pesi
Ri
Se TeSGtipiI rit
43 TERE SV
GELILITO
ASL
MESICETETTTI tica
i tai P)
it4 HAT
pnt
Mar:
; ; aa
la I
o i
U
q NL)
i)
x0
4 O) WI
MINA
VUE UOT :
(a LIT li TERI ba
vi AMARA
\- CITTA TISO0A 9 Phaser co- Melren-
— NOVA ACTA
HELVETICA
PHYSICO-MATHEMATICO-
— ANATOMICO - BOTANICO.
, MEDICA
TABULIS AENEIS ILLUSTRATA
ET
va
IN USUS PUBLICOS EXARATA.
VOLUMEN 1.
BASILEZE,
ASIA ALA AIA AA AIA AAA ALA
Typis & Sumptibus JOANNIS SCHWEIGHAUSER,
1787.
L)
Dr
Lao,
nE=£
Equo & candido Lectori
DANIEL BERNOULLI
Soc. Helv. Secret.
S. P, D.
*
Ept integro decennio inde ab exarato oCtavo
ASftorum Helveticorum Volumine, in lucem tandem
prodit zorzz4 ColleGaneorum iftorum Voumer, quod
idem & zove Colle&ionis prizzm eft.. Diuturni-Socie-
tatis noftra filentii excufationes adferre dubito ; vereor
enim ne quis excufationem noftram pro accufatione
habeat. Accufari quidem omnino merentur, fidicere
. licet, clariffimi Collaboratores noftri, quorum eru-
+ ditiffima Obfervationes ae; Meletemata rarius &
2
IV PRIZE et PL 0
tardius ad nos perveniunt, ac certe optamus. Maxi-
mam autem illius culp® partem fibi vindicant cùm
eetas fenilis, morbus diuturnus, huncque demum
fecuta mors Cl. J. Henr. ResPINGERI, induftrii,
dum viveret & vigeret, Societatis noftra Secretarii ;,
in cujus locum fufficere nos unanimi fuffragio ,
honeftius certe quam dignius, placuit gratiofe Medi-
corum Facultati — tùm vero & infignes ille muta-
tiones, quas fubiit res mercatoria atque typographica
priftini Aéforam Imprefforis J. R. Im-HoFr , cujus
fam partes in evulgandis hisce A&is explendas fibi
fumfit Vir bonarum artium & literarum promoven-
darum cupidiffimus, Typographus noftras ac Biblio-
pola integerrimus, JOANNES ScHwEIGHAUSER; de
cujus Officina quid circa typicam hujus operis partem
fpondere nobis poflimus, prafens Volumen lucu-
lenter fatis oftendit.
Cum de obitu Exp. ResPiNGERI mentionem
facio, triftis animo fubit recordatio aliarum, quas
Societas noltra Helvetica noviffimo currente decennio
pafla eft, jaCturarum graviffimarum & vix unquam
reparabilium, virorum nimirum qui maximum Cor-
pori, non folum huic, fed & multis aliis quorum
Membra exftiterant, ornamentum ac fplendorem
addidere, quos inter fufficit nominafle, ex Exteris:
illuftrem Societ. Scient. Goetting. Prafidem ALB.
HaLLEeRUM, hujusque filium THEoPH. EMANUELEM,
ut & celeberrimos Berolinenfis Academia Scient. ‘
Socios ordinarios J. G.SuLzeruM & J. H, LAMBERTUM,
DAZ E 4 E. LO; v
Helvetos omnes; ex Bafileenfibus autem: J. Run.
ZwiNnGERUM, venerandum Societatis hujus Senio-
rem, ac pene fundatorem, & ACtorum Helv.
promotorem locupletatoremque diligentifiimum; nec
non Dan. BernouLLIUM, Patruum noftrum fumme
colendum, & LeowH. EuLeRUM, Virorum, Civium,
Amicorum, Mathematicoram par nobiliffimum ,
noftraque laude longe fuperius.
Eft tamen & quod Societati noftre gratulemut
RI in fuum chorum Viros egregios, quorum
ad fe acceflione magnopere dele@atur. Hos que
ac antiquiores noftros Sodales; tum & alios claros
atque dodtos viros, quibus artium & fcientiarum
incrementum cur® cordique eft, quique,, fi labo-
rum noftrorum tum & ipfius Societatis participes
velint fieri, rem nobis fecerint pergratam, hos,
inquam, omnes & fingulos invitamus, rogamus,
velint id nobis gratificari, ut eruditas fuas lucubra-
tiones, Aéis noftris in pofterum inferendas , cito
ac frequenter, latine vel gallice confcriptas, ad nos
transmittant, ut crebriora fe invicem confequi poflint
horum Colle&aneorum volumina, qua ab literato
orbe hucusque femper fuerunt benigne accepta. Idem
& fperamus de prefenti Tomo, pluribus certe pra-
claris atque egregiis ditato obfervationibus, quarum
clarif'_Au@oribus maximas hic & meritas publice
tribuimus gratiarum a@iones.
VI Did Edd
- Ipfarum autem tra&ationum agmen ducit vita
Dan. BerNoULLII hiftoria, noftro qualicunque peni-
cillo delineata, quam, licet jam feorfum impreffam,
tamen cum non admodum fuerit divulgata Ledtori
acceptam fore atque jucundam exiftimavimus. Pra-
mifimus Catalogum celebb. atque clarif. Virorum
Societatis Helvetica fodalium, quos inter fi qui forte
erunt qui in vivis non amplius degant, id noftra
circa obitum illorum infcitia tribuas, benevole LeCor.
Cxaterum vale, & nobis noftrisque conatibus fave.
D. Bafil. ipfis Kalend. Novembr. MDCCLXXXVII.
Mafie tit elem lM Cicala pai sito,
CATALOGUS
CELL. ATQUE CLARISS.
SOCIETATIS PHYSICO-MEDICE BASILEENSIS
SODALIUM QUANTUM NOVIMUS SUPERSTITUM
JUXTA ORDINEM RECEPTIONIS.
EXTRANEIL
bi: ALLIONIUS, Med. Do&. & Botan. Prof, ut & Horti
botan. & Mufxi Hit, nat. Dire&or Taurinenfis; Acadd.
Scient, Taurin. Londin. Matrit, Inft. Sc, Bonon. Societ.
Nat. curiof. Berolin., phyfi-bot. Florent,, pluriumque
aliarum , Sodalis aut Correfpondens.
ELIAs BERTRAND, V, D. M. Bern, Acadd. regg. Scient. Berolin.
Geetting. Suecic. ut & Societt. Lipfiens. Mogunt. Florent.
Nanceyan. Lugdunenf, Socius.
JoannEs GesneRUS, M. D. Phyf. & Math. Prof. ord. Tigur,
Acad. Imp. Nat. Curiof & Socc. Regiar. Scient, Berolin.
Suecic. Upfalienf. Goettingenf. phyfico-botanica Florentin.
Membrum.
FrID. SAMUEL ScHMID, Acad, Reg. Inferiptionum & human.
Litterar, Parif Societ, Antiquarior. Londinenf. nec non
Societ. Scient, Monach, Socius.
DANIEL LANGHANS, Med. Do&. Bernenfis,
Jo. JAcoBUS D’APPLES, Med. Dot. & Confiliarius Lanfannenf,
. Jo. GEORGIUS ZIMMERMANN, Bruggenf. Helv. M. D. & Archiater
Hannov, nec non Regi Magna-Britann. a ‘Conf, aul.
Jo, HenRICUS A BRUNN, M. D. Scaphufino-Helv.
S, A. D, Tissor, Med. Do. & Pra&icus Laufann. Societ.
Sc, Reg. Londin. & Oeconom. Bernenf Socius, & apud
Laufann, CC. Vir. i
Jo. ConRADUS AMMANNUS, Phil, & Med, Do&, Scaphufino-Helv.
vin sia DO ( ga
Covxrapus FuessLinus, M. D. Velthemeno-Helv.
Mr. BarTHES, Seigneur de Marmoritres, Menabre de la Société
Royale des Sciences de Montpellier.
Mr. BARTHÉS de Marmorieres, Fils, ci-devant attaché & Am
baffade du Roi très-chrètien en Suiffe.
Mr. Razoux, Dod. en Med, de la Faculté de Montpellier;
Médecin de l’Hétel-Dieu de Nîmes, & Correfpondant de
Acad. Roy. des Sciences de Paris.
Mr, de MaLomoNT, Chevalier de l’Ordre de St, Louis, Meftre
de Camp d’Infanterie au fervice de France, & premier -
Gentilhomme de la Chambre du Prince-Evéque de Liége,
Membre de la Société d’Agriculture de Berne.
CaroLus Magnus BLOEM, Suecus,
F. M. Rostan, V. D. M, Valdenfis, Societ. ceconom. Bern. Sod.
EpvarDus SANDIFORT, Med. Do&. Haganus, Acad. Cafar.
Nat. curiof. aliarumque Societt. Socius; Anat. & Chirurg.
Prof. Leidenf.
Carorus CRETTE;, Med, Do&. Neoftadienf. Helv,
Janus Bernarpus SanpIFORT; M. D. & Poliater Haganus.
ApocLpenus Murray, M, D. Anat. & Chirurg, Prof. Upfalienf.
R. & O.
My. Lavoisier, Membre de l’Acad, roy. des Sciences, & de
la Société roy. de Médecine de Paris, de l’Inftitut de
Bologne, & de l’Acad. de Harlem.
CaroLus A, Liber-Baro pe PLommenFELT; Collegi Regii
Suecici Rei metallice Afef & Acad, litt. elegantiorum
Membrum, Academ. Imperialis phyfice & botanica
Florentine & occonomice Hetrufca Sodalis.
Jou. Henricus ZieeLerus, M, D. Vitodur. Helvet, Soc. ©
Londin. cui ab Artibus & Scientiis nomen eft, ac phyfico-
occonomice Turicenf. Membrum.
Jac. Anpreas MatLET, Civis & Aftronom, Prof. Genev. Societ.
reg. Londin. Sod, & Acad, reg. Sc. Parif, Correfp,
Mr. r’Aspé Rozier, Chevalier de l’Eglife de Lyon, de PAca-
démie Royale des Sciences, Beaux-Arts & Belles-Lettres
de Lyon, de Villefranche, de Dijon, de Marfeille, dr
a
pf )O( ge IX
la Société Impériale de Phyfique & de Botanique de Florence,
Correfpondant de l’Acad, roy, des Sc. de Paris, & dela
Société des Arts de Londres, &c. &c, ancien Dire&eur
de l’Ecole royale de Medecine véterinaire de Lyon.
Nic. JosepHus.à JACQUIN, in Re metallica & monetaria è
Confiliis, Chemix® ac Botanices Prof, Viennenfis,
JoserHus Franciscus à JAacQUIN, Nic, Jof. Filius.
Mr, Cousin, ci-devant Médecin del’Hépital militaire à Huningue.
Casparus WeETTER, Med. Do&. Sangallenfis,
MaTTHEUS MEDERER, Chirurg. Dod. Confiliarius & Chirurg.
aulicus Regis Paoloni. Chirurs. & Artis obltetr. Prof,
P. O. in Univ. Friburg. in Briszov.
Jon. HEeNRICUS RAHN, M. D. Phyf” & Matth. Prof. Tigur.
Franciscus VerpeiL, M. D. Laufann., Societ. Sc, phyf.
Lauf Prafes.
GreEGOoRIUS Comes DE RAZouMOwSKY, nob, Ruflis; Societt.
phyf.-med. Tigur. & Scient, phyf Lauf Sodalis; Acad.
reg. Sc, Taurin. Correfp. &c.
ALseRTUS HoePeNER, M. D. & Pharmacop. Bernenfis.
BASILEENSES.
FACULTATIS MEDICK ADSESSORES.
Jo. RupoLeHus STEHELINUS, Ph, & Med. Do&. & Theoret,
Prof. P. O
WERNERUS DE LAcHENAL, Ph, & Med. Do&. Anat. &
Botan, Prof. P. O. p. t. Facult. Dec. & Societ. Pref,
AcHitres MiEG, Ph. & Med. Do&. & Pra&. Prof, P. O.
Soc. Sc. Phyf Lauf Sod,
Jonannes STEHELINUS, Ph, Med. & Chir. Dod,
Jo. JacoBus THURNEYSEN, Ph. & Med. Dod.
ABEL Socinus, Ph. & M. D. & CC. vir Bafil. Sereni Princ,
WicHELmiI IX. Landgr. Haffi Calf Confiliar aul. Societ.
Sc, Gieffenf Soc.
. Jo. HenrIcus RvHinER, Ph, &M.D. & Phil Mor. Prof, P.O.
**
x gess ) 0 (ge
Jo. Lupovicus Buxrorr, Ph. & M. D. & Poliater.
DANIEL BERNOULLI, Jo. Fil. Ph. & M. D. & Eloq: Prof, P. O,
Societ. Sc. phyf. Lauf. Sod. & Societ. hujus Secretar.
Jo. Jacosus THurNEYsEN, J. J. Fil Ph. & M. D, & Phy£.
Biof:.P. O;
DANIEL WoLLEB, Ph. & Med, Do&.
SODA: EISIOSA LIL
JoHANNEs BeRNOULLI, Ph. & J. U. D. Math. Prof. Acadd.
regg. Scient. Paris. Berol. & Nancej. Socius,
Jac. CHRISTOPHORUS RAMSPECK, Ph. & M. D. & Gymnafiarcha,
Jo. BERNHARDUS MERIAN,; Ph. D. Acad, reg. Sc. Berol. Mem-
brum, in eademque Claffis philolog. Dire&or,
Jo. Jacosus HuBer, Ph, D. Acad. reg. Sc. Berol. Sodalis.
Jo. JAcoBUs D’ANNONE, Ph. & ]. U. D, Cod. ac Jur. feud.
Prot. P. O. & Reip, Syndicus.
Jo. RuporpHus STuPANUS, Ph. & Med. Dod.
Jo. HenrIcus Burcarpus, Ph. & Med. Doa,
DANIEL PassavanT, Ph. D. & Med. Lic.
JacoBus Bascerus, Ph. D, & Ling. ‘hebr. Prof. P. O.
JoHannEs BernouvLLI, Jo, Fi.*Ph. D. & J. U. L. Aftron.
reg. Boruf. & Acad. reg. Sc. Berol. Membrum ord. nec non
Acad, Imp. Petrop, pluriumque aliarum Acadd, & Societt.,
literar. Membrum honor. i
Mr. JEAN RoporrHEFREY, Chevalier du merite militare, Lieut,
Colonel d’Infanterie & Major du Régiment Suiffle de Salis.
Samade au fervice de S. M. T. C., Membre de la Société de
Phyfique de Zurich, de la Société économique de Berne, & de
celle de Lunébourg.
MetcHIor Mie, Ph. & M, D, Seren. Principis Naffov.- Weilb,
Med, prim. Soc, Sc. phyf Lauf. Sod,
Jacosus BernouLLI, Jo, Fi, Ph. D, & J. U. L. Acad, Imp.
. Petropol, Socius.
IRSTRERTZS
—————_———_—
po— ==“ ="
VITA
DANIELIS BERNOULLII
PHYS. QUOND. IN ACAD. BAS. PROF. P. ORD. MEDIC. EXTRAORI). .
.
We
adumbrata € in folenti Erudd. Panegyri d. 17. Mart. 1783. recitata
a DANIELE BERNOULLIO, Ph. & Med. Do&. Elog. Prof. Bal.
Defuntti ex fratre Joh. Nepote.
TER
pepe homo, eximiis ornatus virtutibus , aut meritis
infignibus clarus, jure quodam meritoque fummos cete-
rorum mortalium honores fibi vindicat, illorum potiffimum
quibuscum vixit, fuorum civium, quorum rem & publicam
& literariam fuis virtutibus condecoravit, fuaque dodtrina in-
luftravit.
Talem virum; anno praterito; inevitabili heu! nosque
omnes manente fato, fummo omnium Bonorum & totius lite-
rati orbis lu@u, perdidimus Academie noftra pluriumque alia-
rum decus atque ornamentum fplendidiffimum, DANIELEM
BERNOULLIUM; cujus quidem memoria nullo non tempore
cara nobis & grata effe debet, ad quam autem recolendam
hodierna lux, qua obitus illius anniverfaria elt, pra cateris
nos invitat.
Equidem, ut verum fatear, vix arbitror, tanti Viri lau»
des coram illuftri hacce Panegyri follemni oratione celebrare ,
ejus effe, qui in dicendo tam parum exercitatus, reprehenfio-
nem do&torum atque prudentium virorum vereatur. At quando
ab altera parte cogito, fatius effe, cum rem non tam perfi-
ciendi fpe, quam experiendi voluntate, adgrefflus fuero, re-
quiri a vobis AA. prudentiam meam, quam, fi id non fece-
tim, pietatem, gratamque erga patruum defideratiflimum men-
3 pesz )O( gira
tem, hac cogitatio animum mihi addit, ut adeam periculum;
non laudum quidem praconiis extollendi Virum omni enco.
mio majorem, & ab omni praterea laude, etiam meritiffima,
dum viveret, femper longe alienum; fed vitam Beati; {tilo
non tam comto quam candido ac fincero, delineandi,
Veftrum elt, A. O. O. H., favere conatibus noftris, &,
fi incomparabilis viri nomen fan&um vobis elt, ejusque recor-
datio grata, accipere attentis auribus, animisque benevolis
noltram, que, fi non oratorio ornatu & facundia, at hiftorica
tamen fide ac diligentia fe-fe commendabit, orationem.
Antequam autem de ipfo BeRNOULLIO noftro dicere ex.
ordiar, liceat AA. de Bernoulliorum genere, iisque prafertim
hac de gente viris, qui de republica literaria bene meriti funt,
pauca pramittere.
JAcoBus BERNOULLI primus eft quem vobis notum fa-
ciam. Is a. 1622, Bafileam venit, ibique civitatis jus adep-
tus, anno fequenti genuit Nicoraum B., DANIELIS noftri
avum, Ducentumvirum, forique judiciarii, ut & curia ratio»
num adfefforem. Hic, prolis numerofe parens, inter alios
ex honeftiffima matrona Margaretha Schenauer fufcepit JacoBUM
B. IL, Mathematicum profundum, Acad, reg. Parifine, item
que Berolinenfis fodalem, Mathefeos in lyceo patrio Profeflo=
rem, a. hujus feculi sto fato fuo fun&um.
Ex Nicotao II, Senatore, Nicotai I. filio altero,
ortus elt NicoLaus II, J. U. D., mathematicarum primum
difciplinarum in Academia Patavina, tum in Univerfitate patria
Logices, tandemque Codicis & Juris feudalis Profeffor celeber=
rimus, a. 1759. humanis rebus ereptus.
Tertius denique NicoLaI I. filius, parenti fuperftes fuit
JoHAnNESB., Med, D., ti paxagirs noftri Pater, nulli Mathema-
ticorum fui feculi fecundus, plerarumque illu@triflimarum Europe
pes )O( da 3
academiarum atque focietatum literariarum «membrum, qui,
poltquam fedem mathematicam Groninge Frifiorum per decen-
- nium ornaflet, Lingua grace in Univerfitate patria Profeffor
delignatus, antequam hancce provinciam aufpicaretur, fa@us et
fratris fui JacoBI in cathedra mathematica fucceffor, quam
fpartam per annos 42. ad finem usque vite, qua fibi contigit
ipfis Kal. Januariis 1748., fumma cum laude adminiftravit. Is
preter DANIELEM noftrum orbi literato dedit Nicoraum &
JOHANNEM; quorum ille, J. U. L., Berna primum per dimi-
dium luftrum Jura publice tradidit, deinde Petropolin academia
tum recens fundata imperialis membrum vocatus eft, quo vero
munere vix per oto menfes multo cum applaufuù gefto, jam a.
1726.» febre he&ica confumtus, ibidem prematura morte obiit,
fumtibusque imperatoriis multa cum follemnitate elatus et. —
Alter autem JOHANNES, hujus nominis IL, quem ego Parent
tem colo, colamque dum fpiritus hos reget artus, J. U. D.,
Acadd, regg. Parif. Berol. & Nanceiane Sodalis, Eloquentiam
olim apud nos per quinquennium profeffus, polt obitum patris,
adnitente fummo Reip. magifltratu in mathematicam cathedram
translatus eft, eamque etiammnum occupat, ita ut jam per in-
tegrum fere feculum ifta cathedra genti Bernoulliana propria
quafi atque haereditaria fuerit, De eo autem viro, (cui Deus in
academia decus noftrumque in folatium vitam & vires fervet
ac firmet), ut & de illius filiis, quorum terni literis nomen de-
dere, cum vobis, Audirores, fatis fint noti, plura non dicam,
ne longiori fermone morer veltram exfpe@ationem cognofcendi
ca, qua de vita fummi DANIELIS 78 vîv èv dY/us jamjam ex-
pofiturus fum,
Genitusigitur ef BerNoULEIUS nofter parentibus clariffimis j
& quibus in illius laudem uberrima dicendi materies peti poffet;
fed cum propria virtute eruditioneque tam nobilis evaferit,
quid elt quod generis ja@emus nobilitatem. Sufficiat vobis
AA, noffe, patrem ei fuifle JoHANNEM B. quem dixi, matrem
Dorotheam Falkneriam, ex illultri & perantiqua gente oriundam.
Lucem primam vidit anno acre chriftiane 1700. die 29. Ja-
A 2
4 aes) O (#6
nuarii, ftili veteris, que cadit in diem stam Iduum Februariî;
fecundum noftrum calendarium. Locus quidem natalis non fuit
urbs patria, at nihilo tamen fecius contigit illi effe tam fortu-
nato in ipfo nafci mufarum gremio, primumque aura vitalis
halitum haurire Groninge, ubi Pater, ut diximus, magna cum
ciuditionis fama, ua9iuxra publice exercebat.
" Quamquam vero Bafilea noftra celeberrimi hujus civis na-
talibus gloriari nequeat, attamen haud parum decoris ei accef:
file nobis videtur, quod in illius finu fuerit educatus, in ejus-
que fcholis inftitutus, primumque adeo illius quam poftea fibi
adquifivit gloria fundamentum in illa pofuerit. Anno enim
‘ setatis fexto nondum exa&o (1705. m. O&.), comitatus eft paren-
tes Groninga decedentes, & im patriam redeuntes. Cum fan&e
Religionis noftra praceptis puero mature inftillatus elt verus
in Deum amor, & charitas non fucata in Proximum,
Ingenium autem docile ac vivaciffimum, mec minus fciene
di cupidum;, tam: in ludo publico, quam privata domefticorum
praceptorum inftitutione, imprimis autem fummi optimique
parentis propria cura & manudu@ione, literarum artiumque
. liberalium elementis tam diligenter fuit imbutum atque excul-
tum, ut a. 1713. gymnafio noftro emiffus, le@ionibus publicis
maturus jam: haberetur, Academia civis fatus Philofophiam ftu-
diofe coluit, clariffimosque ejus temporis Profeffores fedulo au-
divit; & in Logica quidem artificiali, (naturalis enim co-
gitandi ars ip erat cengenita,) Doctorem publicum habuit
J. Ron. ZwinGERUM, in Rhetorica, CHRISTOPHORUM EGLIN-
GERUM, in Latinis & Gracis literis, NicoLauM HARSCHERUM
& SAMUELEM BATTIERIUM, omnes noftrates. Utque gallica lin
gue, qua ob frequentiffimum ejus in terris noftris ufum com-
mode carere non poffumus, adfuefceret, ideo a providis paren-
tibus Curtlariam miflus, & paftori euidam gallico ejus oppidi
alendustraditus eft, Anno autem vertente — pro ingenii enim qua
pollebat alacritate intra perbreve illud tempus pleniffimam hujus
lingua facultatem confecutus erat — domum redux faQus, brevi
sia DO (Resa 5
poft ftudiorum ac laborum digna premia tulit; & primam qui-
dem quam vocant lauream ex ipfius parentis Brabeuta defignati
manibus accepit (a. 1715.), qua occafione habita oratiuncula
oftendit: Nobilitatem virtatis ac eruditionis praferendam effe ge-
neris vel muneris nobilitati, ficque fuam ipfius quadantenus lau.
dem futuram dixit. Altioribus jam incumbens ftudiis, publicas
audivit praelectiones Em, ZasLini in Philofophiam moralem;
Jon. Lup. Frevil in Hiftoriam, J. Rop. Beck in Philof,
naturalem; in iis autem qua fibi pra aliis in deliciis erant
fcientiis rmathematicis optimum parentem praceptorem habuit
& publicum & privatum (a).
Sub horum celebb. virorum du@u. tales fecit profe@us,
ut vertente anno confbeta pro fecunda laurea examina fubiret ,
tiaraque doctorali philofophica dignus haberetur. Hanc ei
(a. 1716.) impofuit JoH. Buxrorrius, Ling, Hebr. Prof., ea-
que occafione publice difleruit NosTER in thema prafcriptum
(a) Faum heic fubjungere juvabit &véxderor, quod in illam puerilent
Noftri etatem referendum eft, & ex quo intelligere licet, non fo-
lum quid ille in mathematicis jam tum praftiterit, fed quid fum-
musipfius pater, vir ille verè usSruarixiraro:j de eo fibi pollicitus
fuerit. Problema quoddam mathematicum Berrioullius pater filio pro-
pofuerat, quad extemplo foluturum eum effe ille forte arbitrabatur;
at puero, in ejus folutionem inquirenti; prater exfpedtationem
intrcatius illud vifum eft; nulli tamen cum parceret labori, poft
longiorem demum meditationem atque indaginem tricas omnes
expedivit, tandemque problema feliciter folvit; adeo verum eft
Virgilianum illud: Labor omnia vincit improbus. Haud minus
forfitan praclare de fe fentiens, quam Philofophus ille Syracufa-
nus poft perfectum in balneo experimentum illud cum Hieronis
corona hydroftaticum, Noffer gaudiis exultans, & stema fuum
exclamans , ad parentem accurrit, eique folutionem oftendit. At
feverior pater, qui forte ad fuum modulum puerum metiebatur ,
pro laude quam hic fperabat: Quidni inquit, ignave puer, quid-
ni illico folvifti? Acerbiffimo dolore & verecundia juvenem
« moftrum atfecit injufta illa, quam putabat, exprobratio, qua
certe adfentationis plus quam vituperii habebat.
6 pes ) O( pisa
de infulfitate illorum, qui mathematica fiudia Pernunt eo nomine;
quod Mathematici quondam maleficis fuerint adnumerati,
Jam vero illam NostTER attigerat atatem, qua vite genus
fibi erat eligendum. Stabat in bivio, nefcius, Mufisne an vero
Mercurio litaret, utrum viam qua ad laudem & gloriam, an
illam qua ad opes ducere ac divitias folet, ingrederetur. Ab
hac parte inditus ipfi genius nativaque inclinatio ad fudia eum
impellebat; ab altera autem varie haud levis momenti do»
meftica rationes, & ipforum parentum confilium, ad merca-
turam eum pertrahebant, quibus tandem docilis Juvenis refra.
gari ulterius non poterat,
At vero, AA., omnifcii Dei Providentia admirandam
prorfus hic, uti quidem nullibi non folet, fefe exhibuit;
quippe que, altioribus NosTRUM deftinans, fecit, ut oblata
fibi jam femel iterumque addifcendae mercature . opportunitate
uti commode non poffet, fed ambabus vicibus {pe fua defti.
tueretur. Itaque divino huic nutui aures obedientes prabuit,
& priftinum ingreflus curriculum magno cum ardore literarum
ftudia profecutus ef; — © felicem faultamque confilii muta»
tionem! quam, ob egregios qui in literatum orbem inde re="
dundarunt fru@us}; huic merito gratulamur,
Scientiis quidem mathematicis ac phyficis, ad quas & exe
empla domeftica, fummi nimirum parentis, & fratris’natu ma-
joris, & ipfa precipue menti ingenita propenfio, eum impel-
lebant, totus fe NosTER immerfiffet, nifi more, aput nos
faltem, recepto fuperiori quam vocant facultati nomen dan-
dum fuifet. Quare, cum frater NicoLaus Themidis facer=
dos jam effet fa@us, ipfe Apollini operam fuam addixit, &
facra Medicina Studiofum fefe profiteri coepit; primaque artis
falutaris preecepta in ipfa academia patria haufit ex ore celebb.
ejus temporis artis medica Profefforum, JoH. nimirum HEN-
RICI STRHELINI, Anatomiam & Botanicam docentis; EMA-
pesa ) 0 ( ga ?
muELIS KOENIG, avi noftri materni, Theorie medica; &
THEODORI ZwiInGERI, Medicine pra@ice Profelloris,
Sed ut novelle ftirpes transferi ab agricolis e natali folo
in aliud aliquando folent, ut laxius letiusque crefcant, fic
adolefcentibus, ne patrio fuo folo affixi eiîè videantur, trans-
feri interdum expedit, ut translati fub infolito docentium fix
percilio uberiores & virtutis & doArina frudtus capiant. Quo
igitur & NOSTRUM commodi hujus compotem facerent filii -
amantiflimi parentes, miferunt eum a. 1718. ad academiam
Heidelbergenfem, ubi magni nominis Medicum Dan. NEBE-
LIUM praceptorem na@us,y Medicine partes omnes accurato
ftudio, indefeflaque diligentia perquifivit, & fefquianni fpatio
notiores fibi fecit. Quam totus autem ab hujus preftantiffimi
. Viri ore pependerit, docent collegia medica varii argumenti ex
ore prxceptoris haufta, multoque cum labore BERNOULLII
noftri manu chartis mandata, que volumina etiamnum a nobis
adfervantur,
Celeberrimam autem Argentinenfium univerfitàtem, que
a multo jam tempore peritiffimos dexterrimosque in re anato-
mica pariter atque chirurgica viros procreare folet, noluit non
falutare; ideoque anno hujus feculi 19. inclinante eam invi.
fit, illaque hyeme fe&ionibus demonftrationibusque anatomi-
cis, nec non chirurgicis prelectionibus atque operationibus in
cadaveribus inftituendis, frequens ac fedulus interfuit,
In patriam reverfus (a. 1720.), ma&us do@rina atque eru=
ditione, gratiofo Medicorum erdini (anno infequenti) examinan-
dum fe prabuit, talisque ab eo ef inventus, qualem fore ex»
iftimabat, certoque erat perfuafus. Inter Candidatos Medicina.
jamjam relatus erat NostTER. Cum autem mathematicas atque
phyficas fcientias nunquam fepoluifet, immo vero indefeflo
ftudio, & ex profeflo quai tra@aflet s idcirco, in conferibenda
differtatione inaugurali, pro fummis in arte afolepiadea hono-
ribus rite confequendis, publice defendenda, tale elegit thema,
8 Fiess )O (ga
quo fuorum & in medicis & in mathematicis fimul fcientiis
profe&uum fpecimen edere poffet; hinc enata eflt praclara illa
de Reffiratione differtatio (hab. 1721. m. Sept.), qua eruditiffimus
Audor aQum illum vitalem ex principiis tam phyfiologicis quam
mechanicis egregie dilucidavit, ingeniofiffimeque explicavit.
Jam vero, A. O, O. H., vita NostRI literaria a vul-
gari tritoque Eruditorum curriculo magis defle@tere incipit,
majorque rerum mihi nafcitur ordo. Vefltra igitur qua di-
gniora funt attentione narraturo , adefte porro animis auribus-
que benevolis.
Poftquam per aliquod adhuc tempus domi effet commo-
ratus Licentiatus nofter, ftudiisque fedulo incubuiffet — tefti-
bus iis, qua vacante tum temporis (1721. Q@&ob.) cathedra
Anatomia & Botanices, itemque paullo poft Logices cathe-
dra, exhibuit, fpeciminibus haud fpernendis, quorum illa
prefertim nominari meretur differtatio, pofteriori hac occafione
edita (12722. Febr.), qua, pro judicii quo pollebat dexteritate atque
acrimonia, methodum examirandi fylogifimorum validitatem acu-
tiffime explanavit — tum anno 1723. patriis mufis ad tem»
pus valedixit, Venetiasque tetendit, ut, du@ore viro in arte
falutari tune temporis longe lateque celebratiffimo MIcHELOT-
T10 ) in praxi quoque clinica exercitaretur. Hoc autem fummo
viro non praceptore tantum uti licuit BERNOULLIO noftro,
quin & gratiam ejus amicitiamque ita fibi conciliavit, ut non
folum in nofodochia, verum etiam ad leCos patriciorum atque
optimatum comitari fibi eum concederetur.
Quandoquidem autem tempus medicas inter mathemati.
casque fcientias partiri vellet, ita quoque in principum illius
loci Mathematicorum atque Geometrarum notitiam venire,
confuetudinemque cum iis contrahere honefte ftuduit; & quum
ipfe eruditionis fama haud mediocri in orbe mathematico jam»
jam inclaruiflet, adfecutus el facile, ut in horum virorum
confuetudinem reciperetur, magnique ab iis aftimaretur, Eorum
in
pesa )Oo (de 9
în numero fuere viri nobiles ac celebb, RiZZzETTUS & Ric.
CATUS, quibus pre aliis utebatur familiarius. Hos Eruditos
inter NosTtRUMque frequentes inde nafcebantur occafiones de
quaftionibus mathematicis profundioribus (tam analyticis quam
mechanicis) differendi atque difceptandi. Neque literatus orbis
nullum exinde cepit fru&um; prodiit enim tum. illud
primum BeRNOULLII noftri opus mathematicum, cui titulus :
Exercitationes quedam mathematice (a). He cum effent, maxi.
mam quidem partem, polemici argumenti — ariditatem enim
hujus methodi obfervationibus nonnullis & Schediafmatis mino-
ribus eleganter temperaverat CI. au@or — pauca tantum exem=
plaria, & xgre quidem, iteratis nobilis cujusdam Veneti fibi
‘amici precibus follicitatus ac permotus, imprimi illius fumtibus
paffus eft. Quantum ab eo tempore omnes abhorruerit contro=
verfias, ‘aperte fatis, abundeque teftantur multifaria ejus inde
edita feripta, Commentariis variarum academiarum inferta, pa-
ginarum quidem anguftia parva, argumento autem & tratatione
maxima, quae quidem tam numerofa funt, ut recenfere omnia
temporis ratio non permittat (4). Unius tantum illiusque ma-
joris operis, quo vel folo immortalitati nomen fuum com.
mendavit celeb. Au@or, nec non illarum differtationum, quibus
premia ab Academia regia Scient. Parilina meruit, fervato ta.
men chronologico ordine, meminifle juvabit,
Nempe paullo ante illud ipfum tempus, quo Venetiis come
moratus elt è 7aw nofter, coeperat Academia illa quaftiones
Philofophis, promiffo ampliffimo pramio , proponere, Geome-
triam, Aftronomiam, Mechanicam, mec non artem nauticam
plurimum adjuvantes; carum prima qua pradticam partem fpec=
tabat (c), fententiam Philofophos aperire jubebat de oprimo wm0-
do confiruendi clepfydras s ut a uavigantibus adbiberi commode pofe
(a) Venet. 1>24. in 4°.
(5) Catalogum fcriptorum Bernoullianorum in gratiam Le@orum huic
Orationi fubjunximus.
(c) Propofita pro a. 1725.
B
To aa ) o (gel
Sent. Hujus problematis folutionem adire magni erat animi;
cum & effet perd:fficilis, & profundiffimorum tantum acuriffi»
morumque Geometrarum difquifitioni fubjiceretur, & judices
exfpedtaret, fumma confummatague do@rina inftiv@os. Eum
tamen animum BERNOULLIO noftro addidit & defiderium expe»
riendarum virium, tum hortatio celeberrimi parentis, qui fili.
um hifce cupiebar initiari facris, laudabilis denique glorie cu
pido, & honeftum ftudium commonftrandi, non fruttra fe hac.
tenus in hoc ftadio cucurriffe; His, inquam, rationibus per.
motus, de reportando premio minime cogitans — id enim lom
gius ab ejus modeitia aberat — viam hanc, qua fe quoque pofe
fet tollere humo, tentandam effe judicavit. Neque tamen, ut
ftatim intelligetis AA., illa fola, quam & ex inani cumex»
ercitatiffimis athletis in arenam defcenfu fuperfuturam fibi licet
victo fperabat, gloria eum manfit. Ecce enim, ea ipia quam ad
academi® Secretarium mifit differtatio, collectis demum judicum
fententiis, premio digna et inventa, vi@orque NosTER viràm
volitavit per ora.
Solent iftiusmodi glorioG eventus Juvenum haud raro ani.
mos efferre, & ambitiofa prafumtione corrumpere (a). Aliter
autem id Nostro accidit; Licet enim fummam._ ex illa vi-
@&oria. nominis exiltimationem effet confecutus, nondum tamen:
omne jam tulife pun&um fibi perfuafit; fuit ei potius ifta
gloria ftimulus & calcar, quo generofum ipfius pectus concita-
retur ad famam longius extendendam, firmiusque ftabiliendam,
Horvuadias ftudio incenfus, fcientiagque rerum medicarum
amplificanda defiderio flagrans, anno hujus feculi vigelimo quar-
to Patavium perrexit, viti incomparabilis ac celeberrimi Anato=
mici Jo.-BapT. MorGaGNII, fedem ibi tumhabentis, audiendi
ac frequentandi gratia, At quam facile mortalium confilia ad
(@) Noftra fubinde facimus verba CI. Jac. Bruckeri in vita DAN. BER-
NOULLII, Dec. III. Piniacothece ejusd. fol. Aug, Vind. 1744.
sez) o ( dea TI
nihilum recidunt! Simul enim urbis ejus limina attigit No.
STER, ac vehementiffima correptus eft ardente febre, quae
gloriofte vita curfum abrupiffet, nifi fecundum Deum, fupre-
mum hominum Archiatrum, cura & indu@tria preftantiffimo.
tum Medicorum VaLisneRIT, MORGAGNII & CocrossiI,
morbi vim viciffet, NostRUMque literato orbi, magno hujus
commodo, reddidiffet. Interim vires ita depaverat violentiffi»
mus morbus, ut in femeftri apud mufas Patavinas mora eas
Vix colligere, neque proficere in literarum ftudio quidquam,
nedum fcopum in quem intenderat attingere poffet. Novum
tamen ei in Italia verfanti honoris gradum paravit Bononia,
in qua civitate laudabile Inftitutum fcientiarum promovendarum
tunc Academiam eruditam genuerat; fub ipfo namque hujus
Academia exortu, qui illuftri Comiti MARSIGLIO debebatur ,
membrum illi NOSTER (eod. a, 1724. ) adferiptus elt,
Haud minus honorificam BeRNOULLIO xlimationis fue
opinionem teftificata e&t ill. Respublica Genuenfis, in qua fi-
milia erigenda focietatis philofophice confilia agitabantur, Ma.
gnam nempe, quam BERNOULLIUS toties prodiderat, do@ri=
nam perfpetam penitus habens PALLAVICINUS Marchio, &
ideo amicitia eum comple&ens, proceribus reipublice NOSTRUM
commendavit, nt talem qui rem perficere, Academix rationes -
inire, eamque dirigere poffet. Juflus itaque eft ill. Marchio
cum BERNOULLIO ea de re agere, & promiffis emolumentis
fplendidis ei perfuadere, ut hanc fpartam ornaret, Neque
omifit ille guidquam, quo in partes pertrahi pofilè NosTRUM
credebat. Modeltius autem de fè Judicabar BerNOULLIUS, &
nimis difficitem iftam provinciam fibi diffidendo ratus, primo
harebat, & dum dubius fluQuat, en! alia a divina providentia
ipfi otfertur occafio, literarum incrementa pulcherrime promo»
vendi, quo faQum, ut iftas cogitationes omnes abjiceret,
Occafio autem hac erat. Rufforum fummus Imperator
PeTRUS I, Magni cognomine vere dignus, nibil relinguens
antentatum, quod ad imperii fui 1ncrementum atque humani.
B 2
12 azz ) O( pete
tatem, & nove metropolis decus.ac fplendotem faceret, ma
gnificentia vere cofàrea fundaverat nuper il'am ad fummun
celebritatis faltigium inde eve@am foientiarum academiamz
Cumque viros in omni fcientiarum genere verfatiffimos, perque
univerfam fere Europam fparfos, animo quafi luftraret, ut cos
ingentibus promiffis pramiis illuc alliceret, non potuit latere
Bernowllianum nomen, quod nobile par fratrum, NicoLaus
Juris tune temporis antecetfor Bernenfis, & DANIEL nofter,
digna ratione a parente acceptum tuebantur, quodque fuften.
tare poffe nove academia honorem re&@e credebatur. Ambo
igitur fratres ad ornandam nafcentem academiam Petropolin (a.
1725.) vocantur. Uterque fraterno amore intime jun@us fratri,
cum. una vivendi occalionem invenifet, vocationi paruit, &
operam nova academie in quinquennium addixit, Promiferat
autem ftipendium atque premia non modo eruditione illorum
digna, fed & majeltatem tanti principis decentia imperator
optimus, & accenderat hoc modo ftudium fratrum illuftrium,
tante principis clementia demerenda, implendaque fpei, quam
ille. conceperat,
Interceffit tamen, non quidem indultrix Bernoullianae,
orbisque eruditi cupidini, veritates quam. plurimas ha&enus
ignotas ab. illis accipiendi, alt tranquillitati. tamen. gaudioque
animi, quod ex facultate conjunctiffime una vivendi capiebant
fratres, humanarum rerum vanitas & inconftantia. Vix enim.
movem menfes Petroburgi vixerant, cum (a. 1726. 9. Aug. ft. n)
‘major natu humanitatis partes explendo vita decederet, Quod.
vulnus tum Nostro altiffime infli&um eft, cum in fortuna.
gremio totus refediffe fibi videretur. Neque tamen iftud fatum
laudabile fuum ftudium, promotis. difciplinis. philofophicis &
mathematicis academie honorem augendi, imminuere paffus
eft, quin potius numerofis iisdemque eruditiffimis commenta-
tionibus ac meletematibus academia Commentarios ditare, ane
tiquiffimum duxit. Confumfere tamen, tum lu&us de amiffo
fratre & amico certiffimo, tum laborum contentio nimia;
vires fanitatis tantopere, ut (a, 17730.) elapfo defponfo quin
ss) oa 13
quennio miffionem petere, inque patriam redire fecum con-
ftitueret. Qua vero merita mirum in modum eum commen»
daverant Petropolitane aule, tunc obftitere , quo minus voto
fuo. potiri poifet. Cum enim ingentis ornamenti jaCturam
facere academia ex ejus abitu crederetur, vi quadam retentus
eft, at non fine infigni gloria. Ex dimidia enim parte aucum
ftipendum, defignatus honorarius profefbr academia, addicta
penlio annua in dies vite, cum libertate manendi Petropoli,
quamdin ex re ipfius foret. Quibus clementia imperatoria
teltimoniis velut vinculis detentus elt, ut triennium amplius
in Petropolitana academia perduraret, donec vacillantis valetu-
dinis conditio tandem eum de reditu in patriam ferio cogitare
cogeret. In ea autem, quam in iltis terris fecit, mora, totus
fuit, ut fines, quos obtineri cupiebat gloriofe memoria fun-
dator , attingeret. Jufferat autem princeps optimus Academi.
cos, argumentum aliquod humane focietati utile, at nondum
fatis elaboratum, excutere atque perficere. NOSTER itaque,
cum fublimioris Geometria & Mechanices cognitione abunda-
ret, f.iensque, eam Dynamices partem, que leges tradit virium
& motus fluidorum, maximi licet momenti, innumeris tamen
prejudiciis, ex falfis fallacibusque experimentis ortis, corrup-
tam elle, feripit Hydrodynamicam fuam, frve de viribus 5 moti-
bus fluidorum commentarios, in quibus hanc fcientiam ex cer-
tiffimis fundamentis deduxit; idque opus, clariffimum per-
enneque ingenii fui monumentum, ante abitum academia ob.
tulit, au@umque demum pol aliquot elapfos annos (a. 1738.)
Argentorati imprimi curavit,
Cumque paullo ante difceffum fuum intellexiffet, quaetio»
nem phyfico- aftronomicam, ab academia Parifina anno prece»
dente propofitam , de iriclinatione mutua orbitarum planetaru m 4
a nemine digna. premio ratione fuiffe folutam, eandemque
iterum pro a. 1734. propofitam, & duplicatum premium !o-
luturo promiffum effe, ipfe decertandum fibi quoque effe ratus
eft, eumque in finem mifit ad academia fecretarium perpe-
tuum difquifitiones phyfico - aftronomicas illius problematis, fub
14 “ peg) (de
hoc fymbolo: Virzutum pretium in ipfis eh, €63 rette fatti mer-
ces ejì feciffe. Excitavit autem promifli pramii fp'endor pturi-
mos Philofophos, & inter eos quoque ipfum celeb. BeRNOUL-
LiI noftri patrem, ut pro eo obtinendo decertarent. Eorum
fcriptorum agomifticorum pleraque tam do&@e ac folide fuerunt
elaborata, ut peculiari programmate monuerit academia, fuiffe
complures, quibus agre premium denegaverit; tribus acade»
mie affenfus & elogia tributa funt, duobus autem addi&@um
premium duplicarum dividendum. Fa@a vero fymbolorum
manifeltatione, ecce! apparuit, duo illa coronata opera effè
patris filiique BernouLLIORUM, Itaque DANIELIS quoque
BerNouULLII diflertatio latine foripta, & ab eo in gallicum
fermonem translata, in utraque lingua ab academia edita eft,
Vobis autem AA. pronum eft exinde colligere, quam dignus
paterne eruditionis & gloria hxares exftiterit filjus DANIEL.
Difcefit BernouLLIUS nofter Petroburgo anno 1733.
Quam xgre ab illuftri academia fuerit dimiflus, quantum in
ea pott fe reliquerit nomen, quantaque apud illam porro flo»
ruerit auctoritate atque exiftimatione, illud vel ex eo poteltis
colligere AA., quod fuerit in numero feptem illorum Erudi.
torum extraneorum, quibus clementiffima ac potentiifima CA»
THARINA II., Rufforum Imperatrix hodie regnans, numisma-
tis illius aurei, ante aliguot annos in gloriofte pacis cum Tur=
cis inite memoriam culi, exemplar donare nominatim dignata
fuerit. Qui quidem honos circa idem fere tempus alio haud
minus infigni fuit cumulatus: Orbata nimirum illultris aca-
demia celeberrimo & uno fuperftite primitio fodali, memoria
iplius recolende & cohoneftanda gratia,. & ut levem faltem
gravitfimi damni haberet praftationem, effigiem ablentis prx-
fentem effe defideravit, Igitur, ut voti fui compos Academia
fieret, a peritiffimo artis pi@orig magiftro exprefla NosTRI
imago, eximium opere & gratum antitypo munus, Petropolin.
mula elt, hodieque in Academicorum conclavi fulpenfa, egre=
gium huic ornameutum addit,
pezza Do (ga 15
In viam autem, e qua digrefli fumus, redeamus. Vo.
luptate gavifus elt è uaxagita: iter in patriam inire comite fra.
tre pius decennio minore JoHannE, Mathefeos nunc apud nos
Profeifore, pa‘tre meo fumme devenerando; is enim anno
precedente NosTRUM Petropoli inviferat, ut per reliquum
tempus maofionis ejus in hac urbe focium, poftea vero iti-
neris literarii comitem fe ei praberet.
Periculofa navigatione Dantifcum delati ambo fratres, inde
ad Batavos, polteaque Lutetiam Parifiorum abierunt, ubi per
aliguod tempus commorati, a primi ordinis Fruditisin amicitiam
recepti, & ab illultri fuo amico celeb. Domino DE MAUPER-
TUIS in academiam fcientiarum introdu@i funt. In eo ipfo
Academicorum. confeffù producebat academia Secretarius trans
miffas fibi Eruditorum differtationes, quibus ad iteratam illam
de qua dixi queftionem phyfico- aftronomicam refpondebant.
Antequam. autem delignatis judicibus: illa traderentur, inferi.
ptiones & fymbola earum alta voce legebantur. Cum fubdubi-
taretur, munm fratrum alteruter, aut uterque forfan, pro obtinent=
. do premio decertarit, omnium oculi inter hanc le&ionem, an
forte proderent fefe, in eos erant defixi. Minor fratrum, ob
juvenilem qua erat atatem, honeftamque (qua & ab illo tem.
pore Publico commendare fe ftuduit ) verecundiam, in ejusmodi
certamina nondum aufus erat defcendere; de majore autem natu
fratre su erant omnino, ut antea vidimus, conje@ura adfe
cuti (a).
(a) Lutetià una cum fratre profettus Bernowllius nofter, itineris co»
mitem nactus erat academie Parifine quendam tum temporis Ad-
jundum, cui nomen 7rant. Neuter alterum noverat. Ex fermone
tamen, quo viam levabant, poterat uterque facile intelligere, rem
fibi effe cum Mathematico aut Phyfico haud infimi ordinis; hinc
alterum inceffit cupido alterius nomen cognofcendi: ,, Bernoulli,
» ait Nofter, mihi nomen eft ”. Putavit Trantius, eum per
Jocum nomen illud ufurpare, huicque parem alterum jocum rege-
rere voluit: ,, £f ego inquit, Newtonus dicor ”. Tanto apud
6 a)
Interim; cum (a. 1733.) pot obitum J. Ron. Miecir
‘Theoria medica apud nos Profefforis experientiffimi, beatus no-
fter avunculus EmAN. KoENIG a cathedra Anatomia & Bota.
nices in illam Medicina theoreticae prove&@us effet, academia
patria, cui, pro fuo in patriam amore, aliquoties, occafione
variarum cathedrarum tam philofophicarum quam medicarum »
abfens operam fuam atque officium fruftraneo conatu obtulerat
NOSsTER, optimi filii tandem memor, deque meritis ejus melius
jam edo@a, publicum Anatomia & Botanices Profefforem per
modum ufitata fortis effe eum voluit. Quanquam quidem, quod
totum fe rerum naturalium & Mathematum ftudio tradidiffet, Me
dicinam parcius tum refpexerat, patrix tamen, ut modo dixi=
ìmus , amore commotus; vocationem iftam accepit, priftina de
nuo reculturus ftudia. Exfpirante igitur hoc anno Bafileam in-
greffus, jura honoresque Doctoris Medicine, jam dudum prome-
ritos fibique decretos, more majorum capeflivit; & fpartam tra=
ditam (d. 18. Dec.) prele&ione publica aufpicatus et. Func-
tus etiam eo munere eft fedulo ac diligenter, & in demonftran-
da admirabili corporis animalis fabrica, explicandisque impri-
mis variarum partium fun@ionibus, occafionem pulcherrimam
naQus el, fuam in phyficis & mechanicis profundam do@rinam
ad Anatomiam & Phyfiologiam feliciter transferendi, & utrum.
que ftudiorum genus, non fine infigni auditorum commodo,;
inter fe fociandi. Privatos autem, quod dicere vix opus eft,
labores fere omnes, quafivero - deltinatum fibi aliud munus
animo prafagiiffet, in Mechanic & altioris Geometria, ad natu.
ralium rerum fcientiam applicate, ftudio, quo dele@ari maxu-
me folebat, urgendo ac perficiendo collocavit, Quid quod &
illuftri academia Petropolitane , cujus profeffor honorarius de-
claratus cum ftipendio erat, fux in demerendo illo beneficio
indefeffe
eum erat numero Bernoullianum nomen, ut illud cum celeber-
rimo hodierna Phyfices parentis nomine, quafi par cum pare,
conferret.
alza ) 0 (REG i.
indefeffa diligentia fignificationem daturus, eruditas quotannis
fere ei transmifit diflertationes maxime mechanici argumenti,
que Adtorum illius egregia exftant ornamenta,
Idem propofitum illi fuit circa academiam fcientiarum
Parifinam, cujus problemata magna judicii acie fingulis fere
annis folebat folvere; nec plerumque fine fucceflu,
Sic cum Problema illud de opzimo modo conftruendi anchoras $
biennio abhinc jam propofitum, fed a nemine digna ratione
folutum, pro anno 1737. iteraretur, & in tres diftinas
queftiones divideretur, quarum fingularum optima folutio
premio effet afficienda, quarumque 1, requirebat aptifimam
enchorarum figuram determinandam; 2%. methodum praftabiliorem
anchoras fabrefaciendi ; 3%. modum optimum earuna vires experiundi ;
prime quaftionis premium BERNOULLII noftri frater JOHAN-
NES reportavit; alterum abftulit CI. TRESAGUET; pontium
& viarum publicarum Archite&us; tertix autem queeftioni
cum nulla ex transmiffis differtationibus academia vifa eflet ex
afle fatisfecife, DANIELI BERNOULLIO noftro (a) & celeb.
Marchioni PoLENI, Mathematum profeffori Patavino, quorum
feripta ingeniofas & circa anchorarum figuram, & cetera
problematis argumenta difquifitiones, fimulque obfervationes
practicas utiliffimas continebant, tertium illud premium par-
tiendum adjudicatum eft.
Hancce victoriam alie bene multe fecute funt. Anno
nimirum 1740., cum quaftio propofita effet de cauffa phyfica
fluxus €5 refluxus maris, premium Noffer (5) partitus eft cum
tribus aliarum differtationum clariff. au@oribus, quos inter erat
cel. LEONH. EuLERUS conterraneus nofter.
(a) Differtationis illius fymbolum erat: Omnia conando docilis foler-
tia vincit.
(5) Differtationis fymbolum erat: Deus nobis hec otia fecit.
C
1 N atta ) o (ata
Triennio autem poft (1743.) palmam folus tulit NosTER
fcripto egregio de modo optimo conflruendi acus magneticas-inclina-
toriass (cujus erat fymbolum: Gloria fequi debet non appeti, )
Pro anno poft quadragefimum fecundo, itemque 44°°.
Magnetis Theoria indaganda Eruditis propofita fuerat; verum
plenum periculis, & altioris indaginis problema neutra vice
ea ratione fuerat folutum, qua fatisfacere poffe academia vide
returs Quare, dilata iterum pramii diftributione, biennio
poft triplicatum adjudicandum erat premium. Accidit autem,
ut eo ipfo quod inter annum 44. & 46, intercedebat temporis
‘intervallo celeb. MauPERTUISIUS Bafilex degeret, isque BER-
NOULLIUM fratrem utrumque etiam hortaretur atque etiam,
ut in certamen iftud prodirent, opere enim (ajebat) effe pre-
tium, & fecundum academia leges non poffe premium ulte-
rius proferri, Tum NostER faffus eft fratri, fe jam hac de
re cogitaffe, immo cogitata quadam in chartam conjeciffe, tam
parum autem iis fe contentum effe, ut fufceptum confilium peni-
tus abjecerit; fimulque, & per jocum quafi, has fuas medita-
tiones cum fratre communicandas obtulit, num vellet eas ulte»
rius perfequi, &, fi res profpere acciderit, premium fecum
partiri ? Annuit. frater, & in oblatas conditiones lubens
defcendit, ficque enata funt nova illa principia mechanico-phyfica
ad magnetis naturam proprietatesque explicandas /peltantia , quod
fcriptum, cum modefta hac epigraphe: in fententia permaneto ,
enimvero nifi alia vicerit melior, ad academiam ablegarunt,
cujusque fuccefflus omnem fuperavit auGorum fpem atque ex-
fpeationem, quippe quod premium partitum eflt cum duobus
aliis, cel. LEonH, EuLERI fupra laudati, & cl. DuTouR,
academia regia Parifienti a commercio literario. Bernoulliana,
differtatio communi fratrum nomine ab academia typis edita eît.
Anno fequenti, qui fuit hujus feculi 47., denuo partitus
et NosTER cum anonymo autore premium duplicatum, ob
egregie folutam qualtionem, biennio ante jam fine fucceflu
propofitam: Quibasnam obfervationibus mari, tam interdiu quam
pesa) 0 ( da 19
nou, itemque durante crepufculo, verum temporis momentun
commodiffime €$ certifime determinari pote ? (a)
Denique etiam folvere tentavit plura, ad artis nautica
theoreticam partem fpe@antia, problemata; & feliciffimi qui.
bus ufus eft fucceflus, totidem exftant capaciffimi fui ingenii
argumenta luculentiffima.
Anno enim 175I., cum iterum propofita effet quaftio
de ‘indole € caufa motus horizontalii &$ progreffivi hujus vel
illius maris tratus (quem motum Galli Courant vocant), €
modo optimo ilum obfervandi ac determinandi (b), premio
BeRNOULLIUS nofter duplicato affeQus elt.
Dein anno pot quinquagefimum tertio aliud reportavit,
feripto: de preffantiffima methodo naves abfque vi venti promo-
vendi (c); tandemque anno 1757. fcripto: de modo optimo
minuendi motum navium libratorium, tam juxta longitudinem,
quam latitudinem earum (d).
(a) Illius differtationis, quam a. 1745. academia jam transmiferat,
epigraphe erat: Et quandoque olitor fuit oportuna locutus.
Deinde a. 1747. fupplementum ‘addiderat audtor, cum fymbolo:
E} aliqua prodire tenus, fi non datur ultra.
(5) Sur la nature & la caufe des Courans, € la meilleure manitre
de les obferver & de les déterminer. Symbolum differtationis
Bernoulliane erat: . .. agit tranquilla poteftas
Quod violenta nequit.
(c) Sur la maniere la plus avantageufe de fuppleer d laBtion du vent
fur les grands vaiffeaux, foit en y appliquant les rames, foit
en y employant quelqi@autre moyen que ce puiffe étre. Symbo-
lum Noftri erat: Querendi initium ratio attulit , cum effet ipfa
ratio confirmata querendo.
(d) Quelle eft la meilleure-maniére de diminuer le Roulis & le Tan
gage d'un navire, pi qu'il perde fenfiblement par cette dimi-
nution aucune des bonnes qualites, que la conftruction doit lui
donner. Scripto Noftri haec addita erat epigraphe:
Qui dubiis aufiis committere flatibus alnum ,
Quas natura negat , prabuit arte vias.
20 sez )O ( ES
Hxc BerNnouLLHI noftri feripta palmaria fingula in. colle?
ctione illarum commentationum, que premia ab acad. reg.
Sc, Parif, propofita reportarunt (a), cura & fumtibus ejusdem
academie edita, & cum orbe literato communicata fuere;
funtque illa, ut audiviftis Auditores! tot tamque varia, ut
par huic exemplum vix ullum inveniri poffe videatur. Fecit
etiam hac doctrina illuftris gloria, ut opima fplendidaque
NosTtRO apud exteros munera paflim offerrentur, quibus tamen
otia literaria & amorem patrie pratulit.
Interea, infinitis abftrufisgue non obftantibus laboribus,
commercium epiftelicam cum Eruditis extraneis frequentifli-
mum coluit; quos inter primo loco nominandi nobis funt:
MAUPERTUISIUS, CLAIRALTIUS, CONDAMINEUS, BOUGUE-
Rus, LALANDIUS, BuFrFonIUS, LEONH, & Jo. ALB. EULERI,
LAMBERTUS, LAGRANGIUS, GeoRGIUS FONTANA, JALLA-
BERTUS, MALLETUS, alii; qui omnes & finguli, ut amicum
certum & fidelem, talemque qui in difficili aliquando opere
facem fibi praferret, & confilia daret utilifima, fingulari
NosTtRUM amore atque obfervatione profequebantur.
Nec mirum, AA., fi plereque celebratifimarum Europa
academiarum, alizeque focietates literarie, fodalium fuorum
catalogum clariffimi BeRNOULLII noltri nomine condecorare
atque amplificare ftuduerunt. Jam anno, ut diximus, hujus
feculi 24'°. in Inftitutum promovendarum fcientiarum Bono-
nienfe, & anno 30"°. in Academiam Imperialem Petropolita-
nam focius fuerat cooptatus, Tum vero, anno poft quadra-
gefimum feptimo, Academia regie fcientiarum Berolinenfi,
anno fequenti, poft obitum celeberrimi parentis JoH. BER-
NOULLII, Academia Parifine, in quam o@o tantum membra
extranea recipiuntur, & anno 50"°. Academia reg. Londinenfi
(a) Recueil des picces qui ont remporte les prix de l Academie roy.
des Sciences depuis leur fondation en 1720.
des) 21
fodalis perhonorifice adferiptus eft. Hanc denique fecuta funt
Societates occonomica Bernenfis, Tigurina, & Academia eledto.
ralis Palatina, qua currente feptimo hujus feculi decennio focium
NostRUM adfcivere fuum. (AA, 1762. 1764. 1767.)
Ingens, quam confummata fina eruditione infignibusque
meritis 6 paxaeitis nofter fibi adquifiverat,. fama id quoque
effecit, ut nemo fere peregrinus, in itinere verfatus literario,
‘qui accurate fcientie duceretur cupiditate, urbem noftram
tranliret, quin celeberrimi viti coram videndi atque nofcendi
ftudio incenfus Eum in zedibus illius conveniret, Quicunque
autem, five peregrinus five noftras, illum primum in ipfius
mufro inviferet, mirari debebat, tam profunda do&rina virum
non, ut Eruditi aliàs fere folent, libris fcriptisque circumval-
latum & fepultum pene inveniri. Ille non erat mos NosTRO,
multos perlegendo aut evolvendo libros, eruditionem fuam ab,
aliis mutuam accipere, eosque ferviliter imitari; (a) fed, fue
indulgens meditationi, omniaque fua portans fecum, ex pro-
prio cerebro tanguam fonte uberrimo ac puriflimo res exqui-
fitiffimas hauriebat, quas deinceps graphii ope & ardefi® (nam
ea fere erant quibus uti folebat inftrumenta) ulterius elabora-
bat ac perficiebats & hoc modo enata funt egregia que
ilum au@orem habent, lucubrationes ac meletemata. .
Poltguam per annos decem & feptem Profefforis Anato-
(c) In honore-admodum parvo cum haberet le&ionem (nifi eorum
librorum qui ad excolendum potius ingenium, quam augendam
do@trinam facerent), mirum non eft, quod in illius Bibliotheca,
qua haud exigui quidem pretii erat, vix unum alterumve exfti-
terit volumen, emtionis jure acquifitum, fed eam fere contentam
fuiffè colleétione AGorum & Commentariorum illarum academia-
rum quarum erat focius, aliisque operibus curantibus iisdem aca-
demiis typis editis, itemque plurimis Philofophorum & Geome-
trarum celeberrimorum fcriptis, que ab auctoribus NosTRO, ut
Judici intelligenti ac peritiffimo, honoris & obfervationis teftifi-
csande cauffa, fuerant oblata.
SE pes) o ( ga
mie & Botanices munus obiiffet dè 7&w, accidit, ut a. 1750,
cli. BENED. STRHELINI fato Philofophia naturalis cathedra
vacuefieret. Hic quantum inter cateros omnes, qui iftam ad
cathedram ‘adipirare poterant, eminuerit NostER, vos AA,
efte judices, cui nimirum, invitatione plane extraordinaria, &
exemplo inde ab introdu&o fortis ufù fui fimile non habente,
a fummo civitatis noftra magiftratu, confentiente approbante-
que amplifimo fenatu academico, id munus oblatum eft, addito
fimul honorario pecuniali, ‘quod preater falarium Phyfici ordi-
narium accepturus effet. Ad oblatam hanc gratifiimam &ibi nec
minus honorificam conditionem accipiendam eo fuit. pronior,
quo majoribus in deliciis fibi erant nova ftudia publice munc
traCanda, phyficamque adeo cathedram, fervato tamen inter
Medicos ordine, fede ac voto, adfcendere corpit.
Noverunt omnes, quibus audire eum contigit, quanta
fuerit ejus in prelegendo ac docendo facilitas, quanta fuavitas,
quanta perfpicuitas. Id etiam fuit in cauffa, quare & nobiles
homines & plebei, viri & juvenes, doi xque ac indo@i, fre-
quentes ad eum in theatro phyfico docentem, experimentaque
inftituentem, confluerent. Cumque per annos fenos & viginti
provinciam iftam fumma fide, folertia ac dexteritate, nec mi.
nori Studioforum commodo & utilitate adminiftraffet ipfe, cujus
rei plerique noRrum, AA., teltes fumus, rem quoque phyficam,
magno fui nominis decore, non folum fcriptis fuis egregiis, fed
& pluribus inventis novis machinis atque inftrumentis, ampli»
ficaffet, tum (a, 1776.) ingravefcente xtate, vicaria noftra
quantulacunque, & ab a. 1780. ad vite finem usque, fratris
noftri Jacosi BERNOULLII, J. U. L. (a), opera utendi ab ampl.
Senatu academico veniam petiit; idque haud difficulter, nec
fine promerita honorum & gratiarum teftificatione, conceflum
ci_fuit.
(a) Nunc (inde ab a. 1786.) Academia Imp. Petropolit. Adjuncti.
*
aa ) 0 (aa 23
Cxterum & alia in eum collata funt munera atque honores;
quippe qui fafces academicos iterum; Decanatum venerabilis
Capituli Petrini, cui a. 17753. aggregatus fuerat, vicibus toti-
dem; illum autem ordinis gratiofi fapius geflit; quibus digni.
tatibus omnibus & fingulis diligenter & cum laude perfun&tus
et, prudenti fuo confilio, & fapienti rerum ipfarum cura atque
admini&tratione, collegas egregie adjuvans, omnia ad exactam
juftitie & 2quitatis normam dirigens, nihilgue omnino prater-
mittens, quod communi bono infervire videretur. De Biblio-
theca academia publica jam a. 1734. bene meruerat é rav nofter,
cum ei, mox a fuo e Ruffia in patriam reditu, nummos Mofco-
viticos varios ac rariores, aureos, argenteos atque aneos, in
fui memoriam tradidiflet.
Ha@enus fere, A. O. O. H., de meritis literariis 7
parzeits noftri; accipite, quafo, paucis & illa que de animi
bonis,dicenda jam reftant.
Et ea quidem haud minus preclara in illo fuere iplis ingenii
ornamentis. Eminet inter cateras virtutes primo Juftitia amor,
qui tantus erat, ut non folum ipfe nullam cuiquam nec did@tis
nec fa@is injuriam inferret, fed & ad omnem aliis illate men-
tionem generofa quadam concitaretur indignatione. Ab invidia
longealienus, neque aliorum laudibus obtre@tans unquam, aquif-
fimam femper de hominibus eorumque meritis judicium. ferebat.
Humanitate porro praditus erat fingulari, ac tali, ut ad officia
qualibet propenfus, deaue aliis & confilio & a@u ipfo bene
merendi ftudiofiffimus effet. Pronus imprimis ad mifericordiam
erga pauperes & miferos, liberalis erga eosdem & beneficus eflè
quam videri malebat. Hacque occafione pretereundum non eft
fingulare beneficentia ipfius exemplum, qua fcilicet jam ante
viginti hofce & quod excurrit annos, fortem quingentorum flore.
norum Bafilienfium cerario noftro academico ea lege commifit,
ut Rector academia ex reditibus eorum pauperes Studiofos pere-
‘ grinos iter hac facientes viatico juvaret, eorumque inopiam
aliquo modo fublevaret. Comem praterea, facilem, atque
+
24 ses) 0( Ss
affabilem omnibus fe prebebat, Sermonis facilitas ac lepos;
huicque mifta, pro nata re atque occafione, feftivitas facetixque,
maximam ipfius' colloquio conciliabant jucunditatem. Ingenii
erat rei, animique candidi ac finceri; neque tamen duri quid-
quam aut afperi habebat ejus ingenuitas, conjun&a potius cum urba-
nitate. Fervoris quidam , ut ita dicam, modiolus, qui homi=
nibus indolis vivida cordisque integri haud infrequens effe
folet, excellentiffimis animi dotibus facile condonabatur.
i Quid autem de temperantia ejusdem & moderatione, quid
de frugalitate, morumque fimplicitate dicam, qua procul dubio
ad vite terminum prorogandum haud parum contulere? Non
ille, palato indulgens, fplendidis extra domum dele&abatur con
viviis, fed a multis jam annis, fua propria femper, eademque
& in cibo & in potu frugali ufus eft menfa, & eum tantum in
modum, qui ad vitales fpiritus, profundis exhauftos meditatio-
nibus, refarciendos fufficeret. In adibus & cultu ab inani ambi-
tione & luxuriofo faftu 2que erat ac a fordida parcitate alienus.
Cum gravibus fatisfeciffar laboribus, non ad ftrepitantes homi=
num advolabat coetus, fed in pauciorum amicorum confortio
honefta uti folebat animi recreatione,
Verumenimvero de virtutibus hujus Sapientis cunctis lon-
gum eft dicere, Auditores! Earum tamen omnium unus erat
fons, una omnium eademque genitrix, vera & religiofa in
Deum pietas. Ad cujus normam BerNouULLIUS nofter aiones
vitamque univerfam, quantum quidem homini peccatis eheu!
obnoxio datum eft, compofuerat, illa quoque ingenti fuit ei
folatio in extremo morbo , cum le&o affixus effet ferali,
Quamquam non admodum robufto videretur effe corporis
habitu 0 paxaeitis, fatis tamen integra, per longam annorum
feriem, frui ipfi licuit valetudine, paucos fi excipias, & leviores
quidem, infultus podagricos, quibus atate provectiore interdum
conflitabatur, Ab aliquot tamen inde annis fenedutis word
tatibus
pesa )O( sa 25
tatibus tentar, viriumque vitalium diminutionem ‘perfentire
cocpit; ‘cui & pe&oris catarrhus inveteratus fe fociavit. His
tamen non obftantibus malis, feriis laboribus, altioribusque
meditationibus indulgere perrexit, &, nifi vehementius urge
rent moleltia , fingulis fere vefperis in familiarem fibi hominum
anguftiorem circulum geftari volupe ipfi fuit. Verum fub ini»
tium fuperioris anni feneAutis morbus feveriorem induit faciem;
pedoris oppreffiones, anxietates, urine reddenda difficultas,
aliaque mala, gravius egrum excruciant , no&es infomnes red.
dunt, mortem denique, omnium laborum ac miferiarum finem,
certo certius inftantem pranunciant, In hoc rerum ftatu pre-
paravit fe more chriftiano ad fuum ex temporali hac vita ftatione
difcefum. Dolores fuos & cruciatus tulit patienter conftanter-
ques &, res fuas omnes pofthabens Providentia fapientiffimis
decretis, mortem exfpe&avit adpropinquantem,
Tandem — dies ei illuxit noviffima, que fuit Dominica
anni fuperioris decima feptima menfis Martii, qua, poft tran.
quillum aliquot horarum fomnum, multo mane, mortis genere
placido obdormivit, & in 2ternam requiem, abiit; poftquam
per annos undequinquaginta patriam academiam ornaffet, &
annis plus oCtuaginta duobus honeftam eamque ccelibem in his
terris vitam egifflet. Elatus et perendina die martis, fine magna
pompa, a qua & cum viveret alienus longe fuerat. Morrales
autem BERNOULLII exuvias idem tegit tumulus ille, in angulo
periftylii Petrini minoris, in quo & offa venerandorum quondam
parentum recondita jacent.
Quantam in ifto viro, & haud vereor dicere, quam vix
reparabilem unquam ja@uram fecerimus, nemo Veftrum AA.
ignorat, Exftinttum et Academia noftre luminare infigne,
cujus radii non pattix terminarentur oris, fed tale; quod longe
lateque & in diffitiffimas regiones lucem fpargeret fplendentiffi-
mam. Perdidit Respublica civem bonum & fidelem, pacis &
officii cujuscunque ftudiofum, Perdidit familia fuum caput»
D
26 piess )O( gle
decus ac columen.: Perdiderunt pauperes & miferi, auxilium'ate
que folamen. Noftrum eft AA,, quibus trifte fui reliquit è 7afw
defiderium, inplorare DEUM opt, max. , ut lugentibus confolatio-
nem IPSE adferre; damnumque grave illius morte Academia &
nobis omnibus illatum,. quomodocunque refarcire velit,
Tu autem, é beate coelicola! Tu qui mortalitatis vinculis
folutus, immortalitatis faQus es particeps, & cocleftibus jam
aternisque in meliore vita perfrueris gaudiis, — utinam illius
divine aurea, quae Te in hac terra degentem adflaverat, parti-
cula aliqua animet & nos, atque ad imitationem Tui infflammet!.
Ereptum quidem elt nobis, qui Te admiramur, labile Tuum cor=
pus; at vero Tui memoria interibit nunquam, fed florefcet
magis atque magis, & perennabit in fecula feculorum..
DIXLI
——__1Z2Zz14{<&6————m—6€T___m—1_———@»@@@__@>&@-—@+——@PT>@@@upec’rsrtcclt
SC: R.I:P.T O:R-U.M
DANIELIS BERNOULLII
CATALOGUS.
Dirertatio inauguralis de Refpiratione ;-4°. Bal. 1921:
Thefes anatom.'€5 botan. 4°. Baf. 1721.-
Thefes logica, fiftentes methodum examinandîi fyllogifmorum validita:
tem. 4°. Baf. 1722.
Exercitationes quedam mathematica. 4°. Venet. 11724.
Hydrodynamica, five de viribus & motibus fluidorum Commentarii.-
4°. Argent. 1738.
Sermo habitus cum V. cl. BENI. GOTTL. GARMAN Zed. Dodfor crea»
retur. fol. Baf. 1737.
rit derettittnt
n .
sez) (5 27
In Commentariis (vet.) Acad. Scient. Imp. Petropolit. haec exftant:
‘Tom. I ad ann. 1726. Examen Principiorum Mechanice.
Tentamen nove de motu muftulorum Theoria.
Experimentum circa nervum opticum.
“Tom. II. a. 1727. Theoria nova de motu aquarum per canales quos.
cunque fluentium. -
Demonftrationes geometrica de centro virium, ofcillationis,
€ gravitatis.
De actione Fluidorum incorpora folida, \€$ motu folido-
rum in fluidis.
“Tom. III a. 1728. Afethodus univerfalis determinande curvature fili
a potentiis extenfî.
Obfervationes de feriebus recurrentibus, € earum infigni
ufi pro inveniendis radicibus omnium aquationum alge=
braicarum.
Continuatio Differtationis de -adfione Fluidorum incorpora
Solida, et motu folidorum in fluidis.
Tom. IV. a. 1729. Problema affronomicum novum inveniendi altitu-
dinem poli, una cum declinatione ftelle, ejusdemque
culminatione ex obfervatis tribus ejusdem ftelle altitu=
dinibus, €5 duobus temporum intervallis, breviffimo
calculo folutum.
Theorema novum de motu curvilineo corporum, que refî-
ftentiam patiuntur velocitatis fue quadrato proportio-
nalem, una cum folutione problematis in Act. Lipf. M.
Nov. 19728. propofiti.
Experimenta coram focietate inftituta in confirmationem
nove theorie preffionum, quas latera canalis ab aqua
transfluente fuftinent.
Tom. V. aa. 1730. & 1731. Notationes de «@quationibus, que pro-
grediuntur in infinitum, carumque refolutione per me-
thodum ferierum recurrentium; ‘ut et de nova fèrierum
Specie. Praledtio prima.
Ejusdem prelectio fecunda. -
De motibus corporum reciprocis feu. ofcillatoriis, que ubi-
que refiftentiam patiuntur quadrato velocitatis fue
proportionalem.
} D2
28 Ses) o Ca
Specimen theorie nove de menfura Sortis.
Tom. VI. aa. 1732. & 1733. Theoremata de ofcillationibus corporum
filo fiexili connexorum, €5 catena verticaliter fufpenfe.
Tom. VIL aa. 1734. & 1735. Demonftrationes theorematum fiorum
de ofcillationibus corporum filo flexiti connexorum , €$
catena verticaliter fufpenfe.
Tom. VIIL a. 1736. De Legibus quibusdam mechanicis, quas natura
conftanter affettat, nondum defcriptis, earumque ufie
hydrodynamico pro determinanda vi vene aquea con-
tra planum incurrentis, ab autioribus, fallaci inductis
i expcrimento, falfo eftimata. Pars I i
Ejusd. Dif@ertationis Pars altera.
Tom. IX. a. 1737. De variatione motuum a percuffione excentrica.
Tom. X. a. 1738. Commentationes de immutatione €53 extenfione prin-
cipii confervationis virium vivarum, que -pro motu
corporum celeftium requiritur.
Commentationes de ftatu aquilibrii corporum humido infi-
dentium.
Tom. XI. a. 1739. De motibus ofcillatoriis corporum humido .inf-
i dentium.
Tom. XII. a. 1940. Commentationes de ofcillationibus compofitis ,
prefertim iis, qua fiunt in corporibus ex filo fiexili
Sufpenfis.
Tom. XIII aa. 1741 — 43. Litere a DAN. BERNOULLI ad LEONH.
EULERUM date, fiftentes Ca/culi integralis fpecimina.
De motu mixto, quo corpora fpheroidica fuper plano in-
clinato defcendunt.
De wibrationibus €$ fono \laminarum elafticarum commen-
tationes phyfico - geometrica.
De fonis multifariis, quos lamine elaftica diverfimode
edunt, difquifitiones mechanico - geometrica, èxperi-
mentis gia iluftrate €5 confirmate,
In Commentariis novis ejusd. Academia:
Tom. XII. ad aa. 1766. & 1767. De ufù Algorithmi infinitefimalis in
arte conjectandi.
Tom.
Tom.
Tom.
Tom,
pes DO (ga 29
De duratione media Matrimoniorum, pro quacunque con-
jugum atate, aliisque quaftionibus affinibus.
XIII. a. 1768.. Commentatio de utiliffima ac commodiffima di-
rectione potentiarum frictionibus mechanicis adhiben-
darum.
XIV. .a. 1769. Difquifitiones analytice de novo problemate con-
jedurali.
Menfura fortis ad fortuitam fucceffionem rerum naturaliter
contingentium applicata.
Commentationes phyfico - mechanicea de frictionibus variis
illuftrate exemplis.
XV. a. 1770. Continuatio argumenti de menfùra fortis ad fortui-
tam fircce/fionem rerum naturaliter contingentium ap-
plicata.
Examen phyfico-mechanicum de motu mixto, qui laminis
elafticis a percuffione fimul imprimitur.
XVI. a. 1771. De fiummationibus ferierum quarundam incon-
grue -veris , carumque interpretatione (DI ufit.
De vibrationibus chordarum, ex duabus partibus, tam
longitudine quam craffitie ab invicem diverfis, compo-
ftarum.
XVII. a. 1772. De indole fingulari ferierum infinitarum , quas
finus vel cofinus angulorum arithmetice progredientium
formant , earumque fiummatione €37 ufu.,
Expofîitio theoretica fingularis Machine hydraulice, Tiguri
Helvetiorum exftrutte.
XVIII. a. 1773. Theoria elementaris ferierum, ex finibus atque
cofinibus arcuum arithmetice progredientium diverfi-
mode compofitarum , dilucidata.
Nova determinatio centri oftillationis in corporibus quali-
buscunque filo flexili fufpenfis, ejufque a regula com-
muni diftrepantia,
XIX. a: 1774. Commentatio phyfico-mechanica generalior Prin-
cipii de coèxiftentia vibrationum fimplicium haud per-
turbatarum in fyftemate compofito. 9
Commentatio phyfico - mechanica fpecialior de motibus reci-
procis compofitis, multifariis, nondum exploratis ,
39 esa DO L
qui pendulis bimembribus facilius obfervari poffunt,
in confrmationem principii fui de cotxiftentia vibra-
tionum fimpliciorum.-
Tom. XX. a. 1775. Adverfaria analytica miftellanea de fradionibus
continuis.
Difquifitiones ulteriores de indole frattionum continuarum.
x - In Afis ejusd. Academia,
(que Commentariorum continuatio funt. )
Pro a. 1977. P.I. Dijudicatio maxime probabilis plurium obferva-
tionum difcrepantium, atque verifimillima indudfio inde
formanda.
Pro cod. a. P. IL Specimen philofophicum de compenfationibus horo=
logicis, € veriori menfura temporis.
In Cellectione Academia Parifine, cui Titulus: Itecueil des
Pieces, qui ont remporte le Prix de l’Academie royale
des Sciences (de Paris), exftant fcripta Bernoulliana
omnia; quibus premia ab Acad. Parifina reportavit,
quorumque in ipfa Oratione fingulorum feorfim imentio
facta eft; funtque illa decem fequentia:
Pro a. 1725. Difcours fur la manicre la plus parfaite de conferver
Sur mer l’egalité du mouvement .des clepfydres, ou
JSabliers.
Pro aa. 1733. & 1734. Recherches phyfiques € affronomiques, fur
l’Inclinaifon mutuélle des Orbites des Planétes.
Pro a. 1737. Réfexions fur la meilleure fisure a donner aux ancres,
et la meilleure manicre de les effayer.
Pro a. 1740. Traite fur le fiux €5 le refux de la mer.
Pro a. 1743. AMemoire fur la maniére de conftruire les bouffoles d'itta
clinaifon.
Pro. aa, 1742. 1744. 1746. Nouveaux principes de Mechanique €3
de Phyfique, tendans a expliquer la nature € les pro-
prietés de lAiman. Hat quidem differtatio communi |
Auctorum Danielis & Johannis fratrum nomine typis
edita eft.
Pro aa. 1945. & 1747. Recherches mechaniques € aftronomiques fur
la meilleure manicre de trowver l'heure en mer, €5c.
Pro a. 1951. Memoire fila nature € 1a caufe des Courans , [Cg
la meilleure maniére de les obferver €$ de les determiner.
i aes lo \3r
Pio a; 1953» Recherches fur la manière la plus avantageufe de fup:
pleer a l’aîtion du vent fur les grands vaiffeaux, foit
en y appliquant les rames, foit en y employant quel
quautre moyen que ce puiffe étre.
Pio a. 1757. Principes hydroftatiques € mechaniques fur la meilleure
maniéré de diminuer le Itoulis &$ le Tangage d'un na-
vire, fans qu'il perde fenfiblement par cette diminution
aucune des bonnes qualites, que la conftruétion doit lui
L donner.
In ipfis Commentariis Parifienfibus (\Hiffoire € Memoires del Academie
Royale des Sciences de Paris) exftant:
Pro a, 1760. EQui d'une nouvelle Analyfée de la mortalite caufee par
la petite-vcrole, € des avantages de l’Inoculation
pour la prevenir.
Pro a. 1762. Recherches phyfiques , mechaniques € analytiques, fur
le fon &3 fur les-tons des tuyaux d’orgues differemment
; conftruits. 4
| In Commentariis Berolinenfibus : ( Hiffoire € Memoires de l Academie
i royale des Sciences € Belles- Lettres de Berlin.)
Tom. IL a. 1745. Nouvceai Probleme de Mechanique: pour determi-
ner generalement le mouvement variable d’un tuyau
mobile autour d'un point fixe, € charge de tant de
corps quon voudroit.
|
Tom. IV. a. 1749. emarques fur le principe de la Confervation des
forces vives, pris dans un fens general.
Tom. IX. a. 1753. Réfexions & Éclairci@èmens Sir Ies nouvelles vi-
brations des cordes, expofées dans les Memoires de
l’Academie de 1747. € 1748. }
Sur le mélange de plufieurs efpéces de vibrations fimples
ifochrones , qui peuvent coéxifter dans un méme fufte-
me de corps.
Tom. XXI a. 1765. Memoire fur les vibrations des cordes. d'une
épaiffeur inégale. i
In Ads Eruditorum Lipfienfibus::
Supplementorum Tomo VIII. (ann. 1724.) Se&@. II Notata ad Jac.
Riccati animadverfiones de aquationibus differentialibus:
Secundi gradus.- y
Ta
32 ae) Gaia
Attorum Tomo VII. (a. 1725. publicato) pag. 470. D. B. Explana-
tio Notationum fiarum, que exftant Supplementorum
Tomo VIII. Sett. IL
Ibidem ; pag. 473. Solutio Problematis Riccatiani, propofiti in A&.
‘ Lipl. Supplem. Tom. VIII. Sed. IL 1A a i
Actis hifce Helveticis phyfico- medicis inferta funt fequentia:
Vol. IL Diverfes réfexions concernant la Phyfique generale. ( Premier
Mcmoire. ) vel
Vol. I. —————— —————— ———_-—_———- Second
Memoire.
Vol. III. Aemoire fur les nouvelles aiguilles d'Inclinaifon, faites @
Bale par M. DIETRIC. n
In Defcriptione ditionis Bafileenfis Bruckeriana, ( Verfùuch einer Be«
Scohreibung hiftorifther und natitrlicher Merkwiirdig-
i keiten der Landfthaft Bafel),
occurrit:
Num°. XIII. Esus Dimenfio locorum quorundam ditionis noftre , ope
Barometri fata, cum obfervationibus iftam menfurandi
methodum illuftrantibus.
a
LACERTA
e) 0(#% 33
144 Bce Magi Meg Vit cet tt licet Moretti va
LACERTA VIVIPARA,
OBSERVATIO
JOS. FRANCISCI DE JACQUIN,
Nicor. Jos. Fil. (a)
Tr Excurfu botanico in Alpes vicinas, cum Parente optimo;
circa finem Julii prateriti inftituto, obtulit fefe mihi forte
fortuna in Monte Schneeberg Lacerta pragnans, quam
prehenfam, ut fervarem, capfula inclufi; praterlapfo duorum
dierum fpatio cum hanc iterum aperirem, en! apparet illa
onere, quod geftaverat, liberata, “ac editis fex lacertis
juvenculis ftipata; ovorum in capfula reliquorum veftigia
ne minima quidem, hac licet follicite -excufla, deprehendere
licuit! quod eo magis mirabar, quo è CL. MULLERO Syffemz,
Not. P. III p. 77. traditum noveram, (quafi res effet in
omnibus Lacertarum generibus conftanter obfervata ) Lacertas
ova, eaque cute feu membrana veftita, magno numero exclu-
dere folere; cum autem neutiguam omnino vero fit fimile,
tam exiguo duorum dierum fpatio, non ova tantum deponi,
fed & ipfas ex his excludi potuiffe lacertulas, non fine ratione
concludere poffe mihi videbar, hafce vivas à matre in lucem
editas fuifle,
(2) Not. Hanc Obfervationem anno 1778., ab undecim Annorum
Adolefcente, tam tenera jam xtate Ill. Parentis ftrenue legente
veftigia, cum CZ. Refpingero Societati noftra a Secretis per literas ©
communicatam, ac per fe neutiquam indignam que cum harum
rerum Curiofis communicetur , è germanico idomate, quo concepta
legitur, converfam eo minus publici heic juris facere dubitavimus,
quo fortiores efficacioresque ftimuli, ut paria facere conentur,
ingenuorum Juvenum animis addi non poffunt, quam hujufce
modi exemplis!
E
5. sez )o (ga
Delineatio; quam literis his adjicio, figuram ac habi&
tum filtit, tam matris quam unius ex pullis, quales elapfo:
illo duorum dierum fpatio deprehenderam; .ilti atro colore
fplendente erant omnes, à matre (4) itaque admodum diverfi,
lati praterea quam maxime vividique, Ad quamnamLacerta
hac noftra referenda fit fpeciem determinare non aufim; fruftra
quefivi, apud LINNEUM, cui & plures alia Lacertarum Auftria
noftra Species non innotuiffe videntur.
(a) Que, uti ex pictura addita adparebat, coloris erat fubrufi, maculis
in dorfo fufcis, in feries longitudinales difpofitis. Hecce figura
eri infculpta Tabula IL exhibetur. ,
ER———__—___———-** ellerre TS
EJUSDEM
TRIA GENERA PLANTARUM NOVA,
Ex Horto BoTaAnICO VIENNENSI (4).
I
Cass communis’ ovato- rotundatus & fulcatus fit ex foliolis
pluribus, oblongis; craffis, carinatis, conniventibus, gibbis
muricato-rugofis, hinc afperis, ere@is, perfiftentibus in fru&u
& tunc induratis, numero eodem flofculorum, ejusdem fere
longitudinis. inter fe; ad femineos flofculos minus carinatis &
vix gibbis, sl
Flofculi feminei pauciffimi, ab uno ad quatuor, in radio
ponuntur, quibus eft
(a) Hafce Obfervationes, ut Adtorum noftrorum Volumini nono infe-
rantur, cl. Auctor Anni jam 1780 menfe Februario nobiscum
communicaverat.
e, e CO
‘
VO TI I e I n ene
1 des) o (6 35
Corolie tnbus infundibuliformis; limbus ligulatus, rotun-
dus, emarginatus, patens.
Piftili germen filiforme, longifimum, hirfutum. Stylus
mullus. Stigma nullum, i
Flofculis hermaphroditis circiter oo eft
4 Corolla tubulofa, ere@a, apice quinque dentata, extus
villofa.
Staminam filamenta quinque, breviflima. Anthere quin.
que connate, limbo petali inclufe.
Piftili germen figura Seminis. Stylus filiformis, petalo.
longior. Stigma bifidum, revolutum.
| Semen foemineis nullum. Hermaphroditis nigrum, niti.
dum, fquama calycine indurate ar&iffime inclufum, longitu- ©
dinaliter femiobovatum, bafi acutum, fuperne obtufum, com-
preflum, nullo pappo vel margine coronatum, cum nucleo
albo, qui facile a cortice poteft feparari.
Receptaculum nudum, minimum.
Hxc planta et annua & crefcit in Caldario, ubi floret
a menfe Junio ad Decembrem. Caulis duos pedes altus,
ereGus, ramofus, teres, afper. Folia alterna, ovata, acuta,
ferrata, petiolata, parum rugofa & fcabra. Flores funt foli.
‘tarii, eredi, feffiles in duobus vel tribus foliis parvis flora-
libus, Calyx viret, Flofculi flavent. Tota Planta caret odore
& fapore.
In Figura prima Tabula II. reprefentantur in magnitudine
naturali fub littera 4 flofculus femineus fine fquama calycis;
è flofculus hermaphroditus cum fquama calygis; c femen;
E 2
ae Sea) 0 ( isa
d pars fumma ramuli cum receptaculo; e ftylus hermaphroditi
cum fquama calycina, fed fine corolla & fine ftaminibus, quae
avulfa fuerunt; g flos integer; tandem per microfcopium audus
f flofculus femineus fine foliolo calyciss & valde au&us ) fiofeulus
hermaphroditus cum fua fquama calycina.
In Syf{temate Lînneano pertinet heec planta ad Claffem Synge.
nefie, & ad Ordinem Polygamia fruftranee; & ab omnibus
generibos hujus ordinis diftinguitur receptaculo nudo, & pappo
nullo; unde credo, illam conftituere genus novum. Nam {fi quis
fquamas ca'ycis vocare vult paleas, tunc in toto flore non erit
ullus calyx, quod bene dici non poteft. Habetur in horto fub
titulo Sc/erocarpi africani, nomine impofito a duritate calycis fruc-
tefcentis, & a loco natali,
IL
. Cal, Perianthium pentaphyllum, perfiltens; foliolis rotun-
datis, obtufis, concavis, parvis, patentiffimis,
Cor. Petala quinque, fubrotunda, obtufa, concava; paten-
tiflfima, calyce duplo longiora.
Stam. Filamenta quinque, fubulata, petalis paulo breviora,
non ere&a fed tandem inter petala retrorium flexa, orta ex difco»
germinis, Anthera fubrotunde, didyma, fefliles.
Pif. Germen fuperum, ex difco pentagono affurgens fenfim
in ftylum conicum longitudine ftaminum, Stigma obtufum.
bifidum.
Per. Drupa ovata, obtufa.
Sem, Nux ejusdem figure, glabra, lignea, craffifima,
duriffima s bilocularis. Nuclei folitarii, oblongi, comprefli,
longitudine fere ipfius nucis, cortice rufo, intus albi.
SE) (22% 37
Ex infula Borboni in India orientali femina transmiffà fue-
funt; quorum duo in Caldario anno 1773. germinaverunt,. altera
arbufcula brevi periit; altera adhuc perftat vegeta, jam quin-
quennis, fex pedum altitudine, & elegantiffima. Truncus ere&us
& teres nunc duorum fere pollicum diametrum in bafi habet;
.veftitur cortice ex fufco cinerafcente & tenuiffimerimofo, Ramos
per totum ambitum fpargit, inordinato fitu, ad angulum retum
horizontaliter protenfos, dein propter pondus foliorum propen-
dulos, plurimos ut odtoginta jam numerentur in hac arbufcula,
tandem ipfos varie ramofos ; unde fpeciofam pyramidem format.
Folia ramulos ramorumque extremitates denfe occupant. Sunt
hxc in ramis inferioribus breviffime petiolata, lanceolato linearia,
femipedalia, acuta, integerrima coriacea, glabra, nitida, late
virentia cum nervo medio frepe purpureo, oppofita. In ramulis
autem fuperioribus funt longe lanceolata , pallidius virentia fine
purpura in nervo, breviora, & fumma ferrulata, ut non facile
quis crederet, ad eandem arborem utraque pertinere, In qui.
busdam ramulis omnia funt vere alterna, fapore gaudent adftrin»
gentiffimo & ingrato Pedunculi breviffimi, axillares, oppofiti,
folitarii, glabri, fubdichotomi, a tribus ad feptem flores gerunt
parvos & fuaveolentes, Bratea adftant ad divifiones minuta,
rufe & caduce.
Numerus petalorum & foliolorum calycis quandoque eft
quaternus, etiam fenus, & tunic magnitudo inaqualis; ftamina
tamen femper quinque, Calyx viret, Corolla ex flavo fordide
viret. Anther pallent. Quarto xtatis anno floruit in fuperio-
ribus omnibus ramis copiofe ab Aprili ad Julium usque, fed
nollum fru@um tulit; unde hac defcriptio et fa@a ad frutum
ficcum transmifum, qui glaber erat, fufcus, & longitudinaliter
a corrugatione rugofulus. Caro pauca, albida, faporis pauci &
grati. Nucleus faporis amygdalini. Nux ipfa diffrata, & ab
omni carne nucleoque mundata; in ore tantifper voluta fingu-
larem proprium gratiffimumque exhibuit faporem, quem negli.
gentiffime in aére libero affervata per tres jam annos, necdum
perdidit, expers tamen omnis odoris, Similitudo fumma cum
38 rg
fru&u Bontia daphnoidis, cum ejusdem foliis, & nominis Bois
dolive, quod feminibus miffis inforiptum erat, cum Olivier
Sauvage, quo Bontiam galli falutant, fecerat, ut Bontia cre
deretur a cariffimo patte, ‘& fubhoc titulo communicati fue.
rint ficcati ramuli cum amicis donec flos longe aliud docuerit,
Hyeme xque late viret quam aftate. Colitur nunc in Horto
fob titulo Eleodendri orientalis. In Figura fecunda tabula IL
eft fub littera a fru@us integer; è nux; c drupa tranfverlim
dife@a; 4 anthera au&a; & e au&us pedunculus florens, nam
flos totus naturaliter tantum magnitudinem unius petali hic
delineati habet.
III
Cal, Perianthium inferum, colotatum, corolla duplo bre:
vius, ere@tum, obtufe trigonum, monophyllum, bafi fupra
ultraque pedunculum gibbofum, profunde trifidum: laciniis late
ovatis, obtufis, corolla ar&e accumbentibusj; extima carinata
& ad apicem callo deprefflo inltru&a; reliquis concavis.
Cor. Petala tria, ereQa, ex receptaculo communi orta ;
cuneiformi oblonga, emarginata, conniventia fimul in tubum
cum limbo brevi patuloque.
Stam, Filamenta fex, fubulata, xqualia, ereQa, fere lon-
gitudine corolla, tria ad bafin petalorum, quibuscum avel-
‘luntur una, tria cum petalis alternantia. Antherae oblonga,
incumbentes.
Pift. Getmen fuperum, triquetro- fubrotundum, parvum.
Stylus filiformis, eretus, longitudine ftaminum. Stigma fimplex.
Peri
Sem, + ©
sea Do 39
Planta fpeciofa, habitu Hyacinthi, e feminibus africanis
enata, menfe Martio floret in pulvinulo, hyeme feneftris vitreis
& f(tramine te&o. Bu!bus ex ovato fubrotundus, ex fquamis
denfe compactus, albus, avellanze magnitudinis, bafi fibrillas
folito more dimittens, & fupra has in ambitu numerofa fobole
au@us, Folia pauciffima, acuta, utrinque attenuata, dimi-
dium pollicem lata, femipedem longa, fubcanaliculata, inte-
gerrima, fine nitore virentia cum adfperfis maculis atroviren-
tibus. Scapus ex centro bulbi nudus, ere@us, foliis paulo
altior, rore glauco teus, ad flores rubens, in racemum ter-
minatus multiforum. Pedunculi proprii breviffimi, rubri.
Flores penduli, inodori, pollicares. Calycis foliola funt miniati
coloris cum apicibus viridulis. Petala favent cum limbo ex
purpureo rubro. Filamenta pallent, Anthera fufcefcunt. Fructum
mon dedit, i
In Tabula II. figura tertia littera a indicat laciniam calycis
expanfam; c petalum expanfum cum adheerente ftamine, è piftil-
lum & 4 totum florem pendulum.
Si folum chara&erem effentialem Burmannie Linnaeanum
Sylt. Murr. pag. 260. confulo, dixiffem, effe hujus generis
novam fpeciem, etiamfi in noftra planta calyx angulos mem-
branaceos non habeat. Sed Burmannix in generibus dicitur
calyx efle parum divifus, & hujus ori petala infidere minu-
tiffima, quod etiam Burmannus in Thefauro Zeylanico pag. $1.
affirmat; unde nequeunt ha plante genere conjungi, Cum
Phormio Forfteri Gen. 24. primo intuitu habet fimilitudinem;
fed calyx verus & monophyllus repugnat.
È
Liceat ergo vocare Lachenaliam tricolorem, dudto nomine
a clariffimo vitro W'ernero de Lachenal, Botanico fummo,
in Helveticarum ftirpium Hiftoria toties apud Hallerum lau-
dato; & epitheto a triplici colore floris,
40 afta) o (ga
Addo prioribus aliam plantam ad Genus Sterculia perti-
nentem. Semina ante quatuor annos huc miffa fuerunt fub
titulo Arboris ex China vafifime, adlata in Furopam ex infula
Mauritii, Hoc anno floruit in caldario Horti Botanici Vien-
nenfis copiofiffime Majo & Junio, jam decempedalis, fruc»
tumque maturum dedit. Truncus erigitur, teres, pollicem &
dimidium' in craffitie habet, inferne cinereus & longitudina-
liter rimofulus, caterum viridis & glaber, cicatricibus fufcei=
centibus a dilapfis foliis notatus. Superne emittit ramos ad.
fcendentes, axillares ex di@is cicatricibus. Ad Hyemem folia
demittit quae recuperat primo veres & funt fparfa ad fuperiora
trunci & ramorum, petiolis teretibus fere pedalibus donata,
glabra, fubtus interdum mollia, fepe pedem longa in ipfa
pagina, alias vel duplo breviora, bafi cordata, palmato-lobata;
lobis tribus vel quinque fubovatis, acutis, integerrimis, finu-
bus obtufis quinquenerviis, fic ut vena utrinque infima ner-
vum referat. Ex fuperiore parte trunci egrediuntur paniculae
pedales, onufta floribus numerofis & fuaveolentibus; quorum
plerique funt hermaphroditi, pauci immixti mares. Petala in
ipfa explicatione funt utrinque villofula, ochroleuca cum bafi-
bus fupra flavis & hirfutis, deinde paullatim magis rubent in
flava parte, & magis flavent in ochroleuca. In Tabula III fig. 1.
propofui racemulum aliquem lateralem, & fig. 2. microfcopio
au&um florem hermaphroditum fingularem, in Tabula autem
IV. fummitatem rami ferentis fru@&us maturos. Chara@er ad
normam Linnxanam confe&us fequitur, ex quo patet in Syfte-
mate fexuali locandam plantam efle in Polygamia moncccia,
floresque effe gynandros, utrum tales etiam fint flores Ster-
culia foetide Linnxi, qua etiam in Caldario Horti Botanici
letiffime jam duodecimpedalis vegetat, fed que nondum floruit;
ignoro.
Flores
ssa VO ( gi 41
Flores bermaphroditi
Cal, nullus.
Cor. Petala quinque, ad bafin leviufcule veluti connata,
linearia, plana, acuta, longiffima, fere tota quanta reflexa,
fpiraliter revoluta.
Stam. Filamenta nulla. Anthera circiter viginti, fulcata,
obtufe, fitu inordinato bafin germinis occupantes.
Pif. Germen longe pedicellatum, ovatum, quinquefulca-
tum, eredum. Stylus fubulatus, villofus, longitudine germinis,
Stigma peltatum obfolete pentagonum.
Per. Capfule quinque (quarum plures vel pauciores apud
nos abortum paffe funt) cymbiformes, inflate, acute, magna,
longitudinaliter dehifcentes, coriacea.
Sem. plura fubrotunda, baccata, marginibus future affixa,
Flores mafculi.
Cal. nullus.
Cor, uti in hermaphroditis.
Stam, Filamenta nulla. Anthera quales in hermaphro-
ditis, pedicelli craffiores quam in iftis apicem oblidentes; qua-
‘aum in centro occultatur rudimentum fufcefcens germinis.
|
42 Besa) 0 (ds
eee
SUR LE SON DES CORPS ÉLASTIQUES
PAR FEU
M° LAMBERT,
de l'Acad. Roy. des Sc. & B. L. de Berlin (*).
I
e fon des cordes vibrantes eft produit par la tenfion qu’om
leur donne, & à cet égard c’eft l’art qui le produit, Il
y en a un autre qui eft plus naturel en ce qu'il ne fuppofe
d’autre tenfion que celle que certains corps ont par eux- mè.
mes, Ce font les corps élaltiques. Mrs. D, BERNOULLI &
EuLER font les premiers, qui ayent examiné ce fon naturel
des corps élaftiques, en l’affujettiffant au calcul, Ce calcul fe
fonde fur la nature de l’élalticité en tant que l’expérience:
journalière nous la fait connoître. Il y faut de la force lorf
quune lame élaltique doit ètre courbée à un certain point,
& cette mème force doit continuer d’agir fi la lame doit ref
ter dans cet état de courbure, Il fuit de là que V'élafticité,
faifant équilibre à une force, comme p, ex. à un poids, doit:
étre une force elle- mème. Par là elle peut ètre force mo-
trice & force accéleratrice tout comme la gravitè. Ce premier:
pas étoit facile à faire. Il n’en eft pas de mème du fecond.
Il s’agit d’etablir le rapport qu’il y a entre le degré de cour-
bure & la force requife pour le produire. Cette queltion a:
(*) Ce Memoite, qui, ainfi que le fuivant, nous a étè communique:
par Mr.\Jean Bernoulli, de la méme Académie, a été compofè
en Janvier. 1777. a
D. B..
» SILE,
piezs ) O (gi 43
beaucoup d’affinité avec celle de la force requife pour rompre
les corps, parceque d’un còté il n’y a gueres de corps fi
durs qui ne fe courbent avant que de rompre, & que d’un
autre còté les corps les- plus élaftiques rompent lorfqu’on les
plie audelà d’un certain degré. Comme cette queftion a été
fort débattue, il ne fera pas inutile de' propofer là deflus les
remarques fuivantes.
Il
Tab. V. Fig. 1. Soit 4B une poutre fichée dans un Mur
en BC, & portant en a un poids P. A mefure qu’on aug-
mente ce poids la poutre fe courbera d’avantage, & cela peut
aller an point qu'elle rompt, ce qui ordinairement arrive en
B., Il elt évident que la partie fupérieure de la poutre s’étend
tandis que la partie inférieure fe comprime, & qu’en tant que
la fe@ion BC peut étre regardée comme un levier, le point
d’appuy elt entre B, C, comme p. ex, en D.
IIL
Fig. 2. Mais cette maniere d’envifager la courbure elt
trop vague. Concevons donc dans une poutre AB avant qu’on
la plie deux fe@ions ab, ab. Il el clair qu’en la pliant les
particules de ces fe@ions auront la pofition cd, cd. Elles
s'éloignent les unes des autres dans la partie fupérieure ae,
ae, & fe rapprochent dans la partie inférieure ed, ed. Les
points e, e pourront plus ou moins étre confidérés comme
des points d’appuy.
IV. A
Or la force requife pour étendre & pour comprimer eft
en elle-mème une fonQion de la diftance des particules qui
par cette force doivent s’éloigner ou fe rapprocher les unes
des autres, plus qu'elles. ne le font dans leur état naturel,
a F 2 =
44 BESSD (de
Ce n'eft donc pas leur diftance naturelle, mais l’accroifflement
& le décroiffement qui entre dans le calcul. Si donc la dif.
tance dans l’état naturel et —=d, elle fera dans le cas del’ex=
tenfion = è 4- x, & dans le cas de compreflion = è — x,
& la force requife pour produire Pextenfion x s’exprime géné-
ralement par
f=ax — Ex +LPyax} — &o.
Cette. meme équation donnera la force comprimante en
faifant x négative. Je fuppofe que la comprefiion demande
plus de force que l’extenfion, & par cette raifon fai fait
négatifs les termes, qui font de dimenfion paire. Cependant
la difference ne devient fenfible, que lorfque la valeur de x
et affez grande pour que le fecond terme & les fuivants ne
puiffent pas ètre omis,
V.
La variable x croît en raifon de la diftance des particu=
les du point d’appuy e. Soit une abfciffe quelconque ef=3,
& nous aurons x = 7 3, où 7 e un coéfficient, qui croît
avec l’angle cea, mais qui elt conftant lorfque cet angle left
auffi. Nous aurons donc pour les particules en ef la fomme
des moments ftatiques
Sfada=3z@n23} — 16n° 24 -+jyn' 25 — &o,
Et pofant ec= 2, cd=a, la fomme totale des moments
ftatiques, tant pour l’extenfion que pour la compreflion fera
=iant — 3 Cn° 0 + }yu & — &o
+ienla—- 0) + 162° (-Y)'+b}yn(a—-)5— &o
| d VI |
Cette fomme doit ètre un wizimun:, parceque la poutre
fe plie de la manière /a plus aifée de toutes. Voilà ce qui
détermine la pofition du point d’appuy e. Différentiant donc
LI, na
pesa DOC 45
cette expreffion en pofant 2 variable, & pofant la differen-
tielle =0, nous aurons
o=anl” 6° 0° yu} — &c,
—anla— 2) — Cn° (a-0)} — yn° (A—-0)t — &o.
Le premier terme de cette expreflion étant pris tout feul
‘ comme cela peut fe faire lorsque la barre m’'eft pliée que fort
peu, on a ( = } a, de forte que dans ces cas le point d’ap-
puy et au milieu de l’épaiffeur ab.
VII
Les coéfficiens @, €, y, &c. étant incorinus il feroit inutile
d’entrer plus en detail. Jobferve donc que dans les applica-
tions qu’on a faites de cette théorie aux cas où la poutre étoit
pliée au point d'ètre rompue, on s’eft contenté du premier
terme. On en a déduit que la force requife pour cet eifet croît
en raifon du quarré de Pépaiffeur totale a. C’étoit fuppofer
que le rapport a: € reftoit conftant. Les expériences n’ont
pas été fort contraires à cette fuppofition. Or comme dans
ce mémoire il ne fera queftion que des cas, où les lames
élaltiques dans leurs ofcillations fe courbent infiniment peu,
nous fommes d’autant plus en droit de retenir le PIREO:
coéfficient @ tout feul,
VIIL
A cet égard donc on établit que /a force requife pour plier
une lame élaftique croît en raifon de la courbure qu'on lui donne,
ou ce qui revient au mème, er raifon réciproque du rayon ofcw.
lateur. C’eft auffi le principe dont je me fervirai, pour cal-
culer ces ofcillations, afin de pouvoir enfuite comparer le
calcul aux expériences que jai faites, dans le but d’examiner
toute cette théorie,
46 pesa) 0 ( pa
TX.
Il convient d’obferver d’avance, que quand on calcule les
vibrations des lames élaftiques, on commence par fuppofer
qu’elles: ont la courbure qu’elles doivent avoir pour que les
ofcillations foient. ifochrones, Cette fuppofition eft un peu
gratuite, parceque dans les expériences on ne leur donne point
cette courbure, Il feroit mème affez difficile de la leur donner.
On fe contente ou de plier la lame par une preflion latérale,
ou de leur donner une fecouffe par un petit choc. Dans le
premier cas l’ofcillation refte alflez fimple, mais dans le fecond
elle eft ordinairement compofte, deforte qu'on peut entendre
plus d’un fon. Il fe peut fur tout dans le fecond cas, que
la lame pendant fes ofcillations approche de plus en plus de la
courbure qu'elle doit avoir pourque fes ofcillations foient ifochro»
nes. Et comme on met pour bafe que ces ofcillations font très
petites, il femble qu'une courbure un peu differente ne fauroit
infuer beaucoup fur leur durée. Quoiqu’il en foit, j'ai cru
devoir d’abord faire abltration de la figure reguife pour P’ifo-
chronifme, en me contentant de regarder la courbure comme
infiniment petite, & les ofcillations de la lame comme celles
d’un pendule, en un mot comme fi elle ne fe courboit que par-
cequ’elle doit ètre courbée pourque fa force élaftique devienne
a&ive. Par là le calcul fe fimplifie confiderablement. Je vais
Pexpofer enforte que d’abord jen comparerai le réfultat avec
quelques expériences faites dans ce but. Enfuite je pafferai au
calcul, tel qu'il doit ètre lorsqu’en effet les lames font fuppoftes
avoir la courbure requife pour l’ifochronifme de leurs ofcilla»
tions.
La
Fig. 3. Soit BA une lame élaftique naturellement droite,
& partout d’une groffeur & d’une élalticitè égale, fichée en 4
dans queique corps immobile. Or tant que par une force appli-
quée perpendiculairement en B elle n'elt courbée que tres peu,
=== DE =; 47
cette force fera en raifon de la diltance B D, è laquelle elle recule
lextrémité D de fa polition naturelle B. Soit cette force = p,
& fafons BD=b. Soit deplus m la maffe de la lame, Cette
male étant réduite au point D, devient =4 #1. Donc la force:
acceleratrice elb =3p:7. Suppofons un pendule yò fufpendu
en y dans la verticaie y3, & dont la maffe concentrée en 3 foit
=7 mt. Onaura pour ce pendule la force motrice =3m. finByì,
donc la force accéleratrice = fin 8yd, & B°=y8. fin BYÒ,
Ces deux cas étant entiérement analogues, on n’a qu’è faire
Bì=BD=b, donc b=yd, fin By8
& la force accéleratrice
È ilo. DI
m= finByd — #
& ces deux équations donneront
b
VOTO
pour la longueur du pendule, dont les ofcillations font ifochrones
avec celle de la lame élaftique. Ainfi le nombre des vibrations
en chaque feconde de tems fera exprimé par
N = V (280,3 mb)
où » défigne la demi-circonférence du cercle dont le rayon eft
=1, & g la chùte desgraves dans la première feconde de tems,
XI.
Cette formule peut ètre comparée avec l’expétience moyen:
mant les fons. On connoitra la maffe de la lame elaftique n
en la pefant,, Et fufpendant è la lame en D un petit poids p,
on trouvera de combien ce poids fera baiffer la lame audelà de:
ce qu'elle baiffe par fon propre poids. Par là on connoit lalon=
gueur 5, Enfuite comparant le fon qu'elle rend avec celui d'un
monochorde, on déterminera par là le nombre des vibrations N°
qui répond è ce fon. Et voilà tout ce qu'il faut pour voir fi la
formule répond' è l’expérience. Mais comme il arrive ordinai-
fement qu'on entend plus d’un fon, il nait de là une difficulté:
48 REZZA) OE
que nous leverons dans la fuite. Je me fuis donc fervi d’un
autre moyen, c’eft que j'ai arrangé l’expérience enforte que les
. . , . a » A
ofcillations étoient affez lentes pour pouvoir étre comptées.
XL
PreMifrRE EXxPÉRIENCE.
Jai pris un fil BA de cuivre jaune long de 143 lignes du
pied de Rhin, & pefant 11,4 grains poids de Berlin Chargeant
ce fil en D d’un poids de $ grains, je trouvai qu'il baiffoit de
2 pouces ou 24 lignes audelà de ce qu'il baiffa par fon propre
poids. Ce fil, reftant chargé de ce poids, fit 114 ofcillations
dans un tems de 30 fecondes, cequi donne 3,8 ofcillations
par feconde. Mais fans ètre chargé de ce poids il fit 142 ofcil-
lations pendant 30 fecondes de tems, ce qui fait 4,73 ofcillations
par feconde,
XIIL
La maffe du fil réduite en D eft donc =3,8 grains. A
cette maflè il faut dans le premier cas ajoùter celle du poids
que ce fil portoit & qui eft =5 grains. Donc la mafe entiere
réduite en D eftf =3,8+5=8;$ grains; Valeur que dans la
formule il faut mettre à la place de + #1. Enfuite la force motrice
el le poids de 5 grains = p. A proprement parler il faudroit y
ajoùter encore le poids du fil réduit en D, c’elt-à-dire è fa
moitié, pour avoir la force motrice toute entière. Mais on peut
l’omettre parce qu'il faudroit augmenter dans le mème rapport
labaiffement de 24 lignes, cet abaiffement m'étant di qu’au poids
de 5 grains tout feul. Ainfi donc le premier cas de l’expérience
nous donne les valeurs
im=8,8, grains.
p="5,0 grains.
b= 24,9 lignes,
i)
4
gates )o (ae 49
‘Or on a apr pieds de Rhin =2250 lignes. Donc fai-
fant #=3,14159.,., & fubftituant ces valeurs dans la formule,
elle donne N—=3,3. L’expérience donne N=3,8; & par con»
féquent 0,5 de ptus.
XIV.
Dans le fecond cas on a fimplement 3m=3,8, les va.
leurs de p, 5 reltant les mèmes. Ainfila formule donne N= 5,0.
“«Etol'expérience N=4,73, & par confequent 0,27 de moins.
Ici dont la différence eft négative tandis que dans le premier
cas elle eft pofitive. Jen infere, que dans l’un & l’autre cas
elle ne dérive que de ce que, les poids étant fi petits, il eft
difficile de les évaluer avec toute l’exaitude requife.
MV.
SECONDE EXPÉRIENCE,
Je repetai cette expérience avec un fil plus gros de 164
lignes de longueur, pefant 15,5 grains. Le mème poids de $
grains le fit baiffer de 26,7 lignes audelà de ce qu'il baiffa par
fon poids. Ce fil tout feul fit.124 ofcillations en 30 fecondes
de tems, ce qui fait 4,13 ofcillations par feconde. Or faifant
n= 15,5» d= $$, b= 26,7 lignes, la formule donne N=
NV (456. 5.3: 15/5267) = 4/35» & par conféquent 0,22 de
plus,
DEVA:
TROISIEME EXPERIENCE,
Je repetai cette expérience avec un fil de fer, de la lon-
gueur de 237 lignes, pefant 50,5 grains. Un poids de 19,2
grains le fit baiffer de 26,2 lignes audelà de ce qu'il s’abaiffa
par fon propre poids. Ce fil tout feul fit 264 vibrations en
G
so. BS) o (ala
une minute, ce qui fait 4,4 vibrations par feconde. Ici donc
nous avons 1= $0)$ , p=19,2, b= 26,2, ce qui donne N=
4/ (456. 3. (9,2: 50/5. 26,2) =4,44. L’expérience donne
4,49, & par confequent 0,04 de moins,
XVIL
Pour revenir maintenant è la formule
N=7V(280: mb)
il refte à voir quels font les rapports entre ps #, è lorsque Péla:
fticité reftant la mème ces valeurs varient. D’abord donc s’il
n’y a que la largeur de la lame qui varie, il n’en réfulte d’autre
“changement, fi non que le poids ou la force p doit augmenter
dans le mème rapport, afin que l’abaifement è refte le mème.
Si donc le poids p elt pour la largeur A, il faut que pour la
largeur A il foit =paA: A,
XVIIL
Si outre cela c’elf P’épaiffeur qui varie, alors c’elt en raifon
du cube de l’épaifeur qu'il faut changer la force p, afin qu'elle
produife le mème abaifement 5, & par conféquent la mème
courbure. Car l’angle cea ( fig. 2.) reftant le mème, il elt clair
qu’en augmentant l’épaifeur ab, & _par conféquent les bras du
levier ea, eb, la force augmente 1°. en raifon de fa longueury
parceque le nombre des particules augmente dans ce rapport.
2°. en raifon de la diftance ca, parceque les particules en c, a
feront d’autant plus éloignées e; unes des autres, & que ce plus
d’éloignement demande plus de force. DO ca croît en raifon de
ce, & par conféquent en raifon de ab, l’angle cea reltant le
meme. 3°, encore en raifon de la Jongueur parcequ ’il s’agit
du moment ftatique, qui demande qu’on multiplie la force par
fa diftance au point d’appuy. J'infilte fur ce cube de l’épaiffeur,
parceque dans les cas où il s'agit de rompre une poutre on ne
prend que le quarré. La difference confifte en ce que dans ce
e ib e LOR i
Resa) (REG si
dernier cas ce n’elt pas l’angle cea mais ia ditance ca qu'il
faut regarder comme conftante. C’eft précifément ce qui fait
que les pouttes moins épaiffes fe plient d’avantage avant que de
rompre, que celles qui ont plus d’épaiffeur, Mr, Zuler employe
le quarré comme.vraifemblable, non parcegu’il fe doute s’il ne
faut pas prendre le cube, mais parcequ’il laiffe indécifes les diffi.
cultés qu’on a faites au fujet du point d’appuy e, & dont j'ai
parlè cy-deflus.
XIX,
Enfin Gi c'e la longueur qui varie, on n'a qu’à confidérer
les cas où la courbure refte femblable, c’eft à-dire où le rayon
ofculateur CA, demème que l’abaifement, el en rapport de la
longueur, Si donc les longueurs font L, I, les rayons ofcula-
teurs R, r, & les forces requifes p, p', on aura les moments
ftatiques Lp, /p', &ces moments font en raifon réciproque des
rayons ofculateurs. Donc
Lpilp'eer: R
Riva Li)
XX,
Ce meme réfultat fe trouve encore d’une autre manière,
La courbure en A refte la mème, fi au lieu de la force p appli»
quée en D, on en applique en A une autre =p. AD: AM.
Mais alors au lieu de l’abaifement 8 D on m’aura que l’abaiffe
2
52 sis ) 0 (pica
— ment OM—= BD. AM:: AD*, Donc au lieu de p: è on aura
pADI: LAM ="p':b. Celtà.dire pi b'—L3:P.
XXI
Quant è a la maffe il'eft évident qu'on aura m—=maA/tr
ALE, où par €, E. je défigne les épaiffeurs. Compofant tous
ces rapports, on aura
mie na ie I ES
L4.63.
Uunib, DE?
Et par conféquent le nombre des vibrations
L?;
N!czN. L'E
ou bien:
A E, LE
71
N=p pr Imb
Ainfi donc /e nombre des vibrations eft e raifon fimple e; dirette
de P'épailfeurs & en raifon réciproque du quarré de la longueura
XXII,
En comparant è: cet égard les deux premieres expériences:,.
elles donnent les longueurs
bile c148 316%
donc
TI io i
Enfuite on trouve les épaiffeurs en divifant les maffes 11,4 &
15,5 par les longueurs 143 & 164, & prenant les racines
quarrées des quotients. On aura donc
ss E=y Da VI pria 1,089: T.
Done.
N": N ==: 1,089: 173152.
Mais dans la. premiere expérience nous avions.
N= 473
sese Doge 53
Donc
N! siae 3,97. y Li
Or la feconde expérience donne N' — 4,13, & par confequent.
0,22 de plus. Le calcul auroit donné encore moins, fi au lieu
du cube de l’epaiffeur (Art. XVIII.) nous avions pris le. quarré.
XXIII,
fe change en
pi pi = mb E: mb L'è,
Et comme
mi m —= LXAE: lae
on aura: i
bAE3 bi xe3
A a là,
ou réciproquémertt
b: bi PI. id
A 73. A 83
ce qui veut dire que les abaifements font en raifon direte du
poids & du cube de la longueur, &. en raifon réciproque de la
largeur & du cube de l’épaiffeur: Ces équations peuvent fervir
lorfqu’on veut comparer les valeurs ps, b, &, L, E indépen-
demment des ofcillations, l’élafticité abfolue étant la mème. Et ©
fi elle n’elt pas la mème, comme p. ex, lorfque les lames font
de matière différente,. la différence qu'on trouvera entre les
poids p, p", & les valeurs 5 A E: L3 & b'ae: fera connoitre
le rapport entre les élafticités abfolues. è )
XXIV,
Fis. 4. Les réflexions génerales que Je viens de propofer'
sétendent à tous les corps élaltiques, qui font de mème figure:
quoique de différente grandeur. Soient p. ex. deux anneaux
s4 miss )O( gia
élaftiques d'une mème matière & d’une mème élalticité, 4; B.
Qu'on les fuppofe comprimés paàr des poids ou des forces p, p',
enforte que leurs figures foient femblables. Les diametres verti=
caux feront raccourcis enforte qu’étant d’abord = Lg /, ils feront
—L—b,—b', ©On aura donc
at l== b : bi,
Les forces p, p* feront en raifon des largeurs A, A & du cube
des épaiffeurs E3, «. Et comme les rayons de courbure font
également en raifon des diametres L, /, on aura encore
pip= (ORTA 3
Et par conféquent
N! — N, LD? «
lia; \
comme cy-deflus (Art. XXI). Jentens du refte que les
compreffions foyent petites, fansquoi les abaifemens ou rac-
‘ courciffemens des diametres ne croîtroient plus aflez exac&e-
ment en raifon des poids comprimants.
XXV.
Fig. $. Si le corps élaftique, au lieu d’ètre une lame
droite ou un anneau, elt lun & l’autre, comme les verres, les
gobelets, les cloches &c, , les ofcillations fe combinent, en ceque
les fegments annulaires font les leurs en forme d’anneaux, &
les fegments longitudinaux en forme de lames droites ou courbées
conformément au profil de ces corps. Ainfi l’anneau DC de-
vient une ovale dc, & les droites AC, BD prennent une cour=
boure Ac, Bd femblable aux lames élaltiques. La force éla»
ftique agit tant de l’une que de l’autre maniere; La mafle qu'elle
doit mettre en mouvement eft la mème, & le mouvement fe
faiten mème fens, Encore l’épaiffeur elt la mème. Maisla longeur
& la largeur changent de fignification. Car fi la longueur ef 4C
dans le dernier cas, la largeur eflt toute la circonférence. Dans
le fecond cas c’elt la circonference qui devient la longueur, &
pese DO (#5 55
lalargeur et 40. Or fi les verres oules clochesfont d'une figure
femblab'e, la feule dimenfion de la longueur AC ou du diame-
tre DC, & celle de l’épaifeur fuffilent pour déterminer le
rapport entre les nombres des vibrations, ces nombres étant
en raifon dire@e de l’épaifeur & en raifon réciproque du quarré
de la hauteur .4C vu du diametre D C. Jobferve cependant que
ces fortes de corps demème que les lames ou les fils élaftiques
donnent fouvent plufieurs fons, & que ce ne font pas toujours
les plus graves qui fe font entendre.
XXVI s
Fig. 3. Je dois encore remarquer que dans les réflexions
précédentes j'ai fuppofé que la lame AD, lorfque la force cefle,
conferve dans fes ofcillations la figure que lui donneroient des
fotces proportionelles agiffantes fur l’extrémité D fuivant la di-
rection BD. Maisla lame abandonnée è elle mème prend quel-
que fois affez vite la figure qui rend fes ofcillations ifochrones,
de forte que les ordonnées R D, QM. &c. augmentent & dimi-
nuent conftamment dans le mème rapport, & font parcourues
dans des tems egaux. Cependant quoique cette figure diffère
de l’autre, la petitefè des excurfions réduit cette différence è
peu de chofe, comme nous verrons dans la fuite. Examinons
d’abord la courbure die aux forces appliquées en D,
XXVII,
Fig. 6. Soît la Lame A B courbée en AMD par un poids
P fufpendu è fon extrémité D, enforte que le rayon ofculateur
en A foit AC, et dans un autre point M quelconque, M R.
avi MTla tangente, MP l’ordonnée de ce point M, & fai.
ons
Ab=b MP =»
4C=R PM = y
M R=r PTM=%w
BD=f AM=%v
DI 3 )o (#2
Nous aurons d’abord S
FORD RE
ou bien
ce qui donne
tr_bT_-x
E Vv
Or par la nature du rayon de courbure on a
I Li dw
nd
3 Rpg erghi Cs5.
cofw.
done ,
DX qu= cofe. da = dfina
kh Rjs st n FE Ù
& en intégrant
Sha riola
O ah
Or comme dy = dx. tang «, on obtient
(2bx — xx). dx
dI = TT4ER = (ba — #0) °]
Cette équation, en faifant
x=b (I — cofd)
A RIT i
; Pepe «7
fe change en
y nfno. de
sz e OS LL. ee —_—_—__—__——_—_——=—>
b V(1—- n° fn)
Cette
ness )O (ga. 57
Cette forme elt une des plus fimples qu'on puiffe donner è
cette équation, Cependant comme elle n’elt pas genéralement
integrable , il vaudra mieux pofer s
x=nR%
ce qui donne
pato
ea
de forte que tant qu’on ne fait pas x > è, celt.à dire tant
@qu’on ne fuppofe pas la lame prolongée au delà du point D,
on a néceffairement 2 < 1. Nous aurons donc
un (2 — 22) Rdz
dy=—__—P—__t_ 1° _
VII—nn(3— 22) 7]
dont l'integrale elt la férie infinie
A aa o Fed er a.
TA Ra Ate srl ina tras TE,
15 n4
La
n È
i 112
Si donc la courbure eft très- petite, la valeur de » le fera
auffi, & les deux premiers termes exprimeront aflez exa&tement
la nature de la courbe du moins Jufqu'au point D.
XXVIII.
Lorfque x == 5, onay— f,z — 1, Etcomme nn R,
= 4bb: R, la ferie pour ce cas fe change en
n2 3 n4 ariano
— -__ LI sl ”"-——-———1‘ ee —_—_—_ e _—____“___—=“* *=»
bb tia. 4. 5.7. È 16.7. 9. II. 1 64. 9. II. 13. 15.
36 Me ne
mR INPI7A II. 13. 15. 17. 19. + &o
d’où l’on voit
I°, que pour toutes les lames dont la courbure eft fem.
blable & par conféquent le rapport » conftant, l’or
H
x
58
asa ) O ( ge
donnée BD el cen raifon du quarré de AB divifé
par le rayon ofculateur R; ce qui du relte ef clait
de foi mème, parceque dans ces cas le rapport entre
i b, f> R-elt conftant.
2°. Que fi la courbure elt petite, on a fans erreur cone
fidérable
bb
fees 3K
équation qui fait voir, comment la courbe 4 D diffère
du cercle ofculateur au point A, Car ce cercle don=
nefoit gi: b0: 3 KR
Cette mème équation offre encore un moyen fort fimple
pour déterminer ce rayon ofculateur par des expériences. Car
ona R= db: 3f. Or, f peuventètre mefurés fans peine,
On voit encore que pour tous les cas, où Rel conltanty
l’ordonnée f elt en raifon du quarré de la longueur 5. C'e
une propriété dont je me fuis fervi cy-defflus (Art. XX, ) .
XXIX,
La férie que nous venons de trouver fait encore. voir,
que tant que la courbure de la lame elt affez petite pour
qu'on puifle s'en tenir aux deux premiers termes, om aura
ou bien
donc:
&
Donc fi on varie la force qui fait courber la lame, &
bb
ra (+ 237) en Lot)
fio = 260: (3bx —x3)
sitter netti
. piezz )O( desi 59
que par. là on varie les ordonnées f. 9; cette équation fait
voir que le rapport f: y pour une mème abfciffe x relte con
ftant. - i
XXX,
Jobferverai encore que la coutbe AD continuée de part .
& d’autre s’étend è l’infini, Le point D eft le point d’infle.
xion, & de part & d'autre la courbe et femblable, Car en
pofant z-= I — 2, ona
sz — 2320 — %
dg = — de,
ce qui donne pout — 4y une équation en è abfolument iden-
tique è celle que nous avons eue pour + d4y en 3. Voilà
ce qui prouve la reffemblance de la courbe de coté & d’autre
du point D. On le voit encore mieux, en fe fervant de
l’équation
dy n, fino. do
e (1—-n? fing4)
dont l’intégrale elt une férie de la forme |
Sa da cold —,B,.cof3PA4- Ciofsd &o,
+ Conf, i
XXXI
Paffons maintenant è voir ce qui en elt des ofcillations ifo-
chrones des lames. Elles fuppofènt des courbures déterminées
dans ce but. Or quoiqu’il n’arrive jamais qu'on donne aux la.
mes cette courbure, cependant il arrive que quelque courbure
on leur donne elles s’approchent ordinairement ailez vîte de celle
qui répond è l’ifochronifme des ofcillations. Dans le calcul on
fuppofe la courbure telle que cet ifochronifme l’exige, Il-faut
tout demème fuppofer les forces requifes pour la donner è la
lame, en forte que tant: que ces forces continuent d’agir elles
font équilibre è la force élaftique de la lame, & la retiennent
dans cet état de courbure, Ces forces en effet ne font qu’une
CA
60 so afeza )Oo( RES
feule, mais qui eft répandue fur toute la longueur de la lame;
conformément à la courbure qu'elle doit avoir,
XXXII,
Fe. 7. Défignons cette force par la droite A E perpendici®
laire è 4 B, pofition de la lame A D lorfqu'elle n’eft point courbée,
Achevons le redtangle A8CE, & concevons une courbe CSN 4
telle, qu’en tirant une ordonnée quelconque Q S, cette ordonnée
repréfente la partie de la force totale AF, qui e répandue
fur l’arc RA. Ainfi donc tirant une ordonnée 9g e infiniment
proche de Q5, la différentielle Ss repréfentera l’étément de
la force qui agit fur l’élément de lare Rr. Cette force Ss fait
done équilibre à la force élaftique de la lame RA, entant que
cette force élaftique agit {ur l’élément Rr pour le mouvoir vers
l’axe AB, ev le meut en effet dès que la force qu'on lui oppofe
celle,
XXXIIE
Or P'ifochronifme exige que les efpaces DB, RQ, MP
&c. foient parcourus en mème tems. Soit f la longueur du pen-
dule ifochrone, & on aura pour l’élément Ry la force accélera-
trice, foit en divifant par cet éIément, confidéré comme mafe,
élément de force Ss, foit en divifant l’ordonnée Q R par la
longueur du pendule f. Ainfi donc on a Péquation
Ss QR
vagina di
L_3R:0E;
SR
XXXIV,
qui donne
Maintenant il s'agit de voir comment la force AE produit
la courbure de la lame AD, Pour cet effet nous poferons l’é-
fa VO (E Gi
lalticité de la Inme telle, que fi à Pextremité D, ou è la dif.
tance horiz>ntale AB, on y fuspendoit un poids = P, ce
poids produiroit en Aune courbure dont le rayon foit AF = R
Soit donc M ‘un point quelconque de la lame, MG — r fon
rayon de courbure. Cette courbure elt produite par la force
NW répandue fur la partie 3 D de la lame. Il ne refte que
d'en trouver le moment fiatique. Pour cet effet chaque élément
Ss de cette force doit ètre multiplié par fa diltance horizontale
SV. Le produit étant l’élément SVos de Paire CN W, il
elt évident que cette aire repréfente la fomme des moments
ftatiques de tous les éléments de la force N77 répandue fur la
partie de la lame M D. Si donc on fait cette are CN W =
N IV. MH, cette droite MH fera le levier fur l’extrémité
duquel Ia force NW doit etre appliquée pour produire en M
la meme courbure qu'elle produit étant répandue fur la partie
de la lame MD. On aura done
I F
NW. MH: =: ri
ou bien i 1
CNW = srE A
XXXV.
Faifons AP — x, PM — ys AM = v, PTM==9,
PN—=z2, 4AE=2a, & nous aurons (Art, XXXIII, )
dz MRC
tà
Donc
3=7 Sydv
Domnc l’aire
PNA= 7 Sdx Sydv,
Et pofant l’aire totale CAE — M, nous aurons
CNW=M— ax + F-SdxSydo.
62 17 alii) 006, glia
Et par cont ont ( Art. XXXIV.)
Mat} .8dxSydu:
XXXVI
Or par la nature du rayon de courbure on a
1, ddy. dx
Foa edo?
Donc
bPR. ddy. dx
dar = M_ ax + 5 S daSydo.
Voilà donc l’équation qui exprime la nature de la courbe 4 D
en genécal.
IN
XXXVIL
Pour abréger le calcul que cette formule demande, on
fuppofe les ofcillations affez. petites pourqu’on puiffe faire fans
erreur confidérable do —= dx. De cette manière notre èqua-
tion devient
bPRddy= Mdx — axdx Mala SdxSydx.
En la diffrentiant deux fois de fuite, pofant 4x conftante;
elle fe change en
fb BRd'yrz=: dat.
ou en faifant
fboPR= —
d'y = nydxt.
Pour intégrer cette formule il Suffira de pofer
y— 4x4 + Bai + Sx + Cal + ya! + &o.
pere , 63
& nous aurons l’équation
—=— nAxX— n ax — nì Bx5
Pei deo Uxs
NI Sx
$it.10.9.87x7 + &c, i
dont chaque terme doit ètre — 0. Cela donne
n4 x6 ni'xra
mn i irta & ni
4 As (ETRE Goryo CA
ù n4 x7 n4 xII
+e [+ + Ure
eu bien, en faifant ux — È,
A Ad £2 5 g10 |
IDT7 nn Fe. Fao ti 2A 10 Ea
x 83 E7 EI :
23 . RE RIO TRRTÌ v ner" BE +&c. |
d’où fuit
. E
(24 "para DI A
ca + an [ + i e |
où il ne refte plus que de déterminer les conftantes 4, &, #
XXXVIII
Pour cet effet on n°a qu'à faire x — AB —., pour
avoir y = BD =c, & deplus d44y —= 0, & diy = 0.
Car la courbure en D eflt néceffairement — 0, ce qui de-
mande 44y — o. Enfuite on a
diy = dx (+ Sydx — a)
Or Sydx ayant été fubltituteà Sydo — fz, cette qua.
tion elt
d'y=dx (3 — a).
640 | ssa) o (Gia
Mais pour le cas où x = è, on az = 2a; donc
d:y = 0. Ces trois conditions donnent les trois équations è
fuivantes : i
nb — nb | ab — nb i
cdr +7 7 4/6]
nb — nb ab — nb
o=i[+il]+ [+4]
nb — nb nb — nb
cn ia [Hier]
d’où Pon déduit la valeur double
— e = tane (45° © } nb)
& les valeurs numériques fuivantes de #2
1,87510408
4169409108
7,8547575:
10,995 54973
14,13716839
17,27787595%
20,4203522$
23,56194490
26/70353755
&c
qu'on peut continuer à l’infini en ajoutant toujours 7 =
3,1415926... parcequ'à la fin cette progreffion diffère au-
tant que rien d’une progreflion arithmétique.
XXXIX.
Ces valeurs numériques de #5 était déterminées, il eft
évident, que connoiffant la longueur de la lame >; on aura
tout autant de valeurs différentes pour 7. Or comme
I
2 — —-—
inf PE
on
ssa )o( sa 65
on aura pour la longueur du pause
Kirr PR(nb) 4
tout autant de valeurs différentes, Et en defignant par F la
longueur ‘du Pendule à fecondes, on aura le nombre des vi.
brations que la lame fait par feconde
LORIA.
N.= VF
_ (n6)? FPR
la SF += Persa "A b
xi
Obfervons maintenant que nous avons exprimé la maffe
de la lame par fa longueur, Cela fait que la force P doit
tout de mème ètre exprimée par une longueur, Si donc elle
équivaut à un poids 7 fois plus grand que celui de la lame,
on fera P —= mb. Par von a
2
SOI N (mER)
N=
XLI,
Nous voicy done en érat de comparer ce nombre des
vibrations avec celui que j'ai trouvé cy - deflis (Art. X),
fans avoir fuppofé la courbure de la lame telle que l’ifochro»
nifme des vibrations l’exige. Pour cet effet je ferai dans la
formule préfente une double fubftitution. La premiere confi-
fte en ce que pour la longueur du pendule è fecondes F je
mettrai fa valeur 2g: 77. La feconde confifte en ce que
pour R.je mettrai fa valeur approchée 25: 36 (Art. XXVIII. ),
Par là la formule fe change en
N= (nb)? V di
377C
66 gie )Oo( #54
Or la formule trouvée cy- deffiis (Art. X.), & changée ‘par
rapport à la fignification des lettres, elt
NE 6em
a7aC
Donc
SN NI I3 Ca YI
Or au lieu de n il faut mettre la premiere d’entre fes va-
leurs numériques (Art, XXXVIIL), qui elt 15 = 1,8751..4%
Ainfi nous aurons
NIN (Ra, I 172
deforte que ces deux évaluations different à ‘très- peu près d’unè
fixieme partie,
*«SSLIL
Ce n°ef pas cependant que la formule préfente réponde
mieux aux expériences rapportées cy-defflus, que celle que
Jy ai d’abord appliquee. Dans la premiere de ces ‘expériences
le calcul donne N — 5,0 ‘CArt. XIV.) Ici fl Aonnttoît
N = 6,0..3 = ‘8 'tandis ‘que l’expérience ‘ne ‘donne que
N = 4,73. Il en elt de méme des deux ‘autres ‘expériences
(Art. XV, XVI). ‘Ce paradoxe ‘s’explique par ce que j’ai
remarqué (Art. XXXT.), ‘c’elt qu'il n’elt pas démontré que les fils
de cuivre jaune & de fer que j’ai ‘employés ayent acquis
tout de fuite la courbure, ‘que Pifochronifme ‘exige. Leur lon-
gueur furpaffoit_ plulieurs centaines de fois leur épaiffeur, & leur
élafticitè quoique affez bonne, ne pouvoit gueres s’étendre & pro-
. duire fon effet d’un bout è l’autre pour changer la courbure
acquife en celle que l’ifochronifme exige. C’eft ce qui paroî-
tra d’une maniere bien évidente par les expériences, que je
rapporterai dans la fuite. Il réfulte de tout cela, que chacune
des deux formules. (Art, X, XXXIX.) a fon ufage, mais.qu’il faut
connoître les circonftances pour favoir de la quelle des deux il faut
fe fervir dans chaque cas particulier. (Art, XXVL) Le cal-
cul affez fimple qui a conduit à la premiere formule & fur-
ass DO ( pes 67
tout l’application fort génerale que j’en ai faite è des corps
élaltiques quelconques mais de figure femblable (Art. XXIV.
XXV. ), donne è cette formule une prérogative’ affez confidé-
rable, & la fera admettre comme approchante de la vérité
encore dans les cas où la différence eft la fixième partie toute
entiere.
XLIII,
Je dois encore avertir, que le calcul que je viens de
donner (Art. XXXI—XXXIX.) revient dans le fond è celui
de Mr. Euler, (Metbodus inveniendi lineas curvas &c. P. 282
—295.) mais la difference dans la manière de le propofer eit
fort fenfible. J'ai fait ufage de la courbe C A dont Mr. Euler
n’employe que l’expreffion analytique, Au lieu des trois con.
ftantes que jai è déterminer, Mr. Euler en a cinq, parceque
fon calcul elt moins préparé è faciliter la folution, ‘& furtout
parcequil compte les abfciffes de B vers A. Au lieu des
feries dont jé me fuis fervi de propos délibéré, Mr. Euler s'en
rapporte à quelque autre mémoire.. Enfin Jai eu befoin de
pouffer è un plus grand nombre de termes les valeurs numé.
riques de 25 (Art. XXXVIII.) Tout cela m’'a engage èd
propofer ce calcul à ma maniere, en omettant cependant tout
ce dont je mai pas befoin,
XLIV,
Comme la formule qui donne le nombre des vibrations
(Art. XL.) demande, non les valeurs nb; mais leurs quarrés,
& que furtout j’aurai befoin du rapport: du premier de ces
quarrés aux fuivants, je vais encore donner ici ces rapports.
Ce font ceux des fons qu'une mème lame élaftique peut rendre,
quoiqu’on nen entende ordinairement que quelques uns,
68 ala Do (a
Rapports des fons
d'une lame èlaftique.
1,00000
€,26689
177154708
34,38009
$6,8023I
84,91303
118,59754
157,89614
253,33558
30847643
371/23137
&c,
Les rapports fuivants s’expriment par (23 +2 n)? 07701760618.
en faifant fucceflivement n= 1,2,3:4, &G.
XLV.
Ces fons different très confidérablement de ceux des cor-
des tendues par des poids ou d’autres forces èquivalentes. Car
ces dernières rendent tout fimplement les fons exprimés par
les nombres naturels 1,2,3,4,55 &c. Avec tout cela il s°’y
trouve quelque analogie. La figure des cordes tendues eft
géneralement exprimée par
su nrx
I=C fn tes E
où on peut prendre pour 7 tous les nombres 1,2,3,4, &c. &
tout autant de valeurs différentes de c. Mais la figure des
lames elaftiques dépend tant des fonGions circulaires que des
fonstions analogues hyperboliques. Car déterminant les cogffi.
ciens 4, «, on trouve
‘y=zttc, Coof. byp. È — cof. ciro. È)
E 0h
A (ERI * (fn. byp. È — fn. circ. È)
de) (de 69
où pour 75 on pent fubltituer toutes les valeurs numériques
trouvées cy-deffus (Art. XXXVIII) en prenant les fignes +
conformément è l’equation — e = sang. (45 3 nb),
XLVI.
QUATRIEME ExPÉRIENCE:
Serrant fortement un fil de cuivre jaune dans un petit
étau portatif, ce fil produifit V’effet de la languette d’une
“trompe, c’elt que pour bien entendre le fon, il falloit mettre
l’étau ou la pincette entre les dents. Voicy ce que je trouvai
à l’égard des différentes longueurs de la partie du fil qui n’étoit
point pincée, & qui par conféquent pouvoit ofciller librement.
T, Quand cette longeur étoit audeffous d’un pouce, je n'en-
tendis bien clairement qu’un feul fon.
2. En laiffant è cette partie du fil une longueur de 15 & plus
de lignes, j'entendis bien clairement deux fons, dont
l’un étoit le mème que j'entendis tout feul, mais devenu
plus grave. L’autre étoit plus aigu de deux o@aves &
d’une quinte, & mème un peu audelà, ‘Ces fons étoient
diffonants, mais la diffonance n°avoit rien d’offenfant pour
l’oreille,
3. Allongeant d’avantage la partie ofcillante du fil, peu è peu
le fon grave devint infenfible, & l’autre fon devint plus
grave, enforte que le fil ayant environ 30 lignes de lon-
gueur je recommengai à entendre un troifiéme fon.
4. Allongeant encore le fil, le fecond fon devint infenfible, le
troifiéme devint plus grave, & quand le fil commencoit
_ & avoir so lignes de longueur, il fit entendre un qua-
triéme fon,
v0 ass DO (de
$. Cette alternative de fons qui ceffoient & commencoient è;
etre perceptibles, revint à mefure que je laiflai pius de:
longueur è la partie ofcillante du fil.. )
Voilà le phénomeène en génerall Mais pour connoitre:
ces fons plus exactement, je les comparai à ceux d’un mono.
corde, divifé en 360 parties, & dont la corde étoit tendue
enforte que la longueur de 168 de ces parties répondit au ton
===
de ma fiùte. Quand la corde élaltique fit entendre deux fons
à la fois, je pris celui que je pouvois le mieux comparer au
monocorde, Quelque fois je m’aidai en prenant l’o&ave, &
faifant enfuite la rédu@ion. Ces mefures devoient fervir à un
double but,
1° Il s’agifoit de voir fi les 2, 3, 4 $. + +: mes fons que
j'entendis pouvoient ètre réduits au premier, ce qui doit
fe faire en multipliant le nombre du monocorde par celui
des rapports (Art. XLIV.) que l’ordre du fon demandoit,
‘Car quoique le premier fon devint imperceptible, la corde
elaftique ne laiffoit pas de ‘faire les ofcillations qui y
répondent. Ainfi moyennant ces rapports on peut alli
gner la longueur du monocorde requife pour des ofcilla-
tions ifochrones.
2. Enfuite il s’agifoit de voir (i ce premier fon ou bien la
longueur répondante du monocorde croîffoit en raifon du
quarré de la longueur du fil élaftique. Cela fe trouvoit
en divifant la longueur du monocorde par le quarré de
celle du fil élatique. Tous les quotiens doivent ètre
égaux, du moins autant que les petites erreurs inévitables
dans l’obfervation le permettent,
Cet ce qu'il convenoit de faire obferver d’avance, afin
de faire d’abord d’autant mieux. comprendre la table fuivante.
TT 0a
asa) 0 ( pla
‘fu fil elaftique/du monocorde|( Art. XLIV.)!,
par les quels il
{== 5 enlignes| = M: |faut multiplier
burbutttiimcnie ei nn
Longueur Nombres | Rapports [Nombres M
eduits, —M
HI
Beistczi ri
Rapport
Mi: a.
M
6) 60 ì| 60 2,40
i ‘6 82 a 82 2,2
7 115 115 2,35
8 148 148 2,31
9 184 184 2,27
10 223 223 2,23
JI 273 Ta TooO 273 2,2
12 358 33 2,35
13 380 380 2328
14 449 i 440 2,25
i 15 492 J 492 2,19
DE IRR E e di DO i AD AIAR pi AL
| 16 93 582 2,28
17 108 677 2,34
i 18 120 752 2,32
2 157 6,2669 984 2,23
2 203 Î] 1272 2,2I
2 269 1686 2,34
30 320 2005 2,29
33 372 2331 2,12
fanale SER soir rs SALI a Radio
| 36 170 i 2983 2,30
39 196 dl 3439 2,26
di ; a 4 3895 1 2,2I
I 4589 2,27
i I 7
48 agri) affi IMITE 5211 2,27
ST 327 i 5738 2,21
$4, 370 6492 2,23
S7 414 i 265 2,24.
60 224 7701 2,14
63 sii ) ‘8836 2,23
285 ) 9798 2,2
69 gio } 343801 10658 2,24
72 350 126033 2,32
75 362 J 12425 CLI)
(SES i LE RENO
n 240 13633 2,24
4 283 i i 16075 2,28
90 321 $6,8023 18234 2,25
100 397 225SI 2,26
e.
119 334 28361 2,34
120: 397 84,913 33965 2,33
130 465 329485 2,33
140 * 361 281 2,
&o. | &o. ) 118,5975 | oh | Eo.
7% pe) 0 ( pesa
On voit donc que les rapports ou quotiens M: A A de la
dernière colonne different affez peu ente’ enx, & quils font
indifferemment plus grands & plus petits, quele terme moyen,
qui elt = 2,264,
XLVII.
Comme le fil employé dans cette expérience eft le meme
que celui de la première expérience, cela nous offre encore
une comparaifon a faire. Dans la première expérience la lone
gueur du fii étoit. de 143 lignes. Multipliant donc le quarré
de ce mombre par le terme moyen 2,264 le produit 46252
eft le nombre 4f qui dans la quatrième colonne doit répondre
au nombre A — 143 dans la première. Or dans mon Mé
moire fur les flates jai trouvé que le ton
elt dù à 125 vibrations peri feconde, ce qui pour le ton
donne 1500 vibrations, ce ton étant plus aigu de trois octaves
& d’une quinte, c’eft-à.dire dans le rapport de 1 à 12. Or ces
1500 vibrations répondant au nombre M = 168 du mono»
corde, on fera
46252: 168 = 160: $/43-
deforte que fuivant ce calcul le fil ayant 143 lignes de lon:
gueur devoit faire 5,43 vibrations par feconde. Les deux au-
tres calculs faits cy-delfus ( Art..XIV. XLII.) donnent 5,0 &
5,8» & l’expérience, où je comptois les vibrations donna 4,73
( Art. XII.). Or cette évaluation devantfe faire par eftime peut
très-bien ètre trop petite, deforte qu’en effet l’expérience pou-
voit donner une valeur plus approchante de ce que donnent les
calculs. J'obferve donc feulement que le calcul préfent dorinant
une valeur moyenne entre celles que donnent les deux calculs
précédents, il y a apparence, qu’encore dans. cette quatrièéme
expérience le fil ne prit pas toutà fait la courbure requife pour
des ofcillations ifochrones, mais que cependant il approcha de
o cette
da DO 73
cette figure, beaucoup plus que dans la première expérience.
Les corps élaltiques ne laiffent pas d’avoir une certaine tenacité,
qui n’eft vaincue qu’aux dépens' d’une partie de la force motrice,
& qui mème quand elle eft vaincue ne laiffe pas de diminuer la
viteffe en raifon de la vitefe elle meme. Il en réfulte le double
effet: 1°. que les excurfions deviennent toujours plus petites,
2°. que cette diminution fe fait enforte que tout mouvement
«celle dans un tems fini,
XLVII,
Ce qu'il y a de remarquable dans notre quatrièîme expé-
rience, c’eft que .ce ne font pas les fons exprimés par les nom-
bres de la quatriéme colonne mais par ceux de la feconde, qui
fe font entendre bien clairement. C’eft tout le contraire de ce
qu’on obferve à l’égard des cordes tendues, où c’elt le ton le
plus grave qui fe fait entendre préferablement à ceux qui font
plus aigus, & que la corde tendue rend tout à la fois; & fi
le ton le plus grave eft trop foible pour étre entendu, les autres
le font encore d’avantage. Le mouvement qu’on leur imprime
fe communique & plus facilement & plus fortement à la corde
toute entiere qu’ fes parties aliquotes. Mais au contraire
celui qu'on imprime aux cordes ou lames élaftiques, quand
elles pafient une certaine longueur, fe communique & plus
facilement & plus fortement ‘aux parties qu’'è la lame toute
entière. Il faut mème donner è la lame ou au fil élaftique
une fecoufle plus forte lorsqu’on veut entendre plufieurs fons,
& encore ne les rend elle pas à moins qu'elle n°ait une cer-
taine longueur, On explique par tà les, paradoxes, qu’on
entend des fondeurs de cloche, .c’elt que quelques fois une
cloche plus grande donne un fon plus aigu, qu’une autre
moins grande.
XLIX.
L’expérience que je viens de rapportet m'a fait naître
K
n | ala) (GEE
idée d’en déduite différens ufages, Le premier confilte enc&
qu'elle fournit aux amateurs de la. Mufique un fon alfez con-
ftant, & qu’on peut porter fur foi fans la moindre incommo»
dite. Il s’agit d’une petite piéce d’un fil de cuivie jaune ou
de fer ou d’acier. On lui donne la longueur requife pour le
ton qu'il doit rendre, & on l’affermit dans une petite piéce:
de fer ou d’acier, qu’on puiffe ferrer entre les dents, lors»
qu'on veut entendre le fon, que ce fil donne. Ainfi p. ex.
en employant le fil qui m’a fervi dans cette expérience de
-mème que dans la première (Art. XII. ), ce fil ne doit avoir:
que 113 lignes de longueur pour rendre le ton
Ss
de ma flùte, Ce ton répond au nombre 300 de mon mono?
corde, & la table precedente fait voir que ce nombre répond
à la longueur A = 11} lignes. Si on veut la trouver plus:
exactement, on divife le nombre 300 par le terme moyen des:
nombres de la dernière colonne 2,264 (Art. XLVII), & on
extrait la racine quarrée du quotient 132,6,. Cette racine ef
= 11,52 lignes = A. Si le fil e& plus gros, ce quotient doit
ètre augmentè en raifon du diametre, & enfuite on extrait la
racine quarrée (Art. XXI. ), Cette règle cependant fuppofe
> que l’elafticité abfolue elt la meme.
L..
Le fecond ufage confifte dans une Mufique folitaire, qui”
ne fe fait entendre que de celui, qui tient entre les dents
quelque fil de fer qui aboutit à l’inftrument. Cet inftrument
ne confifte que dans une barre de fer, dans laquelle font:
fixés des fils de cuivre Jaune ou d’acier, dont la longueur
réepond exaGement aux tons de la Mufique. On aura quatre
octaves en ne donnant qu’environ deux pouces de longueur
au fil, qui rend le fon le plus grave, en le prenant affez:
épais pour qu'il ne faffe entendre qu’un feul fon. La lon-
gueur des autres fils. va en décroîfant jusqu’à 6 lignes ou.
encore moins. Cet inftrument pourra avoir des touches comme
ess ) O ( pieta 75
Tes claveflins, & ètre arrangé enforte que le fon ne dure que
‘tant qu'il le faut. Dans ce cas la barre de fer, dans laquelle
‘les fils font fixés.,, doit avoir une courbure logarithmique ou
approchante, afin que les extrémités des fils foient placés en
ligne droite. Quand les fils font bien affermis dans la barre,
le fon fera affez conftamment le mème, l’élalticité ne fouffrant
qu’affez peu par la variation de la chaleur, & le changement
«qui en réfulte étant commun À tous les fils, la proportion des
fons reftera affez fenfblement la mgme. Cet inftrument fera
d’un bon ufage è ceux qui voudront effayer des :coups d’effai
de compofition fans ètre entendus; & fe procurer la jouiffance
‘des agrémens de la mufique fans incommoder les autres, ou
fans éveiller ceux qui dorment,
=== ——_—————_—_—__—————__—_——_-,
SUR LES MACHINES
QUI PRODUISENT LEUR EFFET AU MOYEN D'UNE
MANIVELLE;
PAR FEÙU
MX. LAMBERT,
de l’Acad. Roy. des Sc. & B. L. de Berlin (a).
I.
[Be machines, dont je vais traiter dans ce “Mémoire, font
d’un ufage fort fréquent dans l'Hydraulique, lorsqu'il yagit
de porter l’eau à une très grande hauteur, & en grande quantité,
(a) On voit par un Journal Manufcrit de feu M. Lambert qu'il a com-
pofè ce Mémoire en Juillet 1775. (Note de M. Jean Bernoulli.)
Ka
76: gag DO ( gs
par des. pompes foit afpirantes fuit foulantes.. Le rouage de
ces machines fe met en mouvement. par l’eau courante, par
le vent, par des animaux, ou par quelle autre force que ce:
foit.. Au dernier Effieu font appliquées une, deux, trois.
quatre, ou. mème plufieurs manivelles, fimples: ou doubles. &:
chaque manivelle en faifant un tour fait monter &. redefcene
dre un pifton.
è HI
Le calcul, qu'on a fait ordinairement fur ces fortes de
machines, fe fonde fur le principe: que /a force multipliée par
le chemin quelle parcourt, ef ézale au poids qu'il faut lever, multi.
plié par le chemin quil parcourt en meme tems. Comme donc
le chemin parcouru par la manivelle eft la circonférence du
cetcle qu’e!le décrit, & que le chemin parcouru par le pifton
elt le double diametre de ce cercle, on en infère, que le poids:
ou la force qui s'oppofe au pifton, eft à la force motrice ré-
duite à la manivelle, comme la moitié de la circonférence du
cercle è fon diametre, ou comme II à 7, ou 7 à.2. L’iné.
galité avec laquelle le pilton monte ou. defcend, rend cette
proportion extrémement variable, mais on s’elt contenté de
regarder comme moyenne delle que je. viens de rapporter..
Auffi le calcul intégral fait voir qu'elle l’elt furtout dans le cas;
où au lieu d'une manivelle on en fuppofe une infinité égale-
ment diftribuées fur la circonférence de l’effieu. Car dans ce
cas il peut y avoir un équilibre perpétuel entre la force & le
poids.. Mais lorsqu’il n°y a. qu’'une ou deux manivelles, cet:
équilibre n’a lieu que pour quelque point de la circonférence,.
Or le principe. fur. le lequel on s’elt fondé ne regarde que les.
cas où.il y a équilibre. Ainfi il femble, qu'il ceffe d’ètre appli.
cable dèsque l’équilibre n’exifte pas. Du moins il faut prouver,.
qu’en prenant la force moyenne, telle que nous venons de dire,
la difference du tems,. dans.lequel chaque excès. de force fe
compenfe par un défaut équivalent, m’entre pas en ligne de.
compte, mais que les défauts & les excés de vîtefle fe compen-
fent également.
asa DO (ES i ny
LI:
- ©n comprend' fans peine que cela demande un calcul plus
détaillé Mr, Kaefiner en a donné un eflai dans le 5°. Volume
des nouveaux Commentaires de la Société R. des Sciences de
Geettingue, fous le titre: De velocitate vetis inflexi. Il tàche
de déterminer la loi des viteffes de la manivelle par la force: mo-
trice entant que cette force ct modifiée par l’inertie & par l’obli-
quité de l’a@ion. Mais eutre qu'il fait abftra@ion du double
ettet du frottement, il me femble, que l’inertie, du poids que
la manivelle fait monter ou deftendre,. doit ètre autrement éva-
luée. Enfin Mr. Kae/fner ne fait fon calcul que pour une mani»
velle fimple,. qui leve le poids en montant,. & qui le laiffe
retomber en defcendant, deforte que dans ce dernier cas. le
poids aide la force motrice à accélerer le mouvement. Or c’elt
ce qui n’a pas lieu dans-les. machines. hydrauliques.. Car dans
le cas. des pompes afpirantes le pifton porte & élève l’eau en
montant. Mais en redefcendant il ceffe de la porter, fa: foupape
étant ouverte, & l’eau repofant entiérement fur la bafe de la
foupape inférieure qui pendant ce tems e fermée, Dans le cas
des pompes foulantes, c’elt en defcendant que le pifton fait mon
ter l’eau, & enremontant il ne fait qu’afpirer de la nouvelle eau,
ce. qui. fe faifant par la preffion de l’air extérieur, le pifton ne
porte. que fon propre poids, Cette grande inégalité fait qu’on
employe. ordinairement une manivelle double, c’eft.à-dire deux
manivelles diamétralement oppofées l’une è l’autre; c’elt afin
que tandis que l’une fait monter fon pilton, l’autre faffle defcen-
dre le fien. Parlà la force motrice conferve plus d’égalité,. &
il eft clair qu'elle devient encore plus ègale, lorsqu'on employe-
des manivelles quadruples, fextuples &c,.
EV,
Tab. VI. Fig.r, Je me contenterai d’examiner le casoù la mani:
velle eft double, mais je le ferai enforte qu'on puiffe entrevoir
fans peine, ce qu'il y a à faire lorsqu’on employe des manivelles»
78 ssa DO (ga
plus multipliées. Soit donc BC la manivelle tourniant dutone
du centre C, deforte que BC=CA. Aux extrémites B, 4
foient attachées les perches BE, AD; qui font monter & de-
Scendre les piftons. Je repréfenterai la force mouvante par un
poids L, qui-defcend en fe devidant d’une circonférence G,
enforte que faifant tourner la roue dentée F, il fafle en mème
tems tourner le pignon ou la lanterne S, & la manivelle 4 B.
L’eau que les piftons font monter, de mème que le poids des
piftons & des perches, peut ètre confidéré comme un poids
concentré aux points 4, B de la manivelle, mais fimplement
pendant que chacun de ces points fe trouve dans le demi cercle
HAW, Ou peut mème faire abftra&ion du poids de la mani-
velle, des perches & des piltons, fi à cet égard ily a équilibre
de part & d’autre, comme cela doit ètre pour qu'il n’en réfulte
point d’inégalité pour la force motrice. Je ne confidere donc
fimplement que le poids de l’eau, que les piltons font alternati.
vement monter. A ce poids il faut ajouter celui qui eft requis
pour faire équilibre au frottement, que fouffrent les perches &
les piftons. Je l’ajoute au poids de l'eau, parceque l’effet de
Pun & de l’autre varie fuivant la différence des angles H C 4.
Jobferverai encore que le poids de l’eau eft variable entant qu'il
sen échappe toujours entre le pifton & le cylindre de la pompe.
Mais comme, furtout dans les cas où l’eau doit monter è une
hauteur plufieurs fois plus grande que H W, cette variation et
très petite en comparaifon de toute la maffe, je me bornerai è
fuppofer une quantité moyenne, que je regarderai comme con-
tante. Je dénoterai donc par Q la fomme du poids moyen de
eau qui monte, & de celui qui fait équilibre au frottement des
piftons & des perches,
V. ,
Cette fommée, que je confidere comme concentrée au point
A, doit ètre réduite au point G, où la force mouvante ell
appliquée comme è un levier K G.- Pofons pour cet effet les
rayons
sia VO (da alt:
CA—r
CS—-Uur
KG —=Ar
& langle
HCA—=-W
& le poids Q; réduit au point Gy et
()
= Q. fin Y. Roty
Ce poids doit ètre foultrait du poids L, que je poferai = P,
deforte que le poids refidu fera
— P_ Qin “
Je ferai pour plus de briéveté
—— — £
ì SAT È
deforte que le poids réfidu fera — P — £ Q. fm Y. Lors-
qu'il y a plus ou moins de roues la valeur de e fe determi.
nera de la mème maniére fuivant les regles de la Statique.
Vel,
Ce poids ré(idu doit encore ètre diminué d’une quantité
9 qui eft dùe au frottement produit aux tourillons K, C,
& aux dents en F, S, demème qu’aux effieux des balanciers,
fi les perches BE, AD ne meuvent pas immédiatement. les
piftons, On aura donc la force motrice
= P_qg— € Q fn L.
Voyons maintenant quelles font. les. maffes,. que cette force:
doit. mettre: en. mouvement,
VIL
«Il y a d’abord la maffe de l'eau qui monte, & celle des:
deux piltons & des deux perches. Tout cela doit ètre confi:
déré comme concentré au point A, & comme devant parcourie:
$0 gia ) O ( ga
te demi- cercle H 4. Il y a de plus la maffe de la manivelle
4B, & de la roue S, Enfuite il y a encore celle de la
rone F, de l’arbre G, & enfin du poids P, sil y en a un
en effet. Car quelques fois la machine »eft arrangée enforte
quon la fait tourner par des chevaux. D’autres fois la roue
G eftinclinée, & calquée par des chevaux ou des boeufs. D’au-
tres fois encore c’elt l’eau ‘vu le vent dont on.emprunte la force,
Mais je ferai abltraQion de ces diverfités qui jetteroient dans
un detail étranger au but de ce mémoire. : Le poids P étant
immédiatement appliqué au point G, fa mafe refte telle qu'elle
elt. Quant aux autres maffes elles doivent ètre réduites ‘è ce
point. Je puis fuppofer comme connue la manière dont fe
fait cette reédu&@ion. Il n°y a ici qu’un feul cas, qui demande
quelque difcuffion, La maffe concentrée en A fe réduit au
point G, lorsqu’on la multiplie par le quarré du rapport £.
Mr, Kaefiner la multiplie encore par le quarré du fn Vj; &
c'elt en quoi je fuis d’un autre fentiment, parceque le poids
de la maffe fait, qu’elle doit ètre confidérée comme concen-
trée au point. de fufpenfion A, non feulement entant qu'elle
pefe, mais aufli par rapport è fon inertie, La maffle de la
manivelle, de mème que celle de la roue B, doit pareillement
etre d’abord réduite au point A, & enfuite au point G. Je
défignerai par M la fomme de toutes ces maffes réduites an
point G.
VIIL
Ainfi donc nous aurons la force accéleratrice
P_qT_-:0.fnv
ai M
Or pendant que le point A parcourt le petit arc rd,
force appliquée en G parcourt lefpace rdù: e, & nommanth
la hauteur die à la viteffe c de ce point G, on aura
ij ea P_ qreQfnto nad Ul rode
M 48
Cette formule auroit Neu fi le I ne Salles pas le
mouvement.
&: ses ) 0 ( peso gr
mouvement. Ce rallentifement diminne Pàltment 25 d’une
quantité proportionelle au quarré de la vitefe. C’ef tout ce
que jen puis dire, tant d’après la théorie que d’après des ex.
périences trés. détaillées , que }’ai rapportées autre part. Dans
les machines, que je confidère dans ce meémoire, il y a deux
fortes de viîteffes, qui varient fort differemment. L’une ef
celle du. rovage, _& autre celle des. perches & des
piltons. Celle du rouage elt tonjours proportionelle à la vitefle
cs qui eflt celle du point G. Or cette vîtefle c étant mife
pour bafe, celle des points 4, B fera — c: €, & celle des
piftons = o. fnv: £
Suppofons done pour le pifton une viteffe 77 & une force
B telle, que fi le pifton a cette vitefe W, & quil ef pouflg
‘ par cette force B, la viteffè n’en foit ni augmentée ni dimi.
nuée, mais fimplement confervée. Ainfi donc la force B con-
trebalance le frottement en tant qu'il dérive de la vitefe #7
Et comme cette force eft en raifon conftante du quarré de la
viteffe, il s’enfuit que la force requife penr contrebalancer
l’etfer du frottement dù è la vitef» chnd: e, fera
Bc. SL?
lav:
En la réduifant au point G elle devient
pi Ber fer B fue?
unt podi i a $ a
. :
Quant au touage on fuppofera tout de mème une force 4 &
une vitefle V telle, que la force A étant appliquée au point
G, & ce point ayant cette vitefe V, cette vîteflè nen foit
ni augmentee ni diminuée, De cette manière la vîteffe étant
cs la force requife fera
& nous aurons
dih— 204 Poq_sQ.SI- B/N? 02: 2 —Ac3: V3 rdy
= ——- — SATA È VETRERIA A
4 M È
L
82 | afa ) O ( gia
Et voilà la formule qu'il s’agifibit de trouver. Elle renferme
les deux rappotts
B A
UZIENZAI
qu'il n°y a guères moyen de déterminer autrement que pat
l’experience. En faifant de = 0; on aura
B. (L3 4
P_q—:2Q/4= ( o Pr è CC
Cette équation a lieu lorfque c et un maximum = C, ou un
minimuin = G. Nommant «, ® les angles répondants, on
aura les deux équations _
B.fw3
Pg iQfa = ( ITA
Poqos9fd (SE +4) 66
par lesquelles on déterminera les rapports B: W:, A: Pi,
au moyen des viîtefles C, G, & des angles «, $. Avec tout
cela la formule elt fort intraitable par rapport à l’intégration,
On peut è la vérité feparer aifément les variables, enforte qu’on
obtient Dna
co e ‘* (10/3 4=30/1) + sedi su)
, € di cr |
S(P_-q— gn. III IR I NINA RIZAI ai si
+ Conf.
Mais c’elt auffi tout ce qu'on peut faire. Or il arrive ici,
qu’en relìachant un peu de l’exa@e rigueur, on peut fè bornet
à une équation beaucoup plus fimple
Lc SL N (EI — P-q_-:0,fo ce ret
RT M
48 tn . é
CC
= Ad: V + Bf: W
NI TT
sa Do 83
Comme dans l’equation différentielle
2cde _P_q_-:Q0.(1-B[y3c3: WP2-—-Ac?:V2 rdt
mm —— _—
.
M e
c'elt'ia partie /L?. dd qui Pempèche d’ètre intégrable, & que
l’effet qui en réfulte et affez petit, on pourra lui fubftituer
une quantité “44 telle, que la totalité de l’effet pour chaque
demi-tour foit la meme, ou bien que l’integrale de fm W}. dL
à commencer depuis $ — o jusqua d — 1800, foit la mè.
me que celle de #44, Or cela arrive lorsqu’on fait
ari
De cette manière on aura
2cde _P_q-e0.ft—-4Bc?: 3n:W2- Ac: V2 rdy
“To =-T_r_———_———_e_—— = -——_-—-- ——
48 M e
Equation qui pour chaque demi - tour donnerala mème totalità de
l’effet, fans que la variation de la vîteffe d’un'inltant è l’autre
foit confidérablement altérée, Elle nous donne pour les cas
de de = o, les deux équations
P_q_sQfna= (LT + #) c:
4 B Ad
P_gq_eQ. fno= (dat 7). G°
La premiere de ces équations, qui virtuellement font une mme
équation, fournit la valeur
4 B A _P_q_-:0.fnw
3aipi topi = VT AA
Cette valeur étant fubltituée dans l’équation différentielle, la
change en
2cdce _[P_q—:0Qfiny P_q—-:Qfnw se] rdy
A 2 IN [ M (TOET ELE di 9 DTA
Equation qui devient—o, lorsque.d — #, &e= C, tout
de mème que lorsque $ — 9, & c — G.
L2
84 Ges )O( dea
IX:
Nous avons donc
2cdc + RS db
be: dere. fnddt
Et cn faifant
ALI(P.rg fn), i, CRA
eMCC
&Er (Pop) _
agi al
LA LI CA pote:
ui 7 90 sw
on aura
kCC=m — nfne
& ’
zedc + kccdt = mdù — anfnt
Xx,
Cette équation donne l’intégrale
c= n is (cofp—k find) + 4, e
où il s’agit de déterminer la conftante 4.
XI.
Comme Ile mouvement de la machine recommence un
nouveau train après chaque demi- tour de la manivelle , l’angle
*, après ètre devenu — 180°, recommence à ètre = 0.
C’elt donc par demi- tour, que le mouvement de la machine
doit etre calculé. Soit après un nombre quelconque de de-
mi- tours la vîteffe v, on aura pour le commencement du demi.
tour fuivant, Y = 0, c = v, ce qui donne
ni gi RI AT e
sfesa Dose 85
è i m n
clic demi e
Donc pour un angle quelconque de ce demi- tour
SII PROT: as, at
= + (01% if 40
kE 1+kklee
A la fin de ce demi-tour ona $ = 7, ce qui donne la vi.
tefle initiale pour le tour fuivant
m n m n — kr
vito ae ri a E 1+4k) €
XII
Dans P’état de permanence chaque demi-tour recommence
avec la mème vitefle, Cela donne è — v, & parlà ona
m n m n — ka
5 Arad OM IT
3 ii A A pene
I—- e
Subftituant cette valeur dans l’équation générale
L=
m n m n — kW
Grip i (cofd — k fin D+(1-7 4 +
elle fe transforme en
—ky
e=T+ SAMO ——;
Ie
Et voilà l’équation, qui donne la viteffe c répondante à un angle
quelconque $ de chaque demi-tour dans l’état de permanence.
XIII
On comprend fans peine que fi au lieu d’une double mani.
velle 4B il y en a une quedruple en forme de croix, deux
de ces manivelles feront toujours du còté montant, & que le
86 sea ) 0 ( da
mouvement recommencera un nouveau train après chaque quart
de tour. C’eft ce qu'il fuffit d’avertirici, pour faire entrevoir com-
ment le calcul doit ètre arrangé, Si le nombre des manivelles
elt impair, le calcul fera plus embarraffant, parceque le nombre
des manivelles du còté montant n’eft pas toujours le meme, Si
p.ex. il y en a trois, le calcul ferainterrompu de 60 en 60 de-
grés, trois fois de fuite avant qu'il revienne dans. le mème
ordre,
XIV.
Dans l’équationi
n E
m n zn e
co= EFFE (St kn) IE
È pe È
La viîteffe c peut devenir un maximum & un minimum. La
différentiation fait voir que cela arrive lorsque c = C, &
e
o== find + kot — 2h
I—-e
Cette équation a deux racines plus petites que 7. Celle pour
le maximum de la vîteffle foit d = è, & celle pourle minimum
d = $, comme cy-deffus, Et en faifant pour plus de commo»
dité & = £ À on aura 4
— qui A
2.fin A. e
°° aiA O
Dese
o= fn (ap A) —
6 iiÀ
i 2, fim A. e
I,
asa )0( 5a 87
VWoici les valeurs de $ & « répondantes aux valeurs de A de
15 en 15 degres:
0,0000/39°. 32' [90° + 50°, 28'
15 |0,2679|35. 26 [90 + 46. 48
30 [0,5774|30. 59 [90 +41. 31
45 |1,0000|25. 42 |9o + 35. 27
60 |1,7321|18. 56 {90 +27. 6
75 |317321|10. 10 |90_ t 14. 53
go:j 99 | è. 6 j90 +0. o
nin nie i a TAI e E 4
Cette table fuffit pour trouver les valeurs intermédiaires è, 9, par
interpolation.
XV
Comme la valeur de % augmente lorsque le frottement
eft plus fort, par le retardement qu'il produit, elle fe détermine
par les circonftances & la conftru@tion de la machine, & pour
une mème machine elle peut varier d’un tems à l’autre. Lorse
que l’effet da frottement et nul ou tant que nul, onaZ—o0,
& les angles de la plus grande & de la moindre viteffe font
wi 39°. 32, è == 140°, 28°. le finus de l'un & Pautre
de ces deux angles étant == 2: 7. La table fait voir. que
ces angles diminuent è mefure que le frottement produit plus
de réfiltance, enforte que cette réfitance étant comme infinie,
w fe réduit è 0, & dà 90°,
XVI
Comme le quarré de la vitefle cc ne fauroît ètre négatif,
on aura necelfairement c > ©, fans quoi la machine ne fera
88 - ai) (2
tout au plus que des ofcillations. Ainfi le cas extrème de
ceux où la machine tourne en effet, a lieu, lorsque la viteffe
c —= o répond à l’angle p, qui eft celui du minimum de la
vitelle. Cela donne
€
co e E (cofp— Rino) — E
ou bien
o m. cot A+ n. col A. col (P+A) — 21. cof A°. a
d’où fuit
A
m e finz0®
mn
= Ta Sn A cof(A+9)
On a de plus
ARI Se piedi:
cile Ei gi Di Gun fina )
Mettant donc pour A, 9, , les valeurs de la table précé-
dente, on aura pour le rapport =, & pour celui de CC è 7
les valeurs fuivantes :
90
XVII.
pica ) O (gle 89
XVII
La valeur exacte de ‘n; n, lorsque a ==, ell —
fin u= 2. On aura donc pour ce cas la proportion
Pro i
ii rai AA
laquelle eft précifement la meme, que celle dont j'ai parlé
dans le fecond ‘article de ce mémoire, & dont on s’eft fervi
jusqu’à préfent. Si le frottement eft abfolument nul, on aura
q="0); ce qui fimplifie encore cette analogie, en ce quelle
devient
ia een
Mais fi le frottemeht demande une force —=g, pour qu'il foit
levé ou vaincu, fans qu’enfuite il influe dans la retardation du
mouvement, notre analogie refte telle qu'elle eft. Elle a donc
lieu dans l’un & l’autre de ces deux cas, toutes les fois que le
minimum de la viteffe ett —- o, Du refte ces fortes de cas
doivent ètre évités, tant parcequ’il y a trop d’inégalité entre les
vitefles, que parceque la moindre caufe accidentelle arrèteroit
le mouvement, lorsqu’il eft près de zero.
XVIII
Comme donc il S’agit des cas, où le minimum de la viteffe
doit ètre une quantité finie, & que pour éviter la difproportion
entre ce zivimum G & le maximum C, ilelt bon que ces deux
viteffes ne foyent pas fort différentes l’une de l’autre,, on aura
le choix de commencer par établir, quel doit ètre le rapport de
G à C. Or nous avons les deux équations
— kw
COC=T+ gg (eh) — rap ; Sl
— k9
GG=7 + — TI (cold— 49) — CETTE È 3)
M
90 , ses) O ( pe
De ces deux équations on déduit le rapport
pe k I 2
= a: DTT vp [e e KAEMICA
0 —kqp È; — kw
C°(cofp—kfno)+2. — e n -]
: I—-e
XIX.
Ce rapport, pour les cas où 7 —0, fe réduit encore è
P—q 2
T
e0Q
de forte que l’analogie, dont nous venons de parler ( Art. XVII),
fe trouve avoir généralement lieu, foit que le frottement foit
abfolument nul, ou que du moins il ne produife point de retar-
dation fenfible. Dans ces cas donc on peut établir, que /a force
motrice P—q multipliée par le chemin quelle parcourt, ceft-a-dire-
par le diametre AB, eft égale au produit du poids Q multiplié par
le chemin qu'il parcourt, c'eft-a.dire par la demi - circonférence A W B.
Tout cela s’entend de l’état de permanence,
XX.
En remettant au lieu de & fa valeur taug A, le rapport Si
fe changera en
m __P_aqffn(0+2A)—fn fnzA.e ] GG _
Mir eo 2 pes: sant A | ‘CCE2IR
1-e d
— D.t A
[fncetea)zfno nz Ah.e — i
ARS eo aaa N
ses) o(#E 91
Par là on trouve
o° | (0,6366. C* — 0,6366, G°): (C° — G?)
15 | (0,691I. C: — 0/3085. G°): (C: — G°)
30 | (0,7492. C: — 0,3602. G”): (C° — G?)
45 | (0,8146. C° — 03337. G°): (C° — G3)
60 | (0,8902. C: — 0,4691. G*): (C* — G”)
75 | (09665. C: — 0/3373. G°): (C° — G?)
(1,0000. C®* — — * ): (C° — G3) |
90
Si. donc p, ex, on fait C° —= 2. G”, on aura la table fui-
vante:
A (P—qg: 2
lo) 06366
I$ 1,0737
30 1,1382
45 | 12853
60 | 13113
9 1,5957
90 | 2,0000
M 2
92 azz DO ( ga
XXII.
Toutes ces expreffions dependent de la valeur de %, qui
et (Art, IX,)
prete belin e Q.fnw c
pn La A
ou bien ( Art. VIII.)
A
48T (4 B
io (Egta
Cette valeur dépend donc des vîtefles 77, V, avec lesquelles
le frottement fait équilibre aux forces B, A. Si le frottement
eft nul, les rapports
PA s
wW? °_V2
font — o, ce qui fait X — o, & onaura égalementg —-0.
XXIII
On voit de plus, que la valeur de % augmente en raifon
direte du rayon de la manivelle, & en raifon réciproque du
rapport «, de méme que de la fomme 4f des maffles-réduites
au point G, Il convient cependant de remarquer, que f les
mafles augmentent, les rapports augmentent pa»
ARA
WIV° VV
pe
reillement.
Jai dit cy - deffus, que ces rapports ne fauroient encore
etre déterminés que par des expériences. Si on a l’occafion
d’en faire avec une machine toute conftruite, la valeur de £
peut ètre trouvée en obfervant les angles w, ®, qui répon=
dent è la plus grande & à la moindre vîteffe, C’eft à quoi
fervira la table que j'ai donnée dans le XIV°. Art, On trou-
vera encore l’angle A, dont la tangente elf — £, au pi
de la table (Art. XX.), fi on connoit les rapports C*: G &
LETCRA 10.
pisa DO ( esa 93
XXV.
Fio, IL Voicy maintenant un exemple. C’eft une ma.
chine que a été conftruite en effet. La feconde figure en fait
voir les principales parties, quoigue du refte autrement placées
qu’elles ne le font dans la machine elle mème. DE el un
plan circulaite fiché à angles droits dans un axe AB incliné
vers l’horizon fous un'angle de 13} degrés. Le Diametre DE
elt de: 40 pieds de Rhin. Les angles DC F, FCG, GCH
font de 30 degrés chacun, & en F, G,.H font placés trois
couples de chevaux pefant environ 5300 livres. Le centre
commun de gravité de chaque couple eft éloigné de 171 pieds
du centre C. Ces couples font attachés à une parois fixe PP,
afin qu’en faifant tourner la machine par leur poids ils foient
obligés de remonter à mefure que le mouvement de la ma-
chine les fait defcendre.
Sur le mème axe 4 elf fichée à angles droits une roue
en couronne /, qui a 136 dents fur une circonférence de 18
pieds de diametre. Cette. roue engraine dans une lanterne ou
pignon K, de 43 pieds de diametre, & ayant 34 fufeaux,
Cette lanterne eft couchée horizontalement, & fait tourner
plufieurs manivelles doubles, telle qu’elt L MM.
Ces manivelles en faifant monter & baiffer les piftons
O, N &c. de 9 pouces de diamètre, élèvent Peau d’une pro=
fondeur de près de 90 pieds, enforte que le poids de l’eau
eft d’environ 5200 livres, & le plan DE devroit tourner deux
fois par minute, Le rayon des manivelles ell = I pied.
XXVE
Ces données mous fourniffent les calculs préliminaires que
voicy. Les trois couples de chevaux marchent fur un plan
incliné, & le font tourner par leur poids. Or cette force
agiffant dans la dire@ion verticale, doit ètre réduite è une
94 des) (EG
autre, qui agiffe dans la dire@ion perpendiculaire aux rayons
HC, GC, FC. On aura donc pour le couple
placé en la force
Hits. te 17608 fi 234° == 410,9 Db
Gi 004 19604 fin :13% cof30° 2,8
F,. ++ 1760. "fin 131. cof 60° = 20%4
Somme 972,1 tb
Ainfi donc nous aurons
Poora ib.
Cette force P eft cenfée ètre appliqute à la diftance de 177
pieds de l’Axe AB.
XXVII,
Nous avons deplus pour le poids de l’eau que les piftons
font monter
. lt: «200.1
Pour le réduire au point où la force P et cenfée titre appli.
quée, il faut d’abord le diminuer en raifon du rayon du
pignon K au rayon des manivelles, c’eft-à-dire en raifon de
2} pieds à I pied, ou bien en raifon de 9 à 4. Enfuite il
faut encore le diminuer en raifon du rayon HC=- 17} pieds
au rayon de la roue en couronne — 9 pieds, ou bien en
raifon de 35 à 18. Compofant ces deux rapports, on ob-
tient celui de 35 à 8, & cela donne
È 5200. 8
“x gui ez 1188 tb
De cette maniére on a
na 0°
35
9 1188 ib.
XXVIII.
Appliquant d’abord ces valeurs à la formule (Art. XIX.)
P_q PR era
ld
gesa )O( ssa 95
nous aurons
Et comme È
1a, — 972 Db
il en réfulte
=_= 216 tb.
Voilà donc le furplus de ie moyenne qu'il y auroit fi le
frottement n°y mettoit un double obitacle.
XXIX,
Le rayon H C—= 17} pieds donne la circonférence
«= IIO pieds. Et cette circonférence faifant deux tours par
minute, donne une vîteffe —= 37 pieds par feconde, C’elt la
vîteffe moyenne des chevaux.
XXX.
Les maffes à mouvoir réduites au point H (qui e@ cenfé
etre le mème que le point G de la I. figure) font:
les poids abfolus des chevaux — 5300 #8.
le.poids..eeQ (Art. VIL).. . = 272 {kh
la maile de la machine environ — 4000 tt.
La fomme M, ,. = 9572. ib.
6 Dda
Ces valeurs étant fubftituées dans les équations (Art. IX. w
donnent
| — EDT — 902867. I — 33,94. fin è
o pae
m = 27/77 — 002857, q
n= 33/94. fin è.
o XXXII, }
Si donc le frottement ne demandoit que la force g requife
96 gess ) (ge
pour lui faire Equilibre, on auroit 7 — 0; & par conféquent
(Art. XIV,) « = 39° 32. Cela donneroit
; pni==*RM4j60
&
k —= 0 = 217/77 — 0/02857. q — 21,60
d’où fuivroit i
gs==#2 1760 tb.
Or cette force elt de beaucoup trop petite, parcequ’il faut
faire tout au moins
q= 80 3b.
1l faut donc prendre £ > o, ce qui rendra langle @ plus
petit.
XXXIII
Pofant donc qg — 80 #5, nous aurons
k — 25148 — 33:94. fin &
pa] Cc
= 33,94.
“a 25148»
= 00/7515
n°»
XXXIV.
La première de ces équations nous fait encore voir, que |
la pofition %X = o ne fauroit avoir lieu. Car on auroit
fino = 00/7507, & è = 48°. 39','au lieu de @ = 399. 32,
que demande la table (Art, XIV.),
XXXV.
Reciproquément on ne fauroit faire Ap 30°. Car pour
A = 30° la mème table donne £ = 0,5774, & “= 309. 59%
Mettant ces valeurs dans l’équation (Art. XXXIII, )
k CC = 25/48 — 33:94. fin @
on obtient.C.C = 13,87; C = 3,72 pieds. È
t
Sfra)0( sa 97
Et moyennant la table (Art. XX.),
GG = 0,08
= 0)28
Ce minimum de la viteffe eft fi petit, que pour peu qu'on
prenne A = 30°, le quarré GG deviendra négatif, ce qui -
veut dire que la machine ne feroit que des ofcillations.
XXXVI,
Or en pofant A = 15°, on trouve de la mème manière
C = 4,65 pieds
Cela donne une viteffe moyenne d’environ 3 pieds, &
par conféquent un peu moins grande que celle qui étoit re-
quife pour tenir les fources à fec, & qui devoit tre de 3{
pieds. Auffi en effet la machine ayant été con&truite, on fe
vit obligé de faire jouer quelques piftons par d’autres moyens.
Mais comme je n’en fuis pas affez inftruit, je fais abltra@ion
de tout détail ultérieur, n’ayant du refte rapporté cet exemple,
que pour en donner un quelque ce foit, afin de faire voir
l’ufage des formules & des tables, que ce mémoire renferme,
9% pes) o (di
DANIELIS MELANDRI,
Aftron. Prof. Upfal..
MEDITATIONES NONNULLE
di
DIMINUTIONE SOLIS ET RESISTENTIA ZATHERIS. (a)
Eh, ) de communicatione lucis & caloris per veram
‘ emanationem particularum folis tam validis fuffulta:
effe videtur rationibus, ut alix quapiam explicationes illius:
communicationis absque ulla probabilitatis fpecie proferantur..
Hac ratione folem,. qui continue tantam particularum copiam:
emittit, quae eodem modo fpatia fyltematis planetarii & ultra.
tranfeunt, quo in ipfos incidunt planetas, quique hujusmodi
ja@uram perpetuo facit, oportet fimiliter minui. Neque aliqua:
ratione contenderetur, materiam ignitam qua foli ineft, utut
firma illa fit, fortiffimeque cohareat, alius effe nature, quam.
omnis alia materia nobis nota, ut dum in fammam etuperit,.
fumum non emittat, cujus particule in atmofpharam folis den-
fam afcendentes pro gravitate fua, fimul ac folis molem minuunt,
hanc augent,. que tamen augmenta, cum folis atmofpharam.
denfiorem facerent, quam pro mole folis ejusque attractrice vi,
efficient, atmofphara folaris partes continue aliorum coeleftium:
corporum atmofphxras pro illa menfura. & proportione ingredi,
(a) Ita Commentatio (quam cum pracedentibus idem nofter dile&.
Frater. Jo. Bernoulli, Aftr. Berol. primarius, benevole nobifcum
communicavit ) ante decem fere hofce annos confcripta fuit; a
quo tempore celeb. Auctor in claffem Nobilium, fub nomine
AMelander- Hielm, cooptatus, fimulque & Ordini equeftri Stelle
polaris. honorifice adgregatus et
Nota Editoris..
pis) O( pesa 99
que ad debitum atmofpheras inter equilibrium fervandum requi-
ritur, Huic ratiocinio fortaflis opponitur, exhalationes di&as
foliss poftquam in ejus atmofpharam afcenderint, more exhala-
tionum terreftrium iterum coalefcere nubium inftar, deindegue
in folem defcendere, qua ratione tantum novi alimenti fol fem-
per acquireret, quantum amitteret. Verum prater alia, que
huic argumento regeri poffunt, minus bene ab exhalationibus
humidis terreftribus, qua in guttas aqueas coalefcunt & deci-
dunt, ad eandem particularum folis ficcarum naturam conclu»
ditur, Quomodocunque autem hac omnia fiant, id tamen fatis
certum effe exiftimo, materiam folis di@as ob cauffas minui;
licet ille diminutiones ita fint exigue, ut non nifi poft longam
feculorum feriem fiant perceptibiles.
$. 2. Sole jam decrefcente, ejusque propterea vi abfoluta
continue diminuente, oporteret planetas etiam e fole continue
recedere, inqgue figuris quibusdam fpiralibus <circa folem
convolvi, & ab eo in illis figuris continue recedere, donec fole
tandem evanefcente planeta in infinitum abirent, Inveftigatio
figurarum, quas planeta hoc modo defcriberent, proponi poterit
modo fequenti,
Problema.
Exeat corpus e loco dato data cum "velocitate g, fit h finus
anguli projeGionis, €$ lex vis centripete duplicata diffantiarum in-
| verfa, augeatur vero vel minnatar vis abfoluta centri quantitate in
data ratione crefcente, &5 oportet invenire motum hujus corporis,
Perfpicuum eft problema folvi non poffe, nifi augmenta vel
decrementa vis abfolute exponantur per fun&iones variabilium,
xquationem ad curvam ingredientium, utpote radii vectortis &
anguli circa centrum defcripti, illis augmentis vel decrementis
proportionales, Itaque cum di&a augmenta vel decrementa pen-
deant a tempore, cujus exponens eft
x? d3
Ss Free rs 9
2
N 2
100 a6t3 ) 0 (ati
dum radius ve&tot x & angulus 3, oportet invenire fun@ionena
temporis feu ipfius
8 x? dx
2
proportionalem rationi augmenti vel decrementi vis abfolute,
que expreflionis vis centripete numeratorem ingredi debet. Sit
P vis abloluta in initio augmentationis vel diminutionis, defignet
‘autem Q quantitatem materia feu vis abfolutae qua dato tempore
materia P fecundum rationem funQionis temporis, cui pro=
portionalis elt autio vel diminutio, augetur vel minuitur; fit
praterca funcho illa dita temporis, qua proportionalis et auc»
tioni vel diminutioni,
-
x? d3
2 9
& cerit
2
PQ9 sisi,
XI }
exponens vis centripete qua corpus urgetur, &:
ax
da = I PLT09 Sx dx "i
xxXVTE TZ s( PWD GR aLO
ELxx
xquatio differentialis ad curvam,
Cafus omnium. hujus problematis fimplicifimus eft dum
d—=1, feu dum augmenta vel decrementa funt ut tempora,
ex qua tamen ratione diminutio folis di@is ex cauffis oriunda
abludet. Analyfis autem pro hoc cafu fequenti ratione inftitoi
poterit. Equationem etenim expofitam quadrando & ordinando
habetur N
LE 2*.(pu a) LE __ £ da
bb 96 16 Q 2 7 2xx 2x%dz:°
in qua aquatione aut 42 aut dx aut etiam 4 cujus exponens
i 2 . . . . . .
elt — 42 ut conftans aflumi poffet reliquis variantibus. Sit 42
sta DO ( dra ili
conftans, & xquatio inventa una vice differentiata dabit
x2?dz , ££ e?ddx. 2g2d.x3
ARA a arr nda, #5 das
& iterum differentiata,
Qx4 d 23 ISPIRA NZ DB gi EAST SM
288 Da x?
a cujus integratione pendet determinatio motus corporis. Si
pofuifem dx vel dz conitans tam complicata prodiiffet aequatio,
ex qua nib concludi poffe videretur. Hac vero &quatio in cafù
dz conltantis inventa, ponendo x — i, in hanc fimpliciorem
transformatur
Put dda = —. 0; )
288
in qua fignum + obtinet dum vis abObuta diminuitur, — vero
dum augetur. Circa hanc aequationem feguentia obfervari poffunt:
1°, Illam, faciendo Q—=0, feu ponendo nullam effe audio-
nem vel diminutionem vis abfolute, relinquere
divt dvdz° —=0;, quaintegrata dat ddv+v42z°+ Rd2° —0;
| qua xequatio defignat fe@ionem conicam, ficut etiam. debuit,
2°, Mquationem
i Oda
vidu+ovdvdz x Sea 0
fortalfis inter difficiliores, quarum abfoluta integrationes exhi-
beri queant, numerandam effe. Varios licet tentaverim modos,
quibus uti foleo ad conftruendas aquationes differentiales, pro»
polita hac hucusque meam effugerat induftriam. Contentus
itaque fui methodo fequenti illam tra@andi, ex qua ad naturam
motus corporis hujusmodi vi agitati aliguatenus concludere fas
erit. /Equatio in hanc formam difpofita
d' vt dvdzx > —
ponendo u—-%+?, ubi 4 eft diftantia media planeta a fole, »
vero pars radii veCtoris reciproci variabilis, que proinde parva
erit pra £, & non nifi longo temporis tratu fat magnam ad #
nanciftetur proportionem, migrat in hanc
3 SIATE IAP RON
dit4+dtdz REED =0,
102 pis )O ( gl
& i
i nu Qd 33 (7 2t
3 n p: Sn I
| drpdiderzSti> (E H+ &0:)
in qua eequatione cum £ parva ell pre 4, & i adhuc ma
gis exiguus pra sa eequatio hac
3 si 3
d14-dtdz? —" pr =
naturam «curve deferibende quam proxime «exprimet. Hanc
aequationem integrando, corrigendoque per additionem .con-
ftantis, habetur d4/-+42°-+ R=N2.d3 —=0, ubi
——— IN
— 265 k?
qua requatio et forme note, & quam modo fequenti redu-
cere foleo. Sit :—c”*y, ubi c numerus cujus logarithmus
eft unitas, y nova variabilis, & 7 arbitraria, debitasque fubfti-
tutiones ex hac fuppofitione faciendo, orietur n° c 7% y 4 2?
+ 21c"2dyd2z-+c"2ddy+c">ydz°-+- R= N2, dz —0.
Fiat jam #°-+-1I==0, &erit.u—=2#+%V_-1, & xquatio mi
grat in hanc
ddy+2V=1. dydz4+- RE Nz, c73N71, dg — 0,
Sit ulterius dy-—g42, & orietur
dg 4-2V-=1.9dz4+R= Nz2.c—3N=1, di =0,
Hxc aquatio du@ta in c2N=1- 3, dat
caN=1L2dq4-2/=1. C3NT1.29 dz4- Ra Nz 3134 —0,
cujus integralis, corrigendo & reducendo, ett
q-=— Le -74N=Bs—_g 2-43, SR Na Nada,
& ob id
qda = — Le-3N=1.2dg — 2/=1243 SR Nz. ce/=1dg = dy
qua integrata iterumque correda, dat
2V=1.2
— —20/=1. cessi
se Ue PG. dale Na
I:
dz.
(A
gira DO (da 103
| fn VZ1.% VZi.x
Ss N2,C ds = Rec N20 3
Po Pe W + forse
ELE
A+ N Cc n=. Pra: i N;
fimiliter ac
Scoa/=124z SR=Nz, e/=1dz
A Re Vi. c 3 vato lara le dae pra
=
— iz
Nc sa KR Ni
Lai aVZ1 sg o
& proinde cum
—aV-1.3 2/71. suo nio era
9 bar na +G_ Sc dz SRE=N32..6 da
& obid
4 VZ1.2 Éc PCI 4 W=1.2
sip > 2/4 urli
PZ1.:E - 2/71 | ni -
— c Sie dz: SR=Nz.c dz;
erit o
Lap v_
I. 2 Pa
dare tei pit — RtN2+4 Rcofz7N. fin.z,
feu, debitos valores pro L & G corre&ione inveniendos fub-
ftituendo, i
t—=-dcof2-+:fimz— RtN24 Roof 2=N fin. 3
& ob id
v=h4t=kA—R+3+Rcofz-4i=N,fimzEN3,
Ex hoc valore radii ve@oris reciproci deprehenditur illum,
prater terminos indicantes fe@lionem conicam vi duplicata in-
verfa deforibendam. ele, ingredi cum fignis mutatis, dum vis
abfoluta augetur, terminos — Nz & + N/i.2, illos vero
cum. hifce fignis eum ingredi dum vis minuitur, horum au»
104 sfezta ) O ( dESe
tem terminorum unum fcilicet N continete arcum circuli;
qui quoniam in reciproco radii ve@&oris eft negativus, conti
nue illum augebit, & efficiet corpus, ut in inirio hujus $.
di&tum erat, in fpirali a fole continue recedere, contra vero
fi vis abfoluta crefceret.
3°. Majori accuratione radium vectorem hujus orbita inve
niri, fi ponatur în aquatione
3 2 Qdat __
dv + dvdz deal pi =0,
v=y-+t, in qua y defignat reciprocum radii ve@oris in figura
elliptica, qua ratione cequatio
Cosa dz%* 1 ot 3t2
dypdt4-iy 4di d3 + RITIRI &o,
Ae i e
prodiret, in cujus termini ultimi ferie, eadem ratione negli.
gendo omnes terminos pot primum ac fuperius, habebitur
FRESGE5TE== 3
Fy4Bi-bdy 4di. a+£0=o,
fed quoniam y elt reciproca radii ve@toris in ellipfi, erit y=
A+ Bcof 23, dum initium motus fumitur ab aphelio, &
propterea
dy= C42.fin.z, ddy= Dd2z°. cofiz, d' y=Ed2. fim, 3»
quibus valoribus fubftitutis, erietur
| nia 2. ) a
dt4-dtdz? + (C+ ica PTT AE fa dz =0
Cum vero termini hujus ultimi integralis femper fumi poterit,
cum fit 42 conftans, erit
; i i ia! =
ddi Lab hii di, (RFC+E lA URI a) di =0,
que cequatio eft ejusdem forme, ac cujus integrationem du-
dum exhibui, fed quem calcuium ob prolixitatem perfequi non
vacat. Poni etiam potuwiflet in aquatione
d'v4+-dvdz° + 5 0,»
dv=pd3, unde proveniret
ddp
pesg )Oo( PSR 1O$
È 2
dint par N Lo;
in qua pro v ponendum foret (A4+-Bcof2)?, & xquatio
prodiret forma prioris, qua daret p in 2, quo invento xqua-
tio du=pd3 dabit v in 2.
.$ 3, Modo jam defcripto oporteret planetas e fole conti-
nue recedere, ita tamen, ut radius vector in paullo minori
crefcat ratione, quam fecundum calculum jam expofitum, cum
ratio diminutionis folis fit paullo minor ratione temporis fimpli-
cis. Ne autem hoc modo corpora planetarum etfi pot longam
feculorum feriem inutiles fierent nature moles, quippe in qui.
bus, tum ob perpetuum receffum a fole, tum etiam ob ipfius folis
continuam diminutionem, omnia animalia & vegetabilia ultimo
deltruerentur, oportuit fimul aliam quandam vim continuo agen-
tem contra directionem motus planetarum dari, qua vis ifta
fua a@ione eorum motus retardaret, eosque ad juftas a fole di-
ftantias retineret, proindeque loco receffus a fole efficeret, illos
ad folem propius propiusque, dum circa folem convolverentur,
acceffuros fore, ita ut fole diminuente, fufficiens in planetis gra=
dus caloris fentiretur. Hic acceffus planetarum folem verfus,
conjun&us cum diminutione folis reali, illum acceffum ex ob-
fervatione diametri folis apparentis haud perceptibilem redderet,
planeta nimirum diftantia a fole diminuta fimul ac fol decrefcit.
Ad hunc jam defcriptum effe@um producendum inferviet
ether, feu materia illa fubtiliffima, qua fecundum plurimorum
placita philofophorum fpatia occupat ceeleftia.
$ 4. Acetheris autem hujus în naturam & indolem {i in-
quirere velim, non fat bonas invenio rationes, illum ut ab at-
mofpharis corporum coeletium plane diverfum confiderandi
fluidum, illumque etfi materiam fubtilifimam ut coeleltia oc-
cupantem fpatia atmofpharas porosque corporum permeantem
habendi. Mihi magis arridet opinio, fpatia quidem coeleltia
occupare fluidum quoddam fubtiliffimum, verum ab atmofphe-
ris Solis & planetarum dependens. Nam cum fepius iterata
O \
106 ES) 0 (2266
experimenta, ficut potifimum ex obfervatis Dn. Bouguer colli
gere licet, comprobent, denfitatem atmofphare telluris in
altiffimorum montium cacuminibus haud minus quam inferius
accurate fequi rationem ponderis atmofphere incumbentis, nul.
lam video rationem illam natura fibi diffimilitudinem tribuendi,
ut altius & altius in atmofpharam exfurgendo, illa lex tandem
deficiat, utque denfitates atmofphararum folis & reliquorum
planetaram ab hac alienam fequantur legem. Hifce principiis
innixo ifte mihi conceptus fubvenit, ut initio rerom omnia occu-
paret coeleftia fpatia fiuidum homogeneum elafticum & eequaliter
denfum, pofitisgue deinde hifce in fpatiis omnibus fixis plane»
tarumque fy(tematibus, hac corpora pro menfura virium gra-
vitatis cuilibet propriarum tantum illius fluidi in fe traherent ,
quantum uniuscujusque vi refponderet attra@rici, quo ipfo to-
tum illud fluidum in atmofpheeris cingendo omnia hxe corpora con-
fumeretur, ita ut cum affumta in univerfum dia@a illa lege con-
denfationis & vi gravitatis in ratione duplicata diltantiarum
inverfa, altitudo atmofpharae in infinitum extendi debeat,
unius corporis cceleftis atmofphara ad ufque alterius atmo-
{pheram pertingeret, limefque inter atmofpharas ibi effet, ubi
ejus particule ad utrumque corpus equaliter gravitent, & hoc
modo planeta in motibus fuis a folis & mutuorum atmofpha-
ris reG&entias patientur. Hac in opinione eo magis confir-
mor, quo certior fim, aquationem lune fecularem, feu ejus
motus medii accelerationem, calculo fubdu&o, fat bene refpon-
dere illi effeQui, qui oriretur ex refiftentia atmofphara terre--
ftris in diftantia lune, exiguam tantummodo tamen aliquam
hujus inaqualitatis partem fibi atmofphxra folari vindicante,
Si hac omnia ita fe haberent, notatu certe dignum eft, fo-
lem fua atmofphara receffibus planetarum a fe ipfo ex fua
diminutione, ut prius expofitum eft, oriundis remedium ad-
ferre.
S$. 5. Defcripto jam modo etfi fol continue diminueretar
ultimoque totus diffiparetur, planetaque interea temporis ad
illum perpetuo agcederent, fyftematisque planetari ruina {ic
pis) 0 (de 107
prapararetur, fatis nihilominus intelligitur, folis diminutio-
nem, medii refiftentiam, & dimenfiones fy{tematis, ita ab initio
fecundum fe mutuo temperari potuiffe a fapientiffimo Conditore,
ut ejusdem fyftematis duratio intra quodvis tempus datum ,
quod ipfi placuerit, protraheretur. Huic autem fini, ficut lex
gravitatis in ratione duplicata diftantiarum inverfà omnium,
que quamcunque diftantiarum rationem fequantur, unica el
matura confervationi idonea , ita etiam accommodatiffima eft.
Nam cum illa lege planeta jufta cum velocitate proje&us el.
lipfin deferibet, & huic figura defcribenda infinita velocitates
projeCionis inferviant, quarum quippe limites funt, unus fci-
licet, dum altitudo velocitati proje@ionis debita ef tota a centro
diftantia, & alter, dum eadem altitudo et hujus diftantia
dimidium, facile concipitur, planetam proje&um velocitate ad
defcribendam ellipfin parve excentricitatis propria, a medio
autem refilftente retardatum continue, mihilo tamen minus;
ufque dum velocitas ulterius progrediendi fecundum tangen.
tem ab illo medio tota pereat, femper incedere velocitate ad
deferibendam ellipfin debita, fi illo momento medium tollere.
" tur reliftens, Licet igitur geometrice loquendo pun&um or-
bite planeta quodvis fequens non pertineat ad eandem ellipfin,
ac punctum antecedens, tamen erit ad aliam figuram ellipticam,
que obfervationibus a priori diltingui non poterit, antequam
auctio excentricitatis ita notabilis fat, ut illa differentia ob.
fervari queat. Diminutione itaque folis & refiltentia medii
ita fecundum fe invicem temperatis, ut non nifi poft longam
£eculorum feriem aliqua excentricitatis variatio perceptibilis exi=
ftat, candem, defcribere ellipfin, abftrahendo ab illis inaquali-
tatibus quae a turbationibus planetarùim mutuis orientur, pla-
net femper deprehendentur.. Si vero, cum accurationi obfer-
vationum noftri avi magis fidendum fit quam illi prifci, ita
ut hac inaqualitas comparando hujus temporis obfervationes
cum illis antiquiffimorum temporum detegi nequeat, ars bene
obfervandi inter deperditas longe fubfequentium avorum
non fit numeranda, & futurorum illorum temporum Aftronomi
inveniant, excentricitates planetarum, pracipue foli proximorum,
O
108 als) 0 (ae
ut Mercuri & Veneris, qui majorem a folis atmofpheta refiften:
tiam patientur, auCas fuiffe, harumque mearum meditationum
tum aliquod veftigium fupereflet, ipfae ut lufus ingenii tum. for-
taffis non haberentur. Si doi fuerint Aftronomi parallaxin fo=
lis debita cum accuratione determinandi , per comparationes
parallaxium illarum, temporum intervallis longiffime diffitis' in-
ventarum, iidem quoque effe&us fefe confpiciendos praberent,
TANTUM.
è.r———————___————_————_————m——T—_____________
JOH. ROD. ZVINGERI,
pie defundi
HTSELTORELR
Purpura albe €f rubre, feu febris miliaris apud uos
obfervate A°. 1756.
BIDAEFIA
ab Ejus Nepote JO. LUDOV. BUXTORFIO, Poliatro Bafili.
AE luftra circiter IV, exortus eft in urbe noftra, mor=
A bus novus ante parum cognitus, nifi rariore exemplo,
qualem prius hinc inde in Germania, tum Argentine, Col.
marie, in. Alfatia.,' imò etiam in vicinia noftra Montisbel=
gardi' (*) fatis frequentem & funeftum experti funt; & qua.
lem Cl, HamiLTON Anglus in peculiari TraQatu fub nomine
Febris miliaris defcribit, qua jam fuperiore feculo Londini-
(*) V. Mémoire concernant les Fièvres pourprées,' qui ont été épi-
demiques dans la Principauté de MONTBELIARD, tiré des obfer-
vations manufcrites de feu L. E. BINNINGER, &c. infert.. Volu.-
mini Il. Aéfor.. Helvetic.
afeza ) (gl 109)
epidemice regnavit; cui nofter valde fimilis apparet. Coepit
malum abfque manifetta caufa, vel occafione pragreffa, fiqui-
dem a parte coli, vi@us, omniumque rerum non naturalium,
nihil acciderat, cui natales debuiffè videretur. Neque è con-
tagio profeQus videbatur, ceu cujus argumenta nulla extabant,
que fidem facerent. Equidem è principio morbi epidemici
fpeciem quodammodo referebat, dum plures uno tempore,
diverfe xtatis, fexus, conditionis, homines in urbe noftra ,
pari prope ratione infeftabat, ut è communi caufa idem morbi
genus concepiffe viderentur. Neque tamen adeo frequens erat
morbus, mec tam citò ad plures in iisdem xdibus, aut vicia
nis aliis, migrabat, uti aliis popularibus morbis ufu venit,
In ipfo Nofodochio, Orphanotrophio, Collegio alumnorum,
in Gymnafio puerorum & puellarum, vix quifquam corripie-
batur, Modo unus & alter, vel pauciores fane, in diverfis
partibus urbis laborabant, unde funera neguaquam denfa, fed
pet vices tamen in pluribus familiis acerba. Sexui fequiori
paullo familiarior morbus erat, prafertim puerperis, deinde
puellis adultis; mec tamen virili fexui parcebat, quin juvenes,
viri, etiam paulo feniores aliqui occumberent. Imò & infantes
nonnulli, unà cum matre fua puerpera cortipiebantur.. Senes
decrepitos qui hoc malo defun&i fint, nullos novi, Ceterum
non tam infirmos, aut valetudinarios, fed alioqui fanos, ve-
getos & robuftos, hic morbus rapiebat. An certo anni tem-
pore, vernali, vel alio, frequentior fuerit, vel potius quovis
tempore xquo marte regnaverit, non fatis recordor. Primis ab
exortu annis tam maligne & perniciofe indolis erat, ut fallaci
lenitate & xgros & medicos deciperet, plerumque inter fymp-=
tomata non adeo velementia, brevi fpatio lethialis, quofdam
intra quatriduum, alios intra #7. alios intra 14. dies, alios ta-
men nonnihil ferius orco tradens. Verumtamen pofterioribus
annis, è fuo acumine coepit nonnihil remittere, pauciores in-
feftare, quorum aliquis moriebatur, plures autem periculum
fuperabant. Hodie per integrum anni fpatium non nifi paucio-
res numero in hunc morbum incidunt, indeque plures conva-
lefcunt,
r10 sz )o( Sa
Infultus, progrefflus & exitus morbi, quantum. meminiffe
licet, talis erat. Sine incommodo pragreflo notabili, & fine
caufa manifelta, incipit malum è fenfu frigoris, & horripilatio.
nis modico, fequitur calor & xftus toto corpore diffufus, laffi
tudo membrorum, virium proftratio, inappetentia, fitis pluf.
- cula, pulfus naturali paulo velocior, in aliis parvus, debilis, in
aliis plenior ac validior, fpirandi quadam difficultas, & pre-
cordiorum anguftia, vel anxietas, inquietudo, infomnia, line
gua vifcofitas, urina a naturali vix recedens, aliàs paulo colo-
ratior, limpida, aliàs turbida, craffa, cum fedimentoj alvus
plerumque fegnior; quandoque dolores capitis; &c, Ad hoc fe-
bris impetus mane remiffior, ad vefperam, vel no&em inten
fior, fingulis vel alternis diebus, Cum incremento mali men
tiscalienatio, deliria interpolata, vel continua, leviora vel gra-
viora, vultus rubicundior, oculi micantes, lingua ficcior, vif-
cofior, fauces ftriiores, refpiratio minus libera, anxietates ur-
gentiores, inquietudo plurima, fenfus horroris intercurrens,
fudores effufi, animi abje&@io in nonnullis, & ad mortem pro-
penfio, defe&iones animi inopinata , extrema fubfrigida, Poft
dies plures 4. ‘7. nunc citius, munc tardius, erumpunt in collo,
pectore, dorfo, puftula exiles almodum, rotunda, milii femen
vix 2equantes, plus minus denfe, albicantes, vel rubicunda ,
vel mixta invicem, cum euphoria quadam, & fymptomatum
remiffione.
Qux fi ftabiles, probe efflorefcunt, ac indies maturef-
cunt, dein & in brachiis, manibusque, mec non artubus in-
ferioribus erumpunt, co@ionem morbi & crifin in quibus-
dam.abfolvunt, cum optato ad falutem exitu. At eruptio
nintis praceps, vel cun@antior, inftabilis, parum rite fucce-
dens, mec maturefcens, interdum ex improvifo recedens, pejo-
ris ingenii ef, vix aliquid levaminis adferens, -aut_ parum
conftans; quin anxietates, ja@ationes , fufpiria, fpirandi diffi.
cultas, virium defe@io, deliria , invalefcunt, vel & convulfiva
pathemata fuperveniunt, ipfaque mors mune ocyus, nunc
ferius, claufulam imponit. Qui fervantur, ipfa eruptione tem-
/
i ARR
sec D)o(% : III
peltiva, ftabili, liberali, aquabili, tanquam nature molimine
falutori, & materie morbificae ad peripheriam expulfione, Deo
dante in integrum convalefcunt. Quibus autem gravior mor-
bus, vires nature vincit, & codione crilique potior el, hi
vel fubita animi defe@ione, vel prafocatione, vel convulfiva
cerebri af-&ione, animam reddunt. Ac talis fere ett ratio
Purpure albe, que morbi primarii inftar multis mortalium
.necem intentat. Ì
Aliquando autem aliis morbis pragreflis, inftar fecundarii
fupervenit, vel cum aliis exanthematicis, ut variolis, mor-
billis &c. mifcetur. Vidi hydropico afcitico, ultima ante mor-
tem hebdomada, Purpuram albam toto corporis ambitu denfif.
fimam effloruiffe; Alii Viro pectoris afleu fuppuratorio ad
mortem. decumbenti, poftremo purpure eruptionem fecutam,
Alii Viro cum doloribus arthriticis febricitanti, ex inopinato
Purpuram albam fubortam, mortem attulife ; ne plura adji
ciam,
Animadverfum quoque, Purpuram iltam plerumque febre
continua, acuta, ftipatam effe; fed aliquando tamen incidere
febris prope expertem, aut faltem in pulfù, urina, ceterisque,
non eas notas pra fe. ferentem, que aliàs acutis febribus
folennes effe folent.
Purpara autem rubra mitioris effe indolis folet, febre
continua ftipatur benigniore, cui intra dies 7. citius vel tar-
dius fuccedit etflorefcentia cutanea in dorfo, collo, pe@ore,
dein & reliquo corporis ambitu, facie propemodum excepta,
cum puftulis exiguis, rubicundis, confertis, mon fine ardore
& pruritu, qua poft dies 7. vel plures incipiunt ficcari, tan-
dem cum epidermide defquamari. Ea vero eruptione probe
fuccedente, minuitur febris, pe@oris gravitas, omniaque reli.
qua fymptomata, ficque altera, vel tertia hebdomada, interdum
ferius febris ex voto terminatur, In hoc genere anxietates,
& anguftia praecordiorum , virium & animi defe@io, fufpiria,
11% sis )O(
deliria, & qua plura funt phaxnomena magis fufpe@a; non
2que obfervantur, neque adeo tantum periculi fubeffe folet.
Nonnullis hominibus fere quotannis Purpura ifta rubra recur-
rit, ubi forte humorum Pynctafia ad certum gradum ex fhuis
caufis eft renovata. i
Methodus medendi in ufum vocata. — Si ex mente Dogmas
ticorum apud CeLsum ille omnium optimè curaturus elt, quem
prima origo caufte non fefellerit, utique optandum foret, ut
hujus mali origo & caufa primitiva innotefceret, ut ab ejus
cognitione confilium capi, & auxilium conveniens inveniri
poffet. Sed in tanta canfe obfcuritate, & abflirufa indole,
non nifi generaliores indicationes hic fuppetunt, quarum fco-
pus eft: I. Vita viribus ita confulere, ut ad coftionem &
crifin fufficiant. II. Lentorem humorum folvere, & acrimo-
° niam morbofam lenire. IIL Motum natura criticum, qui ad
eruptionem falutarem fpe@at, caute dirigere & adjuvare,
IV. Symptomata urgentiora mitigare, ad quos fcopus medendi,
tum ratio vitus, tum quevis alia preefidia vel auxilia fpeare
debent, Igitur bono eger fit animo, & imperturbato, quoad
per imbecillitatem humanam fieri poteft, in Dei alma provi.
dentia acquiefcens, & in Ejus paterna voluntate omnem fidu.
ciam falutis reponens; adeoque metum mortis armis Chri-
ftiane fidei repellens.
Aér fit temperatus, moderatè calidus, in cubiculo falu-
bri, quiduos, tres, velquatuor gradus Thermometri Ducretiani
habeat, aquabilis, quotidie tamen janua, aut feneltra femi.
aperta mon nihil renovandus, ne effluviis nimis inquinatus &
agro, & miniftris à leo noceat. Ledtus tepidus, moderatè
calefaciens, non tam plumeus, quàm fetis,equinis faQus, cum
ftragulis laneis, vel goflypinis, minus onerantibus, qua tamen
fatis caloris foveant, ne fenfus horroris officiat; habendo ratio-
nem ceetatis, fexus, anni temporis, confuetudinis &c, Intenfum
calorem feu lei, feu cubiculi, & perpetuum in leto fudoremy
qui nonnullis placet, nec ratio phyfica, nec experientia ere
: ant.
-
ES) O da 113
bant. Tantus calor, tam profufi fudores, co@ionem & crifin
falutarem non abfolvunt, quin potius fpiritus diflfipando, hu-
midum fubtrahendo » vires debilitando, humores infpiflando,
anxietates ‘augent, ac mortem ex inffammatione, vel ex fyn=
cope» vel convulfione accelerare videntur. Quare etiam leum
reficere , lintea, indufia, mutare, femel quotidie, vel pro indi.
cantium ratione, fi cautè & circumfpe@e fatis hoc fiat, fatius
videtur, quam fi fudoribus omnia diffluunt, ac madent, in
iisdem fordibus agrum detinere; fi modo temporis ratio ha=
beatur, ne id fiat, cum impetus febrilis urget, aut nova erup=
tio inftat, &c. fed eo momento vel hora, cumfebris, & cona-
tus ad eruptionem remiffior fuerit, fimul eam adhibendo cau-
telam, ut interea eger in leGum tepidum reponatur, & lin-
tea, vel indufia, fatis ficca & calefa@a pro madidis, & for-
didis, fubftituantur. Ufum lotionis frigide, quam Cl. HAHN
in libello vom frifchen Waffer, Breflau 1745. tam falutarem in
Exanthematicis pradicat, ha&tenus nemo noftrum tentavit,
he
Pro potu commodè ufu veniebat aqua fontana fimplex,
bone note, temperata; vel decofdùum Sem. Hordei, vel
avene, vel Rad. Gramin. Scorzon. cum Pafluùlis minor. &
tantillo Sem. Foeniculi; vel cum Segmento pomi Citri, aut
| Limonii, ea tamen moderatione, ne vel :calidior julto, vel
copia nimia, fibras & vafa iimis relaxet, fudoresque effufio»
res) quam. opus elt, concitet. ‘Copia fufficit, quae humores
fatis fluidos reddat, mec tamen ftomachum aut. vafa oneret
fupra vires, Et fubfrigida diluere, & perfpirationi materiam
prabere potelt, quam nimis quidam reformidare videntur.
Pro cibo, ufu veniebant Sorbitiones ‘blande, ‘ex decotto
Hordei, vel Avene, vel Simouille, vel ex Carne vitulina,
bubula, gallinacea juniore, adje@a rad. Scorzon. Endiw. herb,
Acetof. hort. vel pomo Citri &c, ad uncias plures date, quovis
trihorio plus minus: Praterea monnihil Gelatine Pomorum,
Pyrorum, Cydon, Prunor, Rubi idai, Mororum, Ceralorum
P
114 risa Do ( sera
acid. Copiam & qualitatem ipfa virium, & febris, & fymptos
matum conditio, tum ztatis, confuetudinis ratio definiebat,
Ex fonte chirurgico prodefle videbatur, ftatim in principio
alvum clysmate emolliente fubducere, idque iterata vice, nifi
primi effeus fatis refponderet; Ne focces retenta putredini
materiam, & febri augmentum praberent.
Si morbus incipiens, vires bone, pulfus plenus, validus ;
velox, abundantia humorum, in puerperis retentio lochiorum
aliaque indicantia ejusmodi, /anguinis detraîlio moderata, vel
etiam iterata pro virium & circumftantiarum ratione, 2que con-
venire videbatur, quam in aliis morbis febrilibus, infamma-
toriis, & exanthematicis. Sed eandem in aliis fubje&is, virium
nimia proftratio, pulfus parvus, debilis, ‘aliaque argumenta
diffuadebant. Ubi & venafe@ione & clyfmate opus videbatur,
alterum auxilium alteri, intervallo trihorii plus minus ante vel
pot ponebatur, Di
Quoad fontem pharmaceuticum, paucioribus remediis
utebamurs qua ad conciliandam humoribus fluiditatetm, ad
leniendam acrimoniam, vafcula cutanea pervia tenenda, eoque
ipfo ad motus nature criticos fecundandos, tum & fymptomata
moderanda, facere videbantur. Ab initio quibusdam ad vomi.
tum ciendum dabatur. Emeticum ex Ipecacuane gr. xv. cum
Merc. dulc. DL. ubi naufea, faftidium ciborum, . conatus ad
vomitum fpontanei, dolores in regione ventriculi, caput verti-
ginofum, facilitas ad vomitum, ‘ris amarities &c. id fnadebant,
nifi graviditas, puerperium, inftantia vel prefentia Catameniay
virium imbecillitas, ‘aut alia contra indicantia diffluaderent,
Alias, omiffo vomitorio, ad primas vias à fordibus libe-
randas, dabatur blandum Eccoproticum ex Manna calabrina,
cum Rhabarbaro & Sale Sedlizenfi; vel aliud analogum; ca-
vendo, ne nimia dejeCione vires debilitarentur, aut nimis ceco»
nomia animalis turbaretur.
stesa DO (Ra 115
Poftea vero ufu veniebat decotum ‘diluens, temperans, ac
diapnoicum, ex radicis Scorzonere, vel Cichorii unc. i). cum
Aqua fontane libr. iv. Colatura addendo oxymelit, fimplicis,
vel Syrupi è fucco Limonum une. ij. & Nitri Antimoniati drach.
femis, ut quolibet trihorio per diem aliquot unciz fumerentur;
Vefperi vel no@u autem Julapium ex Aqua Cichorii, Endivia,
Lactuc. Borrag. ana unc. ij. cum Syrupi Rubi Idi, velfimilis unc.
una,. & pulveris temperantis drachma, Aut emulfio ex femi-
num 4 frigidorum majorum une. Semis. Papav. albi, drach. ij.
cum Aguarum Similium unciis vj, Julapii viol. drach. Vj.
Conch. Citrat. drach. j. & Nitri antimoniati Scrup, Semis,
Aliquando, tardante eruptione, & urgente fervore, mane
& vefperi dabatur pulvis, ex matris perlarum prep. drach. femis,
Cinnabar. nativa prapar. Nitri antimoniat. ana granis y. &
Camph. gran. ii).
Ubi autem febris languidior, eruptio cun&antior, cum
urgente fpirandi moleftia anxiofa, velfufpiriofà, aut animi de-
fe@ione, apparebar, in fingulas dofes granum ]. Croci vel Caftor.
addebatur, aut liquoris anod. mineralis Hoffm. gutta xx, vel
tantumdem Effent. Scord. aut Mixture fimpl. Ludov. interpo-
FERITE Quidam addebant quartam partem de Spiritu bezoard.
ult.
Sicuti eruptio tardiva, difficilior, inftabilior, cum anxie-
tate, delirio, fpirandi angultia &c. Veficatoria fcapulis vel
nucha, vel humeris, vel cruribus, unum vel plura, fimul aut
fucceflivè admovebantur, non fine levamine.
Ad fitim flagrantem, fpiritus Nit. dulo, potui vel Julapio
inftillabatur, è
Ad oris & lingua ficcitatem, & viftofitatem collutio ex
Ag. Plantag. libr. }, Oxyfacchari Rubi Id. unc, i. & Nitr.
drach. dimid,
Pa
116 ses) (deg
| Ad animi defedtiones Julap, reficiens ex Aquae Ceraf. nige.
Rubi Id. Violarum, Borrag. ana unc. ij). Syrup. Granatorum
acid. une. j. & Liquor. anod. miner. Hoffm, drachma j.
Ad alvi fegnitiem glandes v. etiam blanda Clysmat. cum
drach, j. Nitr. vel Salis Sedlicenfis,
Finita febre Cathar&icum ex Rbabarb, Sale Sedlicen{ Manna;
vel aliud fimile,
Prophylaxis:
Si caufa & origo mali foret perfpeta, facile effet illius
vitande confilium. Abftrufa & ignota quì vitari queat, xgre
docetur. Si defidia & luxuria vite hodierna: aut juxta cel.
HorFrMANNUM, abufus liquorum calentium Thea & Caffea,.
faccharo dulcatorum, in culpa fuerit; ergo talibus deliciis effet
valedicendum ,. aliaque vita ratio inftituenda.
Si urbanos homines tantum infe@atur morbus,. am igitur
rufticatio prophyla@icum eximium?
Si contagium valet, erit igitur hac via propagationis intere
cludenda. Qui animo funt meticulofo, & morbum averfantur
graviter, tutius domi fe continebunt ,. & adfpe@um vel confor-
tium vitabunt, ne vel ipfa formido, aut vis imaginationis.,
ipfis fraudi fit.
Aliàs tota Prophylaxis generalis, corporis fanitatem tuendi,.
& morbos avertendi, eo diligentius in ufum vocanda; quo in-
certior elt via & caufa mali contrahendi, In primis autem vitare:
convenit illos fontes, qui plerumque valetudini nocent, ac ilias
malorum poft fe trahunt, ut funt animi pathemata , intemperane
tia gulae, libidinis, &c. Animi nempe euthymia & apatheia,
diata moderata, perfpiratio libera & aquabilis, motus & exer-
SE) sy
‘eitatio corporis frequens, & que plura funt hujusmodi, optimi
funt valetudinis profpera cuftodes,
Qui plethore obnoxii, fpontanea haemorrhagià, vel ha-
morrhoidali fluxzu, vel in fequiori fexu; menftruorum vià,.
non fatis purgantur, abftinentia & miffione fanguinis Gbi cone
falere opus habent,
Gravidis, prater dietam huic ftatui idoneam, extremo
geltationis tempore venafeio ex ufu effe videtur; item alvi
ante partum exoneratio,.
._ Puerperis autem lochiorum, & mammarum fingularis
cura effe debet, ne alterius vitio, vel defeQu, febris oriatur,
facile in. miliarem. abitura.
Ceterum fi quid ex officina prafidii petendum videatur
ad Purpuram arcendam, five in uno, five in altero fexu,
five in ftatu graviditatis, five extra eundem, an à Corticis
Kinkine genuini, fele@i ufu, aliquid efficacia ad prophy-
laxin fperandum foret? fi ejus drachma dimidia, vel integra
quotidie, vel alternis diebus, per plures hebdomadas fumere-
tur. Ejus quidem experimenta non extant, fed periculum
facere tutò liceret, mec fpes ambigua & incerta, fatis momenti
Daee ad diffiadendum: falvo aliorum judicio, & meliore ©
sonfilio.. |
TANTUM.
118 aifsa )O (ga
PHILIPPI RUDOLPHI VICAT.
HISTORIA CEPHALEE RHEUMATICE,
Amblyopia & Tuff ficca ffipate, atque cum Gaftrodynia alternantis ;
Quallia ligni infufo ‘tandem fuperate.
irgo 25 annos nata, habitu fanguineo. phlegmatico ,' fimul
fatis fenfibili pradita, me 2. Martii a. 1778. confulit ,
ob moleftiffimam cephalxam, qua a fine anni 1776. fere fine
ulla intermiffione torquebatur, nif quando eam excipiebat
Gaftrodynia, de qua infra. Sic autem incepit & progreffus
et morbus, ut ipla mihi narravit.
Medio circiter Novembris anni 1776. poftquam per ali-
quot no&es in'le&to dormiifiet parieti proximo, cujus jun@ura
aéri externo pervie erant, tempeftate valde nebulofa exiftente ;
non dudum poft fenfit, cum de leo furgeret, caput dolore
gravativo tentatum, oculos pariter , cum debilitate vifus &
multa lacrymatione. Tunc cubiculum mutavit; fed inde mi-
nime in melius mutatum eft malum, quin potius in dies gra-
vius faGum eft. Variis remediis per aliquod tempus fruftra
tentatis, veficatorii vires voluit experiri agra, idque inter fca-
pulas fibi adplicari curavits nec fine fuccefflu: inde enim
adeo levatam fe fenfit, ut limbis denticulatis (quos denzeles
vocant) ut antea folebat, per integrum diem operam dare,
non verita fit. Verum temeritatis fue pcenam ftatim luit,
cum eadem ejusdem diei vefpera omnia fymptomata redirent,
eaque faeviora quam hucufque fuerant; & tunc pertinaciter
per plures dies xgram torquere pergerent, nihil prorfus ju-
vante protracta veficantis fuppuratione.
Confulit igitur Medicum, qui imperat potum feri la&is
Ri. sla) (#3 119
per tres feptimanas, fumta infuper quovis mane drachma falis
Sedlizenfis, etfi segra inde mnimis debilitatum irì ventriculum
timens, rogaret Medicum, ut vellet ei debilitati profpicere,
Eum autem metum cum flocci faceret Medicus, non tamen
adeo vanum fuifie oftendit eventus. Nam ab eo fero & fale,
ita labefa@atus fuit ftomachus, ut non nifi polt tres feptima»
nas poto quotidie jufculo pulli, & fumto ante cibum fpiritu
corticum aurant., aliquatenus reftitui potuerit. Nec inde mi-
tior fata elt cephalea, qua per intervalla etiam fevior erat,
accedente rubore intenfo genarum. Aliàs tantum gravativus
erat dolor, & quidem penitus ceffabat, fed tunc eum illico
excipiebat Galtrodynia, qua deinde retrocedente, femper re-
vertebatur cephalea, Ex autem viciffitudines nullam periodum
fervabant. Sic fe ‘habuit ftatus gra ulque ad 2am, Martii
2. 1778, qua die advocatus fui. Sequentia tunc fymptomata
ipfe adhuc obfervavi; Amblyopiam nempe perpetuam, cum
fenfu gravitatis & doloris obtufi in oculis, potiffimum in in-
terna & poltica eorum pulpa: . JEgre praterea palpebra gra-
ves videbantur: aderat fere perpetua lucis intolerantia, & im-
poflibilitas obje@a per aliquod tempus intuendi, quin ftatim
oculorum dolor augeretur cum lacrymatione, Querebatur etiam
gra de pulfatione vix non continua in capite, potiffimum in
nafo, fronte & palato. Nares femper erant ficce. Menfes
parce & male fluebant fanguis excernebatur ferofo - craffus, nec
fine labore ac dolore. Tuffis ficca vix non femper aderat:
fic Anorexia, ventriculo alimenta dyfpepta ne minimum ferente,
Alvus plerumque ficca erat, nec nifi fcybala dura dejiciebat.
Pulfum inveni debilem, frequentem, parvum; linguam fub.
albidam, fed tantum in media fui parte. In genere fanguis
quavis occalione data facillime verfus fuperiora rapi mihi vifus
eft, quali ex confuetudine, qua ob diuturnitatem fere natu-
ralis fata ell,
. Preefcripta igitur dieta & regimine congruîs, initium cure
facere volui a purgatione primarum viarum, Sed cum eam
evacuationem xgrx proponerem, obltitit dicendo, fe in hoc
dò | REsa)o( ga
| morbo femper valde lefam fuiffe a purgantibus) etiam per
anum injeCis. Verum, eam interrogando, detegere mihi vifus
fum, purgantia que fumferat, fere refinofa fuifle, adeoque ni.
mia irritatione verofimiliter delicatule domicelle molefta fuiffe,
Propofui igitur eccoproticam medicinam, aliquo aromate corri»
gendam, pollicendo eam multo mitius operaturam effe quam
purgantia de quibus querebatur, Docilem ergo fe prabuitmeo
confilio, & fumfit 3* Martii potionem ex Manna, Pulpa Ta-
marind. ana unc. ]., falis Glauberi unc. femiffe, in aqua un-
ciis vj. mediante ebullitione folutis, addita colaturae fyrupi
cortic. aurant, unc, ). Haec potio fex fedes movit, fere fine
moleftia: fed cum inde cegra rurfus quereretur fibi magis de-
- bilitatum & refrigeratum fuiffe ventriculum, idque fine ulla
aliorum fymptomatum allevatione, mon aufus fui pofthac eam
repetere. Voluifem faltem alvi ficcitatem per enemata emol-
lire; verum etiam ab iis abftinere coa&us fum, ob nitmiam
agrae repugnantiam. Vefpera ejusdem diei propinavi emulfio-
nem amygdalinam cum Laudani Sydenhami guttis x, Liquo=
ris miner. anod. H. gtt. xv, nitri puri gr. vj, & fytupi
capill. vener, unc, femiffe. Inde fenfit ftomachum paulum re-
ftauratum, & fic fatis dormjit.
Martii 4%, coepit fumere Elixirii vitrioli Pharm. Suec. gtt. x,
ter de die, ex cyatho decoci, quod parari jufferam ‘ex ra-
dicis Taraxaci, Graminis ana unc. i), additis fub finem
coionis corticum aurant. drachmis ij, florum Arnicae pug. ij.
& Tartari folub. (cum cineribus clavellatis & cremore tar-
tari parati ) dr. j. Sed cum poft tres dies nullum levamen inde feque-
retur, :quinimo ‘de auda anorexia cum inflatione ventriculi
quereretur xgras deco@tum fic mutavi, ut reciperet radicum!
Bardana &'Graminis & ftipitum Dulcamara ana unc. }, baccar,
Junip. une. femiffem, additis fub finem co@ionis aurantiorum
Curaffav, dr. ii): fimul fuafi fenfim augere dofin elixirii, ad
xxx usque guttas, Sic equidem ventriculus reftaurari vifus eft,
& tuffis minus molefta effe coepit; fed gravior fimul faQa erat
cephalza: quod incommodum femper ab ufu lin
e
= DIA rai
fe percepifie dicebat egra; dum viciffim, ubi refolventia fa-
ponacea fine aromatibus adhibebat, prafertim fub deco@i for-
ma, caput levabatur., fed ftatim iterum ladebatur ftomachus.
Propofueram ab initio pediluvia, ut congeftioni fanguinis verfus
caput obviam item. Cum autem xgra ab eorum ufu femper
pejus. fe habuiffe diceret, exiftimavi potuiffe incommoda, qua
pediluviis tribuebat, ab alia caufa proficifci, vel etiam mimio
pediluvii calori tribui, quod toties in praxi obfervavi: Quare
cum meo fuafu denuo pediluvia etiam ter repetiiffet, quavis
vice inde pafla elt anxietates cum debilitate, & raptu fanguinis
verfus caput folito majoribus, ut major ejus dolor & genarum
rubor oftendebant; etfi aqua prorfus tepida effet, & pedes
tantum per quadrantem hora in ca detinuiflet agra.
Nunc 15? Mart. vires Valeriane experturus, juflî pavari
decotum ex radicum Valeriane, Bardane, Polypodii
& ftipitum Dulcamara ‘ana unc. j., rad, Enula unc. femifle;
additis caricis, baccis Juniperi, aurantiis Cura & tartaro fb
.lubili, miffo ufù elixirii, Paulum inde remifit Cephalra; fed
21° hujus menfis, cum conftipatio moleftior fieret, oportuit
alvum aperire, cui fcopo non male fitisfaGuras effe pilulas
balfamicas Wolfii (a) credidi: earum igitur 18 grana agre
dedi: unde quidem foluta eft conftipatio ; fed non fine ventriculi
laefione. Cui vifceri igitur, cum rurfus profpiciendum effet,
in mentem mihi venit, corticem Peruvianum adhibere. Pra-
fcripfi adeo 22° Mart. ele&tarium ex pulveris Chinze- China
4 uncia, Tartari folub. dr. ij, & fyrupi cort. aurant. q. £, cujus
cochlear parvum omni trihorio ex cyatho decocti fumeret: quo»
rum ufum continuavit ufque ad 12m Aprilis. Ea autem die,
ob conftipationem , denuo opus fuit pilulis balfamicis uti, quae
unicam fedem, folito equidem molliorem procuravere. Vefpera
tamen adpetitus vigere cocpit, Cephalza fimul paulo minus
feviente. Cum tamen fequentibus diebus mil amplius efficere
(a) Quas vide apud KLEIN, in feledt. ration. medici
122 afta) 0 (a
viderentur remedia, volui tentare ‘quid poffet Tin&ura Colocyna
thidis, cum Tin@ura antimonii Ludolfiana parata (4); quam
aliàs valde proficuam inveneram in congeltionibus caput laden
tibus.
Dedi igitur ejus Tin@ure unciam unam (6* April. ), uta
decem guttis ad 20, primo ter, poftea quater de die fumere-
tur ex decotto Graminis & Dulcamara ana unc. j, cum rad,
Enule + uncia &c. ut in precedenti decotto; fenfim dofin
tindura augendo, donec alvus folito mollior fieret, Decima
hujus menfis, cum dolot capitis paulo infolentior : fieret, ob
tempus humidum, memini efficacia quam fuo liquori volatili
anodyno tribuit CI. VoGeL (c) in Cephalalgia fopienda: agra
ergo dedi liquorem a me ad illius Vogeliani imitamentum pa»
ratum (4), maribus interdum adtrahendumj ‘at fine ullo le»
(b) Sic efficaciorem reddere conatus fum Tin&urtam colocynthidis
Cl. DAHLBERGII, cujus mentionem facit Cl.. MuRRAY in Ap-
paratu medicam. T. I. p. m. 410. Recipit nempe, pulpa
Colocynth. unciam unam cum femiffe , anifi ftellati dr. j., fpirit.
vini Gall. unc. xx. Ego autem, loco illius fpiritus fumo Tinc-
turam antimonii Ludolf. & augeo quantitatem anifi ftell. ad unciam
integram; cum quantitas drachme unius, mihi omnino infuffi-
ciens vifa fit, ad corrigendum vim drafticam & intenfiffimum
amarorem pulpe, adeo ut crediderim fignum drachina 3, hic per
errorem typographicum loco figni 3, unciam defignantis, irrep.
fille.
(c) In Preledlionibus de cogn. €5 cur. precip. C. H. affetti. $ 418. fin.
(d) Ego fumo fpiritus vini re&if. unc. j, fpirit. fal ammon. vinofi
1 unc., Opii fcrup. ij, Camphor. fer. j. M. digerantur frigide per
3 dies, phialam fapius agitando, & colentur.. Hic liquor fimpli-
cior eft Vogeliano, & tamen, ut mihi vifum,; efficacior; ut ta-
ceam pelluciditatis gratiam, que a mixtura Vogeliana abeft. Et
profecto minime fpernendi ufus mihi vifus eft hic liquor; cum
in plerifque cephalalgiis & odontalgiis, etiam in hemicraniis fe-
viflimis, dolorem fere illico fopire foleat, qui fepe non redit,
uod plus quam centies expertus fum, ut nolim eo.auxilio carere.
Bius gutte 4, vel 5, vole manus inftillate, & naribus canfeftim
ac fortiter adtratte, plerumque fufficiunt: raro opus eft cam
ssa DO (e REM
vamines quare ulteriorem ejus ufum non fuafî, Die 21%
Aprilis, cum mucus in naribus accumulari videretur, fed ad.
huc mimis fpiflus-ac tenax ut fluere poffet, & emungi, dedi
pulverem fternutatorium Pharm. Edinburg. nova, femel quo-
vis mane adhibendum; quod tentamen fuccefu minime ca-
ruit; protratto enim ejus ufu, non omiffis modo didtis
tindura & decotto, cephalea que ab aliquet diebus paulo
evidentius mitefcere coeperat, remittentibus fimul pari paflù
reliquis fymptomatis, adeo nunc minui vifa eft, ut vix am-
plius molefta effet, nifî quod redeunte pluviofa, nebulofa ,
vel frigida tempeltate, ipfa quoque rediret, fed admodum.
levis, & potius gravitate quam dolore caput adficiens, Non
parum quippe iftud levari vifum eft, copiofo primum muci,
poftea feri per mares effuxu; effluente tandem etiam ipfo
fanguine, parca quidem copia, uncias ij. vix excedente (e):
quantitas autem pulveris fternutatorii quovis mane per nares
fumti, duorum granorum pondere non erat major; & tamen
fere fine fternutatione, continuo pene per totam diem, agram
ad nai emuncionem follicitabat, ita ut muccinium vix pro
tota die fufficeret. Die 28% April; alvum denuo nimis fic-
cam folvere: oportuit, quem finem hac vice fine incommodo,
quin potius cum euphoria affecutus fum, ope potionis man-
nate jam indicate. Die 3% Maji, cum nunc fatis bene fe
| haberet, & ipfi nimis moleftum videretur pergere in ufù pul-
veris fternutatorii, permifi ut ab eo abftineret.
bid
Sic fe res habebant 10° Maji, ut crederem non parum
dofin reiterare. In odontalgia, catarrhali potifimum, & ubi non-
dum adeft ftatus inftammatorius, jubeo fimul aliquot guttas me-
diante bombace denti dolenti adplicare; vel fi tota maxilla do.
let, eundem liquorem ,.in collutorii idonei dupla vel tripla quan»
titate dilutum, in ore fapius detinere jubeo.
(e) Hac occafione mihi narravit agra, fe olim interdum cephalalgiam
affam effe, ab eaque liberatam fuiffe quoties narium ftillicidium
uperveniret: non immerito igitur fperabam hac vice, fimilem
evacuationem profuturam effe,
Q2
124 ssa ) O (gira
abefle, quin cegra priftinam fanitatem recupetatet, Sed nungg
occafione erumne domeftice, fubito redit galtrodynia, cui
obviam eo 11° Maji, propinato Elixirio vifcerali HoFFM. ad
40 gtt. ter de die ex deco@o Taraxaci , Dulcamara ana unc.j,
rad. Gentiana unc. femiffe, addita Tartari folub, dr. j. Inde
ventriculus reftauratus videtur, fed fimul redit Cephalxa cum
Tuffi: illa autem 16? Maji magis adhuc ingravefcit, fuper-
veniente tunc pluvia, & xque molefta fit, ac unquam antea
fuerat. Dolens igitur remedia huc ufque fumta non fatis efff- -
caciter in morbi caufam egiffe, ad Quaffia lignum me con-
.verti. Ergo juffi 20* Maji, ejus fcobis drachme j. infundere
aqua bullientis tb j & colature fumere bis de die cochl. j.
Vefpera jam Cephalea in capitis gravitatem fimplicem dege-
neravit. Sed poftridie mane fere eadem cum fevitie recurrit.
Attamen pergi jubeo in ufu infufi (folius feilicet, nam omnia
alia remedia miffa nunc feci). Inde per triduum fatis bene
iterum fe habuit egra, & quidem melius quam antea, Ve-
rum 27°, cum imbre copiofo prafto fuit non quidem dolor,
fed gravitas capitis non mediocris, ut etiam oculos folito
magis adficeret. Quare 28% au&or fum, ut dofis infufi ad
3 cochl, augeatur, & ter de die fumatur. Die 30%, wgra ait
fe optime habere, etfi tuffis nonnihil molefta fit, ‘quam tri-
e indufio fine pravia calefaGione prater morem in-
uto,
Caterum paulo rariores in dies fiunt infultus cephalea;
& quamvis ejusdem vehementie videantur efle ac antea, ta-
men breviores funt,, & qua iis intercedunt inducia longiores
funt & meliores quam prius. Junii 3? iterum optime fe ha-
bet, etfi preteritis diebus bis malum redierit fatis moletum.
Intervalla autem inter eas acceffiones meliora quam dudum
foerant, & ventriculus nunc belle fe habet. Pergit fatis bene
valere 2xgra ufque ad rram: fed cum tunc flare inciperet
Aquilo, rediere priora fymptomata, mitiora tamen quam ulti
ma vice, & ceffante vento etiam ceffavere. Die 9*, cum
nares nimis iterum ficca effent, petiit cegra ut ipfi adhuc
silla ) 0 (asa Li tT AI
pulverem ftermutatorium darems qui cundem effe@um ac prius
edidit, ut tamen minori copia fanguis flueret. Nunc etiam
laudabiliter fiuunt men@trua. Roganti sgre num fibi liceret
rus petere, ,& ibi per aliquot feptimanas commorari, luben-
tifime permifi, quin etiam eam hortatus fum, ut ea occa-
fione corpus exercendi uteretur: - nam hucufque ne brevifli-
mam quidem ambulationem tolerare potuerat, cum fere fem-
per obftitiffent venti, terre humiditas, pluvia, vel fol, caput
nimis adficiens. Nec interim ufum infufi Quaffie fibi adeo
falubrem intermittere voluit; quare, me etiam fuadente,
certam “quantitatem ejus ligni rafpati fecum fumfit, & vi). drach-
mas integras abfumfit ufque ad 27am gJulii, quo die eam
reducem adivi, & penitus reftitutam inveni. Et adhanc ufque
diem optime valere pergit.
NB. Non parum forfan ad pertinaciam mali fecit circum»
ftantia quam nuper accepi; moeror nempe ob amorem infe=
litem defideriumque amafii, qui noftram agram paulo ante
morbum deferuerat.
PHILIPPI. RUDOLPHI VICAT
Hiftoria Paraplegia iu feptuagenario aftbmatico falivatione
Spontanea perfelte curate, diffipato fimal afthmate.
\ ig de quo hic fermo eft vifitare corpi jam ab initio
anni 1771, quo tempore octo & feptuaginta annos natus
erat. Inde ufque ad finem ejus vita ipfum adire non defii,
per fex nempe annos. Habitum na@us erat fanguineo- ph'eg.
maticum, valde plethoricum atque obefum, cum intenfo cutis
rubore, pracipue in facie & extremis artubus.. Etfi tarda ipfi
effet loquela, ingenio pollebat acuto, valde ironico, & levi de
126 | cala) 0( aa
caufa irafcibili, potiffimum a ferioribus annis:. Parvae. erat
ftature, que vix quatuor pedes excederet.
Vitam egerat plerumque fedentariam, modo ruri, modo
in urbe degens, tempufque fere in leQione hiftoriarum, vel
ameenitatum literariarum terens, fi aliquas in feptimana horu-
las excipias, quas publicis negotiis partim, partim in amico»
rum commercio ante morbum impendebat : ab eo vero tem-
pore munus Confiliarii Laufannenfis quo fungebatur, abdi-
caverat.
Vi@us ei nunquam fele&us fuit, fed potius cibis dyfpeptis,
pinguibus &c. conftitit, carne fuilla potiffimum & lardo, cru-
ftaceis, placentis, artocreatibus, cafeo, ovis, cepis, porris,
condimentis & fimilibus; ut tamen interdum avibus dome-»
fticis & venatione in comeffationibus dele&&aretur, idque fre-
quenter fatis. Coffea infufum faturatum ter de die haurie-
bat; mnicotiana bis ad minimum per fiftulam quotidie uteba-
tur, atque ejus qua in pulvere ufurpatur non minimam quan
titatem per nares adtrahebat.
Ab ea tamen vivendi ratione vix unquam vel minimum
ledi vifus et, ventriculo quippe gaudebat robuftiflimo; nifi
conftipationem velis cum diarrhoea alternantem, & interdum
recurrentem, que tamen viciffitudo. ab indigeftis. cibis mihi
non videtur unice pendere debuiffe, cum eadem obtineat in
ejus filia natu minore (qua etiam brevis elt ftature), & in
utroque femper obtinuerit, etiam quando cibos folum eupe-
ptos & modica adfumebant quantitate (*).
(*) Probabile mihi videtur conftipationem predi@tam effetum fuiffe an-
guftia inteftinorum preternaturalis a trunci brevitate infolita for.
fan pendentis. Probabilitatem conje&ture augere mihi videtur
comparatio cum filio fenis & ejus forore natu majore, quibus
truncus folite eft longitudinis, & qui conftipationis, ejufque cum
diarrhoea alternationis hucufque expertes vixerunt; cum tamen
-
ess) O (a 127
Cum idem ‘annos natus circiter viginti feptem, Theologix
ftudio operam dans, orationem aliquando habuiffet tempore
aftivo, & polt cam, ob xfltum & fitim quos experiebatur,
aquam frigidam affatim bibifet; fubito raucedinem contraxit
plenariam, cui paulatim fupervenit afthma, ut intellexi ca-
tarrhale. Hi ambo adfe@tus eodem fere tenore ad ufque fep-
tuagefimum xtatis annum perfeveraverunt, nempe ufque ad
annum 1763.
Ab eo autem tempore, raucedine eadem manente, ut &
ufque ad finem vite manfit, pedetentim per biennium ita debi.
lis fiebat ceger, prafertim memoria & pedibus (qui fenfim
cedematofi fiebant, dum verfa ratione minuebatur afthma), ut
elapfo eo biennio in pueritiam tandem & paraplegiam plenariam
deveniret, & ob id leto prorfus adfigeretur. Pari paflù his
fymptomatibus fe addiderat enurefis paralytica, qua tandem
adeo molefta fiebat, ut fere indefinenter flueret urina,
Sub finem vero fui augmenti hac enurefis interdum in
perfeam ifchuriam degenerabat, qua per aliquot dies xgrum
cruciabat, quibus elapfis urina fubito tanta copia effluebat,.ut
tune diabeten potius quam fimplicem enurefin imitaretur; cui
viciffitudini, ut obiter notem, apprime quadrat Ill. HeNII mo-
in his, in fratre potifimum, habitus, temperamentum &c. &c'
per omnia fimilia obtineant iis, quae in patre obtinuerunt, /ex-
cepta fola illa trunci brevitate. Diarrhoe® autem illam conftipa-
tionem excipientis caufa fic mihi explicari poffe videtur: per tti-
mulum nempe a céllectis fecibus additum, inteftinaque irritantem
vel mole fua au@a, vel acrimonia per longam moram contra&a,
unde adfluxus humorum ab irritatis inteftinis fuppeditatorum & ,
feces compactas tandem diluentinum ac folventium; ‘unde etiam
tormina quedam, non quidem valde molefta (qua in noftro fene
inque ejus filia natu minore locum habere obfervavi) dejedtiones
precedunt atque comitantur, fcybalorum primo, deinde fecum
magis ac magis liquidarum. Cf. nunc fi placet A. FRID. WAL-
THERI diff. de inteftinorum anguftia. Lip£ 1731.
128 ass DO ( pesa
| nitum, de inopinatis urinofi fy[tematis in contrarios adfeQus
mutationibus (4).
Iis autem fymptomatibus accerfendis non parum contulit fe=
quens cafus. Cum enim feptima Novembris anni 1765 ceger
in cellam defcendiflet, utibi vifitaret vini novi fermentefcentis
dolia aliquot non minima; polt unam alteramve horam ante cella
portam humi proftratus inveniebatur, ita ut folus fe relevare
minime potis effet, etfi mentis adhuc fatis compos, minime
tamen ebrius, nifi a mephitide vinofa velis, a potatione nimia
enim abhorrebat fenex. /Egerrime propterea tulit. fufpicionem
ebrietatis a crapula, quam tunc prafens vicinus malitiofe: mo-
vebat.
In le@um igitur translatus et, ubi jam poftridie plane
puerilis faQus deprehendebatur, atque paralyfi tatus inferiorum
partium , ita ut & freces & urina infcio agro prodirent, Crura
tamen fenfum non amiferant; brachia vero etiam non parum
debilitata erant, ita tamen ut interdum iis uteretur ager
ad ipfas filias manu vel baculo percutiendas; tunc enim frepe
morofus erat & ad iram admodum proclivis: fecus autem in
puerilibus jocis verfabatur. Ea vero morofa & irafcibilis dis-
pofitio morbo fuperato maximam partem manfit,
. Is ftatus per quinque integros menfes duravit, per quos
omnia fymptomata ad ultimum ufque gradum tandem ita au-
gebantur, ut de vita xegri plane defperarent familiares, & ipfe
Medicus ordinarius; nullus enim fuerat remediorum effe@us,
Macies trunci & fuperiorum partium fumma videbatur, cedema
autem inferiorum ad ufque inguina pervenerat & crepaturam
jamjam minabatur, quod videns Medicus ordinarius agro valedi-
cebat, tanquam intra paucas horas fatis cefluro. Sub finem
i etiam
egizi
(a) In Epiftolis ad HALLERUM Tom. VI. Epift. 333.
g pesa ) (de r29
etiam accefferat. manuum cedema, non quidem adeo tu.
midum,
Sed eventum omnino alium fortitus eft hic morbus: fe-.
cunda enim Aprilis die anni fequentis 1766, mens agri in me
lius mutabatur, ita ut fabelle quam ultimis diebus pueriliter
narraverat, tanquam fomnii memor effet, atque etiam monere
inciperet quando excrementa dejicere vellet. Tuffis fupervenie-
bat, primum ficca, fed brevi po& humida faQa, & ‘fputis
fiipata initio mucofis & tenacibus, que tandem in merum
piyalifmum definebant, ita ut quotidie plufcule libra faliva
naturali faliva paulo vifcidioris exfcrearentur. Eadem progreffio-
ne, fed inverfa, minuebantur fymptomata omnia, ita ut in-
tra tres feptimanas omnes fun&iones in ftatum fanum reftaurata
effent, cedemate penitus diffipato, maciei fuccedente pleniori
corporis habitu, qui rurfus ad obefitatem pervenit, non qui.
dem priftine aqualem. Remanfit tamen ufque ad finem vite
aliqua crurum debilitas, qua tamen non obftabat, quominus
.seger per horam etiam integram in cubiculo vel porticu ambu.
lare poffet, dummodo adeffet baculus.
Perfeveravit etiam ad ultimum ufque diem falive fluxus,
ita ut a libra una feu unciis duodecim, ad libras duas cun
femifle, quin imo interdum ad tres integras libras quotidie
fluxerit is humor, Initio quidem multo copiofior fuit ptya-
lifmus, & nonnifi paulatim ad eam quantitatem reda@Qus eft,
Simul rediit conftipationis cum diarrhoea viciffitudo, fed lon-
gioribus paulo interpofitis inter quamque alternationem inter-
vallis, menfium quandoque trium, dum antea menfis unius
fpatium vix excederent. Paulo diuturnior etiam fa@a eft con-
ftipatio atque fubfequens diarrhoea, ut quavis per o@o dies
duraret. Ultimis autem tribus vel quatuor diebus ‘conftipatio
completa obtinebat, dum prioribus dura tantum faces ferius
atque ferius, eademque proportione duriores, dejiciebantur.
Verbo, viciffitudo ea, que antea non ultra trimeltre fpatium
extenfa fuerat, ab hoc morbo vix duodecim dîes excedebat,
R
\
130 Pez )o( ga
Quando vero diarrheea paulo copiofior fiebat, - vel diutius fo»
lito protrahebatur, quod humida & catarrhali fub tempeftate
plerumgue accidebat, tunc verfa ratione faliva paulo copio-
fius fluebat.
Talis fuit ftatus fenis per undecim annos & fex feptima=
nas, quo tempore vite finem fecit; ut tamen aliquas muta.
tiones excipias, qua interdum, ultimis menfibus potifimum,
acciderunt, ut infra videbitur. Per totum id tempus eadem
vivendi ratione utebatur ac ante morbum ufus fuerat, belle
comedens & digerens, etfi vix fedile, vel cubiculum, vel
(dum ruri vivebat) porticum defereret, ex qua quidem, fed
raro fatis in viam vel hortum defcendebat, ibi parumper fe-
dens vel ambulans. Satis diu dormiebat, ad novem nempe
horas aeftivo tempore; hyeme autem non raro ad duodecim
horas protrahebatur fomnus. Pulfus ipfi bonus erat, facies
optima, minus tamen quam ante morbum rubra. Senfibus
internis atque externis adhuc integerrimis fruebatur fenex,
nifi quod perfpicillis uteretur, quorum ope minutos fatis cha-
raCteres facile legebat: le@ioni enim, ut ante morbum,
mon defiit majorem fui temporis partem impendere, etiam fta-
tim a prandio & coena, & frepe ufque ad decimam pomeri»
dianam, abfque ulla oculorum fatigatione. $
Sub finem autumni anni 1774, tibia nonnihil cedema»
tolte fiebant, dextra potifimum, minuta &Gmul paulum faliva-
tione. Hoc tamen cedema poft aliquot feptimanas- fponte fen-
fim retrocedebat (nullis enim remediis uti volebat ager),
falive copia rurfus au&a, nec ullo alio fymptomate notabili
preegreffo, comitante, aut fecuto. Idem cedema fimiliter rediit
& diffipatum et duobus annis fequentibus, pariter fub finem
autumni accedens , fed paulo tardius recedens poft quamvis
recidivam.
Tandem id fymptoma rediit initio veris anni 1777; pri-
mum quidem parum manifeftum., fed fenfim magis ac magis
ii f+ TT DT SRO VE
afezza ) 0 (Gesa 131
auum, minuta fimul verfà ratione falive copia ufque ad
1sam Maji, qua terminus fuit vite noftri fenis.. Adeo autem
placide mortuus elt, ut nifi ancilla probe adtendiffet, potuiffet
credere agrum jam mortuum adhucdum dormire; mortem
enim tantum ex definente refpiratione fufpicans, filiam fui
heri advocavit, qua patrem revera exfpirafe meerentiffima
agnovit.
Sic eventus refpotidit prognofi quam ante fex menfes de.
duxeram ex aliquibus mutationibus quas tunc in ftatu xgri
fieri obfervaveram, ut inde conjicerem eum non ultra aliquot
menfes, vel ad fummum ufque ad aftatem proximam, vi@u-
rum effe. Ex autem mutationes lento admodum gradu fiebant,
ut vix manifefte effent; fed ob earum naturam & progrefflum
continuum in tate adeo prove&a, nil nifi mortem mihi fi»
gnificare videbantur , idque intra fpatium temporis eidem pro-
greffui proportionatum, Salivae nempe copia poft penultimam
cedematis recidivam jam paulo minor cocpit effe quam antea:
inde magis ac magis fenfim decrevit, ita ut ultimis vita die-
bus, vix aliquot unciarum pondere flueret, non tamen prorfùs
fuppreffa, Vires corporis & animi decrementum etiam patie»
bantur, fed adeo parum manifeltum, ut nonnifi adtenta obfer-
vatione detegi poffet, & comparatione fa&a ftatus prafentis cum
priftino. Nempe paulo minus ambulabat fenex, frequentius &
diutius fedebat, diutius etiam in le&o manebat: minus curio-
fus erat.rerum domefticarum & extranearum, atque minus ira-
cundus; minus ironia & facetiis indulgebat, quae ipfi antea
.adeo placebant; denique etiam munditiem minus curabat.
Ultimis vite diebus levis' accefferat dyfpnoca, fed tranfitoria;
nam aliquot ante mortem horis refpiratio liberrima erat. Ipfe
bihorio antequam moreretur veftes exuerat, ut leQum hora
folita peteret, polt leGîbnem & confabulationem folitam, inge-
nii acumine vix quidquam minuto,
Sed antequam hanc hiftoriam miffam faciam, non pror-
fus inutile mihi videtur mentionem fubjicere de quodam fingulari
R 2
132 ses) o(#5%
mortis prodromo, qui in noftro egro locum habuit, cujus vero
veftigium nullibi apud auctores inwenire potui. Barbitonfor
nempe segri mihi ejus mortem fatis pracife muntiavit, ‘ex eo
quod obfervalffet tribus feptimanis ante obitum barbam fenis
flexiliorem fieri, & quali marcefcere, ut ajebat, inftar planta
rele&x. Idem, ut & multi alii barbitonfores mihi adferuerunt,
fe fimilem barba marcefcentiam .perfepe obfervaffe in cegris
morti propinquis, & eum prodromum ipfos nunquam fefellifle,
ita ut poft id fignum nullos vidiffent , qui ultra quatuordecim
dies, vel ad fummum ultra tres feptimanas fupervixiffent.
7 -
Pleniorem hiforiam morbi, ipfius nempe paraplegia &
ejus folutionis defcribere voluiffem: fed id mihi non licuit,
quoniam tune temporis a patria procul abfui, & obftitit Medici
ordinarii obitus, a quo meliora exfpe@are potuiffem, Ill. equi.
dem TissoTus in confilium fuerat vocatus, & ideo minime
dubitabam, quin ab eo accuratam & optimam, etfi fuccinGam
morbi illius defcriptionem obtinere poffem, Verum cum de
ea re apud Ill. virum efflem percontatus, refpondit fe dolere
quod nihil mea exfpe@ationi fatisfa@urum fciret, quippe unica
tantum vice xgrum vifitavifet, cui ob urine incontinentiam
veficatorium emplaftrum offi facro adplicari juffiffet; neque
refcivifflet quid poftea cum regro aum effet, plane de confilii
fucceffu. Medico ordinario filus. Variis igitur iisque faepe re-
petitis fcifcitationibus tum ab cegro, tum ab ejus liberis con.
tentus effe debui, ut hanc hiftoriam confarcinare poffem, ex
omnibus quas fic mihi licuit expifcari circumftantiis.
Lubenter igitur fateor, multa afhuc deefle in hac hiftoria,
at undique digna fit qua peritis in arte viris offeratur, probe
ceterum mea confcius tenuitatis: fed malui talis defe@tus
reprehenfionem incurrere, quam aliquid omittere quod utili.
tati publice vel tantillum promovenda conferre poffet. ÎNonne
enim ex noftri fenis cafù adparet, idque pulchre & evidenter
fatis, mira nature autocratia, cujus ope infignem mchercle
| ess) O (ea 133
curationem (2) fola, vel quod adhuc magis et, relu@antibus
forfan iplis remediis incongruis, perfecit? Nonne hoc exemplo
excitatus aliquis fagax Medicus pofiet, fimili in cafir, falivatio»
nem adeo utilem ad Nature du@tum vel praevidere, vel adju-
vare, vel etiam moliri; tantum abeffet ut inopportunis reme-
diis eidem obftaret imminenti vel jam vigenti ?
Hoc profeto fperare finunt tot exempla, etti non undique
fimilia, in ipfa paralyi (4), in hemiplegia (c), in amaurofi (d),
in epilepfia (e), in vertigine (f), in hydrope (£), in phthifi (b),
in fluore albo (i), in cedemate (4), in ulceribus antiquis (/)5
in inveterato adfe@u fcorbutico (1), in fcabie (2), &in plu-
SA NI ia
(a) Paralyfis enim, curatu. Semper perquam ef difficilis, maxime in
Senibus, vixque unquam in alium morbum mutatur. Paraple-
gia valde periculofa , apoplexie prenuntia. Mala fint indicia,
Sî faces & lotium involuntarie exeunt , fî plures: ( paralyfis)
occupat partes, ubi marafmus. Abdominis & partium inferio-
rum lethalis eft, € non raro gangrenam partium refolutarum
habet comitem. Memorie debilitas a paralyfi difficillima ef
&c. Hxc habet de paralyfi KLEINIUS in fuo Interprete clinico.
HI. autem VoGELIUS addit: difficulter fanabilis que... cum
partis tumore edematofo. Vide Es. Prelediones de cognofc.
& cur. precip. C. H. udfect. Lipf. 1772. 8°.
(5) ce ni: Sunt in recenti morbo copiofa faliva 6. KLEIN. 1 c.
OGEL l. c. v
(c) WEPFER od edit. Tigur. p. 267. fi huc facit.
( d) Ada Erud. Lipf. 1716. m. Novembr. P. 631.
(€) Ad. Nat. Cur. Dec. II. Ann. IX. obf. 166. Ibid. Cent. II. p. 231.
299. Cent. I. obf. 292. Dec. III. Ann. VII. ob£ 171.
(f) BLEGNY Zodiac. med. Gall. Ann. 1679. Octob. obf. 7.
(8) RIEDLIN Zin. med. Ann. I m. Mai. ‘ob£ 12. p. 136. A. N. C
Dec. II. Ann. IV. obf. 36. a
(4) A. N. C. Dec. IL Ann. I. obf 122.
(#) Ibid. Dec. III. Ann. X. obf. 140.
(£) FRIDER. HOFFMANNI confiltt. T. Il P. 748. edit. Francof. 1535. 4°.
(7) Rreprin. I. c. Ann. HI, m. Mai. obL 21, p. 326. |
(m) A..N. €. Dec. IT. Ann. IX. obf 165»
(2) LANZONI Opp. IL p. 530.
134 26) 0 (#55
tibus aliis morbis chronicis (0): uttaceam falivationem criticami
in variolis & aphthis, qua huc minus pertinere videtur (p); tum
&alias evacuationes quibus alii morbi prafertim acuti folvuntur, in
quibusnature fimiles motus falutares de indultria imitari norunt
peritiMedici, excitatis exempli gratia diarrhoea, fudoribus, haemor-
rhagiis, febre, abfcefflu, ulcere; vel faltem fimilium motuum
moliminibus non folum non turbatis, fed potius pravifis & ad-
iutis, fecundum illud aureum praceptum; Medicus ef Nature
minifter: adeo ut huc apprime quadrare videatur illud fapien»
tifimum Ill. SWIETENII monitum (gq): Dumque follicita obfer-
vatio docuit quò verfus Natura vergat, & per quas vias noxios
bumores educere tentet, has expedimus idoneis remediis , mobilem
conamur reddere materiam, omniaque illa cavemus, que pravife
tali. in morbis evacuationi obeffe poffent: & cavendum fit igitur
in fimili calu, ne in vitium incurratur fimile ei ob quod Ga-
LENUS fummo profeto jure damnavit ilos Medicos qui non cre-
debant fe ex arte procedere (r) nift clysma inficerent, venam Je-
carent, cucurbitulas adplicarent &Sc,: dixitque tales toties peccare,
quoties ad agrum accederent, atque tot erroribus commiffis impojfi-
bile omnino effe, ut Natura motus ftatis periodis contingerent,
Fateor equidem Ill. SwIETENIUM & GALENUM de febribus
tantum in locis modo allegatis fermonem habuiffe, adeoque
non videri ex iisdem protinus concludi poffe ad morborum chro-
nicorum “& per confequens etiam ad paralyfeos exitum. Sed
cur non? fi noftro cafui competant ea qua GaLeNUS habet de
chara@eribus crifeosin genere, & quidem crifeos per excellentiam ;
ubi nempe fubita in fonitatem fit converfio (s); praterquam
quod in agro noftro crifis fata fit per colatorium morbis ca-
(o) Breslauifthe Gefthicht. VerfuchVII. p. 661. RiEDLIN 1. c. Ann. Il.
m. Jun. obf. 23. p. 180. ZWINGERI diff. Select. p. 465-
(p) Ill. v. SwreTEN Commentt. T. IL $.° 594
(9) Ibid. $. 587. RIS Ra
(r) De dicbus decretoriis Lib. I. cap. II
(5) De crifibus Lib. II. c. 1. & 2.
sii
ni
E nn
e I O
I
sess) O (de 135
pitis proprie dicatum; G4aLENUS cnim ait: in variis capitis
adfeStionibus , ila que in auribus E naribus demittuntur, queve
juxta palutum defcendunt , attendantur (t). Tertium alibi tra-
dit charaGerem, his verbis: opzimas crifes in fratibus fieri Sc. Cu);
noftro autem in cafuù ftatus morbi ad fummum pervenerat gra=
dum, quo tempore coepit folutio fieri, Nonne etiam huc
pertinet & hic locus, dum dicit GaLENUS: femper aliquid novi
contingere, quando crifis futura ef , vel circa refpirationem, vel
circa mentem &Sc, (x)? Fa@a elt autem mentis mutatio in
noftro 2gro fatis notabilis ante ptyalifmum, ut fupra videre
eft, i
Sed quid jam amplius? Quod forfan in noftro cafu obti-
muerit economia critica, fi ita loqui fas fit, qua per feptenaria
decurrit: duratio enim morbi a tempore fumta, quo fymptomata
paraplegie magis effentialia fe prodiderunt, ad ufque folutionis
initium, i. e. a feptima die Novembt. anni 1765. ad fecundam
Aprilis anni 1766. extendebatur, fuit igitur exa@e feptimanarum
21; adeo ut hic triplicata reperiatur ratio feptenariorum, quippe
3.7= 21. Queigitor feptenariorum dignitas fi hic revera
locum habuit , ut mihi non improbabile videtur, non parum
inde au@oritatis accederet iis, qua de eadem dignitate jam ha-
riolatus eft CI. NIETZKI circa chronicorum morborum decur-
fum O).
Videant nunc periti artis magiltri, num in hismeis conje-
@uris hallucinatus fuerim necne, illas enim eorum Cl. Virorum
judicio, qua veritatis amantem Medicum decet modeftia fub-
mitto,
(t) De confitut. art. med. cap. 8. De crifibus L. T. c. 7. & pallim.
(u) De crifib. L. III c. 10. È si Spal?
:(x) Ibid. cap. ro. fin.
(4) Patholog. $. 1382. in nota.
136 °° Pesa)
PHILIPPI RUDOLPHI VICAT
Hifforia Senis afthmatici, qui pof longam diarrbeam, fuccedente
dyJenteria €S erumpentibus epinyîtidibus, ab aftbmate liberabatur :
hac autem fuppreffa poft aliquot menfes, €5 fuperveniente
tandem hydrope, fuffocatione €S abdominis gangrana
Scenam claudentibus funeftant,
P lebejus 68. annos natus, robufta compagis, a patre althmas
tico prognatus, & ipfe. ab aliquot retro annis eidem morbo
quavis hyeme obnoxius; antehac a juventute fere occupatus
fuerat in tritura nicotiane, usquedum ad 63"" cetatis annum
perveniffet: tunc temporis autem, ob afthma quod pulmones
male habere incipicbat, coactus fuit ejusmodi laboribus vale-
dicere, qui procul dubio afthmati accerfendo non parum contu-
lerant, Laboribus igitur rufticis tunc fe dedit, indeque optime
fe habuit, afthmate ftatim maximam partem remittente. Ve.
rum enim vero cum frigus femper afthma exacerbaret, filen-
tibus preterea hyeme ruris laboribus morbo adeo efficaciter
refiftentibus, redibat idem quavis hyeme moleftior.
Auxilium meum autem primum imploravit ager 12. Januarii
anni 1779. ob dyfenteriam qua ab odo diebus decumbebat,
non tamen adhuc valde debilis, cum fedes neque admodum
| copiofe neque frequentiffima efflent. Pracefferat tamen diar-
rhoa jam>a fex menfibus durans, parum quidem incommoda,
ita ut non obftaret quominus folitis negotiis operam daret
ager, caeterum fatis bene fe habens. Nihilominus hac hyeme
rediit afthma aque moleftum ac pracedenti. Verum: cum
initio hujus menfis ea diarrhoca in dyfenteriam degeneraret,
agro tunc primum leto adfixo, afthma ftatim penitus ceffavit.
Circa idem fere tempus per totum corpus excepta facie fubito
É efforuerunt
pisa ) O ( Resa 137
efforuerunt quafi epiny@ides, artus & pe@us maximam partem
occupantes, fudaminibus equidem aliquatenus adfinesj | nume.
rofe nempe veficule duriufcule, grana milii magnitudine vix
fuperantes, ejusdemque forma, coloris ex rubro livefcentis,
acriterque prurientes.
Exdem poft bihorium fubito partim recedebant ceffante
fimul pruritu, ita tamen ut dimidium tantum latitudinis fux
amitterent, & quarta parte linea circiter fupra libellam cutis
eminerent, colore earum fimul paulo dilutiore fato, reli&@is
tandem fquamulis, qua fponte poftea decidebant, nullo humore
vifibili excreto, Poftridie, no@u pariter, eodem modo redie-
runt & recefferunt: diebus autem infequentibus ab iis immunis
fuit &ger, etfi quadam earum epiny@idum veftigia fupereffent
afpera & rubra, Attamen no&e undecimae diei hujus menfis
rediere folita cum moleftia, ut etiam anxietatem agro crearet
ea eruptio, & frequentiora tormina accerferet tenesmodea; imo
ut inde fedes frequentiores redirent & copiofiores, atque inter-
dum invito agro in leo erumperent.
Ex fedes foetidiffima erant, fubnigre, liquide & fanguine
aliquantum tin&e; quod quidem ultimum fymptoma jam
cum diarrhoea adfuerat; neque olim, dum bene valebat homo,
a fedibus naturalibus unquam abfuerant aliquot fanguinis
gutte. Cum igitur inde fufpicarer agrum obnoxium effe fluxui
hamorrhoidali, de eo apud ipfum fcifcitabar, fed mihi adfeve-
tabat, fe prater figna modo di&a, nihil unquam percepiflè ;
quod hamorrhoidalem fluxum indicare poffet: addebat tamen,
patrem fuum equidem ei fluxui obnoxium vixifle.
Nunc vero fequuntur que ipfe apud zagrum’ obfervavi.
Pulfum inveni duriufculum mediocriter frequentem, parvum &
debilem; linguam a media fui parte radicem verfus fubalbi-
dam; adpetitum tamen, ut & faciei colorem, fatis bonum;
fitim vero naturali paulo majorem. Tuffis’ interdum
aderat, alt non valde molefta, quam levabant fputa fatis lauda»
$
138 | = =— DE
bilia, Pridie ante meum acceffum fumferat Rhei circiter drache
mam femiffem tribus vicibus; fed inde nullum five malum
five bonum effeQum fenferat ceger. Ut igitur illius incommodis
profpicerem, nihil melius vidi, quam emendationem & elimi.
nationem acrimonia quam in primis viis hofpitari fufpicabar,
inde forfan in fanguinem translate, argumento exanthematum
cutem adeo acriter pungentium,
His indicationibus fatisfaAurus, voluiffem ftatim. ufum
experiri vitri antimonii cerati: verum cum vefpera effet,
contentus fui exhibere pu/verem emollientem fic compofitum:
B:. Gummi Senegal, Amyli, ana unciam femiffem; M. f, pulvis.
Ejus pulveris igitur drachmas duas agro prafcripfi in quatuor
dofes divifas, quarum unam quavis hora fumeret, fuperpotis
tribus vafculis infufi fequentis, tertia parte latis admi@ta:
B. Specierum emollientium (a) unciam femiffem, Florum Mil
lefolii & Papaveris rhoeados ana dr. ij. Conc. M, Praterea
injici curavi enema ex fpeciebus emoll. cum la@is & aque
anatica portione codîis.
Unica dofis pulveris emollientis & potio infufi (neglexit
enim zeger tres alias dofes & enema) jam fymptomata non parum
mitigavere; ita ut etiam epiny@ides, etfi eque acriter prurirent
ac prius, non tamen ultra quadrantem hora molefta fuerint, &
nox pacatior fuerit.
Poftridie (13% Jan.) oblitus e fumere pulverem dyfen-
tericum quem dederam, mox dicendum; fed mane enema fibi
injici curavit, & tres reliquas dofes pulveris emollientis fumfit,
cum ulteriori emolumento, ut pridie,
Die 14°. Jan, fumfit tandem pulveris dyfenterici ftibiati grana
(a) Vide meum Delettum obf. prat. anni 1778. N°. 38. p. 153.
pisa ) O ( pesa 139
quatuordecim (a), cujus beneficio fedes paulo copiofiores fate
funt, idque cum euphoria; non omiffis praterea ufu affiduo
infufi & inje@tione enematis circa vefperam, quam injeCionem
quotidie ‘eo tempore repeti jufferam.
Die 152. fumfit gr. 21. pulveris ultimo di&@i, qua dofis fedes
adhuc copiofiores & frequentiores procuravit, etiamnum cum
euphoria, atque fine ullo virium decremento. Vefpera jufli
fumi duas dofes pulveris emollientis auSi (6), & poftridie mane,
fi vires permitterent, gr. 14 pulveris dyfenterici, Linguam hoc
die paulo minus fordidam inveni. Sitis jam ab initio cura mode-
ratior fata erat & naturalis. Pulfum nunc fine ulla duritie
inveni, & paulo minus frequentem quam hucusque fuerat.
Pauxillum vini multa aqua dilutum pridie biberat ager; fed
cum fentiret inde febrem & pruritum epiny&idum concitari, non
aufus eft eo potu amplius uti. Caterum tuffi paulo minus etiam
vexabatur & fputa facilius exfcreabantur. Hac nocte epinycides
vix molefte fuere & dyfenteria filuit, ita ut 2ger optime dor-
miverit,
L Mane fequenti autem (16°. Jan.) expergefaQus cum optime
fe haberet, & vires fatis vigerent, credidit fe jam perfedte fana-
tum effe, neque ideo voluit pergere in ufu pulveris dyfenterici,
Reliqua die fatis bene fe habuit, nifi quod rediverint aliquae
fedes torminofe.
Quare poftridie lubenter fumfit pulverem quem die prece
denti neglexerat, unde alvus laudabiliter & modice purgata poftea
fere libera manfit a dyfentericis moliminibus. Recruduit tamen
(a) Vide meum Delectum 1. c. pag. 151. in nota. Hic tantum notabo
eam dofim capere vitri $ cerati gr. ij, magnefie & facchari ana
gr. vj.
. (b) Eum fic conficio: x. Pulv. emoll. pag. precedenti defcripti une. .
fem., Sacchari gr. 108, Olei nucis mofch, expreflì gr. xij, M.
Dofis ordinaria mihi eft drachme dimidia,
$ 2
I4O des )o( de
hac vefpera eMorefcentia, folita cum moleftias ut quidem non
ultra femihoram molefta effet, fed majori cum ardore atque
pruritu, accedente tunc dyspnoca trium horarum, fed levi.
Die 18?. nihil voluit fumere prater infufum. Pergit equi.
dem melius fe habere, etfi dyspnoca & epiny&ides ut pridie redi-
rent. Die 19. fimiliter fe habuit, folo infefo uti volens. Sic
20%. & 21, die, nifi quod moleftiores adhuc fierent epiny&ides
& diutius agrum pungerent. Cum autem, fecus ac fperaverat,
dyfenteria nondum prorfus fileret, prafertim tempore quo exa-
cerbabatur efflorefentia, & no&e, ita ut etiam fomnus a tormi-
nibus turbaretur, que, nifi confeltim matulam fumeret, invito
feeces in leo extrudebant; non recufavit ulteriorem pulveris
dyfenterici ufum,
Die 22?. igitur exhibui ejus pulveris gr. 21; que dofis rur-
fus fedes procuravit & copiofiores & facilioress Inde multo
melius iterum fe habuit aeger, & per biduum liber fuit ab epi.
nycidibus. Ille igitur & his induciis etiam nimis fifus, fpe-
ransque reliquias morbi fponte fenfim diffipatum iri, voluit
remedia per aliquot dies omittere, excepto infufo quod ipfi
placebat,
Verum enim vero diebus fequentibus rediere epiny&ides
folitis horis, non quidem eadem moleftia ftipata. Sic reliquie
dyfenterix omnino tolerabiles erant, Ea adeo fymptomata ager
non valde curabat, nec amplius cogitare videbatur de abfolvenda
curatione. Jam autem cum ipfe vellem eum morbum ulterius
perfequi, veletiam curiofitatis gratia, ad fenem redivi 31. Jan,,
eumque in ftatu modo di&o inveni, fed cum pulfu paulo quam
antea debiliori & molliori, Adpetitus vigebat, fed poft paftum
vere flatulentia & fenfu alicujus morfùs in ventriculo adficie»
atur,
His confideratis putavi curationem. melius fuccefluram effe,
fi exanthemata tanquam morbum primarium depurantibus anti-
pia) 0 (E dì
pIoricis aggrederet, que fimulantifeptica atque roboranti vir-
tute pollercat. Triplici adeo huic indicationi fatisfa@urus,
fequentia prafcripfi: 2. Mifure acide unciam femifem (a):
fumat ager guttas trigiata ter de die, horis ante paftum, ex
cyatho decocti antipforici (2),
Sic quidem vires non psrum reftaurabantur, fed primis
diebus ab fu corum remediorum moleftiores potivs fa@e fiumnt
epiny@ides, ita ut etiam bis de no&° evafforarcutsr, majori
cum ardore & pruritu quam antea, exeitatis fimul toitsinofis
fedibus, qua extra cos inf.ltas jam nulla amplius redibant.
Cogitavi igitur de mutandis adhuc remediis: fed prius volui
experiri an non melius fuccederet di@a miftura minori dofi
fumta: quare 2?, Februarii agro fuafi, ut ejus liquoris tantum
quindecim guttas fumeret quavis vice.
Die 4°, Febr. iterum mitiora fa@a funt exanthemata.
Sic pergendo eorum pruritus quotidie fenfim deferbuit, emen-
dato fimul alvi ftatu,
Sed die 12%., cum per triduum remedia prorfus negle»
xiflet, redierunt cadem fymptomata, non valde tamen molefta,
Quo vifo, cum xger noîlet ultima remedia danvo fumere, in
mentem mihi venit tentare quid poffet lotio antipforica (c),
fubjun&o ufù infufi ex fpeciebus f&itentibus (4), & Salicaria
xquali pondere mixtis, addita ei infufo tertia vel quarta la@is
{a) Eam fic conficio: x. Aqua fontane uncias ivB, 2 Pi. 58. M.
(b) Formulam vide in Deledu citato p. 178.
(c) Defcripta invenitur ibidem p. 176.
(d) Ibid. p. 153. Formulam tamen compendii gratia hic addere lubet:
R. Herbat. Salicatie cum flotibus une. j. Malva & Millefolii cum
earum floribus; Florum Chamomille Rom., Papav. rhoead.
Rof. rubr., Verbafci, ana unc. f. Consc. M. S. infundantur carum
fpecierum pug. ij. cum aqua ferventis Îb j; cui fepe 3 vez
partem ladtis addi jubéo.
Tigbt io slo l( ga
parte: cum enim vix ullus "fotor in fedibus fupereftt &
parum terminofie effent, ratus fum id infufom ad reliquam
irritationem & inteftinorum laxitatem faG@urum effe fatis.
His igitur per oo dies adhibitis epiny@ides quidem fere
diffipate funt, poftquam primis diebus paulo acrius prurivif
fent: emendatio vero alvi non xque fpei mea refpondit,
cum potius foetor augeri videretur, etti tormina vix ulla fuper=
effent. Quare agro fuali ut ad mifturam acidam rediret,
cujus igitur ufum recepit 24%. Febr. fuperbibendo infufum
China - Chine, cujus uncias binas jufferam infundi cum libris
duabus aqua, non omiffa interim lotione antipforica, Sic pot
oo alios dies ab utroque incommodo tandem liberatum agrum
inveni eique valedixi,
Verum elapfis duabus feptimanis, cum de ejus fanitate
percontarer, audivi dyfenteriam redivife cum epiny@idibus,
fed 2egrum medela pertafum nihil amplius tentare. velle ad
malum levandum, quod tanquam immedicabile, & fatifcentis
nature fignum reputaret, Quapropter cum & mihi ea opinio
admodum verofimilis videretur, nolui fruftraneam curationem
ulterius urgere. Et revera poft fex alias hebdomades audivi,
dyfenteriam que per quatuordecim dies agrum cruciaverat
fummo cum fetore, fubito fponte fuppreffam fuiffe, retro-
greflis fimul epiny@idibus, & eodem tempore althma rediiffe ;
inde hydropem pe@us & reliquum corpus occupaffe, atque
. tandem pot alterum menfem a recidiva, xgrum fuffocatum
periiffe cum fignis gangraene in abdomine.
Verofimile mihi videtur, acrimoniam fcrophulofam in fene
inveteratam, caufam fuiffe pertinacie ejus morbi: nam poft
hominis fatum audivi totam ejus familiam ea labe plus vel
minus effe infeGam. Eadem acrimonia igitur in pe@ore afth.
matis caufa fuerit, in abdomine diarchoea & dyfenteria, &
in cute epinyCidum.
—_
pesa )O( pesa 143
Notatu vero mihi videtur dignum, eas epinyctides ali.
quatenus recedere a chara&ere generico Urifidis, ad quod tamen
genus pertinere videntur (a): veficule enim in noftro agro
non erant late, fed granis milii vix majores, Praterea non
folum crura & brachia occupabant, ut ait Cl. PLENCKIUS (5)
de Uritide, fed etiam reliquum corpus excepto capite, ut fupe-
rius dixi. Quare cum epiny@&ides quibus laboravit ifte ager non
mihi videantur feparari pofle ab Uritidis genere, inde feque-
retur expungi debere ex charaGere generico latitudinem vefi-
culartum, & addi debere, earum fedem non unice in artubus
effe.
(2) Vide CI. PLENCKII Dodrinam de morbis cutaneis Vienn. 1776. 8-
P. 54.
Tbeik C. Ps 55,
I
t———____—€n__——————_yrr——_—_r____ _T_ T—@<
Accurata Defcriptio peculiaris cujusdam fui generis affettus, quo
laborat (a. 1778.) vir quidam (a) agens annum atatis
vigefimum ottavums una cum Epicrifi,
4ut, MATTH. MEDERER,
Chir. Do&. & Prof. Friburg. Brisgov.
I,
D. hoc fenfim fenfimque in me exorto fane deplorando
ftatu morbofo accuratiorem defcriptionem fa@urus, omnino
neceffarium fore exiltimo, ut ad illas quoque circumftantias
(a) Ipfe nimirum Au&or anonymus hujus Defcriptionis, cujus barbaram
latinitatem aquus Lector egro Audtori condonare velit.
144 sf DO ( gia
redeam, quarum vel ipfemet adhuc ab infantili mea xtate
recordor, vel quas ex frequentioribus Matris enarrationibus
compertas habeo.
Ze
Fons & origo miferrimi affe@tus mei procul dubio jam a
fecundo vite mex anno, ut plane opinor, repetenda erit.
Nam tunc temporis accidit, ut Mater mea acuto quodam
pectoris morbo corriperetur.
Medicus ad reftituendam ejus fanitatem fuafit, ut ei prafens
copiofum corrupiumque lac per me quotidie ex uberibus fuge-
retur. Poft hanc fu@ionem, feepius a me iteratam, convaluit
quidem Mater, fed poft dimidium circiter annum, tali confli-
@atus fum morbo, quem Medicus tunc vocatus neque nominare
neque curare poterat. Per triginta integros dies inter conti.
nuos ejulatus ob dolores totius corporis enormes detinebar
le&o; copiofa medicamenta vi ingefta, unicum mihi alimen-
tum erant. Remiffis tandem doloribus, cum jam fceleto haud
abfimilis effem, offam, quam forte comedi cernebam, petiiz
ex quo tempore appetitus in dies magis magisque augeri, cora
pusque denuo impinguefcere coepit.
3.
Verum hic primum infelix fatum fefe manifeftat, quod
in hac morbi hifteria pracipue adnotari meretur: ab ipfo
illo tempore, ubi prima vice alimenta rurfus affumfi, vehe.
menti tuffi vexabar, fub cujus infultu incredibilem fpuma
mucique copiam ejicere coatus fui; quo fa@o iterum bene
me habui, i
4;
Hoc malum increvit crefcentibus annis; fordes in corpore
meo
Sla) 0 ( 145
meo exco@e, rurfiumque per expeAorationem ex eodem expulfe,
polt leve temporis fpatium in denfam flavam. materiem immuta.
bautur, unde diu communis erat opinio, hoc malum a vitio
pulmonum , vel alio quodum pectoris morbo exortum fuiffe,
teo
$.
Multa, que memorie non amplius adheerent, nec non tres
quatuorve morbos, quos in pueritia mea fultinendos habui,
hic pertramieo; & nunc in enarranda hac Hi@toria proficifcor
ab.anno xtatis mea decimo quatto. \
4 6.
; In hoc eque ac fequenti anno qualibet vice gravi morbo
conflictabar, qui juxta omnia figna externa morbo acuto pro-
xime accedebat, Medici illum reipfa qua talem pertra&abant,
fecarunt mihi venam, de reftituenda fanitate femper hare-
bant dubii. Poftquam vero calor internus difpatuit, delirium
ceflavit, fponte folvebatur malum copiofa & per plures fepti=
manas durante ejecione materia purulenta, tum appetitus quo»
que ciborum folito major erat.
7.
Hucusque malum hoc, exceptis fupra di@is morbis, fatis
etat tolerabile; habebam quidem jam 14° & rst° xtatis
anno hanc moleftiam, ut fcpius intra diem tuflire, & integra
frufta materia purulenta, fed fumma cum facilitate, exfereare
. acogerer. Caterum bene valebam ; vividiffimus faciei color,
& incrementum totius corporis atatem fuperans, me faniflfimum
Juvenem mentiebantur,
8 |
Jam vero alterum & adhucdum perdurans trifte fatum me
excruciare incipit,
AA
d
146 ||| HESa)0( Ga
Anno nimirum atatis meg 16°° malum increfcere, &
longe gravioribus fymptomatibus incedere, ac inauditis effe@i-
bus malis me vexare coepit. Foeda ifthec frpius jam memo-
rata materies indies multo majori copia colle@a me ad enor-
mem exfcreationem proritavit. Miferum hunc ftatum, quo
tempore furre&ionis e leto detinebar, fatis deferibere vix queo.
Tuffis & copiofa materia cjedtio jam primo ab excitatione e
fomno momento incipiebant; Id mihi neceflario horrorem,
faporem oris naufeofum creare, fordumque in adftantes odo«
rem fpargere debuit.
Licet hac modo di&a ratione incredibilem puris. copiam
exfcrearem, tamen foeda ifthac materies intra breve tempus
adeo iterum fe accumulabat, ut circa decimam undecimamve
horam matutinam etiamnum mediante interrupto anhelitu ean-
dem ex ore naribusque rivatim emittere cogerer.
9. i
Hoc fa&o vehementiffimi dolores in capite, dorfo, pra-
cipue vero in pectore frevire cocperunt. Elapfa integra hora
per hanc violentam concuffionem orta exxftuatio difparuit »
ceffarunt dolores, tum bene iterum valebam ita quidem, acfi
nil mali preegreffum fuifflet, Prandium affumebam appetitu
optimo: tempore pomeridiano exfcreatio. hac longe facilior
parciorque erat quam mane,
IO.
In hac mifera rerum fucceffione per duos tresve annos
fine interruptione vivendum mihi erat, quin vel femel tantum
meliorem me perfentifcerem, fed malum potius continuo
pejus evafit.
II.
Hic quoque commemotare debeo, quod ab anno atatis
pesa DO (EG 147
mez 16°9 frequentius haemoptoén paffus fim, a qua adhuc
majorem dolorem percepi, quam ab ejectione puris; quamdiu
vero hic paroxysmus perdurabat, tamdiu ab exfcreatione puris
immunis eram.
12,
Quod ab homine quodam intra paucos dies aliquot men-
fure fluidi congrumatique fanguinis excerni poffint, nemo certe
mihi perfuaderet, nifi propria triltis experientia id me edo-
cuiffet. Enatos inde frevientes dolores, quibus pe@tus meum
excruciabatur, nullus hominum fibi reprafentare poflet. Hi
dolores, hxc haemoptoé, frepe intra oo ad fummum quatuor-
decim dies terminabantur, fub quorum finem pus fanguine
commixtum prodibat; tum in priftinuam ftatum brevi refti.
tutus, per longum tempus ab hamoptoé iterum liber eram.
13,
Ex omnibus hisce miris fymptomatibus nec ego nec alius
quisquam colligere poterat, qualis hic morbus fit, multo minus
quomodo curari pofiit.. Varii Medici, quos confului, quique
innumeram medicamentorum copiam mihi praferipferunt, hunc
pro morbo pe@oris habebant: & cum ipfe talem arbitrarer,
per quinque integras feptimanas illam jam ante decem annos
in Gallia adeo divulgatam curam, ftabuli nempe vaccini inha-
ag fumma hyeme adhibui, fed absque ullo falutari
eftectu,
I4
Cum itaque omnia prorfus frutraneaseffent, & cum diata
etiam accuratiffima malum ne minimum quidem emendaret,
pertefus plane nulla amplius adhibui remedia, fimulque feci
periculum nullam omnino obfervandi diatam, quarte copiofius
haufi fumum tabaci, ufus fum potu vini, cerevifie, Coffee,
T2
a da |
immo & fpiritus vini; quinetiam protraius faltavi germanice (0),
verum nec inde quidquam falubris. lucrari. potui, nifi. quod
exhbilaratione animi & frequentiori corporis motu malum fal-
tem tolerabilius redderem. Hic fnotandum, me aliis. vitiis
partium corporis internarum nurguam laborare, nec laboraffe
unquam. Unice infaulta illa materici regeneratio & ejusdem
affuxus continuus impedit me faniffimum efle hominem,
15.
In hoc morbofo ftatu ita conftitutus tandem obfervavi:
quod fi intra diem faepius, prafertim vefpertino tempore;
voluntarie procurata tuffi, omne pus, quo fola hac fortiori
corporis concuflione liberari poteram, ejicere intenderem,
quod inquam per totam nodtem opiime requiefcere potuerim,
fimulque poft excitationem e fomno admodum bene refeGum
me fentirem. i
16»
Vehementiores motus, uti faltus, equitatio, hunc bonum
effeQum preaftiterunt, ut pus attenuaretur magis, fiuidiusque
redderetur, confequenter multo facilius citiusque illud excer-
nere poffem. Hac ratione malum meum minus grave mihi
contigits & cum materiam hanc non amplius tanta quantitate
‘ accumulari paterer, fed per freguentiorem fpontaneam tuilim
eandem excernere conarer, exulabant ex 0 tempore moleftia
matutine una cum omnibus aliàs communiter fecutis in pe-
Ctore, capite, artubusque doloribus,
tea
17.
. » . ‘ ui \ U . . .
Ultimus & notatu digniffimus morbus accidit mihi anno
———_———_—É_E_.____S<
‘(a) Danfes alemandes, fine dubio?
e DAG 1 149
eetatis rgvo & quidem fequentem in modum: Eodem illo
tempore a fupra deferipta hamoptoé denuo obruebar, hic
inconfiderantius in loco quodam frigido quatuor menfuras mera.
cioris cerevifia. pot meridiem hauli, infuper, malo jam per
hunc exccilum multum exafperato, fequenti | quoque die diu-
tius germanicis faltibus indulli ; quo faqo vehementiflimam &
ad plures dies perdurantem hamoproén contraxi, ita quidem,
ut Sepe intra dimidiam horam vas magnum partim fluido
partim congrumato. fanguine adîmplerem. Ilud infortunium
intra paucos dies adeo increvit, ut proftratis omnibus tandem
viribus in le&o decumbens inter acerbiffimos pectoris artuum-
que dolores, qui nec per momentum me quiefcere finebant,
jamjam mihi moriendum effe autumarem. Medicamenta lenien.
tia cujuscunque etiam generis incaffum tentata funt; Malum
omnem medelam refpuens proprio marte defievire voluit,
"8 RI
Tandem incredibili copia fanguinis eje@a, defe@isque fene
fim ad tuffiendum viribus, tota pars thoracis finiftra, quousque
ad fcrobiculum cordis colte fe extendebant, exterius intumef-
cere cocpit.. Latus thoracis dextrum fanum permanfit totum.
Is tumor poft breve tempus ultra quatuor pollices.in altitudi.
nem. & quatuor: palmos in latitudinem’ icreviti, .mibhique fua
duvitie & inde emata tenfione, prafertim inter tufliendum ac
refpitandum, continuos dolores ‘creavit, Da k
19,
di
Nunc tandem convi&tus eram, uti facile patet, fedem
hujus mali in thorace Gailtro herere, ibidemque fieri colle.
Gionem hujus quotidie; exsernenda materie. Quomodo autem,
aut qua ratione ilthec colletio fiat, & affluxus continuo per-
gat, determinare neutiquam valeo,
. CI
159 aa)
20.
Tandem ‘modo defcriptum tumotem, a quo hucufque
femper immunis fui, difcuffi fequenti modo: nimirum per
plures' dies ad leniendum vehementem dolorem nihil quam
calefaGa pulvinaria tumori applicavi, quibus denique tumor
antea frigidus & quali lapideus emolliri corpit; poftmodum
cum fpontanea quadam vi tuffirem, corruptam denfamque ma-
teriam exfcreare potui, quacum idem foctidus odor, uti in
tufli fanguinea, prodiit,
21.
Tali violenter procurata tuffi non tantum ingens levamen
percepi, fed & fub qualibet exfcreatione tumor detumefcere
vifus eft. Hac ratione is tumor, qui omnibus fere Medicis
zenigma erat, poftquam omnis ex eo evacuata eft materies,
fponte tandem difparuit. Interim appetitus rurfus augebatur,
fimulque vires vita refurgere coeperunt. Exfcreatio vero ma-
teri denuo exco@x nunquam parcior, nec levior fuit, ac
in ipfo reconvalefcentia initio fuerat. Hoc tamen verum el,
quod is morbi ftatus paulo pot priftinum fuum curfum eun-
demque vigorem recuperaverit, & ad hunc ufque diem eodem
quogue tenore indefinenter pergat. Ex eo autem tempore ab
omni alio morbo immunis fui, ac prafertim fupra memoratam
haemoptoén, per decem integros annos, vix ter aut quater fed
leviffime tantum expertus fum.
22.
Optimum & forte unicum, quod in hoc tamdiu jam
durante morbo mutatum fenfi, elt id, quod circa quotidianam
hanc vehementiffimam tuffim purulentam dolores illos enor-
mess qui ante tam ingenti ferocitate pe@us meum, totumque
corpus excruciabant, nec patiar amplius nec fentiam.
panna —
ti
sea )O( ssa I$i
23,
Ma'um hoc tolerabilius reddo, fi uti fupra jam notavi,
non exfpectem, donec citra voluntatem pus excerneré cogar,
fed fiepius per diem mediante. voluntaria tuffi id ejicere adla-
borem. Quod tali modo illud malum tolerabilius mihi con-
tingat, certe nemini perfuaderem, & tamen res ita fe habet;
Id ‘abunde comprobabit deferiptio, quam nunc de conftitutione
proprii corporis, & de vivendi ordine, quem per aliquot an-
nos jam obfervavi, paucis adnotare. volo.
» 24,
Somnus meus cateroquin fanus & reficiens eft, eumque
communiter per feptem o&ove horas, quin vel femel evigilem,
‘protrahere poffum, modo, antequam cubitum eam, a pre-
fente in corpore pure voluntarie procurata tuffi me liberare
potuerim, fecus enim ob tuffim citra voluntatem meam ex.
citatam, & ob exfcreationem puris continuam, fomnum minus
quietum haberem. Mane dum furgo, modo plus modo minus
fanus ac hilaris fum; fed juxta has circumftantias magis mi.
nusve ad tuffiendum brevi exftimulor, prout nempe varia ma-
teri copia interim fe accumulavitt Jentaculum affumo appe-
titu optimo, hoc afflumpto ad negotia perficienda me confero;
Circa nonam aut decimam horam prima vice colleG@um denuo
pus mediante voluntaria tuffi & anhelitu ejicere conor, elapfa
dein hora idem bis fepe ante prandium adhuc repeto. Pran-
dium affumo non tantum faniffimo appetitu, fed & praterea
portionem ciborum fatis notabilem manducare foleo, Mox poft
finitum prandium jam denuo tantum puris voluntaria tuffi ex-
fereo, quantum exfereando par fum. Hic quoque notandum,
me per iftos anhelitus, & vehementes has corporis concuffio-
nes nec minimum cibi aut potus aflumpti ejicere debere, modo
non nimium affumpferim. Hoc fado, maxima ex parte a for-
dibus liberatus fum; interim tamen continua irritatione fau-
cium ad tuffiendum adhuc fimulor, ubi tum fiuftula tantum
152 smsg VO(
puris exfereo. Vefpere fedulo cavendum ‘mihi ell; ne pet
repetitum anlielitum & tuflim omnes poffibiles fordes excer.
nendi oblivifcar, fecus enim per no&tem quiefcere non pofa
fem, & exfcreatio in fequentem diem redderetur difficilior,
qua aliàs facilior foret.
Sub vefperam raro cono ; attamen communiter cum
frufto. panis duas trefve we1furas (? ) hujus illiusve fpeciei cere-
vifia potare foleo, licet munquam notabilem fitim experiar,
Si jam per diem a fordibus me liberavi, tam in dextrum
quam in finiltrum latus incumbens dormire poffium; purga-
tione vero non fufficienti faQa , in finitrum latus incumbere
nequeo, quin ad continuam tuffim exciter. Id quoque’ adhuc
notare debeo: nempe haud longo abhinc tempore obfervavi,
quod, fi decumbens in leto mediam corporis partem elevem,
femper flu@uationem & murmur in cavitate thoracis &ini&tra
percipiam, non aliter ac fi vefica aqua plena coritineretur,
movereturque ; . jJuxta. varium hujus flu@Quationis modum poftero
die. exfereationem magis minusve fortem experior. Praterea
quoque memorare oportet, excrementa, que unicuique homi.
ni funt naturalia, indies ordinate a me fecedere, nec mi.
nus etiam ordinarium phlegma feu mucum per os &. nares
excerni copiofilfime, i
2f.
x x n
: A feptem abhinc annis continuò vehementes admodum in-
fultus hemorrhoidam fuftinendos habeo; Id vero immoderato
vivendi generi, uti abufui faturatiffimi potus Coffea, nimio |
hauftui cerevifie & vini meracioris, demum affidua fumigationi
tabaci unice adferibendum cenfeo. Dubitandum tamen foret,
an non forte ceffatio olim prafentis -haemoptoés, de qua jam
per quatuor annos nil amplius fenfi, etiam tanquam caufa ha-
“rum hamorrhoidum accufari pofflet. Hoc quidem verum ell,
quod ftatim: polt vitium circa potum commiffum prima figna
illarum.
\
gica (0) di t53
illarum fefe manifeftarint: nam mox fequenti mane inteftinum
‘ reGum valde tumidum & prolapfum percipiebam; cum vero
nihilominus priftinum potum continuaffem, fuccedebant he-
morrhoides fluentes cum ingenti ardore inteftini re&ti.
26.
Hoc malum poftmodum adeo increvit, ut frepius ter qua-
ter de die ob tumorem doloremque inteftini nec ambulare,
nec federe, nec dormire pofflem, & fi fanguis fluere coepit, fx-
pius per aliquot horas guttatim fluxit. Malum hoc jam per
biennium ingentes calamitates mihi attulit, & adhucdum affert;
quotiescunque intra diem alvum ponere foleo, inteftinum re&um
prolabitur tumidum, tamdiuque humorem album excernit, donec
poft quadrantem vel femihoram iterum fe retrahat; hanc ob
Ti jam fepius hirudines applicavi, ‘fed absque ullo profpero
eflectu.
27,
VenxfeQiones jam per tres annos non amplius inftitui,
Sanguis poft quamlibet venaefe&ionem emiffus, tenax, multa
pituita & materie commixtus erat; quicunque illum afpiciebat
malam ei notam tribuit; peffima autem indolis idem erat circa
annum &tatis mea 17mum & 18vum, quippe tum omnino
nullam habebat confiftentiam.
28.
Confueta alias purgantia jam a longo tempore a me exu-
lant, cum parum progeflent,-& poftero die femper mihi alvum
occluderent, È
154 ses )O( de
29.
Emetica fimiliter nihil boni praftiterunt, nam per heec
nil nili aqua expuifa elt.
30.
Variolis jam vndecimo atatis anno deftin&us fum fed pauciffi-
mis. Ab illo tempore & etiamnum feepius partes oris exter-
ne in puftulas prorumpunt, qua intra paucos dies denuo ex-
ficcantur & decidunt. Vulnera que mihi ope cultri infigun-
tur, absque deligatione fponte fanantur.
È 3I.
Thoracem habeo latum, ita & reliqua membra omnia
perfe@a funt. Refpirationem omnium optimam ac durabiliffi-
mam habeo, etenim cum quolibet certatim currere, faltare,
ac montes afcendere pofflum. Notandum vero quod antea
pectus a pure liberare debeam.
32 ,
Ò
Colorem faciei, modo dixtam obfervem, refero optimum
faniffimumque; labia funt rubra; toto corpore, quod nec
obefum nec macilentum, robuftus ac fanus fum; paucis,
omnia membra, qua etiam prafente hoc affe@u, nihilominus
fuum incrementum fumunt, fimiliter fortia ac robufta habeo;
hinc ad omnia perficienda negotia ®que capax fum ac faniffi.
mus quisque. Ventriculum habeo optimum, cujuscunque gene-
ris cibos & potus*ita bene ferentem, ut nec minimum mo-
leftie inde percipiam; unice excipio cibos pingues & vina
recentia, nam hac mihi fodam excitant.
sign
secss DO 155
33.
Ingrata gelida tempeftas & inde exoriens catarrhus xque
in me fuas vires exerit, ficuti id praftat tempeftas huic con-
traria. Tempeftate frigida admodum gravatum me fentio,
nam tum pus denfius ac tenacius redditum, copiofo muco &
phlegmate commixtum, majorem requirit vim ut eliminetur è
corpore; anhelitus & tuffis tunc femper continuat, & vis
que ad liberandum pectus requiritur tanta, ut mihi lacrymas
ex oculis proritet. E contra vero tempeftate ferena materies
magis attenuata & fluida reddita, a me facillime excerni poteft;
nam hxc materies tunc è cavitate thoracis finiltra fponte afcen-
dit in fauces, fi dein corpus parum infle@am, procurata vo-
luntaria tuffi, materies inftar aqua rivatim effluit; fic neque
ante neque polt evacuationem vel minimam mutationem, vel
dolorem, nec etiam leviffimum tantum fuffocationis metum
perfentifco, fed potius in pectore me levatum fentio, In hac
vero actione prima & maxima pars materi® in fauces jam de-
lata facilius prodit quam illud pus, quod demum ex imo tho-
racis finiftri cavo per tuffim fruftatim exfereari debet.. Penitus
ab omni materia liberatus nunquam fum, & licet fepius per
aliquot horas a tuffi immunis fim, id folum tune fit, quando
ab interna quadam vellicatione ad tuffiendum non cogor. Ma.
teries nihilominus tamen prafens et, nam quolibet minuto
temporis pro lubitu fruftulum puris exfcreare poffum. Omne
illud pus quod quafi rivatim ejicio, per dimidium diem reti-
nere queo; mam unice ab arbitrio meo pendet, quando aut
quoties illud pus juxta di&um modum excernere velim,
34.
Hc jam fxpius memorata materies magis flava quam
viridefcens et, & partim tenuis inftar pultis infantum, par-
tim admodum denfa tenaxque apparet. Canes & mufce avide
illam devorant. Quantitas puris, quam fingulis diebus excerno,
non femper eft eadem; fiepe autem intra diem tria quatuorve
U 2
Dr SE) 0 (ee
vafcula Coffeana illa adimplentur, Materies hac purulenta re-
center ex ore ejea nullum odorem habet, Hicet, non a me
ipfo quidem, fed ab adftantibus ingens foetor ex ore meo per-.
cipiaturs fi vero pus per viginti quatuor horas fibi relinqua-
tur, tunc in viridefcentem lympham cum odore foetidiffimo
refolvitur.
3$-
Teatum hoc malum juxta meam opinionem novam excre-
menti indolem participat, cujus exitus 2eque infolitus ac ex-
crementum ipfum habetur, Id omnino certum ef, quod hicce
affe@us morbofus, qui me jam perftepe vitae pertafum reddi-
dit, in fuo genere aliquid plane extraordinarii fi Verè affir
mare poffum, me nec egrum, nec vero etiam integre fanum
effe; & cum omnibus his circumftantiis abfque propiori
periculo mortis diu adhuc fupervivere cogito, Unusquisque
me afpiciens fanum robuftumque virum me judicabit, quod
& proprii fenfus interni me convincunt. Verum quin etiam
omnes proprietates optime fanitatis habeam, nil impedit, nifi
quod affluxus & infaufta illa puris ac materia purulenta rege.
neratio fuffocari tollique non poflit.
36.
Equidem nefcio, an non malum hoc tam altas jam egerit
radices, ut eradicari amplius nequeat, aut an non jam alteram in
me induerit naturam, malumque nunc neceflariam fit. Nam
hoc certum eft, quod per totum vite mex curfum a cujuscunque
etiam generis adhibiris remediis nec minimum levaminis per-
Cipere potuerim, Verum cum morbus generaliter tantum pro
morbo pectoris haberetur, neceflario incaute & male pertractari
debuit, quia nec ego nec Medici illo tempore hunc morbi
ftatum cognoveramus talem, qualem nunc defcribo.
è rs one
x
}
x
p
rÎ2 rss deà
La
sca )O( E 157
37,
Jam abhinc decem integri elapfi funt anni, quod nulla
amplius medicamenta adhibuerim. Interim tamen ego vix mihi
perfuadere poflum quod in univerfa Medicina non etiam extet
remedium aliquod, quo mediante fanari poffit talis homo,
qui nulla partis cujusdam interne vel alterius vitii curatione
indiget. Neminem novi cum cujus corpore aut conftitu-
tione meam commutare placeret, modo inexhaurienda illa
puris ac materia fcaturigo in me -non exifteret. Remedium
tale, quod me ab illa liberare poffet, ftupenda certe virtute
preditum effe deberet, fi ,nimirum malum radicitus exftirpare -
deltruereque vellet.
PP VITTI
+38;
O quam optandum effet, ut natura alias tam benigna tale
produxiffet remedium, quam lubens omnia, quae poffideo, pro
illo immolarem' quinimo & tum jam felicifimum me judica-
q J
rem, fi mihi malum tantumodo tolerabilius reddi poffet.
Duplici autem ratione id- fieri poffe exiltimo: dum vi.
delicet ingens hxc quantitas quotidie excernendi puris vel
in tantum comminueretur, ut folummodo tertia vel quarta
ejusdem pars mihi excernenda effet.
Alterum leniens remedium foret, fi pus prafens continuo
tenue ac fluidum confervaretur, ut exfcreatio facilior commo=
diorque mihi contingeret,
39»
Si forte oriretur quaftio, unde hac tanta in copia quoti-
die excernenda ac continuo regenerata materies formetur, non
aliam rationem affignare poffem, quam quod illa pro parte alimen-
tis, quae i que, ac faniffimo homini, neceffaria funt,
158 gia DO ( ga
originem debeat; nam humores mei alioqui nutricii vix adeo
corrupti effe poffunt, ut tantum puris inde enafci queat;
quomodo enim contingere poffet, ut tam robuftus vegetusque
viverem, ac omnes qualitates fani hominis haberem? qui pofîet
fieri, ut in tali per tot jam annos durante ftatu merbofo con.
ftitutus corporis viriumque incrementum caperem? & qua
ratione fieri potuiffet, ut enormes illos quos commifi exceflus,
qui jam plurimis etiam fanis mortem attulerunt, absque peculiari
fanitatis ja@ura perfèrrem ?
40.
Hisce meis conjecturis quaftiones adhuc aliquas fubjungo;
quas perfpicaci Cel. Medicorum judicio folvendas relinquo.
' e at) .
Imo: extatne tale Exemplum quod hominum aliquis morbum
meo fimilem habuerit? \
2do: qualis hujus morbi denominatio ? cum nec morbus petto-
- ris, nec Apoftema, fed juxta meam opinionem nil aliud , quam
faccus in thorace finiftro fuerit, qui indefinenter materiam ex
coquit, eandemqgne per fauces rurfum ejicit,
3tio: unde hoc pus in tanta quantitate generatur? an
non radix & primaria mali caufa mediante peculiari curandi
methodo tolli, aut faltem imminuvi, & fic malum tolerabilius
reddi poflet ?
4to: an & quenam medicina in hoc malum operari valet,
cum exigente natura quotidie bonam portionem cibi. & potus
affumere debeam ?
sto: an non certi quidam cibi aut potus dantur, qui in
materiam excoqui & immutari non finunt:?
i) 0 #2 159
6to denique: anmateries, tuffis & anhelitus loco, non alia
ratione debito tempore evacuari poffet ?
In quovis vero cafu omnes circumftantia bene confideran-
de forent, me remedia pejora evadant, quam eft ipfum ma.
lumy «Eger,
Pres CRISIS
Quis crederet, hanc morbi hiftoriam a viro artis medica
omnino experte defcriptam elle? omnia tam clara tamque
ditin&e funt adnotata, ut mirum fane, quod, tot inter Me-
dicos, quos confuluit /Eger, ne unus quidem morbi ftatum
cognofcere potuerit,
Optime Au@or ager idem hiftoriam a primis a nativitate
temporibus orditur: nam omnibus innotefcit, ideo repetere
id fupervacaneum foret, quam neceffaria ad accuratam morbi
cognitionem fit quoque Anamnefis; fen cognitio praterito»
rum. (N, 1,)
Recte Patiens mali originem jam in primis fux exiftentia
annis quarendam effe judicavit. Morbus quem in 24° fux
atatis anno inepto fui Medici juffu (n. 2.) ex maternis ube-
ribus fibi contraxit, haud dubie Peripneumonia erat, que vomi.
cam in pulmone formavit. Hac bona fortuna elapfis triginta
diebus po& primum affumptum cibum (n, 2.) in bronchia
rupta eft, quod illud tempus hicque ftatus evincunt, magis
autem confirmant fequele, nimirum pragreffa vehementi tuffi
fubfecuta excretio incredibilis copia fpumofi puris, ac fecuta
dein mali emendatio. (n. 3.) Si tum rupta vomica mundata
ulcusque confolidatum fuiffet, morbus hic certe in reliquum
vite tempus nullum aut levem tantummodo influxum habere
potuiffet; Cum vero ex quacunque demum ratione id fa@um
non fit, fed cum crefcentibus annis fimul increviffet copia
excretorum, bene judicabatur vitiumin pulmonibus effe; (0, 4.)
160 ga DO ( pia
Cur vero nemo quoque cognoverit, etiam fioc vitium ab ante
fuppurata peripneumonia remanfife, ego vix poffum capere,
cum tamen res adeo manifefte pateret, |
Hoc ergo malum omnibus reliquis fubfequentibus funda=
mento erat, Morbi annis 141° & 15°° vita enati, procul dubio
nove pulmonum inflammationes erant, quae qualibet vice fup-
puratione terminabantur, (n. 6.) pus in priltinam fe tum
effundebat vomicam, è qua mediante tuffi facile, imo etiam
fruftatim, exfcreabatur. Id ipfum, quod nempe pus fit excre-
tum nonautemin maffam humorum fufceptum, caufa erat, quod
ZEger polt quemlibet morbum bene iterum fe habuerit, ac cor-
poris incrementum roburque acquifiverit. (n. 7. )
Per has repetitas fuppurationes faccum formari neceffe
erat, qui magnam puris copiam fufcipere poterat; tam ea
copia que per no&em colligebatur, quam corruptela ejusdem,
qua illo tempore eo citius fiebat, quo aéri liberior acceflus
dabatur, mane & circa meridiem ad tuffiendum & exfcrean=
dum neceffario ftimulare debebant. (n, g.)
Valida tuffis refluxum fanguinis è capite impediebat,
eundemque in pulmonibus accumulabat, hinc dolores illi fupra
(n. 9.) defcripti in pectore, capite, calorque per tempus
vexare debebant.
Ja@ura humoris nutricii, qui ad generandum pus impen-
debatur, famem follicitavit (n. 9.).
Cumque poft affumptum prandium humorum verfus dige-
ftionis intrumenta affluxus augereturs neceffario materies ad
generandum pus deficere debuit; confequenter exfcreatio poft
meridiem quoque minor erat. (n, 9.)
Nec mirum eft, quod Patiens frequenter hamoptoén fit
paflus, (n. 11.) nam per vehementem tulffim in pulmonibus
ulcerofis
ata ) 0 ( Pa I6t
.° wlcerofis facillime vafa disrumpi potuerunt, aut pus in vomica
colleGum & acre redditum vala arrodere, fanguis efHuens in
vomicam depluere, coagulari, & ita partim fluidus partim
congrumatus excerni potuit, :
»
Ingens copia excreti fanguinis inferebat inopiam humo-
rum ad pus procreandum neceffariorum, quare nullum pus
excoquebatur, confequenter, quamdiu hamoptoè continuabat,
nullum quoque excerni poterat, (n. II.)
Maxime autem admirandum elt, quod tot diver Medici,
quos ger confuluit, ex his omnibus fignis morbum non
cognoverint, nihilominus tamen enormem remediorum farra-
ginem prafcripferint. (n. 13.) Quod is morbus pe@toris
fuerit, re@e divinarunts verum an unicùs duntaxat morbus
poflibilis in pectore? ;
Inhabitatio ftabuli vaccarum (n, 13.) in phthificis boni
quid preftare valet, nam notum eft, tales in aére gravi melius
poffe refpirare, quam in agre levi; fed Patiens non laborabat
phthifi, idcirco nec levamen inde percipere potuit,
In his circumftantiis Eger optime fecit, quod non amplius
adhibuerit medicamenta, contra vero imprudenter quoque egit,
quod nullam obfervaverit dixtam. (n. 14) Intemperantia po-
tuum fpirituoforum, & immoderata corporis concuffio per fal«
tus vehementiores facillime eum è medio tollere potuifent, &
peremiffent certo, ni ceterum tam firma fanitate preditus fuiffet;
‘moderatus vini ufus, moderata equitatio, tam animo quam
corpori illius longe plus profuiffent,
Xx
162 gesg )O( pe
Obfervatio, (n, 15.) quam fecit Eger, dum nimirum
intra diem pracipue circa vefperas per voluntariam tuffim a
majori puris copia fe liberet, ac inde per integram fubfequen-
tem noctem tranguillus dormire poffit rationi admodum con-
fentanea mihi videtur; nam puris duntaxat pondus, ejusdem»
que per moram temporis contraQa acrimonia ad tufliendum
ftimulat, qui tuffis dein fomnum interrumpit; fi ergo hac
voluntarie circa vefperas excitetur & accumulata materies eva-
cuetur, meceffario quietus reficiensque fomnus fequi deber.
Etiam hoc certum ef, quod faltationes, equitationesque
( n. 16,) pus attenuent ac faciliorem exfcreationem efficiant,
Levamen ipfius miferix unice ergo fuis hisce obfervationi»
bus debetur; optandum effet, ut & Medici plus ftuderent
illis.
Illa decimo otavo. atatis anno fuperveniens hamoptoè
enimvero notatu erat digniffima (n. 17.), cujus caufe tam
vehementes erant, ut pro miraculo quafi haberi potuerit, quod
Fger denuo evaferit; per. plures dies continuos faepe fpatio
dimidia hora vas integrum excreto fanguine adimplere, profeto
haud leviter vires frangere debuit; fanguis reli@us ftagnans,
putrefcens, neceffario debuit irritare, dolores excitare, inflam-
mare; Ila, poft feepius jam enatas peripneumonias pleura
certo accretoram pulmonum infammatio, fane in ipfam pleuram
eidemque fuperincumbentem funicam cellulofam fe extendebat,
unde is tumor, quem /ger ( n, 18.) defcribit, Durities, ten=
fio, & continuus inter infpirandum dolor, hanc opinionem con-
firmant, modus vero, quo tumor is difparuit, plane rem con-
VinCIt,
afza ) o (23 163
Frigiditas tumoris de qua Eger ( n. 20. ) mentionem facit,
non contradicit, nam infammatio è profundo afcendens cutem
nondum attingebat, attigiffet autem, fiviamillam, quam natura
provida monftravit, fecuta fuiffet.
Aft id concipere minime queo, quomodo illud Medicis
enigma effe potuerit (n. 21.), prafente continua exfereatione
purulenta, fepius repetita hamoptoé, fubfequente peripneu-
monia, tandem fubito apparente duro, tenfo, dolente tumore
exterius in pectore; quid manifeltius, quid optatius poffet
contingere, quam tale quid? erat conamen nature enato puri
viam, & quidem viam longe aptiorem quam per afperam arte-
riam, monftrandi; fi ars eandem adjuviffet, idelt, G relaxantia,
emollientia, imo & macerantia cataplasmata fuiffent applicata,
mediantibus his refiltentia, qua a cute & partibus mufculofis
ponebatur, fublata effet, & fic vomica extrorfum rupta foret,
aut faltem indicaffet locum ubi aperiri ea pateretur; per quam
dein aperturam pus non tantum liberius potuiffet effluere, fed
& arti facilior mundificantium, confolidantiumque remediorum
acceffus patuiffet. Cum vero omnia hxc negle&a fint, omnino
neceffe erat, ut is tandem emollitus pureque impletus tumor
introrfum in priltinam vomicam rumperetur, ac pus illuc eflu-
fum per difficillimam afpera arteria viam excerneretur; nova
corrupta ac foetide cujusdam materia excretio, fubfecutum leva.
men, & plenaria tumoris evanefcentia, nullum de hac re relin-
quunt dubium. |
Si tale quid Medicis difficulter folvendum venit, Superi!
quomodo millena alia longe intricatiora videri debent illis! Eftne
peflibile, quod tales viti falva confcientia fe Medicos nominare
non erubefcant ?
X 2
164 st) 0 (#2
Poft hac a natura fruftra tentata molimina, per que me-
diante meliori prudentiorique curandi methodo forte perfe@a
‘ fanatio obtineri potuiffet, cunda priltinum denuo recuperabant
ftatum; quodque /Eger hucusque nullo alio morbo, & per ali=
quot tantum vices leviffima hamoptoé confli&atus fit, unice
ejus bona corporis conftitutioni, melioris dieta obfervationi ,
& voluntaria exfcreationi puris adfcribendum et. (n. 21. 23.)
Defcriptio, quam /Eger de hac «que ac illa (n. 24. &
feg. ) facit, admodum diltin&a et: & id pracipue mirum,
quod de conftitutione proprii corporis adnotavit : defcriptio-
nem hanc repetere, ac feorfim laudare admirarique, tam parum
fcopo meo confentaneum et, quam effet, conje@uras ac vota
Zgri partitim dividere, negare vel affirmare,
Refponfio ad queftiones fub finem hiftori pofitas abunde
fatisfaciet, Quare
ad imam Quxftionem: Exzatne tale exemplum quod homi-
num aliquis morbum meo fimilem babuerit? fic È
Refpondeo: fi otium & occafio. permitteret, in Anna-
libus Medicorum, in quibus cafus rariores adnotarunt, forte
legenda effent exempla, quae huic morbo, fi non in inte»
grum, faltem quoad potiorem partem, forent fimilia; ob de-
fe@um temporis & ad id neceffaria Bibliotheca unicum refe-
ram cafum, quem ex ore CÌ. P. Anat. Gebhard notum habeo.
Rufticus quidam in vicino pago ante quinque annos confulebat dic-
tum CI. P. ob ulcus prope fternum, ‘è quo prodibat aér una
cum efHuente pure; CI. P. invenit, quod & extrorfum verfus & in-
trorfum in bronchia rupta (it vomica, qua ex pragrefla peripneu-
monia oriebatur ; Aér inter refpirandum fibilabat, pus cete-
ssa) O (ES 165
ram bonum;, & rufticus citra hunc affeGum fanus erat. Si
ergo is tumor, de quo nofter Eger memorat, fponte ruptus,
aut arte apertus fuiffet, hicce cafus illi ruftici prorfus fimilis
foret. i
Ad Quel, 24m: qualis hujus morbi denominatio ® Curi nec
morbus peîtoris, nec Apoffema, fed juxta meam opinionem nil aliud
quam faccus in thorace finifro fuerit, qui indefinenter materiam exco»
quit, eandemque per fauces rurfum ejicit ?
Refp. Nutc effe vomicam pulmonis finiftri, que quon-
dam in bronchia rupta nunc callofa & fiftulofa fata et, feu
et fiftula pulmonis in bronchia aperta; ita ipfe Zger bene
definivit morbum, nominando illum faccum id ef vomicam
thoracis finiftri, que vomica indefinenter pus excoquat, exco-
@umque per fauces excernat; oriebatur autem illa jam in primo
morbo circa fecundum vite annum, & jam tunc temporis
eadem in bronchia rupta per repetitas peripneumonias conti-
nuo magis au&a, fenfim fenfimque callofa reddebatur , tandem
que evadebat talis, qualis nunc e&,
Ad Queft. 3tiam; unde hoc pus in tanta quantitate genera»
sur? An non radix E primaria mali caujà mediante peculiari
curandi methodo toli, aut faltem imminui € fic malum tole=
rabilius reddi poffet?
Refp. Pus hoc oritur ex humore nutrimento deftinato;
hic ex callofa vomic®e fuperficie fecernitur, ibique in pus
166 ‘ga DO (Esa
commutatur : quo copiofior ejus humoris affluxus } quo
major hunc fecernentis vomice fuperficies contingit, eo
copiofior quantitas puris erit. Cum jam Xger tam in de.
feriptione fui vivendi generis, quam in fequenti queaftione
fateatur, fe quotidie bonam portionem cibi potusque aflu-
mere, afflumptamque bene digerere, patet, quod tum magna
chyli copia conficiatur, eademque fanguini commixta per
pulmones feratur, confequenter etiam illuc copiofior humor
nutritius deponi debet; faccus, qui eundem fecernit, om-
nino amplus effe debet, nam fiepius ille repetite fuppura-
tione femper terminata peripneumonie, ac ingens copia tum
excreti puris, id facile confirmant; hinc in ejusdem fuperficie
innumera fcaturigines effe poffunt, que adveGum humorem
nutritium exfudare, in cavitate accumulare & in pus exco-
quere valent. Caufa hujus rei principalis eft vomica. callofa
reddita, nam abfente callo latera vomica fuiffent confolidata,
hinc nullum fpatium ad excoquendum pus fuperfuifet; cu.
jus rei quilibet peritus Medicus in fua praxi exempla mon-
ftrare poterit. Jam ifti calli per medicamenta interna, qua.
rumeunque fint virium, mneutiguam minuendi, multo minus
dettruendi funt; confequenter nec malum remediis internis
imminui,, fanarique amplius poterit. Tolerabile malum per-
manebit, fi Eger huncce vite ordinem continuo obfervet,
quem deferipfit; Is ipfe ordo refponfioni mihi fervit.
Ad Queaft, 4tam refp, Si medicamentum aliquod in vomicam
agere -poffet, illud leniter caufticum effe deberet, fed cathe-
retica jam ante aflumptionem mitiora reddi deberent, ne cau-
fesa ) O( fifa 167
fticitate fua fauces, cefophagum, ventriculum, inteltinà, arro.
derent; in his dein ab affluentibus humoribus inquilinis illa
magis adhuc diluerentur, hinc priusquam reforberentur jam
penitus mitia, confequenter & inutilia forent,
Ad Queft. stam: an mon certi quidam cibi aut potus dan=
tur, qui in materiam excoqui €5 immutari non finunt ?
Refp. Omnes cibi potusque digefti plus minusve humoris
mutritii largiuntur, ex hoc folummodo pus nafcitur, ita cibi
minus chyli largientes minorem quoque copiam puris effice»
rent; fed cum humor nutritius in hoc /Egro non tantum ad
generandum pus, verum etiam & pracipue quidem-ad nùtri-
tionem fui robùlti corporis fervire debeat, clare patet, quod
ei prefertim cibi magis nutrientes affumendi fint, ut nunquam
humorum nutritiorum defeGQum habeat, fecus enim brevi
emarcefceret ac debilitaretur.
Ad Quelt. 6tam; an pus non alia ratione debito tempore
evacnari poffet quam per tuffim €$ anbelitum?
Refp. Quinimo: fi ab exteriore parte usque in vomi-
cam apertura fieret. Haxc autem facile & absque periculo fieri
poffet; nam is ante decem annos enatus & rurfum difparens }
tumor, nullum relinquit dubium, quin ifte pulmo, in. quo
vomica continetur, ad pleuram fit accretus; quare apertura .
ab exterioribus verfus interna, uti alias paracentefis fieri folety
168 ===" WE
facile & fine ullo periculo perfici poffet, quia pus immediate
effiueret; imo id quoque boni praftaret talis apertura, ut
Xeger de tempore ad tempus colleum pus evacuare, idque
forte nimis condenfatum mediante inje@tione attenuare poflet. -
Fortaffe etiam contingeret, ut calli liquefcerent, vomica immi-
nueretur, ac demum fanaretur integre. Ad id ars poffet
adjuvare, vi autem illud efficiendi animus nunquam fit.
ORATIO
Mi aC 4
de
MIRABILI CORPORIS HUMANI ARTIFICIO,
quibusdamque precipue momentis humorum circuitum vitalem adju-
— vantibus, fumme nimirum Creatoris Sapientie manifeftis indiciis,
habita in aufpicando Reîtoris academici munere ab
ACHILLE MIEGIO,
Med. Dr. & Pra&. Prof. P. 0.
Bafilea d. 26. Jun. 1787.
LT, I e et
| è SA mihi nuper academici Rectoris Provincià, tam
follicita perculfum animum meum verfabat cogitatio, ut, nifi
dubitantem confirmaffet - obfequii, quod; Vobis AMPLISSIMI
ProcERES debeo, memoria, fimulque gratiarum reputatio;
quas a me pridem iniviftis perennes , munus quantumvis hono-
rificum, at utique arduum lateque patens, deprecaturus fuiffem
| potius, quam accepturus. Tantum tamen ut onus fubirem,
& ea ipfa me magnopere perpulit fiducia, quà fretus, amplif=
fimi Ordinis Veftri negotiorum vixdum fatis familiari affuetu=
dine, opis confiliique Veftri copiam mihi fieri, flagitavi pri-
mum », & nunc etiam, quacunque poffum formula, non flagito
folum, verum & oro Vos, PROCERES,; atque obteftor.
Enimvero haud exigue molis effe intelligo, farta tela
praftare Academia Jura ac Privilegia, jus fuum cuique reddere,
Y
1770 . Sez) o ( pesa
Ordinum fovere concordiam , ftudiorum obfecundare profeti.
bus, alios hortari, ‘alios corrigere: qua, nil feratis Ipfi
fuppetias, deprimant animum; defperemque fafcibus noftris
Reipublice veftre confulere — Veltrum erit, AMPLISSIMI
Proceres! non vigilando folum & in commune confulendo,
me fublevare; verum & id mihi potiffimum eftis rogandi,
ut folennibus iftis aufpiciis vota concipiatis mecum, DEUMQUE
precemini O. M., ut hujus anni rite coepta omnia profperare,
Patrie, Reipublica literariw , Ordinibus ac Civibus noftris,
preefertimque ftudiofe noftra Juventuti, falutaria effe jubeat,
Quod affolet, ut munus hocce aufpicaturi de argumento
feleGiori quodam verba faciant: & illuftri Panegyri & atten.
tione Vetra haud indignum fore ratus fum, fi circa mirabi-
lem corporis ‘humani Oeconomiam obfervata quedam, hauddum
promifcue vulgata, lucubrationibus autem meis pridem ver-
fata, hac occafione publici juris facerem. Qua, quanquam
diverfa capita, in eo tamen univerfa convenient, ut, folertis
‘operis argumento , caufarum finalium adverfus incredulos prabeant
indicias fapientifimique adeo Opificis veftigiis, quantum in me ef,
refellere nitar, fi qui, pertinaciter an fiolide, de caufe prima
miraculis dubitant. Facietis ergo, A. H. non nobis folum,
verum & ‘argumenti dignitati, quam rogamus, attentionis
‘veltre copiam.
* x *%
Si quavis corpora mundana Sapientum attentione digna
font, quanto magis corpus humanum, operum hujus orbis,
ipfo fummo Numine audtore , perfe&tiffimum! cujus indagatio
non rerum folum oble&at nobili fpe@aculo, verum & «confer»
vande fingulorum valetudini ef adprime neceflaria. Unde
focordem pene dixerim, quem corporis tadeat vel perfundto-
riam legendo quolibet notitiam accipere compendio: eoque
magis, quum vix ullum tam vile tamve defpe@um fit animale
culum, cujus; vel qui Sapientes videri volunt, non quaslibet
si A RAZZI
afss D O (EG 1471
fuineant ope mictofcopiorum explorare particulas, iidem frepe-
numero proprii corporis artificium ne perfpexiffle quidem curan-
: tes — Verum hac, tametfi, quod omnes vident, haud exi-
gui funt momenti, exigua tamen ego dixerim, fi conferantue
cum iis, que majora certe funt ac praftantiora. Quis enim,
quefo! non videt, objetum, quo nobilius perfeiusque unum.
quodque eft, eo dignius effe, in quo fapiens operam laborem-
que confumat; atque adeo mente humana, que quidem fapiat,
eo digniorem effe contemplationem, quo quaque fummi Nu-
minis, Entis perfetiffimi, veneratione nos impenfius imbuat!
Quan effe vim difcipline illius, qua circa penitiorem corporis
humani verfatur analylin, & modo demonftravimus, &
munc pluribus edifferere accingimur,
Nulla quidem in corpore humano vel tantilla pars eft,
cujus in conftru&ione & minifterio Conditoris fummam Sapien-
tiam atque benignam Providentiam mon agnofcas. Quamvis
enim ad finem deftinatum tam affabre fa@am deprehendimus,
ut perfe&iffimam Auctoris intelligentiam illico prodatj; fint-
que, ut cum Poeta loquamur, piena omnia Numinis. Cum
autem a Phyfiologis id circa plurimas partes jam abunde fit
demonftratum, nolim hic, qua toties di&a funt, repetere,
quod fat multa reftent minus declarata, ex quibus ipfis, ne
prolixitate moleftus fim, jam unice ex capite de circuitu humo-
rum quedam admiratione cum maxime digna feligam, ha@enus
vix ea, quam exigebat materia dignitas, perfpicuitate tra@ata.
Circuitum fanguinis in hominibus peragi conftat, dum
humor ille, per venas univerfas pergens ad’ cor, ab hujus
primum veftibulo dextro receptus, impellitur in ventriculum
dextrum vulgo di&um, quorfum ex contra&a auricula dirigi-
tur per Valvulam Euftachianam, incredibili natura artificio
conftrutam, nuperrime a Celeb. Ingolftadienfi Anatomico LEvE-
LING, (cujus amicitiam haud ita pridem Feftis Heidelbergenfis
Academia faecularibus partam merito mihi gratulor) accuratius
denuo propofitam — Inde sat a cordis conftrictione per
2
172 = alta) o ( afsta
arterias pulmonales trajicitur in venas pu!monales, finumque
& auriculam cordis finiftram, hincin ventriculum finiftrum, ab hoc
in magnam arteriam aortam, que eundem per fuas porro rami-
ficationes in fingulas corporis partes diltribuit, unde venis receptus
cordi denuo redditur.
Ifte circulationis modus in univerfum fumma admiratione
utique dignus et, fi confideretur, quam apte cordis vaforum.
que fabrica huic aQioni, fine ulla interruptione per totam vitam
continuanda , miniftret; quam etiam follicite, quum ante ceep.
tum refpirationis motum pulmones fotus dilatari omnemque
cordi allatum fanguinem transmittere nequeant, matura ejus
tranfitum e dextris cordis caveis in finiftras, inque aortam para-
verit per fingulares vias, foramen fcilicet ovale & du@um arte»
riofum Botalli , obturandas, ubi primum editus infantulus refpi-
rationis compos fuerit.
Hxc tamen; a plerisque Phyfiologis jam di@a, prolixius
non repetam; uti. nec, qua ratione Providentia Cor, adeo
nobile vifcus, majoraque vafa, a periculis caute defenderit;
quibusve modis diu no@uque fultineat motum, fuapte natura
neceflarium, per innatum irtitabilitatis principium, ab ipfo calido
fanguine continuo excitatum, efficacius, fed & perturbationibus
crebris obnoxium, propter mervos quam plurimos, alios alia ex
parte cum corde nexos, ne, uno forte alterove lefo, mox vitalis
illa operatio fufHaminaretur.
Ex multis adeo miraculis pauca feligam ha&enus obfcurius
diQa circa modum, quo, prater cor, arteria fanguinea fufinent
bumorum circuitum, circaque fini eidem accommodata humoruns
elementa beterogenea , tum lympha per fua propria vafa redituny
€5 aèris demum cum fanguine mixti naturam €S ufum; quatenus
equidem ifta fatis, absque figuris, intelle@ui filti poffunt.
Humorum, quibus per arterias venasque labentibus fani
fuftinentur corporis officia, arceturque putrefadtio , motum opor-
EI Sa CITE
af ) O( gfena 173
tebat effe continuum, fanguinisque undas»contiguas, mec ullibi
interruptas, Undis enim intercedente vacuo, vafis extrinfecus
accidens compreffio circulationem, quam dicimus, erat fufpen-
fura, Etiamqueagrem inter fanguinis undas colle@tum, qui intra
vafa coiverat in bullas, cum vita difcrimine obftitiffe circuitioni
fanguinis ufu compertum eft. Hunc adeoque in arteriis per-
petuum tenorem, neceffarium vite fervande fubfidium, expe-
rimentis abunde confirmatum, & ab omnibus hodiernis Phy-
fiologis agnitum, fed a nullo, quantum fio, dilucide fatis
explicatum, primum hac potiffimum occafione aliquatenus affe-
rere in animum induxi.
Cordis cùm dexter tùm finifter ventriculus, fimul con-
tra&i, &, dum re&e valet corpus, «que capaces (utpote
pari tunc femper copia fanguinis eodem momento pervii),
quovis propemodum minuto fecundo duas circiter fanguinis
uncias cum impetu quodam projiciunt, dexter in pulmonalem
arteriam, finilter in Aortam, Hanc proje@ionis vim, certe
in Aortam, que equidem intenfior e effulio, tantam in ho-
mine zftimavit Hacresius, uti, fi eadem velocitate, fine quo-
libet impedimento, continuo pergeret fanguis, qua ex corde expelli»
tur, intra minutum primun iter pedum centum & quinquaginta
percurreret — Tametfi vero calculum iftum, etiam ab IlIuftri
HALLERO receptum, modum excedere putem, id extra contro.
verfiam fere eft, duas illas uncias in quavis arteria, tum pul.
monali tum Aorta, meatum o&o circiter pollicum replere poffe,
fi cadem exa&e continuaret amplitudo truncorum, ramorumve
fimul fumtorum, qualis eft arteriarum e corde egreffarum.
Idque contingeret tempufculo tertia partis minuti fecundi:
quo fcilicet exiguo tempusculo fit cordis contra&io, cum,
juxta Phyfiologorum fententiam, duplum temporis, fcilicet duo
alia fimilia tempuscula, impendantur ad cordis novam reple-
tionem vel diaftolen, fi facilioris calculi caufa, fexaginta
faltem ponamus pulfus fpatio minuti primi, i, e. unum quovis
minuto fecundo, peragi. Altero ergo & tertio fimili tempus-
culo, - fi fanguis in arteriis eadem celeritate procederet, toti»
174 ess )o (de
dem iterum pollices percurreret; hinc pot duo hac tempus
cu'a unda fanguinis poltrema pars jam fedecim pollicibus a
corde fefe proreptura fuiffet. Et id quidem fat certo contin-
geret, fi arterie cor egrefla in rea linea dirigerentur. Sed
iis ipfis duobus tempusculis nullus e corde fubfequitur fanguis,
quod nimirum tempus ipfius repletioni impenditur. Spatium
ergo a fanguine vacuum effet in arteriarum magnarum princi»
piis fedecim circiter pollicum, inter priorem quamvis undam-
que'proxime quamque fequentem, Neque unquam porro iît
arteriis unda undam contingeret, fed inter omnes vacuum tale
fpatium intercederet. Namque, fi etiam cum HaLcero ftatuas,.
lentius fenfim in arteriis, ob varias refiftentias, fanguinem
prolabi, quo magis a corde recedit, ob easdem rationes etiam
fubfequentes unde, eodem fpatio progrefi@ , lentius fluerent,
neque adeo unquam priores affecutura effent,
Verum enimvero, ne qua undarum exifteret ejusmodi
interruptio, mirabili artificio cavit fapiens Natura Audtor,
arteriarum fabrica mufculofa & irritabili, fed imprimis cùm
pulmonalis, tum aorte, curvis mox a fuo e corde egreflu
arcubus, quorum hanc in rem opportunitas vix etiamdum fatis,
me' judice, fuit intelleQa, Eo fit enim, ut quxvis fanguinis
unda vehementiffime in convexam partem arcus illius arteriofi
impingens, & prius fere & vehementius eandem, quam pro-
piorem cordi partem irritans, ex parte repercufla refiliat,
etiamque a promta & valida musculofa arcus contractione arte-
tixque auguftatione unda tenuata extendatur; cujus pars folum-
modo ab ea contra&ione prorfum agitur, pars in ipfo arcu
paulum retardatur, pars demum, prioribus tamen coherens,
retroagitur verfus cordis oftia, & ab ‘aorta porro in arterias
cordis coronarias, Atque haec repercuffa portio denique in ipfum cor
reprimeretur, nifi eadem tres valvulas femilunares ad exitum
magnarum arteriarum e corde pofitas, in expullione fanguinis
illarum lateribas adpreffas, jam levaret, fic oftia cordis arte-
riofa occluderet. Qua, nifi ita effent, cuinam, queafo, ufùi
effent illa adeo astificiofa valvule? Quin imo certo fanguinem
PR
diteà
ass) o0( €75
Fic; ut dixi, ab arteriarum arcubus verfus cotdis oftia intra-
que valvulas, etiam in naturali ftatu , retroagi , arguunt tres finus
Valfalviani, fupra illas valvulas in arteriarum initiis extrorfum pro.
tuberantes, qui non aliter quam ab eo retropulfo fanguine pote-
rant formari — Quo vero tempore hoc in arteriis contingit,
cordis ventriculi interim de novo repleti, pot duo de tribus
minuti fecundi tempufcula, novam undam fanguinis expellunt,
que, dum fuo impetu aperit occlufas femilunares valvulas,
offendit in arteriis prioris unde repulfam partem, eamque
iterum prorfam urget, dum fimul novam portiunculam arteriis
coronariis injicit, intenfiori omnino impetu, quam ille elt,
quem ab aorte renifu impreffam dixi — Et fic quidem non
‘obfcurum eft, qua razione in arteriarum principiis unda undan
contingat? In reliquo autem arteriarum decurfu vix porro in
ftatu fano, nifi forte rarius in arcubus, retroagi videtur fan-
iguis ab ipfarum contra&ionibus, quin potius_naturaliter verfus
extremitates unice promoveri, quo fcilicet ob dire&ionem ipfi
jam tum impreffam, ob inftantem proximi fanguinis maffams
& contractionem denique a principiis arteriarum verfus fines,
prout nove unda accedunt, pergentem, facilius porro fluit,
ut folummodo ad fingulas contra@iones portiuncula prolongata
hinc unde paulum retardetur jad fequentis adventum; quo ipfo
etiam undarum in veliquis arteriis fit feries continua.
Ex ha@enus di&is patet, qua ratione & quantum arteria
‘in fultinenda fanguinis circulatione cordis vires, que quidem
‘ad eam rem pracipuum momentum afferunt, adjuvent, cùm
‘tonica, tum musculari maxime fua contra@ione, quam pofte-
riorem Phyfiologorum Princeps, diu hafitans; tandem & Ipfe
‘agnoverat. Atque omnino fine vi adjutrice -arteriarum, im-
primis irritabili ( quam fane phoenomena fexcenta tam fanis
quam: agrotis in hominum corporibus, alioquin Medici vel
fagaciffimi conje@uris invia, luculenter demonftrant), neque ad
‘extremitates & in venas usque, imprimis in hepate & pla-
centa uterina, fanguis a folo corde propelli poffet, neque con-
176 sfea ) O ( dea
tinuatio undarum in arteriis comprehendi, qualem in priorìy
bus explicavi.
Sed vel magis miremini, Auditores, complures celeberri
mos Phyfiologos in ea opinione adhucdum hafife, eandem.
fanguinis undam, quo tempore aorte principium expandit,
eo ipfo fere momento omnes & fingulas corporis arterias ex-
pandere, pulfumque adeo ubique, eodem momento, ab unius
ejusdemque unda aliqua portione fieri, & omnium fimul arte-
riarum diaftolen ab eodem quolibet cordis impulfu oriri; quum
facile evincat ratio, fieri non poffe, quin, prater unam dia.
ftolen arteriarum cordis adfinium, pu/fationes, feu alterne ex.
panfiones & contra&iones, in diverfis arteriarum a corde difan
tiis, €5 a diverfis fanguinis undis (utut iisdem temporis momen-
tis), & a propria potius ubique arteriarum aîtione, quam a fola
vi cordis, proficifcantur, Cum enim, juxta varios obfervatores,
triginta circiter fanguinis libre in vafis adulti hominis circum-
eant, tertia .fere pars, uti quidam exiftimant, feu uncia
centum viginti, in arteriofo fy{témate, reliquum in venofo;
quî fieri potelt, ut, qua nova unda, duarum fere unciarum,
nunc e cordis dextro ventriculo ‘in aortam projicitur, ibique in
fpatium o&o forte pollicum elongatur, ut, inquam, eadem
exigua fanguinis portio univerfas arterias, tum propiores, tum
remotiores, & codem quidena momento, expandat? quando-
quidem centum viginti uncie, vel fexaginta unda, eodem
tempore in arteriis fuccedunt; ut omnino oporteat, plures
undas intermedias effe inter noviffimum e corde eje@um, eum»
que fanguinem, . qui ultimas arterias expandit — Pulfationes
binc in arteriarum diverfis a corde diflantiis a diverfis fanguinis
undis excitari nullus dubito, tametfi eodem ubique temporis mo-
mento videantur percipi, i. e. fere fingulis ubique minutis
fecundis: quod mimirum nos fallit, quia fingulis illis tem-
pufculis, veluti ex corde in aorta principium fanguis expelli.
tur, fic ex ifto fimilibus tempufculis in fequentem aorta par.
tem, atque fic porro in ulteriores ramos, ex his iterum in
fequentes , iisdem femper temporis intervallis, unde, & fi
gula
4,
meio tt LI nia ro
sea) (#5 177
gule quidem ab intercedentibus arteriarum contraîtionibus, projiciun-
turs ut hinc dilatationes arteriarum eodem ubique tempore
contingant, quo intermedia ipfis contradtiones; quas nempe
iisdem omnino momentis inter fingulas dilatationes in artetiis
alternare oportet. Sic adeoque non per totum arteriarum trattum,
quod vulgo ftatuunt Phyfiologi, continua fit dilatatio è deiniterum
continua contrattio, fed potius arteriarum tvaltus catenam alter-
narum dilatationum €5 intermediarum contrattionum recipit, Ea.
propter, fi quovis minuto fecundo per arteriarum decurfum
fexaginta contingant diverfte Syftole, totidem etiam inter illas
intermedia dantur Diaftole : quarum quidem fola prima, in
magnarum arteriarum principio & arteriis coronatiis, a cor-
dis impulfu fit, reliqua per arteriarum vulteriorem tratum
omnes ab ipfarum Syftolis proxime fuccedentibus; fic ut Sy-
ftole arteriarum fingule creent ante fe Diaftolas, he fua irri-
tatione denuo aceerfant Syftolas, alternaeque adeo ubique fibi
fuccedant. Ex quo iterum patet; arterias utique, quicquid con-
tradicant nonnulli, cordis vim in continuando fanguinis cir-
cuitu mirifice fublevare, caterum ubique providi Numinis Sa-
pientiam elucere — Quis etenim, prater omnifciuam & omni-
potentem, per cor & omnia arteriarum punta eam virtutem
diftribuit, quà humores diu_ no@uque in omnes corporis par
tes propellerent, fingularum fun@ioni aptos fubminiftrarent,
ftagnationem, putredinem, mortem arcerent? Quis venas
reduces fingulis adaptavit arteriis, harumque lateribus adpofuit,
uti a fingulis arteriarum pulfationibus fanguis etiam in
compreflis inde venis promoveretur, a propriis valvulis, aptif
fime diftributiss verfus cor dire@us, Que alia, nifi divina,
Providentia majora vafa, imprimis arteriofa, quarum lafio
promtam. mortem infert, ubique fepta munitaque preftitit?
plurimas autem venas, etiam majusculas, propius cutem difpo-
fuit, uti fanguis in arteriis incalefcens, per venas redux;
iterum, penetrante per cutem frigore, veluti etiam in pulmonibus
contingit, attemperari, ejusdemque exundans forte copia fine
difcrimine per venam cutaneam tufam effundi queat?
&
178 afeca ) O ( pis
1 Sed miffo hoc primo capite, de cordis arteriarumque func-
tione, tranfeo ad humorum naturam confiderandam.
Quemadmodum in cordis vaforumque fabrica & motu
artificium Creatoris ad confervandum vitalem fanguinis motum
admirabile eft, fic non minor cernitur Sapientia-in Fluidorum
circulantium compofitione,
Perpetuus fanguinis circuitus eo potiffimum abfolvitur,
quod pars ejusdem pleraque ex ultimis arteriis in venas, per
has iterum cordi allabitur, Debet tamen pars tenuiorum hu-
morum in fubtiliores .arteriolas laterales penetrare, propter
nutritionem, fecretionem quorundam liquorum certis ufibus
deftinatorum , purgandam fanguini maffam a corruptis & acri.
bus per varias excretiones.. Reliquum circulationi, qua per
vafa in hunc finem difpenfata corpus‘animat, «ft neceffarium —
Inde fanguis circulans ex humoribus heterogeneis -compofitus
eft , particularum magnitudine & indole pro varia deltinatione
diverfis. Pracipuam partem Cruor .conftituit, feu rubens fan-
guinis pars, circuitui perpetuo «& calori fuftinendo proprie de.
ftinata: hinc ejus indolis ratione materiei atque majoris fir-
mitatis, qua per motum &'attritum facilius calorem conci-
peret, cumque reliquis humoribus communicaret; .ejus porro
craffitici, qua facile quidem tranfiret ex arteriis in venas,
excluderetur tamen vulgo a lateralibus vafis. Hoc.effeQum et
per figuram particularum cruoris fpharicam, aut .certe analogam,
determinate magnitudinisj quam quidem, poft MALPIGHII
aliqua indicia, jam ab anno feptuagefimo tertio fuperioris fe-
culi per multa experimenta microfcopica demon&traverat LEEU-
WENHOECKIUS, pluresque poftmodum alii; ut tamen, veluti
folet in rebus, quarum fubtilior & ardua et obfervatio, ho»
diedum circa naturam & formam earum particularum non-
dum omnibus conveniat Phyfiologis. Inde non ingratum Vobis
fore confido, AuDITORES! fi, qua jam ante triginta hofce .
sis (0) de 179
annos cum egregio quondam Phyfico atque Mechanico noftro,
EMANUELE WEISSIO, repetitis vicibus circa fanguinis globulos
in homine variisque animalibus obfervavi, & ex parte Illuftri
HALLERO, eximio meo, dum viveret, Fautori, literis jam
tum indicavi, hîc exponam,
Inftituimus experimenta cum variis microfcopiis fimplicibus
ex fpherulis vitreis fufis a WeEISSIO ipfo conftru&is, obje@a mul.
timodis, pro diverfo tametfi gradu, reddentibus au@iora, Per
compofita enim microfcopia colorem & figura limites non adeo
accurate determinare licet; uti nec per microfcopium folare:
quod quidem, tametfi rerum facies explicat incredibili modo,
cernendosque prabebat per transparentes animalium partes fan-
guinis globulos in vafis circulantes, ob rapidum tamen motumy
fociatoruraque globulorum affuentiam, non fatis diftintos ob-
fervare patiebatur ipfos globulos. Atque hac eadem coagmen-
tatio difficiliorque dilutio etiam efficit, ut in tubulis capillaribus
receptus fanguis accuratiorem indagationem effugiat,
Sanguinis itaque recentis perexigua guttula applicata fuit
aliàs vitro plano, alioquin talci .pellucide lamelle, eaque,
priusquam microfcopium adhiberetur, diluta atque ita divifa
tantillo aque, uti globuli hinc inde folivagi apparerent, ficque
fimul & omnis globuli pateret ambitus, nec ilico arefcens fub-
ftantia partem obfervationi fubtraheret; tametfi & in ficcata
fuper talco guttula globulorum figura, ratione circumferentia,
propemodum eadem maneret.
Sic diftin&e & repetito vidimus recentes g/oZulos, disjunetos
‘quidem non rubentes magis quam pallefcentes, in humano fun=
guine exaîte fphericoss talesque etiam in fanguine quadrupedum
villofo vellere, fpeciatim, ut in chartis meis notatum reperio,
bovis & felis; fed etiam in lumbrico terreftri, At figura non
exacte globofèe, potius ovi aut ellipfeos fimilis, ut fcilicet craffities
paulo minor effet longitudine, eosdem certo & repetito vidi.
mus, primo in piscibus, fpeciatim in Nafo apud nos dicto;
Z2
189 ses )o (ae
inque Trutta; fic & in amphibiis non crinitis; fpeciatim in
raniss itemque in bufone; tum in reptilibus cute fquamofa,
ferpentibus, lacertis. In Cecilia non tam ad ovi, quam ad
cylindrice fere glandis figuram, accedere obfervavimusj; ovi
autem figuram etiam fervantes in avibus, fpeciatim gallina,
columba, anate, curruca, paro minore. In vefpertilione fphe-
ricos obfervavimus globulos, quod novum poffit efle argumentum ,
illum propius quadrupedibus accedere, quam avibus. Tres
vero diverfas diametross quarum maxima longitudini, media
latitudini, minima fpiffitudini refpondeat, non memini in ullis
globulis, certe dum recentes adhuc & illefi erant, me diftin@e
obfervafle, veluti LEEUWENHOECKIUS, qui in piscibus & avi-
bus plano-ovales dicit; quodque etiam in ovalibus WEIssIUS
fe aliquando obfervaffe putavit, cum forte attra@io ad vitrum
aut ‘talcum globulum mollem complanafflet; ut adeo & ab
Hewsono nuperius vifas planas fanguinis particulas in natu-
rali ftatu tales effe haud crediderim. Caterum in ovi fimili-
bus globulis duplicem porro fubfantiam diftin&e obfervavimus,
ut in medio appareret quafi nucleus, oleofe ut videtur fubftan-
tia, ex Cremore chyli globulofo nate, circumdatus diverfo
cortice, Jlymphatico-gelatinofo ut opinor; quod in ficcatis
etiam apparuit, circumferentia tunc frepe obfeuriorem annulum
referente, forte quod ex rupto tum globulo media materies,
que nucleum conftituerat, fuiffet effufa: quod poflit rationem
reddere complanatarum fubinde particularum, tum & annulo-
rum, quales, loco fpharularum, Clarif DELLA TORRE per
minutiffimos globulos vitreos fe obfervaffe contendit.- In uno
ranarum fanguine nihil ejuscemodi deprehendimus. —Neque
talem nucleum, certe non adeo diltin&um, licuit nobis obfer-
vare in globulis (pharicis — Diameter cujusvis globuli humani
a WeISSIO eftimata fuit ducentefimam folummodo partem linea
mathematica adeequare, unde defubtilitate arteriolarum capillarium
judicare licet, quae unicum duntaxat globulum fanguineum, rarius
duos fimul, in congeneres venulas transmittunt; & quibus tamen
multo fubtiliora dantur vascula pellucidis humoribus vehendis defti-
nata — Siuguli porro globuli in cadem unaquaque animalium fpecie mag-
aezs)o(#% 18
nitudine equales apparebant, certe iniisdem fingulis quibusque qua-
vis de fpeciecorporibus, At diverfe erant magnitudinis, fecus ac
LEEUWENHOECKIUus indicat, in diverfis animalium fpeciebus; haud
tamen fecundum corporis animalis pro diverfa fpecie proportio-
nem: fiquidem diametrum globulorum de ranarum fanguine
diametro globuloram humani fanguinis triplo majorem depre-
hendimus; in bovinis eadem dimidio minor erat, quam in huma-
nis. Quibus quidem, ne moremur alia, facilis elt aeftimatio,
quanta fueritantehacEmpyricorum quorundam vefania, qui, Trans.
fufionem fanguinis de corpore in aliud moliti corpus, nec bru-
torum belluarumve fanguinem in corpus humanum dubitarunt
transfundere. — Tametfi caterum figura in iisdem animalibus
conftanter ejusdem fint globuli, non folidos tamen, verum
molles €$ compreffioni cedentes effe certum eflt, cum ibi locgrum,
ubi plures congefti erant fuper vitro, angulofi, non perfe&e
rotundi; apparerent; infuperque folertiffimi \WeEIssII experi
mentis evi&um fit, non eandem in morbofo animalium corpore,
atque fani in animalis fanguine, perpetuo globulorum figuram
effe, Quin refolubiles effe globulos, & deftrui per digeftionem in
inteltinis pulicum, familiaris nofter obfervavit. Qua refolutio in
fubtiliorem humorem fugillationum etiam affe@ibus patet, & vul.
gari experimento, quo fanguis invasculo aéri tepidiori permiffus
fenfim fere totus in ferofam diaphanam materiam refolvitur, &ex
parte in auras abit. — Quid quod etiam in ftatu hominis fano
idem continuo in ipfo fanguine circulante ufu venire exinde
fit manifeftum, quod, cum quotidie ex chylo novus fanguis
generetur, non ideo tamen femper augetur maffa fanguinis :
quem adeo, folenni minifterio perfun&um, eatenus refolvi ne-
cefle elt, quatenus nonnifi mirifice rarefa@is particulis pene-
trare poffe conftat, quicquid per tranfpirationem deperire com-
pertum elt. Neque tamen ideo cum LEEUWENHOECKIO ftatue-
rim, quemvis globulum cruoris ex fex globulis ferofis conflari,
in quos etiam naturaliter in vaforum anguftiis refolvatur, data
poteftate iterum coalituros; quum diligentiffima obfervatione
talem diffilitionem, minoresve conftantes globulos pellucidos ,
nec WkrIssio nec mihimet eruere ulla ratione licuerit; glo»
182 gg )O( gie
bulotumque involucrum, quì cum uniformi ea divulfione inftau-
randaque indidem compage confiftat, nullus ego fane video,
Cxterum ob cedentem preflioni globulorum naturam coeua.
temque fpiflitudinem a compreflione, quam patiuntur traje@u
per anguftias in longum porredi, mon ftatim circulatio per
capillares arteriolas impeditur, ficubi ifta fpaftice quandoque
conftringuntur, alioquin haud admodum raro fubito futtocanda.
Ex his abunde mecum perfpicitis, AuUDITORES, nihil
fortuiti hic fubeffe, fed omnia ad certum fcopum fapientiffime
accommodata $ nihilque effe tam exile in homine, quin lucu-
lentifimum Deir teftimonium contineat, Solius enim fuerit
perfeciflimi Opificis, vaforum rubrorum ultima oftia cequali
omnia amplitudinis efficere, globulosque ipfis adaptare magni-
tudinis ejusdem, facile verfatiles, preffa mutabiles, uti libere
aliàs tranfeant immutati, aliàs, cum ex fpasmo coar&antur
vafa, preffu tenuati, Solus etiam Sapientiffimus ita compo-
fuerit globulos, ut fuo munere fun&i, affluentibus aliis otiofi,
obque contratum a continuo calore vitium nocituri, refol
vantur demum, & per cutem evaporent.
Preter globulorum cruoris\finitum modum & figuram;
hujusque in auguftiis vaforum mutabilitatem, lapfum perpe-
tuum Humorum plurimum juvat ipforum Fuiditas : quo potif
fimum faciunt dilutio per tenuiores liquores, calor motusque
moderatus, atque aér elafficus humoribus intermixtus.
Quocirca lymphaticorum humorum & apta fimul requi-
ritur copia, & equabilis per maffam univerfam diftributio.
Qua ne defit copia, animatis corporibus natura fitim, detri»
menti indicem inftaurationisgue ftimulum, addidit. Dein &
humores aquofi paflim in cavitates & cellulofam, ut concretio
prepediatur , exhalati, aliisque jugitur renovandi, recipiuntur
ad iteratos circuitus per propria abforbentia vafa, Ne gravet
exuberans copia, fecretioni profpexit cadem natura, fimul &
TO pn alari a
alza )O( ES 183
humorum excretioni cùm per poros, tum per vias alias eidem
fini deftinatas. Commixtione defungitur cordis vaforumque
fuperius expofitus motus.
Atque in his itidem Creatoris fapiens difpenfatio patet,
quod una folummodo alterave obfervatione evincere fatagam.
Major, quabilique mixtione temperata, diluentium copia
meceffaria imprimis elt in arteriis, uti-per earum ultimas angu-
ftias liberius tranfeant humores, five in venas, five in lateralia
fecernentia vafa. Hinc, priusquam cordi redditur venofus fan»
‘guis, mox arteriarum pulmonalium anguftiis immittendus, per
du@um thoracicum magna «copia diluentis lympha novique chyli
ei affunditur, ‘in dextro .cordis atrio dextroque ventriculo in
ipfam fanguinis maffam penitifime infinuanda, priusquam in
pulmones trajiciturs quos, fi commode tranfierit, etiam per
reliquas corporis arterias tanto facilior tranfitus elt — In venis
contra non tanta dilutione opus elt, quod non admodum ibi
heret fanguis, continuo redditus amplioribus vafis. Hinc ali»
qua folummodo Iymphe pars, qua globulorum obftet attra&tioni
& coagulationi, una cum cruore ex arteriis in venas fanguineas
‘tranfit, nulla haGenus ftagnatione corrupta; notabilis vero alia
pars, in cavitates corporis & in telam cellulofam exhalata, tum
que ex inteftinis & a cute reforbetur, in alias peculiares venas,
lympha & chylo proprias, abforptu recipitur, perque easdem,
arteriis rubris, ]Jympham :quavis fua .dilatatione propulfantibus ,
adjacentes, adque ejus curfum verfus cor dirigendum copiofis
valvulis mirabiliter inftru@as, ad usque venam fubclaviam fini-
ftram plerumque deducitur, ubi demum fanguini proxime cor
iterum mifcetur — Sic minuitur columna fanguinis, aliunde dif-
ficulter per venam .cavam inferiorem afcenfura, cùm ob pro-
prium pondus, tum ob deficientem in venis vim contra&ilem,
& nonnifi exiguum adhuc impulfum cordis arteriarumque fuper-
ftitem. Quam ipfam ob caufam fat modica etiam fanguinis
portio, ex ventre & pe@ore collecta, peradjutricem venam azy-
184 Ri) a
gos, aorte, cui adjacet, pulfationibus inftigatam, fuperiori vena
cave prope cor demum traditur. $i
Sed & aliam porro infignen, haîtenus non fatis perfpetams
utilitatem habet iffa reforptorum humorum per venas peculiares lentior ,
etiam per crebras ipfarum anaftomofes , plexus 5 anfraîtus, retardata,
€ fucceffiva in fanguinem dedutio — Qui nimium humores per
cutem & ex inteftinis recipiuntur, aut e cellulofa & cavitati»
tibus variis reforbentur, aliàs per fe, aliàs per diuturniorem
tepido in receptaculo moram, variam acredinem & corruptelam
plerumque contraxerunt; qualis, fi fubito & absque ulla cor-
reGione fanguini infunderetur, nimis frepe febres, quin mor
tiferam illatura effet labem. Id adeo magnam partem cavit
providum Numen, lentiore reditu per vias peculiares, quo
tradu per affluentiam copiofam mitiorum humorum dilui,
humoribusque nativis fenfim affimilari poffent difcordes ejus-
modi adventitii fuccij tum ut, qui vitiofiores effent, corre@ionis
caufa in intermedia via duitius morarentur, aut plane alicubi
harerent. Et huic quidem pofteriori ufui imprimis deftinatas
effe puto Glandulas conglobatas in decurfu lymphaticorum vafo-
rum tam frequentes, ut vix reperiatur vas lIymphaticum aut -
chyliferum, quod non aliquoties ab ejusmodi g!andulis interci-
piatur , in quarum cellulofas cavernulas fuum humorem, faltem
ex parte, identidem infundat, denuoque inde reforptum. ulte-
rius promoveat; poltquam prius in illis cellulis ab affufo ex
arteriolis miti fucco afcititio, cremoris la@is fimili, non tam
diluta fuit lympha, ut plerique credunt Phyfiologi (fiquidem
denfior cremor ad dilutionem nihil fecerit), quàm mitior red-
dita, acritate corre&a. Quinimo fepe penitus ibi, quafi in
carcere, retinetur noxius fuccus, atque ab introitu in fangui-
nem plane arcetur, a fenfilioribus fcilicet oftiolis reforbentibus
fubinde exclufus: ubi extra limites circulationis reliquo cor-
pori minus noceat, nec tamen neceffario infammet glandulas,
utpote parum fenfiles — Qua egregia Natura diltributione
peltes corporis quamplurimas averruncari non ambigitur: utque
adeo, quod Phyfiologis minus ha@enus animadverfum jam
dudum
azz ) o (a 185
dudum in noftris Praletionibus phyfiologicis docuimus, in
glandulis lymphaticis, velut corporis excubiis, fingulare plane vite
humane valetudinisque prefidium paratum effe pateat (a). ‘Inde
acriores vulgo funt adultorum humores, utpote refertis fere
ficcioribusve ipforum glandulis, prapeditoque adeo humorum
tranfitu; qui tum quidem fubinde per vafcula ad latera glan.
dularum locata pergunt, minusque fic corre&a fanguini infun-
duntur — Verum & glandularum interventu norunt Pra@ici,
reforptum aliquando miasma fyphiliticum intercipi, atque fup-
puratione excitata abigi, absque fanguinis contagio — Quin
conftat, & monnunquam febrim arceri peftiferam, quando re-
forptum a cute miasma, in glandulis inguinalibus aut axilla-
ribus harens, Buzozem fubinde excitat bezizuum, absque ulla
febre pragreffa aliave quacunque labe: qualem adeo prophy-
laticum potius tum dixeris quam criticum, utpote a retento
viru, quod forinfecus accefferat, mon ab expulfo intrinfeco ,
natum — Sic porro Veficatoria & virus cancrofum fiepe in
glandulis conglobatis proximis, qua partem acrimonia retinue-
runt, tumores excitafle celeb, obfervavit SOEMMERING, Confi-
liarius aulicus & Profeffor Moguntinus, cujus itidem feltis
. Heidelbergenfis Academia mnuperis erga me benevolentiam,
perennis amicitia prarogativam, expertus mihi gratulor —
Etiamque bubones fub axillis, ante morbum variolofum natos,
ex retenta ibi acriori miasmatis parte, morbi benigni indicium
effe VoGeLIUS docuit. Sxpe certe ille glandule ante inci-
pientem febrem ex variolarum miasmate, brachiis per infi-
tionem immerfo, per unum alterumve diem tument & dolent,
(a) Eandem fententiam etiam placere eximio Phyfiologo, celeb. BLU-
MENBACHIO, Med. Prof. Geetting. nunc lego in Ejusd. Int.
Phyfiol. Goetting. 1787. $. 442. & not. t pag. 348. Magis certe
hac arridet Sententia, quam Hewfoniana, quod ifte glandula in-
ferviant formandis particulis. centralibus elementorum cruoris ,
quibus tum vafa lymphatica veficulas circumdent; cum verus cruor
certo demumiin vafis fanguiferis perficiatur, ejusque rubentes globuli
nonnifi preter naturam in vafis lymphaticis fubinde reperiantur.
Aa
186 seezs)o( als
ut manifeftumfit, ibi aliquamdiu herere virus, forteque attema
perari aliquatenus, ut mitior tum febris obrepat,
Que quidem univerfa ac fingula, quid aliud, quafo,
nifi fapientifimam fupremi Au@oris vel circa minima queque
moderationem evincunt*
Ad Fluiditatem fanguînis circulantis dixi etiam calorem &
motun moderatum conferre. Motus utique cordis arteriarum-
que, ab ipfo concitatus fanguinis calore (quo etiam fubmerfis
vite defperate munia quandoque conftat effe reddita); motus,
inquam, craffioribus flnidis diluentia continuo intermifcet, ne
‘attrattione nimia in coagulum abeant. Sic etiam Caloris mo-
derato gradu particularum nimia eximitar coitio — Motu nimi-
rum lentiore vel ftagnatione, fivé in vafis five extra eadem;
tum ab accedente plerumque frigore, fanguis mox coit in
grumos, expreffa inter attraGos tum cruoris globulos, & fecreta,
tenuiore ferofa portione — Sed motum caloremque modera-
tum effe oportet, quum nimii cruorem & lympham coagulent,
cieantque ftagnationem, velut in motbis. infammatoriis quoti-
«die obfervatur. Quapropter, cum fuiditas rationem hand
fequatur caloris diretam, exiftimaverim, ignem non adeo
per fe, alt immediate, ut qui nimis facile corpora permeat,
fed potius mediante Aére, quem, ubicunque latet, pro vario.
fuo gradu magis minusve expandit, ficque in continuas quafi
‘ofcillationes agit, tum folida quevis diftendere, tum humo-
rum particulas fejungere, atque fic inter alia fluorem in iftis
«continuo fuo motu intrinfeco fervare; unde &, aére per
ebullitionem ‘eje@o, citius congelafcit aqua.
Hanc quidem aéris intrinfeci vim a recentioribus Phyfie-.
logis vulgo negari haud ignoro, quorum plerique cum HALE-
sto inchafum illum aérem fixum ftatuunt, omnisque elafticitatis,
hinc motus ofcillatorii, expertem — Celebris nimirum Anglus
ille Phyficus, poft aliqua HeELMONTII, BoyLEI aliorumque.
sta )o (#5 187
®bicuriota indicia, docuit experimentis quamplurimis, que
repetita cumularunt Recentiores, omnium corporum materie
coharenti aérem multum, perpetua natui& lege, inter partes
conftituentes accedere. Aliqua faltem de infinita experimen.
torum multitudine allegare oper& pretium erit: Aér, intra
offeam v. gr. delitefcens corporis humani fubftantiam, fecun
dum obfervationem eximii illius viri; fi feparatus ad nativum
rediit expanfioniîs gradum, fpatio diftenditur, cujus vix ducen-
tefimum occupaverit offea compagis dimenfio. Pollex cubicus
cornu Dan dedit per deltillationem centum feptendecim poll.
cub. aéris. Pollex cubicus fanguinis porcini exhibuit triginta
tres pollices aéris. Ex fedecim pollicibus fanguinis vervecini
per putredinem fpatio o@todecim dierum quatuordecim pollices
aéris prodierunt. Mellis pollex cubicus dedit per deftillationem
centum quadraginta quatuor poll. aéris Ex pollice Sacchari
excuffi fuerunt centum viginti fex poll, aéris, Ex viginti fex
pollicibus pomorum contuforum per fermentationem triginta
diebus prodibant nongerti fexaginta odo pollices aéris, adeo
ut is, expanfione non impedita, tantùm non quinquagies
folida pomofum corpora extenfione vinceret. Pollex cubicus
piforum reddidit trecentos nonaginta fex pollices aéris. Pollex
dimidius nitri dedit nonaginta pollices aéris, Ex calculo vefice
urinarie extraus aér fexcenties quadragies quinquies volumen
calculi fuperavit; ex calculo felleo fexcenties quadragies oCies.
Ex ligno querno per dettillationem extricatus aér ducenties
fedecies volumen ligni fuperavit; ne moremur alia. Quibus,
cum utique palam fiat, aérem, fociatum cotporis cujusque
ftaminibus, aggregati partem non exiguam conftituere; fimul
que intelleGum fit; aérîs largiorem accedere corporibus affluen-
tiam, quo folidiora funt, Clarif® Viris HaLesio, HALLERO
aliisque, de aére intra corporum compagem fixo, quin &
ejusdem elatere in attraQionem abeunte, fufpicio oborta eft.
Ea enim ratione inita aéris concipiebatur indoles corporum
confervatrix; quum contra aéris, aggregati corporibus, elatere
fuperltite, fieri vix poffè videretur, quin is, vel pro denfa
Aa 2
188 ses DO ( de
tionis intenfione elafticus, firmiffima corpora, leviusculo forte
momento, cum fragore gisjiceret.
Verumtamen & diverfi modi, quibus de corporibus extri-
catur is aér, & phocnomena cùm herentis in corporibus tum
eliciti aéris, mirifice patroCinari mihi videntur opinioni, quam
ante hosce annos triginta quinque inaugurali meo fpecimine (*) fum
amplexus, aérem contendens vel in corporum malfa delicefcen-
tem revera effe elafticum, & pro ipfa denfitatis ratione ulibus
aptum quamplurimis neceflariis, 7
Extricatur is aér de corporibus ( facilius quidem fluidis,
utpote minus coherentibus, quam folidis) fublato virium,
elateris nimirum diftendentis nifusque contrarii reprimentis,
xquilibrio: aud@a potentia aéris, obicibusque magis minusve
reciufis — Eofacit primo fublatio preflionis Athmosphare,
qua equidem fola non majorem copiam inde liberare valet,
quam ejusdem adio corporibus imprefferat, nequidem volu.
‘men corporum equantem. At major, & ingens fxepe, copia,
prodit per vim ignis, qui fcilicet intrinfeci aéris potentiam
elalticam vehementer auget, fimulque corporum cohxfionem,
folvendo & diffipando gluten, deftruit, Promtior adhus &
copiofior fit illius agris evolutio, ficubi vi caloris accedit tena-
cioris involucri ablatio, tum cohafionis corporum diffolutio,
fimulque partium conftituentium quarundam diflipatio, aut reci-
proce affetionis mutatio, hinc frepe mutua partium attractio-
nis deltru@io: per decorticationem, comminutionem, mace-
rationem, cotionem, deftillationem, tum per effervefcentiam,
fermentationem & putredinem — Sunt, qui gelationem addunt,
quia in aqua gelata bulla majores nafci obfervatur, eaque, dum
congelafcit, magis tumefcit, ut etiam ex vafe aliquando effun-
‘ datur , quin glacies fape cum fragore dirumpitur. Sed, cum
frigus aéris expanfionem minuat alioqui, mon augeat, cre-
diderim, a refiduo potius majore fub aqua aut gelu calore
latentem aérem bullis expandi, exitumque cum coherentibus
elementis aqueis affe&are; quo ipfo expanfionis interna nifù
(*) Diff. phy{. med. inaug. de Flatibus Bafil. 1752. $. IV.
afesca DO (da 189
cum externum fubinde frigus augetur, vapores de fluminibus
confpicui emicant, quos quidem pro veficulis aqueis ab in-
clufo leviori aére furfum aclis, & ex co ipfo diverfo gradu cla=
fticis, habuerim,
Praedi&is autem modis omnibus aéri non adeo reddi exi-
ftimaverim elafticitatem in corporibus amifflam, quam potius
confervatam ha@enus vi caloris unice augeri, aliàs ationem
ejus liberiorem reddi, nunquam vere deltru@tam, fed pro tem.
pore folummodo fuppreilam a compreffione aliqua validiore,
tum a corporum aut involucri eorundem tenaciore cohafione,
receptaculique refiltentia, veluti in lagenis, qua cerevifiam
fermentefcentem coércent; fed vel maxize ab aliarum corporis
partium conftituentium vi potiore particulas aèris attrahente, cui
cedat pro tempore repellens harum vis intrinfeca. Quid enim
obftat, quo minus exedem partes, qua in ipfa jam corporum
genefi (quorum pleraque, etiam folidiffima, initio ex liqui.
dis, aérem facilius recipientibus, conflantur) fenfim tantam
aéris copiam attrahere aut abforbere valuerunt, eundem etiam
retineant tamdiu, aut effe@um ejus coérceant, nifumve, mi-
nime exemtum, morentur: donec vel calore excitus, vel
ruptis quocunque modo clauftris, pars exfuperans liberetur ?
aut dum vis quarundam partium aérem attrahens per acceden-
tes novas partes magis chemice affines (quod in effervefcen-
tibus fit) immutetur? dumve per evaporationem, v. gr. fpi-
ritus mineralis Acidularum in -vafis minus bene claulis, utve
in deftillatione, fermentatione & putredine contingit, vel mu-
tetur partium corporis compofitio, hinc & relatio chemica ad
aérem, mutuaque attra&io, vel ipfiffimus aér, vaporibus inti-
mius cohxrens, fimul cum iftis avolet? — In his quidem
ultimis cafibus diverfi vapores cum prodeunte ‘aére fape inti-
me jun&i ejusdem indolem tantopere immutant, nunc in falu-
brem, nunc in peftilentem, ut recentiorum Phyficorum pleri.
que talia produta pro diverfis plane aéris fpeciebus habeant;
tametfi, quoties halitus adulterinos ab aére fegregare licet, elafti»
cum quod ineft, in verum communem aérem denuo abire conftet.
190 sa Do (ga
— Quumitaque, quod fic prodit elafticunì volatile; cam vero
aére plurimum conveniat; cum, quas arbitrantyr diverfe ina
dolis, aéris temperatura unice ab intime cohxrentibus variîs
halitibus provenire videantur, frepe quidem ob fummam cune
agre affinitatem chemicam difficillime feparabilibus; cum ip@
etiam pradi@i motus inteftini, corporumque demum omniuna
fpontane® diffolutiones, vix comprehendi queant absque activo .
tali principio elaftico, intrinfeci aéris fcilicet continuo ad ex-
panfionem nifu: quin ceffent, fopiti perpetuo, eodem omni
expulfo: vel co&rceantur aliquamdiu ex ejus nifu per frigus
compreffo, aut exitu, hinc motu, prepedito: augeantur vero
vi aéris pet calorem adaucta; cum, inquam, de his conftety
plus quam verifimile mihi quidem videtur; aérem inclufum;
quem fixum putant, in ipfis adhuc corporibus vere elafticum
effe; fic quidem, ut partium ipfius elafticitas, etiam in eodem
fubinde corpore, tion aquali femper modo, fed magis minufve
coercita fit, prout ille ab aliis partibus conftituentibus, magis
minufve cliemice adfinibus, contentius attrahuntur vel remiffius,
quam ideo fic in fuo nifu coercitam aéris partem infixum po-
tius aut vindum, quam fixum acrem dicere mallem.
Que quidem fi ita funt, wow compingendis potiffimum, ut
celeb. plerique voluerunt Aud&ores ; corporum particulis, verun
motibus inteftinis excitandis, hinc diffolvendis olim corporibus atrem
faminibus corporum coharentem deftinari, affeverandam fuerit,
Hac certe ratiene complurium phoenomenorum phyficorum
caufa facile intelligitur, que alias vix explicaveris; & com.
prehenditur porro, aéris athmofpharici quantitatem perpetuo
eandem manere poffe, tametfi infignis ejus quantitas continuo
recipiatur in nova corpora, elementorum, alibi refolutorùm,
permutatione novaque combinatione quotidie regeneranda, cum
& xqualis forte aéris quantitas ex refolutis corporibus a fuis pri-
ftinis vinculis jugiter liberetur, iterumque athmofphara red.
datur,
Sed video, me jam longius extra cancellos efle vagatum
» lee
Palo È A
4
dI
Le
mi }
fi
La
d
(5 0) 0 Cale sor
‘cum id pracipue fumferim demonftrandum, aérem, qui fan
guini circolanti inet, non fixum effe, uti Illuftri HaLLERO
aliisque recentioribus Phyfiologis placuit, fed elafticum, & fua
elafticitate fiuiditatem & liberiorem circuitum fanguinie
juvare; i
Et aèrem quidem elafficum Janguini ineffe, primum micro»
fcopice obfervationes docuerunt, quarum ope in animalium quo»
rundam vivorum circulante fanguine fubinde vere aérea bulle
comparuerunt, Deinde ope Antlix pneumatica ex fanguine,
veluti ex la&e quod materiem fubminiftrat fanguini, aér were
elalticus educi poteft,, uberior quidem & fpumam fufcitans, fi
lac aut fanguis-prius calefiat; qua certe ratione non reddi cre»
das amiffam. aéris elafticitatem, fed cam vere prefentem, a
compreflione prius coercitam, liberari, & a calore unice au-
geri — Idem arguit cutis fub cucurbitula fefe attollens, &
xanarum fub campana diftenfio, itemque fanguinis, la@tis atque
butyri fuper igne. fpnmofa cum ftridore turgefcentia, tum demum
‘incipiens, quando cuticula fuperne coalefcens aéris cum vapo-
ribus evafionem impedit; excuflo aére, necdum novo reforpto,
aegre ad eundem caloris gradum refponfura: ut adeo fluido.
gum illa intumefcentia non immediate a vi ipfius ignis, nimis
mtpote penetrabilis, werum ab aéris potius expanfione merito
intelligatur proficifci — Sed & fanguinem in vivis animalibus
interclufum inter duas arteriarum venarumve ligaturas fub cam-
ana fimiliter ob latentem aérem elafticum intumuiffe recentio-
res quidam obfervarunt. Confpirat quotidiana & obvia cuivis
‘obfervatio: repentina nimirum fanguinis rarefaltio venarumque
inflatio propter intenfiorem cubiculi teporem, contratio contra
a frigore: quo quidem experimento, quum conftet extemplo
vel ingeri, mutatave aéris temperie tolli, incommoda, fubitam
illam expanfionem ab elatere aéris fupertite profeGam compro-
bari vix ambigendum videtur. Sxpius porro vidi, fanguinem
de vena mifflum in vafculo, necdum evaporatione minutum, ut
primum friguiffet, decima fui parte contra&iorem, aut. etiam
co amplius, Quin frigens in exftin@o homine fanguis, qui.
“
192 pesa) O( da
fuperftitis, ab aére calente magis expanfus, omnes & atterias
& venas difltenderat, fere omnis folis in venis locum invenit,
iisque nonnifi majoribus, qua nec ipfre perinde atque vivis in
corporibus funt expanfe, quin in fuperficie corporis omnes: a-
frigore contrate & vacua; quod certe vix Iymphatica® partis
in laterales arteriolas corporisque cavitates fecelui foli, utpote
parum in eam rem efficaci, tribuere liceat — Ab eodem inclufo
aére, mutatis per putredinem partium corporis conftituentium
qualitalibus mutuisque relationibus, & diffolutis per eandem
folidis clauftris, animalia turgent aliquamdiu a morte, & ab.
humoribus fpumas agentibus fepe adeo expanduntur, ut de.
mum ob au@um volumen fupremis aquis innatent — Denique;
ut'alia argumenta prateream, explicari vix queat, qui corporis
humani fuperficiem, in adulto homine quindecim circiter pe-
des quadratos equantem, premens Athmofphera pondus , .libris.,
triginta millibus aftimari folitum, neque gravet neque compri:
mat, nili aéris intrinfeci elafticitatem eequali vi contraniti fta-.
tueriss quae, fi Athmofphaere, in altifimis montibus levioris,
eequilibrium expugnaverit, etiam vafa fanguinea dirumpere &
hamoptyfin excitare obfervata elt. i
Quapropter nullus dubito, aèrem fauguini ineffe vere elaficum,
determinata quadam copia, nec tamen bullis digeftum majus-
culis, fed admodum diffolutum, &- variis fanguinis ftaminibus ,
‘pro varia cum ipfis affinitate magis minusve ita adbarentem,
ut varia quidem fit aéris, eodem in corpore latentis, effica-
cia, nullibi tamen plane deftru@a, fed unice magis minusve
coércita, )
Et in fanguinem is quidem pervenire potelt partim per cu-
tem, fed vel maxime per ventriculum & inteftina, tum per
pulmones, ubique cum humidis, quibus diffolutus & intime
mixtus inharet, abforptus. Unde & arteriarum fanguis, ex nova
fic continuo recepta agris copia, in iisdem nondum adeo adftri&a,
in fpatio inani contentior ac properantior ebullire vifus eft, quam
venofus,
Hune
e SR PT an
nn PASTE TIA
seta Do (RR 193
Hune autem aérem in fanguine adeo copiofum, ut ab Han
LERO trigefima totius maffae pars cenfeatur, magnis ufibus infer-
vire nemo dubitaverit, qui novit nihil a fapientifimo Crea-
“ tore fine fcopo fuifle faGum, Ex pracipuis quidem fucrint
‘ fequentes : ut preflioni Athmofph®re in molles venas to-
tamque compagem reliftere. corpus valeatì ut pro vario caloris
gradu varie ofcillans aér humorum particulas dimoveat, » ficque
precipui diluentis vehiculi loco, absque ponderis fere. augmine,
inferviat; ut motus varios inteftinos, fubinde in certo gradu
‘proficuos, excitet; ut motum progreflivum promoveat, partim
‘aliquo fuo ftimulo (nam cordis & arteriarum motum jam ceffan-
tem ab aére per du@um thotacicum aut. venam cavam inflato
aliquando relufcitatum. fuiffe legimus),. partir. trudendo fe-
quentes undas verfus proegreffas, ut, repleatur quod inanis alio-
qui.telinquendum foret intercapedinis. Sic certe obfervatum efty
fanguine in peremtis animalibus jam ftagnante emiffo ex lafo
vafculo, e partibus contiguis erupiffe fuccedaneum, ab elatere foil,
propellente aéris intrinfeci. Infervit porro idem diverfimode
dudilis aér ut (caleat magis minusve fanguis) ifte vafa, quo.
ad vita durat, continuo tota repleat, circuitusque fic absque
undarum divortio fiat. Quibus omnibus precipuam fine dubio
eam. utilitatem addas, ut a putredine prefervetur fanguis per
àcidi aérei perpetuum cum eo aére in pulmones & fanguinem
introitum; quocum acido intime jundtus aér tanto facilius
. ab aquofis abforbetur, unagne .cum. iftis fanguini admifcetur 5 .
cujus continua ad putredihem proclivitas antifeptici ejusmo-
di aéris“renovatione .admoduna indiget, ut qui facile alcalefcen-
tem humorum. indigenarum naturam perpetuo in mediam ammo.
niacalem convertat, & priftinum aérem, intus ex phlogifto ad.
harente corruptum, cumque iflto jugiter per cutem, inteftina,
& pulmones exhalatum, denuo refarciat; . ut hoc maxime titulo
is moviter receptus aér vite pabulum nominari mereatur,
Quibus iterum Sapientiffimam Summi Creatoris Providen=
tiam mirari licet, quatenus fa&is emittendo aéri corrupto mea.
tibus, ei refarciendo difpendio peculiares aptavit maandros,
B
194 sz DO
ut purioris aéris parilis perpetuo fanguinem recreans acceffio
falubrem fanis in corporibus humorum fervet temperiem,
Ex ha&enus di&is exemplis, quibus facile effet alia addere,
abunde jam, ni fallor, patet, A. H. in corpore humano ad
amuffim omnia ftru&a effe ad determinatos & pravifos fines ad=
fequendos; omnia ad eundem precipuum fcopum, fanitatem
vitamque diutius Confervandam apprime confpirare; opus uni-
verfum tanta coagmentatum effe folertia, quam nec ingeniofo-
rum hominum ex affe rimari fultineat obfetvatio, nedum ina-
nimis materia, quantumvis fubtilis, aemulari calatura; ut ne
nunc illud moneam, quod omnes intelligunt, quicquid inanimi
educitur materia, fuapte inertia, utpote fenfu carens; infinito
diftare intervallo a corporibus animalibus, quorum, incredibili
nexu, motus finguli quique ad incorporea fubltantia di&@ata
refpondeant — Quibus, fi addamus, annorum tantum non
fexies mille fpatio, in immenfum au&a animaliùm genus omne
fobole, iisdem conftàre numeris animalculi cujusque partes,
nihil imminuto per longam propagationis feriem natura vigore;
qua fronte fortuiti quicquam in iltis deprehendere fibi videan-
tur male feriati homines, eo minus divinare poffum, quo cer-
tior fum, ne mufcam quidem in omni univerfo, per longum
feculorum ordinem, fortuito exftitiffe.
Crteras, 2que vel etiam magis ineptas, hypothefts, velut
perennem caufarum effe@orumque catenam fine principio, &
alia ejusdem commatis, ne refellere quidem nunc attinet.
Quam vellem, non adfuiffem ipfe teftis &vrirtis aliquando
morituris, qui, dum vigebat corpus, ne quicquam penfi habe-
rent, quantumvis enormia quxque recentiorum Sophiftarum
“‘aucupantes effata, genium impune curaverunt, fero tamen, at
ferio, at inelu@abili terrore perculfi, tandem intellexerunt, ne-
que fatali neceffitate, nec incafum flu@uante fortuita fortis
pesa DO( E 195
arbitrio, verum incomprehenfibilis Providentie Numine, res
in hoc univerfo temperari.
Qui contra fine prejudicata opinione mundana opera, & im-
primis corporis noftri fabricam, ad minimas usque partes fupra
humanum intelle@um artificiofam, attente contemiplantur, non
poffunt non eorum admirari perfeGionem; hinc unum DEUM tan-
torum miraculorum Auctorem ac perpetuum Confervatorem agnof
cere & celebrare; ut omniReverentia Cultuque digniffimum, fo-
lumque parem tantis operibus, utpote cujus folius intelle@us omnia
penetret; qui ubique fit cun@aque intueatiir; qui homines amet,
ab iisque velitamari, honorari ; cujusque prafentiffimi Numinis
verecundia vetitis abltinere, cordi effe cuique debeat.
His adeo, quibus diximus, naturalis difciplina adminiculis de
Summi Creatoris miraculis abunde perfuafi celeberrimi citeriorum
feculorum Phyfiologi atque Philofophi complures, BoyLEUS,
Franciscus Baco DE VERULAMIO, IsAACUS NEWTON, BOER=
HAAVIUS, HarEsIUs, HALLERUS, aliique, veriffima de mani.
fefto per hunc orbem divino nature moderamine fententia ftrenuos
fefe praftiterunt Hyperafpiftas.
Vix certe aliud fudium mentem humanam nobilioribus infti.
tuit elementis, magisque fincera voluptate explet, quam fedula
natura contemplatio; quae, dum Aud@toris adorabilem perfe@io.-
nem ubique manifeftat, in Ejusdem Entis fupremi admirationem
rapit, virtutisamorem accendit, animumque adeo puris quondam
inaltera vita perfruendis deliciis quadantenus preftat initiatum.
Quanta funt adeoque opera Domini, & quam amabilia ta?
bernacula Tua, Domine exercituum! quam beata, qua poft
exantlatas hujus faeculi arumnas manet omnes glorificatio $ qui
Tuum defiderant adventum!
——__———>m
Bb 2
196 5) (#25
i i
CASPARI WETTER,
Med. Dotforis Sangallenfs,
OBSERVATIONES MEDICO - CHIRURGICE.
(È germ. in lat. ver£.)
agora ae atque fide morborum obfervationes ab omni tem-
pore multum contribuerunt, ad rem medicam amplificandam,
lucemque morbis complicatioribus affundendam. Per easdem
fine dubio obfervationes Medicina ad eum perfeionis gradum,
quo illam pofitam videmus, pervenit. Nihilominus tamen ez
dem porro infervire poffunt non folum ad rem medicam adhuc
magis perficiendam, Theoremataque medica femel pro veris
adoptata, magis confirmanda, fed & omnes morborum formas
atque differentias fpecificas penitus cognofcendas.. Quin etiam
in fagacitate & promptitudine, cujusvis morbi decurfum ac»
curate ac rete obfervandi, imprimis confiftit folertia atque
dexteritas Medici pra@ici, & ab hac pendet ejus fortuna &
falus Zgrotorum ipfius. Sequentes Hiftorix morborum, pra-
ter alias veritates qua ex iis deduci poterunt, etiam. hanc
confirmabunt,
Osserva miro: .L
De felici birudinum 8 corticis Thymelee (vel Daphnes Gnidiù*
Linn, Ecorce de Garou) effetu, in fcirrbofa glandula
Parotidis induratione a Metaftafi orta,
Fomina 57. annorum, robufta, temperamenti biliofi, in
Juniori, tate varios morbos paffa, plurium liberorum durante
Pl
a DO (E 197
matrimonio mater fata, ab omni cura & follicitudine non fem-
per libera, ceffante tamen menftruo fluxu nulla incommoda
experta, ante tres circiter hosce annos vehementiffima Hemi-
crania in finiftro capitis latere corripiebatur. Diverfis tempo.
ribus fubfequentibus a Medicis, Chirurgis, Medicaftris, nulla
non remedia in ufum adhibebantur, vix autem unum alte-
rumve eorum aliquod fubinde levamen attulit. Dolori tandem
adfuefa@a, eum patienter tulit, non nifi morte ab eo fe libe-
rari pofle arbitrata.
Cum annum xtatis degeret fexagefimum; vefperi quadam,
vehementer a fuo dolore excruciata, cubitum ivit, &, quod
antea nunquam contigerat, dolor tunc fubito evanuit; obdor.
mivit ftatim, .& fomno tranquillo ad craftinam usque lucem
fruita eft; cumque expergefieret, bene valuit. Verum retro
aurem finiftram, & in eo latere quo vehementi illa Hemie .
crania agrotaverat, fenfit ingentem tumorem, durum, immo+-
bilem atque infenfilem, qui inotum mazxille permoleftum
reddebat. Eodem mane Chirurgum, virum in arte fua non
imperitum, accerfivit; qui tumorem ita ut modo dixi fe ha-
bentem, cutemque a ftatu fano prorfus non alienam, invenit,
Dubius non hxfit, quin tumorem talem effe pronunciaret,
qui vel refolvendus vel maturandus effet, ftatimque applicavit
emplaltra & epithemata, quibus vel hunc vel illum fcopum
attingeret. Per plures hebdomadas idem fuit rerum ftatus;
deinde vero coepit tumor augefcere, invafitque glandulam Paro-
tidem; numerofte hic atque illic in ea protuberarunt vena
cerulex varicofe; quibusdam etiam in locis infammari coepit;
& fubinde ea in regione, quam primam tumor adortus eft,
paffa eft Egrota vehementiffimos dolores pungentes atque uren-
tes, caeterum autem fervavit tumor eandem duritiem & immo-
»bilitatem. SenGm tunc fenfimque Chirurgus fuum agnovit
errorem, Declaravit tumorem pro incipiente Cancro, & me.
thodum medendi fine mora mutavit, jamque adhibuit talia
remedia, qua ei quod fufpicabatur malo videbantur contraria,
Horum uno poft alterum per fatis longum temporis intervallum
198 gia )O( ga
applicato, ne minimum quidem levamen fecutum eltj è con-
trario tumor continue magis excrevit, ita ut labium inferius
ab co- penitus ad latus dimoveretur; dolores quoque & affi.
duitate & violentia adeo funt au@i, ut mifera grote per
plures jam hebdomadas vix aliquot horarum fomnum concef
ferint.
In hoc rerum ftatu ego fui accerfitus. Ad morbi narra=
tionem nulla re magis commotus fum, quam fubitanea Cephal-
algie ceffatione, hancque mox fecuto tumore maxille. Is
mihi fatis manifefte videbatur ortus effe a metaftafi illius. ma-
terix, qua antea caufla Hemicrania fuiffet; & hanc meam
opinionem corroborare videbatur foemina effatum, quod fcil.
a toto illo tempore quo tumorem iftum gereret, ne minimum
quidem Cephalalgia veftigium perfenferit, Praterea color ocu-
lorum & faciei erat lividus, Querebatur de ventre fepius
inflato, & plerumque ad ta&um duro, & alvo interdum per
plures dies adftri@ta. Tumor ad adfpe@um erat horrendus.
Videbatur mihi, duo hic pracipua ac diverfa mala ad.
effles & 1°. quidem abdominis turgefcentiam ac duritiem, a
qua colorem faciei lividum tanquam effe@um derivabam, tum
vero 2°. ipfum faciei tumorem; ambo quoque hac mala mu-
tuam in fe aGionem habere, mihi videbatur, Placuit igitur
tumorem per aliquot dies fibi ipfi prorfus relinquere, ut a
fymptomatibus atque phanomenis que hoc tempore fefe mani.
feltarent, eo citius ac certius ad ejus naturam concludere
poffem; videbantur enim remedia antea adhibita eum vehe
menter irritaffle, nec parum contuliffe ad eum exacerbandum
atque infammandum — quod, ut in tranfitu id dicam, res
elt maximi momenti, quae in ejusmodi cafibus fuper indolem
talium morborum plus lucis fundit, quam experimenta reme»
diorum ancipitum & in fortuna periculum adhibitorum fun-
dere unquam poffent. Infuper exiftimabam, ftatum abdominis
ejusque vifcerum majorem mereri attentionem, quum juxta
fa ) 0 ( asa 199
aliorum eque ac meam fententiam cauffa talium pci
fepius in iis quarenda fit.
Cum accuratius examinarem abdomen, deprehendi, vifcera
ejus vere non optime efle conftituta. In regione umbilici quase
dam hic & illic indurationes tangere mihi videbar; & ha qui.
dem non vane conjeure, fimulque /Egrota color facici, ad
capiendum confilium me inftigarunt, cum ver effet, pramiflis
purgantibus, per aliquod tempus fuccos herbarum recentium
ip&i propinandi. Sumfit igitur per quatuor hebdomadas quotidie
uncias duastalisfucci, exherbis La@uca, Cichorei, Nafturtii vel
Beccabunga exprefli, cuilibet dofi addita drachma dimidia Tar-
tari tartarifati; pro potu ufa elt fero la&is. Hxc remedia in-
terdum alvum leniter laxarunt, & poft ea finita abdomen erat
mollius, & color faciei aliquanto magis naturalis,
Et tumor quoque, omni irritante ftimulo remoto, amifit
foeditatem; caterum manfit idem, nifi quod dolores, licet
adhuc fatis vehementes, aliquanto tolerabiliores fierent; atta-
men vifus fum mihi ab hoc tempore tactus ope deprehendere,
materiam huc depofitam in tunica adipofà potius quam in fub-
ftantia glandulofa harere. Hinc tentabam varia remedia ad eam
mobiliorem reddendam, ut locus effet curationi; e. g. faponem
venetum late folutum ; emplaftrum Cicutae ; mifturam ex
fpiritu Mindereri, Aceto fquill & fale ammon.; verum hzc
& alia qua tentavi auxilia tam frevos excitarunt dolores, ut iis
abftinere cogerer, Interea autem cum hac remedia experirer,
contraxit /Egra in toto fuo corpore pruritum vehementiffimum
din noGuque moleftum, fimulque hic & illic eruptionem cuta-
neam fcarlatine (imilem; coepit praterea tumor, no@u impri-
mis, immodice ardere, & tenfionem ac dolorem creare, paffim-
‘ que in ejus fuperficie infignia tubercula excreverunt. Cauffa
. prioris fymptomatis videbatur mihi quarenda effe in ferofa parte
fonguinis s alterum autem arbitrabar inde provenire, quod
materia in tumore contenta mobilior fieri inciperet, Prioris
mali levandi cauffa prafcripfi ptifanam demulcentem, fapona-
200 sez )o( gd
ceam, & ut mane & vefperi affumeret 81—10. fequentium pilluz
larum : I i
BR}. Extr. Cicut, 3L.
Pulv. Cort. peruv. ele. 3ij.
Sapon. venet. 3}.
Sal. Corn. cerv. gr, xv).
M. F, 1. a. pill. gr. i), Confperg. pulv. Lycopod. D.
Tumori autem, nullius ftimuli patienti, aliquot hirudines appli-
cavi; que poftquam faturate decidiffent, fanguinem adhuc
aliquandiu è vulneribus ftillare paflus fum, effe@u plane mi-
rabili: Tenfio enim doloresque remifere, ut gra tota nocte
fomnum placidum dormiret. Hirudines fubinde repetii, eo
cum effettu, ut tenfio fenfim fenfimque minueretur, tumor
in toto fuo ambitu mollefcere inciperet, diftenta vafa fubfi-
derent, materia in tumore contenta magis fluuans fieret, &
in vicinam telam cellulofam concederet. Haxc omnia bimeftri
fpatio evenerunt.
Interea etiam pillule fudorem & urinas egregie move-
runt; ille erat fingulari odore praditus, ha vero fepius fedi-
.mentum deponebant. Pruritus & effiorefcentia interdum mi.
nuebantur, fubinde tamen hic atque illic redibant; quare pro-
babile mihi vifum et, horum fymptomatum originem in inte.
ftinis quarendam effe. Intermifi pillulas, & earum loco pre-
fcripfi fequentem Mixturam:
B. Sal. mirab. Glaub. 3v).
Kermes miner. gr, vii).
Mifc. exa&, add.
Aq. flor. Sambuc. 5v.
Syr. v. rad, aper. 3].
M. D. S. Ut capiat omni bihorio Cochl, j.
Hxc
pisa DO (a 201
Hxc mixtura copiofam materia foetida per alvum evacua-
tionem excitavit, fimul vero & pruritus, cutis eruptio,, &
malus color faciei, evanuerunt. ‘Tum ad inteltina roboranda
infufum corticis peruviani prafcripfi.
Jam vero tumor fupererat, cujus plenaria curatio a de-
. le@u convenientium medicamentorum pendere mihi videbatur.
Tumoris incifio vix erat fuadenda, cum tefte experientia in
ejusmodi vulneribus peffima contingat fuppuratio, eaque diffi.
cillime fanentur — interim tamen materie exitus conciliandus
erat. Succurrit tunc cortex Thymelea, cujus fruftulum parti
poftice tumoris, ubi tuberculum erat maxime infigne & molle,
impofui. Jam tertia abhinc die effluxit copiofa materia vifcida,
fpifa, albuminis ovi fimilis, inodora; tuberculum & vicina
tumoris regio paucis diebus multum extenuata, doloresque im-
minuti funt. Profpero hujus experimenti fuccefflù confirmatus,
pluribus adhuc, imprimis eminentioribus tumoris lacis corti»
cem meum impofui, eodem femper eventu; ubique nempe
ingentem di@i humoris copiam proritavit: quo fa@o tumor
fenim imminutus tandem penitus evanuit, Sesqui abhinc
anno hancce curationem perfeci. Et ab eo tempore foemina
noftra neque cephalalgiam neque ullum aliud malum paffa et,
& locus tumoris ita perfe@e fanus elt, ut ne minimum qui.
dem alicujus mali veftigium fuperfit,
* *
Licet omnino perfuafus fim, non unum tantum aut alterum
ex adhibitis remediis, fed omnia & fingula ad grotam hanc
fanandam fymbolam fuam contulife, fatebor tamen, effeGum
fanguifugarum, & imprimis Thymelax corticis, pra cxteris
meam ad fe rapuiffe attentionem. Quantum ex Diariis medico. .
chirurgicis novi, non memini me legere, corticem noftrum
hoc modo & in ejusmodi malis unquam in ufum fuiffe voca-
tum; eoque magis latarer, fi per hanc meam obfervationem
anfam praberem, effectum ejus fimilibus in cafibus experiundi.
Cc
202 ea) 0 (a
Animus non eft, longam hîc facere deferiptionem virtutis
cotticis Thymelaa, vel indoie & viribus cum ea convenientis,
& in omnibus fylvis reperiunde, Laureole fomine effic.
( Daphnes Mezerei, Linn. ). Virtus illa partim jam nota eft,
partim quoque intel'igitur ex opusculo Domini Le Roi: Ter
tamen ufàs ES virtutis corticis Thymelee ( Ecorce de Garou),
quod a. 1773. & germanica lingua Argentorati lucem vidit,
Magnopete tamen gauderem, fi per eandem hancce hifto-.
tiam, Medicorum atque Chirurgorum attentionem ad tumo.
rum fcirrhoforum tra&ationem converterem. Equidem haud
me fugit, cl. Biencheu aliosque multum lucis fuper eam fpar-
file, eo quod hos tumores in claffes diftribuerint. Placet
tumorem noftrum in claffem eorum referre, quorum cauffa. ab
atrabilaria humorum conftitutione pendeat. Licet autem inde
ab initio quo /Egra illa cure mea permifla elt, id agerem,
ut corporis cacochymiam corrigerem, hac tamen omnia non
fufficiebant ipfis illis qui in tumore ftagnabant humoribus alte-
randis, eorumque degenerationi remoram injicienda; fieri
hac debebant per remedia propria ac fele@a, topica, Ab hoc
fele@u me judice pendet plerumque fauftus infautusve cura
exitus. Szpius vidi Medicum vel Chirurgum tumores fcirrho-
fos traGantem, cum hi dolere inciperent, metu adeo correp-
tum, & cum Jam malum opinaretur eventum, ab inftituto
ita defle@entem, ut ulteriori obfervationi progreffus mali im-
par fieret; cum tamen tranquilla morbi obfervatio maximi fit
momenti, ad le@iffima remedia aucupanda, eaque pro mali
diverfitate, indole & mutationibus, apte & convenienter ordi.
nanda.
Non ignoro, dari fcitrrhos tam mali moris, ut omnem
medelam refpuant, neque effe in Medico, femper relevetur
ut /ger, fed interdum do&a plus valere arte malum. Immo
ex omnibus morbis, quibus Corpus humanum affici folet,
nulli fere dantur, quorum tanta eft varietas, ac multiplicitas,
tam ratione originis eorum, quam mutationum qua in iis
I N ir ri ei ite
a DIDE
ssa) (#5 203
locum habent, quanta eft fcirrhorum. Malum levifimum fre-
pius in peffimum mutatur.
Interim ex obfervatione noftra id eollegi, in tra&andis
fcirrhis Medicum vel Chirurgum multo praclarius ‘agere, fi
praceptis theoreticis vel {peculativis hùc pertinentibus non tam
confidenter inhbaereat, & experientia commendatisque aliàs ad
haec mala remediis eàtenus tantum utatur, quatenus perfuafus
fit, ea prefenti cafui apprime convenire; contra vero omni
cura ad phenomena in illo peculiari cafu fefe offerentia ani.
mum intendat, quo indolem & chara&erem illius effentialem
accuratius cognofcat, ut internam externamque curationem cam
quam ille requirit eidem poflit accommodare. Hiftoria fupra ‘
narrata videtur mihi moniti noftri veritatem ftabilire, quae &
fequenti obfervatione ulterius confirmatur.
OssERVAaATIO IL
De Tefticuli Tumore infisni, fcirrbofo, cineris licnorum applica
tione curato.
Rufticus so—6c, annorum a longo jam tempore telticue
lum geftabat permagnum, duriffimum, inque fuperficie ina-
qualem; qui illi haud parum moleftia faceffebat, imprimis cum
tempeftatis fieret mutatio. Huic malo nullo alio, nifi apta burfa
fubligatoria, fubvenit levamento, Cum autem aliquando equum
confcenderet, adverfa tulit fortuna, ut ceger tefticulus in ephippii
apice fortiter contunderetur; fequentibus ilico' fevis doloribus.
Tumor fenfim augebatur, inflammabatur; ingruente febre,
fudoribus no&@&urnis, &c,
Haud parum conterritus fum, cum primum telticulum hunc
viderem, idque contigit tribus pot oborta illa nova fympto-
mata hebdomadis; per quod fpatium varia jam fed fruftra adhi-
bita fuerant remedia. Tumor usque in abdominis cavum fefe
Cc 2
204 ses )O( gia
diffudit, ita ut funiculum fpermaticum a tumente tefticulo di&in-
guere non poflem; leviflimus attatus dolores creabat atrocif
fimos.
Ante omnia curavi, ut tefticuli inflammationi & febri ob.
viam irem. Illum obvolvi cataplasmate emolliente ‘ad hoc
accommodato, cui fubinde Aquam vegeto-miner. Goul. ad-
{fperfi, Interne propinavi Mixturam ex Sale mirab. Glaub.,
Nitro, & Oxymelle fimpl.; pro potu ordin. ferum ladîis aci.
dulum; infuper mane & vefperi clysma emolliens applicari juffi.
‘ Aliquot interje@is diebus vehementes dolores & febris
paullum remifere; teftis atta@ùs magis erat patiens, in fcroti
autem parte fuperiori puris colleGio fieri mihi videbatur. Quare
di@a remedia per aliquot adhuc dies continuavi, tuncque pus
flu@uans fieri cocpit; -& aperto loco, magnaillius copia efAuxit.
Paullatim jam immenfus tumor decrevit, & ad priftinum ftatum
accedere vifus eft; vulnus etiam facillimo negotio & fimplicif-
fima medela ad confolidationem fuit perdu&um. Febris atque
no@urni fudores penitus ceffaverant, è contrario fomnus, appe-
titus & vires redierant.
Nihilo tamen minus redierunt etiam dolores illi quos Éger
ante noviffimum ‘fuum infortunium in telticulo paffus fuerat;
immo fenfit illos non folum, ut antea, ingruente tempeftatis
mutatione, fed multo frequentius, idque temporibus indefinitis.
Simul fepe querebatur de doloribus in abdominis & lumbali
regione fubito oborientibus. Subligaculum illud, quo rurfus
utebatur, nullum amplius levamen ei attulit; hinc metui, ne
res in pejus abiret. Ut igitur malum praverterem, cumque
nulla adeffent contraindicantia, jam meditabar operationem.
Interea autem de hac re cum Vitrico meo, Dno Steiner,
Chirurgo pra&ico dextro & ufu perito, confilium inivi; ille
mihi affirmavit , jam aliquoties fibi contigiffe, teftes fcirrhofos
ac dolentes, ufù cineris lignorum vulgaris, in facculis linteis
aa DO (pesa 205
ficce & calide applicati, radicitus curare. Rogavi eum, ut
vellet ipfe malum prafens infpicere, quod & fecit, & finito
examine in eadem perftitit fententia, fe & in hoc cafù fpem
fovere, calidum lignorum cinerem efficaciffimum fore.
Cum ex remedii hujus natura nihil mali metuere poffem,
imprimis autem felix effeQus ufum illius in aliis fimilibus
malis fecutus animum mihi adderet, idcirco & meum quoque
Fgrum facculos di&@o cinere repletos tefti morbofo imponere
juffi. Vix autem per 10 vel 12 dies hacce medicina ufbs
erat, cum dolores penitus ceffarent. Teltis in toto fuo am»
bitu mollefcere coepit; paucisque interje@is hebdomadis, con»
tinuato ufu fimplicis hujus remedii, adeo fuit diminutus, ut
inter prafentem ejus magnitudinem atque conditionem, &
priorem ftatum ingens effet inaequalitas, cum vix adhuc duplo
major effet ad taGQum tefticulo naturali. Quindecim fere ad.
hinc menfibus hunc Agrum tra&avi, & per totum illud tem.
pus, licet interdum operofa negotia faceffenda habeat, tefti-
culus ejus ne minimam quidem paffus elt mutationem.
pi ct A i i) SRO RR ola
De fngulari tumore in abdomine, ex meris miuutis calculis ,
int exitus docuit, conffante.
Menfe Julio a. 1777. ocyus advocatus fui ad Vicinam
“quandam, que, ut referebatur, a tribus jam diebus & nodi.
bus partùs doloribus laboraret, munc autem violentis convul-
fionibus correpra morti proxima videretur. Cito accurri, eique
per confueta auxilia ftatim levamen attuli. Cum fe refeciffet,
fingula ftatus illius capita mihi funt enarrata, & fimul rogatus
fum, ut rem propius inquirerem. Ajebant nempe, eam tribus
abhinc diebus, cum mer:fe & operi adfideret, fubito & im-
provifo infantem abortivum fere bimeftrem enixam effe, fequen=
206 ses )o( E
tibus ftatim fecundinis, & brevi po etiam ipfis lochiis.
Vix dum autem cafus ifte acciderit, ad Medicum ordinarium &
obftetricem confugitum effe; & utrumque, poftquam cam exa-
minaffent, cum ex duritie & infigni abdominis diftenfione, tum
ex explorato colli & orificii uteri ftatu, judicaffe atque affirmaffe,
alterum adhuc & maturum infantem,priorem mox fecuturum,
prefto effe. Foeminam autem inde a tribus jam diebus vehe-
menti fuo ad putatum infantem enitendum labore vires omnes
exhaufifle, at fruftra,
Foemina hxc xtate erat. integra, & jam usque a decem
annis non pepererat; erat macilenta, colore faciei ex flavo
viridi. Abdomen erat magnopere tumidum atque duriffimum,
ita ut preffioni digiti mei nullibi vel minimum cederet; pulfus
exilis atque celerrimus erat; @ftus infignis aderat, cutis arida;
praterea adeo debilis erat Egrota, ut vix membrum movere,
aut mecum loqui valeret ; fimul querebatur de immoderato
dorfi dolore. Quoad fieri potuit, fitusque permifit, orificium’
uteri exploravi, fed haud parum attonitus fui, cum illius ftatum
nequaquam talem invenirem, qui graviditatem aut proximum
partum indicaret. Mea igitur fententia hac erat: Ad nullum
hic foetum prafentem refpici debere, multo minus exfpe@andum
effe, eum in lucem editum iri, — fymptomata hac longe alius
nature effe, de quibus ut judicare poffem, plenius de illorum
origine edocendus effem. Nunc quidem me velle fummam quie-
tem ag tranquillitatem commendatam habere, & fimul remediis
refrigerantibus & analepticis, quantum poffem, malo obviam
ire. Hic imbrem exprobrationum in me ejaculati funt & alter
Medicus, qui interea advenerat, & obftetrix, que jam aliquot
millibus vicibus obftetricaffe fe afferebat; cum autem animus
non effet rixandi, domum me contuli.
Poftridie nunciatum eft mihi, prefcripta mea exacte fuiffe
obfervata, /Egramque multo melius fe habere, immo & per
unum alterumque hore quadrantem dormire powiffe; eamque
aes DO (gia 207
nunc enixe me rogare, cum omnem fuam fpem in me collo-
caret, velim ad fe reverti fibijue auxilium ferre.
In hac altera vifitatione comperi, illam jam ante annum,
in cavo abdominis; circa regionem umbitici, tumorem durum
ovi anferini magnitudinis fenfiffe, qui huc-atque illuc moveri
fe paflus effet; fimulque feepe laborafle alvi obftru@ione, Cum
res haud levis momenti fibi videretur, confuluife Medicum
fuum, qui fibi adusque duos {abhinc menfes omnis generis reme-
dia adverfus hoc malum prafcripferit; tumorem autem adeo
non decreviffe, ut potius mole femper au@&us, tandem caput
infantis recens nati magnitudine aquaverit, & immobilis fa@tus
fuerit, mec non prater alvi obftru&ionem pertinaciorem , com-
plures alias moleftias creaverit. Duobus abhinc menfibus pillu-
las laxativas fibi Medicum exhibuiffle, qua vero, pro alvi laxa-
mento, totum potius abdomen adco infigniter turgidum atque
durum reddidiffent, quale illud nunc viderem. Circa idem tem.
pus menfltrua fe deferuiffe, adeoque debere gravidam fa@am
fuiffe, In preefentia fatis mihi erat fuadere continuationem prio-
rum prefcriptorum , pratereaque ut fub vefperam, fi res fineret,
clysma emolliens applicaretur.
Ad detegendum fontem hujus mali, inquirendum effe arbi.
trabar in vite regimen foemina noftre, Id quidem quod attinet,
compertum eft mihi: eam, excepta templi frequentatione, vix fexies
per annum e domo fua pedem extuliffe , contra vero domi femper
operi & negotiis familiaribus adfediffe: prater duas patellas
Coffex mane affumtas, nullum fere potum, neque fermentatum,
neque aquofim, adfumfifle; cibis fere carneis ufam effe, rarif.
fime autem tumque parum tantum leguminis comediffe; pra-
terea, curis follicitudinibusque animi feepius effe exefam. Qua
omnia, ut mihi videbatur, fummi humorùm lentoris, & tumoris
illius abdominalis, ejusque fequelarum anfam prabere potue-
i runt. — His etiam in cauffis potiffimum nifus fum in formandis
indicationibus curatoriis,
208 sez DO ( des
_ Quamprimum fieri potuit, propinavi ptifanam diluentem,
faponaceam; omni quadrihorio dedi pulverem ex Crem. Tart,
& Sal. mirab, Glaub. ana part. 29.; mane & vefperi clyfma
emolliens injici, & bis quotidie totum abdomen linimento ex
Ung. de Althxa Oleo Chamomilla mifto per hora quadrantem
inungi curavi,
Hxc remedia per tres circiter hebdomadas continuavi, tunc
lenis diarrhoea oborta eft. Per totum illud tempus venter
eandem fervavit magnitudinem atque duritiem, ita ut ta@us
ope nihil prorfus diftinguere poffem. Nunc vero prefcripfi
medicamentum laxans, ex Sale Glauberiano, Manna, foliis
Senna, & aliquot guttis Spiritus Nitri dulcis; quod incredi-
bilem fordium copiam eliminavit: pofteaque venter ad utrum-
que latus de fua magnitudine ac duritie multum perdidit, in
medio autem, ubi tumor primum apparuerat, manfit aeque du-
rus & prominens, Poterat nunc tumor internus in toto fuo
ambitu diftin@e digitorum ope fentiri, isque ad minimum caput
infantis mole xquabat.
Poft hoc laxans ceffavit Diarrhoca, attamen copiofa illa
evacuatio /Egram minime exhauferat. Nihilominus per aliquot
dierum fpatium omnia remedia, fola excepta ptifana, miffa
feci. Ab initio quoque cura usque ad finem ejus Dixtam con-
venientem, faponaceam diluentem, eupeptam, /Egra me pra-
fcripfifle, quilibet per {e ipfle facile intelliget.
Jam vero ad remedia fupra dita omnia rurfus confugi,
excepto tamen pulvere, quoniam experiri volebam, an non
fortiora refolventia ferret. Horum igitur complura, eaque
variis fub formis, tentavi; omnia vero & fingula fortiorem
fimulum, & frevos dolores ventris & dorli, & moleftum an-
gorem creavere, ita ut ab iis rurfus defifterem, Tunc pro»
pinavi Mixturam ex Ag. flor, Chamom,, Ruta, Tart, tartaris,
Rhabarb, ele@&, & Syr. v. rad, aperient., que multum prod.
effe videbatur, dum adjuvantibus clyfmatibus quotidie io cn
edes
cata
iti Li
a a e
v®
inadodal
ia Sia
den tieni
I
afsa DO (E 209
fedes procurabat. Licet id fingulis fere diebus per plures
bebdomadas continuas fieret, tamen tumor ne vel minimum
quidem imminui aut mollefcere coepit, E contrario venter
ipfe polt hoc tempus denuo increfcit, & in toto fuo ambitu
magis tumidus ac durus fit, quam antea unquam fuerat. Do-
Jores dorfi ingravefcunt,, Idem Laxans, quod antea prafcrip-
feram, iterum afflumit, non tamen uno haultu, fed partitis
vicibus. Succeffus priori omnino fimilis fuit, ingenti fordium
copia denuo expulfa. Abdomen rurfus mollefcere; immo &
tumoris circumferentia mihi vifa eft paullulum contrahi, fal
tem mobilior erat; /&gra autem, ut prima vice, minime de-
bilitata, )
Triduo poft idem repetiturus eram; ejus portionem
domi fux jam habebat Egra. Cumque illud fequenti mane
affumtura effet, eadem ipfa to&e vehementibus rurfum in
dorfo doloribus vexata eft. Ultro tunc atque injuffa integram
portionem, quam quadripartitis dofibus affumere debebat, uno
hauftu ebibit. Vix autem hora una poft hauftum iftum elapfa
eft, cum atrociffimi dolores in ventre & dorfo oborirentur;
totum abdomen ita durum ac turgidutm, quam unquam fue.
rat, faGum el. Et ab hoc tempore ne vel guttulam urina
excernere potuit, quam tamen per totum morbi decurfum
liberrime emiferat., Et alvi deje@ionibus, & flatibus, five per
fuperiora five per infefiora, via perfe@e claufa erat, Mixtura
fupra di&a, fomenta, inun&iones & fri@iones abdominis,
clyfmata omnis generis, omnia erant fruftranea, Anxietates,
‘animi deliquia, fudores frigidi, pulfus intermittens, per horas
36. & ultra, vices alternabant. Interim cum jam aliquoties
mihi contigiffet, prudenter & fine intermiflione agendo, morti
viCloriam praripere, ideo nolui & in hoc periculofo rerum
ftatu otiofum fpe@atorem agere. Remediis igitur omnibus
polthabitis, clyfma emolliens, quam commode id fieri potuit,
denuo» injici curavi, quod murmur furdum in ventre excita-
vit, isque primus erat motus, qui inde a 40. horis in eo
fentiebatur. Poft bihorium clyfma repetii; motus inteltinus
Dd i
210 sess)o(
erat fortior, quam prima vice. Interje&is duabus horis ter.
tium clyfma applicatum motum adhuc fortiorem fufcitavit,
Tandem poft novum bihorium quartum clyfma applicatum eft
— & brevi poft infecuta elt evacuatio immenfe copia mate=
rie foetidiffimej; venter tunc collapfus, & tumor ultra dimi»
dium fue magnitudinis usque redu@us eft. Paffa elt ZEgra
fine dubio unum animi deliquium pot alterum, tamen adhi»
‘bitis cardiacis rurfus reficiebatur.
Scire maxime avebam, an feces nil peculiare continerent,
ideoque cas examinari curavi. Afferebatur mihi copia lapillo»
rum, quorum plerique pifi magnitudinem 2quabant; multi
eorum 3—4. obtufos angulos habebant, omnes vero erant
coloris lutei, pun&is fufcis in fuperficie variegati. Cum eos
lavaffem atque ficcaffem, eorum aliquot propius exploravi ac
diffecui; conftabant omnes tenuibus lamellis, ad centrum
usque; contriti dabant maffam farinofam. Eorum plures
capfulas plenas adfervavi, quum autem illas nuper aperirem,
calculi omnes erant dilapfi, & groffo pulveri fimiles,
Ut vero ad grotam noftram redeam; ab eo temporis
momento , quo Diarrhoea primum oborta eft, per plures adhuc
dies continuos, quoties alvum depofuit, fimul dejecit fatis in-
fignem horum calculorum numerum; quo fa@o tumor fenfim
magis atque magis imminutus eft, donec tandem penitus eva»
nuit, Mulier autem apta dieta, motu corporis & roboranti.
bus remediis, paullatim vires & fanitatem recuperavit, & ad
hanc usque horam meliori, quam antea unquam, fruitur va.
letudine.
- nea,
se DO ZII
Oopesre:rev'asTi 01,
De Febre putrida, Petechiis €5 fanguine undiqué
transfudante, ftipata.
Vernum tempus anni 1780. noftris in regionibus valde
humidum, mnebulofum atque pluviofum erat, & fimul aéris
viciffitudines citiffima maximeque notabiles obfervabantur.
Unde etiam morbi, quibus talis tempeftas pra ceteris favet,
‘cujusque fequele effe folent, oriebantur, Numerofae apud nos
& in noftra vicinia graffabantur febres primo ceatarrhales, in
acutas continuas poltea transeuntes, fymptomatibus rheumaticis
plus vel minus vehementibus plerumque ftipatas. ‘ Vergente
vere, animadvertebatur, materiem morbi, imprimis in iis fub-
jegtis ubi modo di&a fymptomata aberant, magis putrida in»
dolis effe quam ab initio ejus. Idem teltabantur reliqua fym-
ptemata nunc tandem fupervenientia, qua morbum comitaban-
tur. Ha tamen diverfitates omnes a Medico fagaci atque exe
ercitato haud difficulter dignofcebantur. Cedebat quoque mor-
bus eidem curationi, in morbis hujus indolis aliàs adhiberi
folite. Ex magno Zgrotorum numero ne unum quidem per- .
didi, fed curam femper feliciter abfolvi opportune & prudenter
adhibitis VSnibus, Pediluviis, Clyfmatibus, potu copiofo fimili-
busque medicamentis emollientibus, diluentibus , refrigeranti»
bus; imprimis, pro variis fymptomatibus & morbi periodo,
ufu Cremoris Tartari, Salis mirab. Glauberi, Nitri, Oxymel-
lis tam fimplicis quam fcillitici, Kermes mineralis, roob' Sam.
buci, pulpe Tamarind. &c. Raro ad Veficatoria confugete
opus erat. Per totum illud tempus, quo di@i morbi graffaban=
tur, iteratis vicibus veritatem illam confirmatam reperi, artem
nimirum morbos acutos, vel potius ad clafem morborum in-
flammatoriorum pertinentes, feliciter fanandi, & natura in fuo
ad hunc fcopum attingendum conatu fuccurrendi, in eo fere
confiftere: ut nempe duobus vel tribus primis diebus morbi
ante omnia id agatur, ut corpus emollientibus & diluentibus
Dd 2
212 È DI =
impleatur, &, prater VSnes, medicamenta fimilia fimulque
leniter refolventia adhibeantur, quae materiem illam per vim
morbi evacuandam, aptam reddant,-«qua deinde excerni poflit,
Novi quidem cafus illos, ubi hac regula iocum habere nequit;
attamen fapiffime vidi, morbos eos, fi non juxta prefcriptam
methodum, fed ftatim ab initio vomitoriis aut fortioribus pur-
gantibus remediis impugnarentur, folitam procedendi viam de-
ferere, /Egrosque frepius motbo fuccumbere, .
Supra jam dixi, morbos illos, qui vere vergente ingrue-
bant, magis putridam indolem habuife, Eo ipfo tempore puel-
la 13. annorum aliàs robulta & fana, ex generofa familia San-
Gallenfi orta, morbo correpta eft. Ex fymptomatibus de quibus
conquerebatur, apparuit, etiam illum morbum in eandem pu-
tridorum claffem pertinere; Attamen motus febriles adeo leves,
& fymptomata tam mitia erant, ut morbus vix alicujus mo-
menti videretur. Poft ufum EleQuariorum quorundam, ex
fupra indicatis remediis compofitorum,, ita commode fe habuit,
ut, cum illam die quarto fub vefperam inviferem, cum fra-
tre fuo ferupis ludentem offenderem. Appeditus redierat, lingua
erat munda, caput liberum, vires integre , uno verbo, nihil
querebatur, nifi ,, quod fubinde fputa fubrubicundo colore tinc-
ta effent “. Examinavi os ejus, nihil autem detegere potui, quod
alicubi fanguinis quandam extravafationem indicaffet, & cum gra
alias, ut modo dixi, commode valeret, hoc fymptoma nullius
momenti nobis vifum eft, ideoque ipfi valedixi.
Poftridie fummo mane ad Egram hanc vocato narratum eft
mihi, eam cum hoc mane in ipfius cubiculum ventum effet,
fatis debilem effe offenfam, univerfum corpus ejus innumera-
‘bilibus maculis nigris fparfum effe, & fimul fanguinem tenuem &
nigrum ex ore, nafo & auribus continuo fluere. Id mirum
prorfus mihi videbatur; interim quam citiffime potui /Egram
invi, eamque non folum talem, qualis mihi defcripta erat, in-
veni, fed cum os aceto & aqua elueremus, poteramus diftin@te
fanguinem multis locis ex vafis libere exfudantem confpicere;
sfffia D:0:( 48% 213
lingua, os, totum corpus innumeris petechiis pelfimi moris ob.
fitum erat, Pulfus tangebatur moiliffimus ac debilifimus.
Querebatur Egra de fumma vifus imbecillitate, & aegre intelligebat
verba loquentium, Interea dum in triftem iilius ftatum inquirerem,
lotium emifit, idque fere merus erat fanguis; ita quoque alvina de-
jectio, quae paucis poft minutis excernebatur, magnam cruoris
copiam continebat.. Nulli igituor dubio locus erat, quin tota
maffa fanguinis in fummo effet diffolutionis gradu, qui in vivo
corpore locum habere potelt, & in quo vita diu fupereffe ne-
quit. Sed unde hac tam fubita diri hujus (tatus origo? Qua
caufla mali? Mirabilis bujus problematis folutio in aliud tem-
pus mihi erat differenda, munc autem res agebatur, ut quan-
tocyus poflem urgenti malo obltarem.
Bonà fortunà gra ruri degebat. Quamprimum igitur
id fieri poterat, translata et in conclave amplum & ventis
bene perpurgatum, quodque ita fitum crat, ut aér purus illud
perpetuo perflare poffet. Pone le@um utrinque lampades ex fpi-
ritu vini incendebantur, ut continvis vaporationibus, ex Cha-
momilla cum aceto incocta, aér fEgram ambiens corrigeretur,
purusque fervaretur, Os quantum fieri poterat aceto & aqua
colluebatur, lisdemque mares & aures ab excreto fanguine
depurgabantur. Prafcripfi potum copiofum Deco@i Hord.
Syrupo Rubi id. & magna dofi Spiritus V itrioli permixti; Omni
trihorio injici curavi Clysma ex Decod&o corticis peruviant, Cha-
momilla & aceto paratum; eodem & fovebatur totum abdomen;
denique fuafi ufum internum fortis Deco&i corticis peruviani,
& aceti camphorati, alternatim propinandorum.
His meis confiliis exa@iffime ef obtemperatum, nihilo ta-
men minus polt duodecim horarum fpatium morbus in pejus
abierat. Petechix non folum penitus nigra, depreffte, fed &
multis in locisconfluentes erant. Sanguinis ex ore, nafo, auri-
bus, per alvum & urinam, effluxus adhuc idem erat. gra
vix ac ne vix quidem fui confcia elle videbatur; ad maximum
etiam clamorem nullum fignum edebat, acfi quid audiret;
214 af )O( Fia
verbo, morti proxima videbatur, Unum id fupererat commo2
dum, quod, fi quid ori admoveretur, illud aperiret, & immif-
fum deglutiret, gra erat fuorum parentum filia unica, ex
cujus imminente ja@ura tam graviter afficiebantur, ut vix ullo
folatio levari poffent.
Ufus.fum quantum potui illo quem modo dixi commodo;
Spiritus Vitrioli, Camphore & Corticis peruv. dofes auxi, &
«reliqguorum qua antea fuaferam remediorum ufum affiduum &
continuum commendavi. Sequente nocte evomuit gra magnam
cruoris nigri ac concreti, & faburra cafeofe copiam; & abhoc.
tempore, ut referebant adftantes, coepit plura mentis prafentis
figna edere. Sanguinis ex ore, nafo, auribus, & per urinam,
effluxus imminuebatur quidem, attamen per viam alvi adhuc
pergebat. Nihilominus magno meo gaudio Egram hoc mane,
licet debilifimam, magis tamen quam precedenti vefpere ra-
tionis compotem inveni. Petechie omnes magis erant elevate,
& margine fubrubro diftin@x. Perrexi iisdem cum remediis,
quae jam dixi, absque ulla mutatione, cum fucceffù indies me.
liori; Hamorrhagie paullatim ceffavere, & Petechia fenfim in
melius mutata tandem penitus difparuere, Pofltquam ZEgra con-
tinuato medicamentotum roborantium ciborumque fele&torum ufù
vires quadantenus reéftaurafflet, primas vias idoneis laxantibus
elui; s tandemque ufu peruviani Corticis, aliquandiu adhuc
continuato, curam feliciter abfolvi. Et ab illo tempore ad
hunc usque diem puella hacce optima fruitur valetudine,
Eodem tempore parens hujus Egrote febre acuta continua
cum vehementibus rheumaticis fymptomatibus decumbebat, a
qua etiam feliciter Jliberatus eft. Neque apud illum, neque
apud ullum alium /Egrotum, per totum illud tempus: quo dia
febres graffabantur, ullum veftigium eruptionis alicujus cutanea,
ne dicam petechiarum, obfervare licuit. Harum igitur apud
noftram Egrotam cauffam atque originem detegere difficile erat.
Quantumvis accurate in illius diatam inquirerem, nullum ta-
men in ca commiffum alicujus momenti errorem deprehendere
P II en
pf (0) 315
poteram, Cubicula in quibus habitabat fpatiofa erant & aére
bene perflata; ‘Temperamentum firmum & robuftum, Cum
jam defperafiem de cauffa peculiaris morbi detegenda, audivi,
cafeum Limburgenfem in ejus deliciis effe; tandem confefla
elt, fe per totam hiemem tingulis diebus fatis magnam illius
cafei portionem clam comedifle. Jam vero folutio problematis
noftri fua quafi fponte fefe offert; in hoc enim dizeta errore
fingularismorbi cauffam quaerere ego quidem non dubito. Sed quo-
modo, in tam juvenili corpore, tota humorum maffa fummum fere
corruptionis gradum attingere potuit, nec tamen ullis fymptoma.
tibus morbofis, ipfam plenariam morbi eruptiogem multum an-
tecedentibus, hanc corruptelam manifeftare? Quanta hic na-
tura fefe oltendit efficacie? Uno quafi temporis punto dirum,
qui fibi interitum minabatur, hoftem foràs eliminavit.
An idem a laudato aliàs fimilibus in cafibus Saturni faccha-
ro, abAlumine, a Vitriolo martis, &c. effe@us fperari potuiffet,
quem noftro in cafu Cortex, Camphora, Acetum, & Vitrioli
Spiritus preftiterunt ?
|
/
216 e 0 (aa ig
Mt ii ii ee
DANIELIS' BERNOULLII,
M. D. & Eloq. P. P. Soc. Helv. Secret.
DESCRIPTIO PARTUS BICIPITIS BASILEENSIS. (*)
, Graviditatis & Partus Hiftoria.
A: BARBARA SCHOEN, Helveto-Mulhufina, atatis annotim
34., uxor J. MarTINI Frey, Helveto-Scaphufini, telarum
Indicarum' feu pi&@arum preffuram hic in minore Bafilea exer-
centis, mater erat quinque liberorums qui omnes rite erant
conditi, & quorum adhuc quatuor pueri, dum hxc feribo
(fub finem a. 1785=), in vivis degunt, Hxc mulier cum
fextum jam geftaret in alvo, per totum graviditatis tempus
paffa eft omnis generis incommoda graviffima, & verfus illius
finem venter atque extremitates inferiores adeo intumuerant,
ut ambulare amplius non poffet , fed le&@o aut fedili continuo
affixa effet; interim infantis motum fenfit femper, donec qua-
tuordecim fere diebus ante ingruentem partum, illum motum
fentire defiit. Caterum nullius plane imaginationis vitii fibi
erat confcia, Sex fere aut feptem hebdomadis ante exa@um
graviditatis terminum, fi fcilicet nullus in parentum calculo
fubrepfit
(*) Hec cum prelo jam dudum.effet parata; ob temoram huic Volu-
mini Aéforum excudendo injedtam, anteverti fe paffa eft Differ-
tatione C. FR. SAHLERI de (eodem hocce) Fetu bicipiti (d. 27.
Oct. 1786. hic Bafil. defenfa; ) quae cum iconibus fit illuftrata,
& ob difcrepantem imprimis doct. Audtoris, circa varias inde
formandas queftiones phyfiologicas, a noftra fententiam, luic
Deftriptioni conferri potett.
--_ ui:
sess)o( 5 219.
fubrepfit «error, fecuti funt dolores ad ‘partum, qui fuit adeo
difficilis ac dolorificus, ut non fine graviori operatione illum
abfolvi poffle nemo non putaret, & de vita: matris aque ac infantis
omnes fere defperarent. Tandem tamen, previis infantis pedi.
bus, partus feliciter & folius natura beneficio, operaque ferente
obftetrice, d. 14, April, vertentis anni abfolutus eft, fequente
puerperio prater ‘’opinionem commodiffimo atque feliciflfimo,
Foetus autem qui mortuus prodiit erat mas, magnitudinis ut
videbatur haud penitus ‘abfolute; duobus inftru&us erat capi-
tibus totidemque collis fibi adjacentibus; totus autem truncus
unà cum artubus tam fuperioribus quam. inferioribus, juftam
habebant & formam & proportionem, ni quod peQus fuperne
paullulum effet latius, fine dubio ut commodius in duo colla
abire poffet. Amba facies foetus hujus bicipitis erant (ibi ad-
modum fimiles & formofe, ut te&o corpore gemellorum egre-
giam fpeciem pra fe ferret hocce fubjeAum, i
Alterum tamen caput, idemque- dextrum, finifiro paullo
minus erat, & non xque perfeGum. Td quidem non videtur
inde proveniffle, quod illud maturius crefcere & vivere defi.
verit — nam, licet motus infantis aliquandiù ante partum
ceffaverit, aut faltem multum imminutum fuerit, illum tamen
ad finem usque graviditatis vixiffe, & in ipfo demum difficili
partu mortuum effe, fuadent color utriusque faciei recens &
floridus, & abfentia corruptionis figna, qua aliquot pol? nati-
vitatem diebus, cum illud monftrum primum viderem, adhuc
obtinuerunt — videtur potius illius rei ratio fuiffe, quod fini=
ftrum caput illud effet, quod more folito vafa fua arteriofa ex
arcu Aorte acciperet; dextrum caput erat quafi adventitium,
ejusque vafa arteriofa, que fine dubio non tantundem nutri.
menti ipfi advehebant, ex deèxtro cordis ventriculo, unà cum
arteria pulmonali, ut ftatim dicèemus, oriebantur.
Ee
218 pisa DO (a
Cadaverum apertura,
D. 19. Aprilis infequente, foetus ille cultro anatomico
fubjiciebatur, prafentibus compluribus Medicina Profefforibus
atque Doctoribus Facultatis Affefforibus, Chiturgis, Medicina
Studiofis, aliisque Spe@atoribus rerum vifendarum cupidis,
Quoniam autem corpusculum, in futurum parentis lucrum,
“quantum poffibile confervari, proindegue fe@io admodum caute
& parce fieri debebat, non poterant omnia pro adftantium
ftudio curiofe fatis inquiri atque indagati, ;
Aperto igitur primum abdomine, inveniebantur inteftina &
vifcera omnia in ftatu naturali, & fimplicia, unico excepto
coionis ciborum organo, quod duplex erat, Ambo nimirum
Oefophagi nuspiam coibant, fed quilibet in proprium Ventricu-
lum inferebatur. Simiffer ftomachus fitum habebat naturale in
hypochondrio finiftro;. dexter autem, fub hepate, fundum
«dextrorfum, inferius oftium fini&rorfum protendebat, ita ut
ambo Pylori, aliquot tantum lineas diftantes, verfus fe invicem
refpicerent, unoquoque eorum in proprium canalem abiente,
qui ftatim infra fuum ortum conjun&i commune inteltinum
Duodenum efficiebant.
Thorace aperto, non folum Pulmones naturali magnitudine
& numero fefe praebuerunt, fed & Cor prater opinionem noftram
unicum inventum eft. Circa ortum & diftributionem magno»
rum vaforum autem fequentia obfervanda occurrerunt: Ex ven.
triculo cordis, finiftro £. pofteriori oriebatur Arteria magna', non
. quidem naturali modo, verum duplici origine, quarum quali.
bet valvulis femilunaribus erat inftru&a; alterum horum prin-
cipiorum furfum dirigebatur, & in arcum aorticum more folito
curvabatur, alterum autem re@a via & fere horizontaliter pro-
tendebatur, & cum priori infra ejus arcum ftatim in unum
— truncum coalefcebat.
Ex arcu Aorta affurgebant, & quidem communi.trunco,
sfca )O( ge 219
arterie Carotides fniffri capitis, mox divife in dextram fini.
firamque; tum arzeria Subclavia fnifira,
Ex ventriculo cordis anteriori oriebatur non folum arterie
pulmonalis, ftatim in duos ramos precipuos divifa, fed &
eodem fere principio truncus caroticus dextri capitis, ex quo
trunco Subclavia dextra emergebat.
Hxc fere erant qua in ifto foetu monftrofo notatu erant
digniora.
Prater illas partes que ad caput aut collum pertinent,
vel cum iis immediate conjunguntur, quorfum. etiam refero
Tracheam, que in hoc Subje&o duplex erat & prope introi-
tum in pulmones demum unibatur, cratere partes omnes,
quantum quidem obfervare licuit, folis exceptis Ventriculo quem
dixi, & glandula Thymo pariter duplici, fefe habebant, &
ratione numeri & magnitudinis, ut in homine monocephalo,
Ad partes cum capite connexas referenda etiam eft columna
vertebralis, qua in monftro noftro per totam fuam longitudi.
nem duplex erat, & in offèe demum facto coibat, Amba
columna inde a prima vertebra dorli ad majorem corporis
firmitatem per apophyfes transverfas conne&ebantur,
* ‘
* *
Lubet jam heic adjicere quaftiones quasdam phyfiologi-
cass & primo quidem, an fcetus ifte vivus in lucem prodire
vitamque fervare potuiffet? Cur non potuiflet, equidem non
video; omnia enim, ut ceadem que Ill. HarLrERUSs de alio
fimili exemplo ftatim citando afferit noftro accommodem, om-
nia adeo perfeîta erant ut dubium non effet, uti in matris alvo
vixerat €53 creverat fetus, ita fuife fupervifturum, mnifi in gravi
partu vitam amififft; immo etiam plura apud Au@ores paffim
leguntur exempla fotuum vel in totum vel ex parte dupli»
Ee 2
sa. E) o Cna
cium, qui plus vel minus longe vixerunt. Quxritur porro ,
an foetus ille, fi vixiflet, unus infans cenfendus fuerit, an
vero duo gemelli in unum corpus coaliti? — Si confideres
unicam in eo corpore fuiffe fanguinis circulationem, unicumque
vite principium; nimitum cor, nullum videtur effe dubium,
quin priorem ample@i fententiam debeamus; imprimis cum
Arifiotelis fummi Philofophi, & Ambrofii Parei Anatomici haud
vulgaris au@toritatibus eadem fulciatur; Hic enim, quum
fetus bicipitis cadaver diflecuiffet, unicumque cor reperiffet ,
ita concludit: ex quo fcire licet, unicum eum infantem exftitiffe.
Nam, inquit porro, iVud ‘ex Ariffotele (ciendum ef, unumne an
plura fint per coagmentationem, quod monftrificum prodit animal,
judicandum effe ex principii ratione; Nam fi corpus ejusmodi eft
quod unum cor habeat, unum animal et, quod duo, animal*item
duplex coalitum propter conceptuum conjunttionem (*). Iftam
tamen Veterum Theoriam dubiam reddere videntur obferva-
tiones numerofilfimae ab Ill HatLLEeRO colle&& in peculiari
.tradatu de Monftris, Libris II. comprehenfo, qui exftat in
Ejusp. Oper. anat. argumn. min. T., III. IMNius nimirum trac-
tatus Lib. I. Capp. XXII, & fequentia hiftorias continent bene
multas fotuum bicipitum & bipedum, quorum plures cum
noftro proxime conveniunt, interque eos referendus pracipue
eft fetus ille biceps femineus ‘a Cl. C. E. BerDOT in ipfis
noftris Actis HeLvET. Vol. VI, deferiptus. Dein Capp. XXV.
feqg. leguntur exempla alia foetuum plus vel minus duplicium,
que admodum varia funt, refpe@u numeri cordium — licet qui-
dem in omnibus fere fubje&is, qua cor unum habebant, ani.
madverfa fuerit magnitudo ejus praternaturalis — ut dubium
omnino fit, an ab eo fimplicitas aut duplicitas animalis pen-
deat. Immo contra Veterum fententiam fortiffime militare
‘videtur e}usd. celeb, HarLerI Obfervatio foetus illius bici-
pitis, qui, ut ipfemet ait, fuo de Monftris opusculo primam
dederat materiam, quique L. I, Cap. XXIX. prolixe defcri-
(*) AmBR. PAREI Oper. Lib. XXIV. de Monftris € Prodigiis, Cap. IL
Br
"
we
SET
sa DO ( ga °. 72%
bitu:, & tabulis aliquot tum fincerum, tum in Sceleto depin-
gitur. JHle nimirum foetus non folum artus omnes, fed &
vifcera pleraque habebat duplicata, Cor autem unicum, ingens,
in medio peîtore fitum ;, quod vafa fua ad utrumque collum aqua-
liter difiribuebat, non dubio etiam nature inftituto, ut medium
temeret » utrigue puella aque proprium favensque, Hoc omnia funt
ipfa HarLeri verba... Loquitur itaque cel. Au@or hic & ubi.
que de eo fubje@o duali numero; & certe nemo, cui vel
folam ejus Iconem He. IL (que eft Tab. XIV. illorum Operum
minorum) aut Sceleton Fig. VIIL (Tab. XVIII. eorund.).
infpicere libuerit, monftrum illud pro geminato foetu habere
dubitabit, licet unico utrique communi corde contentum fue»
rit. — Idem evincunt; fed contrario modo, corda duo in uno
pullo a LiTTRIO perito incifore inventa (a).
An igitur a numero capitum pendet animalis fimplicitas
aut multiplicitas? Haud magis certe, mea quidem fententia,
quam a numero cordium. Hoc enim fi fit, quid cenfendum
de monftris etiam humanis plane acephalis natis?. inde etiam
fequitur, monftra e, g. monocephala fed bicorporea, & artu-
bus tam fuperioribus quam inferioribus quaternis, pro partubus
fimplicibus haberi debere. Sed quis veritatis amans homo men-
tem fuam obltinare eousque poffit, ut illa partuum tam bruto-
rum quam humanorum exempla, qualia apud Au@ores paflim
leguntur, & ab HaLLERO (£) colle@a in jam citato ejus opere
inveniuntur, nolit habere pro partubus .gemellis imperfe@is, id
eft talibus, qui duobus germinibus vitio aliquo Epigenefeos, -
quam vocant, inter fe coalitis atque confufis ortum fuum
debeant.
; Vifum elt CI. C. E. BerDOT (c) foetum bicipitem a fe
defcriptum, noftroque ut jam dixi maxime fimilem, ob nume.
(a) HALL. de Monftr. L. II. Cap. XI. ©
(5) de Monftris L. I. Capp. XVI. XVII. XVIII.
(c) Ad. Helvet. Vol. VI. p. 184.
dui: sc o(
rum capitum pariter ad gemellos referre; ideoque etiam hujus
monftrofi hominis, in vivis fi manfiflet, ambo capita bapti-
zanda (a), nec non habilem illum fuiffe putat, ad duas captandas
hereditatis portiones; Addit rationem: Mereditatis enim,
inquit, divifio fit PER CAPITA (non per pe@ora aut ventres! )
Duo noffer fetus habebat CAPITA, E. &c. Hic autem argumen=
tandi modus joci magis quam veri fimilis et; & cxtera que
affert argumenta, ut probet foetum fuum ad imperfeos gemellos
pertinere, qualia funt: 1°. frequentes foetàis (cum adhuc utero
materno effet inclufus) in oppofitis (imul ventris regionibus
motus, ut gemellis mos fit; 2° partus, ut gemellis quoque
folenne, non plane novimeftris; 3°, denique facierum fimili-
tudo — hac, inquam, argumenta omnia non fat magni mo-
menti funt, ut ex iis pramiflis confequentia illa eliciaturs &
pofflunt hac eadem infanti fingulari bicipiti convenire.
Quid tandem concludendum deque foetu noftro cenfendum
et? Profe&o fi fuit gemellorum par invicem connatum, certo
mihi perfuadeo, non folum caput, & cum eo connexas partes,
(a) Eundem errorem revera commiffum effe legimus circa monftrofum
illum hominem Italum, Parifiis degentem a. 1698. annos natum
fere otodecim, de quo exftat obfervatio Cel. WINSLOWII (*),
quique gemellum caput , proprio & primario capite multo minus,
de fuo pectore pendulum circumgerebat. ‘ Ambo illa capita, ut
infcriptio imaginis ejus ferebat, feorfim fuerant baptizata; & illi
quidem primario Jacobi, alteri adventitio. Matthei nomen fuerat
impofitum. Perperam autem duplici baptismo infignitum fuiffe
illum hominem, fatis oftendit Hipel menti a WINSLOWIO
inftitutum, quo apparuit, capite fecundario infcio homine velli-
cato, peculiarem fenfum non habuiffe iftud fubalternum caput,
fed caput primarium dolorem fenfiffe inque clamorem erupiffe.
(*) Meémoire fur les Monftress q. vid. in Collection acad&mique, compofée de
Mémoîres, &Sc. des plus célebres Académies € Socittés liternires de V Europe,
concernant la Phyfque, la Chywie, l'Hiftoire noturelle, la Botanique, la
Chbirurgie &%c. T. VII. (Partie frangoife. ) 4to-Paris &I Liége, 1784.
in parte chirurgica. ; i
pis DO ( gs 223
columnam puta vertebralem, afperam arteriam, cefophagum
ejusque in ftomachum expanfionem, fuiffe duplicia, fed naturam
quoque in cateris partibus tam internis quam externis; praci.
pue artubus (a), per mutuum partium homogenearum coali-
tum conamen fuum edidiffe, atque manifeftaffe, neque has
partes omnes juftam figuram, naturalemque magnitudinem ac
proportionem retinuiffe. Habitus igitur ipfe monftri noftri, tam
internus quam externus, cogit'‘me quafi illud pro una fimplici
prole habere, orta, non ex duobus germinibus confufis, fed
ex uno eodemque primigenio germine originitus monftrofo &
luxuriante, fecundum fyitema Evol/uzionum.
Re@ius tamen & certius omnino a pofteriori, nimirum a
phenomenis animalis vitalis, a voluntate ex. gr. eadem vel
diverfa utriusque capitis, ad unitatem vel duplicitatem animalis
concludere debemus.. Narrat LycosTHENES apud PAREUM (bd)
de monftrofa virgine bicipite qua per annos XXV. vitalis ex=
ftitit, cujus quoque imago depica cernitur 1. infra cit. , ambo
‘ejus capita per totam vitam idem habuiffe edendi &$ bibendi, idem
dormiendi, idem loquendi, idem rerum omnium defiderinm. Ex
iftis igitur phaenomenis colligere pofumus, illam virginem unam
fuife; & quum noltrum inter & illud monftrum, fi fexum
excipias, analogia perfe@a obfervetur, idem de noftro cum veri
fpecie conjiciendum erit.
(a) Sic in monftro bicephalo - monocorporeo Petropolitano ab J. G.
DuveRNOY in Comment. Acad. Sc. Imper. Petropol. T. IL
( pro a. 1728. ) defcripto, inter ambo colla eminebat cufpis ali-
qua inftar cornu dura, altitudinemque gemini capitis attingens,
que detratta cute & pinguedine eam inveftiente, triftes duorum
brachiorum feu extremitatum fuperiorum reliquias exhibebat ;
parique modo inferne fuper ambo offa facra (duo enim aderant,
per fymphyfin inter fe concreta, ) quoddam offeum corpus polli-
cem latum informe jacebat, quod vicem forte offium innomina-
terum artuumque inferiorum implebat. Nec minus luculenter ex
internarum partium ejusdem monftri numero & habitu, vere
duplicem fuiffe illam prolem, colligi potuit.
(5) Lib. XXIV. Cap. II. jam antea cit.
224 sf af )O( gg
Contraria que leguntur exempla, ubi diverfi fenfus, diverfe
indoles, diverfe & ad jurgia usque voluntates fuere, fatis ni
fallor gemellorum ferruminationem oftendunt; nifi vero fi quis
hanc confeguentiam negare velit, fiquidem unum animal biceps
duabus forte animis praditum fit, adeoque etiam diverfas volun=
tates habere poffit. i
Hic igitur nova exoritut queftio, num fcilicet in uno ani-
male dux poflint habitare anime? & proinde an unum animal
poffit habere duas voluntates, omnesque alias qua anima tribuun-
‘tur facultates duplices? Hac quaftio prona via nos ducit ad
illam de vera anima fede, quam in cerebro vulgo conftituunt;
neque enim opus eflt inquirere, an Cartefi glandula pinealis, aut
Vieuffenii centrum ovale, aut Lanciffi corpus callofum, aut qua
nam alia cerebri particula pre altera ilto honore gaudeat. Si
igitur, ut ajunt, in capite anima fedet, duo autem fuerunt
capita perfe&iffima, oportet ut due adfuerint in uno homine
anima, nifi fi unum tantum caput fuit anima intelligenti pre-
ditum, alterum vero inanimatum. ;
Paralogismum autem herere exiftimo in ea loquendi for-
mula, Anima fedet in cerebro, que ad captum tantum vulgi
hominum accommodata mihi videtur. Anima certe, utpote
ens immateriale, nullibi fedes, i. e, nullam occupat in corpore
noftro fedem fixam atque determinatam, qualem ens materiale
habet, aliàs etiam poffet tangi: Tangere autem &5 zangi, nifi
corpus s nulla poteft res (*), Quando igitur dicimus: Anime
Jedes eft in cerebro, id nihil aliud meo quidem judicio fignificat,
nifi quod in cerebro, ubi nervorum eft initium, corpus imme.
diate agat in animam, & anima viciffim in corpus, commercio
nondum hucusque fatis explicato, nec unquam certe mortalibus
explicabili. — Satis mihi videtur enunciatio illa: Anima fedet
in
(*) Luck. de R. N. L 305,
si
da Do(# 2à
in cerebro, analoga huic: Deus fedet in'celo, DEUS omnino ef in
celis, fed quis negaverit, Deum effe omniprafentem , & implere
celos atque terram (a)? = Eodem fenfù & Anima, divina originis,
Gesov 71; Entis illius fupremi atque divini fcintilla, elt in cerebro, fed
non incerebro folo, — dominatur corpore toto (6), & elt quafi omni=
«preefens in hoc noftro animato corpore. Quemadmodum igitur
unicus in uno Macrocosmo Deus, fic unica in uno homine
f. Microcosmo ANIMA, & fi centum capita habuerit ille homo;
& poteft omnino inter unam fpiritualem animam & piura cerebra
mutuum commercium, atque aio immediata inter hac illam-
que, locum habere. Proinde neque duas diverfas voluntates
poteft habere unus & idem homo, quoniam repugnat idem velle
& idem nolle.
—_
Crterum haud inficiandum eft, decifionem illius quaftionis,
utrom homo biceps pro uno homine, an vero pro geminis
hominibus fit habendus, in Medicina legali haud parvi momenti
‘ ele poffe,
Prater eas quas jam in medium protylimus quxftiones,
-plures alia haud prorfus infipide moveri poflunt, cujusmodi &
a C], BERDOT aligue proponuntur. Liceat earum quasdam heic
fubjicere.
I. An dextrum caput, fic quarit do. BERDOT; dextro
corporis lateri, finiffrum finifro imperaflet? & refpondet: Vi.
detur. Hanc refponfionem affirmantem omnino exigebat Au&oris
opinio, fecundum quam foetus a fe defcriptus erat gemiriatus,
Nobis autem, qui quoad noftrum fcetum in alteram fententiam
magis inclinamus, videtur in hoc cafù res aliter fe habere;
Quoniam nimirum imperium in corpus non elt penes caput, fed
penes animam, hac autem in uno corpore licet bicipiti unica
(a) JEREM. XXIII. 24.
(5) Lucr. III 282.
Ff
226 az )o( dg
eft, non poteft duplex imperium ftatui; granquam non nege-
mus, dextri lateris nervos fatis probabiliter è dextro capite dex-
traque fpina, finiftri è finiftris fuife emiffos,
II. An in feetu noftro bicipiti, fi vitam fervaffet, dua
memoria? i. e. an uno capite potuiffet aliquid recordari,
altero oblivisci ; aut uno capite firmius ac tenacius, altero
laxius? Si memoria pendet a corporeis in fenforio impreffis
atque adfervatis rerum vefligiis, non video, cur non poffint hac
veftigia uni cerebro profundius, alteri magis ut ita dicam fuper-
ficiarie, aut plane non inferipta effe, “adeoque hoc fenfu dux
diverfe memoria adeffle, Caterum autem fenfus internos,
animaque facultates in genere, non magis exiftimo in tali ho-
mine duplices fore, quam vifum vel auditum in homine mono.
cephalo. Sic enim fentio: Cerebrum et quafi organum fen-
fuum internorum, ut oculus et organum vifus, auris auditus ;-
fed quemadmodum totius generis humani natura fert, ut habea-
mus finguli duos oculos totidemque aures, neque tamen objecta
videamus duplicia, aut fonum campana bis audiamus, immo
nec poffimus alteyim oculum alteramve aurem huc, alterum illuc
convertere; fic, licet duo capita in uno animale fint contra natura
totius generis animalis ordinem, hanc tamen puto effe hujus
individui hominis naturam, habere duo cerebra, neque tamen
poffe duas res fimul cogitare. Quodfi id homini bicipiti datum
effet, haberet monftrofus homo prarogativam, & effet quodam-
modo perfe@ior non monftrofo, quod abfurdum, Alioquin
tamen, ficuti uno vifus vel auditus organo lafo five deltru@o,,
in altero fenfus integer fupereffe potelt, fic etiam uno cerebro
ad fuas fun&iones obeundas inepto, alterum iisdem fun&ionibus
par fupereflet,
III Quod de fenfibus internis modo indigitavimus, idem
& de externis intelligendum effe exiftimaverim, cum aliquo
licet diferimine. Si quaras, an biceps homo in duo diverfa
objecta fua capita & oculorum duo paria convertere poffit? nil
habeo contra, quoniam fimplex intuitio feu oculorum adveîfio
st Do (ala 2277
mera elt aio anifrialis five corporea a musculis pendens,
Verum fi queftio fit, num talis homo duobus oculorum pari»
bus duas diverfas res fimul attente poffit contemplari, id ne-
gandum puto; Attentio enim eft actio ipfius anime, que in
una tantum re occupari valet. ‘Praterea, fi idem homo ambo
oculorum vel anrium paria in unam eandemque rem f, vifi-
bilem £ audibilem intenderet, videret quidem vel audiret
omnino ambobus vifus vel auditus organorum paribus, id eft,
radii lucidi vel fonori utrumque par, aut, ut re&ius dicam,
omnes quatuor oculos vel aures ferirent, at vero anime per-
‘ ceptio illius obje@i, aut illius foni, nihilominus fimplex &
una eflet. Et hac ratione fenfus externos ajo fimplices effe.
IV. An difintta loquela? Poffibilis, inquit cl, BERDOT,
diffintta enim ejus organa. Nullum certe eft dubium, quin
ambo loquele organa fuo potuiffent fungi officio; immo fi
fequamur BerDOTI hypothefin, qui gemellorum coalefcentiam
ftatuit, nullus dubito, quin ambo capita duos fimul atque
diverfos fermones habere poffent. Secundum alteram autem,
ad quam nos propius accedimus, fententiam, qua unicam
monftro noftro animam adjudicamus, ambo ora unam quidem
eandemque orationem unà dicere poterunt, immo forte cogen-
tur (a), fed de duabus diverfis orationibus id negandum
puto. Ad fermocinandum enim requiritur cogitatio; Anima
autem, uti jam monui, duas fimul res cogitare nequit.
V. An fames &5 appetitus in duplicibus ventriculis vari ?
Et hanc quxftionem proponit cli. BERDOT, ad eam autem non
(a) Forte, inquam, cogentur. Sic de ante citata virgine bicipite
Lycofthenea nartatur, ejus ambo capita idem habuiffe /oquendi
defiderium.: De agno tricipite nato refert idem PaRrEUS ( Lib.
cit. Cap. XII.) quod balante uno capite reliqua pariter bala-
rent. Pendet id procul dubio a nervorum origine. Cur una oculi
acie in aliquod objettum intenta non poffumus non alteram pu-
pillam eodem dirigere ?
Bia
228 sl) (5%
refpondet. Ego fic fentio: Quatenus fames nafcitur a cauffa.
materiali atque phyfica, .nimirum ab inedia ventriculi, inde-
que orto villorum ftomachicorum mutuo & dolorifico attritu,
poffunt omnino appetitus utriusque ftomachi, hinc & utrius-:
que capitis, effe diftin&i, Quatenus vero ecadem pro cauffa
agnoscere potelt defeGQum nutritionis totius corporis,, & virium
exhauftionem, indeque natam alimentorum indigentiam — hoc.
fane refpeQu fames non erit diftinAa; in hoc autem call
non neceffe elt ut ambo ora cibos fumant, uno enim fumente,
totum corpus debet nutriri, Idem de fiti intelligendum. Narrat
Pareus de virgine Lycofhenea (v. fupra pag. 223.) ambo ejus
capita idem habuiffe edendi € bibendi defiderium. Verùm exter-
nam tantum fpeciem illius virginis defcripfit PAREUS, & icone
expreflit;. de internarum partium habitu atque ftru@tura nihil
eft notatum , unde incertum eft, mum duos habuerit ventriculose
Et praterca non animadvertit Autor, utrum efuriens virgo am-
bobus oribus cibos ingerere necelfe habuerit, an vero alter-
utri foli.
VI. An uno & eodem tempore alterum. caput dormire,
alterum vigilare poffet? Ab hac equidem fententia non abhorreo.
Somnus omnino varias & eas maxime diverfas agnoscit caufas ;
Si in unum caput fortius agere ponas quam in alterum talem
cauffam fomniferam, veluti fi e. g. alterum cerebrum majorem
fucci nervofi copiam difpenderit, hincque flaccidum fubfiderit,,
aut fi, five ob plenitudinem vaforum, five aliam quamecunque.
ob rationem, prelfionem quandam patiatur, cur mon poterit in
co capite {tatus ille drsafizs sei arafuas; qui ad reficiendos
animales fpirius, & ad.cerebrum a fubfidentia levandum requi-
ritur, quemque Somzun dicimus, excitari, interea dum alte-
rum caput vigilare pergit?
VII. An mors utrisque fimultanea futura fuiffet ? Pro genere
mortis. Sic ci. BeRDOT, Certe ob unicum cor, unicum fan-
guinis circulum, unicam juxta noftram hypothelin animam,
corpus animantem, unicam denique vitam, non potuiffet non
totus homo & unà omnes ejus partes una & fimultanea morte
interire, quodcunque obtigiffet mortis genus.
rn
<
pess)o( #5 229
cerco
CONSIDERATIONS HYDROSTATIQUES
PAR
M=*. JACQUES BERNOULLI,
Adjoint de l’Académie Imperiale des Sciences de Péetersbourg.
rive les loix fondamentales de lHydroftatique foyent
démontrées avec toute la rigueur qu’on peut défirer, & que
l’experience foit parfaitement d’accord avec les démofftrations,
on fait cependant qu'il en réfulte des elpèces de. paradoxes,
dont on n’ofe pas révoquer en doute la certitude, mais dont on
chercheroit en vain l’explication dans les traités hydroftatiques,
d’une manière que ces paradoxes, aulieu de paroître contraires
aux* vérités connues & manifeltes d’ailleurs, s’en déduififent
comme des confèquences néceflaires,
Ce n°elt pas tout, il femble que des Auteurs célebres ayent
fait de fauffes applications de ces loix, pour eftimer la force des
meétaux ou de telle autre matière que ce foit, quand ils renfer-
ment quelque fluide élaltique, qui cherche à les faire éclater.
Je m'arrèterai fur l’un & l’autre de ces objets, ‘quoique ce foit
principalement ce dernier, que je me fuis propo® d’examiner
dans ce petit Mémoire.
Tab. VII, Soyent les trois vaifeaux C A B D indiqués par les
Figg. 1, 2: 3, dontle fond AB-foit partout également grand, &
un cercle, dont le diametre égal à 5; de plus que le niveau
CD de l'eau foità une hauteur égale audefflus du fond, enforte
agD se Vo (24. .
que CA (Fis. 1.) — CE(Fe 2. & 3.), & tiommons
‘ cette hauteur — a, & le rapport dela circonférence du cercle
au diamétre — 7; que le premier vaiffeau foit - cylindri.
que, & les deux autres en forme de còne tronqué, avec cette .
différence, que le fecond foit évafé par en-bas, & l’autre par
en-haut, & nommons l’angle DB 4, ou CAB, (que le còté
du cone forme avec le fond ou la-bafe) —4; ces angles dans
la Fig. 3. font indiqués par leurs complimenti A4CD cu
BDC.
Maintenant il et démontré par les principes de l’Hydro-
flatique, que dans tous les trois vafes, le fond fouffre une
preflion égale exprimée par 3 rebb; d’un autre còté on fait
par la fimple Trigonométrie, que le poids de l'eau, bien loin
d’ètre le mème dans les trois vafes, ce dont l’abfurdité faute=
roit aux yeux, eft pour le vaiffeau cylindrique aufli —= } 7abb;
pour celui de la Fig, 2. ,
i i x aab' ra
ala ag 3 tang. 24’
& pour celui de la Fig. 3.
x aab 7a3
3tang.? 4°
Il e donc clair & hors de toute contradi&ion, quelque
paradoxe que, foit la propofition, que les fonds AB des trois
vafes font preffés également, ou portent un poids égal, & que
‘+ cependant une perfonne, qui porteroit fucceflfivement ces trois
vafes, qu’elle les foutienne ou par le fond ou par les còtés,
porteroit (en faifant abltra&ion du poids des vaiffeaux), tantòt
un poids — + 7ralb, tantòt un autre
alal Le he0 dg AME
2 tang.@ 3 tang. 2 8°
& tantòt enfin un troifième o
& 7 aa x a3
mit a 2 tang.0 uri 3 tang. 3 6°
' af) O ( 0a è Fog
Pour difliper donc maintenant l’abfurdité apparente de
cette thèfe, il faut recourir aufli à la preffion, que fouffrent
les còtés des vafes, & examiner l’influence qui en réfzite pour
les preflions fur ‘le fond.
Or on voit, que dans le vaiffeau eylindrique ces preffions
latérales FG & HI font toutes horizontales, & perpendiculaires
à l’axe du cylindre; de maniéère qu’elles ne peuvent changer en
rien la prefion que fouffre le fond par le poids de l’eau; auffi
nous voyons que dans ce premier cas la preflfion fur le fond
elt exaCtement égale au poids de l'eau — +7 abb.
Pour trouver toute la preffion latérale du vaiffeau de la
Fig. 2., tirons les deux lignes parallèles infiniment pro-
ches MN & mn, & abbaiffons la perpendiculaire M P,
qu’on appellera x, on aura
cos. $ x
AP Ts fera Re tang. 6°
donc i
i 2X
MN mn b petee\ de ren 9
tang. 6
& la circonference, qui répond à ce diamétre,
È b 27 ba }
i tang. 9°
Or puisque
Mg EL dx
dare fin. 68°
& la hauteur de l’eau au-delus de Mm—a—x, on aura la
preffion de l’eau fur l’anneau formé par la révolution de Mw
autour de l’axe du còne
s AN b 27 X dx
#(a UU tang.6/ fin.i ax),
dont l’intégrale fe trouve
—laaba — 205% TAXXN 27x3 }
— finè — 2fin.0 — find tang. 9 so 3 fin. 8 tang. 6”
où il n°y a point de conftante è ajouter, puisqu'en mettant
x = ©, toute la formule s'èvanouit; Faifant maintenant x=4
232 iP
on trouve l’intégrale complette
nada na? j
e SA 3 fin. 6 tang. 4
qui exprime donc la preflion que fouffre totite la furface con
cave ou laterale du còne.
Mais cette preffion s’exerce perpendiculairement à la fur-
face, fuivant la direGion QR: réfolvons la donc en deux
autres QT & Q$, l’une horizontale, & l’autre verticale, on
aura QR: QS:: 1: cof; 6, donc
a a #0) 0 a ah AE
ini ia 3 fin.0tang.6 7 2tang.8 3tdng.20°
Par les mèmes raifonnemens on trouvera la preffion ver»
ticale fur la furface latérale dans la Fig. 3.
raab. RA i
nia PR IISI RE RETI TREN
En continuant donc è faire abftra@ion du poids des vaif
feaux memes, fuppofons pour un moment; que le fond AB
dans les trois vaiffeanx foit mobile & non -réuni avec les
parois, que de plus chaque fond foit foùutenu avec une force
— 1 rabb; on voit que le premier vaiffeau reftera en repos,
ce qui doit ètre, puisque le poids de l’eau, qu'il contient,
eft ani exa@ement = + 7abb.
Le fecond vaiffean au contraire, étant pouflè en haut par
une force
raab ra} bi
pisa ang 3 tang.? 0
. È . ,
s'élévera dans le premier inftant, tandis que le fond,. étant
juftement foùtenu par une force égale à la preflion qu'il fouffre
par en-haut, refltera tout-à-fait en repos.
De mème dans le 3e, vaiffeau le fond, étant foùtenu auffi
par
MOGO
afesa VO ( de 233
par une force == + rabdb, reftera en repos, & les patois,
preffés de haut en ‘bas par une force
saab ra}
pat 2tang. , tang. è px: 3 tang. 2 3 tang. 30°
abfesndront jusqu’à ce que leau fe foit échappée ‘entiérement
à-travers l’efpace libre qui fe formera entre le fond & les
parois.
Nous voici donc parvenus à l’éclaircifement que nous
cherchions; & ce qu’il y avoit de paradoxe ou de contra-
. di@ion apparente dans cette théorie, s’eft diflipé. En effet
prenant maintenant des vaiffeaux folides, où le fond foit réuni
&‘attaché aux parois, on voit que dans la Fig. 2., le poids
de l’eau, d’où naiffent toutes les preffions, doit ètre égal
aux preflions verticales de haut en bas, moins celles, qui
agiffent de bas en haut. Or nous avons vu, que les pre-
mières font égales à + 7 abb, & les autres
__ saab cu re 3 5
— —.2tang. 40 3 tang. 26
dont la*différence donne
zaab tra xa} 5
2 tang. @ 3 tang. 2 6
qui ef juftement, ce que nous avions trouvé plus haut pour
le poids de leau contenue dans le vaiffeau de la Fig. 2.
prabb—
Dans la Fig. 3., où il m°y a point de preffions, qui
agiffent de. bas en haut, & où les preffions verticales fur les
parois confpirent avec celles fur le fond, le poids de l’eau
doit ètre égal à la fomme de ces preffions; or ces preflions
font, lune +7a58, & l’autre
raab 7a3
———_ +1
2tang. 4 3 tang. 20 3
dont la fomme donne précifément encore ce que nous’ avions
trouvè plus. haut pour le poids de l'eau contenue dans le
vaiffeau de la Fig. 3.
Li
Gg
234 pizza DO( pesa
Paffons maintenant è notre fecond & principal objet, &
repréfentons nous un tube cylindrique bien fermé partout,
& rempli d’un fluide élaftique, qui cherche à le rompre ou à
le faire aller en éclats. On fuppofera de plus, qu'il foit fi
bien armé par les deux fonds, qu'il ne puiffe fe rompre que
dans fa furface convexe. Voyons d’abord la manière d’eftimer
le rapport néceffaire entre la force expanfive du fluide & la
cohélion des parties du métal, (oude telle autre matière, dont
le tube eft compofé,) pour que le tube foit confervé en entier.
Enfuite j'indiquerai la correGion, qui me paroîtnéceflaire, & je
laifferai au Le&eurà décider, fi mon raifonnement eft jufte, puisque
je mai pas la hardieffe de Poppofer avec affurance à des Mathé-
maticiens ,, dont je tiens à honneur de ne fuivre les traces que
de bien loin.
Suppofons donc avec ces Auteurs, que la Fig. 4. repré-
fente la coupe perpendiculaire è l’axe d’un de ces tubes, &
que l’efpace compris entre les deux cercles 4 & N indique
l’épaiffeur du métal on de.la matière du tube. Prenons en-
fuite un arc quelconque FG, que le fluide renfermè cherche
à chaffer en dehors: & appellons l’angle FCG — — 24
Vépaileur MN — — — — — — — a
la force ou la cohéfion des parties du métl — — — mm
enforte que pour l’épaiffeur AM N cette cohéfion fera = ma
Pofons de plus le rayon intéerieur CF — — —=r
la force élaftique du fluide égale è une colonne d’eau
dont la hauteur — — — — — — — =.
Varo FG fera — — — — — — — =2r
& cet arc fouffrira du fluide une preffion du dedans
en dehors — — — — — — — ==2br9,
& la dire&ion. moyenne de cette preffion coupera
l’angle FCG en deux fuivant la dire@ion C D.
La cohéfion des parties du métal fe fait fuivant les lignes
DF & DG perpendiculaires aux rayons CF & CG, Que
sea) 0 (ea "235
chacune de ces lignes repréfente donc la force de la cohéfion
aux points F & G, égale chacune à ma; il faudra les réfou-
dre en d’autres, dont les unes perpendiculaires à DC fe tien-
dront mutuellement en équilibre, & les autres dans la direction
méme de DC, dont la fomme doit ètre égale è la preflion
du fluide, pour les cas, où le tube foit fur le point d’éclater.
Or chacune de ces forces DE deviendra, comme il eft ai
de voir, — mafm. 9; on fera donc 2mafin î—= 2br9; quiet
l’équation cherchée, Maintenant il elt naturel, que le tube
ou le cercle fe rompra là, où le rapport de 2 ma fin. 8: 2,br 4
elt le plus petit de tous: & comme 9 ne peut pas avoir plus
de 90 degrés, ou l’arc FG plus de 180, on voit que c’elt
juftement là le cas du plus petit rapport» & que le cercle doit
crever en deux parties égales. Alors, en appellant 7 le rap-
port de la demi-circonférence au rayon, l’équation fe change
en celle-ci ma — + 7br, qui el le réfultat final, que trou-
vent les Auteurs, dont j'ai parlé.
Voici maintenant la corre@ion, qu’on doit, à ce qu’il me
femble , appliquer a ce raifonnement. Gardons toutes les dé-
nominations précedentes, Je trouverai auffi LO refiftance du
métal pour un arc quelconque FG — 2 wa fin.9. Mais quant
à l’a&ion du fluide, quoiqu’il foit vrai, que la fomme de
toutes les preffions. fur l’arc FG foit — 2 8r$; * cependant
chacune de ces preflions elt perpendiculaire au point » OÙ elle
donne: & comme les réfiftances du métal, indiquées par DF
& DG, ont été décompofées en actions perpendiculaires è D E,
qui fe tiennent elles- mèmes en équilibre, & en a@ions fui-
vant la dire@ion D F, dont la fomme doit ètre égale à l’a&ion
du fluide; on doit de mere refoudre les preffions du fluide en
predli ons perpendiculairesà DC, qui fe tiendront mutuellement
en équilibre, & en preffions fuivant DC, dont la fomme
feulement fera mife égale à la fomme précédente.
En coupant donc encore FG (Fis. $.) en H en deux
parties égales, prenons l’ablcife CP = x, Pp = dx, l'ap-
Gg 2
246 pes )o(d
pliquée PM fera —Vrr—xx,
PRESA
larc Mm =
Nrr XX
la force avec laquelle cet arc et pouflè perpendiculairement en-
dehors
brdx
Nrr—xx° x
en décompofant cette force, il en réfulte une aGion fuivant CH
bxdx
Zi ——__
/rr—-xx
En intégrant cette quantité on trouve C—bVrr— xx; cette
formule devant s’évanonir, quand x—=r cos. 6; (C fera
—bW/rr—rrcof 6 —br fin,9; fubftituant cette valeur de C,
& failant x—=r, on aura pour l’intégrale complette br fin. ,
& pour les preflions fuivant C H fur tout l’arc FG, 2br fin.6,
qu'il faut faire — 2wa fin.9, ce qui donneroit fimplement
ma==br; m deviendroit donc, comme il eft naturel, plas
petit que dans la folution précédente, & 4 ne fe trouvant plus
dans l’équation, c’elt une marque, que le tube ne creveroit
que dans les endroits les plus foibles, mais que du refte ce
m'eft ni le demi-cercle ni tel autre arc que ce foit, qui don-
neroit le plus de facilité au fluide à faire éclater le tube ; le rapport de
l’a&ion & de la réaion étant le mème pour tous les arcs.
Le mème problèéme peut fe réfoudre \encore d’une autre
maniere par la théorie du levier, en fuppofant (ce qui d’ail-
leurs doit arriver fort fouvent, furtout lorsque le tube eft
compofé d’une matière bien pliante & élaftique, comme de la
veffie ) que le fluide élaftique, au lieu de rompre le tube en
Lao, ou d’en chaffler un morceau, n’y produit qu’une cre-
vafle,
Soyent donc encore dans la Fig. 6. les deux cercles cone
centriques, qui repréfentent la coupe du tube, & l’épaifleur de
sez (0) ds 237
Ta matière. Suppofons, que le fuide foit fur le point de pro-
duire une crevaffe en F, & d’écarter les deux arcs du cercle
fur le point d’appui immobile G; appelions comme aupara-
vant le rayon CG, rs la force de la matière multipliée par
fon épaiffeur, ma; la force du fluide, è; lare FG, 26:
prenons à préfent une partie M 7 infiniment petite de l’arc FG,
tirons le rayon CM, & fur ce rayon la perpendiculaire GN,
on aura b. Mm, GN pour le moment de l’a&tion du fluide fur
Mm par rapport au centre de mouvement G. Or en appellant
langle variable GCM, ©; on aura Mm—=rdo, & GN
—=r fin. ®, donc l’expreffion de ci- deflus fe change en celle-ci
‘ br dofinw, dont l’intégrale donne CT— dr" col = br —
br? cof. w, puisque l’intégrale doit s'évanouir, quand @ —=0,;
& qu’alors cofw—=1t, Mettant 24 pour ©, on trouve br? —
br? cof.26 pour l’intégrale complette,
Comme la réa&ion de la matière du tube s’exerce au point
F fuivant la tangente FH, tirons fur cette tangente la perpen-
diculaire G H, on aura pour le moment de cette force, ma. G H.
Or GH== FG, fin GFH, FG=-2rfin. è, & fin GFH=
fin+FCG=-fin.9, done GH—=-2r fin. 9, donc ce moment
devient 2w2r a finm.?9 — br? — br? coff 28, cu 2 wa fin. ?8
—br —brcof 28. Or coff 29 —V1— fn."260; fin 29
— 2'fin. 6 cf; fin 25-= 4 fim. > 8 cof?6 — 4 fin? 0 —
4fn.*8; donc co 26 —4 1 — 4 fn? 954 4 fin.*64—
1—T—2fmn.=9. Subfltituant cette valeur de cof. 2 8 dans notre
équation, on a 2mafinm.=0—br — br + 2br fin." è, ou ma
— br, comme nous l’avions trouvé par la folution precedente :
& il femble, que cet accord confirme en quelque manière la
méthode, qui nous a paru préférable, mais que nous foùmet-
tons au refte au jugement de nos Leceurs,
===
a __—_———zt€É_—@ sei
OBSERVATIONS ET RECHERCHES
SUR. LAGUNA TURE
DE QUELQUES MONTAGNES DU CANTON DE BERNE.
BEAR
LE C'°. G. DE RAZOUMOWSKY.
O, peut confidérer le Canton de Berne, rélativement è fes
Montagnes, en partie feptentrionale & occidentale, & en partie
méridionale. Du Sud au Nord, fur environ un peu plus de
la moitiè de fa longueur, & de l’Orient à l’Occident, fur plus
des trois quarts de fa largeur, (ces dimenfions fuppofées prifes
‘ fuor deux perpendiculaires, dont le point d’interfeQion fe trou-
veroit à.peu-prés au centre de ces dire&ions), le Canton de
Berne ne préfente que des plateaux peu élevés, ou finueux,
ou des chaines de collines fablonneufes, gréfeufes, & caillou»
teufes, qui fe dirigent à.peu-près parallèlement au Jura;. .ces .
parties, font les plus riantes, & offrent les afpe&s les plus
variés, les plus délicieux, les fites les plus pittoresques & les
plus finguliers que l’on puiffe voir peut-ètre en aucun lieu du
monde, i
La partie meridionale du Canton de Berne, offre des objets
& des afpe&s entiérement différens; depuis Berne jusqu'à
Thoun, on fuit encore les Collines dont il vient d’ètre parle;
mais les bords de ce Lac, & de celui de Brientz, toutes les
Montagnes & chaines, qui dans cette partie s’étendent à PE,
& vont joindre les Montagnes du Canton d’Uri; & celles qui,
vers l’Quet, vont fe joindre aux Montagnes du Canton de
4
Re ment Nera
aezz)o (EG 239
Fribourg; ne préfentent plus, ‘que d’énormes & menagantes
maffes, qui tournent leurs horribles efcarpemens, contre les
Lacs qu’elles renfermeht dans leur fein, ou les torrens impé-
tueux qui rongent leurs flancs (a). Ces Montagnes ne prefentent
en grande partie, que des rochers calcaires d’une hauteur pro-
digieufe , pofés immédiatement fur le Granit; celui-ci paroît
à nud au bord de PAar è Muhlithal; mais il senfonce enfuite
bientét de nouveau, & fe perd dans la profondeur, il ne repa-
roît plus alo:s è l’Orient& vers le Nord, que dans les Cantons
d’Uri & d’Underwald ;3 vers le Sud, il fe relève contre le
Grimfel dans le Vallais, & paroît au jour dans le Gadmer Thal,
qui va aboutir è cette Montagne; Il s'enfonce de nouveau
enfuite vers l’Queft, paffe par deffous les Montagnes glacées du
Grindelwald, & ne reparoît à nud que dans la Vallée de Lau.
terbrounn, où ils’élève conftamment à de très grandes hauteurs,
& forme en partie; la bafe des Glaciers de cette contrée.
. Ces énormes maffes calcaires ne font cependant pas par
tout fans mèlange, & celui- ci eft digne de toute l’attention
du Naturalifte; Ainfi par exemple, vers le fommet du fameux
Blanblatten, dans le Muhlithal, l’on voit le fchifte corneo-
micacé comme encaifle dans la pierre calcaires le grand
Scheideck, qui forme le paffage du Hasli au Grindelwald,
prefente un mélange plus ou moins intime, de la roche cornée
a la pierre calcaire; le pays intermédiaire entre le Grindel-
wald & le Lauterbrounn, en offre encore un femblable; enfin,
le Lauterbrounn, préfente celui, de la roche feuilletée grani-
teufe, à la pierre calcaire. C’elt de ce mélange fingulier, de
ces diverfes combinaifons de matières calcaires, argilleufes,
graniteufes, enfemble, que réfultent les diverfes variétés de
(a) Le Canton de Fribourg, enclavé de tous còtés dans le Canton de
Berne, n’eft auffi, comme ce dernier, montagneux que dans fa
partie. meridionale; partout ailleurs, fon fol eft en general
compofè de collines grèfeufes, fablonheufes & caillouteufes , de
méme que les parties feptentrionales du Canton de Berne.
240 sis Do (ES
roches, è l’examen desquelles j'ai principalement confacré ce
Mémoire, que j'ai cru devoir divifer en quatre Se@ions: La
première, aura pour objet l’examen des pierres qui compofent
les Montagnes & les rochers du Mihlithal; La feconde,
aura pour objet les différentes fubftances pierreufes qui com»
pofent le grand Scheidecks La troifiéme, celles, qui compo-
fent les Montagnes du Grindelwald & du Pays intermediaire
entre le Grindelwald & le Lauterbrounn; Et la quatriéeme
enfin, aura pour but, lexamen des pierres qui forment les
rochers & les Montagnes du Lauterbrounn.
On ne prétend point donner ici une Ory@ographie com.
plette du Muhlithal, du Grindelwald & du Lauterbrounn, &
l'on ne doit confidérer ce Mémoire, que comme une esquiffe
tres fufceptible de perfe@ion, où je n'ai entendu raffembler
que les principaux faits minéralogiques rélatifs à ces parties du
Canton de Berne.
Je remets auffi è un autre ouvrage, (où l’on trouvera
une defcription plus detaillée de ces mèmes contrées, dont
joffre aujourd'hui un effai de Minérographie, & de leurs
Glaciers), à parler des minéraux que recèle la partie monta-
gneufe du Canton de Berne, ces détails, étant entiérement
étrangers à l’objet de ce Mémoires je ne ferai meme mene
tion un peu au long des mines de fer du Miubhlithal & de
Lauterbrounn, que par ce que celles.ci par leur nature, fem.
blent tenir en quelque forte au fyftèéme général de ces mon-
tagnes.
Les differentes variétés de roches que je vais -faite con»
noiître, feront décrites autant que poflible, & numérotces,
felon l’ordre de leurs pofitions refpe@ives dans les montagnes,
à commencer de la bafe de celles-ci jusqu'è leur fommet, &
de manière que le voyageur minéralogifte qui vifitera ces inte-
refantes contrées, puiffe aifément vérifier les obfervations
confignées dans cet écrit. i
SECTION I,
A "% AS RE EPS TE I I O IT
Lina 0 e Li net È " ce
pesa )O( ER 241
meet
Examen des Pierres qui compofent les Rochers du Mblithal.
Le Mibhlithal el un vallon étroit, & l'un des plus glevés
de la Suife; un bras de l’Aar, formé par le Gentelbach &
d’autres torrens, le traverfe dans fa longueur d’un cours
rapide & détermine fa direction, qui eft à-peu.près du Nord.
Eft, au Sud-Queft; il ef fitué vers l’extrémité orientale du
Canton .de Berne, & des deux chaines de Montagnes qui le
bordent & le refferrent, lune le fépare du Canton d’Under-
wald, & Pautre du Canton d’Uri; le Mont Brunich, & le
fameux Engelberg, qui appartiennent d’un còoté au Canton de
Berne, & de autre è ceux d’Underwald & d’Uri, forment
les points les plus élevés de cette féparation, La Montagne
nommée Blanblatten, qui renferme les mines de fer que l’on
exploite à Muhlithal, ‘cheflieu du Pays de ce nom, fait partie
des Montagnes qui s’élevent audeffus de la rive occidentale de
l’Aar, qui traverfe ce vallon,
î° La plus grande partie des Rochers du Miuhlithal, jus:
qu’ une très grande hauteur, font une pierre calcaire grife,
qui couronne le granit; elle donne une chaux fort blanche &
fort bonne.
2. Sur le Blanblatten, è la hauteur à.peu-près de la mine
de fer, avant d’arriver à celle-ci, on voit cà & là faillir hors de
terre, un roc fchifteux noir; celni-ci n’eft que la pierre. cal-
caire ci-deflus, que l’on a và devenir lamelleufe en avangant vers
le fommet du Blanblatten, & qui îci ef devenue bitumineufe
& martiale. Cette pierre falit les doigts en noir, comme le
fchifte bitumineux; elle ne donne point de fumée au feu, mais
elle y exhàle une legère odeur; dans certains endroits, elle
devient blanche & fe réduît en chaux, dans d’autres, elle devient
rouge comme le font certains fchiftes ou les roches de corne en
Hh
242 sa) 0 (ata
pareils cas, & elle donne des fcories vitreufes, femblables à
celles que donnent auffi ces dernières, lorsque l'on darde fur
ces mèmes endroîts, & aux angles les plus aigus, la famme,
dirigée par le vent du chalumeau, Viennent enfuite plus haut:
3. Le fchifte corné & micacé, le Cottaritm, ou plutét
le Saxum covneo-micaceuim de Wallerius, qui fert de bafe & de
toîtà la mine de Blanblatten, ou plutòtà la pierre dans laquelle
celle-ci fe trouve comme encaifiée; Il eft ou noîr, cu plus ou moins
gris & micacé; le noir, contient moins de mica, mais fait
voir par fois des grains de pyrite; celui qui elt parfaitement
noir, donne des fcories noires au chalumeaù.
. 4, La pierre qui fert de bafe, & qui couronne immédia-
tement la mine de fer, & ne forme mème avec elle qu’une
feule & méme maffe. Cette pierre et d’un gris cendré ou ardoife;
elle reffemble è une pierre calcaire à gros grains, mais elle donne
une poudre cendrée étant raclée, & exhale pour lors une odeur argil-
leufe; elle ne fait effervefcence avec les acides qu’en partie, &
principalement dansles endroics où l’on obferve des grains fpathi-
ques; . ceux-ci font arrondis, brillans, fort rapprochés$ leur
forme devient fur tout très apparente par la calcination, parce-
qu’alors ces grains fpathiques, qui avoient la ,mème couleur
que toute la fubltance de la pierre, fe reduifent en chaux, &
deviennent màts & entiérement blancs, tandis que le fonds de
la maffe prend une couleur d’un brun foncé ou noiràtre, ce qui
donne à la pierre un air de variolite; au chalumeau ce
fonds fe fond comme la roche de corne, tandis que les grains
fpathiques blancs reftent inaltérables au feu; ainfi cette pierre
elt une roche corneo-calcaire, & fait le pallage des pierres
argilleufes aux calcaires. N
$. La mine de fer du Blanblatten; c’elt une pierre noire,
compofée de grains ronds, qui quelquefois ont un brillant
fpathique,
= pisa DO (Sa 243
Comme cette pierre ne. fait fouvent qu’une mème maffe
avec le No. précedent, que j'ai mème; obfervé d’une maniére
évidente le paffage de l’une à l’autre, on peut croire avec quel-
que fondement, que les grains dont elt compofée cette dernière,
font les grains fpathiques de l’autre, qui ont perdu leur brillant
en s’uniffant au fer. Le principe calcaite de cette pierre elt
quelquefois encore affez développé pour faire effervelcence avec
les acides. Cette mine offre des furfaces luifantes, quand J’eau
a pù pénétrer dans fes fentes; elle eft fortement attirable à
l’aiman, cependant les morceaux decompofes & fort ochreux
ne le font point. Jen ai un èchantillon, qui non feulement
fait voir des veltiges de corps marins, mais qui renferme encore
un affez gros moyau calcaire, entiérement different par fa nature
& par fa couleur de la. pierre. calcaire la. plus commune du
Miuhlithal, dont il a été parlé plus haut; ce noyau el d’un
blanc jaunàtre, compa&, & rempli de petits grains pyriteux,
L’on diftingue auffi de pareils grains pyriteux dans la fub-
ftance de la mine mème, mais très rarement; + Ils :8°y trouvent
d’ailleurs très difperfés. MAM. Beremann, Meyer & Mench, ont
fait voir que le Trapp & le Bafalte, font compofés de fer, de
terre d’alun, de filex, &'accidentellement de terre calcaire; Un
habile Chymilte allemand, qui a analyfé la mine dont il e&t ici
queftion, en a obtenu les mèmes produits, avec la difference que
le contenu du fer y elt beaucoup plus confidérable qu'il ne l’e&
communément dans les pierres de ce genre, puisque felon cet
Auteur, elle:donne jusqu'à 72 pour cent de fer,
La première fois que je vis des échantillons de la mine du
Muhlithal, je foupgonnai déja celle-ci de tenir de la nature du
Trapp.fott riche‘en fer;. mais je commengai bientét à croire
que je m°étois trompé, lorsque je reconnus des pétrifications
& des empreintes de corps marins dans d’autres échantillons,
& qu’ayant vifité cette mine moi-mème,. j'obfervai, qu'elle
étoit comme enclavée dans ume fubftance fi femblable è' une
pierre calcaire, que je ne pis o gs de la regarder
Hh 2
244 sE) 0 (22%
id’abord comme telle; lexpérience qui. m’a éclairé, prouve,
comme on peut le voir par tout ce qui a été dit cideflus,
que mon foupgon étoit fondé.
e—— tito tipa
SE 0-6 N Ae
Examen des pierres qui compofent les Rochers du Scheideck.
Le grand Scheideck, ainfi qu'il a été dit plus haut, forme
le paffage du Pays de Hasli au Grindelwald; c’eft une haute
& longue Montagne, ou plutòt un long Vallon, qui offre
une traverfée d’environ fept lieues, fillonné par le Reichebach,
plus ou moins étroit, fombre & fauvage, dans fes différentes
parties, & presque conftamment refferré par deux murs de
rochers efcarpés,
La bafe du Scheideck du cété du Hasli et encor cal.
caire; Suivent enfuite è mefure qu’on monte:
1. Une roche de corne feuilletée gris de fer, quelque-
fois micacée, ondulée, & intimément unie avec un quartz
gris qui lui doit fa couleur. Le méèlange du quartz fait que
cette pierre donne des étincelles avee l’acier; les parties pure-
ment cornées me font point effervefcence avec les acides,
mais le quartz gris fait effervefcence en certains endroits.
Le mèlange quartzeux rend cette roche difficilement fufible ;
elle rougit d’abord au feu comme les roches: de corne.
2. La mème pierre; mais l’union des :matières argilleufe,
cornée & quartzeufe, el encore plus intime; lorsque le quartz
domine, ‘elle donne des étincelles avec l’acier, & ne fe laiffe
ràcler qu’à fes furfaces extérieures, elle eft alors difficilement
.
.
7
> si ia
af ) O ( ga 245
fufible; Lotsque la fubMtance argilleufe y domine, elle ef
formée de feuillets fi étroitement joints enfemble, qu’on ne
reconnoît la forme fenilletee qu’aux caffures ; elle refflemble
alors à un jaspe gris, coupé de-veines blanches de Quartz;
elle ne fe laifle point égratigner avec la pointe d’un couteau,
& ne donne que difficilement des étincelles au briquetj. Les
‘caffures font voir des furfaces luifantes & plus tendres que le
relte de la pierre, qui étant raclées, donnent une poudre
grife; elle fait effervefcence avec les acides, & donne au
chalumeau, avec quelque difficulté, des fcories vitreufes; blan-
ches, fpongieufes.
Un peu plus loin, cette roche grife n’elt presque que le
Quartz pur, formé de grains étroitement réunis, qui lui don-
nent l’apparence d’un grèés; elle donne de viyes étincelles au
briquet, & au chalumeau, fon changement de couleur en
rouge, & un commencement de fufion, dénotent un mélange
leger mais intime de roche de corne (a),
3, Roche feuilletée à feuillets fort ferrés, & apparens feule»
ment dans les caffures,. Les furfaces extérieures des feuillets
font luifantes comme celles de la roche de corne; & donnent
(a) Ce carattere, & celui de leur grande fufibilité, appartiennent
en effet à toutes les roches de corne particuliérement, & les
font aifément reconnoître au chalumeau.
On ne peut gutres fe refufer à regarder la finguliere pierre
dont on vient de faire mention, comme une forte de gréès, quel-
que bizarre fans doute «qu'il doive paroître, de trouver ainfi le
gres confondu dans les Montagnes, avec les pierres & les roches
reputees primitives. Cependant, "fi l'on fait attention aux pro-
priétés de cette pierre, à la nature de fa compofition, & è la
privation de coquilles foffiles ou autres corps matins, dont elle
ne renferme pas le moindre veftige, on ne pourra difconvenir,
qu'elle differe à bien des égards effentiellement du gres commun,
de formation fecondaire; L’on pourroit, pourla diftinguer de
ce dernier, lui impofer le nom de faux gres; pfeudo-cos,
pfeudo-cottarius, & en faire une efpèce particuliere.
246 pesa) (ES
comme elle une rafure grife (e), & ne font que peu ou point
d’effervefcence avec les acides; mais leur fubftance interieure,
qui eft remplie de petits points brillants, eft plus dure, &
donne une rafure blanche; cette pierre fait. une vive efferves
cence avec les ‘acides, au feu elle éprouve en partie un com-
mencement de fufion, & en grande partie fe reduit en chaux
blanchatre; Un peu plus loin, eft une pierre presque pure:
ment calcaire, & feuillets comme la précédente, & à grains fpa-
thiques très rapprochés; elle fait fortement effervefcence avec
les acides, & fe réduit entiérement en chaux fort blanche
au feu.
4. Roche feuilletée, è feuillets intimément joints enfem-
ble, qui ne diffère de la' première du N°. précedent, qu’erice
qu'elle elt plus compa&e, & fes points brillants plus difperfés ;
elle ef traverfée de veines de Quartz blanc. Les furfaces
extérieures des feuillets de cette pierre, donnent encore une
rafure grife, tandis que leur fubftance intérieure en donne
une blanche; Elle fait une vive effervefcence avec les acides,
& donne de foibles érincelles avec l’acier; elle ne fe reduit
en chaux qu’en partie. ;
s. Roche de corne feuilletée, formant de groffes maffes
anguleufes & irregulières, coupées quelquefois de veines de
{path calcaire, & faifant alors effervefcence avec les acides dans
le voifinage de ces veines.
6. Roche de corne feuilletée, cendrée, alternant avec des
feuillets de Quartz.
°°
(a) Comme l’on ne connoît point en frangois de terme qui rende le
fens du mot latin rafura, & que pour dire la méme chofe,
on eft obligé d’employer une longue périphrafe, j'ai cru, que l'on
3 permettroit d’adopter en frangois l’expreffion latine très figni.
cative.
li n rn
sla) (E 247
L’endroit du Scheideck où le Reichebach s’élargit & forme
des dépots conlidérables, elt nommé Breiten- Boden par les habi.
tans du pays; Les dépots du Reichebach ici, font compofes
d’un gravier noir, méle de petits grains blancs quartzenx, &
de grains gris calcaires; la plus grande partie de ce gravier eft
compofé du detritus du roc qui borde ici le torrent. Ce roc, qui
s'élève audeffus du Breiten-Boden è la hauteur d’environ 15 ou
20 pieds, prefente: i
+, Une roche de corne du mème gris de fer que tous les
N°s, précédents jusqu’an 6me, coupée de veines de quartz blanc,
& fi intimément unie avec la matière quartzeufe, qu'elle en a
fouvent la duretè, & donne de vives étincelles avec le briquet;
alors elle fe fond difficilement. D’autres fois, cette roche eft
d’un gris de fer trés obscur, & è feuillets très apparents & fepa-
rables; fa caffure et grife, mais fa poudre, maniée entre les
doigts, a quelque chole de plus.gras & d’on@ueux au toucher,
que celle des roches de corne des N°5, précedents.; elle recouvre
ou enveloppe en quelque forte fouvent un quartz noir, moins
dur que le quartz blana pur, & intimément combiné avec la
fubftance argilleufe à laquelle il doit fa couleur. Ce quartz
eft quelguefois compa&, màt & fans luifant, mais le plus fou-
vent, il elt rempli de petits grains brillans, comme le quartz
grenu ou fragile,
Entre les feuillets de cette roche de corne de couleur ob-
fcure, ou dans les fentes du quartz noir, on trouve un fel d’Epfom
naturel, fous forme de poudre blanche ou de petits floccons
difperfés cà & là. J’ai un échantillon de cette roche, recouvert
d’un céré de jolies petites concrétions grifes, qui reffemblent
beaucoup è certains lichens de la forme de petits champignons,
qui croîffent fouvent fur les pierres; | elles font attachées à cet
échantillon par une bafe,. & s'en détachent facilement avec la
pointe d’un couteau; elles font fouvent recouvertes d’effloref.
cences de fel d’Epfom; fi on examine, après les avoir détachés,
leur furface inferieure, on voit que celle-ci el& plane, & l’on y
248 sz )o( RE
appergoit des cercles concentriques, & des rayons convergens
à un méème centre, qui font voir, que nos petites concrétions;
ont été formées par appofitions fucceffives, comme les ftalaGites;
elles ne font pas bien dures, car elles fe laiffent entamer par
lacier, & elles font fufceptibles d’un certain poli; leur furface
inférieure plane elt communément plus dure que le refte de
leur mafle, & ne fe laife mème que difficilement entamer;
les rayons convergens que'l’on y obferve ont fouvent: le lui-
fant du quartz. Ces petites concrétions ou Stalagmites, au
chalumeau, fur un charbon, deviennent jaunatres à lexté-
rieur, & intérieurement blanches comme le plàtre ou la chaux,
& ‘acquièrent la caufticité de. cette dernière ; quelquefois
apres cette calcination, elles deviennent friables & caffantes;
& fe réduifent facilement en poudre entre les doigts, mais
le plus fouvent, ou elles confervent leur première dureté, ou
méme deviennent plus dures & demi.transparentes à leurs
angles les plus aigus, elles ont alors éprouvé une demi
vitrification; mais pouffées au feu plus long tems, ou elles
donnent une maffe entiérement vitreufe, ou fubiffent une fufion
plus ou moins coinplette; j'ai reconnu, que ces petites con-
crétions font compoftes de félénite, ou d’une terre gypfeufe,
& de quartz en differentes proportions, & d’un peu de mag.
néfie pure ou terre de fel d’Epfom,
8. Parmi les débris de rochers trouvés au fommet du
Scheideck, il y a de vrais Trtapps gris & un noir fort beau,
qui donnent un verre noir au chalumeau; Comme ces débris
proviennent autant du Scheideck mème, qui fans doute étoit
plus élevé autre fois que des Montagnes avoifinantesy je ne
doute pas que ces Trapps n’ayent formé, ou ne forment encore,
fon fommet encombré fous ces débris.
9, En defcendant le Scheideck du cété & près de Grin.
delwald, on trouve une roche de corne feuilletée, à feuillets
feparables, d’un gris de fer obfceur, fouvent micacés, entre
i lesquels
se) o (#26 249
lesquels on trouve quelquefois des efflorefcences d’alun fous
forme de poudre blanche,
Ainfi le Scheideck eft un compofé ou plutét un affem-
blage rare & fingulier de pierres & de roches de differentes
nacures, & comme aucune de ces efpèces dont on vient de
parler, ne renferme de corps marins, ou ne fait voir le moin-
dre veltige de corps étrangers au regne minéral, il senfuit, que
toutes par conféquent, doivent ètre regardées comme à-peu-prés
comtemporaines rélativement è l’époque de leur formation, &
claffées parmi les matières primitives, d’après les idées généra-
lement regues par les Naturaliftes.
—— —— ="————_——r ==. -r*errrrr*>
SecTION III.
Des pietres qui compofent les Rochers du. Grindelwald,
Le Grindelwald forme une des contrées les plus meéri-
dionales du Canton de Berne; il eft borné au Nord par les
Montagnes du Pays de Hasli; à l’E&, par le grand Scheideck;
& à l'’Quett, par les chaines de Montagnes nommées Wenden-
Alp, qui fe prolongent en croupes arrondies, couvertes de terreau
& de verdure; Au midi s’élèvent les Glaciers du Grindel.
wald, fupportés par trois énormes rochers calcaires efcarpés
contre la Vallée; le plus oriental & le plus élevé apres le
Schreckhorn que l’on ne voit point, eft le Wetterhorn ou
Pic des Tempétes ; le plus occidental e& formé par les deux Eigers,
& entre le Wetterhorn.& l’Eiger oriental, fe trouve le Metten-
berg ou Montagne du milieu,
I. Les rochers du Mettenberg, préfentent d’abord une
pierre calcaire compatte, qui plus haut devient feuilletée, à
feuillets intimément Joints enfemble, ce qui en fait alors une
Ii
250 ass DO( dl
pierre à zones parallèles; elle fe divife que'quefoîs en lamelles
d’environ quatre lignes d’épaiffeur, alors elle eft fonore &
refonne fous les doigts qui la frappent.. Entre les feuillets
de cette pierre calcaire, on voit comme un enduit de mica
ou plutét de petites lamelles talqueufes, flexibles & molles,
jaunatres. Cette pierre elt. compatte & fe caffe comme le
filex; Elle eft d’un gris obfcur: Jai toujours obfervé jus-
qu’ici, que les pierres calcaires pures, compactes, qui for-
ment les rochers des Alpes, font de couleur obfcure, toutes
les fois au contraire que la pierre eft blanche, elle elt è
grains » calcareus micanss on en voit des exemples, dans les
marbres blancs du Hasli en Suiffe, & ceux de Carrare dans
PEtat de Génes. — 2°. Dans la face du Wetterhorn qui
regarde le Vallon de Schwartzwald, il exifte un rognon de:
mine de fer hématite rouge, que l’on exploîtoit il y a environ
vingt ou trente ans, mais que l'on a abandonne èà caufe de la
difficulté de l’accès à cette mine; elle fe trouve dans la pierre
calcaire compate grife du W/etterhorn, elle eft enveloppée
immédiatement par celle-ci, ou-fouvent elle en eft féparée par
une. mince zone en forme de tunique ou d’enveloppe d’une
belle roche de corne verte, d’autres fois par du fpath calcaire;
quelquefois l’hématite atténuée au point de ne former que
des filets ou veinules, enveloppe elle mème la pierre calcaire ; |
j'ai vu de jolis échantillons, où ‘des veines rouges, vertes &
blanches, d’hématite, de roche de corne & de fpath calcaire,
rangées les unes près des autres fur le fonds gris de la roche
du Wetterhorn, formoient un contrafte fort agréable à la
vue; Jai vu auffi un morceau de cette mine , où l’hematite
presque pure formoit une maffe dp poids de quinze livres.
2. La maniere dont Phematite da W'etterhorn fe trouve,
prouve évidemment que fon origine datte de la méme époque
que celle des filons métalliques. Plufieurs Naturaliftes veu-
lent que l’hématite foit de formation nouvelle, & qu'elle puiffe
fe former encore aujourd’hui; cela eft certainement vrai pour
celle botryite, filtuleufe &c., dont la forme, femblable a celle
aes )O( de 23
des concrétions ftalaiques, & le lieu où elle fe rencontre s
(và qu'elle forme fouvent des mines patafites attachées à d’au_
tres mines), prouvent affez leur nouveauté, mais on ne peut
pas admettre cette opinion pour les hématites ‘en mafies com.
pactes & continues, comme les filons & les veines minérales.
3. Parmi les pierres que l’on trouve dans les morènes
des Glaciers du Grindelwald, la plus commune eft une roche,
. dont le fonds el une pierre calcaire, on. plutòt un marbre
blaachàtre, ou d’une legère teinte de couleur de chair , com.
pact, parfemò de glandes & de veines de différentes grofleurs
“d’une roche de corne verte.
4. On trouve dans le ruiffeau, au pied du Mettenberg, un
Trapp noir, dont la caflure eft femblable è celle du filex, &
qui elt tout rempli de grains pyriteux, ce qui fait qu'il fe
fond avec quelque difficulté au chalumeau,
La roche de corne verte qui accompagne l’hématite du
Wetterhorn, celle de mème couleur qui fe. trouve avec la
pierre calcaire couleur de chair. des morènes des glaciers. du
Grindelwald, & enfin le trapp dont on vient de faire men
tion, qui vient fans doute du haut du Mettenberg, prouvent
ce me femble, que les plus grandes hauteurs des Montagnes
du Grindelwald font compofées en partie de roches cornées
pures, & plus fouvent, de ces mèmes roches unies à la pierre
calcaire,
Les rochers qui bordent la route du Grindelwald au Lau-
terbrounn, femblent ètre de mème nature que les Nos, 3. & 4,
de la Se@ion précédente,
252 ssa ) o (a
SCESO SR.
Des Pierres qui compoJent les Rochers qui bordent la route de
Lauterbrounn au Stein berg-Alp, €5 ceux du
Stein-berg=-Alp méme.
Il a été dit au commencement de cet écrit, que le granit
que l’on perd de vué, du moment que l’on a quitté le Mihli-
thal, reparoît au jour dans le Lauterbrounn; c’eft entre le
Village de ce nom & l’endroit nommé Sichellauinen que l’on
recommence a le voir, à environ une lieue du premier, &
une demi lieue du fecond. Viennent enfuite & plus haut;
1 La pierre calcaire, qui couronne la roche graniteufe &
le granit entre Lauterbrounn & Sichellauinen.
- Cette pierre eft compofée de feuillets intimément joints
les uns aux autres, d’environ une ligne d’épaiffeur chacun; ils
offrent à l’oeil des furfaces luisantes, comme plufieurs des Nos,
des deux Se@ions précédentes; ces furfaces font d’un gris
blanchàtre è l’extérieur, par l’effet de la décompofition qu’elles
ont éprouvées à l’air, elles font plus tendres que la fubftance
intérieure de ces feuillets, & fe laiffent égratigner plus facile-
ment avec la pointe d’un couteau; . cette dernière eft com-
pace & a un oeil terreux noiràtre, la pierre partout & dans
toute fa fubltance; donne une rafure grife, avec une odeur
argilleufe, & une chaux blanche au feu,
2. L’on ramaffe dans un ruiffeau, non loin de Sichellauinen,
qui coule au pied de la Montagne, une pierre calcaire rouge,
auffi dure que le marbre, & qui fans doute accompagne la
mine du N°. fuivant,
Cette pierre elle-mème el très martiale, elle agit forte-
afeza ) O( ds 253
ment fur le barreau aimanté, fait vivement effervefcence avec
les acides, & donne au feu une chaux brune.
Par un examen plus ferupuleux de cette pierre, j'ai reconnu
que l’intérieur de fa maffe eft d’un gris rougearre & très compatte,
comme la pierre N°. 6, du Stein-berg, dont elle ne differe que
par l’altération qu'elle a éprouvée par la décompofition du fer,
ce qui l’a rendue plus tendre, & mème fouvent tres fragile.
Cette pierre eft remplie de petits grains de mine de fer o@aédre,
auxquels elle doit, comme on l’a dit, la propriété d’agir fur l’ai-
guille aimantée. J'ai un échantillon où cette pierre a pafle è
l’état d’hématite rouge & un autre où elle fe trouve è celui de
fer fpathique; L’une & l’autre efpèce, font dués à la décom-
pofition du fer o&ogone, & è l’union de fa chaux avec l’air fixe
de l’athmofphère, ou de celle de la chaux martiale avec la chaux
& l’air fixe; en effet, on obferve dans l’hématite des grains de
ce fer non décompofé (a). Si tout le banc calcaire & martial
parfemé de grains de fer oAaédre dont on vient de parler, étoit
auffi riche en fer que les morceaux que je poffèede, il feroit è
fouhaiter que l’on n’en negligeàt point l’exploîtations; On fait
que cette efpece de mine eft une des plus riches que l’on con-
noiffle, Mr. Sage de l’Académie Royale des Sciences, évalue è
65 pour cent de fer ductile & malléable fon produit; Elem, de
Min. docitsaf Tom. II pp, 1192. € 215. Wallerius dit, en
parlant des variétés de cette efpèce: Ferro divites, inde a nonnullis
ut ferrum nativum funt confiderate, Syft. Min. Tom. II, Spec. 322.
Il eft rare que ie fer octaedre fe trouve comme au Lauterbrounn
dans la pierre calcaires M. Romé de PIsle en cite un exemple
dans le marbre blanc.
3. L’on voît depuis le ruiffeau ci. deffus mentionné, è une
(a) Un quintal docimaftique de cette hématite calcaire du Lauter-
brounn, contient environ huit livres de fer odtaèédre, qui peut
en étre extrait au moyen de l’aiman.
Poeti
asa | sÉfa ) 0 (ef
aflez grande hauteur, & dans la bande calcaire: du Rocher, une
mine de fer dont on a abandonné l’exploîtation è caufe de fa
pauvreté; c’eft quelquefois une fanguine tendre, qui falit les
doigts, le plus fouvent c’eltune pierre calcaire blanchatre,
jaunàtre, ou rouge, toute remplie de petits grains rouges; ceux-ci
font formés de petites couolies concentriques comme certaines
géodes, & ne font en effet que de toutes petites geodes de la
. groffeur de,grains de millet; la pierre calcaire eft effervefcente
avec. violence & diffoluble aux acides, tandis que les petits
grains rouges y font inaltérables; au feu, la pierre calcaire fe
réduit en chaux blanche ou brune, mais les petite grains devien=
nent noirs, & agiffent alors fur le barreau aimantè. Ces ob-
fervations font voir, pourquoi cette mine compofte de petits
grains difperfés dans une pierre calcaire, elt fi pauvre, &
prouve que celle-ci eft de la nature des mines limonneufes ;
elle et peut-ètre dué à la décompofition du N°. précédent.
4. Vers le fommet du Stein-berg-Alp, et un Saxum,
fort remarquable, compofé de feuillets extrémement minces
de ftéatite verdatre, interfoliée avec des lamelles & quelque-
fois de petites couches affés épaifles de fpath pefant & de
quartz; une partie de l’un des filons métalliques que l’on
exploîte dans le Lauterbrounn, fe trouve accompagnè de cette
roche; celle-ci et pefante, presque comme le.fpath pefant
pur, & remplie de pyrites martiales d’un très bean jaune;
Jai des échantillons où l’on voit cette roche coupée de veinu-
les de mine de plomb. Je poffède auflì d’autres échantillons,
dans lesquels le méèlange d’une plus grande quantité de
grains quartzeux, joints à une moindre pefenteur, femblent
prouver que cette roche s’unit au Granit. Dans les mines,
vis-à-vis du Stein-berg, cette roche feuilletée exilte anfli,
mais le Quartz y domine,- c’eft pourquoi elle eft aufli
dure que les roches feuilletées quartzeufes; elle eft cepen-
dant è ce qu'il m’a paru plus pefante, & eflt recouverte d’une
rouille ou ochre rouge cuivreufe,
Pala
Ses )O( e 255
5. La pierre noire du fommet du Steinberg, eft une
pierre talcaire, ou plutòt un marbre, rempli de petites taches ,
blanches, fpathiques, que l’on prendroit d’abord pour des
pétrifications, mais qui n’en, N pas ; elle fe réduit ‘en
chaux fort blanche. EA
6, La pierre d’un gris rougeàtre, compa&e, mais parfe-
mée de petits points brillans du mème fommet; «elle fait une
vive effervefcence avec les acides; au chalumeau, elle fe
réduit en partie en chaux blanchàtre ou jaunatre parfemée de
petits grains noirs demi-vitrifits, & en partie en.fcories noires
luifantess elle elt compatte, & fa caffure comme celle de la
precedente elt celle du filex; elle et très dure, mais. ne
donne point d’étincelles avec le briquet; Je fais cette remar-
que, parce que l’on pourroit croire que c’eft à des particules
quartzeufes que l’on doit attibuer la demi. vitrification de
cette pierre, mais c’eft plutòt à un principe argillo martial,
intimément combiné avec fon principe calcaire, & au feu
mème qu'elle contient, qu'il faut attribuer cet effet. Le pre.
mier, eft fenfible par l’effervefcence de la pierre avec les
acides, moindre que celle des pierres calcaires pures, pat
l’écorce grife qui fe forme è fa furface expofée è l’air, qui e
femblable è celle que l’on obferve fur les roches argilleufes,
cornées & autres, & enfin par l’odeur très forte qu'elle exhale
lorsqu’elle elt hume&ée par l’haleine.
Le fecond, fe montre fous la forme de fer octaédre, en.
petits grains noirs, brillans, dans l’intérieur de cette pierre,
comme dans celle du N°. 2. qui fe trouve ‘dans les rochers de
1 pipe oppofée du torrent qui baigne le pied du Stein-berg-
A ces grains font microfcopiques, & enfoncés dans la
pidrte, de manière à ne préfenter communément qu’une feule
de leurs facettes, qui offre de petits plans trianguiaires bril
lans, dont les còtés font égaux entr’eux; Jen ai trouvé
cependant dans la pierre N°. 2., qui étant extraits de leur
matrice, étoient affez grands pour Li, ’on pùt reconnoîitre
x
256 pica ) O (ala
diftin&ement leur forme à l’aide d’une loupe & meme è l’oeil
nud. Ces grains de fer o@aedre, font tort difperiés dans la
| pierre du Stein-berg dont il eft ici queftion, & de là vient,
qu'elle et fans a@ion fur le barreau aimanté; elle paffe aufli
quelquefois è l’état d'hématite rouge, & on a trouvé à la hau
teur où elle habite, une veine de fer fpathique, pauvre è la
vérité, dont on a abandonné l’exploîtation. On voit aufli gà
& là, mais très rarement, dans cette pierre comme dans celle
N°. 2. quelques petites marcaflites ou des grains pyriteux.
A en juger par les échantillons que j'ai pù me procurer
de la pierre calcaire du Stein-berg, elle n°elt pas à beaucoup
près auffi riche en fer que celle du Hoh-Alp, décrite fous le
N°, 2. & ne me femble pas mériter les fraix de l’exploîtation.
GIUOSN'CE:O NI
De toutes les recherches & obfervations confignées dans
cet écrit, & fous les quatre Se@ions précedentes, réfultent
évidemment les vérités fuivantes:
1. Que dans les Alpes du Canton de Berne, la pierre
calcaire ne pofe pas fur le fchifte argilleux primitif (a), Fa
ur
(a) Les Naturaliftes qui ont pole en principe, que la pierre calcaire s'ap«
puie toùjours fur le fchifte, fe font permis une affertion beau-
coup trop générale; outre les cas d’exceptions que j'ai rapportes
dans cet écrit, où le fchifte primitif lui-méme ne fert pas de
bafe è celle-ci, je doute fort que l’on pùt citer un exemple de la
pierre calcaire antique, celle qui s'éléve è de grandes hauteurs
& forme des Montagnes entières, ou méme des chaines de Mon-
tagnes, pofant fur le fchifte fecondaire ou le fchifte proprement
dit, qui renferme des empreintes,& des veftiges de Vegetaux &
de corps marins.
I (0) 257
fur la roche feuilletée granitenfe (2), mais immédiatement fur
le Granit,
2. Que les fchiftes argilleux, cornés,’ micacés, réputés
primitifs, loin de fervir ici de*bafe à la pierre calcaire, comme
on l’a obfervé ailleurs, s'appuyent au contraire fur cette pierre,
ou forment comme d’immenfes veines encaftrées dans la pierre
calcaire, ou comme de minces couches alternant avec les cou-
ches de celle-ci,
3. Que cette pierre calcaire fusmentionnée, - étant plus
ou moins intimément unie avec les matières pierreufes toùjours
reconnues pour primitives jusqu’ici par la plus part des Natu-
liftes, ne faifant voir d’ailleurs que je fache aucun veftige de
corps marins & étrangers au règne minéral, doit néceffaire-
ment ètre confiderée comme d’origine très ancienne, & datant
de la mème époque que les roches argilleufes avec lesquelles
elle elt mélangée.
_ De tout ce qui vient d’étre dit, il fuit encore: que les
Montagnes de la Suiffe ne reffemblent point quant è leur
nature è celles de la Suède, & que Jon ne fauroit admettre
ici le principe regu avec trop d’étendue par Mr. Walerius.
Que partout où les roches cornées fe trouvent abondamment,
la pierre calcaire eft rare, & vice-verfla; Quo minus frequens
hic lapis în plurimis exoticis regionibus ubi major copia calca-
reorum eypforum €5 fehyfi hofpitat, cò frequentior reperitur in
noftris € Hungavicis fodinis &$ montibus, ubi minor calcareorun
lapidum copia €5 gypforum fere nulla adeft. Syft. Min. Tom. I
(a) Je parle de la roche feuilletée graniteufe proprement dite, telle
que celle: décrite fous le N°. 4. de la IV. Se&ion, & non pas du
Granit paffant è l’état de roche feuilletée, dont j'ai fait mention
dans mon EQai dun Syfteme des Tranfitions de la nature dans
le résne mincral pag. 85—90. & que j'ai obfervé aufii dans le
Muhlithal & prés de Sichellavinen.
258 - PER)
Obs. p. 370. Aufli eft-ce très judicienfement que Mr. Gruner
obferve, qu’ peine peut-on en Suiffle regarder comme des
vérités, ce qui ailleurs elt admis comme telles; Ce paffage
où il donne d’ailleurs en peu de mots une idée affez julte des
Alpes de la Suiffe, & particuliérement de celles du Canton de
. Berne, eft remarquabie: Die hochffen ( Gebirge), dit-il, md
zwar meiftens Granit-Felfen, oder haben wenigftens folchen zum
Grund, aber fe find meiftens oben mit Schnee und unten mit
angefchwemmten Vorgebiirgen bedeckt. Zu dem fiecht man michtige
Kelkgebirge, und eben fo groffe Schiefergebirge in einer Reihe mit
Granit und quarzartigen> Gebiirgen abwechslen, und fehw verfchie=
dene Steinarten hart neben einander in gleichen Hohen hingefetzt,
So daf man bey uns noch kaum als eine allsemeine Wahrheit nehmen
kann, was man andrer Orten angemerkt zu haben glaubet. —
Reifen durch die merkwirdigfien Gegenden Helvetiens 2. Theil
SU
RE E
ia ) o (2% 259
064 ppi Rc rog conc rt ct ict Mecca},
A, .SOCINI
Phil. & Med. Do. & CC. viri Bafilienf.
SerenifT, Princip. WILHELMI IX. Landgravii Haff. - Caffell. Confil. aul.
Oss riva tro: LE
De pure magna copia fponte ex umbilico,emiffo,
À: octavum zetatis annum accedens puella, ‘qua apud lanionem
Deibert, cum quo cognatione conjunQa in fuburbio Hano-
vienfi habitabat, vegeta ‘antea fanitatis, absque caufa mani.
felta, protinus uberrimo corripitur vomitu, qui per plures
dies continuavit. Polt eum, ftomachus infirmus fuit; parum
vel nihil cibi guftabat puella. Secutus et abdominis dolor,
ejus tenfio, fitis urgere incepit, ficque per tres feptimanas ‘
xgrotavit. Tunc demum ad eam accerfitus, jam macie exte-
nuatam inveni. Pulfum, carpo admota manu, attigi velocem;
abdomen durum, tenfum, dolens erat; alvus contra&a; per-
petuo pruriebant nares. Hac die, quae 12. erat Maji 1767.,
clysma injectum eft emolliens, Lin&um prafcripfi ex oleo
amygdal. dulce. & fyrupo de alth.; ptifanam ex hordeo &
rad. graminis, extus Catapl. emolliens abdomini imponendum,
Die 13. Maji. Melius fe habuit puella, pulfus non mul.
tum citatus erat, fitis modica, Cum lumbricos occupare inte-
ftina fufpicarer, a medicamentis autem quam maxime abhor-
reret tenella, cum drachmis duabus fyrupi de althaa, Speci-
fici jalapp. purgantis fine oleo deftillato, dedi grana quinde=
cim, quod feliciter ingeltum, leniter & fine torminibus, alvum
Kk 2
260 sa) 0 (atte
movit, lumbricum expulit, attamen verfus no&em dolor ottus
et umbilici,
Die 14. Prater jusculum, ptifanam, & unicam feminis
cine drachmam cum melle, nihil oblatum eft /Egre. Umbi-
licum fuperne paulutum tumefcere retulerunt,
Die 15. Ex umbilico, magnitudine avellane in tumorem
elevato, fponte exfiliit pus codum non fceetensy coloris ex
flavo viridefcentis, & bihorii {patio jamjam puris copia o&o
xquabat libras feu menfuras duas, In fuperiori parte umbi-
lici, dextrorflum, foraminulum confpicuum erat perexiguum,
fontis purulenti -origo, Illico concidit magna ex parte abdo-
men, minusque fe agrotare dicebat infans, Fam aqua pulli,
cremore hordei, emulfione amygdalina nutrire, nec aliquid
ultro concedere juffi, abdomen autem fafcia firmandum &
leniter comprimendum effe, neceffarium duxi.
Ad Junii circiter medium, pus prodiit, interdum valde
citatus erat pulfus; a die autem 15, Maji placido fruebatur
fomno, avidiffime cibum appetebat, quem tamen ex materia
tantum leviffima praftandum effe adftantibus inculcavi; extus
emplaftro ab injuria agris defendebatur vulnusculum, fed ita,
ut puri quod copiofe ftillabat, liber concederetur exitus. Tan
dem ftillare ceffavit, confolidatum eft a' natura vulnusculum.
Puellam rurfus pinguiorem fa@am, initio Augufi, optime fe
habentem, lepideque tripudiantem, offendi. Sic natura magis
quam artis auxilio fuperavit graviffimum morbum. Per ejus
decurfum immiffo fpecillo profunditatem abfcefflus explorare ten-
tatum elt , fed lugubris miferula ejulatio nunquam non impedi-
mentum intulit,
i DEA
ga ) o Casa 261
EJUSDEM
OB augirivia Toro IL
De fanguinis fputo.
Vir plur. reverendus, Ecclefia gallice Bafil. Paftor T.
annos natus3$., ingenii acuti, coloris faciei pallidi magis quam
rubri, ob gravem & vetultum capitis dolorem, varia ex variorum
confiliis tentavit. Decufto tandem dolore, priftinum & attenuan-
tem vi@um deferere proficuum fore dixerunt, vinumque rubrum
bibere, calidiora comedere, nicotiana fumum haurire. Hisce
antea non affuetis inftans, tufli, cephalalgia, appetituque dejecto,
o@iduo jam laborans, 2, Januarii 1786. inopinato correptus
eft fanguinis fputo.
1°. hocce morbi die ante meridiem ; floridum , fpumofum
fanguinem ejecit ad libras tres pond. civ,
Pulfus velox & plenus erat. Venafe@io in brachio infti-
tuta elt, potui datum deco@um. hordei cum nitro & fyrupo
‘de althzxa, Clyfter tepidus ex furfuribus cum aqua co&is immife
fus et, Infuper cochleatim emullionem ingeffit, ex feminibus
cucurbitarum, nitro & fyrupo althaa, paratam. Quietem,
fecuritatem, filentium, commendavi, caput cubantis fublime &
conclave non nimis calidum effe.
Ad notem usquelibra una adhuc cruoris prorupit. Vefperi
pulfus paululum debilis & modice velox fa@us eft. Dejectiones
aliquot alvinee fecute funt. Acceffit fomnus parvis interdum
fanguinis rejeGionibus interruptus.
Die 2. morbi. Cum mane citatior rurfum pulfus depre-
hendebatur, in pede incifa vena, & pol duas horas clyfter
infufus elt, Interne eadem ac pragedenti pracepi. Toto» die
nil cruenti editum. In fomnum vincidit Eger; pot mediam
autem nodtem ad diluculum, tribus vicibus tres circiter uncias
fanguinis exfpuit, a tuffi equidemliber nifi accéfuum momentis.
Die 3. Bis folummodo, & totidem vicibus fequenti no&e,
fanguinis pauxillum exfcreatum elt. Alvus refpondebat, fitis
nulla erat, pulfus "ron multum citatus,
Die 4. Idem. Exiguam gelatina cornu cervi portionem
affumfit, & vefpere ob inquietudinem, fyrupi diacodii unciam
unam, cum potu. Sed noem infomnem transegit, quavis
enim hora fputa prodierunt cruenta, & fic
Die 5°. per totum diem, Vefpere Vir experientiffimus Da.
Profeffor De LACHENAL in confilio mihi adfuit & ad finem
usque morbi manfit,. Jam prefcriptis addita et omni bihorio
drachma femis fpec. diatrag. frig. cum ptifana fumenda; fed
continuavit hamoptyfis, neque
Die 6. minuta elt, quo tamen, propter pulfum arteriarum
velocem & plenum, fanguinem in pede mittere juflimus.
Die "7. Celeriter adhuc micante pulfu, repetita elt Vena
fe&io. In cruftam infammatoriam fanguis coivit, quod &
proecedenti die evenit. Omifla nunc emulfione, propinatum
eft ferum la@is tamarindinatum , clyfter inje@us cum nitro;
ptifanam fuam bibebat Eger. Hucusque cibum quemcunque
refpuit, fi excipias pauciflimum quod die 4. de gelatina cornu
cetvi ingefferat. Nox bona & fanguinis eje@i parum fuit.
Die 8. Po& meridiem iterum, & fexta vefpertina tertium,
fanguinem per os rejecit, cujus quantitas uncias quatuor
2quabat. Multa quoque per alvum defcenderunt. Poft mediam
autem noctem orta eft pedtoris conftri&io, Egro novum hamo-
piyfis infultum pranuncians, Tunc affatim in fe ingurgitavit
ierum lais, ita ut libras fex, -quas praparari curavit, &
pietsa DO (gas 263
ptifane hordeaceee, cui pavlatim nitri depurati drachmas qua
tuor & femifem addidit, libras movem hac. no@e hauferit,
unde fecutum eft immodicum alvi profluvium, ponderis ingentis
36. librarum ab adftantibus altimatum,
Die 9, Nona matutina pulfum velocem & plenum pere
cepimus, & protinus fputa prodierunt cruenta ad uncias iv.,
fed perpauca dein ad labentem fere diem & infurgentem pro-
ximum
D. 10, quo fexta quavis hora modica exierunt, cum
pulfu femper citato,
Die 11. toto, mil cruenti. Siluit hamopto@ per horas
viginti, ingruente vero no&e fputa pauca fanguinis concreti
nigri prodierunt. Pulfus minus velox erat, alvus laxa ope
enematis fervata, placide obdormivit /Eger.
Die 12. Mane poft inducias tredecim horarum de novo
floridus profiliit fanguis, & fecunda vice noctu hora undecima,
totumque hoc die aliquot uncias aquabat. Carpo admota
manu velocior rurfus percipiebatur pulfus, Julapium ex aqua
cum floribus papaveris rhoead. infufa, adjecto fpiritù vitrioli
acido datum eft, & potui fuccus citri cum faccharo, Infom-
mis fuit nox cum dolore pe@oris.
Die 13. Hora nona matutina pulfù arteriarum duro &
celeri dcprehenfo, enema inje@um eft, quo alvus parum mota.
Deco&um ex radicis fymphyti drachmis duabus & aque libris
quatuor precepimus, cremoremque avena pro alimento, Refpi-
ratio anxia, fibilans erat, cum pe@oris dolore interno, Ves-
peri autem fpirandi difficultas longe minor evenit, remifit
febris, tamen no&@u male fe habuit ZEger, recruduitque hx-
moptoè cum pulfu elevato, pleno, & lancinantes pracordiorum_
dolores fenfit, pauloque poft cum anxietate fex uncias fanguinis
rejecit. Prafcripta elt forbitio ex tinQura flor, papav. rh.
264 - PRA‘)
libra una, fpiritus vitrioli. drachmis duabus, & fytupi diaco-
dii uncia una & femifle. Deco@o utebatur hordei,
Die 14. Hunc diem fine fputo cruento vixit, urina na-
turalis erat, & ab initio morbi fani hominis femper fimilis
fuit. Undecima autem nocurna cum tuffi fuffocante per os
& nares fanguinis rutili, floridi, uncia feptem exiverunt;. dein
placidam egit notem, frigidam nunc bibens & quod de for-
bitione fupererat.
Die 15. Aute meridiem, pulfus arteriarum moderatior,
refpiratio libera, erant, tertia vero pomeridiana fputa rurfus
cruenta profilierunt parva quidem copia. Interdiu aquam fri-
gidam haufit Eger, & g/aciei ab amicis laudate & a Dulcia-
rio cum adjecto fucco citri faccharoque confe&x fiultula
quandoque ori immifit. Infuper potiuncula, ex ‘aqua papav.
rh. unciis oto, fyr, diac. uncia una, boli armena drachma
una & femiffe, terraque catechu granis triginta, omni bihorio
ad cochlearia duo data eft :per nodtem. Spirandi difficultas
nulla erat, quieto animo obdormivit ad fecundam usque poft
mediam noctem, qua absque magna difficultate fanguis denuo
ex ore profluxit; & quod fcire refert, caput gravatum ob-
fervabatur cum inquietudine, quoties glaciem deglutiebat.
Die 16. Delirantem mane.invenimus, infenfibilem fere;
cum pulfu exili. & celeri, refpiratione plus minus anhelofa.
In ufu aqua frigida. perrexit, glaciem, quam capide appete-
bat, multam ingeffit, urinam femper liberaliter reddens,
Po meridiem melius fe habebat neque delirabat , pulfus
vero arteriarum celer & plenus nunc erat. Hora quinta. ab-
domen tenfum prehendimus, clyfter. injedtus e& qui tantifper
‘laxam cffecit alvum. Glacie valde dele@abatur Zger, animo
fibi fingens impetum fic cohibiturum fanguinis. Tamen pri-
ma nocturna, fine magna equidem moleftia, fanguinem ;ex-
fpuit polt inducias 23 horarum. Enema indi juflimus, a quo,
. quinque
Pan SR AI DEE E nr
ea
af ) O (na 265
quinque itibus, multos durosque glomeres ovi magnitudine
dejecit, unde abdomen molle evafit.
Die 17. Horis antemeridianis pulfus debilis & frequens
erat, Pulpam tamarindorum ad uncias tres cum aqua men-
fara una infufam , loco ptifane exhibuimus, fuaque au@ori-
ian glaciem interdum, & femel Chocolate cyathum
umfit, ,
Tertia pomeridiana plus quam oo uncias fanguinis per
os rejecit. Sexta, arteriarum pulfus velox tangebatur, fubde-
lirabat Ager, & vehementer loquebatur, licet a meridie pa-
rum glaciei ingeffifet, Nox inquieta fecuta eft. Novum per-
timefcens Vir reverend. haemoptyfis infoltum, magnam glaciei
copiam haufit. Calculo fa@o per diem pracedentem hancque
noctem, libras quinque pond. civ. hujus glaciei ingurgitavit,
& haud minus in toto morbi decurfu ac libras duodecim.
Die 18. Hora nona mat. dimidiam libram fanguinis ex<
fpuit, unde debilior fa@us eft pulfus arteriarum. Enema in-
ditum, quo alvus bene fubdu@a eft. Ptifane adjecimus radi.
cem althee & drachmam femis fpec.. diatrag. frig. quovis
bihorio. Ad infequentem diem tranquillus fuit Eger, absque
dolore, libere fpirans, placide dormiens, cum pulfù modice
celeri,
Die 19. Prima vice horis matutinis pulfus arteriarum
parum a naturali recedebat. Prater ptifanam. ex hordeo, &
pulveres die 18. prafcriptos,-nil ingeftum eft. Sed vixelapfo
meridie, correptus eft JEger nova fanguinis exfpuitione, que
per tres horas fine intervallo continuavit, libram ad minimum
pondere zquans quod rejeGum fuit fanguinis fluidi ex flavo
rubefcentis.
Pulfus velocior micabat, dolor autem nullus nullaque in.
quietudo erat. Potui & quidem ejus libris duabus adje&ta eft
LI
aggio = PIG
drachma una aqua Rabeliane. Verfus-no@em, quam vigiliis
tranfegit, paululum cruenti exfpuit.
Die 20. Hucusque nifi inftante haemoptyfis infultu tuffis
parum urgebat, nunc autem magis, cum pulfù fatis veloci &
refpiratione psu!iulum anxia. Clyfter injeQus eft, omiffa au-
‘ tem interne aqua Rabeliana. -Vefpere commode habuit, pa-
rumper fanguinis nigri, plus muci, exfereans. Plura fcybala
ex alvo demifit, & bene dormivit.
Die 21. Mane tufficula erat cum muci albi expe@ora=
tione, cruenti nihil. Pot meridiem in fputis cernebantur ma-
cule fanguinis grumoG nigri, Singulis tribus horis prabui.
mus pulvifculum ex fpeciebus fupra di&is, Pulfus non mul-
tum velox erat, fed ob tuffim moleftam fomno frui non po-
tuit Éger.
Die 22, A precedenti ne veftigium amplius fputi fan»
guinei, :fed tuffis frequens. Infufum flor. verbafci cum. tan.
tillo la&is, & radix Salep c, aqua cocta, tepide exhibita
funt, per no&em infomnem.
Die 23. Tuflis urgens iisdem levabatur, clyftere. quo»
que injeo, Sed cheu! fecunda pomeridiana magno, cum
impetu fummaque difficultate , refpiratione celetrima, fudore
copiofo madefcente corpore, rediit hamoptyfis, & ejeta funt,
ad bilancem dein examinate, fanguinis uncie tredecim. Suf.
focationi proximus. Eger exitiofe habuit, fcybala dura & pro-
digiofam quantitatem fecum ex alvo demifit infcius. Arteria.
rum pulfus exilis, debilis, & celer erat, cum dolore pectorisy
ficque ad fextam ufque remanfit, Data eft aqua Rabeliane
drachma una cum ptifana libris duabus; feliciterque fupe-
ratis hisce aerumnis, nox bona infecuta”et, & filuit exfpuitio
cruenta.
Die 24, Ante meridiem remifit dolor pedoris ; grumuli
ieredeica si LAT
i PIIG i 267
fanguinis coagulati cum muco per tuffim parum moleftam ex-
tufi funt, pulfù arteriarum debili & veloci manente. Aqua
Rabelii repetita eft eadem dofis. Pro victu Sagu aqua incodtum
ingeffimus. Vefpere flatus per fuperiora exierunt, pulfus ve-
locior & plenior fa&us, & verfis octavam dolor lateris dex-
tri exortus elt, ceffante fere tuffi. Clyfma applicatum, &
ptifane adje@a uncia una fyrupi diacodii. Somno interdum
frui licuit /Egro per no@em, qua alvus quater mota elt, nul.
laque fputa fanguinis prodierunt.
Die 25.» Modice plenus & velox arteriarum pulfus per-
cipiebatur. Jufcula farine Mays, ex aliis pro vi&@u propo-
fitis, felegit, & prater ptifanam fuam tepidumque verbafci
infufum ‘mihil ingeffit, fat bene fe habuit, no@emque placi-
dam egit. i
Die 26. Eodem modo vixit. Tuffi non admodum fre»
quenti, mucofa alba fine uila fanguinis nota emolita funt,
Clyfter inje@us duas fedes fecit. Sexta vefpertina cutem ex-
ternam primum nunc naturalem habere calorem, & pulfum
naturali fimilem effe, ta@us docebat. Attamen flatus per fu=
periora rurfus exorta funt. Somnum,cepit /Eger ab oQava
vefpertina ad decimam, diutius non dormivit, nam fecunda
poft mediam noctem fputum fanguinis rediit ultra dimidiam
libram, & ‘alvo fubdu&a funt dura, ac (i folidum comediffet
cibum, & urinam jumentofam cum difficultate reddidit,
Die 277, Pulmones obruti videbantur, cum fibilo inter=
dum tuffis erat, & per intervalla smuco exfcreato admiftus
fanguis coagulatus. Infufum verbafci cum fyrupo de althz,”
forbitionesque aliquot cum granis Sagu paratas, ingelfit. Sic
ad noctem habuit, tunc addita elt emulfio amygdalina ad.
Jje&is feminibus cucurbitarum, & placide obdormivit Eger.
Die 28. Hora matutina nona, pulfus celer paipitabat.
Sputa mucofa, quibus fubinde parum coagulati fanguinis ad-
Ll 2
268 | Rea) ( Sa
mifum erat, edidit. Urinam naturali Gmilem excrevit, nes
que fitis neque dolor urgebant, & libere fpirabat.
Gelatina cornu cervi cum carne vitulina parata, potui
per vices addita, oblata et, clyfterque infufus a quo duri
globuli ex alvo fecuti funt. Per diem bere fatis habuit Kger,
mucum tuffi excuffit, no&em tamen infomnem egit, de mem.
brorum & talorum pracipue dolore, querelas fundens.
Die 29. IQus arteriarum minuti primi fpatio mane ha-
buit 96., tuffemque modicam fine ullo fanguinis fputo per totum
diem, quo bis inje@um el enema, exque alvo mucofa multa
defcenderunt. Relaxanda nunc imprimis vafa abdominis, & a
pectore derivandum effe judicavimus. Nox tranquilla, prope
autem infomnis, perata et cum pulfu fere naturali,
Die 30. Idem. A clyfteribus bis rurfus split alvus
bene mota eft, libere fpirabat ger, & nou melius dor»
mivit,
Die 31. Micationes arteriarum 83. mumeravi ante meri»
diem. Tuffis parca, exforeatio mucofa erat. Pro nutrimento
| gelatina C. C. & decò@um Salep fuit, Potui unice ptifana
hordei. Enemata alvum laxam fecerunt. Ab odava vefpertina
ad mediam no&@em fomno indulfit, dein vix amplius,
Die 32, Urina, pulfus, refpitatio, ut hominis fani erant,
tuffis non frequens. A clyfteribus multa mucofa ex alvo
edu&a funt. Vefpere per tres continuas horas extra leGulum
. fe habuit; nox bona infecuta, fubinde tamen de fpasmodicis
pedum doloribus Éger conqueftus eft.
Die 33. Nonamatutina pulfus arter. erant 80, Tuffis per-
modica cum muci albi exfcreatione, dolor nullus. Sexta po-
meridiana letulum deferuit /Eger per aliquot horas , bene fe
habens. Chocolatam femel ingeffit & vitellum ovi cum in-
da) 0 Cala | 269
fufo florum verbafei cui lac admiftum erat. Inje@o enemate
alvus bene mota elt, Dormivit per noctem,
Diebus 34. & 35. Idem.
Diebus 36. 37. 38. 39. 40. Omnia ad integrationem ver-
gentia. . Vires aucte. Excretiones & fecretiones naturaliter fe
habentes. Somnus bonus; cibum appetebat,
Sic indies increfcebant vires; alvus quandoque non re-
fpondens pro re nata clyfmatibus excitabatur. Diceta feu viQ@us
ratione vegetabili uti continuavit. Infequente primo vere ferum
laGis, aftate vero lac afininum cum aqua Selterana haufit;
& cum diu meminiffle morbi, recuperata licet valetudine, opor-
tere, inculcavimus — cogitandum enim effe facile reverfurum
nifi diu timeatur — Vir reverendus valedixit vino, efui
carnium omniumque calidiorum, & forti animo, quo morbum
femper tulit, adhucdum perfiftit in vi@u vegetabili & la@eo,
optime fe habens dum hac fcribo (menfe Augufto anni 1787.). »
Peregrinationem inftituit, & conciones facundo, ut antea,
ore ‘habet. Cafum certe gravem, quem non ex memoria, fed
fideli calamo bis in die exceptum, nunc aperta & fimplici nar-.
ratione profecutus fum, nihil omittens, quod evenit aut fa-
Gum eft, in fuos ufus vertant medentes. Quis eorum, qui
non in holmo cubare fibi videtur, & unice magis quam Peleus
in macheara propriis methodis fibi placet, non defideravit, etfi
in re medica clarus, in morborum curatione nonnulla aliter
quandoque fa@a vel omifla fuiffle? nam facile eft judicium
poft morbum defcriptum, cognitoque ejus exitu.
|
sa sifza DO ( Esa
pe e ee)
WERNERI DE LACHENAL.
EMENDATIONUM ET AUCTARIORUM AD ILL. HALLERI
HISTORIAM STIRPIUM HELVETICARUM
SPECIMEN PRIMUM.
$. IL
So Bypocheridis caule unifloro, foliis dentatis hirfutis HALL.
Hift. Stirp, helu. T. I, p, 2. n. 2. nomine due fpecie diverfee Stirpes
continentur 3 Prima, cui inprimis Halleriana denominatio
| competit & ad quam ejus icon Tab. l. referenda, elt
Hypocheris helvetica \WuLFEN ap. Jacquin Mifcel Afro
Tom. Il pag. 25. e. defcript. JacquIN Plans, rarior. Tab. 4.
icon optima.
Hieracium montanum foliis dentatis flore magno C. B. Prodr.
p. 65. Pin, p. 128, tefte horto ficco.
Hieracium alpinum latifolium hirfutie incanum, flore magno
ScHeuCHZ. Itin, pag. 135. huc pertinet, cum florem femper
unicum caulemque cavum & craflum dicat,
Hypocheris foliis hirfutis, fepe dentatis, caule plerumque uni.
foro HaLL. Euum. heiv. pag. 760. n. 2. Var, 8. Tab, XXIV.
ead. icon ac in Hift.
Hypocheris foliofa ViLrar Flor, Delphinal. pag. 88.
Call
om
dea Do. 276
Hypocheris unifora ALLIONII Stirp. Pedemont. T. I. p. 230,
a, 850. Tab. XXXII. Fig. 1.
Hypocheris (helvetica ) caule fimplici foliofo unifloro , foliis
lanceolatis dentatisi Murray LINN. Syffem. Vegetab. Edit. XIV,
pag. 721. n. I.
In fummis alpium ‘pratis non rariffima: C. B. & ego in
M. Gotthardo; Legi porro in Valle urfaria, M. Speluga. SCHEUCH-
ZzeER in Maloja M. in Valefia alii, Rbatia, Gubernio Aqui»
lejenfi &c.
Dignofcitur facile a fequente caule''infertie foliofo, craffo,
unifloro, fub flore intumefcente, calycis fquamis ferrato-ciliatis,
flore maximo.
Altera eft Hypocheris maculata Linn. & alior., cujus, cum
fatis nota fit, (fynonima #0 addo, <
Hanc in M, Generofo legi & in M. Ballon AMfatie fummis
pafcuis. Forfan nonnulla ab HALLERO indicata loca natalia ad
hanc fpecieîm fpeant. > -
$, LI,
Hypocheris glabra Linn. in agris humidis retro pagum A/(ch-
weiler haud longe Bafilea a me reperta elî. -
$. III
Cum Rbagadiolo foliis femipinnatis afperrimis HALL, Hift, Stirp.'
helo. T.I. p. 5.n.7. chara@ere generico convenit planta paffim in
ficcioribus circa Bafleam a me le@a, differt autem foliis perinde
quidem femipinnatis, fed hirfutis tantum, non valde afperis,
fimillima Leonzodi biftidi Linn. humilior tamen, foliis anguftio-
ribus, calyce fere glabro, flore minore. 7
DIR = =
»
An Leontodon hirtum Linn. ? Sed pilos fimpliciffimos dicit,
qui in meis fpeciminibus aque furcati funt ac in hifpido. Vide-
tur tamen ex brevi defcriptione addita noftram Stirpem intelligere.
Certiora planta noftra Synonima funt,
Rbagadiolus taraxacoides ALLION. Stirp, Taurin. T, I p. 227.
n, 836.
Hyoferis ( taraxacoides ) foliis finuato-dentatis, feminum cen--
tralium pappis plumofis, pilis foliorum furcatis, radice fibrofa
ViLLaRs Profett. p.33.T. XXVI. fig. 3. ex ALLIONIO. Nomen
inprimis convenit, figuram nondum vidi. |
Leontodon faxatile, Piffenlit de Roche LaMaRCK fl. Franc.
T. IL p. 115. c. bon, defcr.
Leontodon hirtum LeERS fl. Herborn:;p. 168. n. 606, c. opt.
defcript.
Leontodon hiffidum PoLLicH Hift. plant. Palat, T. IL p, 382.
n. 737. huc referendum effe ex defcriptione ejus patet.
$, IV.
Prenanthes tenuifolia Linn. fpec. plant, Ed. Reich. p, 929.
n, I. ALLION. Stirp, Pedem, T.I. p. 225. n.828. Tab. XXXIIL
fig. 2. fi quidem vere a purpurea differt, nova erit civis helve-
tica in fylvis montanis circa Muttenz olim jam a me le&a,
Folia ex lanceolato linearia, integra, longa, cetera fimilia,
Mallem conjungere. i i
SV,
° Quinque vel fex Picridis fcapis unifloris ab au@oribus
diftin= fpecies in Helvetia occurrunt, quas breviter enodabo.
I. Picris
vai »
APC eli da vieta
PIARSLO =2877
evi DADA
ge )O( 273
I. Picris caule nudo unifloro È foliis afperis «dentatis HALL,
Hif. Stirp. bel. T.I. p. It. n. 26600
Taraxacum foliis a/Peris triangulariter dentatisy pappo plumofo,
calyce hiffido HALL. Enum. helv, p. 741. n. 6.
| Leontodon biffidum Linn. & nuperor. fere omnium. .
Hieracium caulibus aphylis glabris DiLLEN. Ephera. nat, Cur.
Cent. VI. append. p. 62, Tab. IX. fig. 18.
Picris bipida ALLION. Stirp, Pedem. T.I. p. 210. n. 764.
Hieracium dentis leonis folio monoclonon fubafferum C. B.
Hort. ficc. Pin. p. 127.
Hieracium afperum folio oblongo obfcure laciniato EyusD,
Hort. ficc. Varietas foliis integris jeviter dentatis.
Variabilis planta foliis ludit mox integris obiter dentatis
fine obtufo vel acuto, mox profundius incifis, imo femipin-
natiss etiam hirfutiei foliorum., fcapi & calycis varius et
gradus, mec mon magnitudo valde diverfa, cum, dum hac
feribo, fpecimina coram habeo fcapo bipedali foliis longiffimis
ad pedem usque » alia minima vix palmaria,
Hxc fpecies ubique vulgatiffima et & per totam aftatem
in autumnum usque floret.
Ad hanc proxime accedit
Leontodon alpinum JAcQ, FI. Auftr. Vol, I, Tab. 93.
Leontodon ( alpinum) calyce toto ereto Scapo infra florent
hipidis, foliis dentatis fubpilofis, fetis frinpliciffimis MuRRAY LINN.
Syft. Veget. Ed, XIV. p. 715. n. 7. ex Jaco.
Mm
274 pila DO (ES
° Speciminaab ILL. JAcquUINO transmiffa fimillima funt plante
olim in montofis prope Muttenz im Engenthal a me le&a, Sed
mera mihi videtur efle varietas.
II. Picris fcapo unifloro » foliis glabris femipinmatis ; vu levi
Hart, l. c. n, 26.
Taraxacum foliis integris fin inuatis, pappo plumofo, calyce glabro
HALL, Enum, helv, p. ‘740. n. 4.
Leontodon haflile Linn, Jaco. FI, Aufir. Tab. 164. optime
Leontodon ( danubiale ) calyce toto ereéto, lavi; foliis dentatis
levibus, feapo uniforo, fubnudo JAcQ. Enum. Vindob. p. 139.
Obfervat. p. 270. n. 69. c. defcript,
An Picris danubialii ALLION, Stirp. Pedem, T.I. p. 211.
n. 768. Tab. 70. fig. 3.? Icon certe non placet, cum folia
anguftiffima, obiter dentata & hirfuta fint, neque defcriptio
valde arridet.
. Hieracinm dentis leonis folio monoclonon glabrum C. B. Hort.
ficc. Pin, p. 127.
Hedypnois paludofa Scopor. Flor. Carniol.T.(II pag. 100.
n. 958. Tab. 48.? Pro nova planta, Videtur & icon refpondet,
Magnitudine & foliorum varia forma perinde ludit ac pra-
cedens, cui ceterum hirfutie excepta fimillima elt, cum qua
fi quis cam fpecie conjungere velit, me eo lubentius confentien-
tem habebit, quod fpecimina intermedia poffideam foliis hir-
futis, fcapo vero & calyce glabris intru@a & alia, quibus folia
glaberrima funt, calyx vero & fuperior fcapi pars hirfuta.
III Picris hirta ALLION, Stirp. Pedein, T. I. p. 210. n, 764»
E
fit) 0 (aa 275
An Taraxacun foliis afferrimis pene fpinofis » pinnato-finuatis,
pappo plumofo Hart. Enum, hel, p. ‘741. n. 8.2 Nomen &
defcriptio apprime conveniunt & fynonima fi non omnia plera-
que tamen huc fpe@ant, | Sed eodem loco indicat, quo in nupe-
riori Opere Rbagadiolum fuum n, 7.
Hieracium parvum hirtum, caule aphylo, criffum quando ficca-
tum. ] BauH. Hift. pl. T, II, p. 1038. Icon refpondet & de-
fcriptio,
Hieracium dentis leonis folio birfutie. afferum minus C. B,
Prodr. p. 63. c. ic. fatis bona wmagis laciniatum Pin. p. 127,
Hieracium monoclonon Eruce folio afperum Ejusp. Hort, ficc.
De hoc in Hifpania le&o ceu varietate alterius loquitur in Prodr.
loc, cit, -
Hieracium afferum minus ftebes folio Eyusp. Hort. ficc. Varie.
tas humilis, foliis plane pinnatis pilis rigidifimis £. potius fetis
albis obfitis. Indicat in arenofis circa AMonfpelium,
Differt a paulo priori foliis, fcapo, calyceque rigidis pene.
que fpinofis albis fetis adfperlis & in univerfum minus elt,
Paffim ab Au&oribus cum Rhagadiolo fupra memorato mire con-
" funditur, ut que nomina ad hanc vel.illam. referantur; vix
extricari poffit,. Ceterum, ut verum fatear, an fpecie difere-
pent nondum apud me confe@um eft. Helvetia indigenam effe
pro certo affirmare non aufim. Poffideo quidem fpecimina ali-
quot Bafilee, ni fallor, a me le&a, fed locus peculiaris excidit,
nec per plures annos amplius in confpe@um venit.
IV. Leontodon (pyrenaicum) fcapo levi, pedunculis tumidis
Squamofis, calycibus villofis foliis ovato-lanceolatis , petiolatis, fubin-
tegerrimis GQUAN I/uftr. bot. p, $$. n. 2. Tab. XXII. «fig, 1.
& 2. bonx icones pro. planta minori, qualem in Vale urfaria legi,
Mm 23
in st o (aa
Picris faxatilis ALLION. Stirp. Pedem T, L p. 211. n, 766.
Tab. XIV. fig. 4.
Leontodon pyrenaum ViLLars Hif. des plantes de Dauphiné
TL; pa'368.
An Taraxacum foliis integris dentatis, calyce hibido, pappo
plumofo HALL. Enum, helv, p. ‘745. n. s.? non recedit.
An Picridis 25. Var. LB foliis obtufis ovatis €5 oblongis, parum
dentatis aut integris HALL. Hift, Stirp. helv. p, 12.?
Hxc Species vere videtur differre & licet foliis longioribus
& latioribus, hirfutis aut fere glabris, plus minusve dentatis &c.
variet, facile tamen ftapo fuperne fquamofo a pracedentibus
diftingui potelt.
In alpinis paffim occurrit. v. g. in Gozzhardo, alpibus
Aquilejenfibus €Sc. Legi angultioribus foliis fubhirfutis tamen &
ipathulatis qualia icon 2. GOUANI fiftit in pratis Valis Urfarie ,
majora autem fpecimina foliis fere glabris, latioribus, flore
majore in montanis paffim, v. g. in monte noftro Voge/berg,
inque Vogefi jugis altioribus Balon & B/outberg.
V. Hieracium (incanuwin) foliis integerrimis Subdenticulatis ,
lanceolatis, fcabris, fcapo unifloro Linn. fpec. plantar, Edit. |. T. 2.
p. 799. n. 1. Syft. Vegetab. Ed. XIV. p. 716. n. I.
Leontodi bipidi Linn. /pec. plant. Ed. II. T. 2. p, 1124.
nei Var. Bi
Hieracium incannm JacQ. flor. Auffr. T. II Tab. 287.
Hierasium foliis lanceolato linearibus integris villofis, fcapo uni-
floro GeRARD Fl, Galloprov. p. 166. n. I,
ee
Vigo DE Lg
= PA 277
Apargia incana ScoPoL, Fl. Cairniol, T. IL p. 113. n. 982.
» Hieracium montanam VI. CLus, Pannon, p. 145, 146.
ic, bona, Hifl, p. 2, p. 14I,
Hieracium montanum 6. Clufio ansufifolium ]. B. Hif. pl.
T. IL P. 1038. 5
Hieracium montanum angufiifolium nonnihil incanum C. B. Pin,
p. 129.
Hieracium rigidiori folio auf dem Roffadter Taurero lefum a
Burfero C, BauH. hort. ficc. |
“Folia anguta, lanceolata, acuta, obiter dentata, craffius-
‘cula ob denfum tomentum, quo obdu&a funt, atta@u mollia.
Scapusfupernefquamofus, Flores fat magni, lutei: Calyx nigri
cans, fubhirfutus, ex 3 fquamarum ordinibus fa@us; Pappus evi-
denter plumofus. Vera igitur Picris ab Hieraciis removenda. .
Conjunxeram olim A&. helv. T. VIIL p. 133, cum pra»
gedente, fed nunc poft accuratius examen iterum feparo.
In Helvetia quidem, quantum fcio, nondum reperta et,
fed in vicina Alfatia legi in cacumine Montis B/ouzberg prope
Sanîtam Mariam ad mineras cum Sefeli pyrenaico, Leontodone
pyrenaico aliisque plantis rarioribus.
VI, Picris fcapo unifloro hirfuto, foliis glabris femipinnatis,
calycibus hirfutiffimis HALL. Emend, III n, 256, Hif, Stirp, helv.
T,Lp..1230 27.
Picris Taraxaci ALLION, Stirp. Pedem, T, I, p. 2II. n, 769»
Tab, 31. fig, 1. fcapo bifloro, bona ceterum icon,
Hieracium ( Taraxaci ) foliis lanceolatis , ‘glabris s fcapo fb
278 DEE — i
nudo, ‘unifloro, caljce hirfato Linn. fpec. pl. Ed, Il TH; p1125.
n, 2. &c, defcriptio cum noftra planta non penitus convenit,
Hieracium Taraxaci ReTZII Obfervat, botan. Fafc. IV. p, 30.
n. 101. Tab, II foliis obiter dentatis cetera bene.
Radix premorfa longas craffiusculas fibras . demittens,
Folia plerum glabra, rarius fubhirfuta, fatis profunde utpluri.
mum dentata & femipinnata, dentibus retroverfis, Scapus dodran
talis, inferne glaber, nudus, fuperne aliquot ligulis adfperfus,
valde hirfutus fub flore intumefcens, Calyx tumidus, hirfutiffimus,
minime imbricatus, fed ex duplici faltem fquamarum. ferie
compofitus, quarum. exteriores triplo interioribus breviores
funt. Flos magnus plenus, . Pappus plumofus,
ko
Paffim in Alpibus occurrit.
SUV
Que nunc fequuntur Crepides helvetice difficillime omnino
determinantur. Generis charaQerem, utpote artificialem, parum
curo ;, de fpeciebus rite diltinguendis unice occupatus.. Prima,
cujus HALLERUs meminit, fpecies eft
Crepis foliis fcabris pinnatis , pinnis angulofis dentatis, retro»
verfis, extrema triangulari, maxima Hift, Stirp, helo, T, I. p, 12.
cn. 29.
Crepis (fetida) foliîs runcinato pinnatis hirtis, petiolis dentatis
Linn, Spec. plant. Edit. RercHARD, T. IH. p. 650, n, 7. cum
Synon. ex parte falfa, Syf. Vesetab, Ed, ult. p.'719. n. 7, GOUAN
Iluftr. bot. p. 59. n. 1. ubi ad varietatem B Hieracium foliis
pinmatifidis, hinc haftatis, pedunculis nudis longifimis GMELIN,
fl. fibir. T. Ip, 22. Tab. VIIL fig, I, citat, quam mallem ad
num. 31. HALLERI referre,
alza DO (5 279
Plura fatis nota fynonima omitto, neque defcriptionem
addo fatis fuperque jam exhibitam,
Vulgaris apud nos planta in agris lapidofi is & ad vias
ficcas a fequente, cui ceterum fimillima eft, non difficillime
diftinguitur colore totius plante magis Dlerunigne cinerefcente ,
foliis magis hirfutis, floribus ante explicationem nutantibus &
odore forti ad caftoreum, amygdalas amaras vel corticem
falicis recentem accedentem, quenì non radix modo; uti Cl
_ GOUAN afferit, fed tota planta, inprimis trita, fpirat,
S$. VII
Secunda. eft
Crepis foltis fubfcabris, femipinnatis pinna extrema maxima
Hart. Hift. Stirp, T, I. p. 13. n, 30
Hieracioides foliis ad terram ferratis, ad caulem pinnatis,
‘pinnis ‘alterne \majoribus, caule pene nudo vottifae Hart, Enum,
helvu. p. 750. N, 2.
Hieracium afperum maximum Chondrille folio C. B. Prodr.
pas. 64. n. 7. Pin. 127. tefte Horto ficco. Varietas eft paulo
| afperior,
Hieracium Eruce folio hirfutum J. B. II. p. 1025. c. bona icone.
Crepis teltorum ViLLars Hiff. des pose de Dear
Tom. I, p. 367. c. bon. defcr.
b Ho funt certiora hujus fpeciei fynonima.
An Crepis (biennis ) foliis runcinato-pinnatifidis, bafi fuperne
dentatis, calycibus muricatist. Linn, /pec, plant, Edit, REICH.
T. IL p. 653. n, 12.? Ita HaLLerus & alii, fed nomen
infequenti fpeciei perinde convenit, Î
280 gess ) O (gs
In'agris locisque graminofis ficcis ad vias vulgaris circa
Bofileam & alibi in Helvetia ftirps multa, uti jam dixi, cum
precedente fimilia habet, etiam femina gracilia & pappum
ftipitatum, plerumque tamen altior eft, craffior, minus hirfuta,
foliorum extrema pinna latiori. Praterea inodora et, floribus-
que femper ere&is, Variabilis ceterum planta uti plereque -
Crepides,
S. VIII. ©
Tertia eft
Crepis foliis ad terram pinnatis, fuperne amplexicaulibus 5
| pinnatis haftatis HALL, Hift. Stirp. hel, T, L p. 13, n. 31.
Hieracioides foliis variis fubafperis, caule altifimo, foliofo [DI
multiforo HALL. Enum- helu. p. 753. N. 3+
Hieracium majus ereStum latifolium C. B. Hort, ficc. caule
afpero Pin. p. 127. &
Hieracium majùs eretum angufifolium Eyus, Hort. ficc.
caule afpero Pin. |, c.
Hieracium aliis Cichorium luteum hirfutum 7, B, II. p. 1024.
c. icone fatis bona.
Crepis biennis &Sc. PoLLIcH Hif. plant. Palat, T. IL p. 401.
n. 752. c. bon. defeript, ReicHARD Fl. Meno-Francof, P. II
p. 59. n. 559. ob pappum feflilem, .
Crepis biennis ViLLars Hift. des pl, de Dauphiné T. I
p. 366, c. defcript.
Crepis bifannuelle LamaRcK Flore frane. T. II, p. 110.
An
E
alfa DO ( da 281
An huc pertinet Crepis biennis &c. Linn. ad praecedentem
citata, uti plurimi Au@ores putant?
Hxc fpecies magis prata amat fertilia locaque graminea
fubhumida, ».
Facili negotio diftinguitur a duabus precedentibus foliis
caulinis femipinnatis, pinnis retroverfis, extrema pinna trian»
gulari integra, calyce fufco hirfuto, floribus utrinque luteis,
— femine cylindrico obtufo , pappo feflili.
Hujus fpeciei infignem Varietatem legi in pratis adclivibus
retro Gundeldingeri caulibus ex una radice pluribus, pedalibus,
paucifoliis & paucifloris, foliis radicalibus numerofis, in orbem
fparfis, ex longo petiolo in obtufiffimum finem exeuntibus , quafi
fpatulatis, tenerrimis, glabris prater oram fubhirfutam, leviter
& rariter dentatis, dentibus tamen retroverfis; caulinis paucis
fimilibus , vix hamatis. In floribus nulla differentia adparebat,
De Varietate 8 foliis linearibus integerrimis HALLERI L. c.
ceu mihi nondum vifa nihil pronuntio,
S. IX.
Circa quartam Ill. HaLLERI Crepidem calycibus muricatis
Hift, Stirp. belv. T, I. p, 14. n. 32. quam pro nova fpecie habet,
dubius adhuc hareo, an vere diverfa fit a fequente. Legeram
ante 20 & quod excurrit annos & quidem fatis copiofe Julio M,
ad vinearum femitas extra portam Riebanam verfus Crenzach & b.
HALLERO communicaveram, ab eo autem tempore in Helvetia
neque a me, neque, quantum fcio, ab aliis amplius fuit dete&a,
In Horto ficco C. B. parvum ejus exemplum adelt cum
nomine Hieracii minoris alterius capitulo inclinato,
Nn
282 ass) 0 (Cal
S. Xi
Que nunc fequitur quinta Crepidum, HALLERI fpecies
difficilius adhuc quam reliqua ex Auctoribus ernitur, cum fit
planta maxime polymorpha, mire varians pro diverfitate loci
natalis, florefcentie tempore, magnitudine, foliorum figura,
incifuris , - hirfutie,, “calyce glabro ‘vel hirfùto, floribus &c.
Quapropter ea faltem idque ‘quam potero, breviffime ex adver-
fariis meis adferam, qua ad fpeciem hancce ab adfinibus' rite
diftinguendam faciunt, fubnexis meliotis note fynonimis atque
figuris, ex quibus pianta adgnofcatur.
Prima. Varietas in pratis, locis gramineis hortorumi, rude-
rofis, pinguioribus'agris, ad fepes &c. vulgatiffima caulem habet
erectum, pedalem, cubitalem altioremve, plerumque glabrum,
fulcatum vel ftriatum, ramofum, haud raro tortum., ad bafin
frepius purpurafcentem. Folia ad radicem in cefpitem congefta,
lanceolata, petiolata, ‘plùs mintisve profunde dentata- vel \incifa
aut & femipinnata, glabra, rarius ad oras fubhirfuta, tenera;
caulina infima ‘radicalibus fimilia, brevius tamen petiolata;
media feflilia, amplexicaulia, fagittata Give auriculata, circa bafin
nonnunquam & per totam longitudinem profunde finuata, alias
fimpliciter & varie dentata; fuperiora de ‘more fenfim angu-
ftiora fiunt, magis integra, & in longum plerumque acumen
abeunt, utplurimum tamen & hec circa balin magnis & pro.
fundis dentibus ‘gaudent; fuprema tandem in meras ligulas
abeunt auriculis tamen fuis perinde ac inferiora inftru@as prater
ea, qua ultimos ramulos occupant. Flores extremos ramos
occupant preacedentibus minores fulfurei coloris, fubtus palli-
diores, rarius purpurei quid admiftum habent; calyx de more
gentis ex duplici fit fquamarum ordine, exterioribus triplo
interioribus brevioribus, anguftilimis, acutis pubefcentibus
laxius difpofitis, interioribus ar&ioribus, linearibus, in obtufius-
culum, fi ita loqui fas elt, acumen abeuntibus, margine viti.
dibus, dorfo fuscis pilis quali muricatis. Semina parva, gracilia,
ftriata, obtufa, Pappus fimplex, feflilis, molliffimus,
seta) (de 283
Hujus certiora Synonima funt:
Hedypnois Plinii €$ Aphaca. Theophrafti: Cichorium luteum
pratenfe Dentis Leonis fore, Hieracii folio LOBEL. con, p. 229,
bona icon pro planta minus profunde dentata.
| Hieracium foliis € facie Chondrille LOBEL. Icon. p. 239%
rudis equidem icon plantam tamen noftram profundius incifam
non male exprimens,
Hieracium minus Diofcoridis TABERN. Icon, p. 181. fatis bene.
Hieracium majus ereSum angufifolium caule levi C. B.
Hort. ficc. Pin; 127.
Hieracium luteum glabrum feu minus hirfutum L B. IL
pag. 1024.
Crepis (teîtoruim) foliis lanceolato-runcinatis feffilibus , levibus,
inferioribus dentatis LiNN. fpec. plant. Edit, REICH. Tom. IL
p- 652. n. 112. c, fynon. partim falfis: PoccicH. Hit. pi
Palat. T. IL p. 399. n. 751. c. bon. defcript. (REICHARD
Flora Meno-Francof, P. ll. p. 59. n. 558. ob pappum fellilem.
Crepis. firita Scoroty:F/. Carnioli: KPa a p. 99. n. nad
Tab. 47. pro:nova. PIA. 199
‘Secunda varietas in agris noftris vergente alate frequens
occurrens a precedente parum differt. Glaberrima et, humi-
lior, ramofior, foliis minus incilis, imo plerumque leviter
faltem dentatis, ‘calyce cn usi leniter pubefcente; floribus
minoribus. E:
Hxc ed
Hieracium minus glabrum €. B. Hort, ficc. Prodr, D. 63.
n. 2. foliis elecanter virentibus Pin. p. i, Bof. p. 37.
Nn
284 a )o( ga
Lapfana (capillaris) Jeminibus pappofis. foltis radicalibus lanceo=
latis obtufis fubdentatiss caulinis baftatiss caule filiformi Linn,
Spec. plant. Ed. I. T. II p. g12. n. 6,
Crepis (virens) foliis vuncinatis glabris amplexicaulibus, caly=
cibus fubtomentofis LINN. fpec. plant, Edit. ReicHARD, T, Ill.
p. 653, n. 13. ; NM «
Hanc & priorem b. HaLLERUS conjungit fub nomine
Crepidis caule ramofiimo, foliis glaberrimis, teneris, inte
gris & dentatis Hift. Stirp. helo, T. I, p. 14. n, 33.
Hieracioidis foliis variîs glabriss caule ramofifimo Enum,
helo. p., 751, n. 4,
$, XxX IL
Crepis ( Diofcoridis) foliis vadicalibus runcinatis, caulinis
hafiatis, calycibus fubtomentofis LiNN. fpec. plant, Edit. REICH.
T. II p. 654. n. 14. NECKER A%Wor. Palat. T, IL p. 464.
PoLLicH Hift. plant. Palat. T, IL p, 399. n. 750. c. bon.
defcript,
Hieracium majus Diofcoridis TABERN. Icon. p. 180. noftram
ftirpem nom male reprafentat, licet a C. B. ad priorem referatur,
HaLrLERus omifit, nifi forfan fub antecedente ceu varie»
tatem comprehenderit,
Nova civis verfus autumnum in agris lapidofis paffim
circa Balleam a me le@a el v. g. cis pontem Wiefe, verfus
Wyl, extra portam Johanneam verfùs Saint Louis, Huningen.
VAILLANT, Govan, LAMARCK, VILLARS aliique pro
«fe st sr,
sffta Do ( da 285
varietate precedentis habent, a qua tamen mihi fatis differre
videtur, ut diitin&a manere poffit.
Radix annua (que priori bieunis videtur) caulem emittit
folitarium, palmarem, pedalem, ere@um, glabrum vel leviter
inferne pubefcentem, ftriatum, ad exortum ramorum angu-
lofum; rami alterni diftantes, patentes fimplices vel in duos “
tresve ramulos fubdivifi. Folia radicalia in orbem expanfa,
petiolata, ovata, ovato-lanceolata, 5. 6. ad 7. dentibus brevibus
acutis notata, quandoque profundiys fe&a, etiam femipinnata,
glaberrima, fubtus pallidiora , nervo eminente percurfa; caulina
inferiora feffilia, cetera fimilia, reliqua valde angufta, longa,
linearia, integerrima, raro uno alterove dente inftru@a, auri.
culis longis incurvis caulem ample&entia, qui tamen hami non
raro in fuperioribus foliis defiderantur. Flores quoad magni-
tudinem pracedentis fere fimiles, potius aliquantum majores.
Calyx tomentofus vel farinofus, fquamis exterioribus fere capil.
laribus, laxioribus, exiguis. Petala flava frepiffime extus pur.
purafcentia. Semina, quam in proxime priori, duplo longiora,
valde gracilia. Pappus feffilis. i
$. XIL
Crepis (alpina) involucris fcaviofis longitudine calycis, flori-
bus folitariis Linn. fpec. plant. Ed. ReicH. T.1II. p. 650, n. $.
Picride des Alpes, Picris alpina LAMARCK Flore franc.
T, IL p, 109.
Leontodon calyce toto eretto, inferiore fquamis ficcis, foliis
amplexicaulibus GmeLIN F/, fibiri T. Il p, 16. Tab. V. bona
defcript. & icon.
_Etiam hanc novam Helvetia civem anno 1760. jam a
me in M. Generofo -le@am HaLLero miferam, ut mirer ab
eo omiffam fuiffe.
286 | sf Do (E
S. XIII
Que nunc fequuntur Hieracia HaLLeri multum mihi
negotii fa efflerunt, Difficillimum Genus inter planipetalas ob
numerofas fpecies, variabilem earum naturam & chara@eres
fpecificos minus evidentes. De iis faltem nunc agam fpecie-
bus helveticis, circa quas adhuc dubium aliquod fuperelt &
qua mihi non rite videntur effe determinate.
$, XIV.
Licet multa quidem in adverfariis meis circa Hieracia fic
di@a fruticofa n. 34. & 35. HALLERI, umbellatum nimirum &
fabaudum LIiNN. eorumque varietates adnotata repererim &
numerofa de iis inter fe valde diverfa fpecimina in Herbario
meo undique colle@a poffideam, nondum tamen fuper ea mihi
penitus fatisfacio. Accuratius proxima eftate, Deo favente,
ea inveftigabo, & obfervationes meas fequenti Adtorum volu-
mini inferam omnesque plantarum, pracipue helveticarum,
amantes, ut, qua circa ea & alias quascunque dubias patria
ftirpes adnotaverunt, mecum benevole communicare velint ,
qua decet obfervantia, rogo,
S. XV,
Ad Hieracium feliis ovato-lanceolatis, rariter dentatis, cou-
linis amplexicaulibus HAL. Hift. Scirp. helver. T.I. p. 16. n, 36.
precipua ad illultrandam meliusque dignofcendam hane fpeciem
idonea fynonima addo: 4
Hieracium pumilum faxatile afperum radice pramorfa CB.
Hort, ficc, Prodr. p. 66. c. aliena icone, Pin, p.. 128,‘ )
Hierecii predi0ti fecunda fpecies, qua Hieracium faxatile afpe-
rum, radice pramorfa, folio fubrorundo dici potef EjusD. Prodr,
p. cit. &
azz) ( da 287
Tertia fpecies radice craffla, caulibus in plures ramulos divifis
Ejusp. ibid. quam in faxofis prope Clufam Solodurenfium nafci
dicit; ubi noftra pianta abunde provenit. In Horto ejus frcco
adelt cum nomine Hieracii foxatilis afperi folio oblongo.
Hieracium fruticofuim fubrotundo folio Exusb. Hort. ficc.
Prodr, p. 67. Pin. p. 129. Liplix ab JUNGERMANNO acceptum.
Hieracium alpinum humile Doronici facie PLURENET. Phytogr.
“Tab. CXCIV. fig. ‘1.
Hieracium (amplexicaule) foliis ‘ngdicalibus ovato-lanceolatis,
acutis, bafe dentatis, caulinis haftato cordatis, amplexicaulibus
Gouan, J/uft. bot. p, 58.16, Cunî Hieracio blattarioide LINN.
conjungit abunde diverfo, fi quidem de eadem planta loquimur,
Eperviere amplexicaule , Hieracinim amplexicaule LAMARCK
Flore franc. T. II p. 100. |
Toagr amplexicaule ALtionII. Stirp. | Pedemone, T. I.
pag. 217. n. 792. Tab. XV. fig. 1. & Tab, XXX. fig. 2.
icones ii inprimis pofterior.
Hieracium (amplexicande) foliis amplexicaulibas cordatis, fub-
dentatis unifloris birfutis, caule ramofo LiNN. fpec. plant. Edit,
Reica. T. III, n, 23,? Videtur, licet pedunculi feu. potius
rami rariflfime uniflori fepius bi, tri & quadrifiori fint.
Adde defcriptioni Halleriane; folia radicalia petiolos longis
villis favefcentibus barbatos habere, folia caulina fapius' vere
cordata effe & FRASE, fquamas laxas.
Men DAT tes plante hujus valde variabilis CI. Govan. |. c. de-
feribit varietates 1. foliis caulinis latis, cordatis 2. foliîs caulinis
ovatis 3. foliis anguftis lineari.lanceolatis, qua omnes in Helve.
tie *_montofis rupeltribus non rara funt.
288 sf) (a
$. XVI,
Ad Hieracium 38. HaLLerI adde fequentia fynonima:
Hieracium montanum JacQ. Flor. Aufir, Vol, II, pag. 54.
Tab. 190. ALLIONH Flor, Pedem. p. 212. n. 770.
Andryala (pontana) foliis femiamplexicaulibus, bafi fubro=
tunda latioribus ViLLars Hift. des plant. de Dauphiné T. I
p. 283. & 291. qui receptaculum vere pilofum dicit non lamel=
lofum indeque neque ad Hieracia cam HaLLERO, JACQUINO &c.
neque ad Hypocherides cym Linn. referendum effe concludit.
$. XVII,
— Ad Hieracium 39. Hatrcteri addantur, que fequuntur,
fynonima:
Hieracium montanum latifolium glabrum majus C. B. Pim.
p. 129. tefte Horto ficco.
Crepis ( auftriaca) foliis oblongis, denticulatis, amplexicat»
libuss involucro laxiffimo €$ calycibus hifbidis JacQ. Enum. Stirp.
Vindob. p. 140. & 2/70, cum bona defcriptione & icone Tab. V.
Crepis auftriaca Jaco, Fl, Auftr. Vol. V. p. 20, Tab. 4I,
Hieracium (blattarioides ) foliis lanceolatis , amplexicaulibus
dentatis, floribus folitariis calycibus laxis Linn. fpec. plant. Ed. IL
T. II p, 1129. n 22.? Non repugnat.
Hieracium (pyrenaicum) foliis amplexicaulibus, obovato-lanceo=
latis, retrorfum dentatis, caule limplici , calycibus laxis LINN,
Spec, plant. Edit. ReicH. T, III, p. 645, n. 24, Variet. 6.
blattarioides? Variet, y. Picris pyrenaica? videtur, Variet, 4.
auftriaca.
Crepis
gia ) OC ga 289
Crepis (fibirica) folii amplexicaulibus oblongis, vugofis,
inferne dentatis, caule hirto, calycibus carina ciliatis LINN. fpec.
plant. td. ReicH. T. IIl. p. 652. n, 10,? Sed noltra caulis
glaber eft vel vix manitefte fubhirfutus,
Hieracium magnum bifpanicum PLucKENET Almag. p. 184.
Phytogr. Tab. CXVI. fig. 1, fuperiorem caulis florentis partem
non male exprimit.
Eperviere blattairiforme , Hieracium blattarioides LamARCK
Flore Franc. T. II, p. 97. Etiam in monte noftro Wafer-
fallen nafci teltis elt C. B. in Horto ficco.
6, XVIIL
Hieracium' 40, HALLERI multa cum ptiore communia
habet, ariftatas foliorum auriculas; flores ex alis toliorum fat
longis, nudis, fimplicibus pedunculis infidentes, in fpontanea
planta paucos ad 3. 4. 5. (culta utique ab imo ad fummum
ramofa fit) quod etiam in priore obtinet, calycem ex laxis
grandibus fquamis fa@um perinde, ac in precedente, longis
pilis barbatum. Sed anguftiora funt folia, cum tota planta
hirfutie afpera. Ejus pracipua recentiora fynonima funt:
Hieracium (conyzefolium) foliis aveute dentatis, radicalibus
lanceolato-oblongis, acutis, caulinis fagittatis, oblongis, pedunculis
unifloris, calycibus pilofifimis laxis GOUAN JUuftr. bot. p. 59, n. 7.
Hieracii pyrenaici Linn. l c, varietas «=. quae Hieracium
helveticuna.
Hieracium grandiflortm AtLLionII For, Pedem: T. I. p.:217.
n. ‘792. c. defer, Tab, XXIX. fig. 2. & 3.
\ Hieracium pappo-leucum ViLrars ‘Hift des plantes de Datt-
phiné. T. I, p. 368. folis lyrato (pathulatis, retrorfuum dentatisy
Oo
299 ad oa
caulinis auritis, caule fulcato, apice viftofo, © pauciforo Fxuso.
Projpet. p. 30. Tab. X, fig. 2. quam tamen nondum widi,
Eperviere conifée, Hieracium conyzoideum LAMARCK F/. franc,
T. IL. P. G74
Duas varietates aliquantum inter fe diverfas hujus plant
legi, alteram in Vule Urfaria foliis minus hirlutis, calycibus
fufcis nigiicantibus villis obfitis, alteram in M. Generofò trans.
alpine Helvetia, foliis & calyce valde hirfutis & fere hirtis,
calyce pallide virente, albicantibus denfe ftipatis longisque
pilis afpero.
$, XIX:
Hieracit 41. HALLERI fynonima, fi qua certa extant,
difficillime eruuntur. An huc referendum fit ab JuL. Hate
LERO excitatum Hieracium intybaceum, flore magno, albido C. B.
Prodr. p. 64. Pin. p. 128. mihi non fatis conftat, cum de-
feriptio in Prodromo tradita ninis fit brevis & manca, quam
at prater floris colorem aliquid inde cohcludendum fit. De
Scheuchzeriano fynonimo nulum dubium fupere&t,
An Hieracium foliis radicalibus oblongis, haftato-finuatis, cau-
linis lanceolatiss amplexicaulibus, fubdentatiss caule ramofo »
foribus folitaris GERARD Flor, Galloprovine. p. 169. n, 12.?
defcriptio certe non recedit.
An Hieracium intybaceum ALLIONII F/. Pedem, T.I. p. 217.
n.793? CitatequidemHaLLeRUM &ScHEUCHZERUM,fed deferiptio
non penitus congruit, cum caulem ab imo ad fummum ramo-
fum dicat, ut. alia taceam: plante noftra non refpondentia.
An Hieracium albidum ViLLars Hift. des plantes des Dau=
phiné. T..I, p, 272. 381. caule hirto, ramis divaricatis, foliis
ligulato runcinatis Eyusp. Fl, Delphinal, p. 86. Videtur,
az )Oo( dea 291
Specimina, quae in Vale urfaria reperi vifcida erant quafi
oleo tenaci inun&a, ceterum valde hirfuta; Caulis pedalis &
cubitalis ere@us folitarius ex una radice, folia radicalia lon-
giflime lanceolata in petiolum decurrentia, margine crebris inz-
qualibus & incurvatis dentibus notata, vel quafierofa; caulina lata
& auriculata bafi ad caulem feflilia, auriculis longis, acutis a
caule extantibus, ceterum radicalibus fimilia. Suprema pro
more fenfim anguftiora fiunt, fere integra, ligulata, tamen &
hamata.. Flores 3. vel 4. magni, pallidi, pedunculis ex alis
fuperiorum foliorum egredientibus, ad angulum fere redum
protenfis, prater paucas ligulas nudis, plerumque fimplicibus ,
rarius bifidis. Calyx ex fquamis magnis medio fufcis & villofis,
marginibus latis membranaceis albidis glabris fa@us, quibus
ad bafin minores alique non marginatae accedunt.
In M. Generofe fummis pafcuis autem paulo diverfam legi,
multo magis hirfutam & fere hifpidam, vifcore illo plane
carentem, villo calycino albido, dentibus foliorum majoribus &c.
GS, XX,
Hieracium intybaceum JAcQuUIN. Flor, Auffr. Vol. V.p. 52.
Tab. App. 43. an & ALLIONM ad antecedentem ftirpem citatum ?
Novam hanc civem a priore, ut mihi videtur, vere
diverfam, quamque ipfe quidem non reperi neque recentem
vidi, anno jam 1761, amicus Botanices ftudiofus (*) ex a/pi-
bus Bernenfibus ficcam adtulit.
Ex radice nodofa plures caules exeunt (ad Io, usque)
tenues ; pedales, eredi, teretes, hirfuti, fimplices vel parum
(9) NicoL. LINDER juvenis tum horticultute operam dans, poftea
Horti Ultrajectini hortulanus, nunc Academia noftre minifter,
cujus ampliflima Stirpium ficcarum colle&io in meam tranfiit,
Oo 2
292 | za DO (#2
ramofi. Folia «ad radicem & inferiorem caulis partem frequen:
tia, hirfuta, petiolata, longe elliptica, dentibus triangularibus
incifa, fubob:ufa, in fuperiore caule pauca f-flilia fed angufta
bafi; minime amplexicaulia , neque auriculata, quoad reliqua
inferioribus fimilia, Flos (in meis fpeciminibus) plerumque
unicus, rarius duo, magnus, Calycis fquamae numerofe ad
30 & ultra, longa, lineares, angufte, hirfute, nigricantes.
His fubftrata funt alia folia 2. 3. 4. ad 8. perinde fere ans
gufta, viridia, calycem longitudine fiepius excedentia, laxa,
bracteas diceres. Semina oblonga, obtufa, rufefcentia, Pappus
fimplex, Reliqua ex bona Cl. WuLFEN apud JACQUINUM
1. c. tradita ad vivam plantam fa@a defcriptione petenda.
Plante videtur vifcida fuiffe, cum mufe minores, arenula
alixque quisquilia ipfi adhuc adhareant.
$, XXI
Ad Hieracium 42, HALLERI fequentia fynonima pertinent:
Hieracium alpinum incanum, faxatile, Prunella foliis integris
BocconE mu. di piante rare p., 33, Tab. 24.
Crepis._( pygmaa ) foliis ovatis, integris, villofiss petiolatis,
caule procumbente Linn. fpec. plant. Edit. II, T. IL p. 1131,
n, 1. Edit. REIcH. T. III. p. 648. n, I.
Leontodon (dentatum) foliis ovatis, petiolis dentatis, {capo
nudo unifloro LINN. Manti: I, p. 107. n. 9,
Hieracium ‘pumilum) foliis ovatis, petiotis dilatatiss denti.
culatis feapis fubunifloris Linn. Manti. IL p. 279. ff. Veger.
Edit. XIV, p. 716. n, 2. Edit, ReicH. T. IIL p, 636. n.2.
Hieracium Cprunellefolium) caule ramofo, multiforo, foliis
lyratis, tomentofis, pedunculis unifloris GOUAN Jlufir. bot. p. 57.
n e RE I E RE
a) co: 065 293
cum bona defeript. icon Tab. 22. fig. 3, bene pro planta
magis ramofa.
Hieracium prunellefolium ALLIONII Fl, lor tr: L'pr215.
n. 784: Tab. XV. fig. 2.
Eperviere pygmées Hieracium pygmaeum LAMARCK FI, franc,
T. IL p. 100.
S. XXII.
Hieracium alpinum pumilum Chondrile folio C. B. Hort, ficc,
Prodr. p. 64. n, 9, Pin. p. 129.
Hicracium (chondrilloides) caule ramofo, foliis caulinis elongato-
dentatis: radicalibus lanceolatis Linn. fpec. plant. Ed. REscH.
T. III p. 641, n, 17, c. defcript. JACQUIN. Enum, pl. Vindob,
p. 143. n. 10. & 2/73. n. ‘73. c. bon. defeript. Tab. VII. bona.
icon. Flor. Aufir. Vol. T. p. 13. Tab. 429. optime.
Hieracium chondrilloides ALLIONII Flor. Pedem, T. I, p, 215.
m 783.
Plantis helveticis accenfenda eft, qua a Cl. BELLARDI apud
ALLion. l. c. circa Martigny le&a fit & in pratis prope S. Remy
Ausufta Pretoria.
$. XXIII
In Hieracium 43 HALLERI velim Botanici data occafione
accuratius inquirant. Legi olim in foflis Valis Urfarie, fed
pauca mihi ejus fuperfunt fpecimina, foliis radicalibus deftituta,
ut certi nihil inde determinare poffim.
Caulis in meis cubitalis, (memini & tripedalem me obfer-
vaffe) ere@us, hirfutus, prater pedunculos-:non ramofus. Folia
294 | RESs) (5
ad otam & omnes nervos hirfuta; caulina inferiora amplexi® -
caulia, breviter aurita, hamis_extantibus, . longe ex ovato.lan.
ceolata, verfus bafin profunde incifa, reliqua parte dentata,
fuperiora fefilia, ovata, vel ovato-lanceolata, ‘minute denticu=
lata, fuprema fere integra. Flores ex alis foliorum fuperiorum
pauci in meis exemplis, tres quatuorve, pedunculis fimplicibus,
biuncialibus innixi; catyx nigricans ex fimplici fere, ut vide
tur, fquamarum ferie fa@i, fquamis latiufculis medio dorfo lotte
giufculis pilis barbatis.
Facile adgnofcitur caule alto, foliis amplis fatis &, monente
jam HALLERO, ita mollibus, ut citiffime convolvantur,
Synonima non invenio.
è $, XXIV.
Hieracium caule foliofo , foliis amplexicaulibus , ovato-lanceo=
latis, dentatis, floribus fficatis HALL. Emendat, HI, p. 94. n, 252.
Catal. rarior. p. 55. n. 978. Hift. Stirp. bel. T, I. p. 18. pro
Varietate B pracedentis problematice propofitum.
Hieracium (picatum ALLIONII F/, Pedem, T.I, p. 218. n, 795.
Tab. XXVII. fig. 1. & 3. Prior non placet, pofterior autem
plantam noftram optime exhibet.
Hieracium prenanthoides ViLars Hift. des pl. de Dauphiné
T. L p. 368. caule reo, fiummo conice ramofifimo, foliis elip-
ticis, hirfutis, bafi amplexicaulibus, Eyusp. Projpeît. pag. 35.
Tab. 9. fig. 2. & Tab. ro. fig. 1. Ita ALLIONIUS, neque
repugnat. Figuras non vidi.
Caulis pedalis, cubitalis, ere@us, inferne fimplex, fupernè
in ramofos pedunculos deliquefcens, hirfutus. Foliia radicalia
longe petiolata, petiolo latiufculomembranaceo, ovata vel ovato-
oblonga, ratis neque profundis-dentibus incifa, hirfuta; caulina
CR e N I.)
mezza ) o ( esa 295
- numerofa, alterna, fuperne glabra, inferne & ad marginem hir-
futa denticulata; interiora anguftiore & breviter auriculata bafi
amplexicaulia, dein al aliquam a bali diftantiam latefcunt &
in ovatum vel ovato oblongum finem definunt, fuperiora hamis
deftituia lita bafi caulem undique ample&untur; fuprema feflilia
valde acuminata. Flores, quiles HALLERUS defcripfit.
Ex hac noftra deferiptione conjun@a cum Halleriana patet
a priore, cum qua, non tamen absque dubio, HALLERUS conjungit,
abunde differre,
Legi in pratis Vallis Urfaria & M. Speluga,
$. XXV,
Ad Hieracium 44. HALLERI nihil habeo quod addam prater
nonnulla fynonima:
Conyza pannonica lanuzinofa C. B. Hort. ficc, &
Conyza helenitis pilofa Ejusp. Hort. ficc. quam in Pinace
p. 265. vocat. Conyzam alpinam pilofifimam, quamque Pilofelle
hirfutiJime nomine in Seyrie alpibus udis Agerius colle@am ipfi
dedit,
Hieracium villofum JACQUIN Flor. Auftr. Vol. I. p. 55.
Tab, 87. optime pro planta humiliore uniflora & biflora, qualis
in alpibus helveticis frequentior occurrit, ALLIONII Flor. Pedem.
T.I. p. 216, n. 790.
6. XXVI
Ad Hieracium 45. HALLERI adde
Hieracium paludofum ALLionit Fl. Pedem, T.I. p. 216.
n. 788. Tab, 28. fig. 2. & Tab. 31. fig. 2.
In fylvis Sofirio altioribus Raws/fein, Wallenburg, in M. Vogel»
296, gt )o (#65
Lergs Wafferfallen vulgaris et, etiam in afcenfu Gorshardi circa
Wafen olim abunde legi.
6. XXVII.
Hieracium 46. HALLERI utique multiformis et & valde
wariabilis planta. Inter 8. tamen ejus ab HALLERO recenfitas
varietates nonnullas veras fpecies latere puto, quas breviter
extricare ftudebo.
$. XXVIII.
Prima erit eaque vulgatiffima :
Hieracium caule fubnudo, paucifloro, foltis ovato-lanceolatis s
circa petiolum dentatis HaLL. Strp. helv, T, I. p. 19. n. 46.
Hieracium ( murorum). caule ramofo, foliis radicalibus ovatis,
dentatis, caulino minori Linn. fpec. plane. Edit. ReIicH. T. IL
p. 642. n. 19,
Hieracium muroruin folio pilofifimo C. B, Pin. p, 129. flore
luteo Eyusp, Horr. ficc, i
Pilofela major quibusdam , aliis Pulmonaria flore luteo J. B.
Hif. pl. T. JI. p. 1033.
Pulmonaria gallica f. aurea TABERN. Icon. p. 194.
Plura fynonima omitto, neque notiffima planta defcriptio»
nem addo abunde jam ab aliis traditam.
Mera ejus varietas eft caule altiore, ramofiore, foliis radi»
calibos longioribus, longiusque petiolatis, minus hirfutis, pro»
fundius incifis, in fylveltubus vulgare,
Hieracium
tetta
sfecs VO ( da 297
Hieracium: murorum laciniatum minus pilofum C. B. Hort. ficce
‘ Pin. p, 129.
Pulmonaria gallica femina TABERN. Icon. p, 1 9%
Pilofelle majoris f. Pulmonaria lutea /pecies magis. laciniata
J. B. IL p. 10. 34, c. ic. TABERN.
Hieracii precedentis ‘varietas foliis Subbirfutis, dentibus pro-
fundioribuss. privsis retroverfis HALL, I, c. var, 8.
Hieracium ( fylvaticum ) caule ramofo, foliofo, foliis radica
libus ovatis, acutis, petiolatis, caulinis fe(filibus, pedunculis multi-
floris GQUAN Muftr. bot. p. 56. n. 1. RETZII Obferv, botan. Faic, I.
p. 27. n. 90. WILLDENOW Flor. Berol, Prodr. p. 253. n.779.
Huc etiam pertinet tefte Horto ficco, licet HALLERUS ad
aliam varietatem ableget Hieraciwm profunde finuatum pubefcens
C. B. Pin. 129. Ba/. p. 38. foliis adhuc profandius feAis.
Secunda Varietas elt caule humili, fpithamao vel dodrantali,
nudo prxter paucas ligulas, hirfuto, fimplici, foliis radicalibus
petiolatis, perfe@e ovatis, hirfutis, vix manifefte dentatis, obtufis
cum acumine, floribus 4. vel $. in fummo caule congeftis, bre-
viter pedunculatis, calyce viridi, fubhirfuto,
Hxc eft Hieracium pumilum faxatile, afferum, radice pre-
morfa, folio fubrotundo C. B. Hort. ficc.
An Pulmonaria Galorum rotundifolia levior BARREL, ic. 342,2
magis ramofa , cetera refpondent.
Varietas # HALLERI I. c. folio ovato, aut vix dentato, aus
nihil quidguam.
Tertia Varietas caulem habet, ficuti precedens, humilem,
P p
298 pesa )DO( e
fimplicem, nudum, fi aliquot ligulas excipias; fed folia diffe-
runt perinde quidem petiolata, & pilofa, fed majora, longiora,
ex ovatis lanceolata, acuta, verfus bafin profunde laciniata &
fere femipinnata, laciniis re&is anguftis. Flores pauci, parvi,
breviter pedunculati caulem terminant. Calyx pallidus leviter
pubefcens, Eft pr
Hieracium montanum lanuginofum laciniatum parvo flore C. B.
Hort. ficc. Pin, p, 129. ex Horta Dei, ;
« Quarta Varietas caule eft pedali, recto, pilofo, foliofo,
fuperne ramofo; foliis radicalibus & caulinis inferioribus petio-
latis, reliquis fubfeffilibus, ovato-lanceolatis , acuminatis, den-
tatis, pilofis, haud raro maculis fufcis in fuperiore pagina pictis, -
Hxc eft:
Pulmonaria gallica tenuifolia TABERN. Icon. p. 195, bene.
Dit. Cazal. plant. Gie 95, defer. nov. jpec. p. 48.
Pilofelle majoris f. Pulmonarie lutee fpecies anguftifolia J, B, II
p. 1034.
Maculata apud nos in pratis udis paffim occurrit v. g, circa
Neubad, absque maculis paffim in fylveltribus. Paululum diverfam
caule altiore, foliis numerofioribus , angufltioribus, magis dentatis,
caule ftri&o, habitu fere Hieracii umbellati Linn. in afcenfu
Gotthardi verfus Wafen & fupra Burgdorf olim legi, Erit igitur.
Var. dl. Hieracii 46, HALLERI.
Levioris momenti Varietates nunc ficco pede tranfire lubet.
$. XXIX,
Sed de alia nunc fermonem faciam in fylva 779) a me dete@a
warietate? an fpecie diftin&a? Magnam cum Hieracio muro-
sis )0( dela 299
rum, \ut ingenue fatear, habet affinitatem, in aliis tamen ita
ab co diferepat, ut diftinguere mallem.
Caulis fpeciofre altitudinis 3. & 4. pedum, craffus, ere@us,
pilofus, fuperne faltem ramofus, foliofus. Folia magna, tenera,
fubhirfuta, raris & triangularibus dentibus obiter incifa; radi.
calia longe petiolata, ovato.oblonga, petiolo marginato longius-
culis pilis villofo; caulina inferiora & media perinde petiolata,
radicalibus potius latiora, per quadriuncialia & femipedalia inter-
valla fparfa, alterna, acuta, fuprema tandem feffilia. Flores
caulem in ramofis pedunculis quafi paniculati terminant, calyce
breviter fubhirfuto, feminibus ex fufco nigris, qua nota inpri-
mis cum Hieracio murorum convenit. Primo afpe@u faciem
Hieracii Sabaudum pra fe fert.
S. XXX.
Pilofele majoris feu Puimonarie lutea laciniate /Pecies minor
J. B. IL p. 1034. c. icone non mala,
. Hieracium pumilum JACQUIN Flor, Auffr, Vol, IL p. 53,
Tab, 189. optime pro planta minore,
| Hieracium (humile) caule paucifloro, foliis inferioribus , hir=
futis &5 incifis vix altiore MuRRAY LINN. (Sf. Vesetab. Ed. ult.
P. 727. n. 22. ex Jaco. Sed hac denominatio majoribus fpeci=
minibus non refpondet,
Hieracii 46. HALLERI Varietas y. ubi tamen cum Hieracio
profunde finuato pubefcente C. B. confundere videtur. *
De hac.Stirpe certius pronuntio eamque vere diverfam puto.
Caules ex una radice frepe plures, femipedales & pedales
tenues, debiles, fubafperi, affurgentes, infima fui parte purpura-
fcentes, ab imo ad fummam ramofi, ramis tamen paucis, cum
Pp 2
300 Re ORI de —
‘diftantes ‘fint & laxe difpofiti, ‘fimplicibus vel Teme :fubdivifis.
iFolia in univerfum late viridia, ‘hicfuta, fubvifcida; ‘radicalia
‘petiolata, figura varia, ovata, ovata-lanceolata, obtufa vel
acuta, obiter dentata, ‘aut magnis rarisque dentibus incifa vel
etiam finuata & proxime pediculum quandoque :fere ‘femipin-
nata, dentibus & finubus figura varia: caulina ‘folia inferiora
fatis fimilia funt radicalibus, ampliora tamen plerumque, fuba-
.cuta, dentibus & finubus acutioribus, licet itamen nec hic
aliquid certi definiri poffit. ’Verfus plante extremitatem &
‘petioli & dentes finusque minores fiunt, foliis tum eriam mino-
ribus, anguftioribus magisque acuminatis, ut tandem in meras
ligulas abeant. -Pedunculi, aliquot ligulis ‘exceptis, nudi, ‘uni-
‘flori, hirfuti. Calyx ovatus, longiusculis pilis albis ‘hirtus, ex
fquamis fa@us plurium ordinum linearibus, ‘acuminatis, longi-
‘tudinaliter per medium muricatis. Flos magnus, uncialis. Semina
‘oblonga, fpadicea. -Pappus fimplex, :feffilis.
Majora ‘fpecimina legi Bruntruti ad moenia prope pottam
Sancti, Germani & prope Zolbriick Vallis ‘Lepontie, minora .JaG=
QUINI iconi :fimillima -in M. Dorrach rupeftribus.
-
6. XXXI
Tn pafcvis M, Vogelberg olim legeram Hieracii Tpeciem &
‘in ‘proprio hortulo colueram, eamque cum fruftra in omnibus,
qui tum «ad manus-‘erant; ‘foriptoribus botanicis quafivifem.,
‘ha@enus pro nova habebam, -donec nuperrime in itinere per
altiores Jura tra@us Neocomum verfus fufcepto in M. /a Tourne
prope divetforium loco ‘prioris ‘fimili denuo ‘in ratiffimam hanc
Stirpem ificiderim, ‘eamque ‘domi reverfos nuperiores botanicos
‘feriptores evolvens tandem ‘in pulcherrima ILL. JACQUINI
‘Flora Auftriaca detexerim egregie deforiptam ‘in Vol. II, p. 12.
:fub nomine Hieracii mollis & pulchre depiGam Tab. 119.
‘Im ‘eo ‘recedit planta noftraa JAcQuUINI defcriptione, quod
ei folia non mollia fint neque villofa., fed vel -leniter :fubhir-
afzaà ) Ol FER
Futa ‘vel penitus ‘glabra, que tamen differentia a ifoli natalis
diverlitate provenire potelt,, mam cetera conveniunt. Culta
:planta ramofior fit, monente id jam Cel. JACQUIN, cetero
babitu non mutato. IpEM ‘optime obfervat floribus faturate
flavis :vel eminus .ab aliis fpeciebus., Hieracio imurorum inpri-
mis, diftingui.
AI
iS
An Hieracium folis ‘levibus, ‘integerrimis, radicalibus ‘longe
spetiolatis, ellipticis, caulinis amplexicaulibus,, bamis obtufis HALL,
Hif. Stirp. helu. p. 20, n. 47? ;
Hieracium foliis ad terram longe petiolatis , ad catilem amplexi-
«qulibus, longe ovatis &$ pene integris EyusD, Enum, helv. p. 747.
n. 15? Videtur, cum defcriptio & nomen fpeciminibus glabris
& vix :dentatis foliis gaudentibus .conveniant.
An Hieracium fuccifefolium ‘ALtionii Fl. Peden, T. IL
| (p. 215. n. 786? absque defcript. citat HaLLEeRUM.
An Hieracium molle Eyusp, l c. p. 216, :n. 787? citat
Jacquinum, neque ‘hic deferiptionem ‘addit.
‘$. XXXIL
‘Hieracium ‘48. HaLLERI duas veras ‘fpecies:comprehendit,
inimirum.
'I. Hieracium caule nudo, brachiato , ‘paucifloro, ‘foliis. linea-
sribuss variter dentatist HALL. Hift. Stirp. helo, T. .I. p. 29,
im. 148. «. .Catal, rarior, p. ‘54. n. 966.
Hieracium foliis glaucis, linearibus, ‘leviffime :finuatis., | caule
‘pene nudo, ramofo HaLL, Enum, helv. p..1749. n. 23.
‘Hieracium montanum angufifelium, nonnihil: incanum C. B.
Pin. 129. fide Horti ficci,
302 pis )o (da
Chondrilla folio non difetto, caule nudo J. B. IL p. rod.
c. icon,
Hieracium alpinum, foliis anguftis, raro dentatis, flore magno ‘
SeGuieR. Plant. Veron. Supplem. p. 270. huc fpeQat, licet
HALLERUS ad fequentem referat.
Hieracium ftaticifollum ALLIiONII Flor. Pedem. T.I. p.214.
n, 782, Tab. 81. fig. 2. bene, ViLLars Mifft. des plant, de
Dauph. p. 368. Fl. Delphinal. p. 85.
Caulis femipedalis, ad fummum pedalis, conftanter mudus
( preter paucas ligulas) , fepe uniflorus tamen &. biflo-
rus, triforus, rarius quadriforus nec ultra. Folia linearia
rariter dentata, fubincana; glabra, minime pilofa, fubobtufa.
Flores fat magni; Calyx farinofus. Corolla fulfurea, exficcata
viridefcens,
$. XXXIII,
II, Hieracium foliis lanceolatis, glaucis, caule brachiato, multi=
foro HaLL. Emend. II p, 73. Casal. rarior. p, 54. n. 973.
Hieracii pracedentis n, 48. HALL, 1. c. Var, 6. caule ple-
vumque multifloro , foliis plerumque integerrimis, acutis, gramineis,
Chondrilla folio non difetto, cavile foliato J. B. II. p. 1041.
c, icone,
Hieracium Tragopogonis folio C. B. Pin. p,129. fide Hotti
ficci, Anguftiffimis eft foliis, caule humili fere nudo, pauci.
° floro, ex Auftria inferioris M. Geyer ipfi a BurseRo mifflum.
Hieracium folio Statices, caule foliato SEGUIER. Plant, Veron,
Suppl, p. 270. ab HaLLero non bene ad pracedens relatum,
sez )O( gle 303.
Hieracium glaucum Arion: Flor, Pedem. T. I, p. 214.
n. 781. Tab. 28. fig. 3. & Tab. 8L. fig. 1.
Hieracium (fcorzonerefolium) foliis glaucis &5 plumofis,
oblongo-lanceolatis, caule pauciforo VILLARS Profett. p. 35. Ita
ALLIONIUs & nomen convenit. N
Caulis huic fpeciei plerumque altior eft, etiam cubitalis,
_ teres, glaberrimus, faepe foliofus & ramofus, multiflorus, tamen
& fubnudus, uniflorus, Folia radicalia longe lanceolata, acu-
tiflima, integra & obiter dentata, glauca, glabra, prater longiufculos
| pilos, quibus in juniori planta ad exortum in.dorfo & margi-
nibus inftru&ta funt, caulina folia radicalibus fimilia. Flore
quam in priori minores, flavi etiam exficcati,
In M. Muzcto, Waferfallen, rupibus fupra Dornach & circa
Ramftein legi,
Ab hac non feparo, licet ALLionIUs diltinguat ,
Hieracium alpinum anguftifimo oblongoque folio C. B. Prodr,
p. 64. n, 8. telte Horto ficco. i
Hieracium montanum Afbhodeli foliis BoccONE Muf. di piante
rare p, 147. Tab. 106. ;
Hieracium (porrifolinn) caule foliofo, multiforo, foliis linea-
vibus, integerrimis JACQUIN Enum. Vindob, p, 143. n 14. &
p. 273. n. 72. Tab. VL
Hieracium porrifolium JAcQ. Flor. Auftr. p. 47. Tab. 286.
ALLIONII Flor. Pedem, T. I. p. 214, n. 780. VILLARS Flor,
Delphinal. p. 85. |
Hieracium (porrifolium) caule ramofo, foliofo, foliis lanceo-
FOR sfta Do (#58
loto-linearibus,. fabintegerrimis Linn. fpec, plant. Editi ReIcH.
T, II. p.. 642.- n. 58.
Folia anguftiffima funt, caulis'altior ramofior; cetera fimilia.
Gonfer 48. heluet.. Vol,. VI p. 135. 6. IV.
$ XXXIV.
Hieracii 49. HaLLERT fynonimis adde:
Hieracinm pilofim Broccenbergi C, B. Hort. ficc.
Hieracium. alpinum ©eDER. Icon. Fl. Dan. p. 7. Tab, 27.
bene, ALLIONII Flor. Pedem, T. I. p. 212, n. 771. Tab. 14.
fig. 2, folia glabra, undulata.: Non placet. |
$. XXXV.
Hieracii aurantiaci n. $0. HALLERI pulcerrima extat icon
in Crt. JAcquINI For. Aufir. Vol, V. p. 5. Tab. 4ro. Vide
tur tamen ex toto habitu & foliis inprimis amplis & latis. ad
hortenfe fpecimen fuiffe depi@a,
Hieracium aurantiacum ALLIONII Fl Pedem. T. L p.273.
n. 779. Tab. 14, fig. 1. exhibet (ut ipfiffimis Autoris verbis
utar) fingularem Varietatem, que florem. habet fulphureum,
femiflofculis fimbriato-laciniatis,
S. XXXVL
Inter Hieracia. si. & 52. HALLERI veram differentiam
ha&enus detegere non potui, licet ‘plante apud nos pervul.
garis numerofiffima fpecimina examinaverim. Ad vias locis
tenui gramine tectis radix prater principem fcapum unum alte-
. rumve, faepius ftolones paucos fubfoliatos emittit, quibus plante
in
afca ) O (#65 305
in muris & locis lapidofis provenientes carent. Pro foli natalis
varia indole folia modo latiora modo anguftiora, magis &
minus pilofa funt. Etiam caules altitudine variant a dimidio
pede ad duos, plus minusve ramofi, glaberrimi & hifpidi,
haud raro e medio vel paulo fuperius ramum unicum floriferum
emittentes, pauciflori vel multifori, pedunculis plus minus
hirfutis & ramofis. Flores etiam magnitudine varia ludunt,
Synonima C. BauHINi ab ILL. HaLLERO allata omnia fide
horti ficci ad noftram plantam fpe@ant, excepto ultimo, quod
ad Hieracium porrifolium pertinere fupra monui, Reliquam
fynonimiam lubens pratereo.
$. XXXVII,
Pro Hieracii 53. HAaLLERI varietate habeo, quam nuper
a CI. RevnIiERcum nomine Mieracii glacialis in fummis alpibus
v. g. au jardin dans les Glaciers de Savoye le@am accepi triun-
cialem tri & quadriforam; floribus minoribus, calyce hirfu-
tiffimo, ftolonibus nullis (qua etiam in vulgari haud raro defunt)
foliis tamen preter paucos & longos in margine pilos perinde glabris.
Conf, Excurfion dans les mines du Haut Faucigny p. 53.
6. XXXVIII.
Hieracium 54. HALLERI a paulo prioribus diferepat radice
ex brevi & praemotfo capite longas & fimplices teretesque
fibras demittente, fcapo ramofiore glabro, foliis anguftioribus,
prete: paucos pilos glabriss manifeftius dentatis, ad caulem
nullis, floribus numerofioribus, duplo minoribus, calycibus, non
quidem penitas glabris, minus tamen hirfutis, » Non feparaverim.
Non Bafilee legi, ut HaLLerus afferit, fed ubique in are-
- nofe Ticini litore par totam He/veziam transalpinam
Huc pertinent
Qq
ni — DI |,
Hieracium montanum anguftifolium parvo flore C. B. Hort. ficc.
| Hieracium florentinum ALLionII Fl. Pedem. T.I. pag. 213.
mM 775.
$. XXXIX.
Inter Taraxaci vulgaris n. $6. HALLERI numerofas varie-
tates notabilis valde occurrit in pratis paludofis Michelfelden-
bus, tota glaberrima, foliis peranguftis, linearibus, ut tamen
fub apice panlulum latefcant, breviter. dentatis, fcapo triun-
ciali, calycis fquamis conftanter ere&is. E&t
Dens leonis anguftiore folio C, B, Pin. p. 126, fide horti ficci.
Taraxacum foliis integris, dentatis, pappo fimplici HALL. Enum.
helv. p. 740. n. 2.
Taraxaci 56. HaLx. Hift. Stirp. helu. T. I. p. 23. Var. y.
foliis integris dentatis.
Dens leonis alpinus minimus glaber ScHEUCHZ, It. alp, I.
p. 35? . Videtur.
$$ LX,
Ad Taraxacum n, $7. HALLERI adde
Leontodon aureum JACQUIN Flor. Auffr. Vol. INIL p. 53.
Tab. 297. optime, ALLIONII Flor. Pedem. p. 209. n. 760.
Hieracium aureum SCOPOL. Flor, Carniol, T. II p. 104
n, 965,
Eperviere dorée, Hieraciam aureum LAMARCK Fl Franc,
Fa II, Pe 91,
Ù
CITI e OO e e
i PIEI@==- 307
Enatravi ha@tenus, qua ad illuftrandas & fupplendas
Planipetalas helveticas in adverfariis meis adnotata inveni.
Continuabo bono cum Deo huncce laborem in fequentibus
horum A@orum voluminibus , ut commentarii inftar effe poffit
in Enumerationem Stirpium helveticarum, in qua elaboranda
nunc verfor, quamque methodo LINNEI, ad THUNBERGI
mentem emendata, adornatam brevi in forma o@ava edere
animus eft, ut Botanophilis in excurfionibus per Helvetia
regiones Stirpium gratia inftituendis ceu manudu@io infervire
poflit.
Uci
CIRCA PHENOMENA QUE IN STELLA PERSEI ALGOL
OBSERVANTUR QUEDAM PROPONIT
DAN. HUBER
A. M. BIASILI E NSIS.
Dasium obfervarunt accuratiores coli obfervatores ftellas
quibus fixarum nomen indidit antiquitas variis mutationibus
obnoxias effe, Hipparchus jampridem occafione ftelle infolite
reliquarum Catalogum exftruxiffe traditur; recentiorum autem
induftrià plures tam in corporum iftorum fitu quam in eorum»
dem luminis intenfitate mutationes innotuerunt. Inter ea
maxime notatu digna eflt periodica fplendoris diminutio ftelle
Perfeo annumerate & ab Arabibus nomine Algol, a Bayero
Litera 8 infignite; cujus Phanomeni notitiam Goodrickii atque
Pigotti nobilium Anglorum affiduis obfervationibus debemus.
Obfervarunt viri clarifimi ftellam iftam » que fecunde
Qiaia
308 sea) o (8%
efltimatur magnitudinis, fingulis 684 horis; luminis foliti parte
per feptem fere horas ita privari, ut ejus fplendor fpatio 3
horarum cum dimidia, ad quartam fere magnitudinem usque
fenm minuatur, atque rurfus 2quali tempore intenfitatem
folitam crefcendo affequatur. CL Wurm (*) durationem obf:
curationis 63 horarum loco ‘7 accipit, medium itaque arith.
meticum 63, in fequentibus calculis ponamus.
Humano animo innata curiofitas, femper de caufis follicita, &
hujus phanomeni rationem reddere conata eft. Caufam itaque
primum è planetà repetebant, qui circa ftellam iftam tanquam
folem fpatio 69 horarum feratur, ftatim autem deferta hac
fententia ad maculas in fuperficie ipfius ftellae pofitas, iis quae
in fole noftro obfervantur fimiles, confugerunt. Cum autem
idoneis rationibus, quas quidem a nemine alio hucusque pra.
occupatas inveni, ut a priori fententia ftarem adduQus fuerim,
nec item indagatio exigui omnino fit momenti, ad penitiorem
Univegfi cognitionem forfan du@ura; haud plane inutile me
faGurum ratus fum, fi paucula quadam hac de re in Actis
iftis harum rerum curiofis offerrem; enixe interim peritorum
indulgentiam pro .juvenili labore expetens, prima vice in publi-
cum proditurus. VERI
Quod itaque attinet ad phanomeni explicationem que a
maculis petitur, ea variis premitur difficultatibus; ‘ad quas
explanandas pariter; ac ad: ea qua paullo inferius fequentur
pono, ftellam quarte magnitudinis non nifi dimidium fplen-
doris gradum habere ftelle fecundi ordinis, id quod nemo non
concedet. Cum igitur obfervarunt viri cl, fteliam Algol fecunda
magnitudinis, tempore maximi defelus luminis non nifi quarta
apparete; fequitur quod eo tempore dimidia fuperficiei vifibilis
pars; aut quarta univerfe, a caufa aliqua obfcuretur. Atten-
tus autem quisque ftatim intelliget plane fieri non poffe, quod
_—_—
-
(*) Berliner aftron. Ephem. 1788. p. 190. -
=
È aa ) O (Ea 309
macula, aut macularum congeries ad fuperficiem ftelle pofita,
qua hujus fuperficiei quartam occupat partem, ac cum eadem
fpatio 69 .horarum circa axem verfitur, per 7 folummodo
horas a nobis confpici poffit, reliquas 62 non item, qualis
demumcunque fit fitus axeos refpe@u oculi.
Alio quidem modo ex rotatione ftelle explicare poffem
ea que obfervantur, ponendo fuperficiem parum fplendoris
habere excepta exigua quadam parte qua fola tantum fere luceat
quantum dimidium religuae fupetficiei. Talis enim lucidior
particula, quam faculis ab Hevelio aliisque in fole obfervatis
comparare poflis, ita pofita effe poteft, & axeos fitus is, ut
a nobis per 62 horas confpici poffit, reliquas feptem in altera
ab oculo noftro averfa parte verfetur Superficiem autem
hujus ftelle adeo inaquali fplendore lucere non probabile vide-
tur cum extra dubium pofitum fit hanc ftellam, folis ad inftar
aliis corporibus lumen ac calorem impertiri. Nifi enim forte
axis ejusmodi planete ad orbitam perpendicularis fit ut ejus
anni tempeftates à fola rotatione corporis centralis moderentur,
aut tempus periodicum planeta ad- tempus rotationis ipfius
Algol juftam habeat rationem ut coincidant ambarum caufarom
tempeftates producentium effe@us: quales quafo orirentur
viciffitudines in fuperficie planeta, fi ex tempore periodico ac
proprii axis pofitione oriundis mutationibus, alia accedant
z2que magne, periodoque ab illis diferepantes, ex rotatione
lucentis & calefacientis corporis provenientes!
\
De Cel. Lamberti theoria infra dicendi locus erit. Cel.
autem, Globi terraquei menforis, Maupertuifii, theoriam de
variis ftellarum apparentiis, ad hoc phenomenon applicari vix
pofle ftatim patebit. Vir cel, ex fpharoidica aftrorum figura
tales mutationes ita explicat, ut ponat alio ‘tempore planum
xquatoris ejusmodi corporis ad lentis figuram accedentis per
oculum noftrum tranfire, alio non item, adeoque modo mino-
rem, modo majorem fuperficiei partem ad oculum perpendi»
cularem effe. In noftro itaque cafu, ut phanomena inde
310 pezza) o (ea
explicari poffent, ftatuendum effet planum xquatoris fteliae
fingulis 69 horis per oculum fere tranfire, tunc vero totius
periodi duratio aquaretor 138 horis, quum talis fitus axeos,
ad radium vifionis perpendicularis, in eadem periodo binis
vicibus accidat. _Verum facilius comprehendi poteft tempus
periodicum 69 horarum planeta circa ftellam gyrantis, quam
ejusmodi plani ad eandem pofitionem periodus 138 horarum,
Ex planeta igitur phanomena explicaturuss five ex cor
pore circa ftellam iftam tempore 684 horarum revolvente, ac
per 6j horas ante ejusdem difcum confpiciendo, uti e. g. in
eclipfi folari luna ante difcum folis confpicitur: primo de
magnitudine ac fito talius planete quadam confideranda funt.
Ut calculus fimplicior reddatur pono, hujus planete orbitam
circularem effe, & fimul ejus planum produ&@um per terram
tranfire, atque adeo tempore maxima obfcurationis centrum
planeta ante centrum ipfius Algol pofitum apparere. In minima
igitur fplendoris intenfitate ftellam dimidia luminis parte privari
fupra dixi. Difci itaque planeta qui talem defe@um lucis
producit ad ipfius ftelle Algol difcum ratio erit — 3: 1,
proinde diametrorum five femidiametrorum == j:1—==0,71:1.
His igitur pofitis, fi fumma femidiametrorum dividatur per
finum arcus quem planeta in orbita percurrit ab initio obfcu-
rationis ad ejus medium i. e. fpatio 3} horarum, (qui arcus eft
RISATE
i 300% Dal uma 4a)
prodibit ditantia centri Planete à Centro ipfius Algol femidia-
metris hujus metita, qua eft —= 5,635. Si Orbita planeta
produ&a non per terram tranfit,. nec adeo planeta centrum ,
ante centrum ftelle Algol tempore maxima obfcurationis pofi-
tum, minor refultabit ex calculo diltantia. |
Quod fi vero nimia videatur planeta magnitudo, maxima
pars tribuenda forte elt denfe ac radiis lucis parum pervie
atmofphora. Nemo praterea miretur diltantiam quam inve-
Atala
SLOT E
È,
dia) (#2 311
nimus tam paucis 2equari femidiametris ipfius corporis centralis,
qui quidem meminerit Cometam que anno 1689 comparuit
folum 3,63, imo memorabilem illam que anno 1680 fulfit non
nifi 1,317 femidiametros Solis ab ipfius centro in perihelio diftafle,
Cognita itaque diftantia hujus planeta a corpore circa quod
volvitur una cum tempore periodico, ex immortalis NE WTONI
Theoria denfitatem corporis in centro pofiti five ftelle Algol
cum denfitate Solis noftri comparare licebit. Sint duorum Cor-
porum femidiametri 4, «, diftantia eorundem a corporibus qui
circum ea circumaguntur AD, «È, tempora periodica corpo»
rum circuma&orum 7, 73 erit maffarum ratio
A} D3 a3 d3
Pa o parto
ac proinde Denfitatum
D3 d3
Tai? "pas
quantitatibus D, è, diftantias circumvolventium corporum a
corporibus in centro quiefcentibus, horum diametris expreflas,
denotantibus; Unde liquet cum quantitatum 4, «, ratio igno-
retur non quidem maffarum fed denfitatum rationem cognofci
pofle. Terra igitur annuo fpatio five 8766 horis circa folem
vertitur, ac ab eo diftat 215 femidiametros; ftellae vero Algol
planeta tempore 68,8 horarum circa eam volvitur, ac 6,635
femidiametros ipfius Algol ab eadem diftat, erit igitur denfitas
folis ad denfitatem ftelle Algol nt 3
2153, 56355 ;
8766? * 68,8? —= I: 0,292,
Apparet itaque hand magnam effe differentiam inter denfitatem
materiei folaris & denfitatem ipfius Algol, id quod non parum
ponderis addit hypotheli qua ex planeta mutabilis fplendoris
phanomena explicat, fimulque plane tollit difficultatem quam
alii in tanta celeritate planete deprehendiffe crediderunt.
, Comparari etiam potelt hujus planeta celeritas cum cele.
ritate Planetarum fyftematis folaris dummodo Diameter ftelle
DL sia) 0 (SE
affumatur. Si ponatur e. g. Solis diametro xqualis, ejus pla- «
neta celeritas erit ad celeritatem motus terra in orbe magno
ut 3: 1, & ad celeritatem Mercurii ut 2: 1.
Quxdam adhuc reftant tangenda, de eo quod aftronomi
non femper obfervarint mutabilis fulgoris phanomena ; id quod
commode ex mutata orbita ejus planeta pofitione explicare
poffumus. Si enim hujus orbite planum fitum mutet, ita ut
certa abfoluta periodo ad eundem fitum redeat, Orbita lunaris
v. c. ad inftar cujus nodi 19 annis circulum abfolvunt; alio
tempore quidem ejus planum produ@um per oculum tranfibit,
alio non item;. In pofteriori cafu orbita hacce elliptica appa=
rebit, ellipfi plus minusve aperta, Liquet autem, fi axis
minor ejus ellipfeos, fummam femidiametrorum planeta & ipfius
Algol excedet, planetam non ante difcum ftelle a nobis cone
fpici, ideoque nultas obfervari poffe fplendoris mutationes,
cum e contrario eo tempore quo planum iftud per oculum
tranfit, maxima animadvertantur.
Quod fi itaque orbita hecce a caufa aliqua, puta ab alio
planeta circa eundem folem gyrante, fitum mutet, planum
aliquod procul dubio erit, in quo ipfius cum illa orbita com-
munes fe&@iones uniformiter progrediuntur, ac certa. finita
periodo ad eandem perveniant pofitionem, in quovis alio plano
ejus orbite interfeCiones, five ut voce altronomica utar, nodi
integrum circulum non abfolvent folummodo -librationem paf.
furi. Sic e. g. orbita lunaris cum Ecliptica nodi 19 annorum
fpatio, circulum abfolvunt, in’ 2equatore non nifi ofcillationes
26 fere graduum circa xquino@ialia pun&a facientes. Planum
autem in quo nodi orbite è ftelle bujus planeta deferipta
motu 2equabili progrediuntur nos latet, & ex ulterioribus ob.
fervationibus forfan aliquo modo erui poterit, Priusquam
autem ulterius pergam ipfas obfervationes aftronomorum fupra
memoratas exponam.
Tycho
\
|
sea DO (#6 313
Tycho ab anno 1582 ad annum 1598 Uraniburgi coelum
obfervans ftellam Algol tertia accipit magnitudinis: cum
in fplendore folito fecunda ‘appareat, fat verofimile itaque
et ejus temporibus fplendoris mutationes obfervari potuiffe,
Bayerus (a) in Uranometria prima Editione qua anno
1603 prodiit, circa cetera Tychonem fecutus ftellam
fecunde magnitudinis ponit, non improbabile itaque eft
circa annum 1600, Bayerum nullas obfervaffe variationes;
nec cetero fruftra a Tychone, recefliffe cenfendum.
Montanarus circa annum 1670 varias in hac ftella mu»
tationes obfervavit.
Maraldus contra, nullas potuit obfervare annis 1692
& 1693 anno autem 1694 mutabilis fplendoris fuiffe tradidit,
Bradleyus ab anno fere 1747 ad annum 1762 usque
in fpecula Grenovicenfi obfervationibus incumbens, «in
Catalogo fuo ftellam tertio ordini annumerat.
Tobias Mayer circa annum 1756 Catalogum fixarum
Zodiacalium exftruens, in eo ftellam itidem tertie magni-
tudinis notat, Circa annum itaque 1750 tales variationes
obfervari potuiffe \ex ambotum Aftronomorum determi.
natione probabile fit,
- Schoenius Diaconus in Meffersdorf (5), ab anno 1774
per tres annos fe nullas in ea ftelia fenfibiles mutationes
obfervafle affirmat.
Goodrickius denique verfus finem anni 1782, de mu-
tabili ejus ftelle fplendore certior fuit fatus,
=_=——_———_———____et@
(a) Berl. Aftron. Ephem. 1788. p. 190.
(0) Berl. Aftron. Ephem. 1789. p. 232.
Ri
314 gesso (da
Quod fi jam ponamus orbite ab illa planeta deferipta nodos
tempore 82 annorum circulum abfolvere, atque anno 1788 ejus
planum per oculum noftrum tranfiturum, coque adeo tempore
maximas fplendoris mutationes obfervatum iri, easdem obfervari
potuiffe liquet annis 1583, 1624, 1665, 1706, 1747. Pona.
mus item {patio 13 annorum ante & poft easdem epochas, feu
quando nodus $7 gradus abfolvit Cin fuppofitione quod nodi in
plano per oculum tranfeunte uniformiter progrediantur, ) orbitam
ita ad tale planum pofitum effe, ut nulla amplius confpici pof-
fint variationes: omnia cum obfervationibus allatis apprime con-
venient. Ex iltis infuper maxima hujus orbite ad planum per
oculum tranfiens inclinatio inveniri poteft; eft enim hujus incli-
nationis finus 2equalis fuamma femidiametrorum Planeta & ipfius
Algol, divife per produ@um diftantia eorundem a fe invicem in
finum anguli 75°,
evasi ses ae di
51635 X fn. 57°”
cui arcus refpondebit 21°. Circa annum 1802. nullas amplius
per aliquod tempus obfervatum iri mutationes in ea ftella, ex
noftro calculo fequitur. Verum haec non fatis certo deducere licet,
obfervationibus non eum in finem inftitutis Tempus vero uti
de innumeris aliis rebus, ita etiam de hac certiores nos faciet,
Antequam autem finiam pauca adhuc dicenda funt de alia
phanomeni explicatione, que ex Lamberti theoria de motibus
fiellarum fixarum vulgo di@arum, depromi poffet. Vir. celeb,
enim ftellas circa centrum moveri, atque id centrum a corpore
opaco occupari exiltimat. Fieri itaque poffet ut Algol tali core
pori effet proxima & quandoque ex parte fe retro illud reciperets
verum, & hxc explicatio non absque difficultate elt. Nam primo
de ejusmodi corporum exiftentia non certo conftat; dein fi con.
cedatur, quo majus affumatur tale corpus refpe@u ipfius Algol
circa idem gyrantis, eo minor affumi deberet diftantia horum
corporum a fè invicem, ut phenomena explicari poffent; id quod
denfitatem corporis opaci in centro tot ftellarum pofiti nimis
videretur minuere.
ES IM re
PE E PETE
£%
TR Ap RAR IIC, AP APR 20M IE Io RR ZO E
CONSPECTUS CAPITUM
: HOC VOLUMINE CONTENTORUM.
Pag.
Vita DANIELIS BERNOULLII, adumbrata & publ. recitata
d. 17. Mart. 1783. a DAN. BERNOULLIO, Def. ex
Fr, Joh. Nepote.
Jos. Franc, à JAacquIN, Nic. Jos. F/ Obfervatio
Lacerta vivipara.
Ejusp, Tria Genera plantarum nova,
Sur le Son des Corps élaltiques, par feu M. LAMBERT,
de l'Acad, roy. des Sc. € B. L. de Berlin.
Sur les Machines qui produifent leur effet au moyen d’une
Manivelle; par LE MEME,
DanieLis MELANDRI (hodie MELANDIER-HIELM), Affron.
Prof, Upfal. Meditationes nonnulle de Diminutione
Solis & Refiltentia /Etheris.
J. Ron. ZwinGERI p. d, Hiftoria Purpura alba & rubra,
feu Febris miliaris apud nos obfervata Auno 1756,
edita ab ejus Ùa J. Lupov. BuxToRFIO, Poliazro
Bafil.
PuHÙitipPi RUDOLPHI Vicar, M, D. Laufann, €5 Paterniac.
diftriétàs Phyf. ord. nec non Societ. res. Scient. Getting.
dum viveret Correffond, €$ Soc. phyf-med, Helvet. Sod
Hifltoria Cephalex rheumatice, Amblyopia & Tufli
ficca ftipate, atque cum Gaftrodynia alternantis ,
108
Quaffia ligni infufo tandem fuperata, 118
Rrz
316 pz) O (dea
i Pag
EjuspEM Hiftoria Paraplegie in feptuagenario Afhmatico
falivatione fpontanea perfe@e curata, diffipato fimul
althmate. 125
Ejuspem Hiftoria Senis afthmatici, qui poft longam
diarrhoeam, fuccedente dyfenteria & erumpentibus
epiny&idibus , ab afthmate liberabatur: hac autem
fupprefla poft aliquot menfes, & fuperveniente tandem
hydrope, fuffocatione & abdominis gangrana fcenam
claudentibus funeltam. 136
AnoNYMI AucTORIS accurata defcriptio peculiaris affetus
morbofi, in femet ipfo exorti; unà cum Epicrifi
MATTHXI MEDERER, Chirurg. Dott. €5 Prof, Frib.
Brisgov. 143
AcHitLis Miecii, M. D. €5 Pratt, Prof. P. O. Oratio
de mirabili C. H. artificio, quibusdamque pracipue
momentis humorum circuitum vitalem adjuvantibus. 169
CasparI WETTER, M, D, Sangal. Oblervationes IV.
medico-chirurgic®: 196
I. De felici hirudinum & Corticis Thymelxa effe@tu,
in fcirrhofa glandule Parotidis induratione a meta.
ftafi orta. L ibid,
‘II De Tefticuli Tumore infigni, fcirrhofo, cineris
lignorum applicatione curato. 203
III. De fingulari Tumore in abdomine, ex meris minu-
tis calculis, ut exitus docuit, conftante. 205
IV. De Febre putrida, Petechiis & fanguine Uadigye
tranfludante, ftipata. ZII
pesa ) O (Sa 317
Pag.
DanieLIS BeRNoULLII, M, D. €3 Elog. P. P. Soc, Helv.
Secret. Defcriptio Partus bicipitis Bafileenfis. 216
Confidérations hydroftatiques, par Mr. JacQ. BERNOULLI,
Adjoint de l'Acad, Impér. des Sciences de Pétersb. (*), 229
Obfervations &‘Recherches fur, la, Nature de quelques
Montagnes du Canton de Berne: par Mr. le Comte
G. DE RAZOUMOWSKY. 238
A, Socini, Phil. € Med. Do& € CC, viri Bafileenf.
Sereni. Princip. \WirHeLM1I IX. Landgravii Haff.-
Coffelll Confil. aul, Obfervationes Il medico-pra@, 259
I, De pure magna copia fponte ex umbilico emiffo. ibid.
II, De fanguinis fputo. 261
WERNERI DE LacHenaL M. D. Bor. & Anat. P. P, 0,
Emendationum & Audtariorum ad HALLERI Hiftoriam
Stirpium helveticarum Specimen primum, i 2770
DanieLis Huser, . Jac Fil. A. M. Bafileenfis, circa
Phenomena, qua in. ftella Perfei Algel obfervantur,
Propofitiones sobgar dgr" A 307
“gd dit DE
A
Cc Ta
(*) NB. depuis l’impreffion de Ton. Memoire Membre ordinaire de la
méme Académie.
3
ERRATA.
s. a fin. Cin not.) idomate,. I. idiomate,
178. È 12. fanguini, l. fanguinis.
ISL his: Empyricorum, |. Empiricorum.
182. l. 12. xquali, l aqualis.
— , l, 21. auguftiis, l anguftiis,
— .L 3.4 fin. jugitur, |, jugiter.
6. nimium,; |. nimirum.
— . L 17. duitius, ]. diutius. L i
188. 1 4. € pafim: phoenomena, l. phenomena,
192, l. 9. qualitalibus, |. qualitatibus,
918% Gagavernme, L Cadaveruli,
hac)
D
va
ww
vo
.
ca
T Jeajel ESE
Fi
pierre
a ant cH
/. 29 MAR 1088
Tab:1.
x D ì i e Ù * 4
+ bc
—y---- rara n - è I - ———re-i-2 —1{ ——IU
é
Tab:1I1.
ee" © PARITA
vw
Tab:1IL.
SP Ada ife
Tab:IIL.
ES
SI
Tubitv.
CÀ a “A È.
Ci rp Sx da
CET: er
vo: 23 x
rbngder na
CA Du
i SOLI
Ad Hel SEX TATV
L:
*
$
*
x
N
Si
CIN
RA \L
ty Tdk
\è:
E tnt
N
- MII
NININIDIGITONI
AE Hel Do. Tab. VI |
o 2) \efmp:o. I |
» ho x -
a n
ig a
di
*
rei rolani
tx
TOT
E
14
ss