore missere Antonio de Coppo, et li com- 
mactero el polcastro cinque iomi et cinque noeti e non poeterò 
fare damno nyuno. 

Item da pò la dieta armata se partio et andò ad Scalimini 40 
alla insula de Sueco et li abrusciò lo burgo. 

Item la armata Signoria remase intando inter Schiareo et Sco- 
polo et li prese .xvm. foste de Turelii et duy galee senza la chyor- 
ma, perchè tutti scapparo in terraferma; et anche sci prese una 
caravella del Sio con cinque milia ducati dentro et bracza cento 45 
de scarlata che mandavano quilli de Sio per tributo allu gran 
Turcho ad Nigroponte. 
e. 145 A Item lu di de sancto Vito andò Tarmata del gran Turcho 

ad Nigroponte dalla banda de Carasto e forsò li ponti de Sancto ' 
Marcho. 50 

Item in quillo di medesmo arrivò il Gran Turcho per terra- 
ferma con trecento milia homini, non contando quilli che erano 
su in la sua armata che erano septanta milia, che vale dire .ccc . lxx. 
milia per mare et per terra. 

Item alli .xxv. dì il gran Turcho fece fare un ponte su li 55 
soy parardini da terraferma ad Tysula, longo paxi cento et largo 
paxi .xxxx., et de sopre lu dicto ponte passò il gran Turcho 
con qualche .ce. milia homini et mese lu pavelglyone socto 
Sancta Clara, et li era una grossixima bombarda che buctava 

^6. stato) CnJ. itolo 43. Siijix.ii;»! ituppl. delJa 



NOTABILIA TKMPORUM. lój 

60 alla porta de Christo. el Bassa mese il sou pavellone ad 
Sancto Francisco et li erano trenta mortari che buctavano in 
veri dentro la terra et guastavano le casi et admaczavano gran 
quantitate de genti dentro la terra per tucto. 

Et lu fillo dello gran Turcho mese el seu pavelgyone alla 

6y Calogricza, ciò è Nostradompna, da longa ad Nigroponte tre 
milglya, et dalli fine alla fontana zoè de reto ad Sancto Fran- 
cisco tucto era plino de tende de Turchi, et alle fornaci erano 
dui groxissime bumbarde che buctavano allo portu dello tempio, 
et spetialmente in quelle turri che havea facte fare il capitano 

70 passato missere Bondivero. 

Item in terraferma dalle Forche per fi alla Fichera era una 
grossissima bumbarda dello Turco che buctava allo miu'o dello 
Tarcinale. item .x. bumbarde grossixime erano in terraferma 
et buctavano allo muro della ludayca dello burgo. 

75 Item all'ultimo dello dicto mese lu gran Turcho, vedendo 

che la terra non se volea rendere, mandò tre milia cavalli cur- 
sitando per l'ysula in fine allo Reo, et intando quilli tre milia 
cavalli prisero un castello che havea nomo la Coppa, et li erano 
scampati tre milia anime de quelle de l'ysula, zoè Greci, et lu 

80 Turcho li fece pillare tucti et tallare ad peczi in presentia de 
quilli de Nigroponte per mectere terrore che se divissero 
rendere. 

Item alli cinque di de iulio il gran Turcho fece implire li 
foxi de fasscini, li dove erano ruynate le mura, et plini che foro 

85 li foxi connenza ad dare la bactalglya et quilli della terra buc- 
tavano polvere de bumbarda dentro li fasscini. intrati che foro 
li Turchi dentro li foxi, quilli della terra possero foco in li fas- 
scini; insumma in quella prima bactalglya foro morti .xnii. milia 
iannecceri dello gran Turcho. 

9^ Item alli .vin. di lu gran Turcho puro dalla cava de l'ysula 

volze dare la secunda bactalla. quilli della terra misero una ban- 
dera dello Turcho su in le mura per ingandare lu Turcho, zoè 
che devissero intrare in li fossi, et lu gran Turcho vedendo la 
sua bandera su in le mura buctò il suo bastone de argento, 

95 che se intende che se dà la terra ad sacco; et per essere lu 
tradimento dentro cursero qualeche .ce. milia Turchi dentro li 



e. Il; H 



i64 A. DE TUMMULILLIS 



foxi, credcndose pillare la terra per essere tradimento dentro, 
insamma fo si et tale bactalla che foro morti .xvi. milia Turchi 
morti. 

Item in quello iomo fo dixcoperto lu tradimento che havea loo 
ordinato la maldecta anima de Thomasi schyavo capitano de 
cinque^nto soldati, et foro di Nardo et mastro Herrico bom- 
barderò, et quillo tale tradimento fo dixcoperto per la femmena 
e. i46a dello dicto Thomasi, che abe ad dire ad una femmena |( greca 

et la dieta greca lo andò ad dire ad missere Bayno. unde 105 
missere lu Bayno mandò per questa maldecta anima de Tho* 
masi et per li soy compangni, unde fo posto alla corda lorgi 
albanese conestabile» et luy confexò la cosa comò paxava del 
dicto tradimento, et cusi Thomasi schyavo vedendo che quillo 
havea revelato lu tradimento, confexò anche luy senza esser no 
posto alla corda; unde misser Loysi Dopplino in presentia de 
missere lu Bayno li decte co un pugnale, et cusi missere lu 
Bayno lu fece squartare luy con tutti li soy compagni, zoè quilli 
che se trovavano allo dicto tradimento, reservato mastro Herrico 
bommarderi, che fo cercato in gratia dalli citadini per non bavere 115 
bommarderi. mastro Petri albanese se buctò per le mura intro 
lu campo dello gran Turcho in la ysula. 

Item alli di nove del presente mese lu gran Turcho deo la 
terza bactalglya, et in quella foro morti cinque milia Turchi, che 
so colle altre duy bactalglye .xxxv. milia Turchi morti. 120 

Item alli .x. il Basso volze dare una bactalglya luy, et sci 
in quella bactalglya foro morti tre milia Turchi, et questo se 
sa perchè lu gran Turco comò era complita la bactalglya facea 
fare la mustra della soa gente et quelli che (ugivano dallo gran 
Turcho dentro la terra singnificavano quanti ne erano stati morti. 125 

Item alli .xn. di nella mala bora per li Christiani lu gran 
Turcho fece implire li foxi de busti de homini morti de cavalli 
morti, et adconenzaro ad dare la bactalglya per banda de T ysula 
là dove erano ruynate le mura, zoè dalla porta de lu Tempio 
infine alla porta de Christo; et per mare fece venire la soa 130 
armata loco unde erano le mura ru3mate, zoè le mura della 
ludayca et dello burgo, et conenzaro ad dare la bactalglya duy 
e. i46 B bore nauti iorno ; et questo fo || lo iovidi quando la sua armata 



XOTABILIA TEMPORUM. 165 

se accostò reme le mura uno bumbardero della terra, zoè il 

U5 lovenecto; guastò .xxx. galee dello Turcho in una bocta colla 
bumbarda; vero che la bumbarda era grossissima. 

Item la armata della Singnorìa era venuta in fine alli punti 
de Sancta Clara per dare succurso alla terra, et lu gran Turcho 
fece duy bumbarde alla marina ad zo che non devesse passare 

1 4^ r armata della Signorìa ad dare succurso alla terra, et lu capi- 
tano generale vedendo le bumbarde dello Turcho et vedendo 
anche che la Turcho havea pillate le mura della terra de Ni- 
groponte, se voltao ìndireto. et quando lu gran Turcho habe 
poste le bandere soe sopre le mura de Nigroponte, erano duy 

14; ore de iomo. et nuy della terra vedendo non potere bavere 
succurso, né Ho abemmo da poy dalla Singnoria, perdemmo tuctq. 
lu animo et la forza vedendo tornare indireto la armata della 
Singnorìa. et con tucto de ciò fine intanto che li Turchi habero 
le mura, nuy combactemmo lo melglyo che se pocte. et ad 

150 mezo iomo li Turchi commactero dentro della pyacza, et li fo 
una grande bactalglya per essere le strate mcatenate de trabi. 
et le dompne per le fenestre buctavano acqua buUente et con 
calcina et con grippi, et le diete dompne admaczavano ima 
gran quantitate de gente delli dicti Torchi, et in quello mi po- 

155 vero fraticello chyamato firate lacobu de Castellana in quella 
firuga scappay per sapere ben parlare turcho, et andando allo 
fictileo che era della Singnorìa, che fo alli .xim. dello dicto mese, 
et iongendo ly, trovay che quelli dello castello haveano mandate 
le davi allo Turcho in Negroponte et dau licentia allo rectore. || e. 147 a 

1 60 et come pyacque ad Dio in questo vende missere Marino Calbo 
colla sua galea ad portare frumenti ad quilli dello castello, cre- 
dendo stissero firmi ; et trovando che haveano mandate le davi , 
no li dero nyente. et con quella galea me et lu dicto rectore 
andemmo ad Carasco ad la armata della Signoria che era allo 

165 Reo, che erano .xxxv. galee et secte navi; et dalli andemmo ad 
Carascò et li scappareno qualche mille anime de Tysula de Ni- 
groponte, le 'quale tucte lu dicto capitanio della armata chya- 
mato missere Nicolao de Canale li mandò con una nave tutti 

Mi. rcn?c| cou ti Ta/. 



i66 A. DE TUMMULILLIS 

in Candia. et dalli andemmo ad una insula chyamata Arrento, 
quella de Necsia. et in quello di venne lu Boczo capitanio, zoè 170 
missere Lorenzo Loridano con sexdeci galee et cinque navi et 
duy galyacze, et dalli andammo alli Colemnini zoè porta Lyone. 
et essendo li, vende missere lacobu Veneri da Venetia con .xii. 
navi et quactro galyacze ; unde quando me partivi dalla armata 
era in tucto, infra galee navi et galyacze, vele .lxx. et essendo ^75 
li vennero duy che erano scappati da Nigroponte, et si dixero 
comò in quillo di che fo data la bactalla lu gran Turcho prese 
tucto Nigroponte, reservato lu ponte che lu habe lu sabato da 
poy per tradimento, et sci dixero comò lu gran Turcho havea 
facto tallare ad peczi tucti quilli che non erano morti alla 180 
bactalglya, tanto femene quanto che homini da .xv. anni in su, 
et li pucti delle mamme li bave scoppati ad modu de cangnoli. 
et pyù. dixero che lu gran Turcho bave facta fare la mustra 
de la soa gente che poteano essere morti in quella ultima bac- 
c. 147 B talglya. trovaro che erano stati morti .xxxix. milia Turchi, || et 185 
cusl so con l'altre quactro bactalglye xxxxvn, milia Turchi moni ; 
et lu capitanio della Signoria fece fare la discriptione de quanti 
Christiani poteano essere morti, tandem contando quilli della 
terra, dove erano 600 soldati, 600 stradoti zoè cavallari, 600 
balistreri de Candia et 300 delle galee et li cittadini della terra, 190 
numero cinque milia persone che erano dentro la terra, et quilli 
che poteano essere morti per V ysula, insumma omnibus compu- 
tatis infra grandi et piczuli in numero de .xxx. milia persone, 
et essendo li sapemmo de certo comò Schyacti et Scopuli ha- 
veano mandato le chiavi allo Turcho ad Negroponte, et lu fictileo 195 
et la ysula de Scalamini et de Limbro se ragionava che haveano 
mandate le davi allo Turcho; da questo predicto in poy non 
saczo pyii. 

Et questo ayo visto tucto io frate lacobo de Castellana per 
essere stato dentro de Nigroponte et ad tucti li predicti lochi. 200 

Quare timendum et ab universis Christi fidelibus lacrimis 
orationibus elemosinis et ieiuniis insistendum ante Deum qui 
fecit nos, ut non secundum peccata nostra irascatur nobis, sed 
vultum suum super nos illuminet et miscreatur nobis, sicut 



NQTABILIA TEMPORUM. 167 

205 speramus in illum, ac dcprehendat arma et scutum et exurgat 
in adiutorìum nostrum, ut dixperdat a facie eius omnes qui 
oderunt eum ; quoniam in manu eius sunt omnes fìnes terre et 
altitudines montium ipse conspicit, quod ipse fecit potentiam 
in brachio suo et dixpersit superbos mente cordis sui. Amen. || e. 1 ts a 

210 Set ad exprobandum incredulitates non credentium et confir- 
mandum dieta infortunia dixcrimina et strages Christicolarum 
post hos dies dicti conflictus reiatum est undique, quod idem 
mangnus Turchus ingenti gaudio refectus Victoria ipsius Nigri- 
pontis ad gaudium suos misit oratores ad serenissimum doniinum, 

215 dominum Ferdinandum regem nostrum, cum quadam epistola 
brevi stilo conscripta sub hac vel simili verborum forma, se- 
cundum relationem plurìum audentium et conspicientium illam, 
videlicet : 



CLXXXII. Epistola Turchi ad dominum regem. 

Magomecht Dei gratia Turchye et Grecie imperator illustriximo 
Ferdinando Sicilie regi tanquam filio dilccto, salutcm. quia 
scire te facere victorias nostras consuetudo est, idcirco singni- 
ficamus tibi depredationem insule Nigripontis, de qua te summe 
5 gaudere credimus tanquam amicum nostrum, mictimusque Cor- 
radinum relaturum tibi mvdta per nos commissa, cui fidem dare 
placcat. 

Quos dictus dominus noster rex egre subscipiens et tediose , 
tanien post aliquot dies suas responsales per eundem Cariadinum 

IO rescripsit, et sub brevibus verbis infrascriptis vel similibus hiis, 
secundum relationem audientium, destinavit quas prò sue Chri- 
stiane religionis et fydei integritate dictus dominus noster rex 
pape legì et divulgarì mandavit tam supradictas, missas per dictum 
Turchum sibi, quam suas infrascriptas alias responsales in efTectu 

15 continentes hec vel similia verba, videlicet: 

311. Cod, due volle ip«iu« CLXXXII. s. Corraiiìnum| cf, r. 0, e CLXXXIIf. 2. 



i68 A. DE TUMMULILLIS 



e. 148 B CLXXXin. De responso domini regis facto Turcho. 

Serenissime Turchye atque Grecie impcrator, salutem. 
Exposita maiestati nostre credentia per vos commissa Caria- 
dino vestro nunctio speciali, respondemus multum nós condolere 
de debellatione insule Nigripontis, uti uno de christianissimis 
Christi fidelibus et de omni Victoria per vos contra nostrani 5 
religionem sacratissimam obtemptam, et presertim contra Ve- 
netos nostros tanquam firatres honorandissimoSy cum quibus si 
superioribus temporibus aliquam disscentionis dixcordiam habui- 
mus, ipsam sine medio sedavimus, singnificantes vobis nos ad- 
versus nondum contra nostram fidem prevalentes pungnaturos, io 
set ectiam contra alias nationes nostre fidey adversantes, in ceteris 
preter ea, rengnum statum filios et cetera nostra bona prò vobis 
nos exposituros esse paratos. 

Et hec secundum relationem audientium et in verborum 
substantia michi scribe referentium. 15 



p 



CLXXXini. De invasione Venetorum claxium 

CONTRA TURCHUM. 

,ost hec, continuatis temporibus retroscriptis, habita et optenta 
dieta Victoria insule Nigripontis, dominatio et potentia Ve- 
netorum cum complicibus suis christianis circumstantibus et vi- 
cinioribus dominis chrìsticolis cepit ampliare vires suas contra j 
inmanitatem dicti Turchy et convocare et agregare alias plures 
naves et galeas classibus suis in occursum Christicolarum ; ubi 
post plures dies dicuntur occurrisse plures alìe galee et fiistes. 
marine ad Seram .cxx. galearum et .xx. navium onustarum bel- 
licis hominibus armorum Chrìsticolis et focis victualiis et aliis io 
e. 149 A omnibus aliis necessariis et oportunis ad fidey constantiam et 
victoriam optinendam. || et inspirante sancto Spiritu ac invale- 
scente eis animo irruendi ac agrediendi dictam classem Turcho- 

CLXXXHli, 8. Scramj Cod, S'am 



NOTABILIA TEMPORUM. 169 

rum, dato ordine inter eos de modo et arte insurgendi in illos, 
primo statuerunt .xx. galeas ad se representandum contra uiimicos 

15 et provocandum illos ad bellum, subsequentibus aliis centum a 
ionge in occursum. set primo cepto bello prevaluerunt Turchi 
fugantes et insequentes dictas .xx. galeas Christianorum ; in 
occursum quarum subito processerunt diete galee centum, Chri- 
stianorum et irruentes io illas se preliaodo intricarunt. ubi (uit 

20 commissum asperimum prelium et letale bellum inter eos» ia 
tantum quod Christicole ceperunt pavere et dubitare de eorum 
Victoria et salute, set qui erant in navibus parum longc a trìbus 
milearibus non habentes ventum et prospicientes beUum 6eri 
videbantur morì et dissceptari , quod non valebant occurrer e suis 

2$ percontantibus in dicto conflictu. unde» quia Deus nnquam sp^ 
rantes in se dereliquid, post pusillum tcmporis surrexit ventus 
meridionalis dictus scyroccus in puppim dictarum navium, et 
subito 6ierunt cum aliis galeis in simul agregate. et sic simuL 
résumptis viribus ceperunt invalescere et contra Turchos pre* 

30 valere, comprehendentes eorum classes pUirìmas ac occidentes 
et expugnantes eosdem et illos reflectentes retrorsum ac inse* 
quentes usque tenus eorum valium et portum; ubi fertur a re- 
ferentibus quod de classe Turchorum quamplures galee fuerunt 
destructe et deperdite, portim combuste, partim confracte et alie 

35 submerse, circa centum et plures omnibus computatis. in tantum 
quod propter ea dictus mangnus Turchus sequentibus diebus re- 
linquens dictam civitatem et insulam Nigripontis || munitam et e. 1 49 
refectam incolis Turchorum utrìusque sexus prò civibus ipsius, 
abiit et secum ceteros proprios cives supervenientes diete civiutis 

40 in exiUum asportavit prò mancipiis et ancillis, et, ut dicitur, cum 
sua ckxe divertit in Armeniam provinciam , in qua fertur cepisse 
quandam mangnam civitatem nomine Neapolim; et quidam as- 
serunt quod cepit insurgere contra ynsulam Candie Venetorum 
totis viribus suis. tamen hoc non creditur nisy subsequatur alia 

4> certioratio et ratificatio predictorum. 



170 A. DE TUMMULILLIS 



CLXXXV. De Consilio facto per dominum papam 

ET dominum REGEM ET ALIOS DOMINOS ET POTENTATUS YtALIE 

CONTRA TURCHUM. 

Interea sanctissimus dominus noster Paulus papa Secundus et 
serenissimus dominus noster rex Ferdìnandus ac excellens 
dominatio Venetorum et omnes aliì illustres et mangnifici do- 
mini ac potentatus Ytalie ex premissis actoniti et stupefacti 
sacrìs monitionibus et persuasionibus dicti domini nostri pape 5 
ad occurrendum tanto periculo et dixcrimini totius religionis et 
fìdey Christiane, postpositis singulis aliis inter se questionibus 
et erroribus universis, cupientes sibi ipsis et omnibus aliis Chri- 
sticolis consulere et de oportuno remedio providere contra dictum 
inmanissimum Christicolarum inimicum et totis viribus insur- io 
gere et oppugnare, ad evocationem ipsius domini pape principa- 
liter, dictus dominus noster Sicilie rex et potentia dominationis 
Venetorum cum singulis aliis illustribus dominis et potentatibus 
totius Ytalie per eorum procuratores et nunctios speciales omni 
qua decet auctoritate sufiultos convenerunt in unum coram eodem 1 5 
e. 150 A domino nostro summo pontifice. ubi per plures || menses et dies 
dixcussis ruminatis et mature decoctis omnibus et singulis pre- 
dictis inminentibus casibus periculis et anfractibus preteritis 
presentibus et fiituris omni populo christiano et potixime in 
hac regione Ytalie, ubi decus fons et origo totius Christiane 20 
religionis existit, placuit nutu Dei cuntis ad exortationem ipsius 
domini pape cum certis capitulis unanimiter factis et ordinatis 
unanimiter pariter et sponte sumere cum benedictione Dey arma 

« 

bellica maritima et terrestria, et insurgere contra ad invasionem 
et expugnationem huius crudelissimi antichristi. quam ligam et 25 
unionem dictus dominus noster papa banniri et puplicari man- 
davit de mense ianuarii in die epiphanie Domini, die .vi. eiusdem 
mensis .m . ecce . lxxi. .nii. indictionis. cuius tenor et forma 
talis erat, videlicet: 



NOTABILIA TEMPORUM. 171 



CLXXXVI. De puplicatione lice facte per 

DICTUM DOMINUM PAPAM CUM DICTIS DOMINIS CONTRA TURCIIUM. 



V 



enerabiles frates, salutem et apostolicam benedictionem. pia- 
cuit altissimo et misericordissimo Deo nostro, cuius vi- 
cem licet immeriti gerimus in terris, quod Spirìtus Sancti gratia 
vicesimosecundo die presentis mensis decembris ligam inter 
5 omnes potentatiis Ytalie conclusimus renovavimus et benediximus, 
sperantes in eodem Domino ex ista confederatione unione et liga 
fiituram expeditionem in inmanissimum fidey Christiane com- 
munem hostem, eam ingrexi sumus ut communibus viribus tanto 
perìculo et dixcrimini occurratur. agende igitur sunt gratie 

IO clementissimo ipsi Deo, qui nos ad illud faciendum inspiravit, 
supplicantes ut animos omnium illuminet et huiusmodi saluberri- 
mam ligam perpetuam faciat. volumus igitur die sexta sequen* 
tis II proximi mensis ianuarii, in qua festum epiphanie celebrabitur, 
rogationes puplicas et soUempnes in singulis civitatum terris et 

15 locis saltem principalibus tuo gubemio subiectìs nec non in 
principio noctis eiusdem diey ibidem paxim incendia puplica ad 
honorem Dei et singnum letitie fieri mandes. et ita mandes, 
ut huiusmodi mandatum efficax existat ad gloriam omnipotentis 
Dei et Christianorum amplitudinem et felicitatem. 

20 Datum Rome apud Sanctum Petrum. sub anulo piscato- 

ris .M . ecce . Lxx. pontificatus nostri anno .vii. 

Ex hinc sequitur aliud mandatum factum per dictum domi- 
num regem Sicilie Ferdinandum subditis et rengniculis suis sub 
infrascripta verborum serie et forma prcseniibus inserta. 

CLXXXVI, I. Cod, Vcncrabihs 



e. 150 • 



172 A. DE TUMMULILLIS 



CLXXXVII. De mandato regis 

FACTO SINGULIS RENGNICOLIS DOMINIS ET OFFICIALIBUS SUIS. 

Rex Sicilie 

« 

Nobiles et egregii viri fideles nostri dilecti. ad laude gloria del 
nostro signore Dio et exaltatione della nostra fé et religione , 
ve singnificamo corno alli .xxn. del presente mese de decembre 
in Roma per la sanctità del nostro singnore lu papa et tucti li 5 
ambasscyaturi delli potentati de Ytalìa è stata confermata et re- 
novata la lega generale de tucte le potentie de Ytalia, et quella 
se deve generalemente in tucte le citadi et lochi de Italia in 
dy della epiphania et farese puplice processioni et luminarie, de 
questo ve ò voluto donare adviso, de si felice et prospera' no- io 
velia, et volimo che per/ referire gratie ad nostro signore Dio 
in quillo di faczate puplice procexioni et ad gaudium la nocte 
luminarie, dato in castro nostro Novo Neapolis .xxvm. dece- 
bris 147 1. 

Rex Ferdinandus ly 

Nobilibus et egregiis viris universitatibus et hominibus ter- 
rarum abbatie Casinensis fidelibus nostris dileais. 



e. 151 A CLXXXVni. De morte ducis Iohannis 

ET COMITIS BaLAMONTIS. 

Set inter hec supervenit novum certum de morte domini co- 
mitis Balamontis congnati domini ducis Iohannis Francie, qui 
dicitur obisse .xiii. die huius presentis mensis novembris .xiiii. 
indictìonis. 

Et similiter post hec supervenit aliud novum de morte ipsius 
ducis Iohannis, qui dicitur migrasse die .xvi. decembris subse- 
quentis eiusdem anni .1111. indictionis superscripte, sibi filio no- 
mine # » # » # et eidem succedente; qui fertur gener regis 
Francie et strenuus in armis. 

CLXXXVII, 8. de YtaliaJ suppl. celebrare? 



liu 



TABILIA TEMPORUM. 175 



D 



CLXXXIX. De preparatione claxium kegis 

ET DOMINORUM YtALIE CONTRA TuRCHUM. 

^einde egregius sir Lucas secretarius domini ducis Sore, re- 
dìens a domino nostro rege de Neapoli .xviiii. presentis 
frebuarìi .mi. indictionis, retulit plura quedam mirabilia, que au- 
dierat in curia ipsius domini regis, videlicet : primo, quod dieta 
j pax fìierat bannita per totum rengnum et per totam Italiam, et 
quod ipse dominus rex cotidie ponebat se in ordine in adiuto- 
rium et occursum Christianorum et ordinaverat noviter fieri 
quinquaginta galeas et viginti naves intra rengnum. et similiter 
ceteri potentatus Ytalie se preparabant ad classes ordinandas, et 

IO omnes alie nationes Christianorum contribuant predictis ordina- 
tionibus. quibus Deus sola sua pieute et misericordia tribuat 
resistendi gratiam et victoriam prosperam et felicem cunctorum 
inimicorum nostrorum. 

Set ex adverso referebat dictus sir Lucas quod idem mangnus 

15 Turchus in urbe Constantinopolitana degens et presidens fieri 

facit mangnam copiam galearum et navium, || adeo quod quo- e. 131 b 
libet die complent unam galeam munitam omnibus suis instru- 
mentis necessariis et oportunis ; ita quod tempore sui exitus ad 
pungnam decrevit exire cum septingentis velis navium et ga- 

20 learum. et quod propterea legaverat oratores suos ad dominum 
nostrum papam Paulum , ad intimandum sibi et monendum , quod 
poneret se in ordine et totis suis virìbus prepararet se ad pun- 
gnam fimiram, quoniam dus intentio est invadere et debellare 
ipsum et omnem potentiam religionis sue ; et hec legatio dicitur 

25 venisse Romam die predicto presenti mense frebuarìi .un. in- 
dìctionis. quam dominus papa noluit admictere nec audire, sed 
illam repulit et reiecit. 



CXC. De annona et FERTILrrATE FRUCUM. 

In quo anno .111. et presentis .1111. indictionis 1470 (uit fertilitas 
et annona omnium fructuum, videlicet grani, vini et oley, ita 
quod thumulus grani valcKit gra: .xn. et .xiii. ci ad plus .xv. 



174 A. DE TUMMULILLIS 

salma vini veteris et novi tr: duobus et tribus, et vini cocti 
tr: .nii. et oleum tr: uno et medio et minus prò qualibet can- s 
nata, set prò istanti anno .nu. indictionis fiiit parca recoUectio 
frumentorum, et de olivis nulla recoUectio, quìa nusquam florue- 
rum per totum rengnum. 



CXCL De morte marchionis Piscarie. 

Die vero .vnu. mensis iunii .mi. indictionis mangnificus do- 
minus Franciscus marchio Piscarie et comes Aquini, Loreti 
et cetera in Roccasicca morte quasi repentina duorum dierum 
fuit vita fimctus. 



e. 152 A CXCII. De morte domni Alonsi armorum regii capitanei. 

Deinde de mense iulii .un. indictionis similiter fuit mortuus 
illustris et extrenuus armorum capitaneus dompnus Alonsus 
archarum comes et regius consiliarius, in quo pre ceteris armorum 
conductoriis dominus rex confidebat et eius Consilio eius exer- 
citus semper ducebatur; superstite sibi fratre domino Indico 5 
de Navalos regio consiliario et mangno camerario regie camere 
summarie, cuius etiam Consilio dominus noster rex sui rengni 
regit abenas. 



CXCni. De regia lictera missa singulis dominis 

ET TERRIS rengni. 

Sequitur quedam lictera regia transmissa omnibus et singulis 
dominis et regiis ofEcialibus totius rengni. 

Ferdinandus Dei gratia rex Sicilie, lerusalem et Hungarie 
universis et singulis officialibus et subditis nostris ac civitatibus 
et locorum dominis, cui vel quibus presentes devenerunt et fuerint 5 
quomodolibet presentate, fidelibus nostris dilectis gratiam et bo- 



NOTABILIA TEMPORUM. 175 

nam voluntatem. quoniam per ostensorum presentium diversis 
officialibus hominibus et personis licteras mictimus prò nonnuUis 
negodis que per eos exequi volumus, dicimus propterea et man- 

IO damus vobis et unicuique vestrum, cui lator presentium dederit 
seu actulerìt nostras licteras » quas per eum vobis presentandas 
reserare nec legere debeatis nisy .xxv. mensis iulii proxime 
sequentiSy qua erit festum sancti Iacobi;et eo die illas aperiatis 
et legatis et exequamini diligenter quicquid in illis continetur, 

15 pena contrafacientibus apposita ducatorum miUe daturorum in 
castro nostro Novo Neapolis die .xxvu. mensis iunii .m . ecce . lxxi. 
rex Ferdinandus dominus rex mandavit michi Antonello de Pe- 
trutiis &c. 

CXCnn. De PUPLICATIONE mCTARUM regiarum licterarum. 



D 



^ie autem .xxv. iulii subsequentis , in festo beati lacobi apo- 
stoliy secundum instructionem dicti domìni regis, lictera di- 
recta domino regio capitaneo Sancti Germani et totius abbatie 
Casinensis, in Sancto Germano coram syndicis et populo ipsius 

5 civitatis fuit per eum aperta et tacite lecta, sed nemini divulgata ; 
nisy quod ipse capitaneus dixit non oportere aliis re velari ^ nisy 
exequi quod dominus rex mandavit ; ex quo universi populi re- 
manserunt antoniti quousque viderent executionem. set porro 
eodem mense fuit revelatum et compertum quod dominus rex 

IO mandabat in dictis licteris singulis dominis et officialibus suis 
per totum rengnum , ut ubicunque reperirentur puplicis crìminibus 
infames lenones, latrones et homicidas, condingnos plecti pena 
mortiSy quod onmes caperentur de personis et vincti micterentur 
Neapolim et ad classem suam per aliquod tempus moraturi ibi- 

15 dem prò remissione diete pene mortis naturalis, in qua erant 
intrusi. 

CXCV. De morte pape Pauli. 

M. ecce . Lxxi. mense iulii die veneris .xxvi. eiusdem men- 
sis .{III. indictionis improvvise fama surressit quod Celebris 
memorie dominus nostcr papa Paulus Secundus, ^um ipso die 
bora .XXII. celcbrasset concistorium in suo palatio Sancti Pctri 



e. 151 B 



l^6 A. DE TUMMULILLIS 



saluber et gaudens et superveniente sere cenasset et aliquantu- 5 
lum deatnbularet post cenam suum virìdarium et lavaret manus 
in fonte viridarii, demum cepit in suis tibiis debilitali et tremali, 
adeo quod non sibi videbatur posse rectus existere , et cum iret 
in cameram ad repaiisandum se reclusit ab intus et bora quarta 
noctis superveniente gucta de lecto exiiiit cadens in terram, et io 
sic oppressus expiravit. cuius anima requiescat in pace, 
e. 153 A Set quidam referunt quod occubuit veneno dudum sumpto 

et tali bora terminato, quia de sero bora .mi. noctis ingressus 
fuit suam aulam cum aliqua sui corporis disturbatione, et non 
extimans dictam paxionem procedere ad peiora, se solum in i^ 
camera reclusit et in lecto cubavit; unde superveniente articulo 
mortis de suo stratu exiiiit et cadens in terram cum flusu san- 
guinis naris et oris expiravit; et sic post pusillum fiiit repertus 
mortuus sui cruoris sanguine intrìcatus. post cuius mortem 
corpus eius tumuit et preparationibus conservatoriis adhibitis 20 
inhumatum permansit , ut est moris quousque quidam cardinales 
absentes et vocati remearent ad urbem. qui tali tempore causa 
corruptionis estivi aeris se absentaverant ab eadem ad alias pa- 
trie partes non nimis longinquas. quibus postea supervenien- 
tibus. et insimul colloquentibus et ordinantibus demum die martis 25 
sexto agusti transfigurationis Domini et sancti Sixti omnes car- 
dinales in Dei nomine intraverunt in conclavi, ut est moris, ad 
orandum et creandum secundum divinam provisionem alium 
papam futurum. 



CXCVI. De morte marchionis Ferrarie. 

Set inter hec superyenit aliud novum de morte illustris mar- 
chionis Ferrarie, qui de presenti anno causa devotionis et 
visitationis dicti domini quondam pape Pauli et aliorum sanctua- 
riorum Rome, de mense martii proximi preteriti tempore qua- 
dragesimali venerat ad dictam urbem triumphanter et sblendide, 
multis aliis dominis mangnificis et stipendiariis constipatus, et 

CXCV[. s. Citd, abendidc 



S 



i 



NOTABILIA TKMPORUM. 177 

a dicto domino nostro papa cum maximo triumpho iubilo et 
honore receptus et cum eodem || conversatus mensibus duobus 
vel circa, et demum de mense madii cum ip^ius domini pape 

IO grata benedictione remeavit ad propria, set novercante fortuna 
post aliquod tempus dictus marchio infirmatus fuit, ut quidam 
dicunt, veneno; set auxilio fisicorum reconvaluit et apparuit 
quasi sanus et liber, set demum occubuit et ex hac luce migravit 
uno die vel duobus ante vel post mortem dicti domini nostri 

15 pape Pauli. et quidam asserunt quod post ipsius mortem do- 
minus Hercules nepos ipsius domini marchionis cum exercitu 
Venetorum intravit infra fines Ferrane domìnaturus in eisdem. 



CXCVII. De electione et creationk 
PAPE SixTi Quarti, 

M.cccc.Lxxi. mensis agusti .vnii. die eiusdem, in vigilia 
beali Laurentiy cum stetissent dicti domini cardinales in 
conclavi per quatuor dies reclusi, ut est morìs, et orantes disscec- 
tantes inter se secundum provisionem et pluralitatem vocum unius- 
5 cuiusque eorum, quis ipsorum videretur eligendus ; plures voces 
fuerunt date et applicite tribus ex hiis cardinalibus : videlicet 
Ravendensi, Bononiensi et Sanai Francisci. set quia dominus 
cardinalis Grecus egreferens cepit murmurare contra illos habentes 
plures voces; cui fiiit per alios sibi improperatum et obiectum 
IO quod taceret et nollet interrumpere propositum et electionem 
aliorum, quod adhuc dubitabatur si ipse tamquam grecus esset 
verus et cactholicus chrìsticola. quibus verbis erubescens ob- 
mutuit patienter, set hii tres qui videbantur equales voces a 
ceterìs, dixcutientes intra seipsos de sinceritate spiritus et in* 
tegrìtate vite ipsorum, sponte et pariter voces suas reflexerunt 
in dictum dominum cardinaiem Sancti Francisci vocatum primo 
nomine Franciscum et de ordine minorum fratrum sancti Fran- 
cisci, Il cui nomen pontificis fuit adiectum et impositum Sistus 
papa Quartus. et sic fuit creatus nutu Dei et alta voce pupli- 



CXCVII, 13. equalet voces] tappi, obtiiiuisse 
12 



15 



e. IS'l H 



C. 1^4 A 



178 A. DE TUMMULILLIS 

catus. et sic dixoluto synodo et aperto conclavi cum massimo 20 
plausu et iubilo omnium prelatorum et totius cleri et populi 
sancte Romane Ecclesie fliit prò vero papa et canonico as- 
sumptus et receptus. 



CXCVin. De singnis solis et aeris et tempestate 

VALLIDA OBSCURITATIS IMBRIUM CORRUSCATIONUM ET TONFfRUUM. 



P 



iOst cuius creationem post aliquos dies, videlicet die .xx. 
dicti mensis agusti, existente aere nubiloso de mane per 
totum set citra occidentem nigriore, ad horam prandii in ter- 
tiam et sextam horam diey diete nubes versum occasum solis 
glomorate et denigrate sunt velud pix navalis inducentes super 5 
terram obscuritates et tenebras ac si esset crepusculum noctis, 
et secundura communem extimationem credebatur solem pati 
eclipsim non naturaliter sed per accidens, quod tunc luna non 
erat in gradu naturalis eclipsis ; proferentes et producentes diete 
nubes terribiles sonitus et strepitus aereos ac corruscationes et io 
tonitruos indeficientes et crebros, cum aquis imbribus granirubus 
et ventorum turbonibus, corda et visscera hominum conturbantes, 
ita ut a pluribus doctis et prudentibus opinaretur hoc mangnum 
fore prodigium et apud mortales homines ostentum quod nemo 
huìus patrie similis recordatur. verum quod dieta gravis tem- 15 
pestas non duravit nisi circa unam horam, in qua nulla domus 
tecta imbrìcis remansit, quod aque non dixcurrerent intus per 
totum et ostrica penetrarent et madefacerent omnia frumenta et 
alia suppellectilia in eisdem recondita et sistentia. et verum po- 
stea eodem die post meridiem surressit alia tempestas ventorum 20 
aquarum et imbrium, sed non cum corruscationibus et tonitruis, 
que dixipavit et confregit mangnam arborum quantitatem, set 
plures in uno loco quam in alio, 
r. 1 54 B Die vero dominico .xxv. eiusdem mensis agusti dominico in 

festo beati Bartholomey apostoli prefatus sanctissimus dominus 2j 
noster Sixtus papa Quartus cum omnibus solempnitatibus ceri- 

CXCVin, 11. granirubnsj coni il Cod. iS. Cod, et et ostrica 



NOTABILIA TEMPORUM. lyg 

moniìs et triumphis debitis et consuetis a sacro sinodu niili- 
tantis Ecclesie Romane fuit canonice coronatus et pontificatus, et 
in cathedrali et apostolica sede promotus et sublimatus et tan- 

30 quam summus pontifex receptus et adoratus a cuncto clero et 
universo populo Romano ad honorem laudem et gloriam omni- 
potentis Dey patris et filii et spiritus sancti et omnium sanctorum 
eius y licet quidam emulatores blasfemaverint et murmurati fuerìnt 
contra eum in diversis. ex qua coronatione prìmam vel secundam 

3j gratiam quam contulit, fecit perpetuum commendatarum illustris- 
simum dominum lohannem regium fìlium Montiscasini. 

Set ex hoc surrexit fama quod retroscriptus astrologus, qui 
prenunctiaverat mortem pape Pauli in verum, similiter predixit 
successus in regimine et mortem ipsius, licet apocrifum sit donec 

40 veritas elucescat. 



CXCIX. De alio astronomorum iudicio divulgato. <^ 15?^ 

Sequitur copia cuiusdam iudicii astronomorum noviter per 
ipsos astronomos transmissi et divulgati. 

Universis ad quos presentes pervenerint, magister leronimus 
philosofus Eufordie et onmes alii philosofi concordantur pacem 
5 sempitemam in Domino.^ noverìtis quod anno nativitatis Do* 
mini .M . ecce . Lxxn. de mense septembrìs Sole existente in 
Libra convenient omnes planete insimul cum Sole in cauda Dra- 
gonis et fiet singnum invariabilium rerum et orrendarum, (iet 
dilluvium per Satumum, et venti flabunt simul» obscurabunt et 

IO denigrabunt totum aerem et dabtmt sonitus terrìbiles, et corda 
hominum dixipabuntur, subvertentur hedifìcia nec non et arbores , 
mangna prelia erunt in mari et mangna consumatio hominum , 
et plures civitates precipitabuntur in locis arenosis et sabulosis, 
et erit eclipsis a tertia hora usque ad meridiem ingney colorìs 

15 seu rubicundi et sìngnificat mangnam efTusionem sanguinis- et 
confusioneni gentium et ruynam multorum prelatorum. preterea 

CXCVllI, (o. // r^Mt^i Jclla pj}: ina, più che mrtà^ net CoJ.fu tatcialo ém bianco. 



i8o A. DE TUMMULILLIS 

erunt pluvie multe et occisiones in oriente et occidente, et 
erunt divisìones imperii rpngnorum tirampnorum et communi- 
tatum; in principibus nullatenus veritas invenietur ; imperator mo- 
rietur; heresis rengnabit; orietur dubietas legis christianorum, et 20 
sarracenorum cultus immutabitur, et copiosa frigiditas maxima- 
rum nivium et glacierum, et per totum mundum mortalitas 
gentium. itaque mirantibus sodalibus nostris et aliis astrologis 
approbantibus verbis duximus revelandum prò redemptione et 
remissione animarum nostrarum, ut eas reveletis ingnorantibus 25 
et singnificetiSy quod in eadem omnia concordati sunt pliilosoii 
Euthicie, Arabie,^ Yspanie, Francie, Anglie super hiis onmibus. 
datum Eufordie per numerum quidem dierum mensis decem* 
bris .M . ecce . Lxx. 



e. 155B ce. De provisione monasterh Casinensis 

FACTA DOM lOHANKT INCLITO REGIS FILIO. 

Hiis premissis, post plura et diversa colloquia peracta inter 
dictum dominum papam et dominum nostrum regem habita 
et tractata super collatione et provisione dicti monasterii Casi- 
nensis fienda, demum dictus illustris dominus Johannes ordinarius 
commendatarius dicti monasterii Casinensis misit sui nomine, 5 
ad capiendum possexionem ipsius monasterii et presidendum in 
eodem donec ipse personaliter adveniret, reverendum patrem et 
venerabilem ac religiosum virum dominum Besarionem de Ara- 
gonia presidens congregationis Sancte lustine et abbatem mona- 
sterii Sancti Severini de Neapoli ordinis sancti Benedicti, ac io 
mangnificum et eximium utriusque iuris doctorem dominunfi 
Lodovicum de Borsis de Neapoli tanquam suum vicarium gene- 
ralem in abbatia prèdicta. qui per plures dies in Sancto Germano 
commorantes et dixcutientes cum venerabile et spectabile viro 
domino Gentile de Spoleto commissario dicti domini nostri pape, 15 
ac calculantes omnes et singulas impensas et expensas factas per . 

ce, 8, 9. dominum— lustine et è aggiunta di altra mano che tembra alquanto più 
recente; in questo luogo nel Cod. era stata lasciata una lacuna per lo spazio di poco 
più che mcy^a riga. 



NOTABILIA TEMPORUM. i8i 



dominum Nicolaum de Lucca episcopum Mutunenseni et pre- 
cessorem gubematorem ipsius monasterii, demum, ut fertur, prò 
expeditione buUarum apostolicarum et prò residuo stipendiorum 

20 et emolumentorum dicti domini gubematoris castellanorum et 
officialium existentium in terris arcibus et castellis ipsius ab- 
batie , oportuit conclusive dictum illustrum dominum dom lohan- 
nem solvere et assingnare tute et secure in terra Pontiscurvi 
dictp commissario in eadem terra commoranti prò dictis creditis 

25 et debitis ducata duomilia et octingentos , datis per aliquos dies 
obsidibus certis nobilibus civibus Sancti Germani donec solve- 
rentur. prò quibus solvendis impositum fuit certum subsidium 
abbatialibus subditis et vassailis dicti monasterii. 

Die vero lune .xmi. mensis octobris quinte indictionis dictus 

30 dominus abbas Sancti Se verini et Lodovicus cum autori tate ple- 
naria et notoria solutis dictis duomilibus et .viii.'' ducatis no- 
mine ipsius domini dom lohannis commendatarìi, adepti fuerunt 
possexionem dicti sacri monasterii et eius abbatie Casinensis cum 
plausu iubilo triumpho et honore omnium subditorum speran- 

35 tium prò futuro ex eo consequi tranquillitatem paccm et coni- 
modum universale. 



e. IS<i A 



CCI. De alio singno vel cometa apparente 

DE MEKSE NOVEMBRIS. 

Post hec die manis .xxvi. novembris .v. indictionis nocte a n; 
quibusdam fidedingnis pastoribus in campis dormientibus 
relatum fiiit quod eadem nocte apparuit in aere quidam trabs 
ingneus in oriente dixcurrens versus 'occidentem, qui ardens suo 
5 sblendore totam terram videbatur illuminare, et subsequenti 
die mercurii in nocte .xxvii. eiusdem bora .mi. noctis luna .xv. 
passa fuit eclipsim quasi per totum et apparuit tenebrosa et 
* sanguinea seu rubicunda, et duravit sic circa quatuor horas ante 
quam rediret ad perfectionem sui luminis. 



CCA, b. nodi»! f'oj. noti» 



i82 A. DE TUMMULILLIS 



CCn. De annona et fertilitate huius temporis. 

Et est etìam notandum quod de presenti anno Dei gratia fuit 
mangna Yertilitas frumentorum, adeo quod thumulus grani 
valuit et valet gr: .x. .xi. et .xii. et .xiii. et massima copia 
glandium et camium porcinarum valoris trium tomesium prò 
quolibet rothulo ; vini et aliorum fructuum commestibilium par- 5 
citas, set olivarum et oley nuUitas per totum rengnum et maxime 
in hac regione, adeo quod nil olivarum et oley prò presenti 
anno fuit habitum et recoUectum, nec aves apparuere. 

e. 156 B CCin. De accessu dicti dom Iohannis ad papam 

ET AUIS SUBSEQjUENTIBUS. 

Die autem « « « eiusdem mensis decembris dictus dominus 
dom lohannes secessit de Neapoli progrediens Romam 
gratias relaturum dicto domino nostro summo pontifici de be- 
nificiis sibi coUatis ab eodem, cum mangno comitatu prelatorum, 
videlicet archiepiscopo Salernitano, episcopo Surrentino et pluri- 5 
bus aliis prelatis quos singulariter ingnoro, et cum aliis illustribus 
excellentibus et magnificis dominis ac nobilibus et egregiis viris 
et personis, quorum longum esset eorum dingnitates et nomina 
specialiter memorare ; set inter ceteros cum domino duce Andrie 
comite Fundorum, domino ca valerlo de Ursinis &c. cum quin- io 
gentis equitibus absque carriagiis et peditibus, actingentibus 
Romam .xmi. die eiusdem mensis. quibus occorrerunt oviam 
quidam cardinales et omnes prelati et curiales domini nostri 
pape ac alii principes commilitones et nobiles Romani cum inef- 
fabili triumpho gloria et honore. et sic post dies repausationis 15 
ipsius se conferens ad presentiam ipsius domini nostri pape, cum 
benedictione subsceptus fuit ab eodem. et exinde die sabati . 
quatuor temporum .xxi. decembris in missarum solempniis ut 
fertur, dictus dominus papa creavit et fecit tres cardinales, duos 
scilicet ordinis sancti Francisci et alium #♦♦*♦♦»« et 20 

ceni, 30. Lacuna nel Cod. per lo spazio di quasi una riga. 



XOTABILIA TEMPORUM. 185 

similiter creavit et istituit dictum dominum dom lohannem pro- 
thonotarìum sue apostolice camere et sacri palatii eiusdem ; qui 
secundum ceremonias istitutas in sollempnì et matutinali officio 
natalis Domini iuxu dicti pontificis adstantis cantavit secundani 

25 lectionem primi noctumi in basilica principis apostolorum beati 
Petri in Tuscia, et post aliquos dies videlicet .xxvin. eiusdem 
mensis decembris petita licentia et obtempta a dicto summo 
pontifìce ceterisque cardinalibus et curìalìbus ipsius, disscedens 
ab urbe remeavit cum dicto comitatu versus rengnum. |{ et post, 

30 positis dietis et progressibus suis quibus remeavit de Roma ad 
Sanctum Germanum, die tamen ultimo dicti decembris applicuit 
cum dicto ilio domino duce Andrie et quampluribus aliis man- 
gnatibus et domìnis prelatis et aliis secularibus personis. cui totus 
clerus Sancti Germani cum aliis clericis abbatie convocatis et om- 

35 nis populus utriusque sexus dicti Sancti Germani exìerunt oviam 
usque ad portam Sancti Thome monacharum, ubi receptus fuit 
sub palio cum ympnis canticis et laudibus a dietis clericis et 
populo universali et delatus ad ecclesiam Sancti Germani et exinde 
ad palatium Casinense, et ibidem per noctem repausa vit. 

40 Die vero primo ianuarii in circumcisione Domini adscendit 

ad monasterìum Casinense cum omni suo comitatu, ubi a ve- 
nerabilibus patrìbus priore subpriore et universo conventu fuit 
subsceptus similiter cum triumpho gloria et honore, et ibidem 
pemoctavit, et sequenti die desscendit ad Sanctum Germanum 

45 et ibidem mansit per aliquot dies, et die .xm. eiusdem dictus 
dominus vocatus a patre discessit et reversus est Neapolim, re- 
linquens in Sancto Germano prò suo gubematore et vicario ge- 
nerali mangnificum virum utriusque iuris doctorem dominum 
Lodovicum de Borsis de Neapoli. 



CCnn. De morte illusstriximi coniugis principis Rosscyani. 

Interea relatum a certo est quod illustris domina domina « « « 
iilia quondam felicis memorie regis Alfonsi, coniux illustris 
principis Rosscyani et ducis Sucsse - carceri mancipati decimo 
die prcsentis mensis ianuarii, sicut Domino placuit, migra vit ad 



e. I ^7 A 



i84 A. DE TUMMULILLIS 

Dominum iii civitate Àverse, superstitibus sibi sex filiabus et 5 
uno fìlio detempto in dicto castro Novo Neapolis, ubi est eius 
pater. 

e. 157 B CCV. De apparitione alterius comete seu celestis singni. 

14^2 IV/f * ^^^^ * Lxxii. sub pontifìcatu domini pape Sixti anno primo 
lYl de mense dicti ianuarii in principio apparuit singnum co- 
mete in oriente exiens circa quintam horam noctis. qui cometa 
a suo principio videbatur quasi parva stella obscura, effudens 
quoddam radium longum pallidum et caliginosum et parum 5 
lucidum, protensum sursum et longum plus quam per mediam 
cannam ; et cotidie dictus augebatur et videbatur magis longus ; 
sub quo videbantur tres alie stelle parum lucide et pallide, et 
per octo dies dictus radius videbatur ampliari in longitudine 
cum claritate ingnea et faciens cursum suum circa occasum. io 
de mane in aurora remanebat in aere inter meridiem et vespe- 
ros. set quia apparuit per totum mensem ianuarii predictum 
et adhuc est et apparet cum dicto radio longiori et lucidiori, 
tamen progressus eius fiiit diversiformiter in diversis partibus 
aeris et in diversis horis; quia primo apparuit in oriente circa 15 
quartam vel quintam horam noctis et mane videbatur in ve- 
speris horis ante diem, et progrediebatur secundum cursum 
lune velociter qualibet nocte infra, secundum dixtantias aeris; 
sic et ipse, quia nunquam eadem hora et eodem loco apparebat 
quando videbatur nocte, nec uniformiter; quia dictus suus radius 20 
primo extendebatur versus orientem a dieta stella parva unde 
exibat, et medio tempore cotidie paulatim se vertens progredie- 
batur dictus radius versus orientem et in prima hora noctis. 
et insuper a pluribus bubalis et pastoribus qui custodiunt vi- 
gilias noctis, fertur et affirmatur quod in hiis predictis diebus 25 
seu noctibus apparuerunt una et quidam dicunt due alie stelle 
in septemtrione, similes dicto comete, que protendebant earum 
radios versus meridiem et apparebant circa horam medie noctis;' 
set paucis diebus duraverunt ; que una maxime visa est a quam- 
pluribus veridicis et diversis personis. set dieta prima visa 30 
est et apparuit quasi per duos menses continue. 



NOTABILIA TEMPORUM. 1R5 



CCVI. De adventu oratorum ill,"' ducis Burqundie c. 158A 

AD DOMINUM PAPAM ET AD REGEM. 



D 



^ie .XV. predica mensis ianuarii .v. indictionis tres man* 
gnifici domini oratores: unus pater in Christo reverendus 
et duo milites strenui , quorum nomina et dingnitates penitus 
ingnoro, ex suis partibus venientes et progradientes actinserunt 
5 Romam accedentes oraturi ad nostrum summum pontificem 
papam Sixtum predictum, et per aliquos dies explicita eorum 
oratione et consultantes cum eodem exinde progressi sunt Nea- 
polim ad serenissimum dominum nostrum regem F. consulturi 
et confabulaturi super emergendis et arduis negotiis, de quibus 

IO non licet hominì loqui, quia cor regis in manu Dei. qui hono- 
rigce subscepti et cimi ingenti gaudio et trìunpho a dicto domino 
nostro rege, convocatis et convenientibus ibidem omnibus prin- 
cipibus ducibus marchionibus comitibus et aliis baronibus et do- 
minis huius rengni per singulos dies altematim, quilibet eorum 

1 5 dominorum convivarunt illos preparatis dapibus excellentissimis 
et condecentibus tantis viris. qui etiam dominus rex et domini 
ipsis diebus exhibuerunt illis tantas iucundiutes et letitias diversas 
lustrando dimicando per arma saltando corizando ludendo can- 
tando sonando in tubis et tibiis organis et citharìs de omni 

20 genere musicorum, perseveraverunt continue in hiis tripudiìs per 
totum camisprivium, quod fuit .xi. die frebuarii; quo die in- 
clitus et illustris dominus dux Calabrie ipsius domini regis filius 
preparavit illis regale et excellentissimum convivium in ipso 
die ultimo camisprivii, ubi apparuerunt de omni genere dapium 

25 et ferculorum confectionum et ex omni genere vinorum que 
potuerunt reperiri , incipientes a mane usque ad mediam noctem. 
in qua ultimo preparavit et continuavit dicttun convivium de 
piscibus ex omni genere et diversimode preparatis. et sic finito 
camisprivio ludcntes et trimphantes ceperunt observationem 

3^> sancte quadragesime immediate, et accesserunt dormitum usque 

mane. Il quibus festis et tripudiis camisprivii peractis, ut supra, e. 158» 

CCVI, 9. ncgoti»! nel Cod. te ritto du< voile. 



i86 A. DE TUMMULILLIS 



die iovis .XIII. dicti mcnsìs frebuarii supradicti oratores et am- 
bassiatores honorifice licentiati a dìcto domino nostro rege per 
aliam viam, videlicet per Sanctum Germanum, intra rengnum 
reversi sunt Romam et in regionem suam. de quorum oratione 35 
nemo scit substantiam veram^ iicet parabolose dicatur quod causa 
reformande pristine lige seu confederationis facte inter ipsum 
regem et ducem venerant. 



CCVn. De pace et recokciliatione domini ducis Sore 

ET AlBETI CUM domino REGE. 



D 



,ie autem .xxii. eiusdem mensis frebuarii dominus dux Sore 
et Albeti persuasus et monitus ab illustro domino duce 
Andrìe socero suo et assecuratus ab illustrìssimo domino duce 
Calabrie una cum ducissa sua consorte , accessit ad dominum 
regem, et die venerìs ili sero actinsit Neapolim, et ipso die sabati 5 
de mane se contulit coram domino rege in metropolitana ecclesia 
Neapolis, ubi tunc celebrabantur matrimonialia sponsalia comitis 
Boccardi. qui dux coram omni plebe lacrimans se prostravit in 
terram ante pedes regis invocando et postulando misericordiam 
pariter et indulgentiam de obmissis et satagens obsculari pedes io 
eius, dictus dominus rex tanquam miserìcors et clemens non 
permisit, set ipsum accipiens per brachia eressit sursum et in 
signum remissionis fecit super ipsum singnum crucis, et exinde 
amplessatus et osculatus est eum. ex quo omnes astantes domini 
et populi kcrìmantes glorìficaverunt Deum et recommandaverunt i j 
illum coram ipso exultantes et tripudiantes ac referentes laudes 
et gratias primo Deo et clementie ipsius domini regìs. 
e. 159 A Post hec die dominico primo martii in nocte, circa duas 

horas ipsius noctis apparuit quidam mangnus trabs ingneus et 
flammeus corruscans in celo, qui videbatur eminere et super- 20 
esse in pertinentiis Rome, et post parumper sblendor et claritas 
ipsius in se videbatur obfuscari in eodem loco ubi apparuit. 
et exinde post pusillum resumpto sue claritatis sblendore re- 

38. regem] Cod. rerem 



NOTABILIA TEMPORUM. 187 

pente videbatur progredere versus rengnum hoc cum eodem 
25 sblendore, et postea paulatim evanuit et dixpaniit, referentìbus 
hec quampluribus hominibus et personis pastorìbus et agricolis 
et maxime excubitorìbus monasterii Casinensis, ubi etiam caste!- 
lanus vidity et perterrìti mirati sunt omnes. 



S' 



CCVIIL De fonte scaturizante sanguinem 

AD HORAM PER PLURES DIES. 

ubsequenter eodem die primo martii apparuit quidam novus 
fons scaturizans sanguinem vel aquam velud sanguinem de- 
currentem ad alias aquas parum procul in pertinentiis castri 
Sancti Angeli Intheodici pertinentis abbatie Casinensi versus viam 
5 qua itur ad castnim Sancti Apolinarii. et dicu aqua apparebat 
sanguinea ab bora sexta, qua celebrantur misse quadragesimales, 
usque ad horam none, ex quo obstento mirati sunt omnes populi 
huius patrie et alii circumstantes hec videntes et audientes. et 
perplures audientes et non credentes venerunt suis oculis experiri 

IO et videre hoc prodigium et ostentum. quod clamore vulgaris 
fame veniens ad aures domini regis misit quemdam de suis 
videre hec onmia. qui sumpta dieta aqua et reclusa clara in 
ampulla statim conversa est in sanguinem, et quidam alius po- 
suit sanguineam in ampulla et versa est in aqua. et duravit 

15 hoc ostentum per plures et multos dies quadragesime. 



CCIX. De pace et AFFINrrATE contracta inter dominum 

PAPAM et dominum REGEM. 

Die .XXIII. aprelis .v. indictionis facta et conclusa confede- 
ratione inter dominum nostrum summum pontificem papam 
Sixtum et dominum nostrum rcgera prò unione pace et tran- 
quillitate sancte matrìs Ecclesie et totius rengni, fuit ordinata 
5 afEnitas inter eos. prò qua tractanda et condudenda dominus 

CCVlìt. g. expcrtri) rW. cxpin 



e. I^«) N 



i88 A. DE TUMMULILLIS 



Leonardus nepos ipsius domini pape cum maximo comìtatu et 
honore ipso die venit Neapolim ad dictum dominum nostrum re- 
gem ; a quo cum cum mangno triumpho et plausu fìiit subsceptus, 
et per .xv. dies inter se conferentes et communicantes demum 
conclusum et celebratum fuit matrìmonium per verba de pre- io 
senti inter inclitamdominamydominam « « « « « ipsius domini 
regis filiam, et ipsum dominum Leonardum, quem dominus rex 
intitulavit ducem « « « « « et prò dote filie concessit multas ci- 
vitates terras et castella, videlicet 

- • - 15 



CCX. De classe et armata PARrrER missa per dominum 

PAPAM et REGEM CONTRA TuRCHUM. 

Die autem sexto iunii subsequentis dominus cardinalis Carafa • 
de Neapoli legatus a latere domini nostri pape contra Tur- 
chos cum plurìbus navibus et galeis ipso die actinsit Neapolim 
et receptus fuit a rege et ab omnibus dominis mangnatibus et 
Neapolitanis cum ingenti triumpho gaudio et honore. cum quo 5 
ipse dominus rex misit etiam classem suam navium et galearum 
in malori numero suprascriptarum, qui deberent se adaugere et 
adhercre cum alia claxe Venetorum et aliorum fidelium chri- 
stianorum, quos Deus protegat et victoriam tribuat salutarem. 



e. 160 A CCXI. De alia cometa vel sikgno 

SURGENTE IN AURORA DIEY. 



1472 jn principio mensis iulii diete quinte indictionis visum est et 
intimatum per agricolas et pastores pemoctantes in campe- 



I 



stribus quod mane diluculo et in aurora surressit et apparuit 
quedam alia stella cum cauda flamea et longa, pfotensa ad mo- 
dum comete in partibus orientis; que superveniente luce solis 5 
admictebat claritatem suam paulatim paulatim, et duravit quasi 
ad horam tertìarum, et quanto plus calcbat sol tanto plus am- 



NOTABIUA TEMPORUM. 189 



niictebat dieta cauda calorem ingneum, et demum conversa fuit 
quasi in radium nubilosum. exinde se fecit tortuosum ad modum 
IO caude suq)entis et postea evanuit et resoluu est in aerem. 

CCXn. De effectibus subsequentibus ex dictis 

SINGNIS SUPER TERRAM. 

Set revertendo ad nostre intentionis propositum super retro^ 
scripto iudicio magìstrì leronimi de Euforbia pbilosophi, dico 
quod in hac regione Ytalie multa singna et ostenta fuerunt se- 
cuta et conperta tam de nostro visu quam ex relatione crebra 
5 et fide dingna plurimorum hominum referentium. nam relatum 
est quod in Tuscia de mense agusti diete quinte indictionis 
in confinibus Aquependentis et circa fluvium qui dicitur « la Pai- 
glya » adeo inundavit repentinis pluviis tempestatibus et aquis .xv. 
die dicti mensis agusti , quod subvertit et conquassavi! multa 

IO hedificia et omnes altos pontes in dicto flumine constructos a 
vertice usque ad bases, ita quod non apparent in aliquibus etiam 
fondamenta y nec non quamplurima homines et pastores et ani- 
malia infinita omnis generis domestica et silvestra suflFocaverunt 
de nocte diete aque. et hec quidam de nostris qui viderunt, 

1 5 testimonium perhibuerunt de vero. || et similiter relatum est quod e. 160 & 
eodem tempore et mense agusti ex dictis aquis et tempestatibus 
intumuit et mundavit flumen Tiberis Rome ultra solitum quale 
memoria presentia hommum vivcntium super terram non dicitur 
reperiri ; educens et proiciens bine inde dictum flumen mulu et 

20 diversa cadavera et alia corpora hominum et animalium dome- 
sticorum et silvestrium similiter ex omni genere. 

CCXm. De eclipsi solis. 

Et post hec de mense septembris .vi. indictionis in volvilunìo 
secuu eclypsis solis bora tertiarum^ ut prescrìbitur retro in 
dicto iudicio ; set non duravit dieta eelipsis tanto spatio temporis 
sicut ibidem scribitur^ nec potuit bene conprehendi quod in dieu 

CCXII, II', etìani) Cod. et 17. et) Cod, et et 18. prctcìitial Cotf. poiia 



190 A. DE TUMMULILLIS 

hora insurrexerunt tante indunnationes aquarum comiscatìonum 5 
tonitruorum et tempestatum et nigrarum nubium per aerem in 

* 

hac patria, quod aer obscuratus est sicut in crepuscolo noctis, et 
duravit per quartam partem unius bore ex quo sol a certo tunc 
passus fuit eclipsim. et exinde per plurcs dies postea continue 
secuta est pluvia, per intervalla tamen dierum tranquillorum. io 

Et postea de mense octobris subsequentis iterum insurrexit 
quedam alia tempestas ventorum et inbrìum ac corruscationum 
et tonitruum in hac nostra patria abbatie Cassinensis, et potis- 
sime in pcrtinentiis Sancti Germani versus Sanctum Petrum in 
Montem, ubi creatus certus turbo ventorum et grandinum prò- 15 
grediens inde et versus partes ubi dicitur a lu Angnone » per lon- 
gum et latum quantum bis girat sagita balistre ; ubi effodit fregit 
conquassavit multas et «varias arbotes et plantas diversi generis, 
illas deferens et transilliens per iactum balistre unde extirpata 
fuerant et piantata. 20 

e. ifìi A Et similiter evertit hedificia que reperit per directum quantum 

se dilatavit ille turbo, et exinde postea semper erat aer quasi 
turbibus et nubibus occupatus, set callidus et temperatus in più* 
viis usque ad novembrem. 

Et postea de novembre supervenerunt venti boree quandoque 25 
intensi quandoque remissi ac pruine glacies et frigora terribilia, 
et in plenilunio .xv. nocte novembris circa quintam vel sextam 
horam noctis luna fiiit eclipsata, et apparuit pallida obscura et 
sanguinea quousque cepit resumere lumen suum ab uno latere 
et exinde per totum. interea parum pluit et remisse, set nebule 3^ 
erant super terram, et postea secute sunt glacies et pruyne cum 
serenitate. set die octavo lune, et .vn. mensis decembris per 
plures subsequentes dies fuerunt intense nebule per totam ter- 
ram huius patrie, et exinde fuit calor solis sicut prime verìs usque 
ad natale Domini. 35 



31. lune] Cod. loìT 



NOTABILIA TEMPORUM. 191 



CCXIIII. De intensis nivibus 

ET GLACIEBUS AC FRIGORIBUS SUBSEaUENTIBUS. 

Set transcursa nativitate Domini in volvilunio facto die mercurii 
penultimo decembris cepit aer turbali ad nives per noctes 
et dies in montanis, et ultimo die dicti mensis desscendentes 
diete nives per planities singularum regionum coperierunt totam 
5 terram ubique per totam Ytaliam. et sic per primum diem 
ianuarii, veneris et sabati magis et magis perseverantes diete 
nives operuerant dictam terram, et sic diete nives duraverunt 
per planitiem cum glacie subsecuta usque ad octavum diem ia- 
nuariiy quo cepit pluere usque ad mediam noctem et sic lique- 

IO facte sunt nives planitierum, non tamen per montana, que fece- 
runt ex liquefactione earum mangnam indunnationem aquanim, 
et a media nocte usque ad diem || fuerunt graves venti, qui vi- e. uu d 
debantur concutere hedificia, et diete nives earum ponderositate 
fregerunt et conquassaverunt infinitas arbores maximum olivarum, 

i j et quasdam effoderunt et conquassaverunt. et similiter amierunt 
olivas citrangulos lauros ficus et multas arbores et plantas ; deinde 
de mense frebuarii nives et aque cessaverunt et insurresserunt 
venti fugando nubes per aerem per plures dies. 



CCXV. De quodam venerabili heremita veniente Neapolim. 

Noviter interea quidam héremita sobrius et squalidus, barbatus, 
etatis .xxxiii. annorum, vestitus vilibus vestimentis in habitu 
apostolorum, discalciatus, dormiens super terram et super tantum 
unam pellem ursi desupter et aliam desupcr, Neapolim dicitiu* 
5 venisse ad eeelesiam Annunctiate; ubi quasi cotidie predicat et 
annunetiat mundo multa terribilia mala ventura in brevi propter 
peccata populorum. et dicitur etiam quod Rome est alius similis, 
qui dicuntur esse .xii. secundum numerum apostolorum, deputati 
hoc in tempore per totum mundum ad similia predicandum uni- 

CCXIIII, 6. dopo ìaiiuarii tuppl. ci per die <» 10. CoJ. motana 16 CoJ Uaro 
CCXV, 5. CoJ. annunetiat 



192 A. DE TUMMULILLIS 



versis christianorum populis, ut recedant a via mala et sequantur io 
bonam prò redemptione animarum nostrarum. 

Sed eodem mense martii .xx. die eiusdem affissum fiiit in 
valvis maioris ecclesie sancti Germani de Sancto Germano, in 
nundinis sancti Benedicti quoddam iudicium astrologicum infra- 
scriptum et stetit ibidem per octo dies. set ingnoratur a quo vel 1 5 
quem fuerit ibi affissum. de quo sumpta copia, erat continentie 
infrascripte, ut sequìtur infra, nil adito vel mutato prò evidentia 
et ad fidem circumspicientium. 

e. 162 A CCXVI. De iudicio cuiusdam philosofi. 

A Hi 1473 dalli octo de frebaro fine alli tre de marzo è una 
regina la quale bave rengnato et rengnarà al muiìdo et per 
consilglyo de pppp qqqq 0000 hhhh et altri soy mali consilgly 
per li quali admalarà da li tre de marzo, lu Sole stando nella 
pianeta d'Ariete coniunto collo singno de Saturno, aumentando 5 
le tre lune ; et morerà dello supradicto di fine alli duy de mayo. 
per la quale morte lu Sole stanno coniunto colla pyaneta de 
Marte et collo singno de Gemini morerando tante creature che 
lo sangue copererà in multi lochi parte dello terreno, et serra 
gran tremore de pagura delle creature nate in quisto mundo et io 
maxime de quelle che so nate socto la pyaneta de Mercurio 
coniunto lu singno de Virgo, la luna adminuendo. per la 
quale morte vengneri uno re per consilglyo de pppp ecce ssss 
0000, lu quale rengnarà uno bon tempo et tenera lu mundo in 
tranquillità et iustitia. 15 

Magister Borcinus f. 

Et ut enarrentur consequentia,de mense aprelis pluit per .viii. 
dies continue, quandoque remisse et quandoque habundanter ad 
temperantiam terre, et denique cessavit pluvia et flaverunt venti 
per dies et noctes vallidi et remissi, set in nocte resurrectionis 20 
Domini .xvni. aprilis fiierunt adeo vallidi et quasi per totum 
diem, quod in hac patria plura vetera hedificia corruerunt et si- 

11. Dopo questa riga, ipa;io bianco nel Cod. per due righe. i6. quem] Corr. 
vel per quem? 



NOTABILIA TEMPORUM. 193 

milite arbores diversi generis exciderunt fregerunt et effoderunt, 
et sic perseverantes per dies et noctes intulerunt hominibus fri- 
25 gora insueta. 



CCXVn. De adventu illustris domini Gismukdi «. «^i % 

FRATRIS MARCHIOKIS FeRRARIE. 

M. ecce . Lxxni. de mense madii .vi. mdictionis die * « « 
eiusdem illustris dominus Gismundus frater Ulustris domini 
Herculis ducis Ferrarle cum 500 et plurìbus mangnificis dominis 
et nobilibus virìbus equitibus venit Neapolim ad condudendum 

5 et perficiendum matrìmonium contractum Inter illustrem domi- 
nam Elionoram dicti domini nostri regis filiam et dictum do- 
minum Herculem. ubi ab ipso domino rege et cuntis aliis 
principibus et dominis ad hec convocatis cum mangno triumpho 
et gaudio fiiit receptus, et per dies decem soUempniutes et 

IO tripudia ac gaudia nuptiarum fuerunt celebrata, quibus peractis 
et celebratis, dieta domina Elionora dixponsata et cum lacrymis 
gaudiorum licentiata a domino rege patre et a cunctis illustrìbus 
fratrìbus et aliis mangnatibus dominis neapolitanis , die • • • « 
discessit de Neapoli comitata ab onmibus usque ad Sanctum 

15 lulyanum, et inde processit cum dominis et dominabus sibi in 
comitatu deputatis et venit ipso die Capuam, et ex post altera 
die progrediens venit • • • •, et exinde venit cum sua patema 
maiestate et aliis mangnatibus et dominis rengni usque ad flumen 
turris Garilaniy ubi £sicta paulisper mora, in separatione et di- 

20 scessu filie a patre conmou sunt viscera utrìusque» et renovatus 
est denuo plantus mangnus inter eos et universos alios bine 
inde adsistentes et comitantes. et sic ipsa domina transacto 
dicto flumine processit ultra, et ipse dominus rex retrocessit 
Neapolim, que ipso die actinsit. 

25 Alio die venit *••••*••••*•♦•♦•••• 



n 



194 A. DE TUMMULILLIS 



e. 163 A CCXVin. De triumpho inclite ducixe Ferrarie 

FACTO siBi Rome. 

^ Elionora de Aragonia ducissa Ferrarle. 

Comme per altra nostra site advisato del nostro intrare in 
Roma, al presente ne occorre dare ve ad viso de quanto è 
secuto da poy fine ad questa bora, intrata in Roma venemmo 
ad desmontare in Sancto Apostolo, casa del rever."* signor car- S 
dinaie de Sancto Sixto, quale trovammo bene in ordet^e et bene 
ornata et apparata nello modo infrascripto. 

Innella piacza avante lu palaczo era un talamo longo passi 
cinquanta duppii et ben largo, adomato de panni de racza ad 
tomo, coperto de sopra de sey pecze de panno russo verde et io 
byanco. ad lo 'n capo del talamo un catafalco ben grande et 
ampio, coperto per terra de tappeti et panni de rili con «un 
celo de velluto cremosino. all'altro capo ima credenzera de 
octo gradi, larga de palmi trenta, avomata de racza de fyori; 
qual talamo era apparato per lo convito, dall' altro canto della 1 5 
piacza on altro talamo bene apparecchiato per farece certe de- 
monstrationi con arme del S. R. dello illustrissimo duca de 
Ferrara et dello dicto cardenale per tucto. 

Salluta la scala trovammo una sala mediocre, addobata pur 
de racza; dalla sala passammo per una camereaa et intrammo 20 
nella prima camera de paramento, dove era un lecto de para- 
mento de seti venetiano celestro. 

Dalla intrammo la seconda camera de paramento, dove era 
im lecto de paramento de seti cremosina, et sopra lu lecto una 
coperta de broccato d' oro leonato, foderata de lupi cervini con 25 
una balzana de martori ad tomo, larga un palmo, et duy cos- 
scini de broccato d'oro cremosino. 
C.163B Dalli intrammo in la camera dov'è la cappella con panno 

de altare de inbroccato d'oro cremosino, colle soe arme, panno 
d'oro racamato, sopra la tribuna quactro segia de velluto ere» 30 
mosino, quactro de velluto violato et una per oratorio coperta 



NOTABILIA TEMPORUM. 19S 

tucta de velluto cremosino. tucte le diete sedie erano guamute 
de pomi de argento inaurati et frange d'oro longhe. 

Dalla cappella intrammo in una altra camera dov'era un 

35 lecto basso con un mataraczo de seta celestro venitiano, duy 
coperte de damaschino byancho foderate de boccassino byanco, 
et una coperta de sopra che copre tucto lo lecto fine in terra , 
de broccato cremosino peluso; sopra celo et cortinayo de da- 
maschino byanco con frange d'oro et de argento mcn d'un 

40 palmo longe; capitali de siti celestro; quactro cosscini de broc- 
cato d' orOy quactro altri de velluto viobto, duy al^ri de velluto 
violato, duy altri de velluto verde, duy sedie de velluto verde, 
era ancora in questa camera piecata sopre la cassa una coperta 
de velluto violata, foderata de velluto verde. 

45 Dalla intrammo in un'altra camera dove erano duy lecti, 

uno grande con mataracxo et capitale de siti verde, duy coltre 
de siti verde; una coperta de broccato inaurato con pilo fode- 
rata de gebellini finissimi; celo et capolecto de siti verde con 
frange adtomo longe mezo palmo; quactro cossini de broc- 

50 cato inorato, l'altro lecto de reposu con lu mataraczecto de 
damaschino celestro ; capitali et cossini celestrì ; coperta de vel- 
luto celestro foderata de siti cremosini con una reversa de 
broccato de oro ad tomo; duy altre segie de siti verde. 

Dalla si intrammo ad man destra in un'altra camera, la quale 

55 era l'ultima deputata per nuy, dove erano duy lecti, uno delti 
quali ha duy mataraczi de damaschino bianco con capitale et 
cokra de tafiatà bianca ; coltra de imbroccato d' oro cremosino ; 
spreveri de damaschino byanco con lu cappello sopra; || duy e 164 a 
cossini in broccato d' oro cremosino ; la porta dello spreveri et 

60 un' altra lixta in mezo, ad tomo de broccato biancho ben riccho 
et largo uno palmo et mezo, et le arme dello dicto cardinale 
sopra la porta. 

Ne r altro lecto grande puro mataraczi et capitali de siti cre- 
mosino; coltra di taifatà biancho, et socto quisto lecto è una 

65 carriola con mataraczo de siti verde; duy coltre de taifatà cre- 
mosino, et coperta de inbroccato de oro violato; duy sedie de 
imbroccato de oro cremosino con duy predole de belluto cre- 
. mosino, quactro altri cossini de imbroccato d' oro ; celo et ca- 



196 A. DE TUMMULILLIS 



poleao de taffatà bianco foderato de boccassino con una frangia 
d'oro; cossini de damaschino bianco et altre sedie de diversi 70 
colori in quantitate. 

Era in questa camera una tabulecta de noce coperta de bei- 
luto cremosino con frange d'oro et seta intomo, et sopre ipsa 
uno scheccho chyuso ad modo de conecta. tucta la camera era 
tomeyata de damaschino biancho broccato. 75 

Era ancora in questa camera uno retrecto ad modum de 
tribuna de altare, dove erano parecchy schecchy de odori, de 
avolio, et uno sceccho de aczaro grande quanto uno bacile de 
valvero et una cassa con orinale et cantarello de argento. 

Da man sinistra della camera penultima se entra per una scala 80 
et sallese de sopra, dov'è una sala con tre camere, ad ciascuna 
delle, quali è so lecto colla carriola con mataraczi capitali et 
cossini de siti de diversi colori, sacchoni de fiistayno ad omne 
leao plini de bommace et cosi li mataraczi, lenzoli de tela de 
lande per tutto soctilissimi. 85 

Tucte le diete camere fomite de racza integramente fine 
alle fenestre et tarpiti per terra per tucto. ad omne porta 
una nantiporta de panno de grana adracamato d'oro con le 
soe arme multo belle, 
e. i64B La domenica matino per ordene della Santità de N. S. an- 90 

dammo ad San Pietro a vedere la soa messa, et fomo adcompa- 
gnata allo andare et tornare dalli predicti rev.mi cardinali de 
San Sixto et de San Petro in Vincola, fò cum nuy alla messa 
la regina de Bosnia, audita la messa basammo lu pede ad soa 
Sanctità; vedeone volentieri et fecene bona accollenza demo- 95 
strando bavere havuto piacere de nostra venuta, pò mangiare 
ne vennero ad visitare li rev.mi cardinali Ursino et de Napoli ; 
in so lo vespero lu cardinale de San Sisto fé fare una repre- 
sentatione de la storia de Susanna, cosa veramente multo bella 
et dingna ad vedere; et sic transivit dies dominica. 100 

Lu lunidi lu dicto cardinale de San Sixto ne convitò, et una 
cum nuy li infrascripti, et fece lu convito nel predicto talamo; 
et la credenzera sopranominata era ben fomita de argento per 
tucti li predicti gradi. 



NOTABILIA TEMPORUM. 197 

loj Adrivati in tavola stectemo un peczo in pedi colle spalle 

nostre volte alla tavob, et venne una coUatione in deice con- 
fectere con certe aquile imperiali de zuccaro, et fo collatione 
de zuccaro et melarange inzucarate et indurate et tasse da be- 
vere con malvasia. 

no Facta collatione venne l'acqua ad mano et lavamoce cia- 

scuno allo sou bacile con acqua rosata, lavate le mane ne as- 
' sectemmo tucti in sedie de seta , et dal lato dextro nostro sedeva 
lu dicto cardinale, lo signor duca de Andria et lo conte leronimo 
frate de ipso cardenale. dall'altro lato sinistro S. missere 

115 Gixmundo, la duchessa de Amalfi, || e missere Alberto de Tra- e. 105 a 
verso, lu duca de Amalfi, la contessa de Altavilla, la contessa 
de Brochanico. la dicu tavola havea tuvalle quactro V una sopre 
r altra. 

Assectati in tavola venero le cortella, salere de zuccaro in- 

120 durato et pane de lacte inaurato; tasse in tavola con vino et 
bicheri. 

Adpresso un pagio con un piacto con .x. cotingnoli picco- 
lini, ad ciascuno lo sou, belli et benfacti per antipasto. 

Placti cinque de fecatelli de caponi, et de caprecti macerati 

125 et scutelle con animelle; vmo bianco garbo. 

Piaai cinque con duy caponi per uno, coperti con byanco 
mangiare con grani di melagranati inaurati, et .x. scutellecte 
con .x. pollastri coperti con sapore pavonazo; garbo et vino 
corso. 

130 Duy vitelli mtegri bulliti, in piactelli cinque ben grandi, et 

ad ciascheuno de ipsi peczi .v. de vitelli; .v. de castrato; .ni. 
de senguato; .m. capricti integri; .vi. pollastri; .vi. caponi; 
teste de vitello et col buUito piacti cinque de salsume, pre- 
sucti somete salsiczule et menestre .x. de zucche. 

135 Piati cinque ben grandi de arrusto, in ciascuno delli quali 

erano vitelli peczi .vi. capricti integri .in. pezuni .x. pollastri .x. 

conilli .mi. et pagone uno vestito con salsa camellina in salsarì. 

In questo venne uno iovene con una iorlanda et una viola 

in mano; et arrivato cantò questi versi: 

113. Coé. leronino 



198 A. DE TUMMULILLIS 



Me pater ethereo voluit desscendere olimpo ^40 

Atque hec in medium verba referre iubet: 

Desine mirari nostri cohvivia celi, 
Convivia hiis mensis luppiter esse voluit. 

e. 165 B Item incontinente venero quactro con un monte in collo, 

et ad presso al monte tre paghi integri, una pagonessa con pul- 145 
Cini, duy fasani, una gena, duy drongne, duy caprioli tucti in- 
tegri, et uno urso vivo; tutti questi animali se misero ad tomo 
allo monte; sopre uno cantava li infrascripti versi: 

Dum celum et summi modubtur fata tonantis 
Orpheus invente clarus ab arte lire, 150 

Subsistunt amnes, miratur silva, volucres 
Conveniunt dapibus preda parata novis. 

Herculis ah quanto melior fortuna, negata est , 

Euridice ,Àlcide nunc Leonora datur. 

Piacti cinque de gelatina de caponi , et della mollume erano 155 
desingnate dello cardinale dentro la gelatina certamente ben factc. 

Piacti cinque con turte bianche inaurate et ioncate de carne, 
et pera moscatelle in tasse. 

Lavamone le mani con acqua de fyuri de citro, e fo levata 
una tovalla, tasse et coppe da bevere. 160 

Confectere .x. con .x. navi de zuccaro de sopre piene de 
gliandi et rose de zuccaro et .x. tasse con pinochyata in forma 
de pissci de diverse manere. cortellere et salere de argento 
et pane inargentato, frectelle de sambuco, et lemboni sciruppati 
in tasse .x. argentate. 165 

Piacti cinque con anguille impastate et inargentate, sto- 
rìuni tre sani; menestre .x. de amendole et salsa bianca, 
e. irt(>A L'altra mesa de Perseo con Andromaca cantò T infrascripti 

versi : 

> 

Vicit amans monstrum cesa modo gorgone Perseus, 170 

Exolvit duris cautibus Andromaden. 

1 53. ah) Cod. ab 1 56. desingnate | intendi le arme 171. cautibua] Cod. cantibus 



NOTABILIA TEMPORUM. 199 



Unius est condam coniux data palma bboris 
Bix sex qui domuit te Elionora petit. 

Piacti cinque de anguille arrosto con sapore giallano. 
175 L'altramesa de dea Ceres su de un carro tirato da duy 

anguille colli infrascripti versi: 

Mesta Ceres raptis lustrans vestigia nate 
Aspicit an tantis nupserìt in talamis. 

Piacti cinque de pessce frisco in argento con pomarange. 
180 tre conche grandi de argento piene de pessce in gelatina. 

Piacti cinque de torte de herbe inargentate, cresomola, 
cerase. 

Acqua odorifera per lavare le mani, et fo levata la secunda 
to valla, tasse et coppe da bevere. 
1 85 Confectere .x. piene de zuccaro laborato ad ymmagini de 

homini et de dyamanti inaurati, cortelere, salere de oro. 

Scotelle .X. con .x. pollastri arrosti alla catalana et deice taxe 
de cerasa agre, certi coppi de pasta pieni de qualle vive : rocti 
li coppi le qualgle volaro per lo talamo. 
190 Cinque altri piacti con coppi de aucellamc et altre coperte. 

Tramese de Venus et Atthalanta et Hippomenes con li in- 
frascripti versi: 

Dat Venus Yppomene splendentia mala puelle, 
Vmcitur a multis.ante petita procis. 
195 Atthalantam capiant (allacis munera destre, 

Allicit lUitiae te Lionora decus. 

Piacti cinque con duy caponi per piacto coperti de salza de e. i6« 
verde mangiare; garbo con fyuri. 

Piacti cinque grandi de amisto con pedi de vitelle .v. et .ni. 
200 de castrato; duy. caprioli integri; tre porchecte integre; quactro 
caponi et octo paparì per piacto. 

Uno Hercule con un leone soao, colli infrascripti versi: 

173. etti Cod. H 196. IIKtiael Cod. Ulitide 



aoo 



A. DE TUMMULILLIS 



Trìbuitur iuxa monstrorum in vulnera cede 
Et netnean diro destra pavore levat. 
" Victor es Alcids, stratique ab ore leonis 205 

In talamos veniet nunc Lionora tuos. 

Uno altro Hercule con lo apro socto, con li infrascripti versi : 

^ Fundit aprum insano populantem Menala dente 
Et cumulat mensas desterà manu ssuas. 

Uno altro Hercule collu thoru socto et con Dianora allato, 210 
colli infrascripti versi: 



Alcide vallis vallidis tentas acehee lacertis 
Atque anguis frustra nigra venena modo. 

Ammictit taurus sublimis frontis honorem, 

Quin, quod optat, sequitur pulcra puella virum. 

Et colli supradicti Herculi, Baccho et Andriana con versi 
infrascripti : 

Letus adoratis properat nunc Bacchus ab Indis, 
Lustrat et herculeas barbara pompa dapes. 

lam prohibet coinites tantis dixcumbere mensis, 
Hic celebrat talamos pulcra Andriana tuos. 

Non cernìs vitem geminataque gaudia sentis? 
Grata puer duplici pocula Bacchus adest. 

Un cervo integro cocto in pedi; quatro* phanciulli mezi ho- 
^ mini et mezi caprioli, 
e- 167 A Cinque piacti de gelatina con .v. coperte ad modo de..., 

coll'arbole dactilo et lu alicorno della divisa del duca Borso. 

Cinque piacti de tucte coperte, et alle coperte multe tramese 
de Hercule con li versi infrascripti : 

Aurea que vigili servantur poma dragone 
Eripit Alcides et fera mingna cadit. 



S06. none] Cod. nuc 309. Cod. destre* 2 1 8. Cod, letis e bacchum 
Cod. adCS 316-97. Cod, ad modo de coIltilMle 



333. adest] 



215 



220 



225 



230 



NOTABILIA TEMPORUM. aoi 



Non tamen hunc capiet libicarum forma sororum, 
Nam solo Alcidi nunc Leonora |^ces. 

In quisto punto lu sole conenzava ad scoperire la tavola 
235 et foro presentati qui duy versi ad proposito: 

Omnia de summo venerunt numina celo, 
Letus ad has mensas tu quoque Phebe venis. 

Cinque piatti con duy caponi per piacto ; composta de marsa- 
pani. dea Venus in sul carro col Baccho et colli infrascripti versi : 

240 Hec sibi legitimos Martis defendit amores 

Quem tedgit roseo fortia terga dei. 
Ac tuus Alcides servabit federa talem, 
Vellet habere luno pulcra Venusque virum. 

Piacti .X. con .x. marsapani. infra questo mezo misser Tito 
245 fece li infrascripti versi: 

Mangna tue nobis prebent spectacula mense, 
Sunt tamen hec animo Sixte minora tuo. 

L'acqua in mano. 

Amendole fresche inaurate et nucelle verdi, sane. 
250 Parecchy piacti de confectioni per b collatione. 

Dece confeciere con .x. turrì colli balgly adtomo de zuc- 
caro, et foro bocute de sopre lu talamo ad sacco. 

Levata b tavola lu ballo de Hercules con cinque mascoli e. l^7 n 
et nove domne ; fra lu ballo vennero li Centauri , et fecese una 
25 j bella bactalglia ; li Centauri vinti da Hercule retomaro et formose 
lu ballo. 

Durò lu dicto convito dalle «xn. bore sonate fin alle .xvim. 
sonate, con tanto ordene, tanti boni gesti et tanu roba in habun* 
dantia, che non fonia poxibile omne cosa ad unguem. 

S33. Cod, Akide 



202 A. DE TUMMULILLIS 



Fornito lu dìcto convito ce andammo ad posare, et vicino 260 
alle .XXIII. bore andammo colio dicto cardinale de San Sixto ad 
visitare la Santità de N. S. quale ne vede volenteri et fecene gran 
caricze. donome im formaglio con secte ponte de dyamante, 
duy camelli colli scavi et una acchanea lyarda. 

Donò anchora alla duchessa de Amalfi, alla duchessa de 265 
Cavi, alla contessa de Altavilla, alla contessa de Bucchyanico, 
ad Margarita Ursina, ad Covellina et ad Martina uno dyamante 
per una. 

Lu martidi matino lu prefecto ne mandò ad presentare duy 
belli et grandi bacili et bocali duy de argento inaurati. 270 

Lu cardenale de San Sixto un bello ioyello: una crocecta 
col diamante lavorato ad modo de gillo; duy cappelli de seta 
con pomicti de perle et d' oro, et uno scalfaturo de argento bello 
et grande ; uno bello pectene de avòlio con la coda de pili bella. 

Lu cardenale de San Petro in Vincola ne donò una bella 275 
conecta da pace. 

Lu cardenale de Napoli ne donò duy pecze de bammacino 
et un'altra conecta multo bella, 
e. 168 A Lu martidi pò mangiare San Sixto fé fare ima representa- 

tione de un miraculo dello corpo de Christo. 280 

Lu mercurdì matino accompangnata dallo reverendissimo 
cardenale de Napoli andammo ad visitare la Santità de N. S. 
dove trovammo San Sixto. deoce soa Santità grata audientia 
et donoce gran quantità de angnusdei tanto ad nuy quanto ad 
tucta la compangnia. 285 

Lecentiata da soa Santità, adcompangnata dallo dicto carde- 
naie de Napoli et da San Sixto vedemmo lu Vultu Sancto et 
tomemo in casa, da pò mangiare fece fare San Sixto un' altra 
representatione de san lohanni Battista, la sera alle .xxm. hore 
ne venne ad visitare monsengnore de Napoli. 290 

Questa matina allo usscire de Roma ne fecero compagnia 
Napoli, San Sisto, San Petro in Vincola et Monreale uno bon 
peczo de fore de Roma, et semo venuta ad Campangnano. 

Non lassaremo de dire che la sera denanti che ce partes- 
semo, lu dicto cardinale San Sixto mandò im sou scoderi colle 295 
chyavi delle cassi che erano nelle diete camere et fecene mo- 



NOTABILIA TEMPORUM. 203 

strare octo altre coltre de broccato de oro foderate et desfoderate, 
da pò comenzò ad mostrare le turche de seta et de broccato 
de oro xl. et tennemo che syano vicino ad sey horc. fasti- 

300 diammo et preghemmo quillo scoderi non ne mostrasse pyù ; et 
cusi mancò, ca altramente che serria adrivato ad dì nanti che 
havessemo fornito, et erano le broccate sete in tucta perfectione 
et multo dengne. 

Porrite dunque, singnor conte, comprendere de quello eh' è 

305 sopra dicto, tucti li nostri progrexi in Roma et le cariczi ne so 
state facte. pregamove che de tucto date novella alla maestà del 
S. R. ; allo illustrissimo singnor duca de Calabria ; alla illustrissima 
duchessa; al singnor don lohani; allo singnor don Frederico; 
al singnor don Francisco; ad madama Biatrice; ad missere Pa- 

310 schale, et ad tucti quissi altri singnori et gentili homini, perché 
semb certa lo haverando caro intenderelo. datum Campan- 
gnani .x. iunii .m . ecce . Lxxm. 



CCXIX. De alio triumpho exibito sibi Florentie. «• »^^ 

Elionora de Àragonia ducissa Ferrarie. 

Spectabilis et mangnifice Comes regie paterne consiliarie nobis 
dilectissime. 

Habiandove per altra nostra dato particulare adviso dello no- 
5 stro arrivare in Fyorenza et de quanto seguì per quillo dì ; allo 
presente ne occorre advisareve de quanto è secuto da pò. mer- 
curdi matino andammo ad vedere lì triumphi faceano quisti 
Fyorentini in tal di; et arrivata al talamo preparato per nuy 
in pyacza, vennero primo quactro giganti, duy mascoli et duy 
IO femmene. adpresso venero septe rappresentationi. la prima 
quanno lu nostro singnore Dio donò la lege ad Moysex ; la se- 
conda della annunctiactione della nostra domna; la terza della 
nativiute de nostro singnore ; la quaru dello baptismo ; la quinta 
della resurrectìone et disscensione al limo et lìberatione delli 
I) sancti patri; la scxta della Penthecosta; la septima della as- 
sumptione della nostra dompna. in verità belle cose ad vedere 



204 A. DE TUMMULILLIS 



et actamente facte. la sera vedemmo la offerta famio li citadini 
colla Singnorìa ad sancto lohamii, et pò andammo ad visitare 
la Àmiunctiata. beri, che fo lu di de sancto lohanni, vedemmo 
correre li barbari , et fin che quilli se misero in ordinatione et 20 
un peczo da pò che hebero curso, vedemmo ballare certe dompne 
quali stavano apparecchiate per questo, et un talamo preparato 
per nuy in casa de un citadino nominato Lenzi sopre la strata 
dove corsero li dicti barbari, venne pò una collationc dome- 
c. 169 A stica, in la quale || Lorenzo et lulyano serverò de scuderi. li quali 25 
certamente tucti questi di so stati in festa et hanno demostrato 
essereli multo conpyazuta la nostra passata dacqui. hogi eramo 
deliberata partire; ma quisti singnori, per adiustare le ìomate 
affin che sarrebbe alli tre de iulio arrivaremo ad Ferrara , bando 
voluto che stamo ferme , etcusi farrimo. demane , pyacendo ad 3^ 
DiOy alle .XX. bore continuaremo lu nostro camino et da paxo 
in passo ve advisaremo de nostri progrexi corno havemo facto 
per lo passato, datum Florentie .xxv. iunii .m . ecce . Lxxni. 

Elyonora. 



CCXX, De secundo adventu illustrissimi et reverendissimi 

DOMINI nostri domini DOM IoHANNIS DE ArAONIA 
IN ABBATIAM CaSINENSEM. 

Die secundo iulii .vi. indictionis illustrissimus et reverendis- 
simus in Christo pater et dominus noster dominus dom 
Johannes de Araonia apostolicus prothonotarius et commenda- 
tarius Casinensis ex Neapoli venit visitare suani abbatiam Casi- 
nensem et se recreare et hac estate spatiare cum subditis et 5 
fidelibus suis filiis abatialibus. qui ipso die de mane processit 
de Theano ad Sanctum Petrum in fine et ad fontem ipsius; ubi 
hoi^rifice fidt acceptus, et inde sumpto prandio venit circa 
horam nonarum ad Sanctum Germanum, et die dominico se- 
quenti adscendit ad monasterium Casinense et ibidem pemoc- 10 
tavit, et inde reversus est ad Sanctum Germanum. 



NOTABILIA TEMPORUM. 205 



D 



CCXXI. De REMISSO TERREMOTU. e. tu, n 

ie mercurii .vii. dicd mensis in aurora diey fuit terremotus 
remissus per totam hanc patriam luna .xix.* 



CCXXn. De progrexibus dicti domini dom Iohankis 

INTRA ABATIAM ET EXTRA. 



D 



ie .XI. eiusdem dictus dominus accessit ad Sanctum Geor- 
gium, et ibidem exultantibus animis a concivibus fìiit hono- 
rifice receptuSy et prandidit et cenavit in ponte tabulanim preparato 
super aquas, et cena facta reversus (iiit ad Sanctum Germanum. 
5 Die .XXV. eiusdem venit ad Sanctum Heliam de mane, et 

audita missa prandidit et sero cenatum fuit, et inde reversus 
fuit ad Sanctum Germanum. 

Die .XXVIII. eiusdem secessit de Sancto Germano cum om* 
nibus suis et fuit pransum ad Sanctum Georgium, et de sero 
IO accessit cenatum in Fractis, ubi pemoctavit, et mane accessit Mo- 
lam pransum, et inde properavit Gayetam ubi mansit per plurcs 
dies, et inde re versus per viam Trayccti ubi pemoctavit, et mane 
transiens Garilanum vidit Sanctum Castrense et Flacchas Petulia 
Casinenses , et inde venit Bandram , et ibidem commedit de sero 
15 a mane in ponte preparato supra flumen. et die sabbati .vii. 
agusti reversus fuit in Sanctum Germanum. 

Die .xini. agusti adscendit ad monasterium Casinense, et 
scquenti die fuit reversus ad Sanctum Germanum. 

Die lune .xvi. accessit cum domino duce Sore Albetum, ubi 
20 dictus dominus cxcepit illum gaudens et triumphantur cum inau- 
ditìs iocunditatibus et oblectationibus avium et fcrarum svlvc- 
strium atque piscium in mangna quantitate. 

Die vero veneris .xx. agusti reversus est ad Sanctum Ger- 
manum, et post dies octo recessit et abiit Suessam cum dicto 
25 duce Sore et domino Kicolao de Pretamolara, ubi steterunt per 
dies, et inde dictus dom lohannes reversus fuit Neapolim. 

CCXXK. n-ii. CoJ. pctnlia ciitinot' 



2o6 A. DE TUMMULILLIS 



e. 170 A 



C 170 B 



CGXXIIL De tempestate et fortunali tempore pervento 

IN HAC PATRIA SECUNDUM lUDICIUM ASTRONOMORUM. 

Quia conmorante Suexe diete domino dom lohanne regis 
filio suus dominus rex pater nunctiavit sibi quod acceperat 
per relationem quorumdam astronomorum, quod omnino illis 
diebus in brevi subsequentibus debebat fieri aliquid orribile et 
mirabile singnum in celo vel in terra ex terremotu vel alia tem- 5 
pestate, et quapropter sibi provideret prò sua et aliorum salute; 
propterea facta intimatione per regem suo filio de predictis, 
omnis hec patria sibi cavit prò malori vigilantes in nocte et 
dormientes extra domos suas timore terremotus. 

Unde factum est quod die .vin. septembris septime ìndie- io 
tionis in festo nativitatis gloriose Virginis bora .xxiii. diei ipsius 
totus ipse dies fuit nubilosus et caliginosus cum nubibus inte- 
gerrimis versus occidentem et merìdiem. et ante ipsam ho- 
ram .xxiii. totus aer cepit denigrari, adeo quod videbatur solem 
obcubuisse et esse crepusculum /quasi sicut esse solct in prima 15 
bora noctis per totam hanc patriam. in quibus tenebris ce- 
perunt terribiliter undique flare venti et turbines cum imbribus 
et grandinibus spissis et intensis ac groxis ad pondus unius libre 
et medie de maioribus, et cum continuis et indeficientibus 
corruscationibus fiilgoribus clangoribus tonitruis et terribili so- 20 
nitu per universum celum et aerem, ac cum tremore abissus et 
terre, ita quod videbatur machina mundi dixolvi. ex quibus in 
diversis locis et partibus perierunt et fiierunt mortui plures ho- 
mines et pecora diversi generis ac volatilia pennata, et universi 
etiam homines fiierunt extcrriti, clamantes et invocantes Deum 25 
fusis lacrimis prò misericordia, et hec tempestas duravit quasi 
per horam, unquam deficiendo, licet per varia et modica inter- 
valla quandoque habundantius quandoque remissius dieta tempe- 
stas imminebat, et ubi plus et ubi minus ofFendebat; que etiam 
videbatur procedere et venire a partibus campanee Rome versus 3^ 
rengnum et Terram laboris. || set in hac patria dieta tempestas 

23. CnJ. perierut 



NOTABILIA TEMPORUM. 207 



et fortuna intulit multa mala et specialiter in sacro monasterìo 
Casinensi, ubi existentibus sanctis reliquiis in altari propter fc- 
stum beate Virginis omnes monaci et ministri ecclesie et aluris 

35 obstupuerunt et faai fuerunt velut mortui, quidam ex eis cor- 
ruentes in terram exanimes. et diete reliquie sanctorum cor- 
ruerunt in terram quasi confracte. ecclesia ipsa coperta lateribus 
et tabulis plumbeis prò mangna parte impetu dictorum tempe- 
statis et ventorum remansit discoperu, quia dicti turbones et 

40 contrarii venti per vim evulserunt dictas tabulas plumbeas ever- 
tentes suptussupra vario modo, et alias quamplures deferentes per 
aerem diverso ordine quantum girat iactus balistre, et usque ad 
pineas vinearum ipsius monasterii. et similiter dicti turbones 
discoperierunt in partem omnia alia domicilia ipsius monasterii 

45 deicientes portas et fenestras ipsorum. et insuper dieta tonitrua 
coruerunt angulos campanarii et ecclesie, ac deiecerunt caminerias 
eminentes super cameras hospitum dixcoperientes etiam ipsas 
camerasy et submoverunt marmores pavimenti ipsius ecclesie et 
extra per girum diverso ordine ; et quidam tubicem in atrio porte 

50 ipsius monasterii ex tonitruo fuit interemptus» et multa alia mala 
fecit dieta tempestas intus et extra dictum monasterium, quia 
arbores effodit confiregit ac fructus arborum uvas dixipavit. ita 
quod secundum communem extimationem dictum dampnum 
ipsius monasterii non restauratur nec reparatur et reformatur 

55 sumptibus duorum millium ducatorum auri. 

Que tempestas descendens per deelivium super civitatem 
Sancti Germani fecit similiter; quia deposuit primo campanam 
Rocce lanule et iUam per aerem deporuvit et confiregit in scrupu- 
Iosa saxa suptus ipsam roccam, deinde ecclesiam sancti Germani 

60 et omnes quasi domos civium prò mangna parte dixeoperuit et 
lateres cum dictis grandinibus grossis confiregit et subvertit, et 
per aerem ulterius deporta vit. || que tempestas et indunnatio aqua- e. 171 « 
rum descendens per montem Rocce lanule adeo defluit per vicos 
et platcas diete civitatis, quod videbatur subfocari; ita quod 

65 onmes ecclesie et domus terrane diete civitatis existentes in plano 
implebantur aquis non habentibus exitum per meatus suos ad 
extra, in tantum quod abundavit aqua per plateas planas usque 
ad mcdiam cannam, et in platea Rapidi clausit portam, et non 



ao8 A. DE TUMMULILLIS 



e. 171 B 



valens exire per portatn versa est retrorsum per alias circum- 
stantes plateas et loca; et nisi duo viri audaces et fortes se 70 
spoliassent et cumfregissent dictam portam clausam Rapidi , fuis- 
setit subsecuta multa alia peiora mala per totam civitatem, quia 
omnes habitantes in domibus terraneis et subsolaribus planìs 
oportebat eos adscendere ad domos suprasolares ne demerge- 
rentur, et multa victualia que erant in ipsis domibus, fiierunt 7$ 
absorta et deperdita, et similiter ab extra arbores uve et alii 
fructus terrestres, ac olerà et caules ex dictis grandinibus ventis 
et tempestatibus fuerunt confracti conquassati et deperditi, post 
hec autem remisse pluit, et vinum fuit carum, set olive pauce, 
tamen fertiles et sincere , et yems fuit callida et temperata et 80 
parum ninsit. 



CCXXnn. De obitu fratrk Petri cardinalis Sancti Sixti. 

In anno domini .m . ecce . Lxxmi. septima indictione infra octa- 
vam natalis Domini decexit et occubuit dictus cardinalis 
Santi Sixti nepos domini pape ex morte repentina; set quidam 
dicunt ex veneno. qui triumfaliter pre cetaris cardinalibus vixit 
et lasscive. et similiter paulo ante fiiit mortuus dominus car- 5 
dinaUs Theanensis. quorum anime requiescant in pace, amen. 



CCXXV. De adventu u-lustrorum dominorum 
Ducis Calabrie et consortis. 

Die domìnico .vni. madii .vii. indictionis illustrissimi duces 
Alfonsus una cum Ypolita sua consorte, dux Calabrie pri- 
mogenitus serenissimi domini nostri Ferdinandi filius, stipatus 
quampluribus mangnificis dominis et dominabus et aliis suis cu- 
rialibus et sociis , numero quatringentis equitibus et viginti domi- 5 
nabus, et aliis suis curialibus et sociis numero quatringentis 
equitibus et viginti dominabus, causa devotionis et peregrina- 
tionis.venerunt ad Sanctum Germanum prò visitatione beatorum 
Benedicti et beati Bcrardini in Aquila, et die lune sequenti 



NOTABIUA TEMPORUM. 209 

IO adscenderunt ad monasterium Casinense dilucido; ubi permanse- 
runt usque sero, et sumpta cena descendentes et equitantes super 
asellos bardis stratos tanti mangnifici domini usque ad declivium 
montis ad ecdesiam sancti Antoni, exinde equiuverunt usque ad 
Sanctum Germanum. in quorum adventu per abbatiales tenas 

15 et homines fiierunt eschibita mulu exenia et dona presutorum 
et gallinarum, ac panes vini et byadi palearum lingnorum lecto- 
rum et aliarum rerum comestibilium. set Sanctus Germanus 
donavit eisdem scatulas quamplures confectorum zucari, Étculas 
et candelas ac pulios et presuptia; et Sanctus Helias circa 

20 horam .xxm. diey .xn. donaverunt dictis consortibus ducibus .xl. 
presuptia 9 pulios .xliv. et .iv. barilia vini rubey. et exinde ad 
laudem et gloriam ipsius domine recitaverunt orationem infra- 
scriptam, videlicet: 



CCXXVI. OrATIO ad ILLUSnUSSIMAM DUCISSAM 

GkLABRIE YpoLrrAM. 

Illustrissima nostra domina et cunctarum fulgentissima tam- 
quam stella matutina atque sapientissima et valde decora; 
divina providentia apparuisti nobis hodie noctumas pellens te- 
nebrasi et tecum deferens sblendidissimum solis iubar regium 

5 filium consortem vestrum, quorum radiis illustrati nos universi 
Casinates populi pariter letantes et gaudentes concinimus dicen- 
tes: Il gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bone e. 173 a 
volunutisy quia meruimus lumen sereni vultus tui hodie videre; 
quare cantabimus canticum novum exaltantes gloriosum nomen 

IO tuum per secula. letare itaque, o nostra domina spetiosissima, 
Mediolanensis duds dignissima filia, tanto serenissimo duce regio 
filio et coniuge decorata, et prospenim iter £iciat vobis Deus 
salutaris noster et omne consilium vestrum confirmet in bonum 
impleatque Dominus onmes petitiones vestras, et holocaustum 

15 vestnun pinguefiat ac oratio vestra adscendat in conspectu Dey 
sicut incensum in conspectu suo, supplicasionesque nostras pro- 

CCXXVI. YpoUtMi à^^kmm di éUtré «umm. 
U 



210 A. DE TUMMULILLIS 



pitius respiciat ac misericorditer exaudiat, ut nos indingnos tuos 
famulos recommìssos subscipias, et prò nobis apud nostrani re- 
giam maiestatem et eius primogenitum consortem vestrum ìn- 
tercedas. quibus intercessionibus speramus ubique protegi et co- 20 
ram vobis continue gloriari corde optimo et perfecto, adiuvante 
Deo per secula seculorum, amen. 

Die vero martis .x. dicti mensis dicti illuxtrissimi duces 
et coniuges'^discesserunt a Sancto Germano diiuculo versus Al- 
betum; ubi pemoctantes mane accesserunt pransum ad lacum 25 
Poste et ad piscandum, et captis piscibus de sero accesserunt 
Soram, et inde per viam vallis Toreti processerunt versus Aqui- 
lam; ad quam .xvui. dicti mensis madii adpiicuerunty ubi triumfa- 
liter cum maximis honoribus et gaudiis fuerunt habiti et recepti. 
et pemoctantes ibidem tribus diebus prò veneratione sanctorum 30 
demum remeantes per partes Aprutinas divisim unus ab altera 
dictus dominus dux properavit versus Theramum et Lancyanum 
Aprutii superioris. et domina ducixa venit per viam Sulmonis 
et inde ad castrum Sanguinis, Venafrum et Theanum penultimo 
madii predicti, et inde Neapolim incolumes. Deo gratias, amen. 35 



e. 171 B CCXXVII. De miraculo intervento contra Turchos. 

Relatum fiiit et adfirmatum hiis diebus per plerosque fide din- 
gnos, quod mangnus Turchus, ut facilius haberet ingressum 
contra Latinos et Italicos maxime huius rengni Siculos et Venetos, 
misit partem sui exercitus, circa .lxxx. milia Turchorum bel- 
latorum, in principio mensis iunii .vn. indictionis, in insulam seu 5 
civitatem que vocatur Semini, subdite Venetiis et provincie Al- 
banensium, et castrimentata est dictam civitatem circumcirca, 
destruendo et dixcurrendo totam provinciam illius per unum 
mensem et medium; in tantum quod nemo poterat tute exire 
claustra civitatis predicte. unde postremo penuria aque opprexi io 
et quasi desperati se converterunt ad Dominum corde contrito 
et spiritu humiliato cum clamoribus lacrimis et orationibus ac 
confexionibus ieiuniis et fragellis nuda carne verberationibus tam 
viri quam mulieres denudati a cingulo supra eorum camem par- 



NOTABILIA TEMPORUM. 211 



15 vuli et puelle cum processionibus circuentes dictam civitatem 
per ecclesias et sanctuaria clamando et invocando miserìcordiam 
Dey super eos. quare ipse Deus, recordatus misericordie sue 
qui nunquam derelinquid sperantes in se, videns afflictionem pe- 
nitentiam et contrìtionem illius populi subito preparavit unam 

20 nubem solam super dictam civitatem ci populum, ex qua innun- 
daverunt tante aque super ipsam civitatem per sex horas con- 
tinuasi quod omnem civitatem ac putheos et cistemas ipsius 
impievit et refecit liberans illos a penuria et calamitate predicta. 
et insuper eodem tempore inmisit pestem pessimam super diaum 

25 exercitum Turchorum, quod omnes cruciebantur et moriebantur 
undique; et sic timore percuxi, cohacti sunt se abmovere de 
obsidione predicta et derelinquere in libertate dictam civitatem 
per quinque mil^aria retrocedentes ab eadem. et exinde abierunt 
delusi ab eorum proposito in regionem suam. et ideo ait Pro- 

30 pheta de trìbulatione : « invocatione invocavi Dominum et exau* 
divit me in latitudine; Dominus adiutor michi est, et noo 
tìmebo quid faciat michi homo ». 



CCXXVm. De RECESSU illustrissimi DOMIKI fr^mn. 5 A 

FrEDERICI REGII FILII. 

Die .xxni. octobris .vm. indictìone 1474 inclitus dominus 
Fredericus regius filius missus a rege disscessit a Neapoli 
ad iUustrìssimum dominum ducem Burgundie, ut ferebatur, ad 
contrahendum matrìmonium cum eius filia. in cuius comitatu 
5 profecti sunt quamplures mangnifici et strenui domini de regno, 
quibus adeuntibus Romam sanaissimus dominus papa Sixtus 
Quartus cum cardinalibus et aliis preiatis et dominis triumpha- 
liter excepenmt illum ibidem morantem per plures dies. et 

CCXXVII, 33. Qui termina il quaderwnt e U ultiwtt iioiw carte cke eegmomo, mom 
j&rmoMO «« altro quaderno^ ma in parte lacerate e tntte etaccale le une dalle allre^fmrtmo 
cucite di recente neU* ordine dei numeri da t a g, Cke loie ardane nonjòtfe gimto 
vedeii dal contato, mentre neaun aiuto si ha per ciò dalla nuwtera^iaua antica, non 
rimanendone in queste carte vestigio, Cke se poi scmm^iio la dÌspati\iome qui adot" 
tata {frammenti 3, a. 1 . 5, 4, 6, 7, 8, 9 ) paresse accettakOe, pntrà ognuno corregerla da 
sèf servendosi delle indica%kmi marginali 

CCXXVIU. I. 1474) Cod. 174 



A 



212 A. DE TUMMULILLIS 



inde secedens accessit ad illustrissimum dominum ducem Ferrarle 
congnatum suum^ ibidemque moram traxit quasi per unum meo- io 
sem et medium , et inde disscendens per alveum fluminis quod 
dicitur ahi Pò » se contulit Venetias, ut videret civitatem et 
glorìam eius. ubi dux iUustrix Venetorum cum sue glorie appa- 
ratUy et singuli alii mangnifici cives et domini ac mercantes et 
seculares populi cum eorum navigiis et carinis per mare accur- 1 5 
rerunt illi per tria miliarìa maris procul ab urbe cum universis 
generibus musicorum exaltantes et triumphantes ; et sic receptus 
fuit ut decuit iilum recipi, et facta ibidem mora per .x. dies 
sumptibus ipsius civitatis, fìierunt sibi patefacta et ostensa omiììs 
gloria cunteque gaze et thesauri puplici ipsius civitatis. et post- 20 
modum processit per varia discrimina viarum ad dictum domi- 
num ducem Burgundie, a quo fuit triumphaliter subsceptus ut 
filius. 



CCXXIX. De obitu u^lustris piukcipis Salerni. 

De mense vero decembris subsequentis dicti anni .vui. indi- 
ctionis morte naturali set repentina occubuit, superstitibus 
sibi duobus filiis ; quorum primogenitus per regiam maiestatem 
fiiit in dicto principatu confirmatus et electus ac dilectus a rege 
sicut eius pater, qui hedificavit suum trium&le palatium in platea 
Nidi et in conspectu Sancte Giare ex quadratis lapidibus ad 
tnodum dyamantis et aliis mirabilibus structuris, cuius in tota 
civitate Neapolis non apparet similis. 



fr»mm. 3 b CCXXX. De ANNO SANCTO FACTO PER PAPAM SlXTUM. 

M. ecce . Lxxv. in vigilia et vesperis natalis domini nostri 
Ihesu Christi celebratis per dominum papam et cardinales 
in patrìarchali ecclesia sancti lohannis Laterani de urbe, con- 
fluentibus ibidem prò malori parte populo Romano et innume- 

CCXXX. sANCTo) icritto due volte nel Cod. 



NOTABILIA TEMPORUM. Jij 

5 rabilibus aliis personis utrìusque sexus, aperta fuit porta Sanaa 
ipsius ecclesie; per quam, qui devote confexi introierìnt die noe* 
tuque, miserante Deo indulgentiam et remissionem omnium pec- 
catorum suorum a culpa et pena obtinebunt et consequentur per 
totum unum annum integrum; infra quem ex omni natione 
IO chrìsticolarum multitudo concurrit copiosa. 



D 



CCXXXI. De accessu regis Ferdinandi Romam. 

je .XVI. ianuarii dominus rex » convocatis principibus ducibus 
comitibus baronibus mangnatibus et aliis militibus et cu- 
rialibus suis quos elegerat in comitatu suo, recessit de Neapoli 
ipso die et actinsit Capuam; alio die Suessam, et inde Caietam; 
5 et postea versus Fundos, et sic de die in diem profectus est 
per Maritimam usque Marinum , longe ab urbe per octo miliaria ; 
ubi stetit et resedit per aliquot dies donec prepararentur in urbe 
condecentia ad receptionem eius in urbe, verum quia propter 
multitudinera dorainorum et mangnatum comitantium ipsum 

IO regem necexe fuit civibus et incolis dicti Marini cedere et re- 
linquere lares suos et maxime mulieribus propter pudicitiam et 
earum castitatem , ut commodius possent hospitari in eorum ho- 
spitiis intra et extra dictum Marinum. et umen multas alias 
gentes oportuit dixpergi per alia oppida circumstantia et cam- 

1 5 pestrìa. quo ibidem morante per aliquos dies , donec vocaretur 
a dicto nostro sanctissimo domino papa et aliis cardinalibus et 
curìalibus prelatis unanimiter concordantibus, || in die purifi- rnoim. i a 
cationis beate Virginis, videlicet secundo die frebuarii, dictus 
dominus papa misit cereos (aculas et candelas ab eo benedictas 

20 et sanaificatas innumerabilis numeri et quantitatis ob devotionem 
oflferendas primo domino regis et ceteris aliis prìmatibus et cu- 
rìalibus, secundum eorum dingnitates preheminentias et honores. 
Die vero sabati quarto eiusdem frebuarii dictus dominus rex 
cum dictis suis principibus dominis et curìalibus statuii illos 

25 secundum eorum dingnitates ante eum precedere binos binos 

IO. Dopo copiota. ù Cod. ogghmgt tct e il retto della riga è bianco. 



214 A. DE TUMMULILLIS 



equis et omatos dingnioribus vestibus ceteris aliis solitis deferii , 
circumtestis gemmis et margaritis ad placitum cuiusque, defe- 
rentes etiam circa collum torques et catenas puri auri ad nume- 
rum .Lxx. dominorum principum ducum comitum et aliorum 
mangnatorum. quibus sic in ordine properantibus versus urbem, 30 
prò parte domini pape exierunt obviam ei universi cardinales, 
preter francigenos, et alii universi prelati et curìales et mangni- 
fici domini cives romani extra urbem, et cum maximo gaudio 
et triumfo exceperunt iilum cum sonis gaudiis et tripudiis du- 
centes trans Tiberim usque ad gradus basilice beati Petri apostoli 3 5 
in Tuscia, ubi deequitantes pedester adscenderunt gradus ad 
ecclesiam et cum eorum devotionibus orationibus oblationibus 
et obsecrationibus visitaverunt illam. et inde regrexi adscende- 
runt palatium domini pape usque ad cameram sui proprìi con- 
cistorii, in qua ipse dominus in pontificali se preparaverat sedens 40 
in maiestate in suo solio consueto, ad quem properante rege 
et genuflectente coram eo ac obsculato sibi pede, dominus papa 
surrexit de solio et procedens per duos passus amplessatus et 
framm. 3 b obsculatus est eum statuens sedere eum infra se. || et sic alii car- 

dinales et prelati ac regi principes et domini, obsculato pede 45 
domihi pape, quilibet fidt locatus in locò suo circumcirca, 
aliis vero circumstantibus erectis. ubi, post certa puplica collo- 
quia Inter se prolata coram omnibus circum.adstantibus, dictus 
dominus papa descendens de suo solio, manu cepit dictum do- 
minum regem et ipsum introduxit in cameram secretiorem, 50 
reliquis remanentibys ab extra in dieta camera concistoriali, ubi 
dicti domini papa et rex inter se secreto confabulati sunt de 
emergentibus causis et negotiis circa duas horas. et demum 
vesperascente die exiens de camera hospitatus est in eodem pa- 
latio domini pape cum tricentis dominis curialibus suis, et ceteris 55 
aliis ab extra fuit facta provisio de condingnis hospitiis iuxta 
dingnitates et qualitates ipsorum, non longe a palatio predicto. 
et sic dictus dominus rex stetit ibidem per totum diem domini- 
cum usque ad diem lune sequentem ; quo die implorata et obtenta 
licentia, secessit et ivit #♦««♦#, ubi fecit camisprivium 60 

53. Cod. emergetibus. 



NOTABILIA TEMPORUM. 



21$ 



6S 



sequenti die martis. et exinde die iovis .viiii. frebuarii rursus 
reversus fiiit ad urbem et ad dictum dominum papam. ubi ra- 
tificatis coiloquiiSy post plurima dona sanctuaria et spirìtualia, ac 
alia pretiosa iocalia ipsi regi et aliis prìmatibus suis per ipsum 
dominum papam et cardinales elargita et condonata, cum eius 
benedictione disscessit et in pace remeavit per viam Campanee 
in rengnum suum. 



CCXXXn. De adventu regis ad Sanctum Germanum. 



Die vero dominico .xii. frebuarii, quia fama erat dictum do- 
minum regem venire ad Sanctum Germanum et in abbatiam 
Casinensem, in qua nondum venerat per prius; ea propter inclitus 
et illustriximus eius filius don lohannes de Aragonia, apostolicus 

5 prothonotarius et perpetuus commendatarius monasteri! Casi- 
nensis, fecit suum maius hospitium in Sancto Germano prepa- 
rari et (ulciri cuntis necexariis et oportunis ad eius gloriam et 
honorem ac vieti i et substanutionem omnium confluentium 
cum eodem, || sumptibus abatialum vassallorum eius, de sin- framm. i a 

IO gulis necexariis et oportunis, videlicet lingnis paleis lectis et 
stramentis. ubi in ^ius adventu occurrerunt onmes abbatiales 
syndici et alii quamplures principales homines abbatialium ca- 
strorum portantes dona et munera domino regi predicto, spe* 
rantes aliquam se accepturos ab eodem. quare civitas Sancti 

15 Germani de per se donavit et optulit diao domino regi certa 
vasa argentea et deaurata ad summam centumquinquaginta du- 
catorum; et reliqua castra diete abbatie parìter et comunìter 
donaverunt eidem unam coppam et unum bacile argenti deau- 
ratumt et sequenti die lune in mane discessit, nulla audientia 

20 prestita nec gratia implorata, prò qua universaliter imploranda et 
optinenda ego qui supra nourius preparaveram oratìonem in- 
frascriptam coram ipsa regia maiestate explicare ; set quia mane 
diluculo discessit, recitare non potui; tamen placuit illam hic in- 
seri et adnotari. cuius tenor talis est: 

10. Cod, •ioflit oeitriii 19, tjt pottilia mér^Hiùlt, in parte perduta^ > drìU 
$ttM$a mé9o del re»$o. 



f ori* 

... •rum 
vcl ccoton 



2i6 A. DE TUMMULILLIS 



L 



CCXXXm. Oratio fiekda ad DOMINUM REGEII; 

oquebar de tesdmonis tuis in conspectu regum et non con- 
fundebar : verba sunt prophete prophetarum in psalmo &c. se- 
renissime et gloriosissime noster domine, domine Sicilie rex &c. 
omnium principum princeps excellentissime, vere scimus et 
credimus quod a Deo venisti et cor tuum est in manu Dei 5 
experìentia comprobante, nam nemo potest facere que tu fa- 
cis, recte intelligens rectiximeque dixponens omnia sicut angelus 
Dei. quis ergo non timebit te, o rex sapiens super omnes sa* 
f»entes terre? dilexisti namque iustitiam et hodisti iniquitatem, 
et propterea unxit te Deus, dominus deus tuus, oleo letitìe et io 
imposuit super caput tuum coronam de lapide pretioso, statuit- 
que te super solium et tronum terrenorum regum. tribuat igitur 
tibi Deus secundum cor tuum et omne consilium in bònum 
framm. 1 b confirmet, Il impleatque omnes petitiones tuas, ac augeat tibi glo- 

riam et honorem ad exaltationem sacrosancte matris Ecclesie, 15 
subsidiumque et favorem catholice fidey, christianorum expungna- 
tionem quoque et conflictum infidelium paganorum , ac restaura- 
tionem et victoriam terre sancte lerusalem, cuius rex scriberis et 
appellaris. et tu, domine Deus Sabaoth, salvum he regem hunc, 
, tribue quoque ei longitudinem dierum et exaudi illum ea die 20 
qua invocaverit te ; in cuius hodie novo adventu gratulamur et 
gavisi sumus gaudio mangno valde, dicentes « Gloria in excelsis 
Deo, et in terra pax hominibus bone volimtatis ». ob quam 
rem, o Casina patria, surge, illuminare; o nobiles viri et cives 
egregii atque plebei, letamini in domino, o quoque omnes populi 25 
Casinates, venite et mangnificate dominum mecum nomenque eius 
exaltemus in invicem, quia nova lux hodie nobis apparuit, et 
gloria domini nostri regis super nos illuxit; quo credimus et 
speramus, annuente Deo, a cunctis imminentibus periculis protegi 
et eo triumphante salvari, precedentibus nostris obsequiis et me- 30 
ritis quamquam indignis. genuflexi igitur et constemati super 
terram ante pedes eiusdem vestre maiestatis suppliciter exoramus 
et humiliter poscimus quatenus vestra solita et innata clementia 



NOTABILIA TBMPORUM. 217 



nos cunctos vestre maiestads subditos et illustriximi vestii incliti 
35 filiì et domini nostri ac patrìs reverendissimi don lohannis per- 
petui commendatarii Casinatis vassallos subscipiat recommissos 
in cunctis nostris necessitatibus et commodiutibus debitìs et opor- 
tunis; quia pauperes et egeni facti sumus nimis, nisy ipsa benin- 
gna vestra maiestas de cetero misericorditer provideat et succtir* 
40 rat, et hec munuscula argenti vascula per nos universaliter obiata 
et impensa quamquam minima dignetur ipsa vestra maiestas non 
quantitatis efiectum, set solum vestrorum humilium subditorum 
pauperum devotionem 'subscipere et affectum. ad hoc, ut Deus 
ipsam vestram maiestatem exaltet et sublimet ad summi imperii 
45 apicem et demum totius orbis terrarum cesareum triumphum 
ac gloriam et honorem per secula seculorum, amen* .a. dixi, 
domine, miserere nostri. 



E 



CCXXXnn. De matrimonio CONTRACTO framm 5 a 

cuM FiLio coMrris Urbini. 

t exinde idem dominus rex reversus est Neapolim cum omni- 
bus complicibus suis, et post pasca nuptui tradidit unam 
de filiabus suis naturalibus illustri filio comitis Urbini capitaneo 
generali sancte matris Ecclesie et college dicti domini nostri 
5 regis. et exinde tradidit nuptui unam de filiabus principis Ros- 
cyani sui congnati filio illustrìs domini Alisandrì fi^tris quondam 
comitis Francisci ducis Mediolani armorum capitanei. in quo 
nuptiarum festo celebrato Neapolis in castro Novo dominus rex 
mandavit dictum prìncipem tamquam patrem ipsius sponse exire 

IO carceres ad contrahendum dictum matrìmonium. quo celebrato 
et £iao festo, ipso die mandavit ipsum reponi in carcerìbus sicut 
prius de mense madii .vm. indictionis. et pretermissis aliis 
triumfis post predictos dies secutis, interea ipse dominus rex 
gaudens et triumphans vagabat huc illuc per rengnum iuxta sui 

15 desiderium et appctitum. 



2i8 A. DE TUMMULILLIS 



CCXXXV. De matrimonio contracto 

CUM REGE HUNGARIE. 

Et ex post de mense iulii subsequentis diete .viii. indictionis 
fama surrexit quod idem dominus noster rex matrimonium 
contrasserat per verba de futuro cum dicto Hungarie rege, cui 
convenerat in consortem inclitam eius filiam legitimam et na- 
turalem nomine Beatricem. prò cuius dote imposuit subditis et 5 
vassallis suis rengni unum alium tertium extraordinarium ultra 
aliud tertium solitum , utrumque persolvendum per totum mensem 
agusti subsequentem. et sic secutum extitit cum maxima difH- 
cultate et exasperatione ac penuria subditorum murmurantium 
ululantium et se reclamantium ad Deum. tamen ita oportuit io 
fieri, quod dicti duo tertii infira tempus et tempora fuerunt exacti 
et soluti ac adsingnati regiis commissariis deputatis. 



framm. 5 b CCXXXVI. De INFIRMETATE DOMINI REGIS. 

Die .V. mensis novembris .viiii. indictionis relatum fìiit un- 
dique fama volante infortunium dicti domini regis; quod 
cum ipse deliberasset cum suis curiaiibus prò superventura 
hyeme accedere in Àpuliam ad venandum, ut solitus fuerat, usque 
ad camis privium, placuit sibi primo requirere et visitare suam j 
cavallariam equorum cursorum et destrorum degentium et com- 
morantium in diversis et pluribus locis pertinentiarum Capue, 
videlicet « allo moczone delle rose, et in Amone », et in civitate 
Calenii; et cum ad ipsam civitatem Caleni devenisset et repausaret, 
repente sibi supervenit quedam gucta seu infirmitas ipsum oppri- io 
mens, et obmutescens quasi ad mortem, adeo quod per septem 
horas continuas obmutuit nil sentiens nec respirans ut mortuus. 
ex quo surrexit fama, quod erat mortuus, per totum rengnum et 
extra, et post septem horas gratia Dei adhibitis sibi remediis 
salutaribus revixit et respiravit superveniente sibi pestifera febre, 15 

CCXXXVI, 3. Cod. snpventura 



NOTABILIA TEMPORUM. 219 

ita quod usque ad nativitatem Domini de periculo mortis non 
evaxit; et potius opinabatur de morte quam de vita ipsius, et 
nemo quasi credebat illum vivere, eo quod toto tempore infir- 
mitatis sue stetit occultus; et nemo illum videbat nisi sui ca- 

20 merarii et eius fìlii et medici qui sibi adsistebant ; qui referebant 
aliis illum convalescere. prò cuius salute et vita per summum 
pontificem et ecclesiam romanam fiiit effusa oratio in conspectu 
Dei et commissum, ut omnes populi huius rengni facerent pro- 
cessionem tribus diebus et orarent prò salute ipsius; et sic gratia 

25 Dei reconvaluit et cum bara fecit se deferri et portari Neapolim 
occulte et quasi nemine vidente et sciente, et post plures dies 
accessit Tripolim ad balnea et propter temperantiam aerìs; ubi 
stetit et repausavit usque ad verem et quadragesimam. et si- 
militer dictus dux Calabrie eius filius eodem tempore stetit gra- 

30 viter infirmus ex febre tertiana et quartana. 



N' 



CCXXXVIT. De DILLUVIO A(ÌUARUM. framm. 4 A 

ota quod toto tempore autumpnali modicum et remisse 
pluity ita quod semina grani flierunt multum commoda et 
acta in hac patria, adco quod unus dies non fiiit pretermissus 
in seminando, et omnia sata (uerunt apte nata et pulcra; set a 
j die sancte Lucie cepit parum pluere cotidie usque ad nativitatem 
Domini et etiam per totum mensem decembrìs, et die dominico 
in noae ultimo dicti mensis sine strepitu ventorum ninxit per 
totum, ita quod montes et totam planitiem coperuit duobus palmis 
et plus, ei secunda nocte ianuarii surressit tam mangna tem- 

IO pestas aquarum per totam Ytaliam, quod omnia malora flumina 
Ytalie et torrentes innundaverunt extra eorum sìnus et alvea et 
undique per campestra dimientia dixipantia et evertentia pontcs 
possexiones et hedifìcia bine inde et circumquaque, adeo quod 
a quinquaginta annis citra non est memoria hominum similis 

15 diluvii; et sic per consequens postea pluit de mense ianuarii et 
frebuarii interpollatis diebus, tmde crevenint aque ex continuis 
pluviis. set de mense martii .xxi. eiusdem similiter pluit, unde 



220 A. DE TUMMULILLIS 



indunnaverunt flumina et torrentes, quod vix poterat per itine- 
rantes transiri; ncque ex continuis aquis segetes potuerunt cul- 
tivari et purgari a zizaniis suis. 20 



CCXXXVin. De adventu don Iohankts 

AD MONTEM CaSIKUM. 

Die mercurii .xxvii. martii dominus don lohannes regis fìlius 
venit cum curìalibus et domesticis suis ad Sanctum Ger- 
manum et mane in octava beati Benedicti adscendit ad mona- 
sterìum Casini, ubi stetit certis diebus, et convocatis sindicis 
terrarum Abbatie iUos monuit et rogavit ut ad sui contempla- 5 
tionem vellent fodere et dilatare ac purgare piscariam in verdario 
Sanai Germani, sicut per homines ipsius Sancti Germani fuerat 
incepta. et sic factum fuit quod quilibet terram fodit et pur- 
gavit partem sibi desingnatam. 



framm. 4 b CCXXXIX. De IUBILEO REGNI SlCILIE PER DOMINUM 

PAPAM SlXTUM. 

Placuit sanctissimo domino nostro pape Sixto, cui cura immi- 
net nostrarum animarum prò iniirmis senibus debilibus mu- 
lieribus et egenis ac aliis quibuscumque ex causa legittima oc- 
cupatisi qui accedere non potuerunt ad Urbem ad impetrandam 
gratiam preteriti anni sancti, ut ipsius anni sancti sint participes 5 
et non inmunes et indulgentiam consequantur eamdem et re- 
missionem peccatorum a culpa et pena; generose indulsit et 
concessit vere penitentibus et confexis, ut quotquot infra fiiturum 
pasca resurrectionis Domini et usque ad penthecosten propera- 
rent et accederent Beneventum peregrìnationis causa, et certas io 
ecclesias ibidem existentes, prout in sua exprimitur et continetur, 
quam eandem indulgentiam et remissionem optinerent, quam 
optinuissent si properassent Romam in dicto anno. 

CCXXXVIII, 6. Cod, dilatarla 8. Cod, quelibet 



NOTABILIA TEMPORUM. zzi 

Et insuper concessit aliis supradictis quibuscumque legitime 

ij occupatisi qui ad Beneventum accedere non possent, accedant 

ad statutos prelatos et sacerdotes in eorum dyocesi electos infra 

dicti temporis spatium et confiteantur ilUs, et ioiunctas eb pe* 

nitentias exequantur et eamdem indulgentiam optinebunt. amen. 



CCXL. De conflictu aLUsnus ducis Burgondii. 

Die .III. frebuarii .vm. indictionis .m . ecce • ucxvi. dictus il* 
lustris dux Burgondie cum suo exercitu, numero sexaginta 
milium armatorum equitum et pedestrium, una cum regio filio 
Frederico cum apparatu suo quatuor milia Ytalicorum et ren* 
5 gnicolarum fuerunt opprexi et expungnati a Scibioseris Theo- 
tomcis, hominibus bellicosis prò maiori parte pedestribus, habi- 
tantibus in montaneis ; in quo conflictu asseruntur occisi plures 
quatrìcentis hominibus» et nuxime Ytalicis. 



CCXLI. De alio CONFUCTU EIUSDEM ducis. frimm. 6 A 

De mense etiam iulii subsequentis iterum fìiit pungnatum inter 
predictos dominum ducem Burgundie et Sci viceeros , ut fìiit 
relatum; in qua pungna fuerunt interempti plures homines, et 
maxime Ytalici; et sic dictus dominus Fredericus regis filius 
j capta licentia discessit ab eodem duce cum consociis et gentibus 
armigeris auis, et dicitur accessixe ad dominum regem Francie; 
cum quo mora £ictt aUquot diebus postea per mare recesùt et 
venit ad portum Pisarum, et alie sue gentes se condusaenmt 
per terram ad iUum. 



CCXLII. De sponsaliis regine Hungarie et eius recesso. 

Die .vn* septembris .x. indictione 1476 frater domini regis 
Hungarie cum mangno apparatu et comitatu dominorum 
et aliorum comitantium de Hungarìa ac cum triumfo venerunt 



222 A. DE TUMMULILLIS 



circa septem centum viri et tnulieres magne reputationis ma- 
trone centum ad dixponsandum et deferendum supradictam 5 
Beatricem regis fìliam ad dictum dominum rcgem Hungarie 
virum suum. in quorum adventu dominus noster rex, adsociatus 
quasi omnibus principibus ducibus comitibus et mangnatibus 
dominis sui rengni, cum maximo gaudio triumpho gloria et 
honore excepit illos, et per plures dies triumfavit cum eisdem io 
et cum militia suorum dominorum et civium Neapolitanorum 
utriusque sexus, triumfantium corizantium lustrantium et iubi- 
lantium per vicos et plateas Neapolis, et maxime in mangnifica 
platea Corrigiarum cum diversis instrumentis et generibus mu- 
sicorum ac conviviis et epulationibus mirabilibus et inauditis. 15 
et inter hec die .xv. dicti mensis septembris dieta domina 
Beatrix servatis servandis fuit dixponsata dicto regi, cuius ma- . 
trimonii contemplatione dictus noster rex eius pater prò dote 
framm. 6 a et nomine dotis diete sue filie || promisit et convenit ac ma- 

nualiter et realiter adsingnavit ac numeravit in conspectu omnium 20 
dominorum et aliorum circum astantium centum septuaginta tria 
milia ducatorum de auro et alia triginta milia ducatorum exti- 
matorum in gemmis et margaritis ac aliis pretiosis bonis et 
iocalibus condecentibus et adpretiatis. et exinde .xxvm. die 
mercurii dicti septembris disscessit de Neapoli cum maximo 25 
triumpho iocunditate et gaudio cum lacrimis et luctu mixto 
versus Beneventum, et inde per Apuleam usque ad portum Man- 
fredonie. et inde adscendentes in navibus et galeis transfretarunt 
Venetias, ubi repausavit per decem dies, in quibus dux et civitas 
Venetorum diete regine inauditum honorem triumfum et exlii- 30 
buit. et post hec disscessit et per alveum fiuminis qui dici- 
tur « lu Pò » accesserunt ad ducem Ferrarle visuri dominam 
Eleonoram uxorem dicti ducis et sororem ipsius regine, et 
mora ibidem facta per aliquos dies, postea arrìpuerunt iter per 
terram et extra fines Yulie versus Ungariam, et per relationem 33 
eorum qui adsociaverunt eam et sunt reversi, dìcunt quod .xni. 
die decembris in die sanctc Lucie dieta regina actinsit ad regem 



CCXLIl, 4. Prima il Cod, avcvóy dopo reputationis, ioTencs et matrone daceotam , 
poi corretto. 



XOTABILIA TEMPORUM. 22j 



virum suum oviantem sibi per duodecim milearia extra regiam 
suam civitatem, que vocatur Budina, cum curribus aureis et in- 
40 numerabilibus dominis equìtibus et trìumfìsy que hic pretermicto 
quia esser longum et difficile omnia referre que audivi. 



CCXLin. De REorru Freoerici filu regis. 

Die .XXI. octobris .x. indictionis dictus dominus Frederìcus 
re versus fuit saluber, gratia Dei, de Burgondia in hoc ren- 
gnum cum suo comitatu per viam Aprutii ad serenissimum do- 
minum regem Ferdinandum genitorem suum. 
5 Die .xxiiii. decembris .x. indictionis in vigilia nativitatis Do- 

mini dominus rex mandavit ipso die in sero fieri luminaria et 
gloria de matrimonio per eum contracto cum incliu filia sere- 
nissimi domini, domini don lohannis regis Aragonum. 



N 



CCXLnU. De penuria PRESENTIS anni 1476. framm. 7 « 

ota quod in hoc anno 1476 recollectiones victualiorum fìie- 
runt pluribus annis preterìtis deteriores, in tantum quod vix 
est recoUectum granum quod sufficiat ad seminandum prò anno 
futuro et ad vesscendum usque ad natale Domini , et valuit thu* 
5 mulus grani usque ad natale Domini quinque carlenis. et si- 
militer unum modicum et minus aliis temporibus prò duabus 
partibus. et etiam oleum inter parum et nichil. et omnes alii 
(hictus defccerunty non legumina nec fhictus aliarum arborum 
apparuerunt, nisi in spetie rari, et tempore seminum in au- * 
IO tunipno pluvie multe et aquarum dilluvia peiora priorìbus anni 
preteriti dixipantia multas terras et semina; ita quod prò me- 
dietate minus non potuit seminari secundum solitum usque ad 
natale Domini, in quo die natalis cepit fùngere per totum, et 
semper sequentibus diebus fuit nubilosus et turbidus, preparatus 



CCXLUIl. Prima nel CoJ, eraii icritto xi-jy, poi corretto deiTiiietto atrsture 
in t4jtì. 



224 A. DE TUMMULILLIS 



ad ningendum; tamen die dominico in nocte .xxvii. decembris 15 
et sequenti ninxit terrìbiliter per totum et coperuit arbores et 
totam terram trìbus palmis in hac nostra patria, sed plus vel 
mintis in aliis, secundum loca dixposita. et postea ex serenitate 
aeris supervenerunt glacies et pru}me coagolantes et indurantes 
dictam nivem super terram cum intenso frigore. per totum 20 
mensem ianuarii duravit dieta pruyna et glacies. et ex inde 
de mense frebuarii interpollatis diebus semper pluit et ninxit 
cum dictis glaciebus ventis et pruynis terrìbiliter frigidis, dixi- 
pantibus desiccantibus et arescentibus quamplures arbores firucti- 
feras nec non herbas domesticas et silvestres, ac olerà et plantas 25 
ortorum dextrussit. et exinde insurresserunt venti frigidissimi 
et arrìdi undique, quando unus et quando alter , et non pluit 
amplius usque ad medium aprilis ; sed venti flabant adeo, quod 
propter frìgora et ventos segetes erant parve et quasi aduste , 
sed superveniente pluvia modesta per aliquos dies aprilis et madii 30 
diete segetes creverunt et perfecerunt fructum; et quamquam 
sint rare» tamen sunt optime piene et in eis non apparet aliqua 
zizania usque ad messem; et similiter apparuerunt ceteri alii 
fructus omnis generìs in mangna copia in istis et omnibus huius 
regionìs partibus marinis, set e contra in montaneis, ubi anno 35 
preterito fuit grani fertilitas, prò presenti anno dicitur esse maxima 
sterìlitas. 



framm. 7 b CCXLV. De CRUDELI MORTE DOMINI DUCIS MeDIOLANI. 

Omangnum infortunium et crudele novum hiis diebus di- 
vulgatum coram hominibus. quod die .xxvi. decembrìs 
huius presentis anni 1477, videlicet in die et ecclesia sancti 
Stefani Mediolani, dum illustris dux Mediolani ob causam de- 
votionis properasset triumphaliter cum suis mangnificis coUate- 
ralibus et curìalibus ad dictam ecdesiam ad audienda ibidem 
officia divina celebranda in eadem, quidam Andreas « « « « « 
latro et proditor spirìtu diabolico instigatus et furore ac veneno 

18. Cod, dixposit e seneriute 



NOTABILIA TEMPORUM. 22$ 



capitalis odii et iniquitatis accensus, proditorie finxit velie alloqui 

IO dictum ducem in ipsa ecclesia stantem cum curialibus suis a 
longe circumdatum ; et cum adpropinquaret eidem cum debita 
reverentia, optulit sibi unam licteram. qua recepta, ut legeret, 
ipse proditor insiluit in eum cum educto gladio et ipsum per- 
cuxit in pectore letaliter ; ex quo ipse dux cecidit in terram. ad 

1 5 quod unus de drcumstantibus cucurrit adversus dictum Andream 
et illum evaginato ense percussit in capite, volens ulcisci mortem 
domini sui. set dictus ensis fractus fìiit in duas partes, eo quod 
ipse Andreas tenebat in capite cassidem occultam. qui statim 
invasit illum et percutiens occidit, et denuo recurrens ad dictum 

20 ducem iterum repercuxit eundem duobus aliis vulnerìbus, et 
exinde duo (autores et complices ipsius Andree , fingentes se oc« 
currere in £ivorem dicti ducis, dicentes « non bavere pagura, sin- 
gnore », percuxerunt illum divcrsis aliis vulnerìbus. quo peracto, 
omnes irruenmt in illos et ceperunt eos, et dictum Andream tras- 

25 serunt per totam civiutem, strasinando per terram, et postea in- 
ciserunt per quartos, et aiios complices suspenderunt. et ipsum 
dominum ducem reduxerunt semivivum in suo castro, qui, inter 
ploratus et ululatus domine ducixe sue uxorìs et aiiorum suorum 
dominorum propinquorum et curialium, recommisit uxorem et 

30 filium dictis dominis suis propinquis» et infra tres horas migravit 
ad Dominum. cuius anima requiescat in pace, amen, post cuius 
mortem multe novitates et rebelliones sunt secute, de quibus 
tanquam ingnarus et incertus hic non facio mensionem. 



CCXLVI. De morte domini DUCIS BuRGUNDIE. rramm 4 A 

Subsequenter relatum est quod supradictus dux Burgundie elatus 
et superbus, non actendens quod superbis Deus resistit et 
quod de presenti anno duabus aliis vicibus (uit a suis mimicis 
et emulis conflictus et superatus, volens tertia vice suum infor- 
5 tunium experìrì, ordinavit iterum acies suas ad expungnandum 

31. CoJ, fificùtcw 34. io] manca nel Cod, 



226 A. DE TUMMULILLIS 



inimicos suos. super qua expungnatione volens consulere suos 
armorum conducterios et coUaterales, inter ceteros comes Cam- 
pìbaxi de rengno dixconsuluit sìbi , quod non caperet bellum cum 
dictis inimicis suis ex pluribus iusris rationibus et causis, quas 
sibi aperuit et divulgavit. set ipse dux, credens quod ipse hoc io 
sibi dixisset propter pusallinimitatem vel ex alia fraude, ipsum re- 
probavit multis verbis ampullosis, dicendo hec vel similia verba, 
videlicet: a tu ay paura, se ay pagura fugi et vate con Dio, ca io 
non voleria vencere con te né con nullo Talyano ». ad que verba 
dictus Comes dixit: « daterae licentia, pagatemc lo servuto ». et 15 
itérum ipse dux sibi dixit : « pillatella et vate con Dio, ca lo ser- 
vuto te pagaraio ». et sic ipse comes Nicolaus disscessit ab eo 
et se adhesit inimicis suis. et interea accidìt quod rex Francie 
misit in favorem dictorum inimicorum unum de suis capitaneis 
cum decem milibus equitibus. unde, quinto die dicti mensis 20 
ianuarii .x. indictionis, tertia vice commissum fuìt bellum inter 
eos cum mangna strage et morte Burgundorum, in quo etiam oc- 
cubuit et fuit mortuus dictus dux, set qualiter ingnoro, quod multi 
multa locuntur et diverso modo, et sic postea dictus rex Francie 
cepit totum dominium ipsius ducis et unicam filiam suam. 25 

Set postea relatum michi est, quod in expungnatione et con- 
flictu dicti belli accidit quod dictus dux armatus et incongnitus 
agonizabat cum dicto comite Campibassci, et potuit eum capere 
vel occidere. quo congnito noluit, quin ymmo pretermisit, per- 
suadens sibi ut confugeret inde, si posset, et evaderet; et dum 30 
sic diverteret, incidit in alias acies insurgentes in eum incongni- 
tum que ipsum eius equum vulneraverunt, et inde exiliens quan- 
tum potuit aufiigit. et demum occubuit incongnitus in quodam 
foxato, et post triduum fuit repertus solus, armatus cum caxide 
in capite, mortuus et gelu ac glacie nivis affixus in terra, et tunc 35 
fuit congnitus et divulgatus quod fuerat mortuus. 



NOTABILIA TEMPORUM. 227 



CCXLVn. De REDITU DUCIS AnDRIE et DUCISSE SoRE framm. « » 

ET ALIORUM MANGKATUM COMITANTIUM REGINAM HUNGARIE 

DOMINA Beatrice filia regis Ferdinandi. 



D 



ie .xxiii. mensis martii .x. indictionis dicti dux et ducissa 
eius filia reversi sunt in liane nostrani patriam de dicto 
rengno Hungarie, Dei gratia sospites et incolumes, per viam Mar* 
chie et Aprutii in terram Albeti ; qui inter plura triunfalia gesta 
5 et varia nova ac miranda in itinere ipsius regine occurrentia, 
et in triunfali gaudio et tripudio ac delitiis et iocis ac honoribus 
et muneribus subsecutis in receptione ipsius regine facta per 
regem, de plurìmis panca et brevia hec retuleruitt. et primo, 
quod post discessum ipsius regine de Neapoli cum comitatu suo 

IO per' Beneventum et Apuliam progrexi sunt ad portum Manfre- 
donie, ubi adscenderunt in altum in suis navibus et galeis versus 
Venetias ; unde, flante vento adverso, facta fuit procella et tem- 
pestas niangna in mari, ex qua claxis fiiit dixpersa hinc illìnc 
per diversa loca et certos dies, set exinde, tranquìlitate secuta, 

1 5 dieta regina cum certis suis navigiis actinxit portum Venetorum. 
et desscendens in civitatem, ibidem moram traxit per .x. dics, 
donec convenirent in unum et alia dispersa navigia. ubi per illu- 
strissimum dominum ducem Venetorum et mangnates et omnem 
plebem fuit excellentissime subscepta, et exinde facta mangna 

20 laus et ineflfabilis triunfus et gloria contemplatione utriusque regis , 
scilicet Sicilie et Hungarie, demostrantes sibi omnem gazam et 
glorìam duarum suarum ecclesiarum et queque iocalia et mar- 
garitas in eis sistcntia et totum thesaurum San Marci et civi- 
tatis, tam intra quam extra per mare, in quo exierunt ad gaudium 

25 cum dieta regina et sua classe et cum duce et omnibus navigiis 
diete civitatiSy ita quod totum mare eireumquaque vidcbatur co- 
pertum ex ipsis navigiis. et post hos dies inde dissecdentes 
conversisunty transfetantes per flumenquidieitur • • • «versus 
Ferrariam, ut reviseret inelitam suam sororem dominam Elio- 

30 noram consortem ili."* ducis Ferrarle, a quibus similitcr fuit 

CCXLVII. DOMiMA-rcnDiNANDi Jgffuntc JitJtira mano nel CnJ. 17. CnJ. dipcr»* 



228 A. DE TUMMULILLIS NOTAB. TEMP. 



subscepta 



franim. 9 a pcT tfcs dìcs, sct gTatia Dei non p 

domina regina cum sequitibus suis et aliis 

secessit per quamdam vallem .xxxx. miliariorum. quod sentiens 35 
rex eius vir statim cum omni suo exercitu exivit oviam per » ♦ ♦ 
dictas cum curìbus auratis et copertis drappis pretii massimi et 
quamplurìbus, et cum omnibus dominis sui regni et mangnatibus 
ac armigeris infinitis. et demum .xm. die decembris, in die 
beate Lucie, oviarunt in via cum ineffabili plausu, gaudio, iubilo, 40 
gloria et honore, et sic tota die lustrantibus et dimicantibus 
hinc inde circa currus armigeris et aliis scutiferis cum tubis et 
tubicinis et aliis triunfis infinitis procedebant super currus, quo- 
usque actinserunt regiam et principalem terram ipsius rengni, que 
vocatur Sudine, ubi fioruit et consumatum fuit matrimoniiun 45 

• 

framm. 9 b mter eos 

ut quib et quie- 
scente mari adrìp. . . per versus Romam ad portum Ostie, 
et inde progressi sunt Romam ad summum pontificem obtemptu 
apostolicam benedictionem ; qua impetrata, post dyumas gratifi- 50 
cationes factas dictus dux cum claxe sua et aliis arripuerunt iter 
versus Àragoniam, relieto prìncipe Salemi Rome febricitante et 
non valente prosequi ceptum iter. 

Die autem martis .vim. septembris .xi. indictionis dictus 
dux cum regina et cum omnibus aliis supradictis et tota classe 5 5 
feliciter et cum maximo triumpho sunt regressi ad castrum Ovi 
Neapolis, ubi dieta regina pemoctavit. 



31. sabscepta] quifinitce la pagina. 33. manca nel Codi per lacerazione la parte 
superiore di quitta carta e con està circa nove righe del tetto. 46. eos] qui rimane 
interrotta nel Cod. la tcrittura e il retto della pagina e bianco, 47. per la lacera^ 
Xione già detta ^ manca il principio della pagina y che poteva contenere circa nove 
righe di tetto. 57. quifinitce il Cod, rettando vuoto nella pagina uno tpa\io per 
circa quattordici righe. 



APPENDICE 



[CoJ. predetto, ce. 9-35] 

I. ORATIO 

INCLITE DUCISSE CALABRIE 

FIUE ILLUSTRISSIMI FrAKCISSCI DUCIS MeDIOLAKI 

FACTA CORAM S. D. PAPA PlO IK CONCISTORIO CARDINALIUM 

MaNTUE 1459 MENSE lUNII. 

Tantam esse huius sanctissime Sedis autorìtatem ac maiesta- 
teniy beatissime, sepius audivi, ut nemo unquam, quantivis 
ingeniiy eloquentie, dingnitatis, illam adoraturus adierit, quin tre- 
pidus orationis officio fiinctus sit. nimirum igitur, si cui etas, 

5 sexus imbeccillitasque ingenii pudorem parìterque verecundiam 
affenint, apud te presertim qui, gravissimorum omnium consensu, 
doctissimus atque sapientissimus iudicaris, rubore suffusa non 
modo meo rubore non alloqui, sed ne firma quidem oculorum acie 
tuam audeam subspicere sanctitatem. verum quod et accepi pa* 

IO riter te facilitate, summa humanitate, benignitate, clementia pre- 
ditum ; et quod parentum exequi iuxa sanctissimum arbitror, et 



L Questa ora\ione ^ stampata in Manti^ Pii II sementis orationet (Lue- 
ca^ 1 7 57) parte II, pp. tgi'S, Ma il tetto dato dai Manài > peggiore ancora dei 
nottro: e toio in qualche patto ha potuto tervirci a rittabitire una miglior legione. 
Si legge poi anche nel Diario Sene te di G. Gigli, par. /, pag, 470, 5. pari- 
terqM) coti nel Cedii, del Hauti. Il Cod. legge parit arqne 8. modo] manca nel Cod. 
9-i4^ venuB qvod — csplicatim) tedi^. Manti ha invece: Vere qnUeoif et accepi perìter 
tt feliclute, wmiiM bonumitete, benignitite, et cltowntte praeditam, verecuode, ac trepide 
ioioogat; et qood pareotojn ezeqiti inaaa saacttsaimom arMtror, etti ▼ereconde ac trepide 
iaìonctuin mihl dkeodi rniioiu aggrediar, adveotut ooeirì caoia premnot. Dehioc de* 
votionem, tandem desideriam, ycI breTÌaaima oratione eiplicatnm. S'on te ne cava^ 
come ognun vede, un tento chiaro; ben te n* avvide S Manti che annota in margine: 
Scosos tnrbatus. 10. Cod» facilitatit 10-1. Cod, prepeditum 



e. 9 A 



232 ORATIO DUC CALABRIE. 



f verecunde ac trepide iniunctum michì dicendi munus agrediar, 

adventus nostri causam primum habere devotionem, tandem 

^ desideriiun vel brevissima oratione explicatura. ubi enim acce- 

pimus beatitudinem tuam in hunc amplissimum solium subii- 15 
matam, tanta repente inclitos parentes meos universamque fa- 
miliam voluntas invasit, ut nunquam posse nobis quicquam 
proprius ad felicitatem accedere arbitrarer, tum ob ingentem &- 
milie nostre spem, tum vel maxime òb puplicam Christiane reli- 
gionis utilitatem; quippe qui te vdud sidus quoddam ad regendum 20 
periclitantem ac pene submersam Petri naviculam celo dimissum 
esse arbitramur. te enim non favoribus aut gratia» set virtute 
e. 9 B summa ac sancti || monia in tanto Christiane rei dixcrimine opti- 
mum gregi dominico pastorem datum esse non ab re iudicant. 
set quid ego laudes tuas actingere audeo? ut silicet aureas iUas 25 
ac pene divinas, velut luteas verbis incomtis ac puellarìbus re- 
damus? cum igitur audivimus in hanc urbem proficissci tuam 
sanctìtatem istituisse, istituerunt quoque ipsi parentes mei te coram 
venerari, colere, adorare, et ipsa quoque quod michi facultas data 
fiiit hos beadssimos pedes obsculari, felicitatem michi non parvam 30 
esse vel amplisdmam puto. et quoniam Salvatoris nostri vicem 
geris in terris, multam tibi mortales in terris reverentiam debent 
multamque hobedientiam exhibent. id tibi persuadeas oro, ne- 
minem propter tuam sanaeque Romane Ecclesie dingnitatem aut 
commodum vehementiori studio, ardentìori desiderio, obsequen- 35 
tiorem parentibus ipsis promptioremque fore. ego vero, cimi 
fortunarum nichìl habeam. proprium, voluntatem que libera est 
tue et devoveo et dedico sanctitati. reliquum est ut iUustrissimos 
genitores meos germanos me remque omnem nostram &ciam 
hiis sanctissimis tuis pedibus commendatos. 40 



13. Inianctaml Cod, ìoiictaiii 13. Coi. priaa primam 15-16» Cod, tubUinatam 
17. ittvMìt] Cod. una sit 19. ob] Cod. ad a6. velut] Cod. tnt 39. quodj mamed 
nel Cod, jo-i. felicitatam-puto] melVcdi^, Manti H Itggt: Miciutam mibi natam 
puto 33. id-oro] Cod, ideo aaadetero 34. propter) Cod. per 35. Cod. commodo. 



RESPONSUM PAPE PII 253 



IL ReSPOKSUM S. D. pape. c. io a 

Habuistiy dìlecta filia, coram nobis orationem elegantem et 
iocundissimam ; admiramur te, ingenium et virtutem tuam ; 
gaudeat mater tua presens et pater tuus absens; qui te talem 
genuere parentes. quod nos tantoper^ super veritatem laudes, tue 
benivolentie adscrìbimus; quod parentes parce laudasti, tue mo- 
destie attribuimus ; quod autem nobis devoti sint, devotioni eorum 
nos et hii carissimi fratres nostri sancte Romane Ecclesie car- 
dinales habunde respondebimus. tibi vero Deus benedicat et nos 
benedicimus tibi. 



ni. Responsum domini pape Ph oratoribus regis Francie 

FACTUM ANNO DOMINI I462. 

Responsuri verbis vestris, insingnes oratorcs, que, superioribus 
diebus ad nos habita , longe plura continuerunt quam scripta 
nobis postmodum redita, non audemus cum Salvatore nostro 
dicere : <x quis vestrum de peccato nos arguet? » sumus enim pec- 

5 catores, non negamus, et iniquitate circumdati. solus ille bonus, 
solus immaculatus et innocens angnus, solus irreprebensìbilis 
in hoc mxmdo versatus est, quem digito lohannes ostendit, dicens : 
« ecce angnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi ». Possumus 
tamen et audemus hiis verbis uti quibus Salvator usus est, cum 

IO impie nefarieque cederetur: « si male locutus sum, testimonium 
perhibe de malo; si autem bene, quid me cedis? » verba vestra, 
quamvix modesta fiierunt, et nichil a vobis dictum est impru- 
denter, nichil insolenter, extimationem tamen nostram apud in- 
telligentes et oculatos viros non parum lesere. nam, quid aliud 



il è stampata nel Mansi, op, eit, parte li, p. J94, con lievissime differente di 
lexione ed anche in GigH, op. cit. p, 47/. 4. Cod. laBcBs 5. parce] Cod. pare. 

IH. Pubblicata dal Mansi, op, cit. parte //, pp. 4o segg. Si trova poi nei tre 
codici chigiani, segnati: /, Vili, a84; l. Vili, 286; !, V/, j/i. Del primo di essi 
ci tiam giovati per ristabilire le molte legioni guaste del Cod, Boncompagni. l due 
codici saran distinti nelle note colle iniziati B {Boncompagni) C {Chigiano) i. qne) 
Cod. B qnì 2. qnam) Cod. B que 13. Cod. B fìierint 



234 



ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



/ 



e. IO B 

prime cause 
expositio. 



expositio ae- 
cuode cause 



vestra insinuavit orario, quam Sicilie rengnum Renato regi explo- 1 5 
rarissimo iure deberì, et nos a recritudinis tramite deviasse, qui 
illud alteri concessimus et inclitam Francorum domum de Ro- 
mana Ecclesia oprime meritam negleximus atque contensimus, 
ex qua ipse Renatus natus est? hec enim, licet ea reverentia 
exposuisris que hoc loco dingna est et qua tanti regis oratores 20 
uti decuit, reprehensos nos tamen et cesos esse hiis sermonibus 
nemo sane mentis ingnorat. licet igitur dicere cum magistro 
et domino nostro: si male locuri sumus, idest, si quid iniuste 
circa rengni Sicilie dixpositionem egimus, tesrimonium perhi- 
bete de malo; si autem bene, quid nos cediris? || set minime 25 
hoc testimonium neglexisris, ostendere enim conari esris mulris 
rarionibus rengnum Sicilie ad Renatum pertinere, cuius progeni- 
tores, ab Ecclesia Romana invesriri, possexionem eius d3rutumam 
obtinuere a Carulo, silicet quem primum in eo rengno vocant, 
usque ad hunc Renatum, quem Alfonsus rex Àragonum armis de- 30 
turbavit. etenim, quamvis aliquando Hungarie reges quos vocant 
Dirachienises rengnum obtinuere, a Caroli tamen sanguine, ex 
quo illi desscenderant, non abiit. ius Dirachiensium a regina lo- 
hanna prima, ex voluntate ac decreto Romanae Sedis, in Lodo- 
vicum Andagavensem regis Francorum sanguine genitum pò- 35 
stea trasfusum est. in quo succexit filius sui nominis, et iterum 
nepos Lodovicus terrius et denique Renatus, de quo nimc agitur, 
et cui rengnum hoc non solum ex concessione Romani pontificis 
Eugenii, set paterno et avito successionis iure, deberi putatis. 
commemorasris deinde Francorum in apostolicam Sedem et pre- 40 
clara et multa merita, quibus postergaris et oblivioni traditis, 
haut recte a nobis factum esse contendiris quod rengnum Sicilie 
in Àragonensem familiam transmiserimus ; in qua eriam, non so- 
lum nos, set predecessores nostros arguiris, et cum iniusritiam tum 
ingratitudinem Romane prime Sedis accusare videmini. bis nos 45 
morsibus impetiri, his colaphis cesi, his vulnerari sagictis sumus; 
sic vos de malo nostro tesrimonium perhibetis. non dicemus 
hic quod ex officio dingnitateque nostre Sedi comperit : oves pa- 



16. Cód. B debcre 31 aliquando] Cod. B aliter 32. Cod. B Carolo 
cum-ingraiitndinem| Cod, B et cum inluatitia et cum ingratitudine 



44-5. et 



RESPONSUM PAPE PII . 25$ 



e. Il A 



storem suum non accusent ncque reprehendant. non dannabimus 

50 serrani, tanquam surgat || ad versus ìllum qui trahit in ea. beatum 
Petnim apostolorum principem, cuius locum tenemus indingni, 
potius inmitabimur ; qui reprehensus quod ad gentiles divertisset, 
rationem facti sui redere non recusavit. neque beatum Leonem 
quartum, si oportuerit, sequi pigebit» qui ad Lodovicum impe- 

55 ratorem scrìbens, « nos, inquid» siquid incompetenter egimus 
a et in subditis iuste legis tramitem non servavimus, vestro 
« ac missorum vestrorum cuncu volumus emendare iudicio ». 
sic enim ex humilitatis dixpensatione sepe nostri predecessores 
(actitarunt ut rationem onmibus etiam de mìnimis rederint eo- 

60 rum que fecissent; neque enim tanquam dominantes in cleris, 
set forma £icti gregìs esst debemus, non ingnorantes* potesta- 
tem in Ecclesia nobis ad hedificationem non in destructionem 
actributam, et quod tanto promtiores ad redendam rationem 
nos ipsos exhibere debemus, quanto maioribus cumulati donis 

6$ et preventi gratiis a Domino sumus; nam multa, que aliìs essent 
le via et dingna venia, peccata nobis capitalia sunt. verum est enim 
quod ille quamvis prophanus.et ethnicus actor: « omne animi 
vitium tanto conspectius in se crìmen habet quanto maior qui 
peccat habetur ». quod si iuste et pie vivere preceptum onmibus 

70 est, hoc tamen Romanum presulem pre ceteris decet, qui, gregis 
dominici pastor et caput Ecclesie, suo exemplo reliquos trahit 
hunc non solum esse propter seipsum, set videri quoque bonum 
propter prozimos decet; neque cuiquam tam necessarium est quam 
summo sacerdoti famam servare bonam, cuius neglectores, testi- 

75 monio Salomonis, crudeles habentur. feretis igitur equo animo, 
prestantissimi oratores, si nominis nostri curam || gerentes in- 
nocentiam nostram cum ceteris omnibus tum regi vestro exce- 
lentissimo notam fiicere studebimus et de hiis que nobis obiecta 
sunt purgabimur. etenim, quamvis per infamiam et bonam 

80 fiimam transeundimi esse apostolus ait, sunmio tamen studio in- ^ f^^ 
nitendum est, i)t falsi rumores cessent et boni nominis odor «onini* 
custodiatur et onmis calumpnia procul absit. putabamus quidem 

50. Mm] Cod, in ea 57. Coé, B comoMadara 5S. tk) Cod. B ti 6»-s. Cùd, B 
indcstnictiooem oobb ■ctribouin 67. quamYb) ia«ac« nei Cod, B ethaicot] Cod. B 

et inicus 83. potabtmiu) Cod, B patabinn 



e. Il • 



236 



ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



nota 
de invidia 



nota 

de oblocn- 

tionibat 



e. 13 A 



regem Francie nichil sinistre de nobis credere in hiis presertim 
rebus que suam serenitatem concemunt; nam, teste Deo, cui men- 
tir! sceleratissimum est, suum honorem suamque gloriam et do* 
mus sue clarìtatem rengnique potentiam semper mangni fecimus » 
multaque in eius laudem publice privatimque locuti sumus. nunc 
de nobis cur male sentiat aut cur sibi putet iniuriatum non 
possumus non mirari. delatorum hec iacula sunt. subgesserunt 
impiy pio regi non vera, £dsa calumpnia nobis imposìta est. 
angeremur cruciaremurque vehementer nisy sciremus apostoli- 
cam cimbam solitam esse sepenumero fluctuare, in procellis 
agictari frequentibus. semper virtutes invidia sequitur feriunt- 
que summos fìilgura montes. Simacum et Damasum predeces- 
sores noftros falsi accusatores in mangna deiecere pericula, nec 
Petro nec Paulo calumpniatorum verba pepercere; non est di- 
scipulus super magistrum neque servus maior domino suo. Sal- 
vatorem nostrum alii vini potorem alii demonium habere mentiti 
sunt: quid mirum si et nos vilis pulvis ac cinis labiis subia- 
cemus iniquis? non dolemus quod nos lingua dolosa perse- 
quitur, sed regi optimo pessimam linguam fecisse fidem mole- 
stixime et amarissime ferimus. recte Pictagoras hjrrundinem, 
idest garulum» in domo non esse tenendum monuit. et propheta 
liberarì sese optat a labiis iniquis et a lingua dolosa, vulnera- 
vermit nos verba malorum et apud sapientem regem velut stulti 
habiti sumus; stukos || dicimus, quia omnis iniustus stultitia argui 
potest. iniustitia nobis et ingratitudo inputata est, qui Renato regi 
benemerenti ius suum abstulisse dicimur. tollerabimus ne hanc 
infamiam? an potius innocentiam nostram et apostolice Sedis 
clementiam, iustitiam, equitatem benignitatemque omnibus osten-* 
demus? vos, regii oratores, filii estis apostolice Sedis; non audietis 
inviti matrem vestram obiecta sibi diluere crimina : docti et insti 
estis ; libenter que insta sunt audietis : regem vestrum mangno- 
pere colitis; gratum vobis erit illi nichil nos Russe iniuriatos 
verHs nostris intelligere. ipse quoque rex, ut nastra fert opinio, 
que sibi de nostro in se aut suos odio relata sunt ut falsa demo- 



8S 



90 



9) 



100 



lOJ 



no 



II 



91. aisy) CMf. B idest nUy $9. >n1i«y Cod. B qoi vilis io4. sese) Cod. È sepe 
106. Cùd, B ttttltoi dieiffltts dicimtir e manca stnltitia 107. et) manca nel Cod. B 
Il 4. Cod, B colatis 



RESPONSUM PAPE PII 



an 



120 



125 



130 



155 



140 



I4S 



150 



strentur plurimum cupit. sads&ciemus desiderio suo vobisque ; 
qui, etsi vestra oradonc extimationem nostrani haut panim le- 
sistis, non tamen vestro nomine locuti estis, set regis, cui re- 
mote a nobìs agenti fiicile fuit £dsa prò veris inculcare, sed iam 
ad rem veniamus, vobisque per singula capitula respondeamus. 
duo per vos principaliter proposita sunt: prìmum lanuenses re- 
spicit, alterum regem Renatum. in primo commendastis nobis 
nobilem populum lanuensem. conunendatissimus nobis erit et 
suis meritis et regia contemplatione. petivistis archipresulem eius 
urbis, tanquam maiestatis reum, ad aliam ecclesiam transferri, 
obstant desiderio vestro decreta summonim pontificum, que pre- 
latos invitos non congnita causa transferri prohibent ; quod etiam 
in Consilio Constantiensi extitit repetitum; placet tamen vobìs 
requirentibus causam adversus eum commictere et iuxta canonicas 
sanctiones procedere, supplicastis deinde ut heredibus quondam 
Ferrini ducis lanue, in ea causa quam habent adversus merca- 
tores Avinionenses , silentium iniponamus. non est moris nostri 
cuiquam silentium imponere , nisy causa diligenter inspecta ; su- 
spendemus tamen censuras iam fulminatas ad aliquod tempus, 
ut interim negotium dixcuti possit || et iustitia vobis ùvorabiliter 
ministrari. in secundo principali membro quatuor capita esst 
notavimus: primum ius Renati regis illustris in rengno Sicilie; 
secundum gloriosa Francorum gesù; tertium contumeliam eìs 
£ictam ; quartum ac postremum petitiones regias conclusit. re- 
denda est sua cuique particule responsio et succinta et prò rei 
mangnitudine brevis. nam , quod primo dicitis rengnum Sicilie 
regi Renato deberi » neque probamus neque improbamus, prius 
quam causa dixcutiatur; quod si dicat aliquis: cur ergo in- 
dixcussa et incongniu causa Ferdinando rengnum commisisti? 
redetur inferius ratio ; nunc tamen hoc dicimus : nos vestro iuri 
minime adversari, neque ullam esse gentem cui de rengno ilio 
magis quam Francis faveamus, si constiterit eis ius competere, 
nam» cur nos Francorum genus excluderemus, quod cum nobilis- 
simum tum virtutis amantissimum est ac de nostra Sede optime 



nota d« 
responso ad 
propotitum. 

primooi. 



e. 13 • 



de rege Re- 
nato et Fcr- 
dinando. 



117. iopo vobitqoe Cod. B ha, ma eipmmtc, per tingala capitola 131. Coi. B 
conJam i4i. et prol et manca ntl Cod. B 



a}8 



ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



de Carulo 
Martello et 
laude Frao-> 
coruin. 

e. n A 



meritum? non exclusimus nos Francos, set exclusos invenimus; 
non pretulimus aliquem sanguini vestro, set prelatum invenimus ; 
non viam novam reperimus, set veterem tcnuimus; nichil iuri 
Francorum detraximus, quamvix rengnum et rengni coronam 
Ferdinando certo modo concessimus, sicut postea suo loco prò- 153 
cessius ostendetur. hic, ubi de iure contentio est, nil aliud nobìs 
incumbit quam, partibus auditis, ius federe qui rengni Sicilie 
directum dominium, Romane Ecclesie nomine, nullo dubitante, 
retinemus. verum, sicut ea que de Renati iure dixistis, neque 
negamus neque probamus, ita et illa «manifeste atque apertissime 160 
confirmamus que de gestis Francorum mangnificentissimis et 
eorum ingentibus mentis in medium actulistis. mangna est Ca- 
roli Martelli laus, maior Pipini, maxima sequentis Caroli, qui 
ob ingentia facta id Mangni congnomen adeptus est, quod Ale- 
sander Macedo, orbe subacto, || et Gn. Pompeus et Costantinus 165 
primus clarissimys rebus gestis meruere. piena est omnis historia 
Francorum preconiis, nulla umquam etas vestre gentis gloriam 
oblicterabit. nam quis Equitanos Nortmandosque religionem 
Christi per Galliam persequentes edomuit? Franci. quis Sassones 
totiens catholice fidei rebellantes perfregit ? Franci. quis Boemos 1 70 
ac Polonas Christiano nomini insultantes in frena redegit? Franci. 
quis Hungaros Pannonias devastantes cohercuit? Franci. quis 
Longobardos Romanam diripientes Ecclesiam contri vit? Franci. 
quis Grecos ex Àpulia et Campanea expulit ? Franci. quis Sarra* 
cenos ex Trinacria deturbavit? Franci. quis citeriorem Hyspa- 175 
niam ex Maurorum manibus eripuit? Franci. quis Antiochiam, 
Ptolomaidam, Alesandriam et nostre salutis officinam lerosoli- 
mam ex barbarorum dentibus extraere presumpsit? Franci. quis 
usque ad Eufraten et Tigrìm singnum crucis portare et Edissam . 
Methosopotamie urbem Christiano nomini restituere auxi sunt? 180 
Franci. quis vexatam, laceratam, conculcatam et omnibus modis 
a tirampnis oppressam apostolicam Sedem in pristinam libertatem 
et gloriam reduxit? Franci. non sunt hec ingnota, non potest 



151. nos] Cod. B ncc 157. rcngoi] Coi. B rcDgnam 161. Coi. B mtngnificen- 
ttssimut 165. Gn.] Cod, B G. N. 172-3. quis Longobardos — contrivit? Franci] 
fuetto pasto manca nel Cod. B 175-6. quis citeriorem — eripnit? Franci] anche que- 
sto pasto manca nel Cod. B 181. Cod. B lacerata 



RESPONSUM PAPE PIl 



239 



abscondi civitas supra montem posita. nulla gens tam barbara , 

185 tam incolta, tam inhospita est, ad quam Francorum gloria non 
pervenerit. illustre gentis nomen in onme permanebìt evum. 
patres filiis et fìlli nepotibus in generatione et generationem no- 
bilissimi sanguinis excellentiam et clarissima £icta reservabunt. 
exegit sibi Francorum virtus monimientum ere perennius, quod 

190 nulla possit destruere vetustas. set cur hec ante occulos nostros 
commemorantur qui nunquam ea negavimus, set publice ac 
privatim honoris causa sepe recitavimus ? an ìstec conmiemoratio 
exprobatio est inmemoris beneficii ? nemo quidem qui vos audi- 
verit oratores alio sensu || locutos putat. et sane ita est. nam, 

195 cur vos hec retulis'tis maiorum insingnia? cur veterum immagines 
ante oculos nostros posuistis? cur triumphos et vestre gentis 
trophea conmiemorastis et Ecclesiam Romanam suis ad vitam 
viribus exposuistis, nisy quod indingna perpessos esse Francos 
arbitraminiy quibus post tot beneficia cum religioni tum fidei 

200 cactholice et Romane Ecclesie prestita rengnum Sicilie est adep- 
tum? ingrata igitur Sedes apostolica; ingrati et nos, qui bene* 
merentibus ius suum auferimus, indingnis alienum concedimus. 
excusanda est hoc loco sacrosancte Romane et apostolice Sedis 
autoritas et ab ingratitudinis nota eximenda tanta maiestas. ad 

205 quam rem necessarium est ut et beneficia referantur, que Romani 
presules in Francorum familiam contulerunt. neque erit inutile 
et hanc partem congnovisse. (atemur; mangna sunt, neque qui- 
spiam parva dixerit que Franci Romane Sedi prestiterunt. set 
et mater apostolica Sedes benemerentes filios suos non reicit, nec 

210 laborantes in vinea Domini mercede debita fi^udat. horum 
siquidem, que liliati gesserunt, perpetuo memor quecumque hac- 
tenus potuit, quecumque habuit in augmentum glorie eorum sa- 
lutisque contulit, semperque ut domum illam precipuam tenuit, 
cuius presidio in suis adversis se tueretur» sic et primam habuit , 

215 in quam omnem amoris et bcnignitatis sue singnum eiRinderet. 
nam, si vetera simul et nova recolimus, beneficentissima semper 
inventa est beati Petri et summi presulis cathedra cum in ceteros 



e. |4 A 



de gratiift 

collatit ab 

EccletÌA 

Francis. 



de beoefi- 
ctit Ecclesie 
Francis col- 
ui is prò fide 
Chrìsti 



187. in generatione et generattoocm) Cod, B in genera ingencrationen] 194. Lapa^ 
fi ina 13 • ^ bianca nel Cod. B e lo icrittore vi notò sopra: non deficit atiquid, error 
est 305. et] CoJ. B ta, su. mcmor) Cod. B meìus 



240 



ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



e. i4 B 



de secai ari- 
but benefi- 
cili collatit 
per Sedera 
apottolicam 
Francis. 

De Ildebran- 
do tirampno 
contra Fran- 

COS. 



De rege Pi- 
pino et Carlo 
huroano sao 
filio. 



e. 15 A 



omnes tum vestros in Francos. insistamus hic paululum, et quan- 
tum generi vestro profuerit, quantum faverit, quantum consuluerìt 
animadvcrtanìus. quis vobis lumen fidey, quis legem evangelicam, '220 
quis Christi sacramenta, quis viam vite nisy Sedes apostolica 
monstravit? eratis aliquando tenebre, nimc lux in Domino estis. 
eratis mancipia Satane, nunc filii Dei per adoptionem facti estis. || 
eratis Gehenne servi, nunc ^ereditatem rengni celestis expectatis. 
et unde uobis hec libertas, nisy per primam Sedem apostolicam, 225 
que, missis in Galliam ac Germaniam predicatoribus verbi Dei, 
extirpato lolio, bonum tritici semen in cordibus patrum vestro- 
rum seminavit et aberrantes Francos ad ovile Christi perduxit? 
nichil bis maius inveniri poteste nulla bis compensari dona, nulla 
beneficia, nulla obsequia possunt. spiritualia hec, et tam vestre 230 
quam aliis nationibus communia. ad secularia veniamus. et in 
hiis quoque multa sunt que recenserì possunt ab apostolica male- 
State in Francorum prosapia congesta cumulataque dona« lan- 
guebat eorum rengnum et ad intemecionem defluebat in manibus 
Ildebrandi, inutilis regis. non tulit Zaccaris antecessor noster 235 
nobilissimi regni ruynam, set, missis legatis, regem totondit et 
in monasterio reclusit, Pipinoque, qui maior domus erat, regium 
nomen et gubernationem commisit. atque ita servatum est 
Francie rengnum et in gentem que nunc rengnat derivatum, 
quod per rectam lineam in aliam familiam difFerebatur. nam 240 
Pipinus quanvis Francus regis sanguine natus, gradu tamen remo- 
tior erat; hanc ille ab apostolica Sede gratiam tulit, nec minorem 
filius eius Carolus consecutus est. nam cum, defimcto patre, 
germanus quoque Carlomannus obisset, uxor eius Berta, Hilde- 
garde uxoris Caroli glorie invidens, ad Desiderium Longobar- 245 
dorum regem cum liberìs confugit, quos ille beningne excepit, 
existimans per illos* Francorum vires se facile concussurum, 
presertim si Romanus presul ex filiis Carlomani alterum in 
Francie regem inungeret. presidebat tunc in apostolica Sede || 
Adrianus primus, qui neque precibus neque minis neque promissis 250 
ullis flecti potuit ut inpio Desiderii desiderio consentiret, quamvis 



223. Dei] manen nel Cod, B 324. Cod, B berditatem 23o. et) manca nel Cod, B 
234. interneclonem] Cod. B interemtionem 336. regni] Cod» B regis 



RESPONSUM PAPE Plt 241 



-^ exarchatus Ravennas et omnis ager ecclesie Longobardomm ferro 
r^ dirrìperetur et devastaretur ingne; que res Carolo unitum ren- 
: gnum retinuit. mangnum hoc; sed maius illud quod Leo Tertius 
: i Romanorum presul in eundem Carolum contuUt. etenim Leone 
>. Quarto, qui duos inter Constantìnos imperavit, alteri pater, alteri de Conttan- 
i:: filius. Italiani negligente et in heresim lapso, qui culturas ima- Jò^*™'^*^*' 
;:; ginum exhorrebat prohibebatque, indingnatus Leo pontifex mas- 
j^ simus inperium ex Grecis ad Germanos in personam mangnifici 
- o Caroli mangni trastulit. quid maius potuit apostolica Sedes pre- 
^ stare Francorum domui quam eam Romano imperio decorare, 

v; provinciarum dominam et prìncipem populorum, gentium na- 
tionumque constituere ? « quid potui facere vinee mee , inquid 
propheta in persona Domini, et non feci? » honorata est pre 
. 6 5 ceteris Francorum gens et in sublimi vertice montium a Romana 
Ecclesia, subscepto imperio, collocata, neque, ut asserere visi 
estis, dimidiatum imperium ad Francos dimissum est, sive duo 
imperia facta, akerumGrecorum, alterum Latinorum, numquam 
^ Romani presules hanc absurditatem commisissent, ut hosti fidey 

270 gladium dimicterent. totum et sollidum translatum est impe- 
rium; set Carolus ipse cum Hirene prius imperatrice et Co- 
stantini .VL matre et deinde cum Nicefero patritio et cum eodem 
postea imperatorìs nomen adepto, imperium partitus est. et 
quod totum accepit dimidiatum retinuit : || orientales Grecis partes e. 1 5 & 
275 dimictens, sibi occiduas reservans. et quam vis imperium ad 
eos Francos transierit qui tum Galliam Germaniamque possi- 
debant, et postea in eis continuatum sit qui Germanie presunt, 
non tamen Franci, qui remsmserunt in Gallia, quorum Carolus 
soboles est, ab apostolica Sede relieti sunt. quis enim tot ponti- 
280 ficales, tot metropoliticas sedes in rengno Francie nisi Romanus 
pontifex erigi iuxit? quis tot privilegia, tot gratias, tot indulgen- 
tias vestris ecclesiis ac monasteriis, nisy Romana Sedes, con- 



^ 



i> 



353. unitum] Cod. B innitnm 256* alteri — aluri] C<k/. Valter— alter 260. Cod.B 
mangna 371-373. set — partitus est] diamo il pa$to secondo la legione del Cod, C; 
in B si legge i set Carolus ipse cum Hirene imperatrice prius et Costantini .VI. matrem 
et deinde cum Nicefero patritio et cum eodem imperatoria nomen adepte imperium par- 
titus est 374. Cod, B Grecie 376. Cod, B Germanamque 378. Cod, B Francie 
281. Nel Cod, B manca pontifex 383. ac monasteriis] mancano nel Cod. B 

16 



242 



ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



De rcgc 
Manfredo. 



de Frederi- 
co. 



e. l6 A 



De Conilo 
rcgc Secun- 
do. 



cessit ? quis gynnasia , licterarum scolam illam Parisiensem orbe 
toto celebrem et fama claram, nisy beati Petri successores illu- 
straverunt, a quibus ea indulta consecuti sunt que vix optare 285 
audebant? illud quoque, quod a vobis relatum est, de rengno 
Sicilie in Francorum Éimiliam translato, quis non intelligit pre- 
clarum et maximum faisse munus? dicet fortasse quispiam, et 
vos iddem oratione vestra sentire videmini: occupabant tirampni 
rengnum et Manfredus armis potens expelli non poterat; largiu 290 • 
est Romana Sedes quod sibi optinere nequibat, donare quam 
perdere maluit. haut quidem ita est. Innocentius enim quartus, 
Romane urbis antistes, natione lanuensis, cum, deposito Frede- 
rico, ex Gallia in Italiam rediisset, Neapolim se contulit ibique 
tamquam dominus receptus est; ad quem salutandum omnes 295 
ferme rengni proceres concurrerunt, se suaque illi commictentes, 
inter quos etiam Manfredus fiiit. nec dubium erat quin rengno 
toto potitus fiiisset Innocentius, nisi morte inmatura rebus exces- 
sixet humanis. nec minor spes successorìbus offerebatur, si non 
minor illi animus, non sengnior || cura fiiisset quam Innocentio. 300 
sed, defimcto Alesandro .mi. apud Ananiam, qui successerat 
Innocentio, Urbanus quartus, natione Trecensis, armorum curam 
et belli molestias, ut par erat, execratus, Carolum Andagaven- 
sem ex Francorum domo advocandum censuit; set prius obiit, 
quam Carolus intraret Ytaliam. intravit autem sub Clemente 305 
quarto, cum triginta triremibus Romam petens, ubi per annum 
senatoria dingnitate fimctus; deinde, cum coniuge Beatrice, iuxu 
pontificis, apud Lateranum Siculi rengni coronam adeptus, ad 
bellum profectus est; in quo victor non sìne mangnis Ecclesie 
Romane auxiliis, possexionem rengni quietam et tranquillam opti- 310 
nuit. fiiissent et alii et alii qui hoc oneris cum tanto honore et 
tanto emolumento cupide subscepissent. set liliatos, ut vos ap- 
pellatis, preferendos omnibus censuit apostolica maiestas. intra- 
runt Franci rengnum, eoque armis potiti sunt, at non sine 
Romane ecclesie presidio, que non solum titulum dedit, set etiam 315 
arma coniunxit et anathema in hostes promulgavit, quod non 



383. Cod» B scola illtm parisiensi 385. indoltal GxfB inclita 293. ita] manca 
nel Cod. B 304. advocandum — censuit] Cod, C ad hoc' regnuoi rocandum censuit 
305. autem] manca nel Cod, B 



^ 



RtSPONSUiM PAPE PII 



243 



parvi emolumenti (iiit. tenuerunt Franci exinde rengnum longo 
tempore, non imus inficias : Carolus et item Carolus et Robertus 
et lohanna, que prior dieta est; at non sine favore et mangna 

320 ope Romani pontificis. neque enim Corradinus Friderici .u. 
nepoSy qui, conflato numeroso exercitu, ex Germania in Italiam 
venerat et avitum rengnum vendicare conabatur, absque Romani 
presidis ausilio vinci capique potuisset. Johannes .xxu. adeo 
Carlum dilexit, ut ei Grecorum imperium commìctere cogita- 

325 verit. fecisset suo desiderio satis, privato Michaele Paleologo, 
qui con venta Lugduni non servaret, nisy cogitationes actionesque 
suas repentinus interrupisset obitus. simile studium fuit et Martini 
Quarti, qui Nicolaum Tertium secutus est. is enim senatoriam 
dingnitatem |( Carlo restituit et Michaelem Constantinopolitanum 

330 excommunicavit. impedi vit autem Martini conatus Siculorum 
novitas, et Petrus Aragonensis, qui, rebellantem Carolo Trina- 
criam, advectus eo, cum vallida classe sibi subegit. multa inter 
Carolum et Petrum terra marique secuta sunt prelia et ingen- 
tibus cladtbus concussum est rengnum ; neque servarì a Francis 

3^5 potuisset, nisy Sedes apostolica adiutrix fuisset. captus fuit na- 
vali prelio Carolus .n. et apud Aragonam in carcere dctineba* 
tur, cum Carolus pater vita excessit. nutabant sine principe, sine 
auxiliis Neapolitani, Capuani, Caietani ceterique rengni incole, 
set afFuit apostolice Sedis legatus, qui consolatus afflictum et 

340 pene desperantem populum in fide retinuit. neque uUum Petrus 
Aragonensis apud Romanam Ecdesiam remedium invenire po- 
tuìt, quominus cum filiis et uxore extra ecdesiam fieret, quoniam 
Francis fuisset iniuriatus. Martinus Quartus anathema in eum 
promulgavit, quod etiam Honorius Quartus gente Sabella natus in- 

345 novavit. nisi Romani presuies Francorum panes enisissime adiu- 
vissent, emarcuisset in carcere Carolus Secundus, et rengnum Si- 
cilie in alienas manus haut dubie venisset. qmd Robertus huius 
Caroli filius ? an et hic Romanam ecdesiam sibi clementem ac 
beningnam expertus est? qualia ei et quam inextrìcabilia cum 

3)0 Romano imperatore Henrico Septimo certamina iminebant, nisy 
Clemens quintus auxilio fuisset, qui ectiam eius causa clementi- 



ne rege Ro* 
berto et lo- 
henna taa 
nepte regina. 



e. 16 B 

de Peiro re- 
ge Arago- 
fienae et con- 
0tctu cootra 
Carolam. 



De rege Ro- 
berto. 



318. CoJ, B no imua 319*10. numgna ope] Cod. B mtngnopere 331. CoJ, B 
germana 395. Cod, B Mihaele 338, is; Cod. B hi» 335. Cod, B adintrìs 



e. 17 A 



2.H ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 

nam edidit quam vocant pastoralis? quid Caroli Roberti filius, 
qui Florentie dominatum optinuit ? quos et illi favores Johannes 
duodecimus adversus vicecomites Mediolanenses prestitit, qui 
etiam lohannem gente Ursina cardinalepi mangni nominis vi- 355 
rum, Il in Hetruriam, ut sìbi obsisteret, legatum mietere non 
De lobanoa dubitavit? quid lohanua? numquid et ipsa 3edis huius auxilia 
Prima regi- pgj-sensitp fogerat Ipsa cum secundo virò in provinciam Nar- 
bonensem, cum Ludovicus rex Hungarie, ulturus fratrem, quem 
lohanna virum suum interfici iuxìsse ferebatur, mangnis con- 560 
gregatis copiis, in Apuleam traiecisse^ at sequestro. Romano 
pontifice Clemente .vn. qui legatum ad eam rem misit Guydo- 
nem episcopum Portuensem, pax bis legibus dieta est ut lohanna 
regnum recuperaret. scisum est deinde rengnum et ipse Fran- 
corum sanguis inter se collisus est, nam, cum Lodovicus rex 36$ 
Hungarie iterum necis fraterne memor Carolum in Italiam mi* 
sisset, qui penas interfecti viri ex lohanna reposceret, et iam hic, 
deletis lohanne copiis et capta Neapoli, rengnum in potestate sua 
redegisset lohannamque nova in arce clausam obsedisset, Lodovi- 
cus vero Andagavensis ad eam liberandam cum mangna equitum 370 
De scixma manu in rengnum venisset, et iam scisma esset in ecclesia Dei, 
eccMe Dei. ^ p^^. ^^^ yspani Clemeiitem Septimum, Romani et reUqui 

ferme omnes Urbanum .vi. beati Petri successorem putarent, 
ut quisque pontifex sibi consultum ratus est, sic favores suos 
impartitus est; nec tamen a Francorum sanguine recessum, siqui* 375 
dem et Dyrachienses et Àndegavenses a Francorum stirpe duxe- 
runt originem. Urbanus .vi. primo amicus, deinde hostis Carolo 
Dirachiensi fuit, quem etiam rengno privasse fertur cimi circum- 
De Ladiziao jeptus in Nucerfa ab eo tcneretur. nec filio eius Landislao impu- 
roii Tcrtii. beri placatus est, cm et rengm possexionem adimere conatus est, 380 
et Ludovici Andagavensis partibus favit. contrariam viam tenuit 
Bonifatius Nonus successor eius, qui Landislaum ad rengnum re- 
stituit et coronam mandavit, Ludovici fautoribus || et amicis pror- 

355. etiam] manca nei Cod. B 359. quem] Cod, B qoe 363. pax) manca in B 
364. Cod, B regnala recuperaret] Cod, B regina recnj^raret 369. Q>d. B lobanoaqoe 
370. Cod. B andavensis 375. nec] Cod, B ne 381. Cod, Bandagauensi 383. fau- 
toribus] Cod, B fauoribus 



e. 17 a 



RESPONSUM PAPE PII 



24$ 



sus accrìtìs. derivatus est in parte Romana summus pontificatus 

385 per vaiias manus tisque ad lohannem .xxiii. qui Constantie in 
mangna synodo, durante scismate, depositus est cum defuncto Bo- 
nifatio Nono, Innocentius .vii. et Gregorìus .xn. et Al^sander .v. 
in apostolica catedra sedissent. lohannes adeo parti Andagavetisi 
studuit ut prius Roma pelli substinuerìt, quam Landislao conciliari 

390 vellet. quid Martinus Quintus? quanta hic pontifex incommoda 
passus est ut generi Andagaviensi rengnum servaret ? adoptaverat 
lohanna Seconda Ludovicum Andagaviensem sibi filium. id ratum 
Martinus habuit. cum mutasset lohanna propositum et Alfonsum 
ex Aragona vocavisset, non mutavit Martinus aut animum aut 

395 sententiam , set amicus Ludovico, Alfonso semper infestus ftiit. in- 
▼aserat Bratius Perosinus Aquilam haut contemnendam Brutiorum 
urbem, eamque cintam obsidione premebat, neque dubium vide* 
batur quin ea potitus universum ad se rengnum traheret, tanta 
eius inter beUi duces autorìtas erat. Martinus , collecto milite et 

400 mangnis copiis mangno ere paratis, inter quarum ductores Fran- 
dscus Sfortie filius, qui nunc Mediolanum dominatur, timc ad- 
modum adolescens egregiam novavit operam. victus est in prelio 
Bratius captusque paulo post ex vulnere mortuus, obsexa civitas 
liberata, et rengnum Andagavensi familie Romane Ecclesie sum- 

405 ^bns reservatum. cumque Alfbnsus modo una, modo altera via 
fengnum invaderet et recentibus in dies classibus urgeret, Mar* 
tinum semper adversum habuit, nec, eo vivo, potirì suo desiderio 
valuit, illius ducibus impeditus et ab eo extra sacra et commtmio- 
nem fidelium factus. et quamvix graves inessent Martino sump- 

410 tus, non tamen destitit quin omnia experìretur, per que Alfonso 
negatum ad Francos integrum deveniret. non aliter Samuel 
regno David, quam Martinus Andegavensi dominio £ivit. sue* 
ces8it Martino Eugenius Quartus et, idem iter secutus, summa 
vi regnum Alfonso prohibuit. missus est adversus eum lohan* 

415 nes cardinalis ViteUius et Ioannes cardinalis Tarentinus. sepe, 
còllatis signis, et regis et pontificis copie inter se dimicarunt. 



De papa lo- 
banoe .zxiii. 
ei ayoodn 
Coatantie, 
nbi crcatua 
fuit papa 
Martioua .v. 



De lohanna 

regina Sc- 

cunda, aoro- 

re regia Lan- 

dlilay. 

De rege Al- 

fonao. 

De obaidione 

Aquile per 

Bratium. 



386. mangnal Coi. B mangno cit) wutncù in B 390. Cod. B Matioua 596. hant] 
Ci>d. B ani contamnendaml Cod, B contìmeoendani 4os. Cod. B adoloacena 4o6. dict) 
Cód.Bóìnm 4oS, uàcn 9i wuincano in B 4io. que) Cotf. fiqueni 4ii. deveniretl 
fui Jinhet la carta ty B^ e manca nei Cod, B tutta la carta tH; in un brandello 
retUno tracce d* una rubrica .- de. . . reg. . . fra. Colmiamo la lacuna a mei;o del Cod. C 
ce. ts4 B'tsS A. 



246 ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



et quamvis Renatus cxcesserit iususque fiicrit victori Alfonso 
cedere, Eugenius tamen illi non cessit, sed omnem belli molem 
in se suscepit.. incredibile fuerit, si auri pondus retulerimus, 
quod Romana Ecclesia prò servando Francis regno profudit. 420 
nam solus Eugenius longe supra quingenu milia auri nummum 
ipse in expeditionibus absumpsit. tacemus rapinas, incendia, ce- 
des et innumerabilia damna, que subditi ecclesie pertulerunt, et 
Anconitane marchie perditionem et multarum urbium rebellio- 
nem: que omnia passus est podus quam regi Alfonso blandi- 425 
retur. Renato adversaretur , quem nunquam reliquit. sed ncque 
rex ipse Carolus, qui tempestate nostra Francie presidet, ab 
apostolica Sede relictus est. bis enim, memoria nostra, Nicolaus 
cardinalis Sancte Crucis in Galliam missus est, ut quieti eius 
regni consuleret: primo ex Martini decreto, secundo Eugenii. • 430 
norunt omnes cuius doctrine, cuius sanctimonie, cuius auctori- 
tatis hic vir fuerit; ex cuius familia duo Romani presules as* 
sumpti sunt : Nicolaus V et Pius II. ambo enim ilUus discipuli 
et contubemales fiiimus, ambo ex illius scola ad summum apo- 
stolatum inscrutabili Dei iudicio vocati fuimus, ambo, in mino- 435 
ribus agentes, in Attrebatensi magno convenni ei servivimus. 
sed Nicolaus , maior natu et mentis , malori loco apud eum fiiit. 
in eo conventu legatus apostolicus, quamvis capitales inimicitie 
Inter Carolum regem Francie et Philìppum ducem Burgundie 
vigerent, odia bine atque inde pene ìmpacabilia starent, alteri 440 
tamen alterum conciliavit, et pacem illam Attrebatensem con- 
fecit, ex qua regnum Carolo firmatum est et solidatum, et af* 
fiicte lacerateque Francie quies data, sepe in hunc modum Ko- 
mana Sedes consolata est Francos; neque imquam regnum in 
calamitatem aliquam prolapsum est, quin vigili cura nostri an- 445 
tecessores eius saluti studuerint. longum esset singula comme* 
morare, que Franci ex nostra Sede beneficia receperunt. illud 
exploratum manifestumque est, nulli unquam genti precessores 
nostros maiores honores, maiores favores prestitisse quam Fran* 
cis. quibus ex rebus non est cur prima Sedes ingratitudinis 450 
accusetur. sed dicitis tacite' non bona esse opera que lapidantur, 
sed nula; atque idcirco, displicatis regum Francie laudibus ac 
meritis, ad ea transivistis, que contra liliatos sive per nos si ve 



RESPONSUM PAPE PII 247 



e. 10 A 



per nostros antecessores (acta esse dicuntur. tertium hoc vestre 

455 orationis membrum, cui nunc satisfaciendum est* gravior hic 
locus ceteris est, in quo palam animadvertimus regem vestrum de 
rebus gestis non bene instructum esse, nec vobis ipsis omnia 
cognita sunt. multa enim quasi vera dixistis, que sunt a vero 
remota, non impingimus modestie vestre mendacium, neque vos 

460 quovis modo accusamus: ex alieno relatu loquuti estis» verba 
ipsa vestra cum grano salis, ut aiunt, pronunciata sunt, audita et 
vobis commissa exposuistis. illos pena dignos censemus, qui vel 
regi vel vobis ficta prò veris suggesserunt. mala illis mens, 
malus animus, ut noccrent nobis, os in celum posuerunt» (ul- 

465 mina et flamas ore conceptas tenere non potuerunt. alienati sunt 
peccatores a vulva , erraverunt ab utero» loquuti sunt falsa, sed 
mentita est iniquius sibi || et sagicte parvulorum facte sunt 
plage eorum* mangna vix veritatis, que contra omnes homi- 
num insidiasy omnes artes, per se ipsam &cile emergit. recte 

470 Pictagoras post Deum veritatem colendam affirmavit, que sola 
homines Deo proximos facit. nichil ventate fortius, ut in Exdra 
legitur; et in Evangelio Salvator noster se se veritatem dixit. 
-consensiamus igitur veritati eique caput inclinemus, neque rece- 
damus ab ea. audiamus quid obiciatur : accusatur Eugenius, pre- oc sccdm 

475 decessor noster, quod Alfonso Yspano et Renati hosti rengnum ''•°B«n>>- 
commisit Sicilie, Francorum sanguinem sprevit. hec iniurìa, hec 
contumelia regi Francie facta contenditur. vilipensa et contempta 
est nobilissima domus, tota eminensior Europa, toto generosior 
orbe, de Romana Ecclesia optime merita, indingnum facinus, 

480 Aragonenses prebti sunt Francis! quid respondebimus ? non de» 
sunt arma, quibus adversantium tela repeUantur. non negamus 
rengnum Sicilie Aragonensibus commissum esse, sed hortamur 
Francos ut facta sua meminerint et de se ipsis rationem redant , et 
iudicantes alios, ut iubet Pictagoras, suteram ne transsiliant. 

485 nemo sibi ipsi mgnoscat ; sepe Deum odisse deprehenditur qui sese 
nimium diligit, et grandior in se ipsum pietas in Deum impietas 
est ; acrem se sui iudicem exhibeat necesse est qui àlios censet. 
intelligamus igitur dilucide presseque cum Renati tum Eugenii 

477. contcn4itarl Cod. B conunnitur 487. soi) Cnd. B ubi 488-89. iotclliga-, 
mui'Kjpcra) Co^. B intclligamot diincide prcctac qoe tom Renati tun Eogenii opera 



248 ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 

opera, eaque hoc loco referamus: exinde mundus iudicet; immo 

uero Deus, apud quem non est acceptìò personarum, quis alter 490 

alteri fuerit iniurius. adversatus est dyu Alfonso, ut dictum est, 

D6 excuM- Eugenius, et potius extrema omnia passus quam illi rengnum 

nii. commicteret. iustum et tenacem propositi virum non civium 

e. 19 B ardor prava iubentium || non vultus istantis tiranni mente movit 

sollida; et quamvis rex vester, alieno adscultans Consilio, novam 495 
quandam legem et inauditam et incongnitam prius, quam vocatis 
pragmaticam, servarì, ac Romanam Ecclesiam in iuribus suis 
antiquis et diutius observatis turbari permisisset, non tamen 
perduci potuit ut rengnum Sicilie, quod est Ecclesie peculiare, 
Francis adimeret. set obsexum in Neapoli Renatum quibu^ pò- 500 
tuit auxiliis consolatus est, frumentique mangnam vim ei misit, 
quo dausum populum et £une pereimtem in fide conservaret. 
cumque paulo post. Alfonsi armis cedens, Renatus ad Eugenium 
Florentie agentem evenisset, ab eo beningne subsceptus, investi- 
turam, ut aiunt, rengni primum consecutus est. ibi multa E\ige- 505 
nio promissa a Renato rege, que minime observata sunt. ex 
quibus quinque hac in parte reserare libet, que suis in licteris 
continentur aurea bulla munitis, que apud nos custoditur. pri- 
mum enim aurì quinque milia nummum brevi se numeraturum 
promisit, que postea nunquam dissoluta sunt promisit et, cum 510 
pinguioris fortune fieret, alia unum et triginta milia, neque hec 
numerata fuerunt. promisit ecclesiam Arelatensem procuratori 
Eugenii tradere ; non est tradita, promisit cardinali Andagavensi 
ecclesie sue possexionem concedere ; non est concessa, promisit 
se curaturum summo studio ut pragmatica sanctio deleretur ; non 515 
est deleta. non accusamus Renatum fiiacte fidei aut promissi 
non servati; fortasse et sibi excusatio est cur hec non fecerit, 
et aliqua sunt que non erant in sua potestate ; ipse tamen Euge- 
nio nunquam satis excusatus est. cum ergo hinc rex Francie 
Romanam Ecclesiam, adversus consuemdinem progenitorum, im« 520 
pediri sineret, et Renatus neque auxilia miaeret, nec promissa 



491. Cod, B mancano est ed Alfonso 493. Cod. B tenacit 494. Cod, B 
mentem 497. in iuribasl Cod. B a inribus 501. mangnam vim] Cotf.fi vini mangnam 
510. promisit et] Cod. B promisit ut 511. fieret alia] Cod. B fieret et alia 



RESPONSUM PAPE PII 249 



servau apparerent; || illinc ftx Alfonsus patrìmonium beati Petri e. 20 a 
mangnis exercitibus urgeret, premerete laniaret, et Franciscus 
Sforzia vicecomes, nunc Mediolanensium domìnus, agrum Pi- 

525 cenum invasisset et Basilienses sub nomine generalis consilii 
novas excitarent turbas ; cepit consilium Eugenius quod cardinaks 
et viri prudentes sumendum prò tempore suaserunt. non dix- 
puumus nunc de iure : inter partes hoc est agendum et in iudicio. 
pacem Eugenius ab Alfonso non utilem tantum , verum etiam 

530 necessariam accepit, eique non solum rengnum permisit, sed 
ultro nonnulla de patrimonio Ecclesie opida tradidit» inter que 
Tarracena fiiit que olim Ansur appellata esL sic consuetndo belli 
est: pax prò victoris libidine semper emitur« hiis de causis 
Eugenius Siculi rengni titulum Alfonso largitus est, cum iam 

535 Renatus nec unam domum nec unam terre glebam in rengno 
possideret; et tanquam spem omnem vendicandi posthac am- 
misisset» arcem novam que Neapoli adiacet hosti vendidisset et oo legitiou- 
nonnullis fideliutis iura remisisset nec Alfonsus ingratus Euge- ^J^'"'^' 
nio fìiit, qui Picentes in hobedientiam Ecclesie reduxit suis armis. 

540 idem Eugenius Ferdinandum Alfonsi filium, extra matrimomom 
natum, ad rengni Neapolitani sive Sicilie successioncm autoritate 
apostolica ydoneum redidit; cui, preter geniture maculam, nil 
obstabat, licteris et morìbus egr^e istituto, neque novnoi est 
huiusmodi viros ad rengni fiistigia provehi : nam, quamvis sancta 

545 lex est, que vetito natos coytu diàgniutibus arcet, sic emm in- 
continentia non parum cohercetur, id tamen vitium patria, non 
filli est; et clarìssimos reges tam ex illicito, quam ex alio mmas 
dingno concubitu natos constaL nam Romuhis ex Yfia aaccrdoce 
natus et Servius ex anelila || Rome rengnaverunt* apud Grecos e. 30 ■ 

55^ Hercules clarus habetur, quamvis Akhimena ex adulterio eum 
genuit. et Alesandrum Macedonem, orbis dominnm, O&npias 
ex alio quam ex Philippo concepisse traditur. et in Nnmidta 
natus ex anelila Massinisse luguru rengnum tenuit. inter Ebrsos, 
lacob ex ancillis mangnos substulit patriarchas. et Phare de Tha- 

555 mar Inde natus est, ex cuius progenie Chrìsti nativitas secundum 

5)o. GM. B prMftUt 534. Cod. B tifala 546. vitlml Coi. B ha flUduia, 
k\iéne the h 9crU$or€ rkmkò BuVaiirM che émnra m Mttiugwe 54S. Cod, C cs 
Kte« 553. Cod. B lofurto 555. Indel Cod, B inde 



250 ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 

comem trahit orìginem. et lepte meretricis filius Israel ludi- 
ca vit. et Salomon ex ea que fuit Urie prongnatus est, cum qua 
lege nostra matrimonium contrahere non licuisset. et, ne plu- 
ribus utamur exemplis, satis est Costantinus Mangnus^ qui, 
quamvis ex Helena stabularla , sicut ait Àmbrosius, genitus esset, 560 
Romani tamen imperii monarchiam conscendit et mangnifice 
gubemavit. et Carolus item Mangnus Carolum filium extra 
matrimonium genitum non innobili rengno prefecit. nec plura 
De excuM- jjj Eugenii apologiam. nunc ad Nicolaum transeundum est, 

tione Nico- ...*'... - . . , - ^ 

lay pape. qui nationis vestre amicissmius luit et tamen Alfonso rengnum 565 
confirmavit et Ferdinandi legitimationem ratam gratamque ha- 
bens extendit amj^vitque. quid hic? si salvatur Eugenius, et 
Nicolaus salvus est; ille principium dedit, is que postea secuta 
sunt confirmavit. set procedamus ulterius. per tempora Ni- 
coby, flagrabat omnis Ytalia bello: bine, Alfonso Veneti socia 570 
arma coniuncserant ; inde, Francisco Sforzia, Mediolani potito, 
Fiorentini, ex federe iuncti, communibus viribus bellum admi- 
nistrabant. ardebant omnia, ubique cedes, ubique rapine, neque 
prophana, neque sacra tuta erant. elati Constantinopolitana Vic- 
toria Turci, et impune per Rassiam et Albaniam debachati, extre- 575 
mum Himgaris excidium minabantur. opere pretium Nicobo 
visum est in tantis periculis de pace Italie agere et arma, quibus 
cives urgebantur, in hostem vertere. || conventus apud Neapolim 
dictus est. eo cardinalis Firmànus, ex decreto Nicolay, legatique 
ex tota Italia se contulere. inter quos pax tandem conclusa est et 580 
fedus percussum, cuius conservatorem Romanum presulem desi- 
gnaverunt. in eo federe ab omnibus recepto inter alia cautum est, 
ut quecunque cum Alfonso rege ordinata essent, eadem omnia 
cum Ferdinando filio contractata et recepta esse intelligantur, quem 
futurum rengni successorem idem fedus appellat. quod apostolice 585 
Sedis legatus amplexus est, omnis Italia recepit et Nicolaus postea 
ratum habuit et confirmavit. similiter et Calixtus egit. et nos 

558. ne] manca nel Cod, B 56 1. tamcQ] manca nel Cod. B 566. et Fcrdinandil 
manca et nel Cod, B 566-67. habens] Cod. B bStia 567. salvatur] Cod. B salvai 
Eugenioa] le ultime quattro lettere tono espunte nel Cod. 569. confirmavit] manca 
nel Cod. C 571. Francisco] Cod. B fràci in fine di riga. 576. Cod. B mioabator 
579. Cod. B eo quod 581. percassara] Cad, .B perclasam 584. contractata et r.} 
Cod. B trac tata et recitata 



e. 21 A 



RESPONSUM PAPE PII 251 



post coronatìonem nostrani, ex Consilio fratrum, vestigia prede- 
ccssorum sectati, ne tam salutaris pacis vinculum solveretur, fedus 

590 ipsum comprobavimus. set de rebus nostris paulo post agemus. 
nunCy expositis Eugenii et Nicolay operibus, que quantum ca* 
lumpniari carpive possint , piane congnoscitis , ad Calixtum tran- 
scamusy quem mangnificis verbis et laudibus prosecuti estis. 
neque ab re : fuit enim doctrina singulari preditus et suo tempore 

595 civilis sapientie facile princeps et rerum maximarum experientia 
callenSy ut qui multorum mores vidit et urbes. dicitis hunc» 
quamvis nationis eius esset cuius Alfonsus, illique multa debe* 
rety non tamen iustitiam eius causa violare voluisse, sed filium 
eius rengno privasse, nichii horum negamus ; verum incivile est 

600 non totum referre. supplebimus nos quod vestre orationi defìiit. 
Calixtus enim, mox ut pontificatum adiit, id fedus » cuius supra 
mentionem fecimus, ratum gratumque habuit, eoque usus est, cum 
lacobus Piccininus Senenses bello quateret, adversus quem vi fé- 
deris et Venetos et reliquos Italie potentatus excitavit. neque 

605 Alfonso rengni investituram negasset, nisi Marchiam Anconita- 
nam et plura alia rengni feudo adiici petivisset. Alfonso autem 
vita functo, qua ratione incertum est, Ferdinandum quem ex federe 
successorem Alfonsi in rengno Sicilie acceptaverat, a rengno re- 
movit. illud certum est, || quod reognum Sicilie non ad Francorum 

610 prosapiam set ad Romanam Ecclesiam devolutum esse dedaravit; 

testantur hoc eius lictere, et recens curialium extat memoria. 

' nichii dicimus quod non in promtu probare possimus. si vixisset 

diutius providus et mangnanimus pontifes, vidissent omnes quo 

suus ferebatur et aspirabat animus, quem nemo rengnum hoc 

61 j generi Gallico aut querere aut servare arbitratus est« non est 
igitur quod magnopere ad Renati causam assumatis fiicta Cor 
lixti, quamvix Ferdinando rengnum adimere conatus sit. cete- 
rum, eo in aliam vitam translato, nos ei quamvis indingni et Escomcìo 
tanto ponderi prorsus insufficientes, ut Altissimo placuit, suffecti no^^ 

620 sumus. ad res nostras modo veniendum est, quas multi lace- 
rant carpuntque. homines sumus et fragiles, labimur, fallimur, 

59S. carpive — piane) Cod* B carpi ut posaiot piena 595. Cod, B civOI aaplaalia 
CicilU 606. Coi. B adnci potvisset 613. proYÌdns et) mameano in B 61 4. et aspira- 
bai) maneano in B 617. Gh/. B rengnn 6si. caipoatqval Cod, B carpinatqoc 



e. 31 u 



252 ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



e. 33 A 



decipimun inviti tamen erramus, et, cum recognoscimus er- 
rorem, mahimùs illum podus cum nostro revocare ruborc, quam 
cum subditorum scandalo damnoque retinere. verum in hoc 
negotio rengni Sicilie nichil a nobis £ictum est, quod reprehen- 625 
sione dingnum ettimemos, quamvis illud Ferdinando concesse- 
rimos. Sed accusàmur quod illégitimo, quod indingno, quod 
inhabili eximiam rengni dingnitatem et coronam largiti sumus, 
quod inclitam Francorum domum sprevimus et abiecimus, nec 
oratore^ Caroli et Renati regi^ audire dingnati sumus. hec 630 
summa est aCcu^ticHìis, huc omnes oralionis vestre nervi ten- 
duntur. parum est quod Eugenius, quod Nicolaus, quod Ca- 
ti^mis fecit; Piud e^ti cpl plus ceteris ausus videtur, Pius est, 
qui I^ranco», qui nationem GaUicam, qui equiutem iustitiam- 
que Comttìkptìk^ hi Pkim omnia tela cadunt. tollerabilia simt 635 
que nostri anteces^feiS fecerunt; quod nos facimus ferri non 
potest. illt e^fcusati, nos iniusti^ nos ingrati, nos impii sumus, 
qsOàiPìs pii n^liiiie vódtemw. set non deest nobis animus 
qnd p&^ca»xté Dóimmid au^dtiator noster : non tìmebimus, |] quid 
faciam tiobis hoitidneid. . bonus et misericors Deus est, qui non 640 
patìtar teiiitarì homines Supra ^ires suas, neque nobis inplngni 
tìtso cdmina dnit que tékììefé^ tìoù. valeamus* comprehendimus 
e% diaitf vesitia neque vobis iieque regj veltro veritatem omnem 
e^se àfXìMztSty stt iknA esse que contra nos viderentur, tacita 
que p(> fliobid aduci poterant. nam quid maìus est sequi an pre- 645 
cedere? nos^ apertum a* predecessoribus nostrss iter secuti sumus 
et mostratam viam tenmmuSh nictàt plus egimus, quam nostros 
aiitece$s»09es: egisse r eperìmìis% dkat aliquis : per viam publicam 
de aadiules^,^ quod Pictagòream fuisse preceptum leronimus af- 
fifmac; scà hioc ^poiyiuf, id est: multorom ne sequaris errores. 650 
noS' nich& errasse aot Eugenium am NJcoiaum arUtramur, quos 
&ìsse pre^e» fedissimi kidicii et tetegenìme vite constat. set 
aperiiunus' axnplius^ kinocentiam noscram^ £&aaque nostra, non 
solum exempiis et autdritate) verum etiam ratione defendamus, 

633. Cod, B malmmai 634. damooque] Cod. B dandoqne 639. domum] Cod. B 
domns 631. narri] manca nel Cod. B 637. noa iniasti] Cod, B oon minati 643. sf- 
lAt^ CaéL t^wai 643. ex dictlaf mancano in B 649. Cod, B ambUies 650. acquarla] 
€<ttl. B' seqtieria t^i, rectitalmi ^ integerrime] Cód. B rectiesìml puditi integerrime 
654. Cod. B edam et 



RESPONSUM PAPE PII ajj 



655 et quo in statu esset Ecclesia, cum summi presulatus aaceodimus 
cathedratn, ostendamus. audite, non longa res est et breviter 
explicabitur. invaserat lacobus Piccininus agrum Ecclesie, non 
ingnobilis nostri temporis copiarum ductor; Assisiorum arcem 
per proditionem prefecti arcis obtinuerat et urbem exinde in pò- 

660 testatem acceperat. Nucerìam quoque invaserat et, oppido Valdi 
potitus, arcem summa vi oppungnabat. timebant vicini Fulginates, 
nec minus Spoletaoi, quorum arcis prefectus ad Piccininum in- 
dinari videbatur. munita queque loca Ecclesie in maoibus Ca- 
telanorum detinebantur, quos etsi fideles constantesque putaremus, 

665 nexus tamen et amor nationis timorem incutiebat, ne cum Fer- 
dinando sentirent, qui rengno Sicilie, nemìne adversante, potie- 
batur. fuerat apud Capuam conventus principum rengni; omnes 
illi, iureiurando, fidem ut regi suo prestiterant, nec una quidem 
vox audita fuerat || que Renatura desiderare videretur* quieta 

670 omnia in rengno erant, petebatur a nobis ut Ferdinandum inve- 
stiremus* istabant Veneti iure federis, instabat dux Mediolani, 
istabant Fiorentini, aiebant omnes non posse illi rengnum negari, 
quod patrìs ultima voluntate et omni populorum assensu rece- 
pisset. Piccininus, qui iam tria opida Ecclesie occupasset, nisi 

675 Ferdinando, cui militabat, rengnum conmùcteremus, maximum 
subditis nostrìs malum illaturus videbatur* pacem Romani, pa- 
cem Umbri, pacem Picentes, pacem omnes per circuitum pete- 
bant. omnis mora gravis, onmis contradictio periculosa iudica- 
batur. nobis nichil antiquius videbatur, nichil animo nostro 

680 fixius hercbat, quam conventum Christianorum fiicere, in quo de 
retundenda Turcorum insolentia et Chrìstiano sanguine defen- 
dendo tractaremus. inminebat Ecclesie gravissimum et pericu- 
losissimum bellum , si Ferdinandi postubtis adversaremur. nec 
nobis vires erant quibus resisteremus, nec Marsiliensis episcopus 

£85 a Renato missus aliud actulerat quam verba dubia et incertas 
promissiones. spes in Renato longinqua et auxilium dubium; 
in Ferdinando propinqus hostis et apertissimum dampnum* nec 



661 . Set Cod. B Mi lefrge ranuntin e manca vi 665. Ohi, B ÌJiaitleb«at 668. Oli) 
manca ia B 673. qnod pairìtt Cod. B I quod poltui 673-74. Co4. B rteofUaatnt 
fi 76- 7. CoJ. B ptce Unbri 689-3. srtvMmam — btllam) Coi. B gravÌMiiMm pcricQ- 
Itim CI p«rìciili!^sÌTnain bcllaoi 6S3. occ) Cod. B ne 



e. 33 ■ 



2)4 ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



e. 33 A 



rcx Francie apud nos legatum habuit, ut vobis persuasum esse 
videmus, quamvis decanus Camotensis Rome tunc ageret, qui 
ad Calixtum missus Turcorum non rengni Sicilie causam tracia- 690 
turus venerat. et, mortuo Calixto, nichil habebat quod nobiscum 
ageret, nec vcrbis pondus inerat, extinta legatione, quamvis 
impulsus ab aliis alienando nos in hac parte compellaverìt. quid 
faceremus? armane movere prò rengno eius oportuit, qui nichil 
curare videretur, otiosam vitam domi agensP'inparibus || ne hosti ^95 
viribus occurrendum illidendumque muro caput fuit? castra et 
arces Ecclesie perdere, patrimonium beati Petri dillapidare, 
subditos omnes rapine ac neci obiicere, defensionem fidei ne- 
gligere debuimus profecto? non ita nobis et fratribus nostris 
visum est. set cum aliter non possemus, Ferdinando potius 700 
morem gerere, quam Romanam Ecclesiàm tot periculis expo- 
nere, quam religionis, quam fidey defensionem negligere, con- 
ceduntur enim multa necexitati et Inter duo mala minus eligitur. 
quid igitur fecimus? nil amplius quam nostri antecessores 
fecerant, quamvis illi Alfonso, nos Ferdinando rengnum com- 705 
misimus. at cui Ferdinando? nempe filio regis, etsi non 
legitimo, autoritate tamen apostolica legitimato, heredi a patre 
rege istituto et destinato, et a rengnicolis recepto, nobisque vi 
percussi pridem federis ab universa Italia commendato, rengni 
etiam possexori sive, ut vos vultis, occupatori. nichil iuri vestro 710 
detrahimus, nec tamen huic, tot favoribus munito, aliter rengnum 
commictimus quam si nostrum esset; id est; si ad nos devolutum 
existeret, aut si illi iure hereditario deberetur. Qt quis hoc dam- 
nare potest? si pater cius rex fuerat eumque legitimatum heredem 
istituerat, iniuria erat paternum rengnum ei denegare, si no- 715 
strum ex devolutione fuit, licebat nobis, cui vellemus, dare; et 
illi dare voluimus; si ad Francos regemve Renatum aut alium 
pertinuit, nichil ei dedimus ncque dare voluimus. reservavimus 
Cxciamatio enim uostris in licteris aliorum iura, quod nostri antecessores 

non fecerant. quid igitur calumpniamur, quid reprehendimur? 720 



690. Cod. B non causara rengni Sicilie 698. Cod. B omes 700. Cod. B Ferdi- 
nandi 706. coi) Cod. B cur 708. rcge] manca in B 709. percassì] Cod. B preclusi 
717. Cod. B volomus 718. Cod. B pertinucrit e volumas 



RESPONSUM PAPE PII 255 



quis non intelligit de Pio regi vestro et vobis dictas esse nugas, || e. 23 ■ 
quibus persuasum est nos Francorum inclitam domum rengno 
privasse, qui neminem privavimus, nemini ius abstulimus? at si 
devolutimi erat, dicat fortasse aliquis, preferendi fiierant Franci. 

72; pretulissemuSy si tam prope fiiissent quam Ferdinandus, et non 
tantum nobis incubuisset dixcrimen atque necessitas. at grave est 
coronatum esse Ferdinandum: certe , si iure investitus est, iuste 
quoque coronatus est; si iure caret, nichil ei corona confert. 
at populorum fiivorem ei conciliati cum iuximus coronari, non 

730 erat £ivore opus; omnes enim proceres populique favebant, con- 
ventum insuper erat coronam illi dandam esse, cum peteret, quem- 
admodum antecessores nostri Eugehius et Nicolaus cum Alfonso 
patre convenerant. non potuimus petenti negare et promissis 
obviam ire: nam, si privati ex pacto tenentur, et principes te- 

73) neri non est ambiguum. nichil fedius est quam princeps fidei 
fractor. nota est nobis modestia et integritas vestrì regis : nun- 
quam ille ex nobis peteret ut promissa rescinderemus, quorum 
tanta vix est, ut Deus etiam ex bis compellari possit, dicente prò- 
pheta: « memento, domine, verbi tui in quo michi spem dedisti ». 

740 dicitis fortasse nos coronam non debuisse promictere. verum est, 
si non licuit investire, at si licuit, illud et hoc licuit. set de insto 
licitoque certamen contendentibus inter se partibus dimictamus. 
nos, si de facto nostro conveniamur, non reperiemur inermes ; et 
iam satis nostra in hac parte ostensa est rectitudo. nunc illud 

745 attingamus quod de Àquilanis et aliis plerisque obieaum est, quos De Aquiu- 
nobis sese cedere volentes reiecimus, ut asseruistis, ne Ferdinando 
incomodaremur. laus nostra hec est, || qui Ferdinando fidem ser- 
vavimus, neque parti vestre iniuriati sumus. cum nobis illi, non 
Renato sese subicere vellent, nos certe nichil alìud facere decuit, 

750 si ve ante mvestituram, sive post, ne rengnum divideremus, quod 
tunc erat unitum. rursus et illud reprehendistis, quod equites 
rengnum petentes, qui militare Ferdinando vellent, transire permi- 
simus, qui ei adversarentur, iis iter dausimus. neque hoc nega- 
mus. sed decuit nos ita £icere, et hoc quoque ad fidem nostram 

71 1. de] wuMca in C 733. Cod, B conveoerniit. 735. fediiis) Cod. B tordiu* 
736-37. oaoqoAml Cod. B nooounqaain 738. ex l}it) wurncano in B 740. Cod, B pcr« 
mietere 743. Cod, B dimictiniu 747. Cod, B iaconodarenos 



Oli. 
e. 31 A 



>56 



ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



De principe 
Ttfenti. 



De ttcobo 
Piczinino. 

e. 34 B 



spectabat^ ut evun salvum esse vellemus, qui ex nobis rengnum 755 
accepisset. neque hoc Francis molestum esse debuit : nemo ex 
nobis transitum pedit qui Renati causam esset acturus, cuius 
Dominis in rengno mirum silentium erat, princeps Tarenti prì- 
mus omnium adversarì Ferdinando cepit» non quod regem eum 
esse negaverit, set quod insidias ab eo sibi paratas diceret. nàm 760 
quotiens ad nos scripsit, semper regem Ferdinandum fippellavit, 
nec aliud a nobis petiit quam securitatcm ne sub ilio rege pe- 
rìret promictebamus id sibi. ceterum, siunenti arma cantra do- 
minum ministrare auxilia non debuimus, neque ministrantibus 
locum dare; set misimus legatum qui, rebus inspectis rengni, regi 765 
principem conciUaret; quod factum est, ìntervenientibqs etìiam 
Venetorum oratoribus, quamvis postea nova exorta discidia simu- 
latam fuisse concordiam ostenderunt, ut ficta quecunque diutumi- 
tate carent. nostri officii erat pacem in rengno quérere, ut sive 
Renati, sive Ferdinandi sit, integrum potius quam lacerum suo 770 
domino pareat sed imputatis nobis ectiam quod lacobo Picciniuo 
in rengnum transire volenti, || quamvis Renato stipendia iaciat, 
iter preclusimus. nichil nobis certi de hìis stipendiis consut, licet 
vulgo ita feratur, cuius rumores sepe inanes falsosque vidimus. 
illud certum est, iter a nobis lacobum nunquam petivisse. set 775 
arguitur negatio ex copiis, quas misimus in Hetruriam ex agro 
Bonotdensi, ac ex aliis gentibus, quas iuximus Marchie saltus et 
Appennini claustra tueri, id nos tutele nostre causa fecimus, veriti 
ne Piccinini transitus, cuius non parve copie fenmtur esse, agrum 
Ecclesie lederet, aut mutationem aliquam in oppidis nostris, ut 780 
antea, £u:eret, in quibus plurimi sunt inquieti homines et rerum 
novarum cupidi, nec quisquam arguendus est, si res suas dili- 
genter custodit in qua parte periculosius est nimis sperare quam 
nimis timere. atque hoc modo singulis obiectionibus respondisse 
sufficiat. quod, si non omnibus verba nostra fidem £u:iunt, satis 785 
est nobis quod nemo adversus ea que sumus locuti absque men: 
dacio loqui potest. nunquam enim aut regi Francie, aut Renato 
nocere studuimus, sive facta nostra, sive verba ispiciantur. set 



756. Fraacisl Cod, B fcrttis 757. nobit] Cod. B vobis 760. Cod. B negavit 
767-68. Cod. B simlatani 768-69. diaturDitate) nel Cod, B era stato scritto : dicuntor 
veriiate 774. sepcl Cod. B u 779. esse] manca in B 



RESPONSUM PAPE PII S57 



minime pari modestia erga nos Renatus usua est. testis est ìpse 

790 modestissimus Francorum rex, qui Renati oratores adversos nos 
multa locutos audivit; testes sunt quamplurimi Gennanie prìn* 
cipesy ad quos Renati iictere pervenenmty nos partiaies atque 
iniustos j^ipellanteSy qui domum Francie rengno Sicilie prìvave* 
rimus; testes sunt subditi eius et in Provincia et in Loringia, 

795 quibus imperatum est ne nostra mandata subsciperent ; testis est 
cardinalis Fuxi grandevus et fide dingnus senex, qui ad nos seri- 
bens idcircOy licteris sue legationis per Provinciam iuxu Renati 
non Qsst paritum afl^rmat, quoniam in earum calce pontificatus 
nostri annus annotatus est. dolenter hec et inviti referimus, non 

800 ut Renatum sugillemus, set ut nostram patientiam ostendamus. 
nam quantum || ad regem actinet, nos eum et purum et mansue- 
tum existimamus, et accusari potius ab eo, quam accusare etmi 
volumuSy iniuriam pati quam facere. audimus apostolum di* 
centem: e non vos ulciscentes, carissimi, set date locum ire; 

805 scriptum est enim: michi vindictam et ^o retribuam ». set 
neque vindiaam posscimus, Deum potius r<^amus et obnixe 
precamur ut buie regi beningnus sit et demens, quando per 
hobedientiam publice prestitam pre&te Romane Sedi- matri et 
alumne sue reconciliatus est fiierat bonus et mitis princeps, ut 

810 videmus, de veritate non vere instructus; et, quod humanum 
est, credens se lacessitum iniuriis, non potuit non lacessere. set 
cito ingnis stipule conticesscit, et exundans fiamma, deficientibus 
nutrimentis, paulatim emorìtur. caveat tamen rex ipse ne Sedem 
apostolicam lacessendo, eas incidat penas, quibus vassalli contra 

815 dominos contendentes plectuntur. illud autem nobis grave et 
Christiane reipublice pericuiosum et valde noxium est quod, 
stante hoc conventu Mantuano et nobis prò tutela fidei labo* 
rantibus, claxis lanue armau est et in rengnum missa, et novus 
ingnis accensus, et omnia Italie turbau quies. non erant hec 

820 tempora que novas inter Christianos lites cuperent. cum Turcis 
nunc depugnandum erat prò fide, prò religione certandum; di- 
vinus honor tuendus est quem Turci conculcare nituntur. quo 



789. nodtitial Cod. B molMtia 796. Fasi) Còd- ^ ^^^ 803. «odìB»») Cod» B 
aodiamot 831. dcpognandum) Cp4. B depmid«ad«ni 



e. t$ A 



258 



ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



e. 25 B 



Respooiio 

pape super 

petitis. 



e. 26 A 



loco, sads admirari non pòssumus de prudentia et in commune 
bonum cantate regis, qui, cum annos circiter duodeviginti ta- 
cuissety nunc demum arma sumere et rengnum vendicare adorsus 825 
est, inico et importuno tempore, atque clam nobis, ad quos dire- 
ctum rengni huius dominium spectat et de omni contraversia in eo 
iudicium. quibus ex rebus || aperte congnosscitis, peritissimi ora- 
tores, non nos esse qui Carolo Renatove, clarissimis regibus, et 
domui Francie sumus iniuriati, set nobis potius et Romane Sedi 830 
contumeliam irrogatam; quam prò Deo salvatore nostro parvi 
fecimus, scientes quia cum fragellamur, cum vituperamur, cum 
scandalum patimur, tunc Deo cure sumus, dicente Scriptura : a ve 
mundo a scandalis », et quem Deus diligit corrigit et castigai, 
sed iam tempus est ut ad petitiones vestras desscendamus, que 835 
huius sententie sunt : ut rescindantur quecunque Ferdinandi gratia 
facta sunt; rengnum Renato concedamus, homagium ab eo 
recipiamus; legatum mictamus, qui Renati partes consoletur, 
qui Ferdinandi terreat; buie favores accumulet, illi auferat; 
Piccinino denique iter in rengnum aperiamus. postulata hec 840 
cum audimus, intelligimus omnes in sua causa nimis affectos 
esse, id quoque vobis accidere. nam cum paulo ante questi 
essetis quod, inaudito Renaio rege, incongnita causa, Ferdi- 
nando rengnum commisissemus , nimc tamen, inaudito Fer- 
dinando, que sunt ei concessa rescindi postulatis. cur hoc 845 
vestre parti arrogatis, quod alteri non debuisse concedi af&r- 
matis? ut par pari referatur, dicat aliquis. vere hec imparia 
sunt. nos Renato nichil astulimus, ut ante mostravimus; vos 
quicquid concessum est Ferdinando retractari revocarique petitis. 
at, ubi de iure alieno abrogando agitur, audienda est altera pars 850 
et consulte matureque procedendum, ne sine causa ius quesitum, 
si quod est, auferatur. cumque non ipsi simus qui primo in 
Ragonenses ius rengni transmisimus, et adversarius vester man- 
gnam rengni partem || optineat, suadet ratio, exposscit equitas, 
requirìt consuetudo, iubet antiquitas prius audiri panes, quam iuiì 855 



825. Cod. B rengna 826. atque | Cod. C idqoe ad qaos] mancano in B 
837-38. bomagtum — recipiamus] Cod. B homagiom Ferdinandi terreat 838. Cod. B 
consolentnr 839. Manca il qui nel COd, C 84o. deoiqn<;) manca nel Cod, B 
84i. Cod. B audmns 843. bocj Cod, B hec 



RESPONSUM PAPE PII 2$9 



quiuspiam detractio fiat, quod si iurìs iter pbcet, deponenda 
sunt arma, et legibus dixputandum. nos equi iudicis partes tene- 
bimus. nani, quid nostra interest uter vestrum rengnum possi- 
deat ? quippe, si dixcussa causa constiterit Renati rengnum esse 

860 aut ei deberiy non solum que petitis, set maiora horum faciemus. 
de itinere corniti lacobo aperiendo, nisy ab eo petatur et nisy 
Renato se militare fateatur, non videmus quid respondere pos- 
simus, neque nobis satisfacit quod promictitis securìtatem. nam 
contra tenentes arma, sola post Deum securitas est in armis. nos- 

865 scimus nostri temporis milites, et quantum eis credere oporteat 
non ingnoramus. tritum est illud apud eos detestabile verbum : 
si violandum est ius rengnandi causa, violandum est. et illud 
quoque verum : nulla fides pietasque viris qui castra secuntur, ve- 
nalesque manus ibi fas ubi maxima merces. nos et armis et ora- 

870 tionibus piorum res Ecclesie servare studebimus. si decipiemur, 
si violabimur, ipse dominus iudex erit, qui ait Petro : e modice 
fidei, quare dubitasti? » et presentia et futura in manu Dei sunt; 
ipse nos secundum suam voluntatem dirigat et ad eum vestrorum 
etiam regum corda mentesque trahat, pacem illis chripstianam 

875 suadeaty qua nil dulcius, nil suavius inveniri potest. etenim, cur 
non potiusy dimissis armis, aut per communes amicos aut legibus 
et iure hec lix rengni dirrimitur? si bellum eligitur, hoc est 
quod milites optant, equites, pedites; hoc illi inmortale cupiunt 
esse, hinc aluntur, bine pinguescunt, hinc et ad principatus et 

880 ad rengna conspirant. satius fiierit rengnum ammictere, || quam e. se ■ 
eos alere canes, qui omnes rengni opes et ipsos denique reges 
devorent. exposscit preterea tempus hoc, ut Christiani, sepo- 
sitis inter se odiis, concordibus animis atque studiis ad tu- 
telam fidey se actingant, et tela, que.visscera nostra fodiunt, 

885 Turcorum pectora feriant. iuvate nos, horatores, et ingenia 
vestra intendite, aperite media, excogitate vias, quibus non solum 
he lites rengni, set alie quoque Christianorum controversie so- 
piantur. audiemus Consilia vestra, iudiciis vestris plurimum 

856. Cod. B qniipUm 857. equi] Cod, B et qui 866. Cùd. B dcUiUbili 
875. qui Cod, B quia 878. illil Cod, B illis 880. utiot focrìi) Cod, B mbUiu focrat 
88t. et ipMf I Cod, B et iptoc et iptot 885. iogenia] Cod, B incendia 887. be) Cod B 
bec 887. Cod, B cootnvenie 888. Cod, B aodiamiu 



26o ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



trìbuemus. nolite nobis, nolite Chrìsto deesse; Giripsti hoc 
negotium est. ex latere nostro nichil deerit. quicquid in nobis 890 
aut consilii, aut auxilìi erit, studii, diligentie, vobis et reipublice 
in hac parte communicabimus. nostro iudicio, nullo pacto fé* 
rendum est, ut hec rengni dissentio latius efferatur; aut pace, 
aut indutiis componenda est. si ferro dimictitur, actum est de 
rengno, et verendum est ne hoc incendium per omnem Italìam 895 
latius evagetur. iniurìosi essemus et inimici patrie, si prò nostra 
virili pacare Italiani non curaremus. dissidentes in Germania 
principes per legatos conciliavimus, et nunc visscera nostra patie- 
mur e velli, Italiani lacerari, rengnum Ecclesie incendi, dirripi, 
dcsolari ? non fient hec , nobis volentibus. in Turcos qui vere 900 
christianus est armari debet, et christiano parcere sanguini, non 
debet Renato durum videri si prò communi salute paululiun arma 
continere rogatur, qui per tot annos, nullo rogante, continuiti 
cogitemus tandem quo pacto rengnum hoc quietum redatur» 
et non sinamus hanc portam aperiri Turco, nichil ille magis 905 
V cupit, quam vires italicas inter se concurrere, ut tandem ab hiis 

e. 37 A vocetur qui fuerint debiliores, || sicut in Grecia factum est. dis* 
sidentibus enim inter se Costantinopolitanis imperatoribus, vocati 
in auxilium Turci ab hiis qui erant inferiores, utramque denique 
partem oppresserunt. agite, prestantes oratores, incumbite huic 910 
pani, consulite in medium que pacis sunt. nam hoc potiximum 
est, quod sapientissimum vestrum regem vobis mandasse in 
licteris vestris vidìmus. intellexit prudcntissima serenitas sua ad 
domandam Turcorum ferociam Christianorum pacem atque con- 
cordiam necessariam esse, eiusque rei curam, in hoc conventu, 915 
vestre cincumspectioni commisit. expectamus que media que- 
rende pacis afFeratis. maximi et prudentissimi regis vices geritis, 
multum in vobis situm est, imperator eo animo est ut pax per 
omnem Christianitatem reformetur. idem propositum nostrum 
est. si concurret rex vester, concurrent et alii quamplurimi, et 920 
cessabunt tandem civilia et intestina bella, vertentur Christia» 



896. evagttur] Cod, B evaget. 897. pacare] manca nel Cod, È 903. conti* 
nuit| Cod, B coDtinuerit. 908. enimj manca in B 913. Yestris] Cod. C eioa 
917. prodentisiimil Cod. C potentissimi 919. idem] Cod» B deiiide 



RESPONSUM PAPE PII 161 



nonim tela in hostes fidei, sentient Turci quid valeat christianus 
milex et quantus in hostem assurgat. Chrìstianissimus rex vester, 
consensu populorum gentium nationumque vocitatus, mangni 

925 honoris nomea gerìt: servanda est et ad posteros transmictenda hec 
dingnitaS) virtute maiorum quesita. verum, sicut imperia, ita et 
egregia congnomina iis artibus retinentuTy quibus ab initio parta 
sunt. Franci, cum ab initio prò defensione et augmento cactholice 
fideii prò tutela et gloria Romane Sedis, nulla timerent perìcula, 

930 nullos declinarent labores, nullos fugerent sumptus, set delitias 
et voluptates, rengna, imperia et ipsam denique vitam prò Gom- 
mimi salute contempnerent, et nunc in Europa, nunc in Asia 
adversus inimicos || crucis depungnarent, Chrìpstianissimi iure me- 
rito vocati sunt. bis nunc itineribus incedendum est, ut hereditas 

9 3 j tanti nominis conser vetur. venistis oratores ad hunc conventum , 
qui de communi Christianorum salute sollicitus est. rex maximus 
et potentissimus vos misit, in quem oculi omnium respiciunt, 
cuius progenitores rem christianam sepe tutati sunt. audiamus 
quam rebus afflictis consolationem affertis. non ambigimus 

940 quin vobis multa commissa sint. consulite in medium que 
pacis Inter Christianos, que belli contra Turcos sunt, et spem, 
quam de vestro adventu concepimus, implete. sapientes viri estis, 
et periculum in quo sumus angnoscitis. Chripsti an Machomecti 
lex plus valeat in certamen venit. iam ferus iUe et terribilis co- 

945 luber evangelium Salvatoris nostri ex Asia deturbavit, Egiptios, 
Afros, Mauros et Yspanie partem sue vesanie subegit, et diebus 
nostris Bitantium, regiam urbem et orientalis imperii quondam 
caput, armis evicit, et usque ad Danubium et Savum singna 
protuliL iam Hungaris imminet, iam iam Germanis et Italie ser- 

950 vitutem minatur. nec cexabit victoriam sequi, nisy mangno 
resìstamus animo, tedet referre quanta patiuntur infelices Chrip- 
stiani, qui proximi sunt rugienti et seviximo leoni, in servitu- 
tem pueri rapiuntur, matrone ac pueUe libidinem sevixime gentis 
explere coguntur. virorum alii cruces, alii palos subeunt, quidam, 

955 exemplo Ysaye, per medium secti, animas tradunt, quibusdam 



933. valeat] CoJ, B ▼al«t 930. Cod. B dcclìMret 944. tot) mamca tu B 
947. Cod, B coodam 948. Savnrn) Cod, B Saawn 955. tradaot) Cod, B tralMat 



e. 37 a 



2^2 ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



e. 38 A edam vivis, in morem Bartholomei , cutis adimitur. || nuUum tor* 
menti genus est quod nostri non ferant; non ètati, non sexui 
parcitur. sanguis omnium qui pereunt ex postrìs manibus re- 
quiretur. iam Rassciani etate nostra desinerunt a fide; iam 
Bossenenses defecerunt; Bulgaria et Grecia tota Turcorum est, 960 
nisi Poloponnensi portio quedam; Albani exhausti sunt» Hungari 
fexi, Vualatti exterriti. nisy opem feramus, aut fligere aut se 
dedere et cum perfido Magumecto Christum blasfemare cogentur. 
et nos interim y miseri! inter nos contendimus. absint he lites, 
facessant Christiana iurgia, resurgat pax, si non perpetua, saltim 965 
temporaliSy donec Turcorum pestis ab Europa eiciatur. quod 
facile fiety si mangnus et pius rex vester suas manus, suas operas 
interposuerity et vos ipsi suo nomine totis assurgatis viribus, 
consulendoy diligendo, agendo, nichil dimictendo, usque quo, 
pace inter Chrìstianos composita, terrestris et marinus excrcitus ^jo 
ducatur in Turcos, adversus quos raro sine Francorum armis 
pungnatum est. ceterum, quia pragmatice santionis superìus in- 
cidit mensio, cuius secreta magis pulsavimus quam aperuimus, ur- 
get nos conscientia, ymmo vero caritas, qua genti vestre devincti 
sumus, priusquam finem dicendi faciamus, de hac re panca libare, 975 
ne tacita tacitumitas nostra indulgentia videatur, et quod sanabile 
vulnus est fiat mortale, et nos a consortio vestro oporteat absti- 
nere, quoniam, sicut in veteri lege sancitum est, super onmem 
animam que mortua est non ingreditur pontifex, quod, teste 
leronimo, perinde accipiendum est ac si dicat: ubicumque pec- 980 
catum est et in peccato mors, illuc pontifex non accedat. cu- 
pimus esse sanctam Francorum gentem et omni carere macula 
et cum apostolo dicere : « despondi enim vos uni viro virginem 
castam exhibere Christo ». at hoc fieri non potest, nisy hec 
sanctionis macula seu ruga deponatur, que quomodo introducta 985 



956. io morem Bartolomei] Cod, B in mortem Bartlomei 956-7. nullom - ferantl 
Cod. C Nullnm tormenti genus nostri non ferunt 959. Rassciani] Cod. B Roasciani 
960. Bossenenses] Cod. B bessoneoses 964. absint] Cod» B absit 967. saas maoos] m 
B manca snas 969-p970. nsque - terrestris] Cod. B nsqne pace inter christianos terrifsrìs 
971-3 sine - est] Cod. C sine Francorum sangnine feliciter pugnatum est 973-5* magia - 
libare] Cod, B magis pasillanimns qnam aperuimus nrget noe conscientia ymmo aero 
caritas qua genti veatre deaincti sumus priusquam finem dicendi faciamns de hac re- 
plicabimns. 



RESPONSUM PAPE PII 263 



àtf ipsi nostìs. certe non autorìtate generalis synodi nec Ro* 
manorum decreto pontificum recepta est: quamvis, de causis 
ecclesiasticis tractans, absque placito Romane Sedis stare non 
possit. ferunt aliqui initium ei datum, quia nimis onerarent 
990 Romani pontiiices rengnum Francie nimiasque pecunias inde 
corraderent. mirum si hec ratio Carolum movet, quem pre* 
decessoris sui mangni Caroli imitatorem decebat tssCy cuius 
hec verba leguntur: « in memoriam beati Petrì Apostoli, hono- 
remus Sanctam Romanam Ecclesiam et apostolicam Sedem , || e. ss • 
995 ut que nobis sacerdotalis mater est dingniutis, esse debeat ec- 
desiastice magistra rationis. quare servanda est cum man- 
suetudine humilitas, et licet vix ferendum ab illa sancta Sede 
imponatur iugum, tamen feramus et pia devotione tolleremus». 
non est credibile Carolum, qui modo rex rengnat, suo sensu 

1000 hanc pragmaticam introdussisse. deceptum putamus et pie menti 
suggesta fìiisse non vera, nam quo pacto religiosus princeps 
ea servari sivisset, quorum pretextu summe Sedis apostolice au- 
torìtas leditur, et religionis nostre vires enervantur unitasque 
Ecclesie et libertas perimitur? durum verbum, durius hctom. 

1005 audite patienter, hortamur. vulnera que putrescunt, non oley 
lenitate, set vini potius austerìtate sanantur. non ponderamus 
causarum auditiones, non beneficiorum coUationes, non alia 
multa que curare putamur. illud nos angit quod animarum per* 
ditionem ruynamque cemimus et nobilissimi rengni gloriam labe- 

IO IO filetari, nam quo pacto tollerandum est clericorum iudices laycos 
tsse fiictos, pastorum causas oves congnosscere ? siccine regale 
genus et sacerdotale sumus? non explicabimus, honoris causa, 
quam din^ìn"^^ est in Gallia sacerdotalis autoritas. episcopi me- 
lius norunt, qui prò nutu secularìs potestatis spirituale gladium 

1015 nunc exerunt nunc recondunt. presul vero Romanus, cuius par- 
rochia orbis est, cuius provincia nec oceano clauditur, in rengno 
Francie tantum iurisdictionis habet quantum placet parlamento, 
non sacrilegum, non patrìcidam, non hereticum puniri permic- 

991. corrtderentl Cod. B corrodtrcnt 993. imitatorcoil mantti nei Cod. B 
995. dlnfDitttit) Cod, B dlognitM 99S. derotionel Cod, B ntìom tooi. MfgMtt| 
Cod. B iobiMia loos. tiTÌMCt] Cod, B tioiMCt ioo9>io. Cod, B tobdbctwi 
lois. Cod. B Imiori 1013. «Etreatl Cod, B extrcuat 1018. Cod» B McHtafvm 



264 ORATORIBUS REGIS FRANCIE. 



dtur, quatnvis ecclesiasticum, nisi parlamenti consensus adsit. 
e. 39 A cuius tantam esse autorìtatem || noimulli extimant, ut censurìs 1020 
etiam nostris precludere aditum possit. sic iudex iudicum Ro- 
manus pontifex iudicio parlamenti subiectus est. si hoc admic- 
timus, mostruosam ecclesiam facimus, et ydram multorum ca- 
pitum introducimus et unitatem prorsus extinguimus. perìculosa 
hec res esset, venerabiles fratres, que iherarchiam omnem con- 1025 
funderet. nam, cur regibus, cur aliis presulibus sui subditi pareant, 
cum ipsi superiori suo non pareant? quam quisque legem in 
alium statuerit, eam sibi servandam putet. verendum est ne 
prope adsit quod ad Galathas singnificare videtur apostolus ; quia 
post dissensionem revelabitur homo peccati; adventum quippe 1030 
Àntichristi soUicitant qui dissensionem a Rom^^na Ecclesia que- 
runty quam pre se forre videntur que sub optemtu pragmatico 
fieri dicuntur. sed credimus hec, ut ante dissimus, regi vostro 
incongnita osse, cuius natura beningna est et inimica mali, 
docendus est et istruendus ne pestem hanc in suo rengno de- 1035 
bacchari amplius et animas interficere sinat. vos, episcopi, 
lucerne estis ardentes coram eo et candelabra lucentia in domo 
domini sic lucete, ut lux vostra tenebras omnes et caligines 
pragmatico sanctionis ex nobili et christianissima Francorum 
gente depellat, solumque lumen solis, idest veritatis sblendor et 1040 
claritas elucoat quod si rex vester opera vostra fecerit, et vos 
mercedem prophete accipiotis a domino, et ipso par suis pro- 
gonitoribus ac maior per omnes orbis ecclesias et in Romana 
potissimum iure merito et erit et vocabitur Christianissimus. 

Finis. Laus deo amen 1467. 1045 

Transumta est per me notarium Angelum Thummulillum de 
sancto Helia. / 



1091-s. Romanoi) Cùd, B Romanorom 10S3. et ydram) Cod. B nt ydram 

1035-6. Cod. B confandereot 1037-8. qaaro - alinro] Cod. B qniaqnit in aliom lagtm 

1039. prope] Cod. B propre 1031. Cod. C diaceaaiooem 1033. qaam] Cod. C qu 
1033. hac] Cod. B hoc 



INDICE 



I. 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLKO. 



Abbatta viii, 40. 

Abraam Tunicensis lii, 174. 

Acerre civitas xxviii, 28; xxxv, 3,6; 

Comes xxii» 44. 
Acteadolis (de) v. Fraiiciscus, Ga- 

lyaczus, Michelecta, Sforzia» Me- 

diolanum. 
actor prophanus et ethnicus» A. iii, 67. 
Aczi moos clxxi, 9, 33. 
Adam v. Montealto. 
Adriaous prìmus» A. iii, ija 
Afri, A. Hi, 946. 
AgQonom cxiz, 4. 
Aimi terra cxxviì, 90. 
Alamania, Alamannia, xv, 8 ; clxxv, 14. 
Alatrum dx, 6. 
Albania Ixvi, 7; A. iti, 57$. Albani, 

A. iii, 961 ; Albanenaium provin* 

de ccxxvii, 6. 
Albe Comes xxii, 40. 
Alberto de Traverso v. Traverso. 
Albctum d, i; cily 14; dv, 18; cxi. 



18; cxxi, 6; cxxiii, 3; d, 3;dxxiii, 
4S. 46. 57. 73; ccxxW, 19; ccxxvi, 
24; ccxlvii,4; Albeti arx cxxx, 
14; Comes vi, io; vili, 35 ; xxii, 
50; et Sore dox ccvii*, i. 

Albi comitatus cviii, 34, 26. 

Albus Gccus V. Gccus. 

Alchimena, A. iii, 550. 

Aldde, Alddes, Alddi, ccxviii, 154, 
aos, aia, 231, 233, 242. 

Alesander IIII, A. iii, 301. 

Alesander V, A. iii, 587. 

Alesander armoram capitaneos, do- 
minus, frater ducis Mediolani cviii, 
21; cix, 4; cxL', 3 ; cxlii, 4 ; dxxviii, 
4; ccxxxiv, 6. 

Alesander Macedo, A. sii, 164, 531. 

Alesandrìa, A. iii, 177. 

Alessani comcs v. Racta. 

Alfonso singnore re, Alfonsas ex 
Aragona, rex Aragonum, Yspanus 
1, 9; li*, 5, 7; lii% 102, 103, 



(t) D«i BoiBcrì i romtni iodkaao il capitolo, gli ariMei il rifo. L*MÌc«ziooe Pr. 
rifluodt aUt PrafcsioM, qadla A. ali* Apptadice; raattrìaoo iadiea cka la ataaloM del 
nome è fttu ■etriatitolaiioae del capitolo. 



266 



INDICE 



140, 167, 171, 192, 198, 2ss; liv, 
15; K 4; Iviii*; Ixxv, 4, 8, ja; 
Ixxvi*; Ixxxviii, 2; cciv, 2; A. iii» 
30» 393. 395. 405. 410, 414, 41 7« 
425, 47S. 49^ 503. 5". $*9» 534, 
53?, 540, 5^5, 570. 583, 597, ^5, 
606,608, 705, 752; (Alfonsi) ad- 

veotus xlvu^ V. anche Aragona. 

Alfonsus dux Gilabrìe ccxxv, 23. 
V, anche Gdabria. 

Alli (delgly) Checchus xxvii, 4, io. 

Alonstus, Alonsus de Navalos Ixxxvii, 
3; cxix*, 2; cxlii, x8; dxxxxìi*, 2. 
V, anche Indicus. 

altare Dei i, 29. 

Aluville Comes xxìi, 47; contessa 
ccxviiì, 116, 266. 

Altimontis Comes xxii, 61. 

Amalfi (de) lu duca ccxviii, 116; du- 
chessa ccxviii, 11$, 265. 

Amantua, Mantua lxxxvi^ 2; dxxix, 
185; A. i*; Mantuanus conven- 
tus, A. iit, 817. 

Ambrosius (s.), A. Hi, $60. 

Amerìcus comes Capudatii lii, 36. 

Amicus frater lohannis cxxvii, 22. 

Ananea, Anania cxiv, 3; A. iii, 301. 

Anasstmander Ixxv, 12. 

Anchona, Ancona Ixxxxix, 14; cxìvi ^ 
3, 11; clxxviii, 14; clxxix, 160. 
Ancone, Anconitana marchia liv, 
3; Ixxxxix, 14; A. iii, 424, 605. 
r. anche Marchia. 

Andagavensis, Andagavie dux, rex 
V*, I, 28; vii, 13; XXV, 6; xxvii, 
7; xxviii, 8, 33; xxix, 2; A. iii, 
370, 381, 383; V. anche Carolus, 
Ludovicus, Renatus. Andegaven- 
ses, A. iii, 3 76 ; Andagavensis car- 
dinalss, A. iii , 513; dominium, A. 
iii , 4 X 2 ; fam ilic, A. iii , 404 ; ge- 
ner, A. iii, 391 ; pars, A. iti, 388. 

Andrea de Aquino Ivi, 6. 

Andrea frater Ludovici regis Hunga- 
rie, rex iii*, 9, 10, 21 ;iv*; A. iii, 
359» 3^» 3^^- ^* '"^^^ Hungarìa. 



Andrea Victorì de Neri Ixix, 36, 48. 

Andreas Gmte v. Conte. 

Andreas ^*** ducis Mediolani necator 
ccxlv, 7, 15, 18, 21, 24. 

Andreas de Alifis cxxvii, 48, 5 5, 69, 71 . 

Andria (duca de), Atrie, Atri dux, 
xxii, 55 ; xxxii, 8; cxxxvii, x6; cxli, 
x8; cxlvii, 3, 9; clxxiii, 5$; cciii, 

9, 32 ; ccvii, 3 ; ccxviii, 11 3 ; ccxlvii *, 

I, 51, 55* ^* ^'^'^ lossya, Ju- 
lius. 

Andriana ccxviii, 216, 221. 

Andromaca ccxviii, 168. 

Andromaden ccxviii, 171. 

Angeli (S.) cardinalis xxxvi *, 3. 

Angeli (S.) castrum Ixi, 30, 43. 

Angeli (S.) Comes lohannellus de Nea- 
poli xii, 43, 49. 

Angeli (S.) Intheodtci, Inthrodoci ca- 
strum xxxviii, 18, 26; xd, 7; dv, 
$; cxviii *, 3; cxxviii, X5; cxxx, 
30; clxxiii, 8x ; ccviii, 4. 

Angeli (S.) mons cviii, 12. 

Angelus de Sancto Helia de Tum- 
mulillis,Pr. 7; xxii, io; xxxviii, 27; 
cxiv, 24; A. iii, 1046. r. anche 
Benedictus — Tummulìllis. 

Anglia clxxxxix, 27. 

Angnone (lu) ccxiii, 16. 

Annicchinus de porta Nova, xix, 8, 

10, 13; xxi, 2; xxiv, 3; xxvii, 8. 
V. anche Morminus. 

Annunciate ecclesia Neapolis xlvii, 

7; ccxv, 5. 
Annunctiata (ecclesia fiorentina) ccx^x, 

19- 
Ansur, A. iii, 469. 

Anthonius v. Antonius. 

Antichristus i, 18; A. iii, 103 1. 

Antiochia, A. iii, 176. 

Antonatiìis Vincenzii cxliv, 4. 

Antonellus dvìs Venafranus cxxvii, 

16, 46, 73, 78. 
Antonellus Petrutius v, Petrutiis. 
Antonii (divi) tempi um extra muros 

Neapolis lii, 3. 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



7fn 



Antoni! (S.) ecclesia ccxxv, 13. 

Antonini v, Spicula. 

Antonio de Forlì Ixxxxii, 2; xdv; 

11; xcvi, 7; e, 2, 7, 14. 
Antonius (comes Sore?) cxxiii, 12; 

cxxix, 2$; cxxxi, 22. 
Antonius de Bellomonte Ix, 2. 
Antonius de Bononia poeta laureatus 

li, 21. 
Antonius dux S. Marci Hi, 179. 
Antonius frater de ordine minonim 

Ixxvi, 34. 
Antonius Marci evi, 16. 
Antonius nepos pape Pii II ciii, 2. 
Antonius Picanus v, Picanus. 
Antonutius de dmponischis de Aqui- 
la xxii, 71. 
Antorilla Ysde et Ovi castrorum gu- 

bemator dix, 3, 14. 
Apicum Ixx, 25. 
Apollinarìum (S.) v, Sanctum Apol- 

linarìum. 
apostolus, A. iii, 60. 
Apostolus (S.) ccxviii, 5. 
Appennini, A. iii, 778. 
Aprutium xl, 2, 13; Ixxx, 22; Ixxxx, 

6; Ixxxxiii, i; xcix, 25; evi, 7; 

cxvii, 35; cxxxi, 4; cxxxvii, 16; 

cxlix, 2; clvi, 8; clxvi, $; clxviii, 

12; ccxlvii, 4; Aprutium supe- 

rior ccxxvi, 33; Aprutine partes 

ccxxvi, 31 ; Aprutii terre cxix 3 ; 

via ccxHii, 3. Brutii, A. iii, 396. 
Apulea, Apulia v, 20, 28; ix, 9; li, 

7; Ixxv, 42; Ixxvi, 4; Ixxx, 23; 

Ixxxiv, 4; Ixxxv, 3, 6, 8; xciii ^ 2, 

5; a» 35» 5^; c^w *» ^\ «vi, 2, 

6; cxvii, 34; cxx ^ 2; cxxxvi, 37; 

cxxxix, 5; cxlix, io; ci % 6; clxvi, 

9; clxxv, 12; dxxix, 141, 158; 

dxxx, 74, 75, 88; ccxxxvi, 4; 

ccxlii, 27; ccxlvii, io; A. iii, 174, 

361. 
Aqoa (Capo de) passus di, 18; dii, 8. 
Aqnapendens ccxii, 7. 
Aqucfundate castrum xxxviii, 21, 36; 



cxxiv, 7; cxxv, io;xci,6; cxxvii, 9; 
cxxx, 27; via cxxvii, 16, 18, 36. 

Aquila xxii, 71; xl *, 15, 16, 33; 
xli, 3, 4; li, II ; cviii, 24; cxi, 21 ; 
cxii % 3 ; cxxiii *, 6, 11; cxxvi *, 
4; cxxxi, 25 ; czxxii, io (?); clxvii, 
13; ccxxv, 9; ccxxvi, 27; A. iii, 
396, 403 ; V, anche Benedicti , Be- 
rardini (beati) ecclesia. Aquilani 
ci, 26; A. iii, 745. y. anche Paulus 
Petrus. 

Aquilegya (cardinalis de) Iv, 6. 
Aquilegensis patriarcha Ixxziv, 2; 
Ixxxvi, 6; dii, 2. 

Aquinum xxii, 63; Hi, 25; Ivi, 6; 
cxlv, 14. Aquini comes marchio 
Piscarìe v, Franciscus. V. anche 
Gerardo, Raynaldus. 

Arabia cxcix, 27. 

Aragona, Aragonia, Araonia ccxlvii, 
52; A. iii, 336, 394. K andfe Al- 
fonsus, Besarìo, Eleonora, Perdi- 
nandus lohannes, Petrus. Ara- 
gonensis familia , A. iii, 43 ; Ara- 
gonum rex xxviii, io, 18; xxxi *, 
2, 8; xxxiv\ 2;xxxvi, 7; xxxvii« 
8; xxxviii, 22; xxxix, 12; xlv, 4; 
xlvii, 14; xlviii, 10; Ivii, 3; Ixxiii, 
7; Ixxv, 4; ccxliii, 8; A. ili, 30. 
Aragonenses, Ragonenses, A. iii, 
480, 482, 823. 

Archim xcix, 27. 

Ards castrum Ixxxix, 18; cxxx, 11. 

Arelatensb ecclesia, A. sii, 512. 

Arianum, Arryanumlxx, 24. Ariani 
et Cudingnole comes xxii, 29. 

Arietis signum dxxix, 9, 40, 48, 108, 
109; ccxvi, 5. 

Ariminum clxxviii, 6, 21 ; dxxx, 23 , 
47» 53» S7: Arìmini dux if. Gis- 
mundus, Robertus. 

Arìstotdes dxxix, 2a 

Armeanum dii, 12. 

Armenia Ixiti, 23; dxxxiv, 41. 

Armilleus xxxviii, 42. 

Amo Ixix, 14. 



268 



INDICE. 



Arnooe cczxxvì, 8. 

Arpinum cxxix» 20. 

Arrento insula clxxxi, 169. 

Asia, Asya clxxix, 84; A. iii, 932, 

945. 
Asserri Peschum cxxx, 4. 

Assisìorum arx, A. iii, 6$ 8. 

Atenum viii» 35. 

Atini terra cxliv *, i, 5 ; portus 
dxxii,, 75. Atinates cxxiv, io. 
V. anche lannicola. 

Atri, Atrie dux v. Andria. 

Atthalanta ccxviii, 191, 195. 

Attrebatensis mangnus conventus, A. 
iii, 436, 438; pax, A. iii, 441. 

Augustinus Ponzanus v, Poxuanus. 

Augustinus (s.) xiii, 11. 

Aurei Montb comes xxii, 38. 

Aureliensis dux clxv, 22. 

Austrie dux dxv, 22. 

Avellini comes xxii, 30. 

Averse castrum, civitas iii, 1 2 ; xxxii *, 
2, 4, IO, 13; xxxiii, 9;lii, 2; Ixx, 
22; cxliii, 6; clv, 33; dx, 32; dxi, 
3; cdv, 5; comes xcii, 2;cxxiii, 
11; cxlii, 33; dvii, 11; V. anche 
Dyofebus. 

Avinyo clxxix, 77. Avinionenses 
mercatores, A. iii, 133. 

Aymo ponte ixix, 13. 

Aymonis Guastum cxlv, 5. 

Bacchus ccxviii, 216, 218, 223, 239. 

Balamontis comes clxxxviii *, 2. 

Balthassar de Racta v. Racta. 

Balzo (de) Caurìnella cxli, 17; Jo- 
hannes Antonius prìnceps Taranti- 
nus xxii, 74. 

Bandre castrum cxxx, 31 ; cxxxi, 11 ; 
ccxxii, 14. 

Bangnolo Ixix, 130. 

Barbarla clxxix, 185. 

Barbaro Berto clxxxi, 36. 

Bardi (de) Lorenzo de Larìone Ixix, 
165. 

Bari V. 29. 



Barlectx castrum v, 29; Ixxxv *, 6; 

cviii, 16; cix % 2; cxvii, 27. 
Bartholomeus ($.), A. iii , 956 ; Bar* 

tholomey apost. festum cxcviii, 2$. 
Bastlienses, A. iii, 525. 
Bayno (lu) missere dxxxi, 10$, 106, 

112, 113. 
Bayonus Girlus, Karlus ex, 11; cxi, 

7. 14. 
Bayram nemus cxlv, 3. 

Biatrìce (madama) ccxviii, 309. 

Beatrìx Ferdinandi filia. Mungane re- 
gina ccxxxv, 5; ccxlii, 6, 17, 30, 
33; ccxivii \ V, anche Hungaria. 

Bellicastri comes xxii, $4. 

Bellimontis castrum xcvii, 1$; evi, 
13; cxxvii, 90; cxlv, 15. V. anche 
Antonius. 

Benedicti (beati) ecclesia in Aquila 
ccxxv, 9. 

Benedictus (beatus) Ixx, 56; Bene- 
dicti (s.) festum clii, 3 ; ordo ce, 
io; nundine ccxv, 14; octava 
ccxxxvii, 3. 

Benedictus fìlìus Angeli de Tummu- 
lillis Ixx, 15, 18. 

Beneventuro v, io; Iii, 2; Ixx, 22; 
Ixxvi, 5; clxxix, 5, 203; ccxxxix, 
io, 15; ccxlii, io; Beneventana 
vallis cxvi, 3. 

Berardini (beati) ecclesia in Aquila 
ccxxv, 9. 

Berardus de Celano xxxii, 8. 

Berta, A. iii, 244. 

Besario de Aragonia abbas monaste- 
ri! S. Se verini ce, 8, 30. 

Bitantium, A. iii, 947. 

Bianca consors Francisci de Acten- 
dolis, fUia quondam ducis Medio- 
lani dxvii, 7; dxxiv, 21. 

Blancus Ciccus v. Ciccus. 

Boccardus comes clviii, 12, 18; 
cevii, 8. 

Boczo (lu) capitanio (Lorenzo Lori- 
dano) dxxxi, 170. 

Boemi, A. iii, 170. 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



069 



Bondivero capitano dxxxi, 70. 

Bonforte (de) Frederlcus xxii, 69. 

Bonifatìos IX vii, ), 26; A. iti, }8a, 
38^ V, anche Thomacellus. 

Bononia li, 21; cxxv, 2; cxlv, 17; 
clxix, 14, )6;clxxix, 160; Bono- 
niense agrum, A. iii, 777; cir- 
dinalis cxcvii, 7; v. ancb$ Nico- 
laus V. Bononienses clxxix, 151. 
V. ancht Antonius, Maleviczo. 

Bonromeus Johannes Ixix, 67, 92. 

Borcinus magister ccxvi, 16. 

Borgundie dux clxv, 22. 

Borsìs (de) Lodovicus de Neapoli ce, 
12, 30; cciii, 49. 

Borso duca ccxviii, 227. 

Bosnia (de) regina ccxviiì, 94. 

Bossenenses» A. iii, 96a 

Braca Johannes xciv, 7. 

Brachium Vecchyum xcix, 19. 

Brachitts» Bratius de Fortebrachiis de 
Penisio vii, 16; viii, 5; xxiii^ 6; 
xxii, 14; xxxiii*, I, 8; xxxiv, io: 
XXXV \ 2;xxxvii% i; xxxviii, 23, 
3i;xl*, I, 4, 12,22,26, 30; xli* 
4, 7; A. ui, 596, 403. 

Brigide (beate) prophetia i *; Vi- 
sio, Pr. 26; i, 35. 

Brocchi castrum cxxx, 11. 

Brochanico, Bucchyanico (la contessa 
de) ccxviii, 117, 266. 

Brundusium cxxxvii, 11. 

Brutii V, Aprutium. 

Bucchyanico v. Brochanico. 

Budina civitas ccxlii, 39; ccxivii, 45. 

Boigaria, A. ili, 960. 

Burgondia,Burgundiaccx]iìi,2; Bor- 
gundie dux ccvi *; ccxxviit, 3, 21 ; 
ccxl*, 2; ccxli*, 2, 5;ccxlvi*, i, 
IO, 16, 23, 25, 27; V. anche Phi- 
lippus dux. Burgundi ccxl vi , 22. 

Buyanus Ixx, 2$. 

Cacsolos AmoBoctius A% Sane» (kr- 

mano xxxvHì, 34. 
Caiatii cornea v. Raoa. 



Caieta, Gaycu dvitas vi, 5; xzxii\ 

2; xxxvii, 18; xlvili^ 3, 12, 20; 

ci , 2 ; ccxxii ,11; ccxxxi , 4 ; Ferri 

porta xlviii, 4. Caietani, A. iii, 

338. K. anche Pactulus. 
Caimatali (de) Bernardo clxxxi, 31. 
Calabria xlvi *, 3 ; Ixxxvii * 2 ; xcviii , 

$; ci, 37; cvii, 32; clxxx, 88; A. 

i * ; Calabrie ducissa ccxviii , 307 ; 

A. i*; ii, i; V. 411^^0 Ypolita; 

dux iii , 3 ; xlix, 7 ; xcii, 4 ; xciii, i ; 

xcvi, 6; xcviii, 5 ; xcix, 20; ci, 37; 

cxx, 6\ cxxii, I ; di, 90; cliil, 4; 

clxi*, 7; clxxiii*, 3, 34, 44* 60, 

76, 85 ; clxxvi, 24; clxxviil, 12, 18 ; 

ccvi, 22; ce vii, 3; ccxviii, 307; 

ccxxv, 2*3 ; ccxxxvi, 29; ducatus 

xxxi, 8. Calabri Ixxxvii, 4; xcii, 

4; xciii, I ; xcvi, 6. V. anche Al- 

fonsus, Carolus, Johannes, Nico- 
^ laus. 
Calbum, Calvum dvitas Ixx, 23; 

Ixxxix, 12; xc, io; xci, io, 12, 

13 ; xdv, 14; xcvi, 2; cxlii, 29. 
Calbo missere Marino C dxxxi, 160. 
Calenii dvitas ccxxxvi, 9. 
Calinulum cxxxtii, 14. 
Calixtus papa tertius Ixv, 2; Ixvì ^ 

3 ; Ixvii, I ; Ixxxi *, 2. Cf. A. iii, 

387, 592, 601, 616, 632, 690, 691. 
Calogricca dxxxi, 65. 
Campanea viii, 2; x, i, 14; xiti, 6; 
• xxviii, 23; xl, 31; cviii, a8, 29; 

cxiv, 3 ; cxv, 14; cxxxvìi, 27 ; dvii, 

9; dxxxvi, ai; dxxxviii, 23; A. 

iti, 174; magna clxxix, 139; 

Campanee gubemator v. Malavoka ; 

via ccxxxi, €6, 
Campangnanum ccxviii, 293, 311. 
campanine (ubi dicttur Le nud cam« 

panine) cxxx, 22. 
Campihasd, Campibasai, Caaapìbaxi 

Comes Nicolaus xxii, $9; cesivi, 7, 

1$, 17, 18. 
Campilaii turrìs fauuix, 18; cxv, 4. 
Camponisdtts (de) nii, 71. 



270 



INDICE 



Campuli castrum cxi, 19. 

Ornale (de) missere Nicobo dxxxi, 
x68. 

Canccllum v, 7; cxvi, 4; Cancelli 
Cumuni passus, paxus viii, 22, 36. 

Cancrum clxxix, 34, 38, 81, 116, 176, 
184. 

Candia clxxxi, 169, 190; clxxxiv, 43. 

Cantelmus lacobus xxii, 50; c^ 8, 
1$, 18; Nicolaus lii, 30. 

Caprìcoraus clxxix, 47. 

Capua viii, 25 ; xiv, io, ix ; xvii, 12, 
20 ; xxxvii *, I ; Ixx , 22 ; Ixxx ^ 
3, 7; Ixxxix, 12; cxx, 14; cxl, 7, 
8; cxli ^ 6; cxlix, 9; clx, 32; 
ccxvii, 16; ccxxxi,4; ccxxxvi, 7; 
A. iii, 667 ; Capuana porta xixiiii , 
11; Capue arx Hi, 235; ca- 
strum clxi, 9, 26, 28, 69 ; flumen 
cxx, 4 ; theatrum xix , S ; lii , 23 x ; 
clxi, 24; turres pontis xiv, lÉ 
V, anche Rose, Turres. Capuani 
domini xxii, 45; A. iii, 338. 

Capudatii comes v, Americus. 

Caraczulus Franciscus vicerex xlt, 23 ; 
lannes lohannes (sir) de Neapoll 
xxi ^ 5; xxii, 30; Marinus An- 
tonius xxii, 45; Octinus xix, 7; 
xxi, 2; xxii, 32; xxviii 5, 21. 

Carafa, Carrafa Antonius abbas Ivii * 
2; cardinalis de Neapoli ccx, i ; 
Carrafellus vicerex Ivi *, 2, 8 ; Fa- 
britius, Frabitius cvii, 6; dxxvi, 
X 5 ; Malitia xxviii ,5,17; xxxi , 2. 

Carasto, Carasto clxxxi, 49, 164, 166. 

Carbonara Neapolis xiii, io. V. an- 
che lohannis (S.). monasterium. 

Cardeti castrum xxxviii, 32; cxi, 14. 

Cardo pannono Ixix, ix. 

Cardona Alfonsus lii, 31. 

Cariadinus, Corradinus Friderìci II 
nepos dxxxii, 5, 9; dxpudii, 2; 
A. iii, 320. 

Carìdis dv, 3. 

Carlomannus, A. iii, 244, 248. 

Carmeliuna porta NeapoKs Ut, 9. 



Camotensis decanus, A. iii, 689. 
Carolus II Caroli Andagavensis filius, 

A. iii, 318, 336, 346, 348. 
Carolus III de regia stirpe Francorum 

ìv, 13, 18; V*. C/. iv, 16; v, 21, 

32, 37» 40. 
Carolus (Vili) Chrìstianissimus, Fran- 
cie rex, A. iii, 427, 439. 442, 477, 
630, 688, 721 , 787, 790, 829, 920, 

923. 936» 99^ 999» 1033. X042, 
1044. 

Carolus Andagavensis, A. iii, 29, 52, 

303. 305» 318, 324,331.333» 337- 
V, anche Carolus II. 

Carolus Dirachiensis, A. iii, j66, 367, 

377. 

Carolus dux Calabrie iii, 3. F. an- 
che Calabria. 

Carolus fìlius Caroli Mangni, A. iii, 

5^3- 
Carolus Mangnus, A. iii, 163, 243, 

245» 253, 255, 260, 27X, 278, 663. 
992. 

Carolus Martellus, A. iii, 162. 

Carolus regis Francie frater clxv, 18. 

Carolus Roberti (Robertus?) filius, A. 
iii, 352. 

Carrafa, Carrafellus v, Carafa. 

Carrare comes viii, 8. 

Carus Petrus v. Petrus Cari. 

Casalvierìi, Caselvierii castrum cxi, 
35; cxxiv* , 9, li. 

Caserte comes v. Racta. 

Casinum,Mons Casinensis, Mons Ca- 
sinus cxxxiii, 27; clxxvii, 4, 27; 
cxcviii, 3 6 ; ccxxxviii * ; Casinensis, 
Casini abbatia, monasterium v, 8 ; 
vi, 9; xxxvii, 2, 5; xxxviii* 3, 
28; lvi% 2, 3; Ivii*; Ixx, 55 ; 
Ixxxiv, 7 ; Ixxxviii, 7 ; xci *, 2; xcii, 
8; xdv, 3; xcv, 7; ex, 2; cxx, 
xo; cxxx, 24; cxxxiii, 27, 29, 31 ; 
cxxxvii, 24; clii, 6; dvii, 3 ; dxxt, 
4; dxxvi, 7, XI ; dxxxvii, 17; cxdv, 
3; ce*, 3, 5, 33; cciii, 4i;ccvii, 
27; ccviii, 4; ccxiii, 13; ccxx*, 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI 



ayi 



4, io; ccixii% 17; cczsiii, )a; 
cczxv, io; ccxxzii, 3, 5, 17; 
ccxzxviii, 4, $. Gttinatis, Casi- 
ncns» commendataiius cxcviii, 36; 
ce*» 4» 5» ja» ccax, 4; ccxxiii, 
)6; guberaator dzai *, eluvi *, 
6. F. 4Mdbi« Filippinus, lohannes 
dux , Nicolaus de Lucca ; vicarìus 
dxxvti, a); v. anche Tboma de 
Pontecorvo; palatium cciii, 39; 
virdarìum xcvii, 5. Casina patria 
cciiiiii, 34. Casinates populi 
ccaxvi, 6; ccxxziii, 26. V. anche 
Castrense (Sanctum), FJacchas Pe- 
tulia« 
Casscyano, San Casscyano bus» 13, 

3*» 3^» 70, 87- 
Castellana (de) frate lacoba dxui, 

IS5, 199- 
Castcllucziuni, Castellotii castrum e, 

ao; ex*, 7,14; cxi; cai*, 5, 12; 

cxxviii, 7. 
Castrense (S.) Casinense fciiii, 13. 
Castmmmaris de Stabia xxx» 5 ; xxxi, 

6; zziiii, 6; xcix^ i, 7. 
Castrummarìs de Vultumo dii» i $» ai. 
Castrumnovum (Neapol.) xiii, 4 ; xviii, 

3, 28; xxi, 30;xxii, 6; xzxìv, 13; 
axavii, 4; xxxviii» 31 ; li, 2 ; laxviii, 
9; calli, 4). 

Castrum vetus cxii, 5. 

Caulani, Catelani xxzvii, 17; xxaia^ 

4, 9; xlviii, 36; lii, 119; btxvi, 
1 5, 20; A. ili, 663 ; domini xlviii, 

Cato Angelus Sinpinas de Benevento 

dazia, 4, 204* 
Cava xda, 7. 

Cavi duchessa (de) ccxviii, 263. 
Cayra viii, 16. 
Celani castrum cxix, 19; cxx, 9; 

cxxi,8; Comes dxxiii, 7,42; co- 

miutus cxix, 18; cxxxi, aa V, 

anche Rogeroaus, 
Cdestinorum ordo cbuux, 6. 
Celtiberi lii, 119. 



Centauri ccxviii, 354, 255. 

Ceperanum viii, 2, 33; Ceperani 
pons viii, 6; ciii, 6; dvii, io. 

Cerbarium xxxviii, 24; d, i2;cxxv, 
9; dvii, 4, 8; Cerbarìi castrum 
xci, 3; cviii, 33 ; cxxii, 6; cxxx, 
27; dux dv, 11; pars cxi, 8; 
porta cviii, 37. 

Ceres dea ccxviii, 179, 173. 

Cerreti comes xxii, 60. 

Cesar li, 17; lu, 96, 97, 99, 116, 
241; cxxxii, 13. 

Cesene civitas eli, 17, 40, 83. 

Checchus delgly Alli v. AllL 

Christiani dxxxi, 126. 

Chrìstianissimus rea v. Carolus (VII). 

Chrìsto (de) porta v* Negroponte. 

Chripstus, Cbrìstus Ihesus, Pr. 14; lii, 
39, 147, 22S, 236; Iv, 3,20;Uix, 
135, 136; Ixxvu, 4; eli, 31, 83; 
dxxix, 4; clxxx, 144; dxxxi, 12, 
20i;elxxxiii, 3; cevi, 2; ccxx, 2; 
ccxxx, 2; A. iii, 169, 355, 889, 943, 
963, 984; Christi ovile, A. iii, 
228; sacramenta, A. iii, 221. 
representazione de un miracolo dd- 
lo corpo de Chrìsto ccxviii, 280. 

Chyappinus eonestabulus cxv, 17; 
cxviii *, 2; cxxvii, 37, 6$, 82, 83, 91. 

Qccus Albus, Blancus de Pedemon- 
te, eonestabulus peditum xxxviii *, 
6, 29. 

Gvite veterìs portus xliii, 33. 

Qara (S.) Neapoll xxxix, 8 ; ccxxix, 6. 

Clara (S.) Negroponti dxxxi , 39 ; li 
punti (de) ehxxi, 138. 

Qare (S.) monasterium monialium 
ii, 41. 

Qemens papa vii, i. 

Clemens UH, A. iii, 303. 

Gemens V, A. iii, 331. 

Qemens VII, A. iii, 363, 373. 

Cola pape de Vallerotunda dxxi, ^ 

Cola Petrus xxxii, 3. 

Colemnini (so^ porta Lyone) dxxxi, 
i7a. 



272 



INDICE 



Colglyonus, CoUoaus Baitholomeas 
dxvii, 9; dxix, 6, 7, 13, 19, 25, 

27. ^9. 33» 3S. 37. 45. 4^; cìxl,6; 

dxxvi, 26. 
G>Ìlislongi castrum cxxx, 12. 
Colotnpna, Colonda, Colompna car- 

dinalis d, 32; lohannes viii, 5; 

lordanus de Urbe, Venusii dux xxii, 

52; Laurentius xxn, 40. 
Conca cxx, 6. 
Cottstantiae synodus, Constantiense 

consilìum xv *, 8; xvi, 11 *, A. iii, 

a 29; cf. A. ili, 385. 
Costanti(nopolis?) Ixv, 65. 
Constantina cxxxii, 11. 
Constantiai duo (Grec. iniperat), A. 

ili, 256. 
Constantinopolis, Constantinopolita- 

na urbs Ixiiii, 8; Ixv^ i ; dxzix, 

84, 185; dxxxi, 3, 34; dxxxìx, 1$; 

Victoria Turconim, A. iii, 574. 

ConstantxnopoHtani imperatores, A. 

ili, 908. 
Constantinus VI, A. iii, 271. 
Costantinus Mangnos, prknus, A. iii, 

>^5, 559- 
Conte Andreas xcvil ^ 2; d, 13; 

dii, 4; cviii, 28, 31; cxxviii, s; 

cxxxvii , 22 ; lacobus xcvii , 2 ; ci , 

6, 13; citi, 4; evi, io; cvii *| 5; 

cviii, 28, 31; cxxviii, 5; cxxxvii, 

22; lohannes ciii, 4; cxxxvii, 

21, 25. 
Coppa (kt) dxxxi, 78. 
Coppo (de) Antonio dxxxi, 37. 
Corbarium dv, 13* 
Coriliani eomes zxii, 62. 
Cornacchia Andrea ci, 1$. 
Corporis Christi itionasterium fratrum 

minoruro Neapoli it, 39. 
Corradinus v. Cariadinns. 
Corrigiarum platea Neapoli dxi, 37, 

$1; ccxlU, 14. 
Corsus armorum condncterìiis comi- 

tis Urbini cxiv, 8, 27. 
Corvarum ci, 19. 



Coisa lohaimes de Nespoli xc, 8; 

V. anche lohannes papa ; Michael 

XXX, 8. 
Covellina ccxviii, 267. 
Crapis (de) lacobus mangnos came- 

rarios regine lohaime iv, 4. 
Crapiata, Crapiate castrum hcxxviii, 

6; Ixxxix, 6; di, 6. 
Cremona clxxix, 186. 
Crucis (S.) cordinalìs Nicolaus, A. iii, 

428. 
Cucunitii castram, Cucunitiumxszviii, 

30; cxxxiii, 29. 
Cudingnola, Cutingnola vii, 17 ; xxii, 

29. Cudingnole comes xxii, 67. 

y. anche Sfortìa. 
Cultroni, Cutroni marchio Petrus 

Paulus xxii, 54; Ki, 180; Ixxx, 

24; Ixxxvii, 7. y, anche Santilla. 
Communi, Cumunt casale cxzix, 16; 

valHs v, 7; cxxiv, 13; cxlvii, 11; 

via viii, 34. 
Cuney comes xxii, 48. 
Cupersani comes xxii, 48. 
Cutingnola v» Cudingnola. 
Cuseotia, Cusentina civitas xlvi, $; 

clxvi, 16. 
Cutroni marchio v. Cultroni. 
Cyania regine lohanne domicella ni, 

13, 18. 

Damasus papa, A. iii, 94. 
Danubium Ixv, 89; A. iii, 948. 
David, A. iii, 412. 
Delfinatus clxv, 27, 30. 
Desiderius Longobardomm rex, A. iii, 

245. 351. 
Dìanora ccxviii, 210. 

Dillulum xxviii, 43 ; xzxiii, 3. 

Dirachtenses, Dyrachienses Hungarìe 

reges, A. iii, 31 , 33, 376. F. «n- 

che Hungaria. 
Domèiicus de Senis vi, 9. 
Dominicus Terelli v. Tordli. 
Domini corpus ii, 33. 
Dopplino Loysi dxxxi, ili. 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



27? 



Dnconis» Dragonis caoda Ixiii, 3; 

clxxix, 7$, 179; cxcii, 7. 
Draconis, Dragonis montis Rocca, 

Montis Draconis Ixxxix, 3:7; cHi, 

20; cxxxi, 8, 27; cxxxiii, 14; 

cxxxìv, 5. 
Dyano (de) Franciscus cii, 8, 14; 

ciii, 7. 
Dyofebus comitis Averse filius xcii *, 

I ; xcìv, io; xcvi, 6; e, i ; cxxui, 

10; cxlil» 33; clviì *, II, 13. > 

Ebrey Ixtii, ^3; A. ili, 553. 
Ecclesia Dei xv, 4 ; Ecclesie agrum 

A. ili, 657, 780; patrimoni uni, A. 

ili, 531; regnum, A. iii, 899. 
Edissa Methosopotainie urbs, A. iii, 

179. 
Egiptum clxxix, 84. Egiptii, A. iii, 

945. 
Egulium clxxix, 85. 

Eleonora, Elionora, Leonora, Lio- 
nora de Aragonia ducissa Ferrane 
ccxvii, 6, ti ; ccxviii, i , 154, 173, 
196, 206, 233; ccxviiii, I, 34; 
ccxlii, 33; ccxlvii. 29. 

Hllgiì (S.) porta Neapolis clxi, 13. 

Elsa Ixix, i$o. 

Eneas cardinalis Senensis Ixxxii *, 2 
sgg. ; Ixxxvi •, I . y. ancht Pius IL 

Eneydos dviii, 4. 

Equitani, A. iii, 168. 

Escuti Comes xxii, 57. 

Euforbia, Eufordia cxcix, (, 28; 
ccxii, 2. 

Eufrates, A. Hi, 179. 

Eugenius IV, cardinalis de Senis xliii*, 

2, 3; Kv, 5; iv*, 4. 19; iv»^ j; 

Iviii, 3; lix*, 3; A. iii, 39. 41 }, 
418, 421, 430, 474, 488, 492, 
$03,505, 51?» 518» 5^6. 529» 554, 
5J«' 540, 564, 567, 59«. 6J*» 65». 

7?2. 
Euridices ccxviii, 154. 

Europa, A. iii, 478, 932, 966. 

Euthicia cxcix, 27. 

18 



Exdra, A. iii. 471. 

Fabrìtius Cara fa v, Carafa. 

Farcs (de) Gilbert catalanus xxxviii, 

$9- 

Farfc abbatia ci, 20. 

Faringnolus Nicolaus evi, 16. 

Farum Ixxvi, 30. 

Fay, Fayo (lu) clvii, $, 7. 

Felix (s.) ciii, 13. 

Ferdinandus, Fcrrandus Alfonsi regis 
filius, rex Sicilie, lerusalem et Hun- 
garìe Ili, 171 ; Ixxvi, 16, 30; Ixxix, 
2; Ixxxii, 5; Ixxxtv, 4; Ixxxv * ; 
Ixxxvii*; Ixxxix*, IO, i$; xc, 9; xci, 
li; xciii % 5; xciv, 2; xcvi, i, 9; 
xcvii, 3; xcviii, 3, IO, 29; xcix, 
II ; ci, 38; ciii *, 17; cv, 6; cviii *, 
6, IO, 16; cix*, i; cxi, 31; cxv, 
8; cxvii, 32; cxx, i; cxxxi, 3, 7, 
2\\ cxxxiii, 2; cxl, 5; cxlix, i; 
eli, 87; div *; clxxiii, 3; clxxv, 
12; clxxvi, 4; clxxxi, 2i5;clxxxii, 
2; dxxxv, 2, 12; clxxxvt, 23; 
clxxxvii ^, I, 15; clxxxix, 2, 4,6; 
cxciii, 3; cxciii, 17; ce, 2 sgg.; 
ccvi», 8 sgg.; ecvii\ 5 sgg.; 
ccviii, li; ceix*, 3, 7, 12; ccx*, 
2 ; ccxvii, 6, 7, 1 2 , 20 sgg. ; ccxviii , 
306; ccxxiii, 7; ecxxv, 3; ccxxxi*; 
I, 21, 23, 50, 52, 5$, $8. 61; 
ccxxxii *, 2, 13, 13; ccxxxiii *, 3, 
18, 19; ccxxxiv, 1, 4, 8, 13 ; ccxxxv, 
2; ccxxxvi % 2; ccxlii, 6, 7, 18; 
ccxliii, 4, 6; ccxlvii *, 20; A. iii, 
14$, 15$, $40. 566, $84, 607, 617. 
626, 665, 670, 675, 683, 687, 700, 
705, 706, 725, 727, 746, 752, 7$9, 
761 , 770, 836, 8}9, 843, 844, 849. 

Fermus clxxix, 77. 

Ferrandus v. Ferdinandus. 

Ferrarla cxii, 8; ccxvii *, 3 ; ccxviii *, 
I, 18; ccxix, I, 29; ccxlvii, 19; 
Ferrane ducissa v. Eleonora ; dux, 
marchio cxcvi * , 2 ; Hercules 
ccxvii, 3. 7; ccxviii, 17; ccixviii, 9; 



*74 



INDICE. 



Il 



ccxlii, }2, 35; ccxlvii, 30; fines 
cxcvi, 17. 

Ferri porta v. Caìeta. 

Fichera (la) clxxxi, 71. 

Filippellus de Monteaquilo xciv, 9. 

Fìlippinus gubernator Casin. cxiv, 7. 

Filippus Sicilie castellanus xxxviii, 14. 

Firmanus cardinalis, A. ili, 579. 

Flacchas Petulia ccxxii, 13. 

Flaminia v. Romagnola. 

Florentia, Fyorenza x, 12; xvi, 12; 
xxìii, 19; XXV, I ; xxvi, 1 ; xxviii, 
3; xliv*, 2; lìì, 1x5, 257; Ixix*, 
2, 5, 8; clxix, 4; ccxix *, $, 33 ; A, 
ili , 3 5 3, 504. V. anche Annunctiata , 
Iohannì(S.), S. M. in Pruneta, Nova, 
Mogello. Florentinus cxiv, 3; 
mangnus civis dxxix, 153. Fio- 
rentini liì, 56, 117, 237, 240; 
dxxxi, 26; ccxix, 8; A. ili, 572, \ 
672. V. atiche Medicis, Singnoria. 

Fiumana xxxviii, 30; cxxx, 19, 20; 
cxxxi, 1 1 ; Fiumane Muri comes ! 
Rogerius xxii, 66, 

Fons Populi supra Theauum Ixxx, 1 5. 

Fontane castnim Ixxxix, 18; cxi, 35. 

Forche (le) clxxxi, 71. 

Fori porta Neapoli xix, 13; xxviii, 
38; xxix, 3. 

Formellum xxxiv, ii; clxi, 9. 

Forte castrum cxxxi, 13. 

Fortebrachiis (de) v. Brachius. 

Fortini comes xxii, 70. 

Frabiano (de) Manfrcdus xxii , 48. 

Frabitius frater lulii domini de Ca- 
pua xiv, IO. 

Fracta xxxvii, 4; xxxviii, 31 ; ccxxii, 

IO. 

Francholisi, Francolisi turris ciii, 14; 

cxxxi, 28; cxxxiii, 15. 
Francia, Francie rengnum, Pranza 

Ixv, 85; clxxxviii, 2; cxcix, 27; 

A. iii, 259, 280, 427, 443, 990, 

101 7 ; Francie primatica cxiii, 1 2 ; 

Francie, Francorum rex xxi, 16; 

XXV, 4; cxiii*, 2, 9, 27; clxv *, ì 



4; clxux, 61; clxxx, 56; clxxxviii, 
9; ccxli, 6; ccxlvi, 18, 24; A. iii *, 

83, 90, 249, 4)9' 452, 477» 519» 
688, 787; V, anche Carolus III, 
Robertus rex. Francorum regum 
domus, progenies, sanguts xiv, 1 5 ; 
A. iii, 17, 35, 261, 304, 629, 722, 
793» 830. Franci,A. iii, 17, 35, 
40, 139, 148, 149, 151, 154, 161, 
167, 169, 170, 171, 172, 173. 174, 
175, 176, 178, 181, 183, 185, 189, 
198, 206, 208, 21S, 233, 241, 247, 
261, 265, 267, 276, 278, 287, 304, 
314, 317» 334, 343» 345.564, 372, 

375 » 376. 41 1 » 420» 444» 446, 449. 
476, 480, 483, 500, 609, 629, 634, 
717, 722, 724, 756, 790, 928, 971, 
982, 1039; Francorum equites 
xiv, 22; familia, gens, A. iii, 
206, 265, 2 87; genus, prosapia 
A. iii, 149, 233; gesta, A. iii, 
1 39, 161 ; gloria, A. iii, 185 ; mos 
clxv, 8; virtus, A. iii, 189, V. 
anche Francigeni cardinales, Gallia. 

Francigeni cardinales ccxxxi, 32. 

Francisci (s.) fratrum ordo cxcvii, 17; 
cciii, 20. 

Francisco (Don) ccxviii, 309. 

Franciscus cardinalls S. Francisci 
cxcvii, i6, 17. r, anche Sixtus IV. 

Franciscus comes Loreti cxci , 2. T. 
anche Loretum. 

Franciscus de Actendolis clxvii *, 3 ; 
clxxiv, 22. 

Franciscus de Gay età P. v, Pactula. 

Franciscus de Ortone v. Riccardis. 

Franciscus dux Mediolani, A. i *. 

Franciscus ex Sancto Severino comes 
Maracine Hi 36. 

Franciscus marchio Piscàrie et comes 
Aquini, Loreti et cetera cxci, 2. 

Franciscus Pandonus v, Pandonus. 

Franciscus urbis Rome prefectus et 
comes Gravine Iii, 177; liv, i, 12, 

Franciscus vicerex v. Caraczolus. 

Fraterra Ixv, 11. 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



275 



Fredericus conestabulus xKxviii, i8, 

Fredericus filius prìncipìs Tarenti 
cxxxvìi, 7. 

Frìderìcus II rex ci ai ^ i, 12, 14; 
cliv, 4; clvi *; ccxviii, )o8; 
ccxxviii % 2; ccxl, 4; ccxli, 4; 
ccxliii % I ; A. iii, 293, 320. 

Fulginates, A. iìi, 661. 

Fundt , Fundorum ci vìtas vi , 1 4 ; Co- 
mes vi, io; xxii, 51; xlvii, 16; 
xJviii, 18; Iti, 176; e, 3; cxxxiii, 
17; c\x, 29; cciii, io; ccxxxi, 5. 

Furca Falene cxix, 8; cxlvii, 6. 

Fiixi cardinalis, A. iii, 796. 

Fyorenza v, Florentia. 

Galatha, A. iii, X029. 
Gaiyaczus Pannone v, Pandonus. 
Galyaczus primogenitus Francisci de 

Actendolis clxvii, 6. 
Galinare viit, 3$. 
Galiota Hector xxvii, 9. 
Gallia, Gallica natio, A. iii, 169, 226, 

276, 278; 294. 429, 634, 1013; 

Gallicum genus, A. iii, 615. Galli , 

Gallus cxxxii, 7, 8, 13. 
Gallutium cxx, xi. 
Garilanum ccxxxii, 1 3 ; Garilani (lu- 
men ccxvii ,19; turris cxxxtii ,15. 

y, anche Turris Garilani. 
Gayeta civitas v, Caieta. 
Gaytanus Honoratus cxvtii, 7; cxix, 

14; cxxxiit, 20; cxxxv *, 2, 4, 7; 

lacobellus xxii, $1 ; Rogerìus xli, 

26. 
Gehenne, A. iii, 224. 
Gemini (de*) stagno clxxìx, 26; 

ccxvi, 18. 
Gentile de Spoleto ce, 15. 
Georgium (S.) r. Sanctum Georgium. 
Gerardo Gaspare de Aquino Hi, 24. 
Gcrmanenses v. Sanctum Germanum. 
Germania, A. iii, 226, 276, 277, 321, 

791 , 897. Germani ex, 1 6 ; cxxxii, 

7; A. iii, 259, 949. 



Germanum (S.) v. Sanctum Germanum . 
Gilbert catalanus v, Fares. 
Girati! Comes xxii, 58. 
Gismundus Arimìni dominus cviii , 3 ; 

clxxviii, IO. 
Gismundus frater marchionis Ferrane 

ccxvii *, 2; ccxviii, US* 
Gneus Pompeus v. Pompeus. 
Gravine comes v. Franciscus. 
Gravinola (de) rocca Ixxxviii, 5. 
Grecia Ixiii, 23; Ixvì, 7; clxxxii, i; 

clxxxiii , I ; A. iii , 907, 960. Greci 

dxxxi, 5, 79; A. iii, 174, 259, 268, 

274, 324, 549. 
Grecus card. (Ravendensis) cxcvii, 8. 
Grcgorius papa vii, 7 ; xv, io ; xvi , 4. 
Gregorius XII, A. iii, 387. 
Guastum xcix, 27; cxlv, 1 1 ; Guasti 

arxclv, 2, IO, 29; terra cxlix, 5. 
Guglielmi Rocca r. Rocca Guglielmi. 
Guy episcopus Portuensis, A. iii, 363. 
Gyafì Ursinus v, Ursina gens. 

Halì clxxix, 200. 

Hector Galiota v. Galiota. 

Helena, A. iii, 560. 

Helia (de S.) v. lulyanus. 

Hclias (beatus) v, 1 1 ; Helie (beati) 

festum xxxviii, 2. 
Helias (S.) v. Sanctus Helias. 
Henricus VII imp., A. iii, 350. 
Henricus Thomacellus r. Thoma- 

cellus. 
Hercules ethnicus ccxviii, 153, 202, 

207, 210, 216. 229, 2$3, 255; A. 

iii, 550. 
Hercules Ferrane dux v. Ferraria. 
Hercules nepos Ferrarle marchionis 

cxcvi, 16. 
Hereni (S.) v. Sanctum Herenum. 
Herrìco (mastro) bombarderò dxxxi, 

102, 114. 
Hetniria, A. iii, 356, 776. 
Hildegarda, A. iii, 244. 
Hippomenes, Yppomenes ccxviii, 191 ; 

»95- 



276 



INDICE. 



Hirenes Constantini mater, A. iii, 271. 

Honoratus Fundorum comes lìi, 176. 

Honoratus Gaytanus v. Gaytanus. 

Honorius IV Sabella gente natus, 
A. ili, 344. 

Honufrius de Penna v. Penna. 

Hungaria, Ungaria, Hungarie ren- 
gnum V, 4} ; cxciii, 5; ccxlii, 3, 35; 
ccxlvii,3; domìni, mangnatcs V, 
38; ccxlii, 2, 3; regcs Dira- 
chìenses v. Dirachicnses ; re- 
gina ccxlii *, 37; ccxliii *; ccxlvii, 5, 
9> 15» 25, 34; V, attche Beatrix; 
rex iii, 23 ; iv *, 5 ; v, 35 ; Ixv, 87 ; 
ccxxxv *, 3; ccxlii, I, 2, 6, 17, 37; 
ccxlvii , 20, 2 1 , 36. r. anche Andrea, 
Ferdinandus, Lodovicus. Hungari, 
A. iii, 172, 576, 949, 961. 

Hy spania citerior, A. iii, 17$. V* an- 
che Yspania. 

lacob, A. iii, $54. 

lacobellus Gaytanus v. Gaytanus. 

lacobi (s.) festum clxix, 41; cxciii, 

13; cxciv, I. 
lacobu (missere) v. Veneri, 
lacobus Antonius de Sorino comes 

Mirabelli xxii, $6. 
lacobus Cantelmus v. Cantelmus. 
lacobus comes de Ortona cxix, 6, 

16; cxx, 9; cxxi *, i; cxxiii, 6, 12; 

cxxvi, 7; cxxvix, 25; cxxx *, i; 

cxxxi ^, 4, 16, 22. 
lacobus comes Marsye, de progenie 

Francorum regum xiv, 14. 
lacobus comes, vir regine, rex Si- 
cilie xiv, 16, 20, 29; xvii *, 2; xix*; 

XX * ; xxi , 1 1 , 20. V, anche Sicilia. 
lacobus Conte v. Conte, 
lacobus de Crapis v. Crapis. 
lacobus de Maiorica iv, 9, io. 
lacobus de Montagano cxlii, 33; 

cxlv, 7. 
lacobus (frater) clxxxi, 18. 
lacobus Peczo v. Peczo. 
lacobus Piczininus v, Piccininus. 



lacomino Thomasso Ixix, 152. 

lannellus comes Sore vii, 25. 

lannes v. Caraczolus. 

lannicola de Atino ex, $. 

lanny conte Ixv, 87. 

lanua, lanue xlviii, 9; 41; cxiii, 21 ; 
clxxix, 77; A. iii, 132, 8x8; lanue 
dux V. Perrinus. lanuenses xlviii , 
14, 32, 36; A. iii, 122; lanuen- 
sis populus A. iii , 1 24 ; lanuensis 
V. Innocentius IV. lanuensium 
naves xxi, 26; xlviii, 7. 

lanule rocca S. Germani xxxviii, 13, 
16, 23; 1, 9; Ixx, 17; clxxvi, 16; 
ccxxiii, 58, 63.' 

lepte, A. iii, $$6. 

leronimo conte, frate del cardinale 
de S. Sixto ccxviii, 113. 

leronimus (magister) philosofus Eu- 
fordie cxcix, 3; ccxii, 2. 

leronimus (s.), A. iii, 649, 980. 

lerosolima, lerusalem cxciii, 3; 
ccxxxiii, 18 ; A. iii, 177 ; lerusa- 
lem rex V. Ferdinandus. 

Ihesus Christus v, Chripstus. 

Udebrandus, A. iii, 235. 

Illitia ccxviii, 196. 

Incandola Antonius comes Triventi 
xc, j; xci, I. 5; xciii, 2; cv, 8; 
ex, XI; cxi, 2, 7, 13; cxiii, 12; 
cxix, 7; cxlv, io; cxlix *, 4, 6; 
clv *, 1,9, 16, 31 ; lacobus xxxix, 
4; xl, 28; xli, 20; xHx, 9, 4; 1, 6; 
lacobutius xxii, 73 ; Restaynus 
clv, 4, 17, 19, 26. 

Incoronate Corrigiarum Neapolis ho- 
spitium xxxvi, 10. 

Inde ccxviii, 218; A. iii, 555. 

Indicus de Navalos cxcii, 5. V. an- 
che Alonsius. 

Innocentius IV (lanuensis), A. iii, 
292-3, 298, 300, 302. 

Innocentius VII, A. iii, 387. 

Insule, Ysule castrum, terra e *, 3, 
8; cxi, 9; cxxviii, 7; cxxix, 19. 

Insulecta ci, 3. 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



277 



Interaque castnim cxxiii, 20. 

Imhcodìci (S. Angeli) castnim v. An- 
geli (S.) Intheodici costrum. 

lohanna I regina iii ^ 3 , 4, 21 ; iv, 
2,6,9, "» »9- Cf. A. iu, ?j, 319, 
357. 358. 360, 363, 367, 368, 369. 

lolianna II iv, 23; xtii, 5, 8, 12; xiv *, 
I ; xvii *; XX •; xxii •; xxxi *; xlvii *. 
Cf. A. ili, 392, 393. 

lohannellus de Neapoli v. Angeli (S.) 
Comes. 

lohanaes XII ( = XXII), A. iii, 353. 
Cf, A. ìli, 323. 

lohannes XXIII, A. iii, 385, 388. 

lohannes Antonius de Marcano dax 
Suesse xxii, 36; Iii, 176. 

lohannes Antonius princeps Taran- 
tinus Ili, 172. y, anche Tarantum. 

Ioannes apostolus, A. iii, 7. 

lohannes cardinalis gentis Ursine, A. 

»"» 355- 
lohannes cardinalis Tarentinus, A. iii, 

415. 

lohannes cardinalis Vitellius, A. iii, 
414. 

lohannes Colompna v, Colompna. 

lohannes Conte v. Conte. 

lohannes de Mayo ex, 3. 

lohannes de Aragonia dux, Perdi- 
nandi regis filius, Montiscasini com- 
mendatarius cxcviii, 36; ce *, 4, 5, 
22, 32; cciii *, 2, 21 ; ccxviii, 308; 
ccxx *, 3 ; ccxxii *, 26; ccxxiii, i, 7; 
ccxxxii , 4; ccxxxiiì , 3 s ; ccxxxviii ^, 
I ; ccxliii , 8. r. anche Castnum. 

lohannes dux Calabrie Renati, Re- 
nerìi regis filius xUx *, 7 ; Ixxxix *, 
I, 7, 12; xc, I, 7; xci •, 8; xcii •, 
IO; ci, 41; evi, 4; cviii •, 8, 15, 
17; cxiii, 25; cxv*; cxvi*, i, 7; 
cxvii, 6, 26, 31, 33; cxìx, 6, II, 
13; cxx, 6, 8; cxxi, 2; cxxii *, 8; 
cxxiii, I, 12, 18; cxxvi ^ 4, 5; 
cxxix, 24; cxxxi *, I ; cxxxitì, 4, 24; 
cxxxiv \ 3; cxl, I ; cxlii, 13, 24; 
cHx, 6; clxvii, 1 $; dxxxviii *, 2, 6. 



lohannes ex S. Severino comes Nur- 
sii Hi, 35. 

lohannes frater Amici cxxvii, 22. 

lohannes papa Cossa vii, 8, io, 28; 
ix •; X, 3, 7; XV, io; xvi, 6, 8 sgg. 

lohannes papa de Vallerotunda cxxvi, 
2. V, anche Cola. 

lohannes Salvalalgly v. Salvalalgly. 

lohannes Siculus comes de Venti- 
milla cxlii, 30. 

lohanni Battista (di de s.) ccxix, 19. 
y. anche representatione. 

lohanni Marcu clxxxì, 31. 

lohanni (S.) di Fyoreiua ccxix, 18. 

lohannis (S.) Lateranensis ecclesia, 
porta V. Lateranum. 

lohannis (S.) monasterium ad Car- 
bonara Neapolis xiii, io. 

lordanus de Urbe v. Colompna. 

lorgi albanese dxxxi, 107. 

losya , loxia dux Atrie xxii, 5 5 ; xxxii, 
8; cxxxvii, 16. K anche Andrìa, 
lulius. 

lovenecto chcxxi, 149. 

lovis, lupiter, luppiter, clxxtx, 43, 49, 
52, 64, 72, 76, no, 176; ccxviii, 143- 

Israel, A. iii, 556. 

Italia, Ytalia, Pr. *; xli, 14, 19; 
Ixv, 89; Ixx, 3; cxxxii, 8; cxlviii, 
12; ckvii, 8; clxx*; clxxv, 1, 7; 
dxxix, 92, 166; clxxx, 5; dxxxi, 
I4;clx<xv*, 4, 14, 20; clxxxvi, 
5; dxxxvii, 6, 7, 8; clxxxLx •, s, 
9; ccxii, 3; ccxìv, 5;ccxxxvii, io, 
11; ccxlii, 35; A. iii, 2$7, 294, 
321, 366, S70. 577, 580. 586.604, 
709, 819. 895. 897, 899, 949. Ita- 
lici, Ytalict ixxvi, 19; clxxxi. 12; 
ccxxvii, 3; ccxl, 4, 8; ccxli, 4; 
Talyano ccxlvi, 14. 

ludayca(la) clxxxi, 74, 132. 

lugurta, A. iii, $53. 

lulius, lulyus de Capua xiv, 9; xvii, 
12, 18, 21, 25; xviii *, II, 15. 

lulius fìlius loxie ducis Atri cxxxvii, 
15. y. anche Andrìa, losya. 



278 



INDICE. 



lulyanum (S.) v. Sanctum lulyanum. 
lulyanus de Medicis v. Medìcis. 
lulyanus de S. Helia cxxvi, i ; cxxvis, 

84. 
luno ccxviii, 243. 
lustine (S.) congregatio ce, 9. 

Karolus v. Carolus. 
Kassia, A. Hi, 512. 

Lama cviii, 21. 

Lancyanum cxxvi, 6; ccxxvi, 32. 

Landiczlaus, Landizlaus rex iv, 22 ; vi, 
2,4,7; vii, 7,24; vili*, 6, 7, 13, 
38; ix, 2 ; xiii *. V, anche Sicilia. 

Larione (de) Lorenzo v. Bardi. 

Lateranum, A. iii, 308; Lateranensis 
ecclesia S. lohannis cxlviii, io; 
ccxxx, 3 ; porta x, 5 ; porta sancta 
ccxxx, s; xviii, 28; xxii, i6; xxiii, 
5; A. iii, 379, 382, 389. 

Latini ccxxvii, 3; A. iii, 268. 

Latro Pons cxx, 4, 8. 

Laurentii (S.) eccl. extra menia xli, 1 2. 

Laurentius Colompna v. Coiompna. 

Laurie comes xxii, 69. 

Lenzi ccxviiii, 23. 

Leo III Romanorum presul, A. iii, 
254, 258. 

Leo IV (beaius), A. iii, 53. 

Leo IV imperator, A. iii, 255. 

Leonardi (S.) eccl. NeapoH xxi, 29. 

Leonardus Sixti IV ncpos ccix, 6, 12. 

leonina Petri vis v. Petrus. 

Leonis signum clxxix, 43, 176, 184, 
191, 196. 

Leonissa v. Loysius (de). 

Libre signum Ixiii, 2; clxxix, 46, 
112, 139, 156; cxcix, 7. 

Licze civitas clxxx, 88. 

Liecta (de) N. episcopus Mutunensis 
clxxi, 3. V, anche Nicolaus. 

Limbro (de) insula dxxxi, 30, 196. 

Lodovicus Andagavie dux, Sicilie rex 
iv, 8, 9; vii, 13, 18, 28; vili ♦, 2, 
28; xi*; XXV*, 5; xxvi, I, 6; 



XXX * , I ; xxxii *; xxxvì, 11 ; xxxvii, 
13; xxxix, 13; xlvi *, 2. Cf. A. 

»"» 35» 358, 3^. 381, 383. Lu- 
dovicus III Andagavetisis, A. iii, 

37, 392, 395- 
Lodovicus de Borsis v. Borsis. 

Lodovicus, Ludovicus Hungarìe rex 
iii, IO. 19; A. iii, 359, 3^5- 

Lodovicus imperator, A. iii, 54. 

Lombardia v, 5 ; cxii, 6; clxvi *; dxvii, 
13 ; clxix, 3. Longobardi, A. iii, 
173, 245, 252. V. anche Desiderius. 

Lordinus mangnus comestabulus xviii, 

25. 
Lorenzo de Medici v. Medicis. 

Lorenzo Loridano v. Lorìdano. 

Lorenzo Redolii v. Radolfi. 

Loretum xcix, 27; Loreti comes 

xlvii^ 16; cxci, 2. 
Loridano Lorenzo dxxxi, 170. 
Loringia, A. iii, 794. 
Loysi de missere Lorenzo v, Radolfi. 
Loysius de Leonissa xxii, 45. 
Loysius de Ossona cxxxiii, 26. 
Loysius de Sancto Severino xl, 28. 
Loysius rex xlvii, 11. 
Lucarinus conestabulus xxxviii, 25. 
Lucas de Marco xxviii, 39. 
Lucas (sir) ducis Sore secretarius 

ci xxxix, I, 14. 
Lucca clxxvi, 5; clxxix, 85, 184; ce, 

17. K anche Nicolaus. 
Luci castrum cxxiii, 21. 
Lucia (s.) cxxvii, 39; s. Lucie dies 

ccxxxvii, 5; ccxlii, 37; ccxlvii, 40. 
Lucretia domina ci, 39. 
Ludovicus Malvitius v, Maleviczo. 
Lugduni conventa, A. iii, 326. 
Luna (de) papa v, Petrus papa. 
Luparelle, Luparelli civitas cxlv, 1 1 ; 

cxlìx, 6; dv, 29. 
Lyone porta clxxxi, 172. 

Macedo v. Alesander, Philippus. 
Machomectus, Magomecht, Magu- 
mectus, clxxxii, i ; A. iii, 943 , 963. 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



279 



Mactheus Aquilanus ordinis Celesti- 
norum abbas clxxix, 6. 

Macthey de Capua cxix^ i. 

Maddalene plagia NeapoH xxx, 2. 

Magdaloni Comes xxii, 32. 

Mangni (S.) coilis vili, 14; cxxiv, 4; 
cxxvii, 89. 

Maiorica v. lacobus. 

Malacarne missere xxii, 70. 

Malaspina cxxiii, 8. 

Malatesta cxiv, 24. 

Malavolta Johannes gubernator Cam- 
panee et S. Germani cxv, 1 4 ; eius 
nepos cxv, 16. 

Maleviczo, Malviczo, .Malvitius , Mal- 
vvaì Ludovicus ex Bononia cxxiv *, 
2; cxxv, I, io; cxxvii, 7, 15, 64, 
81; cxxxvii, 22, 28; cxlv, 16. 

Malitia Carafa v. Cara fa. 

Mallglyanum cv, 5. 

Mancinus Antonius xciv, 8. 

Manerìi comcs clx vi, 27. 

Manfredus, A. iii, 290, 297. 

Manfredus de Frabiano v. Frabiano. 

Manfridonia cxxxvi , 5 ; Manfre- 
donie portus ccxlil, 27; ccxlyii, io. 

Mantua v. Amantua. 

Maracine comes t*. Franciscus. 

Marchi (alli) terra Ixxxix, 4. 

Marchia Ancone liv^ 4, 7, 11, 15; 
cviii, 5; clxxviii, 14; A. iii, 777; 
via ccxivii, ). y, anche Ancorai. 

Marco v. Lucas. 

Marcu v. lohanni Marcu. 

Marcus, Marchus comes, armorum 
conducterius prìncipis Rosscyaoi 
cxxvii, 31, 6};.cxxviii, io. 

Marci (S.) v. Sanctus Marcus. 

Margarita regina, Caroli III consors 
iv, 21; V, 42; vi*, 2, 4. 

Maria (beau), Pr. 15; Ixxvii, 18. 

Maria (S.) v. Sancta Marta de Car- 
mino, Conrigiarum, in Pnineta, 
Nova, Oliveti. 

Marianus Savellus v. Sabella gens. 

Marìnum, Marini terra ccxxxi,6, io, 1 3. 



Marinus Antonius v. Caraczolus. 

Marinus lacobi xxii, 45. 

Maritima ccxxxi, 6; Marictime via 

clx, 28. 
Mars Ixiii, 4; clxxix, 37, 38, 40, 44, 

53, 62, 72,82,87, 112, 114, 131, 

146, 194; ccxviii, 240; pyaneta 

ccxvi, 8. 
Marsilicnsis episcopus, A. iii, 684. 
Marsya xiv, 15. K anche lacobus. 
Martina ccxviii, 267. 
Martino (S.) i». San Martino. 
Martini (S.) mons v. S. Martini m. 
Martinus IV xvi •, 10; xxi, 18; xxii, 

I, 40, 52; xxiii, 19; xxxvi, 4; 

xxxvii, 7; xxxviìi, 17; XKxix, II; 

xl, 32; xli, 14; A. iii, 327, 330, 

34? ; xlii ♦. 
Martinus V xlìi, 8; A. iii, 390, 393, 

394, 399» 406, 409, 41 a, 4i3, 430- 

Martinus Sanzius v. Sanzius. 

Marzano v. lohannes Antonius. 

Massahala clxxix, 180, 199. 

Massinissa, A. iii, 553. 

Mauri, A. iii, 176, 946. 

Maynarda crypta cix, 3. 

Mayo V, lohannes. 

Mediolanum, Mediolanus clxxv, 13; 
clxxix, 77; ccxlv, 4; A. iii, 401, 
571; Mediolani , Medio! anensis 
dux (Filippus Maria) xlviii, 8, 23; 
liv, 3, 12; clxxiv, 21; clxxviii, 4; 
( Franciscus Sfortia de Actendolis) 
xcix, IO, II, 19, 24; ci, 22; cv *, 
I ; evi, 8; cviii, 5, 32; cxv, 8; cxxxi, 
24; cxli,4;cli, 89; diii *, 3, i6; 
clvi,3;clx, i;clxv, 31, $1 ; clxvi*; 
dxvii •, 3 ; A. i •; A. iii, 401, $71, 
671; (Galiaczus) clxvii, 6; clxix, 
h i^» 33. 5», 54; clxxix, 136; 
clxxx, 96; ccxxvi, li; ccxlv *, io, 
14, 20, 22, 27; Mediolanenses 
Vicecomites, Viscomitcs, A. iii, 3 54 ; 
Vicecomitis vexilla liv, 13. Me> 
diolanenses, A. iii, 524. K. aHcb$ 
Sancti Stefani ecclesia. 



280 



INDICE. 



Medicis (de) lulyanus cc»x ,25; Lo- 
renzo ccxix, 25 ; Petrus Cosine 
mangnus civis Florent. cixxx, 95. 

Melfe fiumen vii, 21; clxTciii, 31. 

Melfie dux v. Troyunus. 

Mellore lohannes xcv, 3. 

Menala ccxviii, 207. 

Mercurius dxxix, 14$, 150, X76; 
pyaneta ccxvi, 11. 

Meso (de) rocca xli, 2. 

Methosopotamia, A. iii, 180. F. a/i- 
che Edissa. 

Meulus cxxvii, 88. . 

Michael Constantlnopolitanus, Paleo* 
logus, A. iii, 325, 329. 

Michael Cossa v. Cossa. 

Michelecta de Actendolis xxii, 67. 

Mileti Comes xxii, 65. 

Mincani passus viii, 22. 

Mineanum cxxiì, 3. 

Mirabelli comes v, lacobus Antonius. 

Modanum clxxix, 77. 

Mogello Ixix, 172. 

Mola seu Traiecnim cxxxiiì, 16; clx, 
31 ; ccxxii, IO. 

Molitemo (de) Ugo xxviii, 6 ; xxxvi, 7. 

MoIIisii comitatus Ixx, 24. 

Monreale ccxviii, 293. 

Monsaquilus v. Fih'ppellus. 

Mons Aureus v. Aurei niontis comes. 

Mons Casinus v. Casinum. 

Mons Draconis v. Draconìs montis 
Rocca. 

Mons Fusculus xciii, 6; xctv, 2. 

Mons Rodoni v. Rodoni montis. 

Montaganum v, lacobus. 

Montanea, theatrum Neapol. Iii, 220; 
Montanfcè sedile clxi, 23. 

Monte alto (de) Adam Ixxv, 7, 40; 
Montisalti comitìssa xxii, 64. 

Morminus Anni cchinus xxiv, 3 ; Fran- 
ciscus xxix *, I. 

Morus Antonius notarius civ, 19. 

Moj'sex ccxix, ir. 

Murus, Rogerius de Muro v, Flu- 
marla. 



Mutìnensis, Mutunensis episcopus v. 

Nicolaus. 

Narbonensis provincia, A. iii, 358. 

Nardo clxxxi, 102. 

Navalos (de) v, Alonsius, Indicus. 

Navarre rex xlviii, 16. 

Neapolio v, Ursina gens. 

Neapolis, Neapolitana civitas ii, 24, 
38; vi, 3, 5, 11; vii, 4, 8; viii, 
41; X, 16; xii, 6; xiii, 5, IO, 14; 
xiv, 21; xvii, 4; xviii, 3, 20; xtx, 
IO, 14, 15; xxi, 6, 26, 30; xxii, 
30, 32, 38, 43, 49; xxiv, 12; xxvi, 
7; xxviii, 30, 38, 43; xxix, 3,5; 
XXX ^ 2, 6, 10; xxxi, 5; xxxtìì, 
3; xxxiv, 7; xxxvi *, 4, 5, 8, 10; 
xxxvii, 3; xxxix, 3, 8, IO, li; 
xlvii, 7; xlix, 2, 8; !♦, 7; H, i, 
3.4, 14; Hi*, 2, 3, 163; Ixix. 
4; Ixx, 7, 17; Ixxiii, 6; Ixxv, 42; 
Ixxvi, 2, 6, 15, 18; ixxix, 3, 6; 
Ixxxiv, 5; xc, 8; xc viii, 26; ci, 40; 
cxxxvi, 8; cxxxix, 5 ; cxlii, 17, 43; 
cxlv, 9; cxlix, 9; ci, 2, 7, 16; cIv, 
4, 28; clvi, 6, 7; clviii, IO, 21; 
clxi *, 2,13; clxvi ,11; clxxiii , 1 7, 
78 , 94 ; clxxxiv, 42 ; clxxxvii , 13; 
clxxxix, 2; cxciii, 16; cxciv, 14; 
ce, IO, 12; cciii, 2, 46, 49; cciv, 
6; ccvi, 7; ccvii, 5, 7; cdx, 7; 
ccx, 2, 3;"ccxv*, 4; ccxvii, 4, 14, 
24; ccxx, 4; ccxxii, 26; ccxxvi, 
35;ccxxviti, 2; ccxxix, 8;ccxxxi, 
3; ccxxxiv, I, 8; ccxxxvi, 25; 
ccxlii, 13, 25; ccxlvii, 9, 57; A. 
iii, 294, 368, 500, 537, 578; car- 
dinale de Napoli ccxviii, 97, 277, 
282, 287, 290, 292; Neapolita- 
num regnum, A. iii, 541. Nea- 
politani xix, 3; xxi, 8; xxiv, 14; 
xxvi, io; xxvii, 6; xxviii, 35 ; xxix, 
6; XXX, 8; xxxiv, 9, 14; xxxix*, 3 ; 
Hi, 5 ; ccx, 5 ; ccxHi, 1 1 ; A. iii, ^38. 
y. anche Annunciata, Carbonara, 
CarmeHtana porta, Clara (S.), Cor- 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



281 



porìs Christi, lobaniùs (S.) monast.» 
Corrigiarum platea, Eiigii (S.), Fori, 
Nova porta, Incoronate hospitium, 
Leonardi (S.) eccl., Magdalenc pla- 
gia, Montanea, Sancu Maria Con- 
rigiaruni, dello Carmino, Kidum, 
Nova anc, porta, Nutnmulariorum j 
regio, Opi, Portus. 

Necsia dxxxi, tyo. 

Negroponte, Nigripons, Nigroponte 
clxxxi^, 8, 19, 23 sgg., 47, 49, 6$ , 
81, 142, 144, 159, 166, 176, 178, 
195, aoo, 3x5; clxxxii, 4; clxxxiii, 
4 ; clxxxi V, 2,57; Porta de lu Tem- 
pio clxxxi, 1 29 ; di Christo dxxxi, 
60, 130. y. anche Qara (S.) 

Neri (de) v. Andrea Vìctorl. 

Niceferus patrìtius, A. ili, 272. 

Nicide insula xxx, 9. 

Nicolaus III, A. iti, 328. 

Nicolaus V, cardinalis Bononiensis 
lix • 6; Ixi*, i; Ixvi*, i; A. iìi, 

433» 437» 5^4, 5^» $69, 57^, 579» 
586, 591, 632, 651, 752. 

Nicolaus card. S. Crucis, A. iti, 428. 

Nicolaus Cantelmus r. Cantelmus. 

Nicolaus Comes v. Campibasci. 

Nicolaus de Calabria cvii, 32. 

Nicolaus de Lucca Mutinensis episco- 

pus, Casinensis monasterii guber- 

nator clii, 9; dxxi, 3; dxxvi, $; 

ce, 17. V, anche Liccta. 
Nicolaus de Pretamolara ccxxii, 25. 
Nicolaus Farìngnolus v, Farignolus. 
Nicolaus Pavese r. Pavese. 
Nicolaus Piczinious v. Piccinious. 
Nicolaus Taccusus v. Taccusus. 
Nidum, theatrum Neapolit lit, 215; 

clxi, 23; ccxxix, 6. 
Nigripons v, Negroponte. 
Nolanus comes xcviii, 27. 
Nolanus Raymundus v. Ursina gens. 
Nortmandi, A. iii, 168. 
Noslradompift dxxxi, 6$. 
Nova poru (Ncap.) xix, 8; xxix, 4; 

Ili, 200: clxi, 17. 



Nova arx, Novum castrum (Neapol.) 
Ixx, 12; Ixxvi, 24; clviii, IO; clix, 
19 ; clxi , 36, 67 ; clxxxvii ,13; cxciii, 
16; cciv, 6; ccxxxiv, 8; A. iii, 369, 

537- 
Nuceria evi, 4; A. iii, 379, 660. 

Nuci (le) campanine v, cam panine. 
Numidia, A. iii, $52. 
Nummularioruro regio Iii, 93. 
Nursit Comes v. lohannes ex S. Se- 
verino. 

Octinus V. Caraczulus. 

Odo armorum capiuneus iv, 11, 17, 

18. 
Olimpias, A. iii, 551. 
Olivella cxxii, 8; dxxiii, 30. 
Olye vallis cxxiii, 2. 
Opi, Ovi castrum xxxi, 8; xxxiv, 5; 

Ixxvi, 26; cxxx, 5 ; cxl, 4; cxlix*, 

2, 15; ccxlvii, 56. K. anche An- 

torilla. 
Orlaodini Giovandi Ixix, 162. 
Orpheus ccxviii, I5a 
Ortona, Orione xxii, 72; cxix, 7. 
^ V. anche Franciscus, lacobus. 
Ortoni portus cxvii, 36. 
Ossona r. Loysius (de). 
Ostie porta ccxlvii, 48. 
Ovi castrum v, Opi. 

Pactula Franciscus de Gayeta xxxii *, 

I. 
Padua cxii, 7. 
Paleologus v. Michad. 
Palglya (la) flumen ccxii, 7. 
Palombare casale cvii, 29. 
Paludes Ixx, 25. 
Pandolfdlus xiv, 26, 36. 
Pandonus, Pannonus Frandscus \>- 

nafri comes xlvii, 16; Hi, 34;cii, 

2 ; Galyaczus IxxxviH, 4; cxlv, 7 ; 

civili, 26; clix, 2$. 
Pannonia, A. iii, 172. 
Pannonus v. Pandomis. 
Pantano (lu), Pantanum xcvii, 8; 



282 



INDICE. 



cxxvii , 80; Pantani pons xcvii, 6. 
Parìdis iudictum cxlii, 40; clviii, 5. 
Parisìi» Parìsium clxv, 7; clx&ix, 85; 

Parìsiensis scola, A. iii, 283. 
Parma clxxix, 77. 
Paschale (missere) ccxviii, 309. 
Pater sanctus cxxix, 19. 
Paulellus Scallonus v. Scallonus. 
Paulus II cxlviii *, 5; clii, 6; dx, 

22; dxìx, 21; clxxiii, 71; clxxv, 4; 

clxxvi, 3; clxxxv, i; clxxxix, 21; 

cxcv *, 3 ; cxcvi, 3, 15 ; cxcviii, 38. 
Paulus Paulinus ex, 19. 
Paulus Petrus de Aquila cxi, 21. 
Paulus (s.)f A. iiì, 96; Pauli con- 

versio cxxxviii, 11; clxxiv, 19. 
Pauli (S.) porta Rome clx, 26. 
Pavese Nicolaus xcv, 4, $. 
Peczo lacobus de Roccasicca Ivi, 6. 
Pedegrocta xxix, 8. 
Pedemons, Pedimons, Pes mons ca- 

strum, villa xxxvii, 4; xxxviii,4, 

6, 7, 29; xcv, 6; ci *, 5, io; cii, 

12, 15; civ, 3, $;cx% i;cxi, 3,8. 

K anche Ciccus. 
Penna (de) Honufrius xxii, io, 24. 
Penthecosta ccxix, 15. 
Pentena cv, 7. 
Penteria cxxiii, 13. 
Pera Ixv, 13. 

Perrinus lanne dux, A. Hi, 132. 
Perusium vii, 16; xxiiì *; xliv, 7; eli, 

40; clvii, 15; civili, 25; Pero- 

sini pedites xxxviii, 8. 
Perseus ccxviii, 168, 170. 
Persiduro clxxix, 78. 
Peschy SoUori, Solluri castrum cxi, 

19; cxxi, 6; cxxviii, 18. 
Pesclarum castrum xciv, 3. 
Pes mons v, Pedemons. 
Petri (mastro) Albanese clxxxl, 116. 
Pctro (S.) in Vincola v. San Petro. 
Petrus Aragonensis, A. iìi, 331, 

333, 340. 
Petrus cardinalis S. Marci de Vene- 
tiis cxlviii, 3. V, anche Paulus IL 



Petrus Cari cxxvii, 87. 

Petrus de Texa v. Texa. 

Petrus Mediolanensis ducis legatus 
lii, 178. 

Petrus de Luna papa vii, 5 ; xv, io; 
xvi, 6. 

Petrus (s.) i, 7, 16, 17, 27; Ixi, 43; 
A. iii, 51 , 96, 993 ; Petri (beati) 
cathedra, A. iii, 217; cimba, navi- 
cula XV, 5; A. i, 21; A. iii, 91; 
leonina vis i, 16; patrimonium, 
A. ili, 522,697; successores, A. iii, 
284, 373, J22, 871. 

Petrus Tartarus abbas vi, 8. 

Petrutiis (de) Antonellus cxciii, 17. 

Petulia v. Flacchas. 

Pevi Ixix, 70. 

Phare de Thamar, A. iii, $$4. 

Phebus ccxviii, 237. 

Philippus dux Burgundie, A. iii, 439. 
V, anche Burgondia. 

Philippus Macedo, A. iii, 552. 

Picanus Antonius ex, 19. 

Piecininus, Piczininus, Piczolinus la- 
cobus lii, 180; xcix, 8, 16, 21, 25; 
ci, 16,23, 33; cv, 7; cviii, 7, 15, 
18; cxvi, I ; cxvii *, 6, 14, 15 , 27, 
33, .36; dvì •, 2; clvii, 2; civili *, 
7. I5> 23, 25, 27; dix, 21; clx% 
4, 14; A. iii, 603, 6$7 662, 674, 

771 » 775, 779, 840, 861 ; Nico- 
laus xliv, 6; lii, 180. 

Picenum agrum. A, iii, 524. Pi- 
centes, A. ili, 539, 677. 

Pictagoras 1 :xv, 17; A. iii, 102, 470, 
484; preceptum, A. iii, 649. 

Piczininus, Piczolinus v. Picdninus. 

Pilliczonus cxxv, 9. 

Pipinus, A. iii, 163, 237, 241, 243. 

Pirrus Thomaeellus v. Thomaeellus. 

Pisa ckxix, 141, i$8, 185; Pisa- 
rum portus ccxli, 8. 

Piscaria cxci *, 2; Piscarie mar- 
chio lii, 26; cxlv, i^; exci, 2. 

Piseium signum clxxix, 76. 

Pius II Ixxxii •; Ixxxvi *; ci, 27; dx. 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



28j 



$; cxiy 32; cxiii *, 3; cxxxix *, 
i; cxlvi, X, II sgg.; clxxiii» 70; A. 
i*; ii*; ili*, 455. ^^x, 633, 65$ 

5gg-» 721. 
Placentia clxxix, 141, 158. 

Plagi e portus Rocce montis Dragonis 

Ixxxix, ). 
Po (lu) ccxxviìi, 12; ccxlii, )2. 
Polonas, A. iii, 171. 
Poloponnesi, A. tii, 961. 
Pompeus Gneus, A. ili, 16$. 
Ponscurvuscxxx, 18; dvti, 5; clxxiii, 

69, 86; dxxvit, 22, 24, 27; ce, 23; 

Pontiscurvi via cxxviii, i $. T. ofi- 

che Thoma. 
PoQS Latro v. Latro. 
Ponzanus Augustinus xxviil, 37. 
Ponzi insula xlvìii, 12. 
Populum cv, 4; Populi Comes cv, 

4; evi, 7. 
Portuensis episcopus v. Guydo. 
Portus, thcatnim Neapoli lii, 21 1; 

dxi, 21 ; Porti sedilia xxix, 4. 
Poste lacus ccxxxvi, 26. 
Posterule pons ex, 18. 
Pratuslongus cxxvii, 37. 
Presenzani castrum xcii, 9. 
Pretamolara v. Nicolaus. 
propheta ccxxvii, 29. 
Prosperus dominus xcvi, 5. 
Provincia, A. ili, 794; Provincie 

dux clxv, 23. 
Ptolomaida, A. ili, 177. 
Populi fons cxlv, 3. 
Puteolum XXX, io. 
Pyano de RipoU Ixix, 14, 153, 163, 

166. 



Racta (de) Balthassar comes Caserte 
et Alessani atque Caiatii xxii, 42. ' 

Radolfi, Redolfi Lorenzo Ixix, 2K, 62; 
Loysi Ixix, 62. 

Radolfìus comestabulus cxxvii *, 2, 
IO, 23, 27, 28, 44, 50, 60, 73. 

Ragoaenses v. Aragona. 

Ranerius , Renatu$, Renerios rex xlvii, 



io; 12; xlix % 4; U ^ I ; 4; Inxvii; 

lì; lxx.xix, 2; xcix, 9; cxt, 30; 

cxiii, 22; A. lii, 15, 19, 27, 30, 

37, 107, 123, 138, 143, 139. 
Rapidi porte civ, 9; ccxxiii, 68, 71 ; 

storzie civ, 7; 
Rassciani, A. lii, 959. 
Rassia, A. ili, 57$. 
Ravendensis cardinalis v, Grecus. 
Ravenna, Ravenda dxx, 7; clxxiii, 

63; dxxix, 18$. Ravennas exar- 

chatus, A. iti, 252. 
Raymundus princeps Salemitanus lii, 

17}. 

Raynaldus de Aquino comes Terre- 
nove xxii, 63. 

Redolfi V. Radolfi. 

Renatus Andagavensis , A. Ut, 417, 
426, 475, 488, 500, 503, 506, 516, 
$21, $35, 616, 630, 669, 685,686, 

7 «7» 749» 757» 77©» 77^, 787. 7^9» 
790, 792, 797, 800, 829, 857, 838, 

848, 859, 862, 902. 

Renatus rex v, Ranerius. 

Reo (lo) clxxxi, 77, 165. 

representazione de s. lohanni Bat- 
tista ccxviii, 289; de un mira- 
colo v. Cbripsttis; de la storia 
de s. Susanna ccxviii, 99. 

Restaynus v. Incandola. 

Reticosum xxxviit, 21. 

Riccardis (de) Franciscus de Ortona 
xxii, 72; xxviii, 6, 20. y. anche 
lacobus comes de Ortona. 

Riczius, Ritius lannoctus peditum co- 
mestabulus xli, 20, 22, 26; 1, 8; 
lii, 32S. 

Rìete ci, 23. 

Rinaldus Santius v. Santius. 

Ripoli V. Pyano. 

Riola xcv, 4, $. 

Ritius V, Riczius. 

Robertus filius Gismundi Arimini 
dom. clxxviii, 9. 

Robertus rex ii, 2; iii \ 2; A. iii, 
318, 347. 



284 



INDICE. 



Rocca Gaglielmì, Gulielmi cxxn, i8; 

ci vii, 6. 
Roccasicca vii, 21; viii, 7; Ivi, 6; 

cxxiv, 3; cxxx, 17; cxlv, 14: cxci, 

3. F. ancb$ Peczo. 
Rocellay Giovandi Ixix, 175. 
Rodoni mentis terra cxxxiii, 22; 

cxxxv, 9. 
Rogerius comes v. Flumaria. 
Rogerius Gaytanus v. Gaytanus. 
Rogeronus comitis Celani fìlius dxxiii, 

7, 35. K attche Celani castrum. 
Roma, Romana civitas, Urbs i, 15; 

ii, 26; vii, 9, io; vili, 58; X *, 

2, 4; xi, 4; xiii, 6; xùi, 52; xxiii, 

3, 4; xxviìi, 24; xxxviii, 20; xli, 

11, 12, 13, 17; liv, ii;lviii, IO, 
12; Ixi, 5, 38; Ixxxiv, 8; Ixxxv, 
9; ci, 28; cv, 2; cxiii, 5; cxxxii, 
12; cxxxix, 2; cxlvi, 2, 4, 9, 16; 
cliii, 6; clxxv ^ 3, 5; clxxix, 185; 
clxxx, 134; dxxxvi, 20; dxxxvii, 
5; dxxxix» 25; cxcvi, 4; cciii, 2, 

12, 30;ccvi, 5, 35;ccvii, 21; ccxii, 
17; ccxv, 7; ccxviii *, 2, 3, 291, 
293, 305*, ccxxiii, 30; ccxxviii, 6; 
ccxxxi *, 30, 33,62; ccxxxix, 4, 
13; ccxlvii, 48, 49, 52; A. iii, 
293, 306, 389, 549, 689. Rome 
prefectus Iii, 177. Romani, Ro- 
mani cives, Romanus populus i, 
II, 17; X, 14; xliii, 5; xliv, 3, 
6, 8; xlv, i; Iviii, 9; ci, 29; 
dxxi, io; clxxv, 2; cxcviii, 31; 
ccxxx, 4; ccxxxi, 33; A. iii, 372, 
676; Romani nobiles cciii, 14. 
Romana Ecclesia , cxdvii, 22 ; 
cxclviii, 28; ccxxxvi, 22; A. i, 34; 
A. ii, 7; A. iii, 17, 28, 158, 173, 
197, 200, 26S, 309, 315, 341, 34B, 
404, 420, 479, 497, 520, 610, 701, 
994, 1031, 1043; Sedes, A. iii, 
34, 40, 45. 48, 109, III, 150, 182, 
201, 203, 208, 209, 221, 225, 242, 
249, 260, 279, 282, 291, 335, 339, 
357, 428, 443. 446, 585, 808, 813, 



830, 929, 9^> 994, 1002; pars 
scismatis, A. iii, 384; Romane 
partes eli, 16; Romanorum im- 
perium, A. iii, 261, 561; rex i, 
24; Romanus pontifex, preses, 
presul, A. iii, 70, 205, 255, 269, 
280, 320, 322, 34S, 432, 581,9^, 
990, 1015, 1021. V. onchiLau- 
rentii (S.) ecclesia, Pauli (S.) porta, 
Petrus (s.), Romea ripa, S. Petri 
basilica, S. Petro in Vincola, Ti- 
ber, Transtiberim. 

Romagnola regio, que Flaminia di- 
citur clxxix, 185. 

Romangnolus conestabulus csxiv, 7. 

Romea ripa xliii, 26. 

Romulus, A. iii, $48. 

Ronca Ixxxix, 172. 

Rosscyani princeps Ixxxviii *, i; 
Ixxxix, 5; xc *, i; xciv, 11; 
xcvi *, 3, 5; dii, 18; civ, 12; ex, 
IO; cxi, i; cxviii, 6; cxix,9, 13; 
cxxi, 2; cxxii,4;cxxiii, io; cxxvii, 
32; cxxxi, 6; cxxxiii *, 2, io; 
c^cxx^n *, 2; cxli *, i; cxlii *, 2, 
iS; cciv*, 3; ccxxxiv, 5, 9, 11. 
V, anche lohannes Antonius de 
Marzano, Suessa. 

Rose (ddle) moczone (Capue) cxl, 7. 

Rotunda vallis xxxviii, 37. 

Rovenzano Ixix, 168. 

Ruberti vallis cxxiii, 4. 

Sabaoth deus ccxxxiii, 19. 

Sabella gens v, Honorius IV. Sa- 
vellus Marianus de Urbe cxlv, 8. 

Saboe, Saboye dux clxix, 50, 55. 

Sagictarii singnum clxxix, 42, 76. 

Salemum Ixx, 22. Salenntanus ar- 
chiepiscopus cciii, 5 ; princeps Iii, 
174; ccxxix*; ccxlvii, 52. 

Salomon, A. iii, 7^, 557. 

Salvalalgly lohannes eli, 18, 27, 34, 

55, 44, 51, 53, 58, 77- 
Salvator, A. i, 31; A. iii, 3, 9, 97, 

472, 945- 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



18 



Samuel, A. ni, 411. 
San Casscyano v, Casscyauo. 
Sancta Maria Conrigiarum ciii, i). 
Saacta Maria de Olivete k^xviii,4. 
Sancta Maria in Pruneta kix, ij. 
Sancta Maria Nova Ixix» 14;. 
sancta porta v. Lateranuni. 
Sancte Marie de Carmino campanarii 

liviii, 40; sperone xxxiv, 7. 
Sancti Francisci card, v, Franciscus. 
Sancti Martini mons clxxi, $. 
Sancti Petri basilica in Tuscia, trans 

Tiberim cciii, 26; ccxxxi, 5$, 37. 
Sancti Petri ecclesia (Vat.) x, io; Ixi, 

8 ; dxxxvi , 20 ; ccxviii , 9 1 •; pala- 

tium cxciv, 4; pons Ixi, i). 
Sancti Petri in fine castrum, terra v, 

19; xxxviii, 22; xlì, 21; ci, 8; 

cxxxiii, 26; ccxx, 7. 
Sancti Stefani ecclesia Mediolani 

ccxlv, 4, IO. 
Sancto Francisco clxxxi, 61, 66. 
Sanctum Apolinarìum, Apollinarìum 

cxxxi, li; ccviii, 5. 
Sanctum Castrense v. Castrense. 
Sanctum Georgium cxxxi, 12; ccxxii, 

Sanctum Germanum vii, 19. 25; vili, 
16, 26, )9; ix, $; xi, 2; xxxviii, 
n, 16, 2}, 34, 38,4i;xl, 30; 1, 
7; Ix, i8;xci, 9, ii;xcii, 4;xcv*, 
1; xcvii *, I, 12; ciii, 6; cìv, i, 
^ 8, 15; evi, IO, 20; cvii % 6; 
cviii, 29, 53, 39; cix, 7; cxiv, 9, 
IO, 17; cxv, 14, x6; cxviii, 5; 
cxxiv •, 2, $ ; cxxv *, 3, II ; cxxvii, 

6, 7. ìOt 33. ?«. 40, 47. 49» SL 63, 
82, 85 ; cxxviii, 1 3 ; cxxi, 21 ; cxlv, 
18; diii, 5 ; dxxiii, 76, 81 ; dxxvi *, 
2, 13, 17; dxxvii, 4, 19, 21, 22; 
cxciv, 4; ce, 13, 26; cciii, 31, 34, 
J5. 58, 44, 47; ccvi, 34; ccxiii, 14; 
ccxxv, 1 3 ; ccxx, 9, 11 ; ccxxii, 4, 

7. 8, 16, 18, 23; ccxxiii, 57, 59; 
ccxxv, 8, 14, 17; ccxxvi, 24; 
ccxxiii *, 2, 6, 14; ccxxxvtii, 2, 7; 



S. Germani capitaneus cxdv, 3; 
ecclesia S. Germani ccxv, 13; gu- 
bemator v, Malavolta. Germa- 
nenses ci, 6; ciii, 11 ; evi, 11 ; cviii, 
35; cxiv*; cxviii, 3; cxxvii, 15, 
65. y. anche lanule rocca, San* 
zius. 

Sanctum Herenum castrum regium 
Ixx, II. 

Sanctum lulyanum clxvi, 7; ccxvii, 
14. 

Sanctum Severinum xl, 28; Hi, 35; 
ci, 41; abbas ce, 30; comes 
xviii, 30; monasterium ce, io. 
y, anche lohannes, Loysius. 

sanctus annus ecxxx. 

Sanctus Helias, Sancti Helie castrum 
xxxvii, 7, 21, 54, 38; xd, 7; xcii, 
8; xcv, 2; xcvii, 4, 9; ci, 14, 16; 
eiv, 16; cvii *, 1,8; cviii, 33; ex, 
19; cxiv •, 5, 20, 23, 29; cxxi*, 
4; exxii •, 3, 7; exxiv, 8; cxxv*, 
5, 9; cxxvi *, i; cxxvii •, 3, 9, 17, 
45, 46, 5J, $5,61,68, 74; cxxvui, 
12; cxxix*, 4; cxxx, 23; cxli *, 

5, 7. «o. U. 3$; dxxiii, 29, 79; 

ccxxii, 5; ccxxv, 19; A. iii, 1047; 

planities v, 9. F. anche lulyanus, 

Truca. 
Sanctus Marcus de Venetiis cxlviii, 3; 

Marci (S.) dux Hi, 179; thesau- 

rum ccxivii, 3. F. anche Petrus 

cardinalis, Venetia. 
Sanctus Petrus in Montem ccxin, 14. 
San Martina (de) ecclesia Ixix, 130. 
San Petro in Vincola (cardenale di) 

ccxviii, 93, 275, 293. 
Sangri castrum exix, 12, 16. 
Sanguine (de) Simon cv, $. 
Sanguinis castrum cxix, 4; cxxxi, 

16: cxiv, 4; ccxxvi, 34. 
Sanmarci dux xcix, 6. K. anche San- 
ctus Marcus. 
Santilla Antonius marchio Cutroni Iii, 

179. K anche CultronL 
Sanxitts, Sannis Bemardus de Saocto 



286 



INDICE. 



Germano Ixx, 17; Martìnus Ixx, 

16; Rinaldus 1, 8. 
Sarlum xcviii *, 28. 
Sarni comes xxii, 4|. 
Sarraceni cxiv, 24; A. iii, 174. 
Sassones, A. iii, 169. 
Satana, A. iiì, 223. 
Saturnus Ixiii, 4; clxxìx, 73, 107, xii, 

114, 131, 194; «cix, 9;ccxvi, 5. 
Savellus Marianus v. Sabella gens. 
Savum, A. iii, 948. 
Sculaminì, Scaliminl (de) insula» ysula 

clxxxi, 36, 40; cxxxxi, 196. 
Scallonus Paulellus xxxii, 3. 
Scanni castrum cxxx, 3. 
Scavonya, Sclavonia clxxix, 77; clxxx, 

75- 
Schiareo clxxxi, 42. 

Schyacti clxxxi, 194. 

Scibicreri, Sciviczeri Theotonici ccxl, 

5; ccxli, 2. 

scisma in ecclesia Dey vi, 12; A. iii, 

Sciviczeri v. Scibiczeri. 

Sclavonia v. Scavonia. 

Scopolo clxxxi , 42 ; Scopuli clxxxi, 
194. 

Scalini insula seu civitas ccxxvii, 6. 

Scylla clv, 3. 

Sedes prima, A. iii, 450. 

Sena, Senis, Senarum xcix, 18; ci, 
27; cxxxix •, 2; cxlvi •, I ; clx, 14, 
I7;clxix,4. Scnensis cardinalis 
V. Eneas, Eugenius IV. Senenses, 
A. iii, 603. 

Sera dxxxiv, 9. 

Servius, A. iii, 549. 

Severinum (S.) v. Sanctum Se veri - 
num. 

Sforzia de Actcndolis de Cutingnola 
vii, 17; viii, 5; ix, 13; X, 14; xiii, 
7; xxii, 28; xxiii *, I, 14; xxvi *, 
i; XXX, 4; xxxiii, 2; XXXV, 3, 5; 
xl •, I, 3, 25; liv, I, II; clxvii ♦, 
3; clxxiv, 22; A. iii, 400, 524, 
571,671. r. 0/1^/;^ Mediolani dux. 



Sicilia, Trinacria vii, 7; xxxviii, 14; 
CCXX.XÌX *; ccxlvii, 21 ; A. iii, x $, 24, 

27. 42, 138, 142» 157. 175» 2CK), 

287, 331. 346, 476, 482, 499, 541, 
608, 609, 625, 666, 690, 793 ; Si- 
cilie castellanus v, Filippus; ren- 
gnum, Pr.; ii, 3; v ♦, 2; xxii, 
31; Ixx \ 4; Ixxvi, 30; ccxxxxix; 
A. iii, 15, 24, 27, 42, 138, 142, 
157. 200, 287, 308, 310, U4, 3171 
338, 346, 476, 482, 499» 534, 541 , 
608, 609, 625, 666, 690, 793; rex 
xiv, 17; clxix, 2; clxxxv, 12; 
clxxxvi, 23; clxxxvii, i;cxciii, 3; 
ccxxxiii, 3 ; V» anche Ferdinandus, 
lacobus Comes, Landicziaus, Ludo- 
vicus. terremotus Ixx *. Siculi 
ccxxvii, 3; Siculorum novitas 
(vulgo «i Vespri»), A. iii, 330. 

Silvestrus armorum conducterius co- 
mitis lacobi Piczinini clviii, 22. 

Simacus papa, A. iii, 94. 

Simon de Sanguine v. Sanguine. 

Singnoria di Firenze ccxix, 18. 

Sinpinas Angelus Cato v, Cato. 

Sio clxxxi, 45, 46. 

Sixtus IV cxcvii *, 7, 16, 17; cxcvìti, 
26; ce, 2, 15, cciii \ 3, 16, 19; 
ccv, I ; ce vi • , 6 sgg. ; ccix •,3,6; 
ccx **; ccxviii, 90, 9$, 247, 262, 
282, 283, 286; ccxxiv, 3; ccxxviii, 
6; ccxxx *, 2; ccxxxi, 16, 19, •31, 
39, 40, 46, 52, S5. 62, 65; ccxxxvi, 
21; ccxxxix *, i; ccxlvìi, 49. K 
anche Franciscus card. S. Francisci. 

Sixtus (S.) cxcv, 26. Sixti (S.) car- 
dinalis ccxviii, 6, 93, 98, IDI, 113, 
261, 271, 279, 283, 287, 288, 295, 
295; ccxxiv*. 

SoIIori castrum v. Peschy. 

Somma cxli, 21. 

Sora, Sore civitas vii, 26; ex, 13; 
cxi, 15; cxv, 2, 9, 13; cxxix, 19; 
d, 3; clxxiii, 31, 61, 68; ccxxvi, 
27; Sore Comes v. lannellus; 
ducissa ccxlvii *, i ; dux Hi , 31; 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



287 



Ixxxix, 6, I); xcii, 7; xcvi,4; e ^ 

I, 9; cii, 7; cìv •, civ, I, cv, 9; 

evi, 7; ex, 9; cxi, ij; cxiv, 2; 

cxviii, io; cxix, 9, 14; cxxiii 2, 

), 5, 12; cxxvi, 8; cxxvii, 5, il, 

78; cxxviii, 9; cxxviiii, 18; cxxx, 

2; cxxxi, 2; cxli, 16; cxliv, 2; 

cxlv, I); cxlvii *, }» 6, io; clxxni, 

46, 47, $6; clxxxix, i; ccvii ^ i; 

ccxxii, 19, 25; flumen cxxviii, 

19. Sorani cxi, 16. 
Sonno (de) v. lacobus Antonius. 
Sortingnano Ixix, 14. 
Spicula Antonini xxxviii, 4. 
Spoletum ce, 15. Spoletani, A. iii, 

662. y. anche Gentile. 
Squillaci comes xxii, )6. 
St;tbia v. Castrununaris. 
Stefani (S.) ecclesia v. Sancti Stefani. 
Stefanus notarius cxxvii, 79. 
Stefanus (S.) di, 47. 
Sudari! demonstratio Ixi, 7. 
Sueco (de) insula cIxkxi, 41. 
Suessa, Suexa xc, 2; ciii; 19; civ, ii; 

cxx, 6; cxxi, 3; cxxxi, 6, io; 

cxxxiii, 8, I); cxxxiv, 5; cxli, 

i; cxliii *, I. 5; d, j; dx, 31; 

ccxxii, 24; ccxxiii, i; ccxxxi, 4. 

Suesse, Suessanorum dux vi, io; 

xviii, 30; xxxviii, 30; xlvii, 16; 

xlviii, 18; cciv, 3. y. anche lohan- 

nes Antonius de Marcano, Ro- 

scyani princeps. 
Sulmo, Sulmonis civitas xcix, 27; ci, 

17; cv, 5; cxxiii, 15, ij; cxxx, 2; 

dviii, 20, 21; Sulmonis via 

ccxxvi, 33. 
Summe castrum ci, 39. 
Surrentinus episcopus cciii, 5. 
Susanna v, representattone. 
Suyum castrum cxxxi, 13, 14. 
Symonecta gentium Ecclesie condu- 

cterìus xcviii, 19. 

Taccusus Kicotaus ex, 20. 
Tallacoctìom, Tallacoezum, Talla- 



cotium d, 18, 19; eii, 14; cv, 3; 
cviii, 23; cxv, 13; clxxvi, 27. 

Talyano v. Italia. 

Taranturo, Tarentum xxi, 17; Ixxxiv, 
3. Taranti cardinalis v. lohannes 
card.; princeps xviii, 29; xxii, 
74; xlviii, 17; Iii, 173; Ixxx, 23; 
Ixxxv, 7; Ixxxvii, i; xciii, 5; xaviti, 
7; cviii, 19; ex vii, 28; cxxxvii*, 4; 
A. iii, 758; prineipatus xxi, 21. 

Tarcinale clxxxi, 73. 

Tarentum v. Tarantum. 

Tarracena, A. iii, $32. 

Tartarus v. Petrus. 

Tauri signum dxxix» 156, 17 j, 179, 

195. 
Tempio (porta de lu) v. Negroponte. 

Tenito dxxxi, 27. 

Teramum Aprutii, Therami civitas 
dvi, 5; dviii, 24; ccxxvi, 32. 

Terellena viii 15. 

Terelli Dominicus xcv, 4. 

Terodi, Theroculi castrum xci, 4; 
civ, 6; cxxx, 31. 

Terre Laboris provincia xxii , 29 ; ixvii , 
6; Ixxiv, 7; Ixxxviii*, 2; exvi, 
2; cxx, 3 ; ci, 2; dxvi, 12; dxxix, 
i$9; ccxxiii, 31. 

Terrenove comes v. Raynaldus de 
Aquino. 

Terreursare cxvii, 6. 

Teucri v, Turchia. 

Texa (de) Petrus regius consiliariub 
dxxi, 34. 

Thamar v. Pbare. 

Theanum Ixx, 22; Ixxx, 15; xc, 2; 
xcii, 6; xcvi, 2; cxlii, 29; ccxx, 
7; ccxxvi, 34. * Theanensis cardi- 
nalis cexxiv, 5. y. anche Font» 
Populi. 

Theotonici cxi vi, 5. y. anche Sci- 
biczeri. 

Theramum v. Teramum. 

Theroculi castrum v. Terodi. 

Tholomeus dxxix» 200. 

Thomacdlus Bonifatius f^. Bonifatius 



2ȏ 



INDICE, 



IX; Henrìcus vii, 24; Pirrus 

xxxvii, 3; 6; xxxviii, 5; xli, 25; 

Ivi, ?. 
Thoma de Pontecurvo vìcarius Ca- 

sinensis clxxvii, 22, 26. 
Thome (S.) porta cciii, 36. 
Thomasi schyavo clxxxì, loi, 104, 

106, 109. 
Tiber x, 6; Ixi, 22; cix, 5 ; cxlvt, 9; 

ccxit, 17; Tiberìs porta xltii, 26. 
Tiborim lix, B. 
Tiburtina civitas Iviii *, 6. 
Tigrim, A. iii, 179. 
Tirellarum castrum cxxvii, 86; cxlv, 

12. 
Tito (misser) ccxvii, 244. 
Tolfa clxxviii *, 4. 
Tolìberno xciv, 4. 
Toreti vallis ccxxvi, 27. 
Traiectum, Trayectum v. Mola. 
Transtiberim xliv, 7; dx, 25 ; ccxxxi, 

3 s ; Transtiberis ecclesie x , 1 1 . 
Traverso (de) missere Alberto ccxviii, 

iij. 
Treccnsis v. Urbanus IV. 
Tricalche comes xxii, 61. 
Trìnacrìa v. Sicilia. 
Tripolini ccxxxvi, 27. 
Tristanus clx, 2, io. 
Triventi comes xc, 5; xci, i, 5. F. 

anche Incandola. 
Trivisium sive Campanea mangna 

clxxix, 159. 
Trocta Amonius cviii, 31. 
Tronto (lu), Tronti flumen xcix, 13; 

clxxvi, 25; clxxviii, 14. 
Troyanus dux Melfie Hi, 179. 
Troye comes xìv, 21, 
Truca, Trutà Amonius de S. Helia 

cxiv, 24; cxxv, 9. 
Tummulillis (de) Angelus v. Angelus 

de S. Helia. 
Tunicensis v, Abraam. 
Turchia clxxix, 184; clxxxii, i ; 

clxxxiii, i; Gran Turcho, Man- 

gnus Turchus, Teucrus, Turchus 



Ixiv, 9; Ixv, 9, 86, 89; Ixvì, 6; 
cxlvi, 4; cxlviii, 15; dxxxi *, i, 
8, 24, 29, 32, 3S,47>48, $1, S5. 
57, 64, 72, 75, 80, 83, 89, 90, 92, 
93, 117, 118, 123, 125, 127, 135, 
138, 141, 142, 143. IS9, 177» ^13; 
clxxxii •,14, clxxxiii •; clxxxiv *, 
36; clxxxv*; clxxxvi*; dxxxix*, 
15; ccx •; cc^xvii, 2. Teucri, 
Turchi, Turci Ixxxiv*, 2; Ixxxvi, 
5; cxìii, 16; clxxiv, 61; cxxxix, 3; 
cxlvi, 6; clxxxi, 43, 67, 87, 96, 
98, 119, 120, 122, 148, 150, 154; 
clxxxiv, 6, 13, 16, 29, 33, 38; 
ccx, 2; ccxxvii *, 4; A. iii, 575, 
681, 690, 820, 822, 885, 900, 905, 
909, 914, 922, 941, 960, 966, 971. 

Turris Capue Ixxxix, 13. V. anche 
Gipua. 

Turris Garilani cxxxi, 14. V. anclje 
Garilanum. 

Tuscia V, 5: xi *, 4, 9; xìii, 6; 
xxiii, 3, 15; Ixix, i; clxvti, 13; 
clxxiii, 4; clxxix, 141, 158; cciii, 
26; ccxii, 6; ccxxxi, 36. 

Ugo V. Moliterno. 

Umbri, A. iii, 677. 

Ungaria v. Hungaria. 

Urbanus IV, Trecensis, A. ili, 302. 

Urbanus VI, A. iii, 373, 377. 

Urbanus comes socerus Gisroundi 
Arimini dom. clxxviii, io. 

Urbanus papa vi, 13; vii, i. 

Urbini comes cviii, 22, 41; cix, 8; 
ex, 6; cxi, 4, 9, 17, 23, 26; cxiv, 
I, 2, 9; cxv*, 6, 12; clxxx, 20, 
24; ccxxxi V*, 3. 

Urie, A. iii, 557. 

Ursina gens, domini de Ursinis ci, 
3 3 ; A. iii , 3 s 5. Ursinus cavalertus 
xcviii, 20; clxxiii, 41; clxxviii, 13; 
cciii, io; cardinalis Ixxxv, 2, 5; 
ccxviii , 97 ; V, anche lohannes car- 
dinalis; Giafì zxii, 47; lohan- 
nes de Urbe v, 12; Margarita 



NOMI PROPRJ E COSE NOTEVOLI. 



389 



cocviii, 267; Napulio, Ncapolione, 
Neapalìo cxxìx» 2X,2j; cxxx, 16;' 
cxxxi, 18; clxxviii *, 3; Paulus 
vii,{ 16 ; vili , 4 ; xi , 2 ; xii , 5 ; xviii , 
io; Raymundus Nolanus palati- 
nus Comes xxii, 34. Ursinorum 
terre ci» 20. 

Vaccachyanula Franciscus xxvii, 9. 

Valdelsa Ixix, 11. 

Valdi oppidum, A. iii,^66o. 

Vallis lucis ex, 17. 

Vallis rotonda xxxviti , 3 r ; cxxiv, 8 ; 
cxxvi, 3; clxxi, 6. Vallis rotundc 
castra xci, 5; cxxx, 37. V. anche 
Cola, lohannès papa. 

Valseranum , Valzeranum clxxiii *, 
4, 5, 33, 44; cxv, 15; cxxxiii, 4. 

Vangnara (lu ponte de) clxxiii, 80. 

Vecchyum Brachium v. Bracliium. 

Vellovedcre xxix, 8. 

Vcnafrum, Vcnafri civitas, Venefrum 
xxxviii, 5$; Ixxx,3i; xciii, 3; xciv, 
3, 6, 13; cii *, 3 bis; cii, 11; 
cxi, 14; cxix, 15; cxxvii, i$,45, 
73, 78; cxxviii, 15; cxxxiii, 16; 
cxlv, 3; ci, 3; clv, 33; chi, 3; 
clxvi , 8 ; ccxxvi ,34; Venafri Co- 
mes lii, 35; V. am;/;f Pandonus ; 
passus viii, 33. Venafrani xciv, 8, 
13; cii, 3, 7. 

Vendelgiyata Ixix, 15. 

Veneri missere lacobu de Venctia 
dxxxi, 173. 

Venctia, Vcnetiis, Venetonim civitas 
cxlviii, 3; dvìi, 16: clxxv, 9, 13.; 
dxxix, 78,85; cl3cxxi, I73;ccxxvii, 
6; ccxxviii, 12; ccxlii, 39; ccxivii, 
13, 16; Venetie, Venetorum car- 
dinalis xxii , 5 ; classis ccx , S ; do- 
minatio cKxxv, 3,13: duxccxxviii, 
13; ccxlii, 39; ccxivii, 18, 35; 
exercitus cxcvi ,17; oratores , A. 
111,767; portus ccxivii, 15. Ve- 
neti liv, 12; cxxxix, 4; dxvii, 9, 
1 5 ; clxix ,25; dxx , 7 ; clxxviii , 1 7, 

«9 



29; clxxx, 45; dxxxiv *, 2, 43; 

ccxxvit, 3; A. ili, 570, 604, 671. 

V, anche Sanctum Marcum, Veneri. 
Ventura de Albeto xxxii, 9. 
Ventimilla cxlii, 30; Ventimillc Co- 
mes V. lohannes Siculus. 
Venus clxxix, 140; ccxviii, 191, 193, 

239, 243. 
Venusii dux v. Colompria, 
Verdari Casali cvii, 29. 
Verona cxìi, 7; clxxix, 159. 
Veticosi castrum xci, 6; cxxx, 27. 
Vicalbi cast/um clxiii, 57. 
Vicarie mangna curia xviii, 17. 
Vicenza dxxix, 18^. 
Victoris (S.) castrum v, 17; xxxvii, 

4; xxxviii, 33; xci; 3; cxxxiii, 35. 
Victorino (de) loco Ixix, 88. 
Vincentii (S.) abbatia cxix, 4; ca- 

stellum, castrum novum cxxxv *, 2. 
Virginis singnum clxxix, 143, 147; 

ccxvi, 13. 
Virgo Maria (beata) v, 11; clxii, 3; 

Virginis annunctiatio clxxx, 108; 

purifìcationis dies ccxxxi, 18. T. 

anche Maria (beata). 
Vicecomitcs MeJiolanenses v. Me- 
* diolanum. 

■ Vitellius cardinalis v. lohannes. 
Viterbii porte xxiii, 7. 

Vito (S.) clxxxi, 48. 
Vualatti populi, A. iii, 962. 
Vultu (lu) Sancto ccxviii, 387. 
Vulturnum ciii, 1 5 ; Vulturni (lumen 
cii, 4. r. anche Castrummaris. 

Vdontri, Vdrunti terra chxx, 88; 

viccrex xxii, 68. 
Ylia, A. iii, 548. 

■ Ypolita Mediolanensis ducis filia, Ca- 

labrie ducis consors ccxxv, 3; 
ccxxvi *, II , 33. 
Yppomcncs v. Hippomcnes. 
Ysapania v. Yspania. 
! Ysaya, A. iii, 95). 
[ Ysclilc, Yschye castrum dix *, 2, 8, 



290 



INDICE 



II, 15; insula xtxìVf 4; cxxxiv, 
6; cxl *, 2, 3; cxlii, 14; por- 
tus clxì, 8. F. anche Antorilla. 

Ysernia Ixx, 25; xciii, 3; xciv, 3; 
cxlv, 4; dxvi, 8. 

Yspania, Ysapania Ixiii, 23; cxcix, 27; 
A. iii, 946; Yspanie rex vii, 6. 



Yspani Ili, 119, 133, 145, 147; A. 

iii, 372. y, anche Hy spania. 
Ysula V. Insula. 
Ytalia V, Italia. 

Zaccaris papa, A. iii, 23^. 

Zurlus Franciscus de Neapolixxii, 38. 



INDICE. 



3^1 



IL 



VOCABOLI 



KO\ REGISTRATI NEI LESSia DEL FORCELLIKI O DEL DU CA\GE 
O REGISTRATI CON ALTRO SIGNIFICATO. 



accintu primo, senxa por tempo in mexr 

^0, ciì, IO. 
acte, opportunamente y xxx, 22. 
adpausissent, per acquievissent per 

adplausissent ? xiv, 35. 
adplicatis, piegati; xxviii, 26. 
adplicuit, giunse y ci, 28; cf. adplicue- 

runt, ccxxvi, 28, adplicitis, cxiv, 26. 
anfranctus, vicende ^ 1, 4. 
antonitiy attoniti ^ cxciv, 8. 
asiiiuniy aiuto^ clxxiii, 26. 
assidie, sedia ^ trono y i, 7, 19. 
barba, chioma di cometa ^ Ixxv, 12. 
basdonibus, bastioni, cii, 18. 
blebey, plebei^ cvii, 11. 
bommardas, hmbarde^ clxxiii, 22; 

bunimardas dxxiii, 73. 
byadi, biade ^ ccxxv, 16. 
caminerìas, camini ^ ccxxiii, 46. 
campcstra, campii xcvii. 8. 
cannapa, canapa^ cvii, ij. 
castramentando, Ixxx, 22 ; castratnen- 

tati, dii, 16; castramentatus^est, 

dxxiii, $ ; castrimetatus, xlviii, 3 ; 

castrimentatus, xdx, 2; castrìmen- 

tati, ex, 14; castrìmentata est, 

ccxxvii, 7, per castrametando, ^c, 
causantcr ut, aBo scopo <//,xxxiii, 9. 
ccrbactanaruro , v. Ducange s. Cer- 

botana. 
dancor, per dangor. Ut, 50. 
calumpndlo fcnestrc, architrave di 

/htrsira, iii, 12. 



I 



ì 



Comes archarum , regio tesoriere, cxcii, 

3- 
commendata rum, per commendata- 

rium, cxcviii, 35. 
commusti, per combusti, dxxix, 145. 
complicorum, dei complici^ xciii. 
confcctorum, dei confetti, ccxxv, 18. 
confronti, per confracti, Ixi, 26. 
confrontatis,f;rfttt/i a/roit/r, xlviii, 13. 

confrontati, incontrati, ex vii, 37. 
constipatum, pieno, vii. 14; consti- 

patus, serbato, Ixxviii, Ù3. 
contraversìa, con/rotYr^f a. A, iii, 827. 
cortellissa, specie di coìtelìo, v, 4.1. 
deequi tantes, scendendo da cavallo, 

ccxxxi, 36. 
desupter, di sotto, ccxv, 4. 
devissceraverunt , trassero fuori le in- 

testina, Ixxviii, 5. 
dissipidum, insipido, Ixix, 180. 
dixconsuluit , sconsigliò, ccxlvi, 8. 
disturbatione corporis, per disturbo di 

corpo, cxcv, 14. 
diversi formcs, di diversa forma, dxtvii, 

12; diversiformiter, ccv, 14. 
equitatorium , gara di corse, dxi, 

49- 
extrenuus, per strenus, clvi, i; cf, 

liv, I ; cxli, 3. 

evasit, liberò, xltii, 31. 

flatio, sofie, dxxx, 92. 

foderìbus, v, Ducange s, fodruni, cxl, 

9- 



292 



INDICE. 



; 



fragellamur, pfr flagellamur, A. ni, 

832; fragellìs, ccxxvii, 13. 
fructabant, davan frutto, Ix, 7. 
granirubus, con scrosci di grandine, 
cxcviii, II. 

glebo, ? Pr. 13. 

glomorate,/>«' glomerate, cxcvni, $. 

gubernio, governo timone in senso 
metaforico, v, 41. 

illesione, immunità, cxxxvii, 18. 

indunnationes, per inundationes, 
clxviii, 8; cf clxxvii, 17; ccxiii, 5 : 
indùnnationibus, clxxiii, 71 ; clxxix, 
188; indunnationem, ccxìv, 11 ; in- 
dunnatio, ccxxiii, 62; indunnave- 
runt, ccxxxvii, 18. 

inmitabimur, per imitabimur, A. iii, $2. 

insultibus, scosse di terremoto, Ixx, 33. 

leoniste, nati sotto la cosiellaxi&ne del 
leone, clxxix, 192. 

lumatici, per lunatici, nati sotto T in- 
flusso della luna, ovvero soggetti al- 
t influsso della luna, clxxix, 70. 

mancipatus carceri, incarcerato, 
Ixxxviii, 9; cf, mancipatis, dvìiì, 
19; mancipati, cciv, 3. 

tnassaria, T insieme del bestiame appar- 
tenente ad un sol padrone, clxxi, 18. 

melonorum, per melonum, clxxx, 140. 

mercimonia, rivendita, Ixì. a$. 

Methosopotamie, per Mesopotamiae, 
A. iii, 180. 

mileare, miglio, misura di spazio, Ixi, 
SS'y cf cvii, 16; clxi, 8; clxxvii, 
5; milcaria, cxvi, 9; dvi, 7; 
ccxxvii, 28; ccxiii, 38 ; milearìbus, 
dxxxiv, 23. 

mileum, miglio, biada, Ixi, 45. 

oneratoriis bestiis, da soma, cvii, 8. 

operare, valersi, usare, clix, 27. 

ostrica, terraxxe che tengon luogo di 
tetti coperti con tegole, Ixi, 44; 
cxcviiì, 18. 

palcum, cf Ducange s. v., xvii, 26. 

pappafico» specie di velo, cf Ducakgk 
s. papafigo, Iviìi, 13. 



parescalmus, barca a remi, scialuppa, 
x\ì, 32. 

per patrias locorum , dappertutto, clxxx, 
14. 

pedester, a piedi, ccxxxi, 36. 

pediniia, specie di malattia, probabil- 
mente lo stesso che pedema py- 
tisma, dxxjx, 166. 

perhactenus, lo stesso che hactenus, 
cxlii, 23. 

piczarum casey, pe^^x,^ di formaggio {nel 
napolitano), clxxi, 17. 

pingarda, lo stesso che spingarda, 
xcvii, IO. 

presuptia, prosciutti, ccxxv, 19, 21 ; 
prcsutorum, ccxxv, 1$. 

prìraaticam, lo stesso che ius patlx>- 
natus, cxiii, 12. 

procuratorio nomine, per procura, per 
delegazione, xvi, 2. 

propinabant ad bobedientiam, in- 
vece di propinabant hobedientiam, 
prestavano obbedienza, xi, 7. 

ratiocinio facto, dopo aver fatto pO" 
rola, xix, 17. 

rebandita, predicata di nuovo? i, 28. 

recaptum, riscatto, cxxv, 1 2 ; recaptatì, 
xliv. II. 

recollectio, ricolto, cxc, 6, 7; recol- 
lectiones, ccxHv, i. 

reconciaverunt, riconciliarono, xlv, x. 

renicoH, regnicoli, xiix, i; xxxvii, 

reparamentum, munizione, fortifica- 
Xione, cii, 17. 

reptaculum, ricettacolo, xxxviìi, 27. 

restuctiis, v. restucium in Ducange, 
cvii, 22. 

ad saccum posuerunt, misero a sacco, 
I vili, 12 ; e, 4; ci, 42 ; cf posite ad 
saccum, xxxix, 9; posuit in pre- 
dam et ad saccum xcviii, 24; po- 
suit ad saccum, cviii, 22; posue- 
runt ad saccum et in predam, 
cxvU, 17; exposito' ad saccum, 
cviii, io; expositum ad saccum. 



INDICE 



i9J 



cxxìììf 20; dabant ad saccum, 

cxxviiy 59. 
sblendor, spkndore, ccvii, 21 ; sblen* 

dorè, 2), 2$; A. ìli, 1040, sblen- 

didissimum, ccxxvi, 4. 
scisma (femm.)^ discordia, clxv, 4. 
secretum collateralem , v» Ducange 

s» collateralis. 
scdiiia, V, theatrum. 
sequestratili), separatamente ^ clxix, 23. 
simuidtum, ? Ixx, 13. 
stimulum, impedimento, xl, 14. 
stipeodiarìarum, degli sUpeuM, cxlvi, 

storzias, ? civ, 7. 

subsolarìbus planis, piani sotterranei , 

ccxxiit, 7). 
siibvenire ad votimi, tener la prò- 

messa, xxiil, 17. 
suprasolarcs plani, piani superiori, 

ccxxiii, 74. 
sttptustipra, sottosopra, ccxxiii, 41. 
surpemis, per scqienris, ccxi, io. 



tabutum, bara, dx, 6. 

terrane domus, case a pian terreno, 

ccxxxiii, 65. 
tlieatris, quartieri, *\\\, 163 ; theatrum, 

dxi, 17, 21, 23, 26. 
torrigias, tradus^ne di un torrìcce? 

xxix, 5. 
transfetantes , per transfretantes , 

ccxlvii, 28. 
triumphanter, trionfalmente, ccxxii, 20. 
vedelicet, videUcet, cxxvii, 9. 
prime verìs, di primavera, ccxiti, 34 ; 

ccxxxvt, 28. 
verdario, virdarìi, versiere, ccxxxviii, 

6; xcvii, 5. 
vituum, delle viti, clxxx, 137. 
volvilucem, batter d occhio, cxii, 14. 
volvilunium, lufia nova novo quarto 

di hma, cxxvili, 2; clxiiii, $ ; voi- 

vilunio, dxiii, 3; dxxiv, 14, 16; 

ccxiii, x; ccxiv, i. 
zallanus color, giaUastro, dxii, 11. 
ziana, lia, v, 37. 



294 



INDICE. 



m. 



FORME DIALETTALI, 



accasamento, casamento, Ixix, 35. 

acchanea, chinea, ccxviij, 264. 

accoUenza, accogìienxa, ccviìj, 95. 

aczaro, acciaio, ccxviij, 78. 

adconenzaro, cominciarono, clxxxt, 
128. 

'admalarà, ammalerà, ccxvi, 4. 

adminuendo, scemando, ccxvi, 12. 

ad rirapecto, dirimpetto, Ixix, 87. 

adviso, annuncio, Ixix, io. 

affamarando, affameranno, eli, 63. 

alloggiao, alloggiò,* \x.v, io. 

alloro, a loro, Ixix, 77. 

allu, al, clxxxi, 46. 

altramesa, tramese, ir amessa, ccxviii, 
168, 175, 191. 

arabasscyaturi, ambasciatori, clxxxvii, 
6. 

amendole, mandorle, ccxviii, 167. 

andemmo, andammo, clxxxi, 164. 

apareo, apparve, eli, 45. 

apro, cinghiale, ccxviii, 207. 

arbole, albero, ccxviii, 227. 

ario, aria, Ixix, 80. 

arrusto, arrosto, ccxviii, 135. 

aucellame, uccellame, ccxviii, 190. 

avolio, avorio, ccxviii, 274. 

avomata, adornata, ccxviii, 14. 

ayo, ho, clxxxi, 199. ao, Ixix^ 128; 
bave, ha, eli, 78. havemo, ab- 
hiamoy ccxix, 23. haveno, Ixix, 
1 29 ; bando, hanno, ccxix , 29. abe, 
ebbe, ccxxxi, 104; 143 ; Ixix, 39. 
abemmo, avemmo, clxxxi, 146. ha- 
bero, ebero, ebbero, clxxxi, 148; 
Ixix, 50. haverando, avranno, 



ccxviii, 311. havessemo, aves- 
simo, ccxviii, 302. 

balgly, balle? involucri che si mettevano 
a difesa delle muraglie per ismor- 
:^are i colpi delf artiglieria, ccxviii, 
251. 

bactalla, battaglia, clxxxi, 99. 

balestrate, balestrate, Ixix, 85. 

balistreri, balestrieri, clxxxi, 190. 

bandere, bandiere, clxxxi, 144. 

basammo, baciammo, ccxviii, 94. 

bascio, basscio, basso, Ixix, 38, 18. 

bassci, bassi, Ixix, 96. 

bellenava, balettava, Ixix, 25. 

belluto, velluto, ccxviii, 67. 

besogna, bisogna, Ixix, 99. 

bevere, bere, ccxviii, 160. 

bicheri, bicchieri, ccxviii, 121. 

boccassino, boccaccino, ccxviii, 36. 

bombarderò , bommarderì , bombar- 
diere, clxxxi, 115. 

bommace, bambace, ccxviii, 84. 

boy, bovi, buoi, Ixix, 52. 

braczo, braccio Ixix, 112. bracza, 
braccia, Ixix, 72. 

bumbarde, bombarde, Ixix, 22. 

burgo, borgo, clxxxi, 41. 

ca, che, di, 76. 

camellina, specie di salsa, ccxviii, 137. 

cantarello, piccolo cantero, ccxviii, 

79- 
capitali, cape:^ali, ccxviii, 63. 

capricti, capretti, ccxviii, 136. 

caricze, carene, ccxviii, 263. 

cascato, caduto, Ixix, 63. 

casi, case, Ixix, 31. 



INDICE , 



29$ 



cascyonc, capone, Ixix, 98. 

cassi, casu^ ccxviii, 296. 

celestro, ceUsU, ccxviii» 22. 

cerese, cerasi, \iìx, 73. 

chyorma, ciurma, dxxxJ, 43. 

citro, cedro, ccxvìii, 159. 

colondc, colonne, Ixv, 25. 

colurì, colori, Ixix, 146. 

commactero, conibaUerono, clxxxi, 37. 

comme, como,€ome,\ìi\x, 24; ccxviii, i . 

comoneroente, comunenunie, Ixix, xo8. 

comò, come, Ixix, 24. 

conecta, immaginetta, ccxviii, 276. 

conenza, comiWia, dxxxi, 85, co- 
nenzava, cominciava, ccxviii, 234. 
conenzaro, cominciarono, dxxxi, 132. 

confcctere, coftfettiere^ ccxviii, 107. 

conilli, conigli, ccxviii, 137. 

conpyazuta, piaciuta, ccxix, 27. 

cortella, coUelli, ccxviii, 119. 

corte! lere, coUeUiere, ccxviii, 163. 

cortinayo, cortinaggio, ccxviii, 38. 

cossini, cuscini, ccxviii, 49. 

cotiognoli, cotichini, ccxviii, 122. 

credenzera; creden^iera, ccxvni, 13. 

cremosino, cremisino, ccxviii, 13. 

cresomola, albicocche, ccxviii, 181. 

cupa, gnUta, eli, 46; 

cursitando, scorra^ando? clxxxi, 77. 

dactilo, dattero, ccxviii, 227. 

dacqul, di qui, ccxix, 27. 

dainpno, danno, Ixix, 39. 

dareve , darvi , ccxviii , 2. deo, diede, 
clxxxi, 118. deoce, ci diede, 
ccxviii, 284. dero, diedero, dxxxi, 
163. 

debarbate, i^ar^ì^a/e, Ixix, $7. de- 
barbati, sbarbicati, Ixix, $5. 

ddcc, dece, dieci, ccxviii, 106, 251. 

ddglycre, covoni? cf. in Ducange 
dalha, Ixix, $4. 

della, nella, ccxviii, i$$, 

de piso, di peso, Ixix, 72. 

deo, V, dareve. 

dereto, de reto, dietro, Ixv, 1 5 ; dxxxi, 
66. 



devesse, dovesse, clxxxi, 139. di- 
vissero, dovessero, dvxxxi, 81. 

dia, giorni, Ixtx, 28. 

dico, dicono, iii, 16. 

dismatonau, smattonata, Ixix, 6$. 

dompna, donna, Ixix, 58.' 

donare, dare, dxxxvii, io. 

drongne, ?ccwiii, 146. 

duppii, doppi, ccxviii, 9. 

duy, due, Ixix, 16. 

ebe, ebero, v. ayo. 

el, e li, Ixix, 140; e le, Ixix, 154. 

eramo, v. so. 

fecateni,/(^a/ei/i, ccxviii, 124. 

farece, farci, ccxviii, 16. farese, 
farsi, dxxxvii, 9. Ì2xiò,farò, di, 
82. farray, /orai, Ut, 247. farrà 
Ixv, 90. farrimo, faremo, ccxix, 
30. facza,/ardii, Ixv, 88. fac* 
tate, facciate, dxxxvii, 12. far- 
rh, farehbe, Ixv, 84. 

fassdni, fascine, dxxxi, 84. 

fastidiammo, /«mmo infastiditi an^ 
noiati, ccxviii, 299. 

fcmmena , f emina, dxxxi, 103. 

ferame, sehagiume, Ixix, 104. 

fi, fino, Irix, 132. 

fictileo, da fictilis, clxxxi, 157. 

Giìo,JigUo, dxxxi, 64* 

forno, fommo, v. so. 

(ott, fuori, dxxxi, 24. 

foremo, v. so. 

forsa,/or^a, Ixix, 42. 

forsò, forxò, dxxxi , 49. 

foxi,/oiii, clxxxi, 84. 

{rtbwro, febbraio, di, 77. 

frtaéiìc, fritUlle, ccxviii, 164. 

(nsco, fresco, Ixix, in. 

fruga, mischia, dxxxi, i$6. 

(ustAyno, frustagno, ccxviii. 83. 

fyurì , fiori, ccxviii , 1 59. 

galyacze, goleade, dxxvi, 2$. 

garbo, specie di vino radente , ccxviii , 

li)- 
gebellini, libellini, ccxviii, 48. 

gena, iena, ccxviii, 146. 



Z9^ 



INUiCE. 



gkiUano, gialiaslrOf ccwiiìj 174. 
gillo, giglio, ccxviij, 272. 
gliandi, ghiande, ccxviii, 162. 
grippi, vasi rotti di coccio, clx\xi, 1 54. 
grorlanda, cor/-, giorlaada ev. iorlaada. 
guarnute, guarnite, ccxviii, ^2, 
habe, bando, bave, etc, v» ayo. 
implire, empire, clxxxi, 83. 
inbroccato, broccato, ccxvìii, 29. 
il, in lo, Ixix, 3.5. 
impzczo,' impaccio, Iv, 13. 
in so, in su, ccxvìii, 98. 
innella, nella, ccxviii, 8. 
inorato, indorato, ccxviii, 50. 
inseme, insieme, Ixìx, 170. 
insia, usciva, clxxxi, 28. 
insio, uscì, clxxxi, 24. 
intando, allora, clxxxi, 42. 
intro^lu, nel, clxxxi, 116-7. 
in veri, ? clxxxi, 61-2. 
indireto^ ///i/^ro, clxxxi, 143. 
ioncate, giuncate, ccxviii» 157. 
iorlanda, giorlanda,^/;tr/a/M^, ccxviii, 
. 138; eli, 72. 
iomi, giorni f clxxxi, 38. 
iovidi, ^loz/^Ji, clxxxi, 133. 
io vello, gioiello, ccxviii, 271. 
iulio, luglio, clxxxi, 83. 
laboraturi, lavoratori ^ Ixix, 52. 
lande, Ofanda, ccxviii, 85. 
lassare, lasciare, Ixix, 123. 
lemboni, limoni, ccxviii, 164. 
lepori, lepri, Ixix, 103. 
limo, limbo, ccxix, 14. 
loco, //, Ixix, 29; là, clxxxi, 131. 
longe, lungi, Ixix, 53. 
lu, lo, Ixix, 34. 
lyarda, learda, ccxviii, 264. 
mandao, mandò, clxxxi, 34. 
marsapani, marzapani, ccxviii, 238-9. 
martori, martore, ccxviii, 26. 
mataraczo, materassa, ccxviii, 35, 
mayo, maggio, ccxvi, 6. 
mayure, maggiore, Ixix, 29. 
me, io, clxxxi» 163. 
malarange, mdarance, ccxviii, 108. 



menestre, minesire, ccxviii, 167. 

mercurdì, mgrcoleM, ccxix, 6. 

merolì, merli, Ixix, 53. 

mese, mise. Hi, 251. 

mezo, me:(io, Ixix, 43. meze, per 
metà, Ixix, 38. 

mi, io, clxxxi, 154. 

milo, melo, Ixix, 91. 

mino, meno, 1 ix, 67. 

mità, metà, Ixix, 45. 

morereno, morirono, Ixix, 60. mo- 
rcrà, morrà, ccxvi, 6. morerando, 
morranno, ccxvi, 8. 

moya, moggi, Ixix, 115, 

mustra, mostra, clxxxi, 124. 

uanti, innani^i, clxxxi, 133. 

nantiporta, portiera, ccxviii, 88. 

ncicyuno, nessuno, Ixix, 160. 

nicto, neito, Ixix, 122. 

nubile, ntwole, Ixix, 12. nubili, nu- 
voli, Ixix, 17. 

nucelle, nocciole, ccxviii, 249. 

nuci, noci, Ixix, 149. 

nuy, noi, Ixv, 12. 

occursi, occorsi, Ixix, 24. 

opilato, oppilato, di, 56-7. 

opiti, ? eli, 66, 

ordene, orditie, ccxviii, 6. 

pagone, pavone, ccxviii, 137. 

pagura, paura, ccxvi, io. 

parardini, cf. in Ducange paralandri- 
nus, clxxxi, 56. 

paro, paru, paio, Ixix, 82, 154. 

passari, passeri, Ixix, 103. 

paghi, pavoni, ccxviii, 145. 

pagio, paggio, ccxvìii, 122. 

pagonessa, pavonessa, ccxvìii, 145. 

palandare, paìandre, Ixv, 24. 

papari, paperi, ccxviii, 20 x. 

patre, padre, Ixix, 145. 

pavelglyone, pavellone, pavelgyone, 
padiglione, clxxxi, 58, 60,^64; pa* 
vellpnì, padiglioni, Ixv, 17. 

pecora, pecore, Ixix, 102. 

pectene, pettine, ccxviii, 374. 

peczo, pe^^xpì ^**^> 44' 



INDICE. 



297 



peluso, pehto, ccxviii, )8. 

per banda, àatia parte, clxxxi, 128. 

per fi, infutOy cixxxi, 71. 

pcscara, pescaia, Ixix, 168. 

pey, piedi, Ixix, 7j. 

P^yo, paggio, Ixix, I2«. 

ptMWìì^ piedoni, ccxviii, 1^6. 

phanciullì , /oh^im///, ccxviii, 22|. 

pioniJì, picsoH, clx*:xi, 19). 

piecata, piegata, ccxviii, 4). 

pillare, pigliare, clxxxi, 80. pillando, 
pigliando, Ixv, 86. 

piro, pero, Ixix, 167. 

pissci, pesci, ccxviii, 163. 

placti, piatU, ccxviii, 124. 

piacra, pialla, ccxviii, 16. 

plino, pieno, clxxxi, 67. plini, pieni, 
clxxxi, 84. 

pò, dopo, ccxviii, 96. 

poctc, potè, clxxxi, 149. poeterò, 
poterono, clxxxi, }8. porrite, po- 
trete, ccxviii , 304. porrla , potrebbe, 
Ixv, 86. 

polcastro, cf. Ducange s, procastHa« 
clxxxi, 38. 

ponurangc, melarance, ccxviii, 179. 

pomicti, pomelli, ccxviii, 273. 

ponte, punte, ccxviii, 263. 

popolo, quartiere, Ixix, 142. 

porrite, v. pocte. 

portaro, ebbero, Ixix, 52. 

posscianza, polenta, Ixv, 88. 

predole, predelle, ccxviii, 67. 

pregamove, vi preghiamo, ccxv'm, 306. 

proghemmo, pregamma, ccxviii, 300. 

priscro, presero, clxxxi, 78. 

putiti, ponti, ckxxi, 137. 

puplice, publicìh', clxxxvii, 9. 

pyac2a, pia^^a, clxxxi, 130. 

qualle, qualgle, quaglie, ccxviii, 188, 
189. 

qualunca, qualunchc, </./ a /«'/./•/<•, Iv, 
9. 16. 

q u il lo, qiullo, Ixìx, 65. qui Ili, quelli , 
iii, 16; clxxxi, 33. 

quissi, pusii, ccxviii, 3x0. 



quisto, questo, ccxvi, io. quieti, que* 
sii, Ixix, 27. 

racamato, ricamato, ccxviii, 30. 

r.icza, rascia, ccxviii, 9. 

rame, rami, Ixix, 125. 

receputo, ricevuto, \\\\, no. 

remasa, rimasta, di, 76. 

remase, rimase, clxxxi, 42. 

remore, rumore, Ixix, 19. 

rcnte, finù a (cf, Fabrti:^, rciighe), 
clxxxi, 134. 

rcposu, riposo, ccxviii, 50. 

retrccto, retrocamera, ccxviii, 76. 

revelato, rivelato, clxxxi, no. 

reversa, rimboccatura, ccxviii, 52. . 

rcvoltì, rivolti, Ixix, 141. 

rili, ? ccxvm, 12. 

ructi, rotti, Ixix, 99. 

sai lese, si sale, ccxviii, 81. « 

salluta, salita, ccxviii, 19. 

sai sari, salsiere, ccxviii, 137. 

sa nocete, saette, Ixix. 24. 

sulere, saliere, ccxviii, 119. 

salsiczule, salsicciole, ccxviii, 136. 

salza, satsa, ccxviii, 197. 

sapore, savore, salsa, ccxviii, 128. 

scalfaturo, caldano, béociere, ccxviii, 273. 

scapparo, salarono, clxxxi, i\. 

scarlata, scarlatto, clxxxi, 46. 

scavi, schiavi, ccxviii, 264. 

sceccho, vasello} ccxviii» 74. scec- 
chy de odori, ccxviii, 77. 

sci, si, clxxxi, 4|. 

scoderi, scudiere, ccxviii, 295. 

scoppati, decapitati? d\K\ì, 182. 

scoppieti, schioppi, Ixv, 2t. 

scotdlc, scutelie,5r.</W/^, ccxviii, 125. 
1S7. 

scemo. Si-'uito, ccxviii. 3. 

scgia, sedie, ccwiii, 30. 

scngujto, ? ccxviii, 152. 

scntemmo. sentimmo, Wi\, 50. sca- 
lerò, sentirò, eli, 82. 

sepi, siepi, Ixix, 75. 

serverò, servirono, ccxix. 2). 

seti, utino, ccxviii, 24. 



C 



29$ 



INDICE 



siagno, segno, ccxvi, 5. 

so, sou, seu, suo, ccxviii, 82; ixix, 
50 ; clxxxi , 64. soa, sua , \i\x , 49- 
soy, suoi, Ixix, 50. 

so, su, sou, sono, Ixix, 55; 68; eli, 
46. seme, siamo, ccxviii, 26). 
site, siete, ccxviii, i. eramo, era- 
vamo, ccxix, 27. fommo, eli, 65; 
forno, fummo, ccxviii, 91. foro, 
Ixix, 135; (oreno, furono, Ixv, 27. 
serra, sarà, Iv. 11. serrando, w- 
ranno, eli, 66, fussero, fossero, 
Ixix, 23. serria, sarebbe, ccxviii, 
301. serebbe, sarebbe, Ixix, 41. 
suta, stata, Ixix, 9. sute, 5to/«, 
Ixix, 94. 

somete, ? ccxviii, 134. 

spaventebile, spaventevole, Ixix, io. 

spcctie, specie, Ixix, 

spreverì , spar aviere, padiglione da letto, 
ccxviii, 58. 

spicato, spiccate, Ixix, 33. 

spisso, spesso, Ixix, 25. 

sopre, sopra, Ixix, 18. 

starno, stiamo, icxix, 30. stectemo, 
stemmo, ccxviii, 105. stissero, i/«5- 
sero, clxxxi, 162. 

storiuni, storioni, ccxviii, 166-7. 

stradoti, militi di cavalleria, clxxxi, 
189. 

strate, strade, dxxxi, 151. 

stricto, stretto, clxxxi, 24. 

succurso, soccorso, clxxxi, 138. 

sulo, solamente, Ixix, 38, 106. 

suta, V. so. 

tabulecta, tavoletta, ccxviii, 72. 

taflatà, ti^etià, ccxviii, 57. 

talamo, impalcato, ccxviii, 102. 

tallare, tagliare, clxxxi, 32. 



I 



tarpiti, tappeti? ccxviii, 87. 
tasse, tosile, cexviii, 108. 
tennemo, crediamo, ccxviii, 299. 
tenera, terrà, ccxxvi, 14. 
terrebele, terribile, Ixix, 20. 
togualle, tovalle, tovaglie, Ixix, 158; 

ccxviii ,117. tovalla , ccxviii , 1 60. 
tolle, toglie, Iv, 20. toke, tolse, eli, 

48. tolzesse, togliesse, eli, 48. 
tomemo, tornammo, ccxviii, 288. 
tou, tuo, lii, 245. 
trabi, travi, clxxxi, 151. 
troni, tuoni, Ixix, 26. 
trovamo, troviamo, Ixix, 129. 
termenay, determinai, Ixix, 28. 
turche, specie di vesti, ccxviii, 298. 
turte, torte, ccxviii, 157. 
ulmi, olmi, Ixix, 149. 
valvero, bacile de, bacino di barbiere, 

ccxviii, 79. 
ve, vi, Ixix, 9. 
vede, vide, Ixix, 167. vedese, si 

vide, Ixix, 85. vedeone, ci vide, 

ccxviii, 95. 
venchè, benché, Ixv, 22. 
vende , ventie, clxxxi , 1 60. venemmo, 

venimmo, ccxviii, 3. venderò, Ixv, 

19; venero, vennero, ccxviii, 144. 

vengnerà, verrà, ccxvi, 13. 
venino, veleno, eli, 55. 
versallare, bersagliare, Ixv, 20. 
voltao, voltò, clxxxi, 143. 
volze, volle, clxxxi, 121. volimo, 

vogliamo, clxxxvii, 11. 
vronconi, tronconi, Ixix, 124. 
vungnola, bugnola, Ixix, 118. 
zascheduno, ciascuno, Ixix, 147. 
zoè, cioè, clxxxi, 25. 



CORREZIONI 



Cap. LXXXy r. 142, Ugg. redeundo CLI, 38, /. pa- 
tuìt CLXrV, 6, /. per quartam CLXXIX, 93» '• s^c- 
tìssimum CLXXXy 27» /. quare accidit 128, /. frons que 
non sicca CLXXXI, 13 j, /. lovcnecto, CCVI, 29, /. 
triumphantcs CCXXII, 20, /. triumphanter CCXXIV, 4, 
/. ccceris CCXLII, 30, /. honorem et triumfum exhibuit. 



CONTENUTO DEL VOLUME 



Prefazioke: pag, vii 

Angeli de Tummulillis de S, Hclia notabilia temporum. . . » i 

Incipiunt quedam notabilia prìonim et modcmorum temporum 
de hiis que Deo iubente mundo acdderìnt et spetialiter par- 

tibus Ytalic et regni SiciHe » ) 

I. Sequitur prophetia beate Brìgide » 4 

II. De rege Roberto » ^ 

III. De morte regis Roberti et regina lolianna Prima et 

morte regis Andrec » 7 

IV. De responso regis Hungaric facto regine lohanne 

Prime super nece regis Andree fratris sui ... >• » 
V. De adventu ducis Andagavie in hoc regno Sicilie et 

morte ipsius et de morte regis Karoli Tertii . . » 8 
VI. De rebellione rengnt contra reginam et regem Landiz- 

laum filium regis Karoli » io 

VIL De scismate Ecclesie ex tribus papis creata ...» » 
Vili. De bello et confictu regb Landizlay per regem Lo- 

dovicum » II 

IX. De exercitu regis Landizlay contra Ecdesiam et pa- 

pam lohannem » 12 

X. De captione Rome et fuga pape et cardinalium . . » 13 
XI. De alio exercitu regis Lodovici contra Ecclesbm et 

Tusclam et morte regis Lodovici » 14 

XIL De captione Pauli et infirmiute regis et morte ciusdem. » » 

XIIL De subsectuis post mortem regis Landizlay. ...» i $ 

XIV. De regina lohanna secunda incipiente rengnare post 

mortem fratris '.....» • 

XV. De Consilio et synodo Ecclesie ordinato in Constantta. » 1 7 
XVI. De creatione pape Martini Qparti . » » 

XVII. De adventu regis lacobi in viniro diete regine lohanne. » 18 

XVIIL De morte domini luli » 19 

XIX, De hodio innato inter dictam reginam et regem la- 

cobum virum suum et conspiratione contra eum. » 20 



^02 CONTENUTO DEL VOLUME. 



XX. De reconciliatione regine lohanne cum rege lacobo et 

progrexibus ipsius reconcilia tionìs pag. 21 

XXL De sur lohanne Caraczulo assumpto per reginam in 

mangno senescoUo » 22 

XXIL De coronatone regine lohanne Seconde. ...... 2; 

XXIIL De conflictu Sfortie facto per Brachium de Perusio . » 25 

XXIV. De Electis ordinatis ad regimen rengni » 26 

XXV. De coronatione regis Lodovici de hoc rengno. . . » » 

XXVL De confederatione dicti regis facta cum Sfortìa. . . » 27 

XXVIL De perturbatione status diete facta per emulos. . . » » 

XXVin. De legatione regine facta ad dominum paparo. . . » 28 

XXDC. De invasione Neapolis facta per Franciscum Mormi- 

num conducterium Sfortie » 29 

XXX. De adventu regis Lodovici Neapolim prima vice. . » 30 
XXXL De succursu regis Aragonum facto regine lohanne 

Secunde » » 

XXXIL De prodimento castri Averse factum per Franciscum 

Pactulam de Gay età castellanum » » 

XXXIIL De adventu Brachi in occursum domine regine . . » 31 
XXXIIIL De adventu domini regis Aragonum in occursum do- 
mine regine » 32 

XXXV. De exitu regis in campum cum Brachio » » 

XXXVL De adventu cardinalis Sancti Angeli Neapoh'm . . » 33 

XXXVII. De adeptione Capue facta per Brachium » » 

XXXVIII. De prodicione monasterii Casinensis per Ciccum 

Album » 34 

XXXIX. De bello commisso Inter Neapolitanos et Catalanos. » 35 
XL. De morte Sfortie et obsidione Aquile facta per dictum 

Brachium » 36 

XLI. De morte Brachii et liberatione Aquile » 37 

XLII. De morte pape Martini » 38 

XLIII. De creatione pape Eugenii Qjiarti » » 

XLIV. De recexu pape a Roma et accexu Florentie ...» 39 

XLV. De reconciliatione Romanorum cum domino papa . » » 

XLVI. De morte regis Lodovici in Calabria » 40 

XLVII. De morte regine lohanne Secunde et adventu regis 

Alfonsi » » 

XLVIII. De obsidione Gayetc et conflictu regis et dominorum 

suorum » 41 

XLIX. De adventu ducis lohannis fìlii regis Renati Neapolim. » 42 
L. De morte domini lacobi Incandole et captione Nea- 
polis » » 

LI. De expulslone regis Renati facta per regem Alfonsum 

et de prepara tìone eius triumphi » 43 



CONTENUTO DEL VOLUME 30J 



LIL De trìompho regis Alfonsi intrantis Neapolim adq>to 

regno pog- 44 

Ricttmi triumphales Florentinorum » 51 

LI IL De generali Consilio ordinato per regem post trìum- 

phum a « 

LIV. De reductione Marchie ad fìdelitatem Ecclesie per 

regem » 52 

LV. De pace facta intcr papam Eugenium et dominum 

regem » $; 

LVL De obsexione et captione monasteri! Casincnsis facta 

per dominum Carrafellum viceregem » 54 

LVII. De adventu abbatis Antoni! Girrafa ad monasterium 

dsinense » » 

LVIII. De accessu domini regis Alfonsi ad civttatem Tibur- 

tinam » » 

LIX. De morte pape Eugeni! et creatione pape Nicolai . >» .55 

LX. De eclipsi solis post meridiem » » 

LXL De anno iubileo facto per papam Nicolaum et cir- 

cumstantiis ipsius » $6 

LXU. De predicatoribus comminantibus multa mala proptcr 

peccau populi » 57 

LXIIL Aliud iudicium astronomorum eodem tempore factum. » 58 

LXIIIL De cffectu dicti indici apparente. » 59 

LXV. De captione urbis G>stantinopolitane et modo. . . » » 
LXVL De morte papa Nicolay et creatione Calixti pape 

Tertii » 62 

LXVIL De glacie et pruina mangna » » 

LXVIIL De cometa apparente in principio mensis iunii. . . » 6) 
LXIX. De quodam mirabili obstento in partibus Florcntie 
secundum retroscriptum iudicium astronomorum 

subceso » » 

LXX. De terremotu mangno rengni Sicilie » 69 

LXXL De transfìguratione solis in colore azurì per dies. . » 70 

LXXIL De alio singno comete scu stelle cum radio ...» 71 

LXXIIL De eclipsi lune et aliis singnis super terram ...» » 

LXXIV. De alia cometa mensis novembris » 72 

LXXV. De alio iudicio astronomico directo domino regi. . » » 

LXXVU. De morte regis Alfonsi et gestis secutis per filium . » 74 

LXXVIL De gestis per regem in extremis sue mortis ...» 75 

LXXVllI. De bora et puncto mortis ipsius >» 76 

LXXIX. De adeptione possexionls rengni facta per filium. . » » 
LXXX. De Consilio generali celebrato Gipuc cum dominis 

r«ngni » 77 

LXXXL De morte pape Gilixti » » 



}04 CONTENUTO DEL VOLUME. 



.LXXXII. De creatione pape Pii Secundi pag, 78 

LXXXIIL De alio terremotu de mense decembris » » 

LXXXIV. De reditu domini patriarche a Turcìiis » » 

LXXXV. De coronatione regis Ferdinand! facta m Barlecto . » » 

LXXXVL De accessu pape Pii versus Amantuam » 79 

LXXXVIL De rebellione Calabrie contra regem Ferdinandum. » » 
LXXXVIIL De principe Rosscyani ordinato vicario regie Terre 

Laboris » 80 

LXXXIX. De adventu ducìs in rengnum contra regem Ferdi- 

nandum » » 

XC. De progrexu dicti ducis facto per principem Rosscyani. » 81 
XCL De rebellione terrarum Abbatte facta suasione et ti- 

more dicti ducis lohannis supervenientis. ...» » 

XCIL De adventu Deyfebi ad servitia dicti ducis loliannis. » 82 
XCIIL De accessu dicti domini ducis cum favore complicorum 

adversus regem Ferrandum in ApuHam .... » » 
XCIV. De advento dicti regis in Ysemiam et Venafrum » » 
XCV. De dixcursione Sancti Helie per homines Sancti Ger- 
mani » 8; 

XCVL De succursu facto per principcm Rosscyani et ducem 

Sore » » 

XCVIL De adventu Andree comitis in Sancto Germano . . » 84 

XCVIIL De conflictu regis in Sarlo » » 

XCIX. De obsidione Castrimaris » 85 

C. De captione Ysule et morte domini lacobi fratris do- 
mini ducis Sore » 86 

CL De captione Pedemontis et bello ibidem commisso. » 87 

CIL De dixcursione Venafri » 88 

CIIL De exercitu domini Pape in favorem domini regis 

Ferrandì » 89 

CIV. De guasto facto in Sancto Germano per ducem Sore. » » 

CV. De exercitu ducis Mediolani misso in rengnum . . » 90 

CVL De trasfìguratione lune in sanguinem et aliis occursis. » » 
CVIL De guasto Sancti Helie facto per lacobum Conte et 

honiines Sancti Germani » 91 

CVJIL De gcstis per regem Ferdinandum in Apulta et ducem 

lohannem » 92 

CIX. De obsidione regis Ferdinand! in Barlecto .... » 9$ 
ex. De rebellione Pedimontis et obsexione castri Cà- 

stellutii A 94 

CXL De debellatione Castellutii facta per gcntes Ecclesie. » » 

ex IL De aHo terremotu post primum in partibus Aquile . » 96 
CXIIL De legatione regis Francie ad dominum nostrum do- 

minum paparo Pium » 97 



CONTENUTO DEL VOLUME. }0$ 

CXIV. De fide fracta per Germanenses centra homines Sancii 

Helie pag. 9S 

CXV. De treuga contractata per comìtem Vrbìni inter re- 

gem et ducem lohannem » 99 

CXVL De progrexu regis et ducis lohannis unus contra al- 

terum » » 

ex VII. De trasfiguratione lune et conflictu comitis lacobi . » 100 
CXVIIL De captione Sancti Angeli per Chyappinum et Ger- 
manenses » 101 

CXIX. De domino Alonso et Mactheo de Capua et gcstis 

suis » » 

CXX. De adeptione Apulie et adventu domini regis in Ter- 

ram Laborìs » 102 

GXXI. De reversione comitis lacobi transeuntis prope Sane- 

tum Heliam » io; 

CXXIL De adventu ducis lohannis ad Sanctum Heliam ibi- 
dem pemoctantis » » 

GXXIIL De progressu ipsius versus Aquilam et Aprutium. . » » 
GXXIV. De dixcursione Caselvierii facu per Ludovicum Mal- 

vitium et homines Sancti Germani i» 104 

CXXV. De disdicu treuge inter Sanctum Germanum et Sanc- 
tum Heliam » 105 

CXXVL De sindicis Sancti Helie legatis ad ducem lohannem 

in Aquila » » 

CXXVII. De conspiratione Radolfì cupientis perdere castrum 

Sancti Helie » 106 

CXX Vili. De edipsi solis per mediam horam » 108 

CXXIX. De penuria universali totius rengni set spetiali castri 

Sancti Helie » 109 

CXXX. De adventu comitis lacobi in occursum ducis Sore . » no 
CXXXI. De diversione ducis lohannis a comite lacobo et re- 

ductione ipsius ad fìdeliutem Ecclesie » ili 

CXXXIL De alia prophetia dudum facta et reperta . . . . » 112 
CXXXIIL De concordia facta per regem cum principe Rosscyani. » li) 

CXXXIV. De discessu ducis lohannis a regno. » 114 

CXXXV. De proditione castelli novi Sancti Vincenti! facta per 

dominum Honoratum Gaytanum • • 

CXXX VI. De reconciliatione prìndpis Rosscyani facta cum rege. » » 
CXXXVII. De morte principis Tarenti et aliis subsecutis . . . » 11$ 

CXXX Vili. De qualiute presentium temporum » 1 16 

CXXXIX. De accessu pape Pii Senam » » 

CXL. De discessu ducis lohannis ab Yschya » 117 

CXLL De accessu principis Rosscyani ad regem in Capua. » » 
CXLII. De captione principis Rosscyani » 118 

30 



5q6. contenuto del VOLUME 



CXLIiL De> captìoae Siiexe! per regem pag. 119 

CXLIV. De revolutione Atini ad regem » 120 

CXLV. De progrexu regis et captione terrarum et domiiioruHL » » 
CXLVL De reversione pape Pii % Seais efe acceasu s«o mili- 

tieque sue Anchonam et de morte ìpsiusi » 121 

CXLVII. De ceconciliatìone domini duds Sore cum n^e . . » » 

CXLVIII. De cceatiohe pape Paul» Secundi ... . ...... ». 122 

CXLIX. De oppresaione regi^ oontra statum oomitisi Antoni 

Incandola » 123 

CL. De novQ' Consilio. ApuUe fiuto per do mimim regeim d » 

GLI. De terremotis et aliis singnis » 124 

CLIL De morte domini patrìarche » 126 

CLUI. De accessu incliti Frìderìci regis filii. ad ducem. Medio- 

lapum prò. conduceoda uxore ducis CalaMe . . » 127 

CLIIII. De morte regine uxoris regis Ferdinandi .... » » 

CLV. De captione comitis Antonii Incandole . ... . . »> 128 

CLVL De adventu comitis lacobi ad regem Federìcum . . » 129 
CLVIL De gentibus regis euntibus contra Dyofebum inimicum 

Ecclesie et r^gis . ». » 

CLVnL.De captione < dicti comitis lacobi Piczinim . ...» 130 

CLIX. De obtentione castrorum Ovi. et Yachle per regem . »^ 131 

CLX. De morte comitis lacobi, ut fertur.. » 132 

CLXI. De adventtt sptmseducìs Calabrie Neapolim.etttrìum'- 

pho introitus ipsius. » 133 

CLXII. De alio singno solis.et aerìs.hiis temporibus . ... »* 135 
CLXIIL.De eclipsi solis et aliis secundum iudlcium astrono- 

morum.. » 136 

CLXrV. De edipsi lune in prima bora, nocris ........ » 

CLXV. De disscensione regis Frande.cum rengnicaii suis . » » 
CLXVI. De redìtu domioorum dUds Mèdiolani propter nuptias . 

fìlie versus Lombardiam a. 138 

CLXVIL De morte comitis Frandsci docis Mediolafli ...» 139 

CLXVIII. De qualxtate anni et fructuum » » 

CLXDC. De confederatìone regis cum aliis ■domìnis'. ...» 140 

GLXX. De pace universali Italie ». 141 

CLXXL De controversia Inter domianm gubematovem Casi-» 

nensem et castrum Sàncti Hdie . ....... 142 

CLXXU^ De edipsi lune. » • 143 

CLXXIII. De adventu duds Calabrie Valseranum »' 144 

CLXXIIII. De apparitione cometaruiB. »'I46 

CLXXV. De adventu domini imperatoris Romam ^147 

CLXXVL De expukionegubematorisCàsimensis a Sancto.Ger« 

mano » 148 

CLXXVn. De tempesute plorianuii et grandinum ^' Z49 



CONTENUTO DEL VOLUME. 



)07 



CLXXVUL 

CLXXDC 

CLXXX, 

CLXXXL 

CLXXXIL 

CLXXXIIL 

CLXXXIIIL 

CLXXXV. 



CLXXXVL 
CLXXXVIL 

CLXxxvm. 

CLXXXIX. 

cxc 

CXCL 

CXCIL 

CXCIIL 

CXCIV. 

cxcv. 

CXCVL 

cxcvu. 

CXCVIIL 

« 

cxcix. 
ce 

CCL 

COL 
CCIIL 

cav. 

CCV. 
CCVL 

CCVIL 

CCVIIL 



De Neapolione Ursino capiuneo ftnnorum Ecclesìe et 

ToUa capte et plurìbus i^iìs pag, 

ludictimi tstronomorum » 

De superventibos post dictom iudiciuxn » 

De obsìdione et captione Kigrìpontis per Turchuni • » 

Epbtola Turchi ad dominum regem » 

De responso domini regis facto Turcho » 

De invasione Venetorum claxìum contra Turdium . » 
De Consilio facto per dominum papam et dominum 

regem et alios dominos et potenutus Ytalie contra 

Turchum » 

De puplicatione lige facte per dictum dominum papam 

cum dictìs dominis contra Turchum » 

De mandato regis facto singuUs rengnicolb dominis 

et offidalibus suis » 

De morte ducis lohannis et comitis BaUmontis • . » 
De preparatione daxium regis et dominonim Ytalie 

cODtra Turchum » 

De annona et fertilitate frugmn » 

De morte marchionis Piscarìe n 

De morte domni Ak>mt armonun regi» capitane! . » 

De regia lictera missa singulis dominis et lerris rengni. » 
De pvplkatioiie dicurum regianim Iscteranim ...» 

De Morte pape Paub » 

De morte marchkNù» Ferrane » 

De etectione et creatione pape Sìxti Quarti. . • . • 
De singnis solis et àerìs et tempestate callida obscu- 

rìcatis imbrìon comiscationnm et toaitmimL • . » 

De alio astronomomm iodicto dtvvJgato » 

De proviaioae monasterii Cattnrmit facta dom lohanni 

indito regia fiEo » 

De ali» tigno vel eoneu appareate de menae no- 

vembris » 

De amoMt et fiertiliiate hiiins temporis » 

De accessu dkti dom lohannis ad papam et aliis 

sttbseqneaiibus » 

De oaorte iUusstrìxini cooiugis prìnopìs Rosscyant , » 

De apparìtiooe alterìo comete seu celestìa stngni . » 
De adventu oratonim ili.** docis Bargundic ad do- 

OMium papetir et ad regem • 

De pace et reooadliatioiie domini ducis Soct et Albetà 

cum doma» rege , » 

De fonte scaturixante sangutneot ad hofam per pk»- 

• «••••••••••«ai * 



50 

57 

61 

67 
68 



70 
71 

72 

» 

7J 

» 

74 

» 

» 

7$ 

» 

76 
77 

78 
79 

[80 

81 

8a 

86 
87 



3o8 CONTENUTO DEL VOLUME. 



CCIX. De pace et affinltate contracta inter domtnum papara 

et domìnum regem pag, 187 

CCX. De classe et armata parìter missa per dominum pa- 

pam et regem contra* Turchum » 188 

CCXL De alia cometa vel singno surgente in aurora diey . » » 
CCXU. De effectibus subsequentibus ex dictis singnis super 

terram » 189 

CCXIU. De eclipsi solis » » 

CCXIIU. De intensis nivìbus et glaciebus ac frigorìbus subse- 
quentibus » 191 

CCXV. De quodam venerabili heremita veniente Neapolim . » » 

CCXVI. De iudicio cuiusdam philosofì » 192 

CCXVIL De adventu illustris domini Gismundi fratris mar- 

chionis Ferrane » 195 

CCXVIIL De triumpho inclite ducixe Ferrane facto sibi Rome. » 194 

. CCXIX. De alio triumpho exibito sibi Florentie » 203 

CCXX. De secundo adventu illustrissimi et reverendissimi 
domini nostri domini dom lohannis de Araonia in 

abbatiam Casinensem » 204 

CCXXL De remisso terremotu » 205 

CCXXU. De progrexibus dicti domini dom lohannis intra aba- 

tiam et extra » » 

CCXXIII. De tempestate et fortunali tempore pervento in hac 

patria secundum iudicium astronomorum. ...» 206 

CCXXIIU. De obim fratris Petri cardinalis Santi Sixti . ...» 208 
CCXXV. De adventu illustrorum dominorum ducis Calabrie 

et consortis » » 

CCXXVI. Oratio ad illustrissimam ducissam Calabrie Ypolitam. » 209 

CCXX VII. De miraculo intervento contra Turchos » 2x0 

CCXXVIII. De recessu illustrìssimi domini Frederìci regii filli. » 211 

CCXXIX, De obitu illustris prìncipb Salemi » 212 

CCXXX. De anno sancto facto per papam Sixtum .... » » 

CCXXXI. De accessu regis Ferdinandi Romam » 215 

CCXXXII. De adventu regis ad Sancmm Germanum . . . . » 215 

CCXXXIIL Oratio fìenda ad dominum regem » 216 

CCXXXrV. De matrimonio contracto cum fìlio comitis Vrbini. » 217 

CCXXXV. De matrimonio contracto cum rege Hungarie. . . » 2x8 

CCXXXVI. De infìrmitate domini regis » » 

CCXXX VII. De dilluvio aquarum «2x9 

CCXXXVIII. De adventii don lohannis ad Montem Cassinum. . » 220 

CCXXXIX. De iubileo regni Sicilie per dominum papam Sixtum. » » 

CCXL. De confiictu illustris ducis Burgondie » 221 

CCXLI. De alio confiictu eiusdem ducis » » 

CCXLIL De sponsaliis regine Hungarie et eius recessu ...» » 



CONTENUTO DEL VOLUME. }09 

CCXLIIL De reditu Frederìci filli regis pa^, 2i\ 

CCXLIV. De penuria presentis anni 1476 » » 

CCXLV. De crudeli morte domini ducis Mediolani .... » 224 

CCXLVL De morte domini ducis Burgundic » 22$ 

CCXLVIL De reditu ducis Andrie et ducisse Sere et aliorum 
magnatum comitantium reginam Hungarìe domina 

Beatrice filia regis Ferdinandi . . .' » 227 

Appendice » 229 

L Oratio inclite ducisse Gdabrie filie Illustrissimi Frandsci ducis 
Mediolani facu coram S. D. papa Pio in concistorio cardinalium 

Mantuae 1459 mense iunii » 2}i 

IL Responsum S. D. Pape 

III. Responsum domini pape Pii oratoribus regis Francie factum anno 

domini 1462 * 2)) 

Indice : 

Nomi proprj e cose notevoli » 26$ 

Vocaboli non registrati dal Forcellini o dal Ducange ...» 291 

Forme dialettali » 294 

G)RR£ZiONi » 299 

Facsuule del codice dopo la pag. xvi 



Finito di stampare oggi 3i di ma^o 1890 

nella tipografia Frane Vigo di Livorno. 

Edizione di seicento esemplari. 



5TITU10 5TORIt:ol 



ifc h 



ISTITUTO STORICO ITALIANO 



BULLETTINO DELL* ISTITUTO. 

^^* ^ • Contenuto del fascicolo: Relazione letu a S. M. nelP ndieoza del 95 noTembre 1883 
dal ministro della Pubblica Utruzioiie sol decreto di fondazione dell* latitato Storico 
Italiano — Seasione I: Adunanze plenarie del 97 e 39 gennaio 1885 — Discono pro- 
nunciato neir adunanza plenaria deiriatitnto nel giorno 37 gennaio 1885 dal nimisaro 
della Pubblica Istruzione comm. Michele Coppino — Programma dell* Istituto Storico 
Italiano — Circolare ai signori presidenti delle RR. Deputazioni e Società di storia 
patria (30 marzo 1885) ^ Idem (ss ottobre i885)-*Gomonicazioni — Relazione della 
Giunta esecutiva ali* Istituto Storico Italiano, letta nel!* adunanza del 4 aprile t886 — 
Lavori proposti ali* Istituto delle Società confederate — Organico per 1* esecuzione dei 
lavori, approvato dalla Giunta esecutiva nella sua adunanza del 13 giugno 1885 ^ 
Sessione II: Adunanze plenarie del 4, 5, 6 e 8 aprile 1886 ~ Relazione della Com- 
missione incaricata di presentare air Istituto un disegno per la bibliografia storica. Di 
pag, 78. L. 3 - 

IN. ' 2. Contenuto delfOicicoio: Risposte delle regie Deputazioni e Società di storia patria 
alla circolare del 3S ottobre 1885 — Frammento d* iconografia estense acquistato recen- 
temente dalla biblioteca Nazionale di Roma: relazione di L Giorgi a S. E. il presidente 
dell'Istituto Storico Italiano (con due facsimili). Di pag. iso . . . .' L. 4 50 

i^. «^. Contenuto del fatcitoto : Sessione III: Adunanze plenarie del 30 e 31 maggio (Di- 
scussione sulle proposte di lavori votate dalla Giunta e delle altre fiitte air Istituto dalle 
Società eonfedente), del 3 e 3 giugno 1887 — Ricerche abruzzesi : relazione del prof. 
C. De Lollis a S. E. il presidente dell* Istituto Storico Italiano. Di pag. 100 . I^ s 50 

^^ 4* Contenuto del fascicolo : Organico per i lavori dell* Istituto Storico, secondo il testo 
approvato nella seduta plenaria dell* 8 aprile 1886 — Proposta di pubblicazione dì docu- 
menti Colombiani nella ricorrenza del quarto centenario della scoperta dell* America 
(Comunicazione di S. E. Correnti ) — Relazioni delle RR. Deputazioni e Società di storia 
patria sui lavori pubblicati negli anni 1886-87 — Cronache bolognesi (dalla relazione del 
prof. V. Fiorini sulla ristampa delle Cronache Mogneti)'^ epistolario di Coloccio Sa- 
lutati : relazione del prof. F. Novati —> Notizie. Di pag. US L.3 — 

■^* •'• Contenuto del fascicolo : Lettere a stampa di L. A. Muratori, repertorio biblio- 
grafico, per A. G. Spinelli. Di pag. 116 L. 2 — 

IN. O. Contenuto del fatcicolo f Decreto reale col quale si provvede alla pubblicazione di 
documenti relativi a Cristoforo Colombo — Norme per la pubblicazione degli epistolari 
— Rime storiche del sec. xv: relazione dei proff. A. D'Ancona e A. Medin — Le Con- 
ttitutionet S. M. Eccletiae del card. Egidio Albomoz: relazione delPnvv. Brando 
Brandi — Glosse preaccursiane (da codd. membranacei esistenti nell^ Archivio di Stato 
di Modena), per Pietro Cogliolo — Gli statuti delle società delle armi e delle arti 
in Bologna nel secolo xtii: relazione del prof. A. Gaudenzi — Confessione di vas- 
sallaggio fatta a Rainone da Sorrento dai suoi vassalli del territorio di Maddaloni, 
per I. Giorgi — il consumo giornaliero del pane in un castello dell' Emilia nel se- 
colo xiii« per I. Giorgi — Gli antichi statuti del comune di Bologna intorno allo studio, 
per A. Gaudenzi. Di pag. 138 L. 3 50 

•^* 7* Contenuto del fascicolo : Sessione IV: Adunanze plenarie del 33, 33 e 34 novem- 
bre 1888 — Carmi medioevali inediti, per A. Gaudenzi (con un facsimile) — Benzo 
d'Alessandria e i cronisti milanesi del sec. xiv, per L. A. Ferrai. Di pag. 138 . L. 3 50 

I^« ^- Contenuto del fascicolo : Gli Statuti delle Società detlt armi del popolo di Bologna, 

per A. Gaudenzi — Ricerche abruzzesi: relazione di V. De Bartholomaeis. Di pag. 176 L. 3 50 

I^« 9* Contenuto del fascicolo : Preparazione del CoJex diploma ticus Urbi» Romae: re- 
lazione della R. Società romana di storia patria — Bentii Alexandrini de Mediolano 
civitate opusculum ex chronico einsdem excerptum (L. A. Ferrai) — I manoscritti e 
le fonti della Cronaca del diacono Giovanni^ per G- Monticolo. Di pag. 338 . L. 5 — 



i