t:-'' \ . .
^'4. '?'■
W:
NOVA ALAMANNIAE
Urkunden, Briefe und andere Quellen besonders
zur deutschen Geschichte des 14. Jahrhunderts
vornehmlich aus den Sammlungen des Trierer Notars und
Offizials, Domdekans von Mainz Rudolf Losse aus Eisenach
in der Ständischen Landesbibliothek zu Kassel
und im Staatsarchiv zu Oarmstadt
herausgegeben
von
Edmund E. Stengel
1. Hälfte
Unterstützt durch das Institut der Kaiser Wilhelm-Gesellschaft für deutsche Geschichte,
das Preussische historische Institut in Rom, die Preussische Archivverwaltung,
den Landesausschuss von Hessen-Kassel und „Maecenas"
Berlin
Weidmannsche Buchhandlung
1921
Dieses und das fol{eDde Blatt giod beim Binden des vol'.atändigen Werkes zu entfernen.
r.i
R. Friedrichs Universitäts-Buchdnickerei (Inhaber Karl Gleiser)
Marburg a. L.
8inführung.
Item regracior vobis super novis
Almanie ac ceterts in litteris ve-
stris in scriptis contentis.
Nr. 532.
Als eigenartigste urkundliche Quellensammlung sur Ge-
schichte des Zweikampfes Ludwigs des Bayern mit der römischen
Kurie gilt seit langem das sogenannte Konseptbuch des Rudolf
Losse im Staatsarchiv sii Darmstadt, bis in die jüngste Zeit,
sumal nachdem J. Priesack und J. Schwalm eine kurse Ueber-
sicht des Inhalts gegeben hatten ( Westdeutsche Zeitschrift für
Geschichte und Kunst VIII), immer wieder ausgebeutet, obwohl
nie erschöpfend bearbeitet. Derweilen aber schlummerte eine
zweite, ältere und umfänglichere Sammlung desselben merk-
würdigen Mannes, der Darmstädter Schwester mehr als eben-
bürtig, unbekannt und ungeahnt in der Ständischen Landes-
bibliothek SU Kassel (Mss. jur. fol. 25), bis ein glücklicher
Findergriff sie dem Dornröschenschlaf entrückte. Sie, die im
wesentlichen nicht aus Entwürfen und Urschriften, wie die
bekannte Handschrift, sondern aus Kopien besteht und nur bis
1344 reicht, aber ihren Schauplats mit dem Kurverein von
Rhens im Mittelpunkt um so glänzender beleuchtet, ist Ver-
anlassung und Hauptgrundlage des Werkes, von dem ich die
erste, grössere Hälfte (vom 13. Jh. bis 1339) heute vorlege.
Aber ich habe mich nicht begnügt, ihren Inhalt wieder su geben,
sondern den Darmstädter Band, der bisher bei iveitem
nicht ausgeschöpft war, gleichmässig mit verarbeitet. Dasu
hat sich dann gesellt, was ich an urkundlichen Nachrichten
über Rudolf Losse selbst und an anderen bemerkenswerten
Briefen oder Akten der Zeit auf verschiedenen Reisen in
Archiven und Bibliotheken des westmitteldeutschen, trier-
mainsischen Kulturkreises, so inKoblens und München, Trier und
Mains, Würsburg, Weimar und Dresden, geftinden habe ').
Die siveite Hälfte des Werkes wird, da der Druck regel-
mässig fortschreitet, im Umfang von 15 — 20 Bogen Mitte
nächsten Jahres erscheinen können. Sie soll ausser dem Rest
der Texte (bis 1364) und Anhängen (darin lateinische und
deutsche Gedichte des 13. und M.Jh.s) das alphabetische Register
und die Einleitung enthalten. In dieser ist vor allem su erwarten
543583
eine Beschreibung der beiden sehr komplizierten Handschriften
mit einer Ueber sieht der Reihenfolge ihres Inhaltes, die ja im
Texte in die rein seitliche Folge umgesetzt ist. Ausserdem
bringt die Einleitung eine Biographie des Rudolf Lasse seihst,
dessen eigenes Ich in diesem Buche mit den Ereignissen so
eng verflochten erscheint, der etwa 1310 geboren am 7. Januar
1364 als Dekan des Mainzer Domkapitels gestorben ist, aber
schon vorher, vom 4. bis ins 6. Jahrsehnt, als Notar und Rat,
dann als Offisial des grossen Ersbischofs Baldewin von Trier,
der stärksten staatsmännischen Persönlichkeit der Zeit, in einem
Brennpunkte der europäischen Politik gestanden hat ; eben das
gibt seinen Sammlungen ihren unvergleichlichen Wert.
Viele haben dies Werk mit ihrem Rat gefördert. Für die
Tat hat es vor allen Anderen zu danken dem Generaldirektor
der preussischen Staatsarchive, Herrn Geh. Oberregierungsrat
Dr. P. Kehr, dessen Eingreifen den Druck erst ermöglicht
hat, und Herrn Dr. R. Knipping auf Gut Siferling, der die
Sorge der Vollendung opferfreudig auf sich nahm.
Marburg im Oktober 1921.
Edmund Ernst Stengel.
1) Technik der Ausgabe: Die Texte sind teils im vollen Wortlaut
■wiedergegeben, teils in ausführlichen Auszügen, die ausreichend bekannten
Stücke — sie sind mit * versehen — nur in kürzester Andeutung. Ergänzte
Stellen sind durch [ ], getilgte durch < >, nachgetragene durch ' * ge-
kennzeichnet. Punkte bedeuten in eckigen Klammern unleserliche Stellen,
sonst sind sie handschriftlich, als „Reverenz" -Punkte, überliefert; TextkürZtiugen
sind durch Striche deutlich gemacht. Was nicht Text oder Zitat, ist kursiv
gesetzt. K und D mit folgender Ziffer bezeichnen die von mir numerierte
Reihenfolge innerhalb der Handschriften von Kassel und Darmstadt; iVr. —
geht immer auf die Nitmmeriernng des vorliegenden Werkes, iiährend nr. —
stets die Numerierung zitierter Werke bezeichnet.
Vorläufige Berichtigungen: Nr. 39: Jan. 5; — Nr. 74: fuli 5;
Nr. 77 Zu N.p: existunt einzusetzen; — Nr. 80 (S. 51) nach a): Brachazohis.
a*); — Nr. 207 c. 2 (S. 7 v. u.J Dittographie contingere — electionem streichen;
— Nr. 235: Volder war nicht Zöllner sondern beteiligt am Zoll (Sauer Nass.
ÜB. nr. 1895); — Nr. 237: fuli 13; — Nr. 245: fan. 28; — Nr. 246 Vor-
bemerkung: kaum St. wohl; — Nr. 29: [1332] Mai 8 ; — Nr. 256: Okt. 13;
— Nr. 262: Dez. 14 ; — Nr. 270 Vorbem.: Rupert war nicht Kellner sondern
Amtmann; — Nr. 295: Okt. 30; — Nr. 403 zu N. e und sonst: Vivelin ;
— Nr. 448 c. 1: als ir uns; — Nr. 475 zu N. 5: vallium ist richtig (vgl. b. B.
Schunck Cod. nr. 99); — Nr. 481: NN. a—c streichen. — Zu emendieren
Nr. 73 c. 2: provisione st. promissone (aus provisione korr.) ; — Nr. 791
1. Absatz Z. 3 v. u.: vestre serenitatis; — Nr. 91 c. 2: nobis st. nobilis.
1*. [Rom 1143 Februar 22 J .
Papst Innozenz II. für Kloster Spreu giersbach. K^IO (ohne Eschatokoll) ;
Jaffi-Löwenfeld nr. 8346 (aus Transsumt des 16. Jh.s).
2*, Rom 1178 März 30.
Papst Alexander III. für Stift Karden. K g4 ; Jaffi-Löwenfeld nr. 13037
(aus Orig.).
3. Rom 1213 April 19.
[Papst Innozenz III.]. Vineam domini — regi Arrogonum. K 5IQ
aus dem Rommersdorfer Bullar in Koblenz fol. 4 b nr. 3 (ohne Protokoll), am
Schluss gegen Potthast nr. 4706 (aus Vatikan. Register) erweitert durch die
Ankündigung eines Boten N. und die offenbar aus verlorenem päpstlichem
Register mit übernommene Anweisung für eine den Ausfertigungen des Briefes
an reges und magni principes beizufügende Aufforderung, das Laterankonzil
mit Sonderboten zu beschicken.
i*' Rom 1213 April 27.
Derselbe an die Aebte der Klöster Villers [-Bettnach] und Rommers-
dorf. K S18 ebendaher fol. 4« nr. 2 = Potthast nr. 25592, vgl. nr. 4725.
5*. Rom 1213 Mai 5.
Derselbe an die Christenheit der Trierer Provinz. K /// ebendaher
fol. 1" nr. 1 — Potthast nach nr. 25592; vgl. 4725.
"• Rom 1215 November.
Bericht über das 4. Laterankonzil: Anno ab incarnacione verbi MCCXV.
— affuit multitudo. K 54^ ebendaher fol. 26" nr. 12; vgl. Böhmer-Ficker
nr. 6177". In der Aufzählung am Schluss hier noch die Gesandten der Könige
von Ungarn, Jerusalem und Cypern genannt.
7*. [Rom 1215 Dezember 12].
Papst Innozenz III. K £21 ohne Protokoll ebendaher fol. 7" nr. 6 ;
Potthast nr. 5012.
8*. Rom 1216 Januar 8.
Papst Innozenz III. an die Kreuzfahret der Diözese Lüttich. K $20
ebendaher fol. 5* nr. 4 = Potthast nr. 5050.
9*> Rom 1216 Januar 8.
Derselbe an die Kreuzfahrer der Provinz Trier. K 54g ebendaher
fol. 26b nr. 13 = Potthast nach 25506, vgl. nr. 5048.
10*. Viterbo 1220 Januar 28.
Papst Honorius III. an die Aebte von Himmerode und Rommersdorf.
K 550 ebendaher fol. 28b nr. 14 = Pressutti nr. 2313.
11*. Viterbo 1220 Februar 14.
Derselbe an den Scholaster Konrad von Mainz. Experte tue — D.
Viterbii XVI. kal. marcii pont. n. a. quarto. K S52 ebendaher fol. 29b nr. 16;
Pressutti nr. 2468 (ohne Datum, Vatikan. Register).
12*. [Viterbo 1220 Februar 16] .
Derselbe an die deutschen Bischöfe und Prälaten. Et si eins — ac
benignus. K SS3 ebendaher fol. 30" nr. 17 ; Pressutti nr. 2333 (Hildesheimer
Kopialbuch).
Nova Alamanniae 1
2 Nr. 13—30
13*. Viterbo 1220 Februar 16.
Derselbe an die Christenheit in Deutschland. Exultet — D. Viterbii
XIIII. kal. marcii pont. n. a. quarto. K $5^ ebendaher Jol. 28^' nr. 15 ; vgl.
Pressulti nr. 2307 (ohne Datum).
14*. Civitavecchia 1220 Juli 28.
Derselbe an den Scholaster Konrad von Mainz. K J2J ebendaher
fol. 21b fiy_ 10 = Böhmer Acta nr. 943 ; Pressutti nr. 2580 (Vatikan. Register).
15*. tfom 1220 November 30.
Derselbe an denselben. K ^22 ebendaher fol. 13^ nr. 9 ; Pressutti
nr. 2796 (mit V. kal. dec. ; Vatikan. Register).
16. [1220 Ende ?]
Anweisung [desselben für denselben ?[ zu Massregeln gegen säumige
Kreuzfahrer. Ex quo exercitus — votumsuum; — K ^^ 4 ebendaher fol. 30"
nr. 17'l2 (ohne Protokoll).
17. Rom 1221 März 26.
Derselbe an den Erzbischof von Trier. Ac si secus — D. Laterani
VII. kal. april. pont. n. a. V. K $55 ebendaher fol. 3(ß- nr. 18 ; vgl. Pressutti
nr. 3209 (ohne Zeitangaben).
18. Ro>n 1221 April 28.
Derselbe an die deutsche Christenheit : mahnt sie, auf die Kreuzpredigt
des von ihm dazu bestellten Meisters C(onrad), seines Kaplans und Pöiiitentiars,
SU hören und für die Befreiung des heiligen Landes beizusteuern, die duces,
comites, mngfnates, civitntes, opida seu ville mit Streitern, die Kirchen mit
Gebeten und materieller Hilfe. Et si non — D. Laterani IUI. kal. mai pont.
n. a. V. — K 563 ebendaher fol. 32" nr. 22.
19. [Rom 1221 April 28].
Derselbe an die deutschen Bischöfe und Prälaten: befiehlt, da einige
von ihnen abtrünnige Kreuzträgrr mit rechtswidriger Nachsicht behandeln
und infolgedessen manche weltliche und gar geistliche Fürsten, Magnaten,
sowie andere Laien und Geistliche ihr Gelübde missachten, ja abtun, die Ex-
kommunikation aller Abtrünnigen zu verkünden ; sie sollen sorgen, dass ab-
wesende Kreuzträger gemäss dem ßeschluss des 4. Laterankonzils trotz des
Widerspruches eines Teiles der Geistlichkeit 3 Jahre ihre Pfründe gemessen;
sie sollen solche Geistliche, die sich weigern, an der Kreuzpredigt seines
Kaplans und Pönitentiars Konrad oder anderer Prediger mitzuwirken, dazu
anlialten. Grave gerimus — Dat. ut supra ('= Nr. 18). — K 5^4 ebendaher
fol. 33" nr. 23.
20. [Rom 1221 April 28].
Derselbe an die deutschen Bischöfe und Prälaten: empfiehlt ihnen den
von ihm zum Kreuzprediger in Deutschland ernannten Meister Konrad, seinen
in Tat und Wort mächtigen Kaplan und Pönitentiar, und befiehlt, demselben
Lebensunterhalt zu gewähren. Cum secunduni — Dat. ut supra (^= Nr. 18).
— K 56s ebendaher fol. 33l>.
21. [Rom 1221 April 28].
Derselbe an Meister Konrad, seinen Kaplan und Pönitentiar: dankt für
dessen Brief und erfolgreiche Kreuzpredigt ; hat auf seinen Rat soeben Briefe
(Nrr. 18—20) an die Prälaten und Andere geschickt, doch wegen der Er-
schöpfung der Kirchen durch den Zwanzigsten auf weitere Auflagen ver-
zichtet; mahnt ihn auszuharren. Devotionis tue — Dat. ut supra (= Nr. 18).
— K 567 ebendaher fol. 33'> nr. 25.
22. [Rom 1221 April 28].
Derselbe [an denselben] : bestätigt auf dessen Bitte die von ihm und
anderen Kreuzpredigern unter Honorius' und Innozenz' 111. Pontifikat gegen
die Verpflichtung zu persönlicher Kreuzfahrt und Stellung %x>u Streitern ge-
währten Absolutionen von l'erletzungen Geistlicher. Ex parte — Dat. ut supra
(= Nr. 18). — K 568 ebendaher fol. 34« nr. 26.
23*. Tarent 1221 April.
Kaiser Friedrich IL für den deutscheu Orden. K IIQ, vgl. Nr.37; Böhmer-
Ficker nr. 1307 (Orig.). Zu der Bestinnnung über Veräusserung von Reichslehen
an den Orden die Glo.'ise L.s: ut feoda imperii tamquaiii propria dari (so).
1220 Februar 16— um 1250 3
24. Aiiagiii 1227 Oktober 1.
Papst Gregor IX. an den Ersbischof von Trier und dessen Suffragane.
In niaris — Dat. Anagnie kal. oct. punt. n. a. primo ; älteste Fassung des
berühmten Manifestes gegen Friedrich II. — K 28 wohl aus Rommersdorfer
Bullar fol. 34^ nr. 27. Vgl. Auvray nr. 178 (vatikan. Register) an die
Bischöfe im Südosten der Provinz Rom, mit sexto idus; A' hat abueichend
von dieser jüngeren Ausfertigung besonders S. 281 Z. 38 procellis quatitur,
fluctibus agitatur, 5. 282 Z. 11 simul st. similis, Z. 34 f. s u b spe s u i subsidü
ad crucem s u in e n d a in , S. 283 Z. 3 a r c h i e piscoporum, S. 5 G(uala ?) st.
J(acobus'i (vgl. Eubel P 246), Z. 26 per predicaciones et litteras, Z. 30
bone memorie st. nobilis vir, Z. 31 fehlt regrediens und et nach viis ; Z. 41
steht nochmals tociiis populi christiani st. christianitatis, S. 285 Z. 9 f. ipsum
precipientes ab omnibus excoraraunicatiun publice nunciari, Z. 16 f. Nos
enim salutem in domino, non interitura affectamus ipsius, quem o 1 i m sincere
dilexinnis.
25*. Perugia 1229 Februar 11.
Derselbe an den Klerus der Provinzen Mainz, Köln und Trier. K £^6
ebendaher fol. 31" nr. 19 ; Potthast nr. 26194 (Orig.).
26*. Rom 1233 Mai 28 (Juni 28?).
Derselbe an die Archidiakone Hugo und Johannes Barat von Reims
und Chalons und Gerard Goin Domherrn zu Reims. K ^IJ wohl ebendaher
fol. 42t> nr. 31 = Korth 216; Auvray nr. 1347 mit V kal. iul. (vatikan.
Register) ; vgl. Knipping I nr. 774.
27*. Viterbo 1240 März 16.
Kaiser Friedrich II. an die Fürsten und Alle im Trierer Erzbistum
(Const. II. nr. 224). K I wohl nicht aus Rommersdorfer Bullar fol. 49>> nr. 39,
sondern aus dessen Vorlage, da an 3 Stellen näher verwandt mit der in
2 Abschriften überlieferten Ausfertigung für den König von England: Const. II
S. 308 Z. 23 quod st. que, S. 309 Z. 14 deferentein st. defcrentes, S. 310 Z. 22
conciliuni convocari st. conv. conc. ; diese Vorlage war kaum das Original-
diplom, da K mit Item beginnt.
28*. Kom 1241 Juni 19.
Papst Gregor IX. an den deutschen Minoritenmeister. K 524 ; Auvray
nr. 6075 (nur Zitat) ; vgl. nr. 6072 (vatikan. Reg.) = Sbaralea I nr. 343
(konstruiert mittels nr. 6075).
29*. Lyon 1247 April 9.
Papst Innozenz IV. an die Christenheit. K 344 d ; Berger nr. 2519
(Orig. u. Vatikan. Register).
30. [wn 1250].
Bertho Tnichsess von Schlotheint verkauft die Villa Epich-
itellen an Hermann Losse.
K. 2I(f I), das erste Stück der littere progenitorum meorum. Ueber die
Familie von Schlothcim vgl. Funkhänel: Zeitschr. d. Ver. f. thüring. Gesch. 111
(1859). Bertho und sein Bruder Kunemund werden 1228—1253 (1255?) ge-
nannt (Dobeneckcr III nr. 14 f, 93, 377, 393, 749, 951, 1094, 1623, 1939,
2105, 2312?); Kunemund heisst nur 1228—1244 „von Schlotheim" (nr. 14 f.),
464, 749), später meist „von Mihia" ; 1253 scheint er tot gewesen zu sein
(vgl. nr. 2105, 2370, 2520). Hermann von Spirowe und ein Gerhard von
Madelungin kommen auch noch in Nr. 31 vor.
Ego Berthous dapifer de Slatheim tenore presencium recog-
nosco, quod villara Abicheneide cum suis pertinenciis tarn in cam-
pis, silvis, pratis quam in aquis vendidi Hermanno Lussoni pro
XXX '^ marcis argenti, sicut ante annum bonum fuit et acceptum,
pro bonis liberis iure feodali puerisque suis et uxori sue possidendis
et ad obtinendam dictam villam cum suis pertinenciis uxori et
liberis dicti Her(manni) fratri suo Th(eoderico) iure contulimus
prememorato et si quis me hereditarium in dicta bona voluerit
conprobare, omni occasione remota libera faciam iam dicto H(er-
1*
4 Nr. 31-32
manno) et suis heredibus et soluta. Huiusmodi facti sunt testes
frater meus K(unemundus) de Slatheim, F(redericus) de Grüne-
beche, H(ermannus) scultetus de Cruceburg, Hermannus de Spirowe,
Ludewicus Sac, Gothfridus de Hasehardeshusen, Hermannus Mersel,
Gothfridus de Guttern, Bertoldus de Madelingen et alii quam
plures fide digni. Ut hoc autem meum factum robur obtineat
firmitatis et testimonium veritatis, presentem paginam munimine
sigilli mei feci roborari.
I) Ueberschr.: Empcio ville Abschinelhde (2. h korr.) cum suis perti-
nenciis in campis ceteraque; dazu die Glossen 1) Nota, quod villa est nostra et
totum, item nota, quod uior et liberi possunt habere, und 2) .Fa.(ciam ?) hanc
litteram transsumi vitatis illis de Slatliey(m).
31. 1262 Mär 3 14.
Friedrich der Jüngere von Treff urt verpfändet an Hermann
und Dietrich Losse für 20 Mark Silbers seine Güter au Nuwin-
dorf, Hoinges und Rangen.
K 223I).
Nos Ferdericus ") iunior de Drivord recognoscimus universis
presentem paginam inspecturis, quod bona nostra in Nuwindorf,
in Hoinges et Rangen, piscaturam quoque attinentem Hermanno
et Theodrico fratribus dictis Lussin obligavimus cum universis
proventibus pro XX marcis argenti volentes [esse] '') eorundem
bonorum legitimus warandator sub hac forma, si predicta bona a
festo beate Walpurgis proxime venturo infra terminum non sol-
verimus ab ipsis, possidebunt ea iure feodali a nobis. Preterea
ipsa conferemus eorum heredibus et amicis, pro quibus duxerint
preces suas. Ut autem hoc factum ratum permaneat, has
litteras conscribi fecimus nostroque muniri sigillo.
Acta sunt hec anno domini M* CC"'^) LXII" pridie ydus
marcii. Huius rei testes sunt Albertus de Sebech, Hermannus
de Mila, Hermannus de Spirowe, Gerhardus de Madelungin, Al-
bertus de Sulbach, Berthous de Varila, Gothfridus Schindecoph
et Theodericus frater suus, alii quam plures.
1) Ueberschr. : Acquisicio sive feodum bonorum in Nuwindorf, in Hoinges et
Rangen. Am Schluss hat der Abschreiber 2 himugefügt : Hec ex littera, quam
vidistis circa Hermannum Lusse seniorem. + a) K. -\- b) fehlt. -\- c) davor
CCC getilgt.
32. Perugia 1265 Juni 8.
Papst Klemens IV. befehlt, die Brüder des Augustiner-
Hospitals auf dem Grossen St. Bernhard in ihrer Betteltätig-
kcit anfordern und dafür su sorgen, dass ihnen testamentarische
Legate nicht vorenthalten werden.
K 344 b. — Inseriert in Nr. 121 und dort beeeichnet als plumbea
ipsius predecessoris buUa munitum mit der Bemerkung, dass es pre nimia
vetustate incipit inm consumi, wohl deshalb im Archiv des St. Bernhard-
hospitals nicht erhalten (vgl. die E.xetntion vom /olgenden Tage bei Gremaud
I nr. 713), während die in Nr. 122 ebenso gekennceichnete U. Inuozem IV.
(Nr. 29) allerdings auf uns gekommen ist.
Clemens episcopus servus servorum dei venerabilibus fratri-
bus . . archiepiscopis et episcopis et dilectis filiis . . abbatibus,
. . prioribus, . . decanis, archidyaconis, . . prepositis, . . archi-
presbyteris et aliis ecclesiarum prelatis, ad quos littere iste per-
1262 März 14—1265 Juni 8 5
venerint, salutem et apostolicam benedictionem. /. Querelam
gravem accepimus dilectorum filiorum prepositi et fratrüm hospi-
talis Montis lovis ordinis sancti Augustini Sedunensis dyocesis,
quam pre magnitudine culpa ac pauperum dispendio dissimulare
nee volumus nee debemus. Proposuerunt siquidem iam dicti fratres,
quod, cum pro confratriis et elemosinis pauperum requirendis iuxta
quod eis indulsimus'), ad ecclesias quorundam presbyterorum acce-
dunt, eos recipere nolunt, sed, quod gravius est, ab ecclesiis ipsis
predictos fratres eicere non verentur, cum deberent eos benigne
ac patienter audire et parrochianos suos ad conferendas pauperi-
bus elimosinas attencius exhortari. Accidit ad hoc, quod iidem
presbyteri quandam partem elimosinarum pauperum exigunt impu-
denter et, ut possint extorqueri, quod querunt parrochianis suis
reclamantibus "), pauperum obsequium inpedire pro sue voluntatis
arbitrio non formidant. Unde, quoniam tantum predictorum
fratrum gravamen et pauperum dispendium clausis non debemus
oculis pertransire, quibus ex debito pastoralis officii patrocinium
tenemur contra omnem insolenciam inpertiri, universitati vestre
per apostolica decreta mandamus atque precipimus, quatinus uni-
versis presbyteris nostre iurisdictioni subiectis sub pena officii et
beneficii iniungatis, ut predictos fratres, dummodo ydonei et bone
opinionis existant, in ecclesiis suis ad opus pauperum predicare et
elimosinas querere iuxta quod eis apostolica sedes indulsit sine
qualibet contradictione permittant salva moderacione concilii gene-
ralis nee ab eis aliquid exigere vel extorquere presumant. Si vero
postmodum de iam dictis presbyteris ad audienciam nostram querela
pervenerit in transgressores precepti nostri, iuxta modum culpe
taliter veritate cognita vindicetis, quod eos sue temeritatis peniteat
et fratres ipsi pro defectu iustitie non cogantur ad nostram pre-
senciam laborare. 2. Pervenit preterea ad audienciam nostram,
quod, si quando parrochiani vestri prefatis fratribus quidquam de
rebus suis in testamento reliquerunt''), heredes eorum vel illi, qui
res ipsas penes se habent, ipsum legatum eis solvere contradicunt.
Quia vero gravem culpe maculam contrahunt et non medio-
criter oculos divine maiestatis offendunt, qui ea, que sacris dei
ecclesiis et viris religioni ac honestati deditis rationabiliter in
testamento legantur, temeritate qualibet detipere presumunt, uni-
versitati vestre per apostolica scripta precipiendo mandamus, qua-
tinus, quando predicti fratres exinde apud vos querimoniam depo-
suerint, illos, quos vobis nominaverint, si vobis ita esse constiterit,
mon[e]atis'^) attencius et districtius conpellatis, ut ea, que predictis
fratribus sunt in testamento legata, remoto appellationis obstaculo
sine maliciosa dilatione absque diminucione persolvant vel in pre-
sencia vestra appellacione remota exhibeant iusticie conplementum.
Quod si monitis vestris parere contempserint, eos appellacione
cessante usque ad satisfactionem condignam excommunicacionis
vinculo astringatis.
Datum Perusii VI. idus iunii pontificatus nostri anno primo.
a) reclammantibus. -\- b) relinquerunt. + c) moniatis.
1) unbekannt.
6 Nr. 33
33. [Perugia 1265 Juni 28— Juli 10?].
Papst Kleniens IV. predigt den Bischöfen itn Herzogtum
Spoleto das Kreus gegen König Manfred von Sisilien.
K 29 1). — Die älteste Fassung des berühmten Manifestes, die wir be-
sitzen. Offenkundig jünger sind die mehrfach erwähnten Ausfertigungen
einerseits an die Erzbischöfe vou Bourges, Narbonne, Bens, die französischen
Provinziale der Prediger- und Minderbrüder und den Dekan von Reims vom
2. November 1265 (aus Vatikan. Register: M. G. Epistolae pont. Rom. III
nr. 645, vgl. fordan nr. 240, Böhmer-Ficker nr. 9600; R), andererseits an
den Kardinal Simon von St. Cäcilia wohl aus dem September (nach Abschrift
teils bei Marlene II 196, teils bei Sternfeld 318, vgl. Jordan nr. 1477, Böhmer-
Ficker nr. 9582 f. ; C) / aber auch die Fassung für die Prioren und Guardiane
der Prediger- und Minderbrüder in der Mark Aukona vom 10. Juli (aus Orig.
Sbaralea III nr. 23, vgl. Jordan nr. 1751, Böhmer-Ficker nr. 9540 ; F) ist,
wenn nicht jünger, so doch weniger ursprünglich. Da der Papst in Perugia
residierte, versteht es sich, dass er wie in F so auch . in unserer U. zuerst
den Klerus der nächsten Nachbarschaft gegen den eben damals Rom und
Spoleto bedrohenden Manfred (vgl. Böhmer-Ficker nr. 4760 — 4764 g) aufrief.
Die obere Grenze für die Einreihung ist die im § 2 erwähnte Belehnung
Karls von Anjou mit Sizilien am 28. Juni (Böhmer-Ficker nr. 9537).
Clemens^) episcopus^) servus servorum dei venerabilibus*^)
fratribus universis episcopis per ducatum Spolent(inum) constitutis
salutem'') et apostoHcam benedictionem. /. Venenoso '^) genere
velud de radice colubri virulent[a]0 progenies Manfredus^) qu[on-
djam'') [princeps]') Tarentinus egressus ab i[n]eunte'') etate paternis se
conformans nequiciis nisus') est, quantum potuit, paternam superare™)
sevitiam. Qui sicut i[ni]pius") in pessimis rebus exultans gloriatus°)
est') esse ac dici ecclesie persecutor ad depressionem catholiceP)
fidei, enervationem iuris ecclesiastici et iugem turbationem Ytalie''),
prout patet per opera""), dampnabili progenitoris imitatione*) re-
spir[a]ns'). In qua voluntate p[erf]ida") in"*") deum'^) non solum
perseverans sed crescens, quantum in eo est, prophanavit sacra,
religiosa fedavit, destruxit ecclesias, affiixit viros ecclesiasticos et
alios tarn nobiles quam pauperes") ac^) viduis non pepercit alias
molitu[s]^') totis viribus conceptum^) virus effundere ac iniquitatem
tam [innatam') quam')] a patre propagatam in matrem ecclesiam
parturire^'). Et ut ad sue intencionis perfidiam posset pervenire
facilius, Sarracenis et aliis inimicis ecclesie in Christianorum
dispendium speciali se amicicia copulavit. Idem quoque regnum
Sicilie ad ecclesiam'') Romanam pertinens, ut de aliis taceamus, in-
vadens ac*^') perfidia inhumana contractans, quantum ex ipsius
regni opibus ledat ecclesiam, turbet Ytaliami) et alias etiam remotas
partes concuciat, non solum eciam^) vicinis est notum, sed ad
extr[em]os*') orbis [terre]') angulos iam pervenit. Et licet ec-
clesia tamquam pia mater longo tempore dissim[i]laverit '') ista
credens, ut^') ille ad cor rediens penitenciam ageret de commissis,
quia tamen de die in diem fiebat deterior et peiora peioribus''')
cumulab[a]t''), qu[a]dam'^') inevitabili necessitate oportuit nos pro
ecclesie defensione a[th]letam'') assumere ipsumque'"') erigere ad
illius proterviam retundendam. 2. Cuius rei causa"') karissimum
in Christo filium nostrum Karolum°') regem Sicilie illustrem, quem
more p[ro]g[e]n[i]torumP') suorum apostolica sedes semper invenit**')
ad beneplacita sua paratum, vocavimus ad huiusmodi negocium
1265 Juni 28— Juli 10? 7
eique predictum regnum de fratrum nostrorum consilio duximus
conferendum firma spe fiduciaque tenentes, quod per ipsius stren-
nuitatem, fidelitatem et potenciam idem regnum optata pace fruetur,
gaudebit Ytalia^) a bellis et turbacionibus intestinis quiescens,
imperii Romani '') Status reformabitur et Terre Sancte in manu
[valida]') succurretur. 3. Cum [igitur]') idem rex pro fidei
catholice incremento, ecclesie honore, bono statu totius Ytalie i) ac
optata quiete fidelium [z]elo"') fidei et devocionis accensus assumpto
crucis signaculo contra predictum Manfredum et Sarracenos Lucerie
accingat se viriliter ac potenter, nos attendentes, quod Christiani
populi et maxime Ytalie '') interest, ut tam salubre negocium, a
cuius successu dependet plurium^') quam credatur™) tranquillitas,
in manu forti et robusta procedat, Ytalicos °') et alios fideles ad
hoc salutare Jesu Christi exercitu[s''') tyrociniumj^') non solum piis
exhortacionibus sed eciam superhabundantibus graciis invocamus.
4. Et ut universi et singuli ad id eo libencius et animosius inten-
da[n]t^') quo exinde dona spiritualia, qua temporalibus preferenda
sunt, percep[erin]t^^) pociora, nos de omnipotentis Dei misericordia
et beatorum Petri et Pauli apostolorum'"') eius auctoritate confisi
et*^'^), quam nobis Deus licet indignis ligandi atque solvendi contulit,
potestate"^*^) omnibus, qui assumpto crucis signaculo cum") eodem
rege et contra Manfredum et Saracenos predictos in propriis per-
sonis et expensisprocesserint^^), plenam suorumpeccaminum veniam
indulgemus et in retribucionem'^*') iustorum") salutis eterne polli-
cemur'^'^) augmentum. Eis autem, qui non in propriis") personis
hoc""") fecerint sed in suis dumtaxat expensis iuxta facultatem et
qualitatem suas"") viros ydoneos destinaverint, et illis°°), qui licet
in alienis expensisPP) propriis'''') personis accesserint"), plenam
suorum concedimus veniam peccatorum. Huiusmodi***) quoque
remissionis volumus") esse participes iuxta quantitatem subsidii et
devocionis affectum omnes, qui ad subvencionem ipsius negocii"") de
bonis suis congruum""*) subsidium iuxta arbitrium collectorum, quos
ad hoc deputandos duxeritis, ministrar[int] ^■^) aut circa predicta
consilium et auxilium inpender[i]nt"^) oportunum et qui pro eodem
negotio'"') predicaverint verbum crucis. Volumus^y) eciam
crucesignandos^^) illo privilegio eaque immunitate gaudere, que
crucesignatis^''') pro Terre sancte subsidio in generali concilio ''''')
sunt concessa '=''=) ^), ac'^''') eos, postquam receperint Signum crucis,
cum uxoribus, familia'^''^) et omnibus bonis ipsorum sub protectione")
sedis apostolice permanere^^'s) statuentes, ut bona ipsorum extunc
integra maneant et quieta, donec de ipsorum reditu vel obitu
certissime cognoscat[ur]'*''^). Archiepiscopi vero et episcopi''') eo-
rundem crucesignatorum necnon et archidiaconi et eorum officiales
nostra freti auctoritate non permittant predictos crucesignatos
contra '^''0 protectionis''') nostre tenorem ab aliquibus indebite mole-
stari molestatores huiusmodi per censuram ecclesiasticam appel-
lacione postposita conpescendo"^'"*). 5. Quocirca fraternitati"'")
vestre per apostolica scripta mandamus, quatenus"'") contra Man-
fredum et Sarracenos predictos perP'P) vestras civitates et dioceses
proponatis'!''!) et proponi facialis ''"') per ali[o]s **'**), quos ad hoc
8 . Nr. 33
ydoneos noveritis'''), verbum crucis"'"). Et ut fideles Christi
libencius et fervencius currant ad verbum Domini audiendum, Omni-
bus vere penitentibus et confessis, qui ad vestram et illorum, quibus
id commiseritis^'^), sollempnem predicacionem accesserint in"'")
qualibet civitate, villa vel"''') oppido, in qualibet convencione^'^) seu
stacione, quadraginta^'^') dierum indulgentiam largiaraini '''''') et"'^')
illi, quibus officium predicationis duxeritis '''''') committendum, prout
videritis expedire. Ut autem nichil omnino desit ad commissum
vobis'^''^') officium exequendum, [ajbsolvendi^'^') iuxta formam ec-
clesie manuum iniectores in clericos seculares et personas
religiosas ac incendiarios et^'*?') sacrilegos '^ '*''), dum tarnen
pro huiusmodi negotio recipiant signum crucis illud''') personaliter
consequendo vel propriis expensis mittendo ydoneos bellatores,
nisi adeo gravis'''''') et enormis fuerit''') excessus in'"''"') manuum
iniectione, quod merito debeant ad sedem apostolicam destinari "'"'),
plenam vobis°''>'), [ut^'P')] per vosi''^') et alios hec valeatis '''''') exequi
concedimus facultatem^'*') proviso tamen, quod huiusmodi''') manuum
iniectores"'"'), incendiarii^'O ac™'"') sacrilegi iniuriam et dampna
passis satisfaciant conpetenter. Ceterum vos*'^') et illi, quibus
verbum huiusmodi commiseritis^'^') predicandum, rectores^'^') ec-
clesiarum^*^) predictarum civitat[um]'''''') et dyocesum'^'^'^) moneatis ^^^)
diligenter et efficaciter inducatis '^'^'^), ut ipsi cum parrochianis suis
ad audiendum verbum crucis devote ac reverenter accedant [et]',
in ipsis predicacionibus'"), ubi expedire videritiss^^s), harum litte^
rarum tenorem legatis''*'^) et faciatis"') legi cum debita reverencia-
et exponi '*'''').
I) Ueberschr. in K: Predicacio crucis contra Manfredum. + a) Clem. — dei
fehlt R. -j- b) etc. s/. ep. — Aei F. + c) dilectis filiis universis prioribus
Praedicatorum et guardianis Minorum fratrum per marchiam
Anconitanam st. ven. — Spolent. F.; . . Bituricensi, . . Narbonensi,
..Senonensi et..Rothomag'ensi archiepiscopis et .. priori Predi-
catorum et . . ministro Minorum fratrum provincialibus Francie
et . . decano Remensi st. venerabilibus — constitutis R; dilecto filio
sancti tituli sancte Cecilie presbytero cardinali apostolicae sedis
legato st. venerab. — const. C. + d) sal. — benedictionem />/i/< R. -\- e)
D e venenoso F, R, C. + f) virulenti K. + g) Manfredum K. + h) quam K.
-\- i) fehlt K. -\- k) ieunte K. + 0 visus C. -|- m) nach sevitiam F, R, C. -\-
n) ipsius K. -\- o) gloriatur st. glor. est F. -(- p) orthodoxe F, R, C. + q)
Ual. F, R, C. -\- r) operam K. -\- s) inmittacione K. -f- t) respirens AT,' su-
spirans F, R, C. -\- u) prosidia K. -{■ v) fehlt F, R, C. -f- w) populäres i% /?, C.
-j- x) et pupillis ac i<", Ä, C (et), -f- y) molitur K. -f- z) acceptum F. -\-
a') parturiere K. + b') nach Romanam F, R, C. -\- c') regnicolas add. F,
R, C. + e') extraneos K. -\- f) dissimilaverit K. -t- g') quod F. -\- h') priori-
bus F. + i') cumulabit K. + k') quodam K. + 1') adletham K. + m') ipsum
quoque K. -\- n') causam K. -f- o') Carol. F, C. + p') pugnatorum K. -j- q')
invenerit K. + s') infestivis F. + t') Romanie R. + u') celo K. -\- v') et
plurimum K; plurimura F. -{- w') creditur R. -\- i') exercitum Ä". -)- y') fehlt,
Lücke K. -\- z') intendat K. -f aa) percepit K. + bb) fehlt F. + cc) e t
illa add. F, R, C. -\- ee) potestatera K. 4" ü) ad eundem regem ituri
cum eo St. cum — et F, R, C. + gg) accesserint F, R, C. + hh) retributione
F, R, C. -f- ii) istorum F. -\- kk) pollicemus C. + 11) nach personis F. -\-
mra) illuc accesserint st. hoc — destihaverint F. + nn) suam R, C. -{-
oo) sirailiter add. F, R, C. -j- pp) fehlt F, uo add.: iuxta facultatem
et quantitatem suam viros idoneos destina verint , et illis simi-
liter, qui licet. -)- qq) in plenis tamen F; in propriis tamen C. +
rr) et eis, qui quartam seu maiorem partem proventuum et ob-
1265 Juni 28— Juli 10? 9
ventionum deredditibussuis pro huiusmodinegotio collectoribus
ad hoc deputatis seu deputandis erogaverint add. R, C. -\- ss) Huius
F, R, C. + tt) et concedimus add. F, R, C. + uu) regni F. -\- uu*) con-
grue ministrabunt st. congruum — crucis F; decimam vel aliara
partem predictis collectoribus st. congruuni — duxeritis R, C. -\- vv)
ministrare K. + ww) inpenderent K. + xx) auctoritate nostra add. R, C. -f
yy) statt Volumus — concessa F: die Kreuzträger und ihr Vermögen stehen
unter päpstlichem, bischöflichem und aller Prälaten Schutz; ihr Vermögen
soll unangetastet bleiben, solange ihr Tod nicht sicher feststeht; Prälaten,
die sich in exhibenda iusticia gegen Kreuzfahrer und deren Familien
vergehen, gewärt:gen schwere Strafe; Andere sind durch die Prälaten ohne
Anspruch auf Appellation zu bestrafen. + zz) crucesignatos et crucesig-
nandos /?, C + a'a) crucesign. — suhsidio fehlt R, C. -\- b'b) er ucesig-
natorum indulgentia R, C. -\- c'c) add. F und (etwas abweichend) R, C:
Gläubiger sollen von den geistlichen Behörden, jüdische von den weltlichen
gezwungen werden, ihren am Kreuzzug teilnehmenden Schuldnern die Zinsen
zu erlassen (S\ qui vero — denegetur^, wovon F noch ausführlicher
handelt (\is vero — non absorbet'. Es folgt in F die Aufforderung an
den gesamten Klerus sowie an civitates, ville et oppida, sich zur Auf-
stellung von Truppen zu vereinigen /'Ut autem regni — non defuerintj,
während R den sich beteiligenden Geistlichen den Fortgenuss ihrer Pfründen
auf 3 Jahre gewährt ('Presbyter is autem — prestito promiseruntj-
-)- d'd) et tarn crucesignatos quam crucesignandos s^ ac eos R, C;
ac eos — competenter (S. 8) fehlt F. + e'e) familiis R, C. + ff)
apostolice sedis protectione st. prot. — sed. R, C. -\- g'g) suscipimiis
eisque nichilominus indulgemus, ut extra suas dioceses auctori-
tate litterarum apostolice sedis vel legatorum eius nequeant ad
iudicium evocari R, C. + h'h) cognoscat K. + i'i) diocesani add. R, C.
-\- k'k) et contra K. -\- l'l) et indulgentie add. R, C. + m'm) danach R, C:
geistliche und weltliche Kreuzträger deciraas non ratione ecclesiarum
pacifice detinentes sollen deren Einkünfte unmittelbar oder durch Ver-
mittlung der Kollektoren der Kreuzsache zuwenden dürfen. + n'n) fratern.
— scripta fehlt R; st. frat. vestre C; discretioni tue. + o'o) danach
add, R: vos fratresarchiepiscopi per vestras civitates et dioceses
ac provincias et tu fili decane per civitatem et diocesim ac pro-
vinciam Remenses, vos quoque filii prior et minister per easdem
civitates et dioceses ac provincias et totum regnum Francie; add.
C: per regnum Francie et alias terras tue legationis crucem pre-
dices et facias predicari. + p'p) pc — dioceses fehlt R, C (doch
vgl. N. o'o). -4- q'q) et proponas C. + r'r) facias C. -|- s's) alias K; illos C.
-f- t't) nach crucis K; noveris C. -f u'u) danach add. R, C: eos ad id, si
necesse fuerit, per censurara ecclesiasticam appellatione post-
posita compellendo fcorapescendo C). -\- v'v) commiseris C. + w'w) et
in K. -\- x'x) et C. + z'z) con voca tione 7?, C. + a'a') decem vel viginti
seu triginta vel quadraginta R, C. + b'b') nach committendum duxeritis
R, C flargias C). + c'c') vos et R; prout tu et C. + d'd') nach duxeritis
(duxeris C) committendum, add. prout videritis ('videris C) expedire
R, C. + e'e') tibi C. -f t'f) obsolvendi K + g'g') danach add. R, C: ex-
communicatos pro decima vel vicesima deputata pacis et fidei
ac terre sancte negotio non soluta necnon. + h'h') in R, C bezieht
sich die Absolution auch auf Wahrsager, Solche, die gegen päpstliches Ver-
bot das heilige Grab besucht und den Sarrazenen Waffen oder andere Unter-
stützung geliefert haben, wegen Konkubinats exkommunizierte Kleriker, In-
haber von Dignitäten und Personaten in Stiftern sowie andere Geistliche, qui
contra constitutionera ecclesie leges vel physicara audierunt;
hinzu kommt noch der Dispens von der Irregularität. + i'i') st. illud —
bellatores R, C: vel qui propriis expensis alios pro se miserint
bellatores vel iuxta qualitatem culpe et facultates suas con-
gruam ad arbitrium vestrum ('tuum CJ de facultatibus propriis
miserint portionem. + k'k') contrarius R. -f IT) nach excessus R. +
m'm') manuum iniectorum st. in — iniectione R, C. + n'n') R, C fügen
hinzu die Befugnis, Beichtende, die sich fürs Kreuz verpflichten, zu versöhnen
und Gelübde von Wallfahrten oder Enthaltsamkeit für das Kreuz zu über-
10 Nr. 34-41
nehmen. + o'o') tibi C. + p'pO itaque K. -j- q'q') te C. + rV) valeas C. +
s's') R, C fügen hinzu die Erlaubnis wegen legitimum impedimentum
den Loskau/ vom Kreuzgelübde zu gestatten, die redemptiones im Namen
des Königs zu empfangen, Absolution zu erteilen et inducendi ferias
diebus predicationis/ das einkommende Geld sollen die Adressaten sammeln,
die Verpflichteten mit geistlichen Strafen zur Zahlung zwingen und das Geld
den Prokuratoren des Königs abliefern. + t't') predicti R, C. -\- u'u') et
add. R, C. + v'v') aus incendarii korr. K. -\- w'w') ac sacrilegi fehlt R, C.
+ x'x') tu C. + y'y') commiseris C. -\- z'z') doctores F. + aaa) illarum
partium et add. F, R, C. -\- bbb) civitatis K. + ccc) dioc(esis) K. + ddd)
moneas C. + eee) inducas C; danach add. F, R, C: eos ad id, si necesse
fuerit, per censuram ecclesiasticam compellendo. + fff) arfrf. vestris
F, R, C. -\- ggg) videris C. + hhh) Icgas C. + iii) facias (nach legi^ C. -f-
kkk) danach add. F, R, C: die Adressaten sollen den questuarii auf das
schärfste verbieten, ihrerseits mit der Kreuzzugssammlung zu konkurrieren;
sie und ihre Beauftragten sollen zur Erftilltmg aller dieser Vorschriften un-
versüglicli handeln ohne besonderen Befehl, ohne aufeinander zuwarten und
ohne sich gegenseitig zu hindern, unter Uebergehung aller nicht ausdrücklich
auf diese Sache bezüglicher Indulte. Datierung (fehlt auch in R): Datum
Perusii (in F:) VI. idus iulii (bzw. in C: IV. nonas novembrisj ponti-
ficatus nostri anno primo.
1) Const. 11 nr. 424. + 2) Vgl. Potthast nr. 5012 (= Nr. 7).
34*. Lyon 1274 Oktober 23.
Papst Gregor X. an den Domherrn von Verdun Meister Rogerius de
Merlomonte. K153 und K512; Potthast nr. 20947 (aus Transsumt von 1275),
v^l. Guiraud nr. 571 (Exemplar für Tuszien).
35*. [Lausanne 1275 Oktober 20].
König Rudolf I. an Papst Gregor X. K J, kaum aus der Fassung des
Originaltranssumtes von 1279 (= Const. III nr. 89) im vatikanischen Archiv,
bietet nur die 1. Hälfte, die Wiederholung des Eides Friedrichs II. An die
Korrektur Rudolfus aus Adolphus im Titel möchte ich keine Vermutung knüpfen.
36*. 1276 April 7.
Erzbischof Heinrich von Trier für Stift Kyllburg. D 165 und K $14
aus einem von 2 Originalen in Koblenz; Goerz IV nr. 273.
37, [Frankfurt] 1277.
Henricus Dekan der Frankfurter Kirche, Bruder Her(mannus) Prior des
Predigerordens, Bruder Henricus Gardian des Ordens der Minderbrüder vidi-
mieren das mit Goldbulle besiegelte Privileg Kaiser Friedrichs II. Nr. 21
und transsumieren es, um es vor den Gefahren der Wanderung von Ort zu
Ort zu bewahren. Siegler: auf Bitten von Kommend ator und Brüdern des
Hauses in Frankenfort die Aussteller. Actum a. ine. dorn. M" CC° (aus CCC
korr.) LXXVII" indictione quinta. — K lig a. Die vidimierte Urkunde ist
ohne Einleitung vorangestellt.
38*. Civitavecchia 1281 Mai 21.
Papst Martin IV. an die Obrigkeit in Tuszien. K gö; Const. III nr. 267
(Vatikan. Register und Kopialbuch in S. Gimignano), wo mit K aus N. b
ceterisque einzusetzen ist.
39. Trier 1289 Januar 3.
[Boemund I. erwählter Ershischof von Trier?] bestätigt
einem Kloster [der Dominikaner] die ihm durch einen päpst-
lichen Legaten verliehenen Gnaden und Freiheiten, insbesondere
das Beichtprivileg.
D IT, Bruchst. (Anfang fehlt). Die Ergänzungen des Ausstellers und
des Empfängers ergeben sich aus dem Inhalt; zu der letzteren .%timmt, dass
auch die in D zunächst folgende, von gleicher Hand nachgetragene Nr. 53
dem Dominikanerorden gilt. Der erwähnte Legat ist wohl eher der Kardinal
Johannes von Tuskulum, der Ende Mai 1286 nach Deutschland ging (vgl.
Knipping III nr. 3096) und bis 1287 blieb (vgl. Böhmer-Redlich nr. 2073a,
Kaltenbrunner 333), als der Kardinal Jordan, der bald nachher kam und
wohl schon 1287 starb (vgl. Eubel I' 10 XIII nr. 8, Goerg IV nr. 1505 f.).
1274 Oktober 23—1291 Mai 29 \\
Jener ist auf seiner Heimreise vom Würzburger Reichstag in Metz nachweis-
bar; besondere Fürsorge für die Bettelorden wird ihm auch sonst nachgesagt.
receperunt, sicut litteris et instrumentis super hoc confectis') plenius
declaratur, monasterium vestrum et personas ipsius cum omnibus
graciis et libertatibus vobis a predicto domino legato concessis
recipio et approbo inantea sub meo ac successorum meorum
regimine, cura et monasterio '^j permansuras volens, quod prior
fratrutn ordinis vestri in Treveri per se vel per alios fratres
SUDS confessiones '') audiat, confitentes absolvat, salutares penitencias
iniungat ac vobis exhibeat ecclesiastica sacramenta. In quorum
testimonium sigillum nostrum una cum sigillis dictorum prioris et
conventus dixi presentibus apponendum.
Nos prior et conventus prefati litteras iam dicti domini legati ')
vidimus et sigilla nostra apposuimus instrumento.
Datum Treveris anno domini millesimo CC LXXXVIII. in
octava beati lohannis ewangeliste.
a) ? -|- b) confessessiones.
1 ) unbekannt.
40. Godesberg 1290 Mars 27.
Ersbischof Siegfried von Köln bestellt Schiedsrichter sur
Auseinandersetsung über seine Güter bei Zeltingen und Rachtig
sowie andere des Ershischofs Boetnund von Trier.
K I06^). — Vorlage -war Knipping III nr. 3237 = 3273.
Nos'') Syfridus dei gratia sancte Coloniensis [ecclesie] '')
archiepiscopus sacri imperii per Ytaliam archicancellarius notum
facimus universis presentes litteras inspecturis, quod super ordinacione facienda
una cum venerabili in Christo patre domino B(oemundo) archiepiscopo
Treverensi de bonis nostris apud Zeltanc et Rathiche Treverensis dyocesis
cura aliis bonis domini archiepiscopi memorati sibi vicinioribus et magis
conpetentibus conpromittimus in viros honestos Wernerum prepositum sancti
Gereonis, Wicboldum [scolasticum] b) maioris ecclesiarum Coloniensium,
nobilem virum Hartradum dominum de Merenberch, . . prepositum
ecciesie sancti Castoris in Confluencia, lacobum dominum de Warrnisperch c)
et Dythardum de Paffendorf milites tanquam in arbitros, arbitratores seu
am[ic]abiles'') conpositores dantes eisdem plenariam potestatem dictam
ordinacionem seu pronunciacionem de alto et de basso faciendi secundum quod
eis Visum fuerit expedire, ac promittentes fide prestita corporali nos ratura et
firmum habituros quidquid dicti conpromissarii egerint vel ordinaverint con-
corditer in premissis nee contra hoc aliquatinus facere vel venire. In cuius
rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum.
Datum anno domini MCC [octogesimo] '') nono aput Gudes-
perch in crastino palmarum.
I) Ueberschr.: Conpromissum. + a) voraus geht Item. + b) fehlt. + c) zu
Wayrinsp. korr.? -f- d) amabiles.
41*. Frankfurt 1291 Mai 29.
König Rudolf I. für Erzbischof Boemund I. von Trier. K lOJ^ ;
Böhmer- Redlich nr. 2466 (Orig.).
12 Nr. 42—43
42. Eisenach 1292 September 29.
Heinrich von Frankenstein mit seinen Söhnen Heinrich,
Heinrich und Ludwig überlässt Johann, Gerwich und Albrecht
Lusse das Gericht samt den davon einkommenden Bussen 3U
Epichnellen, Unkeroda, Nensilsdorf, Wolfsburg, Welkers, Stro-
verte und Eckardshausen, doch ausschliesslich der vor dem
Landgericht sii erledigenden Proaesse um Leben.
K 222 1) ; Original im Haupt- und Staats-Archiv zu Weimar, vielleicht
nicht Vorlage von K (vgl. NN. l, m).
Wir Heinrich von Frankenstein bekennen in diseme brive,
daz wir mit willen unser sone Henrich^) un(de) Henrich*) und
Ludewichs*') vor sogetanen'^) schaden, also Johannes, Gerwich'')
un(de) Albrecht Lusse '^) von unserwegen untphangen haben, den
selben vor genanten setzehin ') unse gerichte zu Abchenelnde ^),
in Unkinrode ''), in Nensilsdorf '), unsir dorfir ^) in Wolvisberg '),
Welkers™), Stroverte") und Okirshusen °) an Johannes gute mit
gutin willin vor zuenzik mark mit so getanir byeschedinheit also
hye na biescribin steth. Die selben dri sollen habin daz gerichte
in den vorgenanten dorfirn''') mit alleme rechte un(de) mit aller
wriheit p) zu sechis iarn also wi is gehat haben von sente Mertins
messe, di nu kunphtig ist, ober sechz iare an. Alleine ab eyn
man oder ein wiph uff diseme göte sin lebin vor worchte, den
sal man vor vurin zu lantgerichte. Swaz aber busze'') da vöne
vilen, die sollen diser drier sin Johannes Lussen''), Gerwichs und
Alberechtes*). Diz gerichte sollen sie uns zu losene geben, swene
wis mutin bin dysin sechs iaren. Wer abir, daz wir daz nicht in
losten bin sechs iarin, so sal iz ur rechte lein') sin.
Dit ist geschein in Isenach") noch gotis geborte tusint iar
und™) zwe hundirt iar in deme andern und nunnenzwenschegistin '')
iaren in sente Michahelis tage. Des sint gezuch") unsir herre
der lantgrave ") Albrecht der aide, her Herman von Mila, her
Heniman-^) von me Hagin ''), her Herman hovemester"*'), Härtung''')
un(de) Helmerich von Varnrode, Bertoldus von Bertoldeshuse'^'),
Alljertus von Willebrechterode^'), Heinrich von Vokinrode*^').
Were aber, daz wir daz gerichte losten, so sollen des die
vorgenanten in aldeme rechte bliben als ur eidern an sfi '') bracht
haben. Zu eyme Urkunde alle der rede sint dise insigele an dysin
briph gehangen.
I) Ueberschr.: Super iurisdictione de Unkinrode, Nenzilsdorf et Abschinelnde.
-\- 11) Mittelalterliches Iiidorsai : Unkenrode und Strofurd. + a) Heinrich A.
-\- b) Lodewichs A. -\- c) sogenanten A. -\- d) Gerwic A. + e) Luzse A. +
f) setzehin K; seczin A. + g) Apghinelle A. -f h) Unkenr. A. + i) Xenczil-
dorf A. + k) dorph. A. + 1) über Welkers nachgetragen K; Wolfsberg A.
+ m) fehlt A. + n) Strofurte A + o) Okyrh(use)n A + p) vryheith ^. +
q) da buze A. + r) Luzsen A. -f s) Albrechtis A. + t) leben A. + u) Ysenache
A. -\- v) K; nunczigesten A. + w) gezuog A. + x) lantgreve A. + y) Heyne-
man A. -\- z) gin z. T. verlöscht A. + »') der hovemeister ^4. + b') Hartunc
A. -\- c') Bertoldishusin A. -\- d') Wyllebrechterode A. -\- e') Vockynrode A.
+ f) si A.
43. Longuyon 1296 Februar 6.
Statuten des Stiftskapitels von Longuyon.
1292 September 29—1296 Februar 6 13
D 20S^).
In dei nomine amen. Anno incarnacionis eiusdem M* CC
XCV'° in nostro capitulo generali celebrato in crastino beate
Agathes mense februarii facta sunt in ecclesia Longwidon(ensi)
de concensu^) tocius . . capituli statuta infra scripta perpetuo dura-
tura, prout . . canonici ipsius ecclesie tunc temporis existentes
corporali iuramento promiserunt. /. In primis statuimus et ordi-
namus, quod, quicunque in posterum receptus fuerit in canonicum
et in fratrem ecclesie, statuta subscripta iuret se fideliter serva-
turum necnon et pias et bonas ipsius ecclesie consuetudines.
2. Ordinamus et statuimus etiam, quod . . canonici, qui residere
voluerint in ecclesia, sexdecim septimanas de residencia faciant in
eadem, si grosses fructus prebende percipere voluerint. Et si
aliquis receptus fuerit de novo in . . canonicum et in fratrem,
triginta duas ebdomadas faciet de residencia in eadem, si grosses
fructus prebenda percipere voluerit. Si vero aliquis . . canonicus
residenciam non fecerit, prout dictum est, etiam si solo die deficeret,
carebit omni prebenda debita residenti, scilicet medietate prebende.
Quod si forte ultra medietatem perceperit, restituat infra octo
dies, alioquin extunc ab introitu chori et percepcione prebende in
posterum sit suspensus usque ad satisfactionem condignam et
contra ipsum procedatur, prout ipsis visum fuerit expedire. Modus
autem residenciam faciendi est, quod canonicus residens in ecclesia
saltem una, vice quolibet die se representet hora matutinarum sex
misse sex vesperarum qu[o]adusque terminum supradictum sue
residencie XVI septimanarum adimpleverit. Si vero in ecclesia
predicta cessare contigerit, representet se semel in ecclesia.
3. Item statuimus et ordinamus, quod in ipsa ecclesia singulis diebus
missarum solempnia saltem semel celebrentur hora debita cum
horis canonicis. Höre pulsentur modo et tempore debitis. Quia
vero propter paucitatem . . canonicorum . . dyaconi et . . subdya-
coni ipsius ecclesie suum debitum servicium exercere non possunt
hora misse, illud tarnen exerceant diebus solempnibus, si possint. •
4. Item statuimus et ordinamus, quod nullus . . canonicus, . . vi-
carius perpetuus intret ecclesiam, quamdiu cantatur in eadem, nisi
ferat habitum suppellicii. Quod si secus fecerit, tribus diebus se-
quentibus ab introitu ecclesie sit suspensus. 5. Item statuimus
et ordinamus, quod in ipsa ecclesia sint semper due perpetue vi-
carie, ut domino nostro continue serviant, quibus certa porcio de
fructibus non residencium, si qui fuerint, vel ") communibus as-
signetur, quorum porcio talis est: unicuique quinque modii bladi
ad mensuram, que canonicis dabitur, medietatem frumenti, aliam
siliginis. Dabuntur etiam unicuique triginta solidi Thuronen(ses)
nee ultra hoc aliquid petere poterint, quod iuramento corporali in
suo introitu firmabunt hiis salvis, que in elemosinam fuerint legata.
Jurabunt etiam se continuam facere residentiam in ecclesia nisi
de licentia . . canonicorum vel eius, qui preerit, absens*) fuerit") vel
legitimo impedimento detenti. 6. Item statuimus et ordinamus,
quod, quocienscumque sacerdos canonicus missarum solempnia cele-
brabit, oblaciones, que ad manum suam venerint, usque ad sum-
14 Nr. 44—47
mam duodecim denariorum forcium in usus suos cedant. Quod si
excedant summam predictam, fructus proprios non faciet. 7.
Addicimus") etiam huic statuto, quod . . prepositus semel in anno
coram . . canonicis, qui interesse voluerint, de bonis et fructibus
ipsius ecclesie computabit in octavis beati Remigii in vindemiis
vel circa. 8. Item addicimus^), quod in crastino ascensionis domini
eligatur matricularius '^) et . . scolarum rector assensu . . capituli
et sanioris partis ipsius . . capituli. 9. Statuimus eciam, quod
nullus in tractatibus ecclesie faciendis admittatur, nisi sit in sacris
ordinibus constitutus. JO. Statuimus eciam, quod canonicus
decedens grosses fructus bladi illius anni, quo decesserit, cum
denariis minutarum decimarum pro debitis et sua voluntate faci-
endis, si residenciam suam, prout superius dictum est, fecerit,
anni vero subsequentis fructus in usus fabrice ecclesie nostre
cedant. In cuius rei testimonium sigilla . . prepositi et . .
capituli dicte ecclesie presentibus locis sunt appensa salvis iure et
libertate prebende et prepositure prepositi.
Datum anno, die et loco predictis. //. Dies capituli generalis
erit quolibet anno in crastino beati Agathcs supradicte.
Datum ut supra.
I) Ueberschr. : Statuta capituli de Lo(n)gwion. -f- a) AT. + b) martic.
44*. l^om 1299 Januar 21.
Papst Bonifaz VIII. für den AfigusHiierorden. D I4T, Potthast
nr. 24767.
45*. Anagni 1300 Mai 13.
Papst Bonifaz VIII. für den Erzbischof von Köln. K T a (getilgtes
Bruchstück), K JO (verschrieben mit III. kal. maii^, K I02 ; aus Orig. in
Düsseldorf: Const. IV nr. 105. Die Worte et reges dort S. 80 Z. 35 fehlen
■wie in der Ausfertigung für Sachsen auch in beiden K, die also kaum aus
dem erhaltenen Orig. stammeti.
46*. [1300 um Mai 15].
[König Albrecht I.] für die römische Kirche (1. Entwurf). D 180,
K 2 (Ueberschrift: Donacio Tuscie pape facta Bonifacio per Rodolfum [!]
preiudicialis imperio;. Const. IV nr. 107 aus D und 2. Entwurf im Formel-
buch Albrechts (F). K weicht ab S. 82 Z. 32 Ego Rudolph iis rex Roma-
norura semper augustus recognosco st. Agitur — recoguoscens ; Z. 34
Romanum (auch in D), Z. 39 Romani; S. 83 Z. 1 fehlt et vor ego; Z. 2 ab illis
abstin. deb. (auch in D); Z. 7 ac st. et ferv. / Z. 9 civil ia (auch in DJ ;
Z. 13 Considerans (auch in D) ; Z. 14, 33, 35, S. 84 Z. 13 adque ; Z. 17
fehlt provincias; Z. 19 et in personas (am Rande aliter popttloS/i st. in
populos; Z. 24 et st. ac (auch in D); Z. 27 fuerint aus fuerunt korr. (auch
in D) ; Z. 27 defendum ; Z. 28 mali, danach Lücke ('molim. in Lücke nachgetr.
D); Z. 34 vel st. et confin./ Z. 36 omnibusque (auch in D) ; Z. 37 fruct.
et prov. ; Z. 39 abdicans aus abdicantes korr. ('abdicantes D) ; S. 84 Z. 4
contrarii aus contra korr. (nur contra D) st. contradictores; Z. 7 quod st.
quoque, prestito iuraniento (auch in DJ; Z. 8 fehlt inviolabiliter; Z. 11 ac
St. et; Z. 13 faciendo st. facienda; Z. 13 pen. et sent. Gegen F und K hat
D S. 83 Z. 21 appostolica; S. 32 raarchionibus baronibus; Z. 39 und 41 et
St. ac. K und D dürften also aus gemeinsamer Vorlage stammen. Zur Nach-^
Prüfung der Ueberlieferungen sind übrigens auch die Vorurkunde Const. IV
nr. 105 und die Nachurkunden nr. 181 und 182 heranzuziehen. In K am
Rande das Bild eines Mannes, der nach rückwärts eine Fahne (?) >>f>er die
Schulter hält.
12^9 Januar 21—1300 Dezember 15
47. [1300 Desember].
Ersbischof Gerhard von Mains; beruft Bischof und Klerus
der Diösese Worms su einer von ihm vorsunehmenden Visi-
tation der Kirchensucht in den Dom su Worms.
K 3S8'^). — Die Visitation hat an einem Donnerstag stattgefunden
(vgl. N. c), also am 18. Januar 1301, da sie am folgenden Tage als unlängst
vorgenommen erwähnt wird (Vogt Reg. I nr. 674). In der Nachbat diösese
Speyer erfolgten peremptorische Ladungen mit 3 mal 14 tägiger Frist
(Riedner 86); daraus ergiebt sich die Einreihung.
Gerh(ardus) dei gratia etc. venerabili in Christo fratri domino
Wormac(iensi) episcopo necnon dilectis in Christo archidyacohis,
prepositis, decanis, prelatis canonicorum, rectoribus parrochiarum
et universo clero civitatis et dyocesis Worm(aciensis) salutem et
sinceram in domino caritatem. /. Cum ex debito pastoralis
officii non solum nostre civitatis et dyocesis sed et tocius nostre
provincie solh'citudinem habeamus, summopere et vigilanter studio
merito curare debemus, ut corrigamus quelibet incorrecta, defor-
mata in melius reformemus et subditorum excessus ea mansue-
tudine et iusticia puniamus, ne divinus iudex, qui veritatis et
iusticie est zelator, contra nos ob nostri neglientiam ^) gladium
exerceat ulcionis. 2- Hoc siquidem terrore promoti visitacionis
officio nuper in nostra civitate et dyocesi salubriter inchoato et
plene deo propicio consumato'') de maturo consilio ad nostram pro-
vinciam descendere decernimus idem visitacionis officium in omni
mansuetudine et Spiritus lenitate iuxta sanctorum patrum tra-
diciones et statuta canonica salubriter inpensuri. 3. Et quia
per multorum veridicas insinuaciones ad aures nostras ascendit
statum cleri Wormac(iensis) civitatis ex instinctu et persuasione
hostis antiqui esse quatenus deformatum, quod celeri reformacione
indiget supra modum, ob necessitates huiusmodi, negliencias^) et
plures defectus, qui nulla possunt tergiversacione celari, ad utili-
tatem, commodum et salutem tocius cleri civitatis et dyocesis
supra dicte, quem quidem clerum pre ceteris nostre provincie
multis de causis speciali amplectimur gratia et favore, ad ipsam
civitatem multis arduis nostris et ecciesie nostre negociis ad presens
postpositis in persona propria descendere et cum debito modera-
mine ac in omni mansuetudine omni questu illicito et a iure pro-
hibito prorsus semoto visitacionis ibidem officitrm decernimus exer-
cere. 4. Ad inchoandum igitur huiusmodi nostrura salubre
propositum et divina gratia auxiliante tam in capite quam in
membris feliciter consumandum^), ne quis suam absenciam ex igno-
rancia termini valeat colorare, certum et peremptorium terminum
videlicet feriam '') duximus statuendam vos venerabilem fra-
trem nostrum . . episcopum Worm(aciensem) ceterosque singulos
et universos prelatos canonicorum et alias personas ecclesiasticas
superius nominatas publice requirentes, attente monentes et auctori-
tate metropolitica districte vobis mändantes, ut vos taliter dispo-
natis, ut feria quarta'^) supra dicta hora prime in maiori ecclesia
Wormac(iensi) precipue, qui de ipsa ecclesia fuerint visitandi, in-
veniamini congregati. 5. Nos enim venerabilem fratrem nostrum,
si in eodem termino contumaciter se subtraxerit, quod de sua non
16 Nr. 48-51
presumimus caritate, ab ingressu ecclesie suspend[e]mus'^). Ceteros
autem absentes vel huic nostro iusto et salubri proposito, quod
absit, se contumaciter opponentes auctoritate metropolitica ex-
communicamus in nomine domini in hiis scriptis dantes dilectis
familiaribus nostris talibus hiis nostris in mandatis, omnia et singula
premissa, ubicunque oportunum fuerit, legendi et nostro nomine
publicandi.
I) Ueberschr.: Commissio visitacionis per provinciam. -\- a) K. -\- b) über am
Auslassungsseichen ; die genauere Angabe des Tages fehlt hier, vgl. aber N. c.
-\- c) vgl. N. b. -\- d) suspendim.
48*. Rom 1301 April 13.
Papst Bonifaz VIII. an die Erebischö/e von Mainz, Köln und Trier
(Romano ponti(ici). K JI und K lOJ a ; offenbar aus der Ausfertigung für
Trier; Const. IV nr. 109 aus kassiertem Original im Vatikan. Archiv. Die
bis auf buchstäbliche Abweichungen genaue Uebereinstimmung beweist, dass
die wichtige Urkunde unverändert ausgefertigt worden ist.
49. ■ [Eisenach] 1301 Juli 15.
Henricus Hellegrave und Henricus de Steinveit magistri consulum,
Ludewicus Aurifaber, Ludewicus Muze (aus Muzere korr.), Th(eodericus)
Monetarii, Henricus de Grusen, Renhard de Vispach, Cuonrat Pumel, Harthman
de Amerungen, Cunrat de Buphleben ceterique consules opidi Ysenacum
(Eisenach) bekennen, dass die ehrenwerten Brüder Gerwicus und Albertus
dicti Lussen für 40 Mark gangbaren Silbers von Guntherus de VValtershusen
und seiner Gattin Tele 3 Hufen in campis superioris Lupince (Wenigen-
Lupnitz), welche diese zu Erbrecht von ihnen besassen, gekauft haben; qua
empcione proborum virorum consilio rite celebrata erbitten die Parteien in
testimonium die vorliegende littera nostri opidi. Siegler: die Aussteller mit
dem Siegel der Stadt. A. d. M° CCC primo in divisione apostolorum. Zeugen :
die ehrenwerten Herr Harthungus und Ludewicus fratres de Varnrode, lo-
hannes Lusse, Henricus de Waltershusen, Reynhardus de Vispach. — K 221.
50. Koblenz 1301 Oktober L
Die Ersbischöfe Gerhard von Mains und Dietrich von
Trier bekennen mit dem päpstlichen Gesandten Bischof Angelus
von Nepi, von diesem am 24. und 26. September 1301 Nr. 48
erhalten su haben.
K 103I).
G(erhardus) . . Moguntinus . . et frater D(itericus) Treverensis
dei gratia archiepiscopi ac frater A(ngelus) eadem gratia episco-
pus Nepesinus domini . . pape ad partes Germanie specialis nuncius
universis present[es] ") litteras inspecturis salutem in domino sem-
piternam. Noveritis nos fratrem A(ngelum) episcopum Nepe-
sinum predictum anno domini M^CCC" primo dominica post festum
beati Mathei apostoli et ewangeliste domino D(iterico) Treverensi
et feria tercia sequenti domino G(erhardo) Mogunt(ino) archiepis-
copis predictis presentasse et exhibuisse litteras sanctissimi patris
et domini domini Bonifacü divina Providentia pape VIII. non abo-
litas, non obrasas, non cancellatas nee in aliqua sui parte corruptas
et omni suspicione carentes cum vera bulla plumbea eiusdem
domini . . pape et filo canapis integro bullatas, nos vero . .
archiepiscopi predicti a venerabili patre . . episcopo Nepesino
predicto ipsas litteras, prout dictum est, ex parte domini nostri . .
pape prefati recepisse diebus supradictis tenorem, qui sequitur,
continentes: ,Bonifacius episcopus — anno septimo"). In
1301 April 13— Oktober 1 17
cuius rei testimonium una cum signo publici notarii sigilla nostra
presentibus duximus apponenda.
Datum in Confluentia anno domini M^CCC primo in die
beati Remigi '').
( Notariatsseichen) '^) Ego Gnadangus*) Ang(e)li Ray(mundi?)
de Beatis imperiali auctoritate notarius predictis interfui rogatus,
meum signum apposui consuetum.
I) Ueberschr.: Contra Alb(ertum) Romanorum regem. + a) presentibus. +
b) K. -\- c) 5 Doppelkreise zum Kreuze geordnet, auf stufenförmiger Basis.
1) Nr. 48. + 2) Vgl. die kaiserlichen öffentlichen Notare Rostagnus
Angeli und Raymundus de Plyano in Const. IV 406 (1310 Oktober 30).
Si. Koblens 1301 Oktober 1.
Ersbischof Dietrich von Trier erklärt auf Grund von
Nr. 48 das Königtum Albrechts I. und die diesem geleisteten
Eide für null und nichtig, seine Anhänger gleich ihm für
exkommunisiert und ladet ihn selbst sur Verantwortung vor
den Papst.
K I04\
. . Frater . . Dyitherus dei et apostolice sedis gratia Tre-
ver(orum) archiepiscopus universis presentem litteram inspecturis
salutem in domino sempiternam. /. Sicut ex contentis in littera
domini pape bullata'), cuius transcripto ^) hec presens cedula est
infixa, manifeste liquet, ipse summus pontifex ad quem electi in
regem Romanorum approbacio et COnfirmaciO dlnoscltur pertinere, . . nobilem
virum Albertum ducem Austrie nee regem nominat nee ipsum regem
esse nee fuisse nee esse nee esse posse vel potuisse sed presump-
tuose regnum invasisse et se intrudi in illud procurasse expresse
declarat tanquam criminis lese maiestatis reum et publice eicommuni-
catum et manifeste periurum et divulgatum ecclesiarum persecutorem
et destructorem. Insuper idem Albertus mala malis accumulat,
crimina criminibus superaddit indesinenter usque hodie per se et
per suos conplices sanctas dei ecclesias Mogun(tinam), Coloni(ensem)
et Trever(ensem) Romane ecclesie precipuas columpnas persequi,
dissipare ac funditus destruhere ") elaborat faciem et presentiam
non veritus reverendi patris domini pape legati et nuncii specialis
episcopi Nepesini. 2. Constat igitur prefatum . . Albertum
nee regem debere nominari nee pro rege haberi nee auxilium,
consilium vel favorem eidem debere inpendi sed tanquam publice ex-
communicatus^) et manifeste periurus^) ac ecclesie persecutor") divul-
gatus*) debere ab omnibus arcius evitari. In predictis enim assi-
stentes eidem non est dubium, quod sententiam excommunicationis
incurrunt, et cum non sit rex nee fuerit, fidelitatis homagia seu
communia iuramenta ipsi tanqam regi facta nuUa penitus esse constat
nee ad ea aliquem obligari. 3. Nich[il]ominus'') tamen per
presentem eum coram summe pontifice citamus responsurum, si
quid habet vel habere potest vel sua credit interesse secundum formam,
que in litteris papalibus continetur. In horum igitur omnium
testimonium presens scriptum transcripto litterarum papalium
infixum sigillo nostro duximus sigillandum.
Nova Alamanniae 2
18 Nr. 52-55
Datum in Confluentia anno domini NfCCC* primo in die
beati Remigi'^).
I) Ueberschr. : Super littera Bonifacii supra scripta. -\- a) K. -{- b) Nicbominus.
1) Nr. 48, als Vorlage bemitst. + 2) Nr. 50.
52. 1302.
Ritler Hermannus de Brandenvels bekennt, den gestrengen Gebrüdern
Gerwicus und Albertus dicti Lusse 7 Mark Silbers schuldig zu sein, und ver-
pfändet ihnen dafür 3 fertones Einkünfte von einigen Aeckern in der Flur
von Me(rke)rshusen (Markershausen) auf 2 Jahre, sich den Rückkauf währetid
dessen vorbehaltend; wenn er auch später darauf verzichtet, sollett sie die
Rente als Lehen besitzen. Siegler : der Aussteller. Zeugen : Hermannus de
Bomdeburch, Hartungus de Varnrode milites, dictus Kondel, Bertoldus de
Gerstungen. Ne ea, que geruntur — D. a. d. M^CCC secundo. — K 220.
53*. Rom 1304 März 12.
Papst Benedikt XI. für den Dominikanerorden. D l8 a ; Grandjean
nr. 1230 (aus Vatikan, Register). Vgl. Nr. 54.
54. [Trier] 1304 Juli 16.
Der Offizial der Trierer Kirche vidimiert a. ine. dorn, milles. CCC" 1111°,
ind. secunda, mensis vero iulii sextadecima die, pontificatus — Benedict! pape
undecimi, videlicet in crastino divisionis apostolorum Nr. 53, lässt die darüber
ausgefertigte Urkunde per manus Gerardi de Amell(ia.!') clerici publici»)
iraperiali auctoritate notarii conscribi et eiemplari et ipsius signo solito signari
und mit seinem Amtssiegel besiegeln. — D l8.
a) nachgetragen.
hS. Lyon 1305 November 16.
Papst Klemens V. meldet dem Ersbischof [Dietrich] von
Trier und dessen Suffraganen seine Wahl und Krönung.
K lOI^). Die zahlreichen Verbesserungen beweisen, dass die Vorlage
schwer zu lesen war.
Clemens episcopus servus [servorum]^) dei venerabilibus
fratribus . . archiepiscopo Treverensi eiusque suffraganeis salutem
et apostolicam benedictionom. /. Levabo oculos meos et considerabo
niirabilia * tua, domine, ut doceas me iusticias tuas. Da michi intellectum,
ut discam mandata tua'). Levat quippe oculos suos et considerat
mirabilia domini, qui, dum sui cernit humilitatem ingressus, pro-
gressum vero multis repletum intue[t]ur**) miseriis, advertit se
ratione vigere, participare cum anguljs in intellectu cognoscit et
tandem ad sublimiores honores se conspicit divina gratia gloriose
provectum. Hoc admirans egregius ille psalmista ^) proclamat,
cum dicit ) : ,Quid est bomo, quod memor es eius, aut filius hominis, quoniam
visitas eum; minuisti eum paulominus ab angulis, gloria et honore coroDOSti
eum'. Sic faciens, quia se humiliat adeo, consequitur, ut eius
doceatur iusticias et ab ipso intellectu recepto illius non ingnoret
mandata sed discat. Humilitas siquidem, per quam dignitatis, que
eam habentis ingenio augenda est, non oriatur contemptus in
regente, velud quoddam sidus irradiat exaltationem, meretur et
tamquam acceptabile sacrificium placet deo. 2. Nos autem, qui
supremum licet inmeriti locum dei clemencia tenemus*^) in terris,
non ammirari solum .sed in stuporem verti debemus super Petri
solio excelso throno sedentes, eius constituti vicarius, cui per patrem
dlCltur: .Filius meus es tu; ego hodie genui te ; • dabo tibi gentes heredi-
1302—1305 November 16 19
tatem tuam et possessionem tuam terminos terre'. Qualitäten! insuper
attendentes temporis in timorem dari conpellimur. Minus quidem
bene quiescit ecciesia; ipsius terras, etiam adiacentes provincias
bella vastant civilia, illas hostiles incursus et quandoque congressus
exterminant. Terram sanctam Babilonicus hostis non sine ignominia
Christiani nominis miserabiiiter occupatam detinet et nonnulli
principes Christi fideles adversus se dissident et oportunitate
captata libenter sibi invicem perniciosas insidias procurarent.
Quis ergo superbus tante dignitatis fastigio putabit se dignum aut
quis stoiidus s[el'*) tanto oneri parem credet? Nos indignum dicimus
et nos imparem merito reputamus. Ex debito namque pastoralis
officii prohibere crimina, persuadere virtutes, visere^) pacem,
tollere scandala et odia removere tenemur; sed increduli hostes,
discoli subditi^^), supersticiosi subiecti, devoti nimium de[bi]li[t]atiO
et propter suasiones pravas, quibus obviare intendimus, aliquando
pertinaces. Ideoque ecclesie ad deum egemus suffragiis et sanc-
torum oracionibus indigemus, ut ipse iusticias suas nos doceat et
intellectum det nobis, quod eius mandata discamus. Observanciam
nemppe iusticie pax, quia sunt pax et iustici[a]^) copulate, et manda-
torum dei custodiam devocio eciam exterorum et obediencia comi-
tantur. lUius enim vices hie gerimus, limborum cuius est iusticia
cingulum et fides cinctorium renum ipsius. 3. .Canite igitur
Uiba *, sanctificate ieiunium, vocate cetum, congregate populum, coadunate *
ecclesiam *'■*), ut ipsi ad deum, qui nos apostolica sede per obitum
sancte memorie Benedicti pape predecessoris nostri proxime vacante
per electionem canonicam et concordem cardinalium sancte Romane,
cui presidemus, ecclesie nunc fratrum nostrorum benignitate miseri-
cordie sue ad regimen summi pontificatus assumsit et in eorum
necnon Serenissimi principis karissimi filii nostri Philippi regis
Francorum illustris aliorumque principum atque nobilium et multi-
tudin[is]'')populi copios[e]'') presencia peragere solempnia benedictionis
nostre permisit, porrigant preces, quod ad laudem suam salvum
et incolumem sue nos servet ecclesie detque nobis servo Suo cor
docile, ut iudicare possimus et regere populum Suum ac inter bonum et
malum discernere '), quod periit, et precipue Terram Sanctam memo-
ratam requirere, abiecta reducere, alligare confracta, consolidare
infirma, forcia custodire ac pinguia, commissum gregem in iudicio
et iusticia pascere *) et illum taliter salubribus monitis confoveri,
quod eius sagwis') in extremo iudicio de nostris non requiratur
manibus, sed cum eo in eterna Christi tabernacula suscipi mereamur.
4. Verum quia huiusmodi oracionum suffragia nimis insident cordi
nostro et illa pro nobis, ut premittimus ''), cupimus exhiberi, volu-
mus et nichilominus presencium auctoritate mandamus, quatinus
nobis per vestras litteras, quod propterea iniunxeritis oraciones
et missas et quidquid inde feceritis, singnificare curetis scientes,
quod quanto frequenciora et innumerosiora suffragia, de quibus
predicitur, facietis offerri, tanto favorabiliores vobis proponimus
inveniri.
Datum Lugduni XVI" kalendas decembris pontificatus nostri
anno primo.
2*
20 Nr. 56—62
l) Ueberschr. : Littera de creacione Clem(entis) -|- a) fehlt. + «*) intuetur. -f
b) spalmista. + c) über getilgtem devenitur. + d) sie. + e) rasere K ; iubere
vermutet Birt. -\- f) delicati. + g) iusticie. -|- h) multitudinem — copiosa.
+ i) K. -\- k) aus oder zu premittuntur 'korr.
1) Ps. 118, 18. 12. 73. + 2) Ps. 8, 5. 6. + 3) Ps. 2, 7. + 3a) vgl.
1. Petr. 2, 18. + 4) Joel 2, 15. 16. + 5) 3. Reg. 3, 9. + 6) vgl.
Ezech. 34, 4. 10. 16.
56*. Poitiers 1308 März 30.
Derselbe an Erzbischof Baldewin. K 32. Regestum Clementis nr. 2758
Reg., Sauerland I nr. 244 stark verkürzt (beide aus Vatikan. Register).
57*. Poitiers 1308 März 30.
Derselbe an denselben. K 43. Regestum Clementis nr. 2791 Reg.,
Sauerland I nr. 236 Reg. (ebendaher).
58*. Poitiers 1308 März 30.
Derselbe an denselben. K 84. Ebenda nr. 2808 bzw. I nr. 242 Reg.
(ebendaher). Am Schluss von K die Note Losses: Huius auctoritate littere
providit mihi dominus (vgl. K 209).
59*. Poitiers 130[8] März 30.
Derselbe an denselben. K I44 (mit a. primoj. Ebenda nr. 2807 bzw. I
nr. 241 Regg. (ebendaher).
60*. Poitiers 1308 März 30.
Derselbe au denselben. K 151. Tabouillot III 196 (aus Or.) ; Regestum
Clementis nr. 2786 Reg., Sauerland I nr. 233 Reg. (aus vatikau. Register).
61*. Poitiers 1308 März 30.
Derselbe an denselben. K ßll. Regestum Clementis nr. 2808 Reg.,
Sauerland I nr. 242 Reg. (aus Vatikan. Register).
62. Poitiers 1308 Juni 18.
Derselbe mahnt denselben, bei der bevorstehenden Königs-
wahl vorsichtig und im Einvernehmen mit dem apostolischen
Stuhl vorzugehen.
K 33 1). — Fast völlig übereinstimmend mit dem Brief an den Herzog
von Bayern vom selben, nicht vom folgenden (vgl. Note z) Tage (Const. IV
nr. 246). Dieser steht, abgesehen von kurzen Auszügen der Fürstenfelder
Chronik (Chronicae Bavaricae 59 f.) und des Aventin (l. VIII c. 14, hsg. von
Riezler II 382), vollständig, aber verderbt nur in Veit Arnpecks Chronica
ed. Leidinger 253 (V; von Schwalm in Const. IV noch nicht verwertet) und
daraus oder aus verwandter Abschrift abgeleitet (nicht aus dem Original,
wie Schwalm vermutete) in dem Druck Gcwolds 50 (G), der selber wieder die
Quelle des von Leidinger als selbständig bezeichneten Tolnerschen Druckes
war. Das denkwürdige Aktenstück, das als Rundschreiben allen Kurfürsten
zugegangen ist, lässt sich nun erst in authentischer Gestalt und mit richtigem
Datum herstellen. — 2«»- Sache vgl. Stengel I.
Clemens episcopus servus servorum dei venerabili") fratri
archiepiscopo Treveren(si) salutem et apostolicam benedictionem.
/. De acerbe mortis occasu, quem pertulit clare memorie Albertus
rex Romanorum, cum auditui nostri apostolatus innotuit, presertim
propter casus horribilitatem doluimus et expertes adhuc esse
doloris huiusmodi non valemus. 2. Preterea*") f raternitatis '^ )
tue novit '') circumspecta prudentia, quod Alamanie regni provisio
precordialissime nos et ecclesiam Romanam contingit et ut de
persona utili provideatur eidem'), non modicum dinoscitur expedire.
Propter quod profundis meditacionibus assiduisque solliciludinibus
excitamur et desideramus ab intimis«) cordis nostri, ut talis ad*")
dicti regni regimen eligatur, qui discretionis providencia preditus,
consilii maturitate conspicuus, magnanimitate sublimis et precellens
virtutibus habeatur quique mentis ocuHs erectis ad deum et in suis
1308 März 30— Juni 18 21
processibus previum Habens altissimum, erga ipsum et memoratam
ecclesiam splendore sue fidelitatis eluceat et precelse devocionis
efferveat') puritate eamque studeat sicut matrem et dominam filiali-
bus'*) studiis revereri et regni ecclesias memorati ecclesiasticasve '')
personas affectu propicio prosequatur ^) eorumque''*) libertates') et
iura nedum qnod illibata conservet, verum eciam tamquam princeps
catholicus favorabiliter potenti brachio tueatur sueque virtutis
operaciones indesinenter adiciat, ut eiusdem regni'*) Status prospere
conservetur et exaltetur deo propicio felicibus incrementis ") et
qui Terre Sancte tribulacionibus et pressuris divino excitatus spiritu
pio affectu conpaciens tamquam fortis athleta domini et pugil
strennuus crucifixi ad recuperacionem ipsius, ad quam desideria
nostra fermenter") aspirant, operam efficacem impendat et sollicitis
ac °) oportunis studiis elaboret. 3. Eapropter opus est, ut tu,
qui unus de . .') electoribus eiusdem regis fore dinosceris, super
hoc ingenium acuas mentis tue, animi virtutes exerceas, ut"*) cum
exacta diligencia et cautela provideas ac debita consilii maturitate
consideres, qualiter id valeat deo volente ad effectum debitum
pervenire. 4. Quare fraternitatem p) tuam rogamus, monemus et
hortamur attencius tibi '^) nichilominus per apostolica scripta man-
dantes, quatenus premissis diligenti meditacione pensatis de huius-
modi*") persona attencione sollicita studeas cogitare et, priusquam
ad electionem procedatur, nobis cogitacionem huiusmodi et deli-
beracionem tuam^ super hoc omni occasione postposita celeriter
intimare procures. Nos eciam cogitamus et cogitabimus super hoc
meditacione sollicita et tibi^) nostre') intencionis") propositum,
deo propitio curabimus intimare. Sic igitur in premissis te
studiosum ""' ) exhibeas, sie te reddas providum et attentum, sie
sollicitum et diligentem"') exponas, quod tua fructuosa operante
virtute nostris in hac parte desideriis satisfiat et preter retribu-
cionis eterne premium tibi exinde proventurum nostram et aposto-
lice'') sedis benedictionem et gratiam plenius consequaris.
Datum Pictavis>) XIUI. ^) kalendas iulii pontificatus nostri
anno tercio.
I) Ueberschr. in K: Hortatur Trever(ensera) de ydoneo rege eligendo. + a)
dilecto fiüo nobili viro Rudolfo fRudolpho G) duci Bavarie
st. venerabili — Treveren(si) V, G. -\- b) Propterea G (von Schwalm in Const.
richtig emendiert, unrichtig dagegen von Leidinger Preterea V zu Propterea^.
+ c) n o b i 1 i t a t i s \^, G. 4- d) von Schwalm irrig zu noverit emendiert. -\-
e) Alemanie V, G. + f) fehlt V, G. -\- g) internis G. + h) ad — conspicuus
von L. nachgetr. K. + i) efferbeat V, G. -f i*) filiabus V? + k) = Const.
IV nr. 247 Z. 31, aus ecclesiastica sue korr. K, ecclesiasticasque V, G. +
k*) von Leidinger zu earuraque emendiert. -\- 1) liberalitates V. -\- 1*) a c
tu US et aliorum principum ipsius regni add. V, G. + m) e t m a g n i -
ficis honoribus attollatur add. V, G. + n) ^ Const. IV nr. 247 Z. 34 ;
vehementer K, G. + o) et F, G. + o*) et V. -|- p) n o b i 1 i t a t e m F, G. +
q) tibi — mandantes fehlt V, G. + r) huiuscemodi G. -f s) vor deo pro-
picio V,G. + t) «ac/( intencionis V,G. ■\- u) ut per illud cautius existas
premunitus add. V, G. + v) s t u d. exh. s i c t^ fehlt V, G. + danach
te von Schwalm ergänzt. -\- x) nach sedis V, G. + y) Pictavii V. -\- z) XIII.
V, G. Datum in Pictonum urbe q u a r t o decimo kalendas Junü pontificatus
aimo tercio auch in Aventins Auszug.
22 Nr. 63-68
63. Poitters 1308 August 12.
Derselbe beauftragt denselben und seine Stiffraganbischöfe, unter be-
liebiger Mitwirkung von 11 genannten Bischöfen und anderen Geistlichen
mit Zulassung der päpstlichen Inquisitoren die Untersuchung gegen die
Templer seiner Kirchenprovinz zu führen. Faciens misericordiam — raemoratis.
D. Pictavis II. idus augusti pont. n. a. tercio. K 44. — Den Brief Faciens
misericordiam hat das vatikanische Register in 3 Formen erhalten; in
jeder ist es auch an Trier abgegangen. Die eine befiehlt die Untersuchung
der Templerangelegenheit der päpstlichen Kommission (Regestum Clementis
nr. 3411, Sauerland I nr. 250), die andere derselben unter Heranziehung des
Episkopates der einzelnen Kirchenprovinzen (Reg. nr. 3430, vgl. Sauerland I
nr. 252), die dritte umgekehrt dem Episkopat unter Heranziehung der Kom-
mission. Mit der dritten haben wir es hier zu tun. Sie steht im Register
(nr. 3502, vgl. Sauerland I nr. 251), freilich ohne den letzten Absatz (Nostra
— memoratis), der am genauesten in Reg. nr. 3497 wiederkehrt. Die allen
drei Formen gemeinsame Narratio stimmt fast buchstäblich mit Reg. nr. 2402
über ein (lies S. 286 rechts Z. 5 v. u. ; nur ohne den Zusatz Z. 10 v. o. : Que
confessiones — in ipsorum magistri et preceptorum et quorundam aliorum —
presenciaj. Zur Sache vgl. Finke Templer I 229, 2-31 ff., 318.
64. Poitiers 1308 August 12.
Derselbe an denselben und die höhere Geistlichkeit seiner Provinz:
ladet sie auf den 1. Oktober 1310 zum allgemeinen Konzil nach Vienne (m
Viennensi civitatej. Regnans in celis — D. Pictavis secundo idus augusti
pont. n. a. tercio. — K QO. Vgl. die Ausfertigung für Köln im päpstlichen
Register, wo die unsrige auch erwähnt wird: Regestum Clementis nr. 3629
Reg. (= Sauerland I nr. 253, Vogt Reg. I nr. 1200).
65*. Poitiers 1308 August 12-
Derselbe an den Patriarchen und den Klerus der Provinz Aquileja-
D 176; Regestum Clementis nr. 3630 Reg. (aus Vatikan. Register).
66*. [J308 August]
Artikel für die päpstliche Kommission gegen Oen Templerorden. K Q2
mit der Ueberschrift Isti sunt articuli, super quibus inquiretur contra ordinem
milicie templi (wohl aus einem dem Erzbischof Baldewin mit Nr. 63 über-
sandten Exemplar). Michelet 89 (aus den Prozessakten in der National-
bibliothek in Paris) ; Schottmüller II 119 (aus dem Prozess von Brindisi im
Vatikan. Archiv).
67. Carbonne 1309 Januar 11.
Papst Klemens V. antwortet dem Ersbischof Baldewin
auf dessen vertrauliche Anseige der Wahl des Grafen Heinrich
sunt römischen Könige.
K 40 (1)^) und K8S r^j")- Zugrundegelegt ist die bessere Kopie 2.
— Zur Sache vgl. Stengel I.
Clemens episcopus servus servorum dei venerabili fratri . .
archiepiscopo Trev(erensi) salutem et apostolicam benedictionem.
/. Fraternitatis tue litteras ') affectione^) consueta recepimus
continentes quedam grandia in personam dilecti filii nobilis viri . .
comitis Luceburgen(sis)'') fratris tui noviter contigisse, a quo eciam
super illis litteras ') recepimus speciales. 2. Verum .scire te
volumus, quod ex quo dictum fratrem tuum vidimus in Lugdunen(si) '^ ),
eum '') ex corde dileximus et diligimus, quod per opera subsecuta
in promocione tua et venerabilis "^ ) fratris nostriO archiepiscopi
Moguntin(ensis)s) per facti '') experienciam evidenter percipere
potuisti. Ex quo divina favente clemencia non solum tibi et eidem
archiepiscopo Mogunt(inensi) sed eciam dicto fratri tuo, prout tibi
et ') ei pluries post promocionem tuam Pictavis existentes predixisse
meminimus et eciam in consistorio fratribus nostris postmodum
1308 August 12—1309 Februar 5 23
retulisse, honoris cumulus asseritur accrevisse. .3. Super '') hiis
autem, quod ad excusacionem tuam dicte 'tue littere continebant,
non solum illa, qua ipse littere ad huiustnodi excusacionem inducunti),
verum eciam natura vinculum, quo dicto fratri tuo astringeris™),
te videntur reddere excusatum. 4. Predicto autem fratri tuo,
presertim quia super dicto negocio certitudinem") aliam non
habemus, ad presens non scribimus, tum eciam in itinere constituti.
Cardinales, qui licet pauci sunt nobiscum, non consulunt ex arrupto°)
fore scribendum pro^) eo, quod, cum casus similes quandoque
vjderint, ita, ut asserunt, extitit observatum.
Datum Carbon(e) Tholosan(e) dyocesis III. ydus ianuarii
pontificatus nostri anno quarto.
I) / ohne Ueberschr. -\- II) Ueberschr. in 2: a (gleichzeitig mit der Kopie)
Prima littera de promotione He(nrici); b (später nachgetragen) : Rescribit
Clemens archiepiscopo Trev(erensi) super promotione fratris sui et eum habet
excusatum. -\- a) affectiones 2. -\- b) Lucemburgen(sis) /. -|- c) sk Lugduno
korr. ? 1. -\- äi) fehlt 1. -\- e) venerabile /. + f) aus Ansatz zu vestri ? karr. 1.
+ g) scilicetPetri, qui eiussubditus erat, als Glosse über der
Zeile von L. hinzugefügt 2. -\- h) prefati statt per facti /. + i) et ei — ac-
crevisse von L. geschrieben 2. -\- k) Hier setzt der Schreiber 4 wieder ein.
+ 1) inducat 1. -\- m) astringis 1. + n) certitudinen 2. + o) arrumpto 1. -\-
p) statt pro eo quod / : quod eo quia.
I ) verloren.
68. Koblenz 1309 Februar 5.
König Heinrich VII. überträgt seinem Bruder, dem Ers-
bischof Baldewin, seine königlichen ersten Bitten im Gebiet der
Diözese Trier.
K 8^). — Hier erhält Trier ein Privileg, das bisher nur Köln von
König Albrecht bewilligt (Const. IV nr. 26, 32) und 1308 auch von Heinrich VII.
vor seiner Wahl versprochen worden war (ebenda nr. 257 § 11), am 7. Februar
1309 aber durch die Uebertraguitg der ersten Bitten in allen Reichskirchen
ersetzt wurde (ebenda nr. 280). Unsere Urkunde reiht sich anderen Trierer
Privilegien derselben Zeit (ebenda IV nr. 274—276) an. Sie diente im
J. 1314 als Vorlage für das Wahlversprechen Ludwigs des Bayern an Baldewin
(ebenda V nr. 63 § 9), das bald nachher urkundlich erfüllt wurde (ebenda
nr. 157); nur ist dort das Privileg von der Diözese auf die ganze Kirchen-
provinz sowie auf die kaiserlichen Bitten ausgedehnt.
Henricus*) dei gracia Romanorum rex semper augustus
venerabili Baldewino Trevirorum archiepiscopo principi et germano
suo karissimo graciam suam et omne bonum. Personam tuam
propter ydemptitatem sanguinis, quo nobis astringeris et exigenciam
meritorum tuorum illa largitatis'') benevolentia libenter prosequi-
mur, per quam te reddere valeas aliis gratiosum. Tuis itaque
votis favorabiliter conplacere volentes, ut de singulis prebendis in
kathedrali Treveren(si) et in quibuslibet aliis collegiatis et con-
ventualibus ecclesiis civitati et dyocesis Treveren(sis) predicte ad
nostre sublimacionis primarias preces certis personis sacro imperio
et tibi devotis providere valeas, tenore presencium plenariam tibi
concedimus potestatem dantes tibi has litteras sigillo maiestatis
nostre signatas in testimonium super eo.
Datum Con{luen(tie) nonis februarii anno domini M'CCC"
nono, regni vero nostri anno primo.
24 Nr. 69—70
I) Ueberschr. : Confert Treverensi primarias preces in civitate et dyocesi. -|-
a) vorausgeht der ausgestnichene Au/ang der später (K 30 und 102) zwei-
mal vollständig mitgeteilten Nr. 45 ('Bonifacius — benedictionem/ -\- b) aus
käritatis korr. und nochmals von L. am Rande nachgetragen.
69. Avignon 1309 Juli 26-
Papst Klemens V. an König Heinrich Vif. K 42; Const. IV nr. 298
ans kassiertem Original im Vatikan. Archiv und einer ersten Fassung
im päpstlichen Register (R 1), die auch Vorlage für K war, uoraus hervor-
geht, dass sie -wirklich ausgefertigt worden ist; .S. 262 Z. 2 haben IC und
R 1 (vgl. Theiner nr. 598) thesaurarius ecclesie Metensis, 5. 261 '/.. 43 nicht
nur das Original sondern auch R 1 (vgl. Theiner) und K pleniludine (st.
pulcritudinej.
70. Priornt Grosean 1309 Oktober 1.
Derselbe bittet den Ersbischof Baldewin, aus seiner
Kirchenprovins beizusteuern für einen fünfjährigen Kreussug
ins Heilige Land sowie für die Verteidigung der römischen
Kirche gegen die Republik Venedig, und beglaubigt die Ueber-
bringer dieses Schreibens sunt Zweck mündlicher Verhand-
lungen.
K 45 (l)^) ""' zahlreichen fast durchweg von L. herrührenden Ver-
besserungen und K 8q (2)^^) ; zugrundegelegt ist hier 2. lieber den Konflikt
mit Venedig vgl. Eitel Der Kirchenstaat unter Klemens V. (1907) 170 ff.,
Soranzo La guerra fra Venezia e la satita sede per il dominio di Ferrara
(1905), dazu Finke Acta II 641 ff., über den Kreuzzugsplan namentlich Wenck
Clemens V. und Heinrich VII. (1882) 51 ff., Lizerand Clement V et Philippe
le Bei (1910) 293 ff. ; von den sich auf letzteren beziehenden Aktenstücken
ist der Brief des Papstes an Philipp d. Seh. vom 27. Oktober 1308 (Baluze
Vitae II 129) auch stilistisch so nahe verwandt (vgl. unten N. 3—5), dass
derselbe Verfasser angenommen werden muss.
Clemens episcopus servus servorum dei venerabili fratri
archiepiscopo Treveren(si)*) salutem et apostolicam benedictionem.
/. Gloriosa patrum sanctorum habet tradicio, quod Moyses dilectus
a domino familiariter tenens in") monte") cum"^) ipso colloquia
erudicionis'') sacratissime verbis instruitur '), quod ignis in altare
sacerdotis officio nutriatur et, ut cottidie sine intermissione conburat,
hgna subicere subter illum eius non cesset ministerium studiosum.
Altare quippe dei cor fidelis cuiuslibet sacrarum scripturarum
documenta declarant, in quo ignis indesinenter ardere iubetur,
cum sit ex illo necesse flammam ardentis procedere caritatis.
Sancta vero et inmaculata mater ecclesia eiusdem ignis per gratiam
paracliti Spiritus splendore vestita ardensque ipsius flamme caloribus
cunctos intra se positos valida caritatis*^) ipsius conpage') connectit*^)
et ecclesias alias tanquam adolescentulas suas eiusdem ignis cale-
facit ardoribus et illustrat radiis claritatis. 2. Nosque summi
illius'') erudicione pastoris, qui curam ipsius ecclesie peramabilis
et inclite sponse sue insufficiencie nostre conmisit quique nos licet
inmeritos') in montis predicti ascendere*^) voluit sumraitatem'),
prefatis documentis instructi") ecclesias ipsas earumque pastores
in partem apostolice sollicitudinis celestis consilii disposicione vo-
catos et alios singulos domesticos fidei gentes in visceribus cari-
tatis in eos libenter spiritualium largicionum dona congerimus
illisque per temporalium rerum auxilia copiose fecunditatis honores
et commoda, cum expedit, ministramus. 3. Propterea non in-
dignum fore conspicimus, ut ipsi°) nobis et eidem") Romane
J309 JhH 26— Oktober 1 25
ecclesie devote gratitudinis respondentes officio nobis et ipsi
reverenter filialibus°) studiis obsequantur et necessitatis tempore
eiusdem porrigant subsidia caritatis. Tunc enim ipsius caritatis
odor suavissimus presentatur Altissimo, cum alterius per alterum
iuxta preceptum apostoli '^) onera supportantur. 4. Quantis autem
post suceptum a nobis deo volehte iugum apostolice servitutis et
quam gravibus pressi^) fuerimus oneribus'') expensarum et quam
inportabili quasi earum mole premamur*") assidue, si fraternitatis
tue circumspecta prudencia^) arduitates multiplices grandium
agendorum, que innumerabilium profluvia sumptuum') exigunt et
requirunt ex debito servitutis eiusdem debilitatis") nostre incum-
bentium"') humeris diligentis discussionis^) examine'') considerare
voluerit, illa de facili poterit intueri. Et ut ipsa tuis ostensa
conspectibus de tue mentis ^) armario ad nos et prefatam ecclesiam
uberioris pietatis fluenta producant et fervencioris^) secum trahant
compassionis affectus, ea tibi presencium serie duximus denotanda*').
5. Tue quidem fraternitatis''') volumus scire noticiam, quod
nos redemptoris nostri figuratam*^') gerentes assidue in cordis in-
timis passionem infra claustra pectoris meditacione sollicita cum
devocionis plenitudine recensemus, qualiter rex ipse pacificus, ex-
celsi regis filius, propter suam, qua nos'') dilexit nimiam caritatem,
maiestatis sue humilitatem magnificans""') exinanivit^') semet ipsum
formam servi accipiens et in similitudinem hominum veste nostre
mortalitatisK) indutus et f actus obediens usque ad'') mortem ad
exprobancium obprobria'*') velut agnus coram tondente se vere
mitis obmutuit. Et sicut ovis ad occisionem ductus post contu-
melias et terrores, post spinas et Sputa, post flagella varia inno-
cens est sine causa dampnatus et demum saturatus obprobriis**'),
clavis affixus'), aceto et feile potatus in crucis patibulo dire mortis
subiit passionem et, sicut commemorat Ysayas, in humilitate '')
iudicium eius sublatum est^) et in Terra Sancta misterium'') redemp-
cionis nostre consumans ""')*) est dire lance illisione"') confossus,
ut mortem nostram moriendo destrueret et quas prothopiasti°') de-
licto meruimus, penas tolleret infernales. 6. ProfectoP) dum
attenta meditacione revolvimus, quod illa preclara nostri salvatoris
hereditas pedibus abhominabiliumi') nacionum conteritur in con-
temptum nominis Christiani, dum enim conspicimus, quod locus ille
sanctissimus, ubi celi regem virgo puerpera genuit, locus redemp-
toris nostri cruore perfusus, locus, ubi poni meruit sepulcri'') do-
minici fundamentum, et locus, quem resurgens Christus a mortuis
sue resurrectionis gloria multipliciter illustravif'), in obprobrium''')
crucifixi alienarum subvertitur imperio nacionum pre inmensitate
doloris, adeo diras sentimus in animo punctiones*') quod, quasi
nostris visceribus lacessitis vix horam temporis'') capere possumus,
ad quietem vixque artare valemus vim meroris interius, quin evi-
dencia signa tristicie exterius ostendamus''). 7. Propterea
concalescunt intima cordis nostri, ardens desiderium inflamatur,
excitantur affectus sollicite et velud ignis accenditur ad sub-
veniendum"') terre illius necessitatibus zelus noster ideoque nullis
parcentes laborum oneribus nullisque vigiliarum sollicitudinibus
26 ^''- 70
indulgentes post susceptum a'') nobis deo volente iugum apostolice
servitutis ad hoc indesinenter convertimus studia mentis nostre,
ad hoc nostros continue"') diffudimus cogitatus et ad hoc operam
sollertem inpendimus, ut terra ipsa nostri et apostolice sedis manum
sentiret auxilii et expiaretur inmundicia abhominabilium nacionum
et fedissima qua inquinatur habitacione a filiis tenebrarum.
8. Et tandem post diversos modos exquisites et vias, post deli-
beracionis soUempnis et exacte consilium, quod tanti negocii gra-
vitas exigebat, certum equitum et peditum armatorum*') passagium
per quinquennium duraturura in dicte terre subsidium et succursum*)
per dilectos fiiios magistrum et fratres hospitalis sancti lohannis
Iherusalemitani "') de fratrum nostrorum consilio duximus ordinandum.
9. Preterea Venetorum nephanda^') teraeritas hiis temporibus
contra nos et Romanam ecclesiam irreverenter insultans nos et
illam conpellit, dire amaritudinis calicem degustare, dum ipsi nos
et eam in nostris fidelibus hostilibus provocare conatibus non*")
verentur. 10. lidem quoque Veneti non absque ingratitudinis
vicio herere memorie dedignantes, quod eadem ecclesia semper
ipsos dilexit ut fiiios, semper terram eorum brachiis materne di-
lectionis astrixit, semper portavit in sacrario pectoris predilectam
et semper oculo materne pietatis inspexit ad eorum et ipsius
terre statum'') prosperum^') piis affectibus nitendo, quasi alienati
ab ipsius utero filii velut per horribilis **) cecitatis ^mum ober-
rantes machinati sunt falsa et ad iura ipsius ecclesie avidas manus
extendentes''*') inprovide civitatem Ferrarien(sem) eiusque comi-
tatum*^'^), territorium et districtum ab antiquo ad nos et eandem
ecclesiam pleno iure spectancia inpugnantes hostiliter illa proch
dolor per'*'') violenciam invaserunt et insuper in cives civitatis
ipsius nostros et ecclesie predicte fideles sicut flamma vorax
furore indignacionis accensi detestandis^'^) ausibus irruentes scelestis-
que actibus data licentia quam plures domos necnon et navigium
civitatis ipsius incendio concremarunt et crassantibus gladiis,
relaxatis habenis ferox quorundam ex eisdem inpietas nescia par-
cere sexui vel etati nonnuUos ex fidelibus ipsis multorumque ")
mulieres et parvulos, quorum sexus et etas innoxia veniam pocius
meruisse debuerat, dire mortis suppliciis tradiderunt^^) civitatem,
comitatum et territorium ac districtum predicta eorum dominio
subiugando. //. Sed postmodum iudex rectissimus eorum ne-
quiciam ex alto prospiciens ipsorumque collidens superbiam per
victricem manum suam iusto iudicio casu precipiti corruerunt
sicque civitas, comitatus, territorium et districtus predicta se ad
nostrum et eiusdem ecclesie deo propicio devenisse dominium
gratulantur"'), quamvis dicti Veneti") obvoluti'''') caligine principis
tenebrarum adhuc inconcepta persistant nequicia nosque ac fideles
eosdem diris guerrarum") turbinibus inpetant""") et super diversis
terris et bonis ad nos et predictam Romanam et nonnullas alias
ecclesias spectantibus nobis et eisdem ecclesiis duras molestias et
graves inferant lesiones, pro quorum recuperacione"") et defensione
continua dictorumque civitatis, comitatus, territorii et districtus
custodia, ne'') ipsi") Veneti contra illa furorem pristine severitatis
1309 Oktober 1 27
exacuanf") et solitePP) renovent incendia feritatis, et ex aliis
pluribus nobis et apostolice sedi gravissimis''i) emergentibus casi-
bus, qui exprimi non possent de facili, nedum quod necessario
importabilium expensarum onera subire cogamur. 12. Sed iam
ecclesie predicte camere est exhaustum erarium ^) et alias camera
ipsa propter hoc'"'') in maximis pecuniarum summis diversis mer-
catoribus obligata, qui se a nobis in hac parte reputantes fore
gravatos, ipsi et nonnulli alii mercatores, qui olim ecclesie memo-
rate se voluntarie offere solebant obsequiis, a quolibet subvencionis
auxilio exhibendo*^) nobis et eidem ecclesie in huiusmodi necessi-
tatis") articulo retraxerunt"") totaliter manus suas.
13- Propter quod ex necessitate huiusmodi tuum et aliorum,
qui ecclesie predicte zelantur honorem, subsidium, quod non absque
rubore referimus, cum speciali fiducia'^^) cogimur implorare.
Levantes igitur in circuitu oculos mentis nostre ad te, quem ad
nos et ipsam ecclesiam estuare confidimus indeficientibus eiusdem
ardoribus^"), caritatis nostre consideracionis intuitum direximus
confidenter firma spe et indubitata nobis ^'') fiducia suggerrente,
quod eo libencius vota tua nostris in hac parte conformabis >'y)
affectibus eoque fervencius ad huiusmodi precum''^) nostrarum
instanciam convertes desideria mentis^'*) tue, quo preces ipse de
pleniori ''''') nostre confidencie ubertate procedunt et quo illarum
exaudicio überaus fructus nobis magis'^''^) gratos et amabiles ger-
minabit. 14. Quesumus itaque et fraternitatem tuam eiusdem
caritatis labiis rogamus et obsecramus in domino lesu Christo,
quatinus huiusmodi nostram et eiusdem ecclesie necessitatem
multiplicem devote mentis contemplans obtutibus'''^') de pecuniario
subsidio condecenti pro eisdem necessitatibus relevandis per te
ipsum nobis hylariter et devote provideas et nichilominus suffra-
ganeos tuos necnon et abbates, priores et alias personas ecclesi-
asticas exemptas et non exemptas tue civitatis *'*'), dyocesis et*'')
provincie, quod nobis et eidem ecclesie conveniens subsidium
porrigant de suorum habundancia facultatum, intentis et soUicitis
studiis exhorteris^'^), ita quod spiritus sancti gracia in te semper
karitatis predicte''*) dona multiplicet ac nos et eadem Romana
ecclesia, quibus per subvencionem huiusmodi laudabile multi-
pliciter''') exhibebis obsequium, teneamur tua et ecclesie ^'^) tue
augmenta profectuum ''') paternis et benivolis studiis promovere ""'■").
15- Ecce insuper, quod dilectos"'") filios magistros Petrum
de Garlen(is) prepositum °'°) ecclesie Frankoforden(sis) p'p) Mogunt(i-
nensis) dyocesis familiärem ac Petrum Durandi canonicum Eb-
redun(ensem) capellanos nostros latores presencium propter hoc
ad'') tuam presenciam specialiter duximus destinandos, quibus et
eorum cuilibet singulariter circa ea, que super premissis tibi ex
parte nostra retulerint, adhibere studeas plenam fidem iliaque
promptis affectibus efficaciter adimplere.
Datum in prioratu de'') Grausello Vasionen(sis) dyocesis
kalendis octobris pontificatus nostri anno quarto.
I) Ueberschr. in 1: Cle(mens) caritative valde petit subsidium. -\- II) ohne
Ueberschr. 2. -\- a.)fehlU + h) von L. nackgetr. 1. + c) cum ipso ro»' teuens 2.
28 Nr. 71—73
d) aus erudicionem von L. korr. 1. -\- e) aus caritate von L. karr. 1. + f)
compoge 2. + g) aus co(n)ictit von L. korr. 1. +• h) illius summi 2. + i)
inmertos /. + k) asscendere 1. -|- 1) sumitatem 2. + m) instructo 2. + n)
ipso /. 4" o) filiabiis 1. -\- p) prossi 2. -\- q) onere /. -|- r) aus premimur
von L. korr. 1. -\- s) providencia 1. -\- t) sumptum 2. + u) debelitatis 2. +
v) incombencium 1. -|- w) aus dissensionis von L. korr. 1. + x) aus ezamen
von L. korr. 1. + y) <«<s meritis von L. korr. 1. + z) fervenciores 1. + a')
denotandara 2. + b') fraternita 2. -)- c') figuram 2. + d') aus vos von L.
korr. 1. -\- e') magnificatiis 2. + f) aus inexaniverit korr. 2. + g') mortabili-
tatis aus mortabilalis von L. korr. 1. + h') opp. 1. + i') consinuans /, daraus
korr. 2. -\- k') afflixus 2. -\- 1') umilitate 2. 4" »') ministerium 1. + n') aus
illusjone korr. 1; illesione 2. + o') prothoplaustu 2. + p') Profecta 2. +
q') abhominalium 2. + r') istustravit 1. + s') punctionis 2. + t') aus osten-
damamus von L. korr. 1. + u') subver(t)endum /. + v') continuo 2. -f- w')
amatorum 2. + x') lerusalemittani 2 ; Jherosalemitani 1. + y') neph. Ven. 1.
-\- z') prospectum 2. -\- aa) orribilis 2. -\- bb) intendentes 2. -\- cc) canoni-
catum 2. + dd) per viol. fehlt 2. + ee) aus destandis von L. korr. 1. -f- ff) que
von L. nachgetr. 1; multosque 2. -\- gg) aus meruerunt von L. korr. 1. ■\-
hh) gnatulantur 1. -\- ii) Venecii 1. -j- kk) vo von L. nachgetr. 1. + II) gwerr.
aus gerr. von L. korr. 1. + mm) impetant aus impotant korr. 1. -)- nn) aus
regiperatione von L. korr. 1. -\- oo) aus evacuant von L. korr. 1. -\- pp)
solicite 2. -)- qq) gravisimis emergenbus 1. -\- rr) hec 1. -\- ss) eiibendo 2.
-f- tt) aus necessariis von L. korr. 1. + uul aus retraxerint von L. korr. 1.
-p vv) fidudicia 2. -\- ww) aus ardoris von L. korr. 1. -\- xi) aus fid. nob.
von L. umgestellt 1. + yy) aus confirmabis korr. 1; confirmabis 2. -\- zz)
precium J. + a'a) mentis ? 2. -\- b'b) 1 von L. nachgetr. 1. -\- c'c) a von L.
nachgetr. 1. + d'd) obtutibus — exemptas fehlt 2. + e'e) et add. 2.
+ ff) ac 2. + g'g) aus exhortetis von L. korr. 1. -\- h'h) fehlt 1. -\- i'i) multi-
pliter 2. + k'k) aus esclesie von L. korr. 1. + l'l) 2 ; su profectum von L.
korr. 1. -j- m'm) aus prom. stud. von L. umgestellt 1. -\~ n'n) dilecto 2. +
o'o) aus prepatum von L. korr. 1. + p'p) Frankenfort /.
1) Lev.6,12. + la) Ephes. 4,2 oder Coloss. 3, 13. + 2) Vgl. Is..53,8.
-j- 3) Vgl. Baluze II 130: Terrae Sanctae, in qua Salvator ipse re-
demptionis nostrae mysterium consummavit. + ■*) ^gt- Baluee II 130:
in Terrae Sanctae subsidium et succursum. + 5) Vgl. Baluee II 131:
licet Camera nostra foret exhausta . . .
71*. . Avignon 1310 April 4.
Derselbe verschiebt das Konzil von Vienne. K 9J ,' Regestum Clementis
nr. 6293 (abgekürzt, aus dem Vatikan. Register) ; Ausfertigungen mit Adresse
an den Ersbischof von Nicosia ebenda nr. 9293 (ebendaher), an den Ere-
bischof von Köln bei Binius Concilia gener alia VII (1636) 915 ; vgl. Kisky IV
nr. 505.
72*. Trier 1310 April 28.
Erzbischof Baldewin, Provinsialstatuten. K l68 ; Blattau nr. 25 (aus
Handschriften und Drucken).
73. [1310 Mai ?]
Ersbischof Baldewin berichtet dem Papste Klemens V.
aber Verhalten und Entschliessttng des Trierer Provinsial-
konsils in Sachen des Templerordens.
J^9S^)> offenbar aus dem Konzept geschöpft, uie die im Te.xt kursiven
Worte zeigen. — Bei dem Mangel an Nachrichten über die Templer- Unter-
suchungen in Deutschland (vgl. zuletzt Finke, Papsttum und l'ntergang des
Templerordens (1907) I 318 f.); hat unser Brief erheblichen Wert: im Gegen-
satz zu dem schroffen und kühnen Verhalten Peters von Mains zeigt er
Baldeuin als den gewandten und vorsichtigen Diplomaten, der er immer -aar.
Für die Datierung bildet die den Abschluss des Provinzialkonsils bezeichnende
Veröffentlichung seiner Statuten am 28. April 1310 (Nr. 72) den kaum weit
überschrittenen Terminus post quem.
Sanctissimo in Christo patri ac domino karissimo domino
Clementi divina Providentia sacrosancte Romane ac universalis
1310 April 4— Mai ? 29
ecclesie summo pontifici Baldewinus dei et apostoHce sedis gratia
Trevirorum archiepiscopus quidquid potest subiectionis, obediencie,
reverencie et ad beatorum pedum oscula se devotum. /. Noverit
vestra sanctitas me vestras litteras apostolicas ') iam dudum rece-
pisse cum ea, qua decuit, reverencia in hec verba : .Clemens
episcopus' et cetera ; ponatur totus tenor. 2. Cuius auctoritate
mandati una cum auctoritate mee Treveren(sis) metropolitane
sedis anno tali et cetera die tali et cetera convocato per me
canonice provinciali concilio . . Renoldus promissione divina
Meten(sis) episcopus se ex causis probabilibus excusavit. Electus
autem Tullen(sis) absens erat utpote moram trahens, prout com-
muniter dicitur, et residenciam tunc faciens ultra montes. Sic
quia, cum michi non subsint nisi tres sufffraganei, . . Meten(sis)
videlicet, Tullen(sis) et Virdunen(sis), episcopo Meten(si) et electo
Tullen(si) absentibus una mecum . . Virdunen(sis) episcopus eidem
concilio dumtaxat interfuit preter alias quamplures personas ec-
clesiasticas civitatis, dyocesis et provincie Treveren(sis), que pro
subsidio sanctitati vestre et Romane ecclesie faciendo secundum
aliarum apostolicarum continenciam litterarum michi a vestra sede
apostolica directarum ^) per me fuerant convocate ibidem. 3.
Itaque me cum predicto Virdunensi episcopo et aliis personis ec-
clesiasticis quam pluribus et iurisperitis ibi presentibus super abso-
lucione seu d[a]mpnatione'') singularum personarum ordinis mili-
cie Templi iuxta tenorem predicti vestri mandati apostolici tractatum
habente et deliberante super hec cum ea, qua in tam arduo negocio
maturitate decebat, tandem, quia Virdunen(sis) episcopus nullos
Templarios in sua civitate et dyocesi captivatos habuerat nee
aliquos ad mei presenciam adduxerat, solus eciam Templarius ex
parte Tullen(sis) electi michi fuerat presentatus et Templarii, quos
Meten(sis) episcopus detinebat captivos, ad me transmissi non
fuerant propter multa viarum pericula, prout Metensis episcopus
per suos nuncios pretendebat, aliis Templariis paucis de civitate
et dyocisi ^) Treveren(si) in captivitate mea existentibus, iuris-
peritorum et omnium personarum ecclesiasticarum in eodem meo
provinciali concilio presidencium in hoc resedit consilium, quod
cum propter absenciam Meten(sis) episcopi et Tullen(sis) electi
suffraganeorum meorum, sine quibus per me diffiniri super tanto
negocio non decebat, tum propter eorundem Templariorum ab-
senciam, tum eciam propter inquisiciones contra eos factas, de
quibus michi ad plenum non fuerat facta fides, sed ad vestram
sacrosanctam sedem apostolicam fuerant destinate, sicut ex parte
Meten(sis) episcopi michi exstitit intimatum, ad absolucionem
seu condempnacionem Templariorum singularium per me seu per
meum provinciale concilium processum non extitit illa vice.
4. Ob quam rem huius facti seriem et diligenciam per me super
mandatis apostolicis exhibitam paternitati vestre sanctissime refero,
ut super hec per vestre sanctitatis providenciam disponatur. Cui
quidem disposicioni apostolice in omnibus et per omnia obedire
humiliter sum paratus. In cuius rei testimonium sigillum meum
et cetera.
30 IVr. 74—75
I) Ueberschr. : Celebracio concilii et excusacio propter Templarios per dominum
Bald(ewinum). -j- a) dempn. + b) K.
1) Nr. 63 vom J2. August 1308 (wohl verspätet ausgefertigt. + 2) Nr. 69.
74. Carpentras 1310 Juli 5.
Papst Klemens V. erlaubt den Ersbischöfen Peter von
Mains und Baldewin von Trier sowie dem erwählten Bischof
Heinrich von Trient auf Bitten König Heinrichs VH, su je
einer frei werdenden Pfründe in je 15 vom Könige auszu-
wählenden Klöstern, Dom- oder Kollegiatstiftern von demselben
gewünschte Personen su providieren.
K j8^); aus dem päpstlichen Register: Regestum Clementis nr. 5571,
Sauerland I nr. 310 (beide Reg). — Am 27. Juni 1310 verweigerte der
Papst dem deutschen Könige die von diesem für die Zwecke des Romiuges
gewünschten Zehnten und Annaten (Const. IV nr. 390 § 4; vgl. dazu Linduer
Deutsche Geschichte unter den Habsburgern und Luxemburgern I (I88S)
193, E. Hennig Die päpstlichen Zehnten aus Deutschland (1909) 47 f., der
den Zehnten irrig auf ein Jahr fixiert). Unser 8 Tage jüngeres Privileg
sollte offenbar diese Pille versüssen. Dass der König es angewandt hat, er-
geben 2 Fälle von 1310 Sept. 24 und 1311 Februar 24 (Const. IV nr. 449
und 581).
Clemens episcopus servus servorum dei venerabilibus fratri-
bus Mog(un)tin(o) et Treveren(si) . . Archiepiscopis ac dilecto
filio Henrico electo Tridentin(o) salutem et apostolicam bene-
dictionem. /• Eximie devocionis preclara sinceritas, quam
karissimus in Christo filius noster Henricus rex Romanorum illus-
tris ad nos et Roma(nam) gerit ecclesiam, sublimis quoque Status
eius magnificencia promerentur, ut non solum ipsum sed eciam
illos, qui sibi studio devotionis et obsequii adherent, specialibus
attollamus graciis et condignis provisioni[bu]s *) honoremus.
2. Ipsius itaque regis supplicationibus inclinati vobis et cuilibet
vestrum providendi auctoritate nostra in quindecim metropolitanis
seu cathedralibus aut collegiatis vel conventualibus ecclesiis, cuius-
cunque condicionis existant, infra regnum Aleman(ie) constitutis,
quas ad hoc idem rex duxerit eligendas, in singulis earum, videlicet
singulis personis ydoneis, quas ad hoc prefatus etiam rex duxerit
nominandas, de ipsarum ecclesiarum singulis canonicatibus et
prebendis nulli alii de iure debitis, si que in eisdem canonicatibus'')
vacant ad presens vel quam primum vacaverint, cum omnibus
iuribus et pertinenciis suis ac inducendi per vos vel per alium
seu alios personas easdem vel earum procuratores ipsarum nomine
in corporalem possessionem prebendarum huiusmodi et inductas
eciam defendendi eisque faciendi de ipsarum prebendarum fructi-
bus, redditibus, proventibus, iuribus et obvencionibus universis
integre responderi, contradictores quoque per censuram ecclesiasti-
cam appellacione postposita conpescendi non obstantibus de
certo canonicorum et quibuslibet aliis statutis et consuetudinibus
contrariis ecclesiarum predictarum iuramento, confirmacione sedis
apostolice seu quacunque firmitate alia roboratis aut si aliqui
apostolica, quibus per hoc nuUum volumus preiudicium generari,
vel alia quavis auctoritate in eisdem ecclesiis in canonicos sint
recepti vel, ut recipiantur, insistant seu, si aliquibus communiter
vel'=) divisim a prefata sit sede indultum, quod ad receptionem
1310 Juli 5— Anglist 4 31
vel provisionem alicuius minime teneantur et ad id conpelli seu
quod interdici, suspendi vel excommunicari non possint aut quod
de canonicatibus et prebendis ecclesiarum ipsarum vel aliis bene-
ficiis ecclesiasticis ad eorum coUacionem vel presentacionem seu
quamcunque dispositionem coniunctim vel separatim spectantibus
nulli valeat provideri per litteras apostolicas non facientes plenam
et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi men-
cionem et qualibet alia prefate sedis indulgencia generali vel
speciali cuiuscunque^) tenoris existat, per quam effectus presentium
inpediri valeat quomodolibet vel differri et de qua cuiuscunque
toto tenore habenda sit in nostris litteris mencio specialis sive si
eedem persone vel earum alia unum vel plura beneficia ecclesi-
astica cum cura vel sine cura, eciam si dignitates vel personatus
aut administrationes existant, obtinere noscantur seu si persone
predicte presentes non fuerint ad prestandum de observandis
statutibus et consuetudinibus ipsarum ecclesiarum, in quibus eis
provisum extiterit, solitum iuramentum, dummodo in absentia sua
per procuratores ydoneos et cum ad ecclesias ipsas accesserint,
corporaliter illud prestent, ple[n]am'^) et liberam concedimus
auctoritate presencium facultatem.
Datum Carpent(orati) IP nonas iulii pontificatus nostri anno
quinto.
I) ohne lieber sehr. -\- a) provisionis. + b) nachgetr. und wieder getilgt?
-\- c) vel — ecclesiarum von Hand 3a nachgetr. -J- d) cuiuscunque — cuius-
cunque von Hand 3a nachgetr. -\- e) plemam.
75. [1302—1310] August 4.
Bischof Siegfried von Samland erlässt im Anschluss an
eine Visitation Statuten für die Geistlichen seiner Diösese.
K 342 1). Die Datierung des merkwürdigen Stückes bestimmt sich
durch die Amtsdauer des Bischofs Siegfried (1296 — 1310 November 15) so-
wie dadurch, dass der heilige Adalbert Patron der Kathedralkirche von Sam-
land, als welcher er im 5. Kapitel erscheint, erst seit dem 11. Januar 1302
ist (vgl. Woelky und Mendthal Urkundenbuch des Bisthums Samland I [1891J
nr. 200). Devotionsformel und Titel finden sich genau übereinstimmend noch
1309 (ebenda nr. 211), der Titel mit derselben Wortstellung ausserdem noch
1306 (nr. 209).
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Scriptum
est in canone '), quod non nisi necessitate instante statui debent
iura. Neminem igitur movere debet, si iura seu statuta tendantur,
dum necessitas hoc exposcit. J. Unde nos frater Siffridus dei
gratia ecclesie Sambien(sis) episcopus, qui continuis curis sollici-
tamur et assidua meditacione urgemur, ut iuxta credite nobis dis-
pensacionis officium subditorum conmodis, quantum nobis a deo
concessum est, sollicitudinis studio intendamus et labores voluntarios
appetimus, ut eis quietem preparemus, publicatis coram nobis et
intellectis hiis, que in visitacione a nostro preposito noviter facta
notata fuerant, et inventis multis causis tam in clero quam in
populo nobis subiecto, que correctione, reformacione et informacione
plurimum indigebant, de dicti prepositi et canonicorum nostrorum
et tocius cleri consilio et assensu necessario duximus statuendum
et auctoritate nobis a deo concessa*) et beatorum Petri et Pauli
32 ^''- 7-5
apostolorum statuimus, ut quilibet sacerdos plebanus nostre dyo-
cesis adminus ter'') in ebdomada missam celebret in ecclesia sua,
licet secundum canones ad plures sit astrictus, nisi infirnnitas vel
alia causa legitima interveniat, que ab hoc ipsum possit et debeat
merito excusar[e] "^ ). 2. Item quocienscunque alicui eorum de
funere mortui sepeliendo tarn mature nunciatur, quod se ad missam
possit conmode preparare, missam celebret pro defunctis et post
missam in ornatu preter casulam sequatur ipsum funus ad sepul-
chrum ibique lecto officio sepulture et asperso eo cum aqua bene-
dicta monito populo astante, ut pro salute anime presentis defuncti
et omnium fedelium'') defunctorum suppliciter deum rogent. Sed
si aliter quam supra dictum est, ei oblatum fuerit, indutus super-
pellicio et stola lectoque dicto officio circa sepulchrum et aspersione
et monicione predictis factis iubeat ipsum tradi ecclesiastice se-
pulture. 3. Nolumus autem, quod aliquis de familia plebani
alicuius preter scolarem nee ipse Scolaris nisi absente domino suo
et indutus superpellicio legensque psalmum (Miserere mei deus'*)
vel ,De profundis'^) vel aliam aliquam orationem et aspergens
funus cum aqua benedicta mortuos sepeliat aut oblacionem seu
offertorium exigat aut recipiat a Pruthenis. 4. Preterea sacer-
dotes, qui linguam volencium sibi confiteri non noverint, non nisi
per interpretem virum adultum confessionem audiant, nisi conti-
gerit ex mortis articulo aut alia necessitate legitima aliter facien-
dum. 5. Statuimus eciam, ut gloriosi martyris et pontificis
beati Adalberti ecclesie nostre patroni memoria singulis diebus ad
vespera per antiphoniam Jste sanctus'*), ad matut(inam) per
antiphoniam ,Nisi granum frumenti'^) cum collecta ,Tuam nobis
q(uesumu)s domine' *) et versiculis ,De uno martyr [. .]' ') ab omnibus
sacerdotibus nostris firmiter observetur et translato festo beati
Georgii in proximam feriam vacantem dies natalis eins sollemp-
niter celebretur*). 6. Preterea dicit canon : .ignorantia mater om-
nium errorum * in sacerdotibus, qui docendi officium in dei populo susceperunt,
maxime est vitanda' ') ; et licet nulla iura canonica vel civilia precipue
illa, quorum noticiam quis de facili per se vel per iuris peritos
possit habere, debeat ignorare, nos tamen ad informacionem ali-
quorum, ut nuUus se per ignoranciam possit aliqualiter excusare,
iura aliqua hie ponemus, scilicet quod clerici, cuiuscunque sint
ordinis, qui clericali voluerint uti privilegio, arma non portent nisi
ex iusta causa; puta, cum transitum faciant per loca periculosa,
tunc licet eis portare arma ad terrorem latronum, licet percutere
non debeant. 7.®) Comam non nutriant, sed habeant tonsuram
suo ordini congruentem. 8. Hospitalitatem clericis et religiosis
et aliis honestis personis exhibeant. 9. Mulieres et maxime,
de quibus sinistra possit haberi suspicio, secum in hospicio non
habeant. 10. Officia seu commercia non exerceant, maxime
inhonesta. //. Mimis, ioculatoribus et hystrionibus non Intendant.
12. Tabernas prorsus evitent nisi forte causa necessaria in itinere
constituti. 13. Ad aleas et taxillos non ludant nee huiusmodi
aut aliis ludis eorum ordini incongruis, puta choreis et tripudiis,
indecenter non intersint. 14. Vestes deferant decentes non
1310 August 4 33
nimia brevitate aut longitudine notandas. 15. Pannis viridis
aut rubei coloris desuper aut cingulis cericeis deauratis, nodulis
argenteis et ornamentis vestium, calciorum aut equorum, manicis
in aperto consutilibus et omnibus aliis superfl[u]itatibus'=) auratis
seu argenteis non utantur. 16. Item a crapula et ebrietate et
illo abuso potandi, quo se ad equales potus et immoderatos obli-
gant, et a potacionibus Pruthenorum, que serme dicuntur, et ab
illis eciam, que fere ad medium noctis vel ultra se extendant,
abstineant diligenter^). 17. Preterea altaria decorata et in
ipsis ymagines et crucifixum habeant. 18. Corporalia munda
servent. 19- Baptisterium, crisma, sanctum corpus domini
nostri lesu Christi firmata teneant in conclavi. 20. Ceterum,
cum expressum sit in iure, quod quilibet sacerdos in ecclesia sua
singulis diebus horas canonicas tarn noctis quam diei persolvere
teneatur, nos tamen eis propter distanciam domiciliorum suorum
condescendere volentes rigorem iuris aliqualiter in hoc mitigamus,
ut scilicet tantum in festis totum duplicibus et semiduplicibus in
sua ecclesia versus, matutinas et missam hü, qui libros cum nota
habent, sollempniter cantent, alii autem legant. Reliquis vero
temporibus possunt horas canonicas legere vel cantare, ubicunque
videbitur eis expedire. 21. Item nullum clericum vagabundum
aut peregrinum sacerdotem vel dyaconum vel subdyaconum ad
execucionem sui ordinis vel officii dimittant nisi de nostra licencia
speciali. 22. Preterea singulis diebus dominicis et summis
festis, quando Prutheni et alii ad ecclesiam conveniunt, debent
plebani vel eorum vicarii ipsos instruere in fide confessionis, for-
mam orationum dominicam et simbolum predicere, ita quod in
qualibet sententia moram faciant tacendo, quousque Prutheni 0 et
alii dicta verba possint commode repetere, et hoc modo continuent
usque ad finem, et eos eciam verbo predicacionis informare paulatim,
prout saluti eorum videbitur expedire. 23. Sed quia facultas
venie incontinuum*) tribuit delinquendi, precipimus in virtute
sancte obedientie, ut predictas constituciones cum matura delibe-
racione conditas quivis presbyter nobis subditus firmiter custodiat
et observet et eas infra III menses a die presenti ascribi faciat
et palam ipsas in choro ecclesie sue in aliquo loco patenti exten-
dat, ut per continuum aspectum earum, quid concessum quidve
prohibitum sit, ad memoriam iugiter reducatur.
Datum in crastino invencionis beati Stephani prothomartiris.
I) Ueberschr. : Statuta Sambien(sis) episcopi post visitacionem. -{- a) concessam.
-f- b) auf diese Bestimmung hat L. durch ein Zeichen am Rande besonders
aufmerksam gemacht. -{■ c) excusari K. -[- i) K. -\- e) superflitatibus. -\- f)
von L. auf freigelassenem Raum nachgetragen. ■\- g) incentinuum.
1) doch wohl Inst. I 2,2. + 2) Ps. 50, 55 oder 56. + 3) Ps. 129 +
4) vgl. Chevalier Repertorium hymnologicum I — IV (1892 — 1912) nr. 9156.
+ 5) fehlt bei Chevalier. -\- 6) Georgs- und Adalbertstag fallen beide
auf den 23. April. + 1) c. 1 D. 38. + 8) ^ 7—13 enthalten uralte
kanonische Bestimmungen, die vermutlich durch Mainzer Synodal-
statuten des 13. Jh.s vermittelt sind; vgl. z. B. Hartzheim III 596,
Martine IV 150. -f- 9) Vgl. Peters von Dusburg 1326 geschriebenes
Chronicon terrae Prussiae l. III c. 5 (Scriptores rerum Prussicarum I
[I86l] 54: Habent in consuetudine fHäw/it/i Prutheni^, quod in pota-
Nova Alatnatiniae 3
34 Nr. 76—77
cionibus suis ad equales et immoderatos haustus se oblijjant,
unde contingit, quod singuli domestici hospiti suo certam mensiiram potus
offerunt sub hiis pactis, quod, postquam ipsi ebiberunt, et ipse hospes
tantundem evacuet ebibendo et talis oblacio potus tociens reiteratur,
quousque hospes cum domesticis, uior cum marito, filius cum tilia
omnes inebriantur.
76. Priorat Groseau 1310 September 1.
Papst Kleniens V. mahnt die Untertanen Heinrichs VII. ,
den Romsug des Königs su unterstütsen.
K 112^)', meist mit Const. IV nr. 435 (A und B) iibereinstinimend und
darum hier nicht vollständig ■wiederholt, an den abweichenden Stellen zum
Teil mit dem Brief an die deutschen Prälaten ebenda nr. 436 A verwandt.
Clemens episcopus'^) servus servorum dei universis personis
ecclesiasticis et secularibus subditis carissimi in Christo fiiii nostri
Henrici regis Romanorum illustris, cuiuscumque preeminencie, Status
vel condicionis existant, salutem'') et apostolicam benedictionem.
4. Premissis igitur digna consideracione pensatis — universitatem vestram roga-
mus, monemus et hortamur attencius vobisque nichilominus per apostolica
scripta mandamus, quatenus — eosdem vestros^) animos pro divina et aposto-
lice sedis ac nostra reverencia convertatis ad pacem et eiusdem regis quorum-
libet bellorum feritate depressa et periculosis fomitibus odiorum evulsis monitis
et votis salubribus tanquam benedictionis filii et '') eiusdem regni Romano-
rum fideles, prout tenemini, reverenter intendere et') humiliter obe-
dire curetisf). ut per hoc Deum timere et regem vestrum*') honorificencia
debita venerari laudabiliter ostendatis nec '') illud vos improperium im-
posterum contingat incurrere, de quo ewangelica testatur ystoria')
mquiens : ,In propria venit et sui cum non receperunt'. 3. Eya ergo prefato
regi non per armorum strepitus, non per bellorum precipites impetus et non
per terribiles et hostiles incursus corda vestra") sed per vias rectas et copiose
pacis delectabiles semitas preparate et') non') solum, sicut decet'')
eiusdem decus regni et moris antiquitas de fidelitate, sequela
et obediencia regi Romanorum * ezhibenda * feudatariis et feudis
indicit, * verum eciara alia, que impendere sibi iuxta ) moris antiqui-
tatem tenemini, exhibere promptis animis studeatis. Sic igitur monita, preces
et exhortaciones et mandata huiusmodi, que de precordiis apostolicis confidenter
emanant, studeatis devote suscipere et sie ad efficacis exaudicionis effectum
vestra sinceritas introducat, quod per hoc nostram et apostolice sedis bene-
dictionem et gratiam vobis uberius vendicetis et prefatO™) regi fidelitatis
a VobiS deblto persoluto plenitudinem benivolencie regalis vobis senciatis
proinde magis propiciam et benignara.
Datum ") in prioratu de Grausello prope Malausanam Vasio-
nens(is)°) dyocesis kalendis septembris pontificatus nostri anno
quinto.
1) Ueberschr. in K: Precipit Clemens (davor Henr(icus) getilgt), quod obediatur
Henrlico) Romanorum regi. + a) etc. statt episc. — dei A, B. + b) sal. —
benedict. fehlt A, B. -\- c) nostros amicos st. vestr. anim. A'. -|- d) et —
tenemini fehlt A, B. + e) et — obedire fehlt A, B. -\- f) procuretis A, B.
-\- g) predictum A, B. -j" b) nee — receperunt fehlt A, B. + i) ac omnia
statt et — eciam alia A, B. -\- k) aus dicit korr. K. + 1) iuxta — anliquit.
fehlt A, B. -\- ml pref. — persol. fehlt A, B. -|- n) Datierung fehlt in A.
-\- o) aus Vasionen, korr. K; Vasionen. B.
1) Joh.1,11. f 2) die folgenden gesperrten Worte aus Const. III nr.622.
1310 September 1—15 35
77. [Trier ^)] 1310 September 15.
Ersbischof Baldewin bestellt für die Zeit seiner Abwesen-
heit auf der Romfahrt drei Generalvikare bu seiner Stell-
vertretung in Diösese und Kirchenprovins Trier.
K 20 (IJ^) und K loy (2)U); zugrundegelegt ist 1. — Rupert und
Heinrich (dieser aber als Stiftsherr von St. Paulin genannt) Urkunden als
Vikare 1310 Dezember 23 (vgl. Richter Kanzlei 121 f.). Vgl. auch Baldewins
Uebertragung der Pontifikalien- Verwaltung an den Bischof Wolfram von
Fleckenstein 1311 September (Friedensburg: Westdeutsche Zeitschrift III 300
nr. 1).
Baldewinus*) dei gracia Treverorum^) archiepiscopus sacri
imperii per regnum Arelaten(se) archicancellarius'^) venerabilibus
viris Ruperto '') archidyacono de Tholeya in ecclesia nostra
Trev(er)en(si), magistro Heinrico^) Rucschardi ') canonico sancti
Symeonis necnon magistro Geirico'^) de Gorgia . .^) officiali
nostro Trev(erensi) salutem in eo, qui est omnium vera salus.
/. Inter cetera, que mentem nostram sollicitant nostrosque distra-
hunt et agitant cogitatus, pastoralis officii cura assidua et regi-
minis nobis commissi sollicitudo continua nos ammonet, ut circa
animarum salutem et pacis quietem nostrorum intendamus subdi-
torum. 2. Cum igitur de mandato Serenissimi principis et
domini nostri domini Henrici^) Romanorum regis semper augusti,
cui non immerito tenemur obedire, pro instanti expedicione trans-
alpina extra civitatem, dyocesim et provinciam nostram Treveren(sem)
nos ad tempus ex causa necessaria oporteat proficisci, esse ab-
sentes') ab eisdem et agere in remotis, vobis, de quorum discre-
cione''), circumspectione et fidelitate plurimum confidentes ') per
totam nostram civitatem, dyocesim et provinciam Treveren(sem)
omnem nostram iurisdictionem ecclesiasticam tamquam superioribus
committimus necnon vicarios nostros generales vos constituimus
per presentes sub hac forma, quod, si non omnes potueritis inter-
esse, quod vos, . . archidyacone, cum altero vestrorum coliegarum
egeritis, illud habeat roboris firmitatem. 3. Omnes causas ad
forum ecclesiasticum pertinentes de consuetudine vel de iure
audiendi et eas sententialiter terminandi, excessus omnium subdi-
torum nostrorum tarn clericorum quam laicorum, cuiuscunque
Status sexus et condicionis fuerint, ex officio vel ad partis instan-
ciam in nostris civitate, dyocesi et provincia Treveren(si) in casi-
bus, in quibus possemus, inquirendi, corrigendi et puniendi eosque™)
subditos nostros suis exigentibus de meritis et alias, prout ordo
iuris postulaverit, a suis administracionibus et beneficiis amovendi,
fructus, exitus et proventus omnium beneficiorum ecclesiasticorum
nostre civitatis et dyocesis, in quibus beneficiati non resident, ut
tenentur, seu promoti, prout onus") beneficiorum suorum°) requirit,
ad sacros ordines non existant p), ac eorum, qui pluralitatem bene-
ficiorum obtinent absque dispensacione canonica, sequestrandi,
colligendi et recipiendi, subvenciones et subsidia nomine nostro
petendi et recipiendi, personas ecclesiasticas incorrigibiles capti-
vandi, captivas detinendi, ubicunque volueritis in nostro dominio
et districtu, seu ad nostrum palacium Trever(ense) captivas, si
expedire videritis, mittendi penam pro suis delictis, prout iustum
3*
36 Nr. 78—80
fuerit, recepturas, beneficia vacancia per mortem vel per resig-
nationem ad nostram collacionem spectantia citra valorem quindecim
librarum Tur(onensium)i) parvorum secundum estimacionem decime
exceptis dignitatibus, personatibus et officiis nee non beneficiis,
que conferre possumus, vel possemus ex gratia sedis apostolice
nobis facta vel facienda, conferendi, beneficiorum ecclesiasticorum
cum cura vel sine cura permutare volencium per viam ixxris per-
mutacionem seu transactionem faciendi''*) seu auctoritatem prestandi,
confirmandi seu confirmaciones et dimissorias concedendi ac omnia
alia et singula faciendi, que nos, quantum in hiis, que ad iuris-
dictionem ecclesiasticam pertinent et que assecuti fuimus in confir-
macione nostra, faceremus et facere possemus, si in civitate, dyocesi
et provincia nostra Trever(ensi) presentes essemus, collacionibus
seu unionibus beneficiorum curatorum, quas quidam incorporaciones
vocant, dumtaxat exceptis vobis*") tenore presencium plenam,
generalem et liberam concedimus potestatem. 4. Insuper vobis
omnes archiepiscopos, episcopos katholicos sedis apostolice gratiam
obtincntes invitandi ac rogandi nomine nostro, ut quando et
quociens opus fuerit, tempore tamen congruo, ecclesias seu^)
altaria consecrent, eas aut earum cimiteria reconcilient, clericos
ordinent, crisma conficiant, pueros in fronte crisment, clericos
deponant, virgines benedicant ac in omnibus aliis, que ordinis sunt
et que assecuti fuimus in consecracione episcopali, absenciam
nostram suppleant in nostra civitate') et dyocesi committimus
potestatem et hoc etiam archiepiscopis et episcopis, quantum in
nobis est, auctoritatem prestamus et consensum. 5. Per huius-
modi autem commissionem non intendimus commissiones officialibus
nostris Trev(eri) et in Confluentia factas revocare nee ipsis preiudi-
cium aliquod") generari volumus per easdem ratum et gratum
habentes et plenius habituri, quid ") per vos, . . ") archidiacone,
cum duobus vestris collegis vel eorum altero actum sive gestum
fuerit in premissis.
Datum anno dommi M^CCCX. ^') in crastino exaltacionis
sancte crucis.
I) Ueberschr. iti 1: Constilutio vicariorum, cum dominus recessit. + W) Ueber-
schr. in 2: Constitutio vicariorum generalium per provinciam, civitatem et
dyocesim in iurisdictione, in conferendis beneficiis et eciam in pontificalibus.
-\- a) vorausgeht Datum per copiam. 1, 2. -\- d) Roberto -. -\- e) Heynr. 2.
-j- f) Bucschardi 2. -\- g) Gerrico 2. -\- h) fehlt 1. + i) absententes 2. ~\- k) di-
strictione 2. -\- 1) confidentens 2. 4- m) vosque ? 2. -|- n) omnis 2. -{- o) fehlt 2.
+ p) existunt 2. + q) Treverens(ium) 2. -f- <}*) faciencium 1 ; zu facien. korr. 2.
^- r) vel 1. + s) et 2. + t) civite 2. + u) quidquid 2. -f- v) decimo 2.
1) vgl. Dominicus 100.
7o . Lausanne 1310 Oktober 11.
An Papst Klemens V. König Heinrich VII.; Doenniges II 123 nr. 5
(aus dem als Wiederholung von Const. IV nr. 391 durch die Kurie über-
sandten Original-Formular F unter den Resten des Reichsarchivs in Turin,
vgl. die Abschrift im Register des Bernardus de Mercato daselbst); Const. IV
nr. 4;~>4 (aus Orig. im vatikanischen Archiv). Kß (auf F zurückfUhreiid) und
K Sbg a (Insert in K AOH, wohl ebendaher).
79. Asii 1310 November 19.
König Heinrich VII. beglaubigt bei Papst Klemens V.
den Dekan der Trierer Kirche Johann und den Predigermönch
1310 Oktober 11— November 37
Nikolaus von Ligny als Ueberbringer seiner Bitte um einen
friiheren Termin der Kaiserkrönung.
K 4^). — Der hier genannte Dominikaner ist kein Geringerer als
Heinrichs VIT. berühmter Biograph, Bischof Nikolaus von Butrinto. Die heiss
umstrittene Frage nach dessen Heimat wird dadurch entschieden. Vgl.
Stengel II.
Sanctissimo in Christo patri ac domino suo domino Clementi
sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summo pontifici
Henr(icus) dei gracia Romanorum rex semper augustus cum debita
reverencia devota pedum oscula beatorum. Ad vestre sanctitatis
conspectus honorabiles viros lohannem decanum Treveren(sis)
ecclesie et fratrem Nicolaum de Lyneio ordinis predicatorum ex-
hibitores presentium dilectos familiäres nostros fiducialiter duximus
transmittendos constituentes ipsos procuratores nostros et nuncios
speciales ad petendum et impetrandum apud vestre sanctitatis
benivolenciam anticipationem seu breviationem termini ad reci-
piendum unctionem, consecracionem et sacras infulas imperii nobis
per litteras apostolicas *) assignati et omnia alia faciendum et pro-
curandum, que circa dictum negocium nobis fuerint oportuna.
Quapropter sanctitatem vestram plenissimis affectibus exoramus,
quatenus memoratos nuncios et procuratores nostros graciose
recipere, benigne audire et remittere dignemini cum peticionibus
premissis favorabiliter expeditos. Hec enim proinde specialiter
desideramus et appetimus, ut exaltacionem sancte matris ecclesie,
sacri Romani imperii ac utilitatem rei publice laudabilius, com-
modius et decencius nostre serenitatis providencia valeat procurare.
In cuius rei testimonium presentes litteras nostre maiestatis sigillo
iussimus communiri.
Datum apud Aste XIII* kalendas decembris anno domini
M" CCC" X", regni vero nostri anno secundo.
I) Ueberschr.: Missil(is) Henr(ici) 7. ad dementem V. super abbreviacione
termini ad recipiendum infulas imperiales.
1) Const. IV nr. 298 (1309 Juli 26); die Krönung war hier auf den
2. Februar 1312 festgesetzt.
80. [iSlO November].
Formular des dem Könige Heinrich VII. su leistenden
Treueides.
K T^)- — Dieses Formular war während des Romzuges Heinrichs VII.
dauernd in Gebrauch. Besonders nahe kommen ihm Const. IV nr. 487, 501,
510, 516, 532, 611, 704, 754, 846. Auch die Mitglieder des königlichen
Rates, unter ihnen Baldewin von Trier, haben am 29. November 1310 danach
geschworen (ebenda nr. 487). Es beruht auf der „Nova forma" der so-
genannten Vulgata des longobardischen Lehnrechts (l. II t. 7, ed. K. Leh-
mann 94 f.).
1. Ego talis iuro super hec sancta dei ewangelia, quod ab hac hora
inantea usque ad ultimum diem vite meo ero fidelis VoblS serenissimo
domino meo domino Henr(ico) Romanorum regi semper augusto
contra horainem omnem. 2. * Nunquam scienter ero in consilio * vel *
facto, quod VOS amittatis vitam vel menbrum « aut * recipiatis in persona
aliqua[m] i) lesionem, * iniuriam vel contumeliam aut * amittatis aliquem
honorem, quem nunc habetlS vel inantea possidebitis. 5. Et si scivero
vel audivero de aliquo, quod velit aliquOd istorum contra VOS facere, ut non
fiat,^ pro posse meo impedimentum prestabo. 4. Et si impedimentum
38 ^'-- «^
prestare nequivero, quam cito potero, VoblS nunciabo et contra eum, prout
potere, vobis meum prestabo auxilium- 5. Et si contigerit VOS rem
aliquam, quam habetis vel habebitis in futurum, quocumque casu amittere,
eam recuperare iuVabo et recuperatam omni tempore retinere. O. Et si
scivero VOS velle offendere aliquem vel aliqUOS et inde specialiter aut genera-
liter fuero requisitus, meum vobis, sicut potero, prestabo auxilium. 7. Et
si aliquid michi in secreto manifestaverltis, illud sine vestri licencia nemini
pandam aut faciam, per quod pandatur. 8. Et si consilium aliquod a
me postulaveritis, illud * dabo *, quod michi videbitur Vobis magis eipedire.
9. Et nunquam ex mea persona aut per aÜam seu alias aliqu[i]d b) faciam
scienter, quod pertineat ad vestram aut vestrorum iniuriam, lesionem
aut contumeliam.
I) Ueberschr.: luramentum prestandum imperatori. + a) aliqua K. + b) ali-
quod K.
81. [Mailand 1311 um Januar 14].
König Heinrich VII. verkündet den lombardischen Behörden
die Ernennung des Grafen Amadeus von Savoyen zum Reichs-
vikar in der Lombardei.
K 6 (1)1) und Klo8 (2)^; zugntndegelegt ist 1. — Die U. gewährt
höchst erwünschte Aufschlüsse über Inhalt und Befugnisse des lombardischen
Generalvikariats vom J. 1311, von denen 'wir bisher nur sehr unbestimmte
Kenntnis besassen (0. Felsberg 11 ff. ; vgl. auch die Nachricht in der Doppel-
chronik von Reggio, Muratori XVIII 21, nach der dem Generalvikar 2000
von den lombardischen Städten zu besoldende Bewaffnete zur Verfügung
stehen sollten). Sie ist dem auf die Bestallung Bezug nehmenden Mandat an
Mantua vom 14. Januar (Const. IV nr. 550, vgl. 551—553) entweder gleich-
zeitig oder höchstens ein paar Tage älter. Als Vorlage ist benutzt Kaiser
Friedrichs II. gleichartige Verleihung an Thomas von Savoyen, den Vor-
fahren des Grafen Amadeus (Const. II nr. 273).
Henr(icus) dei gratia Romanorum rex semper augustus uni-
versiS ecclesiarum prelatis, marchionibus, comilibus, capitaneis valvasoribus,
» potestatibus, consulibus, consiliis et communibus ac universis rectonbus
et officialibus per Lumbard(iam) a) * et quamlibet partem Lumbardie*')
constitutis seu constituendis tam presentibus quam futuris et eorum
vicariis seu locum tenentibus gratiam suam et bonam Toluntatem.
/• Ad extoUendum iustorum preconia ^ ) et reprimendas insolencias "ä) trans-
gressorum prospiciens e «) celo iusticia erexit in populis ') regnancium solia
et K) diversorum principum potestates. Caruisset namque libenter humana con-
dicio iugo dominii nee libertatem a se, quam ipsis natura contulerat, homines
abdicassent, nisi quod inpunita licencia scelerum in evidentem perniciem humani
generis redundaSSet, et sie ex necessitate quadam oportuit naturam subesse
iustieie et servire iudieio libertatem. Sed nee exquiri decuit exlrinsecus aliam
speciem ereature, cui se representata per hominem eelestis ymago subiceret,
dum in reddicione h) census nummismatis imperium pre ') ceteris (igure fasti-
gium msignivit, sed homo prelatus est homini, ut graciorem efficeret prela-
turam idemptitas speciei. 2. Attendentes igitur, quod ex regalis officii
nostri debito, quod ex celesti dispensacione suscepimus, villicacionis nostre
rationem sumus in die districti ■*) iudieii reddituri et qualitate diversorum
negotiorum ') nostrorum et imperii per nonnullas et diversas partes maiestatis">)
nostre presentiam necessario requirente in huS partibus morari continuo princi-
paliter nequcamus, ne maiestatis nostre absencia » iusticia careatis, ecce pro
1311 um Januar 14 39
exhibenda cuilibet sine difficultate iusticia, in qua sumus cuius-
libet") debitores, et pro recuperacione et defensione nostrorum et itnperii
iurium et bonorum et conservacione boni et pacifici Status vestri et totlUS
Lumbardie'') Status ac dura") gwerraP) nostris rebellibus inferenda
de fidelitate, industria et strennuitate mangnifici'^) viri Amadei de Sa-
baudia comitis * plenarie confidentes ipsum nostrum ac regni et • imperii
nostri generalem legatum, vicarium seu presidem in omnibus partibus
Lumbardie duximus statuendum * concedentes eidem merum et mixtum
imperium et gladii potestatem et« inter facinorosos. 3. Kt'^)animad-
vertere valeat [purgandol^) commissam sibi provinciam in universoS et
singulos, prout ei melius videbitur expedire. 4. Criminales, civiles,
liberales et mixtas causas et questiones audiat et decidat, eciam illas,
quarum cognicio, si nos presentes essemus, ad nostrum iudicium pertineret *),
inquirens puniendos et puniens inquisitos. 5. Decreta utique interponat,
que in alienacionibus rerum ecclesiasticarum et minorum ac transactione ali-
mentorum secundum iusticiam interponi poter[un]t "), et ut minoribus et raaiori-
bus, quibus universalia iura succurrunt, causa cognita restitucionis in integrum
beneficium largiatur, plenam sibi concedimus'^) potestatem. 6. Ad audien-
ciam quoque ipsius*) appellaciones deferri volumus, quas a sentenciis ordi-
nariorum iudicum et eorum omnium, qui iurisdiccionem ab imperio vel lege
vel consuetudine nactix) sunt, infra totam dictam provinciam Lum-
bard(ie) ) et eius terminos contigerit y) interponi, nisi forte vel cause qualitas
vel persone defectus hoc adima[n]tz) appellanti *. 7. Providendi
quoque de rectoribus et officialibus in tota dicta provincia, decreta
et banna et devota imponendi et exigendi, confirmandi et relegandi,
exulandi et banniendi, exulatos et bannitos restituendi in integrum,
publicandi et confiscandi^') bona illorum, de quibus ei videretur,
plenariam eidem conferimus''') potestatem et omnia alia'^') et sin-
gula faciendi et exequendi, que ad officium presidis pertinere nos-
cuntur. 8. Quocirca fidelitati vestre precipiendo districte mandamus,
quatenus dictum comitem, presidem et Vicarmm nostrum *, in provincia
predicta a nostra maiestate statutum tamquam presencie nostre speculum sin-
cere devocionis affectibus admittatis"^') et eidem et officialibus Suis
super Omnibus et singulis, que ad commissum sibi « officium * pertinere nos-
cuntur, tamquam maiestatis nostre persone * obedire et parere efficaciter
debeatis, in quantum indignacionem nostram intenditis evitare,
sie in predictis agentes, ut de obediencia commendari possitis et
devocionem vestram * inde * dignis laudum preconiis extoUamus et COntra
vos non habeamus materiam procedendi.
Dat. *'' ) et cetera.
I) Ueberschr. in 1 : Constituitur vicarius sive preses in Lombardia Amadeus
de Sabaudia. + II) Ueberschr. in 2 : H(enricus) constituit vicarium seu presidem
in Lombardi (.'). -j- a) Lambardiam 2. -\- b) Lombardie 2. + c) preconiam 2.
->r d) insolercias 1. + e) de 1. -j- f) pupillis /. + g) ac /. + h) redicione 2.
+ i) per /. + k) distrcti (ans discreti korr.?) 2. -j- 1) nostr. neg. 2. + m)
magestatis 2. -\- n) cuilibet 1. + o) aus iura korr. 1 ; iura 2. -f- p) guerra 2.
+ q) magnifici 2. + r) ad, getilgt 2. + s) fehlt 1, 2. + t) pertinerent 1, 2.
-jr u) petent 1 ; poterit aus po(e)tenter korr. 2. -\- v) cocedimus /. + w) fehlt 1.
-\- x) nati 1; aus nati korr. 2. + y) adimet, aus adiuvat korr. 1, 2. -\- z)
contingerit 2. -\- a') confiscendi /. -f b') concedimus 2. + c') fehlt 2. -|- d')
admittant 1. -f- e') Datierung fehlt ganz 2.
40 Nr. 82—86
82. Mailand 1311 März 25.
König Heinrich VII. verkündet den Behörden von Asti
die Einsetsung des Janacius von Salenbene aus Piacensa sunt
Reichsvikar in ihrem Stadtbesirk.
K III^). — 'Janacius (bzw. Johannatius) de Salenbene, der als Vikar
von Asti noch am 20. September 1311 vorkommt (G. Vönniges Acta Henrici
VII. [1839] II nr. 30), war Nach/olger des Thomasino de Enfola (oder
Grisola), der seit dem 18. Januar und noch am 20. Februar bezeugt ist
(Const. IV nr. 579, F. Donaini Acta Henrici VII. [1877] I 156). In der
Fassung steht unser Stück ziemlich nahe der Vikariatsurkunde für Treviso
vom 10. Mai (Const. IV nr. 629 f.). Das Vikariatsdiplom für Asti vom
31. März 1312 aber (ebenda nr. 761) stimmt gar so genau mit ihm überein,
dass man es wohl als seine Nachurkunde bezeichnen muss. Nur sind dort
die eigenartigen und besonders wertvollen Angaben unserer Urkunde über die
Beamten und die Mannschaft des Vikars und ihre Besoldtmg (vgl. dazu
0. Felsberg 24 ff., 33 ff., F. Prowe 61 ff.) zu ein paar wenig besagenden
Worten zusammengeschrumpft.
Heinricus dei gratia Romanorum rex semper augustus pru-
dentibus viris consilio et communi Asten(sium) fidelibus suis di-
lectis gratiam suam et omne bonum. /. Quanto nobis est cordi
propensius servari iusticiam, tanto cogitare debemus attencius
illius administracioni preficere viros et industria providos et cum
votiva fide predicte iusticie amatores. 2. De probitate siquidem,
industria, legalitate et fide strennui viri lanacii de Salenben(e)*)
de Placencia fidelis nostri dilecti plenam gerentes fiduciam ipsum
in vicarium nostrum Asten(sium) civitatis, territorii et districtus
eiusdem recepto prius ab eo sacramento, [quod] ^) huiusmodi offi-
cium et regimen diiigenter, discrete ac fideliter exercere studeat
singulis ministrando iusticiam sine aliqua excepcione personarum,
neminem gravando rancore vel odio seu relevando iniuste prece
vel precio, odio vel amore, usque ad beneplacitum nostrum tenore
presencium duximus statuendum ea, que sunt meri et mixti
imperii ac simplicis iurisdictionis, sibi plenarie committentes'^) et
facientes ipsum ordinarium in premissis, eidem quinque iudices,
duos socios domicellos et notarios portunos, quinquaginta sti-
pendiarios equites, centum armatos pedites de '') fidelibus imperii
deputantes ac ordinantes pro sallario sue persone iuxta conscilium
communis Asten(sium), pro iudicibus et notariis quingentas libras
ausc(ultatas), cuilibet militi quatuordecim librarum ausc(ultatarum),
cuilibet pediti quatuor libras et decem solidos singulis mensibus
persolvendas, quarumsolucionem a communi Ast(ensium) percipiet et
habebit. 3. Unde fidelitati vestre damus hoc edicto regio fir-
miter in mandatis, quatenus predicto vicario nostro in premissis
et omnibus aliis, que ad huiusmodi regimen et officium spectare
noscuntur, pareatis humiliter et fideliter. Alioquin penas et banna,
quas idem iuste tulerit, ratas et firmas lenentes ipsas faciemus
contra transgressores quoslibet inremissibiliter observari pre-
sencium testimonio litterarum nostre maiestatis sigilli munimine
signatarum.
Data Mediolani VIII. kalendas aprilis anno domini M'CCCXI.
regni vero nostri anno tercio.
I) Ueberschr.: Vicariatus Asten(sis). + a) a«5 Salanben. korr. + b) pro; vgl,
Const. IV 590 Z. 4. + c) comitentes K. + d) di K.
1311 Märt 25— Frühjahr 41
83. [etwa 1310-1311 Frühjahr].
Ein Ungenannter unterrichtet den Ershischof Baldewin
über das beim Besuche des Konzils sti Vienne und gegenüber
der Kurie einzuhaltende Benehmen.
K 98^). — Dass der Bischof, an den diese am Anfang vielleicht un-
vollständigen Ratschläge gerichtet sind, Baldewin von Trier ist, wäre an
sich anzunehmen, ergiebt sich aber auch ausdrücklich aus der Bezeichnung
dominus in dem Registcreintrag (N. I). Unter dem im 1. Kapitel genannten
dominus hat man dagegen König Heinrich VII. zu verstehen. Terminus post
quem für die Entstehung des Stückes ist das Datum der ersten Einberufung
des Konzils von Vienne im Sommer 1308, besser aber doch wohl die im Früh-
jahr 1310 erfolgte Prorogation der Konzilseröffnung. Denn seitdem wird die
Frage des Besuchs erst brennend. Terminus ante quem ist der 30. September
1311, an dem Klemens V. Baldewin von der Teilnahme am Konzil entband
(Nr. 85). Der in Avignon schreibende Autor mitss in näheren Beziehungen
zu Baldewin und wohl auch (vgl. § 1) zu Heinrich VII. gestanden haben.
Ich denke an Nikolaus von Ligny (Butrinto), der 1310 im August! September,
Dezember und 1311 Maijjuni als Bote an der Kurie weilte, und an den
Trierer Domdekan Johann, der im Dezember 1310 Nikolaus dorthin begleitet
hat (Nr. 79); stilistisch würde unser Stück zu der Relatio des Nikolaus
stimmen. Es ergänzt die Nachrichten über den „Ordo in celebratione con-
cilii generalis" (Mabillon-Germain Museum Italicum II [1689] 393 ff.); vgl.
auch das Ceremoniell des päpstlichen Hofstaates bei der päpstlichen Krönung,
ebenda II 278 ff. und namentlich die fast gleichzeitige, von Haller entdeckte
Liste der kurialen Beamten (Quellen und Forschungen I [1898] 8 ff.).
1. Credo "), quod salvo honore domini et vestro vos non
potestis adminus de VI vel octo militibus de eodem panno indutis,
item de XII sociis cum capis de eodem panno indutis, quorum II
adminus habeant mantellos secundum consuetudinem curie, item
de quatuor v(er)tes'') clericis cum tapardis de eodem panno, item
de*^) XL domicellis de eodem panno indutis vel iuxta secundum
quod melius poterit. Item famuli sint induti omnes de eodem
panno. 2- Non laudo aliquomodo, quod accipiatis familiäres
aliquorum cardinalium. 3. Credo expedire, quod sitis in curia
prima die concilii vel die precedenti vel saltim. Si non vultis vel
non poteritis interesse, laudo, quod mittatis litteras excusatorias
causas seu causam vestre more continentes. Alioquin timerem
de pena suspensionis. 4. Ad concilium vadunt prelati circa
mediam noctem, sed cum prelato incurrunt in"^) concilium'^) II
vel III domicelli et unus capellanus, qui servit prelato, vel plures
vel pauciores secundum quod papa ordinabit. 5. Debetis por-
tare vobiscum faldistorium sive kathedram sine cussino, item in
uno sacco de tela bene albo et pulcro superpelicium, mitram et
cappam de thoro totam albam de diaspro albo sine auro et sine
aurifrigio et sine aliquo alio"^) ornamento, item baculum pastoralem,
item talem annulum, quod vobis placuerit, et sine scandal(is)^*).
6. In concilium adveniente papa et dum legitur ewangtlium ,Ego
sum pastor bonus''), omnes stant mitris admotis et sedente papa
sedent mitris repositis, set interrogati[vi]'') per papam de aliqua
questione surgunt [et]^) remotis mitris respondent. 7. Credo,
quod congruit') honori vestro, immo necessarium est, quod visitetis
papam et omnes cardinales, non solum corporaliter sed realiter
cum donis secundum quod domino et vobis videbitur, vel in pecunia
vel in bonis pannis de lana. Papam autem [cum]^) vasis pulcher-
42 Nr. 84-88
rimis de auro et de aliis iocalibus pulcris visitetis. Dum intra-
bitis ad papam, facialis reverenciam, secundum quod'^) scitis et
alias factum est, et hiis verbis: ,Sanctissime pater! Ego veni ad
sanctissimam obedienciam et reverenciam vestram paratus in Omni-
bus iuxta possibilitatem meam et ecclesie mee in omnibus obedire'.
8. Ad ") concilium itur quolibet die et prima dies vocatur prima actio
concilii, secunda secunda actio et sie de singulis. P. Non'')Iaudo,
quod equitetis multum, notabiliter altum equum. Sellam*) habeatis
totam pianam de panno sine aliquibus ornamentis vel armis, frenum
et pectorale similiter de panno vel de coreo simplici cum crucibus
vel aliquibus ornamentis deargentatis, capellum*) nigrum secundum
quod scitis consuetu[m]K*) in curia esse, et eodem modo credo de
duobus sociis vestris, qui habebunt mantellos. 10. Si*) papa
invitaverit vos ad commedendum, ducetis v.obiscum III vel IIII
domicellos ad plus et nullum clericum. Portabunt autem domi-
celli in una sporta II vel III pulcras toballias, X vel XX pan[n]os'')
ad faciendum incisoria, sal et cultellos, item unara ydriam plenam
aqua, item unum cyphum cum pede ad bibendum pro vobis, item
duos vel tres alios cyphos argenteos sine pedibus. Sit*) autem
domicellus, qui custodiet omnia ista ante vos, bene solicitus, quod,
quando levabuntur mense, cito et bene expedite reponat omnia
ista in sporta sua, quia, si domicelli pape possent ad ea manus
apponere, raperent nee possent honorifice repeti. Ad hostiam
ante exit[um] ^), ubi commedet papa, sint II vel III domicelli semper
continue, ita quod, si illi, qui coram vobis serviunt, indigeant de
aliquo, habent recursus ad istos. //. Si"*) cardinalis invitaverit
vos ad prandium, ducetis duos domicellos vel tres et duos socios
cum mantellis, qui habeant domicellos suos. Et eritis in mensa
cum roketo albo et cum mantello secundum modum curie. 12.
Hec"), pater, scribo iuxta simplicitatem meam. Vestrum est
autem, corrigere secundum quod placuerit et plenius nostis.
I) ohne Ueberschr.; im Register K IHla: Consilium, qualiter dominus venire
debeiit ad concilium. + a) davor c(apitulura). + b) v(el) tes (= tres?j," vielleicht
eine Glosse verte ! -p c) i'on L. nachgetr. -\- c*) sandalis.' + d) interrogatim.
+ e) fehlt. + f) von L. aus conpetit korr. -\- g) de. -f- g*) consuetus. + h)
panos. + i) von L. über getilgtem reportarent nachgetr. + k) exit(ur).
1) Joan. 10, 11. 14.
o4 . Priorat Groseau 1311 Juni 19.
Papst Klemens V. venerabilibus fratribus Hostien(si), Albane(nsi) et
Sabinen(si) episcopis ac dilectis filiis Francisco et Luce sancte Romane ecclesie
cardinalibus. K l8; Const. IV nr. 644, von deren Ueberliefenmgen die Ab-
schrift im Vatikan. Register dem sehr verderbten, in der Adresse abdeichenden
K bei weitem am nächsten steht.
85*. Priorat Groseau 1311 Juni 19.
Derselbe an den Karditialbischof Arnold von Sabina. K 34 ; Const. IV
nr. 645 (aus Vatikan. Register). Lesarten: S. 615 Z. 5 magistrum, Z. 28
gratis iocnndetur.
86*. Vienne 1311 September 30.
Derselbe an König Heinrich VII. K JQ ; Const. IV nr. 652 faus
Vatikan. Register). Abweichungen: S. 621 Z. 15: Clem. episc. serv. Server,
dei vor Carissimo und salut. et apost. benedict. nach illustri ,' Z. 19
Baldewini; Z. "21 iVftcr Galeyrandi die Glosse id est Walr{ami); Z. 22 instans
conc. / Z. 30 dicte st. apostol./ Z. 33 Mogunt. ,* Z. 38 grande st. grave ;
Z. 39 imminere," S. 622 Z. 3 fructuosum; Z. 5 pont. nostri anno.
1311 Juni 19—1312 April 1 43
87. Vienne 1312 Mars 20.
Papst Klemens V. bittet den Ersbischof Baldewin, um der
Kaiserkrönung willen bei König Heinrich VIT. den Plan der
luxemburgisch-angiovinischen Heirat sti unterstützen.
K 35 ('/JI) und K 86 r2;ll)/ eugrundegelegt ist 2. — Der Brief ist
eine erwünschte Ergänzung der Nr. 88. Der wörtliche Anklang der Ueber-
schrift von 2 an das Regest nr. 104 des Urkundenverzeichnisses der kaiser-
lichen Kammer vom J. ISIS (Const. IV 1083 nr. 104: pro affinitate contra-
henda cum Roberto sub bulla papali; vgl. das verwandte, wohl mit Nr. 88 zu
identifizierende Regest nr 100) macht wahrscheinlich , dass unser Brief eine
Zeit lang im Reichsarchiv gelegen hat ; ja vielleicht verbirgt er sich geradezu
hinter dem Regest nr, 104.
Clemens*) episcopus servus servorum dei venerabili fratri
. . archiepiscopo Treveren(si) salutem et apostolicam benedictionem.
/. Ad carissimum in Christo filium nostrum Henricum regem Roma-
norum illustrem paterne dilectionis habentes affectum ei quasdam
litteras, quarum transcriptum tibi mittimus interclusum presentibus,
duximus'') dirigendas*). 2. Cum igitur absque dubitacione creda-
mus, quod, si rex prefatus super negocio parentele, pro cuius
consumacione sibi transmittimus litteras supradictas, nostris con-
siliis adhesisset, iam ad sperati decoris pervenisset solium glorio-
sum, fraternitatem tuam rogamus et hortamur attencius tibi nichi-
lominus per apostolica scripta mandantes, quatinus considerans
provida meditacione soUicite, quante turbacionis dissidiis, si parentele
predicte, quod absit, inpediri contingat negocium, verisimiliter
concuti formidamus diversos angulos orbis terre quantaque rei
publice magnitudo*^) pacietur dispendia et iacturas et quam gra-
viter nos eidem regi non succedentibus prosperis anxiaremur in
intimis cordis nostri erga dictum regem, qui libenter exhortacionibus
tuis suum exhibet, sicut accepimus, intellectum et persuasionibus
fructuosis cordis aurem confidenter accomodat et fiducialiter con-
siliis acquiescit, solerter invigiles et efficaciter elabores, quod
predicte parentele tractatus**) celerem et felicem exitum sorciatur,
ut per hoc rex prefatus facilius precelsi Status nomen et honorem
suscipiat et apostolicis in hac parte desideriis satisfiat ac nos, qui
huiusmodi^) negocium specialiter menti gerimus et habemus,
leticie copiose dulcoribus reficiamur in animo et proinde tue frater-
nitatisO industriam virtuosam commendare dignis in domino laudi-
bus valeamus.
Dat. Vienne XIIP kalendas aprilis pontificatus nostri anno septimo.
I) Ueberschr. in 1 : Quod Trev(erensis promoveat ad parentelam cum Roberto.
II) Ueberschr. in 2: Super parentela contrahenda cum rege Roberto per
H(enricum) imperatorem ; vgl. unten N. 1. -{- a) vorausgeht eine erste Nieder-
schrift des Briefanfangs bis dirigend, davor venerabili — benedictionem von
L. selbst geschrieben. + b) direximus 1, + c) magnifico 1. + d) tractus /.
e) habemus 1. + f) fraternitas 1.
1) Nr. 88.
88*. [Vienne 1S12 April 1 (März 14—20?)].
Derselbe an König Heinrich VII. K 36 mit der Ueberschrift Super
pace et p[ar]entela inter H(enricum) et Robertum, mittel- oder immittelbar aus
dem Original, das im Urkundenverzeichnis der kaiserlichen Kammer vom
J. ISIS mit ähnlichen Worten erwähnt wird (Const. IV 1083 nr. 100: Pro
parentela facienda cum Roberto ; vgl. nr. 86) : ConSt. IV nr. 752 aus dem
von Schwalm im Vatikan. Archiv gefundenen Entwurf. K liefert den wichtigen
44 Nr. 89—90
Beweis, dass das bedeutsame Aktenstück dem Könige uirklich ausgefertigt
und zugestellt worden ist, übrigens nicht ohne zwar kleine, aber z. T.
charakteristische Aenderungen des an sich schon viel/ach durchkorrigierten
Entwurfs: S. 740 Z. 1 Ergänzung des fehlenden Titels Clem. ep. serv. servor.
dei und Henrico regi, Z. H Roberto, Z. 13 profunditur, Z. IH—IH parentele
— contrahende, poterit, Z. 20 Immo, Z. 2'.) Richardus de Gambacesa,
Z. 35 nunc st. inmo, Z. 38 regis Roberti, idem st. ipse, Z. 40 tuaque st. et
tua, Z. 43 sed, S. 741 Z. 2 nediim quod st. 3 radierter Buchstaben, Z. 2 f.
intendas st. non (am Rande nachgetr.) intendis, Z. B subgerentes, Z. 20 nach
exquirit add. et capit soUicite, Z. 22 protinus st. penitus, Z. 23 quanta
tener., Z. 24 fehlt etiam, Z. 31 conveniant, Z. 33 nedum quod, Z. 34 fehlt
dirigente, Z. 3f) confidamus, S. 742 Z. 1 f. confideremur (lies confoderemurj
St. confoderemus, Z. 6* paterno, Z. 12 ac tarditate /<•*//, Z. 16 in excelsis
fehlt, Z. l'J gloriosum st. gloriosius faus gloriosum korr.J, Z. 26" autera st.
siquidem, Z. 30 attentam, Z. 31 dolosis et falsis asticiis (lies astuciisj
St. versutis machinationibus; Verderbungen : S. 740 Z. 18 spacium st. speratum.
Z. 21 inimici st. nuncii, Z. 22 vestre st. nostre, Z. 37 in ipso st. infecto, Z. 40
sinceritate st. serenitate, Z. 41 condictis, annuerint, Z. 44 conmonicionis, exer-
cere st. emittere, S. 741 Z. 3 disposicionis, Z. 10 iuribus st. vir., Z. 7.0 tempori,
Z. 20 confilii qui, Z. 21 tutis st. tuos, Z. 38 Romani, Z. .3.'* regem, Z. 42 omnes
turbaciones, S. 742 Z- 12 parentele, Z. 20 augeant, Z. 22 obtemperaliter ;
Z. 30 auch in K redimus ; die unvollständige Datierung des Entwurfs fehlt
in K ganz; vielleicht ist zu ergänzen (vgl. Nr. 87 zu N. 1): D. Vienne XIII.
bis XIX. kal. apr. pont. n. a. pr.
89. Priorat Grozeau 1312 August ß.
Derselbe an den Erzbischof von Trier und dessen Vikare: befiehlt dem
Einen, den für den Fall seiner Abwesenheit die Anderen vertreten sollen,
zwecks Eintreibung des Restes der aus der Diözese fälligen Jahres-Zwanzigsten,
den etwa rückständigen Zins von seinen Einnahmen unverzüglich zahlen zu
lassen und zu sorgen, dass es seitens des gesamten Klerus geschieht, indem
er sie zur Verhängung und Wiederaufhebung kirchlicher Strafen bevoll-
mächtigt. Licet olim — D. in prioratu de Grausello prope Malausanam Vasio-
nensis dyocesis VIII id. aug. pont. n. a. sept. — K QI^; erwähnt im päpst-
lichen Register: Regestum Clementis nr. 8853; vgl. die Ausfertigungen für
Metz und Toni (ebenda nr. 8853 f., Sauerland Lothringen I nr. 204 f.), wo aber
von Zehnten anstatt von Zwanzigsten die Rede ist, und den an Trier mit
Bezug auf die ganze Kirchenprovinz ergangenen Brief (Regestum nr. 8857,
Sauerland I nr. 375).
90. Pavia [1312] November 14.
Des Doktor Johannes Branchasolus von Pavia Denkschrift
an Kaiser Heinrich VII. über das Verhältnis von Kaisertum
und Papsttum.
K 114. — Unter dem ungenannten Kaiser, an den der vorliegende
Traktat gerichtet ist, würde man mit Rücksicht auf die Zeit der ihm in K
zeitlich benachbarten Stücke am ehesten Ludwig den Bayern verstehen und
das Stück etwa in das Jahr 1328 setzen dürfen. Aber es ist älter. Der Ver-
fasser, Johannes Branchaczoliis de Papia legum doctor, begegnet im Juli 1313
als Delegat des kaiserlichen Richters, Rats und Generalauditors Johannes
Jacobi de Roma und hat in dieser Rolle schon über ein Jahr vorher der
Eliana, Witwe des Markgrafen Hugo de Carreto, den Besitz des halben
Kastells Deghi zugesprochen (Const. IV nr. lOlh). Zweifellos ist sein Trak-
tat eben damals entstanden. Die ihn veranlassenden Zeitereignisse fpresen-
cialiter occurenciaj sind in dem Angriffe zu suchen, den Klemens V. im Juli
1312 gegen Heinrich VII. richtete. Der Kaiser hat damals, so wie er seine
Proteste in die Welt sandte (vgl. Const. IV nr. 83U—842, vgl. Johannes von
Viktring l. IV c. 10), auch die römischen Juristen befragt. Ihren Gutachten,
über die Nikolaus von Ligny (Butrinto) berichtet (Relatio S. ti2fj und von
denen eines, in den Papieren des kaiserlichen Kammernotars Bernhard i'on
Mercato, erhalten ist (Const. IV nr. 1248), darf unser Stück an die Seite
gestellt werden.
1312 August 6— November 14 45
Inclito ac serenissimo principi regi regum excellentissimo Ro-
manorum imperatori et semper augusto Johannes Bra[n]chazolus ")
solo nomine legum doctor licet inmeritus cura devotus subditus
et fidelis ad pedes ipsius cum cedula subscripta:
De**) principio et origine et potencia imperatoris et pape.
Quoniam inter mortales temere inconsulteque viventes nichil
stulcius ac perniciosius ipsis rerum experimentis esse perspexerim
quam ignorare, quid sit imperator seu imperium et quid sit apostoli-
cus seu apostolatus et unde utrumque processerit et quando et
qua et qualis sit utrorumque potestas et si aliqua confirmacione
electus indigeat imperator et quis imperatorem debeat coronare,
idcirco de predictis per ordinem videamus.
/.
/. Sciendum'') est igitur a mundi constitucione seu creacione
citra tria tantum tempora extitisse, scilicet tempus ante legem, tempus
legis seu sub lege et tempus gracie. Primum siquid_ tempus a mundi
creacione exordium cepit et usque ad Moysem se extendit, secun-
dum in Moyse sumpsit principium et ad Christum usque duravit,
tercium in Christo iniciavit et usque ad finem seculi perdurabit
(ut predicta leguntur distinctionis I. in principio ') et Extra De
summa trinitate et fide catholica capitulo I.^) in glossa iHec fuit'
etc.)- Item'') principia imperii de facto tria extisse leguntur.
Primum namque in Eneadc incepit et usque ad Romulum se ex-
tendit, secundum autem in Romulo inchoavit et usque ad Cesarem
perduravit, tercium ^) denique a Cesare extendit usque hodie suas
vires et extendet deo propicio in futurum (ut in Autentica Ut
praeponatur nomen imperatoris ceteris documentis ^), in principio,
V* collectione). Item*^) in mundo ab ipsius creacione citra scien-
dum est tria tantum iura fuisse circa temporalia constituta, scilicet
naturale, gencium et civile (ut FF. De iusticia et iure, lege I.*)).
2. Primo*^) igitur tempore ius naturale, quod cum ipso
homine instinctu naturali ortum fuit, extitit ab omnibus observatum
(ut in Autentica Quibus modis naturales efficiuntur legitimi,
§ iLiceat igitur'*), VP* collectione et Institucionum De rerum
divisione, § ,Singulorum"')), quod ius tarn rationalibus animalibus'')
quam ratione carentibus commune fuit ab omnibus nuncupatum
(ut FF. De iusticia et iure, lege I. § Jus naturale' ') et Institu-
cionum De iuribus naturalibus, in principio ^), ,quo iure', ut in Genesi
legitur: Quidquid calcabat pes tuus, tuum erat*) et omnia communia**)
censebantur, ut VIII. distinctionis ,Quo iure''*)). Nichilominus*^)
tarnen eodem tempore auctore humano genere fuit ius gencium
introductum, quod fuit tantum humano generi proprie adtributum
(ut FF. De iusticia et iure, lege I. § finali et lege sequenti")).
Quo'') iure introducta bella fuerunt et gentes distincte et distincta
dominia et alia, que traduntur FF. De iusticia et iure, lege ,Ex.
hoc iure''*). Crimina*^) cum hominum malicia subcrescente
necessario iusticiam exigerent, que, ut ait Seneca de HU'"' virtuti-
bus, nichil aliud est nisi nature tacita coniunciio in adiutoriura multorum
inventa '^), et in apibus naturaliter unus rex est (ut VII. questionis
I. Jn apibus' ")) et nichil esset ius esse in civitate, nisi sint, qui
46 ^''- 90
iura redderent (ut FF. De origine iuris, lege IT. § iPost originem"*))
et nullus esset, qui iusticiam faceret, merito creari oportuit
unum regem, per quem iusticia redderetur et cardinales defensaret
alias tres virtutes, que, ut dicit Seneca **), sunt prudencia, magnani-
mitas et continencia. Qui"^) siquidem rex ab eterno (ut Codicis De
episcopis et clericis, lege finali in fine *')) et perhenniter (ut
Codicis De episcopali audientia, lege iNemo' **) in principio) et
super omnes gentes (ut Codicis De veteri iure enucleando, lege
,Tanta' § ,Sed in hiis' '^) et XI. questionis I. § ,Sed si quis' *")
et LXIII. distinctionis ,Adrianus'^') et predicto canone ,In apibus'"))
a deo datus est lex animata in terris (ut in Autentica De consulibus
§ finali ULI. collectione *^)) et a celesti maiestate sibi traditur
imperium (ut Codicis De veteri iure enucleando lege I. in prin-
cipio ^') et lege IT. § ,Sed quia divine' ^^) et in Autentica In
medio litis non fieri sacras iussiones '^% circa finem, VIII. collectione)
et post deura communis pater omnibus appellatur (ut in Autentica
,Neque virum, quod ex dote,^*) in fine, VIII. collectione) et sequitur
deum (ut in Autentica Ut omnes obediant iudicibus provinciarum
§ ,Hanc dicantes*') V* collectione et in Autentica Constitucio,
que de dignitatibus tractat, § penultimo *"), VP* collectione) et sicut
deus est in terra (ut notatur Codicis De sacrosanctis ecclesiis lege
Jubemus' in glossa T. in principio etc.*^)) et a deo condendi leges
licenciam accepit (ut Codicis De legibus lege iSi imperialis' '") et in
Autentica Ut hü qui obligatas se habere peribent res minorum***)
in principio VI" collectione et in Autentica De instrumentorum
cautela et fide § I. VF'* collectione^'"')), unde dicitur in psalmo"):
(Constitue, domine, legis latorem super eos, ut sciant gentes, quoniam bomines
sunt'. Que*^) tres virtutes in animo consistentes tamquam ex se
inhabiles et inhermes se non valentes tueri potencia iusticie in-
digebant et sie de facto fuit regnum necessario agentibus intro-
ductum (ut predicta lege .Ex hoc iure' ^'*)), quoniam, ut ait Mar-
cobius^), sine iusticia non solum res publica sed nee hominum exiguus cetus
nee domus quidem parva dm constabit, cuius culte premium sprete vero
pena est, quam omnibus subituris iudicium servari doceo'*), quippe, Ut
ait Salamon ), inicium vite bone est facere iusticiam; accepta enim magis
est deo quam ymolare hostias. Talis'^) itaque rex secundum humanam
constitucionem omnia iudicabat, quoniam, ut ait Seneca De 1111°''
virtutibus, nichil aliud est iusticia quam nostra constitucio **), et talis
rex appellabatur pontifex et sacerdos (ut FF. De iusticia et iure
lege II. in principio**) et XXI') distinctionis ,Cleros"*) et notatur
Institucionum De rerum divisione § .Sacra' ^)")) et ideo dicitur
in Exodo: Quot sacerdotes tot reges").
3. Secundo"^) autem tempore in monte Synai data fuit a
deo Moysi lex veteris testamenti, per quam, cum genus humanum
primi transgressione parentis esset a celesti gloria captivatum,
deus omnipotens homini sola temporalia promittebat dicens: .Dabo
tibi terram fluentam lac et mel"*''). Cui Moysi, ut legitur in Exodo,
precepit dicens : .Constitue tibi iudices in omnibus portis tuis, viros pru-
dentes » deum timentes, qui diligant iusticiam et odiant avariciam, qui iudi-
cent populum iusto iudicio' '*)• Inde dicit Augustinus **) : ,Nam qui
1312 November 14 47
iusticiam spernunt, non esse laborant inque nichil tendunt et nichil
esse possunt'. Qua lex Mosayca secundum canones ius eciam
dicitur naturale (ut in principio legitur decretorum ^') et notatur
Institucionum De iure naturali in principio*^)). Ex qua lege ortum
est ius civile (ut Institucionum De iure naturali § I.*^) et FF. De
iusticia et iure") lege Jus civile'). Et sie divino nutu orta est
lex civilis (ut Codicis De prescriptione longi temporis lege finali
circa finem*^) et FF. De legibus lege ,Greca' *'')). Lex est et
dicitur divina (ut Codicis De hereticis et Manicheis lege ,Divinam"'')).
Et tales reges soli usque ad Christi adventum rexerunt machinam
mundialem, cum rectore sola a deo promissa temporalia divinitus
et humanitus indigerent.
4. Tercio'^) namque tempore, scilicet post Christi adventum,
qui, ut ait apostolus ad Thymotheum, fuit dei et hominum mediator**),
lex novi testamenti, scilicet ewangelica, supervenit, per quam
Christus redempto humano generi, ut ait apostolus ad Romanos*^)
et ad Timotheum ^''), eciam celestia repromittit, ut ibi centuplum
accipietis et vitani eternara possidebitis ^*'''). Ad'^) quorum divine legis
tuicionem et celestium et divinorum acquisicionem et conser-
vacionem, licet et Imperator sit capud ecciesie generaliter appel-
latus, ut in legcnda beati Silvestri legitur®*), tarnen, quia plus
seiet timeri, quod speciaüter iniungitur quam quod generaliter
imperatur (ut Extra De hereticis capite ,Si adversus'''^^)), fuit super
predictis beatus Petrus rector et pontifex a Christo specialiter
constitutus (ut Codicis De episcopali audientia lege ,Additos' ibi
in qua ipsi populos etc.®^) et De summa trinitate et fide catholica
lege ilnter ciaras' ibi ,Pasce oves' etc.''*) et XXIIIL, questionis I.
iQuodcumque' ®®) et alibi in divina pagina®*): iTu es Petrus' etc. et
in Autentica De ecclesiasticis titulis in principio ^')) et per ipsum
omnis eius successor legitimus (ut notatur Extra De iudiciis capite
.Novit' ^*) et XL. distinctionis canone I. ®^)). Qui successor, qualis
esse debeat, legitur Codicis [De]^) hereticis et Manicheis lege I."*')
et XL. distinctionis ,Non est facile' "). Super'=) cuius divine legis
tuicione et cultu et celestium et divinorum acquisicione et conser-
vacione, quia natura humana prona est ad malum pocius quam ad
bonum (ut XII. questionis I. , Omnis etas' ®*) et ,quodammodo labitur
ad delicta' (ut in Autentica De monachis § ,Si vero'"*), coUectione I.),
fuit necessarium iura condi et sie fuit ius canonicum adinventum,
per quod appetitus noxius sub iuris regula limitatur. Per quam
regulam genus humanum, ut honeste vivat, alterum non ledat ius,
suum cuique tribuat, informatur, quia licet rex pacificus sua miseracione
disposuerit sibi subditos fore pudicos, pacificos et modestos, tamen effrenata
cupiditas sui prodiga, * mater licium et materia iurgiorum, tot cottidie nova
litigia generabat, ut nisi iusticia conatus eius sua virtute reprimeret et questi-
ones ems implicitas explicaret, ius humani federis litigatorum abusus extin-
gueret et dato libello repudii concordia extra mundi terminos exularet, Ut in
constitucionibus decretalium legitur in principio^*). Et*^) sie ab
* eodem * principio, Scilicet a deo, licet non eodem tempore, tarn
sacerdocium quam Imperium processerunt (ut in Autentica Quomodo
oporteat episcopos et reliquos clericos ad ordinationem perduci.
48 ^''- ^
in principio *'), collectione I.) et notatur Extra Qui filii sint legi-
timi, capitulo ,Causam que' ^®) et XCIII. distinctionis canone
,Legimus' "')).
//.
Viso"^) igitur, quid sit imperator seu imperium et quid sit
apostolicus seu apostolatus et unde utrumque processerit et quando,
videamus, que et qualis sit utrorumque potestas.
/. Et*^) est sciendutn, quod omnia constituta sub celo diver-
sis respectibus uno corpore continentur, quia, ut ait Ph(ilosophu)s
De unitate, omnia esse naturaliter appetunt, habere autem esse non possunt,
nisi sint unura "*)• Quod, quid, qualiter contingerit et procedat, sie
breviter est videre. Creavit*^) enim deus in principio celum et terram
ac eciam perfecit machinam mundialem, ut in Genesi legitur in
principio^*). Post cuius creacionem, ut süppleretur') ruynosa e
celo cohortis angelice propter Luciferi incautam superbiam facta
deiectio'") iu[x]ta'*) verbum propheticum Judicabit in nacionibus, im-
plebit niinas'") et cetera, formavit deus Adam CUm SOcia ad sui yraa-
ginera primum virum ''^), quibus prccipiens in Genesi dixit: ,Crescite
et multiplicamini et replete terrain' ! '') Ad CuiuS esse duo necessaria
principaliter extiterunt, scilicet corpus et anima, ex quorum coniunctione per
materie et forme coniunctionem factus est verus homo, ut Extra
De celebracione missarum capite ,In quadam' circa principium '■*).
Unde Ph(ilosophu)s De essencia anime '*) inquit enim, quod anima
est substantia incorporea movens corpus. Corpus enim per se
res imperfecta est, per animam autem perficitur, ut dicit Ph(ilo-
sophu)s De essencia anime. Dicit enim, quod anima est perfectio
corporis agentis et viventis potencialiter. Similiter et anima per
se res inperfecta est. Ait enim Ph(ilosophu)s, quod anima ex se
imperfecta est, perficitur autem moribus et scientia, est quippe sicut
tabula rasa. Que '^) anima, ut dicit Ph(ilosophu)s De essencia anime,
recipit virtutes et vicia, quibus receptis dat corpori perfectionem,
ut agat et vivat secundum ipsius apprehensionem potencialiter et
sie corpus ab anima, verum ipsa secundum corporis conplexionem
ad bonum vel contrarium perficitur, quia, ut dicit Ph(ilosophu)s
De differencia, que est inter animam et spiritum, virtutes anime sequun-
tur conpleiiones corporis '*). Idcirco in humano corpore, quia potenria
liter vivit et agit et eins conplexiones sequitur anima, corpus
anime dominatur, licet anima sit corpore dignior (ut Extra De
poenitenciis et remissionibus capite ,Cum infirmitas' ") in fine et
XII. questionis I. .Precipimus' ")). Preferenda est enim quibuscunque
vestimentis et rebus (ut Codicis De sacrosanctis ecclesiis, lege
, Seimus" ^) in fine). Sic"^) est eciam videre in matrimonio, in quo
per viri et mulieris coniunctionem unum constituitur matrimonium
et per coniunctionem efficitur una caro, quia, ut dicit apostoius
ad Ephesios ), relinquet homo patrem et matrem * et adherebit uiori
sue et erunt duo in cnrne una et fac Extra De bigamis capite .De-
bitum'*') et Extra De divorciis, capite .Gaudemus" **). In qua
unitate vir mulieri preficitur et ei seculariter ') dominatur, quia
vir, ut dicit apostoius ad Ephesios, .capud est mulieris'*') et fac.
Extra De desponsacione impuberum capite ,Duo pueri") et De
1312 November 14 49
frigidis et maleficiatis capite I.'*) et XXXIII., questionis V. ,Cum
capud'**). Idem'^) est in pluribus hominibus, ex quibus una civitas
constituitur seu locus et pluribus locis seu civitatibus, ex quibus
una provincia ordinatur, et pluribus provinciis, ex quibus tota con-
ficitur machina mundialis. Que licet ex multis et diversis consis-
tant corporibus, tarnen quodlibet per se et omnia simul congrega-
cione unum dicuntur et sie, ut dicit Ph(ilosophu)s De unitate,
87\
omnia unitatem appetunt, ut etiam, que multa sunt, unum dici velint )■
2. Et tarnen unus princeps per se cuilibet et simul Omnibus
dominatur iuxta verbum beati Petri dicentis: ,Estote subditi * regi
tamquam precellenti et ducibus tamquam ab eo missis'**) et in epistola
apostoli ad Romanos circa finem*^) et Extra De maioritate et
obedientia capite ,Solite' in principio '"') et De censibus capite
,Omnis anima'^') et Causa XI., questionis I. ,Magnum' *^). Domi-
natur, inquam, rex omnibus generaliter in temporalibus (ut notatur
in glossa ordinaria in Autentica Quoniam oporteat episcopos et
reliquos clericos ad ordinacionem perduci, in principio ^')), quia
dominus mundi est (ut FF. Ad legem Rodiam de iactu, lege
.Deprecacio' **)) et dominus est omnium terrenorum (ut legitur in
legenda beati Silvestri ^*)) et omnes naciones ei subsunt (ut XL,
questionis I. § ,Sed si quis' versu ,Volumus' ^^)) et eciam ludei et
omnes provincie (ut LXIII. distinctionis ,Adrianus'^'') et notatur
Extra De electione™) capite ,Venerabilem' in glossa ,sic ergo'
etc.^*)) et iura omnia humana sunt sua et in potestate ipsius (ut
Vin. distinctionis .Quo iure' '')). Est enim sie imperator in mundo
quoad homines, cum dominus ipsius sit, ut supradictum est, sicut
homo quoad apes. Preparat enim homo apibus vasa suis, in que
reducte ibidem facit quelibet, in quam se recolligit, domum suam
ibique recondit sagaciter fructum suum. Inde tamen exire non
possunt preter domini voluntatem, si eisdem velit exitum denegare,
sicque per se ipsam quelibet carcerem ad libitum delectabile[m] ")
et voluntarium sibi facit. Sic hominibus imperator preparat loca
diversa et varias civitates, in quas reducti ibidem, in quam se
recolligit, construit quilibet domum suam reconditque in ea fructum
laboris proprii unusquisque. Verum inde preter ipsius voluntatem
exire nequeunt, si velit eisdem exitum denegare, cum sit viarum
dominus et omnium publicorum (ut in Constitucionum feudorum
Que sint regalie capite unico ""')) sicque per se ipsum se quilibet
voluntarie carceravit et sie dominatur omnibus merito imperator.
3. Dominatur in spiritualibus et divinis, quoniam rex est om-
nium rerum, etiam divinarum (ut FF. De legibus lege II. *"')), cum
capud sit ecclesie, ut in dicta legenda legitur ^*'^). Que licet de
iure ita se habeant, specialiter tamen super divinis a deo est sum-
mus terrenus pontifex constitutus, cui potestas a deo est circa
spiritualia adtributa (ut XXIIII., questionis I. ,Quodcunque' i"^)).
Et licet XXII. distinctionis canone I.*"'') dicatur, quod iura celestis
et terreni imperii a deo fuerint Petro conmissa, iiiud tantum P) fuit
Petri Privilegium personale et tantum per ipsum, ut supradictum
est, ad eius legitimos extenditur successores, ac etiam sibi con-
cessum in terra ad spiritualia disponenda; nichilominus tamen id
Nova Alanianniae 4
50 Nr. 90
determinatur X. distinctionis canone ,Quoniam' '"), ubi hec in
glossa ordinaria diffinitur.
4. Colligitur'^) igitur ex premissis, quod, sicut virtutes anime
secuntur °) conplexiones corporis et sie corpus anime dominatur,
licet, ut supradictum est, corpore sit anima dignior, sie et apostoli-
eus sequitur imperatorem, licet ei det perfectionem, ut potencia-
liter agat et vivat, et Imperator apostolieo dominatur, licet im-
peratore dignior possit dici, ad cuius officium specialiter pertinet
animas et spiritualia gubernare (ut predieta lege ,Additos' "*)) ;
que sunt temporalibus digniora (ut Extra De maioritatc et obedientia
capite ,Solite' "')).
5. Sane*^) cum a deo suscipiat Imperium (ut predieta lege"*),
Codicis De veteri iure enucleando lege I. in principio *'"') et
lege II. § ,Sed quia divine' "'®) et Codicis De officio prefecti pre-
torio Africe, lege ,In nomine domini' in principio '*") et Codicis
De officio magistri militum, lege ,Cum propicia' in principio '")),
confirmacione non indiget in eodem, quippe, cum omnia dei opera
sint perfecta (ut predicto § ,Sed quia divine' *"")), nulla extrinseca
seu aceidenciali perfectione substantiali noscitur indigere. Alioquin
confirmans perfectior esset deo nee a deo sed ab homine imperium
dependeret, quod nusquam in cor hominis condescendit.
6. De'^) coronacione autem ipsius, a quo fieri debeat, quia
demum facta et imperialibus susceptis infulis habet plenitudinem
potestatis, (ut Codicis De quadriennii prescriptione, lege .ßene a
Zenone' infine"^)), sciendum est, quod, sicut ante Christi corona-
batur adventum, ita hodie etiam coronatur, cum super predictis
per ipsum Christum niehil fuerit innovatum. Sic ergo, quod non
mutatur, stabile perseveret (ut Codicis De testamentis, lege ,Sanci-
mus' "^) et Codicis De officio prefecti pretorio lUirici et [Orientis],
lege n. ***)). Igitur, qui eligendi potestatem habent, ipsi iidem
habeant coronandi, cum ipso electionis verbo in ipsum potestas
imperii transferatur (arguitur in Autentica Constitucio que de
dignitatibus tractat §1., VI'* collectione "') et Extra De electione,
capite ,Nichir in fine "*) et XXIII. distinctionis ,In nomine domini' "')
et XCin. distinctionis .Legimus' circa medium "*)) et sie impera-
toris potestati substaneialiter pape coronacio niehil addit, sed demum
ipsum a deo recognoseere imperium declaratur, sicut est exemplum
videre in benedictione matrimonii, quam a sacerdote recipit de-
sponsata, cum per ipsam niehil substaneie matrimonii addatur, sed
rite factum matrimonium demonstratur.
7. Prediete'^) autem omnes alligaciones et singule propter
quorundam opposicionem fatuam et inanem incrim(inacionem) obinde
sacrilegii committencium per locum ab auetoritate secundum Ph(ilo-
sophu)m conprobantur. Inposteracionis autem vicium in predictis
in aliqua sui parte nullum vendieat sibi locum per legem (Institu-
cionum De rerum divisione § .Singulorum' "*) et FF- De acquirendo
rerum dominio, lege I. '*")). Et licet ad tante altitudinis et profundi-
tatis exanimacionem me insuffieientem totaliter recognoscam, amoris
tamen nature ex debito insiti ad imperium Stimulus naturalis et
presencialiter occurrencia meum animum incitarunt ad predietum
1312 November 14 51
opus breviloquium^) conponendum recti sermonis racione totaliter
semper salva. Quod et si propter loquentis defectum non multum
utilitatis reportet, nullum tarnen est dampnum allaturum legenti
set diserendi materiam pocius"") prebiturum.
lo(hannes) P(a)p(iensis).
Datum Papie die XIIII'* novembris.
I) ohne Ueberschr. + a) De — pape unterstrichen. -\- b) vorausgeht ein
Absatzzeichen. + c) vorausgeht ein Kapitelzeichen. + d) lies argumentis?
+ e) so? aus Marcolius korr. + f) XXII. + g) Sacre. + h) fehlt. + i) aus
supplerent korr.; oder lies supplerentur ? -}- k) iusta. + 1) sclit(er) aus
sclait(er) korr. -j- m) eclc. + n) delectabile. + o) secuntur — corpus anime
stark gekürzt von L. am Rande nachgetr. -\- p) t(a)n(tura). + q) zu brevilo-
quii korr.? -\- r) ?; über us ein o.
1) D. I, Prooemium. oo 2) c. 1, Extra 1 1, Glosse ßrdinatissimum' . <» 3) Nov.
XLVII. 00 4) Dig. 1 1, 1. 00 5) Nov. L XXXIX. wo aber keiti Anfang ,Liceat
igitur'. 00 6) Inst. II 1, 11. oo 7) Dig. II, 3. » 8) Inst. 12, vor 1. oo 9) vgl.
vielmehr Jos. 14, 9 und 1,3, auch Deut. 11, 24. oo 9 a) vgl. Act. 2,44 und 4, 32.
« 10) c. 1, D. VIII. oo 11) Dig. 1 1, 4. oo 12) Dig. 1 1, S. oo 13) Martimis von
Bracara Forfnula vitae honestae (vgl. Schanz Geschichte der römischen Literatur
IIb' (1913)419)0. 5. 00 U) c. 41, C.VII q. 1. «> 15) Dig. 1 2, 13. oo If,) Martinas
von Bracara c. 1. oo 17) Cod. I 3, 54 (56), 11. oo 18) Cod. I 4, 3. oo 19) Cod. I
17,2,6 b. 00 20) Gemeint ist c. 37, C. XI, q. 1, in der alten Ueberlieferung häufig
mit dem Schluss des c. 36 (beginnend Hec si quisj verbunden, oo 21) c. 2. D 63.
00 22) Nov. CV, 2, 4. oo 23) Cod. 1 17, 1 vor 1. » 24) Cod. 1 17, 1, 18. oo 25)
Nov. CXIII, 3. 00 26) Nov. XCVIII, 2. oo 27) Nov. LXIX, 4, 1. oo 28) Nov.
LXXXI, 2. 00 29) Cod. I 2, 10 oder I 2, 14. oo 30) Cod. 1 14, 12. oo soa) Nov.
LXXn, Prooemium. » 30b) Nov. LXXIII, Praefatio § 1. «> 31) Ps. 9, 21. oo
31a) Dig. 11,5. 00 32) Macrobius, Commentarii in soninium Scipionis 11,4
und 7. 00 33) Prov. 16, 5. 00 34) Martimis vmi Bracara (vgl. N. 13) cap. 5. 00
35) Dig. 1 1, 1, 2. 00 36) c. /, D. XXI, § 8. '^ 37) Inst. II 1, 8. 00 38) gemeint
vielmehr 1. Esdr. 9, 7 ? <x> 38a) Exod. 13, 5. 00 39) Exod. 18. 23, aber nur für
viros — qui und oder. avar. ; dilig. iust. et od. aus Ps. 44, 8 oder Hebr. 1, 9 ; der
Rest aus Deut. 16, 18. 00 40) mittels des Index der Mauriner Ausgabe nicht fest-
stellbar. 00 41) vor c. 1, D. I 00 42) Inst. 12. 00 43) j„st. 1 2. «> 44) Dig. II, 7.
«> 45) Cod. VII 33, 12. <» 46) Dig. 13,2. 00 47) Cod. I 5, 22. 00 48) /. Tim. 2, 5.
«> 49) vgl. Rom. 3, 24. co 50) vgl. 1. Tim. 2,6. 00 50a) Matth. 19,29. 00 5I) vgl.
vielleicht Legenda Silvestri bei Monbritius Sanctuarium seu vitae sanctorum II'
(1910) 530 Z.53f.: ut qui pater patriae divinitus merui nuncupari, ipse quoque
divine pietati debitura cultum relligiosa mente efficiam. 00 52) c. 11, Extra V 7.
00 53) Cod. 14.2. 00 54) Cod. 1 1, 8. 00 55) c. 6. C. XXIV q. 1. 00 56) Matth.
16, 18. 00 57) Nov. CXXXI, 2. 00 58) c. 13. Extra II 1. 00 59) c. 1. D. XL. 00
60) Cod. I 5, 1. 00 61) c. 2. D. XL. 00 62) c. 1. C. XII q. 1. 00 63) Nov. V 2.2. 00
64) Extra. Praefat. 00 65) Nov. VI Praef. 00 66) c. 7. Extra IV 17. 00 67) c. 24.
D. XCIII. 00 68) Pseudoaristoteles, d. h. Dominicus Gundisalvi De unitate (P. Cor-
rens Dominicus Gundisalvi De unitate [1891] 10 Z. 14 f. 00 69) Gen. 1, 1. 00
70) vgl. Is. 14, 11 ff. 00 71) Ps. 109, 6. » 72) vgl. Gen. 1, 26 f. und 2, 7. 00 73) Gen.
1, 28. 00 74) c. 8, Extra III 41. 00 75) die folgenden Zitate stimmen dem Sinne
nach mit Aristoteles De anima II (handelt von der „essencia animae") c. 1 und
III c. 4—5; sie entstammen wohl der ungedruckten lateinischen Uebersetsung
des Wilhelm von Moerbeke (vgl. Grabmann Forschungen über die lateinischen
Artstotelesüberseteungen des XIII. Jahrhunderts [1916] 190 ff.), klingen auch wieder
bei Alfredus Anglicus De motu cordis (Barach : Bibliotheca philosophorum mediae
aelatis) Prolog 83, 110 f., der sich auf Aristoteles, und bei Qosta (vgl. N 76) 131,
der sich auf Plato beruft. 00 76) Pseudoaristoteles, d.h. Qosta ibn Luqa (u>n 900.
übersetzt im 12. Jh. von Johannes Hispanus. vgl. Ueberweg Grundriss der Ge-
schichte der Philosophie IP" [1915] 368) De differentia animae et Spiritus c. 3.
<*> 77) c. 13, Extra V 38 ; hieraus das Zitat. 00 78) c. 24, CXII q. 1. 00 79) Cod.
1 2, 21, 2. 00 80) Ephes. 5, 31. 00 81) c. 5, Extra III 21. 00 82) c. 8. Extra
IV 19. 00 83) Ephes. 5, 23. 00 84) c. 12, Extra IV 2. 00 85) c. /, Extra IV 15. 00
86) c. 15, C. XXXIII q. 5. <» 87) Pseudoaristoteles, d. h. Dominicus (N. 68) 4 Z. 17 f.
00 88) /. Petr. 2, 13. oo 89) vgl. Rom. 13 oder 16. 25. 00 90) c. 6, Extra I 33. 00
91) c. 2. Extra III 39. 00 92) c. 28. C. XI q. 1. 00 93) Nov. VI Praef. 00 94) Dig.
XIV 2, 9. 00 95) vgl. Legenda Silvestri bei Mombritius II' 526 Z. 13: domino
rerum. 00 %) Gemeint ist c. 37. 11, 1 (vgl N. 20). oo 97) c. 22, D. LXIII. 00
98) c. 34, Extra 16; die Worte sie ergo kommen im ursprünglichen Wortlaut
freilich nicht vor ; c. 14, Extra II 25 (',Venerabilem'J kommt nicht in Betracht. 00
99) c. t, D. VIII 00 100) Const. feud. II 57. «> 101) Dig. I 3, 2. oc 102) nämlich
4*
52 !^r. 91—92
Silvestri (vgl. oben au N. 95. « 103) c. 6, C. XXIV q. 1. <» 104) c. I, D. XXII. <*>
105) c. 8, D. X. 00 106) Cod. I 4, 2: vgl. N. 53. « 107) c. 6, Extra I 33. »
108) Cod. 1 17, 1. 00 109) Cod. 1 17. 18. oo HO) Cod. 1 27, 2. oo m) Cod. I 29. 5.
00 112) Cod. VII 37. 00 113) Cod. VI 23. 27; Vorlage, oo 114) Cod. 1 26, 2. <»
115) Nov.LXXXI, 1 oo 116) c. 44, Extra 16.'^ 117) c. 1, D. XXIII oo U8) c. 24,
D. XCIII 00 119) Inst. II 1, 11. oo 12O) Dig. XLI 1. 1.
91. Montimperiale (Poggibonsi) 1313 Februar 19.
Kaiser Heinrich VII. belehnt den Ritter Heinrich von
Loray mit einem auf die kaiserliche Kammer angewiesenen
Jahressold su Kriegsdienst und anderen durch König Karl I.
von Neapel festgesetzten Leistungen.
K HO I). — Nrr. 91 und 95 gehören zu Heinrichs VII. Anweisungen
von Soldrenten auf die kaiserliche Kammer (vgl. darüber 0. Felsberg 70, 79,
Prowe 71), die übrigens auch Nikolaus von Butrinto (ed. Heyck 79) erwähnt.
Einige andere waren bisher schon bekannt, aber nur aus den Notizen im
Protokollbuch des Kainmernoiars Bernardus de Mercato (Const. IV nr. 971,
1027 f.). Eine subsidiäre Anweisung enthält das Diplom Const. IV nr. 1312
vom lo. März 1313; es steht unseren beiden Stücken auch in der Fassung
sehr nahe (dieselbe Arenga noch ebenda nr. 976 vom 18. Mai).
Henricus dei gratia Romanorum imperator semper augustus
universis imperii fidelibus presentes litteras inspecturis gratiam
suam et omne bonum'ad*) futuram rei memoriam . /. Digni'')
et benemeriti tanto sunt preveniendi favoribus et specialibus
gratiis attollendi, quanto se reddunt in sinceritate devocionis
precipua placidos et in obsequendi promptitudine fructuosos.
2. Attendentes itaque grata et fidelia servicia, que dilectus fidelis
noster Henr(icus) de Loray miles nobilis et imperio iam dudum in
Italic partibus hactenus exhibuit et specialiter exnunc inantea facere
et exhibere promisit, dignum '') duximus eidem in huiusmodi ser-
viciorum reconpensam, cum nemo suis stipendiis propriis militare
cogatur, nostre liberalitatis et munificencie gratiam ulterius inpertiri.
3. Propter quod volentes erga ipsum effectu complere, quod in
affectu gerimus, sibi suisque heredibus legitimis de suo corpore
descendentibus trecentos flor(enos) auri parvos in redditibus an-
nuis in festo beati Mychahel(is) archangeli de imperiali camera
recipiendos sibique solvendos, donec eis provisione nostra previa
in terris, redditibus vel in rebus aliis equivalentibus in Italia
redditus ipsos sufficienter assignamus, in nobile feqdum donamus
et concedimus per presentes sub hac cum convencione specialiter
adiecta, quod nobis et successoribus nostris tam imp[er]atoribus*^)
quam regibus cum tribus equis ab armis sufficientibus videlicet
pro quolibet centenario florenorum cum uno equo serviant et
servire teneantur in quibuslibet locis Ytalie singulis annis per tres
menses integros propriis in expensis aliaque servicia faciant nobis
et eisdem successoribus nostris ubicunque locorum Ytalie, que
perdive'') memorie Karolum primum olim Sicilie regem ordinata
fuerunt sibique heredibus suis impendi per illos nobiles seu milites,
quibus ipse rex redditus et terras in regno donavit pariterque
concessit, expresse retinentes et servantes eciam exnunc nobis et
successoribus nostris imperatoribus et regibus Romanorum talia
servicia, iura, Servitutes et dominia in supradictis redditibus et
expensis, in rebus et bonis, quas prefato militi vel heredibus suis
predictis pro redditibus ipsis de camera nostra recipiendis, ut
13J3 Februar 19— April 25 53
premittitur, assignabimus, qualia dictus quondam rex Karolus in
prefatis donis sibi et heredibus suis retinuit et retinere consuevit.
4. Igitur cum memoratus miles nobis recipientibus pro nobis, suc-
cessoribus nostris et Romano imperio suo et predictorum heredum
suorum nomine pro reditibus supradictis homagium et fidelitatis
iuramentum solempne fecerit et prestiterit et nichilominus firmiter
promittendo sacrosanctis dei ewangeliis tactis corporaliter nomine
quo supra iuraverit, nobis et eisdem successoribus nostris et im-
perio Romano obedienciam et fidelitatem debitam ac eciam omnia
alia, que in forma fidelitatis nova vel veteri continentur, perpetuo
fideliter observare ac supradicta servicia impendere necnon alia
servicia, iura, Servitutes et dominia nostra superius expressa, in
quantum ad eum spectabit, integraliter reddere et ea vel eorum
aliquid per se vel alium seu alios tacite vel expresse nullatenus
inpedire, ipsum nomine quo supra de redditibus huiusmodi solemp-
niter investivimus et presentibus investimus. In cuius rei
testimonium presentes litteras maiestatis nostre sigillo iussimus
communiri.
Datum apud Montem Imperialem in castris supra Florenciam
XP kalendas marcii anno domini MCCCXIIP, indictione XI., regni
nostri anno quinto, imperii vero primo.
I) Ohne Ueberschr. + a) ad — memoriam von L. über der Zeile nachgetr.,
jedenfalls interpoliert (vgl. Nr. 95). + b) dingnum + c) impatoribus. +
d) divine.
92. Pisa 1313 April 25 (26?).
Kaiser Heinrich VII. verhängt die Reichsacht über König
Robert von Sisilien.
K I£2 I) ; Const. IV nr. 946 aus dem vom kaiserlichen Kammernotar
Paulus von Poggibonsi geschriebenen Original im Staatsarchiv zu Turin (A).
— Schwalm hat in seiner Ausgabe von der abschriftlichen U eherlief erung der
denkwürdigen Sentenz nur die Eintragung im Register des Kammernotars
Leopardus von Pisa (B) berücksichtigt; gerade sie weicht von A nur un-
bedeutend ab. Anders steht es, wie schon Pertz (M. G. Leges II 544) bemerkt
zu haben scheint, mit den Kopieen, die vier Schriftsteller des 14. Jahrhunderts
ihren Werken einverleibt haben, Mussatus: Muratori Scriptores X 524 (M), der
Verfasser des Chronicon Siciliae ebenda 865 (S), Peter von Zittau: Dobner
V 316 (P) und Alberich von Rosciate Kommentar zu Cod. Villi 8, 5 [zitiert
nach Freher I 602] (R); ebenso verhalten sich wohl Abschriften der Turiner
Bibliothek und der Markusbibliothek in Venedig, über die nichts Näheres be-
kannt ist, ebenso endlich auch unser K. Sie alle stellen, so arg verderbt
sie auch sind, eine besondere Fassung dar. Während A sich namentlich durch
die ausführlichen Schlussformeln als Werk des schreibenden Kammernotars
Paulus charakterisiert, bieten K, M, S, P und R eine im wesentlichen dem
Kanzleistil angeschlossene Datierung. Immerhin zeigt das einleitende Actum
und die mit in presencia eingeführte Erwähnung der Zeugen, dass auch sie
von einem öffentlichen Notar herrühren ; die Invokation in nomine domini
amen, die der U. wenigstens in K vorangeht, ist den Kammernotaren Bernard
von Mercato, Johann von Diest und Anderen eigentümlich (vgl. Const. IV
nr. 769, 789, 794, 808, 825, 827, 839, 841, 933), während Paulus in dei
nomine amen bevorzugt (vgl. nr. 768, 848, 849), wenn er nicht ganz auf diese
Formel verzichtet. K, M, R, P, nicht aber S, sind um einen Tag früher
datiert. Vielleicht liegt da nur ein Rechenfehler vor. Jedenfalls dürften sie
trotzdem jünger als A und aus ihm abgeleitet sein. Im Text weichen sie nur
ganz wenig ab ; es genügte daher, zur Veranschaulichung des Handschriften-
verhältnisses hier Anfang und Ende zu geben. Da sie zu A nicht überall in
der gleichen Beziehung stehen, wird man sie auf verschiedene Original-
54 Nr. 93—95
exemplare zurückführen müssen. Es handelt sich eben im Gegensatz zu dem
Hauptexemplar des kaiserlichen Archivs — dieses ist übrigens in Const. IV
nr. 1296 benutzt — um die Fassung, die als Enzyclika in der Welt ver-
breitet wurde.
In*) nomine domini amen. Henr(icus) septimus '') dei'=) gratia
Romanorum imperator Sempera) augustus ad certitudinera presencium et me-
moriam futurorum. Deus iudex iustus^), fortis et longanimis omnes secundum
sua meritf) iudicans superbientem illumB), qui dumh) ante sue') thronum
clemenciek) gloriak*) et honorek**) sublimatum h) conspiciens ') sedem suam
ab™) aquilone, ut esset altissimo similis"), ponere cogitavit, de altis celorum
faustibuso) ad inferioraP) terra in obprobrial) sempiterna demergens'')
ipsums) omni') gloria ") et spe misericordie v) condigne privando eumh) duxit
eternalibus ulcionibus exponendum. Sic w) « ad presens iusticiam respiciat *)
et equitatem videaty) ipse celestium terrestrium^) et infernorum dominus,
quiz) novit occulta cordium»') et^') ante cuius tribunal omnis calumpniaC)
cessat et veritas nullius d') nequicie tenebris obscuratur. Deponate") et'')
nunc des') sede potentem, qui temptavit et exacerbavit ipsum et concitavith')
eum in iram, perdat'') eum, qui malal«') gerit et' ) det illi, qui obstinate™')
animo viam innocencie"') refugit«') et gloriaturP') in malicia, obprobriumi')
senpiternum. Fiaf^} in eo^') iudicium conscriptum ety) sit'') gloria'') Om-
nibus sanctis eins. — — — — — — — — — — — — — —
Huiusmodi autem privacionum"'), confiscacionis, exbanitionis^), diffidacionis*'),
condempnacionisz) et absolucionis sententias in hiis scriplis ferimus"') et
aliaJ') omnia et singula suprascripta z') et infrascripta^a) facimus exigente
iustitia et^) bono rei publice requirente ac^b) ex certa scientia«) efld) de^)
plenitudine potestatis supplentes «<^) omnem defectum, si quis forsan ") in *)
inquisicione predicta velBg) quibuscunque processibus propterea f actis hh) ob")
aliquam iuris sollempnitatemkk) omissam>l) est""") habitus""), non obstantibus
aliquibus legibus, constitutionibus °o), gratiisPP) et<)1) privilegiis sub quacunque
verborumT) forma concessis^s), eciamsi") de ipsis oporteret de verbo ad ver-
bum in presentibus fieri mencionem, que contra^) premissa vel premissonim
aliquod"") possenf^^') quomodolibet obici vel"'^'') opponi, quibus specialiter
derogamus.
Actum'"') Pysis^y) in presencia nostrorum principum et baro-
num ac^^) populi multitudinis copiose*®^) VII.'''''') kalendas madii""^)
regni nostri anno V"'*'**^), imperii vero anno^) primo'^*'^).
I) Ueberschr. in K: Condempnacio Ruperti per Henr(icum) imperatorem. -("
a) In — amen fehlt A, M, S, R, nicht P. + b) /. R. -\- c) divina favente
dementia st. dei gratia A, 8. + d) et semper M, R, P. -\- e) et iustus et
fortis P. -\- f) mer. sua R. + g) add. spiritum R. -\- h) /. R. -(- i) suum R;
nach thronum P. + k) demens R. + k*) g 1 o r i e Ä! + k**) h o n o r i K.
+ 1) conspiceret S. -\- m) ad aquilonem S, R, P. + n) sim. Alt. R, P. +
o) faustibus K, M; fastibus A, S, R, P. + p) infima P. -\- q) obbrobria Ä ;
opprobria S; comprobria R. + r) /. S. + s) seipsum S. + t) enim K, M, P;
f. S. + u) g r a t i a -4, M, S, R. -\- v) minime Ä. + w) S i c e t ^, S; sicut
M. -\- x) respiciet K, P; respicit M. ■\- y) iudicat M. -\- z) /. S. + a') iudi-
ciorum'Ä + b') /. P. -\- c') cess. cal. R. -\- d') n u 1 1 i s ^, & + e') deponit S.
-\- l') f. M, 8. + g') pot. de sede P. + h') convocavit 8. + i") ut perd. 8.
-\- k') male R. -\- V) querit, /. et A, M ; querit 8, R, P. + m') ostinato A.
-\- n') ignorantiae 8. -f- o') effugit M. + p') generaliter 8. -\- q') obbrobiium A;
comprobrium R; et oppr. M. -\- r') Faciat ^, M, R; Fecit 8. -\- s') eum
M, 8, R, P. + t') sie R; f. P. + u') privationis 8, R, P. + r') et banni-
cionis K. + w') et diffinitionis 8. -\- i') fecimus At, R. -j- y') omnia al. Ä.
1313 Mai 13— Juli 16 55
j- z') facta K, M, R; supradicta S ; f. P- + aa) instrumenta K, P; instabili-
menta M; incerta R\ infra S. + bb) et S, P. + cc) causa S. + dd) /. M, S.
+ ee) suplentis P. + ff) forsitan K, P. + gg) de R, P. + hh) habitis R.
-\- ü) vel aliqua st. ob al. Ä + kk) solemnitate S. -\- U) obmissam A ; ob-
missa S. + mm) esset K, R, P; esse M. + nn) habitis M; hactenus add. P.
-\- oo) vel statutis M. -(- pp) contrariis K, R, P; contractis M. + qq) vel R.
+ rr) verb. forma R. -\- ss) contentis S. + tt) et S. -\- uu) aliquid S, R. +
vv) posse R; posset, nach quom. P. + ww) non R. + xi) viel ausführlicheres
Eschatokoll mit die XXVI. mensis aprilis A; Datum S. -\- yy) Pisis M, S, R.
+ i^i) et M. + aaa) eipresse S ; copiosa R. + bbb) sexto 8. + ccc) maü
M, 8, R, P. -I- ddd) quinto M, R, P; IV. 8. + eee) I. M; quod fuit MCCCXI
add. R.
93^ Paris 7373 Mai 13 (12?).
An Papst Klemens V. König Philipp IV. von Frankreich. K IQ',
Muratori Scriptores X 563 aus Handschr. der Ambrosianischen Bibliothek in
Mailand (M), Const. IV nr. 948 aus der von M wohl verschiedenen Handschr.
A 261 derselben Bibliothek (l) und Handschr. lat. 2962 der Vatikan. Biblio-
thek in Rom (2). Abweichend: S. 993 Z. 13 Sanctissimo patri in domino (wie
bei G. Lizerand Clement V et Philippe IV le Bei [1910] 440—444, 473,
485), 14 Francor. rex (vgl. Lizerand l. c), 16 magnatorum st. magistror.,
17 consanguinei (fehlt nostrij Philippi, 20 intendit, 21 universale, 23 nos
igitur (mit M) vor regis fehlt qui (quidem 2) dicti (pradicti M), 23 sanguine
nostro (mit M), 26 talibus et tantis, 27 celeriter remedio, 28 inpediri (im-
pedire 1, 2), 29 Verum a u t e m imperatorem prefatum a predictis, 34 dum
st. cum, 35 regem, regnum et subd., 36 recommendatos, 37 XIII. (st. XII.)
mensis maü. Verderbt Z. 17 Achaye, 20 predicte st. pacem, Romanorum,
22 dicuntur st. dinoscitur, 24 regis, 25 et st. ut, 28 incomodum posset,
30 parat, eandem 33 negocium; es fehlt Z. 17 «. 19 nostri, 22 proprium,
30 se, 31 occurrentes.
94*^ Neufchäteau 1313 Juni 12.
Klemens V., Prozess Inter cetera. K 4I; Const. IV nr. 1003 aus
Originaltranssumt (1) und Kopie (2) der Reichskanzlei im Staatsarchiv zu
Turin sowie Vatikan. Register (3). K hat abweichend von 1: S. 1045 Z. 16
et St. vel, Z. 35 vel st. aat, Z. 43 huiusmodi — S. 1046 Z. 6 publicatur, von
2: S. 1045 Z. 18 delectabiliter, S. 1047 Z. 7 ia — castri, von 3: S. 1046
Titel, Z. 12 ad fehlt, Z. 42 gravius, von 1 und 2: Z. 27 aut terram seu
partem vel al. — eorumdem 1 o c a st. vel t. aut p. v. a. 1 o c a — eorumdem,
Z. 43 Processus noster st. n. p., von 1 — 3 Z. 7 racc(i)one st. Romane, Z. 12
suspicarentur st. suspicareraur f'suspicaretur 2), Z. 14 rei Sic, Z. 15 feodum,
Z. 17 possemus, Z. 21 irrecuperabilibus, Z. 22 formidare, Z. 23 et singuHs
fehlt, Z. 25 refulgeant, Z. 26 vel st. et, districte, Z. 31 eisdem, fehlt vasa,
conduc. nach modo, Z. 35 preminant, Z. 41 tenentur, Z. 42 processerimus,
Z. 43 idem st. huiusmodi, S. 1046 Z. 1 liminariis, Z. 3 fehlt postea, eicu-
sacionem nach pretend.
95. Pisa 1313 Juli 16.
Kaiser Heinrich VII. belehnt den Ritter Thomas von
Siebenborn, seinen Kämmerer, mit einem Jahressold gegen die
Verpflichtung sti Kriegsdienst und su anderen, im kaiserlichen
Kammerregister festgelegten Leistungen.
K zog I) ; aus dem Original (mit anhängendem Majestätssiegel) im
Staatsarchiv zu Luxemburg (Fonds Reinach): Publications de Luxembourg
XXVIII (VI) 301 mit Facsimile (A). Das wichtige, in die M. G. Constitutiones
nicht aufgenommene Stück wird hier mit Zugrundelegung des Facsimiles
wTederholf. Der Empfänger ist während des Romzuges Heinrichs VIT. oft
hervorgetreten (vgl. Const. /F* im Register, Friedensburg: Westdeutsche
Zeitschrift III 303 nr. 42).
Henricus septimus divina favente dementia Romanorura im-
perator semper augustus universis sacri Romani imperii fidelibus
präsentes litteras inspecturis gratiam suam et omne bonum.
56 Nr. 96
1. Digni et benemeriti tanto*) sunt preveniendi favoribus et
spetialibus gratiis attollendi "), quanto se*^) reddunt in sinceritate
devotionis placidos et in obsequendi promptitudine fructuosos.
2. Attendentes "^ ) itaque grata et fidelia servicia, que dilectus fidelis
et camefarius noster Thomas de Septenfontibus*^) miles nobis et
imperio in Italic partibus hactenus exhibuit et specialiter exnunc
inantea facere et exhibere promisit, dignum reputamus et debitum,
quod ad eum nostre munificentie dexteram extendamus. 3. Et
horum consideracione, presertim cum nemo propriis militare
stipendiis teneatur, sibi suisque legitimis heredibus de suo corpore
descendentibus duo milia florenorum auri parvorum in redditibus')
annuis in festo beati Michahel(is)^) archangeli de imperali camera
solvendorum et recipiendorum ex ea, donec '') sibi provisione nostra
previa in terris, redditibus vel in rebus aliis equivalentibus in Italia
redditus ipsos sufficienter assignaverimus, in nobile pheudum')
donamus et concedimus per '^) presentes"^), sub hac tarnen conditione,
quod dictus Thomas et heredes eius nobis et successoribus nostris
tarn imperatoribus '') quam regibus Romanor(um) cum viginti
sufficientibus equis armorum videlicet pro quolibet centenario
florenorum cum uno equo serviant aliaque servicia faciant et per
tres menses integros ubicunque locorum Italie quolibet anno in
expensis propriis predicta et alia servicia in registro camere nostre
contenta') faciant et facere teneantur expresse retinentes et
reservantes nobis et eisdem successoribus nostris talia servitia,
iura, Servitutes et dominia in supradictis redditibus etO expensis")
ac in rebus et bonis, quas et que prefato Thome vel heredibus
suis predictis pro redditibus ipsis de camera nostra recipiendis, ut
premittitur"), assignabimus, qualia in registro ipso continentur.
4. Et quia memoratus miles nobis recipientibus pro nobis") et
successoribus nostris predictis et Romano imperio suo et predic-
torum heredum suorum nomine pro redditibus supradictis homagium
et fidelitatis iuramentum soUempne prestit(it) et per iuramentum
ipsum nobis et successoribus nostris predictis Romanoque imperio
obedienciam et fidelitatem debitam ac eciam omnia alia, que in
forma fidelitatis nova et veteri continentur, perpetuo^) fideliter
facere et observare ac servicia supradicta impendere, iura, Servi-
tutes et dominia nostra pretacta, in quantum spectabit ad eum et
heredes suos predictos, integraliter reddere et preservare ac ea
vel eorum aliquod per se vel alium seu alios publice vel occulte
nullatenus *") inpedire promisit, ipsum suo et predictorum heredum
suorum nomine de redditibus huiusmodi tanquam pheudo nobili
per'^) baculum, quem manu gestamus, presentialiter investimus.
Datum Pisis XVII" kalendas augusti regni nostri anno quinto,
imperii vero secundo.
I) Ueberschr. in K: Investitura de pheodo nobili. -f- a) in tanto K. + b)
attollendo K. -\- c) fehlt K. + d) Accedentes K. -\- e) Septemfontibus K. +
f) reddibus A'. -|- g) Mych. K. + h) donnec aus donet korr. K. + i) pheodum
K. + k) impaloribus K. + 1) contentta K. + m) expressis K. -+- n) promit-
tuntur K. -f- o) bonis K. -}- p) perpetue K. 4 q) P™ K.
1313 Dezember 11 57
96. MoHteux 1313 Deseniber 11.
Papst Klemens V. warnt Ersbischof Baldewin vor Ueber-
eilung der deutschen Königsivahl, bittet, den Wahltag hinaus-
suschieben und int Einvernehmen mit ihm su handeln.
K 37 (1)^) und K ZOO f2Jl1) — Baldewin antwortet auf diesen Brief
am 29. Januar 1314 (Const. V nr. 17). Den offenbar ganz übereinstimmenden
Inhalt des parallelen Schreibens an den Erzbischof von Köln kannte man
■wenigstens teilweise aus dessen Antwort vom 15. Januar (ebenda 14 nr. 16),
in welcher er -wörtlich benutzt ist (vgl. Z. 8 — 15).
Clemens episcopus servus servorum dei venerabili fratri*)
. . archiepiscopo Treverensi salutem et apostolicam benedictionem.
/. Humani generis inimicus pacis inpaciens, amator litium, dis-
cordie'') seminator a multis retro temporibus quorundam per ec-
clesie benignitatem*^) ad imperialis culminis apicem promotorum
animos in tantam erexit superbiam, ut qui advocati et defensores
ecclesie fore debuerant, atroces iniuriatores et inpugnatores sint
facti. Ex qua rebellione crevit dudum multorum perversorum
audacia et habundavit ipsorum malicia, peccandi libertas invaluit,
pullularunt hereses et scandala suscitata fuerunt, multiplicate sunt
cedes et strages hominum et ecclesiarum ac ecclesiasticarum per-
sonarum iniurie, spoliaciones et exheredaciones '^) secute'^). Que
quidem gravamina non solum ecclesie regni Alamanie sed multe
alie remotarum eciam nacionum necnon et mater omnium sancta
Romana 0 ecclesia predecessorum nostrorum temporibus sunt ex-
perte. 2. Quia igitur ex electione regis Roman[orura]^) ad
Imperium promovendi, cum multi frequenter credantur boni, qui
postmodum reperti sunt mali, multa possint pericula imminere,
ideo circa eam magis deliberandum est et plenius consulendum.
Propter que illis, ad quos ex ordinacione sedis apostolice huius-
modi spectat electio, summo opere cavendum existit, quod talis
et tanta in eligendo Roman(orum) rege adhibeatur cautela, ne
mala, quod absit, reviviscant*') preterita, sed inimicis fidei et ec-
clesie consternatis in pacis pulcritudine sedeat populus Christianus
et in requie opulenta quiescat. 3. Tibi autem, frater carissime,
ac ') aliis prelatis '') in electione predicta vocem habentibus est
precipue id cavendum, qui tanto amplius estis deo et ecclesie obli-
gati, quo ab eis amplioribus estis beneficiis honorati. Sane ad
nostrum noveris pervenisse auditum, quod tu et alii electores regis
Romani ad Imperium promovendi ad electionem celebrandam iam
terminum statuistis ita brevem, sicut audivimus, quod non morosa
et diuturna deliberacio facienda premeditans et premeditata')
provida consideracione discernens, que in talibus summe fore pro-
spicitur oportuna, terminum non potest precedere antedictum.
4. Cum itaque pro felici statu fidelium multum expediat, quod in
electione Romani principis sie maturo, diuturno et deliberato con-
silio procedatur, ut manu discrecionis eventus futurorum palpentur
successuum et in communem populorum™) leticiam rerum suc-
cessus contrarii evitentur, fraternitatem tuam, de qua plene
confidimus, rogamus, monemus et hortamur attente, quatinus iuxta
datam tibi a deo prudenciam") per te et alios sollicitis et opor-
tunis studiis opem prebeas et operam efficacem, ut ad huiusmodi
58 ^r. 97—99
electionis negocium eiusdem") Romani principis non cursu precipiti
procedatur, sed per conpetens spacium temporis, quo non solum
hocP) precipuum et precelsum sed grandia quelibet negocia indi-
gent, ut maturius peragantur, tamdiu huiusmodi electio retardetur,
donec dilucide per te et coelectores'') tuos de probitate vite,
religione fidei, morum et virtutum meritis promovendi non levibus
argumentis sed certo iudicio eligenciura plenissima possit noticia
optineri nosque huiusmodi deliberacione pendente per litteras tuas
de huiusmodi negocio et eius universis circumstanciis ac meritis
eligendi informacionem plenariam continentes, quas super hec ad
plenam instructionem nostram super premissis habendam nobis
mitti volumus ef) rogamus, possimus de premissis omnibus et
singulis informari ac huiusmodi informacione recepta super agendis
tibi rescribere*) apostolice sedis votum. Seimus enim, quod
ordinata recte principia prosperis gaudent eventibus et que con-
sulta deliberacione geruntur, felices successus procul dubio sorciuntur.
Datum Montiliis ') Carpentoraten(sis) ") dyocesis III. idus
decembris pontificatus nostri anno nono.
I) Ueberschr. in 1: Cle(raens) Treverensi, ne oimium acceleret in electione
novi regis. + II) 2 ohne Ueberschr. + a) fehlt 1. + b) discordium 2. -\- c)
benignitam 2. -j- d) herediciones 2. -\- e) secure 2. -)- f) Roma 2 ; Rom(an)i /.
+ g) Romani 2. + h) reviviscat 2. -)- i) et 1. + k) nach electione nachgetr. 2.
-\- 1) preraedita 2. + m) pulorum 2, -\- n) providenciam /. + o) eiusque 2.
-\- p) hie 2. -{- q) electores 2. -\- r) danach possimus — informari getilgt 1.
+ s) fehlt 2. -\- t) Montibus 2. + u) aus Carpenton. borr. 1.
97. Monteux 1314 März 3 (?)
Papst Klemens V. mahnt Ersbischof Baldewin, einem
Bündnis gegen Ersbischof Heinrich von Köln fernsubleiben.
Clemens episcopus servus servorum dei venerabili fratri")
archiepiscopo Triejverensi"*) salutem et apostolicam benedictionem.
/. Nuper ad nostri apostolatus auditum relacio fidedigna perduxit,
quod nonnulli comites et barones regni Alamanie contra venera-
bilem fratrem*) nostrum . . archiepiscopum et ecclesiam Colonien-
sem invidie livore commoti te ad conspirandum una cum eis ad-
versus ipsos archiepiscopum et ecclesiam illicere moliuntur in
ipsorum grave dispendium et iacturam. 2. Cum igitur tu ac
prefatus archiepiscopus Coloniensis unum sitis corpus in Christo
et reputetur honorabile membrum Romane ecclesie quisque vestrum
et propter hoc commodis nostre salutis et honoris conveniat, ut
nedum, quod alter in alterius presiliat nocumentum, sed concordes
pocius gerentes invicem voluntates utriusque Status, cum expedit
alterius utrius auxilio fulciatur, fraternitatem tuam monemus
et hortamur attencius tibique per apostolica scripta districte pre-
cipiendo mandamus, quatinus ab eiusdem illectionis instancia tuum
prudenter avertens animum et auditum et a conspiracione vel
confederacione qualibet cum dictis*") baronibus et nobilibus facienda,
per quam eisdem archiepiscopo et ecclesie dampnum seu dispendium
provenire posset, abstinens sapienter eisdem archiepiscopo et ec-
clesie in suis iuribus defendendis assistas"^) favoribus et auxiliis
oportunis, ita quod ipsis archiepiscopo et ecclesie in posterum de
1314 März 3— Juli 23 59
tuis actibus iuste querele materia non supersit, quam pocius de te
digne collaudare se possint et nos te acquiescente huiusmodi
nostris'') monitis, exhortacionibus et mandatis tue circumspectionis
industriam commendare merito valeamus.
Datum Montiliis Carpentoraten(sis) dyocesis V. [nonas?]^)
marcii pontificatus nostri anno nono.
I) Ueberschr.: Ne dominus Trev(erensis) uniatur contra Coloniensem. -j- a) fatri,
f atrem K. + a*) Triv. K. + b) der Rest nachgetr. auf vor K 89 (Nr. 70) frei-
gebliebenem Raum, der grösstenteils durch die dann wieder gestrichene Ü. K88
gefüllt worden war. -\- c) zwischen assistas und favoribus U. K 88. -\- d) danach
getilgte Lücke, -f- e) korrigiert und undeutlich, doch keinesfalls als kalendas
oder idus zu lesen; auch die vorhergehende V ist nicht ganz gesichert.
98. [Langres 1314 vor Juli 24].
Instrument des [kaiserlichen] öffentlichen Notars /Girardus Donzeleti
de Besna in Sachen der Besetzung des Dekanats von Langres]. Siegler: die
Kurie von Langres. — D 1Ö£ a. Erhalten ist nur die letzte Zeile: /signo-
que7 meo solito una cum sigillo curie Lingonen(sis) signavi requisitus et rogatus.
Sie giebt ein Bruchstück der ständigen Unterschriftsformel des Girardus,
des einen der an der Sammlung D 165 a — 171 beteiligten Notare (D 166,
168, 171), während die des anderen, Frietus (D 167 , 170), lautet: et Signum
meum consuetum apposui rogatus. — Die sieben Stücke D 165 a — 171 (Nr. 98
bis 102, 106, 108) stehen in genauer Zeitfolge auf einer Lage von 7 Doppel-
blättern (so viele auch nach der älteren Foliierung am oberen Rande und
nach der ältesten unten rechts). Ursprünglich waren es deren 11. In der
Mitte (nach fol. 119) sind 2 herausgeschnitten, auf welchem, wie auch die
alte Randzählung beweist, der jetzt fehlende Schluss des 6. (D 170) und das
ganz verlorene 7 . Instrument (aus der Zeit zwischen 1314 September 10 und
1315 Januar 3) der ursprünglichen Sammlung gestanden hat. Deren 1. Stück
ist vor fol. 111 und D 166, welches die alte Numerierung 2 trägt, ausgefallen
(Nr. 98) ; es muss, am Umfang der anderen gemessen, 2, wenn nicht 3 Blätter
gefüllt haben. Ebenso viele sind dementsprechend am Ende der Lage (nach
fol. 124) verloren gegangen. Auf ihnen stand der fehlende Rest des 8. In-
struments (D 171) und ein 9. spurlos verlorenes, das nach 1315 Februar 2
anzusetzen ist.
99. [Langres] 1314 Juli 23.
Instrument des Girardus Donzeleti de Besna Lingonensis (Langres)
diocesis clericus auctoritate sacri Romani imperii publicus notarius über die
ihm a. 1314 vicesima tercia die mensis iulii scilicet die mart[is] crastino
fes[t]i beate Marie Mag[da]lene hora circa te[r]ciam indigcio[ne] du[o]decima
sede apostolica vacante von dem ehrwürdigen Herrn Petrus de Molayo Dekan
und Domherr der Kirche von Langres vorgelegte Appellation des Inhalts:
der ihm durch Provision Papst Bonifacius VIII. verliehene und von ihm über
15 Jahre besessene Dekanat werde vom Domkapitel für ungiltig erklärt, weil
er ihn ad preces weiland des wegen Ketzerei verurteilten dominus lacobus de
Molayo magister domus milicie templi erhalten habe, und eine Neuwahl ad
diem lune in festo beate Marie Magdalene (Juli 22) usque ad diem martis
sequentem anberaumt, mit Unrecht ; denn weder stand Jakob von Molay, als
Bonifacius VIII. Jene Gnade verlieh, schon im Rufe der Ketzerei, vielmehr
toto tempore, quo dictus dominus Bonifacius papa vixit, habebatur et reputa-
batur tam per ipsum dominum papam quam per cetum reverendorum patrum
dominorum cardinalium quam per serenissimum principem dominum Philippum
regem Francorum illustrem quam per alios reges, prelatos et principes mundi
quam per Universum clerum et populum christianura verus et catholicus christi-
anus et erat orthodoxe fidei zelator et pugil precipuus et deffensor; noch war
damals — nur dann bedeute das für die Sache etwas — gar ein Urteil gegen
Jakob ergangen; ausserdem würde auch ohne dessen Bitte die Verleihung
erfolgt sein, da er sie seinen eigenen Verdiensten verdanke, und obendrein
hätten Bischof und Kapitel bisher nie Einspruch gegen ihn erhoben; er
appelliere darum an den apostolischen Stuhl und den zukünftigen römischen
Bischof. Zeugen: magister Laurencius rector scolarum Lingonensium, Hym-
60 Nr. 100-104
bertus de Ysonia vicedoctor scolarum cantus Lingonensium, Petrus de Chene-
vere et Guido de Archu(ato?) clerici iurati curie Lingonensis. — D l66;
vgl. Nr. 98.
100. Langres 1314 September 1.
Instrument des Frietus de Lingon(is) clericus auctoritate apostolica
notarius üer die im Jahre 1314 (Angaben wie in Nr. 99) die dominica post
festum decollacionis beati baptiste scilicet prima die mensis septembris circa
horam terciam, während in der Peterskirche su Langres für die daselbst er-
folgte Wahl des ehrwürdigen Herrn Petrus de Rupeforti Archidiakon von
Langres zum Dekan von Langres das Tedeum gesungen wurde, ihm vor-
gelegte Appellation des ehrwürdigen und bescheidenen Herrn Petrus de Molayo
Domherrn von Langres folgenden Inhalts: er (P.) habe bereits gegen die vom
Domkapitel anberaumte Wahl eines anderen Dekans appelliert (Nr. 99) und
appelliere nun unter Wiederholung der damals angeführten Gründe gegen
die erfolgte Wahl. Zeugen : die Herren Girandus de Grangiis prebendarius,
Guido clericus obediencie de Montana, Guido dictus Troncherre ^Troncherie ?^
capellanus in ecclesia Lingonensi, magister NicholauS de Trebis clericus domini
thesaurarii Lingonensis, Simonetus de Vallibus, Petrus de Orbig^(eyo) dictus
Chenemere clerici curie Lingonensis. — D l6j; vgl. Nr. 98.
101. Langres 1314 September 1.
Instrument des Girardus Donzeleti (u. s. w. wie in Nr. 98) über die am
1. September 1314 (Angaben wie in Nr. 99) im Kapitel der Domkirche von
Langres durch Ugo de Cusseyo clericus iuratus curie Lingonensis erfolgte
Verlesung der Appellation des Dekans Herrn Peters von Molay folgenden
Inhalts: die vom Kapitel unter Nichtigerklärung seiner Provision auf den
1. September anberaumte Wahl eines anderen Dekans sei unzulässig aus wie
in Nr. 99 auseinander gesetzten Gründen; er appelliere daher wiederholt
gegen diese Wahl, quam de novo decano comminati estis et nitimini facere
et iussi fuistis et estis, an den apostolischen Stuhl und unterwerfe sich dessen
Schutze; das Kapitel hat sich eine Abschrift ausgebeten und will sich ver-
antworten. Zeugen: Herr Guilelmus don Bouxon legum venerabilis professor,
die bescheidenen magistri Humbertus de Gebennis, Hugo de Divione iuris-
periti, die adligen Herren Thomas de Marfunt baillivus Senonensis (Sens),
Gilo de Aicheyo und lohannes de Villa Morina milites sowie Petrus dictus
Chenenere de Orbeigneyo clericus iuratus curie Lingonensis. — D l68 ;
vgl. Nr. 98.
102. Langres 1314 September 10.
Instrument des [kaiserlichen] öffentlichen Notars /Girardus Donzeleti
de Besna7 über die im Jahre 1314 (Angaben wie in Nr. 99) decima die
mensis septembris scilicet die martis post festum nativitatis beate Marie vir-
ginis hora circa terciam huius diei im Domkapitel in Gegenwart der archi-
diaconi Latiscensis et Bassignen(sis) und anderer Do?nherren durch Luquinus
Exequutor de Lingonis clericus curie Lingonensis erfolgte Appellation des
Domherren und angeblichen Dekans Peter von Molay folgenden Inhalts : er
appelliert gegen die Wahl eines neuen Dekans (wie in Nr. 99) an den aposto-
lischen Stuhl und unterwirft sich dessen Schutze. Es fehlt der Schluss mit
den Zeugen und die Unterschrift des Notars. Als diesen sehe ich auf Grund
der Fassung des Protokolls den Girardus an, weil der neben ihm an D 1H6—171
beteiligte Frietus (Nr. 100 und 105) z. B. die Publicatio der Datierung voran-
gehen lässt. — D l6g ; vgl. Nr. 98.
103. [Koblens 1314 ktirs vor September 20].
Hersog Ludwig von Ober-Bayern macht dem Ersbischof
Baldewin Versprechungen für den Fall seiner Wahl sunt
Könige (Bruchstück).
K lO^ unvollst.; Const. V nr. 63 aus dem Original in Koblenz (A);
K ist selbständig und dürfte auf einem unvollendeten (vgl. N. t) oder ver-
stümmelten Entwurf beruhen. Hier erscheint Baldewins Versprechen noch
an eine einhellige Wahl geknüpft; erst in A wird die Möglichkeit einer
zwiespältigen Wahl im Anschluss und Gegensatz zur ersten Fassung aus-
drücklich betont.
1314 September 1— Oktober 23 61
/. Nos Ludewicus dei gracia comes palat(inus) Reni dux
Bawar(ie) promittimus fide nostra corporaliter prestita et tactis
sacrosanctis dei ewangeliis iuramus, cum in regem Romanorum
electi fuerimus per reverendum patrem dominum Bald(ewinum)
eadem gracia Trever(orum) archiepiscopum et coronati in con-
cordia"), quod eidem venerabili patri Bald(ewino) archiepiscopo
predicto'') omnes et singulas gracias et peticiones infrascriptas
concedemus, faciemus et implebimus'^), ut in presenti littera in-
ferius continetur. 2. Primo omnia privilegia, gracias seu liber-
tates sibi et ecclesie sue Trever(ensi) et ^) suis successoribus con-
cessas vel^) confirmatas ex certa sciencia de verbo ad verbura
innovabimus, approbabimus et confirmabimus. 3. Item omnia
et singula feoda, bona ''), possessiones, thelonia % consuetudines et
iura, que ipse et ecclesia sua Trever(ensis) iam tenent et possident
vel quasi, innovabimus, approbabimus et confirmabimus nee ipsum
aut eins ecclesiam in premissis aut*') eorum aliquo molestabimus
nee a quoquam molestari permittemus. 4. Item promittimus,
quod omni iuri, accioni et persecucioni, quod seu quam habemus
seu habere possumus in bonis et possessionibus aut iuribus ab
eodem archiepiscopo*^) et sua') ecclesia detentis et possessis inte-
graliter renunciabimus pro nobis et nostris heredibus et exnunc
renunciamus ac eadem sibi et sue ') ecclesie quitabimus et specia-
liter ea, que habemus seu habere possumus in opido Monasterii')
Meynevelt") et in castro Thöron") ac eorum appendiciis quibus-
cumque. 5. Item promittimus nos acturum et curaturum pro
posse nostro, quod illustris princeps Rodolphus") dux Bawar(ie)
germanus noster karissimus pro se et suis heredibus omni [iuriP),
accioni seu persecucioni, quod seu quam habet aut habere potest
in bonis et possessionibus aut] iuribus ab eodem archiepiscopo
Treveren(si)'i) et eius ecclesia detentis et possessis, integraliter
et sponte renunciabit et eadem sibi et ecclesie sue quitabit et
specialiter ea, que habet et habere potest in dicto opido Monasterii
in Meynevelt et in castro Thuron ac eorum appendiciis quibus-
cumque. Et eundem dominum Treveren(sem)'i) et eius ecclesiam'')
tuebimur, manutenebimus et defendemus [in]*) eisdem. 6. Item
promittimus procurare et efficere pro posse nostro') — — — — .
I) Ueberschr. : Obligat se L(udowicus), quod faciet omnes gratias et privilegfia
infrascripta B(aldewino) Trever(ensi), si eligatur in regem. -|- a) vel sine
concordia add. A. + h) fehlt A. ^ c) adimplebimus A. -)- d) et —
successoribus /e/W/ A. -f e) et^. + i) thelonia consuetudines/eA// ^.
-f- g)vel^. + h)Treverorum add. A. -\- i) nach eccles. A. -f- 1) in add. A.
-)- m) Meynnenvelt K. -\- n) Thuron A. -f o) Rudolfus A. -\- p) iuri — possess.
diMt fehlt K. + q) Treverorum A. -\- r) contra quoscumque add. A; die
Worte fehlen auch itn Wahlversprechen für Böhmen Const. V nr. 67 cap. 1.
+ s) fehlt K. -\- t) dazu die Randglosse : Imperfecta.
104. Frankfurt 1314 Oktober 23.
Die Ersbischöfe Peter von Mains und Baldewin von Trier,
König Johann von Böhmen, Markgraf Woldemar von Branden-
burg und Hersog Johann von Sachsen melden dem künftigen
Papst die Wahl Hersog Ludwigs von Ober-Bayern sunt römi-
schen König.
62 Nr. 104
K 21^). — In den bisher bekannten beiden Fassungen dieses Wahl-
dekretes (Const. V nr. 102 und 103) erscheint vor den drei weltlichen Wählern
nur je einer der beiden an Ludwigs Wahl beteiligten geistlichen Kurfürsten,
genau wie in der als Vorurkunde benutzten Anzeige der Wahl Heinrichs VII.
(ebenda IV nr. 262).
In*) nomine domini amen. Sanctissimo ac*') beatissimo'')
in Christo patri ac domino *<^) domino sacrosancte Romane ac universalis
ecclesie summo pontifici futuro Petrus '' ) dei et apostolice sedis gracia
sancte*=) Mogunt(ine)') sedis s) archiepiscopus sacri imperii per
German(iam)'^) archicancellarius, Baldewinus') dei et apostolice sedis
gratia Trever(ensis) ecclesie archiepiscopus sacri imperii per Galliam
archicancellarius, Johannes dei gracia Bohemie'') et Polonie rex,
WOldemarus marchio Brandenburgen(sis) ac lohannes duX Saion(ie) Senior *
humiles et devoti cum omni reverencia devotissima pedum oscula bea-
torum. /. Vacante nuper # per felicis recordacionis obitum') sere-
sissimi domini Henr(ici) quondam Romanorum imperatoris ipso"*)
Romanorum") regno seu Romano imperio") » reverendi domini Henr(ici)
archiepiscopi Colon(iensis) et illustrium principum lohannis Bohemie')
et Polon(ie) [regis]P), Rudolphi ducis Bawarie comitis'') palatini
Reni, Woldemari marchionis Brandenburgensis ac '') ducis Saxonie
honorabilibus procuratoribus, ad quos tam de iure quam de con-
suetudine antiqua et approbata ius eligendi Romanorum regem in im-
peratorem postmodum promovendum » noscitur pertinere, sollempniter
concordantibus in diem electionis huiusmodi videlicet crastinum beati
Luce ewangeliste, que est decima nona dies*') mensis octobris'), *
ex officii nOStri") debito ipsam diem ad electionem huiusmodi celebrandam
prefiximus V). 2. Qua die veniente in suburbio oppidi'*') regalis
Frankenf(ordensis)x) loco siquidem ad hoc solito et consueto nobis Petro^)
Mogunt(ino)^), Bald(ewino) Trever(ensi) archiepiscopis, Johanne
Bohem(ie)'') et Polon(ie) rege, Woldem(aro) marchione Branden-
b(urgensi) ac Johanne duce Saxonie supradictis « ibidem » convenienti-
bus celebrata missa sancti spirituS, deliberacione provida prehabita ad
procedendum in electionis negocio prelibato et in quantum debuimus ex-
pectantibus, quia reverendus dominus Henricus archiepiscopus
Colon(iensis) et Rudolphus comes pal(atinus) Reni dux Bawarie
nondum venerant nee per se nee per suos procuratores in dicto
loco con venerant, nos pro bono pacis volentes eis*') in hoc
deferre ac facere graciam specialem dictum''') terminum videlicet
crastinum beati Luce"^') unanimi consensu''') usque in diem se-
quentem duximus continuandum. Quam continuacionem dictis'')
archiepiscopo Colon(iensi) et Rudolpho comiti palat(ino) ac aliis,
quorum interesse poterat, nos') per nostros nuncios speciales ad
id deputatos insinuavimus, notificavimus et ad eorum noticiam
deduximus ipsos citando vice et nomine omnium nostrum^') ibidem''')
presencium, ut prefata die continuata in dicto loco ad eligendum
convenirent. 3. Qua die continuata ipsis . .'"') archiepiscopo
Colon(iensi) et comite Palat(ino) ac'') aliis, quorum interesse
poterat, sie vocatis et sufficienter expectatis, quia non venerunt
nee pro se miserunt nee vices suas alicui seu ahquibus commiserunt
in electionis negocio memorato, audita missa sancti spiritus nos'')
ipsii die continuai-ionis, que fuit XX'*'') mensis ortobris'') predicti,
1314 Oktober 23 63
hora debita et consueta procedere cupientes ad ^') electionem in
scriptis legiinus™) monicionem et prostestacionem quandam vice nostra ac
omnium ibidem presencium ius in ipsa electione regis Romanorum illa
vice habencium"') ™ODendo omnes infames, eicommunicatos, suspensos et°)
eciam interdictos necnon quoscunque alios, si qui forent forsitan inter eos, qui
de iure vel * consuetudine interesse in ipsius electionis negocio non deberent,
quod a tractatibus electionis celebrande futuri regis RomanorumP') et ab
eadem electione recederent, nos**') coelectores nostros''') et alios, quorum
interesset, * eligere permittentes protestando, quod non esset noStra
vel coelectorum nostrorum intencio tales admittere tamquam ius in ipsa ^')
electione habentes aut procedere vel eligere cum eisdem. Immo voluimus
et intencionis nostre fuit, quod voces talium, si qu[i]t') reperirentur post-
modum interfuisse, nuUi prestarent suffragium nee afferrent alicui nocumentum
[et]"') prorsus pro non receptis sive pro non habitis habercntur. Quam
protestacionem nos omnes prenominati^') * coelectores tunc presentes
ratam et gratam habentes * consensimus in eandem. 4. Et demum post
tractatus pre[habi]tos^'') consideratis diligenter'^') et sollicite circumstanciisy')
pluribus et statu personarum diversarum, per quas^') * regno vacanti et
imperio posset utilius provideri, in illustrem virum Ludewicum^*) comitem
palatinum'''') Reni ducem Baw(arie), virum utique catholicum, orthodoxe™)
fidei fervidum zelatorem, ecclesie Sancte dei et ministrorum eiusdem ac pacis
sancte ab ineunte etate sua experiencia, que est rerum magistra efficai, attestante
devotura et humilem amatorem, strennuum in armis, in iudicio iustum,
in consiliis providum, in universa mo'rum honestate * preclarum, benigum,
affabilem dd) et mansuetum, de alto et generoso sanguine divorum regum
et principum procreatum ac in omnibus*^*^) agibilibus pro regimine rei
publice quam plurimum circonspectum, nostrum intuitum divina disponente
clemencia convertentes nos Petrus") archiepiscopusgg) MOgunt(inUS)hh)
pro nobis et nomine nostro et") nos Baldewinuskk) Trever(ensis)ll) archi-
episcopus pro nobis'""") et nomine nostro"""), nos vero lohannes Bohem(ie)
et'') Polon(ie) rex, WOldem(arus) marchio Brandenburgen(sis) * et lohanneS
dui Saxonie predicti quilibet nostrum pro se et nomine SUO votis nostris
per nos"") dominum archiepiscopum Mogfuntinum)"") antedictum vice
nostra PP) etil) collegarum nostrorum predictorum et ex special! mandato
SUO et nostrO diligenter inquisitis nos * electores predicti in loco predicto
presentes ♦ ius totale ea vice in electione") * habentes consensimus con-
corditer in eundem dominum'') Lude(wicum)*^) et ipsum nomina[vi]mustt)
quilibet nostrum pro se nullo penitus * discrepante in Romanorum regem eligen-
dum * in # imperatorem postmodum promovendum et in advocatum sacro-
sancte Romane ac universalis ecclesie viduarumque et orphanorum defen-
sorem. 5. Quibus sie peractis nos"") Petrus archiepiscopus Ma-
g(untinus)^^) * de mandato speciali et voluntate coelectorum ww) nostrorum")
» et^y) ipsorum et nostra vice et nomine eundem Lud(owicum)
comitem palat(inum) Reni ducem Bawarie elegimus^^) soUempniter in
hunc modum: ,In nomine dommi amen. Cum vacante Romano
regno seu Romano imperio per mortem felicis recordacionis Serenissimi
domini ■Henr(ici) quondam Romanorum imperatoris vocatis, qui fuerant »'»)
evocandi et qui in electione * regis RomanorumP') ius habere dinoscuntur,
ac presentibus dicta die ad eligendum * omnibus, qui voluerunt, potuerunt
et debuerunt comodec'c) interesse, placuerat omnibus et singulis presentibus
64 Nr. 104
ad electionem procedere futuri regis, inquisitis votis omnium et singfulorum
ius in electione ipsius regis habencium et presencium omnes et singulos
electores predictos appareat eid'd) premissis direzisse concorditer vota sua in
illustrem * Lud(owicum) comitem palat(inum) Reni ducem Bawa(rie)
in eum consenciendo et ipsura nominando in Romanorum regem eligendum,
per cuius quidem * Lud(owici) predicti eiperte strennuitatis merita * fidei
puritatem et constanciam speratur sacrosancta Romana HC universalis ecciesia
potenter et virillter "^ ^) posse ^) defensari ac in spiritualibus et temporalibus
votiva suscipere incrementa, et eciam res publica dirigif'f) provide et pariter
sibiK'g) superno suffragante auxilio gubernari, ego'''*') Moguntinus''')
archiepiscopus antedictus vice mea et«') coelectorum meorum predictorum
ius in ipsa electione habencium ex potestate michi per eos tradita specialiter
et concessa eundem Lud(ewicum) » invocata spiritus •'''') sancti gracia in
Romanorum regem eligo in imperatorem futurum promovendum « • 6.
Electione autem huiusmodi celebrata [e]am •'') nos omnes et singuli electores
* predicti presentes approbavimus et ,Te Deum laudamus' alta voce fecimus
decantari et dictum nostrum electum, qui presens eititit et electioni de se facte
divine nolens resistere voluntati interpellatus cum instancia a nobis reverenter
consensit * et deinde electionem ipsam clero et populo soUempniter fecimus
publicari. Postmodum vero ipsum electum in civitatem Franken-
fort">'m) introducentes in ecclesiam sancti Barth(olomei) deduiimus et
ipsum super altare maius, prout moris et consuetudinis est, ad-
hibitis sollempnitatibus in talibus debitis et consuetis posuimus
'Te deum laudamus' denuo decantantes. Deinde in cimiterio °'")
dicte°'°) ecclesie clero et populo ipsum electum presentavimus et
eius electionem soUempniter p'p) fecimus publicari. 7. Eapropter
sanctitati vestre tam humiliter quam devote voto unanimi supplicamus, ut ipsum •
electum nostrum in regem Romanorum » paternis ulnis amplectantes <!'<l) ♦
munus munccionis et consecracionis ■■'■■) conferendo « de sacrosanctis mani-
bus vestris sacri imperii dyadema dignemini loco et tempore favorabiliter im-
pertiri, ut sciant et intelligant universi, quod posuerit in lucem gencium vos
dominus et per vestre sanctitatis^'s) arbitrium orbi terre post nubilum exop-
tata serenitas elucescat. 8. Ceterum ut beatitudo Testra cognoscat evi-
dencius vota nostra omnium presencium in predictis omnibus et singulis
Concordasse ac nos ) in peticione huiusmodi existere unanimes et concordes,
presens electionis nostre decretum sanctitati vestre transmittimus cum») sigil-
lorum nostrorum appensione ex certa nostra sciencia roboratum ».
Datum apud Frankenfort") X."'") kalendas novembris anno
domini M« CCC» Xmi^'^).
I) Ueberschr.: Decretum electionis principum de Lud(owico) imperatore. +
a) vorausgeht Item K. -\- h) fehlt A. -\- c) suo add. A. + d) Bald(uynus)
B. + e) fehlt B. -\- f) Magunt(ine) A, Treverensis B. -\- g) ecclesie
B. -j- h) GaUiam B. -\- i) Baldewinus — archicancellarius fe hlt
A, B (doch vgl. N. d—h). + k) Boemie A, B. + 1) vor fei icis .4. -)- m)
ipsi K. -\- n) Romano K. -\- o) et nobis una cum reverendo domino
Balduyno ('Petro B) sancte (fehlt B) Treverensis ecclesie
('Maguntino Ä^archiepiscoponecnonai/rf. .4, B. -|- p) fehlt K.
-\- q) comitis — Reni vor ducis Bawarie A. -\- r) .. add. B.
-\- t) et ego Petrus archiepiscopus Magunt(inus) predictus
add. A. -j" u) mei A. + v) prefixi litteris meis vocacionis ipsis
conprincipibus et coelectoribus meis destinandoi4. -|- w) opidi
A, B. + x) Frankenvordensis A, B. -\- y) PetroMagunt(ino) nach
1314 Dezember 2—1315 Januar 3 65
BalduynoTreverensiÄ -\- z) Magunt(ino) A. -|- a.') nach inhoc A, B.
+ b')predictum, wrtcÄterminum^. + c')ewangelistearf(i. ^.
-f- d') cum reverendo domino Baldiiyno fPetro B) Treverensi
/'MaguntinoiB^archiepiscopo«d<i. ^, Ä + e')dominis('aMS
dictis korr.J A, .. add. A, B. -\- f) archiepiscopus Maguntinus
fTreverensis arch iepiscopus 5j antedictus add.A,B. -)- g")
nostr o r u m A, B. + h') fehlt A, B. + i') e t ^. -|~ k') archiepiscopus
Maguntinus ^Treverensis B) antedictus add. A , B. -f 1') vicesima
A, B. + m') («ac/t monicionem ^, iJ. + n') uor i IIa vice ^. -j- o')
ac ^. + P') Romani K. + <i') \-psos A, B (vgl. Note r'). -)- r') nos add.
A, B (vgl. Note q'J. + s') iHa /l. + t') que K. + u') sed K. -\- v') supra-
dicti unacum reverendo patre domino Balduyno archiepi-
scopo Treverensi fPetro Maguntino archiepiscopo BJ A, B. -\-
w') prelibatos K. + x') sollicite et dilig. statt dil. et soll. A, B. ■\-
y') = Vorurkunde ; ci rconst anciis A, B. + ^') seu per quam add.
A, B. -)- aa) Ludowicum A, B. -\- bb) palanti K. + cc) ortodoxe A, B
^= VorurkundeJ. + dd) aus effabilem korr. A ; ef f abilem B. -j- ee) c u n c t i s
A, B. -\- ii) P(etrus) archiep. Mag. «acA Balduynus — nostro
B. -\- gg) KacA Maguntinus .4. + hh) Magunt(inus) .4, Ä -\- ii) prefatus
vero dominus st. et nos A, B. -j- kk) Bald(uynus) (so auch A) T r e -
verensis archiep. vor Petrus — nostro B. + 11) Trevir(orum) B. -)-
mm) se «nd suo ü, Ä + nn) dominum A; venerabilem patrem
dominum B. -\- oo) Magunt(inum), vor archiepiscopum A, B. +
pp) sua et nostra A, B. -\- qq) et — predictorura fehlt A, B. + rr) dict i
regis add. A, nach habentes B. -\- ss) Ludowicum A, B. -\- tt) nomi-
namus K. + uu)'ego A; venerabilis pater auf Rasur st. ego Petrus
B. -f- vv) Magunt(inus), vor archiepiscopus A, B, auf Rasur B. -\-
ww) mea et meorum coelectorum A. -\- xx) aus meorum korr. B;
predictorum A, -|- yy) et — nomine fe hl t A; st. et — nostra B:
ac suo (aus meo korr.) et nostrorum (aus meorum korr.J. -\- zz) elegi
A ; elegit B. -j- a'a) = Vo rurkunde; fuerunt A, B. -L b'b) continuata
add. A. -\- c'c) commode A, B. -\- d'd) aus in? korr. A. + e'e) utiliter
A, B. -\- ff) nach provide A, B. -\- g'g) nach superno B. -)- h'h) ego Petrus
A, B. -\- i'i) Maguntinus, nach archiepiscopus A, B. -)- k'k) nach
sancti A. + l'l) tam ^. + m'm) Frankenvordensem ^, Ä + n'n) cymiterio
A. + o'o) antedicte, nach ecciesie A. -f- p'p) nach fecimus A. -f- q'q)
nachträglich zu ampleiantes korr. K; zu amplectentes korr. A. -\- r'r) eidem
add. A. 4" s's) auf Rasur , vor vestre A. -\- t't) Frankenvort A, B. -fr
u'u) decimo B. -\- v'v) M trecentesimo quartodecimo A ; millesimo trecentesimo
quartodecimo B.
105*. Köln 1314 Dezember 2.
König Ludwig für Erzbischof Peter von Mainz. K g, wohl aus dem
2. der beiden Originale in München ; Const. V nr. 142.
106*. 1315 Januar 3.
Erzbischof Baldewin für das Chorherr enstift Beatusberg. K 45 4 i
vgl. Goerz 67 (aus Orig. in Koblenz, Abt. 108).
1(W. Langres 1315 Januar 3.
Instrument des öffentlichen Notars (wie in Nr. 100) Frietus de Lingonis
über die a. d. more Gallicano currente 1314 tercia die mensis ianuarii scilicet
die veneris post festum circumcisionis domini circa horam primam ante cele-
bracionem magne misse indiccione terciadecima apostolica sede vacante durch die
das Kapitel von Langres bildenden Domherren, Simon Dy vionensis (Dijon), Johan-
nes Laticensis (leLassois) ««rf Oche Bassignensis ('äassj^m^J archidiaconi, Richar-
dus de Grandivillar(i), lohannes de Antella, Johannes de Oreceyo (?), Arnerus de
Saffris, Hugo de Archu(ato), Johannes de Calvomonte und andere dem an-
geblichen Dekan Peter von Molay gemachte Erklärung folgenden Inhalts:
entgegen setner hier eingerückten (wie in Nr. 102) Appellation an den
apostolischen Stuhl gegen die nochmals auf den 1. Januar festgesetzte
Wahl eines neuen Dekans (Fassung wie in Nr. 99) sei sein Dekanat ungiltig;
als Domherr könne er aber zur Neuwahl erscheinen. Zeugen : die Herren
Eusebius, lohannes dictus Quobiche, Simon distributor, lohannes dictus Camins
Nova Alamanniae 5
66 Nr. lOH-113
('Camnis, Camius, Caumis, Caunus?^ cappellani chort Linironensis ecclesie. —
D 170. Vgl. nr. US.
108. Langres 131.') Februar 3.
Instrument des [kaiserlichen] öffentlichen Notars Girardus Donzeleti
(der Schluss der Unterschrift fehlt) über die anno 1314 (übrige Angaben wie
in Nr. 106), tercia die mensis februarü scilicet die lune crastina festi puri-
ficacionis beate Marie virginis hora circa terciam huius diei durch lohannes
de Saffris Domherrn von Langres erfolgte Vorlegung folgender Erklärung
des Domkapitels: die von Peter von Molay in einer hier eingerückten Requi-
sition verlangten Akten über die Wahl des Johannes zum Dekan besitze es
nicht ; Johannes müsse sie haben; sie seien bereit, wenn er eine Kopie haben
■wolle, für ihn facere iusticie conplementum. Zeugen: die Herren lohannes
dictus Cobiche presbiter capellarius altaris sancti Benigni [im Dom von Langres],
Simon distributor daselbst [und Kaplan?] der capella beati Bartholoraei
iuita curiam Lingonensem. — Z) Z?// vgl. Nr. 98.
109. 1315 September 4.
Bischof lohannes von Tüll unterwirft und inkorporiert das in Verfall
geratene raonasteriiim Belli Campi (Belchamp), das zur Zeit neben dem
amtierenden zwei abgesetzte Aebte besitzt und dessen Kirche zum Aergernis
der Nachbarn eine Räuberhöhle geworden ist, auf Bitten des frommen Abtes
Th(eodericus) nach Beratung mit dem Dekan, dem ehrenwerten Abt lohannes
de Molans und dem Domkapitel von Tüll, sowie anderen geistlichen und rechts-
kundigen Männern mit Zustimmimg des venerabilis et magnificus pater
Henricus abbas Cluniacensis dem Kloster und Orden von Cluny, macht ein
Priorat daraus, in welchem 12 Mönche nach der Benediktinerregel von Cluny
leben sollen, so zwar, dass von den bisherigen Brüdern diejenigen, die nicht
von der Augustiner- zur Benediktinerregel übertreten wollen, die Pfarrkirchen
des Klosters unter bischöflicher Obödienz leiten und an den klösterlichen Ein-
künften angemessenen Anteil haben dürfen, während nach ihrem Tode der
Prior auf Grund des an den Orden von Cluny übergegangenen Patronats-
rechtes andere noch überlebende oder Weltgeistliche den zuständigen Archi-
diakonen zu präsentieren hat, vorbehaltlich der Rechte von Dekan und Kapitel
an diesen Kirchen und der jährlichen Prokuration, die er selbst sich auch
ohne Visitation vorbehält; in den Besitz des Klosters und seiner Güter hat
er den frommen Bruder G(erardus), Prior des Priorates von Frovilla (Froville)
ordinis Cluniacensis als den Prokurator des Abtes und Konventes von Cluny
eingewiesen. Siegler: der Aussteller sowie in Signum consensus, laudacionis,
approbacionis et ratificacionis Dekan und Kapitel von Tüll und Abt Th(eoderi-
cus). Divini consilii — D. et actum a. d. 1315 quarta die mensis septembris.
— D lOOa = Sauerland Lothringen nr. 1570 unvollst, (die 2. Hälfte mit
allen Einzelbestimmungen fehlt).
110. 1315 September 18-
Der Offizial von Tüll lässt eine Abschrift der Nr. 109 mit dem Siegel
seiner Kurie besiegeln. Datum per copiam — D. a. predicto die decima oc-
tava eiusdem mensis septembris. Nycolaus. Pariter facta est collacio. —
D 100.
lll- 1315 Oktober 14.
lohannes de M(er)tillaco Dekan der Kirche von Karden vermacht seiner
Kirche annum gracie prebende mee et quarti anni zur Feier seines Jahr-
gedächtnisses; von seinen jährlichen Einkünften zu Sufsche ('Suofsche Orig. ;
Mosel-Sürsch) 4 Scheß'el Weizen seinem Bruder Elyas, 4 Scheffel trockenen
und guten apud Muthenam fMutenam Orig.; Müden) abzuliefernden Weizens,
von denen wie von den Gütern zu Alkin f^Alkene Orig.; Alken) 5 Mark ad
terram sanctam gegeben und für 10 Mark Lampen zu Ehren der Heiligen
Johannes des Evangelisten und Kastors unterhalten werden sollen, 3 von ihm
in Karden gekaufte Weingärten ; für die künftigen Vikare ein Missale, seine
Priestergewänder und die Hälfte seines Hausrats sine alienacione, während
die andere Hälfte seinem Blutsverwandten dem Stiftsherrn Karolus ('^Carol.^,
zufällt; sarcina vini, quam pueri Steph(an)i de Muthena ('Muten.^ tenentur de
vinea in Boys (Boos) aut alia vinea ad hoc obligata; die Güter weiland des
lohannes de Clottene unter den mit Aleydis de Clottene urkundlich (unbekannt)
1315 Februar 3-1317 Januar 25 67
vereinbarten Bedingungen ; endlich den nach der Vollstreckung des Testaments
abzüglich der Kosten seines Begräbnisses etwa noch bleibenden Rest. Die
Verleihung des Altars soll seinem Nejfen Karl und nach dessen Tode dem
mit dem Erblasser am nächsten blutsverwandten Kanoniker oder, wenn keiner
vorhanden, dem Dekan von Karden zustehen. Der Vikar muss persönlich
dienen, unter der Obödienz des Dekans stehen, des Erblassers, seiner Eltern
Freunde und Wohltäter Gedächtnis begehen und am Abend vor seinem Anni-
versar im Refektorium vortrinken f'propinabit/ Karl soll 6 Jahre nach des
Erblassers Tode pro debitis meis quibusdam sibi specialiter notis persolvendis
alle Güter des Altars in Anspruch nehmen (ioW&X.), ohne dass der Altar aber
dem Gottesdienst entfremdet werden darf. Johannes vermacht dem Karl seine
von ihm jetzt bewohnte domus claustralis und domus columbar(ia), Jedem Vikar
15 Denare, zum Testament weiland des Dekans Sebertus 3 Mark, zur Mehrung
der Präsenz weiland des Stiftsherrn [Wernerus] de Hammone 18 Schillinge,
ad fraternitatem in monasterio sein gutes superlectile, seiner Schwester Cone-
gundis auf Lebenszeit den nach Abzug der oben erwähnten 15 Mark ver-
bleibenden Rest seines Erbgutes in Alken, den armen scolares in Karden seine
nicht vermachten Kleider, den Konventen zu Rode (Mariaroth), in Monte sancte
Marie (Marienberg), zu Rosendail fRosindal Orig. ; Rosenthal), sancte Katharina
(Sankt Katharinen) je 1, den Predigern und Minoriten in Confl(uencia) (Koblenz),
den Nonnen in Andernacus (Andernach), Angelica Porta (Engelport), Lera
(„auf der alten Leer" in Koblenz) und Commeda ( Kloster chumbd) je '/ä Mark,
den inclusi apud Cardonum 1 Scheffel Weizen, zu dem ihm der Vogt ver-
pflichtet ist, dem Konvent in Mariaroth par vestium melius, quod habeo, seinem
Bruder Elyas zum Ausgleich von Verpflichtungen, die er ihm schuldet, seine
Wiese zu M(er)tillacum (Mertloch), seinem Blutsverwandten Elyas / Mark einer
ungenannten puella in Treveri, den Erben des weiland lacobus, den pueri de
Monte, der Elisabeth de Rile fRyle Orig.) je 1 Scheffel Hafer, seinen Schwestern
Nonnen in Marienberg und Mariaroth 2 Mark. Zu Testamentsvollstreckern
ernennt er die bescheidenen Henricus de Littore thesaurarius, Hermannus ple-
banus ecclesie beate Marie und Karl. Siegler: der Aussteller und die Testa-
mentsvollstrecker, deren Siegel Karl, der kein eigenes besitzt, mit benutzt.
Cum nichil — - D. a. dorn. 1315 feria tertia ante festum [beati] Luce ewangeliste.
< Datum per copiam > — D 220 ; Original in Trier Abt. 99.
112*. Trier [1315—1316] September 28.
An König Friedrich von Sizilien Erzbischof Baldewin. D 2= Const. V
285 N. 1.
1 13. Avignon 1317 Januar 25.
Papst Johannes XXII. bittet die Gräfin Beatrix von Luxem-
burg, ihren Enkel, König Johann von Böhmen, stir Rückzahlung
einer einst von König Wensel II. aus dem Kreussugsehnten
der Diözese Olmütz geliehenen Summe su bestimmen.
K dö^), korrigiert von 1. — Zur Sache und über die genannten
Kollektionen vgl. Kirsch S. XVIII, XXXI XXXIII, XXX Vf und 381.
Johannes episcopus servus servorum dei dilecte in Christo
filie nobili mulieri . . comitisse Luczelburgen(si) salutem et apostoli-
cam benedictionem. /. Ad illa, per qua reddaris in oculis
apostolice sedis accepta, nobilitatem tuam eo confidencius excitamus,
quo te libencius ad prosecucionem illorum speramus invenire parata.
2. Dudum siquidem quondam magister BonaiutuS de CasSentino canoni-
cus Aquiliensis apostolice sedis nunciuS tunc collector decimarum con-
cessarum in subsidium terre sancte in regno Boemie et circum adia-
centibus partibus per sedem apostolicam deputatis dilectis filiis
abbati monasterii SaberdovicensiS et . . preposito Cunicensi ^) Olomicensis
dyocesis ministerium collectionis huiusmodi in civitate et dyocesi
Olomicensi dinoscitur commisisse. 3. Cumque postmodnm iidem
5*
68 Nr. 114—116
abbas et prepositus de huiusmodi decima certam summam pecunie
collegissent et penes se fideliter conservarent, clare memoria
Wenzelaus rex Boemie adhuc vivens quingentas et octuaginta marcas
grossorum denariorum Pragensium ad pondus Moraviense, sexagintaquatuor
grosses pro marca qualibet conputatlS anirao de ipsis dictO magistro
Bonaiuto restitucionem integram faciendi, pro • suis et regni sui necessi-
tatibus fecit accipi, que sibi tunc temporis inminebant. 4. Propter
quod idem***) rex in dicta marcarum summa se sedi apostolice et prefato
magistro Bonaiuto recognoscenS existere debitorem eandem marcarum
summam dicto magistro Bonaiuto vel cui ipse mandaret, usque ad festum
nativitatlS dominl tunc proiime venturum restituere bona fide CUm plena
integritate promisit mandans nichilominus inclite memorie Wenzelao
primogenito suo tunc regi Ungarie, quod ipse, si • eundem genitorem
suum ante restitucionem huiusmodi decedere forte contingeret, dictam
marcarum summam prefato magistro Bona(iuto) vel cui ipse mandaret,
restitueret et etiam assignaret, prout in patentibus litteris super
hoc confectis magno dicti regis sigillo munitis, quas in archivo
dicte sedis conservare facimus, plenius continetur '). 5. Cum
itaque carissimus in Christo filius noster rex Boemie illustris nepos
tuus, qui dicti regni gubernaculis presidet domino disponente, ad
restitucionem huiusmodi marcarum teneatur nosque per litteras
nostras'), quod ipsam marcarum summam dilectis filiis magistris
Petro Durandi capellano canonico Ebredunen(si) et Ber[nardo] *' )
de Monteval(trano) "^ ) rectori beate Marie de Verdano**) Tholosane— )
dyocesis ecclesiarum nunciis nostris exhibitoribus presencium vel
eorum alteri nostro et dicte sedis nomine quibuslibet occasione et dila-
cione semotis restitu[a]t^*) integraliter et assignet, instancia paterne
dulcedinis hortemur, eandem nobihtatemO tuam paterno roga-
mus et hortamur affectu, quatenus attente considerans, quod per
hoc dicti regis honoris et salutis commoda promoventur, eundem
regem, quod huiusmodi nostris precibus et hortacionibus acquiescat,
pro nostra et dicte sedis reverencia efficacis diligencie studiis
sollicites et inducas, ut devocionem tuam provide commendare
possimus tuque nostram et dicte sedis benedictionem et gratiam
uberius merearis.
Datum Avinion(e) VIII. kalendas februarii pontificatus nostri
anno primo.
I) ohne Ueberschr. -\- a.) = Vorurkunde ; Cumacensi, aus Curacensis korr. -\-
a*) iidem. + b) Berch. (e aus o korr.). -f- c) Montelvan. aus Montellanen.
korr. + d) Werdanen. + e) Thelonas(e)n(sis). + e*) restituet. -|- t) nobitatem.
1) Theiner Monumenia I nr. 660 (von 1305 Mai 31 im Vidimus svieier KardinäU
von 1317 Juli 2), Vorlage. » 2) Riealer Akten nr. 30 (1317 Januar 25).
114. [Schloss Ramstein 1317 Okiober 3].
Erzbischof Balden-in weist zur Belohnung für treue Dienste seinem
Jäger H. und dessen Frau K. Besitz auf der villa Curdele (Kordel) [vor dem
Vroinholz im Heyminnerbach ante rupes und super luochen/ an und erlässt
ihnen alle von den Leuten der Villa geschuldeten Abgaben, Steuern fprecariej
und anderen Dienste. Nos B. — salvo tarnen et cetera /D. apud Romesten
1317 d. 3. Oct.]. — K 381, verkürzt; Goerz 68 Reg. (nach dem Kessel-
stadtschen Balduineum, vgl. das handschriftliche Repertorium 1 A I in Koblenz
S. 36 b).
13t7 Oktober 3—1321 Januar 19 69
115*. Avignon 1317 Desember 21.
Papst Johannes XXII. für Erzbischof Baldewin. K £og mit der Ueber-
schrift Conservatoria in optima forma; Sauerland I nr. 486 Reg. (aus Vatikan.
Register).
116. Avignon 1321 Januar 19.
Der Pfalsgraf Hektor von Allyate aus Mailand bestallt
den Mainzer Geistlichen Gerhard aus Frankfurt sum öffent-
lichen Notar.
K J28^). — Das Stück ist die älteste bisher nachgewiesene Bestallung
eines Deutschen zum öffentlichen Notar. Mit K 214 und K 224 beleuchtet es
den Weg, auf dem das Notariat aus Italien in Deutschland eindrang. Die
Pfaltgrafen von Alliate besassen das Recht zu solchen Ernennungen durch
Verleihung Kaiser Ottos IV., die Friedrich IL ohne Erfolg antillierte. Dass
sie es damals angewandt haben, war bekannt (vgl. Ficker Forschungen zur
Reichs- und Rechtsgeschichte Italiens II (1869) 79 f., III (1872) 427, Br esslau
I' 630), nicht aber, dass es noch nach hundert Jahren von ihrer Familie fest-
gehalten und am Sitz der Kurie in Avignon praktisch ausgeübt wurde.
Universis presens Privilegium seu instrumentum publicum
inspecturis Hector de Allyate de Mediolano dei gratia comes pala-
tinus pacem, gaudium et salutem. /. Sagax humane nature
condicio memorie hominum labilitate pensata, ne diurnitate tem-
porum ea, que inter contrahentes aguntur, oblivionis defectui
subiacerent, tabellionatus adinvenit officium, per quod contra-
hencium vota scribuntur et scripture ministerio postmodum longum
servantur in evum. 2. Cum igitur discretus vir Gerhardus*)
de Vrankenvurt '') clericus Magunt(ine) diocesis in nostra presencia
constitutus nobis humiliter supplicarit, ut sibi tabellionatus officium
concedere dignaremur, nos ipsius clerici supplicationibus, quem
ad exercendum dictum tabellionatus officium sufficientem et ydoneum
esse reperimus, in hac parte favorabiliter annuentes receptis prius
ab eodem clerico sacrosancte Romane ecclesie ac sacri Romani
imperii nomine fidelitatis solite et de ipso tabellionatus officio
fideliter et- legaliter exercendo pacis osculo ac eciam iuramento
prefato clerico auctoritate nobis et antecessoribus nostris super
conficiendis notariis publicis a divis imperatoribus concessa pre-
dictum tabellionatus officium duximus concedendum ac ipsum per
pennam, calamarium atque cartam, que tunc in nostris manibus
tenebamus, de ipso tabellionatus officio presencialiter investivimus.
3. dantes et concedentes eidem clerico tenore presencium liberam
potestatem ac plenariam auctoritatem et facultatem instrumenta,
acta, prothocolla, munimenta, cartas, codicillos et litteras cuius-
cunque tenoris et forme scribendi et publicandi, copiandi et exem-
plandi, testes et dicta testium recipiendi, audiendi et examinandi,
contractus, vendiciones, obligationes, ordinaciones, assignaciones,
alienaciones, donaciones, promissiones, quittaciones, conposiciones,
renuntiaciones, resignaciones et revocaciones scribendi et in formam
publicam redigendi, procuratoria quelibet et mandata specialia et
generalia conficiendi, arbitria et dicta vallandi, iuramenta quarum-
cunque personarum recipiendi, testamenta conficiendi, tutores et
curatores dandi, alimenta decernendi, decretum interponendi, in-
sinuandi et scribendi, ultimas decedentium voluntates, sententias
diffinitivas et interlocutorias audiendi necnon appellationes, provo-
70 Nr. 117—123
caciones et apostolorum peticiones in presentia ipsius ferri et legi
audiendi, super appellacionibus, provocacionibus et apostolorum
peticionibus ac super omnibus et singulis premissis et aliis quibus-
cunque casibus et causis ac negociis instrumenta publica conii-
ciendi, dandi et ipsum tabellionatus officium libere, prudenter et
fideliter ubique terrarum exercendi'=) ac ea omnia et singula
faciendi, que ad sepedictum spectare noscuntur officium seu eciam
pertinere ; et ad eum, cum necesse fuerit, in omnibus et singulis
supradictis et que ad prefatum spectanf") officium, libere recurratur.
In quorum omnium et singulorum testimonium et fidem pleniorem
presens Privilegium ad instanciam predicti clerici in formam publici
instrumenti redigi mandavimus per notarium infrascriptum et sigilli
nostri appensione muniri.
Datum et actum Avinion(e) in hospicio nostro anno domini
millesimo trecentesimo vicesimo primo indiccione quarta die XIX*
mensis ianuarii pontificatus sanctissimi patris et domini domini
lohannis divina providencia pape XXII. anno quinto presentibus
discretis viris fratre Micha[h]ele«) de Brema ordinis domus Theu-
tonice hospitalis sancte Marie I(e)r(u)s(a)l(emita)ni, presbitero
Wernhero de Mutelhus canonico ecclesie Lutenbacen(sis) et Her-
manne ludaych clerico Curo[v]ien(si) ') Basilien(sis) et Tarbaten(sis)
diocesium testibus ad premissa vocatis») specialiter et rogatis*").
Et ego FVedericus Hilypoldi*) de Nordelingen clericus pu-
blicus imperiali auctoritate notarius premissis omnibus una cum
dictis testibus presens interfui et ea omnia de mandato dicti domini
comitis propria manu scripsi et in hanc publicam formam redegi
meoque signo consueto signavi rogatus.
Et hec Hermannus de Monasterio conscripsit'').
I) Ueberschr.: Creacio tabellionis. -{- a) aus Gherhardus korr. -f b) wrt. +
c) exercend. + d) wohl von Lasse nachgetragen. -\- e) Michalele. + f) Curo-
niensi. + g) vocatus. + h) rogatus. -f i) aus Hütpoldi korr. -f k) Vermerk
des Abschreibers.
117. 132 J Juli 19.
Bruder Daniel episcopus Motensis (?), des Erzbischofs Baldewin
in pontificalibus et spiritualibus vices gerens an alle Christ getreuen Leser und
Hörer dieses Briefs: er hat a. ab ine. dorn. 1321 dominica proxiraa post di-
visionem apostolorum einen Altar zu St. Paulin in Trier prope sacrarium
eiusdem ecclesie zu Ehren der Heiligen Anthonius, Goar, der Jungfrau Maria
und aller Apostel kanonisch geweiht und dediziert und allen Besuchern an
den Tagen der Weihe und [der Patrone einen Ablass gewährt]. — J) Co ;
der Schluss fehlt. Zitiert von Holzer 30.
118. Avignon 1321 September 4.
Papst Johannes XXII. an König Ludwig den Bayern. K SS /'Divine
retribucionis — D. Avin. 11. non sept. pont. n. a. qu.^- aus Vatikan. Register:
Riezler nr. 261 N. 1 (zu der wesentlich gleichlautenden nr. 261, der Provision
für Erzbischof Matthias) Bruchstück.
119. 1322 Oktober 5.
Anseimus Dekan von [ ] und der Offizial [von Verdun?] an einen
Priester von St. Gangulphus und St. Laurentius in Trier [und Andere]:
Herr lo(hannes) Albas hat dem Mönch Henricus dictus Mechepennich seiner
Pfründe beraubt und auch dessen officium elemosinarie dem mit ihm selbst
verwandten Mönche Nicolaus verschafft, weil H., den Ausstellern gehorsam,
eine von Albas gegen Volmarus (vgl. die Zeugenliste von Nr. 120) beim päpst-
lichen Stuhl eingelegten Appellation nicht gefolgt ist, da Albas den H. in der
1321 Juli 19—1323 April 28 71
ihm von den Ausstellern gesetzten Frist nicht wiederhergestellt hat und auch
nicht 8 Tage später zum Termin in Virdunum (Verdun) erschienen ist, haben
jene ihn tags darauf, feria tercia post festum beati Remigii in octobri
(Oktober 5) auf Bitten des Klerikers Freyrisnus (?) de Stanno, Prokurators
und Verteidigers der Gegenpartei für suspendiert und exkommuniziert er-
klärt, falls er sich nicht binnen 8 Tagen rechtfertige ; er bittet die Adressaten,
die Mahnung und gegebenenfalls das Urteil zu verkündigen. D. a. dorn.
M" CCC XX° II. feria tercia supradicta. Ueber die Ausführung sollen sie
schriftlich berichten. Datuta ut supra. — K SJO a, eingerückt in Nr. 120,
wie diese am Anfang verstümmelt. Das Regest ist zum Teil durch Kombi-
nation der Angaben von Nr. 120 gewonnen.
120. [Trier? bald nach 1322 Oktober 5].
Instrument des Trierer Klerikers Herbinus quondam Evrardi de Amoth,
kaiserlichen öffentlichen und der Trierer Kurie Notars : in Sachen des Streites
zwischen dem Mönch Henricus und dem lo(hannes) Albas erklärt des letztern
Prokurator das eingerückte Mandat Nr. 119, in dem der Dekan Anseimus
und der Offizial (von Verdun?) ihn vorgeladen und exkommuniziert haben,
für null und nichtig, unter anderem deshalb, weil statt Jener der Ordinarius
des Albas und Heinrichs, der Erzbischof von Trier, zuständig sei, und appel-
liert an den apostolischen Stuhl. Zeugen: die bescheidenen und ehrsamen
Herr lohannes dictus Parii Stiftsherr von St. Simeon und Siegelführer der
Trierer Kurie, Andruinus de Long(uyon ?) kaiserlicher und der Trierer Kurie
Notar, die Geistlichen Johannes de Viena, Theodericus de Goslaria^ lohannes
dictus Cesar ttnd Robinus de Yvodio sowie Volmarus Bote der Trierer Kurie.
— K ST^i "'* hintere Deck- und Vorsatzblätter benutztes, am Anfang ver-
stümmeltes Original mit dem Signet des Notars. Die verlorene Datierung
ergiebt sich ungefähr aus Nr. 119.
121*. 122*. Avignon 1323 April 1.
Papst Johannes XXII. für das Augustiner- Hospital auf dem St. Bernhard.
K 344 a und C ; Mollat nr. 17 131, 17 133 Regg. (aus Vatikan. Register).
123. Lucca 1323 April 28.
Des Doktor Ugolino von Celle auf Befehl Castruccios,
Herrn von Lucca verfasste Denkschrift über das Recht des
erwählten römischen Königs.
K Il6^). — Vgl. Stengel III.
Magnificus dominus Lucanorum dominus meus intelligens
responsionem factam per venerabilem patrem dominum . . legatum
summi pontificis in Lombardie partibus existentem ambaxiatoribus
Serenissimi principis domini Lodewici Romanorum regis '), videlicet
quod mirabatur de eorum ambaxiata, quod dominus eorum, licet
electus esset in Romanorum regem, nondum tamen erat a summo
pontifice confirmatus et sie pacem statuere et treugam indicere
et alia[m] iurisdictionem*) exercere de iure non poterat. De qua
responsione multipliciter ammiratus et hoc in talami sui silencio
infra sue mentis archana sepe revolvens sapientes suos in utroque
iure peritos evocari fecit, inter quos ego Ugolinus de Celle solo
nomine legum doctor vicarius eius vocatus fui, quibus inposuit et
mandavit, ut super dicta responsione suum deberent dilucidare con-
silium, an de iure processerit necne.
Ex quo themate plura dubia oriuntur, in primis videlicet, an
electus a principibus Alamanie vel a maiori parte ipsorum, ad quos
de iure et consuetudine ius eligendi Romanorum regem spectat,
confirmacione indigeat vel, antequam inungatur vel coronetur a
. . papa, pacem et treugam indicere possit et alia iura imperii
amministrare.
72 Nr. 123
Et primum quidem eligens illam partem, quod ipse electus
amministrare possit et omnia alia facere, que Romanorum principes
facere v[i]si *') sunt, utpote iure, scripto ac multiplici racione sub-
nixam hec dicenda disserenda previdi, ut infra per ordinem descri-
buntur, et semper per ordinem respondebo ad omnia iura et argu-
menta, que in contrarium allegantur, distinguendo postmodum, que
potestas summo pontifici et Romanorum principi de iure conveniat.
/. Et primo videtur, quod electus a principibus, qui ius habent
eligendi (ut Extra De electione capite ,Venerabilem' '*) § ,Verum'
et § .Insuper'), quod ex ipsa electione iurisdictionem plenam conse-
quitur, antequam confirmetur et coronetur a . . papa (ut notat Jo-
hannes LXXXXIII. distinctionis canone ,Legimus inYsaya'*) verbo
.quomodo exercitus imperatorem faciat' etc. in glossa, que incipit:
,Ex sola enim electione' et de hoc notat LXIII. distinctionis canone
quinto ') in glosa, que incipit : ,Ex hoc loco'). Et eo ipso, quod
electus est a principibus, confirmatus est sicut . . papa (ut Extra
De electione, capite LI.*)). Et est eadem ratio, que in papa, quia
quoad temporalia non habet superiorem in terris (ut ibi dicitur)
et quia uterque ab eodem principio processerunt, videlicet a deo (ut
in Autentica Quomodo oporteat episcopos clericos*) circa principi-
um). Ergo, quod de uno dicitur, de altero debet intelligi esse dictum
(ut Extra De constitucionibus ,Translato' ^)), et ubi est eadem racio,
ibi idem ius habendum et de similibus idem est iudicium (FF. Ad
legem Aquiliam .Illud"), Codicis Ad legem Falcidiam, lege finali*),
Extra De rescriptis ,Inter ceteras' ') et Uli. distinctionis .Denique'")).
Nee est cautum in iure canonico et civili, quod rex Romanorum
indigeat confirmacione. Nee est cautum, quod ante confirmacionem
non possit uti sua iurisdictione et ipsam exercere. Ergo est con-
cessum (FF. Ex quibus causis maiores ,Necnon' "), XXIII., questi-
onis V. ,Si non licet' **)). Et ubi lex non distinguit, nee nos
distinguere debemus (FF. De publicana ,De precio' ")). Et ubi
apostolusnond[e]fin[iv]it'''), nee nos (XXXI., questionis I. ,Si dormierit' ■*))
et quod non est decreto sanctorum patrum sancitum, supersticiosis non est
adinvencionibus presumendum (IL, questionis V. ,Consuluisti' ")).
2. Nee obstat, si dicatur, quod . . papa coronat et ungit eum,
quia ille actus separatus est ab actu confirmacionis, quia per illam
unctionem et con[secr]acionem'^) designatur, quod ipse ..imperator
subsit . . pape quoad spiritualia. Unccio enim habet alium effectum
in . . episcopis et similibus, quia per consecracionem et inunctionem
confirmatur potestas circa ea, que sunt ordinis.
3. Immo in capite ,Venerabilem' *^) dicitur, quod . . papa
precipit, quod ille dux Carenthie "), cui scribitur, et alii debeant
regi Ottoni adherere, ergo et obedire, et tamen non erat ille Otto
coronatus nee unctus, per que clare ostenditur dominum papam
voluisse, quod ante coronacionem et unctionem rex Romanorum
habeat iurisdictionem in temporalibus (ut in dicto capite ,Venera-
bilem''*) circa finem dicitur evidenter et in Autentica Ut iudices
sine quoquo suffragio per totum et maxime in § ,Sic igitur' **)).
Hoc idem in prefecto pretorio (FF. De officio prefecti pretorio,
ege I.") in fine; ibi: a principibus electi sunt) et in pretoribus et
1323 April 28 73
edilibus idem est (FF. De origine iuris, lege II. § ,Deinde'**). Et
sie in prefecto urbis (FF. De officio prefecti urbi lege I. § ,Cum
urbem'^*)). Et sie in omnibus aliis magistratibus (FF.'') Ad legem
luliam de ambitu, lege II.*')).
4. Et sie iurisdictionem ex electione consequitur, qui[a] a')
deo recipit illam potestatem (sicut legitur LXXXVI. distinctionis
,Due sunt' **) et canone ,Si imperator'*')). A celesti maiestate enim
traditum est ei imperium et ideo imperialem fortunam deus rebus humanis
disposuit, ut possit omnia « COmgere et emendare (ut Codicis De veteri
iure enucleando, lege II. § ,Sed quia divine' ^^) et in Autentica
De questore ") in principio et Ut non luxuriemur contra naturam^'*)
in prefacione).
5. Nee obstat, quod . . episcopi ante confirmacionem non poSSUnt
amministrare (Extra De electione, capite iNost[i]'0^*) et capite ,Trans-
missam'*^) cum similibus), quod responderi potest, quod alia ratio est
in spiritualibus et alia in- temporalibus (ut De consecracione, dis-
tinctionis III. .Celebritatem' '") in fine), quia spiritualia maiora et
digniora sunt temporalibus (ut Extra De translatione capite Jnter
corporalia')*'), unde non sequitur: si ita servatur in spiritualibus,
ergo idem servari debet in temporalibus, quia non sunt paria, ut
dictum est, et quia circa maiora maius vertitur periculum et ideo***)
cautius est agendum (XLII. distinctionis ,Quiescamus' *^), FF. [De]
Carboniano edicto, lege I.'*^)). Item quandoque etiam electus epi-
scopus et electa . . abbatissa sine confirmacione amministrant et ex
electione consequUntur ius plenum, videlicet cum . . episcopus, [qui]^)
immediate subest domino . . pape, est in remotis partibus et abbatissa
electa in concordia vel a duabus partibus (Extra De electione, capite
(Nichil"') et capite Jndempnitatibus' De electione libri VI.'*)).
Ergo rex Romanorum electus, cui tocius mundi gubernacio com-
missa est, antequam confirmetur vel coronetur, gubernare et am-
ministrare preter periculum rite potest (VTI., questione ultima '')
circa finem nee ob(stat.^^ hoc Codicis De quadriennii prescriptione,
lege iBene a Zenone''^) in fine et FF. De militis testamento, lege
,Ex eo' ") cum glossis suis).
6. Quia imperiales infule sunt ille, que in Alamania dantur
Aquisgrani, et quia electus nominatur per electionem factam in
Frankenf(ort), post quam illas infulas recipit ab archiepiscopo
Colon(iensi) vel alio nomine suo, statim rex Romanorum appellatur
et omnem iurisdictionem imperii exercere potest. Sic notat Inno-
centius . . papa IUP* '*) Extra De electione, capite ,Venerabilem"*), ibi
dum dicit : auctoritatem amministrandi accipere potest a Colon(iensi)
archiepiscopo vel hec sua auctoritate habet ex electione. Et sie
videmus per antiqua tempora et moderna, quod multi Romanorum
reges electi ante coronationem, que fit a . . papa, iurisdictionem
et amministracionem imperii exercuisse, sicut in imperialibus croni-
cis plenissime continetur. Que omnia fecerunt ecclesia Romana
sciente et non contradicente, immo semper expresse permittente,
et sie concessisse videtur (ut FF. Mandati ,Qui patitur' cum si-
(milibus.^j*")). Et multa possent circa hunc articulum allegari. Et
sie per coronam datam in Alamania acquiritur ius electo, non per
74 Nr. 123
illam, que per consecrationem suam datur a . . papa in Urbe, quia
ille infule dicuntur papales et de hiis non fuit cogitatum tempore
illarum legum, quia nondum facta erat decretatis ,Venerabilem'.
7. Insuper non videtur, quod aliqua differencia sit inter im-
peratorem et regem nisi nominis, que supervacua est et pertinacibus
relinquenda (Codicis De constituta pecunia, lege 11.^'))- Nam quid-
quid potest imperator, et rex. Nam imperator dicitur ab imperando,
'L rex autem a regendo, quorum utrumque uterque convenit. Nam
uterque imperat et regit. Vocatur eciam princeps, quia principatum
in precipiendo gerit et est primum caput. Preterea lex, que de
imperio eius loquitur, vocatur regia et non imperatoria et quod
principi placuit, legis habet vigorem, quod nomen generale est
(ut Institutionum De iure naturali § ,Sed quod principi'**)). Reges
autem possunt et poterant orania, qui eciam leges condebant
(ut FF. De origine iuris, lege II. § I. et 11.*^)), et regura » est •
facere » iusticiam (XXIIL, questionis V. .Principes'")). Ipse enim deus
aliquando dicitur rex, aliquando imperator (ut Extra in prohemio
decretalium ,Rex pacificus' **) et XL, questionis lU. Julianus'**)).
Per quod apparet, quod non est vis inter ista nomina rex et
imperator.
8. Qui enim faciunt imperatorem nisi illi, qui faciunt regem,
videlicet consensus principum et eorum electio? Non enim de
novo eligitur, cum inungatur et coronatur a . . papa. Ex eo enim
tempore, quo inter principes relatus est, omnia potest, que principi
Romanorum sunt concessa, accepta ab ipsis principibus corona et
insigniis imper[i]alibus ^), que sunt crux, lancea et spata, que omnia
suscipit, antequam Romam ^) proficiscatur, quando coronam recepit
Aquisgrani. Et ideo, cum ad ipsum Romanorum regem spectet
statim, quod electus est et coronatus Aquisgrani, plena iurisdictio
et amministratio rerum temporalium, absurde dicitur, quod imperium
vacet. Et ideo non debet summus pontifex in rebus temporalibus
imperii se ingerere.
9. Quod autem omnia temporalia sub ipsius tantum Roma(ni)
principis dicione ac protectione consistant, infrascriptis legum et
canonum auctoritatibus et rationibus conprobantur. Dicit namque
lex ecclesie quidem approbata iudicio sie loquens: .Maxima quidera
in Omnibus sunt dona dei a superna collata clemencia sacerdocium et imperium,
illud quidem divinis ministrans, hoc autem humanis presidens ac diligenciam
ezhibens ei uno eoderaque principio utraque procedencia bumanam exomant
vitam' et infra paulo post : , Imperium autem', inquit .recte et potenter
exornet traditam sibi rem publicam et erit consonancio quedam bona omne,
quidquid utile est, humane conferens generi'. Hec Scribunt in Autentica
Quomodo oporteat episcopos clericos ad ordinationem perduci, col-
lectione II. **). Item dicunt canones, quod omnes provincie omnesque
naciones Romano subsunt imperio (ut legitur XI., questionis I.,
canone ,Hec si quis'*') et LXII.') distinctionis .Adrianus ..papa'")
et omnia fore in potestate Romani principis (ut VIII. distinctionis
,Quo iure''")). Hoc idem Codicis De quadriennii prescriptione
,Bene a Zenone' **) et in corpore Autentica .Scriptum exemplar'*')
collectione II.). Et sie . . papa non habet utramque iurisdictionem
1323 April 28 75
(Extra Qui filii sint legitimi ,Lator'^) et XXIII., questionis IIII.
,Quesitum' ") et XXXIIIL, questionis II. ,Inter hec' **) in fine), quia
a solo deo habet illam potestatem in temporalibus, . . papa vero in
spiritualibus. Et sie divisa est iurisdictio; prius enim fuit iraperator quam
coronam reciperet a . . papa, CO quod ante fuit imperium quam apostolatus
([sicut] ^) notat Bar(tholomeus/'j Extra Qui filii sint legitimi , Causam
que'") glossa, que incipit ,Sic patet'). Hinc est, si appellatur a iudice
seculari ad ipsum imperatorem, non ad summum pontificem appellatur
(Extra De appellationibus ,Si duobus' *^)), quia de subditis imperii
non habet se intromittere, quia, quod factum est per imperatorem
in temporalibus, non debet per papam infringi nee debet se intro-
mittere de subditis imperatoris, sicut . . archiepiscopus de subditis
. . episcopi intromittere se non habet (sicut notat Hostiensis in
summa sua Extra Qui filii sint legitimi**) in § ,Qualiter' verbo
.verum'). Iterum illud deinde censetur iustum bellum esse, quod
auctoritate principis exercetur (ut XXXIII., questionis I. ,Quid
culpatur' *") et questionis II. canone Justum' ®*)). Ex quibus illud
consequitur, quod prohibendorum armorum ac non exercendorum
bellorum iudicium et potestas post bellum indictum ad eum tarnen
pertineat. Hec enim et per canones liquet alia ratione, quia, ut
dicunt decretiste, vacante de more imperio supplet ecclesia in tem-
poralibus (Extra De foro conpetenti, capite .Licet'*')). Ergo non
vacante non debeat se temporalibus immiscere. Ex hiis itaque
patet [potestatem]^) indulgende quietis in longum tempus, que
dicitur treuga, et in breve tempus, que dicuntur inducie (ut FF.
De captivis et postliminio [et]"^) redemptis, lege .Postliminii' *')),
ad solum principem pertinere et ex consequenti relinquitur, quod
. . papa, ad quem hec non pertinent, non potuerit bellum, pacem
vel treugam indicere in terris imperii, cum ex ipsius Romani prin-
cipis solum dependeat potestate, ut supra probatum est.
10. Sed canoniste dicunt, quod . . papa habet utrumque gladium
(ut XXII. distinctionis canone I."*), ubi legitur, quod dominus noster
lesus Christus super petram fidei, quod ex nascentis erexit, qui beato eterne
rite clavigero terreni simul et celestis imperii iura conmisit), colligentes ex
hiis verbis, quod . . papa habet utrumque gladium. Sed salva pace
illorum non ita illud intelligitur. Sed vult dicere, quod apostolorum
princeps habuit a domino terrenum imperium, scilicet ligandi homines
super terram et absolvendi et imperium celeste, ut essent ligati et
absoluti etiam in celis **), habens illam potestatem a Christo, qui et
eternam habuit potestatem, scilicet dimittendi peccata et cetera.
Nolens autem Christus habere temporale imperium seu terrenum,
quales reges temporales habent, cum cognovisset, quia venturi essent
ludei, ut raperent eum et facerent eum regem, fugit lter[ujm ) in montem
(ut legitur lohannis VI.®^). Christus dei filius, cuius . . papa
vicarius est, iussit Petrum apostolorum principem gladium tempora-
lem reponere in vaginam (lohannis XVIII.*')), ut cognosceret non
esse sibi utendum dicto gladio, et claves illi tradidit, non gladium.
Et illud, quod dicitur in dicto canone XXII. distinctionis*'), exponit
glossa antiqua, quod dicit terreni scilicet imperii super laycos
quantum ad spiritualia et celestis super clericos. Immo . . papa se
76 J323 ApHl 28
de temporalibus intromittens immitteret falcem in alienam messem (ut
in capite ,Per venerabilem' Qui filii sint legitimi **)).
//. Insuper ad declarandum, quod omnis anima, que nascitur
in hoc mundo, subdita sit imperatori terrestri, Christus dei fUius
tributum pro se et Petro iuSsit solvi cesari de statera, quod '*) inTcntum
est in ore piscis, iubens etiam, ut ea, que sunt cesaris, cesari reddantur
(Mathei XVII.«») et XXin., questionis Vffl. canone .Tributum'")
et XL, questionis I. capite ,Magnum' '*) et capite ,Si tributum' ")) et
solvere tributum vel censum Signum est subiectionis (Extra De censibus,
capite , Omnis anima' ")). Quod autem bellorum duces intra se de treu-
gis et induciis conveniunt, hoc de ipsarum legum et Romani principis
auctoritate subnititur et pro hiis etiam manifeste, quod dicit lex:
Nichil est maius imperiali maiestate (Codicis De le., lege finali")
et in dicta lege ,Bene a Zenone' '*)) et quod ipse imperator est
mundi dominus (ut Ad legem Rodiam de iactu, lege ,Deprecacio' ")),
quod et decretiste fatentur, quod et in Francia et in Ispania et in
Omnibus provinciis est dominus. Est enim unus solus imperator (ut
Vn., questionis I. ,ln apibus' '*)), nisi probarent se exemptos ab
imperatore, ut notatur in dicto canone ,Adrianus papa' "), licet
glosator decretorum dicat ibi "), quod fatetur imperatorem esse mundi
dominum, eciam") in Francia et Hispania, quod adiecit per iocum vel
propter timorem, quia erat Ispanus, cum et Ispania specialiter ei
subsit (ut preallegato canone ,Hec si quis' '*)). Igitur cum nichil
sit eo maius temporaliter, relinquitur ei, scilicet imperatori, nemi-
nem inducias vel treugam indicere potuisse rege Romanorum hec
facere nolente.
12. Sed hiis lo(quit)ur, quia videtur sacerdocium maius esse
imperio et sie ei licere, que sunt imperii, quia maius est, cui
maiora licent. Sed certum est maiora sacerdocio licere quam im-
perio, scilicet spiritualia amministrare, que constat fore temporali-
bus digniora. Ergo et per consequens cui licent maiora, debent
licere minora. Sed ad hoc facile est reponsio. Quia maiora sunt
spiritualia et digniora quantum ad futuram beatitudinem pertinent
et quantum ad dei regimen, sie est maius sacerdocium. Sed inter
viventes in hoc seculo et quantum ad humanas et mutabiles res
ac potestates temporales attinent, nichil est maius imperio. Et
hec preterea potestas temporalis prorsus aliena est a potestate
spirituali magistro pastore omnium domino lesu Christo docente
ac dicente: .Regnum meum non est de hoc mundo' (lohannis XVIII. '")),
ut sie non obstet iuris civilis regula*"*), que dicit: non debet cui, quod
maius est, licet, quod minus est, non licere, quia verum est, quando
permissione maiori includi potest idque esset minus, et sie videtur,
ut, cum lex permittit adulterum [ocjcidere™*), multo magis debet
licere ipsum iniuriis afficere. Sed spiritualia non includunt se cum
temporalibus, sed sunt prorsus diversa et adversa, ut predicitur;
temporalium presidentia est sacerdocio penitus deneganda. Quod
autem amministraciones iste sint diverse et distincte, legitur et
videtur XCVI. distinctionis ,Cum ad verum'*') et X. distinctionis
.Quoniam idem'*'), licet altera scilicet spiritualium administracio
sit dignior reliqua iuxta illud Ambrosii: Honor # et sublimitas epis-
1323 April 28 77
copalis null[i]s") poterit conparacionibus adequari, si regum fulgori conpares,
* principum dyademati, longe erit inferius quam si plumbi metallum ad auri
fulgorem conpares (ut legitur in eadem distinctione, canone ,Duo sunt
quippe'«»)).
13. Sed adhuc instatur"*), quod maius sit sacerdocium imperio
et per hoc ei posset imperare et treugam indicere et similia, quia
. . papa inungit imperatorem et eum coronat (ut habetur De electione
in capite ,Venerabilem' **)). Sed hoc non obstat, quia non ideo
sequitur sacerdocium esse maius imperio, quia eum, scilicet im-
peratorem, . . papa inungit. Nee enim maior fuit puer Elysey
lohanni filio losaphat filii Nausi, quem unxit in Ramoch Galath
iussu Helisey in regem super Israel **) quantum ad temporalia.
Uftctio enim non facit maiorem eum, qui unxit, eo qui ungitur.
Sic Panor(mi)tanus archiepiscopus ungit regem Sycilie et coronat
eum et tamen, sicut manifestum est, non est in temporahbus maior.
14. Iterum quamvis . . papa non teneatur inungere fatuum vel
hereticum imperatorem, ut dicit dicta decretalis .Venerabilem' **),
tamen non immo sequitur, quod sola electio Romani principis ei
ius non tribuat imperandi. Cum enim sola principum electio ei
omnem tribuit potestatem, quia non est eo superior in temporalibus,
quomodo enim dicere possumus ipsum regem subesse alicui, quem
certum est nuUum habere in temporalibus potentiorem? Quod
dicitur in decretali iVenerabilem', quod non debet . . papa hereticum
vel fatuum inungere vel eius electionem approbare, verum est propter
se, quoniam inungendo vel approbando ipsum manifeste peccaret.
15. Sed adhuc contra hoc posset quis insurgere ad pro-
bandum, quod maius est sacerdotium imperio, quia . . papa deponit
imperatorem (ut XV., questionis VI. lAlius item Romanus ponti-
fex'*^), ubi dicitur, quod Zacharias papa deposuit regem Francorum,
qui erat imperator, dum non esset tunc imperium, ut dicit canon,
ut colligitur et notatur LXIII. distinctionis .Ego'"'): et Pipinum,
Karoli » imperatoris patrem, » eius locO substituit). Ex quo percipitur
maius fore sacerdotium principatu. Sed non obstat, quia dicit
glosa*'): Zacharias non deposuit sed deponentibus tantum consensit.
Nee obstat Extra De sententia et re iudicata, libri VI. capite ,Ad
apostolice' *'), ubi Inno(centius) IIII. sententiam depositionis protulif
contra Frid(ericum) imperatorem secundum, quia non est dubium,
quia, si imperator esset hereticus, qui debet ecclesiam defendere,
et alia enormia perpetraret, que in dicto capite continentur, ipsum pri-
vare posset, quia spectat ad . . papam non solum principes Ro-
manorum set eciam quemlibet Christianum corripere de peccato (ut
Extra De iudiciis, capite ,Novit' **).
16. Item adhuc instatur contra hoc idem alia ratione : quia
imperator iurat, ergo maior est eo (ut XLIII. distinctionis ,Tibi
domino''*)). Sed ad hoc est responsio peremptoria: quia illut non
est sacramentum subiectionis seu vasallagii, nee enim illius per
omnia formam habet, sed est sacramentum devocionis seu
reverencie ac humilitatis, quam disciplina docuit Christiana et cuius-
dara obsequii Christianitatis. lUa enim forma subiectionis est alia
prorsus ab ista, illa scilicet, que continet ratione beneficii tutum,
78 J323 April 28
incolume, honestum, utile, facile etc. (de qua habetis XXII., questione
ultima ^*)). Nee enim ideo prestat Imperator hoc iuramentum pape,
quod ab eo aliqua temporalia percipiat, que imperii, quod semper
est, tantum sunt, sed ratione obsequii, quod debet spiritualiter
quilibet Christianus ecciesie et maxime principes catholici et ante
omnes imperator, scilicet quod non adversentur ecciesie nee summo
pontifici sint dampno de vita vel menbris vel quod mala capcione
capiantur et similia ^'). Qui pontifex est caput ecciesie et servabit
honorem ipsius ecciesie quod — posse etc., que habentur in dicto
canone .Tibi domino' "*). Est enim hoc obsequium Christianitatis
et fidei a deo. Quod si requisiti principes non prestarent hec
obsequium °) ecciesie, digne possent"*) excommunicari (ut habetur
XXni., questionis V. canone .Amministratores'**)). Idcirco enim
Christus suam ecclesiam principibus tradidit, ut eam tuerentur et
ipsum, qui est caput ecciesie sue. Unde scribitur eisdem causa
et questione: cognoscant, inquit, principes soli deo se debere esse
reddlturos rationem propter ecclesiam, quam a Christo tuendam suscipiunt.
Nam sive augeatur pax et disciplina ecciesie per fideles principes sive sol-
vaturP), ille ab eis rationem exiglt, qui eorum potestati sum ecclesiam tradidit
(ut habetur in canone .Principes seculi' eorundem cause et questio-
nis^*)). Hac ratione secundum omnes Christianos dici debet et
defendi, quod, cum recte Romana ecclesia pateretur ab Astulfo
rege Lombardorum persecuciones et auxilium peteret a Con.stantino
et Leone filio eius imperatoribus Constantinopolitan(is) et ipsi
nollent patrocinari ecciesie, Stephanus secundus papa nacione Ro-
manus imperium transtulit ad Karolum Magnum, quod et omnes
Christiani recte factum iudicare habent. Non ergo pro tanto, quod
iurant premissa, ad que tenentur omnes Christiani, specialiter
principes, sequitur papam esse ipso maiorem in temporalibus.
J7. Nee, quia imperium transtulit a Grecis in Germanos,
maioritatem aliquam in temporalibus contra ipsum imperium acqui-
sivit. Immo postmodum Adrianus papa cum universa synodo Karolo
Magno primo imperatori Germanorum, in cuius persona a Grecis
fuit translatum imperium, tradiderunt ius et potestatem eligendi pontificem
et ordinandi apostolicam sedem * et . . archiepiscopos et . . episcopos per
universas provincias ab eo investituraS rccipere diffinivit (LXIII. distinctio-
nis .Adrianus papa' et canone .Cum longe")), licet sequentes impera-
tores Germani predicto iuri renunciaverint (ut eiusdem distinctionis
canone ,Ego Ludoycus' '*) et canone .Quando' '*) et canone .Inter nos
et vos' ""') et canone .Constitutio primi Henr(ici)' *"') cum suis
similibus).
18. Sequitur ergo ex omnibus supradictis allegacionibus clare
iuridice probatum esse, quod rex Romanorum ex electione prin-
cipum et coronatione facta Aquisgrani plenam iurisdictionem et
amministracionem iurium imperii de iure exercere posse. Nam
Rudolphus Romanorum rex nunquam fuit coronatus per . . papam
et tarnen provinciam Romandiole donavit ecciesie Romane, quam
ecclesia Romana bene possidet, et multi alii Romanorum reges,
qui nunquam coronam receperunt in Urbe, iurisdictionem imperii
exercuerunt.
1323 Juli 3 79
19- Insuper plene declaratum est, que potestas et iurisdictio
erga imperatorem ad summum pontificem pertineat et in quibus
ipse summus pontifex se intromittere non debet et que potestas
et iurisdictio ad ipsum Romanorum regem pertineat et in quibus
ipse imperator domino . . pape subsit.
Et omnia suprascripta et multa alia dubia circa istam ma-
teriam plene declarata sunt in isto opusculo, in quibus canones,
decretales et leges discordare videbantur, que omnia iura volente
divina gra(t)a clemencia ad concordiam sunt reducta.
Hoc opusculum conpositum est mandato domin[i]'') Luc[a]-
n(orum)'') per me Ugolinum de Celle legum doctorem dicti domini
vicarium generalem, pro parte imperiali exulem a patria Florentina.
Quod per omnes eius sapientes approbatum fuit in honorem et
statum regie maiestatis.
Datum Luce anno domini M» CCC XXIII. indictione VP die
XXVIII. mensis aprilis.
1) ohne Uebersr.hr. -\- a) alia iurisdictom (darüber Strich und n). -\- b) vsi.
+ b*) diffinuit. -\~ c) confirmac. -|- d) nachgetr. ; richtig wäre C. (vgl. N 23).
+ d*) iddeo. + e) fehlt. + f) nostram. + g) imperal. + h) Romanam. -|- i)
oder LXI ? aus LXIII korr. -{■ k) unleserliches Wort. -\- 1) interim. + m)
eciam — Hispania über getilgtem papam qui Ispanorum. -f- m*) cecidere. + ")
nuUus. + n*) instantur, aus instanter korr. -f- o) e fehlt, Auslassung an-
gedeutet. -\- o*) possunt. + p) solvantur. + q) domino. -(" •") Lucon.
1) vgl. Const. Vnr. 723, 729, 740 c. 2, 742, 752- 756. ■» la) c. 34, Extra J 6.
<» 2) c. 24, D. 93. 00 3) tatsächlich c. 10, D. 63 Glosse .Relatio'. » 4) c. 6
(nicht 51), Extra 16. » 5) Nov. VI Praefatio. oo 6) c. 3, Extra 12. <» 7) Dig.
Villi 2, 32. 00 8) wohl Cod. VI 50, 19. oo 9) c. 4, Extra I 3. a> 10) c. 6,
D. * 00 11) Dig. IV 6, 28. oo 12) c. 5, C. XXIII q. 5. oo i3) Dig. VI 2, S. oo
14) c. 13, C. XXXI q. 1. oo 15) c. 20, C. II q. 3. oo 16) c. 34, Extra I 6. «> 17)
lies Caringiae. oo 19) jvbf. VIII, 7. oo 20) Dig. 1 11, 1. oo 21) Dig. I 2, 2, wohl
28. 00 22) Dig. 1 12, 1, 4. oo 23) C IX 26, 1, 1. oo 24) lies Duo. oo 25) c. 10
und 11 D. 96 (nicht 86). oo 26) Cod. 1 17, 2, 18. oo 27) Nov. LXXXI oo 27a)
Nov. L XXVIII 00 28) c. 9, Extra 16. oo 29) c. 15, Extra 16. oo 30) <-. 22,
De consecratione D. III. oo 31) c. 2, Extra I 7. <*> 32) c. 2, D. 42. 00 32a) Dig.
XXXVII 10, 1. 00 33) c. 44, Extra 16. 00 34) c. 43, Sextus 16. 00 35) /„
c. 2, C. VII. q. 2 findet sich keine inhaltliche Beniehung ; besser würde
passen c. 16, C. VIII q. 1. 00 36) Cod. VII 37, 2. 00 37) Dig. XXIX 1, 42.\ 00
38) richtig IIIus. 00 39) c. 34, Extra 16. 00 40) Dig. XVII 1, 18. ® 41) Cod.
IV 18, 2, Id. 00 42) Inst. I 2, 6. 00 43) Dig. I 2, 2, 1—2. » 44) c. 20, C. XXIII
q. 5 ; das Citat stammt aber tatsächlich aus c. 23. 00 45) Provemium Extra. 00
46) c. 94, C. XI g. 3. <» 48) Nov. VI Praefatio (tatsächlich collectio I !). 00 49)
c. 37 6Hec si quis' ist tatsächlich Initiunt des am Ende des vorhergehenden
c. 36 stehenden Dictum Gratiani), C. XI. q. 1. 00 50) c. 22, D. 63. 00 51) c. 1,
D. 8. 00 52) Cod. VII 37, 2. 00 53) Nov. VIII Anhang. 00 54) c. 5, Extra IV 17-
00 55) c. 45, C XXIII q. 4. 00 56) c. 6, C. XXXIII (nicht XXXIIII) q. 2. 00 57)
c. 7, Extra IV 17 Glosse. 00 58) c. 7, Extra II 28. oo 59) Extra IV 17. 00 60)
c. 4, C. XXIII (nicht XXXIII) q. 1. 00 61) c. 1, C. XXIII q. 2. 00 62) c. 10, Extra
112. 00 tö) Dig. 49, 15,5. «> (A) c. 1, D.22. 00 65) Matth. 16, 19. 00 bb) Joh.
VI 15. 00 67) Joh. XVIII 11. 00 68) c. 13, Extra IV 17 Glosse ,habeat potesta-
tem'. 00 69) Matth. XVII 26. 00 70) c. 22, C. XXIII q. 8. 00 71) c. 28, C. XI.
q. 1. 00 72) c. 27, C XI q. 1. 00 73) c. 2, Extra III 39. 00 74) „jcht Cod. VI 37,
X 65. 00 75) Dig. XIV 2, 9. 00 76) c. 41, C. VII q. 1. oo 77) c. 22, D. 63. 00 78)
Glosse .per singulas". 00 79) vgl. oben N. 49. «> 80) Joh. XVIII 36. 00 80a) das
Zitat findet sich in D. 96. » 81) c. 6, D. 96. 00 82) c. 8, D. 10. 00 33) c. 10, D. 96.
00 84) c. 34, Extra I 6. <^ 85) vgl. 4. Reg. IX. 00 86) c. 3, C. XV q. 6. 00 87) c. 30,
D. 63. 00 88) c. 3, C. XV q. 6 Glosse .deposuit'. 00 89) c. 2, Sextus II 14. 00 90)
c. 13, Extra II 1. <» 91) c. 33, D. 63 (nicht 43). 00 92) c. 18, C. XXII q. 5. 00 93)
vgl. Nr. SO und deren Vorlage. 00 94) vgl. oben N. 91. 00 95) c. 26, C. XXIII. q. 5.
00 96) c. 20, C. XXIII q. 5. 00 97) cc. 22, 25, D. 63. 00 98) c. 30. D. 63. <*> 99)
^ / im gleichen Canon. 00 lOO) <:. 31, D. 63. 00 loi) c. 32, D. 63.
124. [1322—1323 Juli 3].
Notariatsinstrument über eine von dem Kleriker lohannes de Argentina,
procurator und eicusator des Mainzer Domherren Giso de Yaza, da der Herr
80 ^r. 125—134
Abt in Heyne (Haina) ihm nicht erreichbar, verlesene innovacio et notificacio:
J. hat den Abt von H., den angeblich vom apostolischen Stuhl neben dem Abt
von Arnsburg und dem prepositus Aquensis (Aix) zum iudex und eiecutor der
päpstlichen Provision des Herrn Otto de Cygenhain zu einer Mainzer Dom-
herrnstelle und -Pfründe (Schmidt Johannes nr. 82, 1320 Dez. 20) bestellten
Delegaten, vergebens demütig gebeten, seinem in dieser Sache extra civitatem
Maguntinensem in opidum F(ri)t(i)sl{ariam) vorgeladenen Herrn einen sichereren
und geeigneteren Verhandlungsort als Fritzlar anzuweisen und ihm eine Kopie
dieser Vorladung (unbekannt) und der angeblichen richterlichen Vollmacht
des Abtes {enthalten in Schmidt Johannes nr. 82) zuzustellen. Keiner Ant-
wort gewürdigt protestiert er nun gegen die Person und die Befugnis des
Abtes, der den Prozess durch seinen angeblichen Subdelegaten, den Kantor
von St. Peter in Mainz, bereits begonnen hat, und gegen die Vorladung nach
Fritzlar, weil merito perhorrescunt prefatus dominus meus et sui potenciam
spectabilis viri domini comitis de Cygenhain fratris consanguinei dicti domini
Ottonis actoris, qui quidem comes presentem causam reputat propriam ipsasque
litteras super gratia dicto actori [fratrji suo a sede apostolica, ut in eisdem
dominus papa fatetur, impetravit (vgl. den Dispens Schmidt Johannes nr. 81
= Mollat nr. 12768; gemeint ist vermutlich eine U. Johanns, in der die päpst-
liche Verleihung inseriert war), et quia in (!) eiusdem doraini comitis fratris actoris
castrenses, familiäres necnon complices reverendum in Christo patrem ac domi-
num dominum Mathiam sancte Maguntin(ensis) sedis electum et ipsam ecclesiam
Magunt(inensem) et suos diffidaverunt et ipsius et suorum sunt capitales et
notorii inimici bona et homines ecclesie Magunt(inensis) ubicumque poterunt
hostiliter invadendo, per quorum terram ac districtus nee non dicti comitis
eundo a Magunt(ia) in F(ri)t(i)sl(ariam) et reddeundo necessari[e] transiri oportet.
Da nun für Gyso sehr viel auf die Sache ankomme — er müsse von der
Pfründe leben — , fordert Johannes nochmals einen anderen Verhandlungsort
als Fritzlar, das auch zu unbedeutend und ohne iuris periti und causarum
peritiam habentes sei, am besten Mainz selbst, sowie die Vorlegung der ge-
nannten Abschriften. Anfang und Ende mit der Datierung sowie den Zeugen
und der Subskription des Notars fehlen. — Kl, als vorderes Deck- und
Vorsatsblatt benutztes Bruchstück wohl der Original- U.; Pergament. Die Ein-
reihung ergibt sich aus dem Elektentitel des Erzbischofs Matthias.
125*. 1323 August 14-
Das Deutsche Haus in Marburg für Erzbischof Baldewin. K 4£0 ;
Orig. in Koblenz {Abt. 1 A J nr. 479 ") ; aus Kopie : Wyss II nr. 448 (die Kon
jekturen des Herausgebers werden bestätigt).
126*. 1323 August 14.
Erzbischof Baldewin für das Deutsche Haus in Marburg. Wyss II
nr. 447 aus Orig. in Darmstadt ; K 4S^ "«* einem von 2 Orig. in Koblenz
(Abt. 1 A I nr. 478).
127*. Avignon 1323 Oktober 8.
Papst Johannes XXII., 1. Prozess gegen König Ludwig K 7S ^ i ""*
Vatikan. Register und 2 anderen Abschriften: Const. V nr. 792.
128*. Nürnberg 1323 November 12.
König Ludwig d. B., Prokuratorium. K JS ^ > <"** ^ Abschriften von
Nr. 131: Const. V nr. 817.
129*. [1324 Januar 4].
Gesandte desselben an Papst Johannes XXII. K 7S c; aus 2 Orig.
im Vatikan. Archiv: Const. V nr. 834.
130*. [Frankfurt] 1324 Januar 5.
Derselbe, 2. Appellation. K II mit der Ueberschrift Lud(owici) contra
papam et eius processus et appellacio ad concilium," aus offiziöser (?) Abschrift
in der Nationalbibliothek zu Paris (P): Const. V nr. 836. K stimmt mit dem
von Schwalm entdeckten P ziemlich genau überein, namentlich enthält es auch
die dort erst später nachgetragenen Stellen. Doch bietet es wenigstens 4 ur-
sprünglichere Lesarten: S. 655 Z. 31 tenemur et volumus; S. 656 Z. 20
asseruit (st. astruit^ Z. 29 deti aus der Vorurkunde übernommenen ironischen
Anklang an den päpstlichen Prozess de marchionatu Magdeburgensi (erst
nachträglich zu dem auch in P eingesetzten Brandeburgensi korr.), S. 659
1323 August 14-1324 März 23 81
Z. 10 quam priraum habere potuerimus. Wie in P fehlt S. 656 Z. 18 nos;
S. 658 Z. 31 deus ; S. 658 Z. 5 wird die Lesung deterissent bestätigt. Von
P (und z. T. der Vor-U.) abweichettde Lesarten: S. 656 Z. 22: vel st. nee,
Z. 27 et in, S 659 Z. 22: Berth(oldo), Ludewicus, Hohenloch, Z. 23 Gerh(ardo),
Erpach, et aliis pluribus st. preposito — clericum regis, Z. 22 f. fehlt Godfr.
de Hol. (in P Zeilenwechsel .^J ; an in P zerstörten Stellen S. 656 Z. 12
nimis st. imm», Z. 34 dicit st. dicitur.
löl • Avigtion 1324 Januar 7.
Papst Johannes XXII. 2. Prozess gegen König Ludwig mit der Ueberschr.
Responsio facta nunciis regis Lud(owici) post primum processum. K TS ;
Const. V nr. 839 aus 3 inserierten Ausfertigungen, der Abschrift einer solchen
im Vatikan. Register und einer Einzelkopie, der sich K gesellt; mit K und
Hss. 2—5 ist S. 662 Z. 4 noscitur esse talis zu lesen st. talis est (nur in 1).
1"^ • [Avignon 1324 Januar 7].
Derselbe an die Gesandten König Ludwigs. K 73 d ; Const. V nr. 835
aus gleichen Ueberlieferungen wie in Nr. 131. Lesarten von K: S. 654 Z. 7 ff.
cum dicta civitas Ferrariensis — ad — ius — ecclesie non sit dubium pertinere
st. cum c. F. — eccl. pertinere noscantur (vgl. die anakoluthische Variante
in 1, 3, 4, 5 c. dictam civitatem F. — pertinere noscaturj; Z. 29 potuit st.
potuerit, Z. 39 exequendum ('= 4) ; S. 655 Z. 3 aggravationem (= 3).
133*. Avignon 1324 März 23.
Verselbe, 3. Prozess gegen König Ludwig. K 50 a ; Const. V nr. 881
aus 3 Abschriften, von denen 2 und 3 S. 693 Z. 8 violentiis und S. 694 Z. 28
regem Romanorum mit K zusammengehen, also den Vorzug verdienen, wie
auch S. 696 Z. 27 eorumque mit 3 übereinstimmt ; S. 695 Z. 6 bietet Siracz-
burg wie 2 Siratzburch, aber zu Sirarczburg korr. wie 1 Sirarcburch. Am
Rande hat Losse die Stelle S. 693 Z. 37 ff. nee eius electione — se ingessit
angestrichen.
134. Avignon 1324 Mars 23.
Derselbe erklärt, nachdem weiland Matheus de Vicecomitibus
(Visconti) von Mailand mit seinen Söhnen und Enkeln ob viel-
fältiger Bedrückungen der Kirche im Gebiet von Mailand,
Vercelli, Piacensa, Tortona und der ganzen Lombardei bereits
früher vom Ersbischof von Mailand und den Inquisitoren der
oberen Lombardei der Ketzerei, mit der sie erblich belastet,
schuldig gesprochen sind, gegen die halsstarrigen Gebrüder
Galeacius, Marcus, Luchinus, Johannes und Stephanus den heiligen
Kreussug, verspricht Allen, die mit Waffen oder Vermögen
daran teilnehmen, Vergebung der Sünden und lässt diesen
Prosess an den Thüren der Domkirche von Avignon anschlagen.
K bia, inseriert in Nr. 136; aus dem päpstlichen Register: Raynald
3um J. 1324 § 7 ff. unvollständig sowohl im Eingang (vgl. Müller 1 99 Anm. 3)
als am Ende. Nur das dort Fehlende wird hier mitgeteilt samt den wesent-
lichen Varianten des Restes in den Noten. Vgl. die Mitteilung des Prozesses
an den Erzbischof von Spala Regest bei Mollat V nr. 20462, Berichte über
die Veröffentlichung g. B. ebenda nr. 20460, 20464 f., 20467, 20474.
lohannes episcopus*) servus servorum dei ad perpetuam rei
memoriam. /. Cogit'') nos temporis qualitas et nequicia plurimum
detestanda solHcitat, ut infrascriptorum dei et ecclesie hostium
diris conatibus, quos adversus deum et Christi fideles iugiter
molliuntur, in virtute divine dextre obsistentes ecclesie et fidelium
predictorum quieti caucius studeamus. 2. Dudum siquidem'^) ad
nostri apostolatus faraa — '') — — ^ — — — — — — —
3. Ideoque nos — illa quam nobis — Deus — potestate^) contulit*)
— Omnibus — qui contra dictos — et quoslibet adiutores'), fau-
Nova .Alamanniae 6
82 Nr. 135—136
tores, consiliarios et valitores ipsorum eisque quomodolibet ad-
herentes vel parentes eisdem nee non contra illos^), qui eis in
posterum in huiusmodi heretica pravitate et excommunicacione
durantibus impendent consilium''), auxilium vel favorem vel ad-
herebunt aut parebunt eisdem processerint in ') personis et expensis
propriis nee non et hiis, qui in personis propriis, alienis tarnen
sumptibus impugnaturi dictos hereticos et adiutores, fautores,
valitores et consiliarios supradictos et super hoc per annum in-
cipiendum a proximis kalendis mensis maii vel a prosecucionis
tempore quoad illos videlicet, qui negocium ipsum antea forsitan
inchoabant prosequi, continuum vel interpolatum infra biennium
extunc conplendum proxime laborabunt ecclesie predicte sequendo
vexillum tam clericis qu[am] "^ ) laicis et insuper eis, qui suis dum-
taxat expensis iuxta facultatem et quantitatem suam destinabunt
ydoneos bellatores per dictum tempus moraturos et laboraturos
ibidem illam concedimus') suorum, de quibus corde contriti et
ore confessi fuerint, veniam peccatorum, que proficiscentibus in
Terre Sancte subsidium concedi per sedem apostolicam consuevit
et in retribucione iustorum salutis eterne pollicemur augmentum.
4. Eos"") autem, qui non per annum integrum sed pro ipsius anni
parte in huiusmodi servicio dei forsitan laborabunt, iuxta quanti-
tatem laboris et devocionis affectum participes esse volumus in-
dulgencie supradicte. Quod si forsan ipsorum aliquos post iter
arreptum in prosecucione dicti negocii ex hac luce migrare con-
tigerit vel interim negocium ipsum congrua terminacione conpleri, eos
integre participes esse volumus indulgencie memorate. 5. Huius
eciam remissionis volumus et concedimus esse participes iuxta
quantitatem subsidii ac devocionis affectum omnes et singulos, qui
ad impugnacionem Galeacii et reliquorum fratrum et aliorum
predictorum de bonis suis congrue ministrabunt. 6. Ut autem
eorundem furencium varietas viciorum, iniquitas feralium criminum
et cruentarum conpendia rapinarum, quibus eorum vita maculosa
respergitur, supersticiones quoque, quibus religioni catholice fidei
adversantur, et oppressiones tirannice, per quas infestacione sacri-
lega dei ecclesias persecuntur, in publicam veniant nocionem
tanteque remissionis gracia et indulgencia omnibus nota fiat, prä-
sentes litteras bulla nostra munitas premissa omnia et succincti
sermonis serie continentes in maioris ecclesie Avinion(ensis) appendi
vel affigi ostiis seu parietibus faciemus, ut cuncti fideles ob zelum
fidei et eiusdem ecclesie ad tollendum de eorundem fidelium medio
flagiciosos eosdem tantorumque scelerum nequissimos patratores
et prosequendum prosecucionem huiusmodi negocii pro remune-
racione salutis eterne prompcius et fervencius animetur.
Datum Avinion(e) X. kalendas aprilis pontificatus nostri
anno octavo").
a) ep. — dei fehlt R. -f b) Cogit — studeamus /. R. + c) /. /?. + d)
Varianten zur Ausgabe bei Raynaldus S. 275 unten bis § 11 S. 277b Z. 29:
5. 276" Z. 1 : eos detinebat st. det. eos; Z. 4: diversis mundi partibus; Z.5:
contractare st. contrect.; Z. II: talleam st. lalliam; Z. 14: spoliacionem st.
eipoliationem; Z. 15: personarum ipsarum st. p. ipsorum; Z. 25: damnabiliter
fehlt; Z. 32: capitula quelibet s/. qu. c; Z. 48: monasteriis st. raonasterio,*
1324 März 28 83
Z. 54: Tuschalensem st. Tusculanum/ (§8) Z. 60: dilectos filios st. dilectum
filium; Z. 62: Scotum st. Scottum/ Z. 67: crudeliter exercendo / S. 276''
Z. 6: existentibus st. consist.; Z. 7: eius st. suos,' Z. 8: cum eidem st. c. eis;
Z. 19: Placentinen(ses) st. Placentinos; Z. 24: fehlt petens und diein / Z.29:
abducens st. adducens," Z. 40: timende st. tenendae; Z. 42: dictum st.
dictos; Z.44: sentenciis fore st. f. s.; (§9) Z.64: structuras st. fructum;
Z. 66: huiusmodi st. eiusmodi/ Z. 72: et pullulant fehlt ; Z.73: est fehlt;
Z. 74: sunt st. fuerunt; et fehlt; S. 277" Z. 5; non st. nee/ Z. 8 : immo st.
quinimmo; Z. 18: quodque st. post quae," Z. 20: nonnullos alios — ipsorum
st. nonnullas alias — ipsarum ; Z. 24: ipsarum credentes st. er. i./ Z. 27 :
conctis st. coacti / Z. 30 (am Ende des § 9 nach negabat^) add. : vel super
illa dubietatis scrupulum secum in animo deferebat," (§ 10)
Z. 31: Cumque st. Cum; Z. 35: ut st. quod; Z. 42: fultos fehlt; Z. 50:
supradictos st, saepedictos ; Z. 51 : iore respersos,' Z. 57: diffinitivas sentencias
St. s. d. ; Z. 58: iudicarunt st. iudicaverunt ; (§ 11) S. 277 b z. 9: exur-
gendum st. insurg. ; Z. 13 inyitanios fehlt; Z. 16: securius fehlt. + e) po-
testatem K; cont. pot. R. + f)adiutor. — quomodolibet/. 7?. + g)
eos R. -^y h) nach aux. R. + i) in — illam suorum ausgelassen R. -{- k)
quod. -|- 1) nach fuerint R. + m) Eos — animetur ausgelassen R.
4- n) VIII. R.
135*. Avignon 1324 März 28.
Derselbe an Erzbischof Baldewin. K JTO / aus kassiertem (?) Orig. im
Vatikan, Archiv: Mollat tir. 20364 Reg., vgl. die Ausfertigungen für andere
Empfänger bei Mollat nr. 20363, 20365 ß., für Köln bei Kisky tir. 1442; aus
der allgemeinen Ausfertigung im Vatikan. Register (1) bzw. einer Abschrift
derselben für den Bischof von Strassburg (2) : Const. V nr. 883, wesentlich
übereinstimmend mit K, das mit 2 zusammengeht (ausser in NN. a, c, e, g?),
jedoch die Adresse venerabilibus fratribus archiepiscopo Treveren(si) eiusque
suffraganeis sowie S. 700 Z. 34 fraternitati vestre, Z. 39 forma verboriim und
S. 701 Z. 13 extiterant bietet.
136. Avignon 1324 Mars 28.
Derselbe befiehlt dem Ersbischof Baldewin und dessen
Suffraganen, seinen Prosess gegen die Visconti su veröffent-
lichen.
K 6/1). — Vgl, Riezler nr, 355, Lang I nr. 57 (Formular im Vatikan.
Register), Kisky nr, 1441 (Ausfertigung für Köln) Regg,
Johannes episcopus servus servorum dei venerabilibus fratri-
bus archiepiscopo Treveren(si) eiusque suffraganeis salutem et
apostolicam benedictionem. /. Nuper contra Galeacium, Marcum,
Luchinum et alios filios quondam dampnate memorie Mathei de
Vicecomitibus de Mediolano hereticos manifestos ac de labe pravi-
tatis heretice sententialiter condempnatos eorumque fautores auxilia-
tores, valitores, sequaces et adherentes eisdem per victricis crucis
suffragium in virtute altissimi de fratrum nostrorum consilio pro-
vidimus exurgendum, contra quos super hiis de eorundein fratrum
consilio presente multitudine copiosa fidelium per nos certi processus
sunt habiti continentes certas remissiones et indulgencias per nos
concessas fidelibus dei et ecclesie ac fidei catholice negotium contra
dictos hereticos eorumque fautores, auxiliatores, valitores, sequaces
et eisdem adherentes*) prosequentibus, quorum processuum '') tenor
sequitur sub hac forma '^): ,Iohannes episcopus — anno octavo' *).
2. Quocirca fraternitati vestre per apostolica scripta in virtute
obediencie et sub excommunicationis pena, quam nuUis contrariis
privilegiis vel indulgenciis apostolicis vobis seu aliquibus vestrum
sub quacunque forma verborum concessis suffragantibus in hac
parte vos et vestrum singulos, qui super execucione mandati
6*
84 Nr. 137—140
nostri presentis inobedientes fueritis, incurrere volumus ipso facto,
districtius precipiendo mandamus, quatenus per vos vel per alium
seu alios tarn religiöses quam seculares exemptos'') et non exemptos,
quos ad hoc per censuram^) ecclesiasticam ^i si necesse fuerit,
conpellatis non obstante, si eis vel eorum aliquibus communiter
vel divisim, quod interdici, suspendi vel excommunicari non possint
per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam ac de
verbo ad verbum de indulto huiusmodi mencionem seu religiosis
ipsis vel eorum ordinibus, quod de negociis, que auetoritate litte-
rarum dicte sedis committerentur eisdem se non teneantur in-
tromittere ab eadem forsitan sit indultum, predictas remissiones
et indulgencias ac omnia alia contenta in eisdem processibus in
ecclesiis vestrarum civitatum et dyocesum et locis aliis, de quibus
vobis videbitur, diebus dominicis et festivis astante fideli populo,
dum convenerint ad divina, sollempniter publicare curetis fideles
ad acquirendum huiusmodi remissiones et indulgencias per verbum
predicacionis et alias sollerter, prout expediencius fuerit inducturi
facientes de publicacione huiusmodi fieri publica instrumenta, que
nobis fideliter transmittatis et nichilominus per vestras litteras
continentes principium et finem presencium rescribatis, quidquid
in predictis duxeritis faciendum.
Datum Avinione V" kalendas aprilis pontificatus nostri anno
octavo.
I) Ueberschrift (von Hd 3): Papa predicat crucem dans indulgencias contra
Math(eum) et Galleacium et cetera. + a) aherentes. + b) processum. + c)
am Rande: incipit Processus. + d) exceptos. + e) cencensuram. + f) ecclesiam.
1) Nr. 134.
137*. Avignon 1324 Märt 28.
Derselbe an denselben. K S9 *»it der Ueberschr. Papa excusat se,
quod per processus suos contra Bavar(um) non intendit preiudicare principibus ;
aus dein Orig. in Koblenz: Const. V nr. 912.
138*. [Sachsenhauseti 1324 Mai 22].
König Ludwig, 3. Appellation. K 12 mit der Ueberschr. Proposiciones
raultorum malorum. Const. V nr. 909 (vgl. die jüngere Fassung ebenda nr. 910)
aus 5 Abschriften. Von diesen ist 2, auch die 2. Appellation Nr. 130 ent-
haltend, mit K am nächsten verwandt; vgl. S. 724 Z. 10 oviandum st. obv.,
'Z. 17 f. late et notorie (fehlt), Z. 32—34 (fehlen), 8. 725 Z. 2 ubi st. cum,
Z. 9 nee st. non, Z. 15 eciam st. et, Z. 37 f. et notabile — imperii (fehlt),
S. 726 Z. 18 sublisionem st. Subversionen), Z. 39 Brandenburgensem, S. 727
Z. 9 et St. ac, Z. 27 et varias, S. 728 Z. 8 se (fehlt), S. 729 Z. 1 Viceucie,
Z. 7 Sagone, S. 730 Z. 2 commissiones tales, Z. 10 ne st. neve, S. 731 Z. 1
inimicum s e , Z. 2 ubilibet (fehlt), Z. 11 Alfensus, Z. 28 suprascriptis, Z. 33
favet et favit, S. 732 Z. 5 et (fehlt), Z. 8 retinebat st. renitebat, Z 9 parare,
S. 734 Z. 15 plasphemiis, Z. 22 nostrum ordincm, Z. 33 ypocritale, Z. 34
impossibile, S. 735 Z. 3 in quibus, S. 736 Z. — eicludit, Z 13 abstranguntur,
Z. 26 suprascripto, Z. 29 regulam aliani, S. 737 Z. 7 diffinitores, Z. 33 et
(fehlt vor asserencium,/, S. 738 Z. 15 contempnere st. contendere, Z. 25 nicta-
iphoris, Z. 34 vere, S. 739 Z. 2 verum Christum dicit, S. 740 Z. 18 est ficta,
Z. 19 vite ewangelice, Z. 31 heresiarca, S. 741 Z. 19 N'ycolaus t e r t i u s ,
Z. 24 f. debere velle habere, Z. 34 ipsius st. impius, 8. 742 Z. 21 f. (fehlt),
Z. 23 dei gratia (fehlt), Z. 26 nee in, <S'. 743 Z. 10 quod (fehlt), Z. 8
declarandum, 8. 744 Z. 6 et — petimus (fehlt), Z. 17 pro nobis et (fehlt),
Z. 28 tenebimus st. debebimus, Z. 3 f. (fehlt). Einer der 4 anderen lieber-
lieferungen steht K näher als der Hs. 2 nur 8. 725 Z. 18 et ad, Z. 29
similet, Z. 41 capitulis infrascriptis, 8. 726 Z. 12 presentibus, 8. 727 Z. 33
fehlt eorum, 8. 728 Z. 27 fehlt civitnti Mutunensi, Z. 39 totis n i sibus, 8. 729
1324 Mars 28— Juli 15 , 85
Z. 7 Sagane Nolane, Z. 12 Physanam, 8. 730 S. 11 v e 1 favorem, S. 731 Z. 10
ut st. prout, S. 732 Z. 18 iniuria, Z. 33 sufficit, S. 733 Z. 17 respondit^
8. 734 Z. 20 sexto idus, Z. 32 sit st. est, 8. 735 Z. 1 inprudentia, Z. 5
consecutum, 8. 738 Z. 2 et declaracionibus, Z. 4 dampnatione, Z. 13 et per-
fectior, Z. 14 contemplarior (A 1 contemplacior ?) st. eiemplarior, Z. 32
intelliguntur, Z. 33 habundancia, 8. 739 Z. 5 recipiendum, Z. 8 qui st. que, Z. 15
dominum st. deum, 8. 740 Z. 33 iudicantes st. mendicantes, 8. 741 Z. 6
dantes se, 8. 742 Z. 23 fehlt dei gratia, Z. 26 in iniuriam, 8. 743 Z. 16
nobis st. nos, Z. 23 Romanara ecclesiam, 8. 744 Z. 29 predictorum. Aus-
schliessliche Uebereinstimmting mit der jüngeren Fassung, die auch einige
der eben genannten Varianten aufnimmt, besteht 8. 724 Z. 23 errat, Z. 36
eciam st. ecclesia, 8. 728 Z. 14 dici pocius, 8. 735 Z. 18 contradicant, 8. 736
Z 15 et St. ut, 8. 738 Z. 2 hoc st. hec, 8. 739 Z. 3 iudaisantium, 8. 741
Z. 32 non st. omnino. Alleinstehende Varianten sind 8. 723 Z. 41 dicit
esse, «S'. 724 Z. 12 si st. sibi, 8. 725 Z. 9 Romani pontificis condempnare,
Z. 17 intendit, 8. 726 Z. 24 fehlt in omnibus, 8. 726 Z. 28 veri et, 8. 728
Z. 5 eis notorie, Z. 11 tenebimur de iure, Z. 16 vasallos nos defendere et
subditos tueri, Z. 25 f. Cumane — Novariensi civitati ausgefallen, 8. 729 Z. 1
atque st. et, Z. Iff. in — imperii ausgefallen, 8. 737 Z. 19 declaratum st.
determinatum, 8. 740 Z. 10 verus hereticus, Z. 16 dominus st. Christus,
8. 742 Z. 1 iniciator st. inmutator, 8. 744 Z. 23 alias st. alibi. Beachtens-
wert ist Losses Randvermerk Appellacio ad concilium vel futurum pontificem
zu 8. 744 Z. 19 ff. sowie seine Merkzeichen zu cap. 3 oder 5 und zum Schlüsse
des cap. 8 (et ad destructionem — antiqucy^, auch die Randstriche zu cap. 10,
zum 1. Satz und einer späteren Stelle (taX&o — recipere^ des cap. 12, zu
cap. 14 (8. 728 Z. 9—13), 15 (8. 728 Z. 35—39), 19 (8. 730 Z. 35—38);
zu der berühmten Stelle des cap. 17 über den Zweikampf ums Reich hat Lasse
am Rande ein Schwert gesetzt.
139*. Avignon 1324 Juli 11.
Papst Johannes XXII., 4. Prozess gegen König Ludwig. K 4"] a ;
Const. V nr. 944 aus 3 Abschriften.
140. Avignon 1324 Juli 15.
Derselbe befiehlt dem Ersbischof Baldewin und dessen
Suffraganen, Nr. 139 in seiner Kirchenprovins su veröffent-
lichen.
K 4T^), korrigiert von Hd 1 ; vgl. die im 1. Absatz ziemlich gleich-
lautende Ausfertigung für den Minor itenor den : Const. V nr. 945 (M) ; Regest
der Ausfertigung für Köln : Sauerland I nr. 680, Kisky IV nr. 1470.
Johannes episcopus servus servorum dei venerabilibus*)
fratribus archiepiscopo Treveren(si) eiusque suffraganeis salutem
et apostolicam benedictionem. 1. Propter excessus varios et
enormes, obstinates inobediencias ac multiplicatas contumacias et
contemptus execrabiles per magnificum virum Ludevicum ducem
Bavarie contra deum, nos et sanctam Romanam ecclesiam, utili-
tatem rei publice ac in anime sue periculum et multorum scan-
dalum perpetratos nuper de fratrum nostrorum consilio certos
Processus habuimus contra eum, privacionis a iure, si quod sibi
ex electione, qua de ipso in regem Roman[or]um'') promovendum
in imperatorem olim in discordia celebrata fuisse dicitur, conpetebat,
sentenciam inter cetera continentes, quorum tenor de verbo ad
verbum sequitur in hunc modum*^): Johannes — octavo' *).
2. Quocirca'') fraternitati vestre in virtute obediencie per apostolica
scripta mandamus, quatenus vos et singuli vestrum in vestris civi-
tatibus et dyocesibus ac locis singulis earundem, de quibus videritis
expedire, processus et sentenciam huiusmodi et omnia alia in eisdem
contenta processibus per vos et alios quoscumque viros ecclesiasticos
86 ^t'' 141—146
reguläres et seculares excmptos et non exemptos per vos super
hiis assumendos, quos exempcionis vel quibusvis aliis privilegiis
sibi aut eorum locis vel ordinibus specialiter vel generaliter sub
quacumque forma vel expressione verborum ab apostolica sede
concessis nequaquam obstantibus, que sibi quoad hoc in nuUo
volumus suffragari auctoritate nostra per vos ad hec conpelli, si
opus fuerit, appellacione cessante volumus et mandamus publicare
clero et populo in locis singulis, ubi fiet dicta publicacio, propter
hoc congregatis solemniter et publice studeatis nos de publicacione
huiusmodi et aliis que super predictis feceritis, per vestras litteras
seu instrumenta publica principium et finem presencium contfnencia
reddituri nichilominus cerciores.
Datum Avinion(e) id[ib]us') iulii pontificatus nostri anno
octavo.
I) atn Rande: Processus 4 "s contra L(udowicum), in quo privatur iure quesito
sibi per electionem. -|- a) dilectis filiis . . generali «. s. w. fratrum ordinis
Minorum h. s. w., ad quos präsentes pervenerint statt venerabilibus — suffra-
ganeis M. -\- b) Romanura K. -\- c) Processus Randglosse von Lasse. + d) dieser
Absatz stark abweichend M. + e) idus K.
1) Const. V nr. 944.
141*. Avignon 1324 November 10.
Derselbe, Konstitution Quia quorundam. K JÖ mit der Ueberschr.
Declaracio de paupertate Christi ," Baltize Mise. III 233, c. 5 Extrav. Johanu.
14. K, wahrscheinlich mit Nr. 141 an Erzbischof Baldewin gekommen, ist
textkritisch von Bedeutung.
142. Avignon 1324 November 26.
Derselbe befiehlt dem Ersbischof Baldewin, Nr. 141 in
seiner Diözese und Kirchenprovins su veröffentlichen.
Johannes episcopus servus servorum dei venerabili fratri
B(aldewino) archiepiscopo Treveren(si) salutera et apostolicam
benedictionem. Contra latratus nonnuUorum erroneos et insanos,
qui OS suum ponentes in celum lingwa eorum falsidica transeunte
in terram detrahere nostris constitucionibus, quarum una incipit
,Ad conditorera canonum'') et alia iCum inter nonnullos'*) veritatem,
quam continent, catholicam offuscare ausu sacrilego presumpsÄ^unt,
ut fertur, constitucionem quandam, que incipit ,Quia quorundam'"),
cum fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus multis-
que aliis viris sacris et utriusque iuris litteris eruditis tam prelatis
quam aliis diligenti deliberacione prehabita et de eorundem fratrum
consilio duximus promulgandam fraternitati tue precipiendo
mandantes, quatenus constitucionem eandem in locis tuarum civi-
tatis, dyocesis et provincie, de quibus expedire cognoveris, per te
vel alium seu alios studeas publicare.
Datum Avinion(e) VI. kalendas decembris pontificatus nostri
anno nono.
I) ohne Ueberschr.
1) c. 3 Extrav. Johannis XXII. 14 vom 8. Desember 1322. <» "2) c. 4 ebenda vom
12. November 1323. oo 3) c. 5 ebenda = Nr. 141.
143*. Avignon 1325 April 5.
Derselbe an denselben, Kj8; Const. VI nr. 39 aus Vatikan. Register.
Titel tmd Datum inK: lohannes ep.serv. serror. d. venerabili fratri Bald(ewino)
archiepiscopo Trever(,ensi) sal. et ap. ben. — D. Avin. non. apr. pont. n. a. nono.
1324 November 10—1325 August 26 87
144*. Avignon 1325 Mai 14.
Derselbe [an die Erzbischöfe von Mainz, Köln und Trier]. K 8o a ;
vgl. Sauerland I nr. 804 = Const. VI nr. 61 (für Mainz), wo S. 42 Z. 9 die
Formel apostolica auctoritate in hac parte suffultus und Z. 16 die Drohung
mit geistlichen Strafen fnon obstantibus — mencionemj fehlen.
145*. Avignon 1325 Juli 20.
Derselbe an Erzbischof Baldewin. K ^lö a ; van Werveke II nr. 355
aus Orig. in Luxemburg ; Sauerland I nr. 827 aus Vatikan. Register.
146. Avignon 1325 August 26.
Derselbe empfiehlt demselben den durch ihn als Nachfolger
des tveihelosen, weltlichem. Kriegsleben ergebenen Elekten
Heinrich von Montauban aus Langres nach Mets versetzten
Bischof Ludwig.
K 62'^'). — Mit der gleichzeitigen U. für Bischof Ludwig (Mollat V
nr. 23074 Reg., Riezler nr. 538, Sauerland Lothringen nr. 458, beide unvoll-
ständig) in Kap. 2 — 5 grossenteils übereinstimmend und insoweit hier ver-
kürzt wiedergegeben.
Johannes episcopus servus servorum dei venerabili fratri . .
archiepiscopo Trever(ensi) salutem et apostolicam benedictionem.
I. Ad cumulum tue cedit laudis et fame, si personas ecclesiasticas,
presertim pontificali dignitate preditas divine propiciationis intuitu
oportuni presidii et favoris gratia prosequaris. 2. Dudum si-
quidem dilecto filio nobili viro Henrico Dalphini domino baronie
Montis Alban(ensis) tunc electo Meten(si) regimini Meten(sis) ec-
clesie presidente nos provisionem eiusdem ecclesie ea vice
duximus reservandam decernentes extunc irritum et inane, si secus
super hoc per quoscunque scienter vel ignoranter contingeret
attemptari*). 3. Postmodum vero dictus Henricus nobis
humiliter supplicavit, ut eidem ecclesie providere de oportuno
presule curaremus. 4. Nos igitur volentes eidem ecclesie
paterna soUicitudine precavere, cum nullus preter nos ea vice de
ipsius ecclesie ordinacione se intromittere potuerit neque possit
reservacione ac decreto huiusmodi obstantibus, post deliberacionem,
quam de preficiendo dicte Meten(si) ecclesie personam utilem ac
fructuosam cum fratribus nostris habuimus diligentem, demum in
venerabili fratre nostro Ludewico Meten(si) tunc episcopo Lingo-
nen(si) consideratis grandibus virtutum donis, quibus personam
suam dominus illustravit, noster animus requievit. 5. Intendentes
igitur providere dictumque Lud(ewicum) episcopum a vinculo,
quo tenebatur dicte Lingon(ensis) ecclesie, cui preerat, de predic-
torum fratrum consilio et apostolice potestatis plenitudine absol-
ventes ipsumque Lud(ewricum) episcopum ad prelibatam ecclesiam
Meten(sem) transtulimus ipsumque ipsi ecclesie Meten(si) in epis-
copum prefecimus et pastorem curam et aministracionem illius
sibi tam in spiritualibus quam in temporalibus plenarie committendo
liberamque sibi dando licenciam ad eandem Meten(sem) ecclesiam
transeundi firma concepta fiducia, quod ipse, qui dicte Lingonen(si)
ecclesie laudabiliter prefuit, eandem Meten(sem) ecclesiam prospere
gubernabit et prefata Meten(sis) ecclesia per suum ministerium
studiosum dirigente domino actus suos multiplicis honoris et com-
modi suscipiet incrementa. 6. Cum igitur idem episcopus, ut
88 Nr. 147-160
in commissa predicte Meten{sis) ecclesie sibi cura facilius'') profi-
cere valeat, tuus favor sibi esse noscatur plurime oportunus,
fraternitatera tuam rogamus et hortamur attente per apostolica
tibi scripta mandantes, quatenus predictum episcopum et ecciesiam
Meten(sem) habens pro nostra et apostolice sedis reverencia pro-
pensius conmendatos in ampliandis et conservandis iuribus suis sie
eundem episcopum tui favoris presidio prosequaris, quod ipse tue
fultus auxilio commissum sibi ecclesie predicte regimen possit
utilius exercere tuque divinam misericordiam et benivolenciam
dicte sedis exinde uberius valeas promereri.
Datum Avinion(e) VII. kalendas septembris pontificatus
nostri anno nono.
I) lieber sehr.: Intercess(io) pro translato de (nachgetragen) Ling(onensi) ad
Meten(sem) ecciesiam pro recuperandis iuribus. + a) aptemptari. -f- b) falcius
(aus falius ? korr.); lies facilius oder salvius.
147*. Avignon 1326 Märt 9.
Derselbe an denselben. K 6j und K 68 ; Const. VI nr. 154 aus
Vatikan- Register. K mit dem vollen Titel lohannes ep. »erv. servor. dei
venerabili fratri Bald. arch. Trev. salutem et apostolicam benedictionem und
den Varianten Premonstratensis Z. 19, hiis fuer. contrad. Z. 30, raenbrum
Z. 31, rennuis und quatenus st. ut Z. 33, offendas Z. 34, hoc Z. 35.
148*. Avignon 1326 März 11.
Derselbe an denselben. K 6j; Mollat nr. 24 637 Reg. aus Vatikan.
Register, Sauerland I nr. 906 Reg. ebendaher und aus Orig. in Koblen*.
149*. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an Kardinal Johannes [Gajetanus] von St. Theodor D Ji
(numeriert: I^ = Winkelmann nr. 1128, wo S. 790 Z. 28 doloris inmensitate
intra nostra precordia nach Nr. 150 eu emendieren ist; Raynald 1326
§ 1 aus Vatikan. Register (Bruchst.j. — Nrr. 149—167 bilden in gleicher, von
1—18 (das letzte Bruchstück trägt keine Nummer) durchgezählter Reihen-
folge den einheitlichen Sextern D 32— 49 a mit der Ueberschrift Hos omnes
articulos vide infra in [. . . .]. Alle vom selben Tage datiert, gehören sie
auch inhaltlich zusammen. Aus dem päpstlichen Register sind gedruckt
Nr. 149 und 152; nach Raynalds Randbemerkungen zu schliessen, enthält das
Register auch die übrigen und wohl noch weitere Stücke gleicher Zugehörig-
keit. Vorlage des Abschreibers in D waren kaum die Originale, die wohl
längere Zeilen gehabt haben als die durch Ueberspringung einzelner Zeilen
entstandenen Verschreibungen in Nr. 151 und 163 vermuten lassen. Er muss
unter Leitung Losses geschrieben haben. Denn von diesem rühren nicht nur
Numerierung und Ueberschriften her, sondern auch eine Korrektur in Nr. 151
(^spiritualiter statt specialiterj. L. wird das Aktenbündel in Avignon kennen
gelernt haben. In der Ueberschrift von Nr. 149 nennt er den Empfänger
Gaietanus, wie er in den Briefen nicht heisst ; in Nr. 151 hat wohl er die
Stelle am Rande angestrichen, in der es heisst, dass Gott den Kardinal
scientiarum et aliarum virtutum munere decoravit. Er scheint ihn also näher
gekannt zu haben. Johannes Gaietani ist 1339 gestorben (Eubel /' 14).
150. Avignon 1326 April 17.
Derselbe befiehlt der gesamten Geistlichkeit genannter Teile Mittel-
italiens, den von ihm zum päpstlichen Legaten ernannten (vgl. Nr. 149) Kardinal-
diakon Johannes [Gaietani] von St. Theodorus wohl aufzunehmen und ihm zu
gehorchen. Quia nonnumquam — D. Avinione XV. kal. mai pont. n. a. decimo.
— D 33 (numeriert: \\). Mutatis mutandis übereinstimmend mit Nr. 149
und 151.
151. Avignon 1326 April 17.
Derselbe mahnt alle Laien in genannten Teilen Mittelitaliens, den von
ihm zum päpstlichen Legaten ernannten (vgl. Nr. 149) Kardinaldiakon Johannes
wohl aufzunehmen und seinen Weisungen zu folgen. Quia nonnumquam —
1326 Märt O—April 17 89
Datum (= Nr. 150). — D 34 (numeriert: \\\). Mutatis mutandis überein-
stintntend mit Nr. 150.
152*. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an Kardinal Johannes. D 3$ (numeriert: IIIIJ = Winkelmann
nr. 1129; Theiner Cod. I nr. 718 aus Vatikan. Register.
153. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an alle Geistliche und Laien der in Nr. 152 genannten Teile
Mittelitaliens : mahnt und befiehlt, den Weisungen des Legaten zu folgen.
lUius licet — Datum (= Nr. 150). — D j6 (numeriert : V). Mutatis mutandis
übereinstimmend mit Nr. 151.
154. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an den Kardinal- Diakon Johannes : bevollmächtigt ihn, Geist-
liche oder Laien, die wegen Bruch und Brand ('pro fraccionibus et incendiisj
von Kirchen und kirchlichen Stätten, auch durch die Ordinarien, exkommuni-
ziert sind, zu absolvieren, sobald sie die Verletzten entschädigen. Cum sicut
accipimus — Datum (= Nr. 150). — Z> J7 (numeriert : VI).
155. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an denselben: erlaubt ihm, um seine Tätigkeit als Legat zu
sichern, sich von seinem Beichtvater einmal in mortis articulo den Ablass aller
seiner Sünden, quam Romani pontifices consueverunt interdum per speciale
Privilegium aliquibus impertiri, zu empfangen, quatenus claves ecclesie eiten-
dunt et gratum in oculis divine maiestatis extiterit, vorbehaltlich der von ihm
oder seinen Erben etwa zu leistenden Entschädigungen. Cum te ad Tuscie
— Datum (= Nr. 150). — D 38 (numeriert : 1).
156. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an denselben: ermächtigt ihn, während der Dauer seiner
Legation in deren Gebiet alle wegen Vergehen gegen Synodalstatuten ex-
kommunizierte geistliche Personen zu absolvieren, sobald sie Denjenigen,
deren Amtsgewalt verletzt ist, genuggetan haben. Cum te ad Tusciam —
Datum (= Nr. 150). — D 3g (numeriert: %).
157. Avignon 1326 April 17
Derselbe an denselben : ermächtigt ihn, im Gebiet seiner Legation durch
besondere päpstliche Briefe, Legaten, Delegaten oder Subdelegaten verhängte
und nur durch besondere päpstliche Gunst aufhebbare Suspensionen oder Inter-
dikte aufzuheben, soweit sie nicht durch feierliche päpstliche Prozesse oder
durch Nichtzahlung der den Legaten gebührenden Prokurationen veranlasst
sind. Ad audienciam — Datum (== Nr. 150). — D 40 (numeriert: 9).
158. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an denselben : ermächtigt ihn, im Gebiete seiner Legation von
päpstlichen Delegaten oder Subdelegaten, deren einige ohne Nachfolger ver-
storben, andere nicht mehr im Besitz der Gerichtsbarkeit, andere schwer er-
reichbar sind, verhängte Exkommunikationen nach gebührender Busse oder bei
Bussbereitschaft aufzuheben. Ad audienciam — Datum (= Nr. 150). —
D 41 (numeriert: X).
159. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an denselben: erteilt ihm die geistliche Strafgewalt fcensura^
über Geistlichkeit und Laien ('comites et barones, nobiles, potestates, rectores,
bailivos, consilia, communitates, universitates et populos locorum^ sowie die
Gebiete seiner Legation. Ad statum tranquillum — Datum (= Nr. 150). —
D 42 (numeriert: Xl).
160. Avignon 1326 April 17.
Derselbe ermächtigt denselben, 20 Geistliche seiner Legation
Theologie studieren su lassen.
D 43^)-
Johannes episcopus servus servorum dei dilecto filio
lohanni sancti Theodori diacono cardinali apostolice sedis legato
salutem et apostolicam benedictionem. Cum te in Tuscie pro-
vinciam et certas partes alias commisso tibi in illis") plene lega-
90 Nr. 161 -166
cionis officio pro urgentibus ac arduis ecciesie Ronian(e) negociis
destinemus, ut commissum tibi legationis officium eo utilius exequi
valeas, quo maiori per nos fueris auctoritate munitus, discrecioni
tue concedendi licenciam viginti personis tue legationis volentibus
theoiogice facultatis generali studio immorari, que tarnen sint
dociles et habeant animum ad studendum, huiusmodi studio insi-
stendi usque ad tempus, de quo tibi videbitur expedire, ac faciendi
eis interim proventus beneficiorum suorum ecclesiasticorum integre
cotidianis distribucionibus dumtaxat exceptis, acsi in ecclesiis, in
quibus ipse beneficia obtinent, residerent personaliter, ministrari
non obstantibus contrariis ecclesiarum, in quibus beneficia ipsa
fore noscuntur, consuetudinibus velstatutis, iuramento, confirmatione
sedis apostolice vel quacunque firmitate alia roboratis aut si ali-
quibus ab eadem sede'') indultum existat, quod interdici, suspendi
vel excommunicari non possint, per litteras dicte sedis non facientes
plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huius-
modi mencionem, liberam concedimus auctoritate presencium
facultatem.
Datum Avinion(e) XV. kalendas raaii pontificatus nostri
anno decimo.
I) Numeriert: XII; Uebersckr.: Quod possit concedere litteram XX personis
studendi in theologia et percipiendi fructus et cetera. -)- a) »»'' überflüssigem
Kürzungsstrich. -\- b) sedem.
161 • Avignon 1326 April 17.
Derselbe an die Bischöfe von Siena f'Senensisj und Anagni ('Anagninus^
sowie seinen Kaplan Buiolus de Parma Domherrn von Tournay (Tornacensis)."
beauftragt sie, den Klerikern des Kardinaldiakons fohannes, denen er ■während
dessen Legation den Genuss ihrer Pfründen unter Entbindung von der
Residenzpflicht gestattet hat (vgl. Nr. 162), denselben bei den betreffenden
Kirchen zu verschaffen. Cum dilectum — Datum (= Nr. 150). D 44
(numeriert: Xliy. Mutatis mutandis übereinstimmend mit Nr. 162.
162. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an den Kardinaldiakon fohannes: gestattet für die Dauer
seiner Legation den in seinem Dienste stehenden Klerikern mit Ausnahme
der täglichen Reichungen den Genuss ihrer Pfründen, auch der mit Digni-
täten, Personaten oder mit Seelsorge verknüpften, unter Entbindung von der
Residenzpflicht, selbst wenn sie sich ausdrücklich zu derselben verpflichtet
hatten oder wenn die Ordinarien, Konvente und Kapitel von derselben die
Leistung der Einkünfte kraft besonderer päpstlicher Verleihung abhängig
machen dürften. Cum te ad Tuscie — Datum (= Nr. 150). — D 4$
(numeriert: 14j.
163. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an denselben: gestattet ihm, denen, die zu Bau und Besserung
von Kirchen, contum (?), Hospitalen und Brücken sowie zum Unterhalt von
Gebrechlichen und Armen beitragen, 60 Tage Ablass zu gewähren; doch
sollen seine Ablassbriefe nach Ablauf seiner Legation nicht mehr gelten.
Cum te ad Tuscie — Datum (= Nr. 150). — D 46 (numeriert: XV^.
164. Avignon 1326 April 17.
Derselbe an denselben: gestattet ihm, so oft er kirchlichen Feiern oder
öffentlichen Versammlungen (^publicis parlamentisj persönlich beiwohne, allen
Teilnehmern derselben 1 Jahr und 100 Tage Ablass zu gewähren. Cum te
ad Tuscie — Datum (= Nr. 150). — D 4J (numeriert: 16).
1326 April 17 91
165. Avignon 1326 April 17.
Derselbe gestattet demselben, Prediger-, Minder- und
anderen Ordensbrüdern, auch in der Nachbarschaft seines
Legationsbesirkes sesshaften, Aufträge bu erteilen.
D 4S^)
Johannes episcopus servus servorum dei dilecto filio loh(anni)
sancti Theodori diacono cardinali apostolice sedis legato salutem
et apostolicam benedictionem. Cum te ad Tuscie provinciam
et certas partes alias commisso tibi in illis legacionis officio pro
urgentibus et arduis ecclesie Roman(e) negociis destinemus, quia
in desideriis nostris geritur, ut summotis impedimentis quibus-
libet huiusmodi negocia prosperum consequantur effectum, iniun-
gendi dilectis filiis fratribus Predicatorum et Minorum ac aliorum
ordinum etiam extra tue legacionis terminos in vicinis partibus
constitutis quecumque persecucioni*) officii vel utilitati negociorum
tibi commissorum videris expedire, et contradictores per censuram
ecclesiasticam appellatione postposita compesciendi non obstanti-
bus aliquibus indulgentiis, quibus iiec ininugenda duxeris specia-
aliter aut personis earundem ordinum gravabitur, ab apostolica
sede sub quacumque verborum forma concessis, per quas super
hoc in illo tueri se valeant et de quibus oporteat plenam et ex-
pressam in nostris fieri mencionem, discretioni tue plenam et
iiberam concedimus auctoritate presencium facultatem.
Datum Avinion(e) XV. kalendas maii pontificatus nostri anno
decimo.
I) uumer: 17," Ueberschr.: Quod possit coramittere mendicantibus quecumque
etiam extra legacionem constitutis. -|- a) persecuc(i)o(n)is.
166. Avignon 1326 April 17.
Derselbe gestattet demselben, Prediger-, Minder- oder
andere Ordensbrüder in seinen Dienst su nehmen.
D 49\
Johannes episcopus servus servorum dei dilecto filio lohanni
sancti Theodori diacono cardinali apostolice sedis legato salutem
et apostolicam benedictionem. Cum te ad Tuscie provinciam
et certas partes alias commisso in illis tibi plene legacionis officio
urgentibus et arduis ecclesie Romane negociis destinemus,
districtioni tue assumendi et retinendi ad tua obsequia et sub tua
obedientia quotcunque et quoscunque et de fratribus Predicatorum,
Minorum et aliorum quorumcunque ordinum tue legacionis ac
inmittend[i]*) illos vel alios ex eisdem ordinibus, quos ydoneos
esse cognoveris, quandocunque et ubicunque videris oporteri,
conmittend[i]'') eciam illis quorumcunque negociorum executionem,
prout expediens fore putaveris, compellendi quoque contradictores
per censuram ecclesiasticam appellatione remota, eisdem insuper
fratribus dandi propter hoc licentiam equitandi et eis tecum cxi-
stentibus vescendi carnibus, dummodo eis vel eorum alicui ad id
voti*^) emissio non obsistat, non obstantibus quibuscunque pri-
vilegiis et indulgenciis eisdem vel eorum ordinibus ac eorum
fratribus ab apostolica sede concessis, per que nullum eis suffragium
afferri volumus in hac parte seu quibuscunque dictorum ordinum
92 Nr. 167—173
consuetudinibus vel statutis seu regulis contrariis, plenam et
liberam concedimus aurtoritate presencium facultatem.
Datum Avinion(e) XV. kalendas maii pontificatus nostri anno
decimo.
I) numeriert: 18/ Ueberschr.: Quod possit assumere et sub obediencia teuere
de ordine mendicanciura et aliorum, item licenciam dare vescendi carnibus.
-\- a) inmittenda. -j- b) conmittenda. -|- c) davor vo oder no.
167. [Avignon 1326 April 17].
Derselbe erteilt demselben eine Urkunde. — D 49 a Brückst, (nur
Titel und Adresse), mit welchem die Gruppe D 32 ff. abbricht; ohne Ueber-
schrift und Numerierung.
168. Avignon 1326 Juli 8.
Derselbe schreibt dem Ersbischof Baldewin über die Aus-
söhnung Ludwigs des Bayern und Friedrichs von Oesterreich.
K 81^).
Johannes episcopus servus servorum dei venerabili fratri
Bald(ewino) archiepiscopo Treveren(si) salutem et apostolicam
benedictionem. Grata nobis fuit admodum fraternitatis tue
litterarum continencia novissime transmissarum '). Assertioni autem
illorum reconciliatorum in abscondito, ut eorum possit malicia oc-
cultari, non est fides faciliter adhibenda. Fratres quidem unius
ad hoc dicuntur sedule laborasse, ad quod pervenire, ut extimamus,
minime potuerunt. Hoc tantum a tali, qui scire veritatem super
hoc poterat, intelleximus, quod Bavarus ab omnibus promissis alium
reddidit liberum et inmunem salvo certo galeatorum numero ad
annum sibi concesso quodque ipsum in suo non debeat patrimonio
m[o]lestare*). Ad hec indubie volumus te tenere, quod si nuncii
prelati illius''), de quibus in tuis litteris habebatur mencio, ad nos
venerint, provide curabimus, ne quid in tuum preiudicium attemp-
tetur et utinam tui cum illis concurrerent nunciis, si venturi sint,
ut audisti. De constancia audivimus te laudari, quam erga de-
vocionem et fideh'tatem sancte Roman(e) ecclesie optamus notam
diminucionis effugere augmentaque suscipere, ut speramus.
Datum Avinion(e) VIII. idus iuhi pontificatus nostri anno
decimo.
I) Ueberschr.: Miss(iva) responsoria de conpo(sition)e Bavari et Anstral(is). +
a) melestare. + b) darüber die Glosse L.s: id est F(riderici) ducis Austrie.
1) verloren.
169. Avignon 1326 Juli 30.
Derselbe iviederholt demselben, dass er in Sachen Herzog Friedrichs
von Oesterreich das lu.xemburgische Interesse achten wolle. K 64 (1) Tuas
et carissimi — D. Av. III. kal. aug. p. n. a. decimo. K 64 (t) und K 6g (2);
erwähnt (in eundem modura diclo archiepiscopo Treverensi^ im Vatikan. Re-
gister hinter dem gleichzeitigen und gleichlautenden Brief an den König von
Böhmen, Const. VI nr. 1S8. Abweichungen von diesem : Protokoll loh. e p.
serv. ser vor. d. vener. f r a tr i Bai d ( e w i n o ) arch ie p. T re ver (ensi)
sal. et ap. ben. ; Z. 12 Tuas et karissimi in Christo filii nostri
lobannis regis Boemie illustris litteras st. Litteras regias et vener.
fratris nostri Baldewini archiepiscopi Treverensis; Z. 13 ecclesie Treverensis
St. Tr. eccl.; Z. 14 Thymonem 2 ('Tymonem 1) st. Thim.; Z. 15 tuos et
eiusdem regis nuncios st. t. et suos n.; ac st. et cont./ Z. 16 et st. ac
que, regias/. archiepiscopi supradicti," Z. 17 eiplicare voluerunt, von Schwalm
sinngemäss ergänzt, fehlt auch in 1, 2; Z. 20 quod et tenenus, ab futurum
st. äff./ Z. 22 quatenus 1,2; per nos — atterapte t u r st. nos attemptemur ;
Z. 21 pro ut, pote r u nt.
1326 April 17—1327 Februar 24 93
170*. Avignon 1326 August 1.
Derselbe an denselben. K 8o ," Const. VI nr. 195 aus Vatikan. Register ;
K mit ungekiiretem Protokoll, Z. 8 sunt st. sint.
171. Trier 1326 September 12.
Erzbischof Baldewin an alle Getreuen Christi: bestätigt die von ihm
früher vollzogene Inkorporation der Kirchen von St. Michael in Luczelinburg
(Lu.xemburg) und Villare supra Symoi (Villers sur Semois) in das Domini-
kanerinnenkloster Vallis sancte Marie (Marietithal) bei Luczilnburg auf Grund
einer ihm in der eingerückten U. Nr. 145 verliehenen päpstlichen Vollmacht.
Das Kloster soll von St. Michael Vs 'i^'' Einkünfte erheben, während '/, die
Vieepastoren der Kirche erhalten, von Villers '/a der grossa decima, während
den Vizepastoren '/s samt dos, minuta decima, redditus, oblaciones, obvenciones
und den alia iura zur freier Verfügung zufallen; dabei nuiss das Kloster
auch '/j bzw. '/j der episcopalia vel archidyaconalia iura, der eipense lega-
torum et nuncii sedis apostolice und anderen Lasten der beiden Kirchen über-
nehmen. Im Falle der Vakanz haben Priorissin und Konvent dem zuständigen
Archidiakon, der die Einsetzung vornimmt , den Nachfolger zu präsentieren.
Die Pfründen der Vizepastoren dürfen nicht verringert werden; sonst soll
die Inkorporation null und nichtig sein. Diese Bestimmungen treten erst
nach dem Tode der Jetzigen Vizepastoren in Kraft. — Siegler: der Aussteller.
In augmentum — D. in palacio nostro Treverensi a. d. 1326 die 12. septembris
(die Zeitangaben von L. nachgetragen). — K 516.
172*. ^ 1326 Dezember 1.
Derselbe für Stift Mayen. K 44Q ; Houtheym II nr. 633 (aus einem
von 2 Orig. in Koblenz, Kl. Lonnig, Stift Mayen), vgl. Goerz 71.
173. Trient 1327 Februar 24.
König Ludwig meldet König Johann von Böhmen seinen
Entschluss sur Romfahrt, bittet ihn, den anberaumten Reichstag
SU Nürnberg abzuhalten tind vertraut ihm seine Kinder, Länder
und Leute.
Ki3^).
Ludewicus dei gracia Romanorum rex semper augustus
illustri lohanni regi Bohem(ie) principi et affini suo karissimo
gratiam suam et omne bonum. /. Cunctorum provisor deus,
qui, prout vult, universa regit, ordinat et disponit, dum nuper
apud Inspruckam cum illustri Friderico duce Austrie fratre nostro
colloquium servaremus et nullam tunc voluntatem intrandi Italiam
haberemus, mittens in cor nostrum spiritum consilii sui intrinsecus
nos movente, quatenus inter karissimum awunculum nostrum ducem
Karinth(ie) et Canem de Verona discordes pacem et concordiam
poneremus, in eiusdem nostre intencionis proposito usque Tridentum,
ianuam Lombardie, feliciter nos perduxit. 2. Ubi cum essemus
tractantes de medio inter eos, ecce ad nos venit multitudo nobilium
Italie necnon ambassiatores et syndici civitatum ultro et circa
nostram presenciam aliqualem. Et primum quidem susceptis nobis
per eos cum omni reverencia abortis lacrimis pre gaudio con-
cinnebant: ,Benedictus, qui venit in nomine domini"), et alii : ,Advenisti
desiderabilis, quem expectabamus in tenebris et umbra mortis'*) et
prosternentes se pronos in terram se et sua, pueros et familias,
civitates, castra ac loca, quecunque poterant et habebant, humiliter
offerebant ad pedes nostre regle maiestatis prestantes nobis nichilo-
minus preter omnem nostram requisicionem fidelitatis et homagii
sacramenta et conferentes pecuniarum subsidia satis grata. Conse-
quenter quoque propositis et ostensis eorum defectibus, variis
94 Nr. 174
afflictionibus, attricionibus, angustiis ac pressuris, quibus intoUera-
biliter tenebantur et instanciis oportunis, quas ab hostibus continue
sustinebant, suppliciter rogaverunt, quatenus moti misericordia
super eos per felicem nostrum ingressum, extra quem nullo modo
salvari poterant, ipsos dignaremur a mortis exicio liberare.
5. Ad que benivolenter respondentes diximus, quod hoc semper
cordi gessimus et preposuimus omnibus curis nostris, quomodo
dei adiutorio et amicorum aminiculo ad salvandum eos nostram
tum temporis presenciam conferremus et propter hoc principaliter
tecum et cum venerabili^) archiepiscopo Treveren(si), comite
Holandie et aliis nostris pocioribus amicis vellemus in proximo
colloquium observare, quod quidem negligere vel circumducere
absque ipsorum fidelium periculoso dispendio non possemus.
4. Quam responsionem nostram audita persona tua, in qua specia-
liter sunt confisi, gratam habebant et inde gracias referebant,
verum tamen in contrarium uno ore et animo allegabant, quod,
si retro in Alemaniam rediremus, vita eis fieret supplicium et
mors solacium, eo quod fideles et amici pre dolore diffisi de reditu
eciam quacunque caucione prestita desperarent et perfidi inimici
pre timore iam territi respirarent et fierent forciores; immo cum
refugium ammodo non haberent, cogerentur necessario pro sui
salvacione querere dominium alienum; protestantes aperte, quod
ipsi in culpa non essent vel causa, si subverteretur Status imperii,
ex quo, quod in eis erat, fecerint et adhuc parati sint facere tote
posse ; imponendo nobis culpam et principibus electoribus et aliis
principibus et subditis imperii et Theutonicis universis ac exinde
trahentes suspiria ac spiritu ingementes de iuramento, quod pro
conservando statu imperii et fidelium suorum prestitimus, nos
acerrime monuerunt contestando personam nostram sub debito
fidei, quo sibi et ipsi imperio obligamur, ne diverteremus ab iti-
nere divinitus iam incepto, cum hoc in eius et eorum destructionem
et ultimum exterminium vergeret et ruinam; adicientes, quod
certis scirent indiciis et probabilibus coniecturis, quod tu puta,
cuius domus novum sit restauracionis sacri imperii fundamentum
cuiusque dive recordacionis pater felicissimus zelo ipsius imperii
vitam pro morte dederit, eius sequens vestigia in memoriale eternum
tui nominis tuum ad hoc conferas adiuvamen. 5. Hiis auditis
sermonibus et lamentis commoti spiritu animum non potuimus
continere, sed tanta fide tantaque devotione ac tot devicti preci-
bus et instanciis eorum votis annuimus et parabolam dcdimus in
dei nomine, per quem sumus, vivimus et regnamus et in quo omnem
spem nostram posuimus, cum fiducia progredimur ad recipiendum
loco et tempore sacri imperii dyadema. 6. Cumque tam urgens
necessitas et evidens utilitas ac preces et instancie suprascripte
et conveniendo tecum et amicis nostris prefatis in termino condicti
inter nos colloqui legittime nos excuset, sinceritatem tuam obnixius
deprecamur, quatenus nos habens circa huiusmodi de regia benivo-
lencia excusatos nichilominus'') cum predictis archiepiscopo, comite
et aliis amicis nostris, quos venturos credimus, convenies in Nuren-
berg dominica .Oculi mei semper' '), ubi regina aderit, cogites.
1327 Februar 24 95
deliberes, ordines, facias et statuas cum eisdem, quecunque sciveris
ad nostrum communiter honorem, commodum et profectum ac
ipsius sacri impcrii bonum statum utiliter proficuum, ad quem ter-
minum et locum spectabilcs viros Bertoldum comitem de Hennen-
berg et Fridericum burgravium de Nurenberg sufficienter de
intencione nostra informatos de omnibus certitudinaliter dirigemus.
7. Ceterum filios nostros, terram, homines et amicos, a quibus
indeliberate et inpremeditate recessimus, iuxta plenam nostram
confidenciam tibi habeas commendatos. 8. Et huic presenti
nuncio fidem adhibeas in dicendis.
Datum Tridenti VI" kaiendas marcii regni nostri anno tertio-
decimo.
I) Ueberschr. : Scribit Lud(ewicus) de vocacione sua in Lombardiam et (de
eicusa Überflüssig) de excusacione, ne possit Interesse diete. 4- a) venerabilri.
+ b) nichil minus.
1) Matth. 23, 39 = Marc. 11, 9 — Luc. 13, 35 = Joh. 12, 13. 00 2) vgl. Ps. 106,
10. 14. 00 3) Mära 15.
174. Trient 1327 Februar 24.
Italienische Herrn und Bevollmächtigte berichten dem-
selben, dass sie König Ludwig sur Romfahrt überredet und
dessen Versäumnis des Nürnberger Tages auf sich genommen
haben; sie bitten ihn, in des Königs Abwesenheit das Reich su
wahren.
K 14 (IJ'i) und K 26 ('2; 11); zugrunde gelegt ist 1.
Glorioso*) principi et excellenti domino lohanni Bohemie et
Polon(ie) regi domino suo karissimo Gwido A[re]tinen(sis)'')
et Ray-nerus*^) Brixien(sis) dei gratia episcopi, Raynaldus marchio
Ferrarien(sis), Raynaldus*^) de Bonacolsis**) imperiali gratia vicarius
civitatis Mantue et Mutine, Kastruchius^) de [I]nte[r]minellisO
eadem gracia vicarius civitat(um)^) Luce, Pistorii et Lune,
Franchinus Ruscha capitaneus civitatis Cumane"^), Marcus et Acczo
vicecom[it]es '), Galeatus'^) comes palatinus de Balneo sancte Marie,
Hugo de Hubaldinis'), Petrus de Petramala ac sindici et ambassia-
tores illustris domini Friderici regis") Sicilie et civitat[um]'")
Mediolanen(sis), Papien(sis), Pergaraen(sis), Cremonen(sis), No-
varien(sis)"), Vercellen(sis), Lauden(sis), Furlini, Firmi, Auxini,
Castelli et Fabricani ac burgorum sancti domini °) cenobii et
BrixagiiP) et quamplurium'^) aliarum civitatum et burgorum sindici
et ambassiatores devoti et fideles eins se cum gemiflexione
ad pedes regalis eins celsitudinis inclinatos et promptos ad quevis
ipsius beneplacita et mandata. /. Altitudo et providencia divini
consilii serenissimum principem dominum nostrum dominum Lude-
wicum Romanorum regem humana tamen prudencia et considera-
cione ad alios certos actus sacri imperii necessarios perduxit ad
ianuas Lumbardie, videlicet in Tridentum, et specialiter ad ponen-
dum pacem et concordiam inter sacre corone fideles illustrem
dominum Henricura ducem Karinthie et nobilem virum dominum
Canem de la Scala civitat[um]'") Veron(ensis) et Vincencie pro
sacro imperio vicarium generalem. 2. Nos vero, cum eorum-
dem occulta et inconprehensibilia sint iudicia^), ut eiusdem nostri sal-
vatoris adventum precognovimus pro^) sancti spiritus inspiracione
96 Nr. 174
ac postmodum miraculose sensimus de ipsa dei inenarrabili') sapi-
encia et misericordia confidentes, more populi Israelitici iugo
Pharaonis oppressi eidem fletu et ululatu Racheiis de Rama *)
obviam venimus et pronos") nos misimus in terram ante pedes
eius serenissime maiestatis eidem ^) redemptori nostro, qui mansue-
tus et ut pacis amator venit nolens tirannica oppressione sed amore
et iusticia dominari, exponentes irrecuperabilis desolacionis
opprobrium^'), ad quod ortus sacri imperii delicatissimus ac domina
provinciarum Italia post mortem dive et clare memorie quondara
victoriosissimi domini nostri Henr(ici) imperatoris genitoris vestri
miserabiiiter est deducta, et que puteus erat omnium deliciarum,
inexhauribilis fons sanguinis factus est innumerabili humano san-
guine saginata, undique vastata, incendiis inflamata, depopulata
et fere usque ad ultimum exitum prosterriata, ita quod amplius
eosdem graves et diros inpetus non poterit") sustinere, et nisi
sua desiderabilis persona et adventus divinitus sibi data potencia
premissam sponsam suam et ortum Italiam a premissorum cala-
mitatum vepribus mundificet atque purget nos enim ^\ qui in umbra
et caligine mortis sedemus ') et dispersi sumus ac facti exules omnium
provinciarum, de peregrina reducat ad imperii libertatem, cre-
deremus, quod lux eius, gloriosi nominis vestri ac omnium electorum
principum Romanorum nobilisque Germanie, que sua magnanimi-
tate^), cum ius in*') imperio non haberet, ius virtute et nobilitate
acquisivit et super omnes solaris climatis naciones mundi monar-
chiam'') et imperii*') obtinuit principatum, in Ytalie partibus
extinguerent nebula eternali et, quod per multa centenaria annorum
felix'^') et valorosa Alemania gubernavit, ad exteros''') deducerent
et in robore Germanie minus pares. 3. Verum clemencia et
benignitate regia premissos nostros planctus ac suspiria nostra
amarissima iusticia et misericordia plenus*') princeps dominus
noster Romanus rex predictus recepit ac ad sui excusacionem
humilitati nostre verba prebuit infrascripta, quod ad satisfaciendum
votis nostris illo modo iam non venerat nee in ordinacione et
dispositione terrarum Alem(anie) nee eciam cum comitiva arma-
torum, principum et baronum et specialiter, quod vobiscum et cum
venerabili domino archiepiscopo Treveren(si) patruo vestro et cum
illustri comite Hollandie socero suo sollempne et necessarium in-
dixerat parlamentum, ubi eciam, si alia omnia inpedimenta cessarent,
quod illud 0 contra voluntatem vestram subducerent, nullatenus
expedire. 4. Devota enim et necessaria replicacione nostra,
quantum potuimus, ipsius domini nostri, qui iugum sibi imperiale
et labores voluntarios proquiete nostra assumpsit, misericordiosum^')
animum inpulsantes ipsum ob causas premissas et specialiter de
parlamento habendo vobiscum non bene invenimus'"') votis nostris
assentire, ita quod sicut desperati '') in medio angustiarum et qui-
bus nil super[er]at''') nisi mors aut perpetuum exilium seu recessus
instaurabilis a sacro imperio et nostro dominio naturali, protesta-
tiones nostras publicas in presencia sua, tocius sui consilii, multorum
sapientum Lombardie et publicorum notariorum, qui de hiis debe-
bant ad excusationem nostram conficere publica instrumenta, fecimus
1327 Februar 24 97
et protestati fuimus, quod, ex quo se ad presens ad Italiam pro
salvatione nostra et sacri imperii manutencione , cum amplius
nomen'''*) imperiale'') et eius fidem ex causis sibi per nos exposi-
tis sustinere non possemus, transferre nolebat, quod perdicio"')
sacre corone imperialis non nobis sed sibi, domui°) sue^') Babarie,
Omnibus principibus electoribus"') et totali"') nacioni Theutoni-
corumP) ab omnibus asscribenda et quod renunciaremus omni
exnunc'i') fidelitati et devocioni quoad eundem dominum nostrum,
sacrum Imperium et omnes alios suos in sacro imperio successores
et, si cum rebellibus salva nobis vita et aliquali parte substancie
quantumcunque""') modica^') concordari possemus, eandem tarnen
miserabilem^') concordiam nobis esset melius quam vitam perdere
acceptare. 5. Hiis auditis protestacion[is]"') protestacionibus ex
salubri inductu gnari sui consilii regalis fuit preterquam in excu-
sacione de parlamento vobiscum indicto aliquantulum animus
mitigatus et ad satisfaciendum nostris singularibus inclinatus.
Nos vero cepta audacia de vestra'^') clemencia in memoriam do-
mini nostri inclite memorie domini Henr(ici) imperatoris^') patris
vestri, sicut de quo speramus vias non deserere paternas et
paterno sudore ac morte et dive recordacionis matris vestre et
felicis memorie patrui vestri ac multorum carorum vestrorum sur-
culos et arbores iam") plan[t]atas^'') nol[l]e^') perire, ut vobis et
semini vestro sint memoria sempiterna, subductionem sepefati
parlamenti super humeros nostros nomine domini nostri recepimus
et de hac vobis et omnibus vestris teneri in perpetuum volumus
omni devocione et serviciis, ut valemus. 6. Cum igitur sub
predicto onere, quod nobis sub fiducia benignitatis vestre celsitu-
dinis assumpsimus, pietatem serenitatis regie nostris compacientem
miseriis viceremus et ad liberandum"^) nos retinuerimus solita sua
clemencia augustali, vestre excellentie omni, qua possumus, humili-
tate et devocione supplicamus genibus provolutis, quatenus omni
fortitudine, pietate et fidelitate negotia domini nostri Romani regis
predicti, a quibus, ut veraciter novimus, animo redeundi recessit
et in meliorem ordinacionem collocandi, sie assumatis et potencie
vestre gubernacula ministretis ''''), quod in ipsis possit facilius
domini nostri absencia tollerari talique adiutorio operoso adventum
suum ad partes nostras in Ytalia, ad recuperanda viridaria paterna
muniatis '^'^), de quo vobis sacra imperpetuum teneatur corona
et nos et omnis nostra posteritas in perpetuum ad omnem devo-
cionem, servicia et eciam terre osculum ante pedes vestre regali
celsitudini nos in genere et in specie ex intimis'*'') commendamus.
Et si qu[e]*') vestre") excellencie nobis placet inponere, in hiis
voluntas nunquam deficiet, si non posset^^).
Data in Tridento die vigisimo quarto mensis februarii in-
dictione decima.
I) Ueberschr. in 1 : Lorabardi excusant Lud(ewicuni) super non observando
parlamento et super introitu ad Ytaliam. -j- II) 2 ohne Ueberschr. -\- a) zu
Anfang und Ende des Protokolls die Randglosse Salutatio 1. + b) Anitinen(sis)
1, 2. + c) Rain. 2. -\- d) Bonacollis 2. + e) Kestructius 2. + f) Antelminellis?
/, 2. -)- g) civitatis 2. -f- h) in gelassener Lücke nachgetr. ? 1. + i) vice-
comes /, 2. + k) Galeotus 2. -\- 1) Ubaldinis 2. -)- m) civitatis 1, 2. -\- n)
Nova Atamanniae 7
98 Nr. 175-176
Novercensis 2. -\- o) donimi // donini 2. + p) Biriagaü 2. -\- q) quam-
plurimura /. -f r) /, 2. + s) pro — confidentes irrig nach Rama /, 2. -)-
t) inerrarrabili 2. -\- u) per nos 2. -{- v) eidem — amore et f. 2. -j- w) ob-
probrium 2. -|- i) paterit, aus patet korr. 1. -\- y) lies nosque ?. -{- z)
mag^amimitate 2. + a') fehlt 2. -\- b') nonarcbiam 1. -\- c') feie
tali korr. 1. -\- p') Theuthonicorum 2. -|- q') fehlt 1. + r') quamque
modico 2. -|- t') miseriabilem 2. -f- u') protestaciocione /, 2. -)-
. 1. -|- w') impatoris 2. + i') nam 2. + y') planatas 1, 2. + z') nole
aa) librandum /. + bb) ministreris 1. -\- cc) munitatis 2; aws
2. + s')
v') nostra , , . , , , , , , , , -,
1, 2. -|- aa) librandum 1. + bb) ministreris 1. -\- cc) munitatis 2; aws
munitatis korr. 1. -)- dd) intinia 1. + ee) qua 1, 2. -\- ff) nostre 2. -f- gg)
posses i.
1) i?o>». //, 33. OD 2) vgl. Matth. 2, 18. oo 3) vgl. Jer. 13.16, Ps. 106, 10, Matth.
4, 16, Luc. 1, 79 u. a.
175. [Trient 1327 Februar].
König Ludwig ernennt denselben für die Dauer seiner
Rontfahrt sunt Reichsvikar in Deutschland und Slavien.
K IS (1)'^) und K 24 ^2^11); zugrundegelegt ist 1.
1. Nos Ludowicus*) et cetera presentibus et cetera, quod,
cum fabricator'') mundi monarchiam'^) nobis crediderif*) dispen-
sandam*^) celitusque titulum concesserit augustalem, quo ampli-
ficator sacri imperii dicimur et augustus, nolentes eiusdem dis-
pensacionis Subversionen! et') assumpti tituli calumpniam sustinere,
nos pro sacris^) imperialibus infulis assumendis imperiique re-
cuperacione''), quod in Ytalie partibus fere ad ultimum exicium')
et ad irrecuperabilis desolacionis opprobrium fuerat iam deductum,
Lumbardiam intravimus et deo duce perdita recuperare, infirma
solidare et indirecta dirigere intendentes, quare nobili Germanie
primeve inclite sponse nostre regali regimine superesse non possu-
mus presencia corporali. Unde expedit sie obtinendis incumbere,
ut obtenta nullatenus negligantur et in partem nostre soliicitudinis
tales advocare, qui curis commissis preesse valeant pariter et pro-
desse. 2. Sane de fide et legalitate illustris lohannis regis
Bohem(ie) principis nostri karissimi, quoniam rerum experiencia
experti sumus, quam plurimum confidentes tamquam unum ex
Alam(anie) menbris prestantius et generosius potencia poUens'')
et industria, magis eciam in hoc imperio quam persone provi-
dentes nostrum et nostro nomine pro imperio per Alem(aniam) et
Sclaviam') facimus, ordinamus et presentibus constituimus vicarium
generalem 3. dantes sibi plenam potestatem super omnes*")
Alem(anie) et Sclavie principes ecclesiasticos"), seculares, comites,
ingenuos, ministeriales advocatos, clericos advocatos, officiatos,
milites, tyrones, burgravios, burgmannos, civitates, opida, castra,
villas, burgenses, cives, rusticos et ludeos et quod conferre possit
et debeat omnia imperii feoda in dictis partibus pertinencia ec-
clesiastica et secularia regalia et non regalia ducatibus et princi-
patibus exceptis ac communitatibus, quorum coUationem nobis ipsis
tantummodo°) reservamus. 4. Nolumus eciam, quod novum
feodum constituere valeat vel conferre. 5. Damus etiam potes-
tatem eidem omnium et singulorum in dictis partibus, institucion[e]s''*)
et destitucion[es] nobis et imperio pertinentes pieneP) amministrandi,
1S27 Februar— nach ? Februar 99
obligandi et inpignorandi omnia bona imperii ibidem, quoq(uo)
modo et forma voluerit ac sibi visum fuerit expedire, vendicione
et alienacione perpetua dumtaxat exceptis, curias, parlamenta et
colloquia more consueto regali indicendi, eisdem presidendi, iudi-
candi, proscribendi, sententiandi, merum et mixtum imperium ac
omnemi) iurisdictionem exercendi sanguinis, penalem, civilem ac
omnem aliam, quocunque nomine nuncupetur, ac omnia et singula
premissa per se vel per alium exercendi, subdelegandi et com-
mittendi, quibuscumque voluerit et quocienscumque, et omnia alia
et singula faciendi 6. salvis per nos superius expresse exceptis,
que nos ipsi in premissis aut aliquo premissorum facere posse-
mus et que in premissis requiruntur, aut in aliquibus ex eis,
quantumcunque mandatum exigant speciale, tali tamen adiecto
moderamine et condicione, quod, cum dicto vicariatu et in omnibus
et singulis sibi per nos concessis et supra expressis fideliter nobis
obediat, pareat et intendat. 7. De plenitudine enim potestatis
nostre omnem defectum suppletum esse volumus et presentibus
supplemus, si quis vel si qui essent in dicta seu in dictis nostra
constitucione seu constitucionibus aut invenirentur tempore aliquali,
ratum et gratum habituri, quidquid per dictum nostrum vicarium
aut eius substitutum seu Substitutes actum vel factum '') fuerit in
premissis aut aliquo premissorum.
In quorum omnium testimonium et cetera.
I) Ueberschr. in 1 (von Hd. 3): L(udewicus) const[it]uit regem Boem(ie) vicarium
per Alem{aniam). -\- II) ohne Ueberschr. + a) Ludewicus 2. -j- b) mundi
fabricator 2. -|- c) monachiam 2. -\- d) crederit 2. -\- e) dispensandi 2. + f)
aus ac korr. 1 ; ac 2. -j- g) Lücke 2. + h) recuperacionem 1, 2 {oder hier
recuperacioni/'y. + i) inicium 2. 4- k) polleas? 2. -f" 0 -! P. <"<s wohl ur-
sprünglichem G a 1 i a m zu Slaviam und dann zu Sclaviam korr. 1. -\- m) omnes
et Alem. Sclavia principes statt omn. AI. et Sei. princ. 2. + n) ecclesiasticos /.
+ o) t(antu)mra(od)o 2; t(a)n(tum)m(od)o 1. -)- o*) institucionibus et destitu-
cionum 1,2. + p) pleno 2. + q) om(n)en 2. -f" r) fatum 2.
176. [1327 nach? Februar].
Röntg Johann von Böhmen leistet König Ludwig den
Treueid für das ihm übertragene Reichsvikariat in Deutschland
und Slavien (Entwurf?).
K l6 (1)1) und K 25 ('i)'tt.); zugrundegelegt ist 1.
1. Item nos talis et cetera scire volumus universos presentem
litteram inspecturos, quod divinis pariter et mortalibus monitis in-
formati serenissimo principi domino nostro domino Ludewico
Romanorum regi pro multis graciis et beneficiis et amoribus ab
ipso multiformiter receptis super omnes huius mundi ad gracias
tenemur, reconpensas et vicissitudines debitas toto posse, presertim
cum omnibus prioribus non contentus adhuc favores favoribus,
amores amoribus et beneficia beneficiis novis addere non quiescat
et specialiter in vicariatu Alem(anie) et Sclavie, ad quem nos sub
plenissima potestate iuxta continenciam litterarum suarum nobis
super hiis ab ipso concessarum *) ex omnibus Alem(anie) principibus
elegit singulari fiducia et assumpsit. 2. Quare nexu indisso-
lubili in vera fide et veritate et sub sacramento corporali per nos
prestito predicto domino nostro domino Ludewico Roman[orum] * )
100 Nr. 177—182
regi de dicto vicariatu seu de dictis vicariatibus presentibus in
omni casu et in omnibus causis fideliter intendere promittimus et
omni remota fraude legaliter obedire necnon ipsi omnibus vite
nostre temporibus adherere, consilium et auxilium prestare contra
omnem hominem clericum'') vel laicum, cuiuscunque condicionis
auf^) Status existat, secundum omnem nostram possibilitatem
corporis atque rerum et generaliter et specialiter tam in dictis
vicariatibus quam in omnibus cum eisdem nobis concessis ac eciam
in omnibus aliis quibuscunque causis omnia omni posse agere et
facere colere quolibet excluso, que novimus et sciverimus esse et
cedere posse ad dicti domini nostri domini Lud(ewici), sacri im-
perii ac omnium eidem^) imperio et sibi pertinentium commodum
et honorem omnibus quprumlibet imperpetuum remotis rancore et
odio, prece et precio, gracia et amore. 3. Et in premissorum
omnium et singulorum testimonium presentem litteram dedimus
sigillo nostro ex certa sciencia roboratam.
Datum et cetera'^).
I) Ueberschr. in 1 (von Hd 3) : Recognitio regis Boemie de vicariatu Alem(anie)
recepto ab L(udewico). + H) 2 ohne Ueberschr. + a) Romani 1, 2. -\- b)
clicum 2. -\- c) et 2. -j- d) eisdem 2. -\- e) etc. fehlt 2.
1) Nr. 175.
177*. Avignon 1327 April H.
Papst Johannes XXII., 5. Prosess gegen König Ludwig ('Divinis exemplisj.
Const. VI nr. 273 aus Handschr. in Dresden ; KT 4a mit wertvollen durch die
Vor-UU. bestätigten Lesarten: S. 178 Z. 35 conferre, Z. 43 formidabatur
(= Cod. Dresd.j und q u o d for et, 5. 179 Z. 5 alium seu a 1 i o s , Z. 16
Strasburg (auch = Cod. Dresd.j, S. 180 Z. 11 sibi erat (= VorU. Nr. 130
in K 11), Z. 42 volumus, Z. 48 predictorum, S. 181 Z. 2 necnon fidelitati et
homagio, Z. 25 tangebant, Z. 28 auctoritate apostolica decrevimus, quod Pro-
cessus ipsi, S. 182 Z. 4 quietem et pacem, Z. 18 prefatus, Z. 20 prefatam
nostram, fideliutn multitudine, Z. 33 venturis, Z. 37 seu — sive st. aut — vel,
Z. 47 deducer et ur; andere Varianten: S. 178 Z. 15 instruimur st. informamur,
S. 179 Z. ö assignandum, Z. 7 eius fehlt, Z. 32 quod st. quia, S. 180 Z. 15
duximus aperte, Z. 27 coram nobis comparuerit, S. 181 Z. 6 iuris sibi, S. 182
Z. 10 competeret, 5. 183 Z. 31 eundem st. ipsum, Z. 39 absolvimus epressius
nuntiantes eos, Z. 46 volumus et decernimus, S. 184 Z. 7 eicessus eius
prefati, Z. 10 sint notoria, iustitia suadebit, Z. 21 bomagü et, Z. 31 f.
habemus de — consilio ac ratas, quorum, Z. 47 tangit.
178. Avignon 1327 April 5.
Derselbe befiehlt dem Ersbischof Baldewin, Nr. 177 in
Diösese und Kirchenprovins su veröffentlichen.
Kj4^). — Vgl. die Ausfertigung für den Bischof von Utrecht, Const. VI
nr. 282 (1 b) sowie die Vorbemerkung eu Nr. 182.
lohannes episcopus servus servorum dei venerabili fratri
. . archiepiscopo Treveren(si) salutem et apostolicam benedictionem.
Pridem contra Ludewicum de Bavaria excommunicatum dei et
ecclesie sancte sue fideique catholice rebellem manifestum et
hostem de fratrum nostrorum consilio certum processum habuimus,
cuius tenor sequitur sub hac forma : lohannes — undecimo ').
Et quamvis necessarium non existeret processum eundem sie
sollempniter presente multitudine copiosa fidelium habitum et, ut
in eo continetur, ostiis ecclesie Avinion(ensis) affixum alibi quam
apud sedem apostolicam publicari, nos tarnen ex superhabundanti,
ut cunctis clarius earum parcium fidelibus innotescat. illum ad te
1327 April 3—13 101
tuasque civitatem et dyocesim et provinciam providimus serie
presencium transmittendum fraternitati tue in virtute sancte
obedientie per apostolica scripta mandant[e]s*), quatenus per te
vel alium seu alios religiosos et seculares, de quibus tibi videbitur,
tuosque suffraganeos, quos omnes tarn suffraganeos quam alios
ad hoc conpellere auctoritate nostra cessante ap[p]ellacione**) valeas,
exempcionis et quibuslibet aliis dicte sedis privilegiis quibusvis
locis vel personis concessis, eciam si de illis esset specialis et
expressa a[c]'') de verbo ad verbum in presentibus mencio facienda,
que quoad hoc nulli [v]olumus"^) suffragari, nequaquam obstantibus,
in tua et aliis civitatibus locisque sollempnibus eiusdem tue pro-
vincie dictum processum et contenta in eo eciam in volgari, ubi
multitudo populi fuerit et alias expedierit, publices et facias sollemp-
niter publicari nos redditurus de publicacione huiusmodi per
litteras auctenticas vel instrumenta publica principium et finem
presencium continencia infra prefixum in eodem processu terminum
cerciores.
Datum Avinion(e) nonis aprilis pontificatus nostri anno un-
decimo.
I) ohne Ueberschr. + a) mandantis. + a*) apell. + b) ad. + c) nolumus.
1) Ny. 177.
179*. Avignon 1327 April 9.
Derselbe, Prozess Ad speculatoris gegen König Ludwig. K 48 a ;
Martine II 684; Const. Vi nr. 275 (aus Hs. A 70 der Staatsbibliothek in
Dresden).
180*. Avignon 1327 April 9.
Derselbe, Prozess Olim contra gegen Markgraf Ludwig von Branden-
burg. K $8 a ; Const. VI nr. 276 ebendaher (über ein Original vgl. Riezler
nr. 839) ; 'Varianten : 8. 190 Z. 28 quorumcumque locorum, Z,. 28 pertinent
predictorum, Z. 36 Guntherus (so immer) und Lundowe, Z. 39 d i c t o r u m
regni et imperii, Z. 44 possunt, 8. 191 Z. .5 nostrorum fratrum, Z. 10 bonorum
fehlt, Z. 25 universis st. omnibus, Z. 26 pontificali, i m p e r i a li vel regali,
8. 192 Z. 1 vel publ.
181*. Avignon 1327 April 13.
Derselbe an Erzbischof Baldewin. K 48 ; Sauerland II nr. 117b aus
Orig. in Koblenz.
182. Avignon 1327 April 13.
Derselbe befiehlt demselben und dessen Suffraganen,
Nr. 180 in ihren Diösesen su veröffentlichen. ■
K 5^^)- — Vgl. die Ausfertigung für die Bischöfe der Provinz
Tarantaise vom gleichen Tage (Riezler nr. 839, Mollat nr. 29705 Regg.) so-
wie den originalen Rückvermerk von Const. VI nr. 283, aus dem hervorgeht,
dass über alle 4 im April erlassenen Prozesse, also auch über den hier ge-
nannten, Briefe an Baldewin ergangen sind.
Johannes episcopus servus servorum dei venerabilibus fratribus
archiepiscopo Treveren(si) eiusque suffraganeis salutem et apostoli-
cam benedictionem. /. Nuper contra nobilem virum Ludewicum
primogenitum Ludewici olim ducis Bavarie ac Ulricum et Gfin-
therum") comites de Londolvpe^) pro administratoribus seu guber-
natoribus dicti primogeniti se gerentes certum processum habuimus,
cuius tenor sequitur in hunc modum : Johannes — undecimo ').
2. Ut autem predictus processus et contenta in eo cunctis earum
parcium clarius innotescat, fraternitati vestre in virtute sancte
102 Nr. 183—186
obedfencie per apostolica scripta districtius precipiendo mandamus,
quatinus vos et singuli vestrum per vos vel alium seu alios reli-
giöses vel seculares, de quibus vobis videbitur, quos ad hoc ex-
empcionis et quibusvis aliis privilegiis et indulgenciis eis vel quibus-
cunque aliis sub quacunque forma vel expressione verborura ab
apostolica sede concessis, que nulli quoad hoc volumus suffragari,
nequaqum obstantibus conpellere per censuram ecclesiasticam
appellacione postposita valeatis, dictum processum et contenta in
eo publicare sollempniter in locis vestrarum civitatum et dyocesum,
de quibus fuerit expediens, studeatis nos inde per vestras
litteras vel instrumenta publica principium et finem continencia
presencium infra terminum in eodem processu prefixum reddituri
nichilominus certiores.
Datum Avinion(e) idibus aprilis pontificatus nostri anno un-
decimo.
I) Ueberschrift : Processus contra L(udewicurn) primogenitum L(udewici) de
Bavaria et eius tutores de marchionatu Brandenburg(ensi). + a) ^'^s Guicherum.
4" b) lies Lundowe.
1) Nr. 180.
183. 1327 Mai 16.
Symon de Tholeya und seine Gattin Elza, die Witwe des Trierer Webers
Henricus dictus Walre(re) verkaufen, da die Geldsumme, für -ivelche der ver-
storbene Gobolo dictus Walre(re) alle seine Güter seinem Bruder Heinrich
und der Elsa verpfändet hatte, bis zum festgesetzten Zeitpunkt nicht zurück-
gezahlt worden ist, Gobolos, von seiner Witwe Katherina bewohntes Haus
apud ludetnure (aus ludemmure korr. ; Jüdemerstrasse in Trier), das bis auf
einen jährlichen Zins von 10 Schillingen Trierer Denare von Abgaben frei
ist, mit Zustimmung der Alleidis, Elsas, und der Katherina, Heinrichs Tochter,
sowie deren Mannes Hennekinus dictus Meyger sociata manu an den Trierer
Bürger Henricus dictus Ockevainre camifei für bereits bezahlte 5 Pfund
Trierer Denare mit Bürgschaft fg-warandiaj für die Erlangung der Gewere
('evictioj. Zustimmer : Aleydis, Katherina und Hennekin. Zeugen: die
Herren Tristandus und Ordulfus dictus Howas Trierer Schöffen. Siegler : auf
Bitten der Aussteller und Zustimmer die Stadt Trier. D. a. dorn. M° CCC
XXVII" sabbato ante dominicam 'Vocem iocunditatis'. — K I97> durch-
strichen. — Vgl. zur Sache K 196.
184. Trier 1327 fuli 16.
Erzbischof Baldewin, von den Parteien zum Schiedsrichter ernannt in dem
Streite zwischen Gerlacus dictus Moyer (e über y) cantor ecclesie Monasteriensis
in Meineveit (Münstermaifeld) Rektor der Pfarrkirche in Kerne (Mosel-Kern)
und Henricus Baurus officiatus noster in Bacheracho (Bacharach) im Namen
von Ditherus, dem Sohne des weiland dictus Schorekin de Bopardia (Boppard)
wegen der Erhebung von Zehnten ex novalibus infra limiles parrochie de Kerne,
welche Gerlach und seine Amtsvorgänger besessen haben sollett, während
Dietrich sie gleichfalls 'beansprucht auf Grund der Erhebung eines Drittels
vom Zehnten der Kirche zu Mosel-Kern, die er vom Propste zu Maifeld iure
paciario besitzt, entscheidet als Schiedsrichter und Ordinarius nach Befragung
von iurisperiti, advocati und anderen glaubwürdigen Personen, dass die
Zehnten als Bestandteil der Pfarrkirche Gerlach gehören, womit sich dieser
und Heinrich beruhigen und einverstanden erklären. Actum in palacio nostro
Treverensi presentibus Boemundo archidyacono Treverensi, Elya cappellano,
Henrico Meynardi notario familiaribus nostris, Conrado de Schonecke, Paulo
de Eych, Everardo Brennere, Conrado de Esch (aus Eysch korr.), Heniico de
Petra miliiibus — et datum a. d. 1327 die seitadecima mensis iulii sub sigillo
nostro. — K 2^2. Zur späteren Geschichte der Pfründe vgl. D 13.
185*. Avignon 1327 Juli 23.
Papst Johannes XXII. an die Geistlichkeit der Kirchenprovinz Trier.
— K 4Q mit der Ueberschrift Processus III. contra Hudowicura) super im-
1327 Mai 16-1328 Januar 13 103
posicione thelonei in Cuba et edificacione turris; consimilis ad nobiles, duces
et ceteros in provincia Trever(ensi) / Const. VI nr. 318 (zusammen mit der
Ausfertigung an die Laienschaft) aus 2 Originalen in Koblenz. Tatsächlich
ist in K das Exemplar für den Klerus am Schluss durch mehrere Wendungen
ans der anderen Ausfertigung interpoliert.
186. Avignon 1328 Januar 13.
Derselbe rät den Ershischöfen von Köln, Mains und Trier,
dem Könige von Böhmen und den „übrigen Kurfürsten" su
schleuniger Königswahl und erlaubt ihnen, sie für diesmal
ohne Einhaltung der üblichen Fristen und ohne Rücksicht auf
etwa ausbleibende Wähler vorzunehmen.
K S4^)' Zur Sache vgl. Stengel IV.
lohannes*) episcopus servus servorum dei venerabilibus
fratribus . . Colon(iensi), Mogunt(ino) et Treveren(si) archiepiscopis
ac karissimo in Christo filio regi Boem(ie) illustri cetrisque principi-
bus vocem in electione regis Rom(anorum) promovend[i]^) in im-
peratorem habentibus salutem et apostolicam benedictionem.
/. Cum Romanum imperium vacare ad presens et diucius vaca-
visse noscatur ac nonnulli ius habentes in eo seu de ipsius iuribus
ac bonis disponendi in divine maiestatis offensam et ecclesie Ro-
mane preiudicium ac ipsius imperii et rei utilitatis publice de-
trimentum de iuribus et bonis eiusdem imperii de facto disponant
ipsaque in diversis partibus indebite lacerent et iniuste et, nisi
occurratur cicius, verendum sit, ne iura eiusdem imperii deducantur
per tales a[c]'^) talia ad irreperabile detrimentum, videtur
nimium expedire, ut ad providendum per illos, ad quos regis
Roman(orum) in imperatorem assumendi electio pertinet, sublato
more dispendio procedatur. 2. Sane quia, ut habet quorundam
assercio, ex quadam observancia seu consuetudine super vestra
convocacione ad celebrandam electionem regis Roman[orum]'^) in
imperatorem promovendi certi prolixi termini soluti sunt assignati,
nos attendentes, quod si pro electione hac vice celebranda huius-
modi iuxta observanciam et consuetudinem antedictas termini
prefigerentur predicti, ex dilata nimis provisione iamdicta possent
prefatis ecclesie et imperio utilitatique rei publice necnon fidei et
fidelibus gravia pericula et dispendiosa scandala provenire, ac
cupientes eiusdem periculis et scandalis studio paterne sollicitudinis
salubriter obviari, ut observancia et consuetudine huiusmodi
nequaquam obstantibus unicus terminus brevior, de quo vobis ex-
pedire videbitur, hac vice prefigi valeat ac eciam assignari et ad
illum convocari possint, qui vocandi sunt pro electione huiusmodi
celebrand[a]'^), quodque in eodem termino per vos, qui presentes
in loco ad hoc assignato tunc fueritis, adeo plene possit ad elec-
tionem memoratam aliorum, qui tamen vocati presentes non exti-
terint, absencia non obstante procedi electioque tunc celebranda
proinde valeat suumque vigorem et effectum plenarie sorciatur
ac si predicte observancia et consuetudo in convocacione et pre-
fixione et assignacione terminorum ac electorum expectacione
aliasque') observate fuissent, ut tantis occurratur periculis,
auctoritate apostolica tenore presencium indulgemus. 3. Per
hoc autem vobis aut vestrum alicui seu cuiquam alii super dictis
104 Nr. 187-188
observancia et consuetudine, quominus*^) salve vobis remaneant in
aliis extunc futuris eleccionibus et intacte, nullum intendimus nee
volumus preiudicium generari, ymmo volumus, quod prorsus pre-
missis non obstantibus in suo robore perseverent iliese. 4. Nulli
ergo omnino hominum liceat ha[n]c'') paginam nostre concessionis,
intencionis et voluntatis infringere et cetera. Si quis autem et
cetera.
Datum Avinion{e) idibus ianuarii pontificatus nostri anno XII.
I) Ueberschr.: Ut ad electionem statim procedatur non attentis prolizis ter-
minis. + a) vorher geht Item. + b) promovendum. + c) ad. + d) Romani.
+ e) celebrandi. -f f) alias que. + g) quo minus. -\- h) hac.
187. Avignon 1328 Mars 21.
Derselbe verheisst dem Ershischof Baldewin Kompen-
sationen, wenn er für eine neue Königswahl eintrete.
K 82'i). — Zur Sache vgl. Stengel IV.
lohannes episcopus servu.s servorum dei venerabili fratri
Bald(ewino) archiepiscopo Trever(ensi) salutem et apostolicam
benedictionem. Fraternitatem tuam tenere firmiter volumus
omni prorsus hesitatione reiecta, quod illi fratri*), de quo dilectus
filius Petrus prior Tholosanus cum tuis colloquium habuit, per
magistrum magnum eiusdem ordinis fient prompte, que postulat,
cum se primum facultas offeret et eciam ampliora, dummodo ne-
gocium religionis eiusdem, de quo inpresenciarum agitur, prose-
quatur realiter et sedule, quantum in eo fuerit, exequatur. Quod
utique complendo id ad quod tenetur, efficiet et preter gratiam
ordinis, quam procul dubio ampliorem merebitur, divine retribucionis
premium habundancius assequetur.
Datum Avinion(e) XII. kalendas aprilis pontificatus nostri
anno duodecimo.
I) ohne Ueberschr. -\- a) darüber L.s Glosse: id est tibi Tre ver(ensi).
188. Avignon 1328 Mars 23.
Derselbe fordert die Ersbischöfe von Mains, Köln, Trier,
König Johann von Böhmen und die „übrigen Kurfürsten" auf,
Ludwigs des Bayern gottlosem Walten in Italien und seinem
usurpierten Kaisertum durch eine neue Königswahl ein Ende
SU machen.
K S3^)- — -Z«»- Sache vgl. Stengel IV.
lohannes*) episcopus servus servorum dei venerabilibus fratri-
bus Mogunt(ino), Colon(iensi), Treveren(si) archiepiscopis ac karissimo
in Christo filio lohanni regi Boemi(e) illustri ceterisque principibus
vocem in electione regis Roman[orum] **) in imperatorem promo-
vendi habentibus salutem et apostolicam benedictionem. /. Utinam
prudencia vestra consideraret attente discrimina grandia variaque
pericula, que presens imperii vacacio tam eidem imperio quam
universali ecclesie ingerit queve graviora, nisi occurratur ocius,
in posterum cominatur. 2. Ad vestram siquidem et aliorum
fidelium indubie supponimus noticiam pervenisse*'), qualiter ille
perdicionis filius Lud(evFicus) de Bawaria dudum discorditer in regem
Roman(orum) electus, qui suis horrendis excessibus et culpis gravi-
bus exigentibus jure, si quidem sibi ex electione predicta ad regnum
1328 März 21—23 105
Romanum vel imperiura forsitan conpetebat, iusto privatus extitit
iudicio et excommunicacionis et aliis diversis spiritualibus et
temporalibus penis et sentenciis innodatus et tandem labe respersus
heretice pravitatis fuit de heresi sententialiter condempnatus,
de facto, cum de iure non posset, ambigens dignitatis imperialis
solium usurpare, hereticorum et rebellium dei et ecclesie caterva
stipatus spretis processibus nostris adversus eum, ne Lumbardiam
ingrederetur, ac suos conplices et fautores habitis, diversas penas
et sententias spirituales et temporales continentibus partes Lumbardie
dudum intravit, ubi iura et bona imperii occupans, indebite diripiens
et consumens horribilia multa conmisit faciendo in locis ecclesiasticis
suppositis interdicto contra voluntatem religiosorum et rectorum
ecclesiarum earundem parcium, quibus mortis et alia terribilia
supplicia, nisi ei acquiescerent, super hiis minabatur, divina cele-
brari officia seu, quantum in eo erat, pocius prophanäri prelatos-
que ac religiosos et alias personas ecclesiasticas, qui obtemperare
suis prophanis et dampnatis actibus recusabant, hostiliter perse-
quendo ac de suis prelaturis, dignitatibus et beneficiis expellendo
et ea suis sequacibus et fautoribus commendando, qui bona ec-
clesiarum et beneficiorum huiusmodi lacerant ac in pravos et
dampnatos usus suos convertunt nequiter et consumunt, et in-
super deinde accumulans mala malis cum eisdem hereticis et
rebellibus versus urbem gressus suos dirigens eandem quibusdam
ipsius urbis . . proditoribus procurantibus prodiciose una cum pre-
dictis hereticis et rebellibus proditorie subintravit sie statum tur-
bando urbis eiusdem, quod . . prelati, religiosi alieque persona
ecclesiastice ac nonnulli deum timentes nobiles dicte urbis eundem
hereticum merito abhorrentes et provide attendentes, quod per
suam execrandam presenciam erat urbs ipsa ecclesiastico supposita
interdicto, predicti prelati et persone ecclesiastice divine laudis
Organa penitus suspenderunt a facie ipsius tamquam Pharaonis'^)
et ministri dyaboli fugientes dei sanctuariis, ubi multa requiescunt
Corpora martyrum et sanctorum, adeo remanentibus desolatis,
quod, postquam filius ille Sathane suis dampnatis gressibus urbem
predictam polluit, divina officia, nisi per conplices et satellites
dicti heretici, qui a deo recedentes^) cum ipso se p[re]cipitaverunt')
in laqueum dampnacionis et mor[ti]s'), nequaquam celebrata fuerunt,
ipse quoque sua insania et temeritate propria in vanum, abusive
et de facto nomen imperatoris assumens de bonis et iuribus imperii
predicti disponere illaque hereticis et rebellibus concedere ac de-
vastare et consumere novasque dignitates creare pro sue libito
voluntatis presumit et non solum ad imperialia diripienda et
laceranda sed ad spiritualia et ecclesiastica bona et beneficia, ut
vehemencius iram dei contra se provocet, sacrilegas et impias
extendere nisus est hactenus et nititur in sue dampnationis cumulum
manus suas illa suis conplicibus et fautoribus nequiter concedendo*^).
3. Cum autem premissa in divine maiestatis offensam ac ecclesie
et fidei fideliumque detrimentum maximum et imperii predicti
dispendium"^) utilitatisque rei publice lesionem enormem evidenter
redundare noscantur sitque tantis malis tantisque periculis et
106 Nr. ISO -191
scandalis celeriter obviandum, prudenciam vestram monemus, re-
quirimus et rogamus attencius et in domino exhortamur, quatenus
eisdem periculis et scandalis, prout ad vos pertinet, diligencius
occurrentes ad eligendum in regem Roman(orum) promovendum
[in]') imperatorem virum aliquem catholicum et ydoneum, deum
timentem et diligentem iusticiam, per cuius virtutem et circum-
spectam industriam premissa reparari et ad statum reduci debitum
divino intuente sufragio'*) valeant ac iura et bona'') ecclesiastica et
imperii dictis sublatis periculis et scandalis tueri pariter et defendi,
sie celeriter sicque sedule procedere studeatis, quod preter laudis
humane preconium divinam et apostolice sedis benedictionem et
gratiam uberius acquiratis. 4. Alias autem, si ad electionem
ipsam, quod absit, procedere differtis, nos pericula et scandala
huiusmodi formidantes dissimulare vel emittere absque dei offensa
nostreque lesione conscientie non poterimus, quominus curemus,
prout nobis altissimus ministrabit, de oportuno in hac parte remedio
providere.
Datum Avinion(e) X. kalendas aprilis pontificatus nostri
anno XII».
I) Ueberschr. : Missiva super eligendo alio contra Lud(ewicura) eius enumeratis
excessibus. ^- a) Vorausgeht Item. + a*) Romani. + b) pervenissine. -f-
c) Phararonis -\- d) recedendes. + e) percip. + f) moros. + g) cocedendo.
4" h) disspendium. + i) fehlt. -\- i*) K. + k) von hier an kleinere Schrift.
1) vgl. 2. Thess. 2,3.
189*. Avignon 1328 März 31.
Derselbe, Prozess gegen die Kaiserkrönung Ludwigs des Bayern.
Const. VI nr. 427 aus Handschr. in Dresden. K 66 a mit vielen Lesarten,
deren im 1. Teile viele durch die Vor- U. gedeckt sind, wie S. 329 Z, 6 tarnen
fehlt, Z. 7 acquisitum fuerat, Z. 16 dicebatur consilia, Z. 19 usurpandi, Z. 24
rebelles et hereticos, Z. 25 appetebamus et appetimiis, S. 330 Z. 10 volumus,
Z. 14 ercommunicationis penis, Zi. 42 privilegiorum quorumcumque, Z. 44
qualitas exigeret, S. 331 Z. 11 volumus; andere Varianten: S. 331 Z. 40
exinde st. etiam inde, Z. 44 execrationem verius, Z. 48 exercuit vel fehlt,
S. 332 Z. 9 et assumptos fehlt wie auch im Cod. Dresd., Z. 15 de ipsius,
Z. 26 Decrevit — privatos fehlt, Z. 46 quascumque singulares, S. 333 Z. 12
et com. pred. officium, Z. 43 sancte obedientie et sub excomm., Z. 47 aliis
singularibus quibuscumque, 5. 334 Z. 7 ut st. tamquam, Z. 13 quidem penis
et sententiis fehlt, Z. 15 articulo quomodolibet, Z. 17 eicessuum fehlt.
190. [vor 1328 April].
Ersbischof Baldewin weist Dekan und Kapitel [von
St. Florin in Koblens?] an, dem Kanoniker Elias, der als sein
Kaplan in seinem Dienste steht, dessen Präbende weiter aus-
susahlen.
K 414}). — Zur Zeitbestimmung (vor 1333) vgl. Nr. 262. Sie lässt
sich noch weiter zurückschieben. Denn Elias ist am 12. April 1328 Propst
von Münstermaifeld geworden (Sauerland II nr. 1461 ; vgl. auch Lamprecht
III nr. 117) und es trotz einer Annullierung im f. 1333 (Sauerland II nr. 2185)
geblieben (vgl. Lamprecht III nr. 290 z. f. 1335, nr. 134, 137 u. a.). Er
kommt schon Anfang 1327 als Kaplan und Bote an der Kurie vor (Sauerland
II nr. 1116) ; vielleicht fällt die U. in diese Zeit. Von seinen in der päpst-
lichen U. des J. 1328 erwähnten älteren Pfründen kann hier nur die ausser-
halb Triers liegende zu St. Florin in Koblenz gemeint sein. Zur Sache vgl.
Nr. 232. Der Anklang an ein Privileg Papst Urbans IV. ist wie dort durch
Kleindruck bezeichnet.
1328 Marx 31— April 5 107
Balde(winus) et cetera . . decano et . . capitulo ecclesie
. . salutem in domino sempiternam. /. Schis, quod de iure et
consuetudine approbata a tempore, cuius non existit memoria, in
qualibet ecclesia collegiata nostre dyocesis certas*) personas in
familiäres nostros possimus suscipere, quibus gracia nostri fructus
prebendarum suarum eiceptis solum cottidianis distribucionibus integrallter
debent cedere, acsi in eisdem ecclesüs residenciam facerent personalem.
2. Qu[i]a'') igitur Eliam vestrum concanonicum iam dudum pro
nostro cappellano penes nos retinuimus, cuius eciam presencia
carere non disponimus*^), mandamus vobis et volumus, quatenus
ei absenti tamquam presenti fructus prebende sue in dicta vestre
ecclesia exceptis predictis distribucionibus integraliter ac sine
diminucione qualibet ministretis necnon ipsum iure nostro predicto
libere gaudere permittatis presentibus tamen post nostram revo-
cacionem minime valituris.
Datum . . .
I) Ueberschr.: Eiempcio (das Folgende mit blasser Tinte) canonici et ut sibi
absenti fructus ministrentur. -(- a) t wie r gebildet, -j- b) Qua. -)- c) ?,' erstes
i aus e {oder au e?J korr., n könnte auch korrigiertes r sein.
191. Avignon 1328 April 5.
Papst Johannes XXII. gebietet dem Ersbischof Baldewin
und dessen Suffraganen, Nr. 189 su veröffentlichen.
K66^). — Abweichend von Const. VInr. 431, der Mitteilung des Prozesses
an alle Kurfürsten. Nr. 189 ist wörtlich benutzt, besonders das 6., 9. und
11. Kapitel.
Johannes episcopus servus servorum dei venerabilibus fratri-
bus . . archiepiscopo Treveren(si) eiusque suffraganeis salutem et
apostolicam benedictionerp. /. Adversus Ludewicum de Bauwaria
de heresi et Castrucium f€astrtrcjiHK") de Interminellis de fautoria H W^
hereticorum sentencialiter et publicb condempnatos et nonnullos f _
alios dicti heretici conplices et fautores certum processum pridem 7 ■ ^xny.^~ K
de fratrum nostrorum consilio presente multitudine copiosa fidelium ^ /^ », j 4 ,
habuimus ipsumque hostiis Avinion(ensis) ecclesie, ut ad communem ' P / *'
omnium deduceretur noticiam, affigi fecimus, cuius tenor sequitur
sub hac forma : Johannes — duodecimo' ^). 2. Volentes itaque
processum predictum ex superhabundancia''), ut plenius innotescat,
fidelibus in eis partibus publicari, [ — ■=) — — ] de ipso celebrata
dicebatur in discordia, forsitan conpetebat, necnon ducatu Havarie
et comitatu Palatini Reni eorumque iuribus et pertinenciis uni-
versis, iure quocunque habendi vocem in electione regis Roman(orum)
in'') imperatorem promovendi seu ad ea nominandi aliquem vcl
eciam eligendi iustis privatum sentenciis aut de fautoria hereti-
corum et de crimine heresis sententialiter publice condempnatum
diversisque gravibus spiritualibus et temporalibus penis et senten-
tiis innodatum*^) et insuper quecunque facta seu attemptata,
coronacionem seu verius eiecrationem ipsius in Mediolano vel in Urbe c. 6.
concessionesque seu [ — — f) cuiuscunque predicte Urbis dominii,
senatus seu regiminis sibi factas ac per ipsum receptas » ac * precepta
quelibet, mandata, ordinaciones et statuta ab ipso sub ducali vel comitali,
postquam illis privatus eititit, ac regali ac iraperiali » senatoris vel rectoris
dicte Urbis tytulo data sine facta omnesque sententias, » confirmaciones, inno-
108 Nr. 192
vaciones, concessiones, approbaciones seu revocaciones priTÜegiorum » in
Urbe predicta vel » ubicunque * promulgatas seu factas per ipsum et
quevis alia sub predictis tytulis quomodocunque gesta per eum aut
que*^) ipse gerere contigerit in futurum, * et specialiter ordinacionem dicti
Castrucii attemptatam de facto in ducem Lucan(orum) et comitem
Palatin(um) et in Urbis senatorem predicte ac quecunque per
dictum Castrucium sub dictis tytulis vel eorum altero facta seu
gesta nuUa, cassa, irrita et vacua et iuribus'') existere et eciam exti-
tisse per nosque omnia supradicta, quatenus de facto processerunt,
fore soUempniter revocata, cassata, irrita et annullata et declarata
nullius existere roboris vel momenti eosdemque Lude(wicum) et
Castrucium penas et sententias in constitucione felicis recordacionis
Nycolai pape . . IIII. predecessoris nostri, que incipit ,Fundamenta'*),
et alias in processu predicto recitatas incurrisse necnon dictum
Castrucium de fautoria hereticorum condempnatum et excommuni-
catum propter hoc et insuper omnes prelatos et personas ec-
c. 9. clesiasticas, qui coronacioni et inunctioni seu execrationi verius inter-
fuerunt Lud(ewici) predicti, eicommunicatOS et suspensOS ab officiis et
beneficilS ac dignitate episcopali * suisque episcopatibus et dignitatibus ac
sacerdotali officio depoSitOS et privatos aC inhabiles ♦ ad quCcunque » bene-
ficia ecclesiastica obtinenda et nichilominus alios prelatos et personas ec-
clesiasticas, qui Ludewico predicto contra tenorem processuum') nostrorum
adheserunt, astiterunt ve! faverunt, excoramunicatOS et suspensOS ab officio
et beneficio alüsque penis contra taliejs"*) inflictis in eisdem processibus
f. 11. subiacere, * quandoque processum eundem ad Roman(um) populum ex-
tendi nolumus, cum quoad ipsos alium » fecerimus, sicut plenius conti-
netur in e[i]s')> in ecclesiis [velstrarum™) civitatum et dyocesum,
de quibus expedire cognoveritis, singulis diebus dominicis et festi-
vis, dum clerus et populus convenerint ad divina, predictis expositis
in vulgari nuncietis et faciatis publice nuntiari nos reddituri
de publicacion[e] ") huiusmodi per instrumenta publica principium
et finem continencia presencium cerciores.
Datum Avinion(e) nonis aprilis pontificatus nostri anno duo-
decimo.
. I) Ueberschr.: Processus contra Lud(ewicum) recitans de gestis suis in Lum-
en bardia et de Castrucio senatore et duce. -}- 4j.g«ri Ki + b) superhabundanceri.
' + c) der hier verstümmelte Text wird eara zu ergänzen sein (vgl Nr. 197
und Const. VI 339 Z.35/.): fraternitati vestre per apostolica scripta manda-
mus, quatinus Ludowicum de Bavaria esse excomraunicatum ac iure, si qnod
sibi ex electione discordi, que. -f- d) et. -\- e) innodatum — coronacionem seu
von Hand 3 a nachgetragen. -\- i) fehlt donationes oder assumptiones / vgl.
Const. VI 331 Zi. 46 : donavit et concessit seu — assumpsit — assumptioni
seu concessioni consentiens. + g) quem, -f- h) viribus Const. Vi 333 Z. 5, 7.
-\- i) processum. -\- k) talis. -\- I) eos. -\- m) nostr. + n) publicacioni.
1) Const. VI nr. 427. » 2) c. 17, Sextus I 6.
192. Avignon 1328 Mai 1.
Derselbe bittet denselben dringend, den von ihm mit
anderen Kurfürsten verabredeten Termin einer Königswahl
persönlich wahrsunehmen.
K SI) liorrigiert von L. — Zur Sache vgl. Stengel IV.
Johannes episcobus servus servorum dei venerabili fratri
Bald(ewino) archiepiscopo Treveren(si) salutem et apostolicam
1328 Mai 1 109
benedictionem. /. Dilecti filii Petri de Ungula prioris Tholosan(i)
domus hospitalis sancti lohannis lerusaleinitan(i) grata nobis
insinuacio noviter patefecit, quod tu, frater, nostris persuasionibus
et monitis salubribus promptis et devotis acquiescens una cum
nonnulHs aliis principibus voc'em in electione regis Roman(oruin)
in imperatorem promovendi habentibus, qui una tecum interfuerunt
in congregacione novissime die martis videlicet post octavas festi
resurrectionis dominice proxim[e]*) preteriti ') celebrata, diligenter
attentis incomodis'') variis ac periculis et scandalis gravibus cogi-
tatis, que presens imperii vacacio ingerit et graviora, nisi ad
electionem regis procederetur predicti, procul dubio comminatur,
pro celebranda electione huiusmodi certum peremptorium terminum
scilicet diem martis post octavas instantis festi penthecostes *)
assignasti, super quibus deo ac nobis et sedi apostolice gratis
plurimum et acceptis tuam sollertem diligenciam plurimum in
domino commendantes tibi gratiarum exolvimus uberes actiones.
2. Sane quia, sicut pridem tibi et coelectoribus tuis per scripta
nostra de cordis affectu prodeuncia meminimus expressisse % tam
per detestandum et sacrilegum hominem Lud(ewicum) olim Bavarie
ducem suis horrendis excessibus et gravibus culpis exigentibus
excommunicatum ac iure, si quod ei ex electione, que de ipso
celebrata fuisse in discordia dicebatur, ad regnum Romanum vel
imperium conpetebat, necnon ducatu Bavarie, comitatu Palatin(o)
Reni et iure quocunque habendi vocem in electione predicta iusto
privatum iudicio multisque penis et sentenciis spiritualibus et
temporalibus innodatum ac demum de heresi sentencialiter et
publice condempnatum quam per suos complices et fautores alios-
que perverses homines iura et bona imperii diripiuntur in diversis
partibus et enormiter lacerantur aliaque mala innumera in divine
maiestatis offensam, ecclesie contumeliam et contemptum, fidei
lesionem catholice, rei turbacionem publice plurimorumque scan-
dalum committuntur, est acceleranda procul dubio per te et
alios, ad quos pertinet, ut obvietur tam periculosis dispendiis,
electio supradicta. 3. Quocirca fraternitatem tuam rogamus,
requirimus et hortamur eam per dei misericordiam obsecrantes,
quatinus debita consideracione premeditans, quantis malis quantis-
que periculis per electionis accelerate remedium obviari poterit
in hac parte quantaque bona et commoda ecclesie ac fidei subsequi
poterunt ex eadem et insuper, quantum deo ac nobis et sedi
predicte te reddes acceptum propter hoc ac nostram et eiusdem
sedis graciam ampliorem promereberis, si te promptum et operosum
super hiis exhibueris, ut speramus, omni excusacione semota
convenias personaliter ad predictum terminum assignatum, effi-
cacem operam prestiturus, quod per te ac alios, qui tunc intererunt
in eodem, persona ydonea, que deum timeat et diligat ecclesiam
et fidem tueri catholicam ac iura imperii et rem defensare publi-
cam velit et valeat, in predicto prefixo termino infallibiliter
eligatur.
Datum Avinion(e) kalendis maii pontificatus nostri anno
duodecimo.
110 Nr. 193—197
I) Ueberschr.: Hortatur Trever(ensem), ut conveniat cum principibus ad eli-
gendum novuni regem. + a) proiimo. -f" b) K.
1) 12. .ipril. 00 2; 31. Mai. 00 3) vgl. Nr. 188.
193. Avignon 1328 Mai 7.
Derselbe weist die Forderungen des Erabischofs Baldewin
in Sachen der Königswahl zurück.
K öS (J)^ und K 70 (2)'iy); zugrunde gelegt ist 1. — 'Zur Sache
vgl. Stengel IV.
Johannes episcopus*) servus servorum dei venerabili fratri
ßald(ewino) archiepiscopo Trever(ensi) salutem et'') apostolicara
benedictionem. /. Benigne receptis tue fraternitatis litteris*)
nobis per dilectos filios Conra(dum) ordinis Premonstrat(ensis) et
Nycolaum de Luczillinburg'^) tuos nuncios presentatis et que ipsi
nuncü sub credencia sibi per eas concessa nobis curaverunf*) ex-
ponere, plenius intellectis optaremus utique, quod frater ille
hospitalis, de quo in eisdem litteris fiebat mencio, postularet a suo
magistro*^) concessibilia et suam intencionem et actus in tarn arduo
sue religioni inminenti negotio infra racionis et honestatis tramites
limitaret ac dimitteret taliter, quod ex hoc divine maiestati effi-
ceretur acceptior et dicte reh'gionis magistrum ad sua promovenda
commoda ferventius inclinaret. Ad quod, cum eundem magistrum
inveniamus dispositum, si frater ipse per effectus laudabiles se
devotum conprobaverit, libenter dabimus operam efficacem nee
. .') fratrem ipsum oportet circa hoc aliquatenus dubitare. Alias 'f)
autem hoc in pactum deducere non est, prout novit tua provi-
dencia''), consonum honestati. Sane nominare quemquam pre
aliis et alium excludere specifice quanta possent') discrimina tra-
here, frater ipse potest, si consideranter adverterit, iudicare.
2. Rogamus itaque fraternitatem tuam et hortamur attentius,
quatenus fratri predicto, qui tuis consiliis maxime regi asseritur,
suadere circa premissa talia studeas, per que divinam et magistri
sui uberiorem gratiam debeat promereri''). 3. Ceterum in-
sinuacione dilecti fihi . .') prioris Tholose nostri nuncü gratanter
accepto sepius, quam benigne quamque favorabiliter ob nostri
reverenciam ipsum et sibi commissa duxeris prosequendum'), inde
tibi gratias ") uberes exsolventes adhuc ipsum et commissa eadem
recommendamus tue providencie affectione, qua possumus, ampliori.
Datum Avinion(e) nonis maii pontificatus nostri anno duo-
decimo").
I) Ueberschr.: Scribit obscure de Bald(ewino), excludit pacta, regraciatur pro
legato. + II) ohne Ueberschr. -(- a) etc. st. episc. — dei 2. -)- b) etc. st. et
— bened. 2. -\- c) Luzill(inburg) 2. -f- d) curaverint 1. -\- e) darüber L.s
Glosse papa 1. -j- f) fehlt 2. -{- g) zu diesem Satze am Rande ein hervor-
hebendes Zeichen von L.s Hand 1. -j- h) prudencia 2. + 0 posset 2. -\- k)
promoveri 2. + 1) persequendum /. -f- m) gr(ati)ar(um) /, 2. -f- n) XII 2.
1) unbekannt.
194. Avignon 1328 Mai 23.
Derselbe an den Erzbischof von Mainz : beßehlt ihm, dem vor ihm er-
schienenen armen Kleriker Mainzer Diözese Rudolfus dictus Lusso nach ge-
höriger Prüfung seiner persönlichen Verhältnisse zu der nächsten frei ■werdenden
von Dekan und Kapitel der Kirche in Ordorf (Ohrdruf) leihbaren, auch bis-
her von Welt geistlichen besessenen Pfründe zu verhelfen, ohne Rücksicht auf
etwaige frühere E.xspebtanzen ; doch hat Rudolf alsbald die Weihen zu nehmen
und persönlich dort zu wohnen ; etwa vorhandene ältere Urkunden, welche
1328 Mai T—Jum 20 111
seine Provision betreffen, sind ungiltig ; eine andere Pfründe an einer
Kathedralkirche, eine solche ohne Seelsorge von über 15 oder eine mit Seel-
sorge von über 20 Mark Silbers Jahresertrag, nach der Schätzung der Zehnt-
zahlung, darf er nicht annehmen. Constitutus in nostra presencia — D.
Avinione X kal. iunii pont. n. a. duodecimo. — K I^O a (der Anfang auch
in Nr. 200 eingerückt).
195. Avignon 1328 Juni 6.
Derselbe, Proeess gegen die Minoritenführer. — K 6o a ; Bullarium
Franciscanum V nr. 714 ; Ficker nr. 130.
196. Avignon 1328 Juni 20.
Derselbe, Konstitution c. un. Extrav. commun. III 11; K S^O-.
197. Avignon 1328 Juni 20.
Derselbe gebietet dem Ersbischof Bäldewin und dessen
Suffraganen, Nr. 195 in ihren Diösesen bu veröffentlichen.
K 6o^). Vgl. die gleichzeitigen Schreiben an die Bischöfe der Pro-
vinzen Palermo (Ficker nr. 130, Bullarium Franciscanum V nr. 718) und Mai-
land (Riezler nr. 1044 Reg.) ; die dort stehende Aufforderung, den Weisungen
des Kardinallegaten Bertrand als vorläufigen Verwalters des Ordens zu
folgen, fehlt hier.
lohannes episcopus servus servorum dei venerabilibus fratribus
. . archiepiscopo Trever(ensi) eiusque suffraganeis salutem et
apostolicam benedictionem. /. Pridem contra Michahelem de
Cesena olim fratrum ordinis Minorum generalem ministrum et
Bo[n]agraciani'') ac Guilh(el)mum Ockam Anglicum eiusdem ordinis
fratres de Romana curia fugitivos excommunicatos ac de heresi
et scismatis criminibus vehementer suspectos exigente iusticia
processimus in hunc modum : lohannes — duodecimo '). 2. Vo-
lentes itaque processum predictum et contenta in eo, ne fratres
dicti Minorum ordinis fidelesque alii per astucias et fraudes ac
caliiditates dicti Michaelis et eius conplicum circumveniri valeant,
in eis partibus pubiicari fraternitati vestre per apostolica scripta
mandamus, quatenus per vos, alium seu alios in ecclesiis et locis
vestrarum civitatum et dyocesum, de quibus vobis videbitur, ac
in sermonibus fratrum predicti ordinis et aliorum religiosorum
publicis predictum processum et contenta in eo sollempniter singulis
diebus dominicis et festivis publicantes exponendo ea nichilominus,
ut clarius intelligantur ab omnibus, in vulgari ministros, cus-
todes, gardianos et alios fratres dicti ordinis Minorum sub ex-
communicacionis in personas et interdicti in ecclesias, conventus
et loca ipsorum necnon deposicionis ab officiis et inhabilitacionis
ad quoscunque honores, dignitates, gradus et Status ecclesiasticos
penis et sentenciis, quos non obstantibus quibuscunque privilegiis
apostolicis sibi vel ordini suo sub quacunque forma vel expressione
verborum concessis, que quoad hoc nulli volumus suffragari, eos,
qui contra monicionem, requisicionem et inhibitacionem huiusmodi
aliquid attemptare presumpserint, incurrere volumus ipso facto,
moneatis et efficaciter requiratis eisdem nichilominus districtius
inhibendo, ut nullu[s]'') dictum Michaelem excommunicatum et
deposit[um] "^ ) ab officio ministeriatus generalis ordinis supradicti
et inhabilem ad quoscunque gradus, honores et Status ecclesiasticos,
ut prefertur, habeat, reputet seu teneat pro ministro nee eidem
pareat vel obediat aut prestet per se vel alium publice vel occulte
112 N^- 198—205
auxilium, consilium vel favorem, sed pocius tarn ipsum quam dictos
conplices velud excommunicatos ac de heresis et scismatis sus-
pectus criminibus studeant evitare, ad hoc [eos]dem'') fideles
clerum et populum soUicitis exhortacionibus inducendo faciendoque
super hiis instrumenta confici publica principium et finem presencium
continencia, que nobis transmittere fideliter non tardetis.
Datum Avinion(e) XII. kalendas iulii pontificatus nostri
anno XIP.
I) Ueberschr. (von Hd 3) : Processus contra Michael(em) Bonagraciam etc. +
a) Bomagraciam ans Romagraciam korr. -\- b) nullum. + c) deposito. -j- d)
iidem.
1) JVr. 195.
198. Avignon 1328 Juli 6-
Derselbe an denselben: beauftragt ihn, Nr. 196 in seiner Diözese zu
veröffentlichen und durchzußlhren. Pro statu — ' D. Avinione kal. iul. pont.
n. a. duodecimo. — K $2.
199. Avignon 1328 Juli 14.
Derselbe mahnt denselben wiederum, mit den anderen
Kurfürsten sur Königswahl su schreiten.
K 8j^). — Zur Sache vgl. Stengel IV.
lohannes episcopus servus servorum dei venerabili fratri
Bald(ewino) archiepiscopo Trever(ensi) salutem et apostolicam
benedictionem. /. Innumerabilia comoda, que dei ecclesie fide-
ique catholice ac fidelibus et rei publice acceleranda regis Ro-
man(orum) in imperatorem actore domino promovendi electio
repromittit, graviaque pericula et scandalosa discrimina, que presens
imperii vacacio ingerit et per consequens prolixa electionis huius-
modi dilacio comminantur, quorum nonnulla tarn tibi, frater, quam
aliis principibus coelectoribus tuis per nostras litteras sepius incul-
catas *) expressimus, tuam supponimus providenciam non latere.
2. Quocirca fraternitatem tuam rogamus et hortamur attencius
eamque per dei misericordiam obsecramus, quatenus premissis
consideranter attentis, ut in prefixo seu prorogato novissime termino
ad electionem huiusmodi procedatur, sie operosum una cum aliis
coelectoribus, qui presentes ibidem extiterint, adhibere Studium
tua circumspexio non ommittat, quod provide divine retribucionis
acquiras meritum ac nostram et apostolice sedis uberiorem gratiam
merearis. 3. Kursus precibus nostris adicimus, ut dilecto filio
Petro de Ungula priori Tholosan(o) domus hospitalis sancti lohannis
lerusalemitan(i) nostro et apostolice sedis nuncio in et super
negocium electionis predicte tangentibus, que tibi pro parte nostra
duxerit explicanda, tua curet eidem prudencia fidem credulam
adhibere.
Datum Avinion(e) II. idus iulii pontificatus nostri anno duo-
decimo.
I) Ueberschr.: Ut Trever(ensis) novum regem eligat.
1) Jfr. 186-188, 191—193, Const. VI nr. 445-448.
200. Miltenberg 1328 August 25.
Erzbischof Matthias von Mainz an den Dekan der Eisenacher (Isena-
censisj Marienkirche: meldet ihm den Empfang von Ar. 194 und beauftragt
ihn bis auf Widerruf mit dieser Sache, da er selbst zur Zeit durch raagis
ardua ncgocia verhindert sei. Noveris nos — D. Mildenberg VIII. kal. sept.
1328 Juli 6— November 8 113
a. d. M" CCC XX" octavo. — K IJO b und K l86. — Die letzte, bei Vogt
Reg. I 575 nachzutragende U. des Erzbischofs Matthias, der am 9. September
in Miltenberg gestorben ist.
201. Kloster Kreuzburg 1328 September 8.
Der Dekan der Eisenacher Marienkirche, Subdelegat des Erzbischofs
Mathias von Mainz, an die ehrenwerten, bescheidenen Dekan und Kapitel der
Kirche in Ordorf (Ohrdruf): meldet ihnen, dass er dem armen Kleriker
Rudolfus dictus Lusso, der ihm die eingerückten Nrr. 194 und 200 vorgelegt,
die zugesagte Pfründe verliehen habe, und befiehlt ihnen, unter Androhung
geistlicher Zensuren, diese dem Rudolf binnen 6 Tagen nach Empfang dieses
Briefes einzuräumen oder die zunächst frei werdende so zu reservieren, dass
er sie binnen Monatsfrist nach ihrer Vakanz persönlich oder durch seinen
Prokurator empfangen könne; ferner befiehlt er den Plebanen und Rektoren
in Mulborg (Mühlberg), Wolfezze (Wölfis) und Suabehusen (Schwabhausen),
alle Aktenstücke dieser Provision den Adressaten zu verkünden , so zwar, dass
sie von ihnen, die im Besitze Rudolfs oder seines Prokurators bleiben, auf
ihre Kosten Abschriften erhalten können. Siegler: der Aussteller. Litteras
sanctissimi — D. et actum in claustro sanctimonialium in Cruceborg in domo,
qiie dicitur theutunice ,das lange hus' Moguntine dyocesis a. a nativitate dorn.
MCCCXXVIII octava die mensis septembris, que dies fuit feria V«, videlicet
in die nativitatis beate virginis Marie eiusdem die circa horam nonam, ind. XI.,
pont. — lohannis — XXII. a. duodecimo presentibus discretis viris et honestis
dominis Hermanno de Honberg, Alberto de Slerbach, Ihohanne de Arnistete
clericis Moguntine dyocesis, Theoderico dicto Stillinc, lohanne dicto Huwe et
quam pluribus aliis u. s. w. Unterzeichnet ist die erst am Ende als publicum
instrumentum bezeichnete und formulierte U. von dem kaiserlichen öffentlichen
Notar Gotfridus dictus (Et)cenmarg de Cytz Kleriker Mainzer Diözese. —
K /70.
202. Bingen 1328 Oktober 12.
Erzbischof Baldewin erklärt, die ihm vom Domkapitel angetragene
Verwaltung des Mainzer Erzstifts übernommen zu haben. Actum et d.
Pi(n)g(uia) a. XXVIII. die XU* oct. K JS^, stark gekürzt; Transsumt der
Mainzer Kurie von 1329 Okt. 14 in München (Mainz Domkapitel fasc. 78;
Inhaltsangabe bei Schrohe Mainz 6 ff.
203*. Avignon 1328 Oktober 14.
Papst Johannes XXII. an Erzbischof Heinrich III. von Mainz. K gja;
Sauerland I nr. 1562 verk. aus Vatikan. Register.
204*. [1328 November 8].
Landgraf Heinrich von Hessen für Erzbischof Baldewin. K J7J
(Ueberschr.: Compromissio Teutonica^ stark gek.; Wenck IIb nr. 305 aus
Original in Marburg (Hessen Vertr. mit Mainz).
'JUO. Avignon 1328 kurz vor November 23.
Rudolfus dictus Lusso Kleriker Mainzer Diözese ernennt die bescheidenen
Herren Heynricus dictus Borkyln, Hermannus de Cymmern Stiftsherren der
Marienkirche in Eisenach, Henricus dictus Cremel (CvemeX?) Vikar derselben
Kirche, Gyselerus Pleban in Loycha (Laucha), Reinboto de Netere Kleriker
Mainzer Diözese zu seinen Prokuratoren, um die ihm zuteil gewordene Ex-
pektanz zu verfolgen, Nr. 194 sowie den zu Mulborg (Mühlberg) ergangenen
Prozess (zu unterscheiden von der in Kreuzberg ausgestellten Nr. 201) des
Dekans von St. Marien den dort genannten Geistlichen vorzulegen, dieselben
um Veröffentlichung zu bitten, seine Investitur und Einweisung zu veranlassen
und, falls es sich um eine Pfründe in Ohrdruf selbst handele, ihn zum Stifts-
herrn aufnehmen zu lassen, für ihn die Satzungen und Gewohnheiten des
Stifts zu beschwören, die Pfründe zu empfangen, überhaupt alle Verhand-
lungen für ihn zu führen. Ohne Datum, doch gleichzeitig mit Nr. 206. —
K 2JS, wohl Entwurf. Dazu am unteren Rande der Seite: Responsum habui
■'ab Ordor£en(sibus') * , quod ob reverenciam sedis apostolice et merita amicorum
reciperent me in canonicum et in fratrem dan'^te^'s mihi osculum p(a?) c(is?)c(?)
et plicatis manibus induto superplicio salvis ipsis excepcionibus supervenienti-
bus contra personam meam in futurum (?) et cetera.
JVova Alamanniae 8
114 Nr. 206—207
206. Avignon 1328 November 23.
Instrument des öffentlichen kaiserlichen Notars Reynerus de Hertene
darüber, dass a. J328 ind. XI. die XXIII. mensis novembris, pont. — lohannis
— pape XXII. a. 13. der vor ihm persönlich erschienene bescheidene Kudolfus
dictus Lusso Kleriker Mainzer Diözese die abwesenden ehrbaren und be-
scheidenen Herren Henricus dictus Borkyln und Hermannus de Zimmern
canon(ici) sancte Marie Ysnacensis, Gysel(erus) Pleban in Loycha (Laucha),
Henricus de Graba (Gross- oder Klein-Grabe) vicarius sancte Marie in Gota
und Raynboto de Ingrisleyben Kleriker Mainzer Diözese zu seinen
Prokuratoren bestellt hat, um die ihm verliehene Expektanz zu verfolgen,
Nr. 194 Dekan und Kapitel zu Ohrdruf vorzulegen, die Pfründe für ihn zu
empfangen und alle anderen Verhandlungen über die Sache zu führen.
Actum Avin. in hospicio magistri de Hunaberg in Romana curia procuratoris
canonici ecclesie Iraberacensis (Embrach) Constanciensis dyocesis presentibus
ipso magistro Gotfrido et dominis Petro de Sicco Arbore (Mainzer Bürger
Mertine und Zobel zum Durrinbome -werden 1332 und 1337 genannt: Schrohe
Mainz 110^, 220 f., Böhmer-Lau II 560 § 117) canonici (!) sancti Petri
Moguntine et Nycolao Walczonis rectore in Gespensheym (Gabsheim) Moguntine
dyocesis ecclesiarum testibus — rogatis. — K 2l8. Vielfach wörtliche, doch
inhaltlich abweichende Wiederholung von Nr. 205.
207. Bonn 1328 Dezember 4.
Heinrich, Erwählter von Mains, teilt dem Ersbischof Bai-
dewin Nr. 203 mit und ladet ihn su dem von ihm mit dem Erz-
bischofvon Köln in Urmits verabredeten Wahltag nach Frankfurt.
K qT^). — Zur Sache vgl. Stengel IV.
Venerabili in Christo patri domino Baldewino Treveren(si)
archiepiscopo sacri imperii per Gall(iam) archicancellario Heynricus
dei et apostolice sedis gracia Moguntin(ensis) ecclesie electus
sinceram karitatem in domino cum salute. /. Vacante ecclesia
Moguntin(ensi) predicta per obitum hone memorie domini Mathie
quondam eiusdem ecclesie archiepiscopi sanctissimus pater et
dominus noster dominus lohannes divina providencia papa XXII.
nos dei et sui gratia licet inmeritos in archiepiscopum prefecit et
pastorem. Inter ceteras litteras buUatas *), quas super dicta pro-
visione recepimus et in ipsa ecclesia Moguntin(ensi) fecimus
solempniter publicari, nobis unam litteram buUatam cum filo serico
transmisit, cuius tenor subicitur in hec verba: lohannes*) —
terciodecimo *). 2. Attendentes'') itaque, quod idem dominus
noster volens ipsi ecclesie Maguntin(ensi) et eciam hiis, que negocium
electionis regis Roman(orum)*^) in imperatorem promovend[i]'=*) in
presenti vacacione imperii predicti ex morte clare memorie domini
Heynrici quondam Roman[orum]'') imperatoris dudum adhuc
vacante, maxime nobili viro Ludewico olim duce Bavarie, qui ad
ipsum Roman(orum) regnum licet in discordia asseverat se electum,
iure, si quod ex electione eadem sibi conpetebat vel conpetere
poterat, ex certis causis et legitimis per ipsum dominum nostrum
papam iusta sentencia diffinitiva privato, quoquomodo contingere
possint, ut administracionem ipsius ac dictam electionem contin-
gere possint, ut administracionem ipsius ac dictam electionem
contingencia gerere valeamus, providere, nos, ne horum negli-
[g]encia''') et diutina ipsius imperii vacacio nobis imputari valeat,
presertim circa electionem eandem faciendam, quia invenimus,
sicut eciam ante promocionem nostram eisdem interfueramus, quod
prefatus predecessor noster, dum vixit, de aliorum quorundam
1328 November 23— Dezember 4 HS
principum consensu quintam decimam diem mensis novenbris '^**)
preteriti ^) peremptorie prefixerat aput Frankenfort ad electionem^)
huiusmodi celebrandam principibus aliis tunc per eundem ad ipsam
diem et electionem convocandis, quodque pendente huiusmodi pre-
fixione et dicta vocacione principum non facta . . prefatus noster
predecessor diem clausit estreraum, nos, qui in locum dicti
. . predecessoris nostri sumus substituti, ne eadem dies sie prefixa
penitus evanesceret, receptis litteris apostolicis predictis ad villam
Oirmuncze in littore Reni consistentem inter opida Andernacen(se)
et Confluen(tinum) constitutam Treveren(sis)') dyocesis, in qua
tractatus inter principes haberi consueverunt, una cum venerabili
domino Heynrico ecclesie Colonien(sis) archiepiscopo convenientes
prefatas litteras primo in latino legi et deinde in vulgari exponi
fecimus coram nobilibus, militibus et alia multitudine cleri et populi
ibidem tunc presentis ; postmodum deliberacione cum dicto domino
. . archiepiscopo propter hoc prehabita de eiusdem voluntate et
consiiio ad providendum negocio electionis prelibate tercium diem
mensis februarii proxime futuri*) prefiximus et prefigimus peremp-
torie apud Frankenfort loco ad hoc solito, alias, si ibidem commode
fieri non posset, in loco alio ydoneo et securo viciniori, qui haberi
potest, ad electionem futuri regis Roman[orum] •* ) [in]^) imperatorem
deo propicio promovendi celebrandam cum continuacione dierum se-
quencium, si fuerit opportunum. 3. Quocirca vos ad diem et
locum eosdem tamquam principem imperii electorem, prout officii
nostri est, peremptorie citamus et vocamus ad electionem eandem
una cum aliis conprincipibus nostris celebrandam aliaque omnia et
singula faciendum, que circa hoc negocium electionis de iure vel
de consuetudine fuerint facienda, cum intimacione, quod, sive
veneritis sive non, nichilominus ad eandem electionem per nos et
alios principes ius in eadem electione habentes ad locum et diem
eosdem convenientes, prout iustum fuerit, procedetur, ne ex post
facto dicta electio possit dici minus solempniter celebrata.
4. Super huiusmodi autem citacione et vocacione vobis intimanda
fratrem Lambertum de Schonecken ordinis hospitalis sancti lo-
hannis Ier(usa)lemit(ani) latorem presencium ad vos transmittimus,
ut in horum testimonium hec vobis publicet et harum litterarum
copiam sub testimonio debito apud vos relinquat. Quod si forte
vestram presenciam vel locum, in quo essetis, idem frater Lam-
bertus commode et secure ex certis causis adire non posset, ne
ex hoc ipsum negocium valeat retardari, alium locum ydoneum
et securum viciniorem eligat ad exsequendum premissa ibique
ea exsequatur et prefatam copiam in ecclesia aliqua sub testimonio
fidedignarum**) personarum ibidem relinquat requirens personas
easdem, ut vobis dictam copiam ulterius, si commode poterunt,
mittant et presentent et hec ad vestram vel vestrorum familiarium
noticiam deducant, sie quod antedicta, que sie palam aguntur, non
sit verisimile vos latere vel potuisse latuisse. Nam prefato
. . nuncio ad hoc iurato in hiis, que circa exsecucionem predictorum
fecerit, fidem plenam volumus adhiberi. 5. Ut autem predicta
per litteras auctenticas, quibus fides adhiberi possit, fiant, hec per
8*
116 Nt. 208—210
Burcardum de Camene notarium publicum infra scriptum sub
testimonio testium subscriptorum cum sigilli nostri appensione
scribi") et fieri fecimus sub anno nativitatis domini M° trecentesimo
vicesimo octavo, indictione duodecima, quarta die mensis decembris,
hora tercia vel quasi, in hospicio domini Crafthonis de Grifensteyn
canonici ecclesie Bonnen(sis) Colonien(sis) dyocesis infra emunitatem
dicte ecclesie constituto, presentibus venerabili et religioso viro
fratre Petro de Ungula priore Tholose ordinis hospitalis sancti
lohannis Iherusalemit(ani), Hedenrico preposito ecclesie sancti
Severini Colonien(sis) et Godeschalko de Kirburg officiali Colonien(si)
testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. 6. Et ego
Burchardus de Camene clericus Colonien(sis) dyocesis publicus
imperiali auctoritate notarius de mandato reverendi patris et domini
domini Heynrici ecclesie Moguntin(ensis) electi predicti prefatas
litteras apostolicas, quarum tenor superius inseritur, sanas et integras
vidi easque transumpsi et una cum testibus antedictis omnibus et
singulis premissis factis sub anno, indictione, die mensis, hora et
in loco suprascriptis presens interfui, ea vidi et audivi et in hanc
publicam'') formam cum dicti domini electi sigilli appensione redegi
et conscripsi meoque signo consueto signavi.
I) Ueberschr. : Citat Mog(untinus) dominum Treveren(sem) ad eligendum novum
regem. -\- a) Littera pape Randglosse der Hd 3. -\- b) Loquitur episcopus
Randglosse der Hd 3. -\- c) aus Romani korr. -\- c*) promovendum. -|- d)
Romani. + d*) neglienc. + d**) K. + e) electionenem. + £) Trevevren. -|-
g) fehlt. -\- h) fedidignarum. -|- i) scrbi. + k) publica.
1) Sauerland II nr. 1555 ff. » 2) Nr. 203. <*> 3) Nov. 15. oo 4) J329 Febr. 3.
208*. 1328 Dezember 27.
Erzbischof Baldewin, Herren und Städte der Wetterau, Landfriede.
K 3T2 (stark verkürst und belanglos) und K S34 ; Const. VI nr. 525 (aus
Abschr. der Frankfurter Ausfertigung im Stadtarchiv in Frankfurt. Wesent-
liche Varianten der Trierer Ausfertigung K 534: S. 434 Z. 1 machin und
fehlt, Z. 6 Lonstein, Z. 7 biz zu der kalden Eych, von kalde Eych
St. V. Hartinfels biz zu Heigere v. H., Z. SLewensteinvonLewenstein
die Swalme uf biz za Alsfelt die rechten straze biz z u Sluchtere
st. Schoinerstat von Schoinerstat, Z. 11 und fehlt, Z. 11 f. Geminden, Z. 13
und von H., Z. 18 dem riche, Z. 26 fumhzig, Z. 28 Wedereibe, Z. 32 zu
dem lantfride und zu dem, Z. 33 daz daz d a z , S. 435 Z. 1 gescbit, Z. 2
mag st. sal, fehlt ez, Z. 5 den ader die, Z. 7 gleven (nicht gleynen .'j,
Z. 17 lantfride, Z. 18 nemen und gebin, Z. 23 adir einen andern, Z. 25
ie die, Z. 32 uf ir der, Z.34 man da bed., Z. 37 die nunc, c. 18 u. 19 um-
gestellt, Z. 40 koste, Z. 42 fehlt dar zu, man vor e i m e ein, Z. 44 mit
seszig, Z. 47 stede haben, Z. 48 -w o iz, 8. 436 Z. 5 iz noch in dem lantfr.
geschehen were, Z. 10 Solraizz, Z. 13 Eschatokoll: Zu Urkunde und vester
stedikeit allir dirre vorgeschrebin dinge so han wir die vorgenantin
..herren unddievorgescrebinstede unsiringes(egil)andisen
brief gehangin, der wart gegebin, du man zalte nach Cristis
geburt d [r] u tzenhundert iar in dem ach t u n d z wenz igist em
iare an sancte lohannis tag zu wihenachten in den heiligen
tagen. Die bisher undatierte U. ist in Const. VI (vgl. schon Schivahn Land-
frieden 129 ff.) zwischen 1328 November und 1329 August gesetzt worden;
einen genaueren Ansatz, 1328 November 8 — 1329 Januar 13, hatte schon
Vogt Balduin 15 N. 5 gefunden.
209. [13] 29 [bald nach] Januar 6.
Ersbischof Baldewin verbindet sich dem Landgrafen
Friedrich von Thüringen.
K 3SS^)- — 2k>- Sache vgl. Dominicus 285 f.
1328 Desember 27—1329 Mai ? 117
/. Wir Bald(ewin) bekennen offenlichen an disem brieve^
daz wir dem edelen fursten Frid(erich) lantgreven zu Duringen
et cetera tituli sui beholfen solen*) und wellen sin wider aller-
menlichen, der ieme oder sinen landen unrecht tun wold ane uf
daz riebe. 2. Were, daz der vorgenante herre her Frid(erich)
hülfe bedurfte, das sal er uns vore einen manet urkonden, so suUe
wir ieme beholfen sin mit hundert mannen gewapent von Erforte
alumbe uf wilchen ort her is den bedarf über fünf und zwenzig
mile undbedorte^) her is, so sulle wir ieme mit alle unser macht
helfen ane alle argelist. 5. Wanne wir ieme euch komen zu
hülfe, so sal er uns oder den unsern kost geben ane pantlosunge.
4. Schaden sal ieder man selben tragen, wie er den entphehet.
5. Vromen sal man nemen nach der manzal. 6. Gewunne man
bürge oder vesten, da sal man mite dun, waz wir mit dem vor-
genanten fursten hern Frid(erich) eintrechticlichen zu rade werden.
7. Were, daz der vorgenante herre her Frid(erich) zu iemannde *)
icht zu sachene hette und uns das vore kundigete mit sinem brive
bi dem eide, den er gelobit und gesworn hait, daz er zu deme
schult habe, mfige wir ieme von dem binnen echte wechen minne
oder rechts') helfen, daz sal er nemen. Gesche des nicht, so sulle
wir ieme zu hant behulfen sin ane allerleyge Widerrede und Vor-
zug, alse hie vor geschriben ist. 8. Alle dise vorgeschriben
rede han wir gelobit und gesworn stede und gancz zu haldene
ane alle argelist von unser vrowen dage liechtmisse, der nu nehest
kumet*), ubir dru iar und han disen brief des zu einem gezug-
nisse dar über gegebin und unser ingesigel dar an gehangen, dfi
man zalte et cetera XXIX. post'') epiphaniam domini.
I) Ueberschr. : a (am linken Rand, getilgt) Confederacio Teutonica, b (am
rechten Rand) luvaraen cum hominibus. -j- a) K. -)- b) davor die Tages-
bezeichnnng (wahrscheinlich feria . .) ausgefallen.
1) vgl. zuletet D. Schäfer: Sitsungsber. der preuss. Äkad. der Wisseusch. phil.-
hist. Ct. 1913 S. 7 30 ff.
210. [1329 vor Mai ?].
Die Gemeiner Schaft auf Burg Leyen verbindet sich dem
Ersbischof Baldewin.
K 3QI^). — Zur Zeitbestimmung vgl. Nr. 211.
Wir die gemeynere zu male*) zu Leye irkennen an disem
brive offenliche und dun kunt allen luden, daz wir uns verbunden
han zu dienende und zu helfene deme hochgebornen et cetera und
sinen stiften vorgenant getruwelichen und solen und wellen dienen
und helfen in alle der wiis, also des selven unsers herren brif
sprichit, den er uns gegeben hat und der hernach geschriben
steit von worte zu worte: Wir Baldewin — also sagen'). Und
wir et cetera zu eyme orkunde und stedikeit aller diser et cetera.
I) Ueberschr. : Mo(dus ?) pet(. . . .) archiepi(scopus) Mog(untini) ('arch. — Mog.
mit blasser Tinte wie in Note a nachgetr. -\- a) dazu die Glosse: In huius-
modi revers(is) vult dominus et caucius est, quod ipse in reversa primum
loquatur, tunc alii affirmando se obligant; secus autem fuit factum in ista,
ex oblivione forte.
1) JVr. 211, hei Rümmelsheim Kr. Kreuznach (vgl. Fabricius Territorien 549,
Nahegebiet 101*, 183ff.); anders Nr. 279.
118 Nr. 211-213
211. [1329 vor Mai ?].
Erzbischof Baldewin gewinnt sich die Gemeinerschaft auf
Burg Leyen su Helfern gegen gewisse Fürsten und Heinrich
von Virneburg.
K jgia^). — Die U. gehört zu 1329— etwa 1333 (vgl. Nr. 263),
jedenfalls in den Anfang eines dieser Jahre (vgl. Z. 4), wahrscheinlich tu
1329 (vgl. dazu Sckrohe Heinrich 15).
Wir Bald(ewin) et cetera, daz wir umme der vorgenanten
stifte noit die strengen lüde die gemeinere zumaie der bürg zu
Leye zu dinern und heifern gewonnen han uns und allen unsern
stiften umme et cetera zu bezalene uf den meygen nest komet et cetera
wider die fursten et cetera und wider hern Henriche von Virne-
borg, der sich ein erzebischof nennet zu Mentze, und wider alle
ire belfere et cetera und wider alle die iene, di uns oder unse
stifte crigenten, also lange et cetera in^) finem.
I) Randvermerk: Conquisicio adiutorum (folgt Verweis auf ein ähnliches
Stück). + a) i(n) fi(nem) über etc. nachgetr.
212*. FLahnstein 1329 Juni 20].
Konrad von Elkershausen für denselben. K jgg ; Wenck IIb nr. 309
(unbekannt in Marburg) ; Abschrift in Würzburg, Ingrossaturbuch VI fol. 12 f>
und 1J5K
213. fI328 Ende 1329 Sommer J.
Einwürfe des Ersbischofs Baldewin gegen die Auffassung
des Landgrafen Heinrich von Hessen im Streit um die Mainzer
Lehen.
K S32. — Die vorliegende Denkschrift fällt in die Zeit der Ausgleichs-
verhandlungen zwischen Hessen und Mainz, die Ende 1328 begannen und im
Herbst 1329 endigten; vgl. Vogt Balduin 15 N. 4.
1. In der sache, die der erwerdege herre her Mathias selege
erczbischof zfi Mencze von sines Stiftes wegen gegen dem edeln
herren lantgreven Otten selegen von Hessen umme alle bruche
und anspräche hette und ffirte vor den schydeluden*), die dar
über waren genomen von en beydenthalb, und darnach vor des
Stiftes zfi Mencze mannen, da sprichz der edel herre lantgreve
Henrich von Hessen, des vorgenanten lantgreven Otten selegen
sun, daz die scheydunge, die von den selben schydelfiten'') ge-
sprogen wart, nicht macht hat noch haben sal und daz sie ieme nicht
geschaden möge. 2. Von ersten dar umb, wan der selbe lant-
greve Otte gab deme selben sinem sune die lehen und die gfit,
die deme vorgenanten bischof Mathies und deme stifte zfi Mentze
wurden erteilet von des Stiftes mannen noch''*) der scheydfinge, die
dar über von den schydeluten*') gesprachen"*) wart, und daz der
lantgreve Otte en da mitte erbete, als er sprichet. 3. Da^)
wider sprichet der erwerdege herre bischof Baldewin von des
Stiftes vegen von Mencze, daz das nicht geschehen ist noch daz
iz dem egenanten bischove Mathiez noch ieme selben nye kfint wart
getan. Were ouch, daz iz gesche[h]en ^ ) were und dez iz kfint were
getan bischove Matbiez oder ieme, so mochte iz doch von rechtes
weyn keyne craft noch macht han. Wan were iz geschehen, ee
danne bischof Mathies lantgreven Otten ansprach umbe die lehen
1329 vor Mai 7—1329 Sommer 119
und gfit, so mochte iz von rechtes unt euch von gewonheit wegen
nicht macht haben, wan iz sprichet konnich Conrad und keyser
Friderich der iüngste in iren geseczen in*) libro feudorum de
prohibita feudi alienatione per Fred(ericum) lege Jmperialem' ')
et de capitulis Conr(adi) capitulo P), daz keyn man sine lehen
gar oder ein teil des lehenes mag enphremeden oder veruszern
in keyner hande wiis in eynes anderen mannes hant aneO sines
lehen herren willen und wort; geschehe iz dar über, so sal daz
lehen vervallen sin deme herren, von deme i[z] ^) ruret, und daz
da wider keyn gewer hilfet noch fromet. 4. Und nemelichen
mochte daz der lantgreve Otte nicht getfin mit rechte nach der
ziit, als yn Bischof Mathies umb die lehen vor des Stiftes zfi
Mencze mannen ansprach, wan daz sfinderlich in der keyser recht,
ut*") Codicis De litigiosis lege ultima') et Autentica ibi posita*)
Vorboten ist, daz nyeman keyn gfit möge verkoyfen oder hingeben
in keynerleye wiis noch deme, als man en dar umme an sprechet
vor gerichte, über die lehen und gfit gesprochen wurden, und was
darzö trouwelos und meynedig und behaft der burgeschaft und
der penen, wan er die urteil nicht enhilt noch deme, das en der
sfinebrief besaget; und were, daz er iz wider rufen hette, daz iz
nicht vor den richter oder vor den, den die sache rurte, offenbar
komen were, so hette iz keyne macht, also sprechen die keysers
recht dar über und ist ouch des landes gewonheit. 5. Ouch
sprichet unser herre bischof Baldewin : were, daz lantgreve Otte
nicht schuldig noch vervallen were, wan umbe die pene von der
richtunge vegen die die sfinelfite sprachen, daz doch nicht en ist,
als hie vor geschrieben stet, noch dan so was er und sint ouch
sine erben schuldig zu halden die urteil, die die man des Stiftes
zfi Mencze sprachen über die lehen und die gfit, dar umb en
bischof Mathias an sprach, wan sie daz mochten tfin nicht alleyne
von der scheydunge und richtunge der sunelute, sfindern sie
mochten iz ouch tfin von gemeynem geschrieben keysers rechte,
daz keyser Friderich der ifingeste gemachet hat und ouch gewon-
lich ist: wan eyn herre und sine man sweyen umb lehen gfit,
daz über die zweyunge sullen teilen des herren man \ und da
vone, wanne sich der selbe lantgreve Otte nicht berufen hait, als
recht ist, so was er und ouch sine erben nemelichen von des
selben urteiles wegen schuldig zfi tfine und zu haldene, was die
man des Stiftes zfi Mencze dar über geurtelt hant, beyde von
keyser recht und ouch gewonheit des landes. 6. Were ouch,
daz der vorgenante lantgreve Otte sich hette berfifen von deme
urteile der manne des Stiftes zfi Mencze recht und redelichen, des
doch nicht geschah, noch dan so hait er noch sine . . erben die
beruffinge nicht volfurt vor konigen noch vor keysern, die doch
binnen den ziiten und ouch sieder gewesen sint und noch sint,
daz er doch solde han gedan binnen eynem iare nach deme ur-
teyle oder in zweyn iaren.
I) Ueberschr.: Responsiones domini Bald(ewmi) ad excepc(ionem ?^ Henr(ici)
la[n]tgravii Hass(ie), quando s(ibi) ipse B(aldewinus) repetebat terras Hass(ie).
■j- a) aus scheydenluden karr. -\- b) aus scheydeluten karr. -\- b*) K. -\- c) davor
am Rande C (Kapitelxeichen). -\- d) gescheden. + e) in — capitulo I am
120 Nr. 214—218
Rande nachgetr. + f) anes. + g) ist. -f- h) ut — posita am Rande
nachgetr.
1) Lib. feud. II 55 (Ronkalisches Lehenneset» Kaiser Friedrichs I. vom J. 1158,
Const. I nr. 177 cap. 3). » 2) Lib. feud. II 40. oo 3) Cod. VIII 36 (37), .5 (4).
» 4) Nov. 112, I. 00 5) Lib. feud. II 55 (Const. I nr. 177 cap. 9).
214. 1329 September 9.
Derselbe beauftragt Hermann, Dekan des Marienstifts in
Erfurt, gegen die ungehorsamen Erfurter Geistlichen einzu-
schreiten.
K 3S3^). — Zur Sache vgl. K. Beyer: Mitteilungen d. Vereins f. d.
Geschichte «. Altertumskunde von Erfurt XIV bes. 10 ff.
Bal(dewinus) et cetera honorabili viro H(ermanno) decano
ecclesie sancte Marie Erf(ordensis) devoto suo dilecto salutem in
domino. Cum nonnuili sacerdotes et clerici nobis et iudicibus
sedis Mog(untine) ac aliis iudic(iis) nobis subiectis sint inobedientes
et rebelies nee mandata seu statuta predictorum iudicum velint
recipere vel execucioni debite demandare, aliquem'') predicte ec-
clesie Mog(untine) matrici sue et ipsius iudicibus detrahant verbis
et factis, quibus possunt, contra prestita iuramenta et honorem
proprium, ut accepimus, venientes, nos, qui provisionem et
protectionem eiusdem ecclesie Mog(untine) ac personarum ipsius
in nos suscepimus, volentes eandem ecclesiam et personas, quantum
possumus, cum dei adiutorio et iusticia gubernare tibi conmittimus
in hiis scriptis, ut omnes et singulos clericos, cuiuscunque ordinis,
condicionis ac Status existant, qui nobis et iudicibus nobis subiectis
rebelies et inobedientes extiterint vel sententias contra eos latas
sustinere temere non formidaverint, corrigas, detineas et detineri
corporaliter auctoritate nostra per alios facias invocato ad hoc,
si necessitas fuerit, brachio seculari nobisque eos ulterius, dura
oportunum fuerit, presentes pro suis inobedienciis et excessibus
correctionem debitam suscepturos.
Datum anno XXIX. V. idus septembris.
I) Ueberschr.: ConmitUtur detencio rebellium clericorum. -|- a) K.
215*. 1329 Oktober 29.
Gotfrid und Engilbrecht von Sayn für Erzbischof Baldevcin. K j8y ;
Höfer nr. 132 aus Orig. in Koblenz (1 A nr. 643).
216. 1330 März 7.
Aleydis ('Aleyda K) Witwe des weiland Franco dictus de Sein fSeyn K)-
[heym Trierer Bürgerin schenkt inter vivos im Einvernehmen mit ihren
amici zu ihrem, Erancos, ihrer Eltern und Wohltäter Seelenheil, ein Gelübde
Francos erfüllend, ihr und Erancos Haus in der Stadt Trier in vico sancti
Theoderici (Dietrichstrasse) genannt ad turrim, das sie bewohnt, mit Turm,
orreum, torcular, Haus und allem Zubehör mit Ausnahme der neuen
camenata sowie des cellariura und des g:ranarium darunter und darüber, die
zum atrium der Trierer Karmeliter reichen, cum spacio sei pedum terre in
latitudine et in longitudine ipsius camenate versus domum meam predictam
und mit Ausnahme eines kleinen Häuschens am Turm zwischen demselben
und dem atrium der Karmeliter an Abt und Konvent von St. Mathias und
deren Kloster nur mit Vorbehalt der lebenslänglichen Wohnung für sich und
ihre Geschwister Hildegundis dicta die Gevenicherse und lohannes dictus
Geevinkint ; das Kloster soll das Haus immerdar in Stand halten, nie ver-
äussern und jährlich von dem Hause einen Zins von 6 Pfund Trierer Pfennige
pro tempore dativorum sex maldrorum silig^inis et sei sextariorum olei Trierer
Gemässes an den von der Schenkerin zum Zwecke der Erhebung und Ver-
teilung bestellten Elemosinar des Klosters zahlen, derart dass dieses am
ersten Nichtfeiertage jeden Monats ihr, Francos, ihrer Eltern und Wohltäter
1329 September 9—1330 Mars 26 121
Gedächtnis feierlich begehen, wofür der Elemosinar von den Einkünften an
die teilnehmenden Priester und Diakone 8 Trierer Schillinge, an die Armen
Brot von '/j Scheffel Weisen, dem wöchentlich zu bestimmenden Priester, der
am Altar und in der Kapelle des heiligen Maternus wöchentlich für die Ge-
nannten eine Seelenmesse liest, wöchentlich 6 Pfennige und an den Prior und
Konvent der Trierer Karmeliter für die ewige Lampe am Grabe Francos in
ihrer Kirche die genannten 6 Sextare Oel ,' ferner schenkt sie den Karmelitern
die Kemenate u. s. w. unter der Bedingung, dass sie daraus eine infirraaria
für ihre kranken Brüder machen, darin einen Altar errichten, daran Messen
für die Genannten lesen, so lange Kranke dort sind, im Keller ihren Wein,
im Speicher ihr Getreide und Anderes bewahren und, wenn sie im Speicher
Fenster nach der Schenkerin Hause zu haben wollen, sie sie fenestris
vitreis verschliessen, damit sie nicht in den Hof und sein Zubehör sehen
können; in dem genannten Raum von 6 Fuss dürfen sie nicht bauen, sondern
der Raum zwischen der Kemenate und der von ihnen auf die Länge der
Kemenate und 10 Fuss hoch zu errichtenden Mauer soll leer bleiben, unter
Vorbehalt der Wohnung für die Schenkerin auf Lebenszeit ; wenn die Karme-
liter die Kemenate u. s. w. zu anderen Zwecken bestimmen oder veräussern
wollen, soll die Schenkung hinfällig sein und an das Kloster St. Matthias
übergehen ; in dem genannten Häuschen soll immerdar eine durch den
zeitigen Pleban von St. Gangulph einzusetzende Begine lebenslänglich wohnen.
Abt und Konvent von St. Matthias, der Trierer Offizial, Prior und Konvent
der Karmeliter, deren Provinzial Bruder Sybertus bekräftigen Alles und
siegeln samt Aleydis mit den Siegeln der Genannten und der Stadt Trier.
Zeugen: Schultheiss Tristandus, Schöffen Arnoldus dictus Wolf, Ordulphus
Ordulphi, die geschworenen Notare der Trierer Kurie Arnoldus de Arluno
und Conradus de Colonia]. Cum humana fragfilitas — [D. a. d. M°CCCm° vicesimo
nono feria quarta post dominicam, qua cantatur .Reminiscere'. — D ib^ (mit
der Ueberschr. Testamentum civis Treverensis divitis^), Bruchst. von 4 Zeilen ;
Abschrift in Hs. 27 der Seminarbibliothek in Trier (vgl. Marx: Trierisches
Archiv Erg.-H. XIII 18 ff.) S. 89.
217. Avignon 1330 März 24.
An den Erzbischof von Mains oder seinen geistlichen Vikar Gaucelinus
Bischof von Albano (h\ha.nens\s): befiehlt ihm als päpstlicher Pönitentiar , den
Ueberbringer Dieses, den Johannes de Ysenaco Kleriker Mainzer Diözese, der
ihn persönlich gebeten hat, trotz seiner Erzeugung von einem Priester und
einer Ledigen, die niederen Weihen und eine Pfründe ohne Seelsorge emp-
fangen zu dürfen, falls er würdig und insbesondere kein Nachahmer der
väterlichen Unenthaltsamkeit sei, davon zu dispensieren. Succedens ad — D.
Avin. Villi, kal. apr. pont. dorn. loh. pape XXII. a. 14. — K 21^ a, ein-
gerückt in Nr. 231.
218. München 1330 Mär 3 26.
Instrument über die Appellation des Minoritengenerals
Michael von Cesena gegen Papst Johannes XXII. Bulle ,Quia
vir reprobus' (kürzere Form).
K 22^). — Eine zum grossen Teil , übereinstimmende, nur ausführ-
lichere Fassung dieser Appellation hat K. Müller: Zeitschrift für Kirchen-
geschichte VI 83 (vgl. 74 nr. 27) auszugsweise ('= Kap. 1 — 4 unserer Nr.)
aus der Chronik des Nicolaus Minorita veröffentlicht (N) ; es ist dieselbe, die
schon L. Wadding Annales Minorum z. J. 1328 § 19 kannte. Sie wird auch
in der vorliegenden Fassung (Kap. 9) erwähnt und enthält danach als Insert
eine magna scriptura continens reprobaciones errorum Johannes XXII. (vgl.
damit die Zusammenfassung bei Müller l. c. 85 — 87J.
In nomine patris et filii et Spiritus sancti. Amen. /. Anno
a nativitate domini NPCCCXXX indictione terciadecima*) in
Monacho in domo fratrum Minorum venerabilis et religiosus vir
frater Michael de Cesena ordinis fratrum Minorum generalis
minister et in sacra pagina doctor constitutus in presencia infra-
scriptarum'') venerabilium autenticarum et honestarum personarum
122 Nr. 218
asserens ad sui'^) noticiam noviter fore deductum, quod lacobus
de Caturcho''), qui se lohannem*) papam') XXII. profitetur et
asserit, quendam famosum^) libellum, cujus inicium est ,Quia vir
reprobus Michael de Cesena dudum*') minister generalis ordinis
Minorum' et cetera, conposuerat **) et sub buUa sua hostiis ecclesie
maioris Avinion(ensis) affigi fecerat et appendi, in quo ipse lacobus
narrat et asserit se fecisse quosdam processus contra ipsum fratrem
Michael(eni) ') et multa alia asserit et dicit '') in maximum preiudicium
et infamiam ipsius fratris Michael(is) generalis ministri et omnium
sibi adherencium et tocius dicti') ordinis Minorum enorme gravamen
et™) fidei katholice detrimentum, et volens contra predicta gesta
et facta per dictum lacobum remedium, prout poterat, adhibere
in presencia infrascriptarum'') venerabilium, autenticarum et hone-
starum personarum dedit, porrexit, presentavit et publicavit et legi
fecit etdat"), porrigit, presentat et publicat infrascriptum libellum
et dixit et protestatus fuit, provocavit "), appellavit et fecit, prout
in ipso libello continetur. Cujus libelli tenor talis') est:
2. ,Universis Christi fidelibus presentem scripturam inspec-
turis ad perpetuam rei memoriam innotescat, quod ego frater
Michael(is)P) ordinis fratrum Minorum generalis minister et servus
et in Sacra pagina doctor a[ttenden]s'') lacobum de Caturcho**),
qui se papam lohannem XXII. profitetur et asserit, adversus
saluberrimam et preclarissimam Christiane fidei veritatem, quam
sancta Romana ecclesia'') tenuit et tenet*), nequiter insurrexisse
et quod*) inter cetera sua facta, gesta ac dogmata hereticalia eciam
tria detestanda statuta, quorum primum incipit ,Ad conditorem")
canonum' '')'), secundum .Cum inter'*), tercium ,Quia quorundam'*),
edere, publicare et per mundum presumpserat divulgare, in quibus
hereses manifestas et errcres plurimos detestabiles dogmatizat
catholice') fidei et doctrine et^) vite*) evangelice et apostolice
ac™) sancte Romane ecclesie multipliciter adversantes, quodque
idem lacobus hereticus in mei et tocius dicti ordinis Minorum
enorme') preiudicium et gravamen professionem fidei catholice,
quam ego et predictus ordo Minorum feceramus in generali*)
capitulo ipsius ordinis olimi) apud Perusium>) celebrato et per
patentes litteras universis Christi fidelibus miseramus*) secundum
formam, quam universalis ecclesia catholica et apostolica in')
decretali ') posita in VI" libro decretalium sub titulo De verborum
significacione, que incipit ,Exit^), qui seminat'*), profitetur et
tenet, pluries pronunciaverat sive asseruerat hereticam**) et me
ob hoc sibi et suis erroribus resistentem in sua curia de facto
presumpserat arrestare, in Avinion(e) tunc existens zelo fidei
catholice et ordinis antedicti°) meo et sociorum nomine et nomine
omnium et singulorum michi adherencium et adherere volencium
et eciam nomine omnium catholicorum et fidelium Christianorum
dixi, presentavi*') e[t]*'*) denunciavi dictos processus factos per
dictum''') lohannem hereticum manifestum fuisse et esse nuUos et
nullius roboris et momenti et, in quantum de facto processerunt,
ex eis senciens me dicto nomine et dictos michi adherentes et
adherere volentes fore enormiter aggravatos a predictis^') gravami-
1
1330 Märe 26 123
nibus michi et ipsi''') ordini illatis^') de facto et contra ipsum
hereticum tamquam contra meum et dicti ordinis ac fidei catholice
adversarium ad sanctam Romanam ecclesiam catholicam et aposto-
licam de peritorum consilio provocavi"), appellavi legitime sollemp-
niter et in scriptis*). 3. Qua appellacione interposita videns
michi mortis periculum imminere, si in ipsius lacobi curia diucius
remansissem, et volens ire*') ad loca tuta, ubi secure possem
provocacionem et appellacionem huiusmodi publicare, prosequi*^')
ac ') eciam innovare, de dicta civitate**') Avinion(e) recessi de ')
mense maii anno a '') nativitate domini M'CCCXXVIII"
dicte provocacioni et appellacioni firmiter inherendo"*). Quam
ob rem, cum hoc ad ipsius heretici noticiam pervenisset'''),
me et socios meos hostiliter prosequi^^') fecit, ut nos ca-
peret, si sibi possibilitas affuisset. Et cum domino lesu Christo,
pro cuius fide persecucionem huiusmodi paciebamur, mirabiliter
cooperante '') evaserimus™') manus"') eins, ipse hereticus suo desi-
derio privatum se cernens contra me et ipsos socios meos nobis
adhuc°') existentibus in itinere eundo^') ad civitatem Pisanam*!')
pro dicta provocacione"'') et appellacione publicanda'"'*) et pro
viribus persequenda ex quibusdam falsissimis et confictis*') causis'')
post et contra dictam appellacionem et omni iuris"') et iudici-
orum ordine pretermisso"^') processus iniquissimos promulgavit ').
4. Quos Processus iterum dixi et denunciavi fore nullos et
nullius valoris™') et, in^') quantum de facto processeranf'), ab ipsis
processibus immo verius excessibus et ab omnibus aliis gravaminibus
per eum michi et dictis sociis meis et nobis adherentibus ac^)
prefato ordini illatis et que^') inferentur imposterum, legitime et
in scriptis ad sanctam Romanam ecclesiam appellavi et supposui
me et dicta mea correctioni et emendacioni sancte Romane ecclesie
protestans firmiter me illam fidem tenere et observare velle per-
petuo, quam sancta Romana ecclesia, que disponente domino
cunctorum fidelium mater est et magistra, tenet, credit"), predicat
et') observat'), prout in instrumento ipsius appellacionis et provo-
cacionis*) hec et alia seriosius explicantur. Que appellaciones
eidem lacobo intimate fuerunt et ipse eciam in quodam libello ')
suo erroneo valde prolixo in scriptis sub bulla sua redacto, cuius
libelli inicium est ,Quia vir reprobus Michael') de') Cesena")**)
et cetera, manifeste fatetur se**) libellos appellacionum huiusmodi
habuisse, quibus eciam libellis nititur in ipso') suo libello erroneo*''')
respondente") verba multa contenta') in dicta appellacione per
me dudum interposita ad dictam Romanam ecclesiam in eodem
libello eciam') inserendo. 5. Ex quibus liquet, quod lacobus
impetebatur et contra ipsum de crimine heresis agebatur ac per
consequens hec falso supposito sine preiudicio, videlicet quod non
esset certum ipsum lohannem fuisse et esse hereticum manifestum
et tamquam hereticum manifestum ab omnibus catholicis evitandum,
sed dubium diceretur, cum in tali dubio generale concilium uni-
versalis ecclesie catholice, quod sanctam Romanam ecclesiam, ad
quam per me dictis nominibus appellatum extiterat ''''), representat,
habebat et habet de huiusmodi appellacionibus et crimine heresis
124 Nr. 218
cognoscere et diffinire, cum manifestum existat, quod papa in hiis,
que ad fidem catholicam pertinent, subest conciliis (prout'''^*) legitur
et probatur et decretis XIX. distinctionis canone .Anastasius'*')
in textu et glosa ordinaria super verbo iconcilio' et XV distinctionis
canone ^Sicut sancti' ") in textu et glosa) et accusari potest papa**)
de heresi et a concilio iudicari, si a fide deviat, nee posset statuere,
quod non posset accusari de heresi, quia ex hoc periclitaretur tota ecciesia
(ut hec leguntur XL. distinctionis canone ,Si papa''*) in textu et
glosa). In hoc enim maius est concilium. Nam orbis maior est
Urbe (XCIII. distinctionis canone .Legimus"') in textu et glosa).
Immo si papa a fide deviat, minor est quocumque catholico (ut pro-
batur XXIIIF questione I. canone iSi A(ugustin)us"*) versu ,Item
cum dominus' in fine et plane et expresse notatur in eadem causa
XXIIII. questione I. canone ,Achacius"*) in glosa ordinaria).
Unde quid semel COncilium seu synodus Statuit pro fidei « veritate,
papa mutare non potest, quia subiacet in hiis concilio (XXIIII*
questione I. canone .Maiores''^)), nee contra huiusmodi statuta
patrum concedere aliquid vel mutare (XXV questione I. canone ,Sunt
quidem'") et canone ,Contra statutum''*) et canone ,Omne''*) et
canone , Prima salus'*") et in eadem causa questione II* canone
,Si ea destruerem'*') et canone .Amputato"*)). Nee papa possct
statuere, quod religiös! proprium haberent (Extra De statu monachorum
capite ,Cum ad monasterium'*^) in fine) nee contra generale statu[tu]m")
ecclesie dispensare (XXV. questione I. [canone] ,Que ad perpetuam'**)
in textu et glosa). Ex quibus iuribus clare patet, quod papa in
hiis, que pertinent ad ius divinum, fidem vel mores, subiacet con-
ciliis et sanctorum patrum statutis. Et si contra faciat, accusari
potest et iudicari et ad concilium, quod est eo in hoc superius,
potest appellari. Constat enim, quod per appellacionem eiimitur
appellanS a potestate et iurisdictione illius, a quo appellavit (ut patet
per id, quod legitur et notatur Extra De appellacionibus capite
,Proposuit''') in textu et glosa). Et is, ad quem appellatum est,
et non is, a quo est appellatum, habet de tali appellacione cognos-
cere (Extra De appellacione capite ,Ut debitus'*^ et capite ,Cum
speciali'*'). Nee is, a quo est appellatum, appellacione pendente
potest aliquid innovare vel faeere in preiudicium appellantis (II*
questione VI. canone .Appellantem'**) et nil innovari appellacione
pendente 1. I et maxime, cum causa tangit illum, a quo appellatum
sive provocatum est, quia in causa propria nullus potest iudicare
Tel ius sibi dicere (XXIIP questione IIII. canone ,Inter querelas'*')
et questione V* canone ,De occidendis''*) et Codice ,Ne quis in
causa propria iudicet vel ius subi dicat'"*) per totum). Nee
potest aliquis esse pars et iudex (IUI. questione IIII. canone I.").
Manifestum est eciam, quod is, qui dieta sua supposuit correctioni
sancte Romane ecclesie, non est censendus nee iudicandus hereticus,
eciam si erraret (ut clare probatur Extra De summa trinitate et
fide catholica ,Dampnamus''*), ubi de abbate loachim dicitur, quod
licet erraret, tarnen, quia dieta sua ecclesie Romane correctioni
subieeit, non fuit censendus hereticus; et ad hoc expre.sse faeit
XXIUI" questione III. canon ,Dixit apostolus'^*) in textu et glosa et
1330 März 26 125
in eadem causa questione I. canon ,Hec est fides"*) in glosa ,Cum
similibus'). 6. Unde concluditur manifeste, quod ea, que dictus
lacobus in dicto libello suo erroneo circa principium ipsius libelii
asserit dicens ^*) : ,Quia vir reprobus Michael de Cesena dudum
generalis minister ordinis fratrum Minorum constituciones nostras
videlicet ,Ad conditorem''), ,Cum inter'^) et ,Quia quorundam")
visus est multipliciter inpugnare et libellos suos continentes in-
pugnaciones predictas ad diversas mundi partes et studia destinare,
propter que et plures excessus ipsius fuit per nos de fratrum
nostrorum consilio fautor hereticorum hereticus iudicatus' — hec
ibi — et quidquid in ipso libello asserit se pronunciasse, fecisse
vel declarasse et quidquid dixit et fecit contra me sive in mei
preiudicium vel gravamen et maxime post et contra appellaciones
premissas per me ad sanctam Romanam ecclesiam interiectas,
nullius extitit firmitatis. Si enim liceret sibi iudicare seu con-
dempnare resistentes eidem et pro fide catholica ad sanctam
Romanam ecclesiam sive sacrum generale concilium, quod ipsam
representat, appellantes sive provocantes, tota fides ecclesie peri-
clitari possct, quia nuUus auderet nee posset sibi resistere, eciam
si totam fidem catholicam destrueret et erroneam iudicaret, quod
sentire est hereticum et insanum, et secundum hanc heresim male
fecissent sancti per ecclesiam catholicam canonizati, qui resisterent
pontificibus deviantibus a fidei veritate, sicut sanctus Ylarius Leoni
pape et sanctus Eusebius pape Liberio et alii sancti viri et clerus
Romanus Anastasio pape et sie de aliis, prout in legendis et
cronicis sanctorum legitur, restiterunt. 7. Ex predictis eciam
patet, quod se ignarum omnis iuris esse demonstrat, dum contra
omnem legem in causa propria ius sibi dicit et iudicat et superioris
id est generalis concilii sibi iurisdictionem^^) et iudicium usur-
pat*^*^*) et supponentem se et dicta sua correctioni et emendacioni
sancte Romane ecclesie ac protestantem firmiter se tenere et ob-
servare velle perpetuo fidem illam, quam sancta Romana ecclesia
tenet et observat, et in hiis, que ad fidem pertinent, ad iudicium
sancte Romane ecclesie per viam provocacionis et appellacionis
iuxta formam sacrorum canonum recurrentem tamquam hereticum
diffamat, iudicat et condempnat, ut de eo et de eius consiliarüs
in hac parte dici valeat illud psalmiste vaticinium : ,Nescierunt neque
intelleierunt, in tenebris ambulant ). ,erraverunt ab vero, loculi sunt falsa *).
Verum quia detractionis vicium excecacionem inducit Gregorio in
registro dicente : iQuid aliud detrahentes faciunt nisi quod in pulverem
sufflant atque in oculos'suos terram eicitant, ut, unde plus detractionis perflant,
inde magis nihil veritatis videant*"). 8. Ideo dictUS hereticuS, dum
plus scribit, semper in peius proficit et tamquam cecus in foveam
errorum et heresim ruit quam alterius preparavit, ita quod hereses
adeo manifestas, evidentes ac notorias in ipso suo libello heretico
publice et notorie in subversione fidei catholice dogmatizat, quod
nee accusacione nee denunciacione nee iudicio egent, cum sint
hereses per sacros canones et sacra concilia sancte Romane ecclesie
cum suis sectatoribus condempnate et excommunicate. 9. Et
ne huiusmodi hereses et errores, quos dictus hereticus in dicto
126 Nr. 219—222
libello suo dogmatizat, corda ignorancium iura sive simplicium
inficere valeant, licet in dicto libello erroneo publice per dictum
hereticum divulgato contineantur, tarnen aliquos principales errores,
per quos ipse hereticus, quod est fidei Christiane, quod religionis,
quod legis, quod vite, quod morum, quod discipline, velud alter
Antichristus et magni Antichristi precursor destruit et confundit
in quadam magna scriptura continente reprobaciones errorum et
responsiones ad ea, que dictus hereticus ad suorum errorum fulci-
mentum adducit, feci redigi. Quam scripturam volui et mandavi
in instrumento appellacionis huiusmodi redigi et interseri, ita quod
de hiis instrumentum in forma publica dari possit tenorem ipsius
scripture magne continens et eciam absque continencia tenoris
eiusdem, prout volenti habere hanc appellacionem in forma publica
magis videbitur expedire'^''). 10. Quare ex predictis racionibus
et causis et aliis suo loco et tempore, si necesse extiterit, pro-
ponendis et offendendis ego frater Michael dicti ordinis Minorum
generalis minister et servus omnia et singula dicta, gesta et facta
et pronunciata per dictum lacobum hereticum in mei infamiam,
preiudicium vel gravamen, que in dicto libello erroneo continentur
seu de quibus fit mencio in eodem, et omnia alia per ipsum hereti-
cum gesta et facta dico, pronuncio et denuncio fuisse et esse nulla
et nullius valoris et momenti et in quantum de facto processerunt,
senciens me dicto nomine et michi adherentes ex eis fore enor-
miter agravatos et gravari posse de facto ab eis et ab omnibus
hiis, que secuta fuissent vel sequerentur ex ipsis in hiis scriptis,
ad sanctam Romanam catholicam ac apostolicam ecclesiam provoco
et appello et subicio me et omnes michi adherentes protectioni
et defensioni ipsius Romane ecclesie non intendens per hoc a
provocacionibus et appellacionibus alias per me factis et inter-
positis contra dictum lacobum hereticum et eius gesta et facta
recedere sed eis pocius inherere et suppono rae et dicta mea
correctioni et emendacioni sancte Romane ecclesie et protestor
me illam fidem teuere et observare velle perpetuo, quam sancta
Romana ecclesia, que disponente domino cunctorum fidelium mater
est magistra, tenet et predicat et observat'.
Acta et facta fuerunt predicta in Monacho in domo fratrum
Minorum in refectorio ") eiusdem domus anno predicto a nativitate
domini MOCCCXXX. indictione XIIP, VII" kalendas aprilis pre-
sentibus testibus vocatis et rogatis venerabilibus viris dominis Henrico
decano sancti Petri, Henrico plebano ^^) sancte Marie "). In """)
quorum eciam omnium testimonium predictus frater Michael
sigillum sui officii presentibus duxit apponendum.
1) Ueberschr,: Appellacio fratris Mich(aelis) contra lohannem papam. -|- a)
XUI N. + b) infrascriptorum N. -\- c) suam N. + d) Caturco 1^. + e) nach
dem folgenden Worte N. -\- i) appellat add. N. -{- g) dudum — Minor, fehlt
N. 4- i) generalem ministrum add. N. 4- k) dixit N. + 1) fehlt N. -\- m)
ac N. -f- o) et add. N. -\- p) Michael N. + q) antedictus K. -|" r) nach
docuit N. -[- s) docuit N. + t) quedam K. -\- u) condicionem K. -\- v) fehlt
K. + w) et AT. + x) dicto N. 4- y) Busium N, K. + i) Exiit N. -f- a')
pronunciavi N. -\- &'*) eos K. 4" b') dominum N. + c') dictis N. •\-
d') dicto N. -\- e') ill. nach de facto N. -V- V) me N. -\- g') persequi N. -j-
1330 Mars 27— Juli 2 127
h') caria N. -\- i') et K, a. •aa.ti-v. fehlt N. -\- k') prevenisset N? -f- 1') cooporante
N. -\- m') evasimus N. -)- n') manibus N. + o') ad hoc K. + p') eundi N.
+ q') Pisar. K. + r') appell. et prov. st. pr. — app. N. -\- r'*) provocanda,
aus provocandam korr. N. + s ) perfictis N. -\- t') vor Galsissimis N. -\-
u') iure N. -\- v') pretermissis N. -\- w') et momenti add. N. -\- x') quatenus st.
in quantum K. -f- y') processerunt N. -\- z') qui N. -\- aa) si N. + bb)
heretico N. + cc) respondere N. -\- dd) anstelle von getilgtem representat
(oder dies nicht getilgt?) und eines anderen getilgten Wortes von Hd 3a
nachgetr. K. -\- dd*) Randglosse Iura allegantur von Hd 3a K. -\- ee) papam
K. -f- ff) statum K. + gg) iusdictionem K. -{- gg*) usurpare ? K. -\- hh) von
diesem Worte an Wechsel des Ductus (doch gleiche Hd !) + ü) ref ectoria N.
+ kk) ecclesie add. N. + 11) danach add. N : Volfrardo Cyngesfelt sacerdote,
Odone sacerdote domestico plebani sancte Marie, Gotfredo domestico dominl
decani sancti Petri, magistro Matheo de Pergamo raedico domini imperatoris,
fratribus Hermanno gardiano conventus Monachi, Nycalao de Frisigna et aliis
fratribus dicti conventus et pluribus aliis clericis et secularibus et infrascriptis
notoriis publicis, qui rogati fuerunt, ut de predictis secundum formam superius
traditam conficerent publicum instrumentum videlicet Merboto notario publice
provinciali, Sicardo notario civitatis Monachi, lohanne Morosi et fratre Ardiguino
de Spina ordinis fratrum Minorum. Amen. + mm) In — apponendum fehlt N.
1 a) Raynaldus 1329 § 22 ff., Baluse Mise. 111 3^3 ff., vgl. Müller l. c. 74 nr. 26
(1329 Nov. 16). " 1) c. 3, E.xtravag. Johann. XXII. 14. «= 2) c. 4, ebenda. »
3) c. 5, ebenda. «> 4) Müller l. c. 68 nr. 3 oder 4 (1322 Juni 4 und 6). oo 5) c. 3,
Sextus V12. 00 5 a) vgl. Müller 69 f. nr. 8, 11, 12. » 6) /. c. 70 nr. 14. » 6 a) vgl.
I. c. 70 nr. 17. <» 7) /. c. 70 nr. 18. « 8) /. c. 71 nr. 20 und 21. «> 10) c. 9, D. 19.
00 11) c. 2, D. 15. a> 12) c. 6, D. 40. oo 13) c. 24, D. 93. 00 U) „icht in C. XXIV
q. 1. » 15) c. 1, C. XXIV q. 1. 00 16) c. 2, C. XXIV q. 1. 00 17) c. 6, C. XXV q. 1.
00 18) c. 7, C. XXV q. 1. <*> 19) c. 8, C. XXV q. 1. " 20) c. 9, C. XXV q. 1. <»
21) c. 4, C. XXV q. 2. «> 22) c. 11, C. XXV q. 2. «> 23) c. 6, Extra III 35. 00
24) c 3, C. XXV q. 1. 00 25) c. 24, Extra II 28. 00 26) <:. 59, E.xtra II 28. »
27) c. 61, Extra II 28. 00 28) c. 2, C. II q. 6. 00 29) c. 27, C. XXIII q. 4. 00
30) c. 8, C. XXIII q. 5. <» 30 a) C. III 5. « 31) c. 1, C. IV q. 4. » 32) c. 2, Extra
II. <» 33) c. 29, C. XXIV q. 3. » 34) c. 14, C. XXIV q. 1. » 35) Baluse Mise.
III 323. « 39) Ps. 82, 5. « 4O) Ps. 57, 4. 00 41) Gregorii L registrum XI 1
(M. G. Epist. II 260 Z. Iff.).
219. Avignon 1330 März 27.
Gaucelinus Bischof von Albano ('AlbanensisJ an Conradus Pleban in
Ettenhusen (-hausen), Mainzer Diözese, erlaubt ihm als päpstlicher Pönitentiar ,
sich 2 Jahre lang durch einen Beichtvater, es sei denn von Sachen, für welche
der päpstliche Stuhl zuständig ist, absolvieren und sich vota peregrinacionis
et abstinencie, die er schwer erfüllen könne, durch denselben einmalig mit
anderen frommen Werken vertauschen zu lassen, ultramarino, beatorum
apostolorum Petri et Pauli adque (!) lacobi votis dumtaxat exceptis. Ut anime
— D. Avin. VI. kal. apr. pont. dorn. loh. pape XXII. a. quarto decimo. —
K 216.
220*. [1330 Mai 24—26].
Deutsche Fürsten an den Papst; inseriert in Nrr. 224 und 227.
Const. VI nr. 762 aus Vatikan. Register (1 und 2). K $6 a und K SJ a ;
beide bieten wie 2 S. 649 Z. 16 ex una parte und Z. 21 recedet ab appellacione.
221. Trier 1330 Juni 18.
Erzbischof Baldewin an alle Getreuen Christi: verleiht Allen, die zu
der St. Katharinen-Kapelle in reclusorio zu Harn (?) prope Luceinborg (!)
(Luxemburg) wallfahrten oder ihr ein Geschenk aus ihrem Vermögen machen
oder für ihn und seine Herde beten, für ein Jahr einen 40tägigen Ablass ;
doch sollen huiusmodi indulgenciarum littere non alibi nisi ad opidum Lueceln-
burg (e über u) deferantur. Cupientes quoslibet — D. Treveris a. dom. M"
tricentesimo tricesimo XVIIIa die mensis iunii. — K 462.
222. Köln 1330 Juli 2.
Henricus Erzbischof von Mainz an den Kleriker lohannes de Ysenaco ;
dispensiert ihn gemäss der eingerückten Nr. 217, da er würdig sei. Presen-
tatis per te — D. Colonie VI. non. iul. a. dom. 1330. — K 2lT.
128 Nr. 223—226
223. Luxemburg [1330] Juli 4.
König Johann von Böhmen schlägt dem Aso Visconti,
Reichsvikar in Mailand, vor, über die schwebenden Fragen mit
ihm SU verhandeln.
K 57 b, inseriert in Nr. 229. Aus dem Vatikan. Register (V) : Const.
VI nr. 799. Der dort „sehr verderbt" genannte Text lässt sich nun bedeutend
verbessern.
Johannes dei gracia Boem(ie) et Polonie rex ac Lutzem-
burg(ensis)*) comes spectabili viro Azoni de Vicecomitibus civi-
tatis et districtus Mediolan(ensis) sacri imperii vicario generali
amico nostro carissimo salutem*") et dilectionis*^) affectum.
1. Super eo, quod nos legacionis nobis ex parte vestra**) per
strennunm*^) virum Symonem de Vienna militem et in hac parte
nuncium vestrum*^) sub commissa sibi credencia*) provide'') ac*)
sapienter exposite mot[u]^) per litteras [nojstras''), que eidem
militi in dicendis [vjobis") pro parte [nojstra'') fidem et relatus
credulos conferebant *), nos nuncios nostros ad vos in ') proximo
missuros vobis nuper duximus pollicendum, dilectionem vestram
non lateat, quod obstantibus plurium diversorum negociorum'')
curis hec') hactenus commode nequivimus adimplere. 2. Nunc
vero de negociis") alias") disposito circa hec duximus taliter
respondendum quod infra octa[bam]°) beati Petri ad vincula
proxim[a]mP) vel''), quod ad aliquem locum tarn vobis vicinum
quam nobis nobiscum infra dictum terminum comm[o]de'') poteritis
convenire, nos dante domino personaliter transferemus vel infra
eundem terminum nuncios solempnes *) nostros vobiscum habebitis,
cum quibus de negociis imperii et nostris') poteritis tanquam cum
persona nostra propria in omnibus ordinäre. 3. Unde secundum
hec') aliis imperii fidelibus, quibus expedire videritis, aperire")
curetis^), de nostris*") et imperii negociis medio pro meliori
tempore disponatis in devocione et constancia solitis post-
positis quibuscumque accidentibus persistentes, de [no]stris'') in
omnibus, que sacri imperii ac vestri'') honorem respiciant, consilio
et consolacione confisi.
Datum Lutzelenburg*) IUI' iulii.
I) Ueberschr. in K: Littera regis Bo(emie). -\- a) Lucemburg(ensis) V. -\-
b) davor et V. -\- c) dilectionem V. + d) nostr. V. -\- e) strennuum V. +
t) et V. -\- g) mota K, V ; Schwalm schlägt motu oder intuitu vor. + b) vestr.
K. + i) nobis (zu vobis korr.?) K ; fehlt V. + k) negociis V. + 1) hoc V.
+ m) ipsis add. V. -\- n) aliter V. + Q\ octavas AT. + p) proiimum /iT. +
q) Schwalm streicht vel quod, muss infolgedessen aber vor nobiscum ein nicht
überliefertes ubi ergänzen. -\- r) fehlt V; commede K. -\- s) solennes V. +
t) K, V. + u) apperire K. -\- v) Schvoalm ergänzt danach ac. + w) Lucem-
burg(i) V.
1) verloren.
224*. [1330 vor Juli 31].
Peter von Corvara (Gegenpapst Nikolaus V.) an Papst Johannes XXII.
K 5(>b> inseriert in Nr. 225; aus Vatikan. Register: inseriert in Const. VI
nr. 814; bessere Lesarten von K: S. 689 Z. 14 f. tanta (st. tamj — quanta,
Z. 13 appel 1 e t ur, Z. 16 astra celi ecclesiasti c i ; andere Varianten Z. 21
annus completus, Z. 24 benignissima (st. beatissimaj sanctitas,' Z. 28 wird
obloquentium bestätigt.
1330 Juli 4-1330 Juli 129
225. Avignon 1330 Juli 31.
Papst Johannes XXII. meldet dem Erzbischof Baldewin, dass er dessen,
des Königs Johann von Böhmen und des Herzogs Otto von Oesterreich Ver-
such, ihn mit Kaiser Ludwig auszusöhnen, ablehne. Pridem carissimi —
D. Avinione II. kal. aug. pont. n. a. quartodecimo. — K £6 mit der Ueberschr.
Miss(ilis) ad Trever(ensem), in qua refutatur pro Bavaro oblata satisfactio.
Wesentliche Abweichungen von der meist übereinstimtnenden Ausfertigung
für Böhmen, Const. VI nr. 814 (aus dem Vatikan. Register, wo am Ende,
S. 691 Z. 4, auch unsere Nr. erwähnt ist): S. 686 Z. 37 f. loh. ep. serv.
servor. dei ven. fratri Bald. arch. Trev. sal. et ap. ben. Pridem
carissimi in Christo filii nostri lohannis regis Boem(ie)
illustris litteras st. Regi — recepim.; Z. 38 f. frater et ipse rei st.
fili — tuus ; Z. 42 fehlt fili carissime ; Z. 43 manifeste respiciunt ; S. 687
Z. 1 tuas et eciam alias dicti regis — litteras st. alias regias etiam
— litt.; Z. 4 Meynstorf — tuos et regios mittebatis st. Mestorf — reg.
destinabat ; Z. 5 r e x s/. archiepiscopus ; Z. 17 L u d e w i c i pre dicti st.
prefati Bavari; Z. 20 Marcilium st. Mars, (wiederholt); Z. 22 illos errores
st. illas (emendiert ans illos^ ; Z. 24 ac st. et ; Z. 29 ad imperiale (st. tale^
fastigium ; Z. 39 in quam ; Z. 41 ac (fe hlt per Romanos, quibus hoc
non competit^ eciam coronari; Z. 43 notus st. notum ; S. 688 Z. 4 revo-
cassetis; Z. 10 Castellanen{si) st. Castellano; Z. 14 Ockam st. Okam; Z. 17
heretica st. hereticalia ; Z. 18 declarare st. declararent, declaraveran t st.
declaraverunt ; Z. 19 Bon a m graciam st. Bonagratiam ; Z. 23 cura v i t st.
curaverunt; Z. 28 videret st. des überlieferten videretur; Z. 36 sunt st. des
überlieferten sicut ; Z. -^0 et habitantes; Z. 45 pro parte Bavari; S. 689
Z. 4 i a m ipsemet ; Z. 44 of f e r e t st. of ferret ; S. 690 Z. //. s u p r a dicte
intelliguntur st. pred. intelligantur, statu s u o ; Z. 8 inten d i t st. intendat ;
Z. 24 acquir e r e t st. acquiret ; Z. 25 quo vis st. quoquam ; Z. 3^^ f r a t e r -
nitatem tuam st. providenciam regiam ; Z. 41 Ludewici st. Bavari,
leguntur st. legantur ; S. 687 Z. 15, 16, S. 688 Z. 3, 30, 34, 38, 42, 45,
S. 690 Z. 6 frater st. fili (carissime) ; Umstellungen : S. 687 Z. 6 f idem (nach
\oceJ, Z. 10 prefata credencia, Z. 29 condicio inhabilis, Z. 46 interdictum (vor
violarej, S. 688 Z. 6 honorem et utilitatem, Z. 14 ordinis fratrem, Z. 20
exigentibus demeritis, Z. 21 sedis apostolice, Z. 22 sibi similiter, Z. 40 rector
es, S. 689 Z. 40 nuUa vor in, S. 690 Z. 30 honore imperiali; S. 687 Z. 32
fehlt wie in Const. est; Verderbungen: S. 688 Z. 35 possit st. posse; S. 690
Z. 2 fehlt das 2. in. — Zu den Namen der luxemburgischen Gesandten
der Randvertnerk Losses: Hos vidi in curia, quia tunc fui in
studio Mont(e)pess(ulano) (Montpellier).
226. [1329—1330 Juli].
Ersbischof Baldewin bevollmächtigt den Mainzer Dom-
dekan Johannes und Andere, für den Krieg mit den Her sögen
von Oesterreich bis 1000 Pfund Heller als Anleihe aufsunehmen.
K JQ'J^). — Eine ähnliche Wendung gegen die Habsburger enthält
schon Baldewins Vertrag mit Ulrich von Württemberg vom 7. Juni 1329
(vgl. Schrohe Mainz 9). Spätestens fällt die U. in die Zeit des elsässischen
Feldzuges, der Anfang 1330 begann und, ohne zu eigentlichem Kriegsausbruch
geführt zu haben, atn 6. August durch den Frieden von Hagenau beendigt
wurde ; vgl. E. Leupold Berthold von Buchegg (1882) 68 ff., Vogt Balduin 21 ff.
1. Wir B(aldewin) dun kunt, daz wir von des stieftes zu
Mentze noit, die er itzunt lidet von criges und urlouges wegen,
die wir und der stieft itzunt han mit den hertzogen et cetera und
iren helferen allen, den ertieren luden lo(han) deme dechant
et cetera macht gegeben han und geben an diseme gegenwertigen
brive, uns und deme stiefte uz zu gewinnene und uf sich zu nemene
von des stieftes wegen an spise, koste, buwe und an anderen
Stücken, der noit ist zu deme crige, biz uf dusent punt haller.
2. Und waz sie under der summen also uz gewinnen, daz sie be-
Nova Alamatmiae 9
130 Nr. 227—231
wisen kuntliche, daz is wizzentlichen. 3. Komen sie in des
stieftes urbere und noitdurft, daz suUen wir von des Stiftes wegen
und der stift in richten und gelden und sie des entlegen und
entheben. Und zu einem Urkunde dirre dinge und daz sie deste
sicher sin, so han wir in disen brif gegebin mit unserm grozen
insigele et cetera.
I) Ueberschr.: Procuratoria data potestas ad excredendum victualia.
227. [wohl 1330 vor August].
Formular des durch Bischof Berthold von Strassburg
dem Papst Johannes XXII. und dem Ersbischof Heinrich von
Mains su leistenden Eides.
K 148^). — Für die Einreihung ist Ausgangspunkt die Weihe Bischof
Bertholds (er heisst electus zuletct 1329 Mai 18: Riezler nr. 1170 N. 1),
Endtermin der Tod Johanns XXII. Am besten passt das Stück wohl in die
erste Hälfte des Jahres 1330, wo die Einwirkung des Papstes auf Berthold
besonders stark hervortritt (vgl. Const. VI nr. 678, 681 f., 703, 732 und
E. Hauviller Analecta Argentinensia I (1901) nr. 215, 217) ; auch die An-
spielung auf eine etwaige Königswahl — der Gedanke war ja seit 1328 bis
in diese Zeit lebendig (vgl. Stengel IV) — erklärt sich so am besten. Der
vorliegende Eid weicht stark ab sowohl von den Formularen Tangl Die päpst-
lichen Kanzleiordnungen [1894] 51 und 356 als von den Eiden Walrams
von Köln 1332 Februar 4 (Sauerland II nr. 2098) und Heinrichs von Salt-
burg 1338 September 23 (Kiezler nr. 1981).
1. Ego Bertholdus episcopus Argentinen(sis) ab hac hora
inantea fidelis ero et obediens sancte Romane ecclesie et sanctissimo
in Christo patri necnon domino lohanni . . pape XXII. et eius
catholicis successoribus Romanis pontificibus, domino H(einrico)
archiepiscopo meo Mogunt(ino) et ipsius in ecclesia Mogunt(ina)
successoribus canonice intrantibus secundum decreta sanctorum
patrum. 2. Legatum sancte Romane sedis cum reverencia
suscipiam eique in expensis et aliis suis necessitatibus subveniam
nee permittam, quod aliqua mala capcione capiatur aut alias in
sua legacione a quoquam quomodolibet impediatur. 3. Consilium
a sanctissimo patre nostro domino lohanne papa XXII. aut ab eius
katholicis successoribus michi transmissum secretum tenebo nee
cuiquam revelabo. 4. Lud(ewicum) quondam ducem Bawar(ie)
contra fidem catholicam et sanctam Roman(am) ecclesiam ausu
heretico temere de imperio se ingerentem et in scandalum Christiane
religiositatis contumaciter perdurantem ac omnes sibi consilio seu
auxilio faventes quandocunque et ubicunque, prout requisitus fuero,
excommunicabo et contra ipsos invocabo eciam, si oportuerit,
potenciam brachii secularis. 5. Nullum eciam deinceps omagium
vel fidelitatis iuramentum alicui regi Alem(anie) prestabo, nisi
michi de certo constiterit, quod per sanctam Roman(am) ecclesiam
. . electoribus Alem(anie) presentatus fuerit et post eorundem
electionem per eandem curiam acceptatus sit et confirmatus.
6. Nulla eciam bona ecclesie mee Argent(inensis) sine expresso
consensu requisito et obtento summi pontificis aliquatenus alienabo
nee dispergam. 7. De biennio in biennium Romanam curiam
in propria persona visitabo, si mecum per Romanum et summum
pontificem super eo non fuerit dispensatum aut alias iusta prepe-
dicione non fuero prepeditus. 8. Vocatus ad synodum . . archi-
1330 vor August — Dezember 3 131
episcopi mei supradicti et suorum successorum canonice intrancium
veniam reverenter et devote. 9. Hec omnia premissa promitto,
voveo et profiteor coram vobis, reverende pater N., et coram
istis reverendis patribus episcopis vobis asistentibus N. et N.
Sic me deus adiuvet et hec sancta quatuor ewangelia.
I) ohne Ueberschr.
228. Trier 1330 August 1.
Baldewin Erzbischof von Trier und sancte Moguntine sedis in spiri-
tualibus et temporalibus provisor an seine lieben Fredericus comes silvestris
de Kirberg und dessen Gattin Agnes : erlaubt ihnen auf 1 Jahr, in ihren
Burgen Dronecke (aus Doronecke korr. ; Tronecken) Trierer und Wildenburg
(W-g) Mainzer Diözese an Tragaltären die Messe feiern zu lassen und da-
selbst wie in der Kapelle ihrer Burg Kyrberg (-bürg) Mainzer Diözese mit
ihrer Hausdienerschaft auch während eines unter seiner Autorität verhängten
Interdiktes dem Gottesdienste beizuwohnen, unbeschadet der Rechte der dortigen
Pfarrkirchen. Ut in castris — Treveri sub sigillo nostro secreto a. dorn.
M" CCC trecentesimo prima die mensis augusti. — K 428.
229*. Avignon 1330 September 21.
Papst Johannes XXII. an König Johann von Böhmen. K 5(> ', aus dem
Vatikan. Register: Const VI nr. 868. Abweichungen (z. T. sehr wichtig):
IS. 721 Z. 14: loh. ep. serv. servor. dei carissimo in Christo filio.
loh. regi Boem. sal. et ap. ben.; Z. 34 adhuc in curia; Z. 40 ex electione
d i s c o r d i st. ex dicta electione (die tatsächlich vorher gar nicht erwähnt
ist) ; Z. 4i ipsius ecclesie ; H. 722 Z. 8 — ö tuos nuncios — , quos magist er
G(uilelmus) Pichon (st. et magistrum Guilelmum P.J — apud te dimiserat
(st. dimiserasj, sicut coram nobis asseruit, cum ad (st. a.) te discessit (das
danach von Schwalm ergänzte et kann nun fallen) ; Z. 8 et quod st. quodque;
Z. 15 consent i r e t st. consentirent ; Z. 23 conscen d i t st. conscenderit ; Z. 27
favorem noscitur — presti t i s s e (von Sauerland und Schwalm zu prestitit
emendiert) ; 8. 723 Z. 2 resipueris fst. resipiensj et: Z. 4 dilectissime
st. carissime; Z. 5 et diabolicam st. diabolicamque; Z. 12 D. Avin. XI. kal.
oct. pont. nostri a. decimo quinto; Umstellungen: 8. 722 Z. 11 confidere
vor non, Z. li) ad hoc vor moverit, Z. 24 dignitatis vor imperialis, Z. 42
prodigus sis effectus st. e. s. p. ; nicht bestätigte Emendationen : 8. 721 Z. 21
asserebat (st. asserebaturj, 8. 722 Z. 15 qui (st. quodj, Z. 19 qui (st. quis^;
Verderbungen : 8. 721 Z. 26 concludebat, Z. 27 regno ; Z. 39 eumque ; 8. 7ii2
Z. 26 Romani ; Z. 32 eumque st. Quinque ; Z. 45 et st. te. Zu 8. 723 Z. 4
licet humanum sit peccare, perseverare tamen in malitia debet diabolicum
reputari vgl. 1. Reg. 12, 25 und Augustin Serm. 164, 14.
^OÜ . Montpellier 1330 November 5.
An die frommen Brüder Hermannus und Rudolfus dicti Lussen Bruder
Barnabas Meister der Predigerbrüder: verleiht ihnen Anteil an den
Messen und anderen Heilsgütern, das heisst die Bruderschaft seines Ordens.
Siegler: der Aussteller. Vestre devocionis — D. in Montepessulano nonas (!)
novembris a. dorn. 1330. — K IJ4.
231. Montpellier 1330 Desember 3.
Der in Avignon wohnende Engländer Robertus Anglicus
verkauft dem Geistlichen Rudolf Lusse eine Pergamenthand-
schrift der Erläuterung des Archidiakonus zum Liber Sextus.
K /77I).
Anno dominice incarnacionis M'CCCXXX* et die tercia
mensis decembris domino Philippo rege Francorum regnante.
/. Noverint universi, quod presentibus testibus et notario infra-
scriptis ego Robertus Anglicus de Anglia habitator de Avinion(e)
bona fide et absque omni fraude vendo et titulo vere vendicionis
per inperpetuum valiture penitus desemparo vobis Rudolfo dicto
Lussen clerico dyocesis Mogunt(ine) presenti, ementi, stipulanti et
9*
132 Nr. 232—233
recipienti pro vobis et vestris successoribus pro vestrisque et
vestrorum successorum voluntatibus et utilitatibus semper plenarie
faciendis videlicet lecturatn Archidiaconi super Sexto scriptam in
pargamenis*) vitulinis et edulinis, cuius secundum folium incipit
,ductus"') et finit in eodem ,superbia', cuius eciam penultimum
folium incipit ,que premissa sunt' et finit in eodem ,exempte'.
2. Hanc autem vendicionem facio vobis ut plus offerenti precio
octo librarum et octo solidorum bonorum Thuronen(sium), quod
precium bonum esse assero atque iustum a vobis habui et recepi
in pecunia realiter numerata. In quo precio renuncio excepcioni
non habiti et numerando ex integro realiter non recepti, de quo
vos absolvo et aquito et librum predictum. 3. Si vero preven-
ditus über plus valet nunc vel valuerit dicto precio, omnem illam
magisvalenciam quantumcunque sit vel fuerit, vobis dono, dis-
vestiens me de dicto libro vosque predictum Rudolfum inde in-
vestiens et per ipsius libri tradicionem in eiusdem lecture Archi-
diaconi corporalem possessionem vos inducens, promittens, quod
prevenditum librum faciam vos et vestros semper habere, tenere
l et in pace ac pacifice possidere et ab omni inde impediente vel
inquietante persona vos et vestros defendam in iudicio et ubique
meis propriis sumptibus absque vestris. 4. Et insuper pro omni
evictione et vicio iuxta statuta et consuetudines studii Montis-
pe(ssu)lani vobis et vestris teneri volo et promitto obligando provide
me vobis et omnia bona mea presencia et futura renuncians super
predictis ex[c]epcioni'^) doli et fraudis et inf actum*) decepcionis et
omni alii iuri, quo possem uUatenus contraire, et hec omnia et
singula ita tenere, servare, attendere et conplere et in nullo contra
venire de iure vel de facto aut modo alio per stipulacionem et
sub obligacione omni bonorum meorum presencium et futurorum
vobis dicto Rudolfo stipulanti et recipienti bona fide mea plenita"^)
convenio et promitto.
Acta fuere hec in Monte P(essu)lano in Carreria publica, qua
itur de ecclesia sancte Eulalie ad ecclesiam fratrum predicatorum,
presentibus testibus discreto viro Chunrado de Nywebur(g)
Augusten(sis) •*), Johanne Berengarii bedello seu bancario studii
Montisp(essu)lani Magalon(ensis) diocesum et me Poncio Sabacii
publico supradicti domini nostri Francorum regis notario, qui in
premissis interfui eaque assumpsi, scripsi et in hanc formam
publicam redegi et signo meo sequenti signavi.
I) Ueberschr.: Empcio Archidiaconi super Sexto. -\- a.) K. -\- b) in freigelassener
Lücke von L. nachgetragen. -\- c) eiepc. -\- d) Augustren(sis).
1) d. h. Guido de Baysio (f 1313); vgl. v. Schulte II 186 ff.
lll. frier 1330 Desember 20.
Ersbischof Baldewin weist Dekan und Kapitel des Kollegial-
Stiftes SU Pfalsel an, einem von ihm sum Kaplan ernannten
Stiftsherrn den Ertrag seiner Pfründe weiter su sohlen.
K 42g. — Zur Sache vgl. Richter Kanzlei 1 ff., Westdeutsche Zeit-
schrift XXXI (1912) 305 ff., W. Martin Das Urkundeuuesen der Trierer
Ersbischöfe Johanns I. und Theoderichs II. (Dissertation Marburg 1911) 68 ff.
Der Anklang an das Privileg Papst Urbans IV. von 1261 (Richter Kanzlei 109
nr. t) ist durch Kleindruck bezeichnet. Vgl. auch Nr. 190.
1330 Dezember 20-1330 133
Baldewinus dei gracia et cetera dilectis in Christo decano
et capitulo ecclesie sancte Marie Palac(iolensis) Trever(ensis)
diocesis salutem in domino. /. Noveritis, quod nos iuxta anti-
quam et hactenus pacifice observatam consuetudinem in singulis
ecclesiis canonicorum nostre civitatis et dyocesis de ipsarum canonicis
aliquibus in nostros capellanos pro dicte nostre ecclesie serviciis
assumendis dilectum nobis in Christo talem vestrum in dicta vestra
ecclesia concanonicum in nostrum recepimus et recipimus capella-
num eximentes ipsum et exemptum eum esse volentes a choro et
capitulo vestris tamquam capellanum nostrum, sicut in aliis nobis
subiectis ecclesiis alias fieri est consuetum. 2. Unde vobis
in virtute sancte obedientie districte precipientes mandamus,
quatenus prefato tali fructus et redditus dicte sue prebende ab-
senti tamquam presenti cottidianis dumtaxat distribucionibus exceptis
ex integro ministretis et ministrari faciatis presentibus usque ad
nostrum beneplacitum valituris.
Datum Trever(is) in vigilia beati Thome apostoli anno domini
M^CCCXXX».
I) Ueberschr.: Recipitur in capellanum et eiitnitur ä choro (a.. eh. mit blasser
Tinte nachgetragen).
233. Trier 1330.
Derselbe erhebt das Dorf Sobernheim sur Stadt mit dem
Rechte von Bingen.
K 3S2^)- — Adolf von Nassau und Ludwig der Bayer haben
1292 und 1324 dem Orte Frankfurter Recht verliehen und bestätigt (Vogt
Reg. nr. 299 und 2500).
Bald(ewinus) prudentibus viris . . sculteto, . . scabinis ac toti
universitati in Soberheym fidelibus nostris dilectis gratiam suam
et omne bonum. /. Cum unusquisque Status suum agnoscens
et humilitate se deprimens sit non inmerito sublimandus nee modicum
honorem tribuat, si in novissimo loco recumbens ad gradum sub-
limiorem evocetur, cum etiam crescat in subditis vigor, dum rigor
misericordia temperatur, hac siquidem consideracione moti necnon
plurimorum fidelium et familiarium nostrorum laudabile testimonium
perhibencium de vestra constanti fide et sincera devocione, quibus
vos et vestri predecessores ecclesie Mog(untine) et ipsius archi-
episcopis pro tempore existentibus promtos semper et obsequiosos
exhibere studuistis, multiplici conmendacione placati, volentes ob
hoc vos et locum vestrum specialis prerogative titulis insignire
villam vestram Sob(erheym) predictam in opidum erigimus vosque
et vestros successores exnunc inantea opidanos dici et esse
censemus 2. easdem vobis et vestris successoribus in dicto
nostro opido habitantibus et in posterum habitaturis libertates et
inmunitates, quibus Pinguia et alia opida nobis et ecclesie
Mog(untine) subiecta una cum suis inhabitatoribus gaudent, presenti
pagina perpetuo concedentes, 3. ita tarnen quod de cetero nos
et nostros successores archiepiscopos Mog(untinos) et ecclesiam
Mog(untinam), cum necessitas exegerit, fideliter iuvare teneamini
et nobis annis singulis ducentas et X Hbras h(allensium) bonorum
et le(vium), medietatem in feste beati Mart(ini) et reliquam medie-
J34 Nr. 234-237
tatem in . . proxime subsequenti, nobis et nostris . . successoribus
archiepiscopis Mog(untinis) in Signum subiectionis nomine sture
exnunc inantea sine quovis inpedimento perpetuo persolvatis
4. et, quociens nos aut . . successores nostri pretactos dictum
opidum accedere nos contigerit, quod tunc pro hospiciis, feno,
lectisterniis et stationibus, que nostra familia singuli in eorum et
vestris hospiciis pro sua necessitate receperint, non ab ipsis extor-
quere aut recipere debeatis. 5. Debebunt etiam nostri vel
nostrorum successorum familiäres et eorum familia huiusmodi
hospicia et alias in ipsis necessitates pretactas cum discrecione et
sine violentia verbali vel reali petere et recipere a vobis et vos
singuli debebitis ea ipsis petentibus sine difficultate aliqua exhibere.
6. In quorum omnium testimonium et perpetuam roboris firmitatem
sigillum archiepiscopale nostrum Trever(ense), quo ad presens utimur,
hiis litteris est appensum et, cum sigillo archiepiscopali Mog(untino)
nos uti contigerit, presentem litteram vobis innovabimus et eodem
sigillo vobis dabimus communitam.
Datum Treveris anno XXX.
I) Ueberschr.: a (links): Creatur opidum, b (rechts): libertacio ville.
234. Aschaffenburg [1331 Mär*?].
Hartu(ngus) Bischof von Makri ('Macrensisj, dem Erzbischof Baldewin
als provisor ac defensor des Mainzer Stuhles auf ein Jahr Vollmacht gegeben
hat, in der Diözese Mainz verletzte Kirchen und Friedhöfe zu versöhnen, neu
errichtete und ausgestattete Kirchen und Altäre, auch tragbare, zu weihen,
die Firmung auszuteilen, Nonnen zu verschleiern, ßüsser zu inthronisieren
und in foro penitencie zu absolvieren sowie Geistliche zu weihen, in Bezug
auf das Weihen aber nur nach vorhergehendem Ansuchen und nur dann,
wenn es sich um genügend bepfründete und gebildete Geistliche handelt, ver-
spricht dem Erzbischof '/s '^^'' davon zu erwartenden Einkünfte : den epis-
copus Gabulensis (Gabala), seinen Vikar in partibus Thuringie, will Baldewin
damit an seinen Rechten nicht kränken. Siegler: der Aussteller. Datum
Asch(affenburg) ceteraque. — K JÖy. — Während des für die Einreihung
wahrscheinlichen Zeitraums von 1329 — 1332 (vgl. Nr. 262) ist Baldewin am
16. März 1331 in Aschaffenburg nachweisbar (Goerz 74). Bischof Härtung
wird 1330 als Generalvikar in Mainz erwähnt (Eubel /' 319). Den Bischof
Ditmar von Gabala- Dschibleh kennt Eubel P 257 bis 1331.
235. [1330 Anfang: April oder 1331 Ende Mars].
Der Schreiber Johann von Bingen berichtet dem Erz-
bischof Baldewin über Ereignisse in seinem Amte.
Originalbrief, mit Spuren des aufgedrückt gewesenen Siegels, in München,
Mainz St. Alban fasc. 13; nach Abschriften von Schwalm und E. Vogt. —
Ein genauerer Anhaltspunkt für die Einreihung des in Baldewins Mainzer
Zeit gehörenden Stückes ist des Nikolaus Vulder Auslieferung von Urkunden
(§ 1), die schon bei seiner Ernennung zum Zöllner von Lahnstein 1329 April 13
(Orig. in München Mainz Erzst. Nachtr. fasc. 18) ins Auge gefa'^st wurde.
Mit § 7 ist zu verbinden, dass Oppenheim 1330 Mai 23 und 29, 1331 April 14
und 1333 Dezember 8 kaiserliche Privilegien erhalten hat (Franck nr. 69 — 71, 73).
Die ErTxähnung mehrerer verbündeter bayrischer Herzöge f§ 6) passt nur in
die Zeit vor dem Tod Heinrichs des Jüngeren (1333 Juni 18), ihre Rüstungen
allenfalls zu 1331 (Otto und Heinrich der Jüngere seit Juni 29 im Bund mit
dem Kaiser gegen den dritten Herzog, Heinrich den Aelteren) und zu 1332
(dieselben im Sommer im Kampfe gegen denselben), am besten aber zu 1330,
wo, schon im März, alle drei sich mit Ludwig verbündeten. Demnach ist in
1. Linie an 1330, in 2. an 1331 zu denken. Der Aussteller wird 1332 Juni 6
in einem Bingen betreffenden Notariatsinstrument genannt (München, Domkap.
Mainz fasc. 81).
1331 März ?—JuH 12 135
. . Reverende domine ! /. Sciatis, quod eram in Wormatia
cum ') domino . . burgravio in Stharkemberg feria secunda post
ramos Palmarum et redemi ibidem omnes litteras^), quas Nicholaus
dictus Wider a vobis et a vestro predecessore hucusque tenuit
et habebat, et remansimus sibi debentes in CLVIII libris hallen-
(sium), quas tarnen sibi solvere promisimus in festo sancti lohannis
baptiste, et litteras omnes inde deportavimus. 2. Item de CCC
libris hallen(sium) nunc solvendis domicello lohanni de Katzen -
elbogen nisi mediante theolon(eo) ordinäre non possum. 3. Item
CL libris hallen(sium) illi de Bickembag solvendis in festo penthe-
costes cum pecunia Nicolai dicti Wider bene expediam. 4. Item
edificia in Wrauwensten et in Scharpinsten incipere faciam sine
protractione. 5. Item demandavi omnibus . . scultetis et . .
burgraviis vestris in officio meo existentibus, ut . . castrenses in
ipsis castris sedere faciant sine protractione et maiorem circa
ipsa castra adhibeant custodiam quam hucusque adhibuerint.
6. Item sciatis, quod duces Bauwarie conquirunt omnes, quos
habere poterunt, pro servicio ipsorum. 7. Item relacione fide-
dignorum percepi, quod illi de Oppinheim miserint ad imperatorem
nuncios, ita quod libenter essent redempti de manibus vestris.
8. Item carnes salse multum sunt in precioso foro apud nos, ita
quod centenarius valet II libras XVI solidos hallen(sium), et videtur
michi valde utile, quod de ipsis carnibus provideatis secundum
cursum terre. 9. De premissis omnibus cogitetis et super pe-
cunia domicelli loh(annis) michi voluntatem vestram rescribatis.
Valete!
Ex parte lohannis scriptoris Ping(wensis).
Rückwärts : Reverendo domino suo domino Bälde wino sancte
Mogunt(ine) sedis provisori ac defensori.
\) d. h. 1330 am 2. April, 1331 am 25. Mars, oo 2) vgl. die Vorbemerkung.
236*. Avignon 1331 April 8.
Stephanus de Pinu päpstlicher General-Vizeauditor an die Offiziale,
Pfarrer und Kapläne von Köln, Zejflich, Mainz u. a. Inseriert in Nr. 240.
111. 1331 Juli 12.
Hennikin Rysche, Trierer Bürger, nimmt sein dortiges
Haus SU Leihe von Ershischof Baldewin, der ihn vom Schult-
heissengericht befreit und der Gerichtsbarkeit seines Hofes
unterstellt.
K 421I).
1. Universis presentes litteras inspecturis ego Hennikinus
dictus Rysche civis Treveren(sis) notum facio, quod domum meam
sitam in civitate Treveren(si) inter texores''), dictam ,uf der ecken'
prope domum quondam lacobi dicti Selige habeo, teneo et recepi
a reverendo in Christo patre et domino nostro domino Baldewino
archiepiscopo Treveren(si) et tenebor eidem reverendo patri et
suis successoribus archiepiscopis Treveren(sibus) dare et persol-
vere singulis annis in festo beati Martini hyemalis ad palacium
suum Treveren(se) nomine census decem solidos Treveren(ses)
denariorum et pro ipsis censibus me et meos successores seu
heredes in dicta domo ac ipsam domum exnunc constituo obligatos.
136 -V»-- 23H—242
2. Et nos Baldewinus dei gracia sancte Treveren(sis) ecclesie
archiepiscopus sacri imperii per Galliam archicancellarius prefatum
Hennikinum Rfische et suos heredes seu successores in dicta domo
eximimus a iurisdictione . . sculteti et iusticie secularis pretorii
Treveren(sis) nolentes eos coram aliquo iudice seculari conveniri
nisi coram nobis vel cellerario palacii nostri Treverensis. Et in
testimonium premissorum sigilium nostrum presentibus litteris
mandavimus apponi. 3. Et ego Hennikinus predictus in testi-
monium premissorum rogavi sigilium civitatis Treveren(sis) eisdem
litteris apponi. 4. Et nos . . schabini civitatis Treveren(sis)
profitemur nos ipsius civitatis sigilium ad preces dicti Henekini*)
presentibus litteris apposuisse in testimonium premissorum.
Datum anno domini M^CCC'XXX" primo in die beate
Margarete virginis.
I) am Rande : Constitucio census et ezempcio a iurisdictione seculari (n — sec.
später mit blasser Tinte nachgetragen, -j- a) K.
238. Regensburg [13J31 August 10.
Kaiser Ludwig belehnt König Johann von Böhmen mit
der Stadt Brescia.
K 41 b\ — Die Belehnung mit dem etwa ein Viertel der Lombardei
umfassenden Brescia gehört zu den grossen territorialen Abtretungen, die
Ludwig auf dem Regensburger Tage dem Böhmen gemacht hat. Erschlossen
hat sie schon E. Vogt Balduin 36 f. aus dem Schied vom 20. Märt 1339
(Böhmer Ludwig nr. 1980, Feiten II 263); auch aus dem Vertrag vom
23. August 1332 (vgl. E. Vogt 55 f.) geht sie hervor. Da Brescia und andere
an Johann abgetretene Orte in der grossen Verpfändungsurkunde vom
10. August (Böhmer Johann nr. 156) nicht genannt sind, vermutete schon
Pöppelmann: Archiv f. österreichische Geschichte XXXV (1836) 337 richtig,
dass sie ohne besondere Gegenleistung abgetreten worden seien ; Lindner 407
nahm eine Uebertragung a« Eigentum an.
Lud(ovicus) dei gratia et cetera ad perpetuam rei memoriam.
/. Ex quo eterni regis disposicio ineffabilis, que cuncta nimirum
provide et recte disponit, nos tamquam inmeritos ad suum ac
tocius servicium orbis evocavit, ex crediti regiminis debito cura
vigili, iugi quoque meditacione et assidua sollerter ad hoc inten-
dimus, ut Status rei publice, a quo salus nostr[i]*) dependet im-
perii, prospere et salubriter gubernetur subiectisque imperii pax'')
et tranquillitas nostris preparetur temporibus, salus et prosperitas
in conmiss[is] nobis imperii finibus augeatur, quod felici revera
progressu progreditur, cum in commisse nobis solicitudinis partem,
quam ad dei laudem unice gubernare nequimus, coadiutores ydoneos
evocamus. 2. Quibus consideratis et pensatis diligenter meritis
super '^) illustris lohannis Boem(ie) et Polon(ie) regis principis et
affinis nostri karissimi, qui pura fide veluti imperii membrum
potissimum a nostra et imperii sincera devocione nullo unquam
tempore se retraxit, ymmo tamquam propugil strennuus pro im-
perii necessitatibus res et personam intrepide omni in tempore
exponere non expavit, ipsum digne*^) etiam pre aliis principibus
ad consupportandum nobis imperii onera evocantes civitatem
Brixziam*^) cum suis iuribus, iuiisdictionibus et pertinenciis, que
in presenciarum dicte civitati pertinent et ab eo tempore, cuius
contrarii non existit memoria, pertinebant, utilitatibus, emolumentis,
1331 August 10 -Anfang 1332 137
honoribus, commodis et dominus eorundem universis sibi et suis
heredibus conferimus iure feodali perpetuo possidendam ipsos
irrevocabiliter investientes de eisdem dantes sibi ac suis heredi-
bus omnimodam iurisdictionem, merum quoque et mixtum imperium
in eisdem per invariabilem nostre dignitatis culmen pollicentes
ipsum ac heredes suos predictos civitatem prefatam cum pertinen-
ciis supradictis nos pati debere iure quo supra perpetuo possidere
et tenere inmutabiliter, pacifice et quiete. Cuius contrarium
facere matura cum comitura, baronum, nobilium ac nostre imperialis
aule procerum nobis tunc as[s]istentium*) deliberacione prehabita
nostros sibi non debere pati licere successores presentibus iudicamus.
3. Prefatum eciam regem et heredes suos predictos ex bonis
predictis nobis et imperio ad obsequia sicuti ceteros imperii prin-
cipes a nobis et sacro imperio feoda obtinentes obligari volumus
et teneri.
Datum Ratispone X* die augusti anno domini XXXI'.
I) Ueberschr. : Collacio (auf Rasur eines etwas längeren Wortes) Brixie facta
regi Boem(ie) per L(udewicuni). -\- a) nostra. -{- b) pai — imperii von L.
nachgetr. -|- c) AT. -j- d) asistencium.
239*. 1331 August 18.
Erabischof Baldewin für das Chorherrenstift Beatusberg. K 4SS-
Hontheym II nr. 640 aus Orig. in Koblent (Abt. 108).
240, 1331 Oktober 5.
Helias Propst der Kirche von Monasterinm Meynevelt (Münstermaifeld)
an den bescheidenen Ludewicus de Bischofestein celebrans in Burgen (Burgen):
befiehlt ihm, in seinem Namen persönlich oder durch einen Anderen den
lohannes Priester von Cardonum (Karden), welcher, von dem ehrenwerten
Herrn Gerlacus dictus Moer (e über o) Kantor von Münstermaifeld, Pastor
der Pfarrkirche zu Kerne (Mosel- Kern) für die Vikarie daselbst rechtmässig
präsentiert, von ihm nach öffentlicher, unwidersprochener Bekanntmachung
zugelassen und per librum, ut moris est, de ciira animarum ecclesie sepedicte
investiert worden ist, zu präsentieren (gemeint ist die körperliche Ein-
weisung) sowie ihm die Einkünfte und den Gehorsam der Eingesessenen zu
verschaffen; zum Zeichen der Ausführung soll er diesen Brief besiegelt
zurückschicken. Cum nos — D. a. dorn. 1331 sabbato proiimo post Remigii.
Das Stück ist datum per copiam sub sigillo des Gerlacus dictus Moer Scolasticus
von Münstermaifeld. — K 211.
241*. Avignon 1331 November 17.
Stephanus de Pinu päpstlicher General- Vizeauditor an die Offiziale,
Pfarrer und Kapläne von Köln, Zefflich, Mainz u. a. D 20J. Schunck
Beitr. III nr. 15 (aus Orig. in München, Mainz St. Alban fasc. 17). Vgl. Nr. 235.
242. [1331— Anfang 1332].
Vor P(etrus) Bischof von Praeneste fPenestrinusj, dem vom Papste in
dieser Sache bestellten Auditor, erklärt Gebehardus Vikar der Mainzer Kirche
als einer von den Fünfen, welche an letzter Statt fultimo loco^ gegen die
päpstliche Provision des Herrn Henricus einst Propst von Bonn Kölner Diözese
mit der Mainzer Kirche appelliert haben, wenn die im Auftrag der Appel-
lanten die Appellation als Prokuratoren an der römischen Kurie vertretenden
ehrwürdigen Herren Nycolaus de Lapide und lohannes de Wartenberg Mainzer
Domherren dort nicht zugelassen werden sollten — was er nur vernommen
habe, weil er selbst nicht dort weile — , so verlange er selbst dort zugelassen
zu werden, trotz dem möglichen Einwand, dass er nicht von Anfang an per-
sönlich zur Kurie gekommen sei, wie die Konstitution ,Cupientes' (c. 16,
Sext. I 6) es fordere, und bittet ihn, demgemäss zu entscheiden. — Corara
Vobis. Ohne Datum. — £) IJ. Reinentwurf ? — Zur Sache vgl die ungefähr
gleichzeitige Nr. 243. Das Regest bei Priesack-Schwalm 86 ist unzutrejffend.
138 -^V- 243
243. [J 331— Anfang J332].
Denkschrift des Karolus (Carlinus?) an den mit der
Untersuchung der Appellation von Mainzer Geistlichen gegen
die Provision Heinrichs von Virneburg in zweiter Instanz be-
trauten Kardinalbischof Gaucelin von Albano.
K 34Q^) ; die formalistischen Erörterungen, soweit sie die Sache nicht
unmittelbar berühren, sind fortgelassen. — Der im Eingang als Leiter einer
vorhergehenden Verhandlung genannte Vizekanzler der päpstlichen Kanzlei
ist identisch (vgl. Breslau P 259) mit dem Kardinalbischof Petrus von
Praeneste, der die Mainzer Appellationen in erster Instanz untersucht hat
(vgl. K 337 §7). Demnach muss als Adressat unseres Stückes Gaucelin
von Albano gedacht werden ; auf die dritte Instanz des Prozesses, die in den
Händen des Kardinalpriesters Raymund lag, deutet nichts hin. Diese Appel-
lation, die dritte nach zweien des Domkapitels im Ganzen, wurde nach An-
gabe des Prozesses von 1336 (K 337 § 7) im Jahre 1331 oder kurz vorher
eingereicht ; ihre endgiltige Erledigung erfolgte, wohl spätestens 1332, da
die päpstliche Gesandtschaft vom Frühjahr 1333 (vgl. Sauerland II nr. 2165 ff.)
sie zur Voraussetzung hat, wahrscheinlich noch vor der im Juni 1332 durch
Baldewin erzwungenen Einigung mit den Mainzer Bürgern, die im Ptozess
von 1336 zeitlich später geschildert wird (K 337 § 8).
Pro parte domini . . provisi Maguntini intentis docere, quod
ultimo appellantes a provisione de se facta ecclesie Maguntine et
contra ipsum provisum non debent audiri nee appellacio eorum
recipi, ut per hoc possit diffugere iudicium et obumbrare veritatem
eorum, que contra ipsum tamquam omnino inhabilem et indignum
ad dignitatem predictam vel aliquam aliam oppununtur, que quidem
sunt adeo detestabilia et horrenda, quod, si eadem dominus noster
scivisset, de ipso dicte ecclesie nuUatenus providisset. Narruntur
satis veridice ea, que in facto consistunt, eo salvo, quod verba
pronunciacionis alias facte per reverendum patrem dominum . .
vicecancellarium contra . . procuratorem capituli Maguntini amplius
dilatantur quam pronuncians dixerit, qui solum pronunciavit pro-
curatorem dicti capituli non esse admittendum ad prosecucionem
appellationum suarum et propterea facti narracio ad minus gra-
vandum obmittitur et solum ad ea, que consistunt in iure, breviter
devenitur. /. Primo namque dicitur pro parte dicti provisi,
quod dicti appellantes non sunt admittendi ex eo, quia ea, que
opponuntur contra dictum provisum, qui iam est consecratus et
eciam palleatus, accusaciones quedam sunt et sapiunt naturam
popularium accionum, in quibus sententia pro aliquo semel lata
parit excepcionem rei iudicate eciam contra omnes, nisi collusio
seu prevaricacio detegatur. Et cum per sententiam iuris, que
non debet esse minoris efficacie quam sententia hominis, iam sit
exclusa pars capituli") Maguntini maxime in virtute capitis
,Cupientes'') et eciam per sententiam hominis, videlicet reverendi
patris domini . . vicecancellarii hoc per quandam suam inte[r]-
locutoriam'') declarantis, vult concludere allegando iura et multa
verba dicendo pars dicti provisi, quod non est dicta appellacio
admittenda et appellantes sunt a prosecucione ipsius penitus
repellendi et hoc est, quod per multa verba dicitur in allegacionibus
partis provisi usque ad versum. — — — — — — — — —
Secundo sie certum est et cetera. Sed si verum amamus, ut
l331—A«/aHg 1332 139
inmediate predicta tollantur, predictum argumentum peccat in
multis nee ullo modo procedit conclusio supradicta. Primo nam-
que peccat in facto, quia non est verum, quod dictum capitulum
per sententiam iuris vel honoris sit exclusum a prosecucione
appellacionum suarum, sed adhuc sub iudice lis est. Nam licet
dicta reverendus pater dominus . . vicecancellarius sie pronuncia-
verit, prout ei visum fuit, videlicet procuratorem dicti capituli non
esse admittendum ad prosecucionem appellationum suarum, et sit
maxima eius auctoritas, non tamen propterea sequitur, quod sit
ita, quia, cum fuerit ab ea legitime appellatum, adhuc poterit
emendari (ut FF. De appellatione libro 1.')) et interim huius-
modi sentencia exstincta remanet vel suspensa (ut FF. Ad Tur-
pillianum libro I. § finali ,Cum filius suus")). Secundo adhuc evi-
dencius peccat in iure. Nam esto sine preiudicio, quod dicta
inte[r]locutoria'') nulla umquam fuisset appellatione suspensa et
quod huiusmodi opposiciones essent quedam accusaciones, que
naturam saperent popularium'^) accionum, quod tamen simpliciter
non faciunt, ymo Innoc(entius) eas anomalas esse dicit (prout
notatur in illo capite ,Dudum' Extra De eleccione in prima
columpna*)), adhuc tamen talis sentencia aliis non obesset, — —
Preterea ad declarandum manifestius omnimodam impertinenciam
dicti argumenti attendendum est, quod alia sunt omnino ea, que
per capitulum in suis appellationibus opponuntur contra dictum
provisum ab hiis, que in appellatione, de qua nunc agitur, oppo-
nuntur, quorum quedam eciam noviter sunt exorta, in quo casu,
eciam si dictus provisus sententiam pro se habuisset, contra procura-
torem capituli non ex defectu partis capituli a prosecucione repulse
sed propter innocenciam ipsius provisi non faceret talis sentencia
preiudicium aliis opponere volentibus alia omnino diversa (ut patet
in preallegata lege ,Qui de crimine' *) cum simili), et sie apparet,
quod dicta prima argumentacio seu induccio nichil valet. 2. Se-
cundo dicitur pro parte eiusdem provisi, quod, cum hü, qui appel-
laverunt, non appellaverunt infra decem dies a tempore scite provi-
sionis nee eciam infra biennium, quod requiritur nedum in appel-
lationibus iudicialibus verum eciam in extraiudicialibus (ut in capite
.Concertacioni' Extra De appellationibus libri VI.^)), non debet
appellatio eorum admitti nee possunt ignoranciam aliquam pretendere,
quia ea, que sciverunt, capitulum presumitur scivisse, quilibet de
capitulo et scientia, que obstat capitulo, debet obstare cuilibet de
capitulo. Et ad hec probanda multa verba dicuntur et iura alle-
gantur, licet supervacuo, ut statim dicetur. Et protenduntur dicta
verba usque ad versum. — — — — — — — — — — —
3. Tercio dicitur contra illos duos de dictis appellantibus, qui non
sunt de capitulo nee personaliter venerunt ad curiam, quod eorum
nomine non debet aliquis audiri, ex quo ipsi personaliter non
venerunt. Sed hie obiectus non procedit de iure, quia sufficit,
quod ex oppositoribus veniant duo, ut factum est hie. — — —
140 ^''- ^'*^
Nam tunc, si sunt eciam aliqui se opponentes et sunt de capitulo,
nullus eorum venire tenetur, sed alii, qui veniunt ab extra, venire
tenentur, non tarnen omnes, si sunt plures quam duo, ymo sufficiet
tunc, quod duo mittantur secundum quod postea subinfertur.
4. Quarto opponitur et dicitur, quod non fuerunt dicti canonici,
qui venerunt, diligentes in prosequendo appellationem suam. Sed
hoc est patenter falsum in facto, ut per producta apparet et satis
potest vobis, pater reverende, constare et bene hoc iudicio vestro
relinquitur. Scitis eciam, reverende pater, quod dictis appellantibus
semper instantibus, quod admitterentur ad prosecucionem appel-
lationis sue, multociens procurarunt facere proprium negocium
suum in consistorio, si hoc facere potuissent, et tandem, quando
fuit vobis commissa expeditio appellationum capituli et instaretur
pro parte dictorum appellancium, quod eciam conmitteretur causa
sue appellationis, dominus noster dixit : .Supersedeatur nunc, donec
negocium appellationum capituli fuerit expeditum' et quod postea
interlocutoria vestra lata adhuc institum fuit pro parte dictorum
appellancium, quod causa eorum conmitteretur. Et tunc dominus
noster mandavit, quod dicta appellatio vobis traderetur cum actis
et munimentis, quod utique factum fuit. Postea autem ad aliquem
alium actum procedi non potuit, donec fuit ista conmissio vobis
facta. Scitis eciam, quomodo ingressus in consistorium patuit isto
anno. 5. Quinto et ultimo opponitur pro parte dicti provisi
volentis modis omnibus, quibus potest, declinare examen veritatis
huius negocii, quod non debent dicti appellantes eciam per viam
accusacionis vel denunciacionis admitti, donec dictus provisus iam
consecratus et palleatus possessionem et administracionem bonorum
archiepiscopaliura fuerit consequtus (argumentum^) Extra De
appellationibus caput ,Constitutis' ') in fine). Sed salva pace sie
dicencium hoc non est verum in iure attento, quod non solum
contra dictum dominum provisum opponitur, quod est et fuit multi-
pliciter criminosus, verum eciam, quod est et fuit de huiusmodi
criminibus graviter diffamatus. Et hoc sunt parati probare, qua-
thenus eis fuerit oportunum. Et hoc sufficit ad hoc, ut oppo-
sitores huiusmodi admittantur, maxime appellantes, et provisus
interim impediatur assequi possessionem bonorum ecclesie (ar-
gumentum^) Extra De accusacionibus caput lAccedens')")- — —
6. Relinquitur igitur sublatis obiectibus, qui per aliam partem
fiunt, quod est dicta appellacio admittenda et ad prosequcionem
ipsius et contentorum in ea sunt dicti appellantes pro se et eorum
sociis admittendi, qui nedum interesse quodammodo proprium
proscquuntur secundum ea, que notat Osti(ensis) Extra De ex-
cepcionibus capite ,Cum inter priorem'^), verum eciam honorem
istius sancte matris ecclesie et domini nostri, qui in dicta provisione
videtur indubitanter fuisse circumventus in facto, si sunt vera,
que opponuntur contra dictum provisum et que oppositores volunt
probare, si admittantur, et utilitatem et statum dicte ecclesie
Maguntine. Quando*^) vero teneatur, quod in talibus provisionibus
vendicet sibi locum capite ,Cupientes' *), cessat ominino anxietas.
1331— Anfang 1332 141
7. Adhuc dlcitur, quod per ea, que superius scripta sunt pro
parte dictorutn appellancium, apparet, quod ipsi appellantes sunt
inexpugnabiliter admittendi, non obstantibus hiis, que pro parte
dicti provisi in contrarium allegantur. Nam in casu, in quo sint
Vera ea, que scripta sunt supra, videlicet, quod sententia lata
contra procuratorem capituli ,Esto quod' transivisset in rem
iudicatam, non debet obesse dictis canonicis, qui erant tunc ab-
sentes et ex novis et noviter cognitis causis appellaverunt, ut
dictum et probatum est supra, et tunc omnes predicti appellantes
essent sine difficultate aliqua admittendi. Ubi vero diceretur, quod
sententia iuris vel hominis, que contra capitulum lata esset, deberet
officere dictis canonicis, qui sunt de corpore capituli*), licet ab-
sentibus et ignorantibus, remanent saltem alii duo, qui non sunt
de corpore capituli et qui non possunt nee debent repelli virtute
rationum allegatarum per partem adversam, quibus non nocet, si
personaliter non venerunt, ex quo venerunt duo de ipsis appel-
lantibus et se opponentibus, ut scriptum est supra. 8. Preterea
ad reddendum intencionem dictorum appellancium et se opponencium
seu opponere volencium magis inexpugnabilem sciendum est, quod
unus de dictis appellantibus, qui non est de capitulo, sed vicarius
in ecclesia Maguntina, est personaliter in Romana curia constitutus
paratus prosequi appellationem suam et contenta in ea, ad que
constanter postulat se admitti potissime in casu, in quo contingeret
repelli canonicos ex aliqua consideracione. Nee debet ei obstare,
si dicatur, quod a principio non venit personaliter nee servavit
tempora (caput ^Cupientes') '), quia pro excusato debet haberi
ex eo, quod eidem constitucioni satisfecit in mittendo ipse et alii
duos ex se ipsis, quod sibi debet sufficere. Non enim habuit
divinare, quod sententia aliqua ferreretur') contra capitulum, que
obesse posset canonicis. Qui venerunt pro ipso et aliis et tem-
pora servaverunt, id^) quod videatur, quod notat Garsias *") in
preallegato capite .Cupientes' *) § ,Si vero' et in preallegata ")
glossa: ,Sed infra quod tempus debent conparere' et cetera
circa medium ,Si tamen opponentes miserunt duos' et cetera.
Predicta autem omnia vendicant sibi locum in casu, in quo locuni
habeat constitucio ,Cupientes', que multum penalis est et severa
in provisionibus per dominum nostrum factis. Alias autem cessant
et essemus extra omnem brigam et super hoc videantur, si placet,
alias prolixius scripta pro parte dicti capituli*) Maguntini et forsan
non esset malum, si super hoc consuleretur dominus noster.
Superflua resecet, defficiencia suppleat et errata corrigat
vestra paternitas reverenda.
I) Ueberschr.: AUegaciones domini Karo(li) pro causa Magunt(ina)
contra H(einricum) provisum (bis Karoli mit gleicher grauer Tinte wie der
Text, der Rest später mit gelbbrauner Tinte zugefügt, alles von Losses Hand).
+ a) capittuli. + b) intellocutoriam. -|- c) popuUarium. -|- d) es könnte auch
ar(chidiaconu)ra bzw. ar(chidiaconus) gelesen werden ; aber der Archidiaconus,
d. h. Nicolaus de Baisio hat keinen Kommentar Zum Liber Extra geschrieben.
+ e) quando — anxietas von Hd 31 am Rande nachgetr. -\- i) K. -\- g) oder
quod aus ad korr.
1) c. 16, Sextus / 6. oo 2) Dig. XXXXIX 1, 1. <*> 3) Dig. XXXXVIII 16, 1. <»
4; c. 22, Extra 16. »5) C IX. 2, 9 ; die Stelle ist oben ausgelassen. <» 6) c. S,
142 Nr. 244-249
Sexlus CO II, 15. ^ Ti c. 47, Extra I 6; vgl. ff. d. <*> 8) c. 23, Extra V t; vgl.
N. d. oo 9) c. 5, Extra II 25. oo lO) erwähnt v. Savigny IIP (1834) 26, 258. <*>
11) die aitiertc .stelle ist oben ausgelassen.
244. [133I~Anfang 1332].
Ergänzungen des dominus Blasius zu einem Gutachten des dominus
Carlinus über die durch den Mainzer provisus (Heinrich von Vimeburg) an-
gefochtene Zulässigkeit der drei seitens des Mainzer Domkapitels gegen ihn
bei der Kurie eingebrachten Appellationen. 1. Nach Carlinus ist der Einwurf
gegen die erste, quia tempora in veniendo non fuerunt servata circa eam, an
sich hinfällig und Heinrichs Berufung auf die Konstitution ,Cupientes' (c. 16,
Sextus I 6) unrichtig ; ausserdem hat er sie nach Blasius selbst seinerseits
nicht genau befolgt et sie capitulum Mag(untinum) veiare non debet, maxime,
cum Sit aclor precipus in eo, quod fecit Processus et mandata contra capitulum
Mag(Hntinum) et singulares, ut obedirent officialibus suis. 2. Die Bemängelung
der zweiten Appellation, weil sie nicht binnen 10 Tagen nach Bekanntwerden
der Provision sondern erst 3 Monate später als die erste Appellation erfolgt
sei, widerlegt Carlinus damit, dass sie sich auf neue und neu bekannt ge-
wordene Tatsachen stütze; nach Blasius waren das Prozesse und Mandate
Heinrichs gegen das Kapitel (bisher unbekannt, etwa in den Januar 1329 zu
setzen), welchen die Appellation binnen 10 Tagen gefolgt sei ; et ex hiis patet,
quod prima pronunciacio domini vicecancellarii debet in melius reforraari et
iusta fuit appellacio Mag(untina). 3. Widerlegung der Behauptung durch
Carlinus und Blasius, dass auch die dritte Appellation singularium canonicorura
et quorundara aliorura absencium aus formalen Gründen nicht zulässig sei ;
ex hiis apparet, quod eciam secunda pronumpciacio domini vicecancellarii
debet in melius reformari et pronumpciari eciam per dictos singulares appel-
lantes fuisse legitime appellatum. Alia, que circa predicta possent occurrere,
sufficienter ezaminata sunt et discussa in allegacionibus domini Carlini et,
quia omnis iuris veritas manifesta est summe excellencie indicantis, verbis meis
finem impono. — In causa Maguntina ; ohne Datum. — K 3SI- Offenbar
gleichzeitig mit Nr. 242.
245*. [Frankfurt 1332 Januar 30].
Kaiser Ludwig gegen die Stadt Mainz. K JJ$ mit dem z. T. lateini-
schen Schluss des deutschen Stückes: Item a principibus, comitibus etc.
wer zu in gesworn, gelobit, verheyzen sich hat oder verbunden mit eiden etc.,
der sal der und des ledig und lois sin etc., quia contra nos, Imperium
et iusticiam frivole fecerint etc. anno 32. feria tercia ante puri-
ficacionem; Orig. in München K. L. S. nr. 503 a = Würdtwein Diplom. I
nr. 269 (vgl. Böhmer Ludw. nr. 1416 mit Schrohe Mainz 706 V-
246. 1332 Februar 3.
Gerard von Vimeburg, Archidiakon von Longuyon, er-
nennt Johannes, Kantor von St. Simeon in Trier, su seinem
Offisial.
K 480^). — Die korrigierte Abschrift der U. ist als Konzept für eine
gleichlautende Wiederholung vom 11. Oktober 1338 verwendet worden ; Johannes,
der Empfänger von 1332, ist mit dem Johannes Parix von 1338 wohl identisch.
Nos Gerardus de Virneburch dei gratia archidyaconus tituli
sancte Agates de Longuion in ecclesia Treveren(si) honorabili
viro domino lohanni * Parix ^ cantori sancti Symeonis Treveren(sis)
in Christo nobis dilecto salutem in domino. /. De vestra circum-
spectione quam plurimum confisi officialitatem et officium eiusdem
archidyaconatus nostri vobis committimus per presentes dantes
vobis potestatem et mandatum speciale citandi, congnoscendi,
interloquendi, sentenciandi, diffiniendi, iudicandi in causis quibus-
cunque, excommunicandi, suspendendi, relaxandi, absolvendi, ex-
cessus puniendi et corri[g]endi*) ac censuram ecclesiasticam exer-
cendi, instituendi personas ydoneas presentatas seu presentandas
ratione dicti archidyaconatus, census, debita, procuraciones,
1331—1332 Mai 9 143
cathedraticum nee non fructus, proventus, red[d]itus''), obvenciones
et omnia iura nobis cedencia racione ecclesiarum in lite existencium
et institut(orum) rectorum in easdem et iura universa predicti . .
archidiaconatus exigendi, levandi, recipiendi et de ipsis acquitandi
nee non visitandi personas et loca et alia omnia et singula faciendi
et exercendi, que ad huiusmodi archidyaconatus offieium spectant
tarn de iure quam de consuetudine. 2. Super quibus omnibus
et singulis et ea eontingentibus ac ea, que decernitis, ut per
censuram eeclesiasticam auctoritate nostra ordinaria faciatis firmiter
observari, vobis committimus vices nostras precipientes omnibus
et singulis . . abbatibus, . . abbatissis, . . prioribus, . . priorissis,
. . decanis, pastoribus, ecclesiarum prelatis, vicepastoribus, curatis,
vicarüs, . . mercennariis, presbyteris, rectoribus, clericis ac aliis
quorumcunque dignitatis Status ordinis condicionis aut sexus existanti
subditis nostri archidiaconatus predicti, quatinus in premissis omni-
bus et singulis vobis reverenter obediant et intendant. In
quorum omnium et singulorum testimonium sigillum nostrum pre-
sentibus duximus apponendum.
Datum anno domini M^CCC tricesimo <primo in crastino
purificacionis sancte Marie virginis gloriose > "38. die XI. mensis
oetobris •* .
I) Ueberschr.: Officialitatis per archidyaconum commissio. + a) corriendi.
-j- b) reditus.
247. 1332 Mai 1.
Baldewin Verweser des Mainzer Stuhls an Dekan und Kapitel der
Kirche in Ordorf (Ohrdruf): meldet ihnen, dass er den bescheidenen Meister
Rod(olfus) dictus Losse de Ysenaco, ihren concanonicus, seinen Kleriker und
Notar von der Residettzpflicht bis auf Widerruf befreit hat und befiehlt, ihm
die Einkünfte der Pfründe mit Ausnahme der täglichen Zuteilungen anzu-
weisen. Noveritis quod — D. Treveri sub sigillo archiepiscopatus nostri
Treverensis, quo in hac parte utimur, a. dem. 1332 kal. maii. — K 2g8.
248. 1332 Mai 3.
Hermannus et Rudolfiis canonicus Ordorfensis (Ohrdruf) fratres dicti
Lossen verkaufen ihrem Vatersbruder Johannes dictus Losse und seiner Gattin
Mechthildis auf deren Lebenszeit für 9 Mark geprüften Silbers jährlich zu
Michaelis in Eisenach zu entrichtende Einkünfte von 1 Scheffel Weisen,
2 Roggen, 2 Gerste und 5 Hafer nach Eisenacher Mass, die gezahlt werden
von einer Hufe in der Flur des Dorfes Lupenze maior ( Grossen- Lupnitz),
welche Johannes und Mechthild schon früher besassen, derart dass sie im
Falle unpünktlicher Zahlung der Rente von Jetten selbst bewirtschaftet oder
verpachtet werden darf. Siegler: Heynricus prepositus sanctimonialium ec-
clesie sancti Nicolai intus muros Ysenacenses. Zeugen: lohannes et Ditricus
fratres dicti Lossen, Henricus dictus Bischof. D. a. dorn. 1332 in dominica,
qua cantatur 'misericordia domini'. — K l8g.
249. Eisenach 1332 Mai 9.
Markgraf Friedrich von Meissen giebt dem Rudolf Lusse
Geleit durch seine Lande.
K 173. — Das Stück gehört itt der Handschrift zu einer von gleicher
Hand (12) gleichzeitig eingetragenen Gruppe von Urkunden (K 171 — 179),
die von 1330—1337 reichen. Im J. 1330 war Rudolf noch in Montpellier
(vgl. Nr. 225 Glosse, Nr. 230, 231), er ist wohl erst 1332 in Baldewins Dienste
getreten (vgl. die Einl. und Nr. 247) ; 1337 wäre nicht nach Johannes ante portam
latinam sondern nach dem einen Tag früheren Himmelfahrtsfest datiert
worden ; 1335 befand sich Rudolf Ende April in Avigtion (K 179), 1336 weilte
er am 20. Mai in Trier (K 255), was mit einer erst nach dem II. Mai von
144 Nr. 250—252
Eisenach angetretenen Reise durch die Lande Markgraf Friedrichs nicht ver-
einbar wäre ; 1337 wurde er um diese Jahreszeit durch die Mainzer An-
gelegenheit am Rheine festgehalten (vgl. K 261, D 134, K 246, D 135).
Aus dem J. 1333 liegen keine Nachrichten vor. Dagegen ist Rudolf 1332
am 3. Mai gerade in Eisenach nachweisbar (Nr. 248), und am 6. Juni
dieses Jahres kommt ein Bündnis zwischen Meissen und Böhmen zustande
(Nr. 250), dessen Abschluss vermutlich ein Ziel der durch unsere Urkunde
bezeugten Mission Rudolfs gewesen ist.
Frider(icus) dei gratia Thur(ingie) lantgravius, Misnensis et
orientalis marchio dominusque terre Plisnensis fideli nostro sincero
Rudolfo dicto Lussen favorabilem in omnibus voluntatem. /. Ut
proficiscendi hinc inde per nostros districtus persone et rerum
tuarum in omnibus salva substancia tibi libera sit facultas, presenti-
bus favorabiliter annuimus et favemus. 2. Ceterum universos
et singulos et singulariter universos nobis quovis modo parere
volentes multa cum precum serie sollicitis duximus exhortacionibus
requirendos, quatinus te Rudolfum ubicunque quocienscunque ipsos
et eorum quemlibet pro ducatu tibi prestando nostro nomine
duxeris admonendum, assecurare velint cum effectu volentes eis
communiter et divisim proinde ad maiora vicibus oportunis obligari.
Datum Ysenach feria sexta proxima post diem beati lohannis
ante portam latinam nostro sub secreto tergotenus applicato.
I) Ueberschr.: Conductus domini marchionis.
250*. 1332 Juni 6.
König Johann von Böhmen und Landgraf Friedrich von Thüringen,
Bündnis. K £26; Orig. in Dresden = Emier III nr. 1905 unvollst.
250a. Trier [1332 vor August].
Ersbischof Baldewin weist seinen Burggrafen Hartmut
von Kronberg und seinen Notar Rudolf an, beim Kaiser su
Gunsten des von diesem vorgeladenen Grafen von Ziegenhain
Bu wirken.
J. F. Schannat Historia Fuldensis (1729) b nr. 148 aus verschollenem , Codex
manuscriptus' . — lieber den Streit zwischen dem Abt Heinrich VI. von Fulda
und dem Grafen Johann vgl. die Lebensbeschreibung des Abtes (ebenda
nr. 133 cap. N) und die UU. ebenda nr. 146—152, von denen nr. 149 (1332
April 19) der Nr. 250a zeitlich nahe stehen dürfte ; jedenfalls ist diese vor
den Nürnberger Reichstag zu setzen, der im August die strittige Sache
beendete.
Balduinus archiepiscopus et cetera. Hartmude de Cronen-
berg burggravie et Rudolfe notarie nostri I /. Mittimus im-
peratoris litteram unam credentiae in personas vestras super facto
comitis de Cygenhain praesentandam vobis') una cum copiis
litterarum alias pro abbate Fuldensi nunc de novo per dictum
imperatorem nobis missarum*), quarum litterarum tenor unus
contrariatur alteri, ut videtur, quia abbas se excusat, quod ad
instinctum et procurationem suam comes per imperatorem non sit
monitus, et quod in hac parte posse imperator non habeat; Im-
perator e converso scribit, quod ad ammonitionem et requisitionem
dicti abbatis hoc fecerit, non potuerit super esse, prout in litterarum
copiis praedictis clarius videre poteritis. 2. Unde vos seriöse
requirimus, quatinus, cum dictum negotium nobis valde cordi
existat, vos dictas copias perlegatis et diligenter attendatis, ut
1332 Juni 6— August 23 145
secundum hoc legationem vestram ad dictum imperatorem, sicut
praedicto comiti magis expedire et utilius esse videbitur, formare
et colligere valeatis et negotium suum, quanto diligentius et fidelius
poteritis, dirigatis, ut ipse a saepedicti imperatoris impetitionibus
cum convenientia liberetur.
Datum Treviris et cetera.
l) unbekannt, oo 2) unbekannt, vielleicht auch in Schannat nr. 149 erwähnt.
251. Nürnberg 1332 August 15.
Kaiser Ludwig nimmt die Abtei Fulda in Schutz und
empfiehlt sie dem Landgrafen Heinrich von Hessen.
Register des Abtes Heinrich VI. (Handschr. B 6 der Landesbibliothek
in Fulda fol. 70 a ; F) ; vgl. Böhmer Ludwig nr. 1480 (nach Mitteilung des
Fuldaer Bibliothekars Hauck, der offenbar aus gleicher Quelle schöpfte).
Wir Ludewig von gotes gnaden Romischer keiser zu allen
ziten merer des riches inbiten unserm liben fursten Henr(iche)
lantgraven herren zu Hessen unser hulde und allez gfit. /. Wan
wir unserm lieben fursten abt Henr(ich) und sinen stift zu Fulde
durch bisunder gnade und gunst, die wir zu ime haben, und durch
ergetzunge und widerbringunge alles*) irs ungemachs und Schadens,
den sie hant genumen, und wan sie unser und des riches stift
phlanzunge haissent und sint, so nemen wir si in unser bisunder
gnaden und schirm und haben si da in genumen''). 2. Nu
getruwen wir dar zu niemand aUsje*^) wol als dir und da von
inphelen wir si dir mit disem brief, daz du si an unser stad, ir
lute und gut schirmest und fridest. Da dust du uns sunder lieb
und dienst an. Und wold si iman darüber laidegen oder biswern
in kainen Sachen, daz solt du andersten und wenden, swan si daz
an dich mutend, als verr du kunnest und mugest. Das wollen **)
wir dir nummer vergezzen. Zu Urkunde dieses briefes, der
gegebin ist zu Nurenberg an unser frauwen dag, als si gein
himel für, in dem achtzehe[n]den^) iar unsers riches und in dem
fünften de[s]') keiserdumes.
I) am Rande : Littera imperatoris. + a) allers. -\- h)F. -{- c> alle. + d) o über
w. -f e) achtzeheden. + f) de.
252. Nürnberg 1332 August 23.
Kaiser Ludwig erteilt Gau-Algesheim das Recht auf Um-
mauerung und die Freiheit der Stadt Frankfurt.
K 364^); Abschrift in Würzburg, Mainzer Bücher versch. Inhalts
nr. 20 fol. 139 " ( W ; Böhmer Ludwig nr. 1490). — Fast ganz gleichlautend
mit Böhmer nr. 1491 für Eltville (E).
Lud(owicus) de[i^) gracia] Ro(manorum) imperator semper
augustus universis et singulis sacri'') imperii fidelibus presentem
paginam inspecturis gratiam suam et omne bonum. /. Solet
imperialis celsitudo principum suorum votis semper promcius an-
nuere et ipsorum subditis eorundem interventu consulere com-
moditatibus et munificenciis graciosis. 2. Sane igitur ad in-
stanciam venerabilis Bald(ewini) archiepiscopi Treveren(sis) sancte
Mog(untine)'') sedis provisoris principis et secretarii nostri dilecti
necnon etiam ob commodum ecclesie Mogunt(ine) "^ ) locum Algens-
heym*) situm prope lng(elnheym)0 sedi Mogunt(ine)'') prefate
pertinentem auctoritate nostra imperiali tenore presencium liber-
Ifova Alamanniae 10
146 Nt"- 253—258
tacionis beneficio decoramus, ita quod idem locus muris fossatus
et aliis munimentis circumcingi valeat et muniri. 5. Locus et
incole ipsius libertatibus et emunitatibus ad instar opidi nostri
Frankenf(ordensis)*^) cum peractione fori ebdomadalis^) perpetuo
libertati intelligantur et per omnia habeantur excepto**') eo, quod
homines proprie') pertinentes ad dictum locum seu opidum pre-
textu presentis nostre libertacionis non debeant recipi quoquo
modo. 4. Nulli ergo omnino homini liceat hanc nostram con-
cessionem et iibertatem'') infringere aut ei ausu temerario con-
traire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, gravem
nostram et imperii indignacionem se noverit incursurum. In
cuius rei testiraonium presentes conscribi et nostre maiestatis
sigillo iussimus conmuniri.
Datum Nürnberg') X.") kalendas septembris anno domini
[M* CCC* tricesimo secundo]"), regni nostri anno XVIII. °), im-
perii vero V.P).
I) Ueberschr. in K: Villa fit civitas (danach .&.). + a) de. K. -)- b) s. —
fid. nach inspect. W. + d) Magunt. W. + e) Algesh. W. -\- f) fngelnheym W.
+ g) Franckenford(ensis) W; Franck. + h) ebdomid. W. + h*) exe. — quo-
quo modo fehlt E. -\- i) imperio W. •\- k) libertacionem W. + 1) Nurenburcb W;
Nuremberg E. -(- m) decimo W. + n) 32. K. -\- o) decimo octavo W. +
p) quinto W.
253*. [Nürnberg] 1332 [August 23].
Derselbe und König Johann von Böhmen, Bündnis. K j86 verküret
und mit leichten Abweichungen vom Orig. in München = v. Weech 115 =
Emier III nr. 1933, vgl. Böhmer nr. 3336.
254*. [kurz vor 1332 Oktober 11].
Erzbischof ßaldewin an die Aebte, Dekane, Erzdiakone und -priester,
Landdekane, Pfarrer, Vikare, Ebdomadare und anderen Priester mit Kirchen-
regiment in seiner Diözese: befehlt ihnen, die Brüder und Boten des
St. Anthonius-Hospitals in Vienne ('Viennensis^ in ihren Kirchen ungehindert
und unentgeltlich aufzunehmen, beim Sammeln von confratriae und Almosen
zu unterstützen und ihre Gemeinden an einem vom Ueberbringer Dieses an-
zugebenden Tage bis zur Beendigung der Sammlung nach der Messe in der
Kirche zu halten; interdizierte Kirchen sollen bei dieser Gelegenheit geöffnet
werden gemäss der den Brüdern verliehenen päpstlichen Gnade; alle Spender
erhalten 40tägigen Ablass ; die Brüder sollen in den Kirchen die ihnen vom
Papste oder anderen Erzbischöfen verliehenen Indulgenzen und Privilegien
gemäss den darüber ausgestellten Urkunden verkünden dürfen ; Uebertreter sind
zu einem vom Ueberbringer festzusetzenden Termin vor ihn oder seinen Trierer
Offizial zu laden; diese Verfügung gilt für ein Jahr. Vobis universis —
valituris. Datum. — K 4OO = K 4OQ. Vor 1334 zu setzen (vgl. Nr. 263),
■wohl kurz vor der fast genau übereinstimmenden, doch mit einem Zusatz
versehenen Nr. 256 entstanden.
255. Trier [wohl vor 1332 Oktober 11].
Derselbe beauftragt zugelassene Minder- und Prediger-
brüder, einen Teil der Bussdissiplin in der Diösese Trier
aussuüben.
K 401 (IP) und K 408 (2)1^). — Einzureihen wie Nr. 254.
B(aldewinus)*) dei gracia et cetera universis Christi fidelibus,
ad quos presentes pervenerint, salutem in domino sempitemara.
/. Quoniam multiplicibus intenti negociis omnium'^) animarum
nobis commissarum eure personaliter intendere comode non valemus,
dilectis nobis in Christo fratribus Minoribus'') in nostris civitate
et dyocesi commorantibus nobis presentatis et per nos admissis,
1332 August 23— November 3 147
ut possint omnium penitencium nostre civitatis et dyocesis auctori-
tate nostra confessiones audire, absolvere in casibus minoribus et
penitencias^) iniungere salutares, in aliis vero casibus nobis
specialiter reservatis occultis tarnen custodia) provinciali, gardia(no)
et lectoribus theologie'*) dumtaxat, qui pro tempore fuerint in
singulis domibus, ita tarnen, quod ipsi nullas dent confitentibus
super eorum absolucione litteras, plene et libere committimus
vices nostras, foro manifesto iudiciali nobis et ipsis, qui de
manifestis habent cognoscere, semper salvo, proviso eciam ante
omnia, quod ipsi excommunicatos a canonibus seu statutis nostri
provincialis concilii Trever(ensis) sentenciam excommunicacionis
infligentibus ipso facto absolvendos ad nos vel ad eos, ad quos
de') iure mittendi fuerint, remittant et eos, qui contra nos fore-
fecerint, non absolvant, quousque nobis de delicto huiusmodi satis-
factionem condignam prestiterint et emendam, de quibus ipsis
primo constare debebit per litteras nostras seu . . officialis nostre
curie Trever(ensis). 2. Omnibus eciam vere penitentibus, con-
tritis et confessis, qui ad singulorum fratrum dicti ordinis, de
consensu tamen suorum superiorum deputatorum'') ad hoc ser-
mones publicos devote accesserint et ad ammonicionem ef^)
exhortacionem ipsorum fratrum sie predicancium ,In') principio
verbum dei'*), ,Pater noster' et ,Ave Maria' pro felici nostro et
gregis nobis commissi statu ibidem dixerint humiliter et devote,
quadraginta") dies indulgenciarum'^) de iniunctis sibi penitenciis
misericorditer in domino relaxamus presentibus post annum minime
valituris. Datum Treverlis)"^) et cetera.
I) am Rande in 1: Licentia fratrum audiendi confe(ssiones). + II) am Rande
in 2: Confess(iones) fratrum. + a) Baldewinus 2. + b) littere a<i(i. 2. -f-
c) fehlt 2. + d) Predicatoribus 2. + e) ipsis add. 1. -\- l) 2 und
Nr. 319; iniung. pen. 1. + g) .. prior ibus s/. cust. — gard. 2. -j-
h) theoloye 2. + i) mitt. de iure st. de — mitt. 2. + k) ad hoc dep. st. dep.
— hoc 2. + 1) in - dei fehlt 2. + m) XL 1.
1) Introitus missae vom 25. Dezember.
256. 1332 Oktober 11.
Derselbe an die Adressaten von Nr. 254: befiehlt ihnen, die Brüder
und Boten hospitalis sancti Bernardi et domus pauperum dei Montis lovis
Sedunensis (Sitten) dyocesis, wenn sie cum pheretro et sanctuario, quod secum
deferunt, kommen, bei versammelter Geistlichkeit und Gemeinde in ihren
Kirchen feierlich einzuholen, ungehindert und unentgeltlich aufzunehmen u. s. w.
nach Fassung und Inhalt übereinstiinmend mit Nr. 254, doch mit dem Zusatz,
dass der Ankunftstag der Boten als Festtag gelten solle bis zur Vollendung
der Messe und der Sammlung. Vobis universis — D. a. dorn. 1332. feria
tercia post octavas beati Remigii in capile octobris. — K 432.
257. [1332 Oktober 18].
Ritter Hfeinrich von Abentrode/ für Erzbischof Baldewin. K 3^1;
Orig. in München (Erzst. Mainz fasc. 75 = Würdtwein Subs. IV nr. 66 ; Ab-
schrift in Würzburg {Mainzer Ingross.-Buch 1 fol. 128, Lib. reg. V fol. 28) ;
Sauer nr. 1988 Reg.
258. [Avignon 1332 November 3].
Papst Johannes XXII. an die edle Frau Elizabet Witwe des Fredericus
Landgraf von Thüringen: erlaubt ihr auf ihre Bitten, sich von jedem Priester
die kirchlichen Sakramente spenden zu lassen, unbeschadet des pfarrkirchlichen
Rechtes. Eximie devocionis. Datum aus Nr. 259 zu ergänzen. Randglosse
Z.osses;HancetsequentemimpetravimediantedominoMatheocardi-
nal i; ideo eas huc posui. — K230; Riezler nr. 1577 Reg. (aus Vatikan. Register).
148 Nr. 259—264
259» Avignon 1332 November 3.
Derselbe an dieselbe : erlaubt ihr auf ihre üitten, mit 6 iamiliares do-
mestici auch an interdizierten Orten dem stillen Gottesdienst beizuwohnen.
Nobilitatis et devocionis — D. Avinione III. non. nov. pont. n. a. 17. —
IC 231; Riezler nr. 158[8] Reg. irrig mit Dez. 3 {aus Vatikan. Register).
260. fl332 vor November 17?].
Dekan und Kapitel eines Stiftes der Diözese Mainz (St. Marien in
Eisenach?) nehmen den Rfudolf Losse?) mit Rücksicht auf [ ] und ihre
Mutterkirche, quibus R. tam in Romana curia quam extra non sine laboribus
graviter et fideliter inservivit, auf seine Bitten zum Stiftsherrn auf, obwohl
die Mainzer Provinzialstatuten das nur gestatten, wenn Pfründen oßen stehen,
und verspricht ihm baldigst eine solche. Ungenannte Zeugen. Siegler: die
Aussteller mit dem Kapitelsiegel. Datum fehlt. — K 4^5 '• ^"'' Formel ver-
kürzt. Für die Zeitbestimmung lassen die umgebettden Einträge derselben
Hand (5), K 469 — 478, die fahre 1331 — 38 frei ; die vorhergehenden Stücke
K 473 f. (Nrr. 283, 294) sind von 1333, das folgende K 476 (Nr. 238) von
1331. Ist die U. auf Losse selbst und seine Aufnahme in Eisenach zu be-
ziehen, so fügt sie sich inhaltlich ganz genau zu Nr. 261. In der Tat ist er
kurz vorher an der Kurie gewesen (vgl. die Glosse zu Nr. 258j ; wie er den
Auftrag zu den dort von ihm für die Mutter des Landgrafen erlangten Gnaden
während seines Eisenacher Aufenthaltes im Mai (Nrr. 248 f.) erhalten haben
wird, so kann damals auch seine Wahl zum Stiftsherrn von St. Marien ins
Auge gefassi worden sein.
261. Trier 1332 November 17.
Erzbischof Daldewin als Verweser von Mainz au seine ergebenen Dekan
und Kapitel der Eisenacher Marienkirche .' dispensiert sie davon, dass sie seinen
Kleriker den Meister Rudolfus dictus Lusse als Stiftsherrn aufgenommen
gegen die Satzung des Mainzer Provinzialkonzils, welche die Aufnahme ver-
bietet, wenn keine Pfründe offen steht. Super eo — D. Treveris sub sigillo
archiepiscopatus nostri Treverensis, quo in presenti utimur, a. dorn. 1332
XV. kal. dec. — K 264.
262. [Trier 1332 Dezember 15].
Derselbe an die Aebte in Spanheym (Sponheim) und montis sancti ,
Dyssebodi ('Dyssiboti K) (Disibodenberg) : beauftragt sie, auf Bitten des ge-
strengen lohannes ringravius als Patrons der Pfarrkirche St. Kylian antiqui
opidi Crucenacensis (Kreuznach) und anderer mit jenem blutsverwandter und
befreundeter Barone und Edlen, seiner Getreuen, nach gehöriger Prüfung der
Angelegenheit die Pfarrkirche nach der St. Marien- und Kilians- Kapelle auj
der Insel unterhalb der beiden Neustädte von Crucenach supra pontera daselbst
zu verlegen und zur Filiale zu machen, unbeschadet der päpstlichen, erz-
bischöflichen. Synodal- und Patronatsrechte. Ex parte strennui — [D. Treveris
sub sigillo archiepiscopatus nostri Treverensis, quo in presenti utimur, a. dorn.
M» CCC XXXII" die Xlllla mensis decembris. — K 4J3 ohne Datierung;
Original in Koblenz (Abt. 33, Ortschaften: Kreuznach). Vgl. Goerz 75.
263. [1329— etwa 1332].
Derselbe beauftragt Unbekannte, die Wahl des R. sunt
Propst von St. Peter in Mains su prüfen und su vollsiehen.
K 354. — K 352—405 bilden mit Ausnahme der Nachträge K 358
(Nr. 47) und 359 ein einheitlich, mit starken Auslassungen namentlich auch
der Datierungen, von Losse selbst geschriebenes Register aus der Mainzer
Zeit Baldewins (Oktober 1328 bis Anfang 1337), meist, doch nicht ausschliess-
lich Sachen aus der Verwaltung von Mainz, samt einer von verschiedenen
Händen herrührenden Fortsetzung bis K 444, in der sich allmählich der ur-
sprüngliche Charakter verliert (vgl. die Einleitung). Die anderweitig be-
kannten oder sonst genauer datierbaren Mainzer Stücke des Abschnittes
K 352—377 gehören in die Jahre 1328—1332, des Abschnittes K 378—421
in die Jahre 1329—1333, des Restes in die Jahre 1330—1336. Dem-
entsprechend dürfen auch die undatierbaren VU. eingereiht werden. Dabei
kommt für die auf Mains bezüglichen das letzte Viertel von 1328, in dem
/332 November 3— Ende 149
wohl nur Verträge allgemeiner Art (vgl. Nrr. 202, 204, 208), noch keine
Aktenstücke der Verwaltung anzunehmen sind, kaum in Betracht. Anderer-
seits können die sicher oder möglicher Weise die Trierer Verwaltung be-
treffenden UU. K 375 a, 365, 379, 398, 400J01, 401108 (= Nrr. 276 f., 279,
278, 253 f.), 378, 380—85, 394 f., 402 f., 403a und 406 noch in die frühere
Zeit Baldewins zurückreichen, wie sich aus den datierbaren Stücken Nrr. 114,
190 und 280 f. ergibt. — lieber den Propst R. von St. Peter ist bisher nichts
bekannt. Der Propst Gottfried {von Eppstein) wurde 1326 durch Crafto er-
setzt (Vogt Reg. I nr. 2707) ; wenn er 1330 gestorben ist (Kisky Domkapitel 126),
kann der 1346 erwähnte Träger des Namens nicht mit ihm sondern wohl nur
mit dem gleichnamigen Domherrn und Dekan von St. Stephan in Mainz
identisch sein, womit sich das Bedenken von Schrohe Mainz 95 N. 12
erledigen würde. In diesem Falle gehört unsere U. wohl in die Jahre
1330—1331.
B(aldewinus) honorabilibus viris . . salutem in domino.
/. Ex parte R. nobis est humiliter supplicatum, quatenus, cum
dilecti nobis in Christo decanus necnon maior et sanior pars
capituli ecclesie sancti P(etri) Mog(untini) ipsum in eorum et sue
ecclesie predicte prepositum nominaverint et assumpserint, nos
ipsum in eorum et dicte ecclesie prepositum confirmare dignaremur.
2. Nos igitur iuxta doctrinam apostoli *) nemini volentes inponere
cito manum vobis et cuilibet vestrum in solidum in hiis scriptis
conmittimus et mandamus, quatenus vocatis ad vestram presentiam
evocandis et observatis circa electiones huiusmodi observandis ad
confirmationem dicti R. in prepositum prefate ecclesie sancti
P(etri) Mog(untine) vice et auctoritate nostra procedatis, prout
de iure et consuetudine fuerit procedendum, ducendo ipsum per vos
vel per alium aut alios in corporalem possessionem vel qCuestum?)
dicte prepositure facientes sibi de iuribus, fructibus, redditibus,
proventibus et obventionibus dicte prepositure plenius responderi
et debitas obedientiam et reverentiam tamquam vero eorum pre-
posito exhiberi, contradictores et cetera. Datum.
I) am Rande: Conmittitur confirmatio prepositi.
1) /. Tim. 5, 22.
264. [1329— etwa 1332].
Derselbe verleiht seinem Bürger Hermann ein ihm auf-
gelassenes Lehen in seiner Stadt Tauberbischofsheim (?) mit
der daran haftenden Verpflichtung gefangene Adlige su be-
wachen.
K JSI^)- — ■^'"' Zeitbestimmung vgl. Nr. 263.
Nos Balde(winus) notum facimus vobis, quod feudum illud
in opido nostro Bis(chofesheim ?) Habens inter cetera sibi incumbencia
onera et servicia servitutem annexam videlicet, quod Habens et
possidens ipsum tenetur una cum tali captivos nobiles dumtaxat
custodire etc., quod talis nobis voluntarie resignavit cum omnibus
suis bonis, iuribus et pertinenciis ac ipsius commodo, onere et
honore, quibus prefatus . . ipsum tenuit et possedit hactenus, salvo
tarnen iure cuiuslibet alterius conpetente sibi in dicto feudo sive
bonis, c(ui) derogari per Hoc presens factum nostrum nolumus in
aliquo, Herman(no) . . opidano nostro in . . contulimus et con-
ferimus in hiis scriptis. In cuius rei.
1) am Rande : CoUatio feodi.
150 ^>'- 265—268
265. [1329— etwa 1332].
Derselbe weist dem Knappen Tfylmann von Saulheim]
auf 100 Pfund Heller, die er ihm schuldet, jährlich 14 Pfund
Heller der Judensteuer von Oppenheim an.
K j6o I). — Veränderte Wiederholung der U. desselben Empfängers
bei Franck nr. 68 (1329 Januar 27) ; die unter Nr. 263 festgestellten Grenzen
der zeitlichen Einreihung werden dadurch kaum eingeengt. Vgl. die ähn-
lichen Verträge bei Würdtwein Nova subs. V 40, 66, 68 und sonst.
!• Nos Bal(dewinus) » recognoscimus, cum strennuus vir . . » armigfer
quondam domino Mat(hie) archiepiscopo Mog:(untino) et ecclesie Mog(untine)
servire promiserit et in eisdem servicüs captivatus fuerit et dampna
sustinuerit, quod nos pro eisdem captivi dampnis et promissis sibi
factis * necnon pro servicüs SUIS iam factis et faciendis sibi et suis heredibus
sUmus in centum et cetera libras hallensium obligati assignantes et
deputantes eisdem * redditus annuos quatuor X librarum « hallensium super
stura ludeorum nostrorum in Opp(enheim) per ipsos singulis annis in feste
beati Mart(ini) percipiendos eisque per . . off(iciatum) nostrum, qui pro tempore
dictam sturam coUigCt, tradendos tamdiu, donec eidera T[ylmanno] et suis
heredibus per nos aut successores nostros predicte c(entum) libre hallensium
plenarie persolvantur. 2. Renunciavit etiam idem T[ylmannus] pro se et
suis heredibus omnibus litteris, * quas habet desuper, vel, si sint perdite et
jnveniantur, quod eis non utantur necnon omni actioni et inpet(icioni), que sibi
contra nos et ecclesiam Mog(untinam) occasione captlvitatlS, dampnorum et
serviciorum suorum conpeciit vel posset conpetere quovis modo. Volentes
ipsis sub sigillo archiep(iscopatus) Mog(untini) et Cetera.
I) am Rande: Assignacio reddituum pro debito.
266. [1329— etwa 1332].
Derselbe bestätigt die kaiserlichen Freiheiten von Burg
und Stadt Oppenheim.
K 3ÖI^). — Ztir Zeitbestimmung vgl. Nr. 263. Vorlage mar wohl die
Privilegienbestätigung des Erzbischofs Matthias (Vogt 1 nr. 2295), die auch
für Odernheim galt, ■wenn nicht, wie bei Nr. 265, eine U. Baldewins selbst.
Nos B(aldewinus) recogrnoscimus, quod consideratis benivolenciis
et servicüs prudencium virorum militum et civium in Opp(enheim) • fidelium
nostrorum dilectorura, quas nobis cum promtitudine exhibuerunt et exhibere
poterunt in futurum, ipsis instrumenta et libertates et gratias quascunque a
divis imperatoribus et Romanorum regibus et specialiter a serenissimo domino
L(udowico) . . Romanorum rege sub quocunque tenore vel continencia sibi
datas, factas et confirmatas ') quoad Christianos et ludeos gratas, ratas et
firmas tenebimus et conservabimus volentes ipsos in eisdem libertatibus seu
gratiis manutenere adque graciosius confovere et contra eorum iniuriatores
quoslibet eos, ut tenebimur, defendemus nee eos aut quemquam eorum debemus
nee volumus in aliquibus preterea Striccius'') coartare sed in predictis per
omnia contentari. Promittimus insuper prefatis nostris dilectis
fidelibus, ut, cum aliud sigillum nos habere et cetera, dantes eis has
litteras appensione nostri sigilli exnunc roboratas in testimonium preSentium.
Datum anno et cetera.
I) am Rande: Servatur libertas et privilegia. + a) tractis Vorkunde.
1) Böhmer Ludwig nr. 3144 und Const. V nr. 184.
1329— etwa 1332 151
267. [1329— etwa 1332].
Derselbe beauftragt seinen Amtmann in Hörten, die
Pfründeneinkünfte der nicht residierenden Kanoniker des
dortigen Stiftes, mit Ausnahme der in seinem persönlichen
Hofdienste stehenden, su seiner Verfügung einsusiehen.
K 362^). Zur Einreihung vgl. Nr. 263, zur Sache Nr. 270.
Bald(ewinus) et cetera dilecto in Christo magistro . . off(iciato)
North(unensi) salutem in domino. De tua circumspectione
specialiter presumentes tibi in his scriptis conmittimus et manda-
mus, quatenus fructus prebendarum canonicorum ecclesie Nort-
h(unensis) in ipsa ecclesia personalem residentiam et frequen-
tacionem chori, quas facere tenentur, non faciencium fructibus
canonicorum dicte ecclesie, qui in nostro cottidiano existunt ser-
vicio, dumtaxat exceptis vice et auctoritate nostra colligas et
colligi facias, dispositioni quoque nostre fideliter reserves per nos
in usus debitos et necessarios convertendos contradictores et
rebelles per censuram ecciesiasticam conpescendo. Datum.
1) am Rande: 1. (links) De non frequentantibus chorum, 2. (rechts) Receptio
fructuum non frequentanciura chorum.
268. [1329— etwa 1332].
Derselbe beauftragt seinen Kellner Ludwig, die Gründung
und Dotation eines Altares in der Pfarrkirche der Stadt
N[eustadt?] su prüfen, dessen Besetzung für später der
Mainser Kirche vorbehaltend.
K. 363 1). — Eingereiht wie Nr. 263. Unter N. kann kaum wie bei
der vorhergehenden Urkunde Nörten verstanden sein. Die dortige Pfarrkirche
war nämlich seit dem 13. Jahrhundert dem Stift N. inkorporiert; also miisste
hier anstatt des Plebans oder neben ihm das Stiftskapitel erwähnt sein. Ich denke
eher an Neustadt als an Naumburg in Hessen, weil um diese Zeit ein mit
dem Adressaten wohl gleich zu setzender Kellner Ludwig von Amöneburg er-
wähnt wird (Orig. München, Erzst. Mainz fasc. 148 b).
B(aldewinus) Lud(ewico) cellerario suo in . . salutem in domino.
Discretioni tue in his scriptis conmittimus et mandamus, quatenus
opidum nostrum pluraliter accedendo de fundacione, erectione,
institutione et dotacione cuiusdam altaris parrochialis ecclesie dicti
N. opidi soUerter inquiras et diligencius perscruteris et, si reperiris,
quod huiusmodi fundacio, erectio, institutio et dotacio sine
parrochialis ecclesie, plebani, loci et cuiuslibet iuris alieni proce-
dant preiudicio quodque dictum altare tam conpetentibus dotetur
redditibus, quod exinde sacerdos ydoneus annis singulis possit
commode sustentari, tu easdem fundacionem, erectionem, in-
stitutionem et cetera dicti altaris vice et auctoritate nostra approbes
et confirmes proviso, quod post mortem dictum altare nunc
dotantis, apud quem collationem ipsius temporibus vite sue re-
manere volumus, ius conferendi dictum altare ad nos et ad archi-
episcopos Mog(untinos), qui pro tempore fuerint, devolvatur et
apud nos et eosdem archiepiscopos Mog(untinos) remaneat per-
petuis temporibus in futurum. Datum.
I) am Rande: Consecratio novi altaris.
152 ^»'- S69~272
269. [1329— etwa 1332].
Derselbe weist dem SchuUheissen G. den Betrag einer
Schuld auf seinen Zoll su Millenberg an.
K j66^). — Zur Einreihung vgl. Nr. 263. In Miltenberg war Baldewin
am 21. Juli 1332 (Goerz 75) und vielleicht nochmals vor und nach der
Nürnberger Zusammenkunft mit dem Kaiser, Johann von Böhmen und den
Herzögen von Niederbayern im August desselben Jahres, auf welche sich das
eundo ad coUoquium et redeundo beziehen könnte. Ende 1333 hat Baldewin
den Miltenberger Zoll verpachtet (Nr. 300).
Nos B(aldewinus) recognoscitnus publice per präsentes nos
teneri et obligatos esse G. scult(eto) . . occasione expensarum per
nos eundo ad colloquium et redeundo circa fest(um)*) factarum
in Cli(. . . .)h(eim)''), quas sibi super media parte thelonei nostri
super terram in Milden(berg) tollendas et recipiendas integre
harum deputamus serie litterarum sigillo archiepiscopatus nostri
sigillatarum in testimonium super eo. Datum et cetera.
Rasuram huius vocabuli ,in Milden(berg)' in tercia linea
apparentem presentibus approbamus. Datum ut supra.
I) am Rande: 1. (links) Recognicio debitorura, 2. (rechts, getilgt, darunter
Verweis auf fol. e dieser Lage, womit wohl Nr. 305 = K 392 auf fol. 204 »
mit gleicher Ueberschrift gemeint ist) Assignacio super redditus. -j- a) un-
sicher. + b) Cli.h(eiin) eher als Cluh(eim).
270. [1329— etwa 1332].
Derselbe beauftragt seinen Kellner Johann in Amöneburg,
die Einkünfte irregulärer Geistlicher im Gebiet genannter
Propsteien einsusiehen.
K 368^). — Zur Einreihung vgl. Nr. 263, zur Sache Nr. 267. Der
Kellner Johann kommt gerade 1331 Mai 17 vor (Wyss II nr. 553), 1333
Juni 8 ist er nicht mehr im Amt (Würzburg, Stiftsarchiv Aschaffenburg 266
nr. 522); 1330 Sept. 30 wird Rupert Milchling erwähnt (Revers von 1333
Nov. 20 in München, Erzstift Mainz fasc. 76).
Bald(ewinus) et cetera. loh(anni) cellerario suo Amene-
b(urgensi) salutem in domino. Discretioni tue in bis scriptis
conmittimus et mandamus, quatenus fructus bonorum vacancium
non residencium pastorum et non promotorum ad ordines, quos eorum
requirunt beneficia, ac eorum, qui plurales existunt in beneficiis
ecclesiasticis vel ea alias de facto occupant minus iuste, per sancti
Step(hani) Mog(untini), Frit(islariensis) et Geismar(iensis) preposi-
turarum terminos auctoritate nostra sequestres et per te vel alium
aut alios, prout expedire videris, colligas et nobis reserves per
nos in usus debitos convertendos contradictores et rebelles per
censuram ecclesiasticam severe*) conpescendo.
1) am Rande: Sequestrantur fructus etc. + a) zweifelhaft.
271. [1329 - etwa 1332].
Derselbe verleiht den Juden von Erfurt Gerichtstand vor
Hermann von Bibra, Dechant von St. Marien daselbst.
K JÖg^). — Ueber die Einreihung vgl. Nr. 263. Wohl Wiederholung
einer als Formular überlieferten Urkunde eines älteren Erzbischofs Heinrich
(vgl. Levison : Neues Archiv XXXII 439 N. 4). Diese (H), deren Text ich Levison
und Vigener verdanke, wird auf Heinrich II. zu beziehen und vielleicht ins
Jahr 1287 zu setzen sein. Denn damals bestätigt und gewährleistet der Erz-
bischof der Stadt Erfurt einen Brief seines Vorgängers Werner für die Juden
(C. Beyer I nr. 369). Da die Bürger von Erfurt Heinrichs Privileg erst
1282 erhalten haben (Beyer I nr. 317), wird sein Judenbrief kaum älter sein.
1329- etwa 1332 153
BaldCewinus)*) et cetera provisor vobis ludeis nostris Erfordie
conmorantibus, ut securitate, quantum possibile fuerit, et vestris bonis consue-
tudinibusgauderepossitiset'') # de vobis querulantibus, ut iusticiam debitani
consequantur, prospicere volentes gratiam concedimus specialem,
quod extra civitatem Erford(ensem) per iudices ordinarios vel deleg'atos a nobis
trahi ad iudicium non possitis, sed quicunque eiamine "^ ) iuridico vos com-
muniter vel divisim inpulsare voluerit, adeant^) honOrabilem virum Her-
mannum decanum ecclesie sancte M(arie) Er(fordensis), quem
Tobis et eis, qui de vobis querulari voluerint, pro iudicS constituimus in hiis
scriptis, ut, quod iustum fuerit, decernat et exequatur, testes cogat et contra-
dictores conpescat provide ecclesiasticam per censuram, inh(ibentes), ne
qui plebani civitatis Erford(ensis) ' ) aliquas litteras aliorum iud(icum)
nobis subiectorum contra hanc nostram concessionem vobis lud(eis) ) nostriS
factam quomodolibet exequantur, adicientes infrascriptis vobis,
quod convincere vel*') convinci non possitis nisi Christianorum et ludeorum
testimonio ), sicut de iure et de consuetudine hoc actenus est servatum'),
presentibus a festo beatie Ma(rie) proxime venture ad unum
annum duraturis''). Datmn.
I) Ueberschr. : Privilegium ludeorum ad iud(icium). + a) H. dei gratia etc. H.
-j- b) et ut de vobis conqueri volentibus et vobis, de quibus conqueri volueritis,
eo comodius debita reddatur iusticia, de gratia duiimus concedendum st. et
— specialem H. -j- c) eiamini K. + d) adeat honestos vires . . tales vel
alterum ipsorum quos — voluerint, pro iudicibus — decernant et exequantur
— cogant et — conpescant H. + e) talis H. -\- l) nostris — vobis ausgefallen
H. + g) et H. -\- h) testium H. -\- i) seriatum H, wo noch folgt: Preterea
vobis talibus mandamus, ut in causis, que ad vos predicto modo deferri con-
tigerit, procedatis et easdem decidatis previa racione. -|- k) etc. st. dur. Datum H.
ni. Trier [1329— etwa 1332].
Derselbe befiehlt den Mainser Stuhlrichtern, die Provinsial-
statuten von 1310 in einseinen Punkten milder zu handhaben.
K 3JO^). — Zur Einreihung vgl. Nr. 263. Vielleicht hängt die U.
sachlich zusammen mit dem Erlass der von Mainzer Bürgern auf Grund
derselben Provinzialstatnten verwirkten Strafen durch Heinrich von Virneburg
und den Papst im Mai und August 1330 (vgl. Schrohe Mainz 102 f.). Sollte
sie sich unmittelbar auf die Stadt Mainz beziehen, wofür kein Anhaltspunkt
vorliegt, so könnte sie erst nach deren Unterwerfung unter Baldewin und
ihrer Entlassung aus der Acht gegeben sein (vgl. Schrohe 107 f.).
Bald(ewinus) et cetera s(ancte) Mog(untine) sedis in spirituali-
bus et temporalibus provisor honorabilibus viris iudicibus eiusdem
sue sedis in Christo sibi dilectis salutem in domino. /. Cupientes
cleri et populi Mog(untine) dyocesis passionibus, quibus nonnunquam
preter eorum culpam innocenter penitus affliguntur, per cessaciones
divinorum et interdicta, que sepius servantur ibidem virtute
statutorum provincialium Mog(untinorum) editorum contra capti-
vatores, detentores, occisores et mutilatoresclericorum '), in quantum
commode fieri poterit, consulere et super hoc ipsis de oportuno
remedio facere provideri discrecioni vestre conmittimus et manda-
mus, quatenus vice et auctoritate nostra de consilio capituli nostri
Mog(untini) vel sanioris partis eiusdem, ubicumque necesse fuerit
et oportunum vobis et ipsis videbitur, rigorem dictorum statutorum
temperetis ita videlicet, quod tantum contra malefactores pretactos
et eos, qui ipsis ad hoc prestiterint consilium, auxilium vel favorem
154 f*'- 273—275
aut alias culpabiles extiterint, in talibus servcntur huiusmodi statuta,
in locis dumtaxat, in quibus ipsi malefactores domicilium vel
iurisdictionem habuerint vel exercuerint de iure vel de facto et
ad que ipsi devenerint, et post eorum recessum per aliquot dierum
lucida intervalla. 2. Et si quis dominus temporalis tales in suo
dominio sustinuerit ultra quindenam a tempore perpetrati delicti
huiusmodi, nisi satisfactionem et emendam fieri ordinaverit infra
dicte quindene spacium de delicto tali, quod ex tunc in omnibus
locis et parrochiis in terminis iurisdictionis et dominii predicti
domini sitis servetur communiter cessacio divinorum et in locis
domiciliorum seu receptaculorum malefactorum pretactorum
ecclesiasticum interdictum usque ad satisfactionem debitam et
condignam. 3. Si vero malefactores ipsi persone leves fuerint,
ita quod per modum premissum cogi ad emendam nequiverint vel
conpelli, hoc iterum vobis iuxta vestre discretionis arbitrium con-
mittimus moderandum, nisi certe casus fuerint tales in premissis,
propter quod fuerimus merito personaliter consulendi, volentes
et mandantes vobis, quatenus divinorum off(ici)a'*) in talibus casibus
iuxta modum premissum sine difficultate aliqua relaxetis et in
sallatio litterarum desuper sub sigillo sedis nostre predicte dandarum
modum excedere non sinatis presentibus valituris, donec super
ipsis aliud duxerimus ordinandum. Datum Tre(veris).
I) Ueberschr.: Moderacio statutorum Mog(untinorum). + a) ?.
1) Hart »heim IV 211.
273. [1329 -etwa 1332].
Die Ritter H. von C. und sein Sohn R., [Mainzer] Amt-
leute des Erzbischofs Baldewin, schwören diesem Treue, auch
gegen den Papst.
K 374^). — Znr Einreihung vgl. Nr. 263.
1. Wir H. von C. und R. sin s8n rittere dun kunt allen
luden, daz wir dem hochgeborn fursten unserm hern hern B(aldewin)
et cetera, des amptlude v?ir sin, gelobet und gesvrorn han, getruwe
und holt zu sine und sin bestes zu werbene, als verre wir kunnen
und mögen, die vesten, die unser ieclicher itzunt inne hat von
siner wegen oder die er unser ieclichem hernach males bevelet,
niemanne zu antwertene um keyner hande sache oder not, noch
von keyme geboit des pabistes oder iemans anders nach ') von
bannes noch von absolucien, iz ensie von unsers herren vor-
genant gegenwertigem geheyze und mit sinem ") guden willen.
2. Wuchern unser aber her nach malis nit langer gelüstet sines
amptes zu haldene, der sal iz unsem vorgenanten herren lazen
vore wissen eynen mant und ieme sine vesten, die er hat da
binnen, wider antwerten mit spise und gewere, als bescheydelich
ist, ane geverde et cetera. 3. Und wo wir daz brechen oder
nicht stede bilden, so solen*) wir tpuwelos, erlös unt meynedig sin
und ensal noch enmach uns daz noch der babist noch dekeyne
geistliche noch werltliche gewalt nummer abe genemen noch uns
da von entbinden noch los machen in keynerhande wise. Daz
begriffen wir bie dem vorgenanten eyde, den wir ouch dar über
han gedan.
I) Ueberschr.: Promissa ofHciatorum. -\- a.) K. + b) simen.
1329 -etwa 1332 15.5
274. [1329— etwa 1332 ?].
Apele von H. und Bertholt von Worbis bekennen, dass
ihnen Herntann, Dechant su St. Marien in Erfurt und Mainser
Amtmann daselbst, die Burgen zum Stein und 3U Gleichenstein
übertragen hat ; Ersbischof Baldewin stimmt su.
K J7ÖI). — Zur Einreihung vgl. Nr. 263. B. von W. kommt 1336
als einer der Mainzer Vormünder Baldewins vor (C. Beyer II nr. 141, 147).
1. Wir Apele von H. zume Steyne und B(ertholt) von
Worbez zu Glichensteyn burgmanne bekennen offenliche an disem
brive und dun kunt etc., daz der erbere man her Her(man)*) der
dechen zu unser frovpen zu Erforte amptman des forwerkes da
selves von sunderlicher gewalt des vorthsamen in gote vater und
herren hern Bald(ewin) etc. uns di bürge zume Steyne und zu
Gli(chensteyn) hat bevolen mit alle den gerichten, renten, nutzen
und gevellen, die darzu gehören und von alder darzu gehört han,
da bi wir sie behalden sollen also verre, alse wir wissen und
mögen, zu behutene und zu bewarene'') und getruweliche zu be-
wachene, also man bürge zu rechte bewarn sol, uf sente la(cobus)
dag, der"=) nehst komet*). 2. Dar zu giebet er uns zu sture
achthalbe marg und zwenzig uf sente M.') dag lotiges silbers
etc. 3. Wir sollen ouch closter, paffen und die lüde, di in den
gerichten sitzen, beschirmen und verteidingen und nicht besweren
an bete noch an ungerichte, wan von alder gewesit ist. 4. Wir
sollen ouch dez holczes nicht mer genizsen wan zu furwerke und
zu geb&we uns und den burmannen und unsers herren luden, den
wirs gunnen. 5. Wir sollen ouch den acker etc. getruwelichen
erbeiten alse unsen eigen. 6. Weide aber unser vorgenanter
herre uffen urloyge haben von den vorgenanten vesten, so solde
er sinen marschalk dar uf setzen, ob er weide, uf sinen gewin
und Verlust. Deme solden wir undertening sin alse andere bur-
manne, und solden doch unse börghude haben etc. 7. Und wo
wir anders wizzentlichen sin in unsers herren dienste, da sal er
uns und unsern frunden, die mit uns in unsers herren dinste sin,
zu allen geziden sten vor mfigelichen schaden. 8. Wir ensoUen
ouch nit dekeinen krig etc. zu ziehen von den vesten ane sine
wizzen etc. 9. Wir*^) B(aldewin) etc. dun kunt etc., daz wir
alsulche rede und Vorworte, die der ersame man Her(man) der
dechen etc. und B(ertholt) etc. mit eynander gehat han, um uns(er)
tzwo bürge etc. zu haldene etc. loben und stede halden etc. in
aller der wise alse ire brive sprechen, die sie darüber gegeben
han uf beide siten etc.
I) am Rande: Coraissio castrorum T(uringie?) -\- a) danach de getilgt (ur-
sprünglich de Bibra beabsichtigt?). -\- b) zu bewarne karr.? -)- c) den K;
komet in koment zu emendieren? + d) zum Folgenden die Randbemerkung:
Ratificacio.
1) Juli 25. 00 2) wohl Martines (November lljleher als Michaelis (September 29).
275. [etwa 1332].
Erzbischof Baldewin an seinen lieben Th(eodericus) Propst des mona-
sterium Luppol(desberge) (Lippoldsberg) : verordnet bis auf Weiteres, dass
die von ihm (Th.) aus L. in das neugegründete cenobium Gudensburen (Gotts-
büren) zu verpflanzenden Nonnen ein ganzes Jahr ununterbrochen dort bleiben
und intra dominicam et dominicam quomodolibet immutentur so vorsichtig.
156 ff*'- 276- 2H2
dass kein Verdacht entstehen kann ; auch der Priorissin und dem Konvent
von L. befiehlt er, sich danach zu richten. Cum momentanee — Datum. —
J^ 377- Gottsbiiren ist frühestens im Herbst 1331, vielleicht noch etwas
später, begründet worden (vgl. Falckenheiner : Zeilschrift des Vereins für
hessische Geschichte I [1837] 18ß.). Unsere U. gehört in seine ersten An-
fänge. Daeu stimmt ihre Stellung in K (vgl. Nr. 263).
276. [vor 1333 ?].
Derselbe erlaubt ausnahmsweise einen interdisierten Fried-
hof Bu benutzen.
K 3S7''^)- — -O'^ Erwähnung von Baldewins eigenen Provinxial-
siatuten zeigt, dass die U. sich auf Trier bezieht. Zur Einreihung vgl. Nr. 263.
Ut in cimiterio predicte ecclesie, in quo per H. quandam
violenciam citra tarnen sanguinis effusionem et lesionem enormem
intelleximus alias perpetratam, quoslibet catholicos alias non
prohibitos licite ad sepul(turam) ecclesiasticam admittere et ipsos
sepelire valeas non obstante statuto nostro provinciali in contrarium
edito *) indulgemus litteris presentibus a tergo signatis super pre-
tacto statuto quoad hunc casum certis nos causis moventibus
misericorditer dispensantes.
I) am Rande: Dispen(sum) super statuto, per quod cimiterium fuit interdictum.
1) vgl. c. 7 des Trierer Ptovinzialkoneils (Hartsheim JV 130) ; bestimmter drückt
sich das Maimer Konzil von 1310 aus (ebenda 223).
277. Trier [vor 1333?].
Derselbe an Meisterin und Konvent des Nonnenklosters montis
sancte Marie apud Bop(ardiani) (Boppard) : erlaubt ihnen, ungeachtet seiner
Satzung, welche die Aufnahme von Nonnen nur gestattet, wenn Pfründen
offen stehen (in den Trierer Provinzialstatuten von 1310 steht davon nichts,
wohl aber in den Mainzer, vgl. Hartzheim JV 191), die Tochter des Ritters
Symon dictus Beyer, wegen der er sich schon einmal an sie gewandt, auf-
zunehmen. Ut non obstante — Datum Treveris. — K 36ß. Zur Einreihung
vgl. Nr. 263. lieber die Familie der Beyer vgl. Dominicus 544 ß.; Simon
wird am 26. Januar 1331 genannt (Lamprecht III nr. 122). Unter den
Meisterinnen von Marienberg kommt eine Sophia v. Beyer vor (vgl. Marx IIa 499).
27o. [1333 Januar Januar 18] .
H[enricus] de Le[ye] lässt mit Zustimmung seiner Gattin Mech[hildis]
und seiner Kinder N[icolaus], H[enricus, Elizabeth, lutta, Phiola und Lyla]
dem Erzbischof Baldewin [für teils gezahlte, teils zu zahlende 300 Pfund
Pfennige und ihm bewiesene Förderungen und Wohltaten] seine Eigengüter
auf, um sie als Lehen zurückzuempfau gen , und zwar seinen Anteil an der
Burg Livenberg ('Lievenb./ Lievenb-J [mit den zugehörigen Leuten und
Rechten] in feodum Simplex, seinen [neuerbauten] Turm in Leye (Leyen ;
Burg L. bei Gondorf; anders wie in Nr. 210) [mit Ausnahme des alten Ge-
bäudes der unteren Burg] in feodum ligium et aperibile, all seinen Besitz in
Sarburg fSaarb-J und Urtziche (Uerzig)] und Umgebung, [besonders sein
Haus Wildenhus (o über \x) in Ue. und, in feodum ligium, sein Haus in S.
mit dem Garten jenseits des erzbischöflichen vivarium, während er den Wein-
garten Plenesche gegenüber Raitge (Rachtig) von 1 Fuder Mindestertrag schon
vorlängst von ihm zu Burglehen des Novum castrum (Neuerburg) bei Witlich
(Wittl-) besitzt, wofür er und seine Erben in Neuerburg jährlich 6 Wochen
und sonst auf Ansuchen mit Waffen und Rossen Dienst tun müssen ; er ver-
pflichtet sich, [alle seine Trierischen Lehen weder weiterzuleihen noch ander-
weitig zu veräussern,] dem Erzbischof nicht zu widerstehen sondern stets zu
helfen, es sei denn gegen seine derzeitigen Gemeiner, Lehensherren und
nächsten Blutsverwandten ; unliebsame Verstärkungen der Verteidigungswerke
und Gräben des Turmes in Leyen wird er [auf erzbischöfliche Weisung] be-
seitigen; für die Erfüllung dieser Bedingungen lässt er den ganzen Besitz
zu Pfände. Siegler: der Aussteller sowie, auf dessen und seiner siegellosen
Gattin und Kinder Bitte, die gestrengen Ritter Herren T[o(hBnnes') de Riipe,
M.s vitricus, ferner Paulus de Eich und Bertoldus de Solem dictus der dürre.
—J333 April 30 157
D. a. dorn. M" CCC XXX secundo die XVIIla mensis ianuarii. — K 379
stark geküret geschrieben und zusammengezogen; vollständig Balduineuni II
nr. 631 und I nr. 620 in Koblenz (vgl. Dominicus 408 N. 7).
279. [1333 Februar 3].
[Ritter Johannes [Vogt, Schultheiss Ru]l[Ii]kinus (o über \i) (Kylkinus K),
[die Schöffen] und die ganze Gemeinde des Dorfes /Ludinstorf (Leudesdorf)] ver-
künden, dass der bescheidene Herr Priester [loiocus] Sohn des /Johannes
dictus Eynenson de Ludinstorp/ an [den Marienaltar] der Kirche [daselbst]
zur Verbesserung ihrer Dotation mit Zustimmung seines Vaters lo(hannes)
und seiner Mutter I[rmentrudis] Eigengut, nämlich 13 Stücke (^peciej Weinland
in banno et finagio von [L.] , im Gesanitumfang von 3 Morgen, 1 in loco
[diclo Ulter (o über \i), 2 in [me Perriche], 3 auf [dem Gesetze, 2 an dem
Sitzendaise ('Bitzendaise?^, 1 beim Hofe der Herren von Himelroyde (Himme-
rode), 4 über der Kirche] , deren Wachstum durchschnittlich 10 (4) Fuder
nach Kölner Mass beträgt, [sowie eine Hofstätte beim Hofe der Herren
de Lacu (LaachJJ unter Vorbehalt der Nutzniessung auf Lebenszeit geschenkt
hat ; nach des Schenkers Tode soll der Erzbischof von Trier den Altar mit
einem anderen Priester besetzen, der vorbehaltlich der Rechte des Pfarrers
täglich an ihm die Messe liest und an den kanonischen Stunden zugegen ist,
wenn ihn nicht Krankheit oder echte Not hindert, sowie für die Seelen des
Schenkers und seiner Tante (materteraj, der Herrin M[argareta] Witwe des
[Ritters] Herrn H[erniannus] de [Limpach] betet. Siegler: der Aussteller J.
und Herr Amandus, Vertreter des abwesenden ("ad presens in remotis agentis^
Herrn Gerlacus, Pfarrers von L.] , da alle Anderen kein Siegel haben, [auf
deren Bitte]. Quoniam horainum — [D. a. dorn. M" CCC XXX secundo in
crastino purificacionis beate Marie virginis gloriose]. — K 413, verkürzt;
Orig-, von Losse geschrieben, in Koblenz (Kurtrier Aemter u. Ortschaften
Leudesdorf nr. 1), Balduineum I nr. 331, II nr. 344.
280*. 1333 März 12.
Erzbischof Baldewin für die Kollegiatkirche in Maastricht. K 406
(ohne Tagzahl des Monats; vielleicht Abschrift des Entwurfes oder Rein-
entwurf) und K 420 mit dem Zusatz, dass Dekan und Kapitel dem Aus-
steller bis zum nächsten Pfingstfest einen besiegelten Revers (Günther Illa
nr. 192, wörtliche Wiederholung) auszustellen haben; Sauerland II nr. 2106
(irrig Zu 1332) Reg. aus der inserierenden U. Papst Klemens VI. Sauerland
III nr. 389.
281*. Avignon 1333 April 30.
Papst Johannes XXII. an Geraldus de Bisturre Dekan von Angers.
K72; Sauerland II nr. 2165 aus Vatikan. Register, verkürzt. Abweichungen:
S. 462 Adresse dilecto filio st. magistro, Z. 2 v. u. fehlt vice nostra.
282. Avignon 1333 April 30.
Derselbe ersucht den Ersbischof Baldewin, dem Erss-
bischof Heinrich das Erzbistum Mains su überlassen.
K 7J') ""d K 441^^); Sauerland II nr. 2166 stark verkürzt aus dem
päpstlichen Register (S).
lohannes^) episcopus")'') servus*) servorum*) dei^) venera-
bili*) fratri*) Bald(ewino) archiepiscopo Trever(ensi)^) salutem*)
et") apostolicam") benedictionem''). /. Urget nos Caritas, hor-
tatur*^) pietas officiique debitum interpellaf*), ut ea'=), que in tuam
ponunt gloriam, maculantOi divinam contra te iram provocant,
dispendia inferunt proxime^) animeque*^) tue, nisi resipueris,
mortem comminantur, eternam ante ment[i]s') tue oculos expo-
nentes apud tuam fraternitatem sedule, ut a tantis periculis te
liberare non differas, exhortacionibus salubribus insistamus.
2. Sane, sicut tua novit'') fraternitas, dudum vacante Mogunt(ina) ')
ecclesia disposicioni apostolice reservata, eidem ecclesie de venera-
bili fratre nostro Henrico archiepiscopo Moguntino"") duximus
158 Nr. 283—285
providendum. Cui, nescimus quorum seductus consilio, sub colore,
quod nonnuUi canonici te in amministratorem eiusdem ecclesie
ordinaverant, te opponens, ipsum in sua administratione multi-
pliciter inpedis sibique adherentes gravare modis variis non omittis.
Ex quibus utique fama tua") multipliciter leditur ac de ambicione
dampnabili ab amicis et emulis iudicaris. 3. Quare fraterni-
tatem tuam°) hortamur et in domino rogamus, quatinus illud
verbum dominicum ,Quid prodest homini, si Universum raundum lucretur,
anime vero sue detrimentum paciatur?') consideranter attendens necnon
et illud jVigilate », quia nescitis, qua hora dominus * Sit venturus' )> con-
siderans diligenter a tantis te periculis festines eripere, ne subito
eius ira in te deseviens animam a corpore separet teque in tem-
pore vindicte disperdat, sed pocius te sibi reconciliatumP) ad
eterna gaudia introducat, quod tibi clementer concedit''), qui sine
fine vivit et regnat. Amen. 4. Et ecce dilecto filio Geraldo
de Bisturre decano Andegaven(si) capellano nostro, quem ad
partes illas dirigimus, per alias nostras patentes litteras') com-
mittimus, ut ad vos in amore et caritatis vinculo'') uniendos
operosum Studium interponat, cuius exhortacionibus acquies-
cas*) salutaribus velut nostris, et si forsan') aliquid difficile") se
offerret, quod evestigio expediri non posset, non differas propterea
dictam Mogunt(inam) ') coclesiam eidem archiepiscopo expedire
sciturus pro certo, quod nos, quecumque racionabiliter pecieris,
tibi faciemus per dictum archiepiscopum expediri. Super'*') quo
iunximus decano predicto, ut ab eodem archiepiscopo iuratoriam
et aliam recipiat^) caucionem, quod super predictis nostris*)
parebit omnino beneplacitis et mandatis.
Datum Avinione*) 11. kalendas maii pontificatus*) nostri*)
anno XVII.
I) ohne Ueberschr. -f II) Littera lohannis pape ad Baldiewinum) super ecclesia
Mog(untina) dimittenda. -\- a) fehlt S. + b) etc. statt episc. — dei 2. + c)
hortator /. -)- d) zu interpellit korr. 1 ; interpellat aus Interpellant korr. 2.
-f- e) fehlt 2. + f) maculam 1. -(- g) proiimo 2. -\- h) anime que /. + i)
mentes 1, 2. + k) noverit /. -f- I) Mag. S./ eccl. Mog. 2. -j- m) Mag. S. -{■
n) bona 2. -\- o) danach irrig Auslassungspunkte S. -\- p) reconciliatam /.
-\- q) concidat 2. -)- r) nach uniend S. + s) acquisitas 2. + t) forsitan S. -|-
u) difficilis 1. -\- v) Superiniunx. st. S. q. i. S. -f w) reciperet S. + x) patebit
nostris omnino benepl. /.
1) Matth. 16, 26. » 2) Matth. 24, 42. oo 3) jVr. 281.
283. Seligenstadt 1333 Juni 17.
Erzbischof Baldewin als Verweser vonMains bestätigt die Errichtung eines
Altars der heiligen Maria, Johannes des Täufers und des Evangelisten in derPfarr-
kirche zu Ovenbach (Offenb-) durch weiland den bescheidenen Hertwicus den
dortigen Pleban, soweit der Kirche oder einem Anderen kein Eintrag ge-
schieht und unter der Voraussetzung seiner für einen Priester ausreichenden
Ausstattung. Erectionem — D. Seigenstat XV. kal. iul. a. dorn. 1333. sub
secreto archiepiscopatus nostri Treverensis, quo utimur in presenti. — K 4TJ.
284. 1333 Juli 30.
Bruder Wilhelraus Abt des Klosters Eberbach ('^berbacensisj an den
Meister Rudolfus Notar des Trierer Erzbischofs : verleiht ihm auf seine durch
den Mönch seines Klosters Bruder Bertoldus überbrachte Bitten zum Dank
für seine gute Gesinnung und beneficia nobis et monasterio nostro bacteous
graciose impensa die Bruderschaft seines Klosters. Salutem — D. a. dorn.
J333. tercio kal. «ug. — K IJS-
1333 Juni 17— Juli ? 159
285. [1333 Juli ?].
Gutachten eines Ungenannten über die Frage der Giltig-
keit von su erwartenden päpstlichen Prosessen in Sachen der
Mainser Stuhlbesetsung .
K 341^)- — Das Stück ist vor dem Tode Johanns XXII. entstanden,
da wohl in § 2 und 4 vorausgesetzt wird, dass der Papst, welcher Heinrich
von Virneburg providiert hat, noch lebt. Es gehört in den Zusammenhang
von Nr. 281 J. und Sauerland II nr. 2164, 2167—2170, 2178 f., bezieht sich
auf Prozesse, von denen schon am 25. April in Sauerland nr. 2164 die Rede
ist, und atmet den Geist der Appellation Baldewins und des Mainzer Kapitels
vom Juli-August (Sauerland II nr. 2179), die wohl gleich dem gemeinsam
mit ihr überlieferten Entwurf einer Appellation Derselben an ein allgemeines
Konzil (vgl. Feiten: Trierisches Archiv I [1898] 66 ff.) von dem Minoriten
Bonagratia verfasst ist; in gleichen Ausdrücken wird hier gegen Heinrich
der Vorwurf des Mordes erhoben und dem Papste das Recht bestritten, sich
über die Gesetze der Kirche hinwegzusetzen; vielleicht gehört die Denkschrift
sogar Zu dem Material, das die Appellation benutzt hat.
1. Si dominum apostolicum contingat super execucione provi-
sionis domini Henrici prepositi Bunnen(sis) quoad ecclesiam Magun-
t(inam) aliquos processus vel aliquas sententias promulgare, ab
aliquibus in dubium revocatur, an huiusmodi sententie sint timende
vel observande, maxime proptei^ enormitatem criminum, quibus
predictus dominus Henr(icus) tempore provisionis sue ad dictam
ecclesiam Magunt(inam) ante et post fuerat irretitus. 2. Et
videtur primo, quod non obstantibus criminibus predicto domino
Henr(ico) oppositis et obiectis processibus et mandatis domini
apostolici super provisione ipsius domini Henr(ici) et execucione
eiusdem provisionis emissis sit necessario obediendum. Nam dicit
lex, quod sacrilegü instar est, disputare, an » dignus sit, quem princeps
elegerit (ut Codicis De crimine sacrilegü lege II. Ad hoc facit' *),
XVII., questionis IUI. § ,Qui autem'*)). Cum ergo dominus
apostolicus reputaverit prefatum dominum Henr(icum) esse dignum,
ut promoveretur ad dictam ecclesiam Magunt{inam), videtur esse
sacrilegus, qui de hoc vult ammodo disputare. Item, quia papa
non ligatur legibus vel canonibus (ut Codicis De legibus et consti-
tutionibus lege ,Digna vox immo' ')), potest supra ius aliquid
statuere et supra ius seu contra cum aliquo dispensare (ut Extra De
concessione prebende vel ecclesie non vacantis capite ,Proposuit'''),
ubi de hoc). Et sie videtur, quod non obstantibus aliquibus canoni-
bus prohibentibus criminosos ordinari et promoveri, dominus
apostolicus potuerit prefato domino Henr(ico) providere de preli-
bata ecclesia Magunt(ina) et quod per consequens sui . processus
super dicta provisione emissi sint merito observandi. Item, quia
sententia pastoris, sive iusta sive iniusta fuerit, est timenda secundum beatum
Gregorium (ut XI., questionis III. canone I. ^)), unde videtur, quod
sive prefatus dominus apostolicus iuste vel iniuste procedat, quod
nichilominus eius processus sint timendi et eciam observandi.
3. In®) oppositum videtur, quod papa non potest aliquid contra
ius divinum vel contra ea, que apostoli et sancti patres sanxierunt,
statuere vel eciam diffinire (ut XXV., questionis I. canone .Sunt
quidam' *) cum multis capitulis ibi sequentibus), sed apostolus et
lex divina prohibent criminosum ad episcopatum promoveri (ut
160 AV. 285
probaturXXV. distinctionis canonibus ,Primum"').Itaque'/*.Quare"'')
et cetera). Item posilo, quod papa cum aliquo super criminibus,
ut promoveatur, valeat dispensare, maxime tarnen non videtur,
quod prefatus dominus apostolicus hoc fecerit in casu homicidii
voluntarii, quod et memorato domino H(enrico) ut plurimum et
multipliciter est oppositum et obiectum (prout probatur L. distinctionis
canone ,Miror'*), ubi Johannes papa scribit Cenomanensi'') episcopo
sie dicens : ,Miror minus doctam scientiam tuam putare sacerdotem post per-
petratum homicidium posse in sacerdocio ministrare, immo, quod est inepcius,
nobis suadere velle, ut nos tali presumpcioni demus assensum. Quis enim
tarn demens tamque perversi sensus, qui tale aUquid estimaret vel post quantam-
cunque penitentiam concedendum, cum contrarium sit omni canonice discipline? )•
Ex quo patet, quod, licet papa de potestate absoluta super homicidio
voluntario possit dispensare, hoc tarnen nequaquam est verisimile
iuxta ea, que in canone iam allegato continentur. Quamvis enim
princeps legibus sit solutus, profitetur tarnen se velle vivere se-
cundum leges (ut in preallegata lege ,Digna vox'^) cumconcordanciis
ibi allegatis). 4. In^) hoc dubio videtur attendendus duplex
modus procedendi. Nam si papa facit aliquos processus super
execucione dicte provisionis ipsius domini H(enrici) procedendo contra
impedientes ipsum in assecucione prelibate ecclesie Magunt(ine),
iurium et pertinenciarum ipsius vel procedendo contra non obe-
dientes sibi et non habentes ipsum pro archiepiscopo dicte ecclesie
Magunt(ine), tunc videtur, quod huiusmodi processus non sint ti-
mendi nee observandi, quia tales processus et sententie videntur
nulle et invalide, quibus non obtemperandum (ut notatur tam per
glosam ordinariam quam alias Extra De sententia excommuni-
cationis capite ,Per tuas''") et eiusdem tituli capite .Presenti'"),
capite ,Solet"^), capite .Statuimus"*) libri VI. et specialiter
probatur per dominum Hostiensem '*) et alios doctores ille casus,
ubi prelatus precipit vel mandat aliquid fieri, quod a deo sive
lege divina et sanctis patribus prohibetur). Unde, quia dicte
sententie sunt nulle, ut videtur, ipso iure patet et concluditur id,
quod supra. Quod autem tales sententie et processus sint nuUi
et invalidi ipso iure, patet breviter ex duobus: primo quia dicta
provisio, cum prefatus dominus H(enricus) de enormibus crimini-
bus quam pluribus sibi oppositis tacuerit, fuit et est subrepticia,
cum non sit verisimile, quod dominus apostolicus voluerit talem
criminosum tam contra legem divinam quam plures sacros canones
et Sacra concilia ad tante dignitatis apicem promovere. Non
enim est verisimile papam uno verbo subvertere voluisse, quod fuit
et est a sanctis patribus multis laboribus et vigilüs excogitatum et
provide statutum (ut Extra De electione capite .Ecclesia vestra''*)).
Constat autem, quod subrepcio in beneficiis reddit rescriptum
apostolicum et provisionem ipso iure nullum et nullam iuxta ea,
que notantur per glosam ordinariam et alios doctores et plenissime
Conpost(ellanum)'*'') Extra De rescriptis capite .Super litteris''*), et ut
sie, cum ipsa provisio sit nulla, ut prefertur, omne illud videtur nullum
et invalidum, quod ex ea vel ob eam fuerit subsecutum (ut arguitur
Codicis De legibus et constitutionibus lege ,Non dubium' ") cum
J333 Juli ? 161
sua materia). Item ex eo, quia talia memorato domino H(enrico)
sunt opposita, ex quibus apparet ipsum tempore dicte sue pro-
visionis fuisse excommunicatum excommunicacione maiori diversi-
mode, de et a quibus sententiis nondum apparfet ipsum absolutum,
sed constat, quod omne rescriptum apostolicum ab eicommunicato
impetratum nisi in certis casibus, quorum nullus hie videtur, est
nullum ipso iure (ut Extra de rescriptis capite I. libri VI.**)). Qua
re patet, quod omnes tales processus per dictum dominum H(enri-
cum) tamquam per excommunicatum impetrati et optenti sunt nulli
et invalidi ipso iure et sie per consequens non timendi, ut superius
est probatum. 5. Verum si . . papa alio modo procederet, quia
forsitan procederet contra dominum pro eo, quod ingerit se
amministracioni dicte ecclesie Magunt(ine) ex commissione capituli,
tunc, si procederet ad instantiam prefati domini H(enrici) et ipsius
contemplacione et tamquam voiens exequi pretactam provisionem
eius, tunc forsitan similiter posset dici id, quod supra, et per
rationes iam superius allegatas. Si autem ex mero officio suo
procederet, quia forte dicere posset, quod vellet sibi ammini-
stracionem reservare vel alium amministratorem deputare, tunc,
quia dispositio omnium dignitatum ecclesiasticarum videtur ad papam
principaliter pertinere (ut Extra De prebendis capite .Licet' libri
VI.*')), difficulter contra hoc posset iure remedium adhiberi, nisi
forte dominus diceret, quod vellet solum detencione castrorum et
bonorum uti, donec sibi de hiis, que ipse exposuit, satisfieret, et
pro hoc, videlicet pro retencione, faciunt ea, que notantur FF.
De condictione indebiti, legis ,Si non sortem' § ,Si centum' *") cum
sua materia. 6. Ex^) hiis potest ad argumenta in contrarium
adducta faciliter responderi. Et primo, cum dicitur, quod sacri-
legii instar est disputare, an dignus sit, quem princeps elegerit**).
Nam verum est, cum principi de condicione persone plene constat
et cum in omnem eventum et ex certa scientia hoc vult, et tunc
hoc eciam est necesse, quod in suis litteris exprimatur secundum
ea, que leguntur Extra De officio delegati capite ,Ex parte tua **),
ibi cum dicitur: nisi exprimatur in litteris nostris et cetera, et Extra
De confirmatione utili vel mutili capite ,Ad nostram' et capite
.Porrecta'^'); sed ubi hoc non exprimitur et de intencione expressa
non constat, tunc certum est, quod potest excipi et opponi. Nee
in hoc fit aliquid contra papam, cum ipse personaliter hoc concedat
(ut Extra De rescriptis capite ,Si quando' '■*) cum sua materia) et
per hec etiam patet responsio ad secundum. Ad aliud autem,
quod opponitur, quod sententia pastoris sive iusta sive iniusta est
timenda et cetera^'), verum est, cum sententia est aliqua, licet
sit iniusta ex ordine vel ex animo ; secus quando non est aliqua, sed
est ipso iure nulla, ut superius est probatum.
I) Ueberschr. : Informaciones contra processus Mog(untinos). + a) durch
Initiale bezeichneter Absatz. -|- b) ?.
1) Cod. Villi 29,2. 00 2) c. 29, C. XVII q. 4. <*> 3) Cod. 114,4. oo 4) c. 4, Extra
III, 8. 00 5) c. 1, C. XI q. 3. 00 6) c. 6, C. XXV. q. 1. 00 7) c. 6, D. XXV. » 7a)
c. 20, C. XXIV. q. 3. 00 7b) ?. <» 8) c. 4, D. L. <» 9) siehe oben N. 3. 00 10)
c. 40, Extra V, 39. 00 n) c. 1, E.xtra V, 6. 00 12) c. 2, Sextus V, 11. 00 13) c. /,
Sextus I, 6. 00 14) Hostiensis, Summa aurea oder Lectura super quinque libris
decrttalium. » 15) c. 57, Extra I, 6. " 15a) Bernhard von CompostcUa, Casus
Nova .Alamattniae 11
162 Nr. 2f^—2ft/i
decretaliiim ; vgl. v. Schulte II 118 f. oo 16) c. 20, Extra I, .3. » n. Cod. I 14,5.
" 18) c. 1, Sextus I, 3. » 19) c. 2, fiexlus III, 4. « 20) Dig,. XII 6, 26, 4. 00
21) vgl. oben S. 159 *u N. If. « 22) c. 13, Extra I, 29. " 23) c. 5 und 6,
Extra II, 30. « 24) c .5, Extra I, 3. <» 25) vgl. oben -S. 1.59 zu A'. 5.
286*. [Trier 1333 August Jj.
Ertbischof Baldewin filr das Trierer Domkapitel. K 443, stark ver-
bürgt; Orig. in Koblenz (Abt. 1 D nr. 514), vgl. Goerz 76.
. 287. 7335 August 5.
y'^ Das Trierer Domkapitel verbindet sich dem Ersbischof
Baldewin.
K 442. Gegenurkunde der Nr. 286; diese ist wörtlich benutzt.
1. Nos prepositus, . . decanus et ceteri canonici ecclesie
T(reverensis) notum facimus universis, quorum interest vel interesse
poterit in futurum, quod nos reverendi in Christo domini nostri
domini Bald(ewini) archiepiscopi T(reverensis) providam et lauda-
bilem vite ipsius conversacionem promocionisque ecclesie nostre
predicte et aucmentacionem ipsius factam per ipsum reverendum
patrem antedictum, qui dictam nostram ecclesiam et eius iura
hactenus provide gubernavit, propensius attendentes, considerantes
eciam menbra a capite fore nullatenus separanda sed unita remanere
debere, ut eo forcius ecclesia Trever(ensis) et persone crescant
et ambulent de virtute in virtutem '), et quod deus coniunxit, Homo
non separet*), ipsi reverendo patri in omnibus et per omnia nullo
negocio nuUaque persona, cuius » Status, condicionis aut preeminencie existat,
exceptis non obstantibus aUig(acionibus) et promissionibus per nos factis aut per-
sonis seu ecclesiis quibuslibet faciendis durante in[f]ra]scripta*) unione assistere,
adherere ac cum ipsO remanere debere et Stare volumus et ad hoc nos pre-
sentibus litteris effectualiter et inviolabiliter exnunc usque ad quinquennium
continuum obligamus. 2. Promisitque ipse pater noster nobis viva
voce et per litteram nobis datam suo sigillo sigillatam*) nobis
assistere, adherere et nobiscum remanere et stare similiter
nullamque conposicionem facere de premissis, nisi nos prepositus, decanus et
capitulum predicti specialiter includamur, et quod, si premisse unionis seu
adhesionis pretextu nos vel personas ecclesie nostre prelibate ) dampna
sustinere continget vel nostrum aliquem suis privari beneficiis, quod ipse
nos restitui faciet vel saltem fieri satisfactionem conpetente[m] '^) de eisdem, et
quod si ecclesiam vel singulares personas ecclesie nostre prelibate ad dampna
vel gravamina aut persecuciones ratione huiusmodi assistencie et adhesionis
pervenire contingat, quod ipse reverendus dominus noster nobis
assistat et adherebit ac nos defendet per se et SUOS officiatos et subiectos,
donec dampna et gravamina et persecuciones huiusmodi cessabunt cum effectu.
3. Municiones quoque et fortalicia nobis preposito, decano et capitulo singulari-
busque personis eiusdem et nostriS COadiutoribus ratione huiusmodi negocii
aperiet et communicabit aperiri et communicari faciet efficaciter per SUOS
officiatos, quando et quociens fuerit hoc necesse. Et promisit, quod, post-
quam litteras presentis negocii sigillo capituli nostri receperit
sigillatas, extunc infra II raenses inmediate sequentes mandabit suis
officiatis, quod ipsi proraittant noblS preposito, decano et capitulo aut a noblS
mandatum habenti, quod nobis preposito, decano et capitulo singularibusque
personis eiusdem mnniriones et castra spn fnrtalitin PUa et ecclesie • Treveren-
J33a Auginsl 1—6 163
sis aperient noSque et nostros, ut dictum est, recipient et defendent, et quod,
cum divina clemencia ipsum dominum nostrum reverendum predictum
voluerit separare ab humanis, dicti officiati SUl munitiones et castra necnon
iura et obvenciones ecclesie nostre Trever(ensis) tamquam officiati ipsius ec-
clesie fideliter manutenebunt et nulli alii obedient ) seu intendent cum ipsis
municionibus et castris nee ipsas cuiquam deliberabunt vel assignabunt nisi
capitulo nostro memorato vel de ipsius mandato et communi consensu uni
archiepiscopo proviso vel electo per ipsum capitulum assumpto concorditer et
recepto «. 4. Insuper nuUum de nostris concanonicis durante dicto
quinquennio ad aliquos tractatus capitulares admittemus, nisi prius promiserit
per fidem suam loco iuramenti premissa se fideliter observaturum. In cuius
rei testimonium sigillum nostri capituli presentibus litteris est appensum.
Datum anno 33- quinta die mensis augusti.
I) Ueberschr. : Confederacio et colligatio contra quoscunque. + a) inscr. -j-
b) danach ad. + c) conpetente. + d) obebient.
1) vgl. Ps. S3, S. » 2) vgl. Matth. 19, 6 =-= Marc. 10, 9. <» 3) Nr. 286.
288. Trier 1333 August 6.
Ersbischof Baldewin befiehlt dem Würzburger Domkapitel,
den gegen Hermann von Lichtenberg sunt Bischof gewählten
Otto von Wolfskehl und dessen Anhänger nach Trier su laden.
K 42£^). — Zur Sache vgl. J. Hetzenecker Studien zur Reichs- und
Kirchenpolitik des Würzburger Hochstifts in den Zeiten Kaiser Ludwigs des
Bayern, Dissertation Wilrzburg (1901) 4 ff.
Baldewinus dei gracia sancte Mogunt(ine) sedis in spiritualibus
et temporalibus provisor dilectis in Christo plebanis ecclesiarum
maioris Herbipolen(sis) et sancti Petri in Sande ibidem ceterisque
plebanis seu eorum vices gerentibus civitatis et dyocesis Herpi-
[pojlensis*), ad quos presentes littere perveneri[n]t''), salutem in
domino. /. Supplicarunt nobis honorabiles viri Ernestus de
Sebeche, Rudolfus de Wertheym, Emmecho de Brunecke, Lupoldus
de Bebenburg archidiaconi, . . Rudolfus de Rodensteyn scolasticus,
Albertus de Ebersberg, Ulricus de Kirchberg''*), Heinricus de
Veymigen''**), Fridericus de Lyrheym*^), Eberhardus de Hohenberg,
Fredericus de Hohenloch, Philippus de Brunecke, Conradus de
Breytensteyn, Frid(ericus)'^*) de Northenberg, Marquardus de Hey-
decke, Crafto de Specfeit et Richardus de Sebech canonici et
capitulares ecclesie Herbip(olensis) predicte ac Hermannus de
Lychtenberg'^) scolasticus ecclesie Sp[i]r(ensis)'') ipsorum electus,
quod, cum ipsi nuper venerabili in Christo patre domino Wolframo
quondam ipsorum episcopo defuncto ipsum Hermannum de Lychten-
berg scolasticum predictum elegerint canonice in dicte sue Herpi-
polensis ecclesie episcopum et pastorem, quatinus electionem huius-
modi tamquam canonice celebratam auctoritate provisionis per
capitulum ecclesie Mogunt(ine) ipsorum metropolitane nobis com-
misse confirmare dignaremur. 2. Nos itaque iuxta doctrinam
apostoli*) nemini volentes inponere cito manus et quia intelleximus
honorabilem virum Ottonem de Wolveskel eiusdem Herpipolen(sis)
ecclesie archidiaconum et canonicum fore a quibusdam prefate
ecclesie canonicis in discordia coelectum*), vobis et cuilibet vestrum,
11*
164 A^»-. 289—292
qui super eo requisitus fuerit, auctoritate predicta, qua fungimur
in hac parte, in virtute sancte obedientie districte precipiendo
mandamus, quatenus citetis publice et peremtorie in prefata ec-
clesia Herpipolensi Ottonem de Wolveskel coelectum predictum
ac omnes alios et singulos, qui sua in hac parte crediderint
interesse, ut in vigilia beati Bartholomei apostoli Ventura proxim[e]')')
conpar[e]antO coram nobis in Treveri^) proposituri contra electionis
huiusmodi, quidquid ipsis conpecierit proponendum. 3. Ad quos
diem et locum ipsos de consensu prefati Hermanni scolastici electi
ac . . nunciorum Ottonis coelecti antedicti citamus peremtorie per
presentes. Alioquin ipsorum absencia non obstante in dicto
negotio, prout iustum fuerit, procedemus. 4. Redd(ite) has
litteras sigillis vestris appensis in signum execucionis mandati
prelibati.
Datum Tre Verls sub sigillo archiepiscopatus nostri Tre veren(sis),
quo utimur in presenti, anno domini M^CCCXXXIIP VIIP idus
augusti.
I) Ueberschr.: Citacio ante confirmacionem (a. conf. später zugefügt). +
a) Herpil(e)n. -f- b) pervencrit. + b*) von L. aus Kirb. korr. + b**) oder
Veyming'en von L. aus Veyningen korr. -\- c) L. von L. korr. -|- c*) Frider.
— predicte ac von L. am Rande nachgetr. -\- d) Spur. + e) proximo. -\-
t) conparant. -|- g) K.
1) 1. Tim. 5, 22. <* 2) vgl. die Wahlanzeige an Baldewin, Monumenta Boica
XXXIX (1868) nr. 241. » 3) August 23.
289. Trier [1333] August 9.
Derselbe entschuldigt bei Papst Johannes XXII. sein Ver-
halten in der Mainser Frage.
K 444^). — Der Brief dürfte vom Aussteller persönlich verfasst sein;
damit mag auch die starke Anwendung von selbst Losse nicht durchweg
verständlichen Kürzungen in K zusammenhängen, da sie auch für Baldewins
Schrift (vgl. diese s. B. auf der Rechnung in Koblenz Abt. 1 A I nr. 903)
bezeichnend ist.
Sanctissimo in Christo patri ac domino suo karissimo domino
lohanni dignante dei gratia sacrosancte Romane et universalis
ecclesie summo pontifici B(aldewinus) eadem gratia Trever(ensis)
archiepiscopus c( )"), devotionis et humilitatis sui recommenda-
cionem et devota pedum oscula beatorum. /. Fragor'') negociorum
undique confluencium supra*^) ac'^) citra'^) Ren(um)'*) multo iam
tempore me tenuit occupatum ; sed quanto cicius potui, ob vestre
sanctitatis reverentiam transtuli me Trever(os). 2. Reverencie
vestre litteras *) et venerabilem virum magistrum G(eraldum) de
Bisturre decanum Andegaven(sem)^) capellanum v(estrum) et
nun(cium) cum debita vener(acione)') recepi et intellesi plenius,
quecunque sanctitas eadem memorato nuncio commiserat ex-
ponenda. 3. Quibus auditis cum quadam cordis tristicia non
sufficio ammirari, quod sanctitas vestra ad falsam quorundam
relacionem conceperit me in vestre vel sancte Ro(mane) sedis
opprobrium '^) aut in lesionem iuris alterius Mag(untinam) ecclesiam
retinere, cui in medio suorum hostium naufraganti ad supplicationem
capituli et fidelium ipsius ecclesie non ex causa cupiditatis sed solo
pietatis intuitu ego et karissimus rex Boh(emie) nepos mens non
1333 August 9—September 7 165
absque magnis cumulis expensarutn manus porreximus adiutrices,
que non ad vituperium sed pocius ad laudem dei et honorem
vestrum ac sancte Romane ecclesie cedere credebamus. 4. Et
quia in hiis omnibus predictus nepos noster particeps extitit et
adiutor, quia etiam verisimiliter arbitr(andum), quod super hiis
habueritis cum eodem ai[i]quem tractatum, non deliberavi«) de
presenti, quousque memoratus rex venerit, prefato nuncio magistro
explicite respondere. 5. Et quia non puto, quod adventus ipsius
debeat esse longevus, supplico reverenter, quod interim me dig-
netur habere vestra sanctitas excusatum. Tunc enim taliter dis-
posui') respondere, quod sanctitas eadem, cuius gratiam et beni-
volentiam toto corde retinere desidero, poterit merito contentari.
6. Altissimus sanum et incolumem sancte sue ecclesie in dierum
longitudine vos conservet.
Datum Trever(is) in vigilia sancti Laur(entii).
I) Ueberschr.: Responsiva B(aldewini) ad 15 (d. h. Antwort auf K 441 =
Nr. 282, die auf fol. 214<'=fol. 15 der TeilfoHerung dieses Abschnittes der
Handschrift steht). -\- a) unbestimmtes Wort. + b) von Lasse in Lücke
nachgetr. + c) von L. nachgetr. + d) danach unausgefüllte Lücke für etwa
13 Buchstaben und nochmals, z. T. getilgt, Ren(iiiTi) ; die vorher nachgetragenen
Worte supra — citra haben als Ergänzung der Lücke zu gelten. -\- e) von
L. aus A vervollständigt. + f) aus rever(encia) korr. + g-) alq(uem). +
h) deliberavi(mus).'. + i) von L. aus dispositionem korr.
1) Nr. 282.
290*. [1333 Juli 14- August 12].
Das Mainzer Domkapitel an Klerus und Laien der Diözese Maine.
D Ijg = Winkelmann nr. 1141, Sauerland III nr. 1093 Reg.
291. 1333 August 23.
Ershischof Bnldewin sagt den Gebrüdern Herren su
Trejjfurt und Hermann von Spangenberg Fehde an.
K 4j6^). — Zur Sache vgl. Rommcl Geschichte von Hessen II (1823)
132f.
Wir Baldewin von gots gnaden erzebis[ch]of^) zu Trire
phleger des stiftes zu Mencze embieden uch Herman und
Herman gebrodern herren zu Drifurthe und Hermanne Fritzen
brodere von Spangenberg und wer an uvrere stat were, daz wir
umbe alsoh'che gewalt und unrecht, als der vorgenant Fritze von
Spangenberg und sine geselleschaft an uns und an den stifet von
Menze vorgenant hait gelacht da mete, daz er unsern amptman
zfim Werdere und unsere bürgere^) gevangen hait und ir eyn
deil in dem gevengnisse getodet und daz ire genomen hait zu
unrechte, daz uwere nit gescheiden mögen von deme sinen, sundern
wir muszen uch und daz uwere mit deme sinen ane laszen*^) gryfen
und wollen uns da mite gegen uch bewaret han.
Datum anno domini M" CCC XXXIIP, an sencte Bartholo-
meus abendes.
I) Ueberschr.: Diffidacio, ut non possent separari bona. -\- a) erzebisof. -f-
b) brugere. + c) lazsen.
292*. 1333 September 7.
Knappen lohannes und G[untranius de Hatzfelt] /«>- Ersbischof Baldewin.
K 396 verkürst; Würdtwein Nova subs. V nr. 48 (aus dem Mainzer Archiv).
166 ^»-- 293-296
293*. Kaisefslautern 1333 September 22.
Erxhiichof Baldewin, Landfrieden. K SJJ mit der Ueberschr. Losses
Pax generalis Lutren(sis), quam ego dictavi (aus Abschrift des Entwurfes?) ;
Schttialm 140 nr. 2 aus beschädigtem Original (nicht von L. geschrieben) in
Koblenz Abt. 1 A I nr. 769 und Abschr. im Kesselstadtschen Balduineum).
Lesarten (ausser rein sprachlichen): vor Kap. 1 eindrechtiglichen st. eyn-
mudeclichen; Kap. i und von Covel.; Kap. 2 des lantfrides; Kap. 4 oder
gelegen; Kap. 5 ieme zu stunt — ouch ieme ausgefallen; der schade;
Kap. 6 nutze und gut sii ; Kap. 9 gezil st. ziln ; Kap. 10 fehlt breche und mit
Tor Werken ; Kap. 12 d e s e m e lantfr. ; Kap. 13 fehlt uf sich selber oder ;
Kap. 14 gerechet st. gerichtet; Kap. 16 bi st. obene, aller wiis; nach Kap. 11
Schofrid st. loffrid, des alden st. eidern, iungherre /cÄ/<, Rippullenkirchen,
Henzenberg, Ringrevenstein.
294. Trier 1333 Oktober 19.
Derselbe als päpstlicher Delegat an seinen lieben Dekan von St. Symeon
in Trier: gegen eine Entscheidung des Offieials der Trierer Kurie ist vor
ihm apud acta eine Appellation eingereicht worden, die er dem Empfänger
mit diesem angefügten Briefe zur Erledigung übersendet. Appellacionis
causam — D. in palacio nostro Treverensi sub secreto nostro a. d. 1333. in
crastino beati Luce ewangeliste. D. per copiam. — K 474- ^' Schluss-
formeln sind von L. durchstrichen.
295. Trier 1333 November 6.
Derselbe entscheidet Erbstreitigkeiten zwischen dem Rau-
grafen Georg und seinem Schwager, dem Grafen Wilhelm II.
von Katsenellenbogen.
K 531. — Ueber die Erbteilung Wilhelms I. vgl. Wenck I a 409. Der
Streit darum ging erst 1335 zu Ende; vgl. Wenck 411 f., dazu Jb nr. 203.
Von der Rolle, die Baldewin dabei gespielt hat, war bisher nichts bekannt.
Wir Baldewin von gotes gnaden erczbischof zfi Triere, des
heyligen Romischen riches ertzekanczeler druch Welschelant,
phleger der stifte zu Mencze und zu Spire dfin kfint allen luden,
daz wir in den Sachen und ansprachen, die der edel man rugreve
George unser lieber getrfiwer von siner und frowen Margareten
siner elichen husfrowen wegen uff eine siten hat wider den edelen*)
Wilhelm greven von Kaczenellenbogen unsern lieben getrfiwen,
sine brfidere und sine erben uff die anderen siten und die die
selben greve Wilhelm, sine brudere und sine erben hinwider hant
wider den vorgenanten rugreven Georgen und sine husfrowen,
umb alle stucke und sache, der sie an uns gegangen und an uns
virliven sint, als ir brieve ') sprechent, die sie zu bieder siten dar
ubir gegebin hant, mit gfiden rade wiser lüde und als uns unser
sinne und bescheidenheit wisent, sie mit ein ander zfi sfienne und
zfi richtene mit gfider vordechtekeit spregen vor ein rechte.
/. Und zfi dem ersten so wisen wir die partien beide umb alles
eigen und erbe, daz greve Wilhelm von Kaczenellenbogen selige
hatte an dem tage, do frowe Heilwich selige, sine erste husfrowe,
lebende und toit was, und ouch daz er dar nach koufte oder ge-
wan bi sine lebene, vfir die schepfen und daz gerichte, da daz
eigen und daz erbe gelegen ist, und da sollent sie nemen und
gehorsam sin, was die schepfen und daz gerichte ffir ein recht
teylent und sprechent. 2. Und dar nach sollent sie ouch des
selven greven Wilhelms varende habe, die er gelazzet hat, mit
ein ander teylen, und sfillent nah derselben teylunge gebfirde
sine schult, die er zfi geldene liez, do er starf, vergelden.
J333 September 22-November 10 167
3. Und ist, daz daz die egenante frowe Margrete an den vor-
genanten gfiden teile nimet, so sal sie ir hylichs gelt, daz ir zfi
beiden iren mannen von ires vader wegen worden ist, wider in
werfen. 4. Und [wjfirde'') zwivele von den selven hylichs penningen,
ob er mer oder minner were gewesen, so sal man dar[v]a[n]e '^) der
Partien geloben, die daz mit gfiden brieven, die zfi den ziden dar
über gemachet weren, oder mit zwein hylichs luden zfi den minsten,
die dar bie gewesin weren und daz sprechen uff iren eyt, be-
wisete oder bewerte. 5. Und möchte der partyen keyn der
nicht han, so sal man an der selven frowen Margreten eyde ver-
liven, wie vil ir were und minnie ''). 6. Mochte aber der vor-
genante greve Wilhelm mit gfiden brieven bewisen, daz frowe
Margrete sine sfister vorgenant virzigen hette, daz sie nicht teilen
solde an erbe -oder an anderen stucken, daz sfilde ieme fromen und
siner suster schaden. 7. Wer abir, daz sie mit alsolicher bewerunge
bewisen kfinde, daz sie nit in werfen solde und doch teilen sulde
oder daz sie bede in werfen und teilen solde, des sal sie geniezen
und sal ir an der teylunge helfen und ensal ouch der vorgenanten
partyen keyne den schepfen, dem gerichte noch den lüden, die ubir
daz egenante gfit ein rechte sprechen, als hie vor geschrieven stet,
nicht deste^) vinder sin noch keynen schaden tfin noch wider sie dar
umb keine [n]oxienO nicht habin noch heimelich noch offenbar wider
sie keine argelist nicht keren. 8. Were ouch, daz der vorgnant
greve Wilhelm selige sine erbe oder sine eigen sint siner ersten
frowen tode zu lehene gemacht hette, daz sol siner dochter Margreten
vorgenant keinen schaden nicht bringen noch sie in keiner hande
wise nicht hinderen, sunderen sie sal dar an teil habin und nemen
zfi gelicher wis, als ob es nicht zfi lehene gemachet were.
9. Vort mer so wisen wir sie uff beiden siten umb alles lehen
gfit, dar der egenant greve Wilhelm gelazen hat zfi den herren,
von den die lehen rfirent und sollent dar umb recht geben und
nemen, als der herren manne teylent und sprechent vor ein recht,
ob der cleger, den, den ir beclaget, dar gewinnet, als ein recht ist.
10. Wir sprechen ouch, daz zwischen den vorgenanten gesfisterden ^)
diekeine gewer noch ffirstant nicht helfin noch gelden sol, man
bewise danne mit anderen stucken, daz der ffirstant von rechte
helfin sulle.
Und zfi einem ewigen und vesten Urkunde aller diser vor-
geschriebener dinge und stucke han wir unsers erczbistfimes von
Trire insigel, des wir zfi desem male gebruchen, an disen brief
gehangin, der gegebin ist zfi Trire des samsdages aller nehst vor
aller beilegen dage, da man zalt von Cristus gebfirte druzen-
hfindert iar und dar nach in dem drie und drizzigesten iare.
I) Ueherschr. ." Arbitrium secundum diffinitionem communem procerum per
dominum Trever(ensem). + a) Glosse L.'s: quia iuvenis tunc erat, non
addidit ,vir'. -j- b) v. -f c) darnaue. -f d) Ä". -f e) iuchtdeste. -j- f) oiien.
-f- g) d nachgetr.
1) unbekannt.
296. Trier 1333 November 10.
Derselbe <-timmt su, dass sein lieber Getreuer der Knappe Philippus,
des weiland Arnoldus de Wizkirchen Ritters Sohn, mit Zustimmung seiner
168 Nr. 297—299
Brüder, des Trierer Domherrn Nycolaus und des lobannes de Wii-
kirchen, der als minderjährig durch seinen ihm durch den Offizial der
Trierer Kurie gesetzten Vormund den Knappen C. (?) vertreten ■wird,
seiner Gattin Lucia, des Tylmannus de Ro(demachern) Tochter, die von
Baldewin und der Trierer Kirche lehenrührige Hälfte des Trierer castrum
ligiiim et apparibile Weiskirchen mit zugehörigem Ein- und Ausgang sowie
6 Fuder fVeins nach Trierer Mass, die jährlich von dem unter Trierer Lehns-
hoheit stehenden Besitz der Brüder in Bernkastele (-kastei) und in den Dörfern
Grache (Graach) und Kastanes (Kesten) zu entrichten sind, als donacio
propter nupcias gegeben hat; die Brüder dürfen über den genannten Besitx
erst nach Abzug dieser Einkünfte verfügen; sollte Lucia später wieder hei-
raten (a.A alias nupcias transvolare^, so muss ihr zweiter Mann, damit die
Schenkung nicht nichtig wird, als ihr manbtirnus die Güter von Baldewin tu
Lehen nehmen. Siegler: der Aussteller sowie, zum Zeichen der Zustimmung,
Nycolaus und für den noch siegellosen Johannes auf dessen Bitte der Trierer
Offizial mit dem Siegel seiner officialitas. D Treveris in vigilia beati Martini
a. d. 1333. — K 4IQ, von zwei Händen geschrieben und von Lasse kollatio-
niert, doch kein Entwurf.
297. Würaburg 1333 November 11.
Kaiser Ludwig ersucht den Ersbischof Baldewin dringend,
der Appellation der Würzburger Gegenpartei gegen die Wahl
des Bischofs Hermann nicht stattzugeben.
K 435^)- — Vgl. Nr. 288.
Ludewicus dei gracia Rotnanorum Imperator semper augustus
. . venerabili Baldewino archiepiscopo Treveren(si) necnon ecclesie
Mogunt(ine) provisori principi suo dilecto gratiam suam et omne
bonum. /. Multimode magnificencie nostre complacuisti in eo,
quod venerabili Hermanne electo et confirmato Herbipolensi
manum confirmacionis inposuisti, liberaliter et benigne reddentes
tibi obinde grates et gracia[rum]*) multipHces actiones. 2. Sed
quia, ut intelleximus, pars adversa ab eadem confirmacione ad
tui presenciam appellavit et iudices appellacionis a te nititur*")
impetrare, cum vero hoc honori tuo et nostro minime expediret,
videlicet quod contra id, quod per te modo factum est, ut modo
liquido patet et insonuit in terris et regionibus universis, per ali-
quos iudices tales deberet aliqualiter infirmari, idcirco benignitatem
tuam sincerissime requirimus et rogamus, quatenus tales iudices
ad peticionem partis adverse in preiudicium predicti electi et con-
firmati non velis tribuere et donare. 3. Nam re vera toto
nostro posse eandem confirmacionem tuam intendimus et volumus
indesinencius defensare, quod de te eciam indubitanter confidimus
et speramus.
Datum in Herbipol(i) die beati Martini, regni nostri anno
decimonono, imperii vero sexto.
I) Ueberschr.: Missil(is). -f- a) g(ra)ciat(er). + b) undeutlich.
298. 1333 November 18.
Henricus Abt und der Konvent des nionasteriam Prumiensis (aus
Prumicensis korr.J benennen zum Austrag ihrer Streitigkeiten mit dem
spectabilis vir Henricus comes Viennensis (Vianden) über die custodia turrium
in Prumen und was damit zusammenhängt, als Schiedsrichter ihrerseits
Daniel episcopus Motencis (= ?) und den validus vir lobannes de Brunshom
miles, während der Graf den nobilis vir Johannes dominus de Falkensteyn
miles und den Amoldus de Arluno armiger, beide Parteien zum Obmann den
Erzbischof Baldewin bestellen mit Vollmacht infra hinc et festum purificacionis
gloriose Marie virginis proiime affuturum (Februar 2) ; kommen die fünf von
1333 November 11— Dezember 8 169
heute binnen 8 Tagen zu keinem gemeinsamen Schluss, soll ßaldewin allein
die Entscheidung fällen; dieser werden die Aussteller sich fügen bei
1000 Mark binnen 4 Monaten nach dem Schiedsspruch fälliger Strafe, wofür
sie ihre Güter in Sweyche (Schweich) und Merniche (Mehring) sowie die
anderen ad mensam seu cameram abbatis gehörenden Güter Baldewin zum
Pfand setzen. Siegler : die Aussteller. D. die decima octava mensis no-
vembris a. d. 1333. — K 426. — Vgl. Nr. 330.
299. 1333 Dezember 8.
Erzbischof Baldewin als Verweser von Mainz verpachtet
dem Juden Abraham Buch von Wertheim den Zoll zu Miltenberg.
D 2ig^); vgl. Görz 76.
1. Wir Baldewin von godes gnaden erczebischof zfi Triere,
phleger der stifte zfi Menc[ze und] Spire dun kunt allen luden
alleyne, daz unsere front lohan der dechan von Mencz[e und]
Hartmud von Cronenb(er)g unser burgreve zfi Starkenberg von
unser wegen geredet h[aben] umbe unseren zol zfi Mildinberg und
en gelazen haben Abraham Bfich von Wertheym eyme iuden und
sinen erben umbe dritzenhundert phunt haller guder und gifteger
zwischen h[i]e[r u]nd deme nehesten Cristes dage und dar nach
ein gantz iar und dar zu daz neheste iar, daz dar nach komet,
umbe viertzenhundert phunt heller, ab er da bie bliben wil also
lange. 2. Doch wanne wir virnomen han, daz der selbe zol
bie vierhundert phunden hallern bezzer sie ie des iares, wanne die
vorgenanten summen, so han wir deme selben iuden und sinen
erben den vorgenanten zol geluwen und gelazen umbe die ge-
nanten summen unserm keiner zfi Aschaffinburg zfi bezalene ;
oder war wir ein anders wiesen, also bescheidelichen, waz er ge-
winnet über die summen geldes ie des iares, daz daz unser sal
sin und mögen wir yme und sinen erben da von geben, waz
unser gnaden sin. 3. Were ouch, daz der zol mynre gulde,
daz sal uns abe gan an unserm gelde und sal der selbe iude und
sine erben den egenanten zol zfi Mildinberg uf deme wazzere und
uf deme lande mit allem deme rechte und mit allen den gevellen
alz als wir und unsere zolnere, die en bicz here gehabet han,
haben und besitzen geruwelichen. 4. Er sal ouch uns g[e]ben
ie zu deme vierteil iares, daz ist zu iglicher fronevasten so wanne
er sehs hundert phunt haller, die er uns nfi zu hant ligen sal, uf
gehebet, dar nach ie zfi deme vierteil iares als hie [vore ge-
scribjen steit, uf riechten und geben ; waz da gevallen ist an deme
zolle, des welle wir sime eyde, den [er] dar über dun sal, und
siner bescheidenheit glouben. 5. Vortme also lange, als er
unser diner ist an deme zolle, so sal er und zwene siner sone
mit irme gesynde, die an siner koste sin, vrye sitzen und ledig
und los sin von aller sture und bede, die er uns oder andern
unsern . . iuden zfi nfitze unserm dun sulde. 6. Wanne er
ouch uns den zol uf gibet, so sal er dar nach sitzen mit sinen
[z]weyn vorgenanten sonen und mit irme gesynde, die an siner
koste sin, als hie vore gescriben steit, under uns also lange, also
uns und en gut dunket, und sal uns dinen ie zfi deme iare mit
ffinf und zwentzig phunden hallern. Dar über en sulle wir en
niht me dringen, sunder er sal sitzen vore und nach ane argelist,
170 Nr. 300—302
als andere unsere iuden, die unsere brive han un[d] die wir in
unsern schirm enphangen han. 7. So wanne wir ouch en lazen
wizzen, daz wir en niht langer bie uns wollen han umbe den
pacht, so sal er dar nach bie uns umbe den selben pacht sitzen
eyn gantz iar und so wanne er von uns varen wil, so suUe wir
en sine kynt und sin gesynde und alle ir gfit don geleiden f&nf
mile von Mildenberg, war sie wullen. 8. Vortme verffire yeman
den zol oder dede anders dar zfi keynerleye argelist, deme mag
er grifen an sinen lip und an sin gut und sal uns daz halb ge-
Valien. Wes ouch [. .]en*) biden als von des zolles wegen vor ieman,
daz mag er dun oder lazen. 9. Wir bevelen ouch und biden
allen unsern . . amptluden, daz sie ieme beholfen sin zö allen disen
vorgescriben stucken, va iz ieme noitz geschiet und er iz an en
gesinnet.
Zfi eyme Urkunde und stedekeit aller diser vorgescriben
stucke so han wir unsers ertzebisthomes von Triere ingesigel an
disen brief dun henken, der gegeben ist nach Cristus geburte
dritzenhundert iar und dar nach in deme dru und drizzegestem
iare an der nehesten mittewochen nach sencte Nicolaus dage des
heiigen bischoves.
I) Ueberschr. : Loca.cio \ ]. + a.) undeutlich; danach nochmals biden getilgt.
300. [1333 nach Januar 11].
Ritter Thüemann von Schwär senb er g verkauft dem Ers-
bischof Baldewin, seinem Herrn, seine Besitzungen und Ein-
künfte an zwei Orten und verpfändet ihm Burg und Dorf
Weiler sunt Turm.
K 3Q8^). — Die Einreihung zu 1329—1333 (vgl. Nr. 263) uird noch
enger begrenzt durch den Lehenrevers des Ausstellers, dessen Name damit
auch in unserer U- ergänzt werden kann, für Burg Weiler vom 11. Januar
1333 (vgl. Dominicus 408 N. 6).
1. Ego T(hilemannus) notum facio, quod ego considerans et
perpendens me esse gravibus debitorum oneribus gravatum nee
ab hiis me posse per viam aliam relevari quam per vendicionem
bonorum meorum subscriptorum, provida igitur et matura preha-
bita super eo deliberacione cum heredibus et aliis meis amicis de
eorum consilio et consensu in villa . . partem me contingentem in
iurisdictione alta et bassa et XX mansiones sive areas ac unius
porci annuos redditus, item in villa . . etc. nee unius libre census
annui et quidquid in dictis villis ac eorum confiniis quocumque
nomine nuncupetur, habui hactenus et habeo cum omni ipsorum
commodo, onere et honore, quibus ego ipsa hactenus tenui et
possedi, nichil iuris in ipsis michi penitus reservato preter ea, que
supra excepi, [. . .]*) rever(endo) vendidi et tradidi et in hiis
scriptis vendo et trado iustis empcionis et vendicionis titulis inter-
venientibus pro C libris bonis et leg(alibus) michi per ipsum . .
traditis et solutis et in usus meos necessarios conversis an(te)
confec(cionem) pre(sencium) l(itterarum) ius, dominium, possessionem
et proprietatem eorundem bonorum a me abdicando penitus et in
ipsum dominum meum perpetuo transferendo, ita quod ipse ex-
nunc inantea disponere et ordinäre de eisdem bonis ad omnem
1329— etwa J333 171
ipsius valeat voluntatem. 2. Et promisi fideliter ac in hüs
scriptis promitto prefato domino meo . . archiepiscopo ac illi vel
illis, qui has litteras habuerint et causam seu causas habuerint ab
eodem d(omino) . ., quod nulla arte vel ingenio contra predictum
empcionis et vendicionis contractum ullo umquam tempore veniam
aut faciam per me vel per alium seu alios quoscunque quomodo-
Hbet in futurum p(u)b(lice) vel oc(culte) renuncians in hoc
facto omni iuris privilegio canonici et civilis nee non consue-
tudinibus quibuslibet, per quas seu per quod possem contra pre-
missa quomodolibet me iuvare. 3. Insuper super pred(ictorum)
bonorum evictionem me et heredes meos predictos eidem domino
meo et causam vel causas habentibus ab eodem obligo perpetuo
in hüs scriptis. 4. Obligavi eciam et obligo predicto domino
meo archiepiscopo et ab ipso causam habentibus titulo subpigno-
rationis castrum meum in Wilre, quod ab eodem domino . . cum
ipsius fortalicii ambitu, prout situm est, in feodum ligium et
aperibile teneo, ac villam meam eidem castro adiacentem, ut, si
in predictis bonis vel aliquibus ex ipsis aut eorum pertinenciis
privationem, defectum seu inpedimentum aliquod paterentur, illum
in predictis castro et villa . . ac earum pertinenciis recuperare
valeant et supplere. 5. In cuius rei etc. sigillum meum una
cum sigillo domini T(reverensis) v(enerabilis.^) etc. filiorum meorum
presentibus est appensum. 6. Et nos etc. recognoscimus pre-
missa omnia et singula de consilio et consensu nostro esse facta
et nos in signum consensus nostri sigilla nostra presentibus appen-
disse in testimonium et robur omnium premissorum. 7. Rogavi
etiam et rogo in hüs scriptis strenuos viros etc. sigilla sua appendere
ad presentia. Et nos etc.
I) Ueberschr.: Vendicio. + a) R .$ (\. ?) K.
301. [1333] .
[Erzbischof] Baldewin an den Burdekan von Trier: befiehlt ihm auf
die Bitte des zum Abt erwählten hospitalariiis Fredericus de Hencenberg sowie
des Priors und Konventes des Klosters St. Matthias ausser den Trierer Mauern
um Bestätigung der durch den freiwilligen Verzicht des Abtes Ebirhardus
de Meyngen nötig gewordenen Wahl, alle Interessenten auf den Donnerstag
nächster Woche f'feria quinta proxima post instantem dominicamj zur Er-
hebung von Einsprüchen in sein palacium Treverense vorzuladen ; erscheint
Niemand, wird er die Bestätigung vornehmen. Zum Zeichen der getreuen
Ausführung soll der Adressat diesen Brief besiegelt zurückgeben. Ex parte
religiosorum —Datum. — K418. Die ungefähre Einreihung zu 1329— 1333
(vgl. Nr. 263), wird durch das bekannte Jahr des erwähnten Abtwechsels
(Marx IIa 175) näher bestimmt.
302. [1329— etwa 1333].
G. verpflichtet sich und seine Erben mit seiner Burg R.
dem Erzbischof Baldewin und der Mainzer Kirche su Dienst
und Hilfe.
K 388^). — Zur Einreihung vgl. Nr. 263.
1. Ich G. dun kunt allen luden, daz ich mich und mine erben
gewant und verbunden han und verbinden an disem brive ewec-
liche in des hochgeborn fursten mins herren hern B(aldewins) etc.
dienst und helfe, also daz wir deme selven herren hern B(aldewin)
also lange, als er levet, und nach yme eimen erzebischofe und
172 Ni-- M3—305
deme selven stifte beholfcn sollen sin und dienen mit unseren
liben und mit unserem hus R. wider allermellichen ane wider
unsere Herren, der man oder burgman ich G. itzunt bin, und ane
unsere geborne mage und mit namen uz genomen etc. 2. Und
wa wir mime Herren und deme stifte . . nit Helfen mochten mit
eren, da ensolen wir doch nit dun oder lazen geschehen wider
en noch den stift uz unserm vorgenantem hus R. 3. Wo wir
ouch sin an sime dienste oder Stiftes und mit sinen ampluden*)
buzzen unser vorgenanten vesten, daz sal sin uf sine und des
Stiftes kost und verlust, als gewenlich ist, ane argelist. 4. Und
ensoUen ieme und deme stifte binnen unser vesten, so wir dar
inne sin, nit heyschen. 5. Und sal uns unser herre vorg(enant),
sine nak(omen) ertzebiscHofe und der stieft verantwerten und helfen
zu unserm rechten, wo wir iz an ieme bliben wolden, iz enwere
dan umb gut, daz wir an gerichte musten verantwerten, da iz
gelegen inne were. 6. Und were, daz uns ieman dringen wolde
von unserm Hus R. vorgenant mit dekeynerhande gewalt zu un-
rechte, so sal uns unser vorg(enanter) herre etc. beschieden als
dar zu geburet zu dune. 7. Alle diese vorg(enanten) stucke
han ich mime etc. gelovet vor mich und mine erben mit guden
truwen an eides stad stede und veste zu haldene eweklicHen.
8. Zu eime orkunde und stedikeit alle diser vorgeschriben etc.
I) am Rande: Obligacio ad serviendum. + a) K.
303. [1329— etwa 1333].
A. verspricht, die ihm von Erzhischof Baldewin über-
tragene Burg G. auf Ansuchen wieder aussuliefern.
K 3^g^). — Zur Einreihimg vgl. Nr. 263. Die Beziehung xu Mains
wird durch die Stellung zwischen Nrr. 302 und 304 wohl gesichert.
1. Ego A. notum facio, quod castrum G. cum omnibus iuribus
et pertinentiis suis, quod re(verendus) et cetera suo et ecclesie
sue nomine tenendum fideliter michi recommisit, quandocumque
per ipsum dominum meum viva voce vel per suas patentes litteras
fuero requisitus, statim reddere et assignare ipsi domino meo aut
illi, quem in litteris suis michi nominaverit, debeo et teneor nulla
contradictione obstante. 2. Nee possum nee debeo propter
quascunque expensas, debita sive dampna, in quibus dictus dominus
meus aut eins ecclesia . . esset obligata vel in posterum obligari
michi verisimiliter valeret, contra premissa venire per me vel per
alium ratione aliqua, ingenio sive causa. 3. Teneor etiam dictum
castrum cum omnibus iuribus, hominibus, villis, silvis et iuris-
dictionibus suis pro meo posse et nosce in suo iure et consue-
tudine totaliter conservare. 4. Premissa omnia et singula pro-
misi bona fide et promitto in Hiis scriptis et iuravi rata et firma
tenere sine omni dolo et fraude. In cuius et cetera.
I) Ueber Schriften: 1. (links, getilgt) Promissio castri, 2. (rechts) Promissio de
Castro reddendo.
304. [1329— etwa 1333].
Ershischof Baldewin weist einem Ritter auf C. bis zur
Bezahlung einer Schuld die Amtmannsstelle auf einer
Burg an.
1329— etwa 1333 173
K JpO ')• — Zur Einreihung vgl. Nr. 263. Gleichartige Beziehung
auf Erzbischof Matthias begegnet in UU. aus dem fanuar und April 1329
(vgl. Schrohe Heinrich 9).
1. Nos B(aldewinus) notum facimus, quod tenemur et existimus
obligati ecclesie Mog(untine) nomine strennuo militi fideli nostro
dilecto in C. salva iusta conputacione, in quibus eidem militi
debens remansit bone memoria dominus M(athias) etc. occasione
serviciorum, debitorum, dampnorum, expensarum et aliorum ex
parte ecclesie antedicte et quod dictus . . nobis adhuc mutuavit in
promta et numerata pecunia X etc. 2. Pro quibus C et X etc.
nos eidem militi et ipsius heredibus concessimus et dimisimus
officium nostrum in castro nostro . . ac ipsos officiatos nostros
constituimus in eodem et ad idem officium tenendum et regendum
sibi C mansos terre arabilis sitos etc. concessimus et dimisimus
cum usufructu de ipsis percipiendo, quamdiu tenuerint et habuerint
castrum et officium antedictum, nee deponere aut destituere ipsum
debebimus nos, successores nostri aut ecclesia nostra predicta de
officio antedicto, nisi prius predicto [. . . .]^) ipsis fuerit plene
persolutum. 3. Quod si ipsos deponere aut destituere decre-
vimus, debebimus eidem . . suisque heredibus prius assignare in
c(eteris) nostris redditibus X etc. redditus annuos pro pecunia preli-
bata percipiendos et levandos per ipsum tarn diu, donec de pre-
fatis . . eis fuerit sine defalcacione qualibet satisfactum. Alioquin
ipsi nobis aut ecclesie nostre predictum castrum et officium
restituere minime tenebuntur. 4. Et debebunt nobis iidem S.
et sui heredes esse obedientes ut officiati nostri et post nos
successoribus nostris et ecclesie prelibate dictumque castrum et
officium cum suis pertinentiis in honoribus, consuetudinibus, debitis
et in edificiis conservare ac ipsa nobis, . . successoribus etc. dicta
eis pecunia persoluta libere et sine difficultate qualibet resignare.
Actum etc.
I) am Rande: Comissio castri pro debitis. -j" a) Auslassungszeichen.
305. [1329— etwa 1333].
Derselbe verweist die Stadt Geisenheim wegen einer von
ihr iibernommenen Verpflichtung auf beliebige Einkünfte der
Mainzer Kirche.
K jg2^). — Zur Einreihung vgl. Nr. 263.
Nos B(aldewinus) notum facimus, quod nos prudentes viros
. . consules et . . opidanos Geysin(heimenses) fideles nostros dilectos
ab obligatione, qua se pro nobis et ecclesia Mog(untina) erga T.
et eorum heredes super c(ensibus) ipsis solvend(is) [obligaverunt]*),
debemus et volumus acquitare eisque in refusionem dictorum
c(ensuum) redditus nostros ibidem in conf(in)iis''), qui obligati
vel alibi deputati non sunt, et obvenciones quascunque, ubi nobis
denominari poterunt, usque ad satisfactionem et extenuacionem
dicte pecunie per ipsos levandos et tollendos presentibus litteris
deputamus. In cuius rei et cetera.
I) Ueberschr. : Assignantur redditus usque ad solvendum. -f- a) fehlt. -]-- b) un-
sicher; ii korr.
174 />>• ^06—313
306. [1329— etwa 1333].
Derselbe erlässt einigen besonders .zuverlässigen Prälaten
der Mainzer Diözese Abgaben.
K 393^. — Zur EitireihuHg vgl. Nr. 263.
B{aldewinus) ad perpetuam rei memoriam notum esse cupimus
universis, quod, cum devoti nostri dilecti prelati etc. in quibus-
cunque tribulacionibus et angustiis, quibus ipsa ecclesia Mog(untina)
multipliciter et diversimode turbata extitit et gravata, fideliores
et constanciores nobis et capitulo Mog(untino) aliis sint inventi et
in singulis, quibus poterant, studuerint conplacere, nos eosdem
prelatos etc. ob hoc condignis remuneracionum graciis favorabi-
liter respicere cupientes ipsos et ipsorum successores a solucione
et prestacione eximiarum etc. eximimus etc.
I) am Rande: Exempcio a servitio.
307. [1329 ?—etwa 1333].
Ein Ungenannter (Derselbe?) bekennt sich dem H. gegenüber mu einer
Schuld die in F. (Ort oder Zeit?) bezahlt werden soll. Nos recognoscimus
— penitus observare. — K 3Q4, verkürzt. Zur Einreihung vgl. Nr. 263.
Die Beziehung auf Mainz ist angesichts der Stellung des Stückes in K wenig
zweifelhaft.
308. [1329— etwa 1333].
Erzbischof Baldewin verpachtet dem Petrus 2 Bäckereien ('pistrine^
und 2 Mühlen von jetzt auf 10 Jahre für jährlich 50 Scheßel und gegen die
Verpflichtung, die Gebäude in Stand zu halten, während Baldewin den von
seinen oder der Mainzer Kirche Feinden durch Brand oder Raub etwa an-
zurichtenden Schaden auf seine Kosten und Gefahr nimmt. B. recognoscimus
— et solutus. Datum et cetera. — K 39St verkürzt. Zur Einreihung
vgl. Nr. 263.
309. [1329— etwa 1333].
Derselbe nimmt den Juden Abraham von K[reuanach]
und dessen Familie auf zwei Jahre in seine Stadt Bingen auf.
K 411^). — Zur Zeitbestimmung vgl. Nr. 263 ; noch 1342 Juni 21 und
Oktober 3 wird in Bingen der Jude Abraham von Kreuznach genannt (1. Orig.
in München Mainz St. Alban fasc. 17, nach E. Vogts Papieren, 2. Sauer I c
nr. 2281).
1. Nos Bald(ewinus) dei gracia et cetera notum facimus
universis . ., quod nos Abraham de C. ludeum et uxorem ac
pueros suos in nostram denuo recepimus proteccionem ad biennium,
quod currere debebit a festo nativitatis Christi proxime affuturo,
ad manendum in opido nostro Pingwen(si) pro quinque libris
Hall(ensium) nobis per ipsos in dicto festo singulis annis dandis
per dictum biennium et solvendis. 2. Pro qua pecunia ipsos
ludeos per idem tempus eximimus a sturis, exactionibus et ser-
viciis quibuscunque nobis vel alicui alteri nostro nomine faciendis.
3. Nee tenebuntur iidem ludei nostris ludeis, apud quos morabuntur,
contribuere in aliquo et poterint a nobis recedere et se recipere,
ubi voluerint, sine quo vis inpedimento*) et offensa nostris, si et
quando eis placuerit, dummodo nobis solverint pecuniam preli-
batam. 4. Et si in aliquo excederent, tenebuntur iuita sui
delicti exigenciam penam pati. In cuius rei testimonium et
cetera. Datum et cetera.
I) Ueberschr. : Receptio Judei in protectiooem pro pensione. + a) inpedimfemeto.
1329-/333 175
310. [1329-etwa 1333].
Bertholinus Dompropst von Mainz an einen discretus vir; verleiht ihm
eine durch freiwilligen Rücktritt des Pfarrers offenstehende Pfarre, investiert
ihn und vertraut ihtn die Seelsorge. Ecclesiam parrochialem — Datum. —
K 416, verkürst. Zur Zeitbestimmung vgl. Nr. 263.
311. [1329— etwa 1333].
Derselbe an einen ungenannten Pleban oder seinen Stellvertreter : be-
fiehlt ihm, den [ ] , den er mit der offenstehenden Pfarrkirche [zu ]
beliehen und investiert hat, in den Besitz einzuweisen sowie ihm die Ein-
künfte und den Gehorsam der Eingesessenen zu verschaffen. Cum nos ec-
clesiam. Datierung fehlt. — K 4IT ; registerartig verkürzt (Titel: Bertoliaas
ut supraj. Zur Einreihung vgl. Nr. 263.
312. [wohl vor 1334].
Ein Ungenannter vermacht seinen ganzen Besitz nach Erstattung der
Schulden und unrechtmässigen Erwerbungen der Kirche, sein Haus als Seel-
gerät, alles Andere zur Erhaltung des Gottesdienstes und zur Armenpflege,
und bestellt Testamentsvollstrecker. Siegler : der Aussteller (?) und, auf
dessen Bitte, die letztgenannten und der Offizial der Trierer Kurie. Eine
cedula < transfixa >■ annexa handelte nochmals vom Hause. Ego sanus mente
— rogavi apponi; et nos et cetera; ohne Datum. — K JjS, stark verkürzt,
insbesondere aller individuellen Beziehungen entkleidet. Zur Einreihung
vgl. Nr. 263.
313. [wohl vor 1334] .
Ersbischof Baldewin ernennt einen rechtsgelehrten Stifts-
herrn sunt Offisial der Trierer Kirche.
K 380^). — Zur Einreihung vgl. Nr. 263.
B(aldewinus) et cetera discreto viro magistro . . canonico . .
iurisperito clerico nostro dilecto salutem in domino. /. De tue
circumspeccionis, discrecionis et fidelitatis industria plenarie con-
fidentes tibi officium officialitatis nostre Trever{ensis) commisimus
et committimus teque ibidem officialem nostrum facimus, constituimus
et ordinamus per presentes tibi ex nunc cognicionem universarum
causarum ibidem et censuram ecclesiasticam cum plenitudine iuris
committentes, dantes tibi plenam et liberam potestatem inter-
loquendi, sententiandi, diffiniendi, excommunicandi, absoivendi, de
excessibus cognoscendi, inquirendi, corrigendi et puniendi eosdem,
sententias auctoritate statutorum concilii nostri Trever(ensis) latas
revocandi et personas quascunque ab eisdem mediante satisfactione
conpetenti nobis facta absoivendi ac instituciones ecclesiarum in
causis per negligentiam aut inhabilitatem archidaconorum seu
eorum iudicum nostrorum subditorum vel per appellationes ad nos
vel curiam nostram devolutis et devolvendis ac omnia alia et sin-
gula ad dicte officialitatis officium pertinencia faciendi, que
requiruntur de consuetudine vel de iure. 2. Et volumus, cum
nos circa Renum vel alias in remotis esse contigerit, ut vice
nostra clericis sufficienter beneficiatis solummodo et religiosis
dimissorias dare necnon clericos p(re)sp(ite)ros, cuiuscunque condi-
cionis aut Status existant, graviter excedentes aut inobedientes
capere seu capi facere invocato, si opus fuerit, auxilio brachii
secularis et pro qualitate delictorum sive excessuum suorum
auctoritate nostra valeas, tibi plenam concedimus potestatem, sie
tamen, quod omnia predicta sigillo dicte curie nostre sigillentur.
In cuius rei testimonium et cetera.
I) Ueberschr. ; Committitur officium offici[ali]tatis.
176 Nr. 314—327
314. [wohl vor 1334].
Derselbe verleiht auf Bitten seines erbenlosen L. dessen Burglehen
von der Burg [ ] mit einem Jahresertrag von 12 Mark dessen Neffen G.,
der nach L.s Ableben davon dienen und auch dort wohnen soll. Nos B. —
facere residenciam. Ohne Datum. K J^^ß *'"''* verkürzt. Zur Einreihung
vgl. Nr. 263.
315. f-wohl vor 1334].
Derselbe gestattet, dass von den Treuhändern des weiland G. zu dessen
Seelenheil auf dem Friedhof der Kirche [zu ] eine Kapelle, in welcher
eine ewige Messe gelesen werden soll, errichtet wird mit für einen Priester
ausreichenden Einkünften; der Mutterkirche darf kein Schaden erwachsen ;
die Besetzung steht für diesmal den Treuhändern zu, später dem Erzbischofe
und fvelyl dem Pfarrer. Ut per manufideles ; ohne Datierung. — K jSj.
Zur Zeitbestimmung vgl. Nr. 263.
316. [wohl vor 1334]. '
Derselbe bestätigt die durch B. ohne Eintrag für die Pfarrkirche er-
folgte Datierung des [ — — ] Altars in der Pfarrkirche [zu ] mit Ein-
künften von 10 [Mark] und erteilt dem B. auf Lebenszeit das Recht der
Präsentation. Nos B. — actu sacerdos ; ohne Datierung. — K J84, verkürzt.
Zur Zeitbestimmung vgl. Nr. 263.
317. [wohl vor 1334].
Derselbe befiehlt, alle seine Amtleute ('officiatij, die [ ] , welche er
zu seinen Dienern und Helfern angenommen hat, in ihren Rechten zu unter-
stützen. Nos B. — debeant premunire ; ohne Datum. K jS^, verkürzt.
Zur Zeitbestimmung vgl. Nr. 263.
318. [wohl vor 1334].
Derselbe an ungenannte arme Frauen: verleiht ihnen eine offenstehende
Almosenpfründe seines palacium Treverense mit der Verpflichtung für ihn
und seine Vorfahren genauer bezeichnete Gebete zu sprechen und für die
familia infirmans zu sorgen; er befiehlt dem cellerarius, ihnen an den ge-
wöhnlichen Terminen zu zahlen ; machen sie sich unwürdig oder wechseln sie
den Wohnsitz, soll diese Gunst alsbald erlöschen. Propter vite vestre devo-
cionem ; Datum fehlt. — K 402, verkürzt. Zur Zeitbestimmung vgl. Nr. 263.
319. ['Wohl vor 1334].
Derselbe beauftragt die Minderbrüder seiner Diösese mit
der Bussdissiplin daselbst.
K 40J a^)- — Als Vorlage diente offenbar Nr. 255(1); zeitlich un-
gefähr ebenso einzureihen, doch jünger.
B(aldewinus) dei gratia universis harum inspectoribus salutem
in domino et cognoscere veritatem. Quoniam tit supra eure
utpote sparsim diffusarum consilio et saluti personaliter intendere
commode non valemus, dilectis • in Christo fratribus Mi(noribus) in nostris
civitate et dyoc(esi) commorantibus, ut in nostra civitate et dyoc(esi)
secundum consuetudinem et ius sui ordinis hactenus observatum
possinl omnium penitentium nostre civitatis et dyocesis auctoritate nostr«
confessiones audire, absolvere in casibus minoribus et penitentias iniungere
salutares ac vota simplicia utpote orationis et ieunii in melius com-
mutare, plene et libere commiltimus vices nostras, absolvere vero ex-
communicatos a iure et vota commutare et in omnibus aliis casibu»
nobis specialiter reservatis predicta auctoritate possint iniunctis peni-
tentiis salutaribus minister, custoS et gardiani. qui pro tempore fuerint,
et in singulis domibus unus frater ydoneus, quem minister vel
custos ad hoc duxerint assignandum, in eorum absencia, etc. foro
manifeste etc omnibus etc. In quorum testimonium etc.
I) am Rande : Licentia audiendi confessiones.
— 1334 Januar 11 177
320. [fohl vor 1334].
Der Offizial der Trierer Kurie vidimiert Nr. 319. Siegler: der Aus-
steller. Datum anno et cetera. — K 4OJ, verküret. Zur Einreihung vgl.
Nr. 263.
321. fieohl vor 1334].
Erzbischof Baldewin gestattet, dass I. seiner Gattin Yda einen von ihm
und der Trierer Kirche zu Lehen gehenden Hof mit Zustimmung von I.s
Bruder L. zur Ausstattung giebt, unter der Bedingung, dass, falls Yda
ad secundas nupcias convolare contigerit, ihr zweiter Mann auf Ydas Lebens-
zeit den Hof zu Lehen nimmt und dann die herkömmlichen Dienste leistet.
Ad hoc, quod I. ; ohne Datum. — K 404. Zur Einreihung vgl. Nr. 263.
322. [wohl vor 1334].
Derselbe an die Gattin des Ritters W. de B. : gestattet ihr für 1 Jahr,
in ihren innerhalb der Diözese Trier gelegenen Wohnsitzen auch während
eines Interdiktes kirchliche Handlungen abhalten zu lassen. Ut non obstante
— Datum. — K 405, verkürzt. Zur Zeitbestimmung vgl. Nr. 263.
323. [wohl vor 1334].
Derselbe billigt die von den Bischöfen, welche auf einem als Transfix
anhängenden Zettel (fehlt hier) genannt sind, für die ecclesia seu capella
sancti Nycolai episcopi in W. Trierer Diöcese bewilligten Ablässe; wer teil-
haben will, soll das Gebet des Herrn mit dem englischen Gruss für ihn und
seine Herde sprechen ; er fügt für alle Besucher der Kirche, die dasselbe
tun, einen 40tägigen Ablass hinzu; Voraussetzung ist, dass hec indulgenciarum
littere ad questus publicos extra dictam ecciesiam nullatenus deferantur.
Indulgencüs per venerabiles — Datum. K 407; wohl Entwurf. Die in Be-
tracht kommenden Nikolauskapellen der Diözese Trier sind Wahlen, Wallers-
heim, Wawern, Wilsacker und Wirfus (Kr. Merzig, Prüm, Saarburg, Bit-
burg und Kochern); vgl. Fabricius II 101, 21, 115, 25, 195.
324. Trier [wohl vor 1334] .
Derselbe an den Rektor der Echternacher (Epternacensis) Kirche: er-
laubt ihm für ein Jahr, allen Insassen seiner Pfarrei beiderlei Geschlechts
Absolution zu erteilen und Bussen aufzuerlegen ; diejenigen, welche sich gegen
Baldewin selbst vergangen haben, erst dann, wenn er über ihre Bestrafung
durch ihn einen urkundlichen Beleg von ihm oder dem Offizial seiner Kurie
besitzt; Exkommunizierte hat er an ihn oder die es sonst angeht, zu ver-
weisen; den Beichtenden, welche des Rektors Predigten beiwohnen oder den
die Eucharistie zu Kranken bringenden Priester begleiten und dabei das Ge-
bet des Herrn und den englischen Gruss für Baldewin und seine Herde
sprechen, gewährt er jedesmal 40tägigen Ablass von der Busse. Ut ulriusque
sexus — Datum Treveri. — K 4IO ; Protokoll verkürst. Zur Zeitbestimmung
vgl. Nr. 263.
325. [wohl vor 1334].
Derselbe an alle Getreuen Christi: gewährt allen Beichtenden, die zu
einem Altar eines ungenannten Klosters wallfahrten, dort einer Messe bei-
wohnen, ausser den gewöhnlichen Gebeten ein Vaterunser und einen englischen
Gruss für ihn und seine Herde sprechen, für sein, seiner Vorgänger und
Nachfolger Seelenheil beten oder dem Altare eine Schenkung machen, eilten
Ablass von 40 Tagen. Cupientes quoslibet — Datum. — K 412. Zur Zeit-
bestimmung vgl. Nr. 263.
326. [wohl vor 1334].
Derselbe an seinen lieben [ ] de [ ] Stiftsherrn seiner Kirche
[in — — ] : beauftragt ihn, in Sachen des von 2 Geistlichen gewünschten
Pfründentausches in seinem Namen vorzugehen. In negocio — Datum. —
K 4IS- Zur Einreihung vgl. Nr. 263. Passung ähnlich wie in Nr. 385 vom
J. 1335.
327. Luxemburg 1334 Januar 11.
König Johann von Böhmen ernennt Meister Rudolf Lusse
SU seinem Geistlichen und Hausgenossen.
K 262 a, eingerückt in Nr. 333.
Ifova Alamanniae . 12
178 Nr. 328—331
Johannes *) dei gratia Boemie et Polon(ie) rex ac Lucem-
b{urgensisj comes sapienti viro magistro Rudolfo diclo Lusse de
Ysenaco clerico et familiari nostro dilecto gratiam suam et omne
bonum. Tue circumspeccionis et legalitatis industria necnon
probitatis et fidelitatis raerita, quibus nos multipliciter commendaris,
nos inducunt, ut personam tuam nostris specialibus favore et
gratia non immerito prosequamur. Premissorum igitur considera-
cione te in nostrum clericum et familiärem domesticum gratiose
recepimus et te nostrorum clericorum et familiarium domesticorum
numero auctoritate presencium aggregamus volentes ac tibi
faventes, ut omnibus iuribus, honoribus, commodis et graciis, qui-
bus ceteri nostri clerici et familiäres domestici pociuntur, gaudere
debeas copiosius et potiri, harum, quas in sigillo nostro maiori
sigillari fecimus, testimonio litterarum.
Datum Lucemb(urg) XI" die merisis ianuarii anno domini
M^cccxxxim».
a) am Rande: Hec est littera recepcionis.
328. Trier 1334 Januar 20.
Ersbischof Baldewin beglaubigt bei Papst Johannes XXII.
seine und des Königs von Böhmen Gesandtschaft in Sachen
des Reiches, der Kirchen von Trier und Mains sowie seiner
eigenen Person.
K 4g8\).
Pater sanctissime 1 Cum humili et devota recommen-
dacione persone mee ac Status mei et ecclesie Trever(ensis) michi
credite mitto ad vestre beatitudinis gratiam una cum illustri
principe domino Johanne rege Boem(ie) nepote meo karissimo
honor(abiles) viros Boemundum archidyaconum mee ecclesie pre-
dicte et Wilhelmum archidyaconum Abrincen(sem) necnon nobiles
viros*) Symonem Philippi et Thomam de Septemfontibus milites
dicti . . nepotis mei et meos nuncios et ambassatores necnon
Rudolfum dictum Lusse notarium meum exhibitores presencium
informatos super negociis statum sacri Rom(ani) imperii, ecclesiarum
Trever(ensis) et Magunt(ine) atque meum tangentibus supplicans
humiliter et devote, quatenus vestra sanctitas ipsorum vel B(oe-
mundi) archidyaconi cum altero eorum'') relatibus dignetur fidem
credulam adhibere.
Datum Treveris die XX^ mensis ianuarii.
Baldewinus archiepiscopus Trever(ensis) vester devotus.
I) lieber sehr.: Littera missilis ad papam lo(hannem) XXII. de credencia.
329. Trier 1334 Januar 20.
Derselbe meldet demselben die Bevollmächtigung einer
Gesandtschaft su Verhandlungen Über den Mainser Stuhl.
K 492^).
Sanctissimo in Christo patri ac domino suo domino lohanni
divina providencia pape XXIJ. Bald(ewinus) dei gratia archiepis-
copus Trever(ensis) eius humilis et devotus se pronum ad
devota pedum oscula beatorum. Noveritis, pater sanctissime et
omnes, quorum inter [est] seu poterit interesse, quod ego honora-
biles viros Boemundum archidyaconum ecclesie mee predicte et
J334 Januar 20- Februar IS \ 79
Wilhelmus archidyaconum ecclesie Abrincinsis ac nobiles viros
Symonem Phil(ippi) et Thomam de Septemfontibus milites vasallos
et fideles meos necnon Rudolfum dictum Lusse notarium meum
exhibitores presencium meos in hiis scriptis facio, ordino et consti-
tuo procuratores et nuncios speciales dans ipsis plenam et
liberam potestatem meo nomine tractandi in presencia vestre
sanctitatis vel cum eis, quos ad hec vestra sanctitas duxerit
deputandos, super negocio ecclesie Mogunt(ine), in quantum mea
vel ecclesie mee Trever(ensi) interest in hac parte, et super eodem
negocio pro me promittendi et me obligandi, transigendi pacis-
cendi, conponendi, concordandi et ipsum negocium amicabiliter
terminandi necnon omnia et singula faciendi, que in dicto negocio
et ipsum contingentibus necessaria fuerint vel etiam oportuna,
eciam si mandatum exigant speciale, ratum et gratum habiturus,
quidquid per dictos meos procuratores tractatum, actum fuerit
sive gestum. In cuius rei testimonium sigillum meum presenti-
bus est appensum.
Datum Treveris anno domini MOCCCXXXIII" die XX. ")
mensis ianuarii.
I) Ueberschr. : Procuratorium Trever(ensis) ad papam lo(hannem) super negotio
Mog(untino) tractandi et conponendi. -\- a) est fehlt. -{- b) XX. mensis ianar(ii)
von L. gleichzeitig mit der Ueberschrift neben getilgtes nona mensis gesetzt.
330. [1333 November 25—1334 Februar 2].
Derselbe samt Daniel episcopus Motensis (= ?), den Rittern lohannes
de Brunschorn und lohannes de Falkensteyn und dem Knappen Arnoldus de
Arluno seinen lieben Getreuen durch den Abt Henricus und den Konvent von
Prüm einer - und den spectabilis vir Henricus comes Viennensis (Vianden)
seinen Blutsverwandten und lieben Getreuen andererseits laut Nr. 298 zum
Schiedsrichter über ihren Streit um die Hut der Türme in Prumen ernannt,
fällt, da die anderen vier sich nicht haben einigen können, die Entscheidung
dahin, dass Abt und Konvetit an den Grafen für die von ihtn bei der Turm-
hut aufgewendeten Mühen und Kosten 600 Pfund guter und rechter kleiner
Thurnosen exeunte mayo affuturo proxime in Baldewins Stadt Trier zahlen
sollen, wohingegen der Graf ihtn, sobald er von ihm darum ersucht wird,
die Türme auftragen soll, da Baldewin sich für die Zahlung jener Summe
schon zuvor bei ihm verbürgt hat; ferner entscheidet Baldewin, dass Abt
und Konvent zu einer Entschädigung wegen einer Bürgschaft, die der Graf
für sie einst bei dem nobilis vir quondam Renoldus dominus de Falkinburg
übernommen haben will, auf Grund der darüber ausgestellten, ihtn vorgelegten
Urkunde (unbekannt) oder aus ihm vorgetragenen Gründen nicht verpflichtet
seien, dass der Graf vielmehr auf seine Ansprüche zu verzichten und darüber
unverzüglich für Abt und Konvent eine Urkunde auszustellen habe; die
Parteien sind bei einer Strafe von 1000 Mark Silbers an diese Entscheidung
gebunden. Datum fehlt. — K 42J. Die Einreihung ergiebt sich aus dem
Vergleich mit Nr. 29$.
331. Eisenach 1334 Februar 18.
Notariatsinstrument des Henricus ds Bruheym (o über u) kaiserlichen
öffentlichen notarius (tabellio) über die a. a. nativ. 1334. ind. 2., XII" kal.
marcii in civitate Isnach. hora vespertina in domo Bertte de Wicmanhusen
prope predicatores, pont. — lohannis pape 22. a. 18. erfolgte persönliche Er-
klärung der früheren Beginen Berlha der Aelteren und der Jüngeren de
Wicmanshusen in der sie ihre Ansprüche gegen die zu Gotha wohnhaften
Brüder Gotfridus, Henricus und Theodericus dicti de Natza (aus Nazza korr.J
auf '/s Freihufe Fruchtlandes in der Flur von Ulleybin (Uelleben) dem Meister
Rudolfus dictus Lusse ihrem awunculus in uberiorem sui sustentacionem in
dignitate officii clericalis in Form der donatio inter vivos übertragen haben.
Zeugen : Herr Hermannus dictus Ganzouge sacerdos, Ulricus rector parvulorum
12*
180 Nr. 332-338
in Isnaco, Bertoldus dictus Porditz clericus, Hermannus dictus Losse armiger,
Conradus dictus Ceginfleis, Conradus dictus Notiger und Henricus dictus
Ceginfleis Laien. Die Unterschrift des Notars ist verkürzt. — K ITI,
durchstrichen.
332. Avignon 1334 März 12.
An die Gehrüder Rudolfus dictus Losse und Hermannus der Bruder
Petrus humilis prior generalis et servus fratrum ordinis beate Marie de Monte
Carmeli : verleiht ihnen Anteil an allen Heilsgütern, das heisst die Bruder-
schaft des Ordetis, der ihrer nach ihrem Tode gedenken soll nie seiner Brüder.
Affectum benivolum — D. Avinione sub sigillo nostri generalatus officii a. d.
1334. in die beati Gregorii pape. — AT /7Ö.
333. 1334 Mai 8.
Die Richter der Kirche von Aschaffenburg vidimieren die eingerückte
Nr. 327 des illuster princeps König Johanns, mit Beschreibung des Siegels.
Siegler des transscriptum .' der Aussteller. A. d. predicto die dominica, qua
cantatur „Exaudi". Ueberschrift : Vidimus de littera domini mei regis Boem(ie),
qua me in suum recepit clericum. — jK 262.
334*. 1334 Juni 9.
Beauftragte des Bischofs Adolf von Lüttich Vertrag mit solchen Erz-
bischof Baldewins. Orig. geschrieben von Losse in Koblenz, Abt. 1 A
1 nr. 790 * = Weiland : Westdeutsche Zeitschrift VII 54 (Abueichungen : vor
§ 1 Erford(ensis), asserentibus st. assentient. ; § 12 dissimilentur; § 17 possunt^.
Feiten 259 nr. 21.
335. Trier 1334 Juni 13.
Der Trierer Jude Mtiskinus quittiert für Ersbischof
Baldewin dem Notar Meister Rudolf Losse den Empfang von
2 Pfund Turnosen und 10 Gulden.
K 2^4^). — Es handelt sich hier wohl um den Rest der Summe, die
für die im Januar (vgl. Nr. 328 f.) nach Avignon gegangene Gesandtschaft
ausgeworfen war.
Ego Muskinus ludeus Treveren(sis) recognosco publice in
hiis scriptis me anno domini M'CCCXXXIIII"' die XIIP mensis
iunii a magistro Rodolfo dicto Losse notario domini mei domini
Bald(ewini) archiepiscopi Treveren(sis) duas libras grossorum
Thuronen(sium) et decem regales aureos recepisse, de qua pecunia
vice memorati domini mei archiepiscopi ipsum presentibus dico
quitum.
Datum anno die et mense predictis in civitate Treveren(si)
meo pendente proprio sub sigillo.
I) Ueberschr.: Quitancia de II libris grossorum et X regalium aureorum.
336 • Avignon 1334 Juni 16.
Papst Jobannes XXII. an König Johann von Böhmen. K "JI; aus
Vatikan. Register : Riezler nr. 1660 Reg., Sauerland II nr. 2202 verkürzt
(ergänze z. B. per quosdam tamen iniquitatis alumpnos deum et
sedem apostolicam offendere in suarura animarum periculum
et plurimorum scandalum non verentes adeo extitit — impeditusj.
Der Schluss in K etwas abweichend, z. T. verderbt: deprecaraur, quatinus —
eisdem super recuperacione et assecucione episcopatus eiusdem, iurium et
pertinenciarum eius favore regio, sicut eciam te confidimus muni-
ficum et eciam per effectum operis graciosum (st. depr. quat. —
,eius te velis munificum^.
337. Baldeneck [l334] Juni 18.
[Erzbischof] Baldewin an alle Aebtc, Pröpste, Dekane, Pastoren und
Plebane seiner Diözese: giebt dem an Körper und Geist altersschwachen Abt
von Prüm den Priester lohannes de Loufenfelt, obwohl er nicht derselben
Profession augehört, bis auf Weiteres bei, demselben die Verwaltung und
Regierung des ganzen Klosters und seiner Besitzungen anvertrauend, und
1334 Märt 12— Juni 29 181
befiehlt allen Amt- und Würdenträgern des Klosters, ihm zu gehorchen, ins-
besondere ohne ihn keine Mönche aufzunehmen oder loszulassen, bei Strafe
der Exkommunikation und des Interdiktes gegen Abt, Prior, Kapitel und
Kirche; unter Umständen wtrd er auch mit weltlichen Strafen einschreiten;
die Adressaten sollen Abt und Konvent verständigen und gegebenfalls für
exkommuniziert erklären ; ausserdem fordert er dieselben auf, sie oder ihre
maior pars et sanior sollten eine Person wählen, die mit Johannes die Ge-
schäfte führe, sonst müsse es dieser alleine besorgen. Cum ex officii —
D. Baldenecke die XVIII. mensis iunii. — K 48J. Burg Baldeneck ist 1331
erbaut worden (vgl. Dominicus 392) ; 1332 Juni 21 war Baldewin in Milten-
berg, 1333 Juni 17 in Seligenstadt, 1335 Juni 19 in Aschaffenburg (Goerz 75, 77,
Nr. 283); eine vorübergehende Abdankung des Abtes Heinrich von Prüm (bis
1337) aber ist gerade Zu 1334 bezeugt (H. Forst: Westdeutsche Zeitschrift XX
[1901] 269). Damit ist die Einreihung der U. gegeben.
338. Ueberlingeit 1334 Juni 29.
Kaiser Ludwig bestreitet bei dem Kardinalskollegiuni die
über ihn umgehenden Gerüchte und fordert die Berufung eines
allgemeinen Konsils.
K /7 (l)'i-) und K 23 (2)11). _. Der Entwurf der bedeutsamen U. ist
in Riezler nr. 1663 als ein Werk des Bonagratia erwähnt.
Ludewicus dei gracia Romanorum imperator semper augustus
venerabili coUegio cardinalium sancte Romane ecclesie graciam
suam et omne bonum. /. Meminimus dudum adversus multa
gesta et facta in curia Avinionis tam contra nos et Romanum
Imperium ac iura ipsius quam in fidei catholice preiudicium et^)
eciam in favorem'') infidelium et cedem Christianorum, precipue
marchie Brandenburgen(sis), ad futurum generale concilium congre-
gandum in loco tuto atque securo et ad * legitimum futurum * pontificem et ad
sanctara matrem ecclesiam catholicam » provocaSSe et appellaSSe sollemp-
niter in scriptis ') quod adeo notorium et manifestum existit, ut nulla
possit tergiversacione celari'^). 2. Et quia teste sacra scriptura^)
ira dei descendit super illos, qui iusticiam facere negligunt, ideo divino
iudicio factum est, ut dicta curia Avinionis sibi scientiam et uni-
versalem potenciam ascribens, quod sit erroris magistra, per orbem
ubilibet diffametur. Nam, ut habet fidedigna relacio, ibidem pu-
blice dogmatizati sunt et dogmatizantur*^*) errores detestabiles fidem
catholicam penitus subvertentes. Quorum nonnullos principibus et
proceribus nostris per magistros nostros iussimus notabiliter ex-
plicari et ita, quod tempore et loco seriatim et clare procul dubio
publicantur''). 3. Cum itaque presidenti, qui fidem catholicam
explicite scire tenetur et de ea omnipotenti^) reddere racionem,
ad excusacionem ipsorum errorum non possint protestaciones alique
suffragari, prout aperte diffiniunt legum et canonum sanctiones,
et proch dolor ad fulcimentum dictorum errorum nos, qui sumus
fidei catholice et sancte matris nostre ecclesie defensores, in dicta
curia, prout dicitur, diffamamur, quod in hiis, que diximus pro fide
et statu ecclesie et imperii, intendimus et volumus recognoscere
nos errasse ac eciam cedere et renunciare corone et dignitati
imperiali, quam divina opitulante gracia recepimus et feliciter
optinemus^, quod quidem fore falsum tam vobis quam omnibus
fidelibus Christianis per presentes litteras intimamus. 4. Insuper
fere omnes ecclesie et precipue in Alem(ania) sunt sententiarum
182 Nr. 339
interdictis enormiter agravate, ita quod in eisdem divina officia
publice minime celebrantur^) et quasi totus mundus excommuni-
cationum et suspensionum*") laqueis irretitus et in divisione et
scismate positus et sie fides, pax et concordia videntur') extra'')
mundi terminis exulasse. 5. Cum igitur testantur canones*):
.Error, cui non resistitur, approb[a]tiir, VOS, qui positi estis, ut sitis tam-
quam columpne ad sanctam dei ecclesiam sustinendam et deferen-
dam, rogamus et instanter requirimus per presentes, quatenus
procuretis et detis operam cum effectu, quod generale concilium
in loco tuto et securo debite celebretur, ut tot et tantis maliciis
et erroribus obvietur. in quo COncilio dante domino intendimus per-
sonaliter Interesse *). Ad hoc eciam principes") Alem(anie) seculares
et ecclesiasticos universos volumus et intendimus domino conce-
dente nobiscum sollemniter aggregare, ut nodus immo verius
ausus errorum predictorum pro salvacione") fidei Christiane per
omnia sapienter et iuxta ordinem conciliorum ibidem finaliter
dissolvatur. In quorum omnium premissorum testimonium
presentes conscribi") et sigillo nostre maiestatis iussimus communiri.
Datum in opido nostro regali in Uborlingen IIP kalendas iulii
anno dominice incarnacionis M''CCC°XXXIIII", regni vero nostri
anno XX, imperii vero septimo.
I) ohne Ueberschr, 1. + H) Ueberschr. in 2: Recitacio de appellacione, ex-
cusacio de renunciacione imperii el concilii peticio. + a) ac /. -|- b) favore /.
+ c) fehlt (Lücke) 1 ; in Lücke uachgetr. 2. + c*) dogmatizentur /, -)- d)
publicamus /, 2. + e) omnipescenti /. -\- i) optineamus 1. -\- g) celebrentur J.
-\- h) suspencionum 1. -\- i) videtur i. + k) ex /. + 1) approbetur /, 2. -j-
m) princeps i. + n) salucione 7. + o) conscripbi /.
1) Cotisl. V nr. 900 (Nr. 138), vgl. cap. 32,33. » 2) fs. 77,31. oo 3) c. 3, D. 83.
00 4) vgl. Consl. V nr. 909 cap. 32.
339. [1334 Mai— Juni].
V. Her sog Heinrich von Niederhayern verspricht, wenn der
geplante Pfründentausch der Bischöfe von Liittich und Mains
vollsogen werde, diesem su dem Lütticher, jenem mit oder
gegen den Willen des Ersbischofs Baldewin su dem Mainzer
Bistum SU verhelfen.
K IS 4 ')• — Nrr. 339 — 346 bilden eine in sich geschlossene Gruppe ;
Nrr. 339 — 344, die besonders nahe zusammenhängen, Entwürfe, die wahr-
scheinlich nicht beurkundet worden sind, sind in K auch einheitlich von
gleicher Hand geschrieben. Alle müssen mit Nr. 334, die sich auf denselben
Tauschplan besieht, ungefähr gleichseitig sein. Für ihre Datierung ergibt
sich die späteste Grenze daraus, dass die in fast allen als bevorstehend er-
wähnte päpstliche Gesandtschaft nach Deutschland am 27.J28. Juni ab-
gegangen bzw. beglaubigt worden ist (vgl. Sauerland II nr. 2209, Riezler
nr. 1670) ; der terminns post quem muss einige M'ochen nach der päpstlichen
Ablehnung des älteren Mainz- Passauer Tauschplanes vom 20. April (Sauer-
land II nr. 2190) liegen. Die Stücke sind z. T. im Wortlaut von einander
abhängig: doch beruht manche Ueber einstimmun g wohl darauf, dass Nrr. 339
bis 344 denselben Verfasser haben.
Universis et cetera Henr(icus) dei gratia comes pal(atinus)
Reni et dux Bavar(ic) fidem presentibus adhibere. /. Cum ad
nostram noticiam breviter sit deductum plurium fidedignorum
relatu, quod sanctissimus in Christo pater et dominus dominus
lo(hanncs) divina providencia papa XXII. pro bona tranqnillitate
et pace fidelium specialiter parcium Alem(anie) et salubri regimine
t33-t Mai -Juni 183
et bono ecclesiarum Mog(untie) et Leodii ac precibus illustrium
principum dominorum Phil(ippi) Franc(ie) et loh(annis) Boem(ie)
regum et nostris super hoc intervenientibus necnon et ex aliis
quam plurimis iustis et rationabilibus causis ipsum ad hoc moventi-
bus . . archiepiscopum Mog(untinuni), qui est ad presens, ad regimen
et curam Leod(iensis) ecclesie et ipsum Leod(iensem) ad regimen
Mogunt(ine) ecclesie transferre disponat et licet hec pendeant
ex sua libera voluntate et in totum sue subiaceant potestati,
nychilominus, sicut audivimus, v[u]It*) idem dominus noster, quanto
pluris erit possibile, quod translaciones huiusmodi cum bona pace
et tranquil[l]itate'') transferendorum ac tranquil[l]itate'')' et con-
cordia capitulorum ecclesiarum predictarum ad translaciones eas-
dem procedere, sie quod eedem translaciones cum plena tranquil[l]i-
tate") et pace effectum promptum et debitum sorciantur. 2. Qua-
propter universitati vestre presencium tenore intimamus, quod nos
pro revere'ncia dicti sanctissimi patris ac sancte Romane ecclesie
et ex causis aliis supra expressis necnon pro honore dictorum
dominorum regum, ad quorum supplicacionem et nostram trans-
laciones huiusmodi premissis rationibus procurantur, ut prefati
domini nostri consciencia circa translaciones easdem plenius con-
quiescat, promittimus bona fide et ad hoc tenore presencium
efficaciter nos obligamus, quod nos procurabimus, curabimus et
faciemus, in quantum poterimus, ad quascunque staciones con-
tingerit devenire, eciam si ad regni vel imperii Rom(ani) apicem
nos annuente domino contigerit promoveri, quod dicte translaciones,
si eas dominus noster summus pontifex fecerit, ut prefertur, se-
cundum disposicionem eiusdem plenum et debitum consequantur
effectum quodque dicti transferendi pacificam possessionem ec-
clesiarum predictarum, ad quas eos idem dominus noster providerit
transferendos, necnon et omnium iurium et pertinenciarum ipsarum
integraliter assequantur. 3. Procurabimus insuper bona fide
pro posse nostro, quod capitula dictarum ecclesiarum dictas trans-
laciones acceptabunt, ratas et gratas habebunt et translatos ipsos
admittent pacifice, prout veros et legitimos pontifices in suis ec-
clesiis decet admitti, et quod, si dominus noster predictus
transtulerit prefatum archiepiscopum Mag(untinum) ad Leod(iensem)
ecclesiam, ut est dictum, nos eundem archiepiscopum adiuvabimus,
confortabimus sibique pro posse nostro favebimus ac etiam per
viam armorum cum tota potencia nostra et efforcio assistemus
secundum quod necesse fuerit et casus exegerit, ad hoc, quod ipse
adipiscatur et habeat pacifice et integre possessionem ecclesie
Leodien(sis), castrorum, villarum, mansionum, fortaliciorum, feo-
dorum, iurisdictionum et omnium pertinenciarum ipsius Leod(iensis)
ecclesie in eo statu, modo et forma, quibus episcopus Leod(iensis),
qui ad presens est, pro iure suo episcopali et pro iure ecclesie
sue Leod(iensis) eas habet et tenet ad presens aut alius seu alii
pro ipso vel causam habentes ab eo — et hoc faciemus absque
eo, quod aliqua stipendia seu summam pecunie vel aliquid aliud
ab eodem vel ab ecclesia Leodien(si) seu ab hominibus, terra vel
subditis eiusdem habere, petere vel exigere in perpetuum valeamus
184 Nf. 339
occasione expensarum, dampnorum, interesse v^el alia ratione qua-
cunque factorum, incursorum vel passorum ratione persecucionis
negocii memorati et adiutorii sibi per nos et nostros super hiis
inpendendi — et quod hoc faciemus tarn contra . . capitulum
Leod(iense) [qujam'^) contra personas quascunque alias singulares
de capitulo Leod(iensi) et personas qualescunque alias, qua in-
pedirent negotium translationis predicte vel eius effectum seu
adepcionem possessionis predictam, nosque procuraturos, cura-
turos et facturos pro posse nostro, quod episcopus Leod(iensis),
qui ad presens est, predicta translacione per dominum nostrum
facta et pronunciata dabit et liberabit libere, pacifice et integre
omnia castra, villas, domos, iurisdictiones, dominia et omnia alia
iura et pertinencias ad dictam ecclesiam Leod(iensem) spectantia
et que ipse modo ratione dicte ecclesie Leod(iensis) tenet et possi-
det, dicto archiepiscopo nunc Mag(untino) vel eius procuratori seu
ab eo ad hoc deputato necnon cruces, calices, vasa argentea,
libros, indumenta pontificalia seu sacerdotalia et alia quelibet
ornamenta ad divinum cultum pertinencia ac eciam varsellam
argenteam, si premissa vel aliqua de premissis invenit in ecclesia,
que tempore promocionis sue vel post receperit vel habuerit, si
tamen extent ad presens, et possessionem predictorum modo pre-
dicto bona fide ex integr[o]^) transferet in eundem seu deputatos
ab eo, quodque, si de summa florenorum, pro qua villa de
Malines fuit per ipsum . . episcopum et capitulum Leod(iense)
vendita . . comiti Flandr(ie), contingeret dictum episcopum aliquid
ammovissc**) seu recepisse, idem episcopus solvet et reddet totum
[i]l[l]ud integro et in eodem loco reponet plenarie, de quo illud
ammovissef^*) de summa pecunie supradicte, nisi forsan in empcionem
rerum aliquarum immobilium ad utilitatem predicte Leod(iensis)
ecclesie convertisset. 4. Et de hiis omnibus fideliter adimplendis
dictus episcopus ad presens Leod(iensis) cum beneplacito prefati
domini nostri dabit exnunc suas patentes litteras efficaces *), in
quibus ipsi domino nostro et alicui not(ario) stipulanti pro dicto
nunc Mag(untino) archiepiscopo et aliis, quorum poterit quo-
modolibet interesse, se efficaciter obligabit. Et quod simili
modo promittet idem episcopus in prefatis litteris et iurabit atten-
dere ad voluntatem dicti domini nostri pape, quod facta trans-
latione et aliis supradictis ipse constituet se tenere et possidere
dictas villas, castra, iura et pertinencias universas memorate
Leod(iensis) ecclesie nomine dicti archiepiscopi Mag(untini) et
quod omnia predicta custodiet et custodiri faciet bene et legaliter
ac fideliter absque eo, quod ipsa vel aliqua ex eis transferat in
capitulum Leod(iense) vel aliam quamcunque singularem personam
de capitulo vel extra, cuiuscunque Status vel condicionis existat,
seu communitatem vel universitatem quamcunque, nisi hoc esset
de speciali mandato domini nostri summi pontificis supradicti,
quodque promittet idem episcopus possessionem omnium predictorum
dicta translacione facta sine difficultate quacunque reddere, dare
et liberare dicto archiepiscopo ad dictam Leod(icnscm) ecclesiam
tunc translato aut deputando seu deputandis ab eo, cum primum
1334 Mai-'Jmii 185
super hoc ex parte dicti archiepiscopi fuerit requisitus.
5. Promittimus eciam nos procuraturos, curaturos et facturos,
antequatn dicta translacio fiat, quod reverendus in Christo pater
. .archiepiscopusTrever(ensis), patruusprefati domini regis Boem(ie),
promittet, iurabit et se obligabit per bonas, firmas et efficaces
obligationes*), quod ipse nulluni inpedimentum apponet, quando
dicta translacio, si eam fieri contingat, suum plenum sorciatur
effectum, item quod omnia ad ecclesiam Mag(untinam) perti-
nencia, que ipse tenet vel nomine vel causa ipsius seu pro ipso
tenentur ab aliis, sive sint civitates, castra, ville, fortalicia seu
quecunque alie res, ipse dimittet libere et sine fraude episcopo
Leod(iensi), qui nunc est, si ad predictam ecclesiam Magunt(inam)
transferatur, vel alii seu aliis ab ipso deputandis nullumque im-
pedimentum apponet nee promittet apponi per aliquem, quem ipse
valeat impedire quocunque colore vel causa, quominus omnia pre-
dicta ex integro sine fraude et malo ingenio, sine cautela quacun-
que perveniant ad dictum Leod(iensem) episcopum transferendum
ad ecclesiam Mag(untinam). 6. Hoc salvo, quod, si prefatus
. . archiepiscopus Trever(ensis) assereret sibi aliqua deberi ratione
expensarum seu misiarum factarum per ipsum in gubernacione
ecclesie Mag{untine), nisi alias translatus et ipsi possent super hoc
amicabiliter convenire, due bone persone eligentur seu assumentur
ab ipsis, ita quod quilibet eorum unam assumet, qui habebunt
potestatem audiendi compotum et rationem de predictis. Et in
casu, ubi illi duo convenient, tenebuntur prefatus Trever(ensis)
archiepiscopus et translatus stare omnimode ordinacioni et dicto
ipsorum duorum et ad hoc per suas litteras se specialiter obliga-
bunt. In casu vero, in quo dicti duo non essent concordes, ille
vel illi, qui pro domino nostro papa mittentur in Alem(aniam)
super facto absolutionis domini Lud(owici) de Bavar(ia) et renuncia-
cionis ipsius et electionis de alio ad imperium faciendo, poterunt
una cum predictis duobus deputatis disponere et ordinäre de pre-
missis. Eo autem casu, quo ille vel illi, qui pro domino nostro
papa venient in Alem(aniam), ut est dictum, non possent aut
nollent predictis intendere, prefati Trever(ensis) archiepiscopus et
transferendus ad predictam ecclesiam Mog(untinam) assument alium
tercium pro predicta concordia facienda. Et quia dictum negocium
expensarum posset recipere longum tractum'), non retardabit
dictus archiepiscopus Trever(ensis) hoc pretextu restitucionem
rerum predictarum pertinencium ad ecclesiam Mog(untinam)
faciendam prefato episcopo Leod(iensi) ad Mag(untinam) ecclesiam
tunc translato, sed obligabunt se dicte partes ad tenendam dictam
ordinacionem duorum vel trium, prout superius est expressum.
7. Si vero contingeret, quod . . archiepiscopus Trever(ensis) pre-
dictus, qui tenet ad presens bona ecclesie Mag(untine), translacioni
predicte rennueret consentire vel ipsam inpediret vel nollet facere
restitucionem predictam et ad hoc se efficaciter obligare, ut
superius est expressum, promittimus bona fide et ad hoc nos
efficaciter obligamus, quod nos erimus adiutores et auxiliatores
dicto . . archiepiscopo Mog(untino), qui nunc est, cum toto efforcio
186 ^> 340
nostro et tota potentia nostra per viam armorum, prout.necessitas
et casus requisiveri[n]ts), [ad]'') hoc, ut ipse archiepiscopus acquirat
et habeat possessionem ipsius ecclesie Mog(untine), castrorum,
villarum, mansionum, fortaliciorum, feodorum, iurisdictionum et
omnium aliarum pertinenciarum ecclesie Mog(untine), ita ex inte-
gro, sicut habet et tenet ad presens . . archiepiscopus memoratus
Trever(ensis) seu capitulum Mag(untinum) vel ah'us seu alii eorum
nomine vel causa vel ad eorum instanciam communiter') vel divisim.
Et hoc faciemus et adimplebimus bona fide contra archiepiscopum
Trever(ensem) predictum et capitulum Mag(untinum) seu gentes
eorum seu contra quoscumque alios, qui impedimentum apponerent
in predictis, ad quemcunque statum nos contingerit devenire. Et
si contingat, quod prefatus sanctissimus pater faciat processus
contra predictos archiepiscopum Trev.er(ensem), . . capitulum
Mog(untinum), gentes ant valitores eorum vel eorum alterum
ratione vel causa occupacionis, rebellionis vel inobedientie predic-
tarum, nos erimus favorabiies dabimusque auxilium et consilium
oportunum, ut recipiantur processus predicti et ex integro exe-
cucioni debite demandentur, legantur et publicentur et observentur
in locis et terris sub nostris territoriis et iurisdictione conprehensis.
8. Hec omnia et singula teuere, observare et adimplere bona fide
promittimus tibi notario publico infrascripto stipulanti et recipienti
nomine dicti domini nostri summi pontificis et ecclesie Romane
necnon nomine prefatorum reverendorum patrum archiepiscopi
Mag(untini) et Leod(iensis) episcopi, qui nunc sunt et de quorum
translacione superius facta est mencio specialis, et omnium aliorum,
quorum interest vel interesse poterit in futurum. luramus eciam
super sancta dei ewangelia corporaliter a nobis tacta, quod omnia
et singula supradicta a nobis promissa faciemus pro posse et
adimplebimus bona fide et cetera.
I) ohne Ueberschr. -\- a) volt. -\- b) tranquilit. + c) tarn, -j- d) integra. +
d*) K. -\- e) aliud. + f) tractatum. -|- g) requisiverit. -^ h) ut (\x radiert);
vgl. Nr. 343 cap. 2. + i) K ; coniunctim Nr. 342 und 343 cap. 1 bzw. 2.
1) Nr. 340. 00 2) Nr. 342.
340. [1334 Mai— Juni].
Bischof Adolf von Lüttich stimmt seiner geplanten Ver-
setzung nach Mains su und verspricht, dem jetzigen Era-
bischof die Güter der Lütticher Kirche ungeschmälert su
überliefern.
K IS7^)- — Vgi. Nr. 339, auf die sich der Kleindruck bezieht.
Universis presentes litteras inspecturis A(dolfus) dei gratia
episcopus Leod(iensis) salutem in domino. /. Ad nostr[u]m*)
noviter fidedignorum relatu pervenit auditum, quod sanctissimus » pater
et dominus noster dominus lo(hannes) divina Providentia sacrosancte
Romane ac universalis ecclesie summus pontifex ex certis causis
ipsum ad hoc moventibus nos licet inmeritos transferre disposuit ad
regimen et curam archiepiscopalis ecclesie Mog(untine) ac reverendum
patrem nunc archiepiscopum MagCuntinum) » ad regimen et curam Leod(iensis)
ecclesie, cuius ministerio presencialiter inservimus. 2. Verum
quia intelleximus, quod idem sanctissimus pater et dominus noster,
licet in sui disposicione libera consistat totaliter Status noster, de
1334 Mai-Jimi 187
sui benivolentia scire quoad predicta desiderat votum nostrum
appet[i]tque'') securitati et tranquil[l]itati*^) eiusdem nunc archiepi-
scopi Mag(untini) in casu translacionis huiusmodi providere et
specialiter, ne impedimentum quoquomodo sibi fiat per nos aut
nostrum . . capitulum Leod(iense), quominus dicta translacio * suum c. 5
Plenum et liberum sorciatur effectum, pateat tenore presenciura uni-
versis, quod non ex ambicionis libidine sed ex fidelitatis et obe-
dientie debito ordinacionem Status nostri in manu prefati domini
nostri summi pontificis, sicut [ecclesie?]'') et sibi de iure conpetit,
libere et voluntarie relinquentes, quidquid circa translationem
predictam ordinavit, gratum habemus et acceptum eidemque trans-
lacioni, si eandem fieri contingat, exnunc prout extunc, quantum
sine reprehensionis nota facere possumus, nostrum prebemus
assensum et a capitulo Leod(iensi), quantum poterimus, preberi
procurabimus bona fide. 3- Et ut predicta translacio, si eam
fieri contingat, quantum ad nos pertinet, iuxta dispositionem prefati
domini nostri effectum plenissimum. sorciatur, promittimus bona
fide tibi notario infrascripto pro dicto nunc archiepiscopo Mag(un-
tino) in eventum translacionis predicte stipulanti dicti domini nostri
summi pontificis supposita voluntate et ad hoc nos efficaciter
obligamus corporali eciam prestito iuramento, quod # omnia bona <:■ 3
Leod(iensis) ecclesie, que tenemus vel alii pro nobis et nostro
nomine tenent, sive sint castra, opida, civitates, vilie, dominia, loca,
fortalicia, pedagia, feoda, iurisdictiones et » alia *, quecunque et quo-
cunque nomine censeantur, ad « ecclesiam Leod(iensera) pertinencia
necnon cruces, calices, vasa argentea, libros, indumenta pontificalia seu sacer-
dotalia et alia quelibet ornamenta ad divinum cultum pertinencia ac etiam
varsellam argenteam, si premissa vel [aliqua]^) de premissis invenimus,
que in ecclesia tempore promocionis nostre vel post que receperimus et
habuerimus, si tarnen extent ad presens, et possessionem predictorum modo
predicto bona fide ex integro nOS dicto transferendo, si et cum translatus
fuerit vel alii seu aliis pro eo, quem vel quos duxerit deputandos,
cum pro parte sua fuerimus requisiti, trademus et libera[bi]mus')
ex integro et ad plenum sine difficultate quacunque et in ipsum
seu deputandos vel deputandum ab eo possessionem liberam et
pacificam transferemus, quam a die translacionis facte usque ad
tempus liberacionis et tradicionis possessionis predictarum rerum
usque quo dictas liberacionem et possessionis tradicionem, ut
premittitur, faceremus aut faciemus eundem transferendo, eins
nomine tenebimus et nos tenere fatebimur et exnunc nos tenere
fatemur in eventum translacionis predicte, nee ipsa bona vel
aliquid ex ipsis in Leod(iense) capitulum vel quemcunque alium
quomodolibet transferemus aut ipsi Leod(iensi) capitulo vel alii
cuicunque trademus sed solum ipsi transferendo vel eius certo
mandato, cum translatus fuerit, ut premittitur, et ab eo fuerimus
requisiti. 4. Et ut evidencius appareant universis voluntas et
desiderium, que habemus ad bonum statum ecclesie Leod(iensis),
a qua recepimus multa bona, promittimus et iuramus notario in-
frascripto nomine et ad utilitatem, quibus supra, recipienti et
stipulanti, quod, si de summa florenorum, pro qua villa de Malines fuit per
188 Nr. 341-342
nos et capitulum nostrum Leodi'iense) vendita . . comiti Fland(rie), contingerit
nos aliquid ammovisse seu recepisse, solveinus et reddeinus totum illud
integre et in eodem loco reponeinus plenarie, a quo illud ammovissemus,
de summa pecunie supradicte, nisi forsan in empcionem rerum aliquarum im-
mobilium ad utilitatera predicte Leod(iensis) ecclesie fuisset converSUm.
In quorum testimonium et cetera.
I) ohne Ueberschr. -\- a) nostram. + b) appetatque. + c) tranquilit. + d) et
sicut. + e) fehlt. -\- f) liberamus.
341. [1334 Mai— Juni].
Das Domkapitel von Lüttich stimmt dem geplanten Platz-
wechsel seines Bischofs tind des Ersbischofs von Mains bu
und garantiert diesem seine künftigen Temporalien.
"K 158'^). — Vgl. Nr. 339; der Kleindruck bezieht sich auf Nr. 340.
Universis presentes et cetera . . prepositus, . . decanus et
. . capitulum ecclesie Leod(iensis) fidem presentibus adhibere.
/. Vobis tenore presencium innotescat, quod nos . . prepositus, . .
decanus et . . capitulum et singuli canonici ecclesie nostre Leo-
d(iensis), qui voluerint interesse, in capitulum in sono campane
hora capituli congregati, ut est moris, capitulum facientes, cum
c. 1 nobis significatum fuisset, quod sanctissimus pater et dominus noster
dominus lo(hannes) papa XXII. ex certis et rationabilibus causis ipsum
ad hoc moventibus disposucrat reverendum in Christo patrem dominum
A(dolfum) dei gratia nostrum episcopum Leod(iensem) transferre
ad * archiepiscopalem ecclesiam Mag(untinam) necnon et reverendum
patrem * archiepiscopum Mag(untinum) transferre ad nostram ecclesiam
Leodiensem ipsum preficiendo dicte ecclesie nostre Leod(iensi) in
c. 2 episcopum et pastorem, Hcetque translacionis predicte fiende
potestas in eiusdem domini nostri Ubera dispositione consistat, ipse
tarnen more pii patris desiderans ecclesie nostre seu nobis dare
et preficere episcopum nobis gratum scire volebat, antequam
translacionem huiusmodi faceret, vota nostra — non enim placeret
eius beatitudini, quod inter ipsum transferendum et nos seu ec-
clesiam nostram occasione displicencie nostre dissensio posset esse,
benigne considerans, quam dispendiosum sit ecclesiis, quando inter
prelatum et capitulum dissensionem oriri contingerit — , nos
super hoc in nostro capitulo deliberacione habita debenti, licet de
presidencia dicti domini A(dolfi) episcopi nostri ob eius merita
plurimum contentemur, quia tamen ex translacione predicta per-
cipimus sta[tum]^) ipsius plurimum augmentari, sperantes, quod
ad quemcunque statum ipsum devenire contingat, ecclesie nostre
honorem et commoda pro viribus promovebit quodque dictus
Mag(untinus) archiepiscopus in regimine nostre Leod(iensis) ecclesie
proficiet et nos etiam faciente deo proficiemus cum ipso, unanimiter
et concorditer consensimus et consentimus translacioni de dicto
nunc . . archiepiscopo Mog(untino) in nostrum episcopum Leodiensem
fiende. 2. Et ut ipse nunc . . archiepiscopus Moguntinus ad
consenciendum translacioni predicte facilius inclinetur, ex quo seiet
translacionem de ipso in episcopum nostrum et ad ecclesiam
nostram Leod(iensem) nobis gratam fore nosque intendere ac
desiderare pacem habere cum ipso ac nos ipsum pacifice admissuros,
1334 Mai— Juni 189
promisimus'') et promittimus * notario infrascripto pro dicto domino nunc c. 3
archiepiscopo Mog(untino) et eius nomine stipulanti, quod, si ipse domi-
nus per dictum dominum nostrum papam ad nostram ecclesiam
translatus fuerit, nos eum absque cuiuslibet appellationis, provo-
cacionis, reclamacionis seu contradictionis obstaculo in nostrum
episcopum pacifice admittemus et sibi de hiis, que ad episcopum
Leod(iensem) pertinent, respondebimus et faciemus ab aliis, quan-
tum ad nos pertinuerit, responderi. 3. Promisimus quoque et
promittimus, sicut supra, quod iura, iurisdictiones et castra, fortalicia,
feoda seu quecunque alia ad episcopum Leod(iensem) spectantia vel*^)
illorum aliquid non occupabimus nee inpediemus nee occupari nee
inpediri per aliura vel aliquos quomodolibet faciemus ant quantum
etiam ad nos pertinet, promittemus. 4. Et si de illis aliqua vel
aliquid ad nos quocunque modo pervenerint, nos illa vel illud ei-
dem domino archiepiscopo Mag(untino), cum ad ecclesiam nostram
translatus fuerit, seu eius gentibus restituemus libere et integra-
liter sine mora. 5. Et de premissis omnibus et singulis per
nos, ut premittitur, faciendis et de non veniendo contra ea vel
aliqu^d"^) eorundem nomine nostro et in singulorum nostrorum
animas prestari fecimus corporale super sancta dei ewangelia
iuramentum. In quorum testimonium*^) ad maiorem roboris
firmitatem sigillum nostri capituli, quo communiter utimur, una
cum signo et subscriptione notarii infrascripti duximus presentibus
apponere. Acta et cetera.
I) ohne Ueberschr. + a) sta. -|- b) promissiinus. -\- c) illorum vel. + d) aliquod.
342. [1334 Mai— Juni].
Ersbischof Baldewin verspricht, dem Bischof von Lüttich,
sobald er nach Mains versetzt werde, die Besitsungen der
Mainzer Kirche einsuräunten.
K IS9^)- — ^S^- ^^- 339, auf die sich der Kleindruck bezieht.
Universis et cetera miseracione divina Trever(ensis) archi-
episcopus salutem in domino et fidem presentibus adhibere.
J. Noveritis, quod nuper ad nostram noticiam fidedignorum relatu deducto c. 1
sanctissimum in Christo patrem et dominum nostrum dominum lo(hannem)
divina Providentia sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summum
pontificem disposuisse ex certis et rationabilibus causis ipsum [ad*) hoc*)
moventibus*)] precipue pro evidenti utilitate ecclesie Mag(untine)
reverendum in Christo patrem dei gratia dominum Leod(iensem)
episcopum transfere ad ecclesiam Mag(untinam) et ipsum eidem ec-
clesie preficere in archiepiscopum et pastorem, dum tamen trans-
lacio huiusmodi de dicti Leod(iensis) episcopi transferendi, ut
premittitur, procederet voluntate, intellectoque, [quod]*) idem
dominus episcopus Leod(iensis) translacioni huiusmodi suum formi-
dabat prebere consensum pro eo, quia, cum nos nomine capituli
Mag(untini) et ex potestate per idem capitulum nobis data bona
et iura ad archiepiscopatum Mag(untinum) spectantia de presenti
teneamus, timebat idem Leod(iensis) episcopus, quod nos ipsum
transferendum bonis aut iuribus aut pertinenciis eiusdem archi-
episcopatus non permitteremus gaudere, nos sperantes, quod ex
huiusmodi translacione sequi debeant tranquil[l]itas'') et magna
190 Nr. 343
utilitas ecclesie Mag(untine), ad cuius ecclesie pacem, honorem et
commoda afficimur tote corde, attendentes ex hoc prefati reverendi
patris nunc Leod(iensis) episcopi nostri specialis amici honorem et
statum multipliciter augmentari, volentes, ut a corde ipsius omnis
materia dubitacionis discedat, notario infrascripto pro dicto
nunc . . episcopo Leod(iensi) et ipsius nomine stipulanti promisimus
et promittimus bona fide corporali etiam prestito iuramento ad
hoc nos efficaciter obligantes, quod, si et cum prefato domino
nostro placuerit facere translationem predictam, nos ob reverenciam
ipsius et apostolice sedis, quibus tenemur et prompta devocione
volumus obedire, ipsi transferendo, si et cum translatus fuerit,
aut alii seu aliis de eius mandato, cum super hoc ex parte ipsius
transferendi fuerimus requisiti, statim sine diffugio, interpolacione
vel dilacione deliberabimus et restituemus ex integro et deliberari
et restitui ex integro faciemus, quidquid per nos aut alium seu
alios nostro nomine aut a nobis causam habentes coniunctim cum
alio vel aliis aut divisim tenebitur aut possidebitur quomodocunque
et ex causa quacunque de bonis ecclesie Mag(untine), nee ullum
inpedimentum apponemus aut apponi faciemus, si[ve]'=) fieri per-
mittemus posse nostro, quominus idem transferendus in casu
translacionis predicte adipiscatur, habeat et obtineat libere et ex
integro et pacifice possesionem omnium bonorum ecclesie Ma-
g(untine) spectancium seu spectare debencium ad . . archiepiscopum
c. 5 Mogunt(inum), quecunque et cuiuscunque condicionis existant,
sive sint civitates, opida, castra, ville, loca, fortalicia, pedagia, feuda,
iurisdictiones et alia quecunque, quocunque nomine censeantur.
c. 6 2. Super misiis autem et expensis debitis, quas circa dictum archi-
episcopatum Mog(untinum) seu in administracione vel causa ad-
ministracionis ecclesie Mog(untine) fecimus et fecisse nos dicemus,
idem transferendus amicabiliter nobiscum conponet vel, si con-
cordare forsitan invicem non possemus, quilibet nostrum se obliget
efficaciter et per suas patentes litteras stare dicto duorum proborum
virorum, quorum nos unum et ipse alium eligemus et eliam
, apponemus, qui sine quacunque lite de predictis misiis et expensis
inter nos valeant ordinäre. Quod si concordare nequiverint, iUe
vel illi, qui ad partes Alem(anie) per dictum dominum nostrum summum
pontificem pro negotio electionis regis Romanorum transmittentur,
habeantur pro tercio et de dicta discordia, que inter dictos duos
nostros conpromissarios super misiis et expensis huiusmodi fuerit,
ordinent et disponant. Et eo casu, quo nuncü vel nuncius eiusdem
domini nostri, qui ad Alem(anie) partes mittentur aut mittetur, ordi-
nacioni predicte vacare non possent aut nollent, prefatus transferendus
et nos alium tercium assumemus pro dicta concordia facienda. 3. Quia
tarnen conposicio seu concordia inter ipsum et nos super huius-
modi misiis et expensis poterunt tractum seu dilacionem habere,
nostre intencionis nequaquam existit, quod propter hoc restitucio
bonorum et iurium ac pertinenciarum predicti archiepiscopatus
Mog(untini) seu aliorum quorumcunque aut aliquorum ex eis ad
dictum archiepiscopatum Mag(untinum) spectantium occasione pre-
dictarum eypensnrum seu misiarum quo[modo]libet^) retardetur,
1334 Mai— Juni 191
sed volumus, promittimus et iuramus, ut supra, quod statim trans-
latione facta eidem transferendo vel eius certo mandato omnia et
singula bona et iura ad dictum archiepiscopatum spectantia
restituemus ad plenum. In quorum testimonium et ad maiorem
roboris firmitatem sigillum nostrum et cetera. Acta sunt hec
anno et cetera.
I) ohne Ueberschr. + a) fehlt. -\- b) tranquilit. + c) si. + d) quolibet.
343. [1334 Mai— Juni].
Hersog Heinrich von Niederbayern verspricht für den
Fall seiner Königswahl und -krönung, dafür su sorgen, dass
Ersbischof Baldewin und das Mainser Domkapitel dem Ers-
bischof von Mains die Temporalien des Ersstifts ausliefern.
K ibo I). — Vgl. Nr. 339, auf die sich der Kleindruck bezieht.
Universis presentes litteras inspecturis Henr(icus) et cetera
fidem presentibus adhibere. /. Cum * sanctissimus * pater et dominus c. 1
noster dominus lo(hannes) « papa XXII., iam diu est, de tali providerit
ecclesie Mog(untine) et provisio huiusmodi propter inpedimenta
per reverendum patrem dominum archiepiscopum Trever(ensem)
et capitulum Mog(untinum) et quclibet eorum apposita nondum
effectum plenum habuerit, ut deberet, nos, qui libenter con-
desc[end]imus*) ad omnia, que ipsius domini nostri pape et ec-
clesie Romane concernunt honorem et que eidem domino nostro
pape credimus placitura, in presencia notarii publici infrascripti
et testium subscriptorum promisimus et promittimus dicto notario
pro prefato Mag(untino) archiepiscopo stipulanti et recipienti,
quod, si nos forsitan in regem Romanorum contingat eligi, post-
quam coronam Aquisgrani receperimus, procurabimus toto posse,
quod prefati archiepiscopus Trever(ensis) et capitulum Mogunt(inum)
et eorum quilibet dimittent libere et integre et tradent bona fide
sine fraude et absque interpolacione quacunque eidem archiepi-
scopo Mog(untino) vel illi seu illis, quos ad hoc ipse archiepiscopus
Mog(untinus) pro se duxerit deputandos, quidquid per eundem
archiepiscopum Trever(ensem) et capitulum Mag(untinum) vel
alium seu alios eorum seu cuiuslibet nomine eorum aut ab eis
causam habentes coniunctim cum alio vel aliis ant divisim tenebitur
ant possidebitur quomodoconque ex causa quacunque de bonis
archiepiscopatus Mog(untini), nee apponent iidem Trever(ensis) archi- c. s
episcopus seu . . capitulum Mog(untinum) aut apponi facient seu fieri
permittent inpedimentum aliquod, quominus idem archiepiscopus Mo-
g(untinus) adipiscatur, habeat et obtineat libere ex integro et
pacifice possessionem omnium bonorum ecclesie Mog(untine) spec-
tantium seu spectare debencium ad archiepiscopatum Mog(untinum)
sive sint ecclesie, civitates, opida seu castra, ville, loca seu fortalicia,
pedagia, feuda, iurisdictiones et alia, quecunque et quocunque no-
mine censeantur. 2. Et si forsitan contingeret, quod prefatus c. 7
archiepiscopus Trever(ensis) et capitulum Mog(untinum), qui bona archi-
episcopatus Mag(untini) detinent occupata, facta electione regis
Rom(anorum) de persona nostra et corona per nos Aquisgrani,
ut premittitur, recepta noUent deliberare, restituere seu tradere
bona ecclesie Mog(untine) eidem . . archiepiscopo Mog(untino)
192 Nr. 844—345
protnoto seu deputato vel deputatis ab ipso, nos promisimus et
promittimus notario infrascripto pro dicto Mog(untino) archiepiscopo
stipulanti, quod eundem archiepiscopum Mag(untinum) contra dictum
archiepiscopum Trever(ensem) et etiam contra capitulum Mo-
g(untinum) et singulares personas de ipso capitulo Mog(untino),
qua per se vel per alios circa deliberacionem, restitucionem sive
traditionem huiusmodi impedimentum apponerent iuvabimus toto
pOSSe et efforcio Dostris per viam armorum seu potenciam, prout negocü
qualitas exiget et requirit, absque eo, quod aliquos expensas peta-
mus seu exigamus a dicto archiepiscopo Mog(untino), ad hoc, quod
dictus archiepiscopus Mog(untinus) acquirat et adipiscatur integre et
pacifice possesionem omnium bonorum ad archiepiscopatum Mogtuntinum)
spectantium, sive dominus archiepiscopus Trever(ensis) sive capitulum
Mog(untinum) predicta bona, cuiuscunque condicionis existant. ut
superius est expressum, teneant per se vel alium seu alios ab ipsis
vel eorura quolibet causam habentes vel de mandato seu nomine
eorundem coniunctim vel divisim. 3. Et predicta prosequ[e]mur'^)
bona fide contra dictum archiepiscopum Trever(ensem) et gentes ipsius ac
etiam contra capitulum Mog(untinum) et singulares personas de ipso
et quoscunque alios, qui quomodollbet apponerent inpedimentum Circa
deliberacionem restitutionis seu tradicionis omnium et singulorum
bonorum predictorum aut alicuius seu aliquorum de predictis dicto
archiepiscopo Mog(untino) fiendis. 4. Et si dominus noster
summus pontifex faceret processus contra dictum archiepiscopum Trever-
(ensem) seu contra capitulum Mog(untinum) aut quoscunque alios, cuius-
cunque condicionis existerent, qui inpedimentum apponerent, quo-
minus dictus archiepiscopus Mog(untinus) non assequeretur plene
et pacifice possessionem bonorum predictorum seu non gauderet
eisdem, nos • processus huiusmodi recipi et publicari in terris et
iurisdictionibus nostris quibuscunque favorabiliter faciemus nee in-
pediri recepcionem aut publicacionem huiusmodi quomodolibet
permittemus, ymmo ipsis processibus publicandis et recipiendis
nostrum inpendemus favorem. 5. Nostre tamen intencionis
c. 6 existit, quod, si dictuS archiepiscopus Trever(ensis) se asserat circa res
aut loca archiepiscopatus Mog(untini) misias et expensaS fecisse, quas
sibi dicat debere restitui, prefati archiepiscopi Trever(ensis) et
Mog(untini), si fieri possit, concordabunt amicabiliter et conponent.
Quod si forsan invicem concordare non possint, quilibet ipsorum se
obligabit efficaciter per suas patentes litteras ') stare dicto duorum
proborum virorum, quorum quilibet dictorum archiepiscoporum
ponet unum pro se, qui sine quacunque lite de predictis misiis et
expensis valeant inter eos ordinäre. Quod si concordare nequi-
verint, iile seu iiii, qui ad partes Alem(anie) per dominum nostrum
summura pontificem pro negotio electionis regis Romanorum missi
fuerint, habeantur pro tercio et de dicta discordia, si qua inter
dictos duos conpromissarios super misiis et expensis huiusmodi
fuerit, ordinent et diponant. Et eo casu, quo nuncii vel nuncius eius-
dem domini nostri, qui ad partes Alem(anie) missi fuerint, predicte
ordinacioni vacare non possent aut nollent, prefati Trever(ensis^ et Ma-
g(untinus) archiepiscopi alium assument tercium pro dicta concordia facienda.
1334 Mai— Juni 193
5. Verum quia dicta concordia super expensis et misiis poterit
tractum et dilationem habere, uon intendimus, quod in deliberacione,
restitucione seu tradicione bonorum archiepiscopatus Mog(untini) per
prefatum archiepiscopum Treverensem, ut premittitur, fiendis dicte
concordie expectetur eventus, sed quod statim factis sufficientibus
obligacionibus per dictos archiepiscopos Trever(ensem) et Mog(un-
tinum) de stando super huiusmodi misiis et expensis ordinacioni
iilorum, de quibus et modo, quo superius est expressum, vel etiam,
si per ipsum archiepiscopum Trever(ensem) steterit, quominus
huiusmodi sufficientes obh'gationes hinc inde fiant et recipiantur,
deliberacio, restitucio et tradicio de bonis predictis eidem . .
archiepiscopo Mog(untino) fiant plene et integre absque dilacione
quacunque. 7. Premissa autem omnia et singula * notario * infra-
scripto pro dicto archiepiscopo Mag(untino) et ad ipsius utilitatem
recipienti et stipulanti promisimus et promittimus et ad hec sancta dei
ewangelia corporaliter tacto llbro iuramus nos omnia et singula premissa,
prout per nos premissa sunt, ut superius est expressum, servaturos
et conpieturos. In quorum testimonium et cetera. Acta sunt
hec et cetera.
I) ohne Ueberschr. + a) condescimus. -|- c) prosequiraur.
344. [1334 Mai— Juni].
König Johann von Böhmen verspricht dasselbe.
K l6l^), gleich lautend wie Nr. 343 und darum nur verkürzt wieder-
gegeben.
Universis et cetera Johannes dei gratia rex Boem(ie) ac
Luczel(burgensis) comes fidem presentibus adhibere. Cum
sanctissimus pater et dominus noster dominus lo(hannes) divina
Providentia papa XXII., iam diu est, de tali ecclesie Mag(untine)
providerit, prout superius continetur, mutatis mtttandis.
X) ohne Ueberschr.
345. [1334 Mai—Juni].
Hersog Heinrich von Niederbayern macht für den Fall
seiner Wahl sunt römischen Könige dem Ersbischof Baldewin
Versp rechung en .
K ZJO I). — Vgl. Nr. 339. Vorlage war das Wahlversprechen Kaiser
Ludwigs in der vollständigen Fassung des Bruchstücks Nr. 103, in Kap. 15 — 17
einige andere Trierer Privilegien.
1. Si reverendus in Christo pater ac dominus noster . . dominus c. i
Bald(ewinuS) * archiepiscopuS Trever(ensis) nOS Henr(icum) ducem
Bavar(ie) in Rom(anorum) regem elegerit, sibi suisque successoribus et c. 2
ecclesie « Trever(ensi) omnia et singula privilegia, litteras, libertates et
cetera per dominum Lud(ewicum) et suos predecessores Romanorum
reges vel imperatores ipsis concessas * promittimus confirmare ac
innovare datis ipsis nostris litteris super eo. 2. Item ipsis quoad
capiendas herbergas ^) seu hospicia, ubi voluerint, cum in ex-
pedicione aiiqua erunt, imperialem dabimus libertatem. 3. Item c. 13
ipsos [ad]'') curias seu parlamenta ultra non vocabimus nisi ipsis
datis expensis. 4. Theloneum Reni minuemus. 5. In littera
obligacionis Bopard(ie) ^) addemus ,et fideles'. 6. Causa cognita et
motu proprio privilegia sua et cetera eciam per . . coelectores c. 7
Nova Alamaiiniar 13
194 Nr. 346-349
c. 5 procurabimus confirmari. 7. item * quod dux R(udolfus) » renunciet
super Thuron. 8- Item quod in nullo dominum . . archiepiscopum
c. 6 et ecclesiam Trever(ensem) inpetat. 9- Item « quod idem dui »
regi Boem(ie) litteras promissionum « restituat. 10. Item pertinencias
in Lut(er)n^) omnimodo acquitabimus ipsas possessoribus in aliis
refundendo. //. Obligaciones et confederaciones per dominum
Lud(ewicum) factas archiepiscopo et cetera et nos faciemus.
12. X milia marcarum pro expensis, decimam ludeorum in pro-
vincia Mogunt(ina) ipsis dabimus. 13- Promissa per dominum
Lud(ewicum) non inpleta implebimus. 14. Bullam auream super
privilegiorum confirmatione ipsis trademus. 15. Item quod dux
R(udolfus) obligationem pignerum'^) comitatus Palatini approbet et rati-
ficet"). 16. Item FOrstenberg vel Kube pro associacione domini
Lud{ewici)*J. 17. Item X milia marcarum argenti pro eipedicione
facta apud Ezzelingen ^). 18. Item VI milia marcarum argenti
super feodis imperio vacaturis.
I) Ueberschr.: Fiende per eligendum in regem. + a) g von L aus b korr. -\-
b) fehlt. + c^ K.
1) Const. V rtr. 156, Böhmer Ludwig iir. 2759. <» 2) vgl. Böhmer Ludwig
nr. 2760 f., 2770, 2774. Const. VIIL nr. US. cd 3) vgl. Const. V nr. 4718. <*>
4) vgl. Const. V nr, 563. Qo 5^ vgl. ebenda nr. 419 (besieht sich auf die Schlacht
bei Esslingen 1316 September 19).
346. [1334 Mai -Juni].
Derselbe macht für den Fall seiner Wahl sunt römischen
Könige einem päpstlichen Gesandten Versprechungen (Entwurf).
K f J7I). — Vgl. Nr. 339.
■ Universis presentes litteras inspecturis H(enricus) dei gratia
comes P(alatinus) R(eni) et dux B(avarie) fidem presentibus ad-
hibere. /. Universitatem vestram volumus esse certam, quod
ex certis et iustis causis, que nos ad infrascripta inducunt, in
presencia et manibus venera(ndi) viri per sanctissimum patrem et
dominum nostrum dominum lo(hannem) papam XXII. ad hec
specialiter deputati promittimus bona fide, quod, si deo favente
contingat nos in regem Roma(norum) eligi in imperatorem post-
modum assumendum, faciemus, prestabimus et cetera. 2. Item
super sancta dei ewangelia corporaliter manu tacta iuramus, quod
nullam omnino promissionem, nullum pactum nullumque iuramentum
nee aliquid aliud fecimus*), per quod premissis vel eorum alteri
possit in aliquo quomodolibet derogari, et prefato . . tali ad hec
per dictum dominum papam specialiter deputato et infrascrip(to)
notario tamquam persone publice pro ipso domino nostro papa,
Roma(na) ecclesia ac pro omnibus supra expressis, quocunque
nomine censeantur, ac etiam pro omnibus aliis, quorum interest
vel intererit seu interesse poterit in futurum, recipientibus et
solempniter stipulantibus promittimus et super sancta dei ewangelia
corporaliter manu tacta iuramus premissa omnia et singula nos
facturos et conpleturos et nulio unquam tempore per nos vel alios
contra illa vel aliquod de illis quovis modo venturos. 3. Et**)
si, quod absit, contingeret nos facere, dare, promittere vel iurare
aliqua vel aliquid, que premissis vel eorum alicui possent quomodo-
libet obviare vel nos ad aliquod secus agendum inducere vel nobis
1334 Mai — Anfang August J95
occasioni agendi contra predicta vel eorum aliquid quomodolibet
ministrare, nichilominus illis nequaquam obstantibus predicta omnia
et singula conplebimus et inviolabiliter observabimus et ad ea
conplenda et inviolabiliter observanda ex promissionibus et iura-
mentis premissis semper nos remanere'') volumus obligatos.
4. Et ex nunc eciam attestamur et protestamur nos velle et
intelligere promissa omnia et singula sie exclusa fore ab Omnibus
factis et promissionibus ac iuramentis specialibus et generalibus
per nos quomodolibet faciendis, per que premissis vel eorum alicui
posset quomodolibet derogari, quod illorum pretextu vel occasione
nobis nullo modo liceat licereve possit iniuriare aliquid in premissis
vel facere contra ea vel aliquod de eisdem. Et nichilominus et cetera.
5. Et ut [ad]"^) observanciam omni[um]'*) et singulorum supra-
scriptorumefficaciusastringamur, procurabimusbona fide, quantum'')
poterimus, quod Serenissimus princeps dominus Ph(ilippus) rex
Francie illustris promittet se facturum et curaturum bona fide,
quod nos faciemus et conplebimus omnia et singula suprascripta
quodque non faciemus contra ea vel aliqua de eisdem. Et si contra
faceremus, quod absit, idem dominus rex procurabit bona fide,
quod nos illud indilate et totaliter revocemus.
I) Uebersckr. : 1. (vom Schreiber des Textes) Lib(er) sup(er) f(a)c(t)o p(ri)n(ci-
pa)l(is) negocii (bezieht sich offenbar auch auf die in K folgenden Stücke), 2.
Obligacio assumendi in iraperatorem (^imperium ?). -\- a) von L. nachgetr.
+ a*) zu diesem Satze am Rande ein Hinweis (Hand). -\- b) Korrektur von
L.s Hand. -\- c) fehlt. + d) omni.
347. Höchst 1334 Juli 14.
Ersbischof Baldewin weist seine Freunde und Amtmänner
an, seinem Hausgeistlichen und Notar Rudolf Lasse auf dessen
Reise nach Thüringen Geleit zu verschaffen.
K 252^).
Rogamus vos omnes et singulos . . amicos nostros et vobis
officiatis nostris mandamus, quatenus Rudolpho dicto Losse de
Ysenaco exhibitori presencium clerico et notario nostro domestico
eunti versus Thuringie partes et redeunti pro hac vice in nostris
et suis agendis negociis, providere de conductu securo nostrarum
precum intuitu studeatis, si et prout ab ipso super eo fueritis
requisiti.
Datum Hoyste prope Frankenfort in crastino Margarete anno
domini MOCCCXXXIIII.
I) Ueberschr.: Conductus ad Thu[ringiam], dazu: Hec fuit prima.
348. Eisenach 1334 Juli 29.
Herman und Rudolf gebrudere genant Lussen schliessen mit Rat ihrer
Magen und Freunde eine vollkommene Gütergemeinschaft über ihren von
ihren Eltern und Magen ererbten oder zu ererbenden Besitz, es sei Eigen,
Erbe oder Lehen. Siegler: die Aussteller. — der gegeben ist zu Isenach, da
man zalte noch Cristus geburthe druczenhundert iar, dar nach in dem vier
und driszigistem iare des fritages allernehest noch sente lacobes tage des
heyligen zweifboten. — K 184.
349. [1334 Ende Juli— Anfang August?].
Elisabeth Landgräfin von Hessen bittet Papst Johannes
XXH., ihren Geistlichen Rudolf Losse sum Stiftsherrn von
NeumUnster in Würsburg su providieren.
13*
196 Nr. 350-355
K 2^J^. — J'/ir die Einreihung dieses Stückes ist Terminus post quem
die 1332 erfolgte Provision Losses zum Eisenacher Kanoniker i vgl. Ar. 260 f.J,
Terminus ante quem seine hier noch nicht vorausgesetzten Einführungen in
Nalbach und Aschaffenburg, die 1335 stattfanden (vgl. Nrr .355,370— 373, 385 f.).
Die Ausstellerin der Supplik war die Schwester Landgraf Friedrichs von
Thüringen, die an dessen Hofe seit der Trennung ihrer Ehe mit Landgraf
Heinrich von Hessen (1333\34) wieder dauernd gelebt hat (vgl. K. Wenck:
Zeitschrift d. Ver. f. hessische Geschichte XXXV 163 ff.). Dort, in Eisenach,
wird Rudolf Lasse ihre Fürbitte erlangt haben, wahrscheinlich im Sommer
1334 (vgl. oben Nr. 348), jedenfalls nicht erst im nächsten Jahre, in dem
der Bruch Baldewins mit Landgraf Friedrich erfolgte. — Das Kanonikat
in Würzburg hat Rudolf Lasse übrigens nicht erhalten.
Supplicat s(anctitati) v(estre) devota filia vestra Elizabet
terre Hassie lantgravia, quatenus sibi in persona dilecti clerici
sui viri discreti Rodolfi dicti Losse iurisperiti Moguntine dyocesis
specialem gratiam facientes eidem de canonicatu ecclesie Novi
Monasterii Herbipolen(sis) cum plenitudine iuris canonici dignemini
providere, prebendam vero, si qua in dicta ecclesia vacat ad pre-
sens vel quam primum vacaverit, conferendam eidem donacioni
apostolice reservantes cum acceptacione, inhibicione, decreto et
clausula conferri non obstante, quod canonicatum et prebendam
ecclesie in Ordorf dicto Mogunt(ine) dyocesis noscitur obtinere
et quod in canonicatu ecclesie sancte Marie Ysnacen(sis) statim
premisse dyocesis sub expectacione prebende est receptus, cum
aliis Omnibus non obstantibus et clausulis oportunis et execu[to]ri-
[bu]s*). Item supplicat, quod huiusmodi gratia sine alia
transeat lectione.
I) Ueberschr. : Supplicatio Eliz(abete) lant(gravie) pro magistro Ro(dolfo) sigillata
fpro — sigill. später zugesetzt). -\- a) execur(is) ; vgl. Schwalm Bucglant nr. 13.
350. 1334.
Aebtissin Konegundis tind Konvent des Klosters in Aldendorf (Allend-)
verleihen dem ehrsamen Herrn Rudolfus dictus Losse Kleriker die Bruder-
schaft und Anteil an allen Heilsmitteln des Klosters; insbesondere soll nach
seinem Tode dort seiner gedacht werden. Siegler: die Ausstellerin. 1334.
— K 182. Wohl entstanden unmittelbar vor oder bald nach dem durch
Nrr. 348 f. bezeugten Aufenthalte L.s in Eisenach.
351. Trier 1334 kurz vor Oktober 18.
Ersbischof Baldewin beglaubigt seinen Notar Rudolf bei
seinem Vitstum Wylderich in Aschaffenburg und dessen Amts-
leuten und Kellnern.
K 2^0al). — Die Zahl der Einer in der Jahrsahl ist nicht gans
sicher. Auch 1333 wäre nicht unmöglich. Ritter Wilderich de Velmer kommt
gerade 1333 2 mal (Jan. 14 und Juli 23) als Aschaffenburger Vitztum vor
(Orig. München Mainz Er est. fasc. 76, nach Vogt, und Würdtwein Nova
subs. V nr. 45).
Mandamus vobis omnibus officiatis nostris et speciaJiter tibi
Wylderico vicedomino nostro Aschiaffenburgensi) ceterisque
officiatis et . . cellerariis nostris in eodem vicedominatu nostro et
supra constitutis, quatenus Rodolpho notario nostro latori presencium
ad ea, que vobis et cuilibet vestrum ex parte nostri retulerit,
fidem studeatis credulam adhibere providentes eidem de ex-
pensis et sumptibus necessariis pro hac vice, prout ipse vos
duxerit requirendos.
Datum Trever(is) anno domini M'CCC'XXXIIII») [ ]*)
ante diem beati Luce ewangeliste.
1334— 1335 Januar 14 197
I) Ueberschr.: Credencia in persona Rod(olphi) ('in — Rod. später zugefügt).
-\- a) die erste I über getilgter langer I nachgetr. (also wohl ursprünglich
1331 gemeint). + b) die Angabe der feria ist ausgefallen.
352*. 1334 November 8.
Ruprecht Pfalzgraf bei Rhein für Erzbischof Baldewin. K 44O mit
der Ueberschr. Unio sine adiutorio, sed solum, ut subditi in pace vivant (cum
duce Bavarie nachgetragen) ; aus dem Orig. in Koblenz: Günther III a
nr. 202, vgl. Reg. d. Pfalzgr. I nr. 2417. Abweichungen, abgesehen von den
erheblichen sprachlichen Unterschieden: es fehlt zu S. 322 unten die wir ver-
antwerten billiche solde und S. 323 Z. 12 die er verantw. bill. s. ; S. 323 Z. 7
nach luden Zusatz die er iczunt inne hait und noch gewinnin mag.
353. Avignon 1334 Desentber 3.
Bischof Johann von Verden quittiert den Treuhändern
des verstorbenen Wormser Domherrn Siegfried von Hildesheim
über 290 an 3 Notare des Ersbischofs Baldewin gesnhlte Gulden.
Orig. (rückwärts 2 Tilgungsstricliej ohne das abhängende Siegel in
München Mainz St. Alban fasc. 18 (nach Abschr. aus dein Reichsarchiv).
Nos loh(annes) dei gratia Verden(sis) episcopus ad universorum
noticiam deducimus per presentes, quod honorabiles viros dominos
. . abbatem in Schonaughe, Theod(orum) de Rorbach, Her(mannum)
de Sconecke canonicos ecclesie Wormat(iensis), Bertold(utn) decanum
Frankenforden{sem), Henlinum Schüz, Henlinum Amptmanni et
Heilam(annum) Pil cives Wormat(ienses) manufideles honorabilis
domini magistri Sifridi de Hildensem quondam canonici Wor-
ma(tiensis) bone memorie quitamus et soiutos dimittimus de tre-
centis florenis auri minus decem presentatis ex parte nostra pro-
vidis viris dominis Detmaro, Helmb(erto) et Wernero capellanis
et notariis reuerendi patris domini Bald(ewini) archiepiscopi
Treveren(sis), quos quidem florenos prefatos apud predictum do-
minum Sifridum dtposuimus, dum vivcbat. In cuius rei testimoni-
um presentes litteras nostro sigillo iussimus roborari.
Datum Avinion(e) anno domini millesimo^) trecentesimo
tricesimo quarto tercio nonas decembris.
a) mill. — non. auf Rasur.
ö04 . Avignon 1335 Januar 11.
Papst Benedikt XII. Konstitution c. 13, Extrav. Contm. III 3. K 48$
mit der Ueberschr. Reservacio bonorum per Benedictum ; C. Lux Constitutionum
apostolicarum de generali beneßciorum reservatione — collectio et inter-
pretatio (1904) 54 nr. 4 z. T. aus Abschr. der Bibliothek in Erfurt.
355. Trier 1335 Januar 14.
Ersbischof Baldewin an alle Getreuen Christi: die seiner weltlichen
und bischöflichen Gerichtsbarkeit unterstehende Gemeinde von Kevenheim
('KeyTcnh. ; Kaifenh-) hat sich beklagt, dass ihre Leute, die oft ihre Mutter-
kirche in Hambacb (-buch) besuchen müssen, von den rectores der dortigen
iusticia secularis, die Zu einer fremden Herrschaft gehört, häufig vor Gericht
gezogen, länger zurückgehalten, schwer belästigt werden und, weil K. an
der Grenze der Diözese liegt, wo häufig gwerratores und Bösewichter herüber-
gehen und zusammenkommen, in ihrer Abwesenheit ihre Habe und Behausung
durch Raub und Brandstiftung verlieren ; ausserdem sei es schwer, über die
oft überschwemmte Brole (Brohlbach) nach H. zu gelangen und der weite
Weg auch sonst sehr mühevoll. Dartitn erhebt auf deren Bitten B. die bis-
herige Nikotauskapelle in K. zur Pfarrkirche mit eigenem Priester, dem er
Seelsorge, Baptisterium, den bereits bestehenden Friedliof und die Sakramente
anvertraut; dieser soll die bei allen Gelegenheiten eingehenden Oblationen,
rund 4 Morgen des Landes, quam viilgariter appellant dotalem, xind rund
10 Morgen im Dorfgebiet, que vulgariter dicuntur bona sancti Nicolai, für
sich behalten ; all das trennt er von der Kirche und rectoria in H. und weist
198 Nr. 356-360
es K. für dessen Rektor zu; diesem sollen ferner gehören eine von der Ge-
meinde gestiftete Rente von 3 Scheffeln Weizen; auch darf er Holz zum
Bauen und Brennen sägen und die Weidegerechtigkeit im gleichen Umfange
üben wie Rektor und Vikar von H. und die pociores ipsius ville (K. ?) ;
Priester Reyherus von K. hat gerichtlich vor Schultheiss und Schöffen daselbst
rund 10 Morgen im Gebiet von K. mit Vorbehalt des Niessbrauchs für ihn
und seinen Bruder geschenkt sowie auf seinen Todesfall sein Recht auf
4 Morgen bei Nunniheim (Naimh-j, von denen ihm weiland Ciintza ('e über \x)
opidana Monasteriensis ( Münsterinaifeld) auf seine Lebenszeit jährlich 2 Scheffel
Weizen vermacht hatte; für K., nicht für H., soll die Gemeinde von K. bei-
tragen SU Bau und Ausbesserung der Turnte, Kirche, des Friedhofs, der
Mauern und zur ßeschaßung von Kelchen, Büchern, Lichtern und Anderem.
Siegler: der Aussteller. Universitas hominum — D. et actum Treveris a.
dorn. 1334. die XIIII. mensis ianuarii. — K 4^0. In einer anderen Fassung
der U. (sehr schlechte moderne Kopie in Koblenz, Abt. 1 A Aemter u. Ortsch.
Keifenheim nr. 1; vgl. Goerz349, Lorenzi II 237) ist der Abschnitt über die
Trennung und Erhebung von K. ganz abweichend formuliert (Beziehung auch
auf den Send), der Schluss besonders um das Präsentationsrecht des Pfarrers von H.
sowie dessen ('Henricus de Nuwenarj und des zuständigen Archidiakonen von St.
Kastor in Cardono ('Henricus de Paffendorf j Konsens und Mitbesiegeltmg vermehrt.
356. Trier 1335 fanuar 23.
An den ehrsamen Herrn lohannes de TreveTifArchidiakonvon St Mauritius
in Tholeya (Tholey) oder dessen Offizial Gotfridus von St. Symeon in
Trier: präsentiert für die seinem Patronat unterliegende Pfarrkirche in
Naylbach (Nalb-), die durch deren letzten Rektors des lacobus de Syerk frei-
willigen Verzicht und Eintritt in den Karthäuserorden offen steht, den be-
scheidenen Meister Rodolfus dictus Lusse Kleriker mit der Bitte, diesen oder
.seinen Prokurator zu investieren und ihm die Seelsorge und die Hut der
Reliquien anzuvertrauen. Ad ecclesiara parrochialem — ■ D. Treveri sub
appensione nostri sigilli die 23. mensis ianuarii a. d. 1333. — K 2j8.
357. Avignon 1335 Februar 25 (24?).
Guillelmus Antibarensis (Antivari) archiepiscopus, Raymundus Caphensis
(Kaffa), lohannes Terrealbensis (Terralba), Petrus Montismarani (Montemarano)
Andreas Coronensis (Coron), Bonifacius Carbaviensis (Corbavia), Bernardus
Dyagforganensis (vgl. Gams 454), Galganus Kaveriensis (lies Aleriensis/
Aleria), Thomas Tunensis (lies Tullensis; Tüll), Philippus Salonensis (Salona),
Nycolaus Scarpatenensis (Karpatho), lordanus Bobiensis (Bobbio), Alimannus
Suanensis (Soana), Arnaldus Sigininus (Segni), Gorgia Feltrensis (Feltri),
Salmannus Wormaciensis (Worms), lohannes Verdensis (Verden) et Bartholo-
meus Clofensis (?) episcopi erteilen vorbehaltlich der Zustimmung des Diösesan-
bischofs der Eisenacher Kirche für alle, die sie an genannten Festtagen be-
suchen, einen 40tägigen Ablass, wenn sie unter anderem für den impetrator
(dazu am Rande von Losses Hand : qui fuit Rod(olfus) Losse; vgl. die Ceber-
schrift ludulgentia per me Rodolfura petitaj und seine parentes viyi et mortui
beten. Siegler: die Aussteller. Splendor paterne — D. Avinion(e) XXIV.
(aus XXV. korr.) die febniarii, a. d. M''CCC''XXXV» (zu XXXIV korr j et
pont. dorn. Benedict! pape XII. a. I. — K 128. — L.'s Korrektur der Jahr-
zahl trifft nur zu, wenn sie den französisch-trierischen Stil im Auge hat.
358. J335 Mars 24
Abt Heinrich von Fulda lässt Graf Johann von Ziegen-
hain, nachdem dieser die verhängte Busse grösstenteils besohlt,
in Kaisers Namen aus der Acht.
Handschr. B6 (Urkundenregister) der Landesbibliothek in Fulda
fol. 101« l). — Zur Sache vgl. Nr. 250a.
1. Wir Henr(ich) von gotes genaden apt zu Fulde bekennen
offinlich an dieseme brieve, sint unser gnedeger herre der keyser
uns und unserme stifte an deme edele manne grafin lohanne von
Cyginhain von des bekummernisses wegin, alse her in bekümmert
hatte, vier tusint phunt heller hatte bescheidin unde gegebin und
uns von siner gnade die gewalt hatte gegebin, wer, daz her umme
1335 Jaitum- 23— März 29 199
daz forgescribin gelt sich mit uns und unserme stifte richte, so
soeldin unde mochtin wir in ledeg sage alles bekummernisses,
alse her in von des riches wein hette bekümmert. 2, Des hat
her sich gütliche unde genzliche mit uns und unserme stifte ge-
richtit unde geeint umme die vier tusint phunt heller und ouch
umme die tusint phunt, die uns der erwirdege herre bysschof
Bald(ewin) von Triere an ime for beschiet in unserre sflne.
3- Des sagin wir in unde sine erbin von unsers herren des keysers
wein von unser und unsers Stiftes wein allis des vorgenantin
geldes, wenne her sich mit uns darumme hat gerichtit biz uffe
zuei tusint phunt und hundert phunt heller, die hat er uns vergewissit,
daz uns darane begnflgit, alse die brive besagen, die wir gein ein
ander darüber han gegebin. 4. Wir sagin ouch in fon der
keyserlichen gewalt, die uns darane bevolhin ist, ledeg unde los
allis bekummernisses, als in unser herre der keyser hatte be-
kümmert von des richs wein. Des geben wir cetera anno
domini M'CCCXXXV feria sexta ante dominicam Letare.
I) Ueberschr.: Comes de Ziginhain/ Nachseht-.: Quomodo uniti sint
dominus et comes, in libraria littera comitis invenitur.
359. 1335 März 28.
Lud(owicus) dei paciencia Abt, Prior Nicolaus, !$ubprior Johannes und
der Konvent des Prämonstratenser-Klosters Spiesz-Kappel (Cappellensis) be-
schliessen zum Dank für das von Erzbischof Baldewin als Verweser von Mains
dem Kloster bewiesene Wohlwollen und für die dem Abt umsonst erteilte
Gunst in benedictione et cura animarum den 1., 7. und 30. Tag seiner Be-
stattung feierlich zu begehen, später zur Feier seines Jahrgedächtnisses
abends bei 4 Kerzen und dem Läuten aller Glocken die Vigilien zu sprechen
und morgens die maior comraendacio und die Totenmesse im Konvent zu be-
sorgen; ausserdem soll der Abt jedem Priester 1 Schilling Heller für be-
sondere Totenmessen geben und nachher zur Frühstückstunde jedem Insassen
beider Konvente eine reichliche procuracio in Essen und Trinken, que apud
nos appellatur pictancia, solange bis er aus den gemeinsamen Gütern des
Klosters eine Rente von 2 Mark denariorum Wedereibiensium erkauft und
detn magister pictancie übertragen hat, der daraus jenen Schilling an die
Priester und aus dem Ueberschuss die Bewirtung des Konventes beider
Klöster bestreiten soll. Siegler: Abt und Konvent. A. d. 1335. feria tercia
post annunciacionem dominicam. — K 447-
360. 1335 März 29 (1334 März 9?)
Henricus dictus Ockevenre carnifex Treverensis und seine Gattin
Katherina verpfänden dem Ysembardus dictus Sceuwe (e nachgetr.) oleator
curie Treverensis für ihnen geliehene 20 Pfund Trierer Denare, die sie zur
nächsten Fastnacht ('carnisprivium^ zurückzahlen sollen, ihr Haus in vico
dicto ludemire (aus ludenmere korr. ; Jüdemerstrasse) zwischen dem Hause
des Fridericus dictus de Bys pastor (lies pistor ; vgl. Trierisches Archiv
Ergh. XI nr. 240) und dem Grundstück des Wernerus (n nachgetr.) rector
pet(r)ar(um) ibidem mit den 10 Schillingen Jahreszins, die es bringt ('medianti-
bus 10 solidis annui census ex eadem debitisj, derart, dass er im Falle des
Zahlungsverzuges das Haus veräussern dürfe in foro et loco Treverensi, sicut
dicitur ,an mestitle' (so !) pro consecucione debiti sui predicti more civitatis
Treverensis consueto und Nychilinus (aus Nycolaus korr.) der derzeitige
schultetus Treverensis die Schuldtier wegen etwaiger Rückstände ohne weiteres
belangen soll, als ob ein förmliches Schößenurteil vor ihm darüber ergangen
wäre. Zeugen : die Herren Gelemannus de Pavone, lacobus Rovere (dieser
Name von L. nachgetr.) und lacobus Ernesti scabini Treverenses. Siegler:
auf Bitten der Aussteller der Schultheiss von Trier. D. a. dom. 1335. feria
quarta post dominicam .Letare lerusalem'. — K IQÖ, durchstrichen. Der
Trierer Stil lässt hier das fahr ungewiss. Zur Sache vgl. K. 197.
200 ^>'- 361-368
361. Trier 1335 Mars 30.
Ersbischof Baldewin erlässt Verordnungen für seine
Diözese.
K jjSai). - Vgl. K 447.
1. Nos Bald(ewinus) dei gratia sancte Trever(ensis) ecclesie
archiepiscopus sacri imperii per Gall(iani) archicancellarius
statuimus et ordinamus sub pena excommunicationis late sententie
immo verius alias per nos statutum renovamus, ut quilibet canoni-
cus et beneficiatus seu alias in sacris existens tonsuram deferat
clericalem; quam nisi deferat, ipsum in choro et capitulo ut ex-
communicatum, prout iuris est, volumus evitari. 2- Item prohi-
bemus, ne quis canonicus et beneficiatus seu alias existens in
sacris vestimentis utatur, quibus brachia vel fimbrie seu alie extremi-
tates vestimentorum cum eisdem vestimentis discordent in colore
vel eciam wardecociis cum longis manicis pendentibus utatur.
3. Item prohibemus, ne quis canonicus et beneficiatus seu alias
in sacris existens de cetero cinctus super vestem superiorem ec-
clesiam, in qua religionem de iure vel consuetudine servare sit
astrictus, ea hora presumat intrare quovismodo. 4. Item dictis
canonicis et clericis interdicimus et prohibemus tunicas superiores
nodos habentes a tunicis huiusmodi superioribus in colore dis-
crepantes et maxime ante pectus et in aliis locis inconsuetis.
5. Item inhibemus omnibus et singulis rectoribus parrochialium
ecclesiarum, ne^) aliquos presentent ad vicarias perpetuas suarum
ecclesiarum, nisi consensus patronorum, earundem ecclesiarum ad
id accedat. 6. Item inhibemus archidyaconis nobis subditis, ne
presentatos huiusmodi sine patronorum consensu admittant ad
huiusmodi ecclesias vel eos instituant in eisdem, nisi eis prius
constiterit consensum patronorum presentacionibus accessisse.
7. Preterea, ut premissa omnia et singula observentur et ne ali-
quis ab eorum observacione pretextu ignorancie se possit excu-
sare, precipimus omnibus et singulis . . decanis nobis subditis, ut
eorum copiam recipiant infra mensem ab . . officialibus nostris
Trever(ensibus) sive Confluen(tinis) et ea suis subditis publicent
et diligenter faciant observari. Alioquin contra ipsos decanos
procedemus, prout et in quantum hoc de iure fieri poterit et
debebit.
Datum Treveris XXX. die mensis marcii anno domini
M^CCCXXX. quinto.
I) Ueberschr. : Statutum .Statuimus'. + a) ne quis.
362. 1335 April 7.
Datum per copiam von Nr. 361 sub sigillo curie Treverensis sub a. d.
1335. feria 6. ante raraos palmarum. K JjS.
363. Maine 1335 April 10.
lohannes de Frideberg^ (aus Fredeb. korr.) Propst von St. Moritz in
Maine, samt dem Domdekan von Maine und dem Magister tacobus de Muttina
(liwiena.) Scolasticus von Tull päpstlicher E.xekutor in Sachen der päpstlichen
Provision des Albertus Finkonis Stiftsherrn von Aschaßenbiirg zu einer Stifts-
stelle und Pfründe daselbst, an die Plebane der Pfarrkirchen St. Marien und
St. Agaten daselbst, ferner zu Roda (Ober-Nieder-Roden), Munstere i'Miinster),
Dyppburg- {Dieburg), Omstad t Gross- Klein- Umstadt ' , Zymniern l Gross-Klein-
Zimmern) und an lohannes dictus ScheIh(orn?) Mainzer Kleriker: er verleiht
1335 Märe 30-jHin I 201
dem persönlich erschienenen Albertus Finkonis die Pfründe des verstorbenen
Stiftsherrn Herrn Albertus dictus Dubhern, die Jener unter der Voraussetzung,
dass sie ihm von Rechts wegen gebühre, bereits empfangen hat, investiert
ihn feierlich per annulum nostrum, unbeschadet der in einem Notariats-
instrument ausführlich enthaltenen Erklärung Alber ts, und befehlt den
Adressaten, persönlich in der Kirche zu Aschaffenburg Dekan, Kantor, Kustos
und alle anderen Stiftsherren, Würdenträger und Beamte anzuhalten, dass
sie bei den in den Prozessen des lacobus de Mutena angedrohten Strafen der
Exkommunikation, Suspension und des Interdiktes den Albertus Finkonis auf-
nehmen und in Genuss seiner Pfründe setzen. Cum alias — D. Mogontie a.
d. 1335. quarto idus aprilis. Zum Zeichen der Ausführung sollen sie diesen
Brief besiegelt zurückgeben. D. per copiam. — K 4^2.
364. [1335 nach April 13].
Vor Dekan, Kantor, Kustos und den übrigen gegenwärtigen Stifts-
herren von Aschaffenburg erklärt Albertus Finkonis Sti/tsherr daselbst, dass
er mit der vor ihnen erfolgten Verlesung der Nr 363 von der früheren Ver-
lesung in die cene domini proxime preterita (April 13), die vor dem Dekan
und zahlreichen sich entfernenden und nicht zuhören wollenden Stiftsherren
ante domum cappellarem der Kirche erfolgt sei, nicht zurücktrete. Coram
vobis. Ohne Datum. — K 423.
365. 1335 April 15.
An den bescheidenen Meister Rudolfus dictus Losse Kleriker Mainzer
Diözese der Bruder Geraldus ordinis fratrum Minorum generalis minister et
servus: verleiht ihtn und seinem Bruder dem Knappen Hermannus die Ge-
meinschaft aller Heilsmittel, das heisst die Bruderschaft des Ordens.
Divinis erudimur — D. a. dem. 1335. XV. (nachgetr.) die mensis aprilis. —
K 183.
366. Avignon 1335 April 27.
Der Bruder Guillelmus prior generalis ordinis fratrum Heremitarum
sancti Augustini an die ehrsamen Hermannus und Rudolfus dicti Losse Ge-
brüder: verleiht ihnen Anteil an allen Heilsmitteln, das heisst die Bruder-
schaft seines Ordens; insbesondere soll nach ihrem Tode ihrer gedacht
werden wie der anderen Brüder. Siegler: der Aussteller mit dem sigillura
seiner confraternitas. Quia sancti propositi — D. Avinion(e) a. dorn. 1335.
(V nachgetr.) die XXVII* mensis aprilis. — K ITQ.
367. * Avignon 1335 Mai 1.
Instrument des kaiserlichen öffentlichen Notars lohannes de Crucenaco
Klerikers Mainzer Diözese: a. 1335. ind. 3. die prima mensis maii pont. —
Benedict! pape XII. a. primo hat in seiner Gegenwart der ehrbare Meister
Rodolfus dictus Lusse Kleriker Mainzer Diözese Avinione in hospicio habi-
tacionis des ehrbaren Herrn Engelbertus Rektors der Kirche in Etzel (?)
Mainzer Diözese die abwesenden ehrbaren und bescheidenen Herren Dythmarus
dictus Mule Stiftsherrn von St. Marien zu Erfurt, VVernherus de Adelemschen,
lohannes de Arwilre, dessen Brüder den Priester Conradus und den Kleriker
Nicolaus de Erfordia Mainzer, Kölner und Trierer Diözesen zum Empfang
der ihm verliehenen oder zu verleihenden Pfründe [in Nalbach] als seine
Prokuratoren und nuncii speciales bestellt. Zeugen .' die ehrbaren Engel-
bertus (der erwähnte), Gerhardus de Besä Kleriker Mainzer Diözese und
lohannes lohannis laicus Trecensis (Troyes). — D <)4. Orig. mit dem Signet
(4^3 Kleeblätter im viergeteilten Kreise) des Notars.
368. 1335 Juni 1.
Die Richter des Mainzer Stuhls an alle Leser dieser Urkunde: ent-
scheiden die Klage des Klerikers Meister Rudolphus dictus Lusse gegen
Albertus dictus Ackirman opidanus Ysenacensis (aus Ysnac. korr.) gemäss
einer eingerückten Klageschrift Rudolfs, nach welcher Albert eine für die
von ihm in terminis viUarum Stregkede fStregda) et Meynhard. (nur Meinris -
husen [Wüsttnig] in Losses Ueberschrift) besessenen Aecker fällige Jahres-
rente von 15 Denaren Eisenacher Münze dem Rudolf 14 Jahre lang, in Summa
17 Schillinge und 6 Denare, versessen und hinterzogen hat, im Prozesswege
SU Rudolfs Gunsten. Noveritis quod cum magister — lata est hec sentencia
a. d. 1335. kal. iunii. — K 237.
202 Nr. 369—375
369. Avignon 1335 Juni 6.
Der Mainser Kleriker Heinrich Katsmann von Fritzlar
quittiert dem Rudolf Lasse über 31 Gulden für ein Exemplar
der Dekretalen Gregors IX.
K iSii).
Omnibus presentes visuris ego Heynricus dictus Caczman
de Friczlaria clericus Mogunt(ine) dyocesis cupio fore notum
dominum Rudolfum dictum Losse clericum Mogunt(ine) dyocesis
michi dedisse ac persolvisse XXXI florenos auri et boni ponderis,
quos michi solvere tenebatur ex causa vendicionis quarundem
decretalium sibi per me venditarum ac prestita sibi more Romane
curie de evictione ac vicio caucione, de quibus quidem XXXI
florenis michi, ut promissum est, solutis prefatum dominum Rudolfum,
heredes ac successores ipsius quoscumque absolvo, libero atque
quito et in signum solucionis ac quitacionis premissorum ego
Heynricus Caczman predictus meum sigillum apposui huic carte.
Datum Avinione anno domini M*'CCC''XXXV'' tercia feria
post festum penthecosten.
I) Ueherschr.: Littera super solucione decretalium viridium.
370. 1335 Juli 1.
Der Richter der Kurie des Herrn lohannes de Treveri Archidiakons
von St. Mauricius in Tholeya (Tholey) an der Trierer Kirche an den be-
scheidenen Dekan des Landkapitels von Marcetum (Mersig): befiehlt ihm,
nachdem dem Archidiakon und ihm als dessen Vertreter der bescheidene
Meister Rudolfus dictus Lusse Kleriker durch den ehrenwerten Herrn Gotfridus
Propst von St. Symeon in Trier als Patronatsherrn für die vakante Pfarr-
kirche in Nailbach (Nalb-) präsentiert norden ist (Nr 355), persönlich oder
durch eilten Anderen in der Kirche zu N. Alle, die einen Anspruch auf die-
selbe zti haben glauben, ad feriam sextam proximam ante festum beati Kyliani
(Juli 7) vor ihn zu laden ; erscheint Niemand, wird er Rudolf investieren.
Der Adressat soll schriftlich berichten. Cum discretus — D. a. dorn. 1335.
sabbato post festum beatorum Petri et Pauli apostolorum. Unterschrift :
E(g:o) (oder Subskriptionszeichen) Ar(noldus?) de Colonia. — K 2JQ.
371. 1335 Juli 3.
An den bescheidenen Mann Richter des Herrn lohannes Trierer Archi-
diakons Egidius Dekan des Landkapitels von Marcetum (Merzig): meldet
ihm durch Transfix an die zurückgesandte Nr. 370, dass er dasselbe feria
secunda ante festum beati Kyliani wörtlich ausgeführt hat. Siegler: der Aus-
steller. Noveritis quod presens — D. a. dom. 1335. die predicto. — K 240.
372. 1335 Juli 8.
Der Richter der Kurie des Herrn Archidiakonen Johannes de Treveri
an den Dekan des Landkapitels von Marcetum (Mersig) : nachdem dem Archi-
diakon und ihm als dessen Vertreter der bescheidene Kleriker Meister
Rodolphus dictus Losse durch den ehrenwerten Herrn Gotfridus Propst von
St. Symeon in Trier als Patronatsherrn für die vakante Pfarrkirche in Nail-
bach (Nalb-) präsentiert worden ist (Nr. 355), hat er auf den 7. Juli Alle,
die auf die Kirche einen Anspruch zu haben glauben, vor sich laden lassen
(Nr. 370 f.) ; da an diesem Tage nur Rudolf, durch seinen Prokurator
Konradus de Arwilre vertreten ist, hat er denselben per librum, ut moris est,
investiert sowie ihm die Seelsorge und die Hut der Reliquien anvertraut und
befiehlt dem Adressaten, ihn oder seinen Prokurator an Ort und Stelle per-
sönlich oder durch einen Anderen in den Besitz der Kirche einzuweisen und
ihm den Gehorsam der Pfarreiinsassen und den Gcnuss der Einkünfte zu
verschaffen ; über die Ausführung soll er schriftlich berichten. Cum discretus
vir — D. a. dom. 1335. ipsa die beati Kyliani hora prime. — K 2^^.
J335 Jum 6-Juli 17 ' 203
373. 1335 Juli 9.
An den Richter der Kurie des Herrn lohannes Trierer Archidiakons
Egidius Dekan des Landkapitels von Marcetum (Merzig): meldet ihm durch
Transfix Zu Nr. 372 dessen Ausführung dominica proxima post Kyliani.
Siegler: der Aussteller Noveritis quod mandata — D. a. dorn. 1335. dominica
predicta hora misse. — K 2£Ta.
374. 1335 Juli 20.
Margareta de Virmmersdorf Witzve des lacobus dictus Mumerson und
Emundus ihr Sohn durch den ihm vom Offizial der Trierer Kurie zum Vor-
mund fcuratorj gesetzten Philippiis de Wizkirchen verkaufen ihre beiden
Dörfer superius Wilre und inferius Wilre nuncupatas vulgariter Diippinwilre
(Weiler bei Kochern) cum districtu, onere et honore in horainibus, iuris-
dictionibus altis et bassis samt Zubehör mit Zustimmung des Erzbischofs
Daldewin, von dem sie zu Lehen gehen, manu sociata parique consensu ac
unanirai voluntate an lohannes dictus Kacgele burgravius in Griraberch (y über
m nachgetragen ; -bürg) für bereits bar bezahlte 70 Pfund rechter und guter
Trierer Pfennige und versprechen, Garantie dafür zu leisten; insbesondere
verzichtet Margareta auf ihr Privilegium dotis, dotalicii seu dotacionis propter
nupcias. Siegler: auf Bitten der siegellosen Aussteller Erzbischof Baldewin
zugleich zum Zeichen seiner Zustimmung unter Vorbehalt seiner Lehensrechte,
der Offizial der Trierer Kurie zum Zeichen seiner Vormundschaftsbestellung,
die Herren Thilmannus dominus de Swarczenberch und Philippus dominus de
Wizkirchen milites. D. a. dorn. 1335. feria quinta ante festum sancte Marie
Magdalene. — K 424.
375. f-v.^ 1335 Juli 17.
Ersbischof Baldewin von Trier befiehlt, gegen die bei den
leisten Visitationen denunsierten Personen einsuschr eilen.
K 460I).
Balde(winus) dei gratia sancte Trever(ensis) ecclesie archi-
episcopus et cetera dilectis nobis Helye preposito monasterii in
Meynvelt et lohanni de Duna cappellanis nostris necnon [lohanni]*)
laquelonis curie nostre sigillifero salutem in domino. /. Cum
nonnuUe persone tarn reiigionis ecclesiastice quam seculares super
diversis viciorum enormibus excessibus in nostris visitacionibus
preteritis commissariis super hoc deputatis a nobis sint delate,
nos igitur conscienciam nostram maculare nolentes nee volentes
huiusmodi excessus oculis conniventibus dimittere incorrectos hinc
est, quod vobis conmittimus districte precipiendo mandantes, qua-
tenus huiusmodi personas cuiuscunque Status, ordinis, gradus vel
condiciopis existentes, ut premittitur, delatas, denunciatas vel eciam
accusatas aut alias denunciatas vel denunciandas super excessibus
quibuscunque Treveris coram vobis evocetis dantes vobis
potestatem et mandatum speciale nee non plenam et liberam
auctoritatem ipsis personis se defendere vel tueri volentibus arti-
culos sive capitula super huiusmodi excessibus porrigendi, tradendi,
fatentes seu convictos puniendi, corrigendi, absolvendi, eciam in
casibus nobis reservatis sentencias et interlocutoria super hoc pro-
ferendi, appellationes dandi et omnia alia et singula faciendi, que
circa hoc sunt necessaria. 2. Commissionem autem nostram
huiusmodi solum extendi volumus quoad iurisdictionem sedis nostre
Trever(ensis), quod, si non omnes hiis negociis aut eorum ali-
quibus comode poteritis interesse, duo aut unus vestrum ea nichi-
lominus adinpleant et eciam exequantur, facientes, quod decreveritis
auctoritate nostra per censuram ecclesiasticam firmiter observari.
204 ^^- 376—377
3. Testes autem, qui fuerunt nominati, si se gracia, odio vel timore
subtraxerint, eadem censura conpellatis veritati testimonium per-
hibere, presentibus post nostram revocacionem minime valituris.
Datum anno domini M''CCC''XXX''V'' sub secreto nostro die
XVIP mensis iulii.
I) Ueberschr.: Correctionis post visitacionem conpromissum. + a) fehlt.
376. [1335 Juli 19].
Derselbe an den Abt von St. Mathias extra muros Treverenses, den
Burdekan von Trier und alle seine geistlichen Untertanen, die mit der Sache
be/asst werden: der Abt von St. Martin prope muros Treverenses ist von ihm
mit der Untersuchung der zwiespältig auf Bo(emundus) de Saraponte Archi-
diakon von Trier und Johannes de Celobrio Kantor des Trierer Doms ge-
fallenen Wahl für die durch den Tod des Propstes Petrus de Pallac(iolo) er-
ledigte Propstei von St. Paulin betraut worden, hat nach langwierigem Pro-
zess zu Gunsten Boemunds entschieden, wovon seine darüber ausgestellte
Urkunde ausführlicher handelt, und Baldewin in offenem Briefe benach-
richtigt ; daraufhin und auf die Bitte des persönlich vor ihm erschienenen
Boemund erteilt ihm der Erzbischof in anbetracht seiner Würdigkeit die Be-
stätigung und investiert ihn, ihm die Verwaltung und Leitung der Propstei
vertrauend, befiehlt den Adressaten , ihn persönlich in die Kirche zu St. Paulin
einzuweisen, und Dekan und Kapitel, ihn aufzunehmen, ihm zu gehorchen
und den Genuss der Propstei einzuräumen. Diidum prepositura — D. Trever(is)
sub sigillo nostro die XIX^i iulii a. d. J335. — K 4Ji; Orig. (mit anhängendem
Siegel des Ausstellers] in Koblenz (Abt. 213 nr. 65): vgl. Goerz 77.
377. 1335 Juli 20.
Die von Stein- Kallenf eis, Wilhelm Flach von Schwarsen-
berg und die von Kellenbach verbinden sich mit Ersbischof
Baldewin.
D 138^) Entwurf; zwei Originale in Koblenz Abt. 1 A nr. 827 (l)
und 828 (2; dazu die gleichlautende und -zeitige Erklärung Ulrichs vom
Stein) sowie eines in München Mainz Erzst. fasc. 78- Die Reinschriften
stimmen im Wesentlichen mit dem korrigierten D überein; vgl. nur N. n.
1. Wir Brenner, lohan und Eberhart*) gebrudere, lohan
Plate, Emmerich, Hug und Frederich'^) vom<me>'=) Steyne ■* uff
Kaldenfels '', Wilhelm Flache'') von Swarczenberg rittere, Frederich
und lohan <GuIe> von Kelenbach*^) und Wynant von <me Steyn>
deme selben Steyn knechte dun kunt allen luden, daz wir vor uns
und alle < unser, der >, ■* die " . . gemeyner zfi deme Steyne "* vor-
genant 0 und zu Kaldenfels", die itzunt sin oder her nach koment,
■* uz genomen hern lohan*^) von Elcz'') und Wynanden') v[on]
Waldecken'') ", geredit und uns verbunden han gegen deme er-
werdegen in gote vater und herren unserm herren * hern Bald(e-
win) " erczebischove zö Trire, phleger der stifte zfi Mencze und
zfi Spire, und den selben stieften, daz wir wider en noch wider
die selben drie stifte noch wider "* ir " dekeynen " noch wider
ymannen der selben drier stifte Trire, Mencze und Spire " nymmer
nicht gedun sollen mit worten noch mit werken noch mit keynen
< stucke > andern stucken, is en were danne, daz ieman uz den
vorgenanten bischtomen unrecht teden uns oder ieman < unserm >
■* der vorgenanten " gemeyner, der mag sich mit sime teile des
huses zfi me Steyne behelfen, also daz er is vore uzgetragen
habe * mit urteylen unverzogelichen " vor dem bischove " der
vorgenanten b3^schdome ", den der zu der züt zfi verantwertene
an gehöret < mit siner manne urteil >. 2. Were aber, daz er
J335 Juli 19—20 205
an gehorte "^ oder daz iz an ginge ^ den . . bischof von Spire,
so mögen wir daz vor ieme selbens dun uzdragen oder vor deme
ertzebischove von Mencze, der zu ziiden ist. 5. Were ouch,
daz wir oder ieman < unser > "^ der vorgenanten " gemeyner
< vom Steyne > icht zfi schaffene gewunen mit unserm vor-
genanten Herren ertzebischof Bald(ewin) oder mit keyme siner
nachkomen, in welicher der drier bischtome eyme daz sie, der
mag sich mit sime teile des hus zu me Steyne behelfen, also daz
er iz vore uz getragen habe " mit urteylen unverzogelichen ^ vor
deme bischove, wider den er sich behelfen wil < mit des selben
bischoves mannen urteiln >, ane wo iz an gienge eynen bischof
von < Trire > "Spire", da mögen wir daz uzdragen vor " yme
oder vor " dem erczebischove von Mencze, als da vore geschrieben
ist. 4a. <" Wo ouch unser vorgenanter herre, sine . . nach-
komen oder die iren mit uns oder mit der gemeyner eyme icht
zu dune oder zu schaffene hetten, des sullen wir recht geben und
nemen vor unserm vorgenanten herren oder vor deme siner
nachkomen, den iz an gienge von sines oder der siner wegen ">.
b. <''Und wo wir oder der vorgenanten ..gemeyner keyner
mit unserm vorgenanten herren erczebischove Bald(ewin) oder
mit keyme siner nachkomen in den drin stieften oder mit den
iren oder sie mit uns oder mit unser eyme icht zu dune oder zfi
schaffene gewonnen, so sullen wir vor unserm vorgenanten herren
ertzebischove Bald(ewin) oder vor deme siner nachkomen in der
drier stifte eyme, den iz an gienge, recht geben und nemen *■>.
5. Vortme were, daz wir oder < unser > "* der ** gemeyner
keyner nfi oder hernach icht brechen diser vore oder nach ge-
schriben stucke oder sie nicht enhilden, daz sullen wir und die
gemeyner vorgenant uff richten dem vorgenanten unserm herren
ertzebischove Bald(ewine), sinen stiften < oder > "^ und " sinen
nachkomen in den drin stiften bynnen vier wochen zu zelne von
dem dage, als iz gevordert wirt zfi me Steyne oder an ettes-
lichen der selben gemeyner, die da wonhaftig weren, und sullent
die . . gemeyner des gemeyners teil, der übergriffen hait, da
vore uff Halden "^ binnen den selben vier wechen ^ ane en oder
keynen der siner dar uff zu lazene biz also lange, < biz > daz
den . . gemeynern der schade uff gericht und vergolden wirt.
Daz selbe sol man zfi glicher wiis ouch dun mit des . . gemeyners
teile, der den brfich, der gesehen were, nicht richten weide oder
der dar zfi nicht beholfen were. 6. Wir han ouch gered,
wanne daz ieman komet, den man zfi . . gemeyner "^ zum Steyne
oder zu Kaldenfels ^ entpheit oder enphahen wil, iz sie von ge-
bfirt, von hylich oder anders, ee man " den ^ enphee oder zfi
gemeyneschaf laze komen, < so sal er ** di gemeyner mit eyden
und mit briven *" wol versichern > "so sullen di gemeyner von
yme < mit > eide, brive und [si]cherheit nemen, daz er " alle
dise™) vore und nachgeschriben stucke <zfi> "du und" halde<n
und zfi dune als wir sie gesworn han >. 7™*). " Und mitz disen
< stucken > ■* "^ vor und nachgeschriben stucken " " sin wir ge-
sunet und verslichtet umbe alle<n schaden und > sache, die wir
206 ^^- 377
biz uff disen hutegen tag in keyner hande wiis under eyn ander
han oder haben mochten als von den criegen, darumb der gezog
gesehen waz vor den Stein". 8.°) "^ Aädatur hie ad unam
litter am: Ez ist ouch geret, daz unsers vorgenanten berren ertze-
bischoves Bald(ewines) erste nachkomen in dem ertzebischtome von
Mencze den vorgenanten . . gemeynern zum Steyn eynen brif,
der da stee nach dises unsers gegenwerdegen brives meynunge,
geben sal mit sime ingesigele versigelt bynnen eynem vierteil
iares nach der ziit, daz en die gemeyner vorgenanten an ieme
kuntlichen vordem ; und entede er des nicht bynnen dem selben
vierteil iares, so en sullen ieme die . . gemeyner vorgenant als
von disen stucken nicht verbünden sin also lange, biz daz er en
oder irer etteslicheme eynen solichen brif, als hie vore erludet
ist, gegibet. Und wanne er den gegibit, so sullen die gemeyner
schuldig und verbunden sin, zö tune und zfi haldene als diser unser
gegenvyerdegen brif heldet " . 9. Wir han ouch vor uns und alle
< unser > "* di " . . gemeyner "* vorgenant " ewigclichen in guden
truwen globet und gesichert und zfi den beilegen gesworn, alle
dise vore und nachgeschreben stucke und ir ieglich besundern
stete, veste und unverbrüchlich ewigclichen zfi haldene und nummer
da wider zu dune in keyner hande wiis. Und wer da wider tede
<und> "oder")" sie nicht enhilde, in gemeyneschaft oder be-
sundern, der sal sin truwelos, erlös und meyneidig und dar" zu*"
in des babestes banne und in des < heiligen > riches achte und
sal man en vor bennyg und vor < eyn verzalten man > "^ echtig ^
halden. 10. Und han uns dar über verzi<h>gen und verzihen uns
an diseme brive "* aller vorderunge und ** alles Schirmes und hülfe,
die wir hie wider von geistlichem oder werltlicheme rechte, von
gewonheyt oder anders in keynerhande wiis haben mochten, uz-
gescheiden allerleye argelist und alle geverde an allen disen vor
geschrieben stucken " und ir iglichem ^ . 11. Und des zu eyner
ewigen vestekeyt und zfi cyme waren urkonde so han wir vor
uns und aller < unser ''dere''> "^ die " ..gemeyner vorgenant
unser ingesigele an disen brif gehenket und han gebeden < et
cetera die edeln > und bidden an disem brive die edeln herren
[hernP) Georgien greven von Veldentze, hern Friderichen
wildegreven von Kirb(er)g hern'') lohan wildegreven von Däne
und rugreven Cfinrad, daz sie ire ingesigele ouch wullen
henken an disen brief zfi eime getzfignisse und zfi eime ör-
kunde aller diser vorgeschriben dinge. 12. Unde wir greve
Georgie von Veldencze, Friderich wildegreve von Kirb(er)g,
Johan wildegreve von Dfine unde rugreve Cunrad vorgenante
erkennen, daz wir durch bede willen hern . . Brenners, lohans und
Everhardes gebrfidere, lohans Plate, Emmeriches, Höges und
Frideriches vom me Steine, Wilhelms von Swarczenberg rittere,
Frideriches und lohans von Kellenbach unde Wynandes vom me
Steyme knechte von iren und der vorgenannten gemeiner wegen
unser ingesigele an disen brief han gehangen zfi einem firkfinde
und zfi einem geczfignisse aller diser vorgeschrieben stocke, der
gegeben ist, do man tzalte nach Cristus gebfirte druzcenhundirt
1335 Juli 21— August 207
iar, darnach in dem fumf und drizigesten iare des dunrestages
vor sente Marien Magdalenen dage.
I) Ueberschr. in D: Obligacio illorum de Lapide cum doraino Trever(ensi).
+ a) Everh. 1, 2. + b) Frid. 1. + c) von deme selben 1. + d) Vlachche /.
4- e) Kellenb. /. + f) fehlt 1, 2. + g) Johanne 1. + h) Elz 2. + i) Wynande
/, 2. + k) Waldecke 1. + 1) zu 2. + m) die 1, 2. + m*) Kap. 7 und 8 sind
in D irrtümlich zwischen cap. 10 u. 11 eingeschaltet. -\- n) cap. 8 fehlt in 1;
dies ist also die una littera. + o) unde 1, 2. + p) hern — dage fehlt D.
-f- q) erg hern auf Rasur 1.
378. Trier 1335 Juli 21.
Erzbischof Baldeuiii an den frommen Abt von St Martin bei den
Mauern von Trier und beliebige andere Geistliche : nach dem Tode des letzten
Dompropstes von Trier Nycolaus de Hunolsteyn haben Dekan und Kapitel
den lohannes de Celobrio gewählt und Baldewin unter Mitteilung der bezüg-
lichen Verhatidluitgen soiuie des Wahldekrets um Bestätigung und Investitur
gebeten (4 Originalausfertigungen in Koblenz Abt. 1 D nr. 535) ; darauf hat
dieser, nachdem an dem anberaumten Termin, der feria sexta ante festum
beate Marie Magdalene (Juli 21) h<ira prime bis zur hora vesperarum kein
Einspruch erfolgt ist, die Bestätigung erteilt und Johannes per birretum,
noslrum investiert und eingesetzt ; er befiehlt den Adressaten, ihn einzuweisen
sowie Dekan, Kapitel und die anderen Untertanen der Fropstei, ihn binnen
3 Tagen nach erfolgter Insinuation aufzunehmen ; jene sollen Baldewin schrift-
lich berichten. Siegler: der Aussteller. Nuper prepositura — D. Treveris
a. dorn. 1335. die XXIa mensis iulii. — AT 4SQ. — Ein innerer Zusammen-
hang besteht mit Nr. 376.
379. [1335 Juli— August].
Derselbe berichtet Kaiser Ludwig von seiner Fehde gegen
Heinrich von Hohenstein und bittet um Beistand gegen den
Markgrafen von Meissen.
K £30^). — Zur Sache vgl. Beyer, bes. 18 f.
Liebir herre 1 /. Wizzent, daz wir umb soliche sache, als
wir uch zfi andirn ziiden enboten han, zä Duringen komen sin
und han da angegriffen unsiu viende und mit namen grevin
Henrich von Hoenstein, des Sfindirshusin ist, der uns und dem
stifte von Mencze von langer ziit biz her viel unrechtes hoch-
fertlichen getan hat und noch tut, den ir umb unsir bede willen
mit fiwern gfiten boten und fiwern brieven dicke dar umb ervolgit
hant. 2. Und binnen diesen dingen*^) hant des marggreven
von Myssen, uwers eidens, amtlute unt frönt unsir frund, die
nie uff sinen schaden quamen noch kommen weiden und die sin
und siner amptlfite unbesorgit waren, nider geworfen und schede-
lichen gevangen, also daz wir uns des zfi yme nit virsien enhetten.
Und betten gerne geseen, daz er die gevangen in uwer hant ge-
stalt hatte, ob sie zfi rechte gevangen weren, daz er daz hette
genozzen''). Des enkunden wir nicht bekommen. 3- Dar umb
bitden und manen wir uch flizzelich, lieber herre, daz ir uns
wider den vorgenanten marggreven und unser viende genedig
und beholfen wollent sin, als wir uch wal gloubin und ir uns
schuldig sint. Und daz ir nit engloubent, ob uch yman icht andirs
von uns sagete, uwern genedigen willen lazzent uns wider
wizzen mit desen boden. Datum.
I) Ueberschr.: Miss(iva) ad Bavarum. 4" *) ^o" ^- '" Lücke nachgetr. -\- b)
no unsicher.
I
208 Nr. 381—384
380. [1335] September 14.
Die Grafen von Beichlingen und Mansjeld, der Herr von
Heldrungen und die Burggrafen von Kirchberg berichten dem
Ersbischof Baldewin über ihr schwieriges Verhältnis sum
Markgrafen von Meissen.
K 146^). — Zur Sache vgl. Beyer 23 ff. Schon am 11. Oktober kommt
es zu einem Waffenstillstand zwischen den meisten der hier genannten Herren
und dem Markgrafen (v. Keitzenstein liegesten der Grafen von Orlamiinde 152,
Joh. Müller: Mitteilungen des Alter tumsver ein zu Plauen i. Vogtl. III S. XL
nr. 333).
Dem erbern in gothe vatere unde heran *) unseme lieben
Herren Baldewine erzebischove zcu Trire eyme Vormunden des
Stiftes czu Mencze enpiten wir Henrich von gates") gnaden greve
czu Bychelingen, Frederich unse son, Busse greve czu Mannes-
felt, Friderich greve von Bichelingen herre czu Rotenburg,
Friderich herre czu Heiderungen, Albrecht und Hartman ge-
brudere borcgreven von Kerchberg unse willege dienst czu allen
gecziten bereit. /. Lieber unde gnediger herre, wir kundigen
uch, daz der dechan von Mencze von uwer wen'') uns sere umme
hülfe gemant hat. Des si wir lange begernde gewest, daz ir uns
uvere rotgeben hetten gesant, di[e] '^) wir mochten gesprechen umme
unse not. Wanne der von Honsteyn, der lit uns sere in deme
wege unde es uns böse gen unseme herren dem marcgreven umme
sulche hülfe, die wir uch han gethan. Des ha wir uns geczogen
in eyn vorwort dorch eyne frist gegen unsem heren") dem marc-
greven unde beten uch, liber unde gnediger herre, daz ir uns
nach wollet sende uwere rotengeben eder den dechant, mit deme
wir mögen rede umme alle sache. 2. Auch sullet ir wizzen,
ir en wollet uwer gnade czu uns kere unde ir en wollet uns wol
daran beware unde begnade, so vorche^) wir, ab der marcgreve
sich met der stat czu Erforthe eyne, unde beriche*), dacz her uf
uns valle unde uns vorterbe. Waz der von Honsten dar czu ge-
dun mochte, daz tethe hern gerne. 3. Wir bethen ouch, waz
der apt von Oldessleybin von unser aller wen*) werbet, daz ir
daz vornemet gnedecliche unde eme geloubet.
Gegeben an des heiigen crucis tage under eme ansegele,
des wir alle gebruchen.
I) Ueberschr.: Littera confederatorum cum domino Trever(ensi) de Thur(ingia).
+ a) Ä". -f" b) ^ wegen. + c) dir (e über i).
381. Lager vor Döllstadt 1335 Oktober 1.
Ersbischof Baldewin sendet Boten sum Abt Heinrich von
Fulda, um ein Bündnis absuschliessen.
K 1S7I).
Domine Fulden(sis), amice sincere dilectel Mittimus ad
vos seu vestros amicos per vos ad infrascripta deputatos Siffridum
de Hallis cantorem sancte Marie Erforden(sis), Rudolfum dictum
Losse notarium nostrum una cum aliis amicis nostris, quos ad hoc
assumserint, ad tractandum et perficiendum vobiscum aut cum
pretactis amicis vestris super confederacionibus et ligis inter nos
mutuo ineundis rogantes et requirentes vos aut prefatos vestros
1335 September 14— Detember 13 209
amicos, quatenus amicis nostris predictis in hiis, que circa premissa
egerint aut dixerint, fidem adhibere velitis nostro nomine
creditivani.
Datum in castris ante Tullestete kalendis octob(ris) anno
domini M''CCC"XXX''V*' sub sigillo nostro secreto a tergo.
Ex parte domini Treverens(is) sancte Mogunt(ine) sedis
provisoris.
I) Ueberschr. : Potestas data cantori Erford(ensi) et michi ad tractandum cum
domino Fuldensi.
382. 1335 Oktober 24.
Rudolf und Hermann gebrudere genant Lossen verkaufen ihren Vettern
Hanse und Dietzel Lossen eine Hufe mit Hof zu Stochusen (aus Stachusen
zunächst zu Stoichusen karr.; Siockhaiisen), die jetzt Heynrichis Nickels styf-
niuter zu Erbe inne hat, einen Hof zu Luppencze ( Grossen- Lupnitz), den die
Reinboten (h aus p korr.) inne hat, und die obersten leybin an der kemanaten (!)
zu Ysenach, was Alles diese ihnen für 5 Mark lötigen Silbers verkauft haben,
wiederum für dieselbe Summe, die sie zahlen sollen vor Martini, wie sie selbst
es getan hatten, nachdem die Käufer die Zinsen bereits eingenommen hatten,
oder bis Michaelis nächsten Jahres, in welchem Falle sie so lange im Besitze
des Objektes bleiben. Siegler : die Aussteller. — der gegeben ist, do man
zalde (davor sreyp getilgt) nach Cristes geborte druzenhundert iar, dar nach
in dem fünf unde drizegesten iare, des tinstages vor sancte Symonis unde
ludas tage der heiigen apostelen. — K l8o ; durchstrichen.
383. Aschaffenburg 1335 November 13.
Instrument der öffentlichen kaiserlichen Notare, Kleriker Mainzer
Diözese Theodericus dictus Hake de Wizzense und Gerlacus Henrici de Buts-
pach (o über u) über eine a. 1335, die 13. mensis noverabris, hora eiusdem diei
quasi prima ind. 4., pont. — Benedicti — pape XII™' a. 1. in consistorio ante
rufam ianuam, ubi iudices ecclesie Aschaffenburgensis — solent iudicio ec-
clesiastico presidere, durch den ehrenwerten Meister Rudolfus dictus Lusse
Kleriker des Königs Johann von Böhmen und des Erzbischofs Baldewin, vor-
gelegte schriftliche Erklärung des Inhalts: frühzeitig nach Gottes Ratschluss
beider Eltern beraubt, lange unter Vormundschaft und noch jetzt in talibus
annis, in quibus lesus iunior factus maior in integrum restituitur de iure
canonico et civili, protestiert er vor den genannten Notaren und dem ganzen
Umstand, dass er der Veräusserung aller Besitzungen seiner Eltern und
anderen Verwandten, auf die er irgend ein Recht hat, durch jene, soweit sie
nach Beginn seines 26. Lebensjahres ohne seine ausdrückliche Zustimmung
erfolgt ist oder erfolgen wird, nicht zustimme, ferner dass temporibus mee
pupillaris etatis, item temporibus hostilitatum, item temporibus mearum ab-
senciarum me in alienis ex necessariis vel honestis causis existente provinciis
in Bezug auf ihn keine Verjährung eingetreten sei fnuUa prescripcio vel usu-
cepio — mihi cucurrit^, dass er diese Erklärung, wenn nötig, auch anderwärts
erneuern will; zu seinen Prokuratoren und Sachwaltern ernennt er die ab-
wesenden bescheidenen Herren Priester Hermannus dictus Gansouge, die
Meister Cristianus de Aquisgrani, Gerhardus de Frankenford in Romana
curia, Waltherus de Casle et Porphirius in sede Maguntina procuratores,
Meister Ulricus rector parvulorum apud sanctum Georgium Isenacensem,
die Kleriker Gerardus de Besä und Bertholdus dictus Porditz sowie Conradus
et lohannes nati Henrici centurionis de Apechenellende und lohannes de Mila
Mainzer und Kölner Diözese, um lingua laica vel latina in iudiciis et extra
diese Erklärung zu vertreten, %tnd mit anderen bestimmten Vollmachten.
Zeugen: die bescheidenen und ehrbaren Herr lohannes de Treveri Stiftsherr
von Aschaffenburg, lohannes de Bensheim, lohannes Villini (?) clerici und
lohannes natus lohannis dicti Quedenboum laicus. — K 26^.
384. Trier 1335 Dezember 13.
Erzbischof Baldewin sancte Moguntine sedis in spiritualibus et temporali-
bus provisor an die Kantoren sancti Bartholomei Frankenfordensis et sancti
Martini Pingwen(sis) (Bingen) ecclesiarum; beauftragt sie, den von Rudolf 's
dictus Lusse Pastor der Kirche in Nalbach (Nalb-) seinem Kleriker u. '
Nova Aiamanniae 14
210 Nr. 385—388
Albertus dictus Finke de Heilgenstat (Heiligenstadt) bepfründetem Stiftsherrn
von Aschaffenburg beabsichtigten Pfründen tausch , falls es rechtlich dabei zu-
gehe, zu vollziehen. In negocio permutacionis — D. Treveris idus (!) decembris
a. d. 1335. sub sigillo nostro secreto. — K 22QCI, eingerückt in Nr. 385_
385. Bingen 1335 Dezember 18.
Instrument des Petrus Gotschalci de Andernaco (Andernach) Trierer
Geistlichen publicus imperial! auctoritate et sancte sedis Moguntine notarius :
vor ihm und den bescheidenen Johannes Dylo f'Dylonis?/' de Frankenfort und
Ortliebus Geistlichen als Zeugen haben a. 1335. XV. kal. mensis ianuarii, quod
fuit feria secunda proiima ante diem beati Thome apostoli, circa crepusculum
noctis, in curia des Erzbischofs von Mainz in opido Ping(wensi) Sita, ind.
quarta, pont. — Benedict! pape XII! a. 2. die ehrenwerten Herren Kantoren
sancti Bartholomei Frankenfordensis et sancti Martini Pingwensis ecclesinrum
auf Grund der am Schlüsse mitgeteilten Ar. 384 Kommissare Erzbischof
Baldewins in Sachen des von Rudolfus dictus Lusse Pastor von Nailbach (aus
Nalbach korr.; Nalb-) und Albertus dictus Finke de Heilgenstat (Heiligen-
stadt) bepfründeten Stiftsherrn von Aschaffenburg geplanten Pfründentausches
sich von Albert und lohannes de Papperg Kleriker, dem Prokurator Rudolfs,
die Rechtmässigkeit der Sache beschwören lassen, die in ihre Hände auf-
gelassenen Pfründen empfangen und Johannes für Rudolf nach A., Albert
nach N. versetzt. — K 22Q,
386. Eisenach 1336 Januar 28.
lohan Domdechant von Mainz, Heinrich der eldere Vogt von Gera,
Herman von Libesberg und lohan groze von Sewiczin der eldere erklären als
Schiedsleute über etwaigen Bruch des zwischen ihren Herren, dem Erzbischof
Baldewin als Pfleger von Mainz und dem Kapitel von Mainz einerseits, dem
Markgrafen Friderich von Meissen andererseits, abgeschlossenen Vertrages
(verloren ?), wenn dieser nach ihrer Entscheidung gebrochen werde, so sollten
die festen Leute Herr Fritze von Wangeheini, Wetzel von me Steyne, Otte
von Stutternheym, Titerich Vogt zu Mulburg (Mühlberg), Apel von Erbars-
husen und lohan von Wizzengerode in einem Falle die markgräjliche Feste
Tungesbrucke (Thamsbrück) nach geschehener Mahnung in Eisenach dem Erz-
bischof, im anderen Falle das mainzische Haus zu Mühlberg nach Mahnung
zu Mühlberg überantworten, einlösbar für 2000 Mark Silbers. Siegler die
Aussteller. — der gegebin ist zu Ysenach, da man zelte nah Cristes geburte
druczhenhundert iare dar nah in dem sechs und drizigestem iare an deme
sunnetage, als man singit .Circumdederunt'. — Abschr., mit Nr. 3S9 auf dem-
selben Pergamentblatt vereinigt, in Gotha, Abt. QQ XIV^ (Urkunden aus dem
Wittenbergischen Gesamtarchiv) nr. 144 '. — 2«»- Sache vgl. Beyer 23, B.
Schmidt Urkundenbuch der Vögte von Weida, Gera und Plauen I (1885)
nrr. 764, 7'66 sowie unten Nr. 389.
387. Benheim [1332—1336] Februar 3.
Ritter Heinrich von Fleckensteiii meldet dem Ersbischof
Baldewin, unter welchen Bedingungen er das linksrheinische
Amt des Bistums Speyer übernehmen wolle. Der Domdekan
von Mains bittet denselben um Nachricht in dieser Sache.
Original-Brief in Koblenz (Abt. 1 A I nr. 852), gefaltet und verschlossen
gewesen, mit 6 mal 3 Siegelschnitten, ohne Siegelspur (A). Den Nachtrag unter
dem Datum hat der Domdekan Johannes offenbar selbst geschrieben. Er
scheint demnach schon vor dem Herbst 1336, wo er sich um das Bistum be-
warb (vgl. Nr. 416, K. Müller II 107), Interesse für Speyer gehabt zu haben.
Im übrigen wird die Einreihung der U. durch Beginn (vgl. Dotninicus 299
N. 2) und Ende (1336) der Pflegschaft Baldewins über Sp. bestimmt.
Deme edeln hocgelobeten ffirsten und mime gnedigen harren
. . Baldewin von gocz gnaden erzebischof zfi Triere pleger des
heiigen stfilz zfi Mencze und des bistummes zfi Spire . . enbfiht
ich Heinrich von Fleckenstein ein ritter mie'') gewilligen dinst zfi
allen ziden gereiht. /. Herre, wiszent, alz ich von ■* uch * bin
gescheiden*') umbe daz ambaiht des bistummes zfi Spire hie diszite
1335 Dezember 18— 1336 Februar IS 211
Rynes mir zfi lyhenne von fiwern gnaden, daz han ich mich be-
rathen miht min frönden und die ouch '^) des Stiftes frfint sint, daz
ich von zvpolf kneithen miht ** mir ^ gewaffent zfi ritenne "* und *"
des bistumm zfi beschirmenne <in>nemmen wil seiz hfindert
phfint haller ein iar umbe uf rfistflnge der selben kneithe, also,
wanne sie in dem bistumme sint, daz sie ouch*^) in des Stiftes kosten
sfiUent "^sin^, und von fflnszig*) kneithen die vesten zfi behfittenne
von ieklichemme seszehen phfint haller ouch"^) ein iar, und sfillent
die in minre koste sin ane des Stiftes schaden ; und dfinket, daz
alle mine frfint, wie es wenig gnfig sie. Und were och, daz ich
oder die selben dyener oder andere, die von des Stiftes wegen
und miht fiwerm willen bie mir "^ werent ^ oder "^ bie * dem stifte,
iht vfirlfirent, daz sfilte ouch'^) von des Stiftes wegen värgfilten
werden. 2. Ouch*^) sfillent ir wiszen, alz ich von uch gescheiden '')
bin umbe Sicherheit, ob ir abe gingent, daz got wende, daz ich
dem stifte zfi Mencze die vesten sfilte antwfirten ; die Sicherheit
wil ich uch, do mitte uch wol begnflget. Und waz do mitte
uwerz willen sie, daz enbiethent mir oder uw[er]me scriber zfi
Luterburg miht diszem bodem.
. . Datum in Benheim crastino purificacionis b[eate] M(arie).
** Herre, disen brief han ich uffegebrochin. Und waz auwer
wille sie, daz lant mich en[d]elich wissen mit eime lofenden boden.
Ex parte decani Mog(untini) ^ .
Rückwärts: . . Reverendo in Christo patri ac domino . .
domino Baldew(ino) sancte Treveren(sis) ecclesie archiepiscopo.
a) A. -\- b) i über e. + c) u über o.
388. Prag 1336 Februar 18.
König Johann von Böhmen ersucht durch Graf Berthold
von Henneberg drohend um eine Zusammenkunft mit Ludwig,
dem Bayern wegen der kärnthnischen Erbfolge.
K 122^). — Das bedeutsame Schreiben ist unmittelbar vor König
Johanns Ein/all in Oesterreich geschrieben, stellt sich also recht eigentlich
als ein Rechtfertigungsversuch dieses Schrittes dar. Zugleich wirft es aber
auch neues Licht auf die Vorgeschichte des Konfliktes zwischen dem Böhmen
und dem Bayern.
Magnifico ac spectabili viro domino Ber(toldo) comiti de
Hennenberg amico nostro karissimo lo(hannes) dei gratia Bohem(ie)
rex ac Luczemb(urgensis) comes salutem felicem. /. Dilectionem
vestram scire cupimus, quod in nostra a regno nostro absencia
nobis pridie in terris nostris comitatus Luczembur(gensis) consti-
tutis dominus Lud(ewicus), qui se imperatorem nominat, per suas
querimonias de nobis per eum depositas nobis detrahere satagebat
ea nobis asscribens, de quibus deo teste sumus innoxii penitus et
inmunes. Qua cum tarnen per ambassiatam amicorum et con-
siliariorum nobis intimata fuissent, graviter egrotabamus. Tandem
gratia dei resumpta sanitate mox cum festinancia regnum Boem(ie)
intravimus et non semel, sed pluries sollempnes nuncios nostros
ad ipsum misimus petentes, ut nobiscum ad certum terminum et
locum conveniret, ubi tarn nos quam ipse et amici nostri secure
accedere, stare et abire possemus nostram iusticiam pariter et
innocenciam ostensuri. 2. Tandem cognito, quod ipse in hoc
14*
212 Vr. 388
subterfugia et dilaciones querebat et ne in huiusmodi suspicione
absque nostra culpa diucius moraremur utque eo celerius negotium
huiusmodi finem haberet, excellentem principem dominum Rud(olfum)
Saxon(ie) ducem, sororium nostrum karissimum, cum aliis baronibus
et consiliariis nostris ad ipsum premisimus et postea, ne idem
posset aliquam racionabilem excusacionem pretendere, personaliter
in Bawariam ivimus, videlicet in Strubyngen super Danubium,
circa nativitatis festum beate virginis proxime elapsum *) causa
secum conveniendi Ratisponam vel alibi in certo termino, ubi
innocenciam et iusticiam nostram monstraremus, sperantes ipsum
ad predicta flectere et facilius inclinare. Iterato ad ipsum misimus
ducem Saxon(ie) predictum et consiliarios nostros in Lengenfelt
castrum suum prope Ratisponam situm, qui pluries iverunt et
redierunt nobis exspectantibus per dies quindecim continuos in
Strubinga. Et cum in vicino fuerit, quesivit dilaciones et ad ter-
minum venire simpliciter recusans alium terminum in octava beati
Martini*) prefixit, ad quem nos venire parati fuimus. Sed ipse
venire contempsit et penitus recusavit. 3. Nos vero adhuc
forcius intendere et instare concordie volentes ipso domino
Lud(ewico) Wyennam veniente^j ad ipsum prefatum ducem Saxonie
et dominos Ulr(icum) de Hanowe et Tymonem de Koldicz misimus
iterato significantes sibi, quod, quamquam priores terminos non
servaverit, saltem adhuc alios reciperet et servaret, ubi innocenciam
nostram ostendere possemus, et nos tunc obtulimus paratos venire
Ratisponam, Colon(iam), Wormac(iam), Pataviam, Argentinam,
Basileam, Oppenh{eim) vel Lymppurg super Lanam vel alteram
ipsarum. Qui hoc similiter rennuens recusavit et sie ab eo usque
in diem hodiernum nunquam obtinere potuimus, ut aliquem terminum
nobiscum vellet aliqualiter observare. 4. Cupientes igitur
ferventibus desideriis nostram iusticiam et innocenciam coram
electoribus et principibus ac aliis baronibus et civitatibus imperii
ostendere, predictum dominum ducem Saxon(ie) cum aliis amicis,
baronibus et consiliariis nostris ad terminum in Frank(enford), ad
quem, ut audivimus, nonnullos barones, nobiles et civitates imperii
convocavit*), misimus pro eo, ut hü, qui ibidem presentes forent,
nostram innocenciam et iusticiam valeant experiri et aliis absenti-
bus tandem possent melius declarare. Parati semper etenim fuimus
et sumus terminos, ut predicitur, secure per nos et nostros ac-
cedendo visitare nostram innocenciam et causam iusticie ostensuri.
5. Preterea ipse adhuc predictis non contentus querimoniis ducatum
Karinth(ie), qui nostris ac domini Henr(ici) olim ducis Karinth(ie)
et comitis Tyrol(ensis) pueris et demum ex maritagio filie ipsius
ducis loh(anni) filio nostro per ipsius legitimam successionem
debetur et debebatur, contulit ducibus Austr(ie) *) in nostram et
dictorum puerorum nostrorum iniuriam et violenciam manifestam
non advertens, quod dictus dux Karinth(ie), cum adhuc viveret,
et longe antea nobis recommendaverat pueros suos et homagium
fidelitatis per nobiles, cives et incolas ducatus Karinth(ie) et comi-
tatus Tyrol(ensis) exhiberi curavit. 6. Idem eciam dux
Karinth(ie) pluribus annis ante suum obitum ab eo obtinuit litteras
1336 Februar 18 213
patentes suo maiori sigillo sigillatas *), quarum copiam una cum
presentibus vobis transmittimus, quod tarn filie quam filü dicti
ducis Karinth(ie) quam eciam mariti filiarum earundem in omnibus
terris suis succedere possent pleno iure, et eisdem ducatum
Karinth(ie) aliasque terras ducis Karinth(ie) predicti contulit et
eas de ipsis sollempniter infeodavit. 7. Et tandem, priusquam
ipse dominus Lud(ewicus) dictum ducatum Karinth(ie) ipsis ducibus
Austr(ie) contulisset, rogatus fuit et admonitus expresse in Lyncza
supra Danubium in colloquio per eum cum ducibus Austr(ie)
habito') per dominos Saxon(ie) et Henr(icum) Bavar(ie) duces,
generum nostrum, ac Karolum marchionem Maravie primogenitum
nostrum et alios nostros barones, quod ipse collacionem et dona-
cionem huiusmodi de dicto ducatu Karinth(ie) differre vellet et
querimoniis de nobis faciendis supersederet usque ad nostram
presenciam personalem, eo quod tunc gravi corporis infirmitate
tenebamur, offerentes se pro nobis, quod capta sanitate secum
celerius ad terminum conveniremus et exhiberemus sibi tam de
ducatu predicto quam aliis opponendis, quidquid per principes et
barones determinaretur, quod facere noluit et penitus recusavit.
8. Similiter et duces Austrie, quibus per plures affinitates sumus
coniuncti — nullam sinistram presumpcionem vel suspicionem de
ipsis in malo gerebamus, quin immo puram amiciciam et firmam
concordiam ab eis exspectabamus — , requisiti ibidem et rogati
cum instantia fuerunt per dominos predictos, ut a recepcione dicti
ducatus in feodum similiter usque ad nostram presenciam abstine-
rent, qui eciam hoc totaliter facere recusarunt. 9. Cum igitur
ratione premissorum ab iniuriis et tot ac tantis violenciis mani-
festissimis nobis et pueris nostris contra deum et iusticiam indebite
irrogatis mediante dei et amicorum nostrorum auxilio cogamur
necessario nos defendere et pro viribus tueri, dilectionem vestram
affectu ampliori, quo possumus, rogamus attencius, quatenus, cum
simus unus ex electoribus imperii et semper in omnibus, que
honorem et statum ipsius respiciunt, tanquam sincerissimus zelator
fuerimus effectualiter prosecuti et cottidie fideliter prosequamur,
ipsum sepefatum dominum Lud(ewicum) ad hoc vestris monitis et
suasionibus salutiferis inducere velitis, ut adhuc ad certum
terminum, ubi tam nos et amici nostri quam ipse accedere possimus,
nedum ad exponendum et audiendum innocenciam et iusticiam
nostras verum eciam iniurias nobis, pueris et amicis nostris per
eum illatas et que cottidie inferuntur, velit convenire. 10. Quod
si facere rennueret vel eciam differret, extunc petimus et rogamus
vos utpote amicum nostrum karissimum et fidelem imperii, quem,
si opus esset, ex debito ab iniuriis defenderemus et defendere
teneremur, ut sibi contra nos et pueros nostros in nostri iniuriam
non velitis assistere vel ei vestrum prebere auxilium, consilium
aliqualiter vel favorem. Novit enim ,deus, quod inviti vellemus
aliquem ad imperium pertinentem molestare. Sed contra dictum
dominum Lud(ewicum) nos cogimur licet inviti defendere, qui nos
et amicos nostros et pueros exterminare et exhereditare pro viribus
nititur. Cui tarnen semper in omnibus et per omnia pro totis
214 Nr. 3S9—393
viribus nostris parati fuimus contra eius et imperii emulos nostris
obsequiis et beneplacitis assistere et fa[v]ere*) et adhuc essemus in
Omnibus locis, ubi facere possemus, salvo honore nostro, dummodo
ipse huiusmodi nostra obsequia grate voluisset acceptare. De ipso
eciam multas et innumeras haberemus querimonias de violenciis
et iniuriis nobis per eum pluries allatis deponere, prout per suas
litteras patentes') ac alia rationabilia documenta possumus legitime
demonstrare, quibus ad presens, quousque nostra innocencia visa
fuerit, intendimus supersedere, nisi vestris inductionibus ad con-
veniendum nobiscum ad terminum, ut predicitur, nollet aliqualiter
inclinari, quas extunc nos oportebit undique publicare. //. Hoc
eciam vos non lateat, quod dicti duces Austr(ie) terras magnifici
principis domini regis Ungar(ie), fratris nostri karissimi, quem
nostris treugis nominatim inclusimus') et qui per suas patentes
litteras '") et nuncios speciales presentibus dicto domino duce
Saxon(ie) et aliis consiliarüs nostris eisdem nostris treugis se
inclusit, et ipsis treugis precedentibus et durare usque ad festum
beati lohannis baptiste ") debentibus incendiis, gwastis et rapinis
hostiliter invaserunt, propter quod per ipsum regem Ungar(ie) de
huiusmodi treugarum violacione moniti et requisiti ipsos^) duces
cessare nolentes, quin immo magis ac magis regnum Ungar(ie)
invadentes diffidavimus dicto regi pro viribus assistentes nostram
iniuriam, quantum possumus, repulsuri. 12. Et si aliquid vestre
discrecioni contrarium forsitan diceretur, credere nolite, quia omni
tempore et ubilibet docere poterimus, de hiis omnibus plenius
approbare. J3. Super quo vestram nobis per latorem presencium
rescribi petimus voluntatem.
Datum Präge in dominica, qua canitur Jnvocavit', anno
domini MOCCCXXXOVP.
I) Ueberschr.: Querimonia regis Boem(ie) contra imperatoris (!) Lud(ewici) et
peticio termini. + a) hier verweist ein Zeichen auf die Bemerkung L.s am
oberen Blattrande : incaustum maliiin. -f" a) facere.
1) 1335 September 8. «> 2) November 18. <x 3) 1336 Januar, oo 4) die Tagung
erfolgte erst im Mai 1336. «> 5) Böhmer Ludwig nr. 1669. oo 6) ebenda nr. 1079
(1330 Februar 6). » 7) 1335 Anfang Mai. ■» 8) vgl. a. B. Böhmer Ludwig
nr. 1671. » 9) vgl. Böhmer Johann nr. 208. » 10) Codex Moraviae VII nr. 81
(1335 September 3), wo von der Anwesenheit Rudolfs von Sachsen und böhmi-
scher Räte nicht die Rede ist. <» U) Juni 24.
389. Gelnhausen 1336 Marx 15.
Erzbischof Baldewin als Pfleger von Maine und Friederich Landgraf
von Thüringen, Markgraf von Meissen überantworten den in Nr. 386 genannten
Sechsen ihre beiderseitigen Schlö.%ser Tungesbrucken (Thamsbrück), die sie,
■wenn die von ihnen gesetzten 4 Schiedsleute mit Mehrheit oder im Falle der
Stimmengleichheit unter Hinzuziehung des Grafen Bertold von Hennenberg
des Aelteren oder des Grafen lohan von Czigenhiayn entscheiden, dass Einer
von ihnen Beiden den zwischen ihnen geschlossenen Vertrag gebrochen habe,
binnen Monatsfrist dem Anderen überantworten sollen, falls der Schuldige
n rht 2000 Mark zahlt; falls einer der Aussteller während der 6jährigen
l ertragfdauer stirbt und sein Nachfolger bz^i■. das Domkapitel nicht in den
Vertrag eintritt, sollen die Sechs nach Entscheid der Vier die betreffende
Feste gegen Erlegung der gleichen Summe dem anderen Aussteller wieder-
einlösbar überantworten. Siegler : die Aussteller. — der gegebin ist zu Geyln-
husin, da man czalte nach Cristes geburte druczhenhundert iar und dar nach
in deme sechs und drizzigestem iare an derae frilage vor deme sunnetage
.ludica rae deus'. — Ueberliefert wie Nr. 386; eur Sache vgl. daselbst.
1336 Marx IS—April 29 215
390. Eisenach 1336 Mär* 21.
Instrument des kaiserlichen öffentlichen Notars Guntherus dictus Zcygen-
üeys über die a. 1336. XII, kal. mensis aprilis hora — quasi sexta indiccione
5. {davor sexta gestrichen] pont. — Benedict! pape XII. a. 2. in iudicio seculari,
ubi iudex Isnacensis — solet presideri, erfolgte Verlesung, coram litteratis
latine et laicis Theutunice materna ligua (■'), der hier teilweise eingerückten
Nr. 283. Zeugen: die bescheidenen und ehrsamen Herr Theodoricus ecclesiasti-
cus clericus, Guntherus Gotschalci scultetus, Henricus dictus Riman, Bertoldus
Vrimarie, Cristoforus ? (Ablativ Cristoforej Hellegravii, lohannes de Ammerungen
et Dytherus dictus Muzchin laici. — K IJQ.
391. 1336 April 8.
Friderich ritter herre zu Wangeheim beurkundet an disem kenwerdigen
brifen den von ihm durch seine Getreuen Eckehart von Howetal, lohans und
Fricze gebrudere ouch geheizen von Howetal und Conrad von Drivorte er-
klärten Verkauf einer Rente von 4 Maltern körn geldes Erfordiges mazes
drierleige korns, weizes, rocken und gersten, zu gleichen Teilen, zahlbar zu
Michaelis in Ysenach, sowie irre kost und irre erbeit von je '/> Hufe, die
Heinrich von Howetal und Konrad von Treffurt besassen, und von einem
Vierteil landes fries oder lediges gutes gelegen in dem velde zu Hocheim
(Hochh-), das vom Aussteller zu leine geit, den ersam mannen meister Rudolf
Lussen und Hermanne sime brudere für in Eisenach bezahlte 16 Mark lotiges
Silbers ; bleiben sie das Korngeld einmal schuldig, so soll der Aussteller die
Käufer in Vollbesitz des Gutes setzen uud es als ihr rechtes Lehen anerkennen;
diese haben aber den Verkäufern die frunschaft, die willekore und die macht
gegeben, das Korngeld alljährlich bis Walpurgis (Mai l) zum gleichen Preise
zurückzukaufen. Siegler : auf Bitten der Verkäufer der Aussteller. Zeugen:
herr Harthung capelan von Erpha ( Friedrichswerth) , herr Gocze von Byschove-
rode ritter, Henrich von Nebere, Henrich Kelnere uud Apel Kalwe von Hayn.
Gegeben nach gotis gebord dritzenhundirt iar in dem sechs un drizigesten
iare an dem mantage nach dem suntage, als men singet , Quasi modo geniti'.
- K 20$.
392- 1336 April 8.
Dekan uud Kapitel von Karden ('Cardonensisj providieren zu der bei
ihnen offenstehenden Stiftsstelle und Pfründe des verstorbenen bepfründeten
Dekans Herrn Cono den Meister Rudolfus dictus Lusse, ihm stallus in choro
und locus in capitulo anweisend. Siegler: die Aussteller mit dem Siegel der
Kirche. Actum et d. a. dorn. 1336. in crastino dominici, qua cantatur , Quasi
modo geniti'. — K 22j,
393. Guntersdorf 1336 April 29.
Der Kleriker Christian berichtet seinen Herren in Prag
aus dem Feldlager König Johanns über die militärische und
politische Lage.
K I20. — Aussteller und Adressat bestimmen sich durch den Ver-
gleich mit Nr. 195.
Domini karissimi! /. Sciatis, quod post fugam Australium
dominus rex ivit in Austriam circumvallando castrum et opidum
Maurperg, quod per vim obtinet, et tandem castrum Gunthersdorf
obsessit, ubi per fossuras et alios modos ad expugnandum ipsum
laborare fecit in tantum, quod murus barchani cecidit et quod
fossores ad ipsum castrum cum eorum fossura pertingerunt. Hoc
videntes obsessi, quia perditi erant, castrum dederunt domino regi
per modum, sicut continetur in secunda cedula*).
Scriptum in Gunthersdorf feria secunda post .Cantate'.
2. Dominus rex Ungar(ie) misit domino regi unum captivum
de Charinth(ia) — nomen ignoro — et scribit*), quod gens sua
intrando Charinth(iam) expugnavit V castra et totam terram usque
ad civitatem Lu[b]lanam^) devastavit cremando ultra mille villas.
216 Nr. 394—397
Item alia gens sua fuit in Styria et ibi tres civitates muratas
cremando expugnavit et unum fortissimum castrum expugnavit et
duos dominos ipsius castri captivavit. 3. Sciatis insuper, quod
hodie castrum Gunthersdorf traditum est domino regi et illi ob-
sessi in eo, quorum nomina presentibus interclusa ') vobis trans-
mitto, se captivitati domini regis tradiderunt scituri, quod adhuc
gentibus domini nee per captivitatem nee aliquas alias lesiones
nuUum dampnum per hostes est illatum, nisi quod heu Hinco
Krussina ictu lapidis de ipso castro in narte'') est occisus.
4. Hodie eciam dominus Czendlinus ex parte ducum Austrie venit
ad dominum asserens, quod dux ipse ad omnem convenienciam
domino nostro faciendam se inclinet. Qui Czentlinus petivit, quod
dominus quietus in loco ipsius castri hodie et cras moram faceret.
Tunc ex parte ipsorum ducum ad ipsum venient episcopi Lavan-
tinus et [G]urcensis '^) cum aliis consiliariis ducum, quos de consilio
consiliariorum suorum dominus rex vult expectare et suos con-
siliarios de exercitu suo ad unum miliare ad eos destinare. Et
sie deo propicio domino regi optime prosperatur. Si habebit
placita pro sua voluntate, — bene ; si non, totum ex ista parte
Danubii dominus procul dubio optinebit. 5. Sciatis eciam, quod
dux Heinricus cum vituperatore'') habet treugas pacis, postquam
unus alium, quando placuerit, diffidaverit, ad unum mensem et
irterim dux Heinr(icus) non iuvabit dominum nostrum et imperator
: liliter Australibus nullum subsidium prebebit. Per hoc eciam
Australes se senciunt per imperatorem deceptos et propterea iuxta
domini beneplacitum placitabunt. 6. Modo omnia nova scitis.
Ulterius, si alia occurrunt, vobis scribam.
Scriptum Gundhersdorf feria secunda post .Cantate'.
I) Ueberschr. (beeiekt sich auch auf K 121 ff.): Littere pro cronica et missi-
libus. + a) Lullanam. -|- b) Ä'. + c) Cure. + d) Wortspiel oder verschrieben
für induperatore.
1) siehe den 2. Teil des Briefes. » 2) Brief verloren. « 3) Nr. 394.
394. [1336 April 29].
Verzeichnis der bei der Eroberung von Guntersdorf durch
König Johann von Böhmen gefangenen Oesterreicher.
K I20. — Unterschiedslos mit Nr. ^ 395 verbunden (vgl. Nr. 395 N. I)
sweifellos aber der von Christian der Nr. 393 beigelegte Zettel.
Isti sunt captivati in castro Gunthersdorf: Ebirhardus de
Walze et de Linze, Johannes de Gondolfin, Offo de Arberg,
Alber de Sunnenberch, Heinr(icus) de Walze filius Ebirh(ardi),
Johannes de R^chenstein, Nicol(aus) de Keyaw"), Ebirhardus
Dachsperger, Wichardus iuvenis Tepler. Isti sunt omnes nobiles
badiati. Ceteri in numero sunt tam milites quam clientes seu
scutiferi bene sexaginta unus.
») w unsicher,
395. Prag 1336 Mai 3.
Nikolaus von Luxemburg, Notar König Johanns, meldet
dem Erzbischof Baldewin die Siege der Böhmen über die
Oesterreicher.
K 121.
1. Pro certo sie se habent domini regis negocia, prout in
litteris presentibus interclusis hodie de exercitu per Cristianum
1336 April 29— Mai 20 217
clericum meum michi missis*) videbitur contineri. Et ultra scire
dignemini, si adhuc ad vestram non devenit noticiam, quod dominus
rex cum fortissimo suo exercitu numero III milium galeatorum,
VI milium et ultra panciriatorum cum lanceis et balistis in bonis
equis et V milium Ungarorum preter multos pedites, de quibus
non est numerus, in crastino beati Georgii') inimicos suos Australes,
qui cum suo exercitu infra Sneniam*) et Pontem claustrum, quod
in manibus domini regis per violenciam tota presenti gwerra
durante et per magnam potenciam est detentum, castra metantes
honorifice fugavit et in fuga ipsorum et prius pluries per homines
domini mei ex eodem claustro, quod est prope Sneniam*), sicuti
est de palacio vestro ultra pontem in Treveri, ipsis per maxima
dampna sunt illata. Postea dictis Australibus sie fugientibus
relictis curribus et tentoriis et victualibus universis dispersi sunt
per universa loca. 2. Dominus vero rex postquam per unum
integrum diem in eodem loco, de quo fugam fecerant, metatus
[sjit") castra, dominus de Lypa marscalcus cum VIII centum
galeatis et III milium cum lanceis et balistis precessit et invasit
Mourperch civitatem et castrum, que sequenti die per dominum
regem cum exercitu suo per violenciam sunt obtenta. Et ibi
invenit ultra mille carradas vini, bibat ergo satis. 3. Ulterius
ab illo Castro circumvallavit aliud'), sicut in dictis litteris*)
continetur. 4. Dominus habet ultra II centum LX galeatos
captivos de Austria, Styria et Karinth(ia). Negocia sua optime
se disponunt, melius quam apud deum meruerit. Dummodo sciat
uti legaliter et prudenterl 5. Secundum ista vestra negocia
disponatis, si placet.
Scriptum Frage in die sancte crucis.
Vester humilis Nych(olaus) de Luczelnburg.
I) Ueberschr.: Littera domino Trever(ensi) missa de fuga Australium (steht
vor Nr. 394, einem Zettel, der vielmehr tu Nr. 393 gehört). + a) e aus o
korr. + b) fit K.
1) JVr. 393. 00 2) April 24. <x> 3) nämlich Guntersdorf.
396*. [Avignon 1336 Mai 13].
[Patst Benedikt XII. an König Philipp VI. von Frankreich]. K I2Q
Bruchst. fPorro — benigni. Datum etc.j mit der Ueberschr. Quidam articulus
pape ad regem Franc(ie) super facto . . Trever(ensi) ; aus Vatikan. Register
vollständig: Riezler nr. 1803, ebenso unvollst. Sauerland II nr. 2260.
397. Trier 1336 Mai 20.
Der Trierer Jude Muskinus quittiert Meister Rudolf Losse
über 183 Gulden, den Rest seines Reisegeldes.
K 2S5- — Muskinus ist Anfang September 1336 gestorben ; vgl. Nr. 411.
Ego Muskinus ludeus Trever(ensis) tenore prcsencium publice
recognosco me anno domini IWCCCXXXVI" feria secunda proxima
post diem penthecost(es) ab honorabili viro domino magistro Rodolpho
Losse notario domini Trever(ensis) nomine prefati domini mei
recepisse centum octoginta et tres regales aureos de hiis quin-
gentis regalibus aureis, quos sibi alias pro itinere ad Romanam
curiam ex parte prefati domini mei Trever(ensis) assignavi presenti-
bus domino Conr(ado) Winter capellano, Eberh(ardo) de Westfalia
et Theod(erico) clericis domini prelibati anno et die predictis.
I) Ueberschr.: Quitancia de 183 regalibus.
218 ^'-- 398—401
398. Hochheim 1336 Juni 4.
Das Mainzer Domkapitel erklärt es für ratsam., dass
Ersbischof Baldewin gegebenenfalls der Mainzer Kirche entsage.
K 499 a^ im Vidimus K 499.
Nos Bertholinus dei gratia prepositus, Johannes eadem gratia
. . decanus totumque capitulum ecclesie Magunt(ine) recognoscimus
per präsentes, quod nostrum consilium fuit et est, quod domino
nostro summo pontifici sancteque Rom(ane) ecclesie dominus
Trever(ensis) archiepiscopus ad ecclesiam Magunt(inam) postulatus
in requisitis per dominum . . papam, videlicet quod ponat libere
ecclesiam Magunt(inam), fortalicia, castra, opida, villas et iura
ipsius cum suis pertinenciis in manibus eiusdem nostri . . pape aut
eius vel eorum, quibus commiserit, obediat et sub speciali con-
fidencia intendat, ita sane, si fieri poterit, quod inquisicio contra
. . provisum super veritate obiectuum procedat et ecclesie Magun-
t(ine) sibique subiectis, ne in casum irreformabilem incidant, ca-
veatur castraque et municiones personis vel persone non suspectis,
si utique aliud impetrari non poterit, medio tempore committantur.
In quorum testimonium sigillum dicti capituli nostri ad causas
presenti littere tergotenus duximus apponendum.
Datum et actum Hocheim anno domini MOCCC'XXXVI".*)
feria tercia post octavam trinitatis proxima.
I) am Rande: Consilium capituli. + a) aus XXXin" korr.
399*. [1336 Ende Mai -Anfang Juni].
Das Mainzer Domkapitel an Klerus und Laien seiner Diözese. D Ijg
= Winkelmann nr. 1141 ; von 2 Händen, deren 2. S. 804 Z. 12 eicessuum
— Z. 28 convalescunt geschrieben hat, herrührende Abschrift oder Rein-
entwurf; Verbesserungen: S. 804 Z. 21 cognitura, Z. 34 irregularis, S. 805
Z. 1 ''et subsequendi ^ , Z. 10 instructos ■<: ad >, ■<: de novo >• recenter, Z. 11
•«c animam >- sanctitatem >-, Z. 14 ass'^is^tencium, Z. 21 salu«=:t>''br*em,
Z. 22 reponamur. -c: Et si quis s :> Et ; quod -<: os ma >■ loquatur os
malignantium. — Eine befriedigende Zeitbestimmung fehlt bisher. Terminus
post quem ist der Tod Johanns XXII. Aus dem Jahre 1335 kennt man keine
Verhandlungen über die Mainzer Frage ; immerhin war Losse damals in
AvignoH (Nrr. 357, 365—367, 369). Viel mehr spricht für 1336. Aber es ist
unmöglich, das Stück mit Schrohe Heinrich 24 N. 2 als erst durch Nr. 414
veranlasst anzusehen. Es gehört in eine Zeit, als bereits feststand, dass
Baldewin Mains aufgeben müsse, aber wenigstens auch auf Heinrichs Ent-
fernung noch gehofft werden konnte. Das war nach der Einleitung des Pro-
zesses (Ende Juni, vgl. Sauerland II nr. 2263) schon ausgeschlossen. Am 13. Mai
aber hat es der Papst dem französischen König ausdrücklich in Aussicht gestellt
(ebenda nr. 2260). Das Manifest entspricht also genau dem damaligen Stand
der Dinge: die Tätigkeit der „neuen" Gesandtschaften an die Kurie, von
denen es redet (S. 805 Z. 6 ff.), ist uns seit dem Juni wohl bekannt.
400, Eisenach 1336 Juni 6.
Iftstrunicnt des kaiserlich öffentlichen Notars Guntherus dictus Zcygen-
fleys Mainzer Diözese: a. 1336. feria quinta proxima post diem beati Bonifacii,
quod fuit VIII° id. mensis iunii hora quasi 3. ind. 4. pont. — Benedict! pape
XII™' a. 3. hat vor ihm und Zeugen der gestrenge Knappe lohannes dictus
Lusse, gesund an Leib und Seele, hochbetagt, freiwillig erklärt, dass er seine
vom Vater, Gross- und i'rgrossvater, seit Menschengedenken und mindestens
200 Jahren iure nature ihm überkommenen Güter in villis et pagis Unkenrode
(Unkeroda), Wolfesberg (Wolfsb-), Nencelsdorf (wüst) et Strofurthe (wüst),
die er von dem edeln Herren Henr(icus) de Franckensteyn lange zu Lehen
hatte, dem bescheidenen Herren Propst Theodricus, Aebtissiii, Priorissin und
den Nonnen des Klosters Aldendorf (Allend-) gegen Barzahlung verkauft hat
1336 Juni 4—S 219
nach Verticht und Auflassung (renuncione manuali, oris et calami ac remis-
sione lilteratoria domino feudi factisj an den Lehensherrn durch J. selbst,
seine Gattin Mechtihildis, ■uieil sie die Güter nls dotalicium zu Lehen hatte,
sowie durch den Ritter Herrn Bertholdus de Harstal und dessen Sohn Hermannus
de H., die wegen der Kinderlosigkeit des J. gleichfalls vom Herrn von Fr.
mit ihnen belehnt waren, condigna et fideli peticione ut pro habenda superins
videlicet domini . . abbatis Fuldensis ecclesie appropriacione et consensu et
supplicacione peractis taliter ut dictus . . prepositus et convenlus gemäss ihren
darüber ausgestellten besiegelten Urkunden appropriacionem et consensum
optinerent ; diesen Verkauf hat J. mit den genannten Interessenten bestätigt,
ausserdem erklärt, er habe die Belehnung keineswegs mit seinen Bluts-
verwandten Gerwicus und Albertus dicti Lussen zusammen besessen sondern
ihre fipsorum^ Eltern und Voreltern wären seit Menschengedenken, nach
hundertjähriger Vorschrift in Bezug auf ihre Lehen getrennt und geschieden
gewesen ea divisione, que vulgaliter (!) .gennischart' nuncupatur, um nicht auf
Grund irgend einer Urkunde ein Anrecht an Gericht oder Gütern der ge-
nannten Dörfer beanspruchen zu können ; vielmehr haben die seniores dicti
Hornig und dictus Husman mit den ältesten und glaubwürdigen Bauern
('rusticiyl jener Gegend fcontrataj, Bertholdus dictus Langrave, Bertoldus dictus
Eckebrecht, Conr(adus) und dessen Sohn Ber(toldus) erkannt fdistinierunt^,
jene durch den Herrn von F. auf 6 Jahre für 20 Mark geschlossene Ver-
pflichtung ('obligacio^ und die im selben Briefe enthaltene Anordnung sei so
Mu verstehen, dass Johann seine Rechte in jV. und den genannten Dörfern,
Gerwich und Albert Lusse aber in dem Dorfe Appchenelnde ( Epichnellen)
ihre Rechte für sich und gesondert gemessen sollen ohne Anteil an den ge-
nannten Lehen. Das hat J. mit den genannten Gemeindeältesten f'villanis
senioribusj erkannt. Siegler: derselbe. Acta sunt hec in domo habitacionis
lohannis dicti Lusse in opido Isenache a. — prenotatis. Zeugen die ehrbaren
und bescheidenen Herren Wilhelmus Dekan, Henr(icus) Kustos, Her(mannus)
de Zcimmern Stiftsherren von St. Marien, Conr(adus) de Wizsense Pleban in
Sunneborn (Sonneb-) — diese gleichfalls Siegler — , die Priester Herren
lohannes dictus Golzcen Vikar von St Marien, Conr(adus) dictus Nikel, Meister
Heydenr(icus) rector scolarum beate virginis ibidem. — Orig., mit dem Signet
des Notars (8 teilige Palmetten im Quadrat, darüber G, umgeben von
VNTHERVS, auf 3 Stufen, in deren unterster A (0?J . E . Sj und den 5 wohl-
erhaltenen Siegeln, in Gotha (QQ I" 115). — Das hier bezeugte Rechts-
geschäft einschliesslich der Lehensauftragung an Heinrich von Frankenstein
und durch diesen an den Abt von Fulda, der wiederum Allendorf belehnte,
ist schon 1325 zustande gekommen ; vgl. die UU. des Propstes und der
Aebtissin, Johanns, Mechthilts und der beiden von Herstal sowie des Abtes
von Fulda in Gotha (QQ I" 66, 68, 69, 71 und 72).
401. Prag 1336 Juni 8.
König Johann von Böhmen erklärt Erzbischof Baldewin
seine Bereitschaft zu einer Zusammenkunft mit Kaiser Ludwig
und stimmt zu, dass ein Schied seinen Streit mit dem Grafen
von Jülich beende.
K 124^).
Domine patrue karissime ! 1. Hodie Htteras sinceritatis *)
vestre ') accepimus et contenta in eisdem intelleximus diligenter
scire affectantes, quod non modicum amirari conpellimur, quod
dominus Lud(owicus) imperatorem se nominans libenter vellet
nobiscum diem placiti amicabilem observare et cetera, cum idem
treugis inter nos et ipsum pendentibus usque ad instans festum
sancti lohannis baptiste^) in limitibus regni nostri per gentes suas
meliora castra bene quatuor furtive et clamdestine^) attemptabat
expugnare et iam castrum Pfrymberch melius de regno scandendo
inferius intraverant, licet per ignis cremacionem fuerint effugati,
insuper ducem Henricum Bawar(ie) generum nostrum hostiliter
220 ^'' 402—403
diffidavit, que treuge inter eos a feria quarta proxima') ad octo
dies*) debebunt experire, eciam sub eisdem treugis civitatem
Keysersper[c]h*') gentes sue circumvallarunt, ex quibus nil aliud
suspicamur, nisi quod nostram et amicorum nostrorum destructionem
et exterminium pro posse querit et attemptat et quod per talia,
que fecit et procurat, non potest iudicari, quod terminum placi-
torum amicabilem velit querere et servare. 2. Cum igitur, ut
vestre sinceritati") clare constat, iam plus quam per unum annum
continuum nil aliud affectaverimus, nisi quod ipse nobiscum in
aliquo termino placitorum vellet convenire, volumus adhuc libenter
et intendimus secum Wormac(ie) habita securitate per litteras
suas et dominorum, quos nominaverimus et qui in vestris nominati
sunt litteris, prout hec securitas melius ordinari poterit, secum
convenire, dummodo ipse nobiscum et cum domino duce Bawar(ie),
genero nostro predicto, quem deserere non possumus, treugas
pacis inconvulsas velit constanter observare, quibus durantibus
possemus eo tucius secum convenire, et eciam, quod terminus
conveniendi prolongaretur usque ad festum nativitatis beate Mar(ie)
virginis') vel diucius, si commode fieri posset, quia terminus super
festo sancti lacobi *) nimium esset nobis brevis ex eo, quia oportet,
quod dicto genero nostro de proximo gentes nostras armorum in
maiori copia, qua poterimus, pro succursu transmittamus, eciam ex
alio, quia cras ad octo dies') cum exercitu nostro, sicut promisi-
mus, necessario convenit nos esse cum domino rege Ungarie in
Austria ad metanda castra*). 3. Unde quid super hoc sue
intencionis fuerit, nobis quam tocius intimetis. Nullam securitatem
et conductum veniendi ad terminum alias petimus, nisi quod dictus
dominus Lud(owicus) et principes seu barones ac nobiles, per
quorum terras transitum facere nos expedit, absque dolo et fraude
bona fide litteris eorum promittant, quod nos et amici nostri et
causa nostri ibidem venire volentes secure salvis rebus et personis
absque quovis inpedimento ad dictum terminum seu locum venire
ibique stare et abinde redire valeamus. 4. Preterea, si terminus
habere deberet processum, tunc est necessarium, quod inter ipsum
et nos treugas pacis inviolabiles usque ad festum nativitatis Christi
vel sancti Martini fieri ordinetis et quascunque t;iles treugas
ordinaveritis, volumus et promittimus sincere et inviolabiliter custo-
dire et servare, eo quod, si in termino placitorum concordia
fortassis non interveniret, quod cum maiori cautela possemus ad
propria redire. Insuper expediret, si terminus placiti habebit
processum, ut ipse gentes suas ab obsidione civitatis Keysers-
perch*) faciat recedere et removere. 5. De eo, quod super
altercacione inter nos et comitem luliacen(sem) mota vobis et
domino archiepiscopo Colonien(si) crederemus, scire velitis, quod
iam dudum est, quod super hoc nuncios nostros vobis misimus,
per quos significamus vobis tunc sicut et nunc, quod libenter vobis
ac dicto domino . . Colonien(si) confidenter credere volumus taliter,
quod ambo audiamur et quicumque alteri [ojbnoxius") fuerit seu
culpabilis inveniatur, quod iuxta vestrum decretum pronunciacionem
et arbitrium parti innocenti emendam impendat congruentem.
1336 Jwii 21— Juli 9 221
Miramur tarnen, quod idem niincius nondum ad vos pervenit.
6. Deus vos feliciter conservet.
Datum Präge die sabbati proxima post octavas festi corporis
Christi anno*^) 36.
I) Ueberschr.: Littera domini regis Boem(ie) ad Trever(ensem) pro die servanda
cum Lud(owico). -\- &) K. -\- a*) Keysersp(er)h. -j- b) abnox. -|- c) anno 36 von
L. nachgetr.
1) verloren. » 2) Juni 24. oo 3) Juni 12. oo 4) Juni 19. oo 5) September 8. <» 6)
Juli 25. 00 1) Juni 17. oo B) tatsächlich reiste Johann erst am 21. Juni ab ; vgl.
Chronik von Königssaal III 12.
402. Avigftoti 1336 Juni 21.
Papst Benedikt XII. an Conradus de Ansenbruch Domherrn von Maine:
befiehlt ihm auf Bitten seines geliebten Sohnes des Rodolfus dictus Lusse
Klerikers Mainzer Diözese, der ihm vorgetragen, dass der Laie Johannes
dictus Lusse, Jrüher als Vormund des damals noch unmündigen Rudolf Ver-
walter von dessen Geld und übrigem Besitz, auch jetzt noch sich weigert,
darüber Rechnung abzulegen, beide Parteien zu verhören, die Sache Zu
entscheiden und dabei die kirchlichen Zwangsmittel, auch den benannten
Zeugen gegenüber, zu gebrauchen. Exposuit nobis — D. Avinione XI. kal.
iulii pont. n. a. 2. — K 228.
403. 1336 Juli 9.
Genannte Strassburger Juden erklären sich zu einer ihnen
gegenüber eingegangenen Schuldverschreibung Ersbischof
Baldewins.
K 47-^^) i wesentlich übereinstimmend, nur in cc. 4 und 5 ganz ab-
weichend (N. aa, bb) die 4 mal ausgefertigt gewesene Beurkundung durch
den Strassburger Offizial vom 8. Juli, Orig. (mit abhängendem Siegel) in
München Mainz Domkapitel fasc. 85 (M). — Vgl. die Bemerkungen in der
erzbischöjlich Trierischen Rechnung aus den Jahren 1336 — 1341: Nota de
pecunia acomodata erga ludeos episcopi Argentinensis und Deficiunt etiam
domino . . item de pecunia accomodata erga ludeos Argentinenses nescitur
quantum (Lamprecht III 419 N. a und 435).
1. Nos Mer[ya]n*) uxor Aaronis, Moyses eius filius, Me[ry]an'')
filia quondam David "^X Heygin ^) et Vinelin*) fratres filii Gotliep*)
Löuwe de Peyerunte^), Aaron natus'') Isaac, Vogellin') natus
quondam David '^) predicti'') nomine Mennekindi') mei filii adhuc
minoris, pro quo caveo de ratihabicione subscriptorum, Sosza")
uxor Lasan"), Mennekint') eius filius, Pheler") nomine Abrahe
filii mei, pro quo similiter"^) caveo de rato subscriptorum, Lea
uxor predicti Phyler"), lacobus de Mollesheim nomine Meyer?)
filii mei, pro quo de subscriptis similiter caveo, Bela relicta quondam
Bandit et Abraham filius dicte Bele ludei Argen(tinenses) recog-
noscimus et tenore presentium publice protestamur'^), quod, cum
reverendus in Christo pater et dominus Bald(ewinus) archiepi-
scopus Trever(ensis) provisor Mogunt(ine) et Spyren(sis) ecclesiarum
super quadam certa summa pecunie per ipsum nomine dictarum
ecclesiarum aput nos mutuo recepte litteras suas suo magno sigillo
archiepiscopatus Trever(ensis) necnon capituli maioris ecclesie
Magunt(ine) aliorumque dominorum, opidorum, militum et armi-
gerorum sigillis sab anno domini M''CCC*XXX*VI.'') feria quinta
ante diem pasche *) nobis tradiderit sigillatas *) et quamvis in eisdem
litteris contineatur nobis concessum esse, quod bona seu res
capituli Magunt(ini) una cum bonis episcopatus ipsius ecclesie
Magunt(ine) mediante iudicio et sine iudicio occupare et invadere
valeamus, concedimus tarnen et promittimus sponte ob instancias
222 N»-- '*04
precum dicti domini Bald(ewini) et personarum de dicto capitulo,
quod nee nos vel*) alii quicunque nomine nostro personas de
dicto capitulo seu bona eiusdem capituli invadere seu occupare
deb[e]amus'), ita tarnen, quod eedem littere in suo robore et
vigore, prout confecte sunt, permaneant, ita quod valeamus epi-
scopatum Magunt(inum) et episcopatum Spiren(seni) ac homines et
bona eorundem necnon fideiussores et debitores pro huiusmodi
summa pecunie constitutos invadere, prout in eisdem litteris nar-
ratur, bonis tamen seu rebus ipsius capituli Magunt(ini) dumtaxat
exceptis, prout superius est expressum. 2. Item recognoscimus,
quod, licet in eisdem litteris contineatur, quod opida et ville pre-
dictarum Mogunt{ine) et Spyren(sis) ecclesiarum in eisdem litteris
nominate annis") singulis sturas'^), exactiones per ipsas solvendas
in solucionem pretacte summe pecunie solvere teneantur tamdiu,
quousque eadem summa nobis plenarie™) fuerit persoluta, prout
in eisdem litteris est conscriptum, nostre tamen intencionis non
est, quod, si de eisdem sturis et exactionibus alicui alteri quidquam
rite et legitime obligatum seu deputatum fuerit per iuramenta
opidanorum huiusmodi opidorum sine omni fraude ante datam
dictarum litterarum, quod tunc eedem ville et opida nobis sint
aut debeant esse obligata ad solvendum nobis illam summam
pecunie, que ante confectionem dictarum litterarum de sturis et
exactionibus pretactis aliis personis fuer[a]t*) legitime deputata
vel eciam assignata, dummodo debitum ipsum in eisdem litteris
contentum nobis persolvatur; quod si factum non foret, quod tunc
ipsos una cum reliquis, qui in dictis litteris nobis sunt obnoxii,
inpetere et occupare valeamus, prout in eisdem litteris est con-
prehensum. 3. Preterea recognoscimus et fatemur, quod, quam-
vis in eisdem litteris ponatur, quod quicunque fideiussorum nostrorum
in ipsis litteris nominatorum pre necessitate corporis volgariter
dicendo ,von libes not' in obstagium in ipsis litteris expressum se
personaliter recipere non posset, quod ille unum militem loco sui
in dictum obstagium presentare valeat, quod nostre intencionis
existit et eisdem fideiussoribus nostris in dictis litteris nomihatis
super solucione prelibati debiti damus potestatem, quod si aliquis
eorum non possit vel eciam nolit in ipsum obstagium se persona-
liter recipere, quod possit unum alium militem iuxta continenciam
earundem litterarum in locum suum pro obs[e]rvando>) obstagio
et, prout ipse idem obstagium observare deberet, subrogare.
4. Insuper*) recognoscimus nos per litteras publicas et autenticas
pro maiori cautela premissorum coram iudice curie Argent(inensis)
sigillo eiusdem curie sigillatas^) iuxta tenorem presentis littere
ac continenciam earundem obligasse feria secunda proxima post
diem beati Udalrici episcopi, que fuit VIII" idus iulii*), sub anno
domini M" supradicto fraude et dolo in premissis Omnibus et
singulis penitus circumscriptis et, ut premissa robur firmum obti-
neant, presens scriptum seu"*) instrumentum rogavimus discretos
viros lonachim dictum Kullim, natura predicti quondam David, et
Vinelin, generum ipsius quondam David, sigillis ipsorum sigillari.
5.''*') Nos quoque lonachim dictus Kullim et Vinelin predicti, quia
1336 Juli 10 223
recogniciones, protestaciones et confessiones prescripte per pre-
dictos ludeos coram nobis in modum prescriptum facta sunt, id-
circo sigilla nostra, quo recognoscimus nostra esse, ad instantem
peticionem dictorum ludeorum presentibus duximus appendenda in
evidens testimonium omnium premissorum präsente coram nobis
Baroch ludeo de Trever(is) et a dictis ludeis vice et nomine dicti
patris et domini Bald(ewini) et dicti capituli ecclesie Mogunt(ine)
premissa stipulante.
Actum et datum VII" idus iulii sub anno domini prenotato.
I) Ueberschr. .' Moderacio littere principalis dure propter alios, que solet dari ad
partem. + a) Merion K. -\- b) Melian K. -*- c) Davidis M. + d) Heygim M. + e)
Vinelinus M. + f) Gotliebi Lowe j»f. + g) Beyer. vW. + h) fiüus Ys. .*f.
+ i) "W ogeWixwis (e über o) filius M. -\- k)/ehltM. + 1) Mennekind(en) M.
-j- m) Sussa (e über uj M. + n) Lasonis M. + o) Phil. M. -\- p) dicti
Meiger M. -\- q) über getilgtem profitemur K. -\- r) mill. trec. tric. seito M.
-j- s) nee M. -j- t) debamiis K. -\- u) nobis annis M. + v) e t exact. M. -f-
w) fuerit plenarie M. + x) fuerit K. -\- y) obstruando K. + z) Insuper — M"
supradicto /(?Ä/< M. -\- aa) statt seu instrum. — sigillari M: sigillo curie
Argent(inensis) rogavimus sigillari. -j- bb) statt c. 5 M: Nos ., iudex
curie Argent(inensis) quia prescripte recognitio protestatio et con-
fess i o per ludeos ipsos coram nobis in modum prehabitum facte sunt,
idcirco sigill u m ip s iu s curie Argent(inensis) ad instantem petitionem
dictorum ludeorum appen d i fecimus ad präsentes in evidens testimonium
eorundem. Actum VI 11' idus iulii anno domini millesimo trecentesi-
mo tricesimo sexto presente coram nobis ..iudice predicto dicto
Baruch ludeo Treveren(si) et a dictis ludeis vice et nomine reverendi
in Christo patris et domini Baldewini archiepiscopi ecclesie
Treveren(sis) predicti et capituli ecclesie Mogunt(ine) prescripti
premissa stipulante. Huius instrumenti eiusdem tenoris sunt
quinque, quorum unum ideni Baruch ipsi domino Bald(ewino)
et unum capitulo ecclesie Mogunt(ine) predicte se presen-
taturum dixit, unum vero apud Meryan ipsam et Moysen eius
filium, unum apud Sussam (e über u), Mennekindim eius filium
et Mennekindim filium dicti Vogellini (e über o) predictos et
unum apud Belam et Abraham remanet antedictos.
1) Mära 28. » 2) unbekannt. <» 3) = M. »4) Juli 8.
404. Avignon 1336 Juli 10.
Bischof Johann von Verden quittiert dem Notar Rudolf
Losse den Empfang seines Guthabens bei 2 Kaplänen Ers-
bischof Baldewins.
K 25 61).
Nos Johannes dei gratia episcopus Verdensis recognoscimus
et presentibus protestamur, quod ab honorabili viro domino Rodolpho
dicto Losse notario reverendi in Christo patris ac domini domini
Bald(ewini) archiepiscopi Treveren(sis) primo recepimus centum et
quinquaginta regales auri, secunda vice octuaginta regales auri et
tercia vice octuaginta regales auri per ipsum dominum Rodolfum
in Avinion(e) ex parte venerabilium virorum dominorum Detmari
Mfile et Werneri de Casle capellanorum domini archiepiscopi
predicti nobis personaliter numeratas et presentatas. Quam quidem
pecuniam aput ipsos in deposito habebamus, de quibus trecentis
et decem regalibus auri prefatos dominos Detmarum, Wernerum
et Rodolphum quitamus, absolvimus et omnino liberamus eis
präsentes litteras nostro sigillo sigillatas super hoc concedentes.
k
224 l^''- 405—407
Datum Avinion(e) die decima mensis iulii anno domini
M'CCCXXXVI pontificatus domini Bened(icti) pape XII. anno
secundo.
I) Ueberschr.: Quitancia domini Verden(sis) de 150, item de 80, item tercio 80
regalibus auri.
405*. 1336 Juli 28.
Der Rat von Erfurt für Erzbischof Baldewin. K 43g (wohl aus dem
Konzept); Beyer II nr. 150 aus Transsumt und Kopialbuch in Magdeburg.
Abweichungen : S. 120 2. 7 Ra v e nolt, Z. 11 Tyfen b r u c h , Z. 79 El s e bet h e n ,
Z. 24 verrichtet, S. 121 fehlt Z. 1 zu Erffurte und Z. 24 zu Mentze;
Datierung: der gebin ist die dominica post lacobi et sie finit a. dorn. 1336;
Z. 25 mit der vorgenanten stad Erforte insigel von L. nachgetr.
406. [1336 Ende Juni bis Anfang August].
Der Kantor von St. Bartholomäus in Frankfurt und
Meister Hermann von Mersberg heissen Dytmar, Kleriker Ers-
bischof Baldewins, dem Albert [Finke] von Seiten Meister
Rudolfs in Sachen ihres Pfründentausches Zahlungen su leisten
und SU einer Vikarie am Mainzer Dom su verhelfen.
D 140 1) ; gefaltet und verschlossen gewesenes Orig. auf Papier mit
Eindrücken eines runden und eines spitz (ovalen ?) Siegels, am unteren Rande
mit D 141 zusammengeklebt ; von anderer Hand als dieser Brief, also wohl
von Hermann von M. geschrieben. Die Pfründe von Nalbach hat Lasse im
Dezember 1335 an Finke vertauscht (Nrr. 384 f.). Die Erwähnung der neuen
Ernte — in Nrr. 407 und 416 vom 27. August und 28. Oktober wird die
Angelegenheit weiter besprochen — weist unsere U. in die Zeit von Ende Juni
bis Anfang August 1336. Der 2. Aussteller wird noch 1344 erwähnt (Sauer-
land III nr. 325), der 1. ist der bekannte Prokurator an der Kurie Gerhard
von Frankfurt, der 1348 gestorben ist (Schwalm Bucglant S. XXXI).
Domine honorande magister Dhytmare 1 /. In causa domini
et magistri Rudolfi et domini Alberti super permutacione facta,
prout scitis, vos humiliter duximus exorandum, quatenus ex parte
magistri Rudolfi procuretis et ordinetis tradi et solvi dicto domino
Alberto pro expensis magnis et gravibus laboribus in curia Romana
et alibi pro obtinenda prebenda factis quinquaginta libras Hallensium,
quarum sedecim libre Hallensium ad solvendum pro dicto Alberto
domino Helmberto et tres libre Hallensium Meyero ludeo Ping(wiensi),
prout ego cantor per lohannem scolarem meum scripsi '), et tres
marcas < et Septem libre hallensium cum dimidia > . . decano et
capitulo ecclesie Asch(affenburgensis), item septem cum dimidia
libras Hallensium Arnoldo dicto Spyser opidano Asch(affenburgensi)
solvi et tradi procuretis residuamque partem "* dictarum quinqua-
ginta librarum " ipso domino Alberto presentetis. 2. Item
fructus beneficii "^ in *" Nalbach huius anni ipsi domino Alberto,
prout vestrum decet honorem, ordinetis adminus pro rata anni
ipsum contingente. Item annos biennales, si dominus noster in
sua dyocesi eos recipere consuevit, similiter ipso domino Alberto
ordinetis. Item in absenciis obtinendis a dicta parrochia eundem
dominum Albertum in vestram promocionem et tuicionem recipiatis.
3. Item litteras promotorias vestras '), magistri Rudolfi *) et domini
. . decani Mog(untini) ') pro vicaria in dicta ecciesia Mog(untina)
effectualiter consequenda, prout idem dominus Albertus oretenus
vobis dicet, ordinetis domino Alberto memorato facientes in pre-
missis, ut de vobis confidimus specialiter, et ut in posterum in
J336 Juli 28— August 27 225
consimilibus factis de nobis confidencia possit haber<e> ** i ' et
ne aliquis possit inpingere dictum dominum Albertum per nos
fuisse defraudatum, maxime quia nuUa obligacio a partibus super
premissis hinc inde precessit, sed absque omni pactione partes
plenam de nobis confidenciam habuerunt; quare vos in premissis
proniorem ostendatis. Datum sub sigillis nostris.
Ex parte cantoris ecclesie sancti Barth(olomei) Frank(en-
fordensis) et magistri Herm(anni) de Mersberg.
Rückwärts: Honorando viro domino Dhytmaro domini nostri
. . Trevcr(ensis) clerico detur.
I) Ohne Ueberschr. -f- a) N auf Rasur.
1) unbekannt.
407. Trier [1336] August 27.
Dytmar, Kaplan des Ersbischofs Baldewin, teilt dem
Rudolf Losse nach Avignon Neuigkeiten ans Trier, Mains und
dem Reiche mit.
D 2o8, Orig. auf Papier, gefaltet und verschlossen gewesen, mit Spur
des grünen, spitzovalen Siegels; von gleicher Hand wie Nr. 412, doch andrer
■wie Nr. 416. Bruchstücke: Dominicus 337 N. 1 (Kap. 9) ; Böhmer Acta nr. 1039
= Emier IV nr. 324 (Kap. 9); Müller II 354 nr. 2 (Kap. 1, 3—5, 12) und
Sauer land III nr. 1101, (Kap. 1 — 5, 14, 15); in den letzteren 2 Texten, aus-
genommen Satierland nach omnes bene und vobis mittet (Kap. 5 u. 15), be-
deuten die Punkte übrigens nicht Auslassungen, sondern sind aus dem Original
übernommene sogenannte Revereiizpunkte.
t Consanguinee karissime 1 /. Dudum antequam Gerhardus
elemosinarius domini nostri nuper de rege Franc(orum)*) ad
dominum nostrum rediisset, fuit apud dominum nostrum . . decanus
Bunnen(sis) pluribus diebus tractans occulte cum domino Conr(ado)
Winter et mecum de conposicione inter dominum nostrum et
provisum Mogunt(inum), quem solum pro hoc miserat, quia fratrem
suum . . comitem et alios suos amicos suspectos habet, quod ipsi
plus impediant quam promoveant suum factum. Et concordavimus
cum dicto . . decano fere in omnibus sibi propositis articulis, quos
ipse debebat referre dicto . . proviso et redire ad nos ad dandum
finem super ipsis omnibus, si placerent . . proviso predicto, ante
dominicam preteritam, videlicet crastinum Barth(olomei) apostoli.
Sed non rediit ad nos nee aliquid remandavit, ex quo presumimus,
quod ipse . . provisus ad finem habendum cum domino nostro in
partibus sui negocii non intendat. Multo minus credimus, quod
hoc fieri comode possit in curia per interpositas personas; quod
proponere poteritis domino meo archidiacono et aliis . . amicis
domini nostri in curia, quos vos scitis. 2. Item plures litteras
post recessum vestrum ultimum de Trever(is) recepit dominus
noster ex parte vestra missas et ego totidem et diversis vicibus
per diversos . . nuncios, quamvis non recapitulaveri<t> ■* m " eas
vobis. Recepit enim dominus noster sub data octave corporis
Christi') unam litteram *) et ego aliam*), item sub data scilicet
VIII* die iunii duas *), item ^ XVIP die iunii duas ^), item XII'' die
iulii 1111°'' per duplices . . nuncios, qui successivis temporibus
venerunt*), item V* die iulii duas*) et<decu?> XIX* iulii simi-
liter duas*), item unam*), quam dominus . . archidiaconus sibi
misit de Montilio feria tercia post Petri et Pauli '), item duas *)
Nova .ilanianniae 15
226 Nr. 407
prima die iulii. Istas XVII litteras recepimus diversis temporibus
per diverses . . nuncios successive sub datis prenotatis scriptas.
Ad hec recepi specialiter duas litteras vestras*), quarum unam
michi scripsistis super promocione unius pauperis presbiteri dicti
de Eppenrode et aiiam pro magistro Cristiano de Aquis amico
vestro, quem iibenter curialiter tractassem, sed ipse a me ad
recessum nimium festinavit. 3. Item magister Gerh(ardus)
clericus domini . . Neapol(eonis) <asr?> cardinalis fuit apud
dominum nostrum in Trever(is) proxima die ante vigiliam as-
sumpcionis*) in sero; mane vero dominus ivit ad Vallem beate
Virginis, et remansit ipse dominus Ger(hardus) apud nos usque
in diem assumpcionis post prandium, cui fecimus societatem modo,
quo potuimus meliori, et recessit a nobis una cum decano Bun-
nen(si) sub conductu suo plures referens nobis grates. 4. Item
Salamandra'') nullo modo induci potest ad translacionem, de qua
scitis, iniendam, quamvis hoc sit satis subtiliter et seriosius
attemptatum. Mallet enim mori vel bonis cedere perpetuo, sicut
dicit. . . Domini de capitulo Wormac(iensi) et . . dictus Sala-
mandra'') fuerunt apud dominum nostrum in Trever(is) pluribus
yicibus in tractatu, sed adhuc nullus est finis subsecutus. Dominus
. . decanus Wormaciensis vester amicus sincerus fuit pridie eciam
in Trever(is) coram domino super negocio dicte sue ecclesie, qui
se de vobis multipliciter recommendat. 5. Item Status parcium
nostrarum per dei graciam bonus est, cum discordia, que ibi
extitit, sopita sit, et valent . . amici nostri per dei graciam omnes
bene. 6. Item . . cantor Frank(enfordensis) amicus noster fuit
nuper apud me in Trever(is), cui dedi undecim libras Hallensium
dandas domino Alb(erto) Vynke de Heilg(enstat), quas apud me
ultimo reliquistis. Pecunia, pro qua blada vestra sunt vendita de
Naylbach, nondum est soluta. De qua tarnen dominus lo(hannes)
Iaq(ue)lon(is) certus est. Que cum soluta fuerit, dabitur in parte
ipsi domino Alberto et in parte domino lo(hanni) predicto in
solucionem sui debiti, in quo sibi existitis obligatus*). 7. Item
conqueror vobis, quod dos mea in Flanstad est combusta. Pro
utilitate vestra in Cardono et alibi faciam, quicquid possum.
Dominorum C(onradi) de Hanowe *) et Wern(eri) de Gulse ami-
corum nostrorum rogo in suis agendis negociis memor sitis.
Domino . . decano Mog(untino), qui in brevi venturus est apud
dominum nostrum, loquar de promocione vestra, ut petistis, cui
eciam misi alias litteram vestram desuper michi missam *).
8. Item procuravi pro vobis scribi') valde efficaciter per dominum
nostrum capitulo sancte Marie Erford(ensi) super canon(icatu) et
prebenda domini lo(hannis) de Aquis nuper defuncti et misi
specialiter ob hoc ad dictum locum Erfor{diam) Wig(andum)^)
nuncium domini nostri eciam cum specialibus litteris*) ad singulares
personas amicos vestros super promocione dicti ■ negocii. quod
negocium ita recens est, quod adventum dicti nuncii seu reditum
cottidie sum exspectans. 9. Item de statu Diptongi et . . regis
Boem(ie) sciatis, quod ipsi adhuc sunt in expedicionibus suis et
satis fortes hinc inde et sunt prope abinvicem et presumitur
1336 August 27 227
cottidie de conflictu. Tarnen dominus . . rex Boem(ie) longo
potencior esse dicitur quam . . Dyptongus et habet sufficienciam
expens(is). Sed in exercitu . . Dypt(ongi) sunt tempora mul-
t<a>'*um^ cara. Dicitur eciam, quod tractetur inter ipsos de
concordia ordinanda, pro quo eciam illuc dominus noster . . nuncios
suos misit. 10. Istum . . fratrem exhibitorem presencium, qui
vocatur frater Her(mannus) Topelstein, qui se vestrum et meum
cognatum asserit et est valens clericus, vobis multipliciter recom-
mendo rogans diligenter, quatinus vos sibi liberalem exhibeatis
et in suis agendis negociis apud . . ministrum ordinis '), que vobis
exponet, ipsum promoveatis, quantum poteritis, patrie et cognacionis
intuitu et ipsum recommendetis domino meo . . archidyacono
Trever(ensi) et aliis dominis nostris, sicut videbitis expedire.
Dominus noster eciam scribit pro ipso memorato . . ministro satis
graciose *). //. Item mitto vobis per ipsum unam litteram
domini . . decani Asch(affenburgensis), quam michi misit vobis
ulterius transmittendum^)''). 12. Item mittuntur vobis ex parte
domini per eundem fratrem due littere sigillate, quas . . Bunnen(sis)
met dedit civibus MoguntOnis)*) et adhuc sunt quattuor^), quas
dominus retinuit, in quibus idem . . Bunnen(sis) se refert ad privi-
legia . . predecessorum, ubi multi articuli valde graves et ecclesie
Mog(untine) nimium preiudiciales continentur. In quibus eciam
non apparet, quod consensus capituli affuerit vel quod capitulum
easdem litteras sigillavit, quamvis in aliquibus earum dicatur,
quod ea, que in ipsis continentur, de consensu . . capituli emanarint.
Et si aliqua privilegia dictis civibus per . . predecessores sunt
concessa, hoc fuit factum propter hoc, ut . . archiepiscopis Mog(un-
tinis) opem prestarent, quod tamen minime adimplerunt. Omnes
articulos in dictis litteris tam in illis duobus vobis transmissis
quam in aliis quatuor retentis contentos predictus Bunnen(sis)
iuravit ad sancta dei ewangelia rata et firmiter observare. Que
si servari deberent, non est dubium ea in maximum preiudicium
dicte ecclesie redundare. 13. Preterea, consangwinee karissime,
dixit michi dominus . . decanus Worm(aciensis) predictus et eciam
alias hoc accepi, quod vos sitis nimis sedulus in labore et sollici-
tudinibus, in quo rogo moderamen vobis metipsi imponatis et
parcatis corpori vestro, ubi et in quantum potestis, vobis solacia
per societates et alias faciendo. Scitis enim, quod soUicitudo
nimia, licet aliquibus . . hominibus plus sit delectabilis quam aliis,
nichilominus ipsa est corporis consumptiva. Quamdiu eciam
dominus meus . . archidiaconus, quem rogo michi plus quam dicere
valeam, salutetis, apud vos est, tunc scio, quod ipse solacium vobis
prebens vos sollicitari plus debito non permittit. 14. Dominum
meum . . Verden(sem) meis oracionibus rogo eciam intime salutetis.
15. Item sciatis et dicatis domino meo . . archidiacono, quod domi-
nus noster nullam vobis ad presens mittere voluit pecuniam nee
intendit mittere nee eciam domino Symoni Philippi et suo . .
College, nisi vos sibi demandaveritis vel dominus . . archidiaconus
memoratus. Ipse etiam paratus est eam mittere, dummodo eum
scire feceritis, quod ea in quantum egeatis, et demandat vobis per
15*
228 'Vr. 4nH
me in hac carta, quod, si necesse fuerit, apud dominum Ver-
den(sem) vel alibi pecuniam vobis necessariam mutuetis, quam in
proximo, dum eum scire feceritis, vobis mittet. 16. Varronissa*)
bene valet et est recens et movet in iudicio cuidam alteri auri-
fabreO hospite^ Or d(omi)ni*f) actionem et est dura controversia
inter eas. Sed Varro hoc dissimulans "^ propter nos ^ nichil de hoc
loquitur, quamquam ipse, ut dicitur, expensis*") Ute partis sue
faciat occulte et gerat ad hoc animum apud alios satis gravem.
17. Si plura vobis scribere vellem, cicius me tempus desereret
quam verba de multis rusaticis, que possent vestrum animum
demulcere. Valete semper!
Datum Trever(is) feria tercia post Barth(olomei) apostoh'.
Dytm(arus) capellanus domini Trever(ensis) consangwineus
vester.
Adresse: Magistro Rodolfo Lusse | canonico Cardon(ensi) et
I Asch(affenburgensi) consangwrineo meo | karissimo d(an)d(um).
I) ohne Ueberschr. -\- a) Franc(er). + b) Salamanda; Salamandus Müller und
Sauerland. -\- c) oder Wig:er(um). + d) am unteren Rande Verte/," der Rest
auf der Rückseite. -\- e) zweites r aus n karr.; davor kleine Rasur. + 0
-D. + g) D ; vgl. Nr. 412 c, 9 und Nr. 416 c. 11. + h) 'wohl verschrieben
für eipensas litis.
1) Juni 6. 00 2) unbekannt. » 3) Juli 2. » 4) August 13. 00 5^ vgl. Nr. 406. 00
6) Konrad, Bruder Ulriclts von Hanau, wird 1343 als „Pfründer des Stifts
Fulda" erwähnt CReimer II nr. 626). <" 7) dem General der Minderbrüder,
deren Orden Hermann Topelstcin angehörte. <» 8) die eine U. bei Würdtwein
Nova subsidia V nr. 26 (vgl. Schrohe Heinrich 14 N. 1, Maina 99 N. 5), die
andere bisher unbekannt (Gudenus III 269 [vgl. Schrohe Heinrich 17 N. 6,
Maina 102 N. 3] kommt kaum in Frage). <» 9) vgl. Schrohe Heinrich 13 NN. 4,
6, 9, 11, Maina 99.
408. [1336 Ende Juli bis Anfang September].
Denkschrift eines Gesandten König Philipps VI. von
Frankreich an den Papst über die Lage in Deutschland, ins-
besondere über Kaiser Ludwig und die Mainzer Frage, über-
setst durch Rudolf Losse und Archidiakon Boemund von Trier.
K 33S^), Entwurf mit vielen Aenderungen, die auch da, wo sie sach-
lich weniger bedeuten, das Werden der Uebersetzung aus dem Französischen
(vgl. auch das versehentlich übernommene, dann gestrichene Wort in N. d*j
beleuchten und darum meist in den Text, so unübersichtlich sie ihn gestalten,
aufgenommen werden mussten. — Losse und der Archidiakon Boemund, die
in der Ueberschrift genannten Redaktoren, haben den Text, wohl nach ihrem
Diktat (vgl. die Noten s, d* und hh) durch einen Dritten (Hd 34) schreiben
lassen, von dem auch die meisten Verbesserungen (alle nicht besonders in
Noten erwähnten) herrühren. Von ihnen sind einzelne Verbesserungen Losses
sicher zu scheiden ; andere weniger bestimmt, ohne dass darum die Hd 34
mit ihm identifiziert werden kötmte. Der andere Korrektor (Hd 35), offenbar
der genannte Boemund, hebt sich um so schärfer ab, auch durch die graue
Farbe seiner Tinte. Er hat sehr umfangreiche Nachträge geliefert (vgl.
NN. b, c, h, o, w, X, y, gg, ii), die wie auch noch andere z. T. nichts weniger
als stilistischer Natur sind. Es ist also die Uebersetzung der beiden Trierer
Gesandten (vgl. N. I) z. T. eine recht freie Bearbeitung des französischen
Originals. — Der Verfasser ist Laie (vgl. die einleitenden Worte in Kap. 7),
offenbar einer der Hof beamten, deren sich König Philipp bei seinen Missionen
nach Avignon auch sonst bediente (vgl. z. B. Sievers 114 f.). Er spricht von
der am 4. Juni (Böhmer Reichssachen nr. 263) nach Oesterreich abgeordneten
englischen Gesandtschaft (Kap. 6), wohl von der seit Ende Juni (Chronik von
Königssaal III c. 12} bestehenden Unterstützung König Johanns durch Ungarn
(Kap. 4), von dem Mitte Juli begonnenen Feldzug Ludwigs'des Bayern gegen
Johann (Kap. 4, vgl. 2), noch nicht aber von der um den I. September er-
1336 Ende Juli— Anfang September 229
folgten Auflösung der Heere. Damit bestimmt sich ungefähr die zeitliche
Einreihung der Denkschrift. Vielleicht ist sie schon ein Widerhall des
päpstlichen Briefes an König Philipp vom 5. Juli (Rieeler nr. 1820 = Sauer-
land II nr. 2263). Der Hinweis auf den bevorstehenden Michaelistag (Kap. 2)
mag jedoch Ende August oder Anfang September näher legen; er berührt
sich übrigens wörtlich mit dem Schreiben des Papstes an Philipp vom
10. September (Riezler nr. 1831). — Die Uebersetzung werden Rudolf Losse
und Boemund in Avignon angefertigt haben, wo sie damals als Baldewins
Gesandte weilten (vgl. Nrr. 402, 404, 407, 410, 412, 416). Uebrigens ist
das Schriftstück selbst offenkundig unter Trierischem Einfluss entstanden.
Eine Reihe von Nachrichten und Gedanken, die es enthält, deuten darauf
hin. Die Vorwürfe gegen Heinrich von Virneburg (Kap. 7) kehren genau so
in Baldewins Rechtfertigung unten Nr. 422 wieder. — Vom Inhalt sei hier
hervorgehoben die Behauptung eines Einvernehmens zwischen Erzbischof
Heinrich und dem Kaiser (Kap. 5). Davon ist aus dieser Zeit sonst nichts
bekannt (vgl. nur die Andeutung bei Sauerland II nr. 2263). Erst im
Juni 1337 kam es zum Abschluss.
Pater sanctissime I /. Devotissimus filius vester rexFrancie
dominus noster ad informandum s(anctitatem) v(estram) plenius,
■*prout*) vobis*) scripserat*) " *), de periculis nunc instantibus et
que verisimiliter evenire poterunt in partibus Alamanie, ad ipsam
v(estram) s(anctitatem) nos duxit destinandos. Et placeat s(ancti-
tati) v(estre) scire nobis commissa per ipsum et que inde sentimus.
Et licet per quedam ex infra dicendis aliqui culpari vel aliquibus
detrahi videatur, intencionis tarnen non est domini nostri . . regis
nee nostri ea dicere ad finem illum, set propter hoc, quia alias
non possemus perficere nee venire ad finem conclusionis nostre
nee sanctitatem vestram bene informare de facto. 2. Dominus
Lud(owicus) de Bauwar(ia) se imperatorem denominans et, ubi
potest, in imperio sicut imperator plenarie amministrans per totam
Alemaniam divulgavit se esse < recon > cum s(anctitate) v(estra)
et sancta ecclesia reconciliatum et totaliter concordatum et quod
statim*') post instans beati Michahel(is) festum^) mittet ad vos
suos sollempnes nuncios et quod tunc publice revocare debeatis
Processus contra ipsum emissos < ipsumque absolvere ex toto >
sibique super < hoc > omnibus absolucionis beneficium inpertiri
et quod iam ista concordia taliter sit ordinata, quod cedat ad sui
et imperii gloriam et salutem. Et sunt ista ita publicata et adeo
certitudinaliter data intelligi, quod premissis Alamanni '^barones'')
et**) communitates*') " <eidem Lud(ewico) magis favent et servi-
unt quam hucusque > adhibent plenam fidem, propter que eidem
Lud(owico) plus obediunt, favent et serviunt quam hucusque,
"* eciam*^) prelati < aut alii quicunque > et ceteri viri ecclesiastici
indifferenter^, quod clare apparet ex eo, quia inpresenciarum^)
maiorem armatorum congregavit exercitum quam ipse et quondam
Fridericus dux Austrie, qui se ■* eciam *" pro rege Romanorum
gerebat, congregaverint unquam simul. Et si propter famam
< predictam > huiusmodi confictam tante potencie existat, videat
v(estra) s(anctitas), < quan ■* tarn ^ potenciam > quante foret potencie,
si premissa fama sortiretur effectum < et > quamque periculosa
eius esset potencia, qui in tot et tantis <set''*)> istam ecclesiam
lacessivit iniuriis, < quia > sicut est notorium omnibus Christianis.
3. Nee in suis litteris vel promissis < factis seu > s(anctitati)
230 Nr. 408
v(estre) f actis vel faciendis " ipsa*) vestra") s(anctitas)") *■ gerat<is>
fiduciam, quia secundum quod dicitur, nichil ex eis tenet, sicut
esset conveniens et <nece'^)> honestum, quemadmodum liquet
ex eis, que ^ velud ingratus " fecit contra illustrem principem
dominum . . regem Boem(ie), qui pro eo ■* et cum eo *" pluribus
vicibus cum magna multitudine gentis sue < cum eo et pro eo >
bellavit taliter, quod per eius adiutorium de') suis habuit victoriam
inimicis. Et quamvis idem dominus rex plures < con > litteras
et convenciones alias eciam iuramentis vallatas <"'cum ipso
L(udowico) " habuerit > ab ipso L(udowico) habuerit et habeat'),
nichil tarnen < tenet > servat*) ex eis. Ymmo < contra > ipsas
violans et infringens'*) presumpcione temeraria asserit, ut dicitur,
quod " ad scrvandum " litteras, iuramenta seu promissa, que facit,
nullatenus sit astrictus, quin <se ipsum ab eis potesti absolvere*)>
* contra venire possit *", quando et quociens sibi placet, ymmo <ipsa>
huiusmodi annichilat de plenitudine potestatis, eciam si sint littere
confecte super assecuracionibus sive treugis, cum ipse non possit
< diminuere > sui et imperii statum et honorem diminuere < sed
a'*u'*gere>, ymmo pocius augere debeat tamquam*^) semper
augustus, "quod*") est, sanctissime pater, attribuere sibi id, quod
solum ad s(anctitatem) vestram noscitur pertinere *" . ■^. Et
videatis, pater sanctissime, quam bene ipse in''') imperio ammi-
nistret, ** qui ^ **), cum deberet discordias et scandala tollere,
fuit et est causa principalis discordie gravissime inter dictum
regem Boem(ie) et duce<s>'* m'') *■ Austrie, maiores Alama-
nie, qui < ex(eu)ntes > se ante ortam * huiusmodi ^ discordiam
grandi amore parilique concordia tamquam pater et filius mutuo
pertractabant. Dictusque L(udowicus) cuilibet dictorum regi') et
duci*) contrarias dedit litteras. Et nunc eidem . . duci, qui semper
ipsi L(udowico) < publicus > "^ manifestus " hostis fuerat, suo
adiutorio assistit contra dictum regem Boem(ie\ < qui > ■* licet *
semper < sibi serv ') > "* ipsi " astiterit, prout superius est ex-
pressum. Habentque iam actu domini Ungarie et . . Boem(ie)
reges ex una et < B(avarus) p'') > dictus L(udowicus) ac . . duces
Austrie ex altera parte tantam multitudinem armatorum, quod,
nisi deus apponat remedium, poterit permaxima proborum "* et
bonorum *" hominum destructio contingere in tocius christianitatis
non modicum detrimentum. 5. Et, pater sanctissime, si tali,
qui nunc est in tanta potencia, addatis potenciam archiepiscopatus
Mogunt(ini), pensetis, quid exinde poterit evenire, quia nulli dubium,
quin dictus L(udowicus) cum proviso Mogunt(ino) confederacionem
inierit < in > ■* de ponendo et " manutenendo * eum ') * in pacifica
possessione predicti archiepiscopatus Mogunt(ini) *), quod tarnen
< implere > toto suo conatu implere nequiret. Et converso quo-
que dictus provisus Magunt(inus) eidem L(udowico) promisit asistere
contra quemcunque '). Tantaque est potencia eiusdem archiepi-
scopatus Mogunt(ini), quod magis postest iuvare") et impedire
■* reges seu imperatores in Aleman(ia) *■ < quam aliquis iuvare et
inpedire possit inde principes dicte terre > quam aliquis prelatorum
vel principum dicte terre. Unde, "* p(ate)r**) s{anctissime)**) *■,
/336 F.ttdr Juli — Anfang September 231
si idem L(udowicus) sanctitati vestre et ecclesie reconciliatus
esset adiutoriumque dicti archiepiscopatus haberet, nulli dubium,
quin ita potens existeret, quod tarda consiliura apponi possei.
6. Seit eciam pro certo dictus dominus noster rex, quod rex
Anglie"*) ad L(udowicum) et duces Austrie predictos ad faciendam
confederacionem cum eis") noviter suos milites destinavit, ita
quod potencia et dilatacio ipsius L(udowici) poterit esse et est
valde"') preiudicialis et periculosa principaliter, pater sanctissime,
vobis et ecclesie vestre sancte, contra quam tantum forefecit et
forefacit cottidie in amministrando imperium in talibus operibus^*),
ut apparet. Poterit eciam "* esse ^ grande periculum domino
nostro regi < in > "* et *^ regno suo suisque consaguineis dominis
Ungarie et Boem(ie) regibus et archiepiscopo Trever(ensi), quos
non modicum habet cordi, "^de") quibus etiam in suis necessitatibus
intendit se < ad >iuvare ■*, ac eciam <'*in*' perturbacionem
ac (!)> ■'e(ss)et'') i(nde)'') per") ^ turbacio omnibus fidelibus
Christianis. 7. Ceterum, < de > quamvis ad nos non pertineat
multum super prelatos loqui, tarnen < videtur >, si dictus provisus
est talis, prout in articulis appellacionum a capitulo Mogunt(ino) et
quibusdam aliis contra ipsum interiectarum continetur, v(estra)
s(anctitas) pati non deberet, quod talis homo tarn nobili" me") "*
preesset ecclesie, veluti est ecclesia Mogunt(ina), que < pro meliori
nobiliori e> nobilius membrum Romane ecclesie reputatur, immo*)
nee capellule quamcumqueP) parve <quiP*)>. Unde nun-
quam esse < poterit > " posset " in provincia illa sine maximo
scandalo, quia id suis demeritis exigentibus esset contra voluntatem
capituli, cleri'i), nobilium "'et*' populi illius terre, illis dumtaxat
exceptis, qui < aliquid habere > ab eo iam habent seu "* se *"
habituros sperant aliquid proficui vel favoris per adimplecionem
sue voluntatis in exheredacionem ecclesie supradicte. Nam idem
provisus litteras suas patentes ') dedit . . civibus Mogunt(inis)
libertati ecclesie horribiliter < detrah > derogantes promittens inter
cetera <quod nunquam > in dictis litteris se non habiturum^
concordiam cum dicto capitulo, quin prius huiusmodi littere horri-
biles date et concedende per ipsum capitulum sint primitus ratifi-
cate et eciam sigillate. Donavit eciam certis castellanis et nobili-
bus illius dyocesis litteras quamplures ') obligando fortalicia ipsius
ecclesie in eisdem. Quas si teneret, exheredaretur ecclesia, et
si non teneret, tales sunt, quibus littere ille date sunt, et sie
[patet]*), quod nunquam posset vivere sine gwerra. De quibus
omnibus et multis aliis serenitas vestra ** si placeret", ex parte
capituli posset <si placeret> lacius informari'). 8. <Tamen
propter hoc, quod dicte appellaciones >. Et < pater > quamvis,
pater sanctissime, "^ ex eo, quod "* in persecucione dictarum appel-
lationum per quosdam ex prosequentibus per paucos dies, qui
rigore") iuris <vestri?> positiv! servari'') debuerant, tardatum
fuerit, dicti <opponentes> ** apellantes'' *") per <certas> " ali-
quas'') sentencias exclusi fuerint, nunquam tarnen ad cognicionem
oppositorum criminum desccnsum fuerat, < quia placeat s(anctitati)
v(estre) de premissis veritatem inquirere > "* quemadmodum"")
232 AV. 409
vestra et ecclesie interesset ^ <nec>, "'quia'') non'')*' expedit
<suis criminibus indiscussis> super dictis articulis veritate non
indagata ipsum in possessionem mitti < predicte > ecclesie preli-
bate, cum per possessionem huiusmodi tanta sibi attribueretur
potencia, quod ipsum postmodum iustificare non possetis, quia
confortatus esset de omnibus, que sanctitas vestra posset facere
contra ipsum, ex quo possunt multa mala et scandala maxima
evenire. 9. '^Esf) enim ista ecclesia Magunt(ina) in sui
districtu et dominio temporali longitudine et latitudine ceteris per
orbem ecclesiis magis ampla. Habet nobiliores et potenciores
Alemannie in vassallos circumcirca predictum districtum et < infra
vel > intra residentes, videlicet duces, marchiones, comites, barones
et nobiles in tanto numero, quod est mirum. Habet insuper
castra fortissima inexpugnabilia septuaginta et amplius. Habet
eciam alias "* plurimas*' " municiones et villas firmatas, fortes et
potentes valde, inter quas Erfordia sola <potest facere ')
milia armatorum> " '^esf) equalis vel potencior civitati Magun-
t(ine) " " , nee non " " habet "'•'') communitatum et aliorum hominum
multitudinem infinitam ^ . 10. Et vos, pater sanctissime, qui facitis
cessare ubi'^que" mala et scandala, potestis bene <ob>tempe-
rare rigorem**) iuris <et facere > de vestre beatitudinis potestate et
facere inquiri''") "* et sciri " veritatem ex officio propter pericula
supratacta. //. Nee credatis, pater sanctissime, quod . . archi-
episcopus Treveren(sis) unquam habuerit vel habeat intencionem
manutenendi < possessionem > " defensionem'') dicti archiepisco-
patus Mogunt(ini) contra < vestram > " v(estre) s(anctitatis) *■
voluntatem aut contra ecclesiam, quia rex, dominus noster, ad
hoc nullum sibi favorem impenderet, ymmo sibi et omnibus vobis
< contrariis > et ecclesie rebellibus esset contrarius, ut est dignum.
Sed quidquid dictus . . archiepiscopus fecit in hiis aut facit, est
■*et*) fuit'')*' ad supplicacionem et''*'*) requisicionem instantes
capituli, cleri, nobilium et populi predictorum <, quibus alligatus
extabat, > "^ permaxima*^*^) et q(uasi) indissolubili amicicie glutino "
invicem < sibi obligatorum, confederatorum > " coniunctorum*) *
propter evitandas gwerras et pericula, quibus graviter vexabantur,
ex quo honor deo et ecclesie necnon pax patrie provenerunt,
< quod > ■* prout declarant ^ opera manifesta<nt evidenter >.
12. Nam ecclesia ipsa in puncto destructionis extabat fortaliciis
et bonis "* quam plurimis *" ecclesie < pr > ad manus alienas
preiudicialiter obligatis '''"), a quibus quidem periculis et gwerris
dictus Treveren(sis) archiepiscopus ipsam ecclesiam Mogunt(inam)
et eius subditos universos sua industriosa potencia liberavit et
nedum obligata " et**) *■ deperdita restauravit ac redemit, verum
eciam de suo proprio dictam ecclesiam multorum castrorum et
fortaliciorum''^) <et> '^ac*')'* proventuum necnon nobilium ac
communitatum acquisicionibus pernecessariis et utilibus dilatavit,
desideratque dictus archiepiscopus, quod < vos > s{anctitas) v(estra)
dignetur alicui ydoneo committere, qui super premissis inquirat
et rcferat veritatem, experiaturque*^*\ quod illa patria maiori
pace fruitur quam ■'unquam" visum fuerit a multis temporibus ")
1336 Ende August— Anfang September 233
retroactis. J3. Nee credatis, pater sanctissime, quin rex dominus
noster < in missione > in mittendo nos ad vestram sanctitatera
clare sciverit voluntatem archiepiscopi supradicti. Quare dicimus
vobis, quod idem archiepiscopus mediante consilio domini nostri
regis ponet in manus sanctitatis vestre fortalicia et < quidquid
habet > "* omnia iura, que tenet " de archiepiscopatu Mogunt(ino)
supplicando, quod illa, que de suo posuit in defensione et augmen-
tacione ipsius ecclesie, sibi restaurentur'*). J4. Quare v(estram)
s(anctitateni) supplicat devotissimus filius vester dominus rex
Francie dominus noster < d quod >, quatinus vobis placeat respicere
< tam ma > et considerare tam maxima pericula, que ex premissis
poterunt evenire, et huiusmodi infirmitati tale adhibere remedium,
prout fuerit conveniens et necesse, per quod vestra sanctitas et
ecclesia, ipse et suum regnum suique consaguinei predicti < sine >
■^inSf^) pace et tranquillitate possint vivere " omni suspicione
c[e]ssante''*'), et quod placeat vobis talem < in gubernacionem >
ad gubernacionem dicte ecclesie Mogunt{ine) preficere, qui '^sit'')
utilis ad dictam ecclesiam gubernandam ad honorem vestrum et
sancte m[a]tris ecc[lesie] " et non sit suspectus domino nostro
regi <et> "* neque ^ suis consaguineis supradictis"*), et quod
vestrum gratiosum responsum'^'*) < domino nostro > et finem istius
negocii domino nostro regi breviter reportare ''^*) possimus.
I) Ueberschr., von L. in 2 Absätzen geschrieben : 1. Translacio de verbis
Gallicis per dominum ar(chi)d(iaconum) et me facta, 2. in
legacione reg(is) Franc(ie) pro domino Trever(ensi). + a) von
L. nachgetr. -\- a*) doppelt, getilgt. + b) von 35 nachgetr. + c) eciam —
indifferenter von 35 nachgetr. + d) in aus im korr. -\- d*) =; französisch
ceste /* -|- e) beabsichtigt war necessarium. -|- f) d korr. -\- f*) danach asserens
*asserit'' ut dicitur getilgt. + g) davor absque getilgt. -\- g*) tamq. semp.
umgestellt. -\- h) quod — pertinere von 35 am unteren Rande nachgetr. -\-
h*) davor im imp p getilgt. + i) beabsichtigt also servierit. -)- k) wohl
predictus beabsichtigt. -\- 1) aus num ? korr. + m) iuT. — imp. aus imp. et
iuv. umgestellt. + ni*) danach no ('= noviterj getilgt. -\- n) aus iis ? korr.
+ n*) danach princ (== principaliterj getilgt, -f- o) de — iuvare stark ver-
blasst, von 35 am Rande nachgetr. + p) q doppelt, einmal getilgt. -\- p*)
danach Unde — esse po getilgt (Seitenwechsel). -\- q) cl. nob. umgestellt. -\-
r) aus initurum korr. -j- s) potentes K! -\- t) aus informaret korr. -\- u) aus
rigorem ? korr. -\- v) aus servare korr. -\- w) quemadm. — inter esset von
35 nachgetr. -\- i) Est — infinitam freigelassenen Raum nicht ganz füllend
von 35 nachgetragen. + y) est — Mag. von 35 später nachgetr. -)- z) für
eine Zahl bestimmte Lücke. + aa) aus regorem korr. -\- bb) aus inquirere
korr. -\- bb*) davor ''et requisicionem^ capl getilgt. -\- cc) perm. — glutino
von L. tiachgetr. + dd) aus obligatio ? korr. -f" ee) aus fortalicium korr. -\-
ee*) davor eipi getilgt. + ff) davor ret getilgt, -j- ff*) aus restaurantur korr.
-\- SS) '" — vivere von 35 nachgetr. + hh) cassanle K! -\- ii) sit — ecclesiam
über der Zeile, gubernandam — ecclesie et sehr undeutlich am rechten Rande
nachgetr.. Alles von 35. + ü*) davor spradictius getilgt. + bk) korr. ; davor
pos getilgt. 4- kk*) davor p getilgt.
1) unbekannt. «> 2) September 2.5. =o 3) vgl. Böhmer Ludwig nrr. 1079, 1492,
Johann nr. 208. «J 4) vgl. Böhmer Ludwig nrr. 1294/., 1669—71. oo 5) WUrdt-
wein Nova suhsidia V nr. 26; vgl. .Schrohe Heinrich 14 N. 1, Mainz 99 N. 5.
409. [1336 Etide August — Anfang September] .
Ein Ungenannter berichtet aus Böhmen nach Avignon von
dem vereitelten Feldsug Kaiser Ludwigs und der Hersöge
von Ocsterreich gegen Böhmen.
234 ^f-- "fio
K 123^). — Das Stück ist wie K 129 (Nr. 396) nur das Fragment
eines grösseren Briefes. Geschrieben ■wurde es, als der zwischen dem
21. und 28. August (vgl. Böhmer Ludwig nr. 1785 f., 3386) erfolgte Abzug
Ludwigs des Bayern von Landshut in Böhmen bekannt geworden, die Nach-
richt von dem Präliminarvertrag zu Freistadt (4. September) aber wohl noch
nicht dorthin gedrungen war. Vgl. besonders den Bericht der Chronik von
Königssaal III c. 13, dazu v. Weech HO ff.
1. Sciatis eciam Ludowicum non libenter voluisse intrare
Boemiam, quia, cum de introitu impeteretur per Australes, respondit,
quod nollet intrare Boemiam, quia audivit a suis progenitoribus et
legit in cronicis, quod nullus princeps, qui ante ipsum in Boemiam
intraverat, cum honore exivisset, sed cum dampno maximo et
confusione, et eciam ex quo extra terram suam nobis transitum
prohibent et potenter, multo forciores erunt in terra sua et audacius
in propriis foribus dimicabunt. 2. Sed tum ad inportunam
peticionem Australium processerat volens intrare Boemiam et,
cum venisset circa Pataviam et Danubium transire debuisset,
petivit ab Autralibus pro dampno suo quatuor civitates, sciiicet
Lincz, Anasum, Cremsam et Lampidem et aliquot castra. Et
similiter, quia Salczburgen(sis) archiepiscopus est mortuus, Ludovicus
volebat suum cancellarium ponere ibidem, Australes vero epi-
scopum Patavien(sem). Item, quia claudus et contractus dux
Austrie in morte esse dicitur, volebat Ludovicus iure imperii
partem ipsius esse ad imperium devolutam et sie deus ipsorum
malignum consilium, quod contra Boemos cogitaverant, dissipavit.
3. Nam propter istas tres causas facta est inter Australes et
Bavar(um) discordia, ita quod dictus Lud(ovicus) cum suis*) omnibus
retrocessit, quam vis ante*') hoc bene mille galee de ipsius exer-
citu recessissent, qui ad ipsum de Reno venerant, dicentes se nee
velle nee posse contra regem Boemie dimicare. 4. Inter
Australes vero et regem sunt treuge posite ad quindenam et
interim, quod concordia laboratur. Nam iam est Australibus
impossibile Boemis resistere, quia Boemi magnam partem Austrie
ab ista parte Danubii possident iure belli. Ceperunt autem Boemi
de Austria viginti tres barones, quorum quilibet habet suum
vexillum, et quingentas galeas exceptis aliis popularibus, qui in
numero non ponuntur. De nostris"^) autem nullus baronum captus
est, nisi quod filius domini Wznate de Moicania in quodam con-
gressu singulari corruit inimicorum gladio interfectus et sepultus
in monasterio sororum nostrarum ante Brunnam. 5. Ludovicus
curialissime decepit Australes. Dicens se velle in Boemiam pro-
ficisci mandavit Australibus expensas pro exercitu preparare.
Quibus dispositis et curribus de pane et vino honeratis, cum
putaretur ab Australibus velle in Boemiam procedere, versus
Monachum subito cum omnibus suis retrocessit. Et sie Australes
et spem, quam in ipsum habebant, et bona maxima perdiderunt.
6. Rex insuper Ungarie cum tota sua potencia et rex Polon(ie)
cum sexcentis galeis iam contra Lodovicum, si venisset in Boemiam,
nostro regi in adiutorium procedebant.
I) Ueberschr.: Littera cuiusdam de Boem(ia) missa ad curiam
Romannm de continencia exercitus Lud(ewici1 contra regem Boem(ie). -|-
a) von L. aus ss(is) korr. -\- b) von L. nachgetr. -j- c) von L. in Lücke nachgetr.
7336 September 23 235
410. Trier [1336J September 23.
Dyederich [von Deidesheim]^) berichtet dem Archidiakon
Boemund und Meister Rudolf Losse über Krieg und Frieden
Ersbischof Baldewins mit der Stadt Erfurt.
D 83^) — Böhmer Acta nr. 1041 (= Beyer II nr. 154 Brückst.), vgl.
Dominicus 329 N. 2, 337 N. 1, Sauerland III nr. 1102.
Reverend] domini mei I /. . . Exposuit mihi dominus meus
graciosus dominus Dytmarus, quod vos ei scripseritis in vestris
litteris alias eidem missis **) per venerabilem et industriosum
famulum vestrum Sortem, quod libenter sciretis, quomodo et qualiter
composicio inter dominum et Erforden(ses) fuerit consummata.
Unde quia ego cum familia domini ibidem usque ad finem fui et
plene de composicione huiusmodi mihi constat, vobis effectum
composicionis et nucleum totum scribo. Effectus siquidem composi-
cionis talis est, videlicet quod predicti Erforden(ses) dabunt domino
V m(ilia) marcarum argenti ad tempora in litteris composicionis*)
explicata, sie tarnen, quod a festo beati Martini nunc instanti ')
< tata illa summa > ad tres annos tota illa summa penitus sit
soluta. Tractatum eciam est, quod ecclesia Mog(untina) et dominus
restitutus est ad allodium Erforden(se), et debent omnia ablata
restitui <in> ad allodium*), et ablata similiter restitui debent
domino . . decano Erforden(si), qui ante composicionem plus quam
tribus ebdomodis"*) a captivitate sua fuerat absolutus. Debent eciam
dominus, ecclesia Mog(untina), clerus in civitate Erford(ensi) et
extra residens gaudere omnibus iuribus, privilegiis et libertatibus,
quibus gaudebant a longe retroactis temporibus, inpedimento et
contradictione ipsorum civium penitus procul motis*). Iste est
effectus composicionis facte per dominum cum civibus Erforden(si-
bus). Et est adeo generalis, quod ipsi cives adhuc vix in anno
poterunt experiri nee experientur, quid tractaverint et quo tendant.
2. De composicione autem domini marchionis nichil vobis scribo.
3. Sciatis eciam, quod civitas predicta dampnificata est < tam > in
combustione villarum multarum, in extirpacione vinearum et
devastacione fructuum et in multis aliis plus quam ad centum
milia marcarum argenti, et quod maius et gravius eis extat, videli-
cet quomodo*) scitis, quod quicunque habet potenciam ibi perse-
verandi, recipit eis aquam, pro qua noticia darent mille marcas.
4. Insuper feria IIIl* ante diem beate Marie Magd(alene) *) amici
domini habuerunt cum ipsis conflictum in plurali, quod in vulgari
dicitur ,der Brfiel', et ex eis plus quam LX* mortui ce"* ci ^derunt,
plus quam XVI bonorum hominum captivati, et nullus de parte
domini ibi cecidit, nisi solus miles, qui non percussus fuerat, sed
in quodam fossato per magnam pressuram cecidit et fuit ibi sub-
mersus. Et alii<s> omnes evaserunt. Dominus tarnen magna
dampna recepit in equis inibi interfectis. 5. Ceterum non
dubito, quin vos ammiremini de tam plena et simplici composicione
et recepta per dominum, cum tamen ibidem habuerit magnum
posse. Ad discuciendum huiusmodi dubium vobis scribo, quod ad
recipiendum composicionem dominum nichil aliud compulit, nisi
mutabilitas marchionis, qui multo mutabilior est quam pera
236 ^'■- ^11
goukeleri, que in nullo opere fixa manet. Eciam si fas esset
dicere, amici domini numquam fuerunt tuti vel certi de hoc,
< quin ipse > quin in continuo timore essent, quod ipse faceret
composicionem cum Erforden(sibus) excluso domino et ecclesia
Mog(untina), et de hoc per viros ydoneos fuerunt sepius premuniti.
6. Plura vobis nescio scribere, sed si ista nimis brevia sunt,
apponat(is) longum filum. Unum tarnen bene dico, quod in presenti
anno non vina terrestria, sed celica creverunt, et debent Petri
lacrima appellari. Deus et beata "* virgo * Maria vos custodiant
et conservent. 7. Inter cetera michi accidit unum, quod una
noctuum in < C > exercitu vidi iacentes duos bfivones nudos
circa ignem et sedebat una bella dama et fricuit eos ambos.
Quod dum vi<n>'^d''i, statim abii et tuli magnum wanstonem
de vacca integrum et proieci super eos. Et ruptus fuit wansto
et illi penitus permerdati, sed ipsi adhuc ignorant penitus me
fecisse. Tamen dominus . . decanus Mog(untinus) et dominus
lo(hannes) de Basinh(eim) bene viderunt, et mirabiliter riserunt
de nequicia illis facta. Fax ex(. . .)''). Valete.
Scripsit der arme Dyederich zfi Triere, wol zu mitternacht
vor sinem bette feria secunda post Mathei. Utor sigillo nostro
glorioso.
Rückwärts: Reverendis dominis meis, dominis Boemu(ndo)
archidyacono et magistro Rud(olfo), ambass(iatoribus) domini
. . Trever(ensis) in Romana curia.
Dominis graciosis Dyederich.
I) Ueberschr.: De composicione domini Trever(ensis) et Erford(ensiuin). -\- a)
q(uod) m(od)o. + b) a(er) oder r(er) über ex. + c) das Folgende etwas tiefer.
1) vgl. Nr. 412 c. 10. <» la) verloren ; vgl. Nr. 412 c. 1. « 2) Beyer II nr. 151 (1336
Juli 28). » 3) Nov. 11. 00 4) Beyer II nr. 150. « 5) ebenda nr. 148 (Juli 25).
" 6) Juli 19.
411. 1336 September 23.
Nycolaus berichtet Meister Rudolf nach Avignon über den
Eingang seiner Post sowie über Vorgänge in Trier und im
Reiche.
D 9/1) (Orig. auf Papier mit Schnitten und Siegelspur) = Böhmer
Acta nr. 1042.
Pater et domine mi graciosissime ! /. Regracior vobis de
multis beneficiis michi per vos impensis et adhuc, ut spero, sine
dubio impendendis. Noveritis, quod iitteras vestras Her(manno)
fratri vestro, de Pordicz et adhuc uno missas*) per vos statim
per Wig(andum)*) nuncium domini . . Trever(ensis) <p>ulterius
Ysen(acum) procuravi, sicut eciam vobis nuper scripsi. Et credo
vos habere responsum super dictis litteris, quia noviter vobis
misimus * dominus meus et ego ** tres literas dictorum Herm(anni)
fratris vestri et cetera*). 2. <T)> Item litteram vestram ple-
bano Bacher(acensi) per vos missam ') hodie magister Wick(er)
sibi portat, qui vadit supra Renum. 3. Item scharsam vestram
Lud(owicus) cellerarius domini mei vobis reservavit. 4. Item
piantas et ignicorium ego vobis reservabo, sicut eciam vobis
noviter scripsi. 5. Item prcsentavit mihi unus clericus unam
peccam, quam aperui et inveni unum librum scriptum, II libros
1336 September 23 237
papir(eos) non scriptos et unum cingulum; sicut michi in littera
vestra ') scripsistis, per'') totum vobis reservam'''). 6. Item
presentavit michi idem clericus II litteras *) eodem die, quas statim
sequenti die misi fratri vestro Ysen(acum) cum lo(hanne) scol(ari)
magistri Eck(ardi) notarii civium Erforden(sium). 7. Item rogo
et consulo, quatenus vobis ordinetis et procuretis diversas res in
curia, quia invenietis ibi in meliori foro quam alibi, et michi
mittatis vobis reservandum. 8. Item unum nuncium non
<debetis> mittatis vacuum ire ad partes de curia, nisi sibi ali-
quid datis ad portandum de rebus vestris. 9. Item misi vobis
tribus vicibus litteras meas *) ; nescio enim, utrum vobis presentate
sunt vel non, quia vos nichil michi scribitis de ipsis. 10. Item
domina . . marchionissa antiqua ordinavit et fecit compositionem
inter dominum Trever(ensem), marchionem Mysnen(sem)^) et
Erforden(ses)*). Qui Erfor(denses) dabunt domino Tre[verensi] et
. . marchioni in toto pro omnibus expensis, dampnis et pro com-
posicione decem milia marcarum argenti preter dampna, qua
fecerunt domino Trever(ensi) in allodio <Er> et in civitate
Erfor(densi) seu recepta sibi et ecclesie Mog(untine), ac antiqua
iura ecclesie Mog(untine) debenf^) restituere domino et ecclesie
sue predicte. //. Item sciatis, quod civitas predicta obsessa
fuit per amicos domini Trever(ensis) — sed personaliter non fuit ibi —
et per marchionem ultra quindene spacium. Marchio iacuit cum
exer[citu] suo in claustro Montis sancti Cyriaci <a> et amici
domini ante dictum claustrum. "* Domini ^ decanus Mog(untinus),
< f > Herm(annus) de Lysberg et Ber(toldus) de Rosenberg vice-
dominus Asch(affenburgensis) fuerunt ibi pro domino. < F >
Dominus Freder(icus) de Wanh(eim) fuit superior capitaneus
domini Trever(ensis), qui sustinuit pro domino et ecclesie"^) Mog(un-
tine) mult<a> ** um '^ dampnum et labores, cui datur laus et honor
pre omnibus istorum duorum exercituum, quia quasi continue bella-
vit cum Erfor(densibus) una cum amicis domini. 12. Item
omnes vi[tes] Erfor(denses) sunt omnino conbuste et desolate us-
que ad fundum. 13. Item Erfor(denses) neminem habuerunt
pro adiutor(io) nisi comitem de Kevernberg et dominum de
Blankenh(eim), quorum ville eciam sunt omnes conbuste. Item
dampna et expense et cetera huius gwerre estimantur ultra centum
milia marcarum argenti, quod a magistro Eck(ardo) de Saltza
eorum notario audivi. 14. Her(mannus) frater vester semper
fuit cum . . amicis domini et specialiter cum Ger(ardo) marschalco
domini "^ in exercitu ^ . 15. Item Ger(ardus) marschalcus dedit
m[ichi] nomine vestro VIII" sol(idos) gr(ossos) feria quarta ante
Mathei''), quos vobis reservam''*) vel domino meo Dytm(aro) presen-
tabo, si vo[s] michi damandetis. 16. Item de imper(atore) et
. . rege Boem(ie) nichil "^ certi " possum scribere, nisi quod . .
imper(ator) intravit Aust[riam] " cum exercitu suo ^ recedendo de
campo, et dominus rex Boem(ie) remansit in camp(o); usque ad
terciam diem expectavit imperatorem, qui non rediit. Tunc
dominus rex intravit Boem(iam) cum exercitu suo. Et sie adhuc
sunt ambo in partibus istis, ita quod nulla certa nova de ipsis
238 Nr. 412
habentur. 17. Item comes Gelrie noviter*^) intravit terram
Frysie cum exercitu suo et bellavit cum Frisonibus et obtinuit
bellum et interfecte fuerunt ultra XVF centum Frysones.
18. Item dominus Coloni(ensis) intravit eciam noviter Marchiam
cum magno exercitu et edificavit ibidem unam municionem contra
comitem Marchie. 19. Item sciatis, quod heu Peter Gil est
interfectus ab uno pessimo garcione infra quindenam, de quo
dominus C.[. . Y*) maxime tristatur. 20. Item Muskinus mortuus
est ante tres septimanas. 21. Item sciatis pro novis, quod
rustici in [Fran]koniaO et circa Bischovesh(eim) fecerunt unum regem
nomine Armleder, qui cum magna potencia rustifcorum]') — pedibus,
< modicum tamen > modici equis — vadunt ad opida et civitates et
interfecerunt omnes ludeos. Primo interfe[cerunt]0 omnes in
Kitzingen, in Ossenfort, in Owe, in Mergenth(eim) et adhuc bene
in IUP'' opidis, quorum nomina nescio. Et eciam fuerunt ante
civitatem Herb(ipolim), sed nichil profecerunt ibidem. Item
fuerunt bene tribus vicibus ante B[ischo]vesh(eim)0 ; quod nichil
potuerunt ibidem facere, precesserunt'*) domini, qui semper fuerunt
premuniti ad bellandum cum eis. Item in[terfecti]0 ludei sunt circa
numerum XV. centum, ut dicitur pro certo. Et adhuc dictus rex
Armleder timetur a domino Trever(ensi), comitibus et [nobilijbus')
ac civitatibus necnon ludeis, qui cottidie premunient se pre ipso
et excercitu suo timentes ipsum cum exercitu suo venire supra
Renum, quod dictus rex intendit facere, si non caveatur.
22. Item sciatis, quod dominus contulit capellam in Konthe
Eberh(ardo) socio nostro. 23. Item sciatis, quod heu Pingw(ia)
est circa mediam partem conbusta et curia episcopi totaliter cum
Omnibus [rebus]0, nichil deportando nisi litteras, vinum, blada,
equos ; totum conbussit in curia usque ad fundum. 24. Item
dominus reemit [castrum]') Wolwestin erga comitem Veldentz(ensem),
cui obligatum fuit feria tercia ante Mathei*), et dedit sibi statim
" in prompta pecunia " IUI. marcas cum C [librisJO in Trever(i),
quia "* dictus comes *" noluit unam horam carere de pecunia sua
neque expectare. 25. Pater et domine mi, sitis memor [mei]'),
si unquam graciam possetis obtinere super ecclesia sancti Severi,
quia libentius essem ibi quam alibi propter noticiam et [**)...]; si
non ibi, tunc sit alibi, ubicunque vobis videbitur expedire.
26. Commendo me vobis- < Dominus noster > Omnipotens deus,
[beata]') virgo et omnes sancti custodiant animam, corpus et res
vestras ab omni male. Amen.
Scriptum per meO Nycol[aum, vestrum hjumilem se[rv]itorem,
[f]eria secunda post Mathei ewangeliste post mediam [nojctem
quasi semi cecus [^*) ].
[Rogo') vos, ut non deridetis me, si in aliquo erravi, quia
nimis festinavi et in tantum, quod non potui perlegere. Dominus
meus [**) ] vobis. Amen].
Rückwärts: Domino suo gracioso domino et magistro
Rud(olfo) notario domini Trever(ensis) d(an)dum.
I) Ueberschr.: [D]e partibus German(ie\ cum essem in curia, -f- a1 oder
Wig(erum). + b) p. + b*) D. -\- c) A korr. + d) verschrieben für ecclesia.
7336 September 23 239
+ d*) aus multa korr. -\- e) korr. -\- e*) Zerstört. -\- f) heute zerstörte, von
Böhmer einst noch gelesene Stellen. -)- I*) p(re)cessit(er).
1) verloren. "> 2) C. Beyer JJ nr. 148. " 3) ebenda II nr. 150 f. oo 4) September 18.
5) September 17: ^'gl- Lamprecht III nr. 135, Dominicus 409.
412. 1336 September 23.
Dytmar, Kaplan Ersbischof Baldewins, berichtet dem
Archidiakon Boemund und Meister Rudolf Losse nach Avignon
über Vorgänge in Trier und dem Reiche.
D 2IS^) (Orig. auf Papier, gefaltet und verschlossen gewesen, mit
Spuren des grünen, spitzovalen Siegels, von gleicher Hand wie Nr. 407 , doch
andrer als Nr. 416) = Dominicus 337 N 1 Brückst., = Böhmer Acta nr. 1040.
Rever(ende) pater et domine mi domine Boem(unde) archi-
diacone Trever(ensis) et magister Rod(olfe) consanguinee karissimel
1. Obsequiali salutatione premissa. Noveritis me vestras " litteras ^ *)
recepisse sabbato proximo^) in nocte, quas dictus Sortes vester
nuncius michi satis tarde ad me veniens longe post campanam
dictam ,sturtip' afferebat una cum litteris domino nostro missis**).
Et feci ad ea et faciam, que scripsistis. 2, Dominus noster et
ego SUD nomine misit vobis magistro Rod(olfo) alias statim post
assumpcionem beate virginis ') per fratrem Her(mannum) Topel-
stein lectorem in ordine Minorum, consanguineum vestrum, ut
asseruit, volentem accedere in curru suo . . ministrum ordinis
generalem, quem in Rom(ana) curia esse credebat tunc, duas
litteras originales alienacionum, quas fecit Bunnen(sis) in preiudicium
ecclesie Mogunt(ine), vobis per dictum fratrem presentandas*).
3. Commisi eciam eidem fratri plures alias litteras vobis dandas^).
Et scripsi ego vobis plura per ipsum in una littera*) de diversis
negociis et datis omnium litterarum, quas a vobis recepi, post-
quam curiam reintrastis, usque ad illud tempus, quam unquam
vobis alias simul scripsi. Qui frater, si nondum ad vos venit
propter curie mutacionem istis vacacionibus, potestis facere ipsum
queri apud ministrum generalem predictum propter dictas litteras
repetendas. Scripsi eciam postea vobis multa, videlicet IIP feria
post nativitatem beate virginis '), per clericum domini Francisci
de Synibaldis missum ad capitulum Mog(untinum), qui tunc fuit
Treveri, animo ad curiam revertendi. Et feci mencionem de
dictis duabus litteris fratri Her(manno) traditis in Httera per
dictum domini Francisci . . clericum vobis missa. 4. Et quia
denuo scripsistis domino nostro *) de mittendis vobis dicti . .
Bunnensis litteris, eo quod rex Franc(ie) de ipsis fecit domino
pape in suis litteris mencionem*), feci et facio eas omnes, quas
habeo, transcribi et vobis eas transmittam per nuncium vestrum
Sortem memoratum, quia statim ad vos post*) Valkenburg iter
suum maturabit. 5. Nulla certa nova sciuntur de Dypt(ongo)
et rege < Franc(ie) > Boem(ie), nisi que proxime vobis scripsi,
scilicet quod ipsi ab invicem cum suis exercitibus discesserunt.
Et est < ut dicitur > Dypt(ongus), ut dicitur, cum exercitu suo
< in Austria r. s > satis fortis "^ dispositus ad intrandum Boem(iam) ^ .
Rex vero in Maravia et circa eciam cum multa gente ad custo-
diendum terram et regnum suum, ne Dypt(ongus) subintret.
240 ^''- "f'S
Haberet eciam rex composicionem cum Dypt(ongo) laudabilem,
quando vellet, si ipse contra Roni(anam) ecclesiam * et regem
Franc(ie) ^ vellet eum recognoscere imperatorem et ab eo recipere
feoda sua. Et credo, quod ob eandem causam missi sint ad papam
et regem Franc(ie) predictos ex parte regis Boem(ie) dominus
lofr(idus) comes Lyningen(sis) et dominus Nycol(aus) Efficai
notarius regis ad experiendum, que sit eorum intencio de Dypt(ongo).
6- Item dominus . . decanus Mog(untinus) fuit hiis diebus in Treveri
apud dominum nostrum, cum quo loquebar de promocione vestra,
■* . . consanguinee ", sed ipse noluit mihi exprimere ad speciem
mentem suam, sed dixit, quod sciret quoddam negocium et illud
staret in manibus suis, quod vobis crederet expedire, et quod
multum cuperet vos promovere; vellet tamen vos vel me ipsum
facere scire negocium una dierum. Habui eciam ipsius consilium
de prebenda sancte Mar(ie) Erford(ensis) vacante, de qua alias
vobis scripsi '") ; sed ipse non consuluit vobis ad ipsam propter
papales plures ipsam acceptantes, quorum unus est nepos domini
mei . . Verden(sis), quem nollem per vos impediri nee vos velletis
propter dominum memoratum. Cui me rogo recommendetis tarn-
quam suum humilem et devotum. 7. Socii pal(atini) bene
valent omnes, sed Peter Gyl heu infra istam quindenam est
miserabiliter inter Bopard(iam) et Wesal(iam) eundo versus
Pingw(iam) interfectus. 8. Item quinta est hodie dies*'), qua
recepi litteram vestram scriptam Barth(olomei) apostoli "), quam
quidam < Item est hodie p > lohannes clericus de Mog(uncia)
michi apportavit, qui se asseruit obtinuisse gratiam dispen(sacionis)
super defectu natalium, sed litteram '') apud vos in curia reman-
sisse. 9. Or d(omi)n(u)s'') pridie ivit ad vindemias et bene valet.
10. De modo composicionis cum Erford(ensibus) Th(eodericus) de
Diedensheym vobis scribet '*). //. Item quamquam alias vobis
Rod(olfo) consanguineo meo scripserim **), quod crederem esse
ficticium de littera Bunnen(sis)'*), quam dedit Mog(untinis) super
octo milibus librarum Hallensium, in quibus ipsis teneretur ex
parte quondam domini Math(ie) archiepiscopi Mogunt(ini), tamen
certum est et dominus . . decanus Mog(untinus) nuper existens
apud dominum nostrum in Treveri ipsum informavit expresse,
quod ipse erat presens et civitates Reni, scilicet Oppen(heim),
Worm(acia) et Spir(a), ubi cives Mog(untini) pro civitate sua
Mog(untina) renunciaverunt expresse super omnibus debitis, in
quibus ipsis prefatus dominus Math(ias) tunc presens quomodolibet
tenebatur "). Ita quod ex hoc certissime coniecturari potest
Httcras alienacionum, que de dicto locuntur, debito esse falsas et
subrepticie impetratas. 12. Comes Gelr(ensis) fuit nuper cum
maximo apparatu et exercitu apud Frisiam volens Frisones ex-
pugnare, sed hoc facere non valens, quosdam trutannos de Frisia,
qui fines suos, in quibus securi fuissent, excesserant, interfecit
credens per hoc " se *" mirabilia effecisse. 13. Valete semper
scientes, quod vos ambo nunquam excidistis a memoria mea et
in messa mea, quociens eam legi, ut predicator loquitur "), sed
vere ita est in facto sine adulacione.
1336 September— Anfang Oktober 241
Dyt(marus) capellanus domini Trever(ensis) vester*^) scripsit
feria secunda post Mathei in nocte.
Rückwärts: t Venerabili viro domino Boemundo | archidia-
cono Trever(ensi) domino meo gracioso | et magistro Rud(olfo)
Lusse consanguineo meo karissimo d(an)du(m).
I) ohne Ueber Schrift. -{- a) ans per korr. -\- h) D ; vgl. Nr. 407 c. 16 und
Nr. 416 c. 11. + c) davor wohl nach Nr. 407 consanguineus zu ergänzen.
1) verloren ; vgl. Nr. 410 c. 1. oo 2) September 21. «> 2a) verloren. <» 3) August 15.
4) vgl. oben Nr. 407 N. 8. <» 5) vgl. oben Nr. 407 cc. 10, 11. » 6) Nr. 407. »
7) September 10. » 8) verloren. <» 9) vielleicht istlNr. 413, kaum wohl Nrr. 408,
412 gemeint ; Philipps verlorenes, schon am 5. Juli in Sauerland II nr. 2263
beantwortetes Schreiben liegt su weit zurück, co lO) vgl. Nr. 407 c. 8. ^ 11)
September 19. » 12) August 24: verloren, oo 13) vgl. Nr. 416. » 14) Nr. 409.
00 15) Nr. 407 enthält keine solche Aeusserung, obwohl in c. 12 von Heinrichs
Privilegien für die Stadt Mains die Rede ist. oo 16) unbekannt ; vgl. Schrohe
Heinrich 23. oo 17) das den Privilegien Vogt nr. 2606 f entsprechende Zu-
geständnis; vgl. Schrohe Mainz 93.
413. [1336 September— Anfang Oktober ?].
[König Philipp VI. von Frankreich] schreibt an Papst
Benedikt XII. zugunsten des Ersbischofs Baldewin in der
Mainser Sache.
J) ^^, laut Vermerk von Wyss vom „15. IX. 85" längs des inneren
Randes von fol. 52 mit der beschriebenen Seite aufgeklebt gewesenes, jetzt
auf modernem Papierblatt (fol- 51) aufgezogenes Papier- Bruchstück von
29 cm Länge und iV» — 2 cm Breite, enthaltend 4 Schriftzeilen, von denen die
erste grösstenteils, die letzte in der 2. Hälfte zerstört ist. Der Brief, dessen
Rest es darstellt — die Länge der Zeilen und die Gestalt der Kiirsivminuskel
deuten eher auf ein Original als auf Abschrift — war zweifellos an den
Papst gerichtet. Der Aussteller muss eine hochstehende französische Persönlich-
keit gewesen sein. Da er sich von einer Botschaft, die er einem Anderen in
Sachen der Besetzung des Mainzer Stuhles soeben sendet, einen entscheidenden
Erfolg verspricht, kann wohl nur der französische König selbst in Betracht
kommen. Dieser spricht davon, dass Jemand aus seiner Hand fde sa mainj
einem Elekten (&s,\e\x) das Erzbistum Mainz übergeben ("ballierj solle. Dass
das nur Erzbischof Baldewin sein kann, ist an sich nicht zweifelhaft, wird
aber noch bestätigt durch das in der ersten Zeile sichere Wort Trevez = Trier.
Von Baldewins erster Postulation für Mainz (vgl. Vogt Reg. I nrr. 2228, 2245)
ist abzusehen ; sie hat wohl keine Schwierigkeiten hervorgerufen, von denen
hier doch die Rede ist. Bei der zweiten Postulation von 1328 hat König
Philipp sich sofort in mindestens zwei Briefen für den Trierer bemüht (vgl.
die ablehnenden päpstlichen Antworten an ihn vom 6. Oktober und 21. Dezember,
Riezler nr. 1087 und Sauerland II nr. 1581). Aber bei der Abfassung des
ersten war Baldewin noch gar nicht postuliert ; das geschah erst am 12. Ok-
tober. Zur Zeit des zweiten, der wohl ans Ende des November gehört, be-
fand sich Baldewin allerdings wolil im vollen Besitz des Erzstifts, und an
diese Voraussetzung ist ja die im Fragment erwähnte Uebergabe an den
päpstlichen Provisen Heinrich gebunden. Aber Philipps zweiter Brief von
1328 hat gerade nicht von einer Aufgabe des Erzstifts durch Baldewin ge-
sprochen, sondern gefordert, dass er vom Papste im Besitz belassen werde
/'postulationem — a nobis graciose admitti eidetnque concedi archiepiscopo,
ut Maguntinam et Treverensem ecclesias tenere simul valeat/ Man mag ver-
suchen, dem verstümmelten Anfang des Bruchstücks eben diesen Sinn unter-
zulegen und unter dem esleii Baldewin selbst zu verstehen, da der „Pfleger"
von Mainz sich anfangs auch einmal irwelt zu eirae ertzbischoffe der heiligen
kirchen zu Mentze genannt hat (Const. VI nr. 525) ; aber diese Annahme
scheitert und erweist sich als widersinnig angesichts des letzten Satzes, in
dem der Briefschreiber den Papst warnt, übereilt und ehe er völlig unter-
richtet sei, vorzugehen. Daraus erhellt vielmehr, dass es sich um ein späteres
Stadium der Mainzer Sache handelt, in welchem nach jahrelanger Ver-
schleppung der Verzicht Baldewins schliesslich unvermeidbar geworden war.
Nova Alamanniae 16
242 ^''- '*''*
Schobt 1334 hat die französische Politik diesen Verzichtfrieden in einer für
den Trierer und vor allem für Frankreich einigermassen annehmbaren Gestalt
bei der Kurie durchzusetzen gesucht durch den Plan, Heinrich von Virneburg
mit dem Bischof von Passati oder von Lüttich die Plätze tauschen zu lassen
und die in seiner drohenden Verbindung mit dem Kaiser liegende Gefahr
dadurch zu beschwören (vgl. Ntr. 334, 338 — 346}; darauf kann unser Frag-
ment auch nicht bezogen werden. Unter dem neuen Papst, Benedikt XII.,
wurde die schleichende Gefahr für Baldewin akut. Vergebens suchte wiederum
Philipp, im eigensten Interesse, sie abzuwenden. Im April 1336 schlug er
nochmals die Versetzung Heinrichs von Virneburg auf einen anderen Bischof-
sitz vor, wurde aber am 13. Mai abschlägig beschieden ; erst wenn Heinrich
in vollen Besitz seines Bistums gelangt sei, lasse sich allenfalls darüber
reden (Riezler nr. 1803, vgl. Nr. 396). Ein neuer Brief des Königs aus dem
Juni schlug gleichfalls fehl; am 5. Juli antwortete der Papst mit dem Vor-
wurf, Baldewin, durch die königliche Fürsprache gedeckt, wolle dem Anschein
nach aus Mainz nicht weichen (Saiierland II nr. 2263). Dass er das schliess-
lich doch tun müsse, wtisste man freilich in Mainz längst (vgl. Nrr. 398 f.).
So bot denn auch Philipp spätestens Anfang September, wahrscheinlich noch
etwas früher, durch einen an die Kurie gesandten Hofmann ausdrücklich
Baldewins Abdankung an : auf des Königs Rat werde der Erzbischof gegen
Ersatz seiner Aufwendungen alle Festen und alle Rechte des Mainzer Erz-
stifts in die Hände des heiligen Vaters legen (Nr. 408). Noch hielt der
König daran fest, auf alle Fälle die Einsetzung des Virneburgers zu ver-
hindern: in der Denkschrift Hess er ihn moralisch herabsetzen und, was er
schon im Juni angedeutet hatte, das drohende Gespenst einer Koalition
zwischen Heinrich und dem Kaiser profetisch an die Wand malen. Aber auch
der Tag kam, da ihm bewusst wurde, dass die Kurie kirchenrechtlich sich
von ihrer Bahn nicht abdrängen Hess, dass sie entschlossen -j;ar, sowohl
Baldewin den Prozess zu machen als auch Heinrich durchzusetzen. Hier ist
der gesuchte Platz für unser Bruchstück. Nicht sehr lange vor dem Urteil
gegen Baldewin, das am 15. Oktober gefällt wurde, vermutlich bald nachdem
jener Diplomat den Eindruck seiner Denkschrift an der Kurie heitnberichtet
hatte, also wohl im September, hat Philipp den Brief geschrieben, dessen
Restchen uns noch vorliegt. So ist nun wohl zu verstehen, was davon er-
halten ist: Baldewin wird verzichten und das Erzstift dem Erwählten Heinrich
übergeben; wenn er des Königs Botschaft vernimmt, so wird er als ein ge-
horsamer Sohn der Kirche Alles tun, was der Papst in dieser Suche zu be-
fehlen beliebt ; möge dieser aber auch den gegen den Erzbischof eröffneten
Prozess nicht überstürzen!
[») ] I ve[ Iz") souffrir-:) q(ue) i^)[ ]
de Trevez*) [ ] I de sa main pour ballier au dit esleu
le dit^) arceveschie*^) de Meance. Car oiz'') noz') dis messages
touz iours en fera il. ce q[ue]'') il vo(us) en plaira') [a]™) | or-
denner co(m)me cellui q(u)i veut estre et sera se dieu piaist
obeissant a leglize et a vous. Et tressaint pere no(us) doutons
b(ie)n q(ue) se vous hastiez") | trop ceste bosoingne mesmeme(n)t
iuq(ue)s i atant q(ue) vous soiez b(ie)n enformez") d[e] la g[. • O^e
[• .](er) [ ].
a) es fehlt eine unbestimmte Zahl von Zeilen. + b) von v und z, vor dem
Lücke von 3—5 Buchstaben, sichere Reste; veuillez ? -f- c) nur u vollständig.
-\- d) bestimmte Reste, danach fehlen 10 — 13 Buchstaben. + e) z unvollst.;
danach fehlen 9—12 Worte. + f) d unvollst. + g) nur schie vollst., der Rest
sicher zu rekonstruieren. + h) = lateinischem auditos; darüber Kürzungs-
strich. -|- i) n unvollst. + k) Kürzung für ue zerstört. + 1) a unvollst. +
m) fehlt. -\- n) hns unvollst. + o) mez unvollst. ; von den folgenden Buch-
staben sind unvollst, d, a, g und re (?J, zwischen denen 2—3 Buchstaben
fehlen; von dem nächsten Worte ist nur die Kürzung für er erhalten, der
Rest der Zeile fast ganz zerstört; aus dem Anfang der folgenden sind noch
2 Spuren vorhanden.
1336 Juli— Anfang Oktober 243
414. [Avignon 1336 Juli— Anfang Oktober].
Papst Benedikt XII. befiehlt dem Ersbischof Baldewin,
dem Mainzer Domkapitel und der Stadt Erfurt, bei Strafe des
Verlustes aller Pfründen und Kirchenlehen das Ersstift Mains
binnen 2 Monaten auszuliefern, und löst die Eide der Mainzer
Vassallen (Entwurf).
K 3J7^), aus dem Konzept der päpstlichen Kanzlei. — Die Bedeutung
von K erschliesst erst der Vergleich mit der endgiltigen Fassung des Prozesses
vom 1. Oktober (Riezler iir. 1839 aus dem Orig. in München, Mainz Domkapitel
fasc. 85 ; A {[einige hier mitgeteilte Verbesserungen entnehme ich den Mainzer
Papieren Ernst Vogts]). A unterscheidet sich von K — worauf der Sperr-
druck und die Auslassungen bezeichnenden Kreuze ff) hinweisen — in vielen
stilistischen und sachlichen Aenderungen, vor allem aber in 4 Hauptpunkten:
es hat 1) eine bestimmtere und schärfere Arenga (c. l) ; 2) in dem Referat
über die Tätigkeit der Delegaten Johanns XXII. erwähnt es die Zitation Aller,
die die Mahnung der Delegaten etwa verachten würden (c. 2), reproduziert
ausführlicher die Aufforderung, Heinrich zu unterstützen und seine Wider-
sacher zu bekämpfen (c. 4), und betont den interlokalen Charakter der Cessio
a divinis, die in K auf Mainz beschränkt erscheint (c. 5) ; 3) seine Schilderung
der Urteile in den 3 Instanzen des Appellationsprozesses (c. 7) ist eingehender ;
4) aber und vor Allem fügt es zu dem Befehle, das Erzstift auszuliefern,
— hier ist 3- statt 2-monatige Frist gesetzt — , ausdrücklich und unmittelbar
E.vkommunikation, Suspension und Interdikt (c. 9), die bisher nur von den
Delegaten Johanns XXII. verhängt worden waren, und 5) zu der Androhung
des Verlustes der Pfründen und Kirchenlehen die Drohung mit persönlicher
Zitation an die Kurie, während sie 6) auf den in K auftretenden Gedanken,
die Nachkommen widerspenstiger Vassallen für unfähig zur Bekleidung kirch-
licher Aemter zu erklären, verzichtet. Das Urteil (4) ist übrigens schon in
die Nachträge von K aufgenommen (S. 252), die auch 7) die im c. 6 noch
fehlende Liste des Erfurter Klerus bringt. — Entstanden ist K während des
Vierteljahres nach der Eröffnung des Prozesses, die Ende Juni erfolgte (vgl.
Sauerland II nr. 2263).
Ad futuram rei memoriam. /. Ubi monicionis lenitive 626
mansuetudo non proficit nee vigor sufficit ecclesiastice
discipline, armetur comitiva virium et virtus exurgat
iudiciarie potestatis, ut, quod divini nominis timor
non reducit a devio, plectat strictura legitime sancionis.
2. Dudum siquidem ecclesia Magunt(ina) vacante per obitum bone memorie
Mathye archiepiscopi Magunt(ini), qui decessit in illis partibus,
felicis recordationis Johannes papa XXII. predecessor noster cupiens
ipsi ecclesie per eum ante vacacionem huiusmodi dispositioni
apostolice decreto interposito *) reservate de persona ydonea providere
venerabilem fratrem nostrum Henr(icum) archiepiscopum Magun-
t(inum) tunc prepositum ecclesie Bunnen(sis)*) Colonien(sis) dyocesis
personam t ydoneam, sibi et apostolice sedi de p[ro]bitate'')
meritorum multiplicium commendatam de fratrum suorum consilio
ipsi Magunt(ine) ecclesie providendo eum im prefecit in archi-
episcopum et pastorem sibi curam et amministracionem ipsius ecclesie
in spiritualibus et temporalibus plenarie committendo ) necnon t archi-
episcopo Colon(iensi) et episcopo Leodien(si) et t preposito ecclesie
Zeflicen(sis) Colon(iensis) dyocesis eorum propriis nominibus non
expressis dedit per suas litteras ') in mandatis, ut ipsi vel duo aut
unus eorum per se vel t alium seu alios prefato archiepiscopo tunc 627
electo Magunt(ino) efficacis defensionis presidio assistentes prepositum, . . de-
canum, capitulum, canonicos et personas * ac vasallos, homines feudatarios,
16*
244 -Vy. 414
fideles et subditos ecclesie prefate necnon quosvis alios clericos et laicos
cuiuscumque forent preeminencie, condicionis, ordinis, dignitatis et
Status, quorum intererat seu interesse poterat, etiam si pontificali
seu superiori dignitate fulgerent, de quibus eipedire viderent, ex parte
sua monere[n]t "^ ) ac efficaciter inducerent, ut infra competentem
peremptorium terminum, [quem]'^) eis et ipsorum singulis, prout eos
et quemque eorum scirent contingere, ducerent prefigendum*),
dictum Heinr(icum) tunc electum in pastorem ecclesie Magunt(ine) pre-
dicte admitterent eique tainquam pastori t efficaciter parerent et
intenderent ') nuUumque impedimentum per se vel alium seu
al[i]os^) directe vel indirecte, publice vel occulte prestarent, quo-
minus idem Heinr(icus) possessionem pacificam castrorum, muni-
cionum, fortaliciorum et aliorum quorumcunque locorum, iurium
et bonorum ad dictam ecclesiam Magunt(inam) spectancium per
se suOsque vicarios, . . officiales, ministros seu procuratores apprehendere
valeat et pacifice possidere quodcumque impedimentum publicum
vel occultum per ipsos vel eorum nomine aut mandato hiis et
circa ea quomodolibet positum realiter ac effectualiter infra t
dictum terminum ammovendo ac permittendo memoratum
Heinr(icum) tunc electum suosque vicarios, officiales, ministros et
procuratores eiusdem ecclesie Magunt(ine) ac omnium et singulorum
bonorum et iurium ad ecclesiam ipsam spectancium administracionem
plenam et liberam exercere; alioquin omnes et singulos*) tarn
clericos quam laicos, cuiusvis Status, ordinis, condicionis vel
dignitatis existerent, etiam si pontificali vel maiori dignitate
fulgerent, qui monicioni huiusmodi contumaciter parere contemp-
nerent seu in predictis se contradictores indebite redderent et
rebelies, quos exnunc singulares videlicet personas excommuni-
cationis, capitulum vero suspensionis et ecclesiam Magunt(inam)
predictam interdicti sententiis idem predecessor subiacere voluit
ipso facto, excommunicatos e t suspensos ipsamque Magunt(inam)
ecclesiam interdicto ecclesiastico subiacerent in ecclesiis et locis
illarum parcium, de quibus eis videretur, pulsatis campanis et
candelis accensis publice nunciarent e t quibuscumque personis
singularibus huiusmodi apercius intimar ent, quod, si t monicionibus
et mandatis huiusmodi contempnerent contumaciter obedire, ipse
predecessor ad privacionis et inhabilitacionis penas contra ipsos
et eorum singulos procederet, prout rebellionis et inobedientie
contemptus et contumacia exigerent eorundem t. 3. Voluit
quoque idem predecessor, quod huiusmodi processus habendus per
edicta publica in locis proponenda et affigenda publicis, de quibus
esset verisimilis presumpcio, quod ad eorum, quos tangerent,
possent noticiam pervenire vel alias, prout melius et utilius eis
videretur, racione previa facerent adversus clerum et populum
civitatis et dyocesis Magunt(ine), qui eisdem processibus non
parerent, per interdicti, suspensionis et alias spirituales sententias
per eos promulgandas, quas aggravandi et exaggerandi predictus
predecessor facultatem concedebat eisdem, si, quando et quociens
malicia et contumacia ipsorum exigentibus expedire cognoscerent,
nichilominus processuri, prout in litteris iamdicti predecessoris
1336 Juli- Altfang Oktober 245
inde confectis*) plenius continetur. 4. Sane bone memorie
Henr(icus) archiepiscopus Colonien(sis) et t Emicho prepositus
supradicte ecclesie Ceflicen(sis) t iuxta formam predictarum
litterar um t monuerunt Bertolinum prepositum, lohannem
decanum et supradictos capitulum singulosque canonicos ipsius 628
ecclesie Magunt(ine) ac dignitates, personatus, administraciones
seu officia, vicarias vel altaria sive beneficia quecumque habentes
in eadem ecclesia Magunt(ina), quocumque nomine censerentur,
ac vasallos, homines, consules, rectores et universitates civitatum,
feudotarios, fideles et subditos Magunt(ine) ecclesie antedicte et
quosvis alios clericos et laicos, cuiuscumque preeminencie, condi-
cionis, ordinis, dignitatis et Status existerent, quorum intererat vel
interesset ti eciam si pontificali vel maiori aut inferiori dignitate
fulgerent, dictarum auctoritate litterarum canonice monuerunt
communiter et divisim, ut infra certum terminum peremptorium
conpetentem t dictum Henricum tunc electum vel eius procura-
torem pro eo in pastorem eiusdem ecclesie Magunt(ine) admitterent
et ei tanquam pastori animarum ipsorum parerent nullumque im-
pedimentum prestarent per se vel alium seu alios publice vel
occulte aut impedientibus ipsum t preberent t auxilium, con-
silium vel favorem directe vel indirecte, quominus idem Heinricus
tunc electus possessionem pacificam castrorum, municionum,
fortaliciorum et aliorum locorum quorumcumque iurium et bonorum
ad ipsam ecclesiam Magunt(inam) spectancium per se suosque
vicarios, officiales, ministros seu procuratores apprehendere posset
et pacifice possidere t- Alioquin in omnes et singulos supra-
dictos monitos, qui monicioni huiusmodi t parere conte[m]pnerent,
extunc singulares personas t excommunicationis, capitulum vero
suspensionis et eandem ecclesiam Magunt(inam) interdicti sententias t
incidisse nunciabant, quibus idem t eos t subiacere voluit ipso
facto, intimando eis apercius, quod, si huiusmodi monicioni
contumaciter obedire conte[m]pnerent, dictus predecessor contra
eos t ad privacionis et inhabilitacionis penas procederet, prout t
prospiceret expedire. Et huiusmodi eorum processum per
certos subdelegatos eorum ydoneos t publicari fecerunf^) et in
ianuis affigi Magunt(ine) ecclesie prelibate ac nichilominus premissum
eorum processum postea facere curaverunt per certas personas
ydoneas in opido Erforden(si) supradicte Magunt(ine) dyocesis
presente copiosa multitudine clericorum et laicorum pluries et
solempniter publicari*). 5. Cum autem dicti moniti iam dicto
processui t contempnerent contumaciter •*) obedire ac supradicti
prepositus, . . decanus, capitulum et alie singulares persone de ipsis
capitulo, videlicet Gotfridus custos, Ebirhardus cantor, Heinr(icus)
de Rotenstein, Gerhardus de Battinburg, lohannes de Pride berg,
Johannes de Fontibus, Wernherus de Indagine, Conradus de
Ansenbruch''*) Conradus de Ritperg, Gyselbertus de Ingeln-
heim, lacobus dictus Howas et lohannes dictus Botton de
Trev(er)i, Conr(adus) de Stecke 1 berg, Wilhel(mu)s de Aspalt,
Theodericus de Kaczenell(enbogen), Hermannus de Schonecken,
Heinr(icus) de Bienbach et Ernestus de M u nstermenevelt
246 jV#-. 414
canonici ecclesie Magunt(ine) predicte, qui ipsa ecclesia Maguntina, ut
supradicitur, vacante castra, municiones, fortalicia et alia loca,
«29 iura et bona ad t ipsam t Magunt(inani) spectancia ipsorumque
possessionem tradiderant Baldewino archiepiscopo Trever(ensi) et
administracionem plenam archiepiscopatus Magunt(ini) sibi in
spiritualibus et temporalibus de facto conmiserant et in hiis ei
tamquam administratori spiritualium et temporalium eiusdem archi-
episcopatus obediunt per omnia et insuper Hugo prebendarius
tunc camerarius, lacobus dictus Corte, lohannes de Kedirke,
Heinr(icus) de Melpach '), Wetzelo de Wileburg, Nicolaus de
Radinheim, lohannes Betzman''), Heilmannus Gyso, Heinr(icus) in
deme loche, lohannes dictus Sac, Symon Snepper, Ebirhardus
de Altzeia, lohannes de Lüttere, Nicolaus Sum küsse, Heil-
mann[u]s') dictus Pincerna, Dythmarus nunc magister granarii,
Nicolaus de Munzlich, Ebircho et lohannes dicti de Columbaria,
lohannes de Argent(ina), Weczelo de Edichestein, Herman[n]us
de Rosenberg, Hermannus et Waltherus dicti de Rutlingen"")
capellani decani predicti, Nicolaus de Algsheim, Hertwicus de
Sauwilnheim, lohannes dictus Gule, Berengarius de Noteleiben,
Heilmannus de Oppinheim, Heinr(icus) de Altavilla, Petrus de
Lorche, lohannes de Erfordia, Hartmudus de Flanstede"), Nicolaus
Walkini, Nicolaus frater Hugonis predicti et Petrus dictus Plebanus
vicarii ecclesie Magunt(ine) predicte ac Antonius deP) pres-
byter in ipsa ecclesia serviens t prefato processui non parebant
seque manifestos eius contemptores et rebelies exhibebant et in
dicta ecclesia Magunt(ina) per eundem predecessorem, ut supra
dicitur, ecclesiastico supposita interdicto scienter presumebant
divina officia celebrare, ymmo verius prophanare se irregularitatis
laqueo involvendo necnon Wernherus abbas sancti lacobi extra
muros Magunt(inos) ordinis sancti ßenedicti, Ebirhardus sancti
Petri, Hildebrandus sancti Stephani, Dudomannus sancti Victoris
et Heinricus sancti Ma[u]ricii'i) ecclesiarum Magunt(inarum) decani
lacobus scolasticus et Hembertus custos sancti Victoris ac
Heinricus de Oppinheim gerens se pro cantore sancti Mauricii''),
lohannes de Lorche, Ludovicus dictus Pullus et Augustinus de . .
sancti Petri, Ingelbrandus**) dictus Munphorn'), Walramus de
Treveri et Heinricus dictus Lupus sancti Stephani, Petrus Pistor,
lohannes et Petrus dicti Stoz, lohannes de Lutzelburg, Christianus
de Brunswig, Wernherus Bube, Symon Snepper, Hildebrandus
et Gotfridus dicti Hosenbach sancti Victoris predictorum et
lohannes de Dydenhoven sancte Marie ad gradus Magunt(inarum)
ecclesiarum canonici, lacobus de Scirsteyn") et lohannes de
Flanheym in sancti Stephani, lohannes Longe Erkil, lacobus et
Philippus dicti Botolffheim, Heinricus dictus Plebanus et Anzo
Snig in sancti Victoris antedictis et lohannes de Ruschenberg')
in sancti lohannis Maguntin(is) ecclesiis vicarii, Heinricus") sancti
He[m]erami^), Johannes sancti Christof eri, lohannes sancti Pauli t
et Conr(adus) sancti Nicolai in Stega Maguntin(arum) ecclesiarum
plebani t processui ante dicto parere contumaciter non curabant t
seque ostende bant illi manifeste rebelles, prelibati archiepi-
1336 Juli— Anfang Oktober 247
scopus Colonien{sis) et prepositus Zeflicen(sis) t memoratos t
archiepiscopum Treveren(sem), ßertol(inum) prepositum, lohannem
decanum, custodem, cantorem aliosque canonicos, prebendarium>
vicarios maioris ecclesie Magunt(ine) predicte, Antonium presby-
terum in ea servientem, abbatem, decanos, scolasticum, custodem
Heinricum de Oppinheim et alios canonicos et vicarios ac plebanos
aliarum ecclesiarum Magunt(inarum) superius expressarum per
dictum predecessorem, ut supra dicitur, excommunicatos in ex-
communicationis sententiam incidisse dictumque capitulum suspen-
sum et ipsam ecclesiam Magunt(inam) interdicto ecclesiastico
subiacere nunciare curarunt et postea, quamdiu iidem ex- 63o
communicati vel aliquis eorum in civitate Magunt(ina) vel
eius suburbiis morarentur, cessacionem divinorum,
cum id eorum contumacia et protervia exigerent,
indixerunt in civitate et suburbiis predictis, donec
eis inibi contigeret demorari et cessacionem huius-
modi mandarunt firmiter observari^) ac'') subsequenter
omnes proventus ecclesiasticos prefatorum excommunicatorum
decreverunt eis fore tarn in genere quam in specie subtrahendos
et per certos ex subdelegatis supradictis huiusmodi ultimum
eorum processum') solempniter publicari fecerunt et t ianuis affigi
Magunt(ine) ecclesie prelibate. 6. Insuper cum presidentes
regimini eiusdem opidi Erforden(sis) supradicto archiepiscopo
Magunt(ino), qui est pro tempore, in spiritualibus et temporalibus
subiecti prenarratis processibus spernerent contumaciter obedire
ac essent illis manifeste rebelies et notorie t impedirent ipsum
Heinr(icum) archiepiscopum et eum impedientibus publice preberent,
prout prestant, consilium, auxilium et favorem et de hiis predicti
. . archiepiscopus Colonien(sis) et prepositus Zeflicen(sis) forent
plenarie informati, prefati archiepiscopus Colon(iensis) et . .
prepositus Zeflicen(sis) ob huiusmodi delicta ipsorum presidencium
[post]*') certos alios processus per eos contra eosdem presidentes
propter hoc habitos demum predictum opidum Erforden(se) subie-
cerunt ecclesiastico interdicto et huiusmodi processus eorum et
interdictum in ipsum opidum Erforden(se) latum fecerunt per
certas personas ydoneas in diversis locis eciam sollempnibus
circumposite regionis sollemniter publicari. Kursus, quia post
publicacionem omnium processuum superius expressorum t'') . •
eisdem processibus parere contumaciter non curabant, prout nee
curant, quin immo eis se reddebant, prout reddunt, manifeste rebelles
et eundem Heinr(icum) archiepiscopum impediebant, sicut adhuc
impediunt, in suis iuribus ipsumque impedientibus publice prestabant,
prout prebent, auxilium, consilium et favorem et de huiusmodi
eorum excessibus prelibati archiepiscopus Colon(iensis) et prepositus
Zeflicen(sis) essent plenarie informati, t predicti archiepiscopus
Colon(iensis) et prepositus Zeflicen(sis) prenominatos t Erfordenses
nunciarunt excommunicationis sententiam incidisse ab eodem
predecessore in t suis litteris latam in talia facientes. Et quia 63J
eciam prefati Erforden(es) sie excommunicati et in eodem
Erforden(si) opido taliter interdicto celebrare immo pocius propha-
248 'V»-. 414
nare scienter in contemptum claviura divina officia presumebant,
iamdicti . . archiepiscopus Colon(iensis) et prepositus Zeflicen(sis)
mandarunt et fecerunt predictos Erforden(ses) taliter excedentes
excommunicatos et irregularitatis ^alqueo*^') involutos per certas
personas ydoneas in diversis locis eciam solempnibus parcium
vicinarum publice nunciari ac ipsorum Erforden(siuni) contumacia
et offensa excrescentibus cessionem divinorum indixerunt
in Omnibus locis, ad que illos devenire contingeret,
q u a m d i n mora rentur in locis huiusmodi, et per triduu m
post eorum abinde recessum et indictionem huius-
modi prefate cessionis mandarunt et fecerunt modo
simili publicari t- 7. Ceterum cum certo tempore post tempus
noticie huiusmodi provisionis facte per ipsum predecessorem de dicto
Heinr(ico) eidem ecclesie Magunt(ine) ex parte supradictorum
capituli Magunt(ini) pluries ex certis [causis]*^') et post biennium a
tempore prefate provisionis per t Gotfridum archipresbyterum ec-
clesie Pingwen(sis) dicte Magunt(ine) dyocesis, Nicolaum de Lapide,
lohannem de Wartenberg et Gysonem canonicos ac Gebehardum
vicarium prefate ecclesie Magunt(ine) ex aliis causis confictis a
capitulo necnon archipresbytero, canonicis et vicario proxime
nominatis fuisset diversis temporibus ab eadem provisione ad sedem
apostolicam appellatum '*), dictus t predecessor causas appellationum
huiusmodi et negocii principalis venerabili fratri nostro t episcopo
Penestrino audiendas commis i t et fine debito terminandas. Q u i
divisim procedens per diversas instancias legitime in huius-
modi causa inter appellatum et appellantes huiusmodi seu
eorum procuratores legitimes demum diversis eciam
temporibus sententialiter pronunciavit t procuratorem
dicti capituli Magunt(ini) t ac ipsum capitulum Maguntinum
ad prosecucionem dictarum appellationum eorundem capituli
non existere admittendos ipsosque procuratorem et capitulum a
prosecucione dictarum appellationum capituli predictorum
repulit ac eisdem procuratori et capitulo super prosecucione ip-
saru m appellationum duxit perpetuum silencium imponendum et
deinde interloquendo t pronunciavit appellationem huiusmodi emissam
per t archiepresbyterum Nicol(aum), lohannem, Gysonem canonicos
et Gebehardum vicarium prefatos t non esse admittendam') nee
ipsos appellantes ad prosecucionem ipsius appellationis eorum
existere admittendos eandem appellationem et eos a dicte
appellationis eorum prosecucione per huiusmodi suam inter-
locutoriam repellendo. Cumque a pronunciacione huiusmodi pro
parte capituli et ab interlocutoria prefata ipsius episcopi Penestrini
pro parte archipresbyteri Nicol(ai), lohannis, Gysonis canonicorum
et Gebehardi vicarii predictorum fuisset ad sedem apostolicam
appellatum, dictus predecessor causas appellationum huiusmodi ab
eodem episcopo Penestrino emissarum venerabili fratri nostro
Gaucelino episcopo Albanen(si) audiendas commisit et [f]ine'')
debito terminandas, qui inter partes ipsas coniunctim in illis rite
procedens tnndem interloquendo pronunciavit in causis dictarum
appellationum t prefato t episcopo Penestrino commissis
1X36 Juli— Anfang Oktober 249
per ipsum t episcopum Penestrinum t iuste processum et pro-
nunciatutn et pro qualibet parte t appellancium ab eodem epi-
scopo Penestr(ino) t perperam appellatum fuisse ac esse utram-
que partem ipsorum appellancium a dicto episcopo ^32
Penestr(ino) in expensis legitimis t factis coram eo propterea
condempnando t sibi earum t taxationem imposterum reservat a.
Cum autem ab interlocutoria huiusmodi prefati episcopi Albanen(sis)
pro qualibet parte capituli videlicet necnon archipresbyteri Nicol(ai),
lohannis, Gysonis canonicorum et Gebehardi vicarii predictorum
ad sedem appellatum extitisset prefatam, idem predecessor in
causis huiusmodi appellationum interiectarum a dicto episcopo
Albanen(si) bone memorie Raymund(um) tituli sancti Eusebii pres-
byterum cardinalem eidem episcopo Albanen(si) iuxta morem
adiunxit, qui siquidem episcopus Albanen(sis), cum ex parte ipsius
cardinalis requisitus, ut cum eo in eisdem causis appellationum ab
eo emissarum procederet, respondisset, quod prefatus cardinalis
absque eo in illis procederet, predictus cardinalis inter quamlibet
dictarum parcium ab eodem episcopo Albanen(si) appellancium
coninnctim in eis legitime procedens demum in contumaciam
aliquorum ab eo app ellancium prefatorum citatorum
etnon conparencium interloquendo pronuncia vit per e u n d e m
episcopum Albanen(sem) in causis dictarum appellationum
ab eo emissarum bene t processum et pronunciatum et pro
parte qualibet dictorum ab eo appellancium t ab huius-
modi sua t interlocutaria male t appellatum extitisse ac
esse quamlibet partem dictorum ab ipso appellancium
in expensis pro parte dicti archiepiscopi Magunt(ini) coram
ipso cardinali factis in eisdem causis dictarum appel-
lationum interiectarum ab eo merito condempnando*)
earum taxacione sibi imposterum reservata, prout in instrumentis
publicis inde confectis dictorum Penestrini et Albanen(sis) epi-
scoporum et cardinalis sigillis munitis *") seriosius continetur.
8. Preterea, cum universitas dicte civitatis Magunt(ine) dicto
Heinrico eorum archiepiscopo parerent ipsumque recognoscerent
pro pastore ipsorum, supradicti archiepiscopus Treveren(sis) et
capitulum Magunt(inum) contra dictam civitatem gwerram validam
suscitarunt et ad tan tum artaverunt eandem, quod demum initaO
concordia per ipsam universitatem cum eisdem archiepiscopo
Trever(ensi) et capitulo Magunt(ino) dicta universitas promisit eis,
quod nullas litteras et mandata apostolica permitteren t in civitate
publicari predicta ac officiales et iudices archiepiscopalis curie
Magunt(ine) per ipsum archiepiscopum Magunt(inum) constitutos
iurisdictionem exercere in eadem civitate permittere non deberent
quodque vacantibus aliis officiis secularibus ad disposicionem eius-
dem [archiepiscopi] ''') Maguntini spectantibus nullus de civitate
ipsa dicta officia vel eorum aliquod deberet recipere a Magunt(ino)
archiepiscopo prelibato *'). Dicti quoque archiepiscopus Trever-
(ensis) et capitulum Magunt(inum) contra ecclesie Romane liber-
tatem, reverenciam et obedientiam nequiter ordinarunt, quod per
supradictam t dyocesim Magunt(inam) nulle littere apostolice ab
250 Nr. 414
aliquo recipi aut publicari [deberent]'''), nisi prius visfe]**') et exami-
nate forent per iudices constitutos per archiepiscoputn Treveren(sem)
et Magunt(inum) capitulum antedictos'*). 9. Verum cum fore
notorium astruatur, quod superius nominati t excommunicationis
ipsumque capitulum Magunt(inum) suspensionis et interdicti, quo
subiacet ipsa ecclesia Magunt(ina), sententias sustinuerint animis
induratis, quin pocius obstinatis et alias vilipenderint premissos
633 Processus apostolicos et t archiepiscopi Colon(iensis) ac prepositi
Zeflicens(is) predictorum t habitos et sollemniter pubiicatos,
ut superius est expressum, sex annis et amplius iam elapsis ipsos-
que pertinaciter, dampnabiliter et patenter parvipendere dino-
scuntur postposit i s divina reverencia et honorificencia dicte sedis
et t salutis dispendium eorundem, nos urgente") iusticia et eciam
consciencia cogente intendentes, prout expedit, ad agravacionem
procedere sententiarum et processum prefatorum, ne illi de ipsorum
malicia glorientur neve ipse>archiepiscopus Magunt(inus) remaneat
iuris remediis destitutus et ne tam execrabilis facti perversitas
funestet alios per exempli perniciem in futurum, t') predictum
t archiepiscopum Treverensem t et omnes in predictis et singulis
adherentes eidem tenore presencium monemus eisque in virtute
sancte obedientie et sub penis infrascriptis districte precipiendo
mandamus, ut infra tri um mensium spacium") t, quos eis et eorum
singulis pro peremptorio termino assignamus, fructus t, redditus
et proventus ad mensam archiepiscopalem Magunt(inam) spectantes
634 aliaque bona in archiepiscopatu Magunt(ino) percepta per cos t
vel eorum satisfactionem debitam et plenam, si non extant, eidem
633 ■ ■ archiepiscopo Magunt(ino) restituant t ipseque'') archiepiscopus
Trever(ensis) t administracionem spiritualem et temporalem eius-
dem ecclesie Magunt(ine) dicto t archiepiscopo Magunt(ino) vel
vicariis seu procuratoribus suis pro eo prorsus dimittat nee de
amministracione huiusmodi per se vel alium seu alios se deinceps
634 quomodolibet intromittat ac"') censuarios, colonos, inquilinos et
pensionarios dicte mense, ut ipsi t archiepiscopo Magunt(ino) vel
procuratori suo eins nomine census, pensiones aliosque redditus
et proventus ac obvenciones et quelibet alia iura, quocunque
nomine censeantur et in quibuscunque consistant, ad mensam
predictam spectancia dent et solvant. 10. Monemus in super
prefatos prepositum, . . decanum, canonicos, capitulum ceterasque
personas ecclesiastcas tam maioris Magunt(ine'i quam aliarum
ecclesiarum secularium et regularium superius expressarum ac
omnium et singularum aliarum ecclesiarum t civitatis et dyocesis
Magunt(ine) t necnon duces, t barones, milites ac universitates
castrorum, opidorum, villarum et quorumlibet aliorum locorum
dicte Magunt(ine) dyocesis ad predictam mensam spectancium ac
universos feudotarios homines, vasallos et subditos ipsius ecclesie
Magunt(ine) necnon archiepiscopi Magunt(ini), qui est pro tempore,
ut infra prefatum terminum, quem eis peremptorium similiter
assignamus, dictum archiepiscopum Maguntinum in verum archi-
presulem et pastorem eorum ac eiusdem ecclesie Magunt(ine)
devote recipiant et benigne pertractent sibique pareant efficaciter
1336 Juli- Anfang Oktober 25t
et Intendant ac de omnibus fructibus, redditibus et proventibus
ac iuribus universis ad predictam mensam spectantibus respondeant
integre et ab aliis, prout ad eos et quemlibet eorum pertinet,
faciant responderi eiusque vicarios et officiales seu procuratores
quocumque nomine nuncupentur, recipiant et admittant et ab t
hesione, consilio, auxilio, favore et obedientia dicti t archiepiscopi
Trever(ensis) sibique adherencium t totaliter abstinendo. //. Quod
si in pertinacia et rebellione huiusmodi perdurarint ultra terminum
antedictum, quia, ubi pertinacius exceditur, ibi est forcius presi-
dialis officii auctoritas exercenda "), t prenominatos per
presentes et quascunque alias personas ecclesiasticas,
seculares et reguläres cuiuscunque gradus, Status,
ordinis, condicionis veldignitatis existant, privacionis
omnium beneficiorum ecclesiasticorum, que obtinent, eciam si
dignitates, personatus vel officia fuerint et curam animarum
habeant, quibus propter excessus huiusmodi se reddiderunt indignos,
et inhabilitacionis ad quelibet beneficia ecclesiastica imposterum
obtinenda penas incurrere volumus eo ipso, duces vero t ac
barones, vasalli feudotarii et subditi ac eorum universitates
predicti omnibus feodis, que a Romana vel eadem Magunt(ina)
seu quibusvis aliis ecclesiis obtinent, ac privilegiis™'*) et indulgenciis,
honoribus, libertatibus et immunitatibus quibuscumque ipsis a sede
apostolica seu ecclesia Magunt(ina) prefatis vel quibuslibet aliis
ecclesiis seu personis ecclesiasticis concessis eisdem communiter
vel divisim sint eo ipso privati; liberi eciam principalium
rectorum seu presidencium regiminibus cast[r]orum"'))
opid orum, villarum et locorum predictorum usque ad
terciam generacionem exclusive sint inhabiles ad
beneficia ecclesiastica obtinenda omnesque ac singule
universitates castrorum, opidorum, villarum t et t locorum prefa-
torum ecclesiastico subiaceant interdicto. 12. Universas insuper
et singulas t collaciones, provisiones, presentaciones, instituciones,
nominaciones, concessiones t quorumvis ecclesiasticorum benefici- 635
orum et concessiones officiorum ac feudorum et quaslibet aliena-
ciones, obligaciones t quorumcumque castrorum, opidorum, villarum
t et aliorum locorum ecclesie et archiepiscopalis mense Magunt(ine)
predictarum factas per dictum t archiepiscopum Trever(ensem) t
et quosvis alios coniunctim vel divisim post provisionem per eun-
dem predecessorem factam ipsi ecclesie Magunt(ine) de dicto
Heinr(ico archiepiscopo, t quatenus de facto presumpte sunt,
decernimus irritas et inanes. 13. Illos eciam, qui t beneficia,
officia, feoda, castra, opida, villas et alia bona predicta pretextu t
coUationum, provisionum, presentacionum, institucionum, nomina-
cionum, concessionum obligacionum et alienacionum t huiusmodi
detinent occupata, nisi infra duos menses post harum noticiam,
quos eis pro peremptorio termino assignamus, libere ac expedite
dimiserint dictoque archiepiscopo Magunt(ino) vel eius procura-
tori, in quantum ad eum et dictam mensam suam archiepiscopalem
pertinent et de iure debentur, restituerint, excommunicationis
incurrant sententiam ipso facto. 14. Preterea eosdem prepositum,
252 Nr. 414
decanum, canonicos, capitulum, personas t, vasallos, homines
feudotarios, fideles et subditos eiusdem ecclesie Magunt(ine)
ceterosque a nobis presencium serie monitos et quosvis alios clericos
et laicos, cuiuscumque sint preeminencie, condicionis, ordinis,
dignitatis et Status, ipsi ecclesie Magunt(ine) similiter subditos,
eciam si pontificali et qualibet alia ecclesiastica vel mundana
preeminea[n]t dignitate, a quibuslibet homagio seu iuramento fideli-
tatis prestitis dicto archiepiscopo Trever(ensi) t per ipsos et quemli-
bet eorum occasione rerum et bonorum spiritualium et temporalium
ad dictum archiepiscopum Magunt(inum), qui est pro tempore,
spectancium, cum de iure prestatio huiusmodi non teneat tamquam
illi, cui prestari minime debuerant, et in preiudicium eorundem
archiepiscopi et ecclesie Magunt(ine) prestita omnino absolvimus,
que quidem homagia et iuramenta, licet prestantes ad observationem
non teneantur eorum, quatenus de facto processerant, necnon
quascumque coUigaciones, pactiones, confederaciones et societates
initas super hiis, eciam si essent penis, iuramentis vel firmitatibus
quibuscunque vallate, auctoritate apostolica revocamus, cassamus
et annullamus ac nulla, cassa et irita nunciamus, penas adiectas
636 et iuramenta super premissis prestita relaxantes. + Nulla ergo
et cetera.
Dat(um) et cetera.
Nachtrag zu c. 9. Usque ,per exempli perniciem in futurum' :
633 t super premissis sufficienter informati sepedictum t archi-
episcopum Trever(ensem) t, prepositum, . . decanum, . . canonicos,
+ capitul u m , personas t maioris Magunt(ine) et ceterarum ecclesi-
arum quarumvis civitatis Magunt(ine) ac opidi Erforden(sis) prefa-
torum, qui nominatim superius explicantur et specificatim etiam desig-
nantur, t de apostolice plenitudine potestatis presencium
auctoritate decernimus per predictas eiusdem predecessoris
litteras et ex processibus per eas earumque virtute per supra-
scriptos archiepiscopum Colon(iensem) et prepositum Zeflicen(sem)
super hiis, diversis tarnen temporibus, ut ex pretactis colligitur,
habitis excommunicationis sententiam t et alias penas in illis
contentas eciam incurrisse ac Magunt(inam) ecclesiam et opidum
Erforden(se) iam dicta per t predecessoris litteras necnon Pro-
cessus prefatos, prout in eis separatim distinguitur, interdicto
ecclesiastico subiacere. Et quia, ubi maior est contumacia vel
contemptus, ex quibus ecclesiastice potestatis vigor spernitur divini-
que timoris consideracio scienter obmittitur, maioris infligi debet
confusionis obproprium^), nos, quamquam ex habundanti, t predic-
tos t nominatim expressos et specificatim designatos t, ut pre-
fertur, t ac eandem ecclesiam Magunt(inam) t ecclesiastico inter-
dicto subesse harum serie nuntiamus. Et nichilominus predictum
t archiepiscopum Treveren(sem) t et omnes in predictis et singulis
adherentes eidem monemus eisque in virtute sancte obedientie etc.,
prout sequitur. Zu c. 6 (N. b): Primo ponantur . . abbas
et duo sequentes Montis sancti Petri, post . . prepositus sancti
Augustini, post . . decanus, post plebani cuw ecclesiis suis, post
vicarii cuiuslibet ecclesie, post canonici cuiuslibet ecclesie. Predictos
1336 Juli— Anfang Oktohtr 253
. . abbatem, . . prepositum, . . prior ent, . . decanum, scolasit'cum,
custodes, . . cantorem, plebanos, perpetuos vicarios ac vicarios :
Walramus ) abbas, Hermannus pri-| * monasterii montis sancti Petri Erfor- 6-30
or et Heinr(icus) de Hallis cantor j densis ord inis sancti Benedict!;
Guntherus prepositus * monasterii sancti Augustini per prepositum
soliti gubernari ordinis eiusdem sancti; Hermannus de
Bibera pro decano t se gerens, Ernestus de M u Ihusen t cust o s , lohannes de
Aquis, Hermannus de Alch, Wolframus de Frankenvord, Ludewicus
de Meckebach, Siffridus de Hallis, Hermannus de Gutenshusen » sancte
Marie et Heinr(icus) de Siebeleib in pro canonico f se gerens; Me c h tfridus
decanus, Albertus de Vlsperg") pro scolastico se gerens, Heinr(icus) custos,
magister Burkardus de Mulhusin, lohannes de lene, lohannes de Treveri,
lohannes de Munre, Theodericus de Gotha f, Theodericus dictus MOrschalc'' )
et Theodericus de Gotha senior sancti Severi f canonici Erford(ensium)
ecclesiarum; lohannes sancti Egidii, Meinhardus sancti Michahel(is) e C -
clesiarum plebani, Guntherus sancti Benedict!, Guntherus sancti Viti
ecclesiarum t perpetui vicarii ; lohannes de lecheburg, Heinr(icus) de
Kirspeleib in, Guntherus Gutwirt''), Heinr(icus) de Vanre, Conradus et Hein-
r(icus) fratres dicti de Thanheim, Conradus dictus Kolven*^), Theodericus
Sohse* ), Conradus de Mu Ihusen, Hermannus de Taberstete » sancte Marie
et lohannes de Kamburg in ipsa f ecclesia minister; Heinricus de
Weberstete, Fredericus de Udestete, Albertus GOmechelich, lohannes dictus
Zyse, Gotteboldus et Heindinricus dicti de") Summ erde'), Guntherus
dictus de Melbach, Reynboto de Ingeris leibin, Meinfridus de Eschenewege
et Heinricus dictUS Decani capellanUS f sancti Severi, vicarii ecclesiarum
predictarum; lohannes de Butstete sancti Bartholomei et
Albertus de Saugirhusen sancti Andree vicarii ecclesiarum *.
I) Ueberschr.: 1. (oben rechts) Processus Benedicti pro H(enrico) Mog(untino),
2. (über dem Text) Hie fuit in consistorio suspensus nee unquam
publicatus (vgl. Sauerland 11 nr. 2272), tamen fuit bullatus. +
n) die Ueberschrift bei Riesler ist nur ein Kückvermerk. -\- a) so auch A.
+ b) perbitate. + c) moneretit. + d) fehlt. -\- e) prefing. + f) in'- auch
A. -\- g) alos. -4- h) contumaciter — in ipsa ecclesia serviens (S. 246) ist durch
ein Versehen der Vorlage, in der vielleicht 2 Blätter verwechselt bzw. ver-
heftet waren, hinter prefato processui — firmiter observari (N. y) geraten ;
übereinstimmende Verweisungszeichen machen darauf aufmerksam. -\- h*)
Ansinburg A. -\- i) aus Melpag korr. + k) zu Betman (e zu a ?) korr. + 1)
Heilmannos. + m) Hermanus. + n) aus Rotlingen korr. + o) zu Flanstad
korr. + p) danach Lücke für den ausgefallenen Namen. -{- q) Maricii. -)-
r) aus Maricii korr. -\- s) aus Ingebrandus korr. + t) p auf Rasur wohl aus
g korr. + u) davor Stify ?^rstein getilgt. + v) aus Roschenberg korr. +
w) Henr. — ecclesiarum plebani schon vor lacobus de Scyrsteyn A. -|- x)
Heinerami K ; Heymarami A. -\- y) hier folgt irrtümlich contumaciter —
serviens; vgl. N. h. -{- z) ac (aus et korr.) — ecclesiasticos in freigelassener
Lücke nachgetr., mit spitzerer Feder, die sehr bald mit et per certos wieder
fortfährt ; der Schreiber hat also nach serviens die Verwirrung seiner Vor-
lage bemerkt und gestockt, um erst fortzufahren, nachdem er sich von der
richtigen Ordnung überzeugt hatte. + a') per. -\- b') die hier noch fehlende
Namenliste Walramus abbas — lohannes Hamburg — minister folgt erst im
Nachtrag (S. 253). + c') loqueo. + d') fehlt. + e') admittendum. + V) sine.
+ g') initam concordiam. + h') visi. + i') die hier noch fehlende Ex-
kommunikation, Suspension und Interdikt aussprechende Sentenz ist im Nach-
trag (S. 252) hinzugefügt. + 1') die dem ipseque — intromittat ent-
sprechende Stelle in A schon nach termino assignamus. -\- m') der Sinn er-
fordert nee irapediat wie in A. -f m'*) priv. — libert. et auch in A. + n')
254 Nr. 4t5
castorum. -f- o') Ursperg Vorlage. -\- p') aus Morschan oder Morschait korr.;
Marschalk Vorlage. -\- q') Guntwirt. + r') davor Geholfen getilgt: KoUey
Vorlage. -\- s') Sahse Vorlage. -{■ t') Suiverde A. + u') aus Buttestete korr.
1) vgl. Satierland JJ in: 1555. "> 2) ebenda Mr. 1088 = Sauerland II nr. 1555 (Vorlage
für das Vorhergehende. » 3) Sauerland II nr. 1558 (wie dies Regest zeigt, Vor-
lage für das Folgende), oo 4) ebenda nr. 1579. <» 5) Regesta Boica VI 284 (vgl.
Müller I 282 N. 2). oo 6) unbekannt t» 7) unbekannt, wahrscheinlich Vorlage
für das Namenverzeichnis dieses Abschnitts, i» 8) vgl. zum Folgenden Kisky
Reg. IV nr. 1849, 1850, 1855, 1860, 1877 ; nicht alle der hier angeführten Pro-
zesse sind bisher bekannt geworden. "> 9) vgl. Nrr. 242—244. 0° 10; unbekannt.
00 11) Würdtwein Nova subsidia Vnr. 33 enthält keine von diesen Bestimmungen,
nr. 34 die letztgenannte, oo i2) Urkunde unbekannt. » 13) wohl Zitat, oo 14) Vor-
lage für das Folgende Beyer II nr. 78.
415. 1336 Oktober 25.
Vertreter der thüringischen Geistlichkeit bitten Papst
Benedikt XII., seinen Prosess gegen dieselben unversüglich
ins Werk su setsen und den Dekan Heinrich von Bibra sunt
er sbischöf liehen Vikar und Bischof von Gabela su bestellen.
Orig., mit 12 von ursprünglich 17 anhängenden Siegeln^), und dem
Signet (Rechteck, durch 2 gekreuzte, in 4 Kreuze auslaufende Gerade in
4 kleinere Rechtecke zerlegt, mit der Legende Christus regnat, Christus vincit,
Christus imperatj, in München, Mainz Domkapitel fasc. 85 (nach Abschrift
aus dem Archiv); wohl eine zweite, von vorneherein für Erzbischof Heinrich
bestimmte Ausfertigung des an den Papst gerichteten Briefes (vgl. am Ende
die auf dieses Exemplar nicht passende Erwähnung von 3 Rasuren). — Siehe
Müller II 53.
Santissimo'') in Christo patri ac domino domino Benedicto
pape XIP sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summo
pontifici diversarum ecclesiarum . . archidiaconi et eorum officiales,
. . abbates, . . prepositi et conventus monachorum et canonicorum
regularium, . . prepositi, . . abbatisse, . . priorisse et conventus
multorum monasteriorum sanctimonialium diversorum ordinum, . .
decani, capitula et collegia canonicorum secularium, archiprespiteri,
. . plebani, . . capellarum et altarium rectores totusque clerus in
numero copiosus residens in diversis dominus et comiciis illustris
principis Thuringorum lantgravii et spectabilium virorum omnium
. . comitum eiusdem terre Thuringie late et longe beatitudini
vestre sedique apostolice et ipsius creature domino Heinrico
archiepiscopo Magunt(ino) obediens cum cordium suspiriis doloro-
sissimis, oculorum fletibus amarissimis et humane nature intollera-
bilibus genuum, cordis et corporis flexiones humilians ad.devota
pedum oscula beatorum. /. Ad vestram sedisque apostolice
predicte inmensam clemenciam, que mestos et tribulatos, maxime
religiosos et clericos, misericorditer consolari conswevit mentibus
et animis meduUitus ingemiscentes querulosis vocibus, nescientes
aliud refugium duximus lamentabiliter referendum, quod proinde,
quod ad mandatum santissimi") patris et domini quondam domini
lohannis pape vicesimi secundi predecessoris vestri recolende
memoria reverendum in Christo patrem dominum Heinricum
archiepiscopum Magunt(inum) predictum in archiepiscopum recepi-
mus et sibi tamquam nostro dyoecesano et animarum nostrarum
vero pastori secundum forraam et tenorem processuum sedis
apostolice prefate') obedivimus, infinitas et crudelissimas tribu-
lationes et angustias omnibus oppressionibus ludeis a Pharaone
1336 Oktober 25 255
illatis horribiliores et crudeliores ab . . archiepiscopo Treverensi
et capitulo Magunt(ino), Hermanno de Bybera se decanum ecclesie
sancte Marie Erforden(sis) ac officiatum predictorum . . archiepi-
scopi Treverensis et capituli Magunt(ini) asserente ac aliis eorumdem
officiatis per septennium gravissime sustinuimus et intollerabiliter
patimur omni die. 2. Nam infiniti ex nobis prelaturis, prebendis,
parrohialibus") ecclesiis, capellis, vicariis et beneficiis pingwibus ac
curiis, habitacionibus et possessionibus solempnibus ausu nephan-
dissimo per predictos . . archiepiscopum, capitulum et eorum
officiatos temeritate propria spoliati existunt et sie plures rebus
et redditibus totaliter denudati et in exilium religati variis defecti
bus tot et tantis tribulacionibus consumpti morte miserabiliter
perierunt pluresque adhuc viventes nimia paupertate gravati in
obprobrium ordinis clericalis mendicare misere compelluntur.
3. Sed cum per huiusmodi iniquas et detestabiles beneficiorum
exspoliaciones et rerum depredaciones ab obediencia sedis aposto-
lice dictique domini Magunt(ini) . . nos non possent divertere, ipsi
more Neronis et aliorum tortorum Christi martirum imitatores
furibundi penas penis cumulantes super dolorem vulnerum no-
strorum addiderunt, nescimus quo ducti spiritu, cooperante et perswa-
dente ipsis dyabolo multos ex nobis prelatos, sacerdotes et cleri-
cos religiöses et seculares temere captivarunt et, ut maioribus
scandalis et contumeliis gravaremur, sperantes, ut per talium
horribilium contumeliarum illaciones ab obedientia nos possent
evellere, sie captivatos per campos, villas et opida aliquociens in
equis pedibus et manibus duriter colligatis, aliquociens penes equos
capitibus eorum denudatis, ut tonsura clericalis et corona a wolgo
cerneretur, fune ligatos tamquam fures et latrones deduxerunt et
in turribus et carceribus tenebrosis et teterrimis, catenis et instru-
mentis ferreis vinctos, vestibus spoliatos crudeliter locaverunt et,
quod non solum a personis spiritualibus verum eciam ab omni
populo Cristiano dolorosissime est plangendum, manus sacer-
dotum, quibus eadem die corpus et sangwinem domini nostri lesu
Christi tractaverant, truncis et cyppis omni suffocata misericordia
adeo crudeliter ferramentis connexerunt, ut sangwis de ungwibus
ipsorum habundanter emanaret. 4. Sic quosdam metu penarum
ad abiurandum sedis apostolice obedienciam, quosdam vero
exaccionodando^) ad solvendas pecunias compulerunt. Postremum
vero cum ipsorum abhominabilis et furibunda persecucio rabidaque
et supersticiosa temeritas cooperante nobis sola sancti Spiritus
gracia non naturali potencia, que tarn horribiles penas per tanti
temporis spacium nequaquam sufferre posset, nos ad resiliendum
ab obediencia sedis apostolice dictique domini nostri Magunt(ini)
compellere non valerent, idem . . archiepiscopus Treverensis minus
parcens*) sedi apostolice, fremens, frendens ac crudeliter seviens
terras dominorum et . . comitum terre Thuringie pro eo, quod nos
ad assistendum ipsorum protervitati et dampnande rebellioni per
violenciam compellere recusabant, congregata copiosa multitudine
virorum armatorum in propria persona hostiliter invasit et multas
villas cum ecclesiis et cimiteriis ignis incendio totaliter devastavit,
256 Nr. 416
per quod incendium multi homines in ecclesiis, domibus et aliis
eorum habitatcionibus*) suffocati, multi vero per ipsum exercitum
gladio occisi morte miserabili perierunt. 5. Igitur, pater sanc-
tissime, . . nos pupilli et orphani et ultra septennium omni adiutorio
et consolacione privati, carcerati, trucidati, igne lesi, ferro cesi et
usque ad extremum virium corporis et Spiritus fatigati ad vestre
beatissime sanctitatis misericordiam, que nunquam ad se devote
refugentes desolates reliquit, tamquam ad ultimum et singulare
refugium omnino deficientes cum maxima spe et omnimoda repor-
tande consolacionis confidencia recurrimus et ad aures vestre
clementissime benignitatis altisonis et lacrimabilibus vocibus pul-
sando cum omni reverentia et humilitate devotissime supplicamus,
quantenus*) tam horrendas, tam feroces et humane nature inpossi-
biles tribulaciones et angustias nostras, quas pro vestra sedisque
apostolice obediencia sustinuimus, apertis oculis clementissime
benignissimeque vestre misericordie propter viscera misericordie
illius, cuius vices in terris geritis, intueri dignemini et nobis de
celeri consolatione et oportuno remedio sine mora, cum potencie
predictorum diucius non valeamus resistere, succurratis processus
rigidos, penales et rigorosos contra prefatos . . archiepiscopum et
capitulum filiorum obediencie crudelissimos persecutores et alios
rebelles quoslibet per vestram piam clemenciam, prout intelleximus,
nuper concessos et indultos*), ne inpuniti transeant et de ipsorum
malicia glorientur, quod absque dubio, ut timendum esset, plures
ad obediendum tardos redderet, mandare dignemini cunctis
ulterioribus amputatis dilacionibus sublatisque impedimentis quibus-
libet graciosius expediri. 6. Eya, pater misericordiarum et
tocius consolacionis, cito cito et absque uJla protractione prescriptis
miseriis et tribulacionibus nostris infinitis dignemini subvenire, ut
proinde quemadmodum tarnen tenemur, deum patrem omnipotentem
devotis oracionibus gauvisi*) de pii patris graciosa consolatione
merito rogare debeamus, ut beatissimam personam vestram ad
regendam ecclesiam suam sanctam conservet feliciter per tempora
longiora. 7. Preteria'*) una cum dicto domino nostro . . archi-
episcopo Magunt(ino) vestre beatitudini supplicamus, quatenus
venerabilem virum dominum Heinricum decanum ecclesie Bybera-
censis eiusdem dyocesis moribus et sciencia decoratum in redditibus
habundantem in vicarium ad pontificale officium exercendum vice
et nomine dicti domini nostri Magunt(ini) deputare dignemini sibi
de titulo Gabulen(sis) ecclesie carentis clero et populo vacante
per obitum quondara fratris Dyzmari, qui huiusmodi vicariatum in
pontificalibus tenuit, misericorditer providendo ipsiusque conse-
crationem ad partes dignemini committere graciose, cum de tali
episcopo seu vicario nequeamus carere, sicut in literis*) dicti domini
. . archiepiscopi Magunt(ini) vestre sanctitati directis *) lucidius est
expressum et sicut antiquitus in nostra Magunt(ina) dyocesi tales
vicarii de conswetudine apud singulos archiepiscopos Magunt(inos)
morari consweverunt.
Datum anno domini M^CCCOXXXVr Vin" kalendas no-
vembris.
1336 Oktober 28129 257
Et quia ego lacobus natus Bertholdi de Clavi clericus publi-
cus imperiali auctoritate notarius, dum per . . officiales prepositu-
rarutn sancte Marie et sancti Severi Erforden(sis) ecclesiarum
Magunt(ine) dyocesis sigillaverunt''), interfui, verum eciam ex
certa sciencia omnia sigilla presentibus appensa noscam et sciam
vera et certa sigilla fore tarn . . officialium tarn prepositorum et
conuentuum sanctimonialium diversorum ordinum et . . abbatum,
archiprespiterorum'') et prelatorum, qui nomine totius cleri terra
Thuringie Magunt(ine) dyocesis sanctissimo domino nostro domino
Benedicto pape XIP hec intimaverunt, ipsamque literam ad peti-
cionem prepositorum conscripsi raeoque signo solito et consweto
signavi rogatus. Rasuras vero in prima linea ascendendo ver-
borum videlicet ipublicus imperiali auctoritate notarius' et ,diccionis
Erfordensis' ac ,diccionis sigillaverunt''') in eadem linea approbo
hie in fine.
I) Ueber den Siegeln stehen auf der Plica von links nach rechts die Namen
der Siegler: 1. Sigillum officialis prepositure [Dorjlanensis*:) ; 2. Sigillum*)
abbacia») Celle sancti Benedict! ordinis; 3. Sigillum conventus sanctimonialium
[. . .]mene [. . .]^); 4. Sigillum prepositi'') et conventus sanctimonialium in Berka
ordinis Cisterciensis ; 3. Sigillum archipresbiteri in Oberwimar*); 6. Sigillum
prepositi canonicorura regularium in Heytersburg sancti Augustini ; 7. Sigilla
prepositi et conventus sanctimonialium in Obervirimar ordinis Cistercien(sis) ;
8. Sigillum plebani in Appoldea'); 9. Sigillum plebani in Meldingen; JO. Sigil-
lum officialis prepositurarum sancte Marie et sancti Severi Erfordens(is);
JJ. Sigillum prepositi et conventus sanctimonialium in lena ordinis Cister-
ciensis; 12. Sigillum decanatus [BibracensisE) ecclesie] ; 13. Sigillum prepositi
et conventus sanctimonialium Cappeldorf ') ; 14. Sigilla prepositi et conventus*)
sanctimonialium [ ] ordinis sancti Benedicti. -|- a) Orig. -\-
b) verunt undeutlich. -\- c) in der Siegellegende : ['JORLANENSIS. -f- e) in
der Siegellegende lesbar: PVLMENE. + f) sehr beschädigt. + g) Siegel-
legende: S. DECANI BIBRACENSIS ECCLESIE. + h) in der Legende des
Propsteisiegels lesbar: WERKEN.
1) vgl. Sauerland II nr. 1557 f., 1565. oo 2) Nr. 414. » 3) unbekannt. «> 4) ab-
gefallen.
416. 1336 Oktober 28/29.
Der Kaplan Dytmar schreibt dem Rudolf Losse nach
Avignon über dessen und andere Angelegenheiten.
D 212 (Orig. auf Papier, ohne Adresse, gefaltet und verschlossen gewesen,
doch ohne Siegelspur) = Müller II 356 nr. 4 Bruchstück (Kap. 7, 8, 12).
. . Consang(winee) karissime ! /. Sicut nuper, sicut credo,
per fratrem Th(eodericum) de Hemmenrod(e) vobis scripsi, recepi
proxime a quodam Gallico clerico libellos, quos per eum michi
transmisistis '), et plures litteras vestras scriptas super negocio
Erforden(si) ad amicos vestros *), quas per . . decanum Erford(ensem)
et dominum Alb(ertum) eins notarium ipsis misi. 2. Qui fuerunt
Treveris cum domino de Wangeheim et promiserunt michi, quod
velint vestrum negocium cum diligencia promovere, consulentes
michi, quod per novas litteras domini nostri desuper < capitulum >
confectas *) capitulum Erforden(se) et aliquas singulares personas
denuo excitarem. 3. Ita missus est ad me quidam certus nuncius
de Salcza per quosdam amicos meos, quem apud me in domo et
expensis meis propter hoc retinui per tres dies et amplius et
tenebo amplius "* eum *" tamdiu, donec ipse fuerit per me de
singulis, que vobis necessaria fuerint, in facto huiusmodi expeditus.
Ni>va Atamanmae 17
258 Nr. 417
4. Condixi eciam cum . . decano predicto, quod michi mittentur
appellaciones et informaciones circa dictum negocium ^), ut secun-
dum hoc plenius informemur. Item scribam Her(manno) fratri
vestro, quod ipse pro vobis dictum negocium intercipiat et pro
vobis fideiubeat, sicut fuerit hoc necesse*). 5. Item recepi
litteras per Valk(enburg) latorem presencium michi missas ') dans
singulas alias litteras michi non debentes ad loca deputata') preter
litteram . . decani Asch(affenburgensis) *), de quo adventum sui
nuncii vel alterius ibidem mittendi nuncii expectabo. 6. Item
hoc sero venit michi vestra littera '') tantum^) satis tarda, quam
michi quidam clericus Conflu(entinus) cum littera dispen(sacionis)
super defectu natalium lohannis pauperis clerici de Mog(uncia) ')
presentavit, quam litteram domino nostro exhibui ad legendum.
7. Item litteras quasdam videlicet domini Neapol(eonis) card(inalis)
ac domino nostro et michi per vos missas *) cum quitacionis littera
domini nostri Verden(sis) ^) scriptas, datas et missas in aug(usto)
recepi post recessum fratris Theod(erici) predicti de Treveri, quas
filius Grellonis de Waldecke monachus Ept(ernacensis), qui egro-
tavit in itinere, de curia apportavit. Nee ego vidi adhuc qui-
t(acionis) litteram, sed dominus Wern(erus) socius noster dicit
eam se habere. Alias litteras recepit dominus noster, qui dedit
michi meam et dixit . . card(inalis) predicti litteram se habere.
8. Item dominum meum . . Verden(sem) sollicitetis, ut laboret pro
episcopatu Spiren(si), quia sine dubio obtinebit. Habet enim
dominum nostrum, in cuius manibus totum consistit, ut scitis,
factum huiusmodi, sibi per maxime inclinatum et dolet, quod non
recoluit de ipso domino Verden(si), quando . . decanus Mogunt(inus)
eum induxit, ut pro se scribere capitulo Spir(ensi) dignaretur.
Tarnen vere hoc totum cessabit et ipse dominus . . Verd(ensis), si
voluerit, prevalebit. Ad quod ex toto corde et animo aspirarem.
9. Item de negocio Card(onensi)*) nichil habebitis isto anno, sed
oportet, quod de futuro prospiciatur et vestre ibi vinee per vos
vel vestro nomine excolantur. Quandoquidem habuero de vestro
et . . decano Asch(affenburgensi), hoc vobis fideliter reservabo.
10. De accidenciis cur(ie) non paciar vos in aliquo defraudari, de
quibus habeo in presenti XVII flor(enos) parvos, prout alias, si
recolitis, vobis scripsi, et tunicam vestram hyemalem meliorem
equitabilem eciam habebitis, quando wultis. Quam primum divi-
sionem fecerimus, ego vestri iterum memor ero. Dominum
loh(annem) lek(elonis) monebo super blado vendito in estate de
proventibus in Nailbach, ut domino Alb(er)to de suo debito satis-
fiat '). Libellos michi nuper missos*) in bancis publicis*') non
ponam nee iacere faciam, sed in privata camera super rotam.
De feod(is) castren(sibus) obtinendis pro fratribus nostris timeo,
quod non proficiamus, unde aggredi non audeo tale factum.
//. Omnes amici nostri bene valent per dei graciam et salutant
vos intime fratres mei. Trufatica non scribo vobis pro nunc,
quia Or d(omi)n(u)s'=) illa scribit. Dominus Wern(erus) de Gulse
statim transmittet . . advocatis et notariis suis pecuniam, quam
michi promisit apud me infra triduum in Treveri constitutus, ubi
1336 Oktober 2fi 259
eciam vestram sibi missam litteram ') presentavi. Et satis gavisus
fui de hiis, que scripsistis sibi se de vobis multipliciter commen-
dando. Unde rogo, ut ipsum excusetis apud dictos advocatos et
notarios et quod ipsi procedant in negocio diligenter. 12. Magister
Wikerus et omnes socii diligencius vos salutant. Dominus Daniel
episcopus dudum fuit absens in diocesi Spiren(si), ubi laborat in
negocio domini nostri fideliter, quem ex parte vestra*), cum
redierit, salutabo. Valete in dei filio diuturne.
Scriptum per me Dyt(marum) in media nocte post Symon(is)
et Jude t.
I) ohne Ueberschr. + a) t(antu)ra. + a*) dt, eigentlich = dicit. + b) ans
publicos korr. -\- c) D; vgl. Nr. 407 c. 16 und Nr. 412 c. 9.
1) unbekannt; vielleicht Nr. 408. oo 2) unbekannt. «> 3) vzl. Nr. 412 c. 8. »
4) vgl. Nr. 392. » 5) vgl. Nr. 407. » 6) vgl. oben c. 1. oo 7) vgl. Nr. 424. oo
8) vgl. oben c. 5.
417*. Nürnberg 1336 Oktober 28.
Kaiser Ludwig an Papst Benedikt XII. (Prokuratorium mit dis-
ziplinarischen Bedingungen). K £66, mit Nr. 418 (K 569) in einem auch
die Nachträge Nrr. 21 f. enthaltenden Pergamentheftchen von 3 Doppel-
blättern vereinigt. Aus Orig. im Archiv der Engelsburg in Rom : Riezler
nr. 1841. — K 566 und K 569 sind nicht aus den erhaltenen Originalen
sondern aus einer früheren Fassung, vielleicht den Entwürfen, abgeleitet.
K 569 hat nämlich zahlreiche Abweichungen von Riezler nr. 1842 mit der
Vorurkunde, dem politischen Prokuratorium vom 5. März 1336 (Bzovius
Annales ccclesiastici XIV z. J. 1336 § 2) gemein. Da nun einige dieser
(unten gesperrt) Lesarten von K 569 unter den Abweichungen der Ur-
kunde K 566 von Riezler nr. 1841 wiederkehren, werden wir für K 566 wohl
eine analoge Textbeziehung zu einem verlorenen disziplinarischen Prokur atoriutn
anzunehmen haben, das bereits von K. Rümler Die Akten der Gesandtschaften
Ludwigs des Baiern an Benedikt XII. und Klemens VI. (Quellenstudien a.
d. histor. Seminar d. Universität Innsbruck II [1910]) 125 ff. aus anderen
Gründen angenommen worden ist. — Abw eichun gen: S 637 Z. 43 provi-
dente clemencia (= Nr. 418); S. 638 Z. 1 ac Roberti st. Rup., Z. 7 et st. ac ;
Z. 15 Corbario auf Rasur ; Z. 18 vel st. seii; Z. 20 ordinaret vor pro; Z. 24
u. 37 , S. 639 Z. 1 nee st. neque; S. 638 Z. 30 confirmabant st. conprobabant,
Z. 40 Ronianuin, Z. 41 et st. eciam, Z. 43 bene facere sed male, Z. 45 simulare,
S. 639 Z. 2 neque st. nee / Z. 6 perseeucione ,' Z. 12 Vicecomiti st. de Vice-
comitibus; Z. 14 Vicecomitum predietorum; Z. 22 Bonagraciam st. Bonamgr. ,"
Z. 23 alios st. aliquos; Z. 26 eis st. hiis,' Z. 27 fuimiis st. sumus; Z. 29 illis
st. illorum; Z. 37 theologi st. magistri theologie; Z. 41 illorum st. eorum ;
Z. 43 it(em) st. ita; Z. 44 scilicet st. sanctissimi; 5. 640 Z. 12 predicto t.
prefato; Z. 16 et nomino/ Z. 24 appellacionibus, scripsit st. fecit," Z. Jö
Gwildonis; Z. 33 de Ganduno st. Giandunum (vgl. Z. 46 de Guanduno st. de
GandunoJ, illorum st. ipsorum; Z. 39 eos una/ Z. 40 gremium st. gratiam,
non st. neque; Z. 46 supradictos ," S. 641 Z. 2 petebat; Z. 5 quod st. quodque;
Z. 14 interdicta; Z. 20 incitaremus; Z. 23 u. S. 642 Z. 23 nomine nostro et
pro nobis,' S. 641 Z. 26 participavimus / Z. 29 tarn s^ tum; Z. 33 et male et;
Z. 35 nos simulabamus nos,' Z. 41 iuramentum prestandum ; Z. 42 in Roma;
Z. 42 utamur," Z. 43 et singulis st. predictis,' Z. 44 quibuscumque; Z. 46
predictas; S. 642 Z. 8 nos st. non; Z. 13 et st. quod; Z. 19 promittendura
et offerendum; Z 32 etiam st. et," Z. 36 seu st. vel; Z. 41 sive st. et; Z. 44
Omnibus et singulis predictis; S. 643 Z. 5 ex eo pendencia st. expediencia,
raaiora vel graviora; Z. 6 demandandi; Z. 8 quodcumque; Z. 32 ratificabimus
et roborabimus nostris; Z. 33 tabellionum eonfectis; Z. 35 supradietam;
Z. 38 vel st. aut, et aliqualiter; Z. 40 ipsorum st. eorum; Z. 45 forent;
S. 644 Z. 2 supraseripta; Z. 3 dictos; Z. 5 cum st. omni; Z. 15 de Neuenbürg
magistro (— Nr. 418) et. Es fehlt S. 637 Z. 42 XII; S. 638 Z. 3 publieorum;
Z. 4 et vor und et per presentes nostras litteras fecimus et constituimus (in
K 569 diese Worte umgekehrt zugesetzt) nach constituimus/ Z. 5 melius/
Z. 12 potestatem ; S. 639 Z. 1 neque vor ad; Z. 6 positi; Z. 10 alias; Z. 14
17*
260 Nr. 418-420
et pro nobis; Z. 15 subditos nostros et, ad tempus; Z. 21 fratrem Franciscam
de Marchia/ Z. 25 eo; Z. 40 erstes nee; S. 640 Z. 8 vice et/ Z. 24 sie,"
Z. 26 tale; Z. 40 credidimus neque; S. 641 Z. 2 illis," Z. 40 et vor quo;
Z. 41 ad; 5. 642 Z. 31 et vor pactionibus; S. 643 Z. 32 publicis (vgl. S. 638
Z. 3); Z. 43 aliqui vel; S. 644 Z. 4 acta aut etiara; A. 14 viris; Z. 17
per Alemaniara. Andere Wortstellung S. 637 Z. 47 sinceritate et pro-
vincia; S. 63.8 Z. 26 lohannes papa; Z. 27 processibus et sentenciis; Z. 31
constitutus fuisset; Z. 43 in pred. nos/ S. 639 Z. 25 nos excusandi; Z. 35
loh. papa ; Z. 42 ecci. determinacioni ; S. 640 Z. 1 nostro iure ; Z. 5 appro-
babamus nee approbaraus; Z. 17 u. Z. 42, S. 642 Z. 34 loh. p. ; S. 640
Z. 27 aliquis eam/ Z. 23 intrusimus multos; Z. 26 divina officia/ Z. 39
mandatum speciale; Z. 44 in propria," S. 642 Z. 18 sanctitas vestra,' S. 643
Z. 14 obligacione et ypoteca, bonorum et rerum," Z. 34 sanctitati vestre plac.,'
Z. 42 procur. nostris; S. 644 Z. 3 nostros procur.
418*. Nürnberg 1336 Oktober 28.
Derselbe an denselben (Prokuratoriuni mit politischen Bedingungen).
K S^9- -^"^ Orig. im Vatikan. Archiv: Rienler nr. 1842. — Ueber die
Fassung vgl. Nr. 418. — Abweichungen , von denen die mit dem politischen
Prokuratoriuni vom 5. März 1336 (bei Bzovius XIV z. J. 1336 § 2) stimmenden
hier gesperrt sind : S. 644 Z. 44 u. S. 645 Z. 22, S.651 Z.23 Rob., S. 644 Z. 44
et St. a.c; Z. 47 «ac/j constituimus add. et perpresentes nostras litteras
facimus et cons tituimus,' S. 645 Z. 7 nach placuerit add. et visum
fuerit," Z. 8 promittendum st. faeiendum; Z. 9 ratificaciones ,' Z. 11 summo
pont{ifici)/ Z. 31 Item damus; Z. 32 quascumque," S. 646 Z. 7 ipsis pro-
euratoribus, supra p o t e s t a t e ni ; Z. 26 in infam. ; Z. 33 a b o 1 i t u m
st. absolutum; S. 647 Z. 4 aliquid; Z. 9 seu ministros; /^. // alia; Z. 24
quibuscumque; Z. 26 vel alium; Z. 30 quondam dicti domini H. / Z. 34
dictis St. 2. predictis; Z. 35 ut supra vice et nomine nostro et pro nobis ad
recipiendum penas st. ut s. ad rec. v. et nom. n. pen. ('vice bis zum folgenden
easdem auf Rasur in AJ ; Z. 43 et st. ac, destituerimus; Z. 45 incurramus
St. intravimus; S. 648 Z. 1 sit st. sie; Z. 11 sive st. seu; Z. 14 et st. ac;
Z. 24 sibi alibi, recipiemus ; Z. 26 dictis ; Z. 32 quomodolibet / Z. 43 seu
occup. sive/ Z. 44 quascumque/ S. 649 Zi. 10 earum/ Z. 19 ad perp./ Z. 26
vel st. aut/ Z. 32 communitatibus st. comitatibus (verlesen?) ; Z. 45
i n c u r r a n t st. intrabunt , 5. 650 Z. 14 ipsa eciam omnia / Yj. 17 utimur /
Z. 18 u. S. 651 Z. 33 predictis/ S. 650 Z. 20 faciemus/ S. 651 Z. 9 sol-
vendum/ Z. 42 f. singulorum «. ipsorum st. singularum u. ipsarum (ver-
schrieben), S. 652 Z. 2 et singulis, Z. 7 infraseriptis / Z. 10 toto st. eo/
Z. 13 vel vor grav. st. et; Z. 16 ipsorum/ Z. 17 nostro pred./ Z. 27
eciam st. omnium et, quomodolibet in futurum/ 5. 653 Z. 2 Romanorum/
Z. 17 nostra/ Z. 28 Wolfrathusen, Herdenum/ Z. 29 Conr. / Z. 32 XXVIII
(aus XXVII korr.J. Es fehlt S. 645 Z. 6 et saero collegio dominorum
cardinalium/ Z. 16 u. 23 dominum/ Z, 27 et; S. 646 Zi. S vel apparent/
Z. 21 in vor imp./ S. 647 Z. 9 erstes vel/ S. 648 Z. 27 et vor in an./
Z. 32 quovismodo/ Z. 34 vel vor alium/ Z. 37 eipressis; S. 650 Z. 16
nostras / Z. 23 pro vor Romana / S. 653 /?. 6 n o s t r i s / Z. 37 per Alemaniam/
Z. 35 viris. Andere Wortstellung S- 645 Z. 5 mandatum speciale/ Z. 17
loh. pape / Z. 19 facta vel dicta / Z. 29 civitatis eiusdem / Z. 30 singularum
personarum/ Z. 31 proeuratoribus nostris/ Z. 38 rebelliones (nach
iniurias^/ Z. 40 domin. H. pref./ Z. 44 suecessorum nostrorum / S. 646 Z. 29
vestre sanctitati placuerit/ 5. 648 Z. 13 et cuilibet eorum in solidum
(nach proeuratoribus^/ Z. 18 vere et legitime nach die/ Z. 23 Romane
e c c 1 e s i e / S. 649 /5. 3 f o r e n u 1 1 a / S. 652 Z. 7 vice et nomine / Z. 23
rerum et bonorum nostrorum / Z. 25 leg. stip. / S. 653 Z. 3 vestre sanctitati.
419. Trier 1336 November 12.
Ersbischof Baldewin bevollmächtigt den Archidiakon
/ Boemiind, den Ritter Symon Philippi und Rudolf Lusse su
Verhandlungen mit dem Ersbischof Heinrich von Mains.
K 438^)-
1. Baldewinus dei gratia sancte Treveren(sis) ecclesie archi-
episcopus sacri imperii per Galliam archi[cancellarius]*) notum
1336 Oktober 2S— November 12 261
facimus universis, quod, cum racione amministracionis seu guber-
nacionis sancte Mogunt(ine) sedis per capitulum ecclesie Mogunt(ine)
ipsa sede vacante ex certis et legitimis causis nobis contnisse
varias et multiplices pecuniarum summas de bonis nostris et ec-
clesie nostre Treveren(sis) provenientes impenderimus et con-
verterimus in utiiitatem dicte ecclesie Mogunt(ine) ad sublevandas
eiusdem ecclesie Mogunt(ine) necessitates necnon ad exonerandam
ipsam de debitis variis, quibus notorie et multipliciter extitit pre-
gravata, dampna quoque gravia eiusdem amministracionis occasione
sustinuerimus et adhuc ampliora nos et predictam ecclesiam
nostram Treveren(sem) in posterum sustinere verisimiliter formi-
demus, de quibus quidem pecuniarum summis sie per nos in utiii-
tatem evidentem predicte ecclesie Mogunt(ine) conversis et inpensis
ac dampnis per nos perpessis de bonis eiusdem ecclesie Mogunt(ine)
hucusque nobis satisfieri non potuit nee hactenus extitit satisfactum,
2. nos honorabilem virum Boemundum archidyaconum ecclesie
nostre Treveren(sis), strennuum militem Symonem Phil(ippum) de
Pistorio de Regalibus fidelem dilectum necnon Rodolph(um) dictum
Lusse canonicum ecclesie Cardonen(sis) clericum nostrum domesti-
cum super huiusmodi per nos inpensis ac dampnis nostros et dicte
ecclesie nostre Treveren(sis) ordinavimus et fecimus ac presentibus
ordinamus, facimus et constituimus veros et legitimos procuratores
ac nuncios speciales. 3. dantes ipsis vel duobus ex eis plenum
mandatum et liberam potestatem pretactas pecuniarum summas
per nos in necessitates et utilitates prelibate ecclesie Mogunt(ine),
ut premittitur, conversas et inpensas necnon dampna, que hactenus
sustinuimus, nostro et prefate ecclesie nostre Treveren(sis) nomine
exigendi et recipiendi ac super futuris dampnis, que nos et preli-
bata ecclesia nostra Treveren(sis) premissorum occasione verisi-
militer incurrere et sustinere poterimus, ut super eis relevemur
et reddamur indempnes, cauciones et promissiones petendi et
recipiendi necnon super huiusmodi pecuniarum summis et dampnis
tam preteritis quam futuris cum . . proviso prelibate ecclesie
Mogunt{ine) vel aliis, quorum interest, tractandi, placitandi, pacis-
cendi, transigendi et ordinandi, prout ipsis pro utilitate nostra et
memorate ecclesie nostre Treveren(sis) visum fuerit expedire,
alium vel alios loco sui sustinendi aliaque omnia et singula faciendi,
que circa exactionem dictarum expensarum et dampnorum ac
cetera premissa fuerint necessaria vel eciam oportuna, promit-
tentes nos ratum et gratum habituros, quidquid per dictos nostros
procuratores vel duos ex ipsis seu substitutum vel substitutos ab
eis actum fuerit in premissis vel aliquo eorundem. In quorum
testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum.
Datum Treveris anno domini MOCCCXXXVP, die XU. mensis
novembris.
I) Ueberschr. : procuratorium ad repetendum eipensas, cavendum de dampnis
et transigendum. + a) canc. fehlt (Zeüenwechsel).
4:20*. Trier 1336 November 12.
Derselbe an Papst Benedikt XII. K 493 a, inseriert in Nr. 425.
Aus gleichem Insert im Vatikan. Register: Sauerland 11 nr. 2268. Ab-
weichungen: S. 505 Z. 11 effectum st. äff., Z. 16 veslre sanctitatis, Z. 23
262 Nf- 421—422
sacrosancte, Z. 26 Lusse nus Losse korr., S. 506 Z. 3 Mog. ecclesie, Z. 20
Treveris, Z. 21 XII. die.
421. 1336 November 18.
Dekan Heilmannus, Kustos Walth(erus) und das Kapitel von Aschaffen-
burg an den ehrsamen Meister Rudolphus dictus Lusse (o über u), ihren
concanonicus: stimmen zu, dass er in den gesetzlichen Fristen sich tum Sub-
diakon, Diakon und Priester weihen lässt. Siegler: die Aussteller mit Heil-
ntanns Siegel, quo nos alii de capitulo isla vice contentamur. Ut sacros —
D. a. dorn. 1336. in octava sancti Martini episcopi hiemalis. — K 2JS,
422. [1336 August — Anfang Dezember].
Ershischof Baldewins Gründe für seine Annahme des
Mainzer Erzstifts, zusammengestellt durch Rudolf Losse.
K 491^)- — Die Denkschrift setzt den Tod Johannes XXII. (vgl. c. 5J
sowie den Ausbruch des böhmisch-österreichischen Krieges im Februar 1336
(c. 8) voraus. Sie ist frühestens im Juni verfasst, da der Verfasser wohl
erwähnt (c. 9), er schreibe am Sitze der Kurie, wo L. tatsächlich seit dem
Juni weilte (vgl. Nrr. 402, 404 und 406 ff.}. Der deutliche Anklang in c. 9 an
Nr. 408 c. 7 zeigt, dass sie kaum vor dem August entstanden sein kann.
Spätestens gehört sie in den November des Jahres, zu Losses zweiter Gesandt-
schaft nach Avignon, zu welcher er am 12. November abgeordnet wurde
(Nr. 419). In seinem Begleitschreiben an den Papst (Nr. 420), dessen Em-
pfang dieser am 16. Dezember bestätigte (Nr. 425), bevollmächtigte Baldewin
seine Gesandten, für ihn auf Mainz zu verzichten et motiva, qua re ad guber-
nationem seu protectionem ipsius ecciesie Maguntine inductus fuerim, plenius
explicandi. Zu diesem Zwecke wird L. die vorliegende Aufzeichnung gemacht
haben, zumal deren Ueberschrift (N. I) an die angeführten Worte wörtlich
anklingt.
I. Tnter dominos Bald(ewinutn) Trever(ensem) et quondam
Mathiam Moguntin(um) archiepiscopos pro se et eorum ecclesiis
contra invasores et oppressores eorum, prout abolim ab eorum
predecessoribus inductum et factum fuerat, ligis et confederacioni-
bus initis*), quarum virtute confederacionum dictus dominus
Trever(ensis) instanter requisitus utiliter iuvit dictum Mogunt(inum)
archiepiscopum in gwerra contra magnificum principem quondam
dominum Ottonem lantgravium terre Hassie eiusque liberos quas-
dam terras, opida et castra dicte Mogunt{ine) ecciesie violenter
detinentes. Cuius gwerre principaliter occasione dictus dominus
Math(ias) sumptus ad maxiraam ascendentes summam fecit multa
dicte Mogunt(ine) ecciesie fortalicia eciam principalia et eidem
ecciesie plus necessaria ad manus alienas potentum nobilium peri-
culosius exponendo *) sicque formidabatur non modicum, quod
h liusmodi fortalicia nedum permanerent exposita, sed quod ad
n inus inimicorum finaliter devenirent. 2. Ipso autem sublato
de medio ^) dicta durante gwerra eadem ecclesia in continenti non
solum ab inimicis verum eciam a suis propriis vasallis et servi-
loribus pro eorum .stipendiis ac debitis adeo enormiter rapinis et
incendiis invadebatur, quod nullus clericorum vel laicorum extra
municiones terras colere aut per vias publicas incedere absque
letali formidine potuit quovis modo. Prelati vero, barones, nobiles,
officiati, ministeriale.s, vasalli et communitatum multitudo dicte ec-
ciesie voto unanimi capitulum Mogunt(,inum) accedentes instanti
fervore sollicitaverunt et pro salute communi omnium ac pro
conservacione Status Mogunt(ine) ecciesie hortabantur, ut hominem
industriosum et potentem, per quem dicte ecciesie et tocius patrie
1336 August -Anfang Deseiiiher 263
iam inmaniter inminentibus necessitatibus efficaciter consuli posset,
ne simul omnes promptis expositi periculis extinguerentur, in pre-
tacte ecclesie defensorem absque more diffugio assumere digna-
rentur; alias vellent, prout aperte dixerunt, se cum dicto lant-
gravio et aliis dicte Moguntine ecclesie inimicis in dicte ecclesie
preiudicium conponere et ipsam ecclesiam pro dampnis et debitis
suis invadere, cum alias non possent aliqualiter sustineri.
3. Capitulum autem premissa et multa alia pericula consideranter
attendens necnon gladium persecutorum extra et callidos hostes
intus in sinu positos, videlicet cives Moguntin(os), qui multis malis
machinacionibus persecuntur et ab antiquo persecuti sunt ecclesiam
Mogunt(inam) predictam, dominum Bald{ewinum) archiepiscopum
Trever(ensem) eius prudencia, sui ac suorum amicorum non modica
potencia et dicte Trever(ensis) ecclesie vicinitate diligenter con-
sideratis, cum per nullum viventem statu ecclesie Mogunt(ine)
terre et singulis circumstanciis, prout tunc erant, attentis tam
grandibus in foribus existentibus periculis obviari posset, virtute
confederacionis premisse accedentibus cleri et populi instantibus
precibus requisivit, ut dictam ecclesiam Mogunt(inam) et eius
gentem ruinosis periculis subiacentem in tribulacionibus et ne-
cessitatibus huiusmodi non desereret, sed se de protectione et
amministratione dicte ecclesie ex parte capituli ad laudem omni-
potentis dei et honorem ecclesie necnon ad eorum omnium salutis
conservacionem intromittere dignaretur, eum nichilominus, prout
in aüa dicte ecclesie vacacione factum fueraf*), in concordia
canonice postulando "). 4. Prefatus vero dominus Trever(ensis)
singula premissa una cum iuramentis dicte confederacionis pie
animadvertens, se eciam solum pretactam gwerram commode
sustinere non posse contra dictum lantgravium potentem sue ec-
clesie Trever(ensis) virium eiusque nonnullos adiutores se ad laudem
omnipotentis dei et honorem sancte Romane ecclesie de defensione
huiusmodi ob evidentem utilitatem et urgentem utriusque ecclesie
necessitatem vice et auctoritate dicti capituli sibi in hac parte
commissa a dicto capitulo, cui in tantis necessitatibus cum honore
deficere seu denegare non potuit, de maturo consilio intromisit
confederaciones inter prefatos archiepiscopos alias initäs cum dicto
capitulo iuramentis et promissionibus innovando *). 5. Nee hoc
fecit aliqua ambicione, quia magnas de suo proprio et Trever(ensis)
ecclesie peculio pecuniarum summas, ultra inmensos sui ipsius et
amicorum suorum labores pro exoneracione debitorum, supportacione
gwerrarum et variorum incumbencium onerum necnon in per-
necessariis et utilibus acquisicionibus multorum comitum, baronum
et nobilium in vasallos, multorum dominiorum, castrorum, villarum
et possessionum, quibus longe lateque dicte ecclesie tempore
defensionis huiusmodi, prout sufficientissime rei veritas notoriat et
publica fama in ipsa veritate fundata clare et palam omnibus insi-
nuat, dilatavit fimbrias, ut eius subditi optata gaudentes pace, quam
iam undique in illis partibus, qualis et centum annis citra non
fuerat, opitulante altissimo ordinavit '), liberius altissimi obsequiis
vacare possent, ac pro redempcione municionum expositarum multi-
264 ^>'- 423
pharie distribuit, ut est notum. 6. Nee in apostolice sedis
contemptum, quia reservacio, si qua fuit, et provisio per felicis
recordationis dominum lo(hannem) papam XXII. ecclesie Mogun-
t(ine) de persona domini Henrici tunc preposito Bunnen(si,i Coloni-
en(sis) dyocesis se gerente eius nephandorum scelerum, ut pre-
sumendum est, insci(e)n(ter) (?) facte*) ab omnibus fuerint in
Mogunt(ina) civitate et dyocesi penitus ignorate, sed auditis post-
modum rumoribus et narrativis litteris de huiusmodi provisione
loquentibus ^) dictum capitulum primum adherente sibi cleri et
populi, ne regimen tam maii prelati supponeretur, copiosa multi-
tudine et postea quidam de dicta Mogunt(ina) ecclesia et de ipsa
dyocesi contra dictum provisum et eius provisionem occasione
enormium scelerum et nephandorum criminum notoriorum et in-
habilitatum, quibus ipse provisus non solum est miserabiliter in-
volutus, verum eciam de eis est apud bonos et graves notorie
diffamatus, que quidem infamia hie in curia, in partibus vero
notoria veritas probari possunt, et ex aliis causis legitimis in
instrumentis publicis et appellacionibus desuper confectis ") speci-
fic[e]*) eireumstanciis declaratis ad sedem apostolicam appellarunt.
7. Ex premissis eciam et ex aliis intererat illustris principis domini
regis Boem(ie) et domini arehiepiscopi Trever(ensis) predicti,
ipsius regis patrui, cum arehiepiscopus Mogunt(inus) regem Bohemie
coronare habeat et regnum Boem(ie) de provincia Mogunt(ina)
existat et terre ac possessiones ipsorum amborum ecclesie Mogun-
t(ine) sunt contigue, ut salubriter prospicerent, ne persona tam
eiecrabilis nulli sciens servare fidem nee de ea servanda suffi-
eienter cavere, ipsorum capitalis et notorius inimicus, per quem
Status sui suorumque liberorum ac successorum detrimentum timere
verisimiliter poterant, tam potentis ecclesie ipsis vicine solium
contra deum et instituta canoniea in evidens eorundem exterminium
possideret. 8. Nam pretactus provisus et dominus quondam
Heinr(ieus) arehiepiscopus Colon(iensis) astricti et colligati fuerunt
cum domino quondam Frider(ico) duce Austrie et eius fratribus,
dictorum regis et arehiepiscopi Trever(ensis) capitalibus et notoriis
eciam hodie inimicis; et nichilominus dominus Lud(owicus) de
Bauwar(ia) cum eodem Frider(ico) conposicionem et confederacionem
exclusis dictis rege et arehiepiscopo inivit ") tacite et secrete ipso
duce virtute confoderaeionis huiusmodi in preseneia et permissione
Bauwari se pro Romanorum rege gerente, ex quo suspicabatur
communiter, quod dicti Lud(owicus) et Fridericus vellent invitis
principibus vocem in electione Romanorum regis habentibus, de
quorum numero dicti rex et arehiepiscopus existunt, non solum
regnum sed et totum imperium usurpacione temeraria proprie
poteneie occupare, ad quod dictus provisus memorato duei in
dictorum dominorum regis et arehiepiscopi necnon aliorum prin-
cipum maximum preiudicium non modieum astitisset. 9. Preterea
dictus provisus causis appellacionum in ista Romana curia pendenti-
bus contra ipsum plures preiudiciales et enormes irrequisita sede
apostolica et absque capitulo Mogunt(ino) alienaeiones eastrorum,
offieiorum et iurium tam spiritualium quam temporalium et aliorum
1336 Dezember 2 265
bonorum ecclesie Mogunt(ine) in eius et quasi tocius Alemanie,
si effectum haberent, iacturam non modicam, quantum in eo fuit,
inprovide contra sacros canones fecit suis patentibus desuper
traditis litteris '*), multa privilegia libertati ecclesiastice quam
plurimum obviancia ac iura dicte ecclesie attenuancia et alias ab
omni iure et discrecione nimium exhorbitancia nobilibus, potentibus,
civitatibus et opidis concedendo et inpossibilia de iure promittendo.
10. Unde, si dictus provisus non cognita suorum prius scelerum
veritate deberet tarn venerabili ecclesie Mogunt(ine) possessionem
adipisci, tot et tanta, ut de lapidacione, destructione et totali
exinanicione ecclesie Mogunt(ine), eius subditorum et bonorum
taceatur, periculosa inde emergerent scandala dicente populo et
temere ac publice pretendente: ,Quanto plura homi[ci]dia''), incendia,
sacrilegia et alia nephanda quis perpetraverit, tanto plus per sedem
apostolicam promovetur', quod salubre remedium non posset faciliter
adhiberi, prout super hiis domino nostro summo pontifici ac domi-
norum cardinalium collegio multi comites, barones, nobiles, opida
imperialia et alia necnon communitates villarum, monasteria, di-
versarum religionum coUegia regularia et secularia scripserunt ^')
humiliter temporibus iam transactis ipsum provisum in tantum
abhominando perhorrescentes, quod eciam, si dominus archiepi-
scopus Trever(ensis) una cum nepote suo domino rege Bohem(ie)
vellet gubernatoriam deponere manum, adhuc tarnen ipsum nullo
modo admitterent, sed pocius in desperacionem increditam laberentur,
presertim quia omnes officiati, nobiles et vasalli necnon civitatum,
opidorum, castrorum et villarum communitates nedum domino
Trever(ensi) sed et pretacto capitulo obedire et intendere firmiter
iuraverunt. Nee adhuc unquam obtineri potuerit, ut descenderetur
ad cognicionem et exanien obiectorum cum maxima infamia adeo
enormium scelerum, quod superior ex suo officio iure volente et
mandante, ne tarn indignus presit, de huiusmodi criminibus deberet,
ut cum summa instancia petitur, inquirere veritatem?
I) Ueberschr.: Quedam ex motivis orginalibus domini Trever(ensis)
per me Rodol(fum) collecta, propter que suscepit amministracionem ec-
clesie Mog(untine). — Qued. — Trev. von dem Schreiber des Textes, per —
Mog. später von L. xugefügt. + a) specific(er). -)- b) homidia.
I) Vogt Reg. nr. 2820 (1327 Mai 11). oo 2) vgl. Vogt Reg. nr. 2827, 2835, 2851,
2860 f., 2877, 2898. <» 3) 1328 September 10. «> 4) vgl. Vogt Reg. I nr. 2228.
00 5) vgl. Schrohe Heinrich 6 N. 6. <» 6) Nr. 202 (1328 Oktober 12). «> 7) vgl.
Nr. 208. <» 8) Sauerland II nr. 1555. » 9) Sauerland II nr. 1557, 1561, 1565
sind wohl nicht gemeint, oo 10) vgl. über die beiden Appellationen Nr. 414. oo
I I) gemeint ist der Münchener Vertrag vom 5. September 1325 (Const. VI nr. 105).
00 12) unbekannt; vgl. Nr. 407 c. 8, Nr. 408 c. 7. « 13) unbekannt.
423. Trier 1336 Desember 2.
Ersbischof Baldewin macht den Knappen Hermann Lusse
zum Mainzer Burgmann in Grossen- Gottern.
K 185a fijl) und K 260a (2pi), inseriert in Nr. 431 und K 185-
1. Nos Baldewinus dei gracia sancte Treveren(sis) ecclesie
archiepiscopus sancte Mogunt(ine) sedis provisor notum facimus
universis, quod nos strennuum virum Hermannum dictum Lusse
armigerum de Isenacho nobis et ecclesie Mogunt(ine) acquisimus
in castrensem hereditarium castri nostri Bischovesguttern pro
266 ^''- 424-429
centum libris Hallen(sium) legalium et bonorum, pro qua pecunia
sibi suisque heredibus legitimis assignamus*) et presentibus litteris
deputamus decem libr(as) Hallen(siuin) redditus annuos dandos seu
ministrandos sibi annis singulis exnunc inantea in feste beati
Martini episcopi ') per . . provisorem allodii nostri Erforden(sis),
qui fuerit pro tempore, de redditibus seu proventibus eiusdem
nostri allodii seu de aliis nostris bonis in partibus Thuringie tam
diu, donec ipsi Hermanne vel dictis suis . . heredibus de pretactis
centum libris Hallen(sium) per nos aut successores nostros . . archi-
episcopos Mogunt(inos) absque defalcacione qualibet fuerit satis-
factum. 2. Ante cuius pecunie solucionem tenebitur dictus
Hermannus vel sui . . heredes nobis vel dictis nostris . . successori-
bus Supraportare et resignare in bonis suis allodialibus nobis et
dicto Castro seu ville nostre Guttern bene situatis decem librarum
Hallen(sium) redditus annuos et perpetuos et eos a nobis ac
prefatis nostris successoribus in feodum castrense dicti nostri
castri perpetuo recipere et teuere ac super eo nobis dare suas
litteras *) duplicatas, sicut alii nostri fideles facere consueverunt.
3. Tenebuntur quoque prefatus Hermannus et dicti sui heredes
in dicto Castro seu villa Bischovesguttern facere residenciam
personalem, quociens et quando necesse fuerit et requisiti super
eo, ut moris est, fuerint, et sicut alii nostri et ecclesie Mogunt(ine)
predicte castrenses ibidem facere consueverunt. 4. Tenebuntur
quoque nobis ac dictis nostris . . successoribus ad onera, fidelitatis
iuramenta et servicia in talibus feodis debita de consuetudine vel
de iure. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus
est appensum.
Datum Treveris anno domini M''CCC»XXX"' seTto im"
nonas decembris.
I) am Rande: Conquisicio Herm(nnni) Lussin in castrensem in Guttern. -{-
II) am Rande: Littera Bal(dewini), conquisicio in castrensem. + a) aus assi-
gfnavimus korr. 1,2 (hier mit dem Zusatz L.s est in littera domini.
1) Nr. 430.
424*. Amgiion 1336 DeMember 16.
Papst Benedikt XII. Bulle ,Dudum felicis'. K 4Q3 ; aus dem Vatikan.
Register: Rieeler nr. 1851 Reg., Sauerland II nr. 2270 stark verkürzt. In
der Nachurkunde Nr. 431 genau ausgeschrieben , darum hier nicht wiederholt.
425*. Avignon 1336 DeMember 18.
Derselbe Bulle .Vas electionis'. K 488 mit der Ueberschr. De »isi-
tacionibus; c. un. Extrav. comm III 10.
426*. Avigtton 1336 Deaember 21.
Derselbe an den Erzbischof Heinrich .von Mainz fCum nuper ). K 49^
mit der Ueberschr. Inhibicio facta Mog(untino), ne Processus publicaret, ad
instanciam meam concessa, verbauter tarnen p(ri)o(ribus?) pro-
cessibus revocatis. Sauerland II nr. 2272. Dort ist ausgelassen Z. 4
per procuratores suos, quos cum certo procuratorio et mandato ad
presenciam nostram specialiter destinavit, Z. 7 nuncios nostros,
de quorum fidelitate et indu Stria plenam in domino fiduciam
o b t i n e m H s , Z. 13 hortaraur attente tibi in rirtute obediencie districtius
iniungentes; Abtieichungen : Z. 1 Ben. ep. serv. serv. dei venerabili
fratri Henr. arch. Mag. sal. et a p. ben., Z. 5 Guigonem, Z. 7 reci-
piendam, Z. 9 et st. ac, Z. 14 eis fehlt nicht; Datierung: D. — pont. n. a. sec.
1336 DeiPtiiher 16 -Ende 267
427. [1335—1336].
Erabischof Baldewin beglaubigt bei Papst Benedikt XII.
einen Prokurator zur Führung von Verhandlungen.
K 4J4^). — Nach dem Namen des erst am 20. Dezember erwählten
Adressaten frühestens zu 1335 su setzen, nach der Stellung in K kaum jünger
als 1336 (vgl. Nr. 263). In diesem Jahre ist mehr als eine Botschaft Balde-
wins an der Kurie ausdrücklich nachzuweisen. Auch Losses Aufenthalt su
Avignon vom Februar bis Juni (vgl. Nrr. 357, 368 f., 370) deutet auf eine
solche hin.
Sanctissimo in Christo patri dotnino Benedicto sacrosancte
Romane et universalis ecclesie summo pontifici Baldewinus dei
gratia sancte Treverensis ecclesie archiepiscopus sacri imperii
per Galliam archicancellarius devota pedum oscula beatorum.
In curiam sanctitatis vestre discretum virum . f acimus, constituimus
et ordinamus nostrum et nostre ecclesie verum legitimum procura-
torem ad impetrandum litteras tarn simplices quam legendas ius
vel graciam continentes, in loca et in iudices conveniendum et
eisdem contradicendum necnon in animam nostram cuiuslibet
generis sacramentum prestandum, alium vel alios procuratores
substituendum et eosdem revocandum, quociens et quomodo sibi
Visum fuerit expedire, ratum et gratum habiturus, quidquid per
dictum procuratorem nostrum, substitutum vel substitutos ab eo
actum vel procuratum fuerit in premissis. In cuius rei testi-
monium et cetera. Datum et cetera.
I) Utberschr.: Procuratorium ad impetrandum et contradicendum.
428. [1332 Oktober 18—1336].
Derselbe heisst den Ritter Heinrich von Abentrode, in
dessen Streitsache mit Meister Dietrich Imhof von Marburg
und Gebrüdern vor seinem Amtmanne in Amöneburg Recht
au nehmen.
K 430^). — Nach der Stellung in K kaum jünger als 1336 (vgl.
Nr. 263). Ausgangspunkt ist die Mannschaftserklärung Heinrichs (Nr. 257),
den ich noch 1333 August 13 und September 7 (Würdtwein Nova subsidia V
nr. 61 und 48), 1334 Januar 19 (Orig. in Koblenz, Abt. 1 A nr. 780 c) und
1337 Oktober 6 (Römer: Zeitschr. d. Ver. f. hess. Gesch. CLVII 107) erwähnt
finde — Dietrich Imhof, Offieial von St. Stephan in Mainz, kommt seit 1328
oft vor (vgl. z. B. Wyss IT nr. 535, 538 f., 555, 559, 590, 631 u. s. w.) und
ist erst 1372 gestorben (III S. 246).
Ex parte domini Bald(ewini) sancte Mogunt(ine) sedis provi-
soris. Requirimus te Henricum de Abentrode militem fidelem
nostrum, quatenus de magistro Theoderico de Martburg et de
ipsius Th(eoderici) fratribus, cum ipsi una cum predicto Thederico*)
discordie materiam sive causam, quam habes contra ipsos, inti-
maverunt, ut accepimus, coram officiato nostro in Ameneburg,
prout eciam alias tibi seriöse iniunximus et presentibus iteramus,
quod iuri ac racioni consonum fuerit, recipere non obmittas faciens,
sicut in tuis necessitatibus ac utilitatibus ex parte nostra proloqui
te volueris et defendi. Datum et cetera.
I) am Rande: Missilis; das Stück ist durchstrichen. + a) K.
429. [Ende 1328—1336].
Meister Johannes von Paris und die Studenten von Erfurt
bitten Ersbischnf Baldewin, ein Semester lang dort unter seinem
Schutze studieren su dürfen.
268 ^''- '^30-431
K 14£^- — Der Brief gehört in die Zeit der Mainter Verwaltung Halde-
wins; nähere Anhaltspunkte fehlen. Er ist ein wichtiger Beitrag zur Deutschen
Universitätsgeschichte. Insbesondere ergänzt er die dürftigen Nachrichten
über die Vorzeit der Erfurter Universität (vgl. H. Denifle Die Entstehung
der Universitäten des Mittelalters 403 ff., H. Grauer t und F. Cramer: Histor.
Jahrbuch XXXI 249 ff., namentlich 282 ff., auch Biereye : Festschrift zum
350jährigen Jubiläum des kgl. Gymnasiums zu Erfurt I 24 f.). Vor den
1.362—1366 genannten Heinrich Tot fing tritt nun als noch älterer Rektor
Johann von Ptfris, der natürlich zu unterscheiden ist von den beiden älteren
Trägern dieses Namens, besonders von dem berühmten Publizisten (vgl.
Hisloire lilt^raire de la France XXV 244 ff., Scholz Publizistik im Zeitalter
Philipps des Schönen 296 ff.).
Reverendo in Christo patri ac domino nostro preelecto
domino . . sancte Treveren(sis), Moguntinensis*) ecclesie archiepi-
scopo magister Ihohannes**) Parrisiensis'') universitasque studencium
varie nacionis nos substratos ad omnia genera famulatus optantes
vos successibus prosperis habundare. 1- Consonat huius pre-
senciam obedientes et amicos consolari, qua se tormentis plurimis
protervientes s(en)siu(n)t cruciari. 2. Eya nos vestri presenciam
desiderio sicientes supplicibus precibus supplicamus, quatenus vestra
dignetur clemencia ob reverenciam tytuli clericalis cooperari erga
vestros cives dominos nostros consules Erforden(ses), ut nobis
mere nomine studii congregatis hie liceat absque ammocione ad
semestris spacium temporis sub alis vestre tuicionis nostrum
Studium laudabiliter consummare*^), iterato nos studentes vobis
quam intime flagitantes, quatenus honorabiles viros dominos . .,
scilicet'') decanum et scolasticum ecclesie Montis sancte Marie,
tales habeatis, ut solempnis magister noster magister Johannes
Parysien(sis) predictus in legendo, disputando ac continuando nobis
Studium hactenus, qu[em]^) ad modum fecerit quoad usque, non
impediatur. 3. Cum nullus magistrorum hie regencium pro
noiiis nee laboraverit nee laboret in hiis, ad vos confugimus tan-
quam ad principum principem, quo maior non existit utriusque
dignitatis, nos mente sedula supplicantes exaudiri. Nam petita
noscimus fieri nutu vestre voluntatis. Dominus vestris subditis
per longinqua tempora incolumem vos conservet vobisque super
adversarios vestros victoriam offerat et triumphum ') et, ut ipsi
vos solum principem confitentur, cum minimum valeat pluralitas
principatus (Aristotiles**) duddecimo**) meth(aphysi)ce de pro-
mente *), quare vos solum cupimus principari.
I) Ueberschr.: Universitas studencium Erford(iensium\ ut ibi possint ad tempus
remanere. + a) aus Moguntinensi korr. -f- a*) K. -\- b) aus Parisiensis korr.
-\- c) zu confirmare korr.? + d) davor scult(etum) getilgt. -\- e) quod.
1) nur formelhafte Wendung; ähnliche finden sich e. B. im Formelbuch des
Konrad von Mure; vgl. Bresslau: Jahrbuch für Schweiserische Geschichte XX
(1895) 13f. 00 2) Mit dem homerischen ovx äya&ov jioXvxoigavtt) efc xol^vog
roTW schliesst Aristoteles das 12. Buch seiner Metaphysik (S. 1076a 4), das, in
den Handschriften ohne Sondertitel überliefert, von den Kommentatoren als
jitQi zov Jtgcötov vov bezeichnet wird (Mitteilung von Nikolai Hartmann).
430. 1337 Januar 5.
Der Knappe Hermann Lusse verpflichtet sich zum Burg-
mann Ersbiscliof Baldewins.
K 260^).
1337 Januar 5—10 269
/. Ego Hermannus dictus Lusse de Isenacho armiger notum
facio universis, quod reverendus in Christo pater et dominus meus
dominus . . Baldewinus archiepiscopus Treveren(sis) sancte Mogun-
t(ine) sedis provisor me sibi et ecciesie Mogunt(ine) acquisivit in
castrensem castri sui Bisch[o]vesguttern'') iuxta modum et
formam littere sue desuper michi tradite, cuius tenor extat talis :
,Nos Baldewinus — decembris'*)- 2. Et ego Hermannus prefatus
promisi et promitto in hiis scriptis omnia et singula, que in dicti
domini mei littera prenotata continentur, pro me et dictis meis
heredibus firmiter et inviolabiliter observare. 3. In quorum
testimonium et robur sigillum meum presentibus est appensum et
rogavi magistrum Rodolfum dictum Lusse canonicum ecciesie
Aschaffenburgen(sis) fratrem meum nee non strennuum virum
Ottonem de Nacza armigerum affinem meum sigilla sua appendere
ad presentes. 4. Et nos Rodolfus et Otto prefati recognoscimus,
quod ad preces memorati Hermanni sigilla nostra hiis litteris
apposuimus in testimonium omnium premissorum.
Datum anno domini millesimo CCC° XXX. septimo in vigilia
epiphanie eiusdem.
I) ohne Ueberschr. -^- a) o fehlt.
1) Nr. 423.
431. Avignon 1337 Januar 10.
Papst Benedikt XII. beauftragt Guigo und Nikolaus
Capocie, Pröpste von St. Germain und St. Omer, den Ersbischof
Baldewin gegebenenfalls su absolvieren, sonst aber seine Ver-
urteilung SU veröffentlichen.
K 494- Aus dem Vatikan. Register: Riesler nr. 1857 und Sauer-
land II nr. 2275, beide mit fast denselben starken Auslassungen (V). Als
Vorlage diente Nr. 424.
Benedictus episcopus servus servorum dei dilectis filiis
Guigoni de sancto Germano Anicien(sis) et Nycolao Capocie de
urbe sancti Audomari de sancto Audomaro Morinen(sis) dyocesium
ecclesiarum prepositis capellanis et nunciis nostris salutem et
apostolicam benedictionem. /. Inter cetera, ad que cor nostrum
solerter invigilat et libenter expedit") partes iniuncte nobis de-
super apostolice servitutis, illud noscitur esse principium, ut sub-
motis scandalis eorumque precisis radicibus ecciesie ecclesiasti-
ceque persone et alii Christiane fidei professores in mencium
unanimitate et pacis tranquillitate quiescant, ex quibus profecto
gratus deo cultus impenditur et'') bonorum incrementa profectuum
subsecuntur. 2. Sane dudum felicis recordationis lohannes papa XXII"s,
predecessor noster ecciesie Magunt(inensis) per obitum bona memoria Mathia
Magunt(inensis) archiepiscopi tunc vacanti ac per eundem predecessorem, dum
adhuc idem Mathias regimini eiusdem ecciesie presideret, disposicioni aposto-
lice reservate venerabilem fratrem nostrum Henricum archiapiscopum Magunt(i-
nensem) tunc prepositum ecciesie Bunnen(sis) Colon(iensis) dyocesis de fratrum
nostrorum consilio prefecit in archiepiscopum et pastorem. 5. Verum »
Bald(esvinus) archiepiscopus Trever(ensis) contra prefectionem et promo-
cionem huiusmodi de persona eiusdem Henrici factas venire pre-
sumens administracionem in spiritualibus el temporalibus eiusdem ecciesie
Magunt(inensis) ad instanciam, sicut asserit, capituli eiusdem ecciesie
270 Nr. 431
Maguntin(ensis) et quorundam nobilium « dyocesis Maguntin(ensis) suscepit
et per plures annos gessit diclo Henrico archiepiscopo ad adrainistracionem et
regimen dicte Maguntin(ensis) ecclesie non admisso, prefatis capitulo et
nonnullis aliis personis ecclesiasticis et secularibus civitatis et
dyocesis predictarum ac provincie Maguntin(ensis) super hoc ad-
herentibus dicto Bald(ewino) archiepiscopo sibique publice prestanti-
bus auxilium et favorem, propter quod idem predecessor, dura
vixit, contra prefatos Bald(ewinuin) et adherentes et faventes super
premissis eidem nonnullos processus fecit et habuit ') exigentibus
inobediencia et contumacia eorundem. 4. Ac deinde dicto
predecessore, sicut domino placuit, viam universe camis ingresso
nos disposicione divina licet inmeriti ad apicem summi aposto-
latus assumpti ac de premissis omnibus plenarie informati eandem
Magunt(inensem) ecclesiam gregemque dominicam civitatis et dyo-
cesis Maguntinen(sis) proprii pastoris sie diuturne carere regimine
ulterius ferre salva conscientia nequeuntes certos processus super
premissis contra Bald(ewinum) et adherentes et faventes prefatos
habuimus et fecimus iusticia exigente et tam prefatos per dictum
predecessorem quam per nos processus continuatos et habitos
contra eos mandavimus per nostras litteras *) in partibus publicari.
5. Verum nuper prefatus Bald(ewinus) archiepiscopus nostris et
sedis apostolice beneplacitis super premissis se, ut videtur, de-
siderans coaptare dilectos filios Boemimdum archidyaconum Trever(ensem)
et Rodolfum dictum Lusse notarium procuratores suos et nuncios speciales
cum patentibus litteris sui appensione sigilli munitis') ad noStram pre-
senciam specialiter destinavit, per quas quidem litteras eisdem procura-
toribus dedit plenum raandatum et liberam potestatem exponendi nobis causas
et motiva, quare ad SUScipiendum gubernacionem seu protectionem dicte
Maguntinen(sis) ecclesie * fuit inductus, nobisque super conservacione Status
et honoris sui humiliter supplicandi necnon castra*^), fortellicia, villas, opida,
iurisdictiones et iura dicte ecclesie Magunt(inensis) in manibus nostris ponendi
et resignandi aliaque suo nomine faciendi, que circa h[e]c ) necessaria forenl
vel eciam oportuna, supplicans eciam, ut suo statui et honori • suisque com-
modo et paci dignaremur favorabiliter providere, prout in eisdem litteris super
hiis confectis ; eiusdem archiepiscopi noto et magno sigillo munitis nobis per
dictos procuratores in consistorio presentatis et in presencia nostra et fratrum
nostrorum solenniter lectis plenius et seriosius continetur. 6. Dictique
procuratores*) in nostra et eorundem fratrum presencia in eodem consistorio
constituti pure et libere castra, fortellicia, villas, opida, iurisdictiones et iura
eiusdem ecclesie Magunt(inensis) procuratorio nomine dicti Bald(ewini)
archiepiscopi, prout in mandatis habebant ab eo, in manibus nostris posuerunt
et eciam resignarunt nosque posicionem et resignacionem huiusmodi in manibus
nostris, ut premittitur, factas duiimus admittendas et ut de lUlS in posterum
plena noticia haberetur, patentes litteras bulla nostra munitas esinde
fieri fecimus premissa omnia et singula ac eciam dictarum litterarum
eiusdem archiepiscopi Trever(ensis) super premissis nobis missarum
de verbo ad verbum seriem kontinentes ■*). 7. Cupientes igitur,
ut Status eiusdem ecclesie Magunt(inensis) sublatis deinceps inquie-
tudinum fluctibus quietis et pacis serena recipiat grexque fidelium
eiusdem ecclesie spiritualem patrem agnoscat et eadem ccclesia
1337 Januar 10 271
de turbacionum erepta naufragiis et ad salutis portum deducta
spiritualibus et temporalibus proficiat incrementis, vos, de quorura
industria et fidelitatis constancia plenam in domino fiduciam obti-
nemus et speramus indubie, quod ea, qu[e]0 vobis in hac parte
conmittenda duximus, laudabiliter exequi et fideliter curabitis
adimplere, ad partes illas providimus specialiter destinandos.
8- Quocirca discrecioni vestre per apostolica scripta mandamus,
quatenus ad predictam ecclesiam Magunt(inensem) vos persona-
liter conferentes predicta castra, fortellicia, villas, opida, iuris-
dictiones et iura dicte ecciesie Magunt(inensis) in manibus nostris,
ut premittitur, posita et eciam resignata eorumque possessionem
et tenutam liberam et expeditam ad manus [ve]strasß) nomine
nostro ab eodem archiepiscopo vel quibuscumque aliis recipiatis
et sub [ve]stra8^) custodia teneatis et castrorum fortelliciorum,
villarum, opidorum, iurisdictionum et iurium predictorum, que per
dictum archiepiscopum Trever(ensem) vel de mandato ipsius vel
per quoscumque alios in manibus nostris posita fuerint, curam
et administracionem, quam vobis auctoritate apostolica presencium
tenore committimus, plenam, generalem et liberam in spiritualibus
et temporalibus per vos et alios tam diu gerere studeatis, donec
super hiis aliud actore domino salubriter duxerimus ordinandum,
facientes de omnibus bonis immobilibus et mobilibus et pecuniarum
quantitatibus, vasis aureis et argenteis, libris quoque et rebus
aliis quibuscunque, que vobis per dictum archiepiscopum seu de
mandato ipsius vel quoscunque alios fuerint assignata vel alias
ad manus vestras pervenerint, inventarium ad futuram cautelam
dictorum archiepiscopi et ecciesie Maguntin(ensis) per manum
publicam confici ^) fideliter et conscribi illudque in loco securo
salubriter custodiri alienacione bonorum immobilium eiusdem ec-
ciesie vobis penitus interdicta, iurisdictione'') tarnen et admini-
stracione*') spiritualium et temporalium, personarum et locorum
civitatis, dyocesis et provincie Maguntin(ensis) eidem archiepiscopo
Maguntin(ensi) nunc obediencium sibi plenarie reservatis. Eidem
quoque archiepiscopo Magunt(inensi) iuxta archiepiscopalis Status
decenciam de proventibus ad mensam suam archiepiscopale[m] ')
spectantibus faciatis expensas sufficientes et necessarias ministrari.
9. Postquam vero prefatus Bald(ewinus) archiepiscopus obedienter
et efficaciter predictorum omnium possessionem et tenutam vobis
plenam''), expeditam et liberam assignaverit seu fecerit assignari
vos in possessione huiusmodi nostro noraine tuendo et eciam con-
servando, vos eosdem Maguntin(ensem) et Trever(ensem) archi-
episcopos ad conponendum inter se amicabiliter super fructibus,
redditibus atque') proventibus medio tempore perceptis ex dicta
ecclesia Maguntin(ensi) et expensis hinc inde factis diligenter et
solicite ac efficaciter i[n]d[u]catis'") ac nichilominus eundem archi-
episcopum Trever(ensem) et carissimum in Christo filium nostrum
loannem Bohemie illustrem") regem °) ex parte una et prefatum
Henricum archiepiscopum Magunt(inensem) ex altera ad faciendum
et firmandum invicem inter se plenam concordiam, amiciciam
atque pacem ipsasque penarum adiectionibus et obligacionibus ac
i
272 Nr. 432—433
iuramentorutn prestacionibus roborandas per eos in posterum,
tenendas inviolabiliter et eciam observandas viis et modis omnibus
oportunis atque decentibus, quos expedire videritis, efficaciter in-
ducere procuretis. 10. Prefatum quoque") archiepiscopum
Trever(ensein), ubi velut obedientie filius in plena, libera et ex-
pedita restitucione castrorum, fortelliciorum, villarum, opidorum,
iurisdictionum et iurium predictorum vobis nostro nomine, ut
premittitur, facienda et conservacione ipsorum quibuslibet dolo,
malicia et fraude cessantibus realiter et efficaciter mandatis nostris
studuerit obedire ac iuxta vestre discrecionis arbitrium super
predictis fructibus, proventibus et expensis amicabiliter conposuerit
cum prefato archiepiscopo Magunt(inensi)P), ab omnibus ex-
communicationis seu excommunicationum, suspensionum et inter-
dicti sentenciis atque penis, quas per processus eiusdem prede-
cessoris et nostros vel alias premissorum occasione incurrit,
auctoritate apostolica iuxta formam ecclesie absolvatis iniungentes
sibi super hoc penitentiam salutarem et alia, que de iure fuerint
iniungenda. //. Dicto quoque HenricoP*) Magunt(inensi)"), si
forte in civitate vel dyocesi Maguntin(ensi) voluerit commorari,
unum vel duo hospicia ad mensam suam archiepiscopalem spectancia,
que pro habitatione sua elegerit, faciatis libere et expedite sine
inpedimento quolibet assignari. 12. Quodsi forte eosdem archi-
episcopos vel alterum eorundem ad firmandum inter se pacem
huiusmodi necnon ad compositionem super premissis fructibus,
proventibus et expensis amicabiliter inter se invicem faciendam,
quod absit, infra sex mensium spacium, postquam ad partes illas
perveneritis, reducere seu inducere non possitis, eisdem ex parte
nostra mandetis, ut per procuratores ydoneos cum sufficientibus
et plenis mandatis ad parendum plenarie super premissis iussionibus
et ordinacionibus apostolicis, quas deo propicio super hiis duxeri-
mus faciendas, certo peremptorio termino competente, quem ad
hoc eis duxeritis prefigendum, legitime compareant coram nobis.
13. Ut autem in premissis turbacionum, impedimentorum vel
obstaculorum quorumlibet tollatur occasio, dissolvendi, vacuandi,
irritandi et revocandi omnes pacciones, obligaciones, confederaciones
et colligaciones per dictum archiepiscopum Trever(ensem) et pre-
fatos capitulum eiusdem ecclesie Magunt(inensis) adinvicem inter se
vel cum quibuscumque ducibus, marchionibus, comitibus, baronibus,
potentibus, nobilibus, magnatibus, rectoribus, scabinis, consulibus,
communitatibus, universitatibus, civibus et incolis ac personis aliis
ecclesiasticis et secularibus Alamanie quomodolibet communiter
vel divisim initas")), iuramentis, penis, obligacionibus et aliis
quibuslibet firmitatibus roborat[a]s'') nee non relaxandi huiusmodi
necnon fidelitatis a vasallis eiusdem ecclesie et alia quelibet iura-
menta a quibuscumque prestita, per que super premissis vobis
impedimentum posset quomodolibet provenire, ac ea, prout secun-
dum deum videritis, dissolvendi, vacuandi, irritandi, revocandi seu
eciam [et]"") relaxandi et insuper contra quoscumque turbatores
pacis huiusmodi sive impeditores cuiuscumque dignitatis, condicionis
vel Status existant, procedendi eosque per ceusuram ecclesiasticam
1337 Januar 10 273
et alia remedia oportuna, de quibus nobis expedire videbitur,
compescendi vobis plenam et liberam concedimus tenore presencium
facultatem. 14. Volumus eciam vobisque committimus et man-
damus, quod, si idem Bald(ewinus) archiepiscopus possessionem
castrorum, fortelliciorum, villarum, opidorum iurisdictionum et
iurium predictorum in manibus vestris^^) libere et expedi[t]e^), ut
premittitur, de facto, realiter et effectualiter dimittere et ponere
ac tradere recusaverit vel distulerit requisitus, predictos processus
et sententias contra ipsum et quoscumque alios factos, habitos et
prolatos, quos vobis in hac parte inobedientes inveneritis seu
rebelies, per vos vel alium seu alios auctoritate presencium exe-
cucioni debite demandantes eos in omnibus locis, ubi expedire
videritis, sollempniter publicetis et faciatis per alios publicari,
contradictores auctoritate nostra appellacione postposita compes-
cendo non obstante, si aliquibus, cuiuscunque Status, ordinis vel
condicionis ezistant, eciam si pontificali prefulgeant dignitate,
communiter vel divisim ab eadem sede indultum existat, quod
interdici, suspendi vel excommunicari non possint per litteras
apostolicas non facientes plenam et expressam ac de verbo ad
verbum de indulto huiusmodi mencionem. 15. Diem vero
prefixionis huiusmodi et formam et quicquid super premissis
duxeritis faciendum, nobis per vestras litteras harum seriem conti-
nentes fideliter intimare curetis').
Datum Avinion(e) IUI. idus ianuarii pontificatus nostri anno
tercio.
I) Ueberschr.: Littera legacionis super ecclesia Moguiit(ina) in personis
Gwig(onis) et Capoc(ie). + a) expendit N. + b) ac N. -\- c) castella Vor-
urkunde. -\- d) hec K. + e) procuratot(er) K. -\- f) quod K. + g) nostr. K.
-f- h) iurisdictionem, administrationem V. + i) archiepiscopale K. -\- k) add.
et V. + 1) et V. + m) iudicatis K. + n) fehlt V. + o) reg. ill. N. + p) von
L. nachgetr. K. + P*) Henr. archiepiscopo Mag. N. -\- q) initis K. ■\- r) robo-
ratis A^. + s) fehlt K, N. + s) expedire K.
1) vgl. die Noten zu Nr. 414. oo 2) Nr. 414. » 3) Sauerland II nr. 2268. <»
4) Nr. 424. <» 5) bisher unbekannt.
432 . Avignon 1337 Januar 10.
Derselbe an Erzbischof Baldewin. K 4QS ""' '^^'' Ueberschr. Littera
pape domino Treverensi missa, quam tuberunt legati ; aus dem Vatikan. Re-
gister: Sauerland U nr. 2273, inseriert auch in Nr. 444. Lesarten von K:
S. 509 Z. 6 benigne st. legitime; Z. 18 personaliter st. specialiter; Z. 20 u.
22 predictos st. dictos; Z. 22 hiis st. hoc; Z. 26 ac tradi; S. 510 Z. 3
teneant; Z. 8 deinceps te.
433*. Avignon 1337 Januar 10.
Derselbe an Guigo und Nicolaus Capocie Pröpste von St. Germain und
St. Omer. K 49T, aus detn Vatikan. Register: Sauerland II nr. 2274 ver-
kürst. Inseriert in Nr. 445 (N). Ergänzungen und Lesarten aus K:
S. 510 Z. 5 pro certis urgentibus et necessariis negociis ; Z. 6 f. durerimus
(st. providerimus^ destinandos nonnullis comraissionibus per nostras litteras
vobis factis respicientibus statum ac reformacionem, tranquillitatem et pacem
ecciesie memorate nos attendentes ; Z. 7 ecclesia suffraganea eiusdem ecclesie
Maguntine ; Z. 9 reform, et tranquillitatem et pacem ; Z. 10 presencium
auctoritate committimus et mandam. ; Z. 21 f. Salmanni st. Salam. ('Salam.
auch in N); S. 511 Z. 5 ac curam et gubernacionem (= N) ; Z. 8 soUicite et
fideliter studeatis; Z. 10 interdicta inyocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio
brachii secularis contradictores auctoritate nostra appellacione postposita compes-
cendo non obstante, si sit indultum, quod excommunicari — • — non possint
per litteras apostolicas non facientes — — de indulto huiusmodi mencionem.
Nova Afaffiatiniae 18
274 Nr. 434—442
434. Avignon 1337 Januar 21.
Derselbe an den Erzbischof von Bourges und dessen Siiffragane.
K48'] ; wesentlich gleichlautend die offenbar später entstandene Ausfertigung
für Bordeaux bei Daumet nr. 260 (aus dem Vatikan. Register). Abweichungen:
Adresse archiepiscopo Bituricensi; S. 168 Z. 35 cum certis aliis siib-
sidiis colligi deberet," Z. 40 f. fehlt pro diclo passagio; Z. 43 ff. quod non crede-
r e t u r probabiliter cessaturum infra Septem mense s d i c t u m terminum inmediate
sequentes st. propter quod — prosequi ut prefertur; S. 169 Z. 5 eo ipso tarn deci-
mas; Z. 4 f. nisi per sedem prefatam dictus terminus foret ex causa
aliqua prorogatus st. nisi — existeret; Z. 9 quod dolenter referimus st.
iam elapso; Z. 11 f. nee per sedem — prorogatus nach Z. 16 ff. nee probabiliter
— cessaturum; Z. 12 ff. fehlt nee eciam constat — eessare deberet; Z. 19
secundum easdem litteras predecessoris eiusdem st. sec. premissa;
Z. 21 dubitantes, ubi dubitandum non est st. hesitantes.
435. 1337 Februar 10.
Erzbischof Baldewin als Verweser von Mainz an die ehrenwerten und
frommen den Abt von St. Peter in Erfurt sancti Benedicti und den Meister
Henrieus de Primaria sacre theologie professor heremitarura saneti Augustini
ordinum ; hat die durch den Tod oder freiwilligen Verzicht des Johannes de
Aquis zu St. Marien in Erfurt freigewordene Stiftsstelle und Pfründe, deren
Verleihung an ihn als Oberen gefallen ist, weil Dekan und Kapitel dieser
Kirche sie nicht in der vorgeschriebenen Zeit verliehen haben, hiermit dem
Rudolfus dietus Lusse seinem clericus domesticus und lieben Getreuen f'devotus^
verliehen, ihn per annulum, quem in nostris manibus tenuimus, investierend,
und befiehlt den Adressaten, ihn in Besitz zu setzen, ihm stallum in choro et
locum in capitulo anzuweisen sowie den Genuss aller ihm zustehenden Ein-
künfte bei Dekan, Kapitel und den officiati der Kirche zu verschaffen.
Siegler: der Aussteller mit dem Siegel seines archiepiscopatus Treverensis,
quo in presenti utimur. Cum canonicatus — D. a. dom. 1337. IUI. id. febr. —
K 241.
436. 1337 Februar 10.
Derselbe ersucht seine Freunde und Getreuen, Amtmänner
und Untertanen um Geleit für Rudolf Lasse auf dessen Reise
nach Thüringen.
K 25/I). — Losse sollte in Thüringen wohl über den Rücktritt des
Erzbischofs verhandeln.
Ex*) parte domini Trever(ensis) sancte Mog(untine) sedis
provisoris. Rogamus et requirimus vos omnes et singulos amicos
et fideles nostros, vobis autem officiatis et . . subditis nostris seriöse
iniungimus et mandamus, quatenus Rodolpho dicto Losse clerico
nostro domestico in nostris et suis negociis ad partes Thuringie")
ire intendenti de conductu securo, si et prout vos aut quemlibet
vestrum super eo requisierit, eundo et redeundo nostre considera-
cionis intuitu providere velitis.
Datum sub sigillo nostro secreto anno domini M*CCC*XXXVII''
im" idus februarii.
I) Ueberschr. : Conductus versus Thur(ingiam) pro magistro Rodol(fo) fpro —
Rod. später nachgetr.J. -\- a) Ex ^ provisoris von L. nachgetr. -f- b) aus
Thuringorum korr.
437. Bingen 1337 Februar 12.
Conradus de Ansenbruch Mainzer Domherr, vom Papste bestellter
Richter an die Plebane in Ysenaehe, Wissinse ( Weissensee), Woinrislebin (aus
Winurslebin korr. ; Wundersleben) und Streckede (Stregda): befiehlt ihnen,
da Meister Rodolphus dictus Losse Kleriker des Erzbischofs von Trier gegen
weiland Johannes dictus Losse den Aelteren, der während seiner Unmündig-
keit als sein tutor seu curator sein Vermögen verwaltete, diesen vor ihm
wegen der Rechenschaftslegung verklagt hat und da nach Recht die Güter
des Vormundes dem Mündel stillschweigend verpfändet sind, der Witwe und
1337 Januar 21— Februar 24 275
den Erben Johanns die Veräusserung von dessen Gütern bei Strafe nament-
licher Excommunikation zu untersagen; als Zeichen der Ausführung sollen
sie diesen Brief mit ihren Siegeln zurücksenden. Cum quondam — D. Pingwie
a. dorn. 1337. II. id. febr. — K 248.
438. Mühlherg 1337 Februar 19.
Hermannus Dekan von St. Marien in Erfurt ernennt, cum nos certis ex
causis evidentibus et notoriis ecciesiam nostram predictam ad presens secure
accedere non possimus, die ehrenwerten Herren Henricus de Sebeleibin
Scholasticus und Siffridus de Hallis Kantor daselbst zu seinen Prokuratoren
mit der Vollmacht, den Meister Rodolphus dictus Losse Kleriker Erzbischof
Baldewins oder dessen Prokurator gemäss der Verleihung der Stiftsherrn-
stelle und Pfründe des weiland Herrn lohannes de Aquis durch Baldewin,
dem sie als Oberen infolge der Verzögerung des Kapitels zugefallen, zum
Stiftsherrn aufzunehmen. Siegler: der Aussteller. D. Mulburg XI. kal. marc.
a. dorn. 1337. — K 24g.
439. Eisenach 1337 Februar 24.
Instrument des G. H. ('Gerlacus Heinrici K) de Butspach Klerikers
Mainzer Diözese kaiserlich öffentlichen Notars: a. — 1337. ind. 5., XXIIIl. die
mensis februarii, hora eiusdem diei quasi VI., pont. — Benedicti — pape XII.
a. 3. hat vor ihm der ehrenwerte Herr Meister Rodolphus dictus Lusse Stifts-
herr von Aschaffenburg erklärt, er wolle künftig die ehrsame Matrone Herrin
Mechthildis die Witwe des Herrn lohannes dictus Lusse seines Vatersbruders
auf Grund der Klage, die er gegen J. und sie hat wegen der Verwaltung
seiner und seines Bruders des gestrengen Hermannus dictus Lusse Güter
während der lange Zeit von J. geführten Vormundschaft über sie beide, nicht
mehr gerichtlich verfolgen ; ebenso hat M. versprochen, R. und H. nach Kräften
zu helfen. Acta sunt hec Ysnaci in domo habitacionis prefate domine
Mechthildis in stupa seu estuario ibidem. Zeugen: die ehrenwerten bescheidenen
Herren Hermannus dictus Gansouge fGansougen K) pastor in Beringen
(GrossenpJ-Behringen), Hermannus de Zimmern canonicus ecclesie sancte
Marie Isnacensis und die gestrengen Herren lohannes dictus Goldacker,
Waltherus et Heinricus de Nezzelrieden, Heinricus de Horstal milites, Fredericus
de Varinrode, lohannes de Loucha armigeri, Bertoldus dictus Pordicz clericus
Isnacensis. — D ISS (Entwurf auf Pergament mit nachgetragener Unter-
schrift des Notars; Ueberschrift: ProthocoUumy und K 24S (Abschrift der
stilistisch um einige Worte vermehrten Reinschrift).
440. Erfurt 1337 Februar 24.
An Papst Benedikt XII. der Scolasticus Henricus und das Kapitel von
St. Marien in Erfurt decano ipsius ecclesie nunc abseilte : meldet ihm, dass
sie die ehrenwerten Meister Gerardus de Frankenford und Gotfridus (vgl.
aber K 234 mit N. I) de Munden mit bestimmten Vollmachten zu ihren
Prokuratoren an der Kurie ernannt haben. Siegler: die Aussteller mit dem
Kapitelsiegel. In curia sanctitatis — D. Erfordie a. dom. 1337. VI. kal. marc.
— K 234 a, eingerückt in K 234.
441. Erfurt 1337 Februar 24.
Scolasticus Henricus, Kantor Siffridus und das Kapitel von St. Marien
in Erfurt in Abwesenheit des ehrenwerten Herren Hermannus Dekans ernennen
für den bei der römischen Kurie zur Verhandlung gelangenden Teil des
Appellationsprozesses zwischen ihnen und Hermannus dictus de Worbez um
die Stiftsstelle und Pfründe ihres verstorbenen concanonicus Herrn lohannes
de Aquis zu Prokuratoren mit bestimmten Vollmachten die ehrenwerten und
bescheidenen Meister und Kleriker Mainzer Diözese Rudolphus dictus Lusse
ihren concanonicus, Henricus de Frytzlaria, Gerhardus de Frankenfort, den
canonicus von Aschaffenburg Gotfridus de Munden und Gerlacus de Buczbach
und versprechen ihrem Gegner Hermann, deren Handlungen zu ratifizieren.
Siegler: die Aussteller mit dem Kapitelsiegel. D. Erfordie a. dom. 1337.
VI. kal. marc. — K 242.
442. Erfurt 1337 Februar 24.
Die Aussteller der Nr. 441 ernennen für den extra curiam zu ver-
handelnden Teil des dort genannten Prozesses mit Hermann von Worbis zu
18*
276 Nr. 443—449
Prokuratoren unter gleichen Bedingungen die ehrenwerten und bescheidenen
Meister Rodolfus dictus Lusse, Henricus de Fritzslaria und Gerlacus de Butz-
bach. Besiegelung und Datierung wie dort. — IC 24J.
443.-445. Trier 1337 März 31.
3 Notariatsinstrumente 5 unten genannter öffentlicher Notare: a. 7357.
— ind. 5., pont. — Benedict! — pape XII. a. 3., mensis marcii die ultima, hora
vesperarum seu quasi haben die päpstlichen Kapläne und Boten die Herren
Gwido ('Guigo^ Nycolaus Capocie Pröpste de sancto Germano (St. Germain)
und de sancto Audomaro (St. OmerJ Aniciensis (Puy) und Morinensis (T^rouanneJ
dyocesium die eingerückten Nrr. 431 (in 2), 432 (in K, nur der Anfang
wiedergegeben) und 433 (in 1) vor dem ehrenwerten Herrn fohannes de Rure-
munde (o über 1. u) Offizial der Trierer Kurie verlesen lassen und ihre
Abschriften in Form von Notariatsinstrumenten zugelassen, auf Bitten des
Klerikers Meister Rudolphus dictus Losse, Prokurators, wie er sagte, des
Erzbischofs Baldewin. Auf dessen Ersuchen beauftragt darauf der Offizial
der Trierer Kurie in redender Fortn die bescheidenen lohannes de Turri
päpstlichen, Conradus de Epternaco, lacobus de Syvereio f'Syverei, Syvrey^,
Gerhardus de Franoit und lohannes weiland Rychwini de Kempenich kaiser-
liche öffentliche und der Trierer Kurie Notar(e) oder eineti von ihnen mit
der Beurkundung und fügt zur Bekräftigung der Glaubwürdigkeit ihrer
Instrumente seine auctoritas iudicialis hinzu. Siegler: der Offizial, Gwigo
und Nycolaus. Acta sunt hec in civitate Treyeri in domo Mathie olim ludei
civis Treverensis. Zeugen: die bescheidenen Herren Boeraundus Archidiakon
und sein Bruder Robertus Trierer Domherren, die Meister Nycholaus de
Sechin fSeciaJ Prokurator an der römischen Kurie, Petrus Blanchonis Stifts-
herr an der Kirche des heiligen Agripanus Aniciensis, Remundus ^Reyraundus^
Trencheti, Wilhelmus Romei, lohannes lekelonis Stiftsherren von Liebfrauen
in Trier, Gerlacus Rektor der Kirche von Byszen (Bissen; in 2: Gerlacus de
Bysczin Rektor), Nycolaus fNicolaus 2) dictus Hellinsmunt (o über u ; Hellinc-
mont 1) (diese alle Priester), Gerlacus dictus Gernegroys fGernegros/ —
K 486 und 2 Originale (mit einst je 3 Siegeln, von denen in 1 die des
Guigo und des Nicolaus, in 2 die Guigos und des Offizials erhalten) in
Koblenz Abt. 1 A I nr. 861 (l) und 862 (2). Geschrieben ist 1 von Johannes
de Turri und nach ihm unterzeichnet von Jacobus, Johannes de Kempenich,
Gerardus und Conradus; 2 ist geschrieben von Jacobus und nach ihm unter-
zeichnet von Johannes de Turri, Johaimes de Kempenich, Gerardus, Conradus ;
K weist nur die Unterschriften von Johannes de Kempenich und Joh. de
Sivrey auf (vielleicht, wie wohl auch an anderen Stellen, verkürzt).
446*. 1337 April 2.
Stadt und Gemeinde Oberwesel für Erzbischof Baldewin. D IJQ,
Entwurf mit umfänglichen Nachträgen von L.s und anderen Händen;
Orig. in Koblenz, Abt. 1 Aemter u. Ortsch., Oberwesel nr. 3 (an der mitte-
wochen allernehest vor mittevasten = März 26) = Höfer nr. 199. Ab-
weichungen: S. 317 Z 12 gewalt dun -ein den vorgenanten stat zu Wesele
und gerichte zu Wesele und daz dar zu gehöret >; Z. 22—26 *und were —
liden" ; Z 23 der -«cdiz breche oder me indede als>- "^'-di slacht tede* '" ;
Z. 26 ff. pine liden''. -<Und were die beschudungen under uns nicht entede,
als hie begriffen ist, der sal truwelos, erlös und raeyneydig sin>-. ■'Vortme
— rate^; Z. 27 '^'^die — wirt''^'; Z. 29 -c gerichte > "^bewise" ; zwein
< andern biderben mannen >■ uz dem rate ; Z. 30 — S. 318 Z. 8 *■ Ouch —
gebe '' ; Z. 12 ""• daz — ist * ; Z. 14 '^ des selben unsers herren '' \ Z. 15 ieme
-C^noch sime stifte vorgenant*'>- nicht; Z. 15 f. ''ieme — stifte"; Z. 19
herren <:und sine>- ''sine nachkumen und ire* amptlude; Z. 27 «CanO^
'^uzgescheydin'' ; Z. 2S ''an — iglichem" ; Z. 30 gewer «Cwere prescripcio >■
oder; Z. 30 ff. "mit — Trire han" ; Z. 30 ""aller* =" der brive; Z. 31 von
" ■* Romischin * ■* keysern und kunigen ■<: von Ro >• ; S. 319 Z. 2 fehlt zu ;
Z. 3 — 8 ''Und — "'''han wir*'" — henken; und wir greve Wilh(elm), Tohan
von Brunishorn und die gemeyner von Schonenberg vorgenant bekennen, daz
wir unser insigele, und wir die bürgere der vorgenanten stete Covelencze und
Boparde bekennen, daz wir unser stete ingesigel durch bede willen der vor-
genanten . . rittere, [. . dyenst]lude, . . scheffencn, . . rat, bürgere und aller der
gemeynde der stede zu Wesele zu eyme geczugnisse aller [der vorgeschribenen ?\
1337 Mars 31— April 6 277
dinge an disen brif han gehangen, der gegeben ist anno XXXVII' feria
IllJa post .Letare'".
447*. [1337J April 3.
Thilmann von Ems Koblenzer Schöffe für Erebischof Baldewin. K ^j6 ;
Orig. in Koblenz Trierer Ortschaften und Aemter, Stadt Koblenz nr. 382 =
M. Bär Urkunden und Akten z. Gesch. d. Verfassung und Verwaltung der
Stadt Coblens (1898) 117 nr. 3.
448. Bingen 1337 April 5.
Mainser Amtleute entschuldigen hei demselben ihr Aus-
bleiben und bitten ihn, im Einvernehmen mit dem Mainser Dom-
kapitel SU handeln.
K ^2^^). — Die Zusammenkunft der Mainzer Amtleute in Bingen war
nach Nr. 455, wo unser Brief übrigens erwähnt wird (c. 2), auf „den 3. des
gegenwärtigen Monats", d. h. natürlich des Aprils, angesetzt (Dominicus 340
N. 1 spricht versehentlich vom 31. April).
Deme erwirdigen in gode vatere und Herren unserm Herren
Baldewin erczebischof zfi Trire eyn phlegere des sti[f]tes*) zfi
Mencze enbieden ich scHenke Conrat ') und der von Liebsberg und
alle die andern amptlute, die zfi Bingen waren, unsern getruwen
dienst bereyt zfi allen ziten. /. Herre, als uns enboten Hat an
fiwern brieve *), daz wir zfi ucH selten sin geriten, des sageten
uns unsere Herren von deme capitel gemeinlicHen, ir woltet sie
und uns heyzen, daz man den stift entwfirte des bobestes boten.
2. Gnediger herre, des biten wir ucH flizeklichen, daz ir daz
nicht vor übel nemet, daz wir nicht komen von des wegen, daz
fiwer amptlfite als wening do woren, und auch, daz uns der ge-
meyne capitel daz verboten hat, daz wir sin nicht tfin solten.
Des Westen wir nit, waz wir tfin solten, daz gfite were. 3. Dor
umb so bieden wir fiwere gnaden flizeclichen, daz ir und der
capitel uch vereynet und allen fiwern amptluten und mannen und
burgmannen für uch gebietent, waz wir dan tun sollen, daz wir
unsere ere geyn öcH und deme capitel bewaren. Daz wolle'')
wir gerne tfin.
Geben zu Byngen an deme samztage nach Letare undern
Hern Reynhardes insigel von Sickingen, den wir dar umb han
gebeten, wanne wir unsern bi uns nicht enheten.
I) Ueberschr.: Excusacio officiatorum, quod non venerant ad dominum; dem
Text geht voraus: Datum per copiam. + a) stistes. + b) von L. aus wolte korr.
1) vgl. Nr. 454. <» 2) verloren, vgl. Nr. 455, c. 1.
449. Bacherach 1337 April 6.
Ersbischof Baldewin befiehlt allen Leuten der Mainser
Kirche, den päpstlichen Legaten su huldigen.
K 500'^). — Den Anstoss gab wohl Nr. 448. Zitiert ist der Brief,
der in Nr. 453 wiederholt wurde, in Nr. 455, c. 3.
Baldewinus dei gratia sancte Trever(ensis) ecclesie arcHi-
episcopus necnon sancte Magunt(ine) sedis provisor universis et
singulis vasallis, . . castrensibus, officiatis, communitatibus ac sub-
ditis ecclesie Maguntin(e) fidelibus suis dilectis ad quos presentes
pervenerint, gratiam suam et omne bonum. Cum nos propter
evidentes necessitates nobis et dicte ecclesie Magunt(ine) incum-
bentes ac eiusdem eciam ecclesie utilitates de consilio . . honora-
bilium virorum prepositi, . . decani et capituli ipsius ecclesie ac
aliorum amicorum nostrorum amministracionem predicte ecclesie
278 Nr. 450-453
Magunt(ine) et suarum pertinenciarum, videlicet castrorum, . .
opidorum et fortaliciorum necnon bonorum aliorum et iurium sibi
attinencium, ad manus sanctissimi in Christo patris ac domini
domini nostri summi pontificis duxerimus resignandam dictusque
dominus noster summus pontifex honorabiles viros dominos
Gui[g]onem*) de sancto Germano Anicien(sis) et Nycolaum Capocie
de urbe sancti Audomari de sancto Audemaro Morinen(sis) dyo-
cesis ecclesiarum prepositos apostolice sedis legatos ad capiend[u]m'')
et nanciscendum possessionem dictorum castrorum, fortaliciorum
et opidorum aliorumque bonorum et iurium prelibate ecclesie
Magunt(ine) transmiserit, prout in litteris ') eiusdem domini nostri
summi pontificis vidimus plenius contineri, vobis omnibus et singulis
sub obtentu gratie nostre precipimus et mandamus necnon vos in
virtute prestiti nobis iuramenti monemus et hortamur, quatenus
predictis legatis huldam et homagium vice et nomine predicti
domini nostri summi pontificis prestetis ac eis in omnibus, sicut
nobis huc usque, obediatis et eciam intendatis et, postquam*^)
ipsis huiusmodi huldam seu homagium prestitistis, vos et a iura-
mentis et obligacionibus, quibus nobis racione prefate ecclesie
Magunt(ine) astricti estis, quitos dicimus et solutos.
Datum Bacher(ach) anno domini M'CCCXXXVIP die dominica,
qua cantatur .ludica me deus'.
I) Ueherschr.: Mandatum archiepiscopi Trever(ensis), ut officiati legatis obe-
diant + a) Guidonem. -j- b) capiendam. + c) darüber die Glosse L.s:
non bene.
1) Nrr. 431 f.
450*. Avignon 1337 April 9.
Papst Benedikt XII. an Propst und Brüder des hospitale sanctorum
Nicolai et Bernardi de Monte lovis (Grosser St. Bernhard) ordinis sancti
Augustini Sedunensis (Sitten) dyocesis.' bestätigt die Privilegien und Ver-
leihungen seiner Vorgänger und die durch Könige, Fürsten oder Andere ver-
liehenen Befreiungen von weltlichen Abgaben. Cum a nobis — D. Avinion(e)
V. idus april. pont. n. a. 3. — K 344 € eingerückt in K 344.
451. Avignon 1337 April 16.
Der Kardinaldiakon Neapoleon ernennt Rudolf Lusse su
seinem Hausgeistlichen.
K 2261).
Neapoleo miseracione divina sancti Adriani diaconus cardinalis
discreto viro Rodolfo dicto Lusse canonico ecclesie Aschaffen-
burgensis Mogunt(ine) dyocesis dilecto clerico nostro salutem in
domino. /. Meretur tue devocionis integritas et merita tue
probitatis, super quibus apud nos multipliciter commendaris, ex-
poscunt, ut personam tuam oportunis prosequamur favoribus et
familiaritatis nostre titulo decoremus. 2. Eapropter premissorum
consideracione moti te exnu[n]c') in clericum nostrum presencium
tenore graciose recepimus et clericorum nostrorum consorcio
sociamus volentes, ut de cetero ubique familiaritatis nostre nomine
gaudeas et favorum nostrorum patrocinia sorciaris. 3. In cuius
rei testimonium has presentes litteras nostri sigilli appensione
munitas tibi duximus concedendas.
Datum Avinion(e) anno domini M'CCCXXXVÜ. die XVI«
mensis aprilis V"^ indictionis pontificatus sanctissimi in Christo
1337 April 9-26 279
patris et domini nostri domini Benedict! divina providencia pape
XII. anno tercio.
I) Ueberschr.: Recepcio mei in clericum domini Neapol(eonis) cardinalis. -|-
a) eznuc.
452. [Trier] 1337 April 26.
Die Offisiale der Kurien des Ersbischofs und des Archi-
diakons von Trier vidimieren Nr. 398.
K 499^).
Nos offic(ialis) curie Trever(ensis) et nos offic(ialis) curia
honorabilis viri domini Boemundi de Sareponte'') archidyaconi
ecclesie Trever(ensis) notum facimus universis, quod anno domini
M'CCC'XXXVIP die XXVP mensis aprilis litteras honorabilium
virorum dominorum prepositi, . . decani et capituli ecclesie Magun-
t(ine) sigillo ipsorum ad causas a tergo sigillatas sanas et integras
omnique suspicione carentes vidimus et legimus tenoris et conti-
nencie in bec verba: Nos Bertholinus — trinitatis proxima.
In cuius visionis et lecture nostre testimonium sigilla officialitatum
nostrarum presentibus sunt appensa.
Datum anno et die prelibatis.
I) Ueberschr.: Vidimus de consilio capituli Mag(untini) quoad resignacionem.
+ a) aus Saraponte korr.
453. Trier 1337 April 26.
Ersbischof Baldewin befiehlt wiederholt allen Leuten der
Mainzer Kirche, den päpstlichen Gesandten bu huldigen, und
verweist sie auf die Anordnungen dreier Ritter und Rudolf
Lusses.
K J'O/I). — Nr. 449 ist hier, mit charakteristischen Veränderungen,
wiederholt. Vgl. Nr. 455.
Bald(ewinus) dei gratia sancte Trever(ensis) ecclesie archiepiscopus sacri
imperii per Galliam archicancellarius » universis et singulis vasallis, castrensibus,
. . ministerialibus, . . officiatis, • • opidanis, . . communitatibus, fidelibus ac
subditis ecclesie Magunt(ine) Slbl dilectis, ad quos presentes pervenerint,
salutem * et orane bonum. /. Cum nos ex causis racionabilibus et
ob necessitates evidentes nobis et dicte ecclesie Magunt(ine) incumbentes ac
eciam eiusdem ecclesie utilitates de consilio et voluntate honorabilium
virorum . . prepositi, . . decani et capituli ipsius ecclesie Magunt(ine) ac
aliorum nostrorum amicorum amministracionem seu provisionem predicte
ecclesie * et suarum pertinenciarum, * bonorum * et iurium universorum
* ad manus sanctissimi in Christo patris ac domini domini nostri summi ponti-
ficis duxerimus resignandam et resignaverimus, sicut plenius de hoc
COnstat, . . dictusque dominus noster summus pontifex . . honorabiles viros
dominos GWigonem de sancto Germano Anicien(sis) et Nycolaum Capocie de
urbe sancti Audomari de sancto Audomaro Morinen(sis) dyocesium ecciesiarum
prepositos suos capellanos et nuncios speciales ad dictam Magun
t(inam) dyocesim transmiserit ad capiendura et nanciscendum possessionem
corporalem eiusdem ecclesie Magunt(ine) ac castrorum, opidorum, muni-
cionum, villarum, terrarum atque subditorum ipsius necnon aliorum
SUOrum iurium et bonorum SUO nomine, prout in litteris eiusdem domini
nostri summi pontificis ) » plenius continetur, vobis universis et singulis
sub obtentu nostre gratie precipimus et mandamus vosque per iuramenta
vestra nobis prestita monemus, requirimus et hortamur, sicut eciam alias
280 Nr. 454—455
quosdam ex vobis viva voce et quosdam per bonos nuncios nostros
ac patentes nostras litteras ^) iussimus, monuimus vobisque manda-
vimus, quatenus predicti domini nostri summi pontificis . . legatis
sive nunciis predictis huldam » prestetis et subiecti sitis, sicut nobis
hactenus extitistis et, cum ipsis huiusmodi huldam seu hömagium
prestiteritis, vos * a iuramemis et obligacionibus, quibus nobis racione prefate
ecclesie Magunt(ine) astricti estis, quitos dicimus et solutos. 2. Super*)
premissis omnibus et singulis credatis strennuis militibus lohanni
de Brunshorn, Henrico Beyer de Bopard(ia) et Symoni filio suo
necnon Rudolfo dicto Lusse notario nostro vel tribus aut duobus
ex ipsis in dicendis et eciam super hiis, de quibus ipsi vos ex
parte nostra monuerint aut requisierint vel vobis mandaverint faci-
endum. 3. In quorum omnium testimonium sigillum nostrum
presentibus litteris tergotenus est inpressum.
Datum Treveris anno domini M''CCC*'XXX'' septimo die
vicesima sexta mensis aprilis.
I) Ueberschr. : Secundum mandatum, ut officiati legatis obediant. + a) sunt
folgenden die Randbemerkung : Credencia subiuncta.
1) Nrr. 431 f. « 2) Nr. 449.
454. Eltville [1337 April 29?].
Verseichnis der dem Ersbischof Baldewin absagenden
Vassallen der Mainser Kirche.
K So8. — Diese Liste beschliesst in der Handschrift die dort eine
Lage (31) füllenden Aktenstücke über Baldewins Verzicht auf Mainz. Der
Tag von Eltville ist jedenfalls die Zusammenkunft der Mainzer Vassallen,
die nach Nr. 455 c. 5 „am vorletzten Tage des Monats" stattfinden sollte;
es kann nur der April gemeint sein. Der letzte und der drittletzte der hier
Genannten hat vier Wochen zuvor auch an dem Bingener Tag der Mainzer
Amtleute teilgenommen ; vgl. Nr. 448. Einige der Namen kehren in der Ur-
kunde wieder, in der sich am 29. funi 1337 Anhänger Heinrichs von Mainz
dem Kaiser verpflichten (Würdtwein Subsidia IV nr. 8).
Nota, quod domini subnotati fuerunt in placito Eltevyil*) et
sententiaverunt contra dominum Trever(ensem) : Primo Gerlacus
. . comes de Nassauwe, comes Otto de Nassauwe, Adolfus de
Nassauwe, comes Johannes de Spanh(eim), comes Fridericus de
Liningen, comes Georius'') Irsutus"^), duo comites de Rinecken,
comes de Cigenhain, comes Johannes de Solmis, comes'') Bern-
hardus de Solmis, comes Johannes de Caczinelnbogen, comes de
Dicze, comes de Witenstein *^ ), dominus de Brunecken, dominus
Ulricus de Hanowe, dominus de Eppenstein, dominus de Bicken-
bach, dominus Conr(adus) pincerna de Erbach, dominus de Hohin-
vels, dominus de Livesberg.
a) von L. aus Eltyil korr. -\- a*) von L. nachgetr. -\- b) davor verTvischtes
Georg getilgt. + c) Isrutus. + d) com. — Solmis zwischen den Zeilen von
L. nachgetragen. + e) aus Witstein korr.
455. [1337 Ende April].
Ersbischof Baldewin klärt den Kardinal Talayrand von
Pcrigneux über sein Verhalten in der Mainser Sache auf.
D 159^) ('"0" L. korrigierter Reinentwurf} = Winkelmann nr. 1142, Sauer-
land Illnr. 1109. — lieber den Aussteller vgl. Nr. 458 N. 1, zur Einreihung c. 5.
Rever(ende) pater ! /. Intrantibus ad nos " Trever(os) *"
die XJX. marcii venerabilibus viris dominis Guig(one) de sancto
Germano et Nicol(ao) Capocie sanctissimi patris et domini nostri
1337 April 29—30 281
pape capellanis et nunciis et post hec quarta die litteris dicti
domini nostri '), quas nobis insinuare voluerunt, per nos reverenter
auditis, pro felici et <celeritaci> celeriori voluntatis prefati domini
nostri consummacione capitulum et nonnullos officiatos ecclesie
Magunt(ine), qui in tarn brevi tempore haberi poterant, sine quibus
■^ ordinaciones et " mandata domini nostri adimplere bono modo
nequivimus, ad opidum Pigwen(se)*), quod est ecclesie Magunt(ine)
predicte, ubi alias ut plurimum predicti congregari consueverant,
die tercia presentis**) mensis procuravimus con venire. Ad quem
terminum ad opidum Bacheracen(se) situm in confiniis Treveren(sis)
et Magunt(ine) dyocesium duabus leucis ab opido Pingwen(si)
distans una cum predictis nunciis nos duximus personaliter con-
ferend(um). 2. Officiati autem pretacti a dicto capitulo, cui
tunc nostram de tradendis castris, municionibus et terris ecclesie
Magunt(ine) predictis nunciis intencionem expresseramus, prohibiti,
ne<c>'') venirent et ne castra, municiones, opida, iurisdictiones
aut iura ecclesie Magunt(ine) extra manus suas traderent, prout
nobis scripserunt ^), nos, quamvis pro ipsis tam per ydoneos et
iuratos nostros nuncios quam litteras ') seriöse mandaverimus,
accedere non curarunt. 3. Quare universis ac singulis dicte
ecclesie . . officiatis, . . vassallis, . . fidelibus, . . castrensibus, opidorum et
villarum rectoribus ac universitatibus non tam per sollempnes
nuncios nostros quam patentes " nostras * litteras*), prout ex eis
et eciam alias clare liquet, efficacius, quo potuimus, requiri feci-
mus, ipsis strictissime iniungendo, quatinus predictis "* domini nostri ^
nunciis ipsius nomine < domini nostri pape > huldam, homagium ac
fidelitatis iuramenta prestarent necnon cum municionibus, castris
et cetera extunc inantea obedirent et in omnibus intenderent,
sicut nobis fecerant usque modo. 4. Ipsi vero officiati ad hec
< responderunt > amicis nostris inter cetera responderunt, quod,
cum nos gubernacionem Magunt(ine) ecclesie in manus domini
nostri resignaverimus et pretacti nuncii quasdam litteras apostoli-'
cas*) Moguntie''), ubi se cicius receperunt, quam <expediens
visum fuerat > pro expedicion<i>e negocii ^ expediens ** visum
fuerat, publicarint''), in quibus dominus noster inter alia, ut preten-
dunt, ipsos ad iuramentorum et fidei nobis racione ecclesie Magun-
t(ine) prestitorum observanciam de iure asserit non teneri, ipsi
nobis nee in premissis nee in aliis teneantur de cetero obedire.
5. Requirentibus autem strictissime nostro nomine certis nunciis
nostris cum pleno mandato ipsis desuper per nos dato '), ut nobis
castra et cetera ipsis per nos commissa redderent aut saltem
personaliter nos accedere non tardarent, deliberandi inducias usque
in penultimum mensis huius diem, qua super hoc facto per capi-
tulum et officiatos pr.etactos, magna prelatorum, comitum, baronum,
vasallorum et subditorum dicte ecclesie congregacio est indicta,
sibi dari cum instancia pecierunt. 6. Quibus ipsis per predictos
nostros nuncios expresse denegatis, in sua, quod deo teste moleste
gerimus, adhuc temeritate persistunt. Et licet a principio de
quibusdam paucis officiatis nobis plus ceteris astrictis firmiter'^)
teneremus, quod nostris se deberent obtemperare mandatis, ipsi
282 ^^- 456—458
tarnen, ne, ut dicebant, si in obediendo nobis circa premissa primi
forent, veluti indeliberati et sine omnibus eorum . . coofficiatis in
honoris sui obprobrium a cunctis digito monstrarentur, breves
primo inducias receperunt, nunc contra nos cum ceteris in sua
contumacia persistendo. 7. Quare cum in dicto archiepiscopatu'^)
Mogunt(ino) non simus obediti, nos de protectione seu guber-
nacione ipsius ammodo intromittere non possumus nee intromit-
timus <salis?> salvis hiis, que convenienter facere reputabimus
pro ordinacione domini nostri pape <obenenter/'> obedienter
implenda. 8- Que omnia, reverende, paternitati vestre cura-
vimus intimare, ut sinistris, si que de nobis dicerentur, credulum
non prebeatis auditum, sed apud dominum nostrum et sacrum
collegium nos et statum nostrum habere dignemini, quesumus,
commendatum, quia ad eorum, que in curia per nuncios nostros
facta sunt, actualem execucionem fecimus et deo dante iuxta posse
nostrum adhuc ulterius efficaciter faciemus, quod opere, prout in
votis ardenter gerimus, compleantur, vestre reverencie attencius
supplicantes, quatinus nobis circa premissa vestris paternis
directionibus et consiliis nobis rescribendis presertim in hoc <pre>
perplexitatis*) articulo dignemini non abesse. 9- Statum vestrum
dignetur altissimus votivum et incolumen diutine conservare.
Datum Trever(is).
I) Ueberschr.: Trever{ensis) ad card(inalem) super facto legatorum. -\- a) D. -{-
a*) korr. -\- b) aus Mogunt(ie) kort. + c) ans firme ? korr. + d) von L. ans
archiepiscopato korr. + e) aus intromictirn. korr.
1) Nr. 432. 00 2) Nr. 448. <» 3) verloren. » 4) Nr. 449, als Vorlage beuulal. oo
5) Nr. 431. 00 6) Gudenus Codex III 301. <*> 7) vgl. Nr. 453.
456. Bingen [1337] Mai 10.
Die Mainser Amtmänner melden dem Ersbischof Baldewin,
sie und die Mannen der Mainser Kirche würden die angesagte
Frankfurter Tagung nur besuchen, wenn er auch komme.
K 528^). — Zur Sache vgl. Nr. 455. In Frankfurt sollte wohl mit
dem Kaiser über die Mainser Frage verhandelt werden. In der Tat hat
Ludwig dort mindestens seit dem 31. Mai (Böhmer Ludwig Nr. 1830) geweilt
und am 29. Juni sich endgiltig mit Heinrich von Mainz geeinigt.
Gnediger herre I
Wir bitdin uch fleh'chen, daz ir uns bi disen botden wider
scrieben, ob ir den dag, des ober komen wart, da meister Rudolpf
und andere fiwere frfinde bi gewesint sint, und sin sal von nu
suntage ober viersehin tage ') zfi Frankenfort, leisten wollent oder
nicht. Endedint ir ouch des nicht, so sullen ir wiezzen, daz wir
uns nicht gesteilen mochten, dar zfi komen noch des Stiftes manne
dar z8 bringen, und wolten uch da mit ervolget haben. Uwer
gutliche antwurte lazent uns bi disen botden wieder wiezen *),
alse vor geschrieben ist.
Scriptum Pingw(ie) ex parte omnium et singulorum . . offici-
atorum ecclesie Mogunt(ine) sub sigillo domini Conr(adi) pincerne
officiati in Schouwenburg, quo omnes utimur in hac parte, decima
die mensis maii.
I) Ueberschr.: Item missil(is) officiatorum ad dominum et fuit ultima.
1) Mai 25. 00 2) vgl. Nr. 130.
1337 Mai 10-17 283
457. Avignon [1337] Mai 16.
Der Kardinal Neapoleon unterrichtet denselben von der
an der Kurie gegen ihn herrschenden Misstimmung und mahnt
ihn, einzulenken .
K 505 1). — Diesen und den folgenden Brief erwähnt Baldewin in
Nr. 461. Der Name des Ausstellers ergiebt sich nur aus Losses Rand-
vermerk (N. I).
Consanguinee et amice karissimel /. Vestras nos nuper,
videlicet XV* mensis maii, recepisse litteras ') vobis tenore pre-
sencium declaramus. Quibus visis attencius et inspectis totaliter
et perlectis cognovimus ipsas ab aliis litteris ') missis per . . nuncios
domini nostri pape ad partes Mag(untinas) per ipsum recentius*)
specialiter destinatas iuxta relaciones inde factas notabiliter dis-
crepare. 2. Super quibus in eisdem contentis et in partibus
Magunt(inis) noviter perpetratis idem dominus . . papa plurimum
est offensus et cordialiter conturbatus. Nam per omnes audientes
huiusmodi perpetrata vestre persone nobis karissime principalius
imponuntur assertive ac firmiter oppinando, quod illi') nunquam
de ecclesia Mogunt(ina) eidem . . domino pape inobedientes fuissent
nee essent, nisi vestrum consensum et placitum presentirent.
3. Que nisi cito ac celeriter emendentur, ut per vos fieri possibile
reputatur, idem . . dominus papa contra vos aspere et acriter,
quantum poterit, intendit procedere et ad citacionem personalem
et ad alia, que vobis et vestris amicis erunt plurimum onerosa,
nee poterimus nos, qui pro vobis queque vellemus placita procu-
rare, apud eundem dominum . . papam vel amicos vestros nee alios
audientes vos quomodolibet excusare. 4. Quare nos vestrum
honorem et comodum amantes in omnibus et zelantes vos rogamus
affectibus viscerosis, quatinus circa materiam prelibatam studeatis
taliter vos habere, quod devocionis et obedientie vestre effectus
laudabilis appareat in premissis et quod per vos non stat, quin
super hiis voluntati eiusdem domini pape in omnibus satisfiat,
nobis super hiis et aliis queque placita rescribentes cum fiducia
pleniori, scientes''), quod verbis non credetur aliquatenus, nisi
operibus confirmentur.
Datum Avinion(e) XVF die mensis maii suprascripti^).
I) Ueberschr.: Littera d oinin i N eap(ol eo nis) ad d o m in u m T re v er-
( e n s e ra ) super facto legatorum fsuper — leg. später Zugefügt). ~\- a) ?, aus
recent(er) ? korr. + t>) zu diesem Satze am Rande ein besonders aufmerksam
machendes Zeichen.
1) mit Nr. 4.55 gleichseilig und inhaltlich verwandt. <» 2) verloren. 00 3) offenbar
die Untertanen des Mainser Emstiftes. <» 4) bezieht sich auf die Jahreahl der
in K vorausgehenden Nr. 486.
458. Avignon [1337] Mai 17.
Kardinal Talayrand mahnt denselben, in der Mainzer
Frage nachzugeben.
K506I).
Reverende pater, amice karissime I /. Litteras paternitatis
vestre ') novissime nobis missas affectione recepimus consueta,
quibus vos de protectione seu gubernacione archiepiscopatuS Mogunt(ini),
ut vestris verbis utamur, non posse de cetero intromittere allegatis
variis occasionibus describentes petivistis, ut, si qua de vobis diceren-
284 ^''- "^59—461
tur sinistra, non preberemus auditum, sed penes dominum nostrum papam
et collegium dominorum cardinalium excusacionis sollte ministerio
uteremur. 2. Sane pater, dum ad ea, que per paternitatem
vestram oblata sunt ipsi domino nostro . . pape, intuitus considera-
cionis nostre reflectitur, dum ea, que scribitis, discussa meditacione
pensamus, rubore ac pudore respergimur, dum sunt, qui obedientiam,
quam exhibuit et pretendit hactenus ipsa paternitas, asserunt
simulatam. Quod nos vellemus libenter posse non credere ; sed
quoniam effectus illorum, que sie large nomine vestro promisimus,
non solum dilatus est et suspensus, sed relicta nobis nota mendacis
videtur anichilatus omnino, si aures credulas subtrahere verbis
obliquis paternitas ipsa nos moneat, non possumus facta non
credere, que communis opinio reputat et ipsa rei evidencia mani-
festat. 3. Super quo penes dominum, nostrum et collegium
memoratos excusacionis officio pro honore vestro, quem a nostro
non reputamus alienum, libenter more solito instaremus. Sed
vetante ipsius domini nostri vehementi et iusta turbacione ac
pudoris aspersione, qua fere confundimur, non audemus, immo
cum nuper super huiusmodi negociis consistorium teneretur, iilud
pre verecundia maxima cogitavimus non intrare. 4. Hec igitur
ex illa sinceritate caritatis precipue, qua sie honoris vestri amamus
conpendia, sie detrimenta pro viribus aborremus*), paternitati sub
conpendio describentes eidem attente quesumus et instancius
suademus, ut ad plenam et realem observanciam premissorum
mandatis et beneplacitis apostolicis postpositis quibuscunque oc-
casionibus et reiectis excusacionibus prompcius se coaptet. Alio-
quin, ut vos nichil omnino lateat, indubie teneatis, quod super
hoc per ecclesiam procedetur, prout negocii qualitas suadebit.
Datum Avinion(e) anno**) 37. die XVII* maii.
TCalayrandus)*^) Petrag(oricensis) cardinalis.
I) Ueberschr. : Littera reprehensiva Petrag(oricensis) ad dominum Trever(ensem)
super facto legatorum (^super — leg. nachgetr.). + a) Ä". + b) anno 37. von
L. nachgetragen. -\- c) die Unterschrift von L. nachgetragen.
1) Nr. 455, als Vorlage benutet.
459*. Trier 1337 Mai 22.
Erzbischof Baldewin Statut .Statuimus'. K JSO; Blattau I iir. 27 aus
Handschriften und alten Drucken. Das Orig. einer erheblich abdeichenden
Ausfertigung vom 12. April in Koblenz, Abt. 1 D nr. 546 ( Abschr. vom
16. April).
460. 1337 Mai 30.
Der Offisial von Dorla beurkundet, dass Heinrich von
Arnstadt seinen Anspruch auf Schadencrsats gegen Johann
Slunes Söhne dem Rudolf Losse abgetreten hat.
K 244^).
Nos officialis prepositure Dorlonens(is) recognoscimus per
presentes et ad universorum noticiam cupimus pervenire, quod
Henricus de Arnstete laycus Mogunt(ine) dyocesis coram nobis
pro tribunali sedentibus in loco consueto constitutus cessit pure,
simpliciter et in totum omnibus actionibus ac impeticionibus et
omne ius donavit magistro Rudolfo dicto Lüsse canonico ecclesie
Aschaffcnburgen(sis) ipsi Heynr(ico) de Arnstete contra Kone-
mundum, Ottonem et lohannem fratres filios quondam lohannis
1337 Mai 22—fiim 9 285
dicti Slune dicte dyocesis et eorum quemlibet conpetentibus et
conpetens ex eo, quod predicti Konemundus, Otto et lohannes
prefatum Heynr(icum) duobus equis ad duas marcas et unum
fertonem necnon vestibus et rebus aliis sibi ablatis ad ferton(em)
argenti puri estimatis associatis quibusdam suis in hac parte conpli-
cibus iniuriose spoliarunt ipsum nichilominus captivando et sex
marcas puri argenti ab eo extorquendo et exactionando et ad
alias expensas factas videlicet pro cippacione unum fertonem et
pro expensis nunciorum tercium dimidium fertonem ipsum Henr(i-
cum) conpulerunt, iurans corporaliter tactis sacrosanctis dei
reliquiis secundum statuta sacri provincialis concilii Mogunt(ini)
super cessionibus edita cessionem huiusmodi actionum et impe-
ticionum non simulatam nee fictam fore, sed eam purara, simplicem
ac voluntariam per se eidem factam esse in subsidium milicie
clericalis et se eandem donacionem et cessionem ratam et firmam
irrevocabiliter habiturum nee contra eandem in toto vel in parte
per se vel per alium ullo umquam tempore venire debere quoquo
modo. I[n]*) quorum omnium testimonium evidens et maioris
roboris firmitatem sigillum officialitatis nostre presentibus est
appensum. Testes huius sunt discreti viri domini Herman[n]us'')
dictus Gansoyge sacerdos, Bertoldus dictus Pordycz clericus,
Hermannus dictus Lüsse laycus, Bertoldus de Wyszense clericus
et plures alii fide digni.
Datum et actum anno domini M"'CCC<'XXX''Vir' IIP kalendas
iunii.
I) Ueberschr.: Cessio contra Slunen mihi facta per Henr(icum) de Arnstete
nostrum agricultorem inMerkysleybin. + a) Im. -\- b) Hermanus.
461. [1337 Juni 8—9].
Ersbischof Baldewin ersucht seinen Vikar, den Weih-
bischof Daniel, an der römischen Kurie für ihn su wirken.
D 55^)> Konzept mit Korrekturen und Nachträgen L.s; Böhmer Acta
nr. 1043 (vgl. Priesack-Schwalm 87 N. 1), Sauerland III nr. 1110, alle noch
unzureichend. Das Datum ergibt sich aus c. 2; grosse Teile von c. 9 sind
hinter c. 10 geraten; Manches war verlesen ; und dass es die Alamanni sind,
qui timorosi non sunt — „wir Deutsche fürchten Gott und sonst nichts in der
Welt!" — , hat sich nun erst herausgestellt. Die zeitliche Einreihung ergibt
sich aus c. 2.
Domine . . Moten(sis) vicarie nosterl /. Rediit ad nos in
Trever(os) de Rom(ana) curia Valkenburg nuncius noster pridie
post recessum vestrum " et . . magistri Dalmacii capellani Petra-
gor(icensis) cardinalis ^ a nobis portans nobis quasdam litteras
scriptas nobis per quosdam amicos nostros de curia ') inter alia
continentes, quod dominus papa male informatus sit de nobis super
negocio ecclesie Mog(untine) et quod unus rotulus < valde >
■^ magnus et " longus ') missus sibi fuerat "^ qui < nuUam penitus
veritatem > "^ "^ in pluribus veritatem non ** ^ continet " , quem
legi fecit in consistorio feria sexta post ,Cantate''), continens,
quod dolenter referimus, "* multa ^ in detractionem Status et
honoris nostri mendaciter. 2. "^ Et < inter cetera >'' primo*),
quod fecerimus conspiracionem et coniuracionem de novo cum
capitulo Mag(untino) contra Roma(nam) ecclesiam forciorem prima;
286 A^»-. 461
item quod tractaverimus et habere voluerimus pacta et securitates
de amministratis per nos spiritualiter et temporaliter ac de alienatis
et quesitis per nos pro ecclesia Mag(untina) et quod illa firmiter
essent servanda, ac item quod predictis nunciis securitatem per-
sonarum suarum facere noluerimus nisi usque ad festum penthecos-
tes*); deinde'') ^ quodnunciosdomini .. pape<, quisuntMogunc(ie), >
non receperimus, sicut decuit, reverenter ipsosque deceperimus in
pluribus locis et temporibus et sepius super multis < nee asse-
curare personas eorum voluerimus nisi usque ad festum penthe-
costes, in quo sumus, petiverimusque confirmari et approbari
alienaciones et quesita et quioquid per nos factum extitit in
amministracione ecclesie Mogunt(ine)> et*^) quod miserimus**)
crisma in Cena domini *) ad dyocesim Mog(untinam), "* quod ipsi
nuncii distribui prohibuerunt " . Et*) multa alia continere dicitur
dictus rotulus in diffamacionem nostram, que horrendum esset
"et est" de nobis dicere vel audireO. 3. Et breviter: quic-
quid ad bonum "^ et in bono " dictis nunciis < domini pape >
fecimus aut persuasimus, totum est sinistre interpretatum in ipso
rotulo et in peius. <'^) Nee scire possumus certitudinem, quis
dictum miserit rotulum domino nostro pape, sed dictos suos
nuncios suspectos de hoc habentes>. "* Credimus'' ) certitu[dinalit]er,
quod dictum ro[tulum] domino nostro pape [dicti s]ui nuncii
[mis]erint, quos de [hoc m]erito suspectos [habemus?] ex eo*",
quia nunquam nobis < de > " super " aliquibus, que ipsis diximus
aut dici bona intencione nostro nomine, sicut scitis, fecimus,
credere voluerunt. 4. " Et nos " ipsis per amicos nostros
significavimus, quod habere nos ipsos oporteat sie suspecto[s], nisi
ipsi " nos excusent de premissis et aliis contra nos scriptis
sinistre " inspecto dicto negotio Mog(untino), de quo fortassis
pro nunc possunt esse melius informati, scilicet quod dictam
Mogunt(inam) ecclesiam pro sedis apostolice obediencia < a- >
■* di- " misimus et "* quod *" propter ferven<ten>tem nostram in-
stanciam, quam fecimus . . capitulo, . . officiat[(is)] et . . fidelibus ec-
clesie Mog(untine) pro adimplenda intencione et mandatis domini
nostri summi pontificis exequendis, sicut apparet manifeste, ipsi
nobis < omnino > quasi inimici et omnino rebelles et contrarii
sunt < a- > effecti. 5. Scriptum est eciam nobis, quod papa
dictum rotulum tradiderit cuidam . . cardinali, postquam lectus
fuerat in consistorio, ad conficiendum super eo novos contra nos
et capitulares ecclesie Mog(untine) graves processus, sicut crede-
batur, in ascensione domini preterita *) sollempniter publicandos,
'^ quod dominum papam fecisse non credimus, si ipse rotulus per
alios quam dictos nuncios fuisset transmissus eidem " . 6. Et
sie, ut videtur, lapidamur de bono opere ') innocenter. Rogantes et
requirentes vos attencius, quatinus super premissis omnibus et
singulis, de quibus et prout circa ipsa gessimus et egimus, vobis
constat, plenius magistrum Dalmacium prefatum informetis " et
imprimatis ea sibi diligencius *" pro excusacione nostra, sicut magis
expedierit, ut ipse nos de hiis apud dominum Petragor(icensem)
dominum suum predictum et alibi valeat excusare. Scitis enim
1337 Juni 8 287
singula prenotata et specialiter, < quod conductum dicti's nunciis >
<''quod assecuracionem personarum [nunciorum nunquam de-]
negavimus > "[quod] assecuracionem [personarum?] pretactorum
[nunciorum] numquam dene[gav]imus, sed ipsis con[du]ctum "
prestitimus usque ad penthecosten pretactum per litteras nostras
patentes*), quia sperabamus, quod ipsi ante illud tempus nancisci
deberent possessionem ecclesie Mog(untine) pacificam et sie de
nostro conductu non deberent amplius indigere. Crisma eciam
misimus per alium episcopum consecratum, rogati ** instanter ^
pro hoc, credentes bene facere in hoc casu. 7. Preterea
scriptum fuit et est per dominum Anib(aldum) cardinalem*)
< . . cuidam de nostris familiaribus > conquerendo, quod quidam
clericus cuiusdam sui . . clerici et famih'aris nuncius missus in
FricElar(iam) super publicanda provisione quadam sibi facta in
ecclesia Friczl(ariensi) '") per . . officiatum ibidem vel eius familiam
in fiumine sit submersus ; et scriptum est hoc, tamquam ille . .
officiatus pretactus noster subditus fuerit ea vice ; et sit de hoc
facta mencio coram papa. De quo facto vere omnino nichil nobis
constabat < usque ad illam horam, qua nobis relatum fuit de
scriptura memorati domini . . Anibaldi cardinah's. Fuit enim nobis >,
■* quousque litteram " " dicti ^ ^ domini Anibaldi vidimus, que hoc
continebat. Et ex-^tunc primo "nobis fuit" expositum ex
< relatione aliena > " relatu alieno*", quod quidam nobiles terre
Hassie dicti de Lewenstein, qui non sunt officiati ecclesie Mog(un-
tine) sed < fideles > " < sunt > effrenes et sue voluntatis", vel
ipsorum familia < hoc fecerint, >''*) nee scimus, ob quam causam.
<^) Sunt eciam iidem . . de Lewenstein tales homines, quod ipsi
de nobis vel quocunque archiepiscopo Mog(untino), eciam si
potenter adhuc ipsam ecclesiam Mog(untinam), sicut habuimus,
haberemus, nichil vel modicum in talibus < faciendis > " forefactis *"
pertimescerent vel curarent >. 8. "<Innuunt> " " Videntur " *"
etiam amici nostri de curia " " credere " ", quod adhuc possessionem
dicte Mog(untine) ecclesie et posse in ipsa, licet in contrarium sit
veritas, habeamus. 9. Preterea retulit nobis < Rodol(fus) . .
clericus > " " nuncius ** '^ noster < inter [ce]tera > ad nos de
" " Moguncia a *" ** dictis nunciis rediens, quod ipsi pro hac vice
composicioni inter nos et provis(um) Mog(untinum) ordinande, ad
quam nos ob reverenciam sedis apostolice inclinavimus, intendere
non possint nee se intromittere de eadem. " " Sup[. . . .]') tunc
nobis dicti nuncii, quod, si eos secuti fuissemus, quod tunc negocium,
pro qu[o?] venerint ['') con]su[m]matum. < Ymmo >
" " " Ad quod '*'*'' conquerendo dicimus, quod nos " " " et consili-
arios nostros *" " ^ , qui condiciones personarum et statum parcium
melius noveramus, [••.]') quasi dedig[na]bantur, suis prudenciis
emungendo nimium innitentes '*■*'' credendo, quod per dura verba
et aspera ac minas, quibus utebantur, se posse proficere in hoc
facto, quod tarnen ab [Ajlamannicorum™), qui timorosi non sunt,
condicionibus est penitus alienum, cum apud eos plus suavia quam
dura [. . .] eor[ ] ac [ ] dinoscantur *" ^ ** ; sed si
nos secuti fuissent et nobis credidissent, firmiter tenebamus et")
288 ^'■- 462—465
tenemus, quod negocium ipsum non posset nisi bono fine et lauda-
bili terminatum fuisse ^ *■ . 10. Item dccanus Mog(untinus) noluit
diem amicabilem ex parte nostra sibi°) nomine suo et aliorum
oblatam aliquatenus acceptare dicens, quod, sive ad diem nobis
Ping(wiam) prefixam veniremus vel non, ipsi tarnen . . officiati esse
velint et sint "^ "* a nobis ^ " omnimode absolut!. Verumtamen ad
partes nostras Reni breviter intendimus personaiiter nos conferre *■.
I) Ueberschr.: [De] facto lega(torum). -\- a) primo — penthecostes auffol. 52>>
nachgetragen. -\- b) d(einde). + c) darüber ein b. -|- d) rechts darüber ein
getilgtes b. + e) darüber ein e. + f) danach ein Nachtrag, wohl et est, ge-
tilgt. + g) durch am Anfang und Ende übergeschriebenes va-cat getilgt. +
h) Credimus — ex eo am linken Rande nachgetr. -\- h*) irrig getilgt. -\-
i) sup. — fuisse am oberen Rande nachgetr. -}" k) 5 Worte unleserlich; erster
Buchstabe s oder f ('fiiisset ?). -\- 1) 2—3 unleserliche Buchstaben. + m) durch
c über n aus Alamannorum korr. + n) Rest des 1 sichtbar ; c übergeschrieben. -\-
o) aus sbi korr.
1) verloren; denn Nrr. 457 f., die von dem hier wiedergegebenen ausführlichen
Bericht nichts enthalten, sind über 8 Tage zu alt (vgl. N. 3). <*> 2) erwähnt auch
in Nr. 457. <*> 3) Mai 24. oo 4) Juni 8. "> 5) Aprü 17. «> 6) Mai 29. «> 7) Joh.
10, 33. 00 8) verloren. <» 9) verloren. » 10) Vidal I nr. 457, Riesler nr. 1681
(1335 Januar 10) für Johannes Conradi Christiani de Wortbetse. Der Vorgang
(vgl. über ihn K. Wenck ; Zcitschr. d. Ver. f. hessische Gesch. XXXVII 251 ff.)
wird auch in Vidal II nr. 8590 (1341 Dezember 12) erwähnt. Hier erhält
Johannes Conradi, Haus- und Tischgenosse des Kardinals Annibaldus , eine
Pfründe in Hougaerde (Prov. Brabant) ; er konnte nämlich die Fritzlarer Stelle
nicht erlangen, da ein Sohn des Herrn de Liewesten potentis in illis partibus in
dictam prebendam se violenter intrusit et nepotem dicti loannis, qul gratiam
. „^ prosequebatur eandem, inhumaniter interfici procuravit.
462. Stolzen/eis 1337 luni 18.
Derselbe ad perpetuam rei memoriam .' hat eine eingerückte (nur der
Anfang ist wiedergegeben) Urkunde des Dekans lohannes, des Scolasticus
Dilmannus und des Kapitels des St. Georgstiftes in Lympurg (Limburg), die
von den beiden letzteren besiegelt ist, erhalten und stimmt auf ihre Bitte
SU, dass die Hälfte der als Zehnt zu entrichtenden Früchte von der Flur des
Dorfes Staphele (Staffel) bei Limburg künftig zum gemeinen Nutzen von
Dekan und Kapitel diene. Siegler: der Aussteller. Litteras dilectorum —
D. Stolczenvels XVIII. die mensis iunii a. dorn. 1337. — K 4^4-
463. Etfurt 1337 Juli 5.
Instrument des öffentlichen kaiserlichen Notars Gotfridus dictus Zcenraarg
de Cycz (Zeitz) Mainzer Klerikers: a. — 1337., quinta die mensis iulii, in qua
fuit IIIo nonas eiusdera mensis iulii, videlicet sabbato proximo ante diem beati
Kyliani, eiusdem diei circa horara 3., ind. 5., pontificatus — Benedicti — pape
XII. a. 3., in estuario sito in ambitu ecclesie sancte Marie Erfordensis haben
die ehrenwerten Scolasticus und Stiftsherrn dieser Kirche mittels einer ein-
gerückten Erklärung des Ersteren den bescheidenen Herrn Rudolphus dictus
Lusse (o über -a), ihren bisherigen Prokurator, abberufen und durch den be-
scheidenen Meister lacobus de Nuenburg ersetzt. Zeugen: die bescheidenen
Herren Henricus de Hallis Stiftsherr, Theod(ericus) dictus Vicztum Vikar
von St. Severi in Erfurt, Petrus et Henricus dicti de Salveld, Cristanus de
Nyhusin und Henricus de Vipeche clerici Moguntine dyocesis. — K 2JJ.
464. Erfurt 1337 Juli 5.
Scolasticus Henricus, Kantor Siffridus und das Kapitel von St. Marien
in Erfurt ernennen ihren concanonicus, den bescheidenen [lacobus] de Nuen-
burg Kleriker Mainzer Diözese zu ihrem procurator seu yconomus et nuncius
specialis in allen Sachen und Prozessen coram quibusvis iudicibus delegatis
apostolice sedis vel subdelegatis spiritualibus seu mundanis, mit bestimmten
Vollmachten, besonders der, den von ihnen früher zu ihrem Prokurator be-
stellten Meister Rudolphus dictus Lusse (o über uj abzuberufen, dessen Auf-
trag sie hiermit ausdrücklich aufheben. Zeugen : die klugen und bescheidenen
Henricus de Hallis Stiftsherr, Theod(ericus) Vicztum (o über u) Vikar von
St. Severi in Erfurt, Petrus de Salvelt, Cristanus de Nihusen, Heinricus de
Vypeche, Henricus de Salveld und Gotfridus de Zcicze publicus notarius clerici.
1337 Juni 18— Juli 8
289
Siegler: die Aussteller mit dem Kapitelsiegel, quo utimur ad causas. D.
Erfo[r]die a. dorn. 1337. sabbato proximo ante Kyliani. — K 232 a, ein-
gerückt in Nr. 468.
465. 1337 Juli 8.
Ritter Konrad von Esch bekennt, dass Ersbischof Baldewin
ihn sum Burggrafen auf Rauschenberg eingesetzt habe.
K 446^ und D 9/"). — Der Entwurf K diente, übrigens ohne Berück-
sichtigung der meisten seiner Korrekturen, als Vorlage für die Fassung D,
die von vorneherein abweichend, dann durch zahlreiche Nachträge von L. noch
mehr verändert und mit der Datierung versehen wurde. Die Erneuerung
des Reverses, vom 8. Januar 1340 (Lamprecht III nr. 146), deren Paragraphen-
zählung hier an den Rändern beigefügt ist, steht textlich zwischen K und D,
dessen ursprüngliche Abweichungen von K meist, doch nicht durchweg wieder-
kehren, während die Nachträge alle fehlen; es muss also wohl vor D noch
eine frühere Ausfertigung, vielleicht ausserdem eine im Anschluss an K an-
genommen werden.
K.
1. Ego Conr(adus) de Esch miles
notum facio universis, quod reve-
rendus in Christo pater ac dominus
meus dominus Baldew(inus) . .
archiepiscopus Treverensis me in
suum et ecclesie sue Trever(ensis)
perpetuum burggravium castri sui
Ruszenberg prope Schonecke'')
super Hßndesrucke et omnium
pertinenciarum ipsius, quod sem-
per eidem domino meo et ecclesie
sue predicte contra quoscunque
permanebit ligium et aperibile,
1 constituit et prefecit''). 2. Et
debebimus ego meique heredes
burggravii pro tempore dicti castri
eidem domino meo, successoribus
suis et ecclesie sue predicte cum
Castro huiusmodi suisque perti
nenciis universis et singulis ut
fideles . . officiati in omnibus obe
dire, intendere et servire ipsosque
cum ipso Castro contra quoslibet,
ubi honore nostro salvo id facere
poterimus, pro posse et efficaciter
adiuvare. In casu autem, quo
ipsos non iuvaremus, tenebimur
eisdem aut cui id commiserint,
idem castrum cum suis pertinenciis
ipsorum nomine requisiti resignare
et tradere plene et libere sine
mora. Et poterunt iidem dominus
meus, . . successores sui et sua
ecclesia cum dicto castro contra
quoslibet pro eorum beneplacito
Nm-a Alamanniae
D.
1. Ego Conradus de Esch miles
notum facio universis, quod reverendus
in Christo pater ac dominus meus domi-
nus Bal(dewinus) archiepiscopus Treve-
r(ensis) me in suum et ecclesie sue Treve-
r(ensis) perpetuum burgravium castri
sui Ruszenberg prope Schonecke super
Hundesrucke et omnium pertinenciarum
SUarum, quod "^ castrum " semper
eidem domino meo et ecclesie sue pre-
dicte ad omnem eorum voluntatem
contra quoscumque permanebit ligium
et aperibile, constituit et prefecit.
2. Et debebimus ego meique < . . here- '
des et> successores ** inferius de-
Slgnandl burggravii pro tempore
dicti castri eidem domino meo, successori-
bus suis et ecclesie sue predicte cum
Castro huiusmodi suisque pertinenciis
universis et singulis ut fideles officiati
in Omnibus obedire, intendere et servire
iposque cum ipso Castro contra quoslibet,
ubi honore nostro salvo id facere poteri-
mus, pro posse et efficaciter adiuvare.
In ca<!u>su autem, quo ipsos non iu-
varemus, tenebimur eisdem aut cui id
commiserint, idem castrum cum suis
pertinenciis ipsorum nomine requisiti
resignare et tradere plene et libere sine
mora. Ordinata autem concordia
sive pace facta idem castrum nobis
restitui debebit per nos tamquam
eiusdem burgravios tenendum per
omnia sicut prius. Et poterunt iidem
dominus meus, successores sui et sua
19
290
Nr. 465
omni tempore nobis presentibus
2 vel absentibus se iuvare. Nee debe
bimus ipsis aut eorum subditis ec
clesiasticis secularibusve personis
aliqua dampna seu molestaciones
inferre, "^ contra*^) eos"^) facere '^) ^
nee rebellare aut quomodolibet
contraire nee in ipso Castro aut
suis pertinenciis aliquem ipsorum
hostem admittere vel tenere nee
sinere, ut aliqua horum fiant
vgl. 4 3. Potero autem unum solum ex
meis heredibus legitimis post me
burggravium constituere dicti
castri, qui omni eo iure, ^ modis'^) *"
penis et condicionibus constituere-
tur, quibus iam ibidem sum bürg
gravius constitutus. Et non ex-
tantibus vel deficientibus michi
heredibus masculis debebunt michi
filie in dicto burggraviatus*^) of
ficio succedere ex facta michi iam
gratia speciali sicque in ipso castro
et suis pertinenciis presentibus et
■^ futuris * ) ** non sit nisi unus
burggravius sive heres. Nullis
autem extantibus heredibus legi
timis predictum castrum cum omni
bus suis pertinenciis supra et infra
tactis ad dominum meum "^ pre
dictum*^) ^ et suam ecclesiam li
bare devolvetur. Et si inter
heredes meos, quis eorum burg-
gravius dicti castri esse debeat,
dissensio forsitan oriatur, huius-
modi dissensionis decisio et burg-
gravii electio facienda ex dictis
meis heredibus ad dictum dominum
meum et . . successores ipsius per-
5 petuo pertinebunt. 4. Et tene-
buntur huiusmodi constituendi in
burggravios seu dictum castrum
adepturiOi sive masculi fuerint
seu femelle, antequam ad dictum
castrum vel eius pertinencias ad-
mittantur, eisdem modis et for-
mis, quibus iam iuravi, videlicet
quod omnia et singula supra et
infra scripta observent, eidem
domino meo, . . successoribus suis
ecclesia cum dicto Castro contra quos-
jlibet pro eorum beneplacito omni tem-
pore nobis presentibus vel absentibus
se iuvare. Nee debebimus ipsis aut eorum 2
subditis ecclesiasticis secularibusve per-
sonis aliqua dampna seu molestaciones
inferre » nee rebellare aut quomodolibet
contraire nee in ipso Castro aut suis
pertinenciis aliquem ipsorum hostem ad-
mittere vel tenere nee sinere, ut aliqua
horum fiant. 3. < Potero autem vgl. 4
unum solum ex meis . . heredibus legitimis
masculis post me burgravium constitu-
ere dicti castri, qui omni eo iure, ♦
penis et con<tinenciis>-' -dicionibus ^
constituetur, quibus iam ibidem sum
burgravius constitutus. Et non extanti-
bus vel deficientibus michi . . heredibus
masculis debebunt michi filie in dicto
biirgraviatus officio succedere ex facta
michi iam gracia speciali. Item defi-
cientibus michi . . heredibus tarn
masculis quam femellis tunc
Theod(ericus) et Henr(icus) fratres
mei "^ eorum " que heredes legiti-
mi masculi succedent. Quibus
deficientibus filii duarum suorum")
mearum videlicet de Schonecke
et de Orley legitimi et masculi
in dicto burgraviatus officio sub
Omnibus modis, penis et condi-
cionibus in presentibus litteris
comprehensis succedent, sie quod
electio ex eisdem secundum gradus
suprapositos libera pertineat ad
dominum meum predictum ac suc-
cessores ipsius et ad ecclesiam
Trever(ensem)>. ''Est autem
specialiter ordinatum et actum,
quod me decedente sive relictis
heredibus legittimis sive non,
<quod> Johannes de Schonecke
armiger natus domine Blancze-
flors sororis mee, eo') vero defi-
ciente unus ex filiis eiusdem lo-
hannis, sed si ipse nullum filium
reliquerit, Conr(adus) frater eius-
dem loh(annis), quo decedente
unus ex filiis eiusdem Conr(adi),
quod si <superstes> filium non
1337 Juli 8
291
<jgl. 5
et ecclesie Treverensi <prestare^)
corporaliter iuramenta> nee non
omnes et singuli <insuper> por-
tenarii, vigiles et custodes dicti
castri primum sculteto monasterii
in Meynfelt, qui pro tempore
ibidem fuerit, aut ei, qui ad hoc
ex parte domini mei Treverensis
deputatus fuerit, ipsorum nomine
et deinde michi meisque heredibus,
antequam ad custodiam dicti castri
vel'') eius pertinenciarum vel ad
ipsum castrum admittantur, solita
iuramenta prestare, prout duxerint
exigendum. Et nichilominus, si
aliquem vel aliquos de premissis
portenariis, vigilibus et custodibus
ipsis non congruere dicerent, illum
vel illos post requisicionem infra
mensem debebimus totaliter am-
movere aliumque vel alios ipsis
placentes " congruentes ^ ') sub mo-
dis et formis premissis instituere
indilate. 5. Ceterum, si michi
legitimi heredes masculi non fue-
rint sed femella, que iuxta premissa
dictum burggraviatus officium
consecuta vel adepta fuerit, et
hanc matrimonium contrahere cum
aliquo viro contigerit "* vel ^ con
traxerit, talis eius maritus ad pre-
dictum castrum vel eius pertinen-
cias admitti vel in ipso recipi non
debebit, nisi prius similiter cor-
poraliter iuret, quod omnia et
singula supra et infra scripta fir-
miter observet''), sicut et ipsa
femella, eius uxor, iurare tene-
bitur, ut superius est pretactum.
6. Insuper deputavi et presentibus
litteris legitime assigno ad dictum
castrum universa et singula bona •)
mea et') que omnia a domino meo
T(reverensi)'^) et ecclesia sua de-
scendunt in feodum, necnon que-
cunque bona, que ego aut mei
heredes imposterum infra duo
miliaria vulgaria a dicto Castro
ab omni parte circumcirca con-
putanda quocunque titulo acquire-
relinqueret in humanis, tunc una
de filiabus ipsius, sed si absque
masculis et femellis decesserit,
tunc una de filiabus pretacti lo-
hannis, si quam habuerit, ex spe-
ciali quo ad pretactas femellas
iam ipsis facta gracia et post-
modum non nisi unus masculus
heres legittimus alicuius de pre-
tactis personis in dicti castri
burggraviatus officio succedere
debeb<it>unt omni eo iure, penis,
modis et condicionibus hus
litteris comprehensis, quibus medi-
antibus <tam?> jam ibidem sum
burgravius constitutus, ^ sicque in
ipso Castro et suis pertinenciis presenti-
bus et futuris non sit nec esse debe-
bit nisi unus burgravius sive heres.
Et is semper heres [tejnebitur
partem suam in castro de Sch[on-
ec]ke predicto [ Y) pars,
quam iam [ Y) loh(annes)
et Co[nradus] fratres ibidem
...]^)<sil>dumtaxat [...?Y)
dividi potuer[. . .] parte, que ad
burgravium de [ ]^)berg per-
venerit [. . .]'')us nullatenus [di]vi-
denda *" . Nullis autem pre<dictis>
■* -tactis personis " eitantibus <. .
heredibus legitimis masculis vel fe-
mellis > predictum castrum cum Omni-
bus suis pertinenciis supra et infra
scriptis ad dominum meum predictum
et suam ecclesiam libere devolvetur.
Et si inter memoratOS < heredes >
meos < vel > successores quis eorum
burgravius dicti castri esse debeat, dis-
sensio forsitan oriatur, huiusmodi dis-
sensionis decisio et burgravii electio
facienda ex dictis meis < heredibus et>
successoribus secundum gradus
suprapositos ad dictum dominum me-
um et successores ipsius perpetuo perti-
nebunt. 4. Et tenebuntur omneS 5
* burgravii seu dictum castrum adepturi,
sive masculi fuerint seu femelle, ante-
quam ad dictum castrum vel eius perti-
nencias admittantur, eisdem modis et
formis, quibus iam iuravi, videlicet quod
19»
I
292
Nr. 465
mus, conparabimus aut alias ad
nos coniunctim aut divisim per-
venerint, que eciam ecclesie Tre-
ver(ensi) feoda statim'") erunt et
ab eodem domino meo, successori-
bus") eius et ecclesia Trever(ensi)
in feodum, ut iuris") et moris
est, recipiemus et suscipere debe-
bimus et tenere. Que quidem
omnia bona et singula ego vel
heredes mei predicti alii vel aliis
in toto vel in parte non infeoda
bimus nee impignorabimus nee
alienabimus quoquomodo, sed ad
ipsum castrum Ruszenberg irre-
vocabiliter et inconcusse spectare
8 debebunt. 7. Tenebimur eciam
ego et mei heredes pretacti, qui
pro tempore dicti castri burg-
gravii extiterint, ipsum castrum
in se et in singulis eius partibus
in structuris, bonis ac detentibus
12 perpetuo conservare. 8. Et si
ego aut mei heredes pretacti
contra premissa vel eorum aliqua
fortasse, quod deus avertat, ex-
cederemus aut alias veniremus
vel ea non teneremus aut si me-
moratum dominum nostrum, . .
successores suos aut ecclesiam
Trever(ensem) in se vel in suis
aliqua dampna, impedimenta aut
contemptum occasione pretacti ex-
cessus seu non observancie pre-
missorura sustinere contingeret,
hos excessus, impedimenta et con-
temptum ipsis emendare pretacta-
que dampna plenarie resarcire
tenebimur infra mensem, postquam
super hiis fuerimus requisiti. Alio
quin universa et singula bona
nostra allodialia et ea, que ab ipsis
dependent in feodum vel alias hiis
litteris inserta vel non, que omnia
auctoritate propria sine iuris in-
iuria extunc apprehendere pote
runt et distrahere, ad ipsos sint
sine spe rehabitacionis legitime
devoluta. 9. Voloi") autcm et
eligo pro mc et heredibus meis
omnia et singula supra et infra scripta
observent, eidera domino meo, . . suc-
cessoribus suis et ecclesie Trever(ensi)
prestare corporaliter iuramenta nee non 6
omnes et singuli portenarii, vigiles et
custodes dicti castri primura . . sculteto
Mon(asterii) in Meynefelt, qui pro tem-
pore ibidem fuerit, aut ei, qui ad h<U>oc
ei parte domini * • • archiepiscopi
Trever(ensis) vel SUe ecclesie deputa-
tus fuerit, ipsorum nomine et deinde
michi raeisque . . <beredibus> suc-
cessoribus, qui burgravii in dicto
Castro fuerint, antequam ad custodi-
am dicti castri seu eius pertinenciarum
vel ad ipsum castrum admittantur, solita
iuramenta prestare, prout duxerint eii-
gendum. Et nichilominus, si aliquem 7
vel aliquos de premissis portenariis,
vigilibus<et> vel custodibus ipsis
non congruere dicerent, illum vel illos
post requisicionem ipSorum infra men-
sem debebimus totaliter ammovere ali-
umque vel alios ipsis placentes sub
modis et formis premissis instituere
indilate. 5. Ceterum, si < michi vgl.
legitimi heredes masculi non fuerint sed
iuxa premissa ''>femella<, que>
iuita premissa dictum burgraviatus offi-
cium consecuta vel adepta fuerit et hanc
matrimonium contrahere cum aliquo viro
contigerit vel contraxerit, talis eius
raaritus ad predictum castrum vel eius
pertinencias admitti vel in ipso recipi
non debebit, nisi prius similiter corpora-
liter "* domino archiepiscopo < et
sue ecclesie > vel cui aut quibus
id COmmisent , iuret, quod omnia
et singula supra et infra scripta firmiter
observet, et suas litteras iuxta
tenorem presencium inde dederit,
sicut et ipsa femella ^eius uxor> iurare
"* et facere tenebitur, ut superius
est pretactum. O. <Insuper depu- H
tavi et presentibus litteris legitime
assigno ad dictum castrum universa et
singula bona mea in Plattene et
curiam meam " in " Meilich sitam
iuxta Sprenkirsbach cum eorum
pertinenciis universis "* et singu-
1337 Juli 8
293
pretactis, quod in omnibus et sin-
gulis casibus premissis, ubi requiri
debebimus, sufficiat, quod huius-
modi requisicio fiat nobis aut uni
ex nobis personaliter aut coram
seu ante castrum prefatum doloi)
et fraude cessantibus in omnibus
13 et singuHs antedictis. 10. Hec
omnia et singula superius con-
scripta pro me et heredibus meis
promisi ac presentibus promitto
necnon iuravi iuramento corpora-
liter prestito'') rata et firma*)
inviolabiliter observare nee contra
ea venire per me vel alios aliquo
exquisito ingenio vel colore publice
vel occulte. //. In quorum
testimonium et cetera.
hs , » que omnia a doraino meo *
et ecclesia sua descendunt in feodura,
necnon > "^ Insuper^) lohannes et
Conr(adus) de Schonecke fratres
predicti de consensu ** "^ pretac-
te " " matris eorum <predicte>
et aliorum, quorum interest, bona
sua allodialia infrascripta videlicet
curtim dictam zum Koden prope
Esch sitam cum terris arabilibus,
pratis et omnibus suis pertinenciis
ad decem libratas terre annuatim
estimatam, item curiam suam in
Alkene cum vineis et aliis perti-
nentibus ad eandem, < quam >
que a Gerlaco dicto Mordelin
armigero dinoscitur conparata,
■^ "^ similiter ad decem libratas
terre estimata annuatim " " , item
curiam sive domum suam '^'^in**'
** " sitam ^ ^ cum vi-
Bopard(ia)
^neis, censibus et aliis pertinenciis
spectantibus ad eandem ad < decem > "* "* duodecim ** " libratas
terre annuatim estimatam < ad pretactum castrum de Ruschen >
memorato domino meo archiepiscopo et ecclesie sue Trever(ensi)
predicte supraportaverunt et legitime resignarunt et eisdem bonis
a dicto domino meo in feodum < susce > dependentibus et sus-
ceptis ea ad dictum castrum de Ruzze(m)berg perpetuo deputarunt
et nichilominus mille clippeos aureos monete regis Francie bonos
et legales pro conparandis et emendis " "^ de consilio et assensu
dicti domini archiepiscopi " " bonis allodialibus coniunctim vel divisim,
quantocicius unquam fieri poterit, ad dictum castrum similiter depu-
tandis et perpetuo spectare debentibus in domum fratrum ordinis
beate Marie Theuthonicorum actualiter deposuer(un)t sub fra-
trum custodia eorundem, a quo quidem loco pretacta pecunia
"^ "^ in toto vel in parte ^ ^ recipi vel amoveri non debebit nisi
pro pretactis bonis "* *" emptis ** " , ut premittitur, persolvendis ^ .
" Item *■ quecunque bona < alü > "^ alüs dominis " non infeodata,
que egfo aut naei "^ successores pretacti ^ <heredes> inposterum infra
duo miliaria vulgaria a dicto Castro ab omni < tempore > ■* parte ** circum-
circa conputanda quocunque titulo acquiremus, conparabimus aut alias ad nos
coniunctim aut divisim pervenerint, que eciam ecclesie Trever(ensi) feoda ligia
statim erunt et ab eodem domino meo, successoribus eius et ecclesia Trever(ensi)
■^ ego et dicti mei successores " in feodum huiusmodi, ut iuris et moris
est, recipiemus et suscipere debebimus et tenere. Que quidem bona omnia et
singula ego et <heredes> "* SUCCessores ** mei predicti alü vel aliis in
toto vel in parte non infeodabimus nee * alienabimus quoquomodo, sed ad ip-
sum castrum Ruszenberg integre et sine <seccione> "^ divisione quali-
bet** debebunt perpetuo permanere <* inconcusse spectare debebunt.>
7. Tenebimur eciam ego et mei ..<heredes> "* successores *" pretacti, <y
■
294 ^'■- 466—467
qui pro tempore dicti castri burgravii extiterint, ipsum castrum in se et in
singulis eius partibus, in structuris, bonis ac detentibus perpetuo conserrare.
8. Et si ego aut raei ..<heredes> SUCCessores pretacti contra \>Te- 12
missa vel eorum aliqua fortass(e), quod deus avertat, excederemus aut alias
Teniremus vel ea non teneremus aut si memoratum dominum nostrum, . . suc-
cessores suos aut ecclesiam Suam Trever(ensem) in se vel in suis aliqua
dampna, impedimenta aut contemptum occasione < pretacti > huiusmodi
excessus seu non observancie premissorum sustinere contingeret, hos eicessus,
impedimenta et contemptum ipsis emendare pretactaque dampna plenarie resar-
cire debebimuS infra mensem, postquam super hiis fuerimus requisiti. Alioquin
universa et singula bona nostra "^ , quibuscumque noiTiinibus censeantur *■
<allodialia et ea>, que ab ■< ipsis dependent in feodum vel alias •, que
omnia> "^ aliis dominis in feodum non dependent <, quocumque no-
mine censeantur >, que auctoritate propria sine iuris iniuria extunc
apprehendere poterunt et distrahere, ad ipsos "^ dominum archiepiscopum
ac suam ecclesiam ^ sint sine spe rehabitacionis legitime devoluta. 9.
Volo autem et eligo pro me et meis . . < heredibus > successoribus *"
pretactis, quod in Omnibus et singulis casibus premissis, ubi requiri debebimus,
sufficiat, quod huiusmodi requisicio fiat nobis aut uni ex nobis personaliter aut
coram seu ante castrum prefatum. Renuncio insuper pro me < et >,
meis . . heredibus "^ et successoribus " omni iuris canonici et civilis
necnon consuetudinarii beneficio et auxilio, per que contra pre-
missa possemus in aiiquo relevari. 10. Hec omnia et singula superius 13
conscripta, que de consensu predictorum < fratrum meorum ac ali-
orum > "^ successorum " meorum < heredum > expresso et libero
processerunt, pro me et eisdem meis < fratribus et heredibus >
successoribus promisi ac presentibus promitto necnon iuravi et iuro
iuramento corporaliter per me prestito rata et firma inviolabiliter ob-
servare nee contra ea venire per me vel alios aiiquo exquisito ingenio vel
colore publice vel occulte dolo et fraude cessantibus in omnibus et singulis ante-
dictis. //. In quorum omnium testimonium < et cetera > evidens at-
que robur sigillum meum presentibus est appensum. 12. Nos
quoque < Theod(ericus) et Henr(icus) fratres > ■* Blanczeflors,
Johannes et Conr(adus) de Schonecke " predicti recognoscentes
omnia et singula premissa de nostro expresso consensu et libero
processisse ** ea " "* eciam nos duo fratres iam dicti " *" iuravimus
et in hiis scriptis iuravimus pro nobis a[tque?] nostris heredibus et
successoribus universis nos velle ac debere ea, prout conscripta sunt
superius, rata et [g]rata tenere et fideliter cunctis temporibus obser-
vare et in horum evidenciam ^ sigilla nostra una cum sigillo domini
Conradi <fratris> "* avunculi " nostri pretacti eciam appendimus ad
presentes et nichilominus nos < tres fratres predicti > " Conr(adus)
de Esch, Blanczeflors, loh(annes) et Conr(adus) predicti *" rogavimus
et in hiis scriptis rogamus nobilem virum dominum lohannem de
Brunshorn, Paulum'') de Eych, Wilhelmum de Orley, Conradum de
Lozenich ■* et c(eteros) " milites < necnon lohannem et Conradum
de Schoneck armigeros> sigilla sua in premissorum evidens
testimonium eciam appendere ad presentes. Et nos < tales >
Ioh(annes de Brunsh(orn) et cetera recognoscimus, quod ad preces
dictorum < trium fratrum > sigilla nostra presentibus appendimus
in testimonium evidens omnium premissorum.
1337 Juli 17-21 295
Datum et cetera "anno domini M^CCCXXXVII. die VIII.
mensis iulii '' .
I) am Rande tu K: Constitutio perpetui burgravü (über getilgtem vicarü
nachgetragen) cum variis condicionibus, quam d i c t a v i. -\- II) Ueberschrift
in D: Perpetuus burgraviatus. + a) dazu am Rand die Glosse L.s: Hoc
semper ponendum est, quia in posterum alias nesciretur, ubi talia (?) num(er)ita (?)
essent. + b) aus perfecit korr. + c) von L. nachgetragen, -j- d) aus hug-
graviatus korr. -\- e) von L. in freigelassener Lücke nachgetragen. -\- f) von
L. aus adeptum korr. + g) von L. aus prefate korr. -\- h) davor ipsum castrum
getilgt. -{- i) über nicht getilgtem placentes von L. nachgetragen. ~\- k) aus
observent korr. + I) danach Auslassungszeichen, doch kein entsprechender
Nachtrag. + ni) stat. er. über getilgtem facere von L. nachgetragen. + ")
suc aus suis korr. -\- o) von L. aus ius korr. -j- p) dazu die Randglosse L.s:
Item renunciet (aus renunciat korr.) omnibus actionibus ; item feoda antiqua
scribantur. -f q) dazu die Randglosse L.s: Item renunciet iuris auxiliis etc.
+ r) aus prestita korr. -\- s) aus firmo korr. ~|- t) eo — personis ursprüng-
lich nach in dicti castri — constitutus durch Verweisung umgestellt. -\-
u) lies sororum.' + v) unleserlich. + w) Ins. — debentibus von anderer
Hand. -\- x) Paulum de Eych ursprünglich nach Wilh. de Orl., durch Ver-
weisung umgestellt.
466. J337 Juli 17.
Der Offizial der Propstei von St. Bartholomäus in Frankfurt ('Franken-
vordensisj bekennt, dass vor ihm lacobus de Nuenburg Stiftsherr von St. Marien
in Erfurt, Prokurator der ehrenwerten Herren Scolasticus Henricus, Kantor
Siffridus und des Kapitels dieser Kirche den Rudolphus de Seiheim, den
Ueberbringer dieses der Nr. 464 als Transfix beigefügten Briefes, zu seinem
Prokurator substituiert hat. D. a. dom. 1337. feria 5. proxima post divisionem
apostolorum. — K 2J2 b, eingerückt in Nr. 468.
467. Koblens [1337] Juli 21.
Der Kleriker Gerlach berichtet Meister Rudolf Losse über
seine Erlebnisse am Hofe Heinrichs von Mains.
D l6o^) (Original auf Papier, mit grünem Siegel, von dem noch
Spuren sichtbar, verschlossen geivesenj = Sauerland III nr. 1115 fehlerhaftes
Bruchstück (c. 1—3 Mitte [en.oia.v\]).
Graciose domine mil /. Noveritis, quod litteras vestras
et domini Dythm(an) ac etiam Theod(erici) *) "^ cum pecunia *"
Witechoni presentavi, qui < {uit> citacionem in causa Asch(affen-
burgensi) apud se habet expeditam et vobis quantocius destinabit.
Et de huiusmodi presentacione recepi de sua manu unam cedulam,
quam vobis mitto presentibus interclusam '). "^ Et oblitum est in
cedula de littera domini Dythmari pro Ebirh(ardo) scripta '), quam
apud Withechonem reliqui, quia non credebam dominum archi-
episcopum in Frankenv(ord) sed in Oppinhei(m) invenire et dice-
batur, quod deberet Pigw(iam)'') venire altera sequente die, quod
non fuit factum " . 2. Item fui apud legatos eis vestrum et
meum negocium exponendo et, quanto caucius et melius potui,
apud eos egi et primo apud dominum Guig(onem), qui respondit,
quod libenter vellet facere, quicquid posset cum conveniencia et
honore, postea domino N(icolao), qui non multum graciose respon-
dit. Tandem venerunt ad invicem, ubi*) iterum insteti. Tunc
predictus dominus N(icolaus) ex parte ipsorum amborum respondit,
quod, quamdiu principalia, pro quibus ad partes venissent, expedita")
forent, nee vobis nee me neque aliquo domini Trever(ensis)
familiari'^) possent aliquid expedire. 3. Tunc ulterius ivi versus
Frank(enford), ubi dominum archiepiscopum inveni, a quo dominus'')
. . decanus Erford(ensis) et dominus de Bebenb(ur)g recesserant
296 ^''- 468-469
et similiter dominus de Wischer(ad), et nullus, quibus de negociis
vestris promovendis scripsistis apud dominum archiepiscopum, ibi
erat nisi dominus decanus Mogunt(inus), quem rogavi et sibi vestra
negocia, prout expedire videram, enodavi. Qui respondit, "* quod *"
multum libenter ea vellet promovere, sed quod ego viderem, ut
non canem dormientem excitarem. < Sed > Et cum hoc audivi,
ego de suo consilio dicta negocia vestra nulli de cetero explicavi.
3. Fui eciam ibidem in Frank(enford) apud decanum Asch(affen-
burgensem), quem rogavi ex parte vestri, "* ut ipse *■ pro fructibus
vobis ad exitum biennii dimittendis apud suum capitulum laboraret
< Qui respondit > sibi causam ut pote ■* de ^ annis episcopalibus
assignando. Qui dixit < quod s> et hoc iurando affirmavit, quod,
si essetis frater suus, non posset aliter ordinäre, quia talis con-
suetudo esset a longis temporibus in eorum ecclesia observata,
quando archiepiscopus äecesserit, quod statim anni fabrice et de-
functi<per> re " ci ** perentur etiam, quantumcumque modicum
vel multum de tempore annorum biennalium superesset. Et rogari
vos fecit, ut vobis non displiceret expectare, quia, quantum vobis
modo de tempore defalkare<n>tur, tanto cicius anni defuncti et
fabrice finirent, et quia eciam, ut prefertur, de hoc non posset
aliter ordinäre. Item dixi sibi de statu ^) cause, quod statim
speraretis causam terminare et quod informaret vos de") super
declaracione expensarum facienda. Tunc dixit, quod <p.^> habita
sentencia placeret sibi, quod " ipsa ^ causa aliquantulum propter
quasdam certas causas') protraheretur. Item si aliquid superesset
de fructibus vestre prebende, dixit, quod vellet videre apud dominum
C(onradum) Spygel et quidquid superesset, vobis vellet cum certo
alias transeunte nuncio destinare. 4. Preterea ego cum magna
difficultate per dominum . . decanum Mogunt(inura) meum negocium
magistro C(onrado) de Geylinhei(m) exposui, qui statim gratanter
me recepit <sed ne> et volebat michi in Pigw(ia)'') unum equum
emisse '). Sed nescio, quomodo acciderit, si per < vos > * vestros *'
< et > "^ vel ** domini Trever(ensis) emulos factum fuerit: quando
predictus magister Conr(adus) debebat loqui*^) domino archiepi-
scopo de me, ipse dominus archiepiscopus respondit, quod, quia
dominus Trever(ensis) et vos sui fuissetis et adhuc essetis ad-
versarii, non videretur sibi expedire. Quod retulit michi dictus
magister Conra(dus). 5. Et tunc sequebar turbatus usque Lon-
stein**), ubi tunc supradictus dominus decanus Mogunt(inus) hoc
impedimentum apud dominum archiepiscopum et magistrum C(on-
radum) predictos removit et iniunctum fuit michi ibidem, quod
durante ista <[. . .]core''*) > discordia seu quamdiu domini nostri non
essent concordati, quod non deberem de secretis domini Treve-
r(ensis), vestris vel < quusvi > quorumvis suorum familiarium
< deberem > aliqua recipere vel tractare. Quod michi assumpsi
et adiunxi ■* et rogavi", quod de preteritis numquam me stimula-
rent seu me < cum > cum eis onerarent et haberent verbis et
operibus supportatum. < Sed > Et sie fecerunt me apud eos
permanerc. Attamen adhuc timeo de emulis supra modum.
6. Unde, domine karissime, instantissime vos exoro, quod * propter
1337 Juli 24—25 297
deum ^ de cetero niichi, antequam dicti domini archiepiscopi ad
amiciciam reponantur, nullas velitis litteras destinare, quia, si
fieret, posset michi in periculum non solum promocionis sed et
corporis redundare. Sed cum ipsi domini archiepiscopi concordati
fuerint, tunc vobis cum corpore, anima et rebus, ut teneor, volo
esse perpetue*^) obligatus. 7. Ceterum "^queso*", excusetis
me apud dominos meos dominos, Dyth(marum) specialiter et
apud alios, quod ita recessi, quia nescivi nee potui de "^ istis ^
futuris aliquid divinare. Et spero, quod honori meo erga dominum
Trever(ensem) vos et omnes alios velim in omnibus precavere.
Mitto vobis equum vestrum "^ sub meis expensis ^ et memorialia,
que michi dedistis. Et vobis uberrimas et humilimas'') apud deum
et homines de impensis michi beneficiis, ut dignum est, refero
actiones. Tarnen rogo, ut placeat vobis adhuc " ad *" aliquos dies
ista apud vos tenere et dicere loh(anni) seu Hennekino de Isnach,
ut sociis dicat servicium meum') meis sociis'^) et quod ego eos
fecerim salutifere salutare.
Scriptum Confluen(tie) feria secunda ante diem beati lacobo'').
Gerlacus.
Item omnino et ante omnia consulo salvo consilio saniori,
quod omnibus modis et viis, quibus poteritis, ad hoc intendatis,
ut domini Mogunt(inus) et Trever(ensis) ad amiciciam revocentur,
quia alias vobis timeo — " quod deus avertat " I — preiudicia
<"* avertat *"> generari, que eciam debetis, ubicumque poteritis,
in tempore, si esse poterit, prevenire.
Adresse: Honorabili viro domino magistro Rodol(pho) domini
Trever(ensis) clerico suo domino gracioso.
I) Ueberschr,: Regraciatoria Gerlaci Scolaris et clerici mei, postquam venit
in servicium Mog(untinum). -f" a) ^^orr. -\- V) fehlt non. -|- c) ans familiäre
korr. + d) aus domino korr. -\- e) tu aus b korr. + f) aus causam ? korr.
-\~ g) aus loquo korr. -\- h) vor o ein oi ? getilgt. + h*) nicht rancore. -|-
i) aus meis korr. + k) D.
1) verloren. «> 2) wohl sprichwörtliche Redensart.
468. 1337 Juli 24.
Der Offizial der Trierer Kurie vidimiert die eingerückte Nr. 464 und
das daran hängende Transfix Nr. 466. Siegler: der Aussteller. Sub a. —
dorn. 1337. die mensis iulii 24. — K 2J2.
469. Trier 1337 Juli 25.
Der [kaiserliche] öffentliche Notar Theodericus bezeugt, dass a. 1337.,
die 25. mensis iulii, hora quasi 9. eiusdem diei, ind. 4., pontificatus — Benedieti
— pape duodecimi a. 3. in priori camera capellanorum domini archiepiscopi
Treveren(sis) sita in pallacio eiusdem vor ihm der ehrenwerte Herr und Meister
Rudolphus dictus Lusze Stiftsherr zu St. Marien in Erfurt die folgende Er-
klärung vorgelegt und verlesen hat: R., nach dem Tode des Herrn
lohannes de Aquis bepfründeten Stiftsherrn zu St. Marien rechtmässig in den
Besitz von dessen Stelle und Pjründe gelangt (vgl. Nr. 435), vom Kapitel
urkundlich (unbekannt) sowie auch von Anderen anerkannt und von den
ehrenwerten Herren Scolasticus (anstatt des abwesenden Dekans) und Kapitel
zu deren Prokurator für ihre Appellation beim apostolischen Stuhle gegen
die Ansprüche des nun, wie es heisst, verstorbenen Klerikers Mainzer Diözese
Hermannus de Worbisze auf Jene Pfründe urkundlich (Nrr. 440 — 442, vgl. 438)
ernannt, jetzt aber, wie er am 23. Juli erfahren, von denselben laut Nrr. 463 f.
dieses Auftrags aus ihm unbekannter Veranlassung wieder entkleidet, ver-
weigert seine Zustimmung und widerspricht, da es .sich- zugleich um seine
eigene Angelegenheit handele, die dank seinen Bemühungen bei der Kurie
I
298 Nr. 470—472
und ander-wärts bereits mehrere Stadien dnrchlanjeu (ad plures actus in eodcm
negocio est processum^ und ihm noch nicht erstattete Unkosten verursacht
habe. Zeugen: die ehrenwerten magistri Wykerus de Birgele, Wernherus de
Cassele capellani domini Treverensis und die bescheidenen Rudolfus de Sei-
heim, Nycholaus de Indagine, lohannes clericus magistri Rudolph! Lusse,
lohannes de Appychenelle laicus. — D IJ4 (Entwurf auf Pergament ; die
Invokation vorgefertigt und samt den ersten 9% Zeilen von L.s, der Rest von
anderer Hand).
470. 1337 Juli 24.
Bertholiniis und lohannes von Gottes Gnaden Propst und Dekan sowie
das Kapitel der Mainzer Kirche bestellen den bescheidenen Hugo de Luczeln-
burg (o über w) Vikar ihrer Kirche zu ihrem und ihrer Kirche syndicus et
procurator ac nuncius specialis, geben ihm juristische Vollmacht und ver-
sprechen, seine Handlungen anzuerkennen ; den Ebirnandus Vikar ihrer Kirche,
ihren bisherigen syndicus seu procurator, rufen sie ab. Siegler: die Aus-
steller mit dem Siegel des Kapitels ad causas. Actum et d. a. dorn. 1337.
9. kal. aug. — Orig. (mit beschädigtem abhängendem Siegel) in München,
Mainz Erzst. fasc. 80.
471. Strassburg [1337] Juli 27.
Bischof Berthold von Strassburg unterrichtet den Ers-
bischof Heinrich von Mains über die Appellation des sunt
Dompropst gewählten Ulrich von Signau an den römischen
Stuhl.
Orig.-Brief (3 mal längs und 5 mal quer gefaltet, verschlossen gewesen,
mit Schnitten, doch ohne Siegelspur) in München, Mainz -St. Alban fasc. 17
(Abschr. von E. Boer). — Zur Sache vgl. Müller IJ 101, Leupold 97 ff., woraus
sich die Einreihung ergibt.
Reverendo in Christo patri ac domino suo domino Heinrico
sancte Maguntine sedis archiepiscopo sacri imperii per Germaniam
archicancellario Bertholdus dei et apostolice sedis gracia epi-
scopus Argent(inensis) cum omni reverencia et honore se ipsum.
/. De benignitatis vestre response ') super facto prepositure ec-
clesie nostre Argent(inensis) et aliis, quos semper in vobis inveni-
mus, favoribus graciosis, ad graciarum vestre paternitati assurgimus
actiones de iocundo introitu vestro ad municiones sedis Maguntine
merito gratulantes, cum semper dominacionis vestre felicem
desideraverimus progressum, quem et nunc cum effectu sensimus
domino annuente. 2. Verum cum domini . . iudices sedis vestre
in negocio eodem in inicio ante omnem alium actum nobis et aliis
inferioribus nobis inhibuerint contra iura, ab eadem inhibicione ex
causis iustis et legitimis est per Ulricum de Sigenowe") electum
ad preposituram predictam ad sedem apostolicam appellatum, ex
eo quod appellacio huiusmodi extraiudicialis fuit, in qua non licet
inhibere pendente lite, ne inferiores suo iure utantur, item quia
ab inferioribus episcopi'') ommisso'') medio non licet ad sedem
metropoliticam appellare, item quia causam huiusmodi ante omnem
eleccionem propter occupaciones nostras perite persone commisimus
non suspecte, item quia omnibus aliis cessantibus et, si iusta et
legitima fuisset appellacio, ante terminum citacionis et antequam
videat iudex appellacionis, an appellatus aliquid proponat, per quod
appellacionem vel iudicis appellacionis iurisdiccionem elidat, et
antequam hiis cessantibus appellacionem receperit ut probabilem
et de ea saltem per libelli oblacionem cognoscere inceperit, an
sit vera, inferiori iudici inhibere'') non potest. 3. Unde, cum
1337 Juli 24— August 27 299
pars ipsius Ulrici adeo sit gravata, paternitatis vestre reverenciam,
quantum est possibile, deprecatnur, quatenus huinsmodi appellacioni
ob reverenciam sedis apostolice vestra benignitas dignetur deferre,
ut nostra semper vestris obtemperent beneplacitis servicia et
labores vel saltem vestra non turbetur reverencia, si ex hüs causis
in hoc casu vestrum declinatur examen. 4. Paternitäten! vestram
diu felicibus optamus proficere incrementis.
Datum Argentine die dominica post diem beati lacobi apostoli.
Rückwärts: Reverendo in Christo patri ac domino nostro
gracioso domino Heinrico sancte sedis Moguntine archiepiscopo
sacri imperii per Germaniam archicanceliario.
a) über no ein us - Haken. -\- b) Orig.
1) unbekannt.
472. Trier 1337 August 27.
Erzbischof Baldewin an alle Getreuen Christi: Leute der Gemeinde
von Valvey (Valwig), die ihm geistlich und weltlich untersteht , haben geklagt,
dass ihr Dorf mit seiner St. Martinskirche oder -Kapelle von der Mutterkirche
in Pruche {'Prutche, Priityche ; Bruttig) so weit entfernt sei, dass prepediente
via intermedia aspera, stricta et saxosa et niaxime tempore hyemali lubrica
et inundante Moselle fluvio periculosa die Teilnahme am Gottesdienst nur
selten möglich sei und Mancher ohne Empfang der Sakramente sterben müsse,
dass sie ausserdem bei ihrer Anwesenheit in B. von Seiten der dortigen
■weltlichen Vögte ad secularia iudicia et placita gezogen worden wären. Darum
trennt der Erzbischof die Kirche von V. von ihrer Mutterkirche zu B. und
erhebt sie zur Pfarrkirche mit einem eigenen parochialis presbyter, der die
Seelsorge üben, die Sakramente, das Baptisterium und den Friedhof ver-
walten sowie seine eigene Synode und 2 testes synodales besitzen soll; die
Präsentation, die Baldewin dieses Mal selbst ausübt, soll künftig dem Pfarrer
von B. zustehen ; B. behält seine alten Besitzungen und Einkünfte mit Aus-
nahme der Funeralien und Oblationen, die künftig der Kirche von V. selbst
gemacht werden ; dieser hat die Gemeinde von V. ausserdem jährlich 10 Ohm
Weines geschenkt, nämlich 5 Ohm und 2 Lasten vulgo dictas bürden von
8 Stücken (peciej, deren 1. in Dydeley, das 2. apiid Werholcze, das 3. apud
Hurtelberg, das 4. apud fontem dictum bi (e über {) der Eych, das 5. apud
Indaginera, das 6. apud Palmenberg, das 7. apud Dunnevol, das 8. apud Arde
liegt, 3 Ohm von 2 Stücken in Ervesche, deren eines bei dem Brunnen da-
selbst, das andere apud Creh[a]ne liegt, 1 Last von einem Stück, que dicitur
Dydeley, 9 sestaria von einem Stück des lohannes dictus Mutscin, 3 sestaria
von dem Erbgut der Nonnen von Angelica porta {Engelport) in V , je eine
Last von dem Weingarten des Th(eodericus) dictus Muser in Wenteley und
des Remarus in Arderdal ; ferner 6 Scheffel Weizenmehl mensure de Cochme
(Kochern) zahlbar jährlich an St. Remigius so lange, bis die Gemeinde für
die Kirche bona allodialia sive propria von entsprechendem Ertrag erworben
hat; dem Pfarrer stehen Holz ('ligna, silve, rubij zum Bauen und Brennen,
Weide und Wasser und andere Gerechtigkeiten, soweit sie nicht gegen die
Kirche oder ihre Freiheiten und Rechte Verstössen, im selben Umfange zu
wie den besseren fpocioresj Leuten in V. ; die Gemeinde hat die Baulast an
der Kirche und trägt zu Kauf und Ausbesserung von Kelchen, Büchern und
anderem Kirchengerät bei, während sie für die Kirche in B. zu nichts mehr
gehalten sind; doch müssen sie dem dortigen Pfarrer oder Vikar zur Ent-
schädigung für die künftig an V. zu zahlenden Oblationen jährlich 1 Ohm
Wein liefern, bis sie ihm Güter itn entsprechenden Wert angewiesen haben.
Siegler: der Aussteller und die zustimmenden Dekan und Kapitel von Trier,
Heinricus de Paffindorf (Pfaffendorf) Archidiakon von Trier und Stiftsherr
von St. Castor in Cardono (Karden), lohannes Eustachii de Monreal Patron,
sein Bruder Henricus Pfarrer und Winricus dauernder Vikar der Kirche von
B., die, ■* soweit es ihnen zusteht "* , zustimmen. Cum ei pastoralis — D. et
actum Trever(is) a. dom. 1337. die 27. mensis augusti. JK 4^Sj wohl als
Rcineutwiirf anzusehen ; jüngere Abschr. (unvollst.) und Abschr. einer insericnden
Bestätigung von 1593 in Koblenz, Abt. 1 A, Aemter u. Ortsch.: Valwig.
300 A''-- 473-476
473. Avignon 1337 September 9.
Kardinal Talayrand ernennt Rudolf Lusse zu seinem
Hauskaplan und Tischgenossen.
K 225^).
Talayrandus miseracione divina et cetera sancti Pet(ri) ad
vincula presbyter cardinalis dilecto nobis in Christo magistro
Rodolpho dicto Lusse canonico Cardonen(si), capeliano et familiari
nostro, domestico et continuo commensali salutem in doinino.
/. Familie nostre consorcio libenter adiu[n]ginius^), quos moris
discretiva virtus illuminat, commendat obsequiositas in agendis et
erga nos sincera devocio dignos exhibet prerogativa favoris.
2. Hec igitur in personam tuam laudabili experiencia cogno-
scentes te in capellanum et familiärem nostrum domesticum et
continuum commensalem gratiose recipimus et aliorum capellanorum
nostrorum similium numero favorabiliter aggregamus volentes,
ut ubique deinceps familiaritatis nostre prerogativa leteris et
gaudeas et ad nos pro tuis tuorumque negociis promovendis
fiducia indubitata recurras. In cuius rei testimonium presentes
litteras exinde fieri et nostri sigilli mandavimus appensione muniri.
Datum Avinion(e) anno domini M^CCCXXXVII., indictione
V., die Villi, septembris, pontificatus sanctissimi in Christo patris
domini nostri domini Benedicti pape XXII. anno tercio.
I) Ueberschr.: Recepcio raea in capellanum familiärem, domesticum et conti-
nuum commensalem per dominum PetragoricenCsem). + a) adiumgimus.
474. Trier 1337 September 10.
Ersbischof Baldewin sagt Heinrich su Finstingen und
den Burgmannen su Blies- Kastei Fehde an.
K £2g^). — Ueber diese Fehde vgl. Dominiais 401 f.
Heinrich herre zfi Vinstingen und ir di burgman zö Castele,
die da wanent! Want dem . . greven lohan von Sarb[r]uckin*),
unserm liben swager und man, und ouch uns und den unsem von
Castele dicke groz schade'') zfi unrecht geschehen ist, des wellen
wir dem vorgenanten greven helfen wider uch und wider alle die,
die uch dar zfi beholfen"^) willen sin. Und willen uns hü mide
gegen uch und wider öwern iglichen'') wol bewaret han.
Datum Treveris sub sigillo nostro secreto a tergo anno
domini MOCCCXXXOVII» die mensis septembris X*.
I) Ueberschr.: Diffidatoria. + a) Sarbuckin. + b) aus schaden korr. -\- c)
behofen. + d) aus igliche korr.
475. [1337 Juni— September].
Ritter Wilhelm von Liebenstein mahnt drohend die Stadt
Koblenz sum Judenmord.
K 12^^. — Zur Sache vgl. Quellen zur Geschichte der Juden in
Deutschland III 276, 236 ff., bes. 238, woraus sich uohl der Terminus post
quem ergiebt.
Honorabilibus viris et discretis amicis et conburgensibus suis
dilectis consulibus et universitati Confluen(tine) Wilhemus de
Liebenstein miles suum servicium et obsequium in omnibus conpla-
cendi. Quia pugnare contra deum et legem divinam non est sapi-
encium in hac vita sed pocius hereticorum et Sarracenorum
1337 September 9— Ende 301
ludeosque et ludaicam pravitatem defendere spectat nullatenus ad
fideles, quapropter vobis et cuilibet vestrum singulariter consulo
bona fide fideliter et exhortor in domino lesu Christo, quatenus
divine ulcionis et quinque vulnerum lesu Christi pro nobis passi
non inmemores existentes ludeos omnes et singulos apud vos
conmorantes in civitate Confluen(tina) elongando a vobis morti
seorsum deponatis, ne circueundo terram nostram, consumendo
laborem, sanguinem et Patrimonium lesu Christi, devorando plebem
sanctam sicut escam panis'') et murmurent sicut canes. Quod si
non feceritis, vos in brevi temporis spacio, prout veridica relacione
ad me pervenit, habebitis hospites tales, qui vobis provide maximum
inferent nocumentum recipientes vestigia illarum [cjallium") in
Bacherache, in Loirche, in Cuba, in Wesalia, in Bopardia, qui
omnes singulariter suos ludeos morti turpissime tradiderunt.
Valete semper.
I) Ueberschr. : Littera, quando communiter occidebantur ludei. -("
a) Lücke? (Zeüenwechsel), -\- b) valliura K.
476. Avignon [1337 Ende Juli— September] .
Papst Benedikt^ XII. verweigert dem Bischof Berthold
von Strassburg die von diesem und Bischof Johann von Basel
erbetene Aufhebung des um Lud^mgs des Bayern willen ver-
hängten Interdiktes, weist den Vorwurf französischer Politik
ab und verbietet Berthold, Ludwig su huldigen.
K JJ2 1). — Herzog Ruprecht und Markgraf Wilhelm sind etwa am
2. Mai von Avignon wieder abgereist, tiiid erst nach ihrer Rückkehr an den
Kaiserhof (ungefähr Mitte Mai) hat Ludwig seine Schwenkung gegen Frank-
reich vollzogen (vgl. Müller II 43 ff., Sievers 171). Heinrich von Mainz hat
dem Kaiser am 29. Juni gehtildigt (vgl. Dominicus 342, Müller II 55); und
die Nachricht davon kaim, vermittelt durch die Bischöfe von Strassburg und
Basel, nicht vor Mitte Juli nach Avignon gekommen sein. Andererseits er-
wähnt der Papst (c. 2) den Termin des 1. Oktober, auf den er die Wieder-
aufnahme der Verhandlungen mit Ludwig angesetzt hatte, als nahe bevor-
stehend. Daraus ergiebt sich die Einreihung dieses wichtigen Briefes. —
Der am Ende (N. g) sich nennende Kopist Hermann von Münster scheint
seiner Schrift nach ein Mitglied der päpstlichen Kamlei gewesen zu sein.
Benedictus episcopus et cetera . . venerabili fratri Bertoldo
episcopo Argent(inensi) salutem et cetera. I. In litteris tuis,
quas tu et venerabilis frater noster lohannes Basilien(sis) episcopus
nobis communiter destinastis '), nobis inter alia intimastis, quod, si
nostram clemenciam non iateret, quanta, ut tuis verbis utamur,
ex denegacione venie per magnificum virum Lud(ewicum) de
Bavar(ia) tam humiliter postulate duritia in mentibus Germanie
populorum succrescat, qualis ex hoc clamor sit contra sedem, quam
sibi quodammodo estimant inimicam, quantum devotionis et fidei,
verius et reverentie obedientia per Germanos antiquitus mandatis
exhibita apostolicis minuatur, quantum ecclesie censura vilescat,
quis sit clamor contra clerum processus contra eundem Lud(ewicum)
prolatos servantem et specialiter interdicti rigorem huiusmodi
saltem per relaxacionem interdictorum apostolice mansuetudo
dulcedinis temperet et ex hoc populorum murmura sedarentur
ipsique per ecclesie fideles antistites commodius possent in aposto-
lice sedis obedientiam retineri, propter quod pro huiusmodi inter-
302 -Vr. 476
dictorum relaxacione saltem in tua et eiusdem episcopi Basilien(sis)
diocesi concedenda tu et prefatus episcopus clementiam apostolicam
inplorastis. 2. Sane et*) it*') te ignorare non credimus, quod
vulgus de facili fallaci verborum persuacione"*) seducitur et, ubi
inpugnatores veritatis insurgunt, veritas, si non defendatur, oppri-
mitur. Non enim tibi totique Germania, ymmo cunctis provinciis
fidei Christiane incognitum fore credimus processus diversos et
varios dudum contra prefatum Lud(ewicum) per reverendum
lohannem papam XXII. predecessorem nostrum exigentibus et
excrescentibus gravibus et notoriis eiusdem culpis et excessibus
adversus deum et universalem statum ecclesie in cunctorum fidelium
scandalum perpetratis cum magna deliberatione et graviter cogente
iusticia publice habitos et solempniter publicatos nee eciam latere
te credimus, quod nos a promocionis nostre primordiis ad apicem
apostolice dignitatis eiusdem Lud(ewici) nuncios, quociens ad nos
misit, semper benigne recepimus, gratanter audivimus et de benigni-
tate dicte sedis erga eum clementer et misericorditer exercenda
fiduciam sibi gratam dedimus, quam tum considerata tanti negocii
onustate et eciam qualitate eorum, que adversus deum et ecclesiam
Romanam conmiserat, abscfue derogacione honoris eiusdem ecclesie
vidimus et cognovimus expedire, nunquam claudentes sibi gremium
uberis gratie eiusdem ecclesie, nunquam sibi veniam denegando,
sed per salubria monita eiusdem sedis debita et solita maturitate
servata semper eum in personis dictorum nuntiorum suorum ad
promerendum eiusdem sedis gratiam et per consequens optatam
veniam optinendum propensius, quantum decencius potuimus, indu-
cendo. Hoc enim sacrorum canonum statuta precipiunt et mos
antiquus matris ecclesie et consuetudo fidelium introdusit, quod,
ubi precesserunt enormes iniurie et atroces culpe graviter eandem
ecclesiam offenderunt, nisi post devote penitentie debitum et
correctionem humiliati Spiritus subsecutam venia delinquentibus
non confertur, ut prius vita sublata peccati edificetur vita iusticie
et post lavacrum penitentie exultacionis manipuli reportentur. Nee
fuit nee debuit reportari denegatio venie, si super eiusdem
Lud(ewici) benigna et graciosa reconsiliacione**) ad matris ecclesie
unitatem non leves sed consultos cepimus tenere tractatus et in
eis solitam maternitatis eiusdem ecclesie servabamus, cum spes
nobis adesset, quod Interim Lud(ewicus) prefatus erga dictam ec-
clesiam tante devocionis insignia demonstraret, ut reconsiliationem"*)
et veniam ab eadem ecclesia rationabiliter mereretur. Ad quorum
concessionem sibi consulta eiusdem sedis providencia inpendenda
sie mentem nostram gerebamus, sicut adhuc gerimus preparatam,
quod super continuacione tractatuum reconciliacionis eiusdem nulla
nobis intercisio vel interpellatio grata fuit, quin ymo tarn recessus
de curia dilectorum filiorum nobilium virorum Ruberti'') ducis
Bavar(ie) et Wilhelmi comitis luliac(ensis) et aliorum nunciorum
Lud(ewici) predicti quam eciam ad eorum instantiam prorogacionis
terminus super resumendis dictis tractatibus usque ad proximas
futuras kalendas octobris*), quos continuare cupiebamus usque
ad perfectionem ipsorum, nobis displicuisse noscuntur, sicut iidem
1337 Ende Juli— Ende September 303
nuncii, si veritatem fateri velint, possunt de hiis omnibus testi-
monium perhibere. 3. Ex premissis igitur potes et debes eligere
et colligere, quod propter varios populorum voces volgique clamores
non est ecclesie iusticia et veritas relinquenda, presertim ubi
ecclesiastice censure remissio sicubi'^)contemptusprestaretaudaciam
et coacervandi excessus excessibus materiam ministraret, maxime
ubi ab illis, qui ob eorum culpam vel contemptutn vel favorem
exhibitum indevote per processus apostolicos interdicti sententiam
meruerunt, nulla debita signa penitentie precesserunt nee eciam
sub debita forma huiusmodi interdicti relaxacio extitit postulata.
4. Preterea in litteris tuis, quas nobis specialiter destinasti '), inter
cetera adiecisti, quod prefatus Lud(ewicus) per communitates
Alimanie**) in suis scriptis*) conquerebatur de nobis asserendo per
nos fuisse legatos Mogunt(iam) ad introducendos advenas et hostes
imperii et ingerendum bella incolis destinatos, super quo, quamvis
causa, propter quam dictos legatos vel verius nuncios nostros ad
ecclesiam Magunt(inam) eiusque provinciam duximus destinandos,
ex tenore commissionis per nostras litteras*) eis facte apparet
evidenter nee expediat super hoc certiorari scienter, tamen ex ■
habundanti scire te volumus, quod Henr(ico) archiepiscopo Magun-
t(ino) tunc a sua ecclesia exulanti pio conpacientes affectu ad-
versarios eius castrorum et bonorum eiusdem ecclesie detentorum
adiectione precum et conminacione penarum induximus ad dimit-
tendum bona et castra predicta et ponenda ea in manibus nunciorum
predictorum, tenenda ea per eos usque ad beneplacitum dicte sedis
hoc totum ordinantes et facientes pro securitate archiepiscopi
memorati, cum sibi tunc fieri posse secure predicta restitucio per
dictos adversarios minime crederetur, que, si facta fuisset per
spacium exigui temporis, non duraret, nee dicti nuncii secum*^)
aliquos advenas armatos vel aliquas gentes armigeras, unde id,
quod dictus Lod(ewicus) per scripta sua, sicut asseris, referebat,
verisimiliter presumi aut probabiiiter non posset credi, cum id
eciam nunquam cogitatum fuerit nee ascenderit in cor nostrum,
ex quibus evidenter apparet, quod predicta scripta Lud(ewici)
.prefati, per que de nobis conquerebatur, non continent veritatem.
Kursus prefate littere continebant, quod prefatus archiepi-
'^scopus et episcopus Spiren(sis) ab eodem Lud(ewico) sua receperant
regalia, sibi tamquam vero imperatori fidelitatis prestiterant iura-
menta quodque*^) tibi et aliis suffraganeis ecclesie Mog(untine),
quos se alias convenit suo archiepiscopo conformare, in convenienciam
ministrabat. Suspicaris eciam, ut scripsisti, quod a te et tuis')
suffraganeis idem Lud(ewicus) fidelitatem instanter requireret,
unde, qualiter te super hiis regere debeas, nos consulere voluisti.
Ad que tibi taliter respondemus, quod eidem archiepiscopo, qui
non solum indiscrete sed infideliter, si tuis relatibus veritas suffra-
getur, se habuit, in premissis nullatenus te conformes, cum talis
conformacio esset deformatio et periclitatio Status tui, quin ymo
eidem archiepiscopo penis contentis in dictis processibus propterea
involuta in nullo pareas vel intendas. Et si forte idem Lud(ewicus)
in tantam prorumperet temeritatis audaciam, ut ad premissa hosti-
304 f^*-- 477—480
liter te requireret et urgeret, memor apostolice doctrine omnino
studeas plus deo quam hominibus obedire in devocione et fidelitate
eiusdem Romane ecclesie firma previa constantia viriliter per-
sistendo, sicut hactenus perstitisti. 6. Ceterum te scire volumus,
quod, ubi populus tuorum civitatis et dyocesis vel eciam aliorum
locorum, qui simili subiacent interdicto, suum recognoscentes reatum
cum debita devocione relaxationem a sede prefata humiliter petierint
huiusmodi interdicti, nos paratos offerimus brachiis ipsos recipere
ad misericordie gremium et circa prefatum interdictum per
relaxacionis seu suspencionis**) beneficium votis eorum in hac parte
annuente deo salubriter providere. Datum Avinion(e) et cetera.
I) Ueberschr. : Benedictus denegat relaiacionem interdictorum occasione Bavari
latorum. + a) et it getilgt? -\~ a*) K. -f- b) aus Roberti korr. -\- c) sin; am Rande,
doch ohne Verweisutigszeichen, sicubi. + d) danach Prädikat fhabuerunt?_j
ausgefallen. + e) quodque — ut scripsisti am unteren Rande von L. nachgetr.
+ f) so ? über getilgtem aliis. + g) darunter die Unterschrift des Kopisten
(vgl. die Vorbemerkung) Hec qui scripsit (bis scri durchstrichen), Hermannus
de Monasterio vocatus est et cetera.
1) verloren. <» 2) 1337 Oktober 1. » 3) verloren, von dem im c. 1 erwähnten
Doppelschreiben a« unterscheiden, oo 4) Nr. 431.
477. Bois de Vincennes 1337 Oktober 2.
König Philipp VI. von Frankreich bestreitet dem Rau-
grafen Georg die Behauptung von Anhängern des Königs
Edward von England, er habe sich Reichsrechte angemasst.
K 134^). — Der Adressat erscheint im November 1333 (oben Nr 295)
und im Juni 1338 (Günther III nr. 235) in Besiehungen zu Baldewin von
Trier. Beachtenswert sind die Exkurse des Kopisten und L.s selbst über die
Besiegelung der französischen und englischen Königsurkunde (N. b).
Ph(ilippus) dei gratia Francorum rex spectabili viro
Geor(gio) comiti Irsuto amico nostro carissimo salutem et
dilectionem. /. Ne confictis et adumentis coloribus et malignari
volencium latratibus veritas occultetur, sed pocius prodeat et
manifestetur in lucem, ad vestre circumspectionis noticiam duximus
deducendum, quod ad nos multorum fidedignorum relacione per-
venit, quod quidam . . Eduardi regis Anglie, qui multas inobediencias
contra nos et regnum nostrum noscitur commisisse, licet multas
et frequenter eidem impenderimus gratias et favores, donis et
promissionibus incitati, ut plures secum trahere valeant in auxilium
dicti regis, sub tali conantur colore conceptam maliciam palliare
videlicet asserendo et diversis personis et communitatibus per
nuncios et litteras ') intimando, quod contra nos et regnum nostrum
proponunt movere exercitum pro eo, quod detinemus aliqua ad
Imperium spectancia occupata, fideles sollicitando imperii, ut eis
in auxilium ex causa predicta potenter assurgant. 2- Et licet
sciamus, quod vestra ad plenum animadverterit*) prudencia, quod
hoc non est nisi quedam calva occasio per filios Belyal exquisita,
tarnen, ut de nostre intentionis sinceritate clarius vobis constet,
tenore presencium vobis intimamus, quod nos nee aliena iura
querimus nee tenemus, sed ea, que a predecessoribus nostris
regibus Francie viris utique mag[istris]'') devocionis, sinceritatis
et fidei precipuisque zelatoribus iusticie et eciam veritatis, quorum
memoria in benedictionibus et laudibus perseverat, ad nos iure
1337 Oktober 2-30 305
hereditario pervenerunt, nee ullo utiquam tempore ipsi aut nos
super hiis fuimus requisiti. 3. Et quia nichil ita decet regem
et principem, qui in rectitudine iusticie habet subditos gubernare
quam quod se ipsum semper subiciat rationi*), scire vos volumus,
quod, si per aliquem vel aliquos, ad quos pertineret, nobis
ostenderetur, quod aliquid de iuribus imperii aut cuiuscunque alterius
teneremus, quod parati sumus et semper erimus taliter respondere,
quod Omnibus liquere poterit, quod nichil tenere aut habere volu-
mus, ex quo nostra conscientia vel ius alterius lederentur, cum
altissimus regnum nostrum ita honoribus, potencia et diviciis
ampliarit, quod aliena iura querere non habemus.
Datum apud Bfiscum Vicenen(sem) die IP mensis octobris
anno domini 1337 *=).
I) Ueberschr. .' Ph(ilippus) rex Francorum Gyrsuto comiti super eiercitu Theuthoni-
corum movendo contra eum se excusando. + a) animatvert. aus animavert.
korr. -{- b) magnorum. -\- c) danach die Glosse: Littere reguin Francie
habent unam cedulam parva m incisam a cedula, in qua pendet
sigillura et omnimode a sigillo separatam coherentem tarnen
adhuc littere principali; alias essent false. Hoc idera est de
litteris reg um Anglie, prout vidi Bach(eraci) in procur(atorio)
ipsius'), ubi procuratorem constituit ad conquirendum homines
et cetera; sigiUum eciam ab utraque parte sculptum erat,
in una facie sive latere rex in maiestate, in altera autem
rex super runcinum f'Littere — false von der Hand des Textes, der Rest
Zusatz L.sJ.
1) verloren. «> 2) ■wohl ein Zitat, oo 3) unbekannt.
478. Avignon 1337 Oktober 4.
Papst Benedikt XII. an den Dekan von St. Synieon in Trier: befiehlt
ihm auf die Klage des Meisters Rudolphus dictus Lusse Stiftsherrn von
St, Marien in Erfurt, dass er der von ihm rechtmässig erworbenen Stifts-
stelle und Pfründe des weiland lohannes de Aquis durch lacobus de Nuwen-
berg Kleriker Mainzer Diözese nachträglich beraubt worden sei und ans
Furcht vor dessen Macht mit ihm in dieser Diözese nicht zusammentreffen
könne, die Parteien vorzuladen und nach Restitution Rudolfs, die Sache zu ent-
scheiden. Conquestus est nobis magister — D. Avinione IUI. non. oct. pont.
n. a. 3. — K 261.
479. Metz 1337 Oktober 29.
Der Offizial der Metzer Kurie verkündet, dass die Herreji Nycolaus
de Luczelburg Stiftsherr von Tüll und Rudolphus dictus Lusse König Johanns
von Böhmen Geistliche und * Hausgenossen sind. Siegler: der Aussteller.
Actum et d. a. dorn. 1337. feria quarta post festum beatorum Symonis et lüde
apostolorum. — K 2j6.
480. 1337 Oktober 30.
Heinrich und lohans Herren zu Salcza bekennen an disem kenwertigen
brive, dass Meister Rudolf und sein Bruder Herman geheysen dii Lossen von
den Brüdern Herrn lohans und Ditrich Lossen, die (e über i) da wanen zu
Luppinze (Grossen-Lupnitz), 1 Hufe im Feld zu Salcza (Langen-Salza), '/a Hufe
im Feld zu Sunneborn (Sonneborn) , 1 Gans und 1 Huhn gekauft haben für
19^1, Mark, die sie ihnen in der Münze zu Isenache bezahlt haben ; die man,
die daz gut der anderthalbe huve inne haben und erbeyten, sollen davon jähr-
lich zu Michaelis 4^1^ ffunhptehalpj Scheffel Korn Erfordes mazes in die stad
zu Isnache abliefern; jährlich bis zu St. Johannes dem Täufer kann das
Gänse zu gleichem Preis, 2 Scheffel der Kornrente für S'j^, der Rest von
2^li Scheffel für 11 Mark Zurückgekauft werden. Siegler: auf Bitten der
Verkäufer die Aussteller. — der da gegeben ist nach gots geburte tusend iar
drihundert iar in dem sehen und drizgesten iare an dem nesten dunrestage
vor allerheilygen tage. — K ZJ2.
Nova Mamanniae 20
306 Nr. 481-483
481. Avignon 1337 Oktober 31.
Gaucelin Kardinalbischof von Alba bittet als päpstlicher
Pönitentiar den Ersbischof Baldewin, den Deutschordens-
konversen Jakob von Dudeldorf in einem anderen Orden unter-
subringen.
K4(>3^).
Venerabili in Christo patri dei gracia archiepiscopo Treve-
r(ensi) vel eius vicario in spirituaiibus Gaucelinus miseracione divina
episcopus Albanen{sis) salutem et sinceram in domino caritatem.
1. Sua nobis frater lacobus natus Wilh(elm)i de Dudillindorf
conversus ordinis sancte Marie de domo Theutonicorum Iherosoli-
mitani vestre dyocesis lator presencium peticione monstravit, quod
olim parentes eius ipsum infra quartumdecimum vel circa sue
etatis annum in ipso*) ordine non sine labe symoniace pravitatis
in conversum et fratrem ipsius ordinis recipi procuravit, in quo
ordine est professus. Verum cum dictus frater ex hiis non possit
cum sui quiete animi et sana consciencia in dicto ordine remanere,
ordine et habitu derelictis et absque sui superioris licencia ad
sedem apostolicam accedens nobis humiliter supplicavit sibi per
eandem sedem de oportuno remedio misericorditer provideri.
2. Nos igitur auctoritate domini pape, cuius penitenciarie curam
gerimus, ipsum fratrem lacobum ab excommunicacionis sentencia
generali, quam sie apostatando incurrit, et excessu huiusmodi ac
peccatis suis aliis, que nobis in foro confessionis aperuit, ad vos
iuxta formam ecclesie remittimus absolutum circumspectioni
vestre auctoritate eadem committentes vosque rogantes et hortantes
in domino Jesu Christo vobisque in remissione vestrorum peccami-
num iniungentes, quatenus more boni patrisfamilias de inventa
ove perdita gloriantis *) ipsum fratrem lacobum ad vos de mandato
nostro infra sex mensium spacium a data presencium conputandum
humiliter venientem ad alium ordinem approbatum'') eiusdem vel
arcioris seu paris*^) observancie faciatis transferri seu recipi et
culpa diligenter considerata ipsius iniungatis inde sibi auctoritate
predicta penitenciam salutarem. 5. Ceterum si ei alterius ordinis
difficilis reddatur ingressus, predicte recepcionis vicio renunciacione
libera et condigna satisfactione utcumque purgato ipsum fratrem
lacobum, ne tamquam ovis oberrans lupi rapacis morsibus pateat*),
ad ovile pristinum quasi de novo, sed non in loco priori de quadam
providencia reducatis. Si vero infra dictum terminum ad vos legi-
timo inpedimento cessante venire neglexerit, extunc in eandem rela-
batur sentenciam ipso iure et presentes littere nullius sint momenti.
Datum Avinion(e) II. kalendas novembris pontificatus domini
Benedicti pape XII. anno tercio.
I) Datum per copiam. Ueberschr.: Ut symoniacus in alio ordine vel in pristino
recipiatur.
1) vgl. Matth. 18, 12 f., Luc. 15, 4 ff. oo O) vgl. Joh. 10,12.
^"2. Avigtwn 1337 November 18.
Papst Benedikt XII. an den Propst von St. Artiuat Metensis dyocesis;
befiehlt ihm, die Klage des Rudolphus dictus Lusse Stißsherrn von Aschaffen-
burg, dass ihn in Unkinrode (Unkeroda), Nenzilsdorf (icüst) und Strofurthe
fStrofurte; viast) die Gemeinden (\xniy^TS.\tMes) in seinen Besitzungen störten,
I
1337 Oktober 31- November 19 307
Bti entscheiden. Conquestus est nobis Rudolphus — Avinione XIIII. kal. dec.
pont. n. a. 3. K 246 fiiiirclistrühenj und, eingerückt in Nr. 490, K 24'ja.
483. Avignon 1337 November 19.
Der Pfalsgraf Frans von Alliate bevollmächtigt Meister
Rudolf Losse, in seinem Namen 4 öffentliche Notare bu ernennen.
K 224. — Wie es scheint, Nr. 116 nninittelbar nachgeschrieben.
Venerabili et discreto viro magistro Rudolphe dicto Losse
canonico ecclesie Cardonensis Trever(ensis) dyocesis Franciscus de
Alliate de Mediolano dei gfracia comes palatinus pacera, gaudium et salutem
ac debitam diligenciam in commissis. 1. Sagai humane nature
discrecio memorie honjinum labilitate pensata, ne diuturnitate temporum ea,
que inter contrahentes aguntur, oblivionis defectui subiacerent, tabellionatus
adinvenit officium, per quod contrahencium vota scribuntur et scripture
ministerio postmodum longum servantur in evum. 2. Cum itaque pro
parte vestra nobis extiterit supplicatum, ut auctoritate nobis et ante-
cessoribus nostris a divis imperatoribus super creandis notariis publicis con-
cessa concedendi quatuor personis sufficientibus et ydoneis officium
notarie et creandi easdem vobis potestatem committere dignaremur,
nos de discrecione vestra plenatti fiduciam obtinentes volentesque
propterea supplicacionibus huiusmodi favorabiliter annuere in hac
parte, discrecioni vestre tenore presencium duiimus concedendum,
ut vos vice et auctoritate nostra quatuor tabelliones sufficientes
et ydoneos, quos ad hoc duxeritis eligendos, ad dictum tabellionatus
officium exercendum diligenti tamen examinacione premissa receptoque
postmodum ab eisdem- tabellionibus vice nostra sacrosancte Roman(e)
ecclesie ac sacri imperii Roman(i) nomine fidelitatis sollte necnon de ipso
tabellionatus officio fideliter * exercendo, prout inferius annotatur, corpora-
h'ter iuramento predictis quattuor personis et cuilibet eorundem ex-
nunc officium COnced[ati]s'*) memoratum per pennam, calamarium at-
que cartam, que tunc in vestris manibus tenebltlS, ac pacis osculum
investiatis de officio antedicto 5. dantes et concedentes eiSdem tabellioni-
bus et cuilibet ipsorum auctoritate nobis, ut superius exprimitur,
in hac parte concessa plenam licentiam et liberam potestatem* , instru-
menta, acta, prothocoUa * et litteras » exemplandi, copiandi et publicandi,
festes * recipiendi et examinandi, testamenta conficiendi, codicillos, appella-
ciones et excepciones quascunque tam in iudiciis quam extra
audiendi, scribendi et insinuandi CUm potestate, tutores et curatores
dandi et quelibet alia instrumenta, Scripturas sive contractus tam
ultimarum decedencium voluntatum quam quorumcunque aliOrum negocio-
rum conficiendi et ordinandi, decreta interponendi, pupillis et orphanis
alimenta decernendi necnon emancipare, manumittere et adoptare
volentibus auctoritatem prestandi dictumque tabellionatus officium
terrarum ubique et ubilibet libere et pacifice eiercendi ac omnia alia
et singula faciendi, que ad sepedictum officium pertinent et quod ad ipsos
tabelliones et quemlibet ipsorum tamquam ad notarios publicos et
iudices ordinarios ac autenticas personas publice recurratur et instru-
mentis publicis per ipsos et quemlibet ipsorum confectis stetur
et credatur. 4. Forma autem iuramenti, de quo supra fit
mencio, talis est: ,Tu iurabis ad sancta dei ewangelia de cetero
fidelis esse sacrosancte Roman(e) ecclesie ac sacro imperio Romano
20*
308 ^»"^ 484—487
suisque imperatoribus ac comiti supradicto, scripturas vero per
te in formam publicam redigendas in carta papirea vel unde abrnsa
fuerit scriptura, non conscribas tabellionatusque officium sine
fraude exercebis nil addens vel minuens maliciose vel fraudulcnter,
quod contrarium alteri prodesse poterit vel obesse'. 5. In quorum
omnium * testimonium et ad certltudinem pleniorem presens Privilegium
seu instrumentum publicum » per Gotscalcum notarium nostrum infra-
scriptum scribi et publicari mandavimus et sigilli nostri fecimus
appensione muniri.
Datum et actum Avinion(e) in hospicio habltacioniS nostrC anno domini
M'CCCXXXOVII", indictione quinta, die XIX« mensis novembr(is),
pontificatus sanctissimi patris et domini nostri domini BenedlCtl divina
providencia pape XII. anno tercio presentibus discretis viris Ludolpho
dicto de Vene Osnaburgen(sis) et lohanne de Damurco Remen(sis)
dyoc(esium) clericis testibus ad premissa vocatis » et rogatis.
Et ego Gotscalcus dictus Rumstekel de Wesalia clericus
Colonien(sis) dyocesis publicus imperiali auctoritate notarius pre-
dicta omnia de mandato supradicti domini comitis propria manu
scripsi meoque consueto signo signavi rogatus in testimonium
premissorum.
1) Ueberschr.: Potestas michi data creandi thabelliones a comite palatino. +
a) concedimus.
484. Avignon 1337 November 20.
Meister Gerhardus de Frankenford iittd Goswinus de Munde (!J Stifts-
herr von Aschaffenburg, Prokuratoreii an der römischen Kurie bekennen, dass
sie das mit dein echten Siegel des Kapitels von St. Marien in Erfurt be-
siegelte, hier eingerückte Prokuratorium Nr. 440 sowie das sallarium für die
damit ihnen Zufallende Tätigkeit durch den ehrsamen Meister Rodolphus
dictus Lusse Stiftsherrn von St. Marien erhalten haben, und quittieren darüber.
Siegler: die Aussteller. Coram universis — D. Avinione a. dorn. 7337. XII.
kal. dec. — K 234.
485. Avignon 1337 November 23.
Meister Gerhardus de Frankenfort Kleriker Mainzer Diözese, Prokurator
an der römischen Kurie erklärt sich wegen aller ihm durch die ehrbaren
Herren Ditmarus dictus Mule (o über u) und Meister Rodolphus dictus Losse
oder ihrerseits zusammen oder getrennt übergebenen Prokuratorien sowie der
ihm auf Grund derselben geschuldeten sallaria für befriedigt und quittiert
ihnen darüber. D. Avin. IX. kal. dec. sub sigillo meo pendente a. dom. 1337.
- K 250.
486. Avignon 1337 November 25.
Kardinal Talayrand von Perigord meldet dem Ersbischof
Baldewin, dass er beim Papste für ihn gewirkt habe.
K 504. — Das Schreiben und die in ihm erwähnte Gesandtschaft
Baldewins ist mit Nrr. 455, 457 f. und 461 zu verbinden. Dass die Miss-
helligkeiten wegen des Mainzer Verzichts noch so lange nachgewirkt haben,
war bisher nicht bezeugt.
Reverende pater amice karissime 1 1. Venientes nuper
ad sedem apostolicam magistrum Rudolfum Lousse et capellanos
et nuncios vestros contemplacione vestra et eorum insuper bonitatis
obtentu grate recepimus. Quibus per nos ante conspectum domini
nostri summi pontificis introductis, quicquid de negociis vestris
illi exponere habuerunt, seriöse et habiliter expresserunt. Quäle
tarnen ad omnia responsum habuerint, non curamus presentibus
inserere litteris, quoniam iidem nuncii ad paternitatis vestre pre-
I
1337 November 20— Dezember 4 309
senciam redeuntes illud vobis clarius explicabunt ministerio vive
vocis. 2. Et quia sperabamus, ut ipsius domini nostri duricia
forsitan emollita benignius nobis in vestris negociis responderet,
eosdem nuncios expectare voluimus, donec ipsi domino pap[e]*)
super eisdem negociis loqueremur. Sicque dominus meus dominus
Eduen(sis) fidelis et sincerus amicus noster et nos ei locuti sumus,
sicut efficaciter vidimus expedire. Sed eo nobis minus placide et
minus grate exhibente responsum nunciis ipsis annuimus de recessu.
Et quoniara, ut verisimiliter credimus, turbacioni pape nunciorum, <^,n/ *^A-
qui pridem peracto negocio ecclesie Magunt(ine) de Alamania ( <-,
redierunt, relacio et informacio causam dedit, expectabimus tempus,
infra quod turbacione huiusmodi mitigata remedio utili insistemus, ■ vvw/
ut ipsius erga vos voluntas et animus serenetur. 3. Ceterum ' >
de oblacione grata et magnifica pro parte nostra per eosdem ^T"*^^^
vestros nuncios nobis facta uberes grates exsolvimus, licet non '
expediret nos visitare muneribus, quia, sicut nos et nostra pro
honore vestro vellemus libenter exponere, sie ex caritatis affectu,
que non querit, que sua sunt, vestra omnia possidemus. 4. Deus
annuat votis vestris et ea dirigat, ut optatis.
Datum Avinion(e) anno^) 37. die XXV^ novembris.
I) Ueberschr.: Missilis Petrag(oricensis), quando magister N(yco-
laus) et ego revenimus de curia. -(- a) papa. -(- b) anno 37. von L. über
die XXV. nachgetr.
487. 133[7] Dezember 4.
Ritter Baldemar von Odenbach verpflichtet sich als Amt-
mann Ersbischof Baldewins auf Blies-Kastel.
D 4^); Entwurf, von L. begonnen, von 2. und 3. Hand fortgeführt und
vollendet, endlich wieder von L. korrigiert und mit Nachträgen versehen,
■während eine 4. Hand das Datum nachtrug (vgl. NN. a, h, k, n). — Die
Urkunde gehört in den Zusammenhang der Fehde mit den Herren von Fin-
stingen; vgl. Dominictis 401 f., woraus sich das fahr ergibt.
1. Ich Baldemar von Odinbach ritter dun kunt allen '^ luden ^ ,
daz der erwerdige in gode vader und herre min herre her
Bald(ewin) ertzeb(ischove) zu Tr(ir)e mich sinen und des stieftes
von Tr(ir)e amptman < gemachit hait > zu Castele und waz in
die phlege gehöret, gemachit hait als lange als yme fuget.
■* [Were aber, d]az mir nit mer enfugete da amptman zu sine, so
sal ich daz minen vorgenanten herren, [sinen nachkjomen und den
stieft ein vierdeil iars zu vore lazzen wizzen '' . Also daz ich yme
* und dem stiefte von Trieren "* al da und andirswo zu iren willen
und besten dienen sal als ein amptman. 2. Und'*) sollen mime
vorgenanten herren, sinen nachkofnen und dem stifte von Triren
zfi vorint und mir dar nach als ein amptman alle man, burgman,
dinestman, bürgere, "* porteneren**), turn knechte**) und'') wech-
tere*")^ und andere lüde, di in daz ampt und die phlege gehorent,
sweren, holden und gehorsam sin und sal ich sii schirmen, hant-
haben und virantwerden und in bescheidenheit halden noch in sal
si weyd(er)'') recht nicht drengen*^) und sal <bisundern> mit
namen daz inner hfiz zfi Castele mit portenere<rn d> tu'^r"-
knechten und wechtern und andirn gesinde beko.sten und daz hfis'')
und die phlege zfi male besorgen ■=) und be waren und sal allewege
0-^,'<
310 ^f- ^**
sechs') man geritten und gewopent uff mins selbes kost al da
halden, iz werde < ges > tuschen mime vorgenanten herren und
sime stifte und dem von Vinstingen gesfinet oder gevridet oder
nit. 3. Und darumb sal ich in nemen al die gulde, gevelle
und waz zfi dem hfis gehöret und wo icht uzze steit, daz sal'*)
ich in vordirn und in gewinnen nach "* miner " besten macht
" und sal so ich allir erist mag, di gulde irvaren und mime vor-
genanten herren beschribin gebin*'. 4. Und sal mir dar <zö>
■^ober* min<e> vorgenanter herre <von> in diseme ersten*')
iare geven <swe> ''zwe'')'* hundert phont haller; iz in were
dan, daz man daz hus zfi Castele <bregen> "brechen'')^ wolde
oder daz ich andirs mime vorgenanten herren von Trire(n) <oder>,
sine nachkomen oder sime stifte von T(ri)ere(n) zfi eime amptman
nit " mer *" ''*) enfugede ')> so sal ich mir lazen genogen nach der
geborde und der anzal "^ vom iare*". Und <wilch> welche')
ziit min vorgenanter herre von Trire, sine nachkomen <und>
■^oder"'') sin stift zfi Triere wollent, so sal ich in die vorgenante
hfis und ampt ledig und loys uf geben und antwerten ane aller-
leye schaden, "^ Verluste^) oder koste dar uf zfi rechene <v ?>
oder zfi slane " und " ane allerley Widerrede und vorzog. 5. Ouch
ensal ich von dem vorgenanten hus<e> oder ampt dekein crige
oder degedinge*") nit machen, halden noch anegriffen ane mins
vorgenanten herren, siner .. nachkomen oder "'des'' stieff*-es
von Triere ^ wizzen und uzgesprochenen willen. 6. Iz sal ouch
min vorgenanter herre von Triere zfi Castele han under sin kost
viertzehen man gewapent "^ in dem criege wider die von Vin-
[s]tingen; und als[o]länge, als di[e] vierzene da sint, so salin mine
Sechsen vorge[nant] mu[. . . .] zu el[. . .] v[ ] *■, und sal
in mir und den vorgenanten seszen gewapenden, die ich da haben
■* sal ^ ***), iren schaden richten, den wir oder sie intphengen,
wanne wir mit mins vorgenanten herren vienden striedcn oder
sie iageten "* oder wider [. .] fiende in [. . .] schadene in [. .] ge-
scheffede [. . .]tiche [sjweren " <uz>. 7. Alle diese vorge-
scribenen stficke han ich gelobt und globen an diesem brive und
zfi den heiligen gesworn, stede und veste zfi haldene und nit da
wider zfi dune noch lazen geschien in keiner hande wiis uz-
gescheiden allerley argelist und geverde an allen diesen stucken
und an ir iglichem. 8. Und des zfi einer merer Sicherheit han
ich min ingesigel an diesem brief gehangen und han gebeden und
bidden an diesem brieve"") den edeln herren minen herren hern
Walr(am) greven zfi Zweinbrucken und hern "^ lohan des greven
[son v]on Sarbruckin und h[ern] " loh(an) von Randecke "^ritter*",
daz sie "^ vor mich und [. . .] mir alle dise stucke globen, stede
zu haldene und daz sie " ire ingesigel an diesen brief wollen
henken zfi eime orkunde aller dieser vorgescribenen stucke.
9. Und wir greve Walr(am), "* loh(an) des greven son von Sar-
bruckin " und loh(an) von Rand(ecke) vorgenant bekennen offen-
lichen an diesem brive, daz wir < durch bede wollen > "* mit *"
hern Baldemar<s> von Odinbach [vorgenant ?] " und vor in
gloubet han und globin an disen brive, daz er alle die vorbe-
1337 Dezember 11 311
griffene stucke stede und veste haldin sol als vore begriffen ist,
und han dar zu durch siner bede willen ^ unser inges(igel) an
diesen brief harn (?) gehangen zfi eime orkönde als [ ] vor-
geschriben stucke.
< Datum et cetera >. Dirre brief wart gegeben et cetera
"anno") XXX [ ] in die beate ßarbare'*.
I) Ueberschr. : [Constitucio (?) Balde]mari in officiatum cum certis condicioni-
bus et ligis. -|- a) Deginn der 2. Hand. -[- b) w aus z korr. -\- c) ans dringen
korr. -(- d) aus huffe korr. -f- e) o ans a korr. -\- l) ans sehes korr. + £*)
danach ihc getilgt. -{- g) aus irsten korr. + h) von der 3. Hand. -(- h*) da-
vor dasselbe getilgt, -f- i) verwischt. -\- k) Beginn der 3. Hand. + 1) i aus
u korr. -\- m) e nachgetragen. -|- n) Datierung von 4. Hand.
488. 1337 Desember 11.
Bischof Bertfiold von Strassburg bittet durch den Deutsch-
ordensmeister WolfratH von Neuenbürg den Er shischof Heinrich
von Mains und den Elekten Gerhard von Speyer, für ihn sunt
Zwecke seiner Freilassung su bürgen, und verpflichtet sich,
sie schadlos su halten.
Original (mit Signet, tu dem die Buchstaben H. PROBEST in einem
ans 4 Kreisen gebildetes Kreuz und dessen Winkel rings um ein S geordnet
sind; das Siegel abgefallen) in München, Mainz -St. Alban fasc. 19. —
Zur Sache vgl. Mililer II 101 f., Leupold 97 ff.
1. Nos Bertholdus dei gracia episcopus Argentin(ensis) notum
lacimus presencium inspectoribus universis, quod nos dedimus et
presentibus damus religiöse viro fratri Wolframmo de Nellenburg
preceptori fratrum ordinis Theutunicorum per Alaman(iam) speciale
mandatum et liberam potestatem requirendi et rogandi reverendos
in Christo patres et dominos dominos Heinr(icum) archiepiscopum
Mogunt(inum) ac sacri imperii per German(iam) ärchicancellarium
necnon Gerhardum electum confirmatum ecclesie Spiren(sis) et
quaslibet alias personas ecclesiasticas et seculares, quas ad hoc
requirendas duxerit, ut se nostro intuitu fideiussores et principales
debitores constituant et pro nobis se obligent sub formis, caucioni-
bus, satisdacionibus et penis quibuslibet et promittant super eo,
videlicet quod nos omnia et singula, que ipsi pro nobis et nostra
liberacione promiserint, et ea, ad que se quomodocumque obli-
gaverint, observabimus, adimplebimus et expediemus sub obli-
gacionibus, caucionibus, satisdacionibus et penis quibuslibet viis et
modis ad hoc oportunis, prout ipsi nos*) duxerint obligandos,
promittentes nihilominus bona fide prescriptas et alias quaslibet
personas, que se, ut prefertur, obligaverint, ab omni obligacione
liberare ipsasque ab omnibus dampnis et expensis, que occasione
eiusdem obligacionis penis et satisdacionibus quomodolibet susti-
nuerit, indempnes reddere et eciam conservare. 2. Ipsisque
et earum cuilibet homines nostri episcopatus et bona ipsorum at-
que episcopatus eiusdem pro huiusmodi observandis ex certa
sciencia obligamus dantes eisdem et eorum cuilibet potestatem
liberam eosdem homines et bona auctoritate propria per se et per
alios invadendi, capiendi, quandocumque et quocienscumque in
premissis seu eorum aliquo fuerimus negligentes, et ea recipiendi
in solutum dampnorum et expensarum et omnium eorum, que og-
312 Nr. 489—491
casione premissorum incurrerint vel sustinuerint aut alibi quomodo-
libet pacientur, et se nobis inimicos et adversarios constituendi
non obstante, si nobis racione homagii vel alibi quomodolibet sint
astricti. 3. Et si ipsi aut eorum amici adiutores vel servitores
huiusmodi invasionis aut recepcionis occasione aliqua dampna
sustinuerint vel expensas, promittimus ipsos ab eisdem servare
indempnes, ut prefertur. Ipsisque super hoc licebit homines et
bona prescripta, ut prefertur, invadere et recipere in satisfactionem
omnium eorundem. Atque super dampnis et expensis omnibus,
de quibus prefertur, standum est cuiuslibet iuramento. Promittentes
premissa omnia et singula rata habere perpetuo atque firma
et eadem sie servare non obstante, si contingat nos ab obligacionibus
huiusmodi auctoritate sedis apostolice imperiali aut alia quacumque
spirituali vel seculari absolvi vel absolutes decerni ad peticionem
cuiuscumque vel motu proprio, eciam si ad non observandum pre-
missa vel aliqua ex eis contra nos per censuram ecclesiasticam aut
alibi quomodolibet procedatur. Quibus omnibus et singulis et aliis
quibuslibet indulgenciis, absolucionibus, relaxacionibus, privilegiis,
sentenciis, litteris et graciis, quibus contra premissa iuvari possemus,
a sede apostolica vel aliunde impetratis vel concessis et impetrandis
seu concedendis actioni et excepcioni doli mali infactum sine
causa et quod metus causa ac quod aliter scriptum sit quam
actum beneficio cuiuslibet restitucionis in integrum necnon aliis
iuris et facti excepcionibus statutis, consuetudinibus, pactis civitatura,
terrarum, personarum et locorum quorumlibet renunciamus expresse
et specialiter iuri dicenti gencralem renunciacionem non valere.
4. Ad hec promittimus et ad hoc nos bona fide obligamus, quod nos
obligacionem et omnia et singula prescripta, postquam a
captivitate, qua detinemur liberati fuerimus, innovabimus et nos ad
observandum eadoni in forma simili vel alia, si qua fuerit ipsis
personis utilior et securior, sub sigillo nostro episcopali in instru-
mento super hoc in vulgari vel latino concipiendo, prout voluerint,
et per iuramentum obligabimus cum effectu infra proximos octo
dies, postquam ab ipsis vel eorum altero super hoc fuerimus
requisiti. 5. In quorum testimonium has litteras per Heinricum
dictum Probest de Constancia publicum notarium infrascriptum
scribi et publicari mandavimus et signo suo soüto consignari.
Nos quoque frater Wolframmus preceptor prefatus sigillum
nostrum ad peticionem prefati domini Bertholdi episcopi in eorundem
premissorum testimonium, que coram nobis acta fore, ut prefertur,
recognoscimus, duximus presentibus appendendum.
Acta sunt hec anno domini M^CCC™" trecesimoseptimo un-
decima die mensis decembris, indictione quinta, pontificatus sanc-
tissimi in Christo patris et domini domini Benedicti pape duodecimi
anno tercio presentibus religiöse viro fratre Ottone de Mulhoven'')
commendatore fratrum Theutunicorum domus in Wiszenburg
Spiren(sis) dyocesis domino Conrado de Kirckel thesaurario ecclesie
Argent(inensis), magistro Heintzelino de Ehenheim clerico eiusdem
domini thesaurarii et Ioh(an)ne Bruningi*') de Erscheim clerico
testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.
1337 Dezember 16—26 313
Et ego Heinricus de Constancia dictus Probest publicus
imperiali auctoritate notarius predictus, quia obligacionibus per
prefatum patrem et dominum episcopum Argent(inensem) in modum
predictum factis una cum dictis testibus presens interfui easque
sie fieri vidi et audivi, hoc instrumentum manu propria mea scri-
bendo de mandato ipsius domini episcopi exinde confeci et in hnnc
publicam formam redegi signoque meo consueto signavi rogatus.
a) davor B ? radiert. + b) i über u.
489*. [1337] Dezember 16.
Kitter Johann von Elz und seine Gattin Anna für Erzbischof Baldewin.
K 52s a (nach dem Entwurf) ; Orig. in Koblenz, Abt. 1 A I nr. 887 =
Günther III nr. 227. Abweichungen: S. 357 Z. 5 add. gehorit als dicke
als sichs geburet; S. 359 Z. 15 heyschet st. cyschzen; Z. 6 v. u. fehlt zu
Triere; S. 360 Z. 4 v. u. mile st. Wile ; S. 362 letzte Z. verczihen st. veriehen;
S. 363 Z. 11 den und den et cetera st. hern lohan ; Z. 17 knecht; Z. 18 henken.
Und wir die und die bekennen uffenlichen, daz wir druch bete
willen des strengen ritters hern lohans von Elcz und frowen
Annen siner elicher husfrowen han unser ingesigele an discn
brief tun henken zu Urkunde aller diser vorgeschriebenen
stucke. Datum feria tercia post Lucie.
490. 1337 Dezember 19.
Der Propst von St. Arnual Metensis dyocesis, vom Papste bestellter
Richter, an alle von dieser Urkunde erreichten christianitatuni decani, prebiteri
curati, vicarii, mercennarii ceterique ecclesiarum rectores ac clerici, notarii et
tabelliones: meldet ihnen den Empfang der eingerückten Nr. 482 und befiehlt
ihnen, die dort genannten Dorfgemeinden ^villarum universitatesy) vor ihn zu
laden, um sich gegenüber dem Stiftsherrn von Aschaffenburg Rudolphus zu
verantuorten ; sie sollen über die Ausführung und den Tag der Vorladung
jsurückschreiben. Noveritis nos litteras — D. sub sigillo nostro a. doni. 1337.
feria 6. ante festum beati Thome apostoli. — K 2./7-
491. Pfalsel 1337 Dezember 26.
Ersbischof Baldewin ernennt Bevollmächtigte, um mit
dem römischen Reiche, seinen Fürsten und Helfern einen Bund
gegen die Feinde des Reiches sti schliessen.
K 461^).
Nos Baldewinus dei gratia sancte Trever(ensis) ecclesie
archicpiscopus sacri imperii per Galliam archicancellarius notum
facimus pre-sencium inspectoribus universis, quod nos nobilem virum
Gerhardum dominum de Blankinch(eim) consanguineum nostrum,
strennuum militem Paulum de Eych, magistrum Wykerum de Birgele
clericum nostrum domesticum et Thilmannum de Rodemacra
magistrum coquine nostre armigerum fideles nostros ordinavimus,
fecimus et constituimus ac presentibus ordinamus et facimus
nostros ad infrascripta veros et legitimos procuratores et nuncios
speciales dantes ipsis aut tribus ex eis plenum mandatum et
liberam potestatem nos cum dicto sacro imperio Romano et ipsius
imperii principibus necnon aliis quicuscunque cum predicto imperio
partem facientibus, cuiuscunque Status, condicionis vel excellencie
fuerint, uniendi, constringendi et confederandi ac eciam nos ad
prestendum servicia, auxilia et consiiia prefatis imperio, eius
principibus ac cum ipsis partem facientibus obligandi, presertim
contra dicti imperii iniuriatores et contra illos, qui bona eiusdem
imperii dinoscuntur minus debite et contra iusticiam optinere,
eciam cuiuscunque Status, condicionis vel excellencie fuerint,
314 Nr. 492-494
tractatusque super hiis et pacta nostro nomine faciendi, cauciones
et iuramentorum sacramenta in animas nostras, si opus fuerit,
prestandi, super certis pecuniarum sumrnis conveniendi et easdem
pecunias seu earum partem recipiendi et de ipsis nostro nomine
quitaciones donandi necnon omnia alia et singula faciendi, que
circa premissa necessaria fuerint vel oportuna, eciam si mandatum
exigant speciale, ratum et gratum habituri, quidquid dicti nostri
procuratores et nuncii egerint in premissis vel aliquo eorundem. In
quorum testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum.
Datum in Palaciolo die XXVI. mensis decembris anno domini
M'CCC tricesimo septimo.
I) Ueberschr. : Procura torium ad Angliam ad conf[e]deranduin
(ad conf. nachträglich zugefügt). -\- a) die — dec. auf Rasur, davor anno
gestrichen.
492. [1337 Desembcr 30].
Derselbe sühnt sich mit Ritte f Johann von Eis und macht
ihn sunt Erbburggrafen auf Balden-Els.
K S^5^) (offenbar nach dem Entwurf; vgl. die Bemerkung zur in-
serierten Nr. 489) ; vgl. Goerz 80 mit der Datierung „1337 dinstag nach
dem heiligen christustag" (nach „neuerem Chartitlar in Coblenz", das jetzt
dort nicht zu ermitteln ist).
1. Wir Bald(ewin) von gotes gnaden et cetera dun kunt allen
luten, daz wir mit deme strengen rittere lohan von Elcz umb
alle criege, tzweyunge, uffloufe undmissehellunge, die czw[i]sschen*)
uns und unserm stiffte uff ey[n]re'') siiten und yme uff die andern
uff erstanden waren und sich vorloufen han biz an disen hutigen
tag, mit willen und gehengnisse unsers capitels von Trire ge-
richtet und gesunet*^) sin gar und gentzlichen vor uns und unsern
Stift und alle unser belfere und dienere und daz wir deme selben
loh(an) unser und unsers vorgenanten Stiftes bürg Baldenelcz ge-
legen über Elcz bevolen han und yn unsern erbeburggreven dar
uffe gemachet han mit allen den Vorworten, underscheyden und
artikeln, als des vorgenanten lohan brieve *) sprechent, die von
Worte zfi worte her nach geschrieben stent: ,Wir lohan — tzalte
et cetera. Datum f eria tercia post Lucie'. 2. Alle dise vorgescriebene
stucke, als sie vorbegriffen sint, geloben wir Bald(ewin) der vor-
genante erczebisschof zfi Trire vor uns, unser nachkomen und
unsern stift vorgenant stete und veste zfi haldene ummer me
ewiglichen ane allerleye argelist und geverde. Und des zfi Ur-
kunde und gantzer stetikeit han wir unser ingesigele mit unsers
capitels ingesigele vorgenant an diesen brief gehangen. 3. Und wir
. . der dumdechan^) und daz capitel des Stiftes von Trire vor-
genant bekennen, daz alle dise vorgenanten stucke mit un.serm
gfiten willen und gehengnisse sind geschin, und geloben wir sie
stete und veste zö haldene ewiglichen an allerhande argelist und
geverde. Und des zfi urkfinde und vestenunge han wir gemeyn-
lichen unser ingesigele mit unsers vorgenanten hern Baldewins
ingesigele an disen brif tfin henken.
I) Ueberschr.: Conposicio lo(hannis) de Elcz und De perpetui burgravii con-
stitucione. + a) czwnsschen. -I- b) eyrre. + c) t von L. nachgetr. -f d) dum
von L. nachgetr.
1) Nr. 489.
1337 Dexember 30 315
493. [1337 Juni -Dezember].
Vor dem ehruürdigen Herrn Johannes Kantor der Trierer Kirche, der
von dem ehrenwerten Herrn Conrad us de Ansenbruch Mainzer Domherrn, dem
päpstlichen Delegaten in dieser Sache, zum Richter subdelegiert ist, erklärt
Ludewicus de Cleberg Prokurator des Meisters Rodol(phus) dictus Losse
Klerikers Mainzer Diözese gegen die Herrin Mechtildis relicta quondam
lohannis dicti Losse armigeri: Johannes Losse, einst als Rudolfs agnatus
propinquus dessen Vormund während seiner etas pupillaris habe sich nach
Ahlauf der Vormundschaft geweigert, über die Verwaltung von R s Gütern
diesem Rechnung zu legen und die Eiiniahmen auszuzahlen, worauf Konrad
gemäss dem ihm auf R.s Betreiben urkundlich (Nr. 402) erteilten päpstlichen
Auftrages gegen Johannes Losse (U. unbekannt) und dann gegen dessen
Erben (Nr. 437) vorgegangen sei ; R. aber habe, weil er seit der Erteilung
dieser Urkunde die Diözese Mainz aus bestimmten Gründen nicht zu betreten
wage und mit Jenen nicht ungefährdet zusammenkommen könne, die urkund-
liche Uebertragung (unbekannt) der Vollmacht Konrads auf den Kantor J.
erlangt und dieser daraufhin namentlich gegen M. Schritte eingeleitet. Er
bittet ihn nun, M. zu verurteilen, dass sie ihm Rechenschaft ablege, die Ein-
nahmen erstatte und auch seine von ihm auf 40 Pfund gute und gesetzliche
Heller geschätzten Schäden, Zinsverluste und Unkosten ersetze. Coram vobis
— sufficere videbuntur; ohne Datum. — D IJS (Entwurf). — Für die Ein-
reihung ist Ausgangspunkt Nr. 437. Die Bemerkung, dass Losse sich nicht
in die Diözese Mainz wagen dürfe, führt auf die Zeit nach Baldewins Ver-
zicht auf Mainz; vgl. Nrr. 469, 478, 482, wo dasselbe Motiv wirksam ist.
494. [1336— J 337?]
Formular für die Ahsoliition von Anhängern Ludwigs
des Bayern.
K 126^). — Dies Formular ist besonders oft, in etwas abweichender
Gestalt, in den Jahren nach dem Tode Ludwigs des Bayern gebraucht worden
(vgl. die beiden für Baldewin von Trier bestimmten Exemplare bei Raynald
z. J. 1348 § 15, 1349 § 15, auch Monumenta Boica XLI 309, Heinrich von
Eichstädt bei Böhmer Fontes IV 531). Es soll unter Papst Johannes XXII.
entstanden sein, ist aber bisher zuerst in einer IVeingartener Urkunde von
1336 Juni 15 nachzuweisen gewesen (vgl. Müller II 96 N. 1 , 241 N. 2). Die
zeitliche Einreihung unseres Stückes ergibt sich mit Wahrscheinlichkeit aus
seiner Stellung in der Handschrift : die vorhergehenden, gleichzeitig von der
gleichen Hand geschriebenen Urkunden derselben Lage (K 120 — 124} gehören
ins Jahr 1336, ein undatiertes (K 125) ins Jahr 1337 , die nächstfolgenden
(K 127 — 140} bis zum August 1338. Vielleicht stammt das Stück von den in
der Mainzer Sache abgeordneten Gesandten der Kurie (vgl. Nr. 431 {f.}.
Nos i'gitur attendentes, quod apostolice sedis clemencia non
consuevit penitentibus misericordiam denegare, sed paterno affectu
cupit constitutos in vicio ad cautelam reducere unitatis, auctori-
tate domini pape, cuius penitentiarie curam gerimus, et de special!
mandato super hoc vive vocis oraculo nobis facto, postquam con-
fessus fuisti publice coram nobis te tenuisse et tenere fidem
catholicam et credere et tenere, quod credit, benet et docet
sancta mater ecclesia credidisse et adhuc firmiter credere, quod
non spectat ad imperatorem papam seu summum pontificem
deponere et aliunn eligere vel creare, sed hoc tu ipse hereticum
reputas et heresim dampnatam per ecclesiam prelibatam recepto
consequenter a te ad sancta dei ewangelia iuramento, quod stabis
et parebis mandatis ecclesie et domini nostri pape super illicitis,
iniuriis, contumaciis, rebellionibus, fautoriis et aliis inplicite vel
explicite per te confessatis et non confessatis ac ceteris penis et
sententiis, quas incurristi ab homine vel a iure propter premissa
et ea tangencia, et dicto domino pape et eius successoribus
316 'V»- 't95-'496
canonice intrantibus fidelis eris de cetero et cisdcm debitam
reverenciam et obedienciam exhibebis nee cum prefato Ludovico,
quamdiu stabit in rebellione sancte matris ecclesie, seu aliis
hereticis et scismaticis aut eorum sequacibus per dictam ecclesiam
denotatis deinceps eris nee eis seu quibuscunque aliis dabis contra
Romanam ecclesiam consilium, auxilium vel favorem directe vel
indirecte, publice vel occulte quodque nulli imperatori seu ad-
ministratori imperii obedies nee adherebis, nisi ille primitus fuerit
per sanctam Romanam ecclesiam approbatus, nee eciam cum
prefato Ludovico aut quocunque alio in rebellione prefate ecclesie
existenti contra eam obligacionem conspiracionem facies sive
ligam, te a dictis sentcntiis absolvimus in forma ecclesie.
I) Ueberschr. : Forma iuramenti absolvendorum a sententiis contra Bavar(um).
495. [vor 1338?].
Der Offisial der Trierer Kurie beurkundet die Ernennung
des Heinrich durch einen Stiftsherrn zum Prokurator an der
Römischen Kurie.
K 44£^) ; zur Formel verkürzt (vgl. N. I) und von L. mit Ergänzungen
versehen. Von derselben Hand wie K 446 (Nr. 465) eingetragen, vielleicht
also annähernd gleichseitig. Andererseits könnte aber der hier genannte
Heinrich identisch sein mit einem zu 1325 eruälinten Henricus de sancto
Maximino procurator in curia Romana (Sauerland I nr. 74S).
Nos . . officialis curie Trever(ensis) notum facimus omnibus,
quorum interest vel interesse potest, quod coram nobis personaliter
constitutus N. C. (T.?) canonicus ecclesie C. (T-?) Henr(icum)
et cetera suum in curia Romana absentem tamquam presentem
fecit et constituit procuratorem ad allegandum, proponendum et
probandum omnes et singulas excepciones ei conpetentes et
conpetituras qualitercunque et specialiter al(ias) maxime contra
quascumque personas et quaslibet citaciones factas et faciendas
contra ipsum N. vel ipsum procuratorem suum ipsius "^ N. **
nomine et professus alios quoscumque necnon in causa seu causis
dumtaxat de sui natura seu al(ias) de iuris necessitate in Romana
curia tractandum et finiendum, in quibus "* eciam ^ constet seu
constabit eum legitime citatum vel procuratorem suum eius nomine
ad ipsam curiam adeo, quod in eadem curia contra ipsum N. ab-
sentem legitime procedi posset tamquam contra contumacem ad
agendum, defendendum "^ libell(um) seu petic(ionem) offerendum
et oblat(is) respondendum, litem et cetera reconveniendum "*, iura-
mentum de calumpnia et de veritate dicenda et quodlibet aliud
sacramentum < eciam > in ipsius N. animam prestandum, crimina
et defectus opponendum, beneficium restitucionis in integrum et
absolucionis cuiuscumque beneficium impetrandum, petendum et
optinendum et iuramentum deferendum, ■* testes et instru-
menta producendum et reprobandum " et ad omnia et alia
et singula faciendum, que in premissis et circa premissa dum-
taxat requiruntur et dictus N. facere posset in eisdem, si
presens esset < et cetera >, " eciam " si mandatum exigant
speciale, dans et concedens eidem procuratori suo liberam in
premissis et circa ea < liberam > causarum amministracionem
necnon potestatem alium seu alios loco sui substituendi et revo-
vor 1338 ?— 1338 Januar 4 317
candi ac reassumendi seu iterum substituendi, quociens sibi
placuerit, ratum, gratutn et firmum habiturus, quidquid dictus
procurator aut substitutus vel substituendus ab eodem in premissis
et ea contingentibus egerint, fecerint seu procuraverint promittens
sub ypoteca suarum rerum, si necesse fuerit, iudicatum solvi pro
Omnibus suis clausulis. In cuius rei testimonium sigillum dicte
curie ad preces et rogatum prefati N. presentibus duximus appo-
nendum.
Datum et cetera.
I) Ueberschrift (von der Hand des Kopisten) : Nota formam procura-
torii, quod limitatum appellatur in curia.
496, Trier 1338 Januar 4.
Rudolf Losse ernennt Johann von Ettenhausen sunt
öffentlichen Notar.
K 214 fjjl) und K 263 fajil); 2 ist hier zugrundegelegt.
In nomine domini nostri lesu Christi amen. Rudolfus*) dictus
Lusse'') canonicus ecclesie sancti Castoris in Cardono Trever(ensis)
dyocesis discreto viro lohanni dicto de Ettinhusen'^) clerico
Mogunt(ine) dyocesis salutem in domino sempiternam. /. Cum
sit dignum illos, quos virtutum mater discrecio et sollicita in
commissis diligencia recommendant, ad uberiores functiones extolli
eosque specialibus favoribus et graciis preveniri, hinc considera-
cionis mee oculos ad personam tuam pie convertens te, ut magis
esse valeas fructuosus, duxi ea gratia persequendum, ex qua tibi
fructus accrescere poterunt comodi et honoris. 2. Sane cum
spectabilis dominus Franciscus de Allyate"^) de Mediolano comes
palatinus per suas patentes litteras suo vero sigillo filis sericis
appenso necnon signo et subscripcione discreti viri Gotscalci^)
dicti Rumstekel de Wesalia clerici Colonien(sis) dyocesis notarii
publici conmunitas *) omni suspicione carentes, quarum tenor in-
ferius continetur, eligendi quatuor personas ad tabellionatus officium,
quas ad illud post diligentem examinacionem reperirem ydoneas, prius
ab eis iuxta formam in suis pretactis litteris super hoc michi
directis annotatam iuramento recepto dictasque quatuor personas et earum
quamlibet vice et auctoritate dicti . . comitis investiendi de officio
antedicto plenam et liberam michi tribuerit facultatem, ego
probitatis tue merita consideranter attendens te, qui post diligentem
examinacionem ad dictum officium exercendum per me sufficiens
et ydoneus es repertus, recepto quoque a te corporaliter iuramento
secundum formam pretactis litteris insertam in pretacto numero
primum conputare volens auctoritate pretacta michi in hac parte
commissa ad pretactum tabellionatus officium eligo in hiis scriptis
tibi dictum officium libere concedendo investiens te nichilominus
auctoritate predicta de ipso tabellionatus officio per pennam, cala-
marium atque cartam, ut illud deinceps ubilibet, cum necesse et
oportunum fuerit, libere, prudenter et fideliter valeas exercere et
ad te veluti ad notarium publicum et personam autenlicam in hüs, quc
ad dictum pertinent officium, cum fiducia recurratur. 3. Tenor
vero pretactarum litterarum talis est: ,Venerabili et discreto viro
magistro Rudolfe") dicto Lusse ) canonico ecclesie Cardonen(sis) Trever(ensis)
318 Nr. 497—498
dyocesis Franciscus de Allyate de Mediolano dei gratia comes palatinus
pacem ), gaudium et salutem' et cetera. ,Predicta^) omnia de mandato
supradicti domini comitis propria manu scripsi * meoque consueto signo sig-
navi rogatus in testimonium premissorum'. 4. In") quorum omnium
evidenciatn et certitudinetn ampliorem presentes litteras in forma
public! instrumenti conscribi et publicari mandavi per Conradum
de Augusta notarium publicum infrascriptum easque nichilominus
sigilli mei, quo utor pro hac vice, appensione munivi.
Datum et actum Treveris in hospicio habitacionis mee anno
domini M''CCC"'XXXV1I'' secundum stilum Treveren(sem), in-
dictione sexta et pontificatus predicto, die quarta mensis ianuarii
presentibus discretis viris Nycolao') de Indagine, Ludewico de
Confluen(tia), Petro de Epternaco, lohanne de Deinslaken''),
Hennekino nato Henrici centurionis ciericis Vratislavien(si),
Trever(ensis), Colonien(sis) et Magunt(ine) dyocesis ad premissa
vocatis pro testibus specialiter et rogatis.
Et ego Conradus Bertholdi ') de Augusta clericus publicus
imperiali auctoritate notarius, qui premissis omnibus, dum agerentur,
presens interfui eaque sie fieri vidi et audivi, ideo hoc presens
publicum instrumentum exinde confectum manu propria scripsi et
in hanc publicam formam redegi meoque signo consueto signavi
rogatus et requisitus.
I) Ueberschr. in 1 : Instrumentum creacionis (danach loh. getilgt) in publicum.
-f- II) in 2 am Rande : Creacio lohannis in tabell(ionem) per me facta ; bis
feci eara grossari. + a) Rudolph, t. -\- b) Losse /. + c) aus Eckinhusen?
korr. 2. + d) Alliate 1. -\- e) Gotschalci 1. + f) st. pacem — premissoram
/.■ et c. + g) darüber in 2 L.s Glosse: Sequitur circa finem. + h) in
2 (über In quorum L.s Glosse: Hie loquor. + i) Nycola 2. + k) Dinslaken /.
+ 1) Bertoldi I.
1) jVc. 483, als Vorlage henutat.
497. Löwen [1338] Februar 8.
Graf Rainald von Geldern bittet Ersbischof Baldewin,
bei König Philipp VI. von Frankreich für ihn einstitreten, und
berichtet ihm über die Verhandlungen mit den englischen
Bevollmächtigten.
K I4y I) Vgl. Nr. 498, deren Tagesangabe zu N. 2 das Jahr ergibt.
Pater et domine reverende domine Treveren(sis)! /. Sciat
paternitas vestra, quod consagvvinei*) nostri carissimi . . dux Bra-
b(antie), . . comes Haynn(onie) ceterique, quorum nomina in cedula,
quam vobis mittimus '), videbitis contineri, per unam p[a]tentem'')
litteram ipsorum sigillis sigillatam ') super infamia, quam miles
noster hiis diebus vobis exposuit, apud regem Francie consangui-
naliter ac concorditer nos excusant. Mittimus igitur reverencie
vestre iuxta formam dicte patentis littere cedulam istam *), exclusis
tamen quibusdam articulis, quos prelatos ecclesiasticos scribere
non decet, seriosissime requirentes, quatenus, prout in vos confi-
dimus et vobis utique faceremus, iuxta tenorem dicte cedule
patentem litteram vestro sigillo signatam regi Francie cum predicta
littera . . consagwineorum*) nostrorum destinandam, sicut eciam
dominus Colonien(sis) nobis faciet '), remittere dignemini per latorem
et nobis per eundem rescribere certitudinem status vestri.
2. Preterea hoc presenti die de Lavania, ubi octo diebus continuis
I
1338 Februar 8 319
stetimus et Brabantinos et opidanos Gandanen(ses) ex toto cum
Anglicis concordavimus, ad partes nostras retrocedimus festinanter
cum Anglicis tractaturi finaliter de negocio vos tangente \ de
quibus dilectioni vestre significare curabimus, quam primum
poterimus, certum finem, quia libenter non vellemus sub dubio
vos tenere. Unde petimus, ut aliunde non conveniatis super aliquo,
nisi prius habitis nostro nuncio et response, si ita forte contingeret,
quod non possemus, prout tamen facere intendimus, si possumus,
personaliter vobis loqui. Dominus vos conservet.
Datum Lovan(ie) dominica post purificacionem.
Vester"^) cons(agwineus) et fautor sincerus comes
Gel(rie) et Zuytph(anie).
I) Ohne Ueberschr.; im Register fol. 124^: Missilis Gelr(ensis) ad Trever-
(ensem). + a) ^. + b) pot. + c) die Unterschrift von L. nachgetr.
1) unbekannt, oo 2) Nr. 498. ■» 3) vgl. Nr. 491.
498. [1338 bald nach Februar 8].
Ersbischof Baldewin verteidigt bei Philipp VI. von Frank-
reich den Grafen von Geldern gegen die Beschuldigung eines
Mordanschlages gegen den König und dessen Hof (Entwurf).
K 131. — Vgl. Nr. 497.
1. *)Carissimus noster consanguineus . . comes Gelr(ensis)
spectabilis ex relatu percepit nobilium et proborum, qualiter alias
quidam crucesignatus, qui vestri ex parte captivus tenetur, contra
suum honorem et statum sine suis culpis seu demeritis enorme
pertulerit scandalum atque nephas, videlicet de intoxicacione
venenosa, quam dictus noster consanguineus mediante prefato cruci-
fero in vestram, . . domine regine, . . ducis Normandie, . . comitis
Alench(onii) germani vestri ac . . consulum vestrorum personas ex
preconcepta fraude debuerit concepisse. De cuius turpitudinis inposi-
cione idem noster consanguineus tamquam verus innocens nimirum
existit et dudum extitit corde turbatus nee inmerito et commotus.
2. Super quo diem manifestam videlicet super dominicam, que
fuit vigilia purificationis gloriose virginis Marie*), Lovanie'') indixit
cum multis suis atque nostris consanguineis et amicis, quam eciam,
nisi legitima inpedimenta nos detinuissent, custodissemus utique
propria in persona. Quod quia facere non potuimus, ibidem
nostros misimus nuncios speciales. Ipso quidem die dicte purifi-
cacionis*) antedictus consanguineus noster, quamquam talis male-
ficii inculpabilis ac innocens apud nos ac universos mundi terminos
nosceretur, volens tamen in confusionem suorum emulorum mentes
omnium in sui honoris augmentum ab hoc vili dubio preservare,
astantibus et audientibus in publico consanguineis nostris dilectis-
simis . . duce Brab(antie), Hannon(ie), . . de Monte, domino Johanne
de Hayn(o)n(ia) . ., Cleven(si), . . Namurcen(si) et Lossen(si) comiti-
bus, de Valkenborg, . . de Kuc et de Hoerne dominis, amicis quo-
que et nunciis nostris ac omnibus et singulis hoc videre volentibus
vel audire ad sancta dei iuravit evsrangelia pro se primo et conse-
quenter marchione lul(iacensi) consanguineo nostro dilectissimo et
pro omnibus et singulis consanguinei nostri Gelren(sis) servitoribus,
in quantum antedictus captivus de predictis marchione et servitori-
bus fecerat mencionem, decenter et sollempniter excusando se,
320 ^>'- 499—500
marchionem et alios antedictos, quod de huiusmodi maleficio scitus,
cogitatus, propositum, verbum, conceptus seu quitquam ad tantam
spectans insaniam numquam ullo tempore suum cor subintraverit sive
mentem. 3. Testamur ergo ..comitemet .. marchionem predictos
ab universis prefati cruciferi sinistris inposicionibus penitus inno-
centes tamquam qui de creacione sanguinis non existurit, qui talibus
decepcionibus se vellent sive scirent quomodolibet inmisceri ali-
cuius timore, odio vel favore. Ob quam rem vestram magni-
ficenciam attente requirimus et rogamus, quatenus ad premissa
tanquam amator iusticie facere dignemini, quod secundum deum
et iusticiam ex racione et de iure fuerit faciendum. Nam si
essent aliqui relacionibus sive verbis prefati cruciferi super dicto
maleficio contra predictos . . comitem et marchionem et servitores
ipsos culpando inherere volentes, horum nomina per vos petimus
nobis scribi. Quibus scitis hec ad predictorum . . comitis et
marchionis noticiam perducemus et omni amoto dubio iidem de
suorum consilio consanguineorum et amicorum in tantum opera-
buntur et procedent debite, honorifice et publice se exonerando
et a dicto maleficio emendando, quod ipsorum honoribus et statibus
custoditis et expurgatis hiis, qui malignanter in premissis egerunt,
copiose cedet dedecus deservitum.
I) Ueberschr.: [L]ittera secundum quam scripsit dominus Trever-
(ensis) pro Gelr(ensi). + a) Vorher geht , unter strichen , die aus dem
Originalen twtir/ übernomiiiene Anweisung: Ad regem Francie,
ponatur salutacio, sicut placet, et sil narracio talis. + b) aus
Lovan. korr.
1) 1338 Februar 2. » 2) Februar 3.
499*. Avignou 1338 Februar 20.
Papst Benedikt XII. Bulle Cum ex iniuncto. K S^7 > ""* Vatikan.
Register: Sanerland II nr. 2317.
500. Avignon Pfalz 1338 Februar 20.
Derselbe ladet den exkommunisierten Ersbischof Heinrich
von Mains vor den päpstlichen Stuhl.
K 502 1). Bisher nur bekannt aus dem Auszug in der zweiten Ladung
Heinrichs durch Papst Klemens VI. (vgl. Sauerland III nr. 1117) und aus
der kurzen Erwähnung in der Denkschrift K 166 (II c. 9).
Benedictus episcopus servus servorum dei ad certitudinem
presencium et memoriam futurorum. /. Digne in illos debite
ulcionis iusticia exercetur, qui a devocione matris ecclesie, a qua
grandia beneficia receperunt, per ingratitudinis vicium recedentes
in ruine casum et reatus abissum temere prolabuntur. 2. Sane
ingratitudinis vicium et reprehensibilis pusillanimitatis vel verius
precipitacionis excessum, que nuper fide digna tarn dilectorum
filiorum Guigonis de sancto Germano Anicien(sis) et Nycolai
Capocie de urbe sancti Audomari de sancto Audemaro Morinen(sis)
dyocesis ecclesiarum prepositorum, capellanorum et nunciorum
nostrorum de partibus Alamannie, ad quas miseramus eosdem, ad
Romanam curiam noviter redeuncium tarn nonnullorum prelatorum
et aliorum proborum quam plurium illarum parcium infausta relacio
de Henrico archiepiscopo Magunt(ino) ad apostolatus nostri deduxit
auditum, tanto amplius cum maiori cordis amaritacione referimus,
1338 Februar 20 321
quanto gravius pungunt iniurie et offense, que nobis et sedi
apostolice a precipuis membris eiusdem ecclesie referuntur, cuius
ingratitudo seu culparum excessus eo reprehensibiliores et ultione
digni evidencius ostendentur, si multiplices gratie, quas in eundem
Henricum eiusdem sedis effudit benignitas, in confusionem ipsius
primitus referantur. 3. Olim siquidem felicis recordationis
Johannes papa XXII. predecessor noster eundem Henricum a
Roman(a) curia tunc absentem sperans eum, sicut ex testimonio
plurimorum acceperat, futurum constantem et intrepidum catholice
fidei et eiusdem Roman(e) ecclesie pugilem et athletam nullius
precipitis varietate inconstancie quidquam sinistrum vel devium
contra dictam ecclesiam commissurum tam honorabili tamque in-
signi metropoli Maguntine videlicet ecclesie tunc vacanti prefecit
in archiepiscopum et pastorem eique postmodum in illis partibus
munus consecracionis fecit inpendi ac deinde pallium plenitudinis
officii pontificalis insigne de corpore beati Petri sumptum sibi
transmisit et fecit in dictis partibus absque labore sui personalis
itineris veniendi ad Roman(am) curiam assignari. 4. Ac sub-
sequenter ad eiusdem predecessoris deducto noticiam, quod decanus
et capitulum eiusdem ecclesie Magunt(ine) et nonnulli alii potentes
et nobiles illarum parcium se dicto archiepiscopo per violenciam
et resistenciam opponebant, quominus administracionem bonorum
eiusdem ecclesie posset pacificam adipisci, idem predecessor eidem
archiepiscopo ope, consilio et exquisitis studiis et favoribus astitit
oportunos faciendo processus^) adversus inobedientes seu resistentes
eosdem. 5. Dictoque predecessore sublato de medio nos divina
fa[v]ente^) clemencia ad apicem summi apostolatus assumpti pre-
dictos Processus ceptos per predecessorem eundem, qui nondum
plenam execucionem habuerant, resumentes per litteras nostras ')
requisiciones, hortaciones, preces, monita et precepta ac eciam
penas et- sententias continentes detentores castrorum et bonorum
eiusdem ecclesie Magunt(ine) ad dimittendum illa et restituendum
prefato archiepiscopo induci mandavimus et conpelli ac nichilominus
eosdem prepositos, capellanos et nuncios nostros non sine magnis
personarum suarum periculis in auxilium et favorem dicti archi-
episcopi ad partes illas specialiter, ut premittitur, duximus desti-
nandos, qui solitudinem, diligenciam multosque labores prudenter
et laudabiliter inpendere studuerunt, ut possessio et administracio
eiusdem ecclesie Magunt(ine) necnon castrorum et bonorum
predictorum de manibus dictorum detentorum erepta plena et
libera traderetur et assignaretur archiepiscopo memorato. 6. Ve-
rum idem archiepiscopus, sicut in partibus illis, prout ex predicta
relacione percepimus, facti evidencia notum reddit, predictorum
beneficiorum ab eadem Roman(a) ecclesia receptorum obliviosus
et ingratus acceptor placare tyrannicam ac offendere et provocare
divinam in anime statusque sui perniciem eligens potestatem pro
eisdem beneficiis nobis et eidem Roman(e) ecclesie non retribuit
gratias sed iniurias pariter et offensas offendens deum dictamque
Magunt(inam) ecclesiam eius commissam regimini seque pariter
miserabili subiciens servituti plus innitens brachio arundineo favoris
Nova Alamanniae 21
I
322 Nr. 500
transitorii et caduci quam spei divini auxilii et Roman(e) ecclesie
memorate. 7. Quamvis enim sibi reddi non possent incogniti
Processus dudum habiti per predecessorem eundem contra Lodo-
vicum de Bawaria olim in regem Romanorum in discordia, ut
dicebatur, electum '), per quos exigentibus multis excessibus,
contumaciis, inobedienciis et aliis culpis eius omni iure, si quod
sibi ex dicta electione in regno vel imperio Romanorum esset
quomodolibet acquisitum, privatus fuit ac subsequenter eodem
prolabente in detestabiles et diversos errores de heresi et scismate
extitit condempnatus necnon contra universos et singulos prelatos
et personas ecclesiasticas seculares et reguläres cuiuscunque
preeminencie, dignitatis, ordinis, Status vel condicionis existerent,
eciam si patriarchali, pontificali aut maiori seu inferiori dignitate
fulgerent, qui prefato Lodevico aut conplicibus, fautoribus, ministris
vel officialibus suis, quocunque nomine censerentur, parerent in
aliquo vel intenderent vel eos vel aliquem ipsorum reciperent vel
adraitterent aut de iuribus aut proventibus quibuscunque ad regnum
Romanorum vel imperium spectantibus responderent et alias eis
inpenderent super hiis consilium, auxilium vel favorem directe vel
indirecte, publice vel occulte in singulares personas ipsas, cuius-
cunque forent preeminencie, condicionis et status ecclesiastici vel
mundani, excommunicationis per eosdem processus sententia pro-
mulgata, quamvis eciam, sicut accepimus, eidem archiepiscopo
notum esset, utpote qui predictos processus, ut fertur, frequenter
viderat et audiverat in illis partibus publicari, quod idem prede-
cessor in eisdem processibus apercius predicebat'') se contra patri-
archas, archiepiscopos et episcopos secus facere presumentes ad
privacionem dignitatum et prelaturarum ipsorum et alias spirituales
et temporales penas et sententias infligendas eisdem, de quibus
sibi videretur iuxta debitum, contumaciam et excessum cuiuslibet
absque monicione et citacione alia processurum, si, quando et
quociens cognosceret oportunum, prout in dictis processibus plenius
et seriosius continetur, tamen idem Henr(icus) archiepiscopus
dictos Processus velut fame sue prodigus et salutem temere parvi-
pendens contra fidelitatis debitum et iuramentum per eum dicto
predecessori eiusque successoribus et eidem Romane ecclesie
prestitum eidem Ludovico participare et ab eo tamquam ab
imperatore temporalia eiusdem ecclesie Magunt(ine) recipere et
recognoscere, sicut in partibus illis fertur esse notorium, dampna-
bili temeritate presumpsit faciendo sibi homagium ac eidem
prestando fidelitatis eciam iuramentum ex hiis reatum periurii et
excommunicacionis sententiam et penas alias tam in dictis pro-
cessibus contentas quam a sacris canonibus promulgatas dampna-
biliter incurrendo. 8. Idem quoque archiepiscopus nonnullas
alienaciones bonorum eiusdem ecclesie Magunt(ine) contra iura-
mentum per eum super hoc prestitum fecisse dicitur in enormem
eiusdem ecclesie lesionem*) nee hiis contentus, sicut accepimus,
cum Johanne . . decano, capitulo et canonicis prelibatis, qui propter
inobedientiam et contumaciam et cumulatos excessus et culpas
eorum per processus predecessoris eiusdem erant excommuni-
I
1338 Februar 20 323
cationis et suspensionis sententiis innodati dictasque sententias per
plures annos sustinuerant, sicut adhuc sustinent animis induratis,
inhonestas et illicitas pacciones, promissiones et convenciones
inivit *), quarum aliquas, ut dampnabilis eiusdem et nimis presump-
tuosa temeritas vel verius infamia innotescat, presentibus providimus
referendas. 9. Idem namque archiepiscopus non ignarus, quod
dicti . . decanus et capitulum et canonici propter eorum multi-
plicatas adversus eandem Roman(am) ecclesiam contumacias,
inobedientias atque culpas diversis excommunicationum et sus-
pensionum sententiis et penis aliis auctoritate processuum prede-
cessoris eiusdem fuerant irretiti et quod ex hoc sepe prophanando,
quantum in eis erat, divina officia et alias in eadem ecclesia
Magunt(ina) spiritualia exercendo enormes culpas conmiserant,
quibus per sedem apostolicam penis procelli gravibus merebantur
et in quibus culpa foret relaxare vindictam, promisit eisdem
et cuilibet de capitulo prelibato et aliis, qui ipsis adheserunt,
nostram et eiusdem sedis gratiam obtinere et quod nos et sedes
prefata eos in suis corporibus et rebus, que habebant, non
deberemus molestare in presenti vel eciam in futuro quocunque
modo et spiritualiter privando, excommunicando seu ex aliis causis,
sed ipsos ab excommunicationis sententiis absolvere deberemus et
cum eis dispensari super et ex causis predictis, si opus foret,
ipsosque in integrum restituere et omnem maculam delere seu
tollere, si quam contraxissent ex causis predictis, et si quis eorum
privatus fuisset beneficiis suis, quod nos illa restitueremus eidem.
10. Nee hiis contentus certa opida atque castra dictis capitulo et
canonicis tenenda commisit, quousque a nobis huiusmodi graciam
obtineret, adiciens, quod, si eidem sedi apostolice assisteret contra
. . capitulum et canonicos prelibatos, extunc omnes redditus et
telonea ac proventus huiusmodi opidorum et castrorum dictis
capitulo et canonicis cederent et servirent. //. Promisit eciam
prefatis capitulo et canonicis et eis, qui ipsis adheserunt, omnia,
que archiepiscopus Trever(ensis) et prefatum capitulum fecerant
vel concesserant seu quicunque alius eorum nomine in spiritualibus
et temporalibus causis, qualitercunque hoc factum esset seu quo-
cunque modo, se rata et firma teuere et innovare et confirmare,
ubi et quando peteretur ab eo, sine dilacione et absque expensis
petentis nee unquam contra talia se facturum vel se fieri pro-
missurum verbis sive factis et, si quis contra ea facere vellet,
idem Henricus archiepiscopus sibi resisteret et contra ipsum esset,
prout melius posset, cum corpore et rebus secundum continenciam
litterarum dictorum archiepiscopi Trever(ensis) et capituli Magun-
t(ini) super hiis confectarum*), et quod idem archiepiscopus
Magunt(inus) deberet eisdem canonicis Magunt(inis) et eis, qui
ipsis adheserant, sua beneficia restituere et reordinare omnesque
Processus et sententias habitos contra eos deponere, tollere et
delere ac auferre a quibuscunque, quibus collata essent per se
vel alios suo nomine sive quocunque modo huiusmodi beneficia,
que dictis canonicis Magunt(inis) ablata fuissent, eisque restituere
et, si dictis canonicis Magunt(inis) sua beneficia restituere vel, ut
2\*
324 ^''- ^01
suis verbis utamur, reordinare non posset, tunc deberet ipsis de
suis bonis annuatim tot redditus dare et deputare, sicut idem
beneficium in redditibus valere poterat sine dolo, et quando dicti
canonici prefatos redditus non consequerentur, tunc ipsi possent
recipere tantum in teloneis et redditibus prefatorum opidorum et
castrorum eisdem capitulo, ut premittitur, commissorum, quantum
eis deficerent in beneficiis supradictis. 12. Promisit eciam idem
archiepiscopus Magunt(inus) omnes privates suis beneficiis ex parte
archiepiscopi Trever(ensis) et capituli Magunt(ini) predictorum non
restituere sine eiusdem capituli scitu et consensu. 13- Promisit
insuper omnes litteras per eum datas civibus Magunt(inis) ^) preter
litteras, in quibus eis confirmaverat libertates ipsorum per prede-
cessores suos concessas ') sigillo capituli sigillatas, coram imperatore,
ut eius verbis utamur, presentibus principibus, terrarum dominis,
anullare seu anichillare'') pro posse suo, ita quod omni roboris firmi-
tate carerent, infra quartam partem anni tunc proximam, cum per
dictum capitulum vel maiorem partem ipsius ad hoc existeret
requisitus, et quod hoc non dimitteret propter aliquas litteras a
sede apostolica contra hoc obtentas vel optinendas, intendens, ut
ex predictis evidenter colligitur, dictum Lodovicum imperatoris
nomine nuncupare. 14. Et nonnuUa alia eis promisisse dicitur
illicita, difficilia et eciam inhonesta ad observacionem eorum se
per fidem suam et per iuramentum ad sancta dei ewangelia coram
eo existencia ab eo prestitum temere et dampnabiliter astringendo,
prout in patentibus litteris inde confectis eiusdem Henrici archi-
episcopi sigillo munitis *) plenius et seriosius dicitur contineri, que
profecto tanto magis in apostolice sedis iniuriam et contemptum
redundare noscuntur, quanto dicti . . decanus et capitulum ac
canonici ex promissionibus et convencionibus supradictis se conse-
cuturos suorum excessuum et culparum inpunitatem sperantes de
preteritis culpis non dolent nee penitent et ad committendum in-
posterum culpas consimiles vel maiores audaciores et proniores
verisimiliter exibentur. 15. Que quidem omnia et singula per
eundem Henricum archiepiscopum promissa, conventa et iurata
. . decano, capitulo et canonicis supradictis revocamus, cassamus,
vacuamus et irritamus omnino et cassa, vacua et irrita nunciamus
ac nullius existere penitus firmitatis. 16. Licet igitur ad
miserendum quam ad ulciscendum pocius simus prompt! nostrum-
que desiderium ad exercendum lenitatem mansuetudinis, non rigorem
iustitie libencius inclinetur, attendentes tamen, quod, si predictos
Processus et culpas ipsius Henrici archiepiscopi in gravem divine
maiestatis offensam ac nostram eiusdem sedis contumeliam ac
detestabilis exempli perniciem magnumque fidelium scandalum
perpetratos debita correctione punire differimus, ad irascendum
divinitatis pacienciam provocamus et ex inpunitatis fiducia crescet
m aliis detestabilis presumpcionis audacia per exemplum, cum
fratribus nostris super hiis deliberacione prehabita volentes debite
procedere contra eum, cum propter maliciam temporis idem
archiepiscopus in loco, in quo moratur, ad presens citari nequeat
libere sive tute ac'') propterea infrascriptum modum citandi eundem
I
1338 Februar 20 325
cogente iustitia de dictorum fratrum consilio eligentes tenore
presencium presente hac multitudine copiosa fidelium per presentis
publice citacionis edictum citamus Henricum archiepiscopum
memoratum, ut infra quatuor mensium ex nunc conputandorum
spacium, quod eidem Henrico archiepiscopo pro pereraptorio
termino assignamus, apostolico conspectui personaliter se presentet
super premissis responsurus nostramque super hiis voluntatem et
Processus, quos faciendos duxerimus, auditurus nostrisque et sedis
eiusdem mandatis et beneplacitis pariturus. Alioquin contra
ipsum, prout iustum fuerit et expedire viderimus, procedemus eius
absencia seu contumacia non obstantibus. 17. Ut autem Pro-
cessus huiusmodi citacionis ad ipsius Henrici archiepiscopi et
communem omnium noticiam deducatur, litteras nostras bulla
nostra munitas processum citacionis huiusmodi continentes in
maioris Avinion(ensis) ecclesie appendi seu affigi hostiis faciemus
queque*^) processum ipsum suo quasi sonoro preconio et patulo
indicio publicabunt, ita quod prefatus Henricus archiepiscopus
nullam possit excusacionem pretendere vel ignoranciam allegare,
quod ad eum predictus processus non pervenerit vel quod ignorarit
eundem, cum non sit verisimile remanere quoad ipsum incognitum
vel occultum, quod tam patenter omnibus fuerit publicatum.
Actum Avinion(e) in palacio nostro apostolico X. kalendas
marcii pontificatus nostri anno quarto.
I) Ueberschr. : Citacio personalis H(enrici) archiepiscopi Mog(untini) ad curiam.
+ a) faciente. + b) K.
1) von dem Entwurf eines Prozesses Johanns XXII. ist sonst nichts bekannt,'
Prozesse und Urteile der päpstlichen Delegaten und Auditoren werden erwähnt
in Nr. 414 cc. 4, 5, 7. <» 2) Nr. 414, besonders c. 10. <» 3) namentlich Const. V
nr. 792, 839, 881, 944, VI nr. 273—277, 427, 428. « 4) vgl. Nrr. 407 c. 12,
408 c. 7, 423 c. 9. «> 5) Würdtwein Subs. IV nr. 79; der hier in c. 9—14 folgende
Auszug entspricht den Nummern 1, 2 und 6 im Exzerpt bei Schrohe Heinrich
29 ff. "=o 6) so Würdtwein Nova subs. V nr. 26. <" 7) angeführt von Schrohe
Heinrich 13. oo 8) wie N. 4.
501. Aviation Pfalz 1338 Februar 20.
Derselbe ladet 11 Mainzer Domherren vor den apostolischen
Stuhl.
K SOJ^). — Vorlage war in cc. 2—4 und 7 der Prozess gegen Erz-
bischof Baldewin vom 15. Oktober 1336 (Riezler nr. 1839), und zwar in einer
Fassung, die dem nach Mains gegangenen Original im Wesentlichen entspricht,
in einigen Auslassungen aber merkwürdiger Weise doch noch dem Entwurf
(Nr. 414) näher steht; diese sind itn Folgenden durch Doppelsterne gekenn-
zeichnet.
Benedictus episcopus servus servorum dei ad certitudinem
presencium et memoriam futurorum. /. Grave plurimum et
molestum cordi nostro non inmerito redditur, cum persone ec-
clesiastice maxime dignitatibus et beneficiis ecclesiasticis insignite
contra sedem apostolicam se dampnabiliter erigentes ordinacionibus
et mandatis ipsius per ingratitudinis vicium et elacionis detestande
reatum obedire despiciunt, quinimmo illa prophano spiritu dampna-
biliter contempnentes in consimilis contemptus iniuriam plurimos
secum trahunt, cum, quod agitur a ministris ecclesie, facile trahatur
laicis in exemplum. 2. Sane dudum ecclesia Magunt(ina) vacant[e]*) c. 2
per obitum bone memorie Mathie archiepiscopi Magunt(ini), qui decessit in
illis partibus, felicis recordationis lohannes papa XXII. predecessor noster
326
Nr. 501
cupiens ipsi ecclesie per eum ante vacacionem huiusmodi disposicioni apostolice
decreto interposito ') reservate de persona ydonea providere • Henricum
archiepiscoputn Magunt(inuni) tunc . . prepositum ecclesie Bunnen{sis) Colonien-
(sis) dyocesis, personam utique sibi et apostolice sedi de probitate meritorum
multipliciter commendatam, de fratrum suorum consilio ipsi Magunt(ine) ec-
clesie prefecit in archicpiscop\im et pastorem sibi * administracionera ipsius
ecclesie in spiritualibus et teraporalibus plenarie committendo necnon
• • archiepiscopo Colonien(si) et . . episcopo Leodien(si) ac • » . . preposito
ecclesie Zeflicen(sis) dicte Colonien(sis) dyocesis eorum propriis nominibus non
expressis dedit per suas litteras ) in mandatis, ut ipsi vel diio aut unus eorum
per se vel * * alium seu alios predicto Henrico archiepiscopo tunc electo
Maguntino efficacis defensionis presidio assistentes . . prepositum, . . decanum,
. . capitulum, . . canonicos et personas et . vasallos, homines teudatarios, fideles
et subditos prefate ecclesie Magunt(ine) et nonnuUos alios • in dictis
litteris expreSSOS, de quibus expedire viderent, ex parte sua monerent et
efficaciter inducerent, ut infra conpetentem peremptorium terminum per ipSOS
prefigendum eisdem dictum Henricum tunc electum in pastorem eiusdem
ecclesie Magunt(ine) » reciperent eique tamquara pastori eiusdem ecclesie
efficaciter parerent et intenderent nuUumque impedimentum per se vel alium
seu alios directe vel indirecte publice vel occulte prestarent, quominus idem
Henricus possessionem pacificam castrorum, municionum, fortelliciorum et
aliorura quorumcunque locorum, iurium et bonorum ad dictam ecciesiam
Magunt(inam) spectanciura per se suosque vicarios, officiales, ministros seu
procuratores apprehendere valeret ) et pacifice possidere, quodcunque inpedi-
mentum publicum vel occultum per ipsos vel eorum nomine aut mandato in
premissis et circa premissa quomodolibet positum realiter et effectualiter infra
• dictum terminum revocando ac permittendo memoratum Henricum tunc
electum suosque vicarios, officiales, ministros et procuratores eiusdem ecclesie
Magunt(ine) ac omnium et singulorum bonorum et iurium ad ipsam ecciesiam
spectancium administracionera plenam et liberam exercere ; alioquin omnes
et singulos tarn clericos quam laicos cuiuscunque Status, ordinis vel condicionis
• existerent, » qui monicioni huiusmodi contumaciter parere contempnerent
seu in predictis contradictores se indebite redderent et rebelies, quots]*^) ex
tunc singulares videlicet personas excommunicationis, capitulum vero suspen-
cionis j et ecciesiam Magunt(inam) pr[e]dict[am] ) interdicti sententiis idem
predecessor subiacere voluit ipso facto excommunicatos, suspensos ipsamque
ecciesiam Magunt(inam) interdicto ecclesiastico subiacere in ecclesiis et locis
illarum parcium, de quibus ei[s]^) videretur, pulsatis campanis et candelis
accensis publice nunciarent quibuscunque personis singularibus huiusmodi
apercius intimando, Ut, si# • monicionibus et mandatis huiusmodi contempne-
rent contumaciter obedire, idem predecessor ad privacionis et inhabilitacionis
penas contra ipsos et eorum singulos procederet, prout eorum rebellioni» et
inobedientie contemptus et contumacia exigerent et sibi eciam videretur. » •
«■• "* 3. Verum bone memorie Henricus archiepiscopus Colonien(sis) et quondam
Emercho .. prepositus eiusdem ecclesie Zeflicen(sis) tunc viventes » Bartholinura
. . prepositum, lohannem . . decanum et predictos capitulum singulosque canoni-
cos ipsius ecclesie Magunt(ine) * auctoritate dictarum litterarum canonice
monuerunt, ut infra certum peremptorium conpetentem terminum lam dudum
longe ante obitum dicti predecessoris elapsum dictum Henricum tunc
electum vel eins procuratorem pro eo in pastorem eiusdem ecclesie Magiint(ine)
I
1338 Februar 20 327
admitterent et ei tanquam pastori animarum ipsorum parerent nullumque per
se vel * alios impedimentum prestarent *, quominus idem Henricus tunc electus
possessionem pacificam castrorum * et bonorum ad ipsara ecclesiam Magunt(inani)
spectancium per se suosque * procuratores posset apprehendere et pacifjce
possidere, impedimentum * quomodolibet # efficaciter » reinovendo *.
Alioquin omnes et singulos supradictos monitos infra dictum terminum moni-
cioni huiusmodi non parelltes eicommunicationis, capitulum vero suspencionis )
et eandem ecclesiam Magunt(inam) interdicti sententias, quas in eos idem
predecessor » per easdem » litteras promulgarat et eos eisdem sententiis
ipso facto subiacere voluerat, incidisse nunciabant eisdem monitis
nichllominus apercius intimando, quod idem predecessor, si monicionibus
huiusmodi contumaciter obedire contempnerent, contra eos et eorura singulos
ad privacionis et inhabilitacionis penas procederet, prout » rebellionis et in-
obedientie contemptus et contumacia exigerent ac ipsi predecessori eipediens
videretur. Ac huiusmodi eorum processum per certos subdelegatos eorum
ydoneos sollempniter publicari fecerunt et affigi » ianuis Magunt(ine) ecclesie
prelibate, * ut ad eorum et eciam aliorum quorumlibet posset com-
munem noticiam devenire. 4. Porro prefati . . prepositus, . . decanus, c. 5
. . capitulum ac alie singulares persone de dictis capitulo, quorum nomina
inferius describuntur, infra dictum terminum et post diucius expectati
predicto processui et monicionibus conte[n]tis *^) in eo non solum
parere contumaciter contempserunt, sed prefati contemptus addentes
contemptibus ac contumaciarum culpas culpis gravioribus augmen-
tantes ac in rebellionem detestabilem contra Romanam ecclesiam
exsurgentes ordinäre nequiter presumpserunt, quod nulle littere
apostolice reciperentur seu publicarentur ab aliquo in civitate et
dyocesi Magunt(ina), nisi prius vise et examinate fuissent per
iudices constitutos per . . archiepiscopum . . Trever(ensem) et
capitulum antedictos, predictas excommunicationis in singulares
personas eorum, suspensionis in capitulum et interdicti in ecclesiam
predictos prolatas sententias propterea incurrentes easque iam per
sex annos et amplius sustinentes animis induratis. 5. Nosque
postmodum de predictis eorum contemptibus, contumaciis atque
culpis per informaciones liquidas redditi cerciores per certos Pro-
cessus nostros super hiis habitos auctoritate apostolica declaravimus
per predictas eiusdem predecessoris litteras et ex processibus per
eas earumque virtute per prefatos executores seu subexecutores
eorum habitis prenominatas personas excommunicationis dictosque
capitulum suspensionis sententias incurrisse ac Magunt(inam)
ecclesiam fore suppositam ecclesiastico interdicto. 6. Kursus
prefatus decanus necnon infrascripti canonici eiusdem ecclesie
Magunt(ine) absque metu divini iudicii peccata peccatis adicere
relaxata licencia non verentes cum Ludovico de Bawaria propter
multiplices excessus et culpas ipsius de heresi et scismate condemp-
nato contra diversos processus per predecessorem eundem adversus
dictum Ludowicum ac complices et fautores ac auxiliatores ipsius
publice habitos et sollempniter publicatos coniuraciones ac con-
federaciones inivisse et fecisse dicuntur eciam alias illicitas et
plurimum inhonestas. 7. Attendentes igitur, quod, si huiusmodi
eorum excessus et contumacias debite pene severitas non percellat,
328 J^t^- 502—506
in culpas consimiles vel peiores per inpunitatis audaciam verisi-
militer licencius prolabuntur, ac volentes propterea, ne de sua
inobedientia et contumacia glorientur, eis inferre debitam iustitie
ulcionem, cum propter maliciam temporis secure adiri nequeant
sive tute, infrascriptum modum citandi eosdem de fratrutn
<:■ -5 nostrorum consilio eligentes urgente iustitia de dictorum fratrum
consilio presente hac multitudine fidelium copiosa Bartholinum pre-
positum et lohannem decanura prefatos necnon Godefridum custodcm,
Conraduin de Steckelinberg, lohannem dictum Botton de Treveri, Hermannum
de Schoneckin, Ottonem de Zeginhain, Lupoldum de Bebinburg,
Ebirhardum de Herszishorin, Wilhelmum de Sauwelinheim ac
Philippum de Brunekim canonicos eiusdem Magunt(ine) ecclesie
per presentis publice citacionis edictum citaraus, ut infra trium
mensium ex nunc conputandorum spacium, quod eis pro peremp-
torio termino assignamus, apostolico conspectui personaliter se
presentent super premissis eorum excessibus et contemptibus,
contumaciis atque culpis responsuri nostramque super hiis sententiam
et Processus alios audituri ; alioquin, sive venerint sive non,
contra ipsos, prout iustum fuerit, procederaus eorum absencia seu
contumacia non obstantibus. 8. Ut autem processus huiusmodi
ad eorundem et communem aliorum omnium noticiam deducatur,
litteras nostras processum huiusmodi continentes in maioris ecclesie
Avinion(ensis) affigi hostiis faciemus, que processum ipsum suo
quasi sonoro preconio et patulo indicio publicabunt, ut predicti
citati nullam possint excusacionem pretendere et ignoranciam
allegare, quod ad eos processus citacionis huiusmodi non pervenerit
vel quod ignorarint eundem, cum non sit verisimile remancre
quoad ipsos incognitum vel occultum, quod tarn patenter omnibus
fuerit publicatum.
Actum Avinion(e) in palacio nostro apostolico X. kalendas
marcii pontificatus nostri anno quarto.
I) am Rande: Citacio quorundara de capitulo Mog(untino). + a) vacantis. +
b) valleret. + c) quod. + d) pridictos. + e) ei. + i) K. -\- g) coDtemptis.
l) Rtesler nr. 261. «> 2) ebenda nr. 1088. oo 3) Sauerland JI nr. 1558.
502. Trier 1338 Februar 21.
Erzbischof Baldewin an den Dekan von St. Symeon in Trier: beauftragt
ihn, in der Sache des von seinem Kaplan Herrn Dytmarus dictus Mul und
Herrn Conradus dictus Grerer, Monasteriensis in Meynevelt (Münstei — Maifeld)
und sancti Florini Confluentine ecclesiarum canonici, beabsichtigten Pfründen-
tausches vorzugehen. In negocio perrautacionis — D. Trever(is) sub sigillo
nostro secreto a. dorn. 1337. (aus 1336 korr.) 21. die mensis februarii. —
K 46g a, eingerückt in Nr. 504.
503. Trier 1338 Februar 23.
An Dekan, Kapitel und alle Aemter- oder Pfründeninhaber von St. Florin
sozvie den plebanus plebis von St. Marien in Koblenz der Dekan von St. Symeon
in Trier als Kommissar des Erzbischofs von Trier: nach Empfang der ein-
gerückten AV. 502 und auf die Bitte der persönlich vor ihm Erschienenen,
des Herrn Dytmarus [dictus Mul] und des Gerlacus de Veldencia als Prokurators
des Herrn Conradus [dictus Grerer], die ihm die beiderseitigen Stellen und
Pfründen aufgetragen und die Rechtmässigkeit ihrer Absicht beschworen
haben, versetzt er Dytmar von Münstermaifeld nach St. Florin in K. und
Gerlach für Konrad wie Konrad für Gerlach von dort nach M., investiert sie
per librum und ersucht die Empfänger, biimen 6 Tagen nach Empfang dieses
Protesses Dytmar oder dessen Prokurator eum Stiftsherrn aufzunehmen und
1338 Februar 21-28 329
in Gcnttss seiner Pfründe zu setzen; der Pleban von St. Marien oder ein
Anderer soll diesen Prozess veröffentlichen und über die Ausführung schrift-
lich berichten. Actum in civitate Treveri in domo habitacionis viri discreti
doraini Elye prepositi Mon(asteriensis). Zeugen : die Kleriker des Erzbischofs
Meister Wykerus und Rudolfus (aus Raud. korr.). Noveritis quod litteris —
D. sub sigillo nostro a. dorn. 1337. (aus 1336 korr.) in crastino beati Petri
ad cathedram. Datum per copiam. — K 46g.
504. Trier 1338 Februar 25.
Dytmarus dictus Mule Kaplan Erzbischof Baldewins, laut Nr, 503,
deren Transfix dieser Brief ist, durch Tausch Stiftsherr von St. Florin in
Koblenz geworden, ernennt die Priester die bescheidenen Herren Wernherus
de Gulse Stiftsherrn zu St. Lubentius in Dytkirchen (Dietk-) und Herraannus
dictus Sympelman Vikar zu St. Florin zu Prokuratoren, um für ihn Stifts-
stelle und Pfründe in Besitz zu nehmen, die Gewohnheiten der Kirche zu be-
schwören und alles sonst Erforderliche zu erledigen. Siegler : der Aussteller.
D. Treveris a dorn. 1337. (aus 1336 korr.) die vicesima quinta raensis februarii.
Datum per copiam. — K 47^-
505. Koblenz 1338 Februar 26.
Instrument des Henricus dictus Collumere de Confluentia clericus
Treverensis dyocesis publicus auctoritate imperial! et curie Confluentine notarius:
a. 1337. ind. 6., pont. — Benedicti — pape XII™* a. ipsius 4., 26. die mensis
februarii, hora 6. vel quasi, in ecciesia sancti Florini in Confluentia — ac in
domo capitulari ecclesie memorate hat der ehrenwerte Herr Dekan lacobus
zugleich im Namen und Auftrag der übrigen anwesenden und zum Kapitel
versammelten Herren Kanoniker Henricus de Lainstein scolasticus, Gobelinus
de Synzige cantor, Henricus dictus Gwaleburne thesaiirarius, Wilhelmus de
Helfinstein, Wernerus de Bopardia, Wernerus de Baycheim, Gysilbertus de
Eng(er)sse und Gotardus dictus Winter, die Stiftsstelle und Pfründe, die da-
selbst infolge des Todes oder freiwilligen Verzichtes des Arnoldus de Rense
offensteht, dem bescheidenen Meister Rudolfus dictus Lusse (o über u), Kleriker
des Erzbischofs von Trier, verliehen, ihn per librum, quem in raanibus suis
tenuit, investiert und, nachdem Rudolf ihm Gehorsam gelobt und die neuen
und alten, erlaubten und wohlanständigen fhonestiSy) Satzungen und Gewohn-
heiten der Kirche beschworen, ihn in Besitz gesetzt, worauf ihn der Scolasticus
namens des Kapitels in choro dicte ecclesie installiert hat. Zeugen : der ge-
strenge Ritter Petrus de Eych und die bescheidenen Wernerus de Gulse Stifts-
herr in Dytkirchen (Dietk-), Meister Wilhelmus de Bacheraco, Franciscus
scultetus Confluentinus, Symon iunior de Burgedor Knappen und Paulus
Scolaris domini Wilhelmi de Helfenstein memorati. — K 266.
506. Aschaffenburg 1338 Februar 28.
[Ersbischof Heinrich von Mains] ladet Bischof Otto von
Würsburg] zum Bischofstag nach Speyer.
Orig., dessen erste Zeilen abgeschnitten sind, mit Spur des rückwärts
aufgedrückten Siegels in München Mainz Erzstift Nachtr. 3 fasc. 1 (aus
Würzburg ausgeliefert) ; vgl. Höhlbaum 47 N. 4.
— — — — — et dominum nostrum dominum Benedictum
digna dei providencia papam XU" pro solite sue pietatis clemencia
super prefato dissidio per eum graciosius amovendo humiliter
inploranda, ordinandam decrevimus ac eciam dirigendam frater-
nitatem vestram attente rogantes, vobis nichilominus auctoritate
nostra metropolitica districtius iniungentes, quatenus in civitate
Spyren(si) nostre Mogunt(ine) provincie predicte die dominica, qua
cantatur ,Letare', proxima nobiscum ac cum aliis fratribus nostris
dominis episcopis nostre provincie memorate, quos ad locum et
terminum prenotatos similiter duximus evocandos, super ambasiata
seu legacione huiusmodi vestro ac dictorum fratrum et dominorum
episcoporum consilio et auxilio consulcius ordinanda necnon super
I
330 A'»'- 507—509
alüs variis et arduis negotiis nostre ac vcstre ecclesiarutn tociusque
nostre provincie sepedicte honorem, profectum et commodum
respicientibus insimul pertractandis velitis personaliter convenire,
ut obinde preter divine remunerationis premium, quod ex hoc
meremini, vestre devotionis et obediencie promptitudinem habere
debeamus non inmerito commendatam.
Datum Aschaffenburg pridie kalendarum marcii anno domini
MCCCXXXVIII» sub nostro maiori a tergo.
507. Trier 1338 Märe 2.
Erzbischof Baldewin an seinen ergebenen Kleriker lohannes de Philomena/
ernennt ihn zum Koadjutor des von der Lepra befallenen Priesters Nycolaus
Rektors der Kirche von Steynsel (Steinsei) mit der Verpflichtung, jenem eine
jährliche Rente von 24 Pfund kleiner Thurnosen, halb zu Pfingsten und halb
zu Mariae Hitnmelfahrt ohne Vorwände wie Unfruchtbarkeit, Hagel, Missuachs
oder Heerschaden fexercitusy), zu zahlen, und befehlt allen Priestern seiner
Diözese, die dazu herangezogen werden, die Ernennung des Johannes den
Parrochianen mitzuteilen. Cum Nycolaus — D. Treveris sub nostro secreto
a. dorn. 1337. feria 2. post dominicam, qua cantatur .Invocavit'. — K 482 a.
508. 1338 März 2.
Der Offizial der Trierer Kurie vidimiert Nr. 507 und bezeugt, dass
[der Kleriker] lohannes [de Philomena] deren Bestimmungen vor ihm be-
schworen sowie sein ganzes Vermögen dafür zum Pfände gesetzt hat. Siegler:
auf Bitten des Johannes der Aussteller. D. a. dorn. 1337. feria secunda post
dominicam, qua cantatur in dei ecclesia .Invocavit', predictam. — K 482.
509. [Speyer 1338 März 27].
Deutsche Bischöfe hüten Papst Benedikt XII., Ludwig
den Bayern in die Gnade der Kirche aufsunehmen.
K IJS^), Abschrift des Entwurfes ; aus dem vatikanischen Register
(Abschrift der cedula inclusa von Riezler ur. 1954) zuletzt Schwalm: Neues
Archiv XXVI 727 nr. 22 (V).
Sanctissimo in Christo et cetera^) Henr(icus)'') archiepiscopus
Mogunt(inus), Lupold(us) Babenberg(ensis), loh(annes) Basilien-
(sis), Ber(toldus) Argent(inensis), H(einricus) Eysteten(sis), P(ern-
hardus)*=) Paderburnen(sis), Ulr(icus) Curien(sis), Otto Herbi-
pol(ensis) episcopi'^), Gerh(ardus) Spyr(ensis) et H(einricus)
Augusten(sis) ecclesiarum electi cum omnimoda subiectione, humili-
tate et reverencia devota^) pedum et cetera^). 1. Cum
iamdudum ex miserabili dissidio inter sacrosanctam Romanam ec-
clesiam ac dominum Lud(owicum) de Bawaria christiani populi
peccatis exigentibus suscitato in regno et imperio Romanorum et
precipue in provincia Magunt(ina) grandium et diversarum turba-
cionum tempestates emerserint ac ecclesiis ecclesiasticisque personis
necnon animabus hominum, quod gravius est ferendum, regni et
imperii predictorum innumerabilia provenerint detrimenta et ^)
cottidie maiora et plura prioribus occasione dissidii huiusmodi sint,
ut ex verisimilibus coniecturis presumitur, proventura, nos
grandes et acerbas ex hoc puncturas in nostris cordibus non
inmerito sencientes nuper dominum Lud(owicum) predictum ad
civitatem Spyr(ensem) provincie Mogunt(ine) predicte super hec
specialiter nostris instantivis precibus venire procuravimus ipsum
nos archiepiscopus Mogunt(inus), Padebur(nensis)'') Argent{inensis)
et') Cur[i]en(sis) episcopi ac Spyr(ensis) et Aug(ustensis) electi
predicti personaliter, nos vero Babenberg(ensis), Basilien(sis),
J338 Märe 2—27 331
Eyst(etensis) et Herbip(olensis) episcopi aliis nostris et ecclesiarum
uostrarum protunc'') negociis prepediti per nostros sollempnes
nuncios precibus, consiliis ac salutaribus monitis non sine magna
sollicitudinis studio exhortantes, ut ipse ad divini nominis gioriam
et ad vestre sanctitatis ipsiusque ecclesie Romane honorem et
reverenciam nee non ad quietum et salubrem statum regni et
imperii eorundem velit ad vestram et eiusdem ecclesie Romane
sancteque sedis apostolice graciam cum devocione redire se vestris
et ipsius ecclesie dicteque sedis apostolice beneplacitis humiliter
per omnia conformando. 2. Qui modica deliberacione prehabita
se velle stare ac parere super materia prefati dissidii ac omnibus
ipsum [dis]sidium') tangentibus") ordinacioni") nostre, in quantum
cum deo, iusticia et honore suo fieri posset, efficaciter repromisit
suas patentes super hoc litteras°) suo sigiilo maioriP) munitas ')
super potestate huiusmodi tradita nobis dando, cauciones iuratorias
ac fideiussorias magnorum et plurium principum et . .'') baronum
nobis super hoc nichilominus offerendo. 3. Clementissimam
igitur vestram beatitudinem omni, qua valemus, precum instancia
devote ac humiliter inploramus, quatinus redeundi ad gremium
sancte matris ecclesie promptitudine ipsius domini Lud(owici), qui
super materia dissidii huiusmodi ordinacioni ecclesiasticarum per-
sonarum dumtaxat se submittere non expavit, premissis quoque
turbacionibus, dispendiis et periculis, specialiter ecclesiis et personis
ecclesiasticis, ut premittitur, imminentibus per vestre sanctitatis
providenciam paternis affectibus ponderatis predictum dominum
Lud(owicum) atl reconciliacionis graciam sub modo premisso vestre
sollte benignitatis clemencia recipere non recuset partes regni et
imperii predictorum ac precipue ecclesias ecclesiasticasque'') per-
sonas earundem parcium de periculis, erumpnis et laboribus pre-
tactis ad statum optate quietis per reconciliacionem huiusmodi
reducentes. 4. Verum quia ad omnia et singula premissa et
ea contingencia plene et^) specifice') scribenda cedula non suffi-
ceret, nos venerabilem patrem dominum talem^) et cetera et
spectabilem virum talem^) et cetera de premissis plenissime
informatos ad pedes vestre beatitudinis duximus fiducialiter
destinandos eandem vestram beatitudinem ex intimis nostris affecti-
bus exorantes, quatenus eisdem super hiis fidem adhibere dignemini
creditivam.
Datum et cetera''^).
I) Ueberschr.: [S]ub hac (nämlich formal scripserunt [conjtenti hie
per Cur(iensem) [et] G(erlacum) comitem de [N]ass(o wia); was in
eckigen Klammern steht, ist abgeschnitten. + a) st. et c. V: patri ac domino
suo domino Benedicto sacrosancte Romane et universalis
ecclesie sumrao pontifici. -)- b) Heinricus dei et apostolice
sedis gratia V. -\- c) Bernh. V. -\- d) fehlt (von Schwalm ergänzt epi-
scopus^, statt dessen add. ac V. -\- e) se ipsos ad V- -\- f) oscula
beatorum V. -\- g) danach quod z. T. rad. K. -{- h) nach Argentinensis
V. + i) et Curiensis (^Curensis KJ fehlt V. + k) tunc V. + 1) insidium
K. + m) contingentibus V. -f- n) informationi et Ordination! V. +
o) dazu die Randglosse L.s in K: Papa diiit, quod temerarie se
suos vellent iudices constituere; sie ist eine wörtliche Lesefrucht L.s
aus der in D überlieferten Nr. 532 c. 4. + p) nach sigiilo V. -\- q) fehlt V.
■\- r) et personas ecclesiasticas statt eccl. pers. V. -\- s) ac V. + t) paci-
332 Nr. 510 511
fice V. + u) Ulricum Curiensis ecclesie episcopum s^ talem et cetera
V. + v) Gerlacum comitem d. Nassouwen st. talem et cetera V. +
w) st. et cetera V: Spyre die XXVII. mensis marcii anno domini
millesimo trecentesimo tricesimo octavo; Glosse in K: anno 38. in
quadragesima (am Schluss zugefügt).
1) verloren.
510. [Speyer 1338 Mars 27].
Dieselben intervenieren beim Kardinalskollegium für Kaiser
Ludwig (verloren).
K 136 im Anschluss an Nr. 509.
Item ad eandem intencionem mutatis terminis sunt littere
intercessorie cardinalibus destinate.
511. 1338 Mars 30.
Der Knappe Johann von Weiskirchen verpachtet genannte
Besitsungen und Einkünfte an die Juden Jakob Daniels Sohn
und Aaron aus Wittlich.
K 468^). — Siehe Nr. 512 und Lamprecht HI nr. 133. Ueber die
Geldgeschäfte der genannten Juden vgl. Lamprecht Ib 1451 f., Liebe: West-
deutsche Zeitschrift XII 346.
1. Universis presentes litteras inspecturis ego lohannes
armiger natus quondam domini Arnold! de Wyskirchen militis nunc
dominus in Wyskirchen notum facio, quod propter meas utilitates
evidentes necessitatesque urgentes auctoritate Gerardi de Bolar
armigeri sculteti Trever(ensis)* quoad omnia infrascripta curatoris
per officialem curie Trever(ensis) michi lohanni annis XXV iuniori
legittime dati et deputati presencialiter interveniente vendidi et
dedi, vendo et do per presentes omnes et singulos redditus, fructus
et proventus, iura et bona quecunque nichii excepto michi penitus
nee reservato, quos et que habeo in villis Kestince, Wyntrich,
Berenkastel, Grayche, necnon bannis et confiniis dictarum villarum
et cuiuslibet earum ac in curte Synnenburne prope Novyant, item
quadraginta libras Turon(ensium) parvorum grosso Turon(ensi) pro
quindecim parvis Turonensibus conputato et quadraginta maldra
partim sih'ginis et partim avene Trever(ensis) mensure lacobo
quondam Danielis Trever(ensi) et Aaron de Wytlich ludeis pro
se suisque heredibus sive successoribus ius seu causam seu presentes
h'tteras ab eis habentibus ementibus pro quadringentis libris
Turon(ensium) parvorum michi ab eisdem ludeis in prompta et
numerata pecunia numeratis traditis et solutis ac in meas evidentes
utilitates conversis ante confectionem presencium litterarum
hiis pactis et condicionibus inter me et dictos ludeos habitis et
conventis, videiicet quod ipsi ludei et eorum heredes seu successores
vel ius causamve ab eis habentes predictos redditus, fructus et
proventus, iura et bona et emolumenta quecunque villarum et
curtis superius nominatorum integre colligere et percipere debe-
bunt pacifice et quiete per octo annos a data presencium litterarum
continue numerandos in omni iure, dominio et utilitate, quibus ego
et mei antecessores eosdem et eadem collegimus et percepimus,
absque omni diminucione nee ego aut mei successores in predictis
villis et curte ac qualibet earundem dictis octo annis durantibus
quicquam iuris nobis poterimus vendicare. 2. Predictas vero
quadraginta libras Turon(ensium) parvorum et quadraginta maldra
1338 März 27—30 333
partim siliginis et avene supradicta prefati ludei aut ius seu causam
seu has litteras ab eis habentes per predictos octo annos colligere
et percipere debebunt quolibet anno dictorum octo annorum ex
redditibus et proventibus meis universis et singulis, quos habeo in
villis Wyskirchen, Lutersterne, Nyderhoven, Bfinseve, Dfidewilre et
Thwailbach, promittens bona fide, quod dictis octo annis duranti-
bus per me, alium vel alios manus ad predictos redditus non
apponam nee quidquam de eisdem ordinabo nee disponam, nisi
prius predicte quadraginta libre et quadraginta maldra superius
nominata sint ipsis ludeis aut ius seu causam ab eis habentibus
integraliter annis singulis persolute et persoluta ac ad civitatem
Treverensem in locum, in quem voluerint, presentate et presentata
per homines villarum predictarum eorundem hominum periculis,
laboribus et expensis, ad que eciam mei heredes seu successores,
si me decedere contingat, sicut et ego nunc teneor, firmiter obligati
tenentur. 3. Et debebunt michi et meis heredibus prefati ludei
et causam seu has litteras ab eis habentes de pretactis quadrin-
gentis libris Thuron(ensium) annis singulis quinquaginta libras
ratione pretactorum reddituum, fructuum et bonorum integre
defalcare. 4. Predictis vero octo annis elapsis dictisque ludeis
seu causam ab eis habentibus de dictis redditibus et emolimentis
plenarie satisfacta predicta omnia et singula per me superius
vendita ad me seu meos heredes sive successores libere et absque
uUa contradictione ludeorum predictorum aut quorumcunque aliorum
ius seu causam ab eis habencium aut habere volencium sine
alicuius alterius solucione pecunie revertentur. 5. Est eciam
condictum et adiectum, quod ego et heredes mei pretactis octo
annis durantibus preexpressos redditus, fructus, proventus, iura et
bona coniunctim singulis annis reemere poterimus quindenam ante
vel post festum purificacionis virginis Marie *) ad retinendum nobis
ipsis pro quadringentis libris Thuron(ensium) parvorum predictorum
nostre proprie pecunie et non aliene hiis, que racione pretacte
vendicionis ante reempcionem per nos factam de premissis fructibus,
redditibus et bonis per ipsos ludeos aut causam ab eis habentes
levata essent seu percepta et que levare et percipere debuissent,
ipsis salvis. 6. Nee huiusmodi percepta et levata tenebuntur
in reempcione huiusmodi quomodolibet defalcare defalcatis tarnen
michi et pretactis meis heredibus de pretactis quadringentis libris
pro numero annorum a data presencium usque ad reempcionem
per nos tunc ac tum factam numerandorum quinquaginta libris
predictorum Thuron(ensium) singulis annis, ut superius eciam est
pretactum. 7. Et promitto bona fide, quod contra premissa et
subscripta nullam restitucionem in integrum nee huius recisionem
contractus occasione iunioris etatis vel iunioris precii aut precii
michi non soluti vel in utilitatem meam non conversi aut quod
ultra medietatem iusti precii deceptus essem aut quod magis
levaverint quam prestiterint, aut alia quecunque racione vel causa
petam. Et quia minor sum vigintiquinque, maior tamen quatuor-
decim annis, promitto auctoritate qua supra interveniente per fidem
a me in manu reverendi in Christo patris et domini mei domini
334 Nr. 512
Bald(ewini) Trever(ensis) archiepiscopi loco iuramenti corporaliter
prestitam, quod predicta omnia et singula, prout superius sunt
narrata, inviolabiliter observabo ipsisque ludeis seu ius aut causam
ab eis habentibus tempore predictorum octo annorum durante
guarandiam super premissis omnibus et singuiis prestare debitam
et consuetam'). 8. Et ut premissa omnia et singula rata et firma
permaneant et effectualiter impleantur, nos Nycholaus de Wys-
kirchen canonicus ecclesie Trever(ensis) frater dicti lohannis,
Thilmannus de Rodemac(r)a magister coquine domini archiepi-
scopi Trever(ensis), Philippus et lohannes armigeri fratres de
Sotrea ad preces et mandatum dicti lo(hannis) venditoris nos
principales constituimus debitores in solidum obligatos apud pre-
nominatos ludeos, quod, si iidem ludei aut ius seu causam ab eis
habentes in percepcione reddituum et bonorum aut eciam quadra-
ginta librarum et quadraginta maldrorum prenominatorum aliquo
anno dictorum octo annorum aliquem paterentur defectum vel a
quoquam impedirentur, quominus predictos redditus et bona per-
ciperent et pecunia et blada non solverentur, ut est pretactum,
nos moniti seu requisiti ex parte eorundem ludeorum seu alterius
eorum aut ius 'seu causam habencium ab eisdem civitatem Treve-
r(ensem) intrabimus quilibet nostrum per famulum ydoneum cum
equo pensionem in domo nobis ab ipsis ludeis seu altero eorum
aut ius seu causam ab eis habencium assignanda servaturi iuxta
consuetudinem civium civitatis Trever(ensis), ex eadem nuliatenus
exituri seu recessuri, donec predictis ludeis aut ius seu causam
ab eis habentibus de defectu omnium et singulorum premissorum,
si quis fuerit, sit satisfactum integraliter et ad plenum. 9. Preterea
promittimus, si aliquem nostrum dictis octo annis durantibus decedere
contingat, quod superstites ex nobis moniti seu requisiti ab ipsis
ludeis aut altero eorum vel ius seu causam ab eis habentibus infra
unius mensis spacium, postquam requisiti fuerint, alium eque bonum
principalem debitorem loco decedentis sibi adiungi in obligacione
consimili procurabunt volentes sponte et arbitrantes, si in
premissis aut aliquo eorum in toto vel in parte rebelles fuerimus
aut remissi, quod dicti ludei aut alter eorum seu ius causamve
ab eis habentes pignora et bona nostra et cuiuslibet nostrum per
officiatos domini nostri archiepiscopi supradicti undique locorum
capi et recipi faciant et eadem, si et quociens necesse fuerit,
iuxta consuetudinem civitatis Trever(ensis) supradictam vendant
et alienent tam diu et donec de defectu, si quis fuerit, sit integre
satisfactum, renunciantes quoad premissa excepcioni doli mali,
actioni in factum, privilegio fori, beneficio restitucionis in integrum,
rei aliter geste quam Scripte ac omni iuris auxilio canonici et
civilis, quo contra premissa vel aliquod premissorum venire vel
dicere possemus aliqua arte vel ingenio in futurum. 10. Et ut
premissa omnia et singula, prout pretacta et narrata sunt, firma
et rata permaneant et inviolabiliter inpleantur, ego lohannes de
Wyskirchen supradictus rogo reverendum dominum meum dominum
archiepiscopum supradictum, a quo predictos redditus et bona in
feudum teneo, ut predicta vendicioni per me facte tamquam dominus
m
1338 Marx 31 335
feudi bonorum predictorum suum consensum adhibeat pariter et
assensum et sigillum suum presentibus apponat, necnon honorabilem
virum dominum offic(ialem) predictum, ut et ipse in omnium
premissorum evidens testimonium sigillum suum presentibus
appendat una cum sigillo meo proprio, quod eciam hiis litteris
est appensum.
Nosque Nych(olaus), Thil(emannus), Phil(ippus) et loh(annes)
supradicti pro nobis sigilla nostra eisdem litteris duximus apponenda.
Et nos Bald(ewinus) dei gratia sancte Trever(ensis) ecclesie archi-
episcopus sacri imperii per Gall(iam) archicancellarius, quia prefatus
lo(hannes) predictam vendicionem per se, ut premittitur, factam
per fidem suam in nostra manu loco iuramenti corporaliter prestitam
observare ac per omnia adinplere cum effectu et nullatenus contra
eam venire dictis octo annis durantibus promisit, ipsam vendicionem
approbamus, eidem consensum nostrum adhibemus nostrumque
sigillum tarn in signum nostri consensus quam ad preces prefati
lohannis venditoris. Et nos offic(ialis) predictus in premissorum
omnium evidens testimonium rogatu instanter sigillum curie Treve-
r(ensis) eciam hiis litteris duximus apponendum in testimonium
premissum.
Datum die penultima mensis marcii anno domini M*'CCC*
XXX»VIIP.
I) am Rande: Vendicio facta ludeis ad annos et sub reempcione et etiam
constitutio (ideiussorum secundum consuetudinem Trever(ensem). -j- a) fehlt
Prädikat.
1) Februar 2.
512. 1338 Mars 31.
Gobolin und Ludwig verpachten mit Pfand und Bürgen
[denselben?] auf 6 Jahre ihre Lehengüter apud Pontem und
SU Emmel.
K 468a'i). Unvollständig (vgl. N. I) ; doch ist der Inhalt deutlich
genug erkennbar. Dass es sich hier um dieselben beiden Juden handelt wie
in Nr. 511, ist so gut wie gewiss.
— — — — — — . 2. Pro quibus omnibus et singulis
a nobis superius premissis firmiter observandis et omni effectu
adimplendis prenominatis ludeis obligamus et obligata tradimus in
hiis scriptis tytulo pignoris seu ypothece omnia et singula bona
nostra nichil excepto nobis vel reservato, que habemus et habituri
sumus communiter vel divisim infra miliare bannale civitatis
Trever(ensis), volentes et arbitrantes, si dicti ludei aut causam
seu ius ab eis habentes in coUectione, percepcione et solucione
reddituum ac vini et bladi predictorum aliquo anno dictorum sex
annorum a quoquam impedirentur, quominus eosdem colligerent
et perciperent, ac de predictis quantitatibus vini et bladi ipsis non
satisfieret pacifice et quiete, ut ipsi ludei aut ius seu causam vel
presentes litteras ab eis habentes predicta bona nostra omnia et
singula absque nostra seu cuiusquam alterius contradictione et
sine iniuria, que nobis id exnunc sponte eligentibus inferri non
poterit, apprehendant et de eisdem faciant, prout de pignoribus
iacentibus a civibus civitatis Trever(ensis) fieri est consuetum.
3. Insuper ad omnem premissorum observanciam nos et heredes
nostros in solidum firmiter hiis litteris obligamus promittentes
336 Nr. 512-516
bona fide loco iuramenti per nos prestita pro nobis ac dictis
nostris heredibus, quod contra presentem contractum aliqua arte
vel ingenio dam vel palam per nos vel alios nuUatenus veniemus
nee faciemus quomodolibet in futurum. 4. Et ut sepedictis
ludeis et ius seu causam et has litteras ab eis habentibus magis
cautum sit super premissis et quoiibet eorundem, eisdem constituimus
certos fideiussores in solidum obligatos discretos viros videlicet
Thilmannum de Rodemac(r)a magistrum coquine domini Treve-
r(ensis), Phipolonem de Lympach et Gerardum de ßolar marscalcum
domini archiepiscopi Trever{ensis) fratres et Thoilmannum scultetum
in Sarburgh, qui, si predicti ludei aut ius seu causam ab eis
habentes in observacione et adinplecione omnium et singulorum
predictorum aliquod paterentur defectum, moniti seu requisiti
civitatem Trever(ensem) intrabunt quilibet eorum per famulum
ydoneum cum equo pensionem iuxta consuetudinem civitatis
Trever(ensis) servaturi, nuUatenus exituri, donec predictis ludeis
aut ius seu causam ab eis habentibus de defectu huiusmodi, si
quis fuerit, sit integre satisfactum. 5. Promittimus eciam, si
aliquem predictorum fideiussorum durantibus dictis sex annis
decedere contingat, infra unius mensis spacium, postquam super
hoc requisiti fuerimus, alium equebonum fideiussorem loco dece-
dentis huiusmodi subrogare ; ah'oquin reliqui fideiussores superstites
moniti pensionem ut supra observabunt tam diu, donec alius
equebonus fideiussor loco decedentis huius fuerit subrogatus, ita
quod predictis sex annis elapsis predicta bona et redditus per nos
venditi super ius ad nos et nostros heredes libere et absolute
revertantur. 6. Et nos Thil(mannus) de Rodemac(r)a magister
coquine domini Trever(ensis), Phipelo de Lympach, Gerardus de
Bolar fratres ac Thoilmannus scultetus in Sarburgh fideiussores
supra nominati huiusmodi fideiussionem in omnibus et per omnia
in nos in solidum suscipimus ipsamque observare et adimplere
promittimus bona fide volentes sponte et arbitrantes, si in
observacione premissorum in aliquo rebelles fuerimus seu remissi
moniti seu requisiti, quod dicti ludei aut ius seu causam vel
presentes litteras ab eis habentes pignora et bona nostra et cuius-
libet nostrum in solidum per officiatos domini archiepiscopi
Trever(ensis) pro tempore existentis capi seu recipi faciant ac
eadem iuxta consuetudinem predictam vendant et alienent, donec
de defectu, si quis fuerit, sit integre satisfactum, renunciantes
quo ad premissa tam nos venditores quam nos fideiussores prc-
nominati condicioni indebiti et sine causa, excepcioni non numerate
pecunie, non tradite et non solute, doli mali, privilegio fori, bene-
ficio restitucionis in integrum, rei aliter geste quam Scripte et
specialiter nos fideiussores eo iuri, quo dicere possemus principales
debitores prius quam fideiussores ac nos non in solidum sed quem-
libet nostrum pro virili porcione conveniri posse vel debere, ac
aliis omnibus excepcionibus iuris canonici et civilis facti et consue-
tudinis, quibus contra premissa vel eorum aliquem venire possemus
aliqualiter in futurum. 7. Insuper nos Gobolinus et Lud(ewicus)
venditores rogamus reverendum in Christo patrem et dominum
I
1338 April 8—26 337
nostrum dominum Bald(ewinum) archiepisropum Trever(ensem), a
quo bona apud Pontem, et lohannem dictum Walthase de Swarzin-
burg, a quo bona in Emmylde in feudum tenemus, ut predicte
vendicioni, quantum ad eos spectat, consenciant et sigilla sua
presentibus apponant una cum nostris sigillis hiis litteris appensis
in testimonium premissorum.
Nosque Thil(mannus), Phi(lippus), Ger(ardus) et ThoiI{mannus)
fideiussores supradicti sigilla nostra eisdem litteris duximus appo-
nenda. Et nos Bald(ewinus) dei gratia sancte Trever(ensis)
ecclesie archiepiscopus sacri imperii per Gall(iam) archicancellarius
et Johannes Walthase supradicti sigilla nostra tarn in signum
nostri consensus, quantum nos tangit, adhibiti vendicioni supra-
dicte quam ad preces Gobol(ini) et Lud(owici) predictorum presenti-
bus apposuimus in testimonium premissorum.
Datum die ultima mensis marcii anno domini M^CCC*-
xxxvm"^).
I) dazu die Randglosse: Sequebatur post alium q(uasi?) consimilem (d. h. wie
K 468 = Nr. 511) contractura. + a) danach Datum per copiam.
513*. Trier 1338 April 8.
Erzbischof Baldewin an die Geistlichkeit der Diözese Trier. Licet
curis. K 34S > ans jetzt verlorener Abschr. inj): Schaiiat-Hartzheini IV 318
(mit grosser Lücke); aus anderer Handschr. und alten Drucken: Blattau I
nr. 28.
514*. [Trier] 1338 April 8.
Derselbe an die Aebte und Prioren der Diözese Trier. Inter ceteras.
K 346 ; aus Jetzt verlorener Abschr. in D: Schannat-Hartzheim IV 319;
aus anderer Handschr. und alten Drucken: Blattau I nr. 29.
515. . Fulda [1338] April 23.
Henricus Abt von Fulda an den ehrenwerten Rudolfiis dictus Lusse
seinen Kleriker: bittet ihn, auf die Beschwerde von Propst, Aebtissin und
Konvent der Nonnen in Aldindorf (Allend-), dass er sie unter Bezugnahme
auf Güter, die sie von weiland lohannes Liizze erworben hatten, an das geist-
liche Gericht vor den Richter nach Trier haben laden lassen, mit Rück-
sicht auf alle von ihm erfahrene Gunst unter Aufhebung dieser Ladung eine
billige Entscheidung vor ihm zu suchen; sonst müsse er, der Abt, für den
Schutz des Klosters, das sich selber nicht helfen könne, anderen Orts sich
verwenden. Dilecti in Christo — D. Fulda nostro sub secreto feria 5. ante
dominicam .Misericordia domini'; dazu L. Zusatz: a. dom. 38.; Ueberschr.:
Hanc misit mihi dominus Fuldensis. — K 20"].
516. Frankfurt 1338 April 26.
Kaiser Ludwig ersucht Ersbischof Baldewin, eine Ver-
sammlung nichtfürstlicher Reichsstände am 17. Mai su beschicken.
K IJ2^). — Gleichlautend mit dem Exemplar für das Lütticher Dom-
kapitel vom 23. April (Böhmer Ludwig nr. 1895, vgl. S. 426 ; L).
Ludewicus dei gratia Romanorum Imperator semper augustus
venerabili") Bald(ewino) ecclesie sancte Trever(ensis) . . archi-
episcopo . . principi suo dilecto gratiam suam et omne bonum.
Cum ex dissensionibus et dissidiis diucius iam subortis inter nos
et papam lohannem defunctum ac ipsius in apostolatus apice
successorem adversitates, scandala et quam plurima animarum'')
pericula Christiane '^) populo fideique orthodoxe perplexis
nexibus evenerint et communiter eveniant omni die, prout hec
te**) et alias Germanie provincias atque terras non credimus
ignorare, nos volentes pro incremento fidei Christiane statusque
Nova Alamanniae 22
338 N''- 517—520
rei publice conservacione huiusmodi perplexitatibus seu scandalis,
quantum in nobis est, salubriter providere devocionem tuam')
attente requirimus et seriosius commonemus, ut aliquos') de tuis
consiliariis dominica ,Vocem iocunditatis' nunc instanti ') Franchen-
ford(iani)^) ad nostram presenciam destines*") et transmittas ad
deliberandum et conferendum una cum ipsis aliis kathedralium
ecclesiarum personis et quam plurimarum') civitatum et terrarum
hominibus eciam dicto die coram nobis vocatis talibus'') periculis
et nexibus, qui Christicolis nostre dycioni subiectis noscuntur in
partibus Germanie inminere.
Datum Franchenford(ie)s) XXVP') die mensis aprilis regni
nostri anno vicesimo quarto, imperii vero undecimo"*).
a) honorabilibus viris preposito, decano totique capitulo ecclesie Leodiensis
devotis suis dilectis s<. vener. — dilecto Z,. -|- b) peric. anim. Z.. + c) Christi
L. -\- d) vos L. + e) vestram L. -f- f) aliquas personas de vestro capitulo
sufficienter instructas st. aliq. — consil. L. -f g) in Franchenvurt /.. -\-
h) destinetis st. dest. et transm. L. -f- i) plurimum L. -\- k) super tal. nex. et
per. L. + 1) XXIII. L. + m) XI. L; danach a. dorn. MCCCXXXVIII, von Lasse
nachgetr. K.
1) Mai 17.
517. Trier 1338 Mai 12.
Ersbischof Baldewin mahnt die Geistlichkeit seiner Diösese
Trier, bei der bevorstehenden Visitation die reine Wahrheit su sagen.
K 4S3^)- — Derartige Aktenstücke zur Geschichte der Kirchen-
visitation (vgl. Haiick V 181 ff.) sind in dieser Zeit noch selten.
ßaldewinus dei gratia sancte Treveren(sis) ecclesie archi-
episcopus sacri imperii per Galliam archicancellarius religiosis viris
abbatibus ac personis conventualibus monasteriorum ordinis sancti
Benedicti necnon*) decanis, capitulis, canonicis et clericis aliis
suarum civitatis et dyocesis Treveren(sis) universis et singulis
salutem et sinceram in domino karitatem. Cum celare veritatem
ubi, quando et quociens secundum divinas et canonicas instituciones
revelanda fuerit, mortale et grave nimium sit peccatum, hinc est,
quod vos omnes et singulos monemus ac attencius exhortamur in
domino vobis nichilominus in virtute sancte obedientie ac sub
interminacione maledictionis eterne firmiter et districte precipientes,
ut super hiis, que sciveritis vel crederitis in vestris monasteriis
reformanda tam in capite quam in menbris et tam super statu
monasteriorum quam personarum et specialiter eciam super hiis,
de quibus requisiti fueritis, et eorum circumstanciis, occultis tamen
exceptis, dicatis puram et plenam nostris in hac parte commissariis
visitacionis officium exercentibus veritatem non obstantibus
quibuscunque pactis, constrictionibus, obligacionibus, iuramentis vel
penis quibuscunque vallatis") in contrarium super hiis forsitan
inter vos initis, prestitis vel conditis, quas quidem pacta, constric-
tiones, obligaciones, iuramentorum prestaciones seu penas alias
desuper indictas tamquam sacris canonibus inimicas ac vestro et
dictorum vestrorum monasteriorum statui et saluti periculosas
cassamus, irritamus et vacuamus omnino, immo cassas, irrilas et
vacuas ac omni roboris firmitate carentes nunciamus et tenore
presencium declaramus. In cuius rei testimonium sigillum
nostrum presentibus est appensum.
1338 Mai 12—17 339
Datum Trev(eris) anno domini M'CCC'XXX'VIII» die XIP
mensis maii.
I) Ueberschr.: Preceptum, ut visitandi dicant veritatem non obstantibus pactis
etc. + a) necnon — aliis am oberen Rande von Lasse nachgetragen. +
b) lies valituris ?
518*. Avignon 1338 Mai 16.
Kardinalbischof Gaucelin von Alba an Erzbischof Baldewin. D iSja
(eingerückt in Nr. 539) = Sauerland II nr. 2330 Reg.
519. [su 1338 Mai 17].
Bericht über den Reichstag au Frankfurt.
K 133, Anhang zu Nr. 516. — Die Annahme Möllers (106), dass die
Frankfurter Tagung wirklich stattgefunden habe, wird durch diese Auf-
zeichnung bestätigt.
Hoc termino, scilicet dicta dominica'). sedit L(udowicus)
predictus in Frank(enford) in domo Theuth(onicorum) et inchoavit
enarrare, qualiter processit, quod videlicet eo electo ivit, ut iussus
fuit per principes electores, ad recipiendum coronam Aquisgrani
et cetera. Dein, quia papam reputabat contra eum peccasse,
monuit eum secrete, scilicet per secretas*) litteras*) sibi scribendo
et cetera. Deinde adhibuit, ut dixit, duos, scilicet lul(iacensem)
et ducem Rupertum, quos similiter non exaudivit. Modo dixit
Omnibus ambass(atoribus) civitatum presentibus : ,Dico vobis tan-
quam universali ecclesie, ut et vos scribatis pape '), et si vos non
audierit, erit michi sicut ethnicus' et cetera. Responderunt autem
se scribere velle.
a) davor amicos getilgt.
1) vgl. Nr. 517. <» 2) es gibt nur einen einzigen Brief, der damit gemeint sein
könnte, Böhmer Ludwig nr. 1353 (tgl. Müller I 267). » 3) vgl. Nr. 522 f.
520. [1338 um Mai 11].
Deutsche Reichsstädte verwenden sich bei Papst Benedikt XII.
für Kaiser Ludwig (Entwurf).
K 137^); aus kassiertem Orig. der Stadt Hagenaii in der Univ.- Bibliothek
zu Heidelberg (Urk.- Sammlung nr. 228): Ficker Kurverein 699 nr. 1 (nach
Abschr. Bodmanns), Wattenbach, Zeitschr. f. Gesch. d. Oberrheins XXIV
(1872) 171 und Schwalm, Neues Archiv XXVI 731 (H). Nrr. 522123 gehören zu-
sammen. Während Müller II 59 ff., Höhlbaum 57 ff. und Hauck V 551 N. 3
die ihnen bekannten Fassungen D, H und W auf ein einheitliches zu Speyer
■ im März verabredetes Formular zurückführen wollten, hat Möller 106 f. (ihm
folgt hier völlig H. Tebbe Kaiser Ludwig der Bayer, Erzbisch. Heinr. III.
V. Mainz u. die Beschlüsse d. Kurfürstentages von Rense . . Diss. Breslau 1920,
S. 31 f.) erkannt, dass die Entstehung erst mit dem früher unbeachtet ge-
bliebenen Frankfurter Tag vom 17. Mai zusammenfällt und dass damals nicht
ein einziger sondern zwei Entwürfe aufgestellt worden sind. Richtig leitet
er H aus dem einen, W aus dem anderen ab. Auf diesen führt er aber auch
D zurück, indem er es mit Höhlbaum für die Abschrift einer in Worms (wo
die Handschrift D früher einmal gewesen ist) entstandenen Ausfertigung wohl
des dortigen Kapitels hält. Vielmehr stellt es unzweifelhaft den einen Ent-
wurf selber dar, wie wir in K 137 nun auch den anderen besitzen. Das er-
gibt sich schon aus der für Formulare keimzeichnenden Wendung tales et
cetera; ausserdem wird es ausdrücklich durch die NN. I von K 137 und
K 138 bestätigt.
Sanctissimo in Christo patri et domino Benedicto sacrosancte
Romane ac*) universalis ecclesie summo pontifici et^) cetera.
1. Cum sanctitatis vestre paternalis clemencia humilium subditorum
suorum votis et precibus affectivis, in quantum rationis et iusticie
continent equitatem, promptum et liberalem inpertitur assensum,
22*
340 Nr. 521
et sanctitatis vestre Status attollitur et ex eo devocio crescit et
iteratur fervencius subditorum. 2. Proinde, cum ex discon-
venienciis inter vos et serenissimum principem et dominum nostrum
Lud(owicum) Romanorum imperatorem diucius iam subortis con-
veniens ecclesie Status multifarie sit turbatus et fidei unitatis
perierif^) rectitudo, ad vestre sanctitatis audienciam deducimus
per presentes de iure antiquo et consuetudine approbata in partibus
Germanie semper sie fuisse laudabiliter observatum, quod Roma-
norum reges, postquam per principes Aiamanie'') electores imperii
sunt*) electi, etO presertim post coronacionem regalem eorundem
electorum in reges in sede magnifici Karoii Aquisgrani habitam
pro veris Romanorum regibus sunt habiti et debita reverencia
honorifice reputati, sie quod extunc inmediate tamquam veri Romani
imperii amministratores pro suis iuribus**^) et honoribus conser-
vandis*") et augustali') clemencia gubernandis debitis signorum
victriciis triumphabant ac singula exercebant, que sui exigencia
officii exequi poterant et debebant, eciam si electiones""') huius-
modi contingebat a pretactis principibus sub') discordia celebrari,
licet pro tunc summis pontificibus iiuiusmodi suam electionem
aliqualiter nunciarent, ut coronacionis imperialis solempnia™) sibi
debito tempore impenderent requisiti. 3. Sanctissimus pater
etO dominus noster dominus Johannes papa defunctus predecessor
vester post hec absque causa, ut putamus ignarus, eadem consue-
tudine non attenta contra prefatum dominum nostrum principem
christianissimum") et fidei orthodoxe °) defensorem et precipuum
dilectorem, prout ipsius actus catholici et vita conmendanda evi-
denter demonstrant, tamquam illegitime citatura necnon contra
omnes et singulos eidem in amministracione regni et imperii
predictorum dantes consilium, auxilium vel favorem diversos pro-
mulgavit successive processus sentenciis penisque variis subsecutis
in ipsius sacrique Romani imperii humiliacionem et iacture pre-
iudicium satis grave ac plurimorum christicolarum") periculum et
ruinam. 4. Cum itaque dominus noster Lud(owicus) predictus
de offensis, quas sedi apostolice occasione dictorum processum
irrogavit, sanctitati vestre ac eidem sedi satisfactionem et emendam
offerat congruentes, prout ex legacione reverendissimorum in
Christo") patrum et dominorum domini Henr(ici)P) archiepisopii)
Mogunt(ini) et quorundam aliorum dominorum cpiscoporum istarum
parcium sanctitati vestre nuper facta vos credimus plenius infor-
matum, sanctitatem vestram devotis precibus exhortamur, quatenus
in acie mentis vestre revolutis perplexis*") nexibus, qui Christi")
populo ex dissensione huiusmodi noscuntur notorie imminere,
dictum dominum principemquc nostrum et Romanum imperium
sinatis in sui Status existencia honore et reverencia convenienter
absque dispendio permanere intuitu nostrorum humilium meri-
torum sanctitatis vestre piis affectibus uberius cogitantcs de salu-
tari*) rcconciliacione eiusdem, quam communiter omnes populi
Romani imperii dicioni subiecti tarn principes ecclesiastici quam
seculares ac alii homines, cuiuscunque nominis aut honoris existant,
sincerissimis animis desiderant et affectant, memoratis processi-
1338 um Mai 17 341
bus contra predictam regni et imperii Romanorum et ex conse-
quenti nostre patrie Germanie, quam a tempore prefati Karoli
citra regnum et Imperium huiusmodi habere promeruit, consue-
tudinem, ut predicitur, promulgatis, quamvis prefatum dominum
imperatorem et nos non noscantur aliquaiiter ligavisse, per sancti-
tatis vestre clemenciam revocatis, sie quod eundem dominum
nostrum ad gremium ecclesie satisfactione condigna redire
desiderabiliter affectantem ad premissa dispendia et pericula sub-
movenda de solita benignitate ad reformacionis graciam dignemini
admittere in sinuque') vestre gracie uberius confovendo. 5. Et
ut de statu et') terrarum imperii Alam(anie)^) vestra sanctitas in
hac parte valeat uberius informari, vos cupimus non latere, quod,
si huiusmodi sue reconciliacionis negocium debebit moram trahere
longiorem, ex eo gentes communiter Christiane") indevociores
reddentur et a consuetis devocionis et subiectionis obedienciis,
quas vobis et sedi apostolice plus ceteris gentibus hactenus
promptissime impenderunt, propter processus acutis frontibus ful-
minatos non modicum retrahentur et forte ex eo sub rebellione
et inobediencia contra vestrum et sedis honorem nolentes prefatum
dominum nostrum imperatorem") Romanorum et iura imperii sie
contra deum et iusticiam derelinquere'*') desolata muitarum tur-
barum forti et potenti comitiva diucius remanebunt. 6. Quod
speramus vestram sanctitatem pii patris more intercipere ad
toUendum scandala. populi fidei orthodoxe.
I) Ueberschr.: Sub hac (nämlich formal civitas. -\- a) et //. -\- b) statt et
cet. K: magister, consules et universi cives Hagenowienses
devotapedum osculabeatoruni. -1- c) in parte perierit H. -j- d)
Alem. // + e) fuerint H. + l) fehlt H. + g) rebus add. H. + h)obser-
vandis H. + i) augustiali H. + k) electionis H. -\- 1) sub discordia
fehlt H; in discordia ergänzt von Schwalnt. ■\- rn) soll. H. + n) crist. H.
4- o) ortod. H. -\- p) Heinr. H. + q) archyep. H. -\- r) complexis H. -}- s)
salubri H. -\- t) sinu H. -\- u) nach Romanorurn H. -\- v) relinquereÄ
521. [1338 lim Mai 17].
Vertreter des niehtfürstlichcn Adels verwenden sich bei
demselben für Kaiser Ludimg.
D I Originalformiilar^) = K Ij8^^. Ans D: Würdtwein Nova siib-
sidia IX nr. 21, Schwalm Neues Archiv XXVI 729 nr. 23 (mit den Lesarten
von W). Ans nicht abgegattgenem Orig. (Ausfertigung des Würzburger
Domkapitels vom 28. ftini des Jahres) in München Hochstift Wtirzburg Reichs-
sachen fasc. 4 ( W) : Montimenta Boica XL nr. 101. K ist trotz N. l aus D
abgeleitet ; vgl. die NN. q, r. Die Abweichungen von W sind bedeutsam.
— Vgl. Nr. 520.
Sanctissimo in Christo et"-) cetera tales et tales et cetera
cum omni'') reverencia et"^) cetera. l. Non absqüe grandi zelo,
<quam> "* quem ** nos <ta(m)q(ue)> *" tanquam ^ devoti obe-
diencie filii et orthodoxe fidei nostrorum progenitorum imitando
vestigia fervidi zelatores ad sanctitatem vestram sacrosanctamque
Roma(nam) ecclesiam matrem nostram precordiali'') affeccione
gerimus et hucusque gessimus incessanter, eidem vestre sanctitati
dignum duximus intimandum, quod iuxta laudabilem et a tempore,
cuius contrarii hominum memoria non existit, sacri regni et im-
perii Romanorum consuetudinem hactenus inconcusse servatam
electi in reges Romanorum a Germanie principibus, ad quos
eleccio huiusmodi de iure seu antiqua consuetudine pertinere
342 Nr. 522
dinoscitur, presertim post coronacionem regalem eorundem elcctorum
in reges in sede magnifici Karoli Aquisgrani habitam nomen
regium assumpserunt, administracionem et omnem iurisdiccionem
eiusdem regni et imperii libere iuxta dictam consuetudinem exer-
cendo, eciam si elecciones huiusmodi contingebat'') a pretactis
principibus in discordia celebrari. 2. Huius autem consuetudinis,
que facti est et in facto consistit, felicis recordacionis dominus
Johannes papa XXII"* predecessor vester, ut putamus, ignarus,
eadem consuetudine non attenta contra serenissimum 0 dominum
nostrum^) dominum Lud(owicum) Romanorum^) imperatorem^)
necnon contra omnes et singulos eidem in amministracione regni
et imperii predictorum dantes consilium**), auxilium vel favorem
diversos promulgavit successive Processus, diversas et graves,
immo gravissimas penas et sentencias coritinentes, prout ex pro-
cessibus eiusdem domini lohannis contra dictum dominum nostrum*^)
promulgatis plenissime id apparet. Propter quod dura ') gwerrarum
in ■* non ^ nullis partibus regni et imperii eorundem conmocio,
ecclesiastice censure vilipensio, rerum dispendia necnon animarum
amarius deploranda pericula in ipsorum regni et imperii <perti-
nentibus> partibus innumerabilia provenerunt et cottidie pro venire
cernuntur. 3. Cum igitur'') dominus noster^) Lud(owicus) pre-
dictus de offensis, quas sacrosancte Romane ecclesie sancteque
sedi apostolice occasione dictorum processuum irr[o]gavit '). sancti-
tati vestre ac eidem sancte sedi apostolice. satisfaccionem et
emendam offerat congruentes, prout ex legacione reverendissi-
morum in Christo patrum et dominorum domini Heinr(ici) "") archi-
episcopi Mogunt(ini) et quorundam aliorum dominorum epi-
scoporum istarum") parcium sanctitati vestre nuper facta eandem
vestram sanctitatem de hoc credimus plenius informatam, sanctissi-
mam paternitatem vestram, quam iusticiam docere, amare ac°)
colere non ambigimus, devotissima precum instancia cum ex-
audiendi ex premissis concepta fiducia humiliter inploramus, qua-
tenus memoratis processibus contra predictam regni et imperii
Romanorum et ex consequenti nostre patrie Germanie, que a
tempore prefati Karoli citra regnum et imperium huiusmodi habere
promeruit, consuetudinem, ut premittitur, promulgatis per vestre
sanctitatis clemenciam revocatis, prefatum dominum nostrum^)
imperatorem ad gremium sancte matris ecclesie cum satisfaccione
et emenda congruentibus redire humiliter et desiderabiliter affec-
tantem ob premissa dispendia et pericula submovendai) ex solita
vestra et sedis eiusdem apostolice benignitate ad reconciliacionis
graciam admittere dignemini eundem favorabiliter in sinu vestre
uberis gracie confovendo, pro indubitato tenentes, quod vestre
sanctitatis clemencia eundem dominum nostrum^) Lud(owicum),
quem precipuum fidei katholice non ambigimus defensorem post
rcconciliacionem huiusmodi ad omnia, que ipsius fidei < katholice >
exaltacionem et ampliacionem sancteque Romane ecclesie ac sedis
apostolice honorem et reverenciam necnon regni et imperii pre-
dictorum bonum"") et pacificum statum respicere dinoscuntur,
constantem ac indefessum pugilem reperi<a>et et atletham.
I
1338 Mai 18 343
4. Provideat igitur quesumus'*) circumspecta vestre sanctitatis
prudencia per apposicionem oportuni et celeris remedii taliter in
premissis, ut') preter divine retribuci'onis") premium, quod ex tarn
necessarii^) et piissimi open's^) prosecucione meremini, cunctis
sub christiana religione militantibus vestre mansuetudinis et
iusticie rectitudo clarius innotescat^).
I) Ueberschr. in D: [Ad] pap[am de re]con[cili]ac(ione) Bavari (Schwalm las
Ad papam pro inperat. Gravari^ racione ignorancie consuetudinis imperü et
principura. -(- II) Ueberschr. in K: Sub hac forma scripserunt nobiles
pro L(udowico). -[- a) st. et — tales W: patri et domino suo ''clemen-
tissimo^ domino Benedicto sacrosancte Romane '^ac universalis^
ecclesie summo pontifici decanus et capitulum ecclesie Herbi-
polensis. + b) st. omni W: omnimoda subiectione ab. -f- c) st. et
cet. W: se ipsos ad pedum oscula beatorum. -\- d) äff. prec. W. -\-
e) conlinge b a n t W. -\- f ) m a g n i f i c u m W. -f- g) fehlt W. -\- h) aux. cons.
W. -\- i) dira W. + k) itaque W. + 1) K (so auch Emendation Schwalms),
aus irrigavit korr.; irrigav. D; irrogavit W. -j- m) Henr(ici) K, W. + n)
nostrarum W. -\- o) et W; danach 1 Buchst, getilgt D. -\- p) Ludwicum
st. nostr. imp. W. -)- q) davor dignemini — favorabiliter getilgt K ; submov.
und dignem. sind in D Zeilenanfänge. -\- r) doppelt D (Zeilenwechsel) = K
(1 mal getilgt). + s) korr., aber nicht quatenus D. -\- t) quod W. -\- u)
remunerationis W. -\- v) add. salubris W. -\- w) negocii W. -\- x) add.
W: Datum anno domini millesimo CCC° XX X" octavo quarto
kalendas iulii nostri capituli sub sigillo.
522. Frankfurt 1338 Mai 18.
Kaiser Ludwig erlässt eine Erklärung über die Unab-
hängigkeit des Kaisertums vom Papsttum ('Fidem catholicam^.
K IIJ^)- — Bisher niusste angenommen werden, dass dies berühmte
Manifest zuerst am 6. August, auf dem zweiten Frankfurter Reichstag dieses
Jahres, gleichzeitig mit dem Gesetz Licet iuris veröffentlicht worden sei.
Nach der Ueberlieferung L.s ergiebt sich nun ein weit früheres Datum, der
erste Frankfurter Reichstag, und die Publikation vom August hat vielmehr
als Wiederholung zu gelten gleich der anderen, die am 3. September auf
dem Reichstag zu Koblenz erfolgte (vgl. Müller II 82, 299 f.). Es ist klar,
wie stark dadurch die oft erörterte Frage nach dem Verhältnis von Fidem
catholicam zu Licet iuris und zum Kurverein von Rhens berührt wird. Text-
lich unterscheidet sich das Manifest in dieser ersten Publikation nicht von
der zweiten, bisher allein bekatmten (Böhmer Ludwig nr. 1921; bester Druck:
Analecta Franciscana II 168 ff. als Insert in der Chronik des Nikolaus Glass-
berger ; über eine Stuttgarter Ueberliefertmg A. HfofmeisterJ : Neues Archiv
XLIII 410). Hier wird von Losses Fassung darum nur Protokoll und
Eschatokoll geboten. Für eine abschliessende Ausgabe des Manifests ist sie
natürlich textkritisch von Bedeutung.
Ludovicus quartus^)dei gratia Romanorum imperator semper
augustus universis et singulis regibus Christianorum ac patri-
archis, archiepiscopis, episcopis, presbyteris, diaconibus, quocunque
honoris culmine praefulgeant, et ceteris ecclesiarum prelatis nee
non secularibus principibus, marchionibus, ducibus, comitibus, baroni-
bus, capitaneis, dominis, potestatibus, rectoribus, iudicibus et officiali-
bus provinciarum, civitatum et terrarum Romano imperio sub-
iectarum et ipsarum incolis et habitatoribus ac omnibus et singulis
Christi fidelibus tarn ecclesiasticis quam secularibus, ad quos
presentes littere pervenerint, gratiam suam et omne bonum.
1. Fidem catholicam quam sancta mater ecclesia catholica —
Data in opido no.stro Frankenfört XVIII. die mensis maii
nostre maiestatis sub sigillo anno domini millesimo CCC™"
344 A'»'- 523—526
XXX*VIIP rcgni nostri anno vigcsimo quarto'') imperii vero
undecimo.
I) ohne Ueberschr. -\- a) nachgetr, -\- b) aus quinto korr.
523. [1335-1338 Mai 23].
Albericus Archidiakon von Metz, Kleriker des Erzbischofs [Baldewin]
von Trier (doch vgl. die Glosse über dem Kopf der Urkunde: Hec informacio
fuit, ut dicitur, falso asscripta ai(chi)d(iacono) Meten'si), licet advocatus partis
eara fecerit^ erklärt diesem in einem Gutachten, der Kantor Montisfalconis
(Montfaucon) habe Recht auf die Kirche von Aviod (Avioth), zu der er
präsentiert sei, ivährend Waltherus /Thome von Anlier] sie zu Unrecht be-
setzt halte. Denn 1. hätte jener diese Pfründe vom apostolischen Stuhle nicht
erlangt, wenn er ihm damals nicht verschwiegen, dass die Kirche St. Michael
[in Trierer] Diözese, die er bereits besass, über 25 Pfund Turnosen wert ist,
während es notorium est in curia, quod dominus papa, qui nunc est, tempore,
quo dicta gracia fuit im[pe]trata, apperuerat gracias et dederat licenciam im-
petrandi nur non beneficiatis vel beneficiatis rriodicis beneficiis usque ad
valorem quindecim librarum Turon(ensium) vel citra et non ultra absque
mencione alicuius taxacionis decime et ideo debet intelligi de vero valore — ,
Grund going für den Erzbischof, besagte Urkunde (unbekannt ; fehlt bei
Vidal) sich vorlegen zu lassen und die Sache mit seinen Sachverständigen
fperitij zu prüfen; 2. habe Walther verheimlicht, dass dem Abt von St. Sym-
phorian, der ihm die Pfründe verliehen, in der Diözese Trier nur diese eine
zustehe, er habe also eine bestimmte und keine künftig freiwerdende Pfründe
bei der Kurie nachgesucht ; 3. übersteigen die 60 Pfund Turnosen betragenden
Einkünfte von Avioth die in der päpstlichen Gratia bewilligte Summe ;
4. sei der in der Verleihungssache erfolgte Prozess des Fohannes lakelonis
ungiltig, da dieser keine besondere Vollmacht des Erzbischofs besass sondern
nur eitle allgemeine , die älter war als Walthers Gratia ; so möge der Erz-
bischof denn die Einkünfte der von Walther erschlicheneu und usurpierten
Pfründe sequestrieren ffructus huiusmodi beneficii ad manus vestras ponerej.
Anrede: Reverendissime pater et doniine domine archiepiscope Treverensisl
— D lö (undatiertes Orig. auf Pergament). Der Terminus post quem der
Nrr. 523—526 ist durch die Erwähnung Papst Benedikts XII. in .\r. 523
gegeben; andererseits müssen sie mehr oder weniger, wahrscheinlich einige
Monate, älter sein als Nr. 527.
524. [1335-1338 Mai 23].
Dem Kantor [von Montfaucon] übermitteltes Gutachten des Albertus
Archidiakon von Metz an die magistri Wikerns und Rodulphus consiliarii des
Erzbischofs von Trier: dieser könne den Walterus presbyter sancti Michaelis
extra muros Treverensis wegen dessen Verbrechen und besonders, weil er
gegen die Absicht des Papstes und gegen das Recht sich die parochialis
ecclesia sancti Bricii mit Zubehör erschlichen habe, inquisitorisch belangen
und dann gegebenenfalls von seiner Pfründe entfernen. Als Ordinarius dürfe
er die Inquisition selbst dann vornehmen, wenn infamia nicht vorliege, was
hier offenkundig der Fall sei. Wie sollte Einer de consilio des Erzbischofs,
dem sie doch angehören, seinem Herrn raten, nicht die Wahrheit zu kennen
über Einen, der so öffentlich verschrieen sei wegen handgrcijlicher Verletzung
des Priesters lo(hannes) Burlabou, wegen Verwundung seiner Nichte Guizil-
burgis, die daran gestorben sei in sancto Paulino, wovon doch alle Priester,
Kleriker und Laien wüssten, die es gemerkt hätten, wie es auch ßaldewin
wisse, sobald man ihn daran erinnere.' Wie solle dieser auch die Er-
schleichung des päpstlichen Reskriptes dulden, das Walther nur dadurch er-
langt hätte, weil er damals den Ertrag seiner Michaelskirche auf weniger
als 1.5 Pfund Turnosen angab, während er doch 25 weit übersteige, woraus
die Nichtigkeit der Verleihung erhelle und die Notwendigkeit für den Ordi-
narius, ihm die Pfründe zu entziehen, zumal das die Voraussetzung für eine
Absolution wegen seiner Lüge sei. Uebrigens wollte der Papst die wirklichen
Einkünfte der ersten Pfründe wissen und nicht die herkömmliche Veranlagung
für den Zehnten, und die Klausel am Ende der Gratia Walters beziehe sich
auf ein beneficium sinipliciter impetratum, non autem dimittendum, et sie
publice papa dixit, postquam graciam in forma concesserat antedictam; sciunt
1335 - 1338 Mai 23 345
plures ita esse et si (aus sie korr.) hoc necosse esset, domino fieret plana
fides super eo, et si papa alio modo intelligere voluisset, hoc idem expressisset ;
er habe doch einem schon geitügetid Bepfründeten keine Pfründe in forma
patiperum verleihen wollen. Intellexit infrascribius. Ohne Datierung. Am
Schluss: Domine cantor! In alio rotulo invenietis, quid (bis Metensis auf
Rasur) ego Albericus archidyaconus Metensis (aus Motensis korr. ?) sencio
f'sen nachgetr.) de facto sequestracionis fructuum ecclesie sancti Bricii. —
K 340. Ueber die Zeitbestimmung vgl. Nr. 523.
525. [1335—1338 Mai 23].
Gutachten desselben an den cantor Montisfalconis (Mont/aiicon) : nach-
dem er in einem anderen Gutachten (Nr. 524) gezeigt, dass eine Inquisition
[gegen Walther von Anlier] seitens des Erzbischofs von Trier zulässig sei,
beantwortet er nun die schriftliche Anfrage, ob der Erzbischof über die
strittige Pfründe die Sequestration verfügen könne ; sie sei aus juristischen
Gründen zu bejahen, auch deshalb, weil Walther für so levis et pauper gelte,
dass er gewiss zahlungsunfähig sein werde, wenn es zu seiner Verurteilung
komme; und das sei anzunehmen, da er jetzt selbst gestehe, voä'irend und
nach der Verleihung der letzten Gratia die ecclesia sancti Michaelis [in Trier]
besessen zu haben, früher aber, da die päpstliche Bulle es sotist erwähnen
■würde, offenbar den Papst nicht hinreichend unterrichtet habe, wodurch die
Gratia ungiltig werde. Domine cantor Montisfalconis! Al(ias) informacionibus
— precipite et valete. Ohne Datum. — K 339- ^^^ Verfasser nennt sich
in der Nachschrift von Nr. 524. Im übrigen vgl. Nr. 523.
526. [1335—1338 Mai 23].
Ersbischof Baldewin formuliert die an den beklagten
Priester Walter Thome von Anlier im geistlichen Verhör su
stellenden Fragen.
D Iß. — Entwurf oder Abschr. (s. N. d). Zur Einreihung vgl. Nr. 524.
Bald(ewinus) et cetera. Hü*) sunt articuli, super quibus
ex officio nostro contra te Walterum Thome de Anliers presby-
terum inquirere volumus ad illum finem, ut, si apparuerit te
deliquisse, canonice puniaris iuxta sanctiones canonicas. /. Et
in'') primis a te petimus, ut iures ad sancta dei ewangelia, quod
dices veritatem super articulis infra scriptis, et dum ad eosdem
per tuum iuramentum responderis, copfilam"^) tibi dari faciemus
eorundem. 2. In primis a te requirimus per tuum iuramentum
et, si neges probare, intendimus ex nostro officio, prout ad nos
pertinet, numquid diu possederis ecclesiam parrochialem sancti
Michaelis sitam infra limites monasterii sancti Maximini extra
muros Trev(erenses) virtute gracie a sede apostolica tibi facte
vel an iure ordinario dictam ecclesiam sis adeptus'^). 3. Item
numquid post tempus lesionis facte in dictos lohannem et*) Gisil-
burgim seu eorum altero die sequenti missam celebrasti lorica
tunc indutus. 4. Item numquid eciam post dictum delictum
al(ias) missam celebrasti et si non dicta die, saltim aliis sequenti-
bus diebus. 5. Item numquid sis diffamatus, quod dudum
quandam Katherinam filiam cuiusdam dicti Reymbolt in tuam
tenuisti concubinam. 6. Item numquid*^) dicta Katherina peperit
pueros ex te genitos et de hoc sitis ambo diffamati et dudum
fuistis a quinque annis citra. 7. Item numquid premissa sunt
notoria in locis, in quibus moram traxist(is) et trahere consuevist(is).
a) Hü — Walterum unterstrichen. -\- b) davor 1 Buchstabe getilgt? -l- c)
copam. + d) Interlinearglosse L.s: Hie sequebantur multe (?) alle posiciones.
-f- e) davor d getilgt.
346 ^''- 527-529
527. Trier 1338 Mai 23.
Jnstrtiment [der öffentlichen kaiserlichen Notare lacobus lohannis, Zu-
gteich Notars der Trierer Kurie, und lohannes de Monsajr/ ; a. 1338., ind. 6.,
mensis maii die 23., hora — circa vesperas in civitate Treverensi in curia
domus dicta Iherusalem prope ecclesiam Treverensem, pont. — Benedicti —
pape XII. a. 4. haben die persönlich erschienenen Herren lohannes de Aix
cantor Montisfalconis (Montfaucon) Remensis dyocesis und Waltherus Thorae
de Anliers Priester Trierer Diözese zur Entscheidung ihres alten Streites um
die ecclesia parochialis sancti Bricii (^ ?) und deren Tochterkirche de Avioth
dicte dyocesis auf die Herren lohannes de Gerleiunga canonicus Treverensis,
Nicolaus de Luczlinburg scolasticus sancti Paulini extra muros Treverenses,
Nicolaus de Meti und magister Godefredus de Mon(er) als advocati und den
allein anwesenden Johann als Schiedsrichter kompromittiert, bei Strafe von
100 Pfund kleiner Turnosen, die halb dem Erzbischof von Trier, halb der
verletzten Partei zufallen soll, sich seiner unvollständig (vgl. Nr. 533) einge-
rückten Entscheidung unterwerfend, die zu Gunsten des Kantors lautet ; Walther
ist einverstanden, hat sich aber, falls die den Kantor berührenden Punkte
unerfüllt bleiben, Appellation an den päpstlichen Stuhl vorbehalten. Zeugen:
die Herren Boemundus de Dystorf canonicus Treverensis, lohannes de Franoy
cappellanus altaris beate Aghate siti in ecclesia Treverensi, Nicolaus cellerarius
domini lohannis arbitratoris seu pronunciatoris. — K4'j8. — Die Namen der
Notare, deren Unterschrift fehlt, ergeben sich aus Nr. 533. Zur Sache vgl.
Nrr. 523—526.
528. [1333—1338 Mai?].
Zusätze und Erklärungen des Prokurators von Pilo, dem
Scholastikus su St. Peter in Mains, su dessen Aussagen.
D 14 (Entwurf?). Von gleicher Hand und gleichzeitig wie Nr. 526
geschrieben. Dadurch und durch die Jahrzahl in c. 4 ist die Einreihung
gegeben. Der in c. 2 genannte vorletzte Scholastikus Herkilo ist wohl identisch
mit Erckenboldus bei Joannis Res Moguntiacae II (1722) 503 z.J. 1316 ; 1347
erscheint schon ein Anzo als Träger des Amtes (ebenda 503).
Has declaraciones dat procurator domini Filonis scolastici
ecclesie sancti Petri extra muros Moguntinen(ses) super articulis
ipsis Filonis datis in hac causa. /. In primis in VIII. articulo
post verba , ultimo dictus' et ante verbum , tempore' declarando
ponit hec verba .videlicet Ioh(ann)es Scorpilonis de Moguncia'.
2. Item in XII. articulo post verba dicta ,Scolastria' declarando
ponit hec verba .presertim quadam vice et hoc ante mortem
quondam lacobi ultimi scolastici eiusdem ecclesie per mortem
quondam Herkilonis de Mogu(n)cia olim eciam scolastici eiusdem
eclesie'. 3. Item in XVIII. post verbum .commisit' declarando
ponit hec verba ,V. idus octobr(is) pontificatus sui anno XIII'").
4. Item in XXVIII. articulo post verbum .variaret' ponit hec verba
videlicet de an[n]o'') domini millesimo CCC"'^ XXXII" de mensibus
novembr(is) et decembr(is) eiusdem anni. 5. Item pro declara-
cionibus idem procurator dat producta et producenda in hac causa
et similes declaraciones dat pro Nicoiao in hac causa concurrente
et protestatur, quod has declaraciones possit corrigere, emendare*^),
eis subtrahere et alia facere, que erunt necessaria seu eciam
oportuna. 6. Item errores correctos in articulis per dictum
Filonem idem procurator corrigit, ut per ipsum Filonem sunt
correcti, et data per eum dat idem procurator et responsiones
similiter datas per eum extra iudicium dat idem procurator.
I) Ueberschr. : Declaraciones facte post posiciones. -f- a) Randglosse L.s (woh l
mit Bezug auf die Reinschrift) : Hie sequebantur multi articuli et
post ea multi. + b) ano. + c) von L. nachgetr.
1338 Mai 23— Juni 1 347
529. Trier 1338 Juni I.
Ersbischof Baldewin befiehlt dem Klerus der Archidiakonate
Longuyon und Tholey, die von ihm ernannten Visitatoren ge-
währen SU lassen.
K 481^). — Dass hier ein Originalkonzept vorliegt, zeigen die zahl-
reichen Aendernngen und Vermehrungen des Textes, die bis auf 2 (NN. f, h)
von Hand 46 herrührende au/ Lasse zurückgehen. Zu Grunde liegt die etwas
fehlerhafte (vgl. die Noten) Abschrift einer älteren, gleichartigen Urkunde,
in der drei ganz andere Beauftragte genannt waren. Möglicherweise bezieht
sich das Datum auch noch auf diese Vorurknnde ; dann gehört der Entwurf
etwa zu D 1921193 (1340 Februar 3 und März 21).
Baldewinus dei gracia sancte Treveren(sis) ecclesie archi-
episcopus sacri*) imperii per Gall(iain) archicancellarius universis
et singulis . . abbatibus, . . abbatissis, prioribus, priorissis, christiani-
tatum'') . . decanis, ecclesiarum rectoribus, curatis, vicariis
ceterisque personis ecclesiasticis in archidyaconatibus Gall(ice)
terra tituli sancte Agate*^) <in> "* de *" Longuion et sancti
Ma<rtini>"* urica " <in> "* de '^ Tholeya in ecclesia "^ nostra ^
Treveren(si) "^ predicta ^ constitutis, ad quos presentes litterre
pervenerint, salutem in domino "* sempiternam " . /. Cum
negocium visitacionis pro anno presenti nobis per nostram dyo-
cesim <de iure> inmineat faciendum et nos nostris et ecclesie
nostre Treveren(sis) arduis negociis prepediti eidem "* negocio ^
per <totam> ** ipsam *" nostram dyocesim ad presens personaliter
interesse "^ et intendere ^ commode <nequeamus> "^ non possi-
mus**, dilectos nobis <Ditmarum'*), lohannem lakelonis
curie nostre sigilliferum capejlanos nostros ac Ysenbardum
de Tremereyo curie eiusdem notari[um]'**)> '^loh(annem)
decanum ecclesie sancti Sym(eonis) Trever(ensis) et magistrum
Rodol(fum) dictum Losse canonicum ecclesie Card(onensis) capel-
lanos nostros, quibus in hac parte vices nostras conmittimus, "
et lacobum de Schynrey curie nostre Trever(ensis) notarium pro
exercendo huiusmodi visitacionis negocio et "* aliis ^ ipsum con-
tingentibus, emergentibus et incidentibus*^) ad vos et vestrum
quemlibet vice et nomine nostro destinamus, deputamus et trans-
mittimus per presentes vos sub "^ sancte " obediencie virtute
requ"^ i "rentes et districte precipiendo mandantes, quatenus eisdem
nostris in hac parte commissariis per nos, si " ab ^ ipsis '^ requisiti
fueritis et') de quibus vos requisierint " , super articulis <cum
presentibus exhibendis >, de quibus ad nos fama clamosa ascendit,
corporaliter prestito iuramento in premissis et ea contingentibus,
acsi presentes essemus, obedire curetis humiliter et devote <, cum
non que nostra sunt, queraraus sed que lesu Christi >. 2. Volentes
et desiderantes mores et Status < vestrarum > " vestros ac
monasteriorum, " ecclesiarum^), beneficiorum " ac '^ subditorum
nostrorum in melius reformare vobis, . . pastoribus, vicariis et
mercenariis districte sub excommunicationis pena precipiendo
mandamus, quatenus personaliter ad capitula vestra, quibus subestis,
conpareatis '^nec'') inde nisi expressa eorundem cappellanorum
nostrorum habita licentia discedatis " <et') litteras solucionum,
defectuum"*), iurium et debitorum nostrorum vosque, decani
348 'V,-. 530
christianitatum, registruin defectus et debita huiusmodi continencia
alias vobis per ipsum sigilliferum nostrum commissa una cum
fructibus seu valore ipsorum, quos et qui ratione beneficiorum
vestrorum percipere soletis, > et querimonias, si quas de quibus-
cumque iniuriationibus') facere et deponere voiueritis, in scriptis
■* quilibet "^ vestrum <personarum predictarum quilibet> prefatis
visitatoribus nostris < in > causa expeditionis "* celerioris et
firmioris recordacionis ** presentetis una cum statutis sacri nostri
conciiii Treveren(sis) et registris personarum ecclesiasticarum
vobis subditarum sub pena antedicta facientes, quod de inobe-
diencia "^ non inmerito ulciscenda et punienda " apud nos redargui
nequeatis""). 3. Damus <eis> *'<namque>^ insuper "* pre-
dictis nostris capellanis " potestatem, personas reclusas " eciam ''
visitandi, in contradictores et rebelies, si qui fuerint, censuram
ecclesiasticam exercendi ac eos, si necesse fuerit, conpellendi")
terminumque ad solucionem procuracionis ratione visitacionis
antedicte statuendi°).
Datum Trever(is) sub sigillo nostro anno domini M^CCC-
XXXVIII" mensis iunii die prima.
I) am Rande: Commissio visitacionis faciende per alios. + a) aus sacrii korr.
-|- b) ans christianitatis korr. + c) ""■'' aggates korr. -\- d) Ditmarum —
nostros nicht getilgt. + d*) notario. -\- e) in scheint getilgt, darüber Häkchen
nachgetr. -\- f) et de — reqiiisierint von Hd 46 nachgetr. + g) danach noch-
mals ecclesiarum et getilgt. + h) nee — discedatis von Hd 46 nachgetr. -\-
i) et — soletis durch va-cat getilgt. -\- k) aus defettuum ? korr. + 1) ""S
iuriationibus korr. -\- m) aus nequetis korr. + n) aus expellendi korr. -j- o)
danach vacatiis?) getilgt.
530. [tmt 1335—1338 Anfang Juni?].
Programm für eine Visitation des Klerus der Diösese Trier.
K 448^). — Nach den Statuten von 1310 (Nr. 72) setzt Baldeuins
kirchliche Gesetzgebung, soviel ivir wissen, erst 1335 (vgl. Nr. 361) wieder
ein. Visitationen sind bezeugt aus diesem Jahre (vgl. Nr. 375), aus 1338
(vgl. Nr. 517, 529) und wohl ans 1340 (vgl. D 65 = Winkehnann Acta nr. 1149).
Die wenn auch nachträgliche Eintragung durch Hand 5 spricht gegen das
letzte und für das mittlere dieser 3 Jahre. Ich stelle das Stück daher tu
Nr. 529.
I. Queratur a maioribus de capitulo, deinde ab aliis divisim
vel coniunctim sub iuramento, quod ecclesie fecerunt super infra-
scriptis, an sciant vel credant aut fama sit. /. Primo de officiis
et ordine divinorum, si bene et ordinate fiant secundum ordinem
ecclesie. 2. Item si prelati, canonici, sacerdotes et ministri
debito modo suum officium exequantur et si aliquis celebreti legat
vel cantet in ordine suo, qui non interfuerint matutinis et si omnes
sint in ordinibus debitis constituti. 3. Item si iurisdictio ec-
clesiastica bene servatur et unicuique ius suum et iusticia reddatur.
4. Item quomodo prelati se teneant circa subditos et qualiter sub-
diti ad prelatos et si decentem habitum deferant et tonsuram.
5. Item si libri, ornamenta, privilegia et sigilla ecclesie bene et
insimul custodiantur et si sint in aliquo peiorati, quod registrentur*)
et eciam possessiones omnes. 6. Item si statuta ecclesie et
honeste consuetudines sint conscripte et ab omnibus observentur.
7. Item si officiati ecclesie bene se habeant in officiis suis et si
scole bene regantur. 8. Item si sint partes, conspiratores seu
1338 Anfang Juni 349
discordiarura seminatores in capitulo et per quos et quare.
9. Item si memoria eorum, qui contulerunt bona sua ecclesie,
fiat, ut debet, et si legata ad usus debitos convertantur et si anni
fabrice usibus debitis applicentur. 10. Item si prebende equa-
liter dividantur inter fratres et quot sint prebende et quo titulo
habeantur et si aliqui sint absentes et quare et si absentibus detur
aiiquid et quid fiat de porcione eorum et si presencie bene
ministrentur. //. Item si aliquis teneat pecuniam vel res mobiles
vel inmobiles, domos vel curias aut legata ecclesie sine ordinacione
capituli et quare. 12. Item de debito ecclesie, quantum sit et
qualiter sit contractum, et si debitores ecclesie, pensionarii et
censuarii debita, pensiones et census bene persolvant. 13. Item
si domos et terras in debitis culturis teneant. 14. Item si que
bona ecclesie alienata sint seu perdita. 15. Item si qui eorum
teneant plura beneficia curata et si^) aliquis eorum teneat etiam
unum beneficium curatum non promotus vel residens. 16 . Item
si aliqui sint tabernam tenentes seu frequentantes, lusores, negocia-
tores, usurarii, percussores, fures, sacrilegi, falsarii, periuri,
symoniaci, in ordine vel beneficio suspensi, excommunicati, inter-
dicti, incontinentes, cohabitatores manifesti aut de hoc infamati
vel de aliquo crimine seu defectu. 17. Item si qui sint in ec-
clesia, quorum parentes ceciderunt, captivaverunt vel offenderunt
clericum. 18. Item si prelati et canonici iudices a sede apostolica
deputati iuste procedant odio, favore et amore semotis. 19. Item
si testamenta eis conmissa secundum voluntatem testancium ad
debitum perducantur effectum et tempore conpetenti. 20. Item
an prelati et canonici sub decano suo confiteantur et conmunionem
eucharistie saltem semel in anno accipiant aut saltem sumant
licentiam confitendi. 21. Item si ordinaciones vel statuta aliqua
fecerint contra ius, maxime de prebendis conferendis. 22. Item
si de officiis archidyaconorum, si aliquid extorqueant a locis visi-
tatis personaliter per seipsos vel a non visitatis vel eciam si quando-
investituras et alias iurisdictiones suas debito modo et gratanter
impendant iurisdictionesque suas exerceant, sicut decet. 23. Item
si aliqua alia sciant corrigenda in ecclesia preter interrogata.
24. Item de collecta pro domino dicenda.
//. Queratur a decanis et rectoribus '^ ) aliisque sacerdotibus
ruralium decanatuum super infrascriptis per iuramentum tam in
sacerdocio quam in institucione sua prestitum. /. In primis, si
sint aliqui habentes pluralitatem bonorum vel unum curatum
beneficium non promoti seu non residentes vel minores annis.
2. Item si tales sequestrum domini nostri, quod singulis annis
ponitur, teneant vel infringant. 3. Item si sint aliqui iuniores
annis habentes beneficia curata vel si aliqui illegitime nati bene-
ficiati existant. 4. Item si aliqui sint pro aliis inhabilibus insti-
tuti in ecclesias, quarum fructus inhabiles huiusmodi recipiant in
toto vel parte. 5. Item si aliqui sint instituti in ecclesiastica
beneficia non habentes tonsuram clericalem ab archiepiscopo vel
episcopo sibi datam. 6. Item si sint aliqui laici usurarii vel in
aliquo crimine accusati vel diffamati. 7. Item si parrochiani
350 ^'■- 53/
eorum sciant ,Pater noster' et ^Credo' et si aliqui sint sacrilegi
vel incantatores. 8. Item si sint aliqui plures vicarios vel
curam cum vicaria habentes et si vicarii conpetentes habeant
porciones vel ex facto minus accipiant quam de iure vel consue-
tudine habere debeant. P. Item si sint aliqui, qui matrimoniis
clamdestinis interfuerint vel aliquos clamdestive copulaverint.
10. Item si sint aliqui executores testamentorum et quorum, qui
testamenta secundum voluntatem testancium non impleverint infra
tempus debitum. JI. Item si aliqui sint tabernam tenentes seu
frequentantes, lusores, negociatores, usurarii, percussores, fures,
sacrilegi, falsarii, periuri, symoniaci in ordine vel beneficio sus-
pensi, excommunicati, interdicti, incontinentes, cohabitatores mani-
festi aut de hoc infamati vel de aliquo crimine seu defectu.
12. Item si sint aliqui inobedientes aut rebelles in exequendis
ordinariorum suorum mandatis. 13. Item si statuta provincialia
concilii Trever(ensis) 0 suis parrochianis legant et edoceant, sicut
in eisdem continetur, et si eadem servent. 14. Item si horas
suas secundum ritum et morem dyocesis Trever(ensis) dicant et
si umquam celebrent neglectis horis suis. 15. Item si sint aliqui
imperiti, qui confessiones audire et pro conmissis penitentiam
iniungere nesciant. 16. Item si sint aliqui, qui pro sacramentis
ecclesiasticis dandis se difficiles reddant aut pro eis pecuniam vel
munus aliquod extorqueant. 17. Item si hospitalitatem debitam
servant et honeste in suis domibus conversentur. 18. Item si
in ecclesiis suis, in divinis officiis, cooperturis, ornamentis vel aliis
edificiis aliquis sit defectus. 19. Item si sint alique ecclesie vel
eorum cimiteria violata et per quos et si sint alique interdicte a
divinis et quare. 20. Item si parvuli sicut decet et tempore
debito baptizentur. 21. Item si sint aliqui, sive laici sive clerici
ecclesiarum, rerum earundem et personarum ecclesiasticarum per-
secutores vel invasores publici. 22. Item si parrochiani decimas
et iura ecclesie bene solvant. 23. Item de officio archidya-
conorum, si aliquid extorqueant a locis non visitatis personaliter
per eosdem vel a locis nee per se nee per alium visitatis et utrum
investituras gratanter impendant suasque iurisdictiones exerceant
sicut debent.
III. Memoriale de collecta pro domino dicenda et quod in
singulis convocacionibus precipiatur et quod dentur ex corde
dicentibus XL dies indulgenciarum. I. Queratur*^), si per ab-
batem, priorem et ceteros monachos divina officia secundum
regulam sui ordinis celebrentur. 2. Item si abbas'') aliqua
debita gravia co(n)trabat sine licencia et consensu sui conventus
et qualiter in spiritualibus et temporalibus se regat. 3. Item
si monachi debitam professionem faciant et qualem. 4. Item si
in communi refectorio commedant et dormiant in communi dormi-
torio debitum tenentes silencium. 5. Item si habeant aliquas
Cameras speciales et qualiter. 6. Item si monasticum habitum
deferant et tonsuras. 7. Item si regulam eorum habeant con-
scriptam. 8. Item si sit aliquis monachus proprium habens
vel alia vivens contra sui ordinis statuta. 9. Item si aliquis
1338 Juni 7 351
habeat plura officia. 10. Item si prior teneat debitam disciplinam.
//. Item si in choro, claustro, dormitorio, refectorio et aliis locis
debita luminaria habeantur. 12. Item si habeant certum
numerum personarum et quorum 13. Item si in victualibus
aliquem paciantur defectum et etiam cuius culpa. 14. Item in
quibus teneantur et ob quam causam. 15. Item si sint aliqui
vagabundi incontinentes, inobedientes, iusores, tabernarii, percus-
sores vel excommunicati aut conspiratores vel partem tenentes
aut negociatores. 16. Item si libri, ornamenta, privilegia et
sigilla ecclesie bene et insimul custodiantur et si sint in aliquo
peiorata et quot claves sint ad sigillum et qui eas custodiunt.
17. Item quod omnia privilegia sint registrata in libro et possessiones.
18. Item de collecta pro domino dicenda.
I) Ueberschr.: Interrogatoria in inquisicionibus collegiorum;
Register fol. 2*; Interrogatoria visitacionis in colleg(iis) decana-
tuum ruralium et mon(asteriorura). + a) zuerst stark gekürzt, dann
nochmals nachgetragen ; davor r( . .)nd getilgt. + b) oribus — decanatuum
unterstrichen, doch wohl nicht zum Zeichen der Tilgung. -\- c) Queratur —
ceteros mo unterstrichen. -\- d) darüber überflüssiger Kilrzungsstrich.
1) Nr. 72.
531. Avignon [1338] Juni 7.
Gerhard Kantor von St. Bartholomäus in Frankjurt
meldet Ditmar und Rudolf Kaplänen des Ersbischofs von Trier
Nova curiae.
D 141 (Original auf Papier, gefaltet und verschlossen gewesen, mit
Spur des runden grünen Siegels; mit Mr. 406 zusammengeklebt) = Böhmer
Acta nr. 1045, Sauerland III nr. 1122 (beide unvollständig).
Dominis et amicis suis dilectis dominis Dytmaro et Rudolpho
cappellanis domini archiepiscopi Treveren(sis) Gerardus de Franken-
fort eorum in Roman(a) curia procurator, quicquid potest servicii,
reverencie et honoris. /. Dilecti domini mei 1 Pro novis curie
Roman(e) ciatis^), quod ambassatores domini Maguntin(ensis) et
capituli Maguntin(ensis) intraverunt civitatem Avinion(ensem) feria
quarta proxima post festum penthecostes hora tercie; et illa die
non potuerunt venire ad presenciam pape, sed sequenti die fuerunt
in presencia pape et card(inalium) in camera pape et ibi presenta-
verunt et proposuerunt ambassagiam suam *). Et sciatis, quod
adhuc non est eis responsum. Item die sabbati proxime sequenti
fui cum domino Petragoricen(si), quando venit de consistorio.
Petivi ab eo, si aliquid vellet scribere domino meo archiepiscopo ;
qui michi respondit valde cor[d]ialiter: ,Non modo'. Eadem die
accessi'') dominum Verden(sem) et ab eo petii, si aliquid vellet
scribere ; qui eciam respondit, quod adhuc nichil sciret, quia cardi-
nales nollent aliquid dicere, nisi prius esset illis ambassatoribus
responsum per papam ; et michi legit litteram sibi per vos domi-
num Dytmarum missam *), in qua littera plura nova continebantur.
Scito*) enim sciemus, quid faciunt ambassatores, et vobis semper
scribam. Audivi tarnen ego ab aliquibus curialibus, quod non
speratur de bono responso. Quid fiat, nos nescimus adhuc.
2. Item sciatis, quod infra octo dies ante datum presentis littere
venerunt quatuor reges de Tartaria ad curiam Roman(am) ; aliqui
dicunt, quod velint se baptizari et sint ambassatores imperatoris
352 ■^''- 532
Tartarorum et quod ille velit eciam baptizari ; erant triginta octo
persona in ambassagia ipsorum ; omnes sunt mortui exceptis novem,
qui venerunt ad curiam et dicunt, quod fuerunt in via per duos
annos continue. Alia non sunt ad presens, nisi quod papa facit
fortissimos turres. 3. Item sciatis vos, domine *=) Rudolfe, quod
ille lacobus de Nuemburg impetravit unum auditorem in sacro
palacio domini pape et vos fecit citari per auditorem, cuius cita-
cionis copiam^) vobis <per> presente'') littere inclusam transmitto ;
et quidquid voluntatis vestre sit, mihi breviter rescribatis; et omnia,
que sunt facienda, pro vobis faciam et hoc sine dubio ; in me non
diffidatis. 4. Eciam sciatis, quod, si habetis colJacionem vestram
vobis factam per decanum et capitulum sub sigillo eorum*), spero,
quod bonum ius habeatis, " ut mihi dicunt advocati, cum quibus
habui co]lo(quiu)m " , quia iste lacobus sequitur vos et non est
papalis, ut credo, t[. .]lator^). Et mihi precipiatis sicut servitori vestro.
Datum Avinion(e) in die sancte trinitatis.
Recommendetis^) me domino Treveren(si), quia volo mori in
servicio suo, in quantum sibi piacet.
VesterO G(erhardus) de Frankenfort.
Adresse: Honorabilibus viris dominis Dy(tmaro) et Rudolfe
capellanis domini Treveren(sis) d(an)d(um).
I) ohne Ueberschrift. -j- a) so. + b) aus accessit karr. -|- c) aus domino karr.
-j- d) anlautend eher t als e, darüber gewölbter Strich oder Haken für starke
Kürzung. + e) Recomm. — piacet in kleinerer Schrift nachgetragen. -\- f) Die
Unterschrift am unteren Rande.
1) Neues Arch. XXIII 681 nr. 12. ac 2) unbekannt; vgl. Nr. 532 c. 2. <» 3)
unbekannt. " 4) unbekannt; vgl. Nrr. 407 c. 8, 412 c. 6, 435, 438, 440-442,
463 f., 466, 469, 478, 484/ . 541, 543. K 324.
532. Avignon [1338] Juni 9.
Bischof Johannes von Verden berichtet dem Kaplan Ditmar
über Vorgänge an der römischen Kurie.
D 27 1) (gefaltet und verschlossen gewesener Originalbrief mit Resten
des spitzovalen roten Siegels und eines noch im Schnitt steckenden Pergament-
Streifens, kaum vom Aussteller geschrieben ; der Schreiber hat dessen Konzept
mehrfach verlesen, vgl. NN. c, e) = Würdtwein Nova subs. XIII nr. 6,
Böhmer Acta nr. 1046, Sauerland II nr. 2331.
Reverende domine Ditmar(e) amice mi predilecte! /. Ami-
cabili salutacione premissa in primis regracior vobis et domino
Werhero^) cognato meo socio vestro super eo, quod clericum
meum ad me venientem bene pertractastis, et reverendo domino
meo archiepiscopo super hoc grates '^ et ** gracias referatis.
2. Item regracior vobis super novis Almanie ac ceteris in litteris
vestris *) in scriptis contentis. Nova curie sunt, quod quidam
imperator Tartarorum valde maximus misit ad curiam nuncios
solempnes cupiens recipere legem christianam "* et " ut illic aliquis
de cardinalibus ad docendum eos transmittatur^). 3. Item feria
quarta in festo pentecostes') in terciis dominus Gerlacus comes
Nassowie et dominus . . episcopus Curien(sis) et frater Herm(annus)
de Westfalia ordinis sancti Augustini novus doctor in theologia
intraverunt Avinion(em) tamquam nuncii solempnes * quorundam "
prelatorum Almanie nuper in Spira [cojUectorum petentes a domino
papa et sacro collegio, ut propter pericula animarum et scandala
ac interdicta in terris Almanie et maxime prelatorum, qui miserunt
1338 Juni 9 353
eos, dominus papa dignaretur sibi dominum Ludowicum de Bavaria
reconsiliare*). Super qua re dominus papa primo in camera et
sequenti die*) in collegio cardinalium positus ingrate et irate valde
respondit asserens predictos prelatos eos mittentes esse conspiratos
cum dicto domino Ludow(ico) contra Roman(am) ecclesiam et eos
tamquam temerarios se velle constituere iudices super ecclesiam
Roman(am), et quod ipse prius veliet mori, cum magna ira proferens,
antequam ipsum reciperet ad graciam, nisi prius cederet omni
iuri "* suo " et statui et honori. 4. Verum quia quidam cardi-
nales cupientes pecuniam Almanie istam ambaciatam de partibus
Almanie fieri procuraverunt volentes esse legati ad reformandum
Almaniam, predicti nuncii instructi per huiusraodi cardinales
''ex'') parte predictorum " prelato<s> "^ rum " Almanie petunt,
ut duo cardinales legati ad Almaniam transmittantur. Papa dixit,
quod suos cardinales noilebat ursis et leonibus destinare. 5. Post
hec die lune proxima*) dominus Colonien(sis) submisit dominum
Henr{icum) de Tremonia dominum'^) in legibus, qui per omnia
agit sicut nuncii predicti. 6. In isto negocio nondum est con-
clusum nee habent responsum; sed quid responsum fuerit, per
primum nuncium, quem habere potero, vobis scribam. Salva
reverencia prelatorum videtur michi, quod multum agant inconsulto
impetendo legatos cardinales. Nonne duo [ Y) ** anno prete-
rito ** totam ecclesiam Magunt(inam) confuderunt accusantes et
deferentes perperam valde multos? Nonne Bucchamacius cardi-
nalis tempore <A-> '^Ru^'dolphi regis totam Almaniam confudit?
Scientes*), quod, si mittantur duo cardinales, quilibet habebit pro
procuracione sua in die centum florenos incipiendo a') prima die,
quando per papam et cardinales ad hoc eliguntur, isti prelati
querunt virgam ad dorsum proprium et miserie proprie volunt
addere miseriam maiorem et se et totam Almaniam inbrigare et
infamare. 7. Capitulum Magunt(inum) misit lohannem de Sybergh
ad excusandum canonicos citatos et capitulum. Excusaciones
eorum sunt repulse et ipsi sunt excommunicati. Prepositus
Magunt(inus) est absolutus ab excommunicacione, sed tarnen non-
dum est domino pape integraliter reconsiliatus*). Ipse inpingit
capitulo omnia peccata sua et sie sperat evadere. 8. Worma-
cien(sis) est in curia et de factis suis adhuc nichil fecit, nisi
" quod " impetravit unum iudicem cardinalem, coram quo agere
incipit super fructibus prepositure sancti Stephani et fructibus
thesaurarie sancti Petri Magunt(inarum) et fructibus prebende
Magunt(ine), super quibus eciam specialiter impetit prepositum
Magunt(inum). De capitulo ecclesie Worma(ciensis) nichil adhuc
est attemptatum. In principio introitus sui absolutus fuit a sen-
tencia excommunicacionis ex parte mercatorum usque ad festum
beati lohannis baptiste proxime instans®). 9. Valete et me
domino meo reverendissimo domino archiepiscopo recommendatum
habeatis et domino B(oemundo) archidiacono et ceteris sociis
vestris amicis meis.
Datum Avinion(e) die martis immediate post festum trinitatis.
Ex parte lohannis Verden(sis).
Nova Alamanniae 23
354 ^*'- 533—540
Honorabili*) viro domino Dytmaro capellano reverendi patris
domini archiepiscopi Treveren(sis) amico*^) suo carissimo.
I) ohne Ueberschrift. -\- a) D. -\- b) auf Rasur. -(- c) verschrieben für
doctorem. -\- d^ 1 Wort von 4 — 5 Buchstaben radiert; p(re)Iati ?. -r e) ver-
schrieben für Sciatis ?. -\- f) nachgetragen. + g) Adresse rückseitig. -\- h)
am. — car. nachgetragen.
1) unbekannt ; vgl. Nr. 53 J. «> 2) vgl. Hermann Korners Chronica novella 50
§ 455 = 250 g 690 a. J. 1339, wo als Quelle Heinrich von Herford angesogen
wird, bei dein aber nichts davon steht, oo 3> Juni 3. <» 4; Juni 4. «» 5j Juni 8.
« 6) Juni 24.
533. 133[8] Juni 10.
Der Dekan von St. Symeon in Trier, Siibdetegat des zum päpstlichen
Richter bestellten Erzbischofs Baldewin, verkündet, dass gegen die Verleihung
der Pfarrkirche sancti Brictii Treverensis dyocesis und ihrer Pertinensen
durch den Erzbischof auf Grund päpstlicher Autorität an den Priester Herrn
Waltherus de Anliers Herr Johannes de Aix cantor ecclesie Montisfalconis
fMontisfl. / Montfaucon), zur selben Kirche durch den Abt von St. Syniphorian
ausser den Mauern von Metz präsentiert, an den Erzbischof appelliert habe
und dass er die Parteien schliesslich dahin gebracht, sich einem Schieds-
spruch des Herrn lohannes de Gerlaiunga zu unterwerfen, der den Kantor
zum Pfarrer und Walther zum Vikar macht und dem einen '/j, dem anderen
'/s der Einkünfte namentlich in grossis et minutis deciniis zuspricht, wie sich
aus der darüber ausgestellten Nr. 527 ergiebt. Siegler : der die Entscheidung
billigende Aussteller. D. a. dorn. MCCCXXXVII" (!J die decima mensis iunii.
— K 479- Dass die Jahrzahl verschrieben ist, ergibt sich aus Nr. 529
und 536. Zur Sache vgl. Nr. 525. Die Brictiuskirche kann ich nicht fest-
stellen. Den gleichen Patron haben in der Trierer Diözese Hemstal, Kues,
Oberemmel, Olzheim, Saarwellingen und Sancy. In der Nähe der „Filiale"
(vgl. Nr. 527) Avioth (Arrond. Montmedy) finde ich ihn aber nicht.
534*. 1338 Juni 20.
Erzbischof Baldewin inkorporiert dem verarmten Dekanat der ecciesia
beate Walpurgis virginis Wilburgensis (Weilburg) die ecciesia beati Martini epi-
scopi daselbst mit Zustimmung des Propstes von Weilburg als Patrons und
des Volpertus de Wetflaria als Pfarrers dieser Kirche, die dem Dekan jähr-
lich zu Martini 5 Mark — 3 Heller als 1 Denar gerechnet — , ausserdem
aber auch die iura papaelia, archiepiscopalia et archidyaconalia entrichten soll.
Siegler : der Aussteller und die beiden Zustimmenden. Pastoralis nos ciira
— D. a. dorn. 1338. die 20. mensis iunii. — D 184; Goerz 80 Reg.
535. 1338 Juni 25.
Prior und Konvent der Marienkirche von Lonneche (aus Lonnche korr.;
Lonnig) infra muros Meyorenses (Mayen) ordinis sancti Augustini verpflichten
sich Zum Dank für empfangene und zu empfangende Förderung, dem ehren-
werten Meister Rudolfus (o über \i) dictus Losse Stiftsherrn von St. Kastor
in Karden und St. Florin in Koblenz, solange er lebt, jährlich vor Martini
ein Ohm fama^ franci (aus francii korr.) vini eigenen Wachstums von ihrem Hof
zu Pumere (Pommern) zu liefern, und nehmen ihn in ihre Brüderschaft auf,
ihn an allen ihren Heilsmitteln beteiligend. Siegler: die Aussteller. Actum
et d. a. dorn. 1338. in crastino beati lohannis baptiste. — K 258,
536*. Trier 1338 Juni 29.
Erzbischof Baldewin bestätigt die Schlichtung des Streites zwischen
lohannes cantor ecclesie Montisfalconis (Montfaucon) Remensis dyocesis und
Waltherus Thome de Anliers presbiter Trierer Diözese um die ecciesia sancti
Bricii (= ?) durch lohannes de Gerleiunga Domherrn von Trier sowie die
pro bona pace inter partes predictas durch Abt und Konvent monasterii sancti
Simphorinni prope muros Metenses in jener Kirche urkundlich (unbekannt)
errichtete Vikarie. D. Treveris sub sigillo nostri secret(o) die penultima
mensis iunii a. dorn. 1338. — D 186. Görs 80 Reg. Zur Sache vgl. N. 524.
537. [1338 Juni 30].
Notis Rudolf Losses über eine Versicherung des Ers-
bischofs Baldewin für den Kantor von St. Sinieon in Trier.
1338 Juni 10— Juli 1 355
D l8ß ; zwischen Nrr.534 und 536 nachgetragen und wieder gestrichen.
<ltem dominus assecuravit pre se et amicis suis . . cantori
sancti Symeon(is) Trever(ensis) usque Renig(ium) ab ult(ima) die
iunii ad faciendum finem cum domino super hiis, que agere
habent. >
538. Trier 1338 Juli 1.
Erzbischof Baldewin dispensiert den Henricus de Meckele Scolaris seiner
Diözese auf Grund der eingerückten Nr. 519 vom Makel seiner unehelichen
Abstammung von einem Priester und einer Ledigen. Siegler: der Aussteller
mit seinem sigillum secretum. Litteras reverendi — D. Treveris die prima
mensis iulii a. dorn. 1338. — D iSj (Göre 80 Reg.) ; Entwurf?
539. Trier 13 [38?] Juli 1.
Derselbe an Cunradus, Sohn des Cunradus dictus de Inzinrode (Rädern?),
Trierer Diözese: erlaubt ihm, sich von jedem Erzbischof oder Bischof ad
titulum patrimonii tui, quod sufficiens habere dinosceris, zum Subdiakon weihen
zu lassen. Ut a quocumque — D. Treveris a. dorn. M tricentesimo (!) die
prima mensis iulii. — K 88 inmitten von Nr. 97 und darum gestrichen. Die
U. dürfte etwa aus der Zeit der Niederschrift dieses Teiles von K stammen;
1338 fügt sie sich gut zu Nr. 538.
540. Avignon 1338 Juli 1.
Papst Benedikt XII. übermittelt dem Bischof von Mets
seine Antwort auf Brief und Botschaft detitscher Bischöfe.
K 11^^)- — Aus der übereinstimmenden Ausfertigung an den Ere-
bischof von Köln im Vatikan. Register (V): Raynald zu 1338 § 3—7 (R),
Riezler nr. 1957 (Ri) und Sauerland II nr. 2339 (S), alle unvollst.; es
fehlen in R die in Ri nachgetragenen cc. 1, 2, 4 VI von dicto Ludovico ab,
4 VII und 5, in S allenthalben, besonders in cc. 3, 4 I — V und VIII, grosse
Stücke, sodass dieser Druck abgesehen von anderen Ungenauigkeiten völlig
unbrauchbar ist. Die Lesarten von V sind, soweit sie nur in einem der
3 Drucke vorliegen, nach diesen angeführt. Im Anhang von V werden
ausser Nr. 540 noch erwähnt Exemplare für die „in der Gnade des apostoli-
schen Stuhls stehenden" Bischöfe der Kirchenprovinzen Magdeburg, Bremen
und Salzburg, den ebenso bezeichneten Bischof von Lattich, der doch an sich
in V einbegrißen war, sowie die Bischöfe von Brixen, Passau und Konstanz.
Benedictus*) episcopus^) servus^) servorum'') dei*) venera-
bili*) fratri*) . . episcopo'') Meten(si) salutem et apostolicam
benedictionem. /. Licet cunctorum fideiium mentes latere non
debeat, quod apostolice sedis benignitas non solum in universos
et singulos fideles et devotes sancte'') matris ecclesie sed in alios
eciam per devium indevocionis alienatos ab eius uberibus volentes
per debitum satisfactionis con[s]ilio'^) salubriori resurgere libenter
exercef^) pietatis et misericordie lenitatem, quia tarnen nonnulli
per adinvenciones iniquas et comenta mendacii interdum lumen
veritatis obnubilant et, ut depravent eorundem mentes fideiium,
adversus sedem eandem relaxare dolosa labia non formidant,
expedire cognoscimus ea, que a nobis cum nunciis quorundam
prelatorum provincie Moguntin(e) ad nostram et eiusdem'^) sedis
presenciam destinatis'), gesta et eis responsa sunt, per litteras
nostras puram et meram veritatem continentes tibi^) dilucide
reserare. 2. Ideoque ad noticiam tuam**) utpote honorabilia et
fidele') membrum eiusdem ecclesie contenta in quibusdam litteris*),
quas dicti prelati nuper nobis per dictos nuncios destinarunt, et
responsionem nostram, quam eis fecimus, tenore presencium provi-
dimus deducenda. 5. Dicti siquidem . . prelati nobis per suas
litteras intimarunt se precibus, consiliis et salutaribus monitis
23*
356 Nr. 540
Ludewicum'') de Bavaria * eihortatos fuisse, ut ipse * ad nostr[u]n[l') et
eiusdem Romane ecclesie honorem et reverenciam et * quietem et salubrem
statum regni et imperii Roman(orum) vellet ad dictarum ecclesie et sedis
apostolice atque nostram gratiam cum devocione redire se nOstris et
dictarum ecclesie atque sedis apostolice beneplacitis humiliter » conformando
addicientes, quod idem Ludewicus'') modica™) deliberacione prehabita
se velle [stare]") ac pa[r]ere°) super materia * dissidii, quod inter eandeoi
ecclesiam dictumque Ludewicum'') extitit suscitatum, ac omnibus
ipsum dissidiura contingentibus [inlformacioni^) et ordinacioni dictorum
prelatorum, in^j quantum cum deo, iusticia et honore suo posse[t]'') fieri,
» repromisit suas patentes super hoc litteras maiori suo sigillo munitas super')
potestate huiusraodi dictis prelatis tradita, ut asserebant, eis dando,
cauciones iuratorias [ac]") fideiussorias magnorum et plurium principum et
baronum eisdem prelatis, ut scribebant, super hoc nichilominus offerendo.
Propter quod dicti prelati precum instantia nos rogabant, ut redeundi
ad gremium sancte matris ecclesie promptidudine ipsius * Ludewici''), qui
super materia dlctl dissidii ordinacioni ecclesiasticarum personarum dumtazat
se submittere non eipavit, premissis quoque turbacionibus, dispendiis et peri-
culis specialiter ecclesiis et personis ecciesiasticis » imminentibus » ponderatis
* dictum Ludewicum ) ad reconciliacionis gratiam sub modo premisso » non
recusaremus recipere partes regni et imperii predictorum et precipue ecclesias
et personas ecclesiasticas earundem » de periculis et erumpnis * pretactis')
ad statum optate quietis per reconciliacionem huiusmodi reducendo. 4. Sane
tarn litteris quam nunciis dictorum prelatorum solita benignitate
recept[is]") eisdem verbo et scriptura responsiones fecimus infra-
scriptas: /. In primis eisdem respondimus, quod per nos non
steterat neque stabat, quin ad reconciliacionem Lud(ewici)'') prefati
procederetur et iam dudum fuisset processum, et quod semper
nos exhibueramus promtos et paratos ad procedendum cum nun-
ciis eiusdem^), videlicet . . comite luliacen(si) et aliis dudum ad
nostram presenciam destinatis"), et, ut posset procedi caucius
et celerius in reconciliacione predicta, feceramus examinari pro-
curatoria Ludewici"^) prefati*) et abbreviari processus per felicis
recordationis lohannem papam XXII. predecessorem nostrum factos
et habitos contra eum ^) eorumque copiam fratribus nostris sancte
Romane ecclesie cardinalibus exhiberi certum diem eisdem cardi-
nalibus assignantes ad procedendum in consistorio super negotio
reconciliacionis prefate et quod ante prefatum diem per nos,
ut premittitur, assign[a]tum'') et ab eisdem nunciis acceptatum
dicti . . comes et alii nuncii impacientes adhibende in tanto negotio
debite gravitatis subito tunc pecierunt licenciam de Romana curia
recedendi, licet nos consuleremus eisdem, quod non omnes recederent,
sed aliquis ex eis dicto Ludewico referret, que agebantur et acta
fuerant cum ecclesia pro reconciliatione ipsius queve eciam acta
fuerant cum nunciis karissimi in Christo filii nostri Philippi rcgis
Francorum illustris super reformacione concordie inter eos, dictis
eciam nunciis eiusdem regis Francie instantibus apud dictos nuncios
Lud(ewici)'') prefati, ut de Romana curia non recederent, sed
cepto^) super dicta^) reconciliacione negotio annuerent*'), et quod
dicti nuncii Lud(ewici)'') prefati nee confsjilio*^) nostro nee predictis
1338 Juli 1 357
instanciis annuerunt, sed omnino recedere voluerunt. Quibus
eciam recedentibus nos ad procedendum in negotio reconciliacionis
prefate certum terminum competentem, videlicet festum beati
Mychahelis''')de mense septembri proxime preteritum tunc futurum,
sufficientem'^') dictis nunciis ad eundum ad dictum Lud(ewicum)'')
et consulendum eundem et ad dictam curiam redeundum duximus
assignandum. Ad quem terminum idem Lud(ewicus)''), quasi
de reconciliacione huiusmodi non curaret, neminem ad nos misit
nee se super hoc escusavit. Nichilominus cum**') nos eum per
litteras nostras'') inducere, quantum in nobis fuit, conati fuimus
vel'') ad prosecucionem negocii reconciliacionis prefate, ipse tarnen
ulterius huius[modi]'^') reconciliacionis negocium prosequi non cura-
vit, sed mala malis''), contemptus aggregare contemptibus non
expavit, nee tamen ob hoc animum nostrum a consueta benignitate
retraximus nee retrahimus nee in post[er]um^') retrahemus nee
eciam per nos stetit nee'') staf) nee stabit, dummodo veniat ad
prosequendum dictum negocium eo modo, quo debet, quin in huius-
modi negotio procedatur benigne et graciose vel per viam iusticie,
prout ipse duxerit eligendum. II. Eisdem quoque nunciis dixi-
mus, quod tantum negotium non erat per dictos prelatos extra
Romanam curiam pertractandum, sed si dictus Lud(ewicus)'') et
alii prelati vel principes Alamanie'^') vellent prosequi reconcilia-
cionem predictam eo modo, quo deberent, mitterent nuncios ipse
et principes vocem in electione regis Romanorum habentes, quos
negotium huiusmodi "') multum tangit quorumque propterea littere
erant necessarie pro reconciliacione premissa, quia parati eramus
in negotio') procedere, sive dicti nunci essent prelati vel principes
vel homines minoris Status, et quod non sufficiebat, quod idem
Lud(ewicus)'') solus super negotio tanto procederet, sed expediebat,
quod dicti principes procederent cum eodem, cum negocium recon-
ciliacionis huiusmodi eosdem principes et totam Alamaniam''') con-
tingere dinoscatur. ///. Rursus eisdem nunciis diximus, quod
nunquam attemptavimus nee attemptare intendebamus contra iura
imperii vel contra iura regni Alamanie'^'), sed pro dictis iuribus
defendendis et protegendis fortiter steteramus et Stare intendebamus
nee unquam volueramus consentire peticionibus quorumcumque, in
quantum tangebant diminucionem iurium regni Alamanie'') et
imperii, sed illas duxeramus rationabiliter repellendas, ut hec pro
parte nota sunt quibusdam ex dictis cardinalibus et eciam ambasia-
toribus Lud(ewici)'') prefati et eisdem nunciis, qui de proximo ab
eadem curia recesserunt. Et addidimus, quod si dictus™')
Lud(ewicus)'') et alii principes Alamanie**') vellent aliquid facere
contra iura regni et imperii predictorum, quantum in nobis esset,
nos illud impedire secundum decenciam studeremus. IV. Dixi-
mus eciam nunciis memoratis, quod illi, qui per Alamaniam"*')
dolose dicere"') et referre presumpserunt, quod contra iura°') regni
et imperii predictorum et contra regnum et imperium nostra
intencio versabatur et quod nos ecclesiam Moguntin(am) atque
castra et municiones ipsius ad manus nostras recipere volebamus
ad illum finem, quod nos") possemus ledere regnum et imperium
358 Nr. 541
supradicta, falsum dixerant et mendacium manifestum, quia pro
iuribus dictorum regni et imperii stare [et] laborare toto posse,
ut premittitur, volebamus. Verum est tarnen, quod contra pre-
dictumP') Lud(ewicum)''), qui in imperio nichil habet, cum rcceperit
et asscripserit sibi titulum ab ilio vel illis, qui dandi non habuerunf')
potestatem, et a dicto regne, cuius est violentus occupator et
detentor, per ecclesiam est iuste privatus, stetimus et stare inten-
dimus pro conservacione iusticie et iuris Romane ecciesie memo-
rate, unde non contra dicta regnum et imperium sed contra dictum
occupatorem egit et agit ecclesia propter scisma et alia contenta
in dictis processis, que commisit, et quod municiones et castra
dicte ecciesie Mogunt(ine) in favorem eiusdem ecciesie et . .
archiepiscopi MoguntCini)""'), ut possemus illa de manu illiciti
detentoris extrahere, ad manus nunciorum nostrorum recipi vole-
bamus, eisdem nunciis nostris districtius iniungentes, quod, quam
primum inter dictum Moguntin(um) et Treverens(em) archiepi-
scopos tunc detentorem municionum et castrorum predictorum
concordia esset facta, municiones et castra totumque archiepi-
scopatum Mogunt(inum) dimitterent eidem archiepiscopo Moguntino.
V. Preterea eisdem nunciis dictorum prelatorum diximns, quod ex
eo, quod huiusmodi negotium reconciliacionis prefate erat multum
arduum, non intendebamus, quod super eo procederetur nisi apud
sedem apostolicam coram nobis et fratribus nostris. Nee pro-
secucioni et terminacioni dicti negocii expediens videbatur, quod
coram alio quam in nostra et dictorum fratrum presencia dictum
negotium ageretur; nam posset aliquis punctus insurgere vel
dubium e venire, que non possent per alium tractari'*') sed solum
per Romanum pontificem, qui potest quodübet dubium insurgens'')
declarare et eciam terminare. Et ideo aliquos de fratribus"')
sancte Romane ecciesie cardinalibus ad partes illas propter hoc
transmittere nobis expediens minime videbatur. VI. Diximus
eciam dictis nunciis, quod super premissis daremus eis litteras
apostolicas responsales*) ; non tamen intendebamus scribere dicto
archiepiscopo Moguntino, quia eum habebamus pro infideli, rebelli
et excommunicato propter illa, que fecerat veniendo contra
proprium iuramentum et fidelitatis debitum in destructionem eius-
dem ecciesie Mogunt(ine) tam cum dicto Lud(ewico)'') quam cum
personis et canonicis seu pro canonicis se gerentibus eiusdem
ecciesie Moguntin(e), et quia eciam erga dictam Romanam ec-
clesiam plurimum fuit ingratus, cum pro multis beneficiis per eum
ab ea^') receptis multisque laboribus et anxietatibus per dictam
ecclesiam pro ipso susceptis tam contra precum instancias dicti
Philippi Francie et carissimi in Christo filii nostri lohannis
Bohemie"') regum quam contra prefatum archiepiscopum Trever-
(ensem) nobis et eidem Romane ecciesie pro gratitudine summas
ingratitudines repensavit. Et ideo dictis nunciis mandavimus,
quod eidem Henr(ico) archiepiscopo notificarent ex parte nostra,
quod nos omnes confirmaciones electionum ac provision[es]^')
dignitatum et benefiriorum ad eundem archiepiscopum spectancium
duxeramus de dictorum fratrum consilio ordinacioni et disposicioni
1338 Juli 4 359
apostolice specialiter reservandas decernendo extunc irritum et
inane, si secus super hüs per dictum Henr(icum) archiepiscopum
scienter vel ignoranter >') contingeret attemptar[i]^'). VII. In-
super eisdem nunciis diximus, quod nostre intentionis erat super
premissis universis archiepiscopis eorumque suffraganeis de parti-
bus Alamanie *'') gratiam et communionem apostolice sedis habenti-
bus litteras nostras^) specialiter destinare premissa eis per dictas
litteras explicantes. VIII. Rursus post responsiones predictas
nunciis prefatis iniunximus, quod eidem Lud(ewico) ex parte nostra
dicerent, quod illud ''''), per quod"^*^) precipue reconciliacio sua
poterat impediri, erat assumpcio guerre et bellicus apparatus, quos
faciebat contra regem Francie memoratum, et quod ipsum inducerent
ex parte nostra, quod a predictis abstineat pro firmo sciturus,
qu[od]'''') nos et eadem ecclesia eundem regem dimittere non possemus
nee eciam debe[re]mus'^'^), maxime cum talis necessitas immineret,
cum reges Francie nunquam dimiserint ecclesiam memoratam.
5. Hec autem omnia singulariter et distincte fraternitati")
tue referenda providimus, ut, si forte iniqua labia et lingwe
fallaces stude[rent]^s) per commenta mendacii derogare veritati
mentesque seducere et depravare fidelium, ponere scandala et
zizaniam seminare, tu''"') iuxta officii pastoralis decenciam et
fidelitatis debitum, quo sedi apostolice es") astrictus, de veritate
premissorum tibi^) dilucida [presentibus]") reserata eorum nequiciam
comprimere''*^) non obmittas veritatem predictam populis tuis")
fidelibus per te'''') et alios, prout expedire videris"""), in publicis
sermonibus et eciam predicacionibus exponentes.
Datum Avinion(e) kalendis iulii pontificatus'') nostri'') anno
quarto.
I) Ueberschr. : Miss(ilis) super facto principum imperi[i] et domini L(udewici)
d[e] Bavar(ia). -\- a) fehlt V. -\- b) a r c h iepiscopo Coloniensi eiusque
suffraganeis graciam et communionem apostolice sedis ha-
ben tibus st. episcopo — benedictionem V. -\- c) concilio Ä". + d) exerceret
K. -\- e) sed. eiusd. V. -\- f) ans destinastis korr. K. -\- g) vobis V. -\- h)
vestrara V. + i) fidelia membra V. -\- k) Ludov. V. + 1) nostram K. + m)
nach preh. K. -\- n) fehlt K. -\- o) patere K. -{- p) reforraationi K. + q) posse
K. -\- r) fehlt R. + t) praeteritis /?. + u) recepta K. -\- v) aus eisdem korr.
K; eius V. + w) destinastis K; vgl. N. f. + x) assignatum K. -|- y) recepto
R. -\- z) praed., nach reconc, /?. -f" a') imminerent R. -\- b') Michaelis V. -f-
c') sufficiente K. + d') tarnen R. -\- e') huius K. -\- V) et add. R. -\- g')
postmodura K. + h' Alamann. V. -j- i') praedicto add. R. -)- k') Alamann. R.
+ m') dicti R. + n') ref. et die. V. + o') dictorum regni et imp.
iura V. + p') dictum V. -\- q') habuerant R. + r') Mocunt. K. +
s') tractari R. + t') vor dub. R. + u') add. nostris R. + v') ipsa V. +
w') Boemie V. -\- x') provisionum K. + y') ingnor. K. + ''') attemptare K.
+ aa) Alemanie S. + bb) illa R. -f- cc) quae R. -\- dd) quia K. + ee) debe-
mus K. + ff) universitati vestre st. frat. tue V. -j- gg) studentes K. + hh)
vos V. + ii) estis astricti V. + kk) comprimatis st. compr. — obm. V. -\-
U) vestris V. -|- mm) videritis V.
1) Nr. 509, Vorlage für c. 3. <» 2) vgl. Nrr. 417 f. » 3) vgl. Nrr. 127, 131—134,
140, 177, 179, ISO, 18.5, 189. <» 4) Raynald 1337 § 3f. » 5) verloren, oo 6) vgl.
die Vorbemerkung.
541. 1338 Juli 4.
Die Stadt Erfurt entschuldigt sich bei König Johann von
Böhmen wegen der zwischen Jakob von Naumburg und Rudolf
Lasse strittigen Pfründe su St. Marien in Erfurt.
360 AV. 542—545
K i88^).
Serenissimo domino suo domino lohanni Bohemie et P[o]lonie")
regi . . magistri consulum et consules Erforden(ses) obsequiosas in
Omnibus voluntates. /. Vestre magnificencie litteras super
reintegracione discreti viri magistri Rudolfi dicti Losse vestri
clerici ad prebendam in ecclesia sanctc Marie Erforden(sis) nobis
directas ') nos sane noveritis percepisse. 2. Super quibus
vestre maiestati presentibus taliter respondemus, quod vacante
olim quadam prebenda in ecclesia sancte Marie predicta honora-
biles viri domini de capitulo ecclesie eiusdem, qui tunc prebendam
eandem vacare et pro vacante communiter reputabant, prebendam
ipsam perito viro magistro lacobo de Nuenburg clerico ad preces
humiles et simplices per prudentes viros magistros consulum et'')
consules tunc consilio presidentes nostros priecessores ipsis dominis
de capitulo simpliciter ac sine dicti magistri Rudolfi vestri clerici
seu cuiuslibet alterius preiudicio porrectas pure ac liberaliter
contulerunt sibique de ipsa graciosius providerunt. Post hec, ut
intelleximus, prefatus vester clericus a coUacione seu provisione
huiusmodi et contra pretactum magistrum lacobum ad sedem
apostolicam appellationem interposuit et super eadem appellacione
certum iudicem ab ipsa sede optinuit, coram quo dicta causa iam
extitit instaurata et dicte partes ius suum hinc inde via regia
presequuntur"^). 3. Eapropter dominacionem vestram supliciter^)
exoramus, quatenus de spoliacione, quam prefatus magister Rudolfus
pretendit et conqueritur et quam nos''*) asserit procurasse, nos
habere dignemini graciosius excusatos, cum de ipsa, si processit,
simus et existimus revera innoxii penitus et immunes, quemad-
modum superius est premissum. Vellemus enim vobis et vestris
pocius servire et in omnibus conplacere quam in aliquo seu ali-
qualiter displicere et potissime memorato Rudolfo vestro clerico,
cui favemus de iure suo, si quid habet et super quo iam lis
pendet, ut premittitur. Cui eciam n[o]llemus'") per nos seu nostros
in suo iure preiudicium seu gravamen aliquod quomodolibet
generari.
Datum in die beati Udulrici'') confessoris anno') domini 38.
I) Ueberschr. : Excusatoria 2» Erford(ensiam) ad regem Boeni(iel. + a) Palon.
-f- b) consules et. -f c) presequntiir. -\- A) K. -\- d*) darüber Kürziingsstrich.
-t- e) nellemus aus vellemus korr. + f) anno — 38 gleichzeitig mit der
Ueberschr. und den Korrekturen von L. nachgetr.
1) unbekannt.
542. 133S Juli 10.
Gerhardus Scolasticus von Karden an den bescheidenen Meister Rodulfus
dictus Losse Stiftsherrn von Karden: erlaubt, soweit ihm das auf Grund
seiner scolastria zusteht, dem Rudolf, von Jedem Bischof, der graciam sedis
apostolice et execucionem sui officii besitzt, in den vorgeschriebenen Fristen
die Weihen zu nehmen. Siegler: der Aussteller mit dem Siegel nostre ec-
clesie sancti Martini Wesaliensis, quo in hac parte utimur. Quod a quocnnque
— D. die 10. mensis iulii a. dorn, 1338. — K 2bg.
54:3. Lahnstein 1338 Juli 15.
Henricus Ersbischof von Mainz an den ehrenuerten Dekan und das
Kapitel von St. Marien in Erfurt: bestätigt die Verleihung der Stiftsstelle
nnd Pfründe des weiland lohannes de Aquis in ihrer Kirche durch Erz-
bischof Baldewin an Meister Rodolfus dictus Losse Kleriker Mainzer Diözese.
1338 Juli 10—16 361
(Nr. 435) Collacionem canonicatus — Datum Lonstein idus iulii anno domini
M'ccc^xxxvm». — K 268.
544. Lahnstein 1338 Juli 16.
Derselbe an die ehrenwerten Dehan und Kapitel von St. Marien in
Eisenach seine Getreuen: bestätigt und erneuert den Dispens Nr. 261 (Vor-
urkunde) des Erzbischofs Baldevuin für die Aufnahme des Klerikers Rudolphus
dictiis Losse ziitn Stiftsherrn ohne Pfründe, xeill aber, dass Rudolf die erste
ihm nach seinem Alter als Stiftsherrn zustehende vakante Pfründe erhalte.
Dispensacionem per reverendum — D. Laynsten 17. kal. aug. a. dorn. 1338.
- K 193-
545. [Rhens 1338 Juli 16].
Formular des Kurvereins von Rhens.
K SJS^^- — Vom Rhenser Kurverein gibt es noch etwa 20 Original-
Ausfertigungen der einzelnen Kurfürsten (vgl. Müller II 66 N. 3, Weiland:
Neues Archiv XIII 330 f., Schwalm : Historische Zeitschr. LXXIX 549). Eine
Gesamtausfertigung aller Teilnehmer ist nur als Insert erhalten, in den Bei-
trittserklärungen oberelsässischer Städte vom 4. August (Orig. in München,
vgl. Müller II 357 nr. 5), des Abtes von Ellwangen vom 6. September (Orig.
ebenda Bundesbriefe fasc. 2 = Scheidt Bibliotheca historica Goettingensis I
[1758] 246 = Altmann- Bernheim nr. 24 bzw. 33 ; wohl auch = Gewold Defensio
Ludowici IV. imperatoris [1618] 146 = Zeumer Quellensammlung nr. 241) und
des Bischofs von Utrecht (Orig. in Düsseldorf, vgl. Lacomblet Urkundenbuch
f. d. Gesch. des Niederrheins III 264 N. 1, dazu Weiland 330). Die An-
nahme Weilands 331, dass sie jünger sei als die Ei)izelausfertigungen, wird durch
Nr. 545 bestimmt bestätigt: hier handelt es sich wie bei Nrr. 509 und 521 f.
um ein Formular, und zwar um eines, das auf Einzelausfertigungcn angelegt
ist und den erhaltenen Exemplaren der Kurfürsten auch wirklich als Vor-
lage gedient hat. Wir besitzen nun also die ursprün glichste Fassung des
Kurvereins. Das Weis tum von Rhens (Zeumer: Neues Archiv XXX 110 =
Zeumer Qtiel lensamm lung^ nr. 141 c) fehlt in Losses Sammlungen ," L.s Glosse
Ubi sint ille nescio zu K 118 beweist aber, dass er es vermisst hat.
1. Wir et cetera dfin kunt allen luden, die disen brief sehent
oder horent lesen, daz wir mit den andern des heiligen Romis-
schen riches kurfursten bedacht und an gesehen han, daz das
selbe Romissche riche an sinen eren, rechten und guden und ouch
wir und die andern kurfursten an unsern eren, rechten, gewan-
heiden*) und*") friheyden, die wir von deme vorgenanfen riche
han, sere zfi disen cziiten und ouch vore an gegriffen, gecrenket
und besweret sin und werden, und sin umb gemeynen und
kuntlichen nficz der gemeynen cristenheyde und umb des egenanten
riches und unser und der andern kfirfursten er, recht, frieheyt
und gewanheyt zfi beschirmene, zfi beschuren und zu hanthabene
eymuitichlichen uberkomen und han uns des vereynet, daz wir
daz egenante riche und unser fürstlichen ere, die wir von yme
han, nemelichen an der kör des ryches, an sinen und unsern der
kfirffirsten rechten, friheyden und gewanheyden, als von aldere
an uns als des rychez kfirffirsten herkomen und bracht ist, hant-
haben, schirmen und schüren wollen nach aller unser macht und
craft ane geverde wider allermenlichen nyemannes uz genamen,
wan ez unser ere und eyd an get, und wollen des nicht lazen
umb keynerleye gebot, von weme oder wie ez kome, da mite daz
ryche, wir und die andern kfirfursten an disen vorgeschrieben
Sachen in keyne wiiz gecrenket mochten werden. 2. Ouch
wollen wir alle herren und frfinde, die uns zfi gehorent odir nicht,
sie sin geystleich oder werltlich, unser man, dienstman, bfirgman,
362 Nr. 546
amptlude und bürgere dar zu bieten und halden, als verre wir
vermögen, und dar zfi sal unser iegleicher der kfirfursten den
andern beholfen sin ane geverde, daz si uns zfi disen Sachen be-
holfin und bestendig sin und daz durch nymannen laszen durch
keynerleye gebot, von weme die kernen mochten. 3. Geschee
ouch daz keynerleye czwyeunge oder czivel an disen Sachen under
uns und den andern kfirfursten uff stunde, waz wir dan gemeyn-
lichen oder daz merer teyl under uns dar ubir sprechen odir
machen, daz sal macht haben und sullen ouch daz halden ane
argelist. 4. Alle dise vorgeschrieben stucken und ir ieglichs
besunder han wir gelobt in guten truwen und geloben an disem
gegenwerdigen brieve bii unser fürstlicher eren und han ez ouch
gesworn zfi den heyligen'') vor uns und unser nachkomen stete
und veste zu halten und darwider nicht zfi komene noch dar von
zfi laszene in keyne wiis, als hie vor begriffen und geschriben ist.
5. Und ensullen, wollen noch en^) mögen wir oder yman anders,
der mit uns in dit verbunnisse queme, der ouch daz selbe zfi haldene
sweren und geloben sal, als vore und nach stet geschriben, ob
wir oder der kej'ner, das got nicht enwoUe, als crang weren,
daz wir oder ir keyner dar wider teten oder tön wolden, uns')
darwider nicht behelfen^) mit keyner dispensacien, absolucien,
relaxacien, abolicien, in integrum restitucien, keynerleye beneficio,
wie daz genant sii, ez kome, wanne oder wie ez kome, ez ge-
schee umb unser oder ander lüde bede oder daz man nennet zfi
latine ex officio oder von keyner gewalt des, der sich des ane
nemen wolde, und solden gode und der werlde erlosz, truwelosz
und meyneydig sein und heysen, wo und wie wer dar wider teten
oder quemen in keyner hande wise, arlerleye argelist und geverde
an disen vorgeschrieben stucken und ir iegelichem usz gescheyden.
I) Ueberschr.: Confederacio principum super iure imperii, dazu die Bemerkung:
Vide diffinicionera principum 83 supra (= K 118). -\- a) aus gewon-
hej'den korr. -|- b) und friheyden tiachgctr. + c) aus vor korr. -j- d) aus
heylichen korr. -\- e) en nachgetr. 4" 0 aus und korr. -\- g) aus beholfen korr.
546. [1338 bald nach Juli 16].
Die deutschen Kurfürsten melden Papst Benedikt XII.
den Kurverein und das Weistum von Rhens bittend, die gegen
Kaiser Ludwig ergangenen Urteile aufsuheben (Entwurf).
D I7S^); Cod. Palat. lat. 832 der Vatikan. Bibliothek in Rom fol. 85—85'
(P)^^). Aus P, das sich damals noch in Heidelberg befand, zuerst Freker
Scriptores rerunt Germanicarum I (1600) 426 (F) ; die daraus abgeleiteten
Drucke bei Böhmer Ifeichss. nr. 74 ; aus D zuerst Ficker Kiirverein 704 nr. 4;
aus D und P Schwalm : Neues Archiv XX VI 734 nr. 25 = Krammer Quellen II 92.
— D ist keine verkürzte Abschrift einer Ausfertigung dieses Schreibens, sondern
ein Entwurf; darauf deutet wie bei Nrr. 521 f. nicht nur das tales principes et
cetera des Eingangs, sondern vor allem das tales et cetera im c. 6 (vgl.
schon Ficker 680), das in einer Ausfertigung ebenso, nie es in AV. 505 ge-
schah, durch die Namen der Boten ersetzt worden sein miisste. — Aber auch
in P ist das zweite tales stehen geblieben. Auch diese Ueberlieferung geht
also nicht auf eine Ausfertigung zurück, sondern auf den Entuurf Das
Protokoll, das P zu einer Gesamtausfertigiing der Kurfürsten macht,
ist ja seit Ficker 677 f., 681 ff. und mit Müller II 68 f., Zeumer: Neues
Archiv XXX 108, Krammer Kurfürsten 282 ff., L. v. Winterfeld Die kurrheini-
schen Bündnisse bis z.f. 1386 (Dissert. Göttingen 1912) 118 f, Möller 131 f. und
Tebbe 44 ff. trotz Höhlbaum 28 f. (vgl. Schwalm 734 N. 1) auch abgesehen
1338 bald nach Juli 16 363
von den durch Freher noch hinzugefälschten Namen der ■weltlichen Kurfürsten
als Ganzes für untergeschoben zu halten. Und der Versuch von Möller sowie
im Grunde auch von Tebbe, P auf eine Ausfertigung Heinrichs von Mainz
zurückzuführen, ist nicht geglückt. Denn auch Heinrichs Titel ist, selbst
nach Abzug des electorum principura decanus, nicht so genau ,,in Ordnung" ,
wie es sich für ein Kanzleierzeugnis schickt (vgl. z. B. Nr. 543). Er würde
■wohl genauer stimmen, nenn er wirklich von Haus aus der Ueberlieferiing
angehört hätte. Vielmehr wird der Abschreiber irgend eine andere Urkunde
Heinrichs gesehen haben, an deren Titel er sich bei der itn übrigen dem
bekannten Kurfürstenvers nachgebildeten Interpolation anlehnte. Führt dem-
nach die Ueberlieferung P des Entwurfs immerhin auf Mainz zurück, so
wäre es gar möglich (vgl. schon v. Winterfeld 119), wenn es auch kaum be-
weisbar ist, dass er unmittelbar ans D stammte ; erhebliche bessere Lesarten
bietet er nicht. Alles in Allem ergibt sich, was schon Krammer 282 ff. und
V. Winterfeld angenommen haben und womit bereits Ficker rechnete, ohne es
bestimmt zu behaupten: von unserem Schreiben gibt es nur den Entwurf.
Seine Ueberlieferung lässt nicht erkennen, ob es überhaupt einmal ausgefertigt
worden ist; auch sonst spricht trotz Tebbe 48 nichts dafür, die neuen
Nrr. 559 f. geradezu dagegen. Gedacht war es aber jedenfalls — das steht
seit Ficker und Zeumer fest — nicht als Gesamtschreiben ; es sollte im Sinne
des Konzipienten bzw. seines Auftraggebers einzeln, und zwar nicht nur von
einem sondern von möglichst vielen der Beteiligten — die Beschränkung auf
die weltlichen Kurfürsten bei Zeumer 110 ist grundlos — ausgefertigt werden',
das mag man aus Losses Inhaltsangabe (N. 1) schliessen. — Im Uebrigen
vgl. Nr. 547.
Sanctissimo") in Christo patri tales principes^) et cetera.
1. Gravamur non modicum'^) et turbamur ex intimis, cum reve-
rendam sacrosanctam Romanam ecclesiam, matrem nostram, et
ipsius summos pontifices, quibus reverenciam et honorem exhibere
volumus promptis et devotis animis omni vice, ac sacrosanctum
imperium*^), imperatores seu reges ipsius, quorum defensio nobis*^)
ac aliis coelectoribus nostris pre ceteris mundi principibus specia-
liter pertinere dinoscitur, sicut temporibus presentibus videmus ad
invicem discordare. Nam ex hoc non potuerunt sibi et populo
christiano proficere et prodesse et, prout est divinitus institutum,
mutuof) suffragari. Propter que in diversis^) provinciis et terris
ipsis regendas et**) gubernandas commissis innumera execrabilia
pericula animarum, personarum et rerum et diversa scandala in
dei ecclesia, quod dolenter referimus, sunt suborta et maiora
presumuntur futuris temporibus, que ad plenum dici nequeunt vel
conscribi, certitudinaliter suboriri, que submoveri non possint'),
nisi utraque**) potestas contenta sit suis iuribus et conswetudinibus
hactenus observatis et reformentur ea**), que una contra alteram')
attemptavit. 2. Sanctitati vestre cum omni devocione et in
modum, quem possumus meliorem et humiliorem, referimus bono
zelo, quod super premissis et ad consulendum et providendum
sacrosancto Romano imperio, cuius iura, honores, bona, libertates
et consuetudines prostrata*") iacent, et a diversis personis ec-
clesiasticis et secularibus sunt et fuerunt hactenus in grave preiu-
dicium dicti imperii invasa, occupata et multipliciter conculcata,
XV. die mensis iulii"), in Rense°) super alveo Reni, ubi principes
electores super negotiis inperii?) tractandis convenire consueverunt
ab antiquo, cum aliis omnibus principibus electoribus imperii in
unum fuimus congregati, et diversis deliberacionibus et consiliis
premissis, sicut divine gracie placuit, omnes unanimes fuimus et
i
364 ■'*'''■ ^-Z/"
nullo penitus discrepante pro defensione et reciperacione iurium,
honorum, bonorum, libertatum et*") consuetudinum sacri Romani
imperii ac tocius christianitatis, ad cuius regimen et defensionem
idem imperium principaliter ordinatum dinoscitur, disposuimus et
ordinavimus pro nobis et successoribus nostris et firmavimus
iureiurando per sacramenta corporaliter a nobis et omnibus
coelectoribus nostris prcstita : quod iura, honores, bona, libertates
et consuetudines dicti inperii et nostra nobis racione'') inperii et
electionis in imperio competentia ex consuetudine vel de iure
manuteneamus, defendamus et illibata conservemus toto posse et
viribus nostris contra omnes homines cuiuscumque preeminencie,
dignitatis seu status existant. Et quod hoc non obmittamus propter
aliqua pericula rerum et personarum aut precepta, mandata et
Processus, per qu[em]cunque'') et in quoscunque^) modum et
formam prolati sint vel in antea proferantur contra inperium et
nos vel coelectores nostros, per que dicto inperio ac nobis et
coelectoribus nostris in predictis iuribus, bonis, honoribus'), liber-
tatibus et consuetudinibus preiudicatum sit vel in futurum posset
preiudicium generari. 3. Et tandem super premisso lamenta-
bili dissidio") et causis originalibus, ex quibus ortum dinoscitur,
quod inter sanctam Roma(nam) ecclesiam ac sacrum Romanum
imperium et dominum nostrum Lud(owicum) Romanorum^) inpera-
torem iam longis viguit*") temporibus, diligenti et solicita diss-
cussione^*') prehabita, nos et alii coelectores nostri cognovimus, et
nobis constitit evidenter ex processibus quondara domini lohannis
pape XXII. predecessoris vestri, quod ipse primo et principaliter
sentencias excommunicacionis et interdicti, si sie dici merentur,
ac alias diversas sentencias et processus de facto contra deum*)
et iusticiam et iuris ordinem fulminavit contra predictum dominum
nostrum dominum Lud(owicum)') Romanorum imperatorem ac
fautores et adherentes sibi, qui a maiori parte principum electorum
fuit rite et racionabiliter in regem Romanorum electus, in impera-
torem postea consecrandus, quod se de administracione imperii
intromisit, non approbata per predictum predecessorem vestrum
ipsius electione, quam in discordia asseruit celebratam. 4. Per
quas sentencias et processus, cum iuri et consuetudini imperii,
prefato domino nostro Lud(owico), nobis et aliis electoribus imperii
permaxime derogetur, cum iure caveatur et consuetudine, cuius
contrarium memoria hominum non existit, sit racionabiliter intro-
ductum et sine cuiusvis contradiction[e]®*) legitime observatum,
sicut eciam in predicto parlamento per nos et alios coelectores
nostros prehabita diligenti deliberacione et disscussione ac consilio
multorum principum, comitum, baronum et nobilium est concorditer
declaratum et sentencialiter diffinitum: quod vacante Romano
imperio is, qui eligitur concorditer vel a maiori parte numero*")
principum electorum, pro rege Romanorum ab omnibus est habendus
et quod nee nominacione, approbacione, confirmacione, consensu
vel auctoritate sedis apostolice super amministracione bonorum et
iurium imperii indiget sive tytulo regio assumcndo, quodque iura
et bona imperii amministrare et gubernare poterit et de iure et
1338 bald nach Juli 16 365
consuetudine nuUa sedis apostolice super hoc licencia habita vel
obtenta. 5. Quare cum sanctitas vestra teneatur pre omnibus
regnis mundi defendere iura inperii, quod ad defensionem sedis
apostolice et tocius fidei Christiane est celitus ordinatum et sine
cuius salubri gubernacione et defensione non potest in opuiencia
pacis persistere christianus populus nee bene colere pacis auctorem,
clemencie sanctitatis vestre supplicamus cum omni humilitate et
reverencia, qua possumus et valemus, quatenus sentencias et Pro-
cessus prenotatos et quidquid exinde vel'^) [o]b'''') eos secutum
est, tollatis'^'^) et penitus revocetis tamquam in preiudicium imperii
et iurium ipsius prolatos, que iura illibata'^'*) pro posse servare
tenemur ratione a nobis prestiti iuramenti, ut obinde in omni obe-
diencia et devocione ecclesie Romane et sanctitatis '^'^) vestre
debeamus devocioribus animis perpetuo permanere et ne, si secus (
fieret, nos et alii coelectores nostri cum aliis principibus ecclesiasticis '
et secularibus Alamanie cogeremur invenire et querere contra
eosdem sentencias") et processus quamvis inviti remedia opportuna.
6. Super premissis ad sanctitatem vestram tales et^^) cetera trans-
mittimus, quibus in dicendis et petendis nostro nomine fidem
vestram clemenciam petimus adhiberi '''').
I) Ueberschr. in D: Principura ad papam super iiiribus suis et honoribus post
declaracionem in Rense et pro revocacione processuum contra L(udowicuni).
-|- a) Sanctissimo — patri atich D (irrig Schwalm 734 N. c). -f- b) st. tales
— cetera P: ac domino et cetera vestri devoti filii Henricus (aus
H. korr.) dei et apostolice sedis gratia archiepiscopusMagun-
t(inensis) electorum principum decanus necnon per Ger-
maniam sacri imperii archicancellarius, Baldewinus archi-
episcopus Treverensis cancellarius Gallie, Walramus archi-
episcopusColoniensis cancellariusYtalie, .. ('Waldemarus add. F)
marchio Brandeburgensis camerarius, . . fRudolphus add. F)
palatinus dapifer, ('Rudolphus add. F) iu-a Saxonie portitor ensis,
Romanorum regis et coronandi imperatoris legitim! electores
et cetera. + c) modic e P. -\- i) add. et P. + e) st. nobis — nostris P:
ad (nachgetragen fj nos et ali o s coelectores nostro s. -1- f) sibi mut. P.
+ g) mundi partibus add. P. -\- h) fehlt P. + i) possunt P. + k) aus
utque korr. D. -|- 1) al i a m /". -\- m) prostata Schwalm. -f- n) a n n i
X X X V 1 1 1. add. P. -j- o) R e inse P. + p) in unura fuimus congregati add., aber
wieder durchstrichen D. -j- q) s^ rac. — imperio Z'; R omani imp. inelectione
in imp. ; in D kann racione frone mit Krzimgsstrich leicht zu Romani ver-
lesen werden. -\- r) P ; zu q(u)i- (oder quasi^-cumque verschrieben D. +
s) quemcumque P. + t) hominiljus P. + u) desidio P. + v) imp. Rom. P;
vgl. unten zu N. y. -\- w) defensione, getilgt (und zu deliberatione korr.?) P.
4" x) aus dominum korr. (wegen des folgenden dominum; die umgekehrte
Korrektur darum unwahrscheinlich) D. -\- y) Lod. P. -\- z) Lod(w)ico P. +
aa) contradictionis D. + bb) ab D. -\- cc) celleriter P; Vgl. Nrr. 520 c. 6,
521 c. 4. + dd) illibita P. + ee) sanctitati P. + ff) proc. et sent. P. -\-
gg) et cet. fehlt P. -)- hh) so auch D (irrig Schwalm 737 N. h).
547. [1338 bald nach Juli 16].
Ersbischof Baldewin berichtet demselben vom Kurverein
SU Rhens mit der Bitte, den Zwist swischen der römischen
Kirche und Ludwig dem Bayern su beenden <und diesen su
Gnaden ansunehmen> (Entwurf).
D 30, Reinentwurf^) = Ficker Kurverein 708 nr. 5, Schwalm : Neues
Archiv XXVI 737 ur. 26 = Krammer Quellen II 94. — Dass es sich nicht um eine
blosse Abschrift handelt, erhellt aus dem Charakter der Nachträge und der bisher
verkannten Tilgungen. Was über Nr. 546 ausgeführt worden ist, gilt also auch
366 ^'■- -54«
für Nr. 547. Und unzweifelhaft ist diese mit Krummer als Entwurf eines
Eitizelsclireibens nur Baldeivins aufzufassen, während Lindner I 445 wie in
der Fassung von Nr. 546 so auch hier alle Kurfürsten, Zeumer 110 wenigstens
die 3 geistlichen Urkunden lassen wollte. Dass der Entwurf wirklich aus-
gefertigt worden sei, ist noch weniger wahrscheinlich als bei Mr. 546 Es
könnte, da die Nrr. 559 f. beweisen, dass Baldewin noch nicht geschrieben
hatte, frühestens Ende August geschehen sein, d. h. mindestens 6 Wochen
nach dem Tag von Rhens, von dem man doch die Aufstellung der beiden
Entwürfe mit Ficker 697 nicht weit entfernen darf. Das hat Alles gegen sich.
Sanctissimo in Christo patri et cetera Bald(ewinu.s) et cetera.
Pater sanctissimel /. Cum principes Germanie sacri Romani
imperii electores, de quorum numero unus sum et fui, nuper pro
negociis eiusdem imperii pertractandis in certo loco ad hoc solito
invicem convenissent ac considerassent perspicaciterque attendissent
dictum imperium ac eciam ipsos . . electores in suis honoribus,
iuribus et consuetudinibus hiis diebus et ante variis modis fore
lesos, depressos et non modicum pregravatos, iidem principes in
hoc <'^)unanimiter> concordarunt <^)ac taliter uniformiter sunt
uniti>, quod ipsum imperium ac se ipsos . . electores in suis
honoribus, iuribus et consuetudinibus pro suis viribus volunt
manutenere, defendere et conservare ''ac'') deperdita vel neglecta,
quantum (?) est 1[ ], restaurare ^ , prout eciam ante quilibet
eorundem . . electorum ad hoc faciendum non inmerito tenebatur.
2. Igitur, clementissime pater, ad vestram beatitudinem una cum
aliis principibus prefati imperii electoribus duxi humiliter recur-
rendum eandem vestram beatitudinem in ferventi devocionis
constancia exorando, cum conservacio honoris, Status et iurium
imperii in profectum et honorem sancte [ma]tris'^) ecclesie non sit
dubium redundare, quatenus more pii patris ad hoc clementer
intendere dignemini, ut prenotatum imperium ipsiusque . . electores
vestri et dicte sancte Romane ecclesie devoti filii in suis honore,
statu et iuribus conserventur. Super quibus vestre sanctitati
lacius exponendis ad eandem vestram sanctitatem una cum aliis
meis conprincipibus mitto tales et tales, vestre clemencie humiliter
supplicando, ut eorundem nunciorum relatibus fidem adhibere
dignemini ac ipsos super supplicacionibus in premissis vestre
sanctitati offerendis de solita vestra clemencia'') benigniter exaudire.
3. Preterea, clementissime pater, cum ex illo doloroso dissidio,
quod inter sanctam Roman(am) ecclesiam et dominum Lud(owicum)
de Bavar(ia) ad dictum imperium electum iam dudum est exortum,
non modica scandala et animarum pericula tarn in Alamania quam
aliis mundi partibus provenerint et timeantur adbuc mult[o]*)
maiora pericula verisimiliter proventura, eo presertim, quod eins
potencia et opinio de die in diem non modicum noscitur augmen-
tari, vestre beatitudini supplico humiliter et devote, quatenus ad
illam devocionem, quam gens Germanica et eins principes ad
sanctam Roman(am) ecclesiam hactenus habuerunt, vestre beatitu-
dinis intuitum convertentes, <*)prefatum dominum Lud(owicum),
qui ad condignam satisfactionem se offert, ad graciam ac sancte
[maltris*^) ecclesie gremium recipere et admittere> dignemini
<ac [ei]>') taliter^) piis remediis providere, ut dictum dissidium
sopiri valeat et sedari. 4. Super quo eciam, quod idem dissidium
1338 Februar— Juli 367
pro laude Dei, vestro ac sancte Rom(ane) ecclesie honore tociusque
populi christiani salute sopiatur, ferventi desiderio una cum aliis
principibus electoribus intendere volo ac omnibus viis et modis,
quibus potero "^ in*^) (?) hoc (?) [ ] ** pro vestra et
dicte sancte Romane ecclesie complacencia laborare, et super hüs
eciam vestre beatitudini lacius explicandis queso humiliter, ut
vestra sanctitas dignetur relatibus dictorum nunciorum fidem
similiter adhibere.
I) Ueberschr. : Ad papam per Trever(ensem) pro iuribus principum et recon-
ciliacione Bavari. + a) durch am Anfang und Ende übergeschriebenes va —
cat getilgt. -\- b) ac — restaurare am unteren Rande von anderer Hand
nachgetragen. + c) n(ost)ris. -|- d) aus clomencia korr. + e) multo. + f) ac
durch Unterstreichen getilgt; das danach radierte Wort von 1 — 2 Buch-
staben kann nur ei gewesen sein. + g) erstes t zum Teil nachgefahren. -(-
h) in hoc (?) und 2 — 3 unleserliche Worte am unteren Rande von Hand . . .
nachgetragen.
548. [1338 Februar— Juli ?] .
Instruktion der Unterhändler Ersbischof Baldewins für
den Abschluss des Subsidienvertrags mit König Edward III.
von England.
K 14. Ja^). — Das Stück muss älter sein als der erste Subsidien-
vertrag Baldewins mit Edward vom 6. September 1338 (Günther III nr. 239),
in dem drei seiner Programmpunkte (cc. 3, 4, 9) ausdrücklich wiederkehren.
Dort werden durch Graf Rainald von Geldern geführte Vorverhandlungen
erwähnt, die sich auch aus Nr. 497 vom 8. Februar ergeben. Die Nr. wird
darum etwa in diese Zeit bis zur Ankunft König Edwards in Antwerpen
(16. Juli) gehören. Dass sie schon den ersten Unterhändlern Baldewins
gleichzeitig mit Nr. 491 mitgegeben worden sei, ist wohl unwahrscheinlich.
Besser wird man sie möglichst spät ansetzen, da die in c. 16 genannten
Ritter Brenner und Paul von Eich auch in Nr. 557 als Zeugen erscheinen.
Doch muss sie wohl einige Zeit vor die Abreise König Edwards von Ant-
werpen nach Koblenz (16. August) gesetzt werden, da seitdem eine schrift-
liche Instruktion wegen der in Koblenz zu erwartenden mündlichen Ver-
handlungen kaum mehr nötig war.
1. Videatur instanter, quod summa centum M"™ florenorum
bonorum augeatur*). 2. Item, quod pro hospicio domini detur
summa XXX M florenorum vel pro hospicio solempnis viri consti-
tuendi in marsch(alcum) domini, ubi utique multi inermes tam
clerici quam offic(iati)'') et alii sequerentur cum curribus et aliis.
Hüs non obtentis diminuantur de V centum galeatis ducenti*^) vel
ad minus centum salva s(umm)a'^). 3. Item XX florenos pro
mensc scilicet 4 septimanarum pro quolibet galeato, cum eciam
habeat pancerium et cetera. 4. Item media pars principalis
summe adminus pagetur in prompto et Stipendium pro duobus
mensibus. 5. Item dominus non vult obligari ad serviendum
ultra tempus, pro quo sibi dabitur in prompto Stipendium, nisi ad
voluntatem suam cum eo tractetur. 6. Item non personaliter,
nisi si et ubi is, quem in Romanorum regem elegit, ierit. 7. Item
nee gentem suam, ubi dictus electus vel gens sua cum ipsius
potenti marsch(alco) non iret vel reverteretur. 8. Item comes
Gelren(sis) et alii, qui haberi potuerit, et VI opida sua pro residuo
solvendo ante Remigii '). 9. Item pro dampnis. 10. Item
quod . . Imperator, . . rex Anglie et Gelren(sis) eciam iuvent
dominum, si eum aliqua occasione huiusmodi adiutorii contingeret
368 ^''- 549—555
sustinere et quod conposicioni, si fieret, dominus includa[tur]. Et
notandum, quod aureus cum clipeis Trever(ensibus) non valet
ultra XVI et queratur, quid ibi solvat. //. Queratur, qualiter
iri debeat, an navigio vel per terram, cum difficilimum') et sump-
tuosum ire in navigio cum equis et curribus existat salvis victuali-
bus et usque ad Colon(iam). 12. Item ad quos^) dies commu-
niter recipi debeant victualia, cum iuxta hoc stipendiati eciam sibi
habeant providere. 13. Item ad quam partem debeant contra
inimicos declinari, an omnes simul. 14. Item notandum de
brevitate temporis, quod gentes se difficilime^ poterunt preparare.
15. Item super premissis poterunt procurare domini, dare et reci-
pere procuratorium domini et eciam litteras suas et faciant circa
hec melius, quod poterunt. 16. Item. quod domini Brenner et
Paul(us) ultra sex equos non habeant. 17. Item raenses incipiant
a tempore exitus domini Trever(ensis).
I) ohne Ueberschr. -)- a) augeantur. -{- b) davor layci getilgt. + c) davor
cum eciam habeat pan getilgt. -\- d) oder s(upr)a. -|- e) includa. -j- f) K.
+ g) q(uod).
1) Oktober 1.
549. [1338 bis Anfang August].
Der Archidiakon von Mets bittet Ersbischof Baldewin, die
Exkommunikatio7isbestimmnngen der Trierer Provinsialstaluten
SU erläutern hsw. mifsuheben.
K iSÖa^; Brief brnchstück, als Nachtrag zu Nr. 72 eingefügt und
gefolgt von den nachgetragenen Nrr. 552 f. Gerade 1338 hat Baldewin eine
besonders lebhafte kirchengesetzgeberische Tätigkeit entfaltet und insbesondere
tatsächlich eine Anzahl von Bestimmungen der Statuten von 1311 aufgehoben
(Blattau I nr. 31 [Nr. 553 f.] vom 31. August und nr. 32 [Nr. 586] ohne
Tag). Nr. 549 ist also wohl vor dem August dieses fahres geschrieben worden.
Verum quia in statutis antiquis sunt multa dubia et multi
casus,, de quibus dubitamus, an quis incidat in excommunicacionem
vel non et an sint late sententie vel ferende et ad vos solum
pertineat, dicta statuta interpretari, declarare, corrigere et minuere
et addere, prout in fine statutorum vobis specialiter reservastis,
multum expediret, quod declaracionem dubiorum per vos vel per
alium faceretis et i(nfr)a. Et utinam multe sententie in dictis
statutis late penitus revocarentur, quia multa generant pericula
animarum. Valeat ad salutem anime et corporis vestra dominacio
veneranda.
I) Ueberschr.: De hiis statutis scribit ar(chi)d(yaconus) Meten(sis) domino meo
Trever(ensi) in hec verba.
550*. Avignon 1338 August 6.
An den Erzbischof von Trier Henricus de Cingno päpstlicher Pönitentiar.
D l88 == Sauerland U nr. 2343.
SSI. Trier 1338 August 8.
Ersbischof Baldewin beauftragt den Burdekan und den
Pleban Arnold von St. Gangulf in Trier, gegen die unkanonische
Besetsung von Pfarrpfründen einsuschreiten.
K 458^).
Baldewinus dei gratia sancte Trever(ensis) ecclesie et cetera
dilectis in Christo burdecano ac Arnoldo plebano sancti Gangulphi
civitatis nostre Trever(ensis)*) salutem in domino. /. Vobis")
et cuilibet vestrum in virtute sancte obedientie districte precipiendo
1338 bis August 369
mandamus, quatenus statim attendentes ecclesiam nostram Treve-
r(ensem) et deinde ecclesias sanctorum sancti '^ ) Paulini et Symeonis
Trever(enses) moneatis diligenter et publice omnes habentes ec-
clesias parrochiales, ut se faciant promoveri infra annum ad ordinem
sacerdotis, nisi aliud canonicum obsistat. 2. Habentes vero
pluralitatera dignitatum vel ecclesiarum parrochialium seu digni-
tatem et ecclesiam parrochialem vel alia beneficia curata et eas
vel ea contra ius simul ten[u]erunt'^) in contemptum sancte matris
ecclesie et in non modicum periculum animarum suarum, cum"^)
ipsis sint ipso iure privati, quos et vos*) presentibus ammonemus,
ut eas vel ea in manus nostras verbo et facto resignent indilate
ante intimacionem, quia, nisi hoc fecerint, nos contra ipsos
procedemus, prout nobis visum fuerit procedendum, sequestrantes
auctoritate nostra ordinaria universos et singulos fructus, redditus
et proventus ad ipsas dignitates et ecclesias spectantes ne*^) dictas
dignitates vel ecclesias, ut premittitur, occupantibus^) materia
delinquendi. 3. Et quid inde feceritis, nobis quam tocius
rescribatis.
Datum Treveris sub sigillo nostro secreto anno domini
M'CCCOXXXVIII die VIU. mensis augusti.
I) ohne Ueberschr. -\- a) danach d. oder di. + t>) danach mandamus quatenus
getilgt. + c) so. + d) eas. -|- e) tenoer(un)t (o ausgelaufen) ; sinngemäss
■wäre tenentes. + f) oder nos. + g) ne — delinquendi unklar, offenbar durch
Auslassung verstümmelt. + h) danach d .{. . .).
552. Trier 1338 August 22.
Instrument der kaiserlichen öffentlichen Notare und Kleriker lacobus
lohannis de Siverey und lohannes lohannis de Mousay : a. 1338. ind. 6., mensis
vero augusti die 22., hora eiusdem diei circa piimam in capella beate Katherine
Sita in cimiterio ecclesia sancti Laurencii Treverensis, — Benedicti — pape
XII. a. 4. haben, persönlich erschienen die bescheidenen Rodolfus dictus Losse
Kaplan des Erzbischofs Baldewin und Albertus dictiis Finke Pfarrer in
Nailbach (Nalbach) den Austrag ihrer Differenzen auf die anwesenden
bescheidenen Herren Wernerus Kaplan Erzbischof Baldeioins und lohannes
lakelonis Siegelführer der Trierer Kurie übertragen bei Strafe von 100 Pfund
Trierer Denare, die der Verletzer teils dem Verletzten, teils den Schieds-
richtern zahlen soll, und des Verlustes seiner Pfründe für Albert, der sich
eidlich auf den bevorstehenden Schiedsspruch verpflichtet hat; dieser ist dann
durch den Mund des lohannes lakelonis dahin ergangen, dass Albert den
Rudolf in seiner Aschaffenburger Pfründe nicht mehr behelligen, selbst aber
in N. restituiert werden soll. Zeugen: Meister Nycolaus de Metis Stiftsherr
von St. Symeon in Trier und der Priester Lambertus de Epternaco. —
K 2TO ; die Unterschriften der beiden Notare sind durchstrichen.
553*. Trier 1338 August 23.
Erzbischof Baldewin an den Klerus der Diözese Trier. K lÖQa und
K 34'Ja; Blatt au I 168 inseriert in nr. 31.
554*. 1338 August 31.
Archidiakon Boemund, der Offizial und Meister Nikolaus Scholastikus zu
St. Paulin in Trier; Mandat. K l6g und K J47 ; Blattau I nr. 31 (aus
Handschr. und Drucken).
555. 1338 August.
Weissagung des Ermerus über König Edward III. von
England und den Beginn des hundertjährigen Krieges.
K IJQ^). — Wir haben hier die älteste Fassung einer Prophetie, die
bisher nur in jüngerer, stark abweichender Ueberlieferung bekannt war (vgl.
Kampers Die deutsche Kaiseridee in Prophetie und Sage 116, 217 f.), bei
Joh. Liechtenberger Prognoslicatio (Köln 1526, am Ende des Werkchens, aus
Nova Atantatntiae 24
370 ^*'- ^•^ö
einer wohl ins 14. Jahrhundert zurückreichenden Vorlage), im Geschichts-
spiegel des Dietrich Paitly aus dem 15. Jahrhundert (vgl Focke Theodericiis
Pauly . . und sein Speculuny historiale Dissert Halle 1892 S. 42) und in der
Fortsetzung der Chronik des Wilhelm von Nangis (vgl. Geratid Chronique
latine de Guillaunte de Nangis II 180 J.). Kampers misstraute der Angabe
des freilich erst Jahrsehnte später schreibenden Fortsetzers, dass die Prophetie
auf den Anfang des hundertjährigen Krieges zu beziehen sei. Man sieht nun,
dass dem doch so ist. Freilich muss nicht mit K. französischer sondern eng-
lischer Ursprung der Weissagung angenommen werden. Die Auflösung der
in ihr gebrauchten Bilder bieten die Glossen bei Dietrich Pauly (vgl. Focke
l. c), z. T. verwechselt bei Liechtenberger. Danach ist ,,des Menschen Sohn"
der sich im Lande des Nordens erhebt, der König von England (!), wozu das
Wappen des roten Schildes mit drei goldenen Leoparden stimmt, der „Löwe"
der Graf von Flandern, der den Löwen im Wappen führt, das Land der
„Lilie" Frankreich, „das Haupt der Welt" der Papst (?). Während Losses
Redaktion die Prophetie auf einen Ermerus zurückführt, nennt der Fortsetzer
des Wilhelm von Nangis einen Magister Johannes de Muris als Verfasser.
Ermerus deus") sapientie dicit in themate suo, quod qui-
dam puer oritur in terra aquilonis ferens scutum rubeum cum
tribus leopardis aurcis, qui vocabitur filius hominis. Et ille puer
procedet in terram leonis carentis auxilio et destructo leone pro-
cedet in terram lylii. Et corona lylii erit ad terram inclinata.
Tunc fiet pax et concordia per Universum mundum per septennium
et copia fructuum et generale passagium super paganos et incre-
dulos. Et ibidem stabit per septennium. Tunc revertetur et
inclinabit capud mundi ad terram cum maximo sanguinis diluvio.
Postea filius hominis dominabitur tocius populi Christiani. Explicit
thema Ermeri.
Exhibita'') fuit Trever(is) anno 38. in augus(to).
I) Ueberschr.: Prophetia de rege Angl(ie). -^ a) K. -j- b) Exhib. — aag.
gleichzeitig mit der Ueberschrift hinzugefügt.
556. Koblens 1338 September 5.
Notariatsinstnituent über 5 von Kaiser Ludwig verkündete
Gesetze betreffs Wirkung der Königswahl , Heerfolge, Strassen-
raub, Fehdeansage und Schills von Boten des Reiches.
K ISS^)- ~ ^""^ '*' '^'^ amtliche Beurkundung durch öffentliche
Notare, von der eine Variante der Chronik Froissarts berichtet (Kervyn de
Lettenhove Oeuvres de Froissart II [1867] 466: Aprfes ces jugeniens ainsi
fais, l'einpereur appella tabellions piibliques et leur coramenda ä faire instrumens
et qua toutes ces choses fussent miscs ^s drois des empcreurs tenues fermes
et estables en temps advenir/ Sie bewahrt zugleich die Form der Recht-
findung mittels kurfürstlicher Weistümer, ohne allerdings der bei Froissart
465 und für ein anderes Gesetz auch in dem Bericht des Grafen von Geldern
ebenda 548 erwähnten Fragestellung an je einen einzelneu Kurfürsten zu
gedenken. Die deutsche Beurkundung, die der Kaiser selbst einige Tage
später in Frankfurt erliess (Böhmer Fontes I 219 aus Orig. in Kolmar
[andere Ueber lieferung in München Neuburger Copiar Bd. 10]), gibt dagegen
nur die knappe Form der abschliessenden kaiserlichen Satzung wieder. Sie
enthält in gleicher Folge die Gesetze 2—5, hat aber als 1. noch ein Verbot
kriegerischer Belästigung des Kaisers, seiner Vikare und Amtleute, mit
dem das 5. Gesetz in der Fassung der Nr. 556 insofern zusammenhängt, als
es ausdrücklich von deren Boten handelt, während die deutsche Fassung all-
gemein von den in dez rcichs dienst gevoderten redet. In ihm fehlt demnach
ganz das 1. Gesetz der Nr. 556, welches das Weistuni von Rhcns ins Reichs-
recht aufnimmt und durch Nichtigerklärung der kurialen Prozesse die politi-
sche Konsequenz aus ihm zieht; man darf es also nicht mehr mit Müller II300
den schon am 2. und 3. September vorgenommenen Wiederholungen von
Licet iuris oder Fidem catholicam (Nr. 522) gleichsetzet: wollen, was möglich
1338 September 5 371
war, solange man es nur aits den notizartigen Auszügen im Pariser Cod.
Colb. 10 197 (Böhmer Ludwig nr. 2824) und in einer Variante Froissarts
(II 465) kannte. Diese beiden Ueberlieferiingen stehen einander sehr nahe.
Die Reihenfolge der Gesetze von Nr. 556 ist in der einen 1, 2, 4, 3, in der
anderen 1, 3, 2, 4. Nur steht einerseits in beiden hinter 1 noch eine Satzung
gegen Empörungen von Reichsvassallen, die in Nr. 556 fehlend sich mit dem
1. Gesetz der deutschen Redaktion einigermassen berührt; und andererseits
fehlt das 5. Gesetz der Nr. 556 in ihnen.
In nomine domini amen. /. Per hoc presens instrumentum
publicum cunctis pateat evidenter, quod anno a nativitate eiusdem
M^CCCXXX octavo, indictione sexta, die quinta mensis septembris,
hora eiusdem diei quasi sexta, pontificatus sanctissimi in Christo
patris ac domini domini Benedicti divina providencia pape XII.
anno quarto in opido Confluen(cie) Trever(ensis) dyocesis in atrio
contiguo ecclesie sancti Castorfs ibidem iuxta curiam prepositure
eiusdem ecclesie constitutus et pro tribunali sedens Serenissimus
dominus dominus Ludewicus quartus Romanorum imperator dya-
demate ceterisque ornamentis et indumentis imperialibus indutus
et, prout est consuetudinis, insignitus una cum reverendis in
Christo patribus ac dominis dominis Bald(ewino) Trev(erensis) [et]'')
Henr(ico) Mogunt(inensis) ecciesiarum archiepiscopis necnon illustri-
bus et preclaris dominis Rudolpho et Ruperto pro comite palatino
Reni se ambos representantibus, cum nondum discussum fuer[i]t''),
quis eorum vocem in electione ratione dicti comitatus habere et
ea frui deberet vel posset, et Rudolpho duce Saxonie principibus
sacri Romani imperii electoribus eidem domino imperatori, ut Äioris
est, consedentibus, presentibus ibidem excellentissimo domino
domino Edwardo rege Anglie et reverendis in Christo patribus
dominis Gerhardo Spiren(sis) et Henr(ico) Augustien(sis) ecciesiarum
electis confirmatis et illustribus principibus dominis Ludewico
duce Thegie, Friderico Misnen(si) et Wilhelmo luliacen(si)
marchionibus necnon aliis quam pluribus magnatibus, comitibus,
baronibus, ecciesiarum prelatis, nobilibus, vasallis ac hominum
multitudine copiosa sacri Romani imperii fidelibus subscriptis testi-
bus vocatisque ad hoc specialiter nobis notariis publicis infra-
scriptis idem dominus imperator publice ac sonora voce propo-
suit, retulit atque dixit, quod, cum ipse per majorem in numero
principum electorum dicti imperii partem in Romanorum regem
cum solempnitatibus [ajc*^) consuetudinibus debitis apud opidum
Frankenfort Mogunt(ine) dyocesis, ubi Romanorum reges a longis
retro temporibus eligi'^) consueverunt, eligeretur, idem dominus
Lud(ewicus) imperator ad requisicionem eorundem principum ipsum
eligencium, prout de iure et consuetudine in tali negocio observa[ri]')
debuit, prestito corporali iuramento promiserit, quod [se]') de
aministracioneP), gubernacione et regimine bonorum, feodorum et
iurium quorumlibet regni et imperii Romanorum tamquam verus
rex Romani imperii extunc statim intromittere et eas sibi assu-
mere'*) ac de hiis disponere more solito pro sue beneplacito volun-
tatis nee sedem apostolicam seu quemcumque alium deberet, cum
non indigeret, ut pretangitur, requirere super eo, sed, quando-
cumque deinde sibi placeret, coronacionem et consecracionem
24»
372 ^^- -^^ö
imperiales suscipere, dominus apostolicus pro tempore existens ad
ipsius peticionem ac requisicionem eas sibi conferre et impendere
deberet et teneretur absque difficultate, sicut hoc apud eandem
sedem apostolicam et Romanum imperium existeret observatum,
verum, cum idem dominus imperator se de dictis aministracioneP),
gubernacione et regimine bonorum et iurium ipsius regni et
imperii intromiserit et eas sibi assumpserit, sicut debuit, ut pre-
fertur, quondam dominus lohannes tunc papa XXII. contra eum
propter hoc pluribus et diversis monicionum, inhibicionum, ex-
communicacionum, aggravacionum et interdicti sententiis indebite
et contra iusticiam processerit, prout ex tenore huiusmodi pro-
cessuum plenius asseruit apparere. Quare, cum nuper principes
predicti imperii electores protunc existentes in loco Rense
Trever(ensis) dyocesis congregati per eorum iuramenta, ut est moris
apud eosdem, habitis principum, magnatum, comitum, baronum in-
formacione et consilio diffinitive sentenciando deciaraverint et
pronunciaverint, * quod, quicumque electus per ipsos principes imperii
electores [in]^) Romanorum regem in concordia vel per maiorem
partem ipsorum principum numero eciam in discordia deberet et poSSet
[se]0 de aministracioneP), gubernacione et pleno regimine bonorum et
iurium regni et imperii Romanorum intromittere et eas sibi assumere
et quod hoc foret usque ad eos a tempore, de cuius principio memoria
non existeret, iure et consuetudine observatum, habitum et obtentum,
prout hoc in instrumentis publicis desuper confectis ') ibidem de
verbo ad verbum publice lectis plenius s[un]t'^) conscripta,
iidem processus et sentencie cum omnibus suis sequelis contra
ipsum, ut pretangitur, indebite lati et fulminati') nulli sint nee
per aliquem observandi aut eciam quomodolibet exequendi, im-
periali edicto precipiendo statuit et mandavit, ne aliquis ipsum
dominum imperatorem et sibi adherentes dictis processibus'')
papalibus irretitos diceret vel quemlibet affirmaret aut eciam
divinorum officia celebrare occasione eorundem obmitteret; si quis
vero contrarium attemptare presumeret, illius corpus et res omnibus
capere seu invadere volentibus adhibitis solempnitatibus solitis
publicavit. 2. Preterea supradictus dominus imperator pro
tribunali ibidem, ut supra dicitur, sedens imperial! maiestate et
potestate pro lege perpetueP) et irrefragabiliter servatura debitis
solempnitatibus adhibitis statuit et sanxivit, quod omnes cuius-
cumque excellencie, dignitatis, Status aut condicionis existentes
sue ac sacri Romani regni et imperii dicioni subditi sibi vel suo
vicario per eum deputato pro manutenendis, consequendis, ob-
servandis et defendendis suis et eiusdem regni et imperii Roma-
norum honoribus, consuetudinibus, bonis ac iuribus astare, sequi
ipsum et sibi assistere deberent et ipsos fideliter adiuvare, requirens
a predictis principibus imperii elector[ibu]s'), ut sub debito iura-
menti et fidelitatis sibi et predicto imperio debit[oruml ™) diffiniendo
declararent, in quo contrarium facientes se sibi et dicto imperio
aut suo vicario opponendo delinquerent et quid sui et imperii
iuris existeret contra tales. Qui habitis inter se deliberacionibus
diligentibus, communicato nichilominus ipsis aliorum quam plurium
1338 September 5 373
principum et magnatutn ibidem presencium consilio eidem domino
imperatori diffiniendo et sentenciando pronunciaverunt et respon-
derunt, quod, quicumque contrarium faceret et contra dominum
imperatorem aut eins vicarium quo supra nomine conservacionem,
defensionem et consecucionem rei publice et imperii agentes
procederet vel eis contrairet aut se ipsis opponeret, ut prefertur,
crimen lese maiestatis incurreret ipso facto. Quam pronuncia-
cionem et sentenciam idem dominus imperator pro lege perpetua
et ab Omnibus servatura similiter ibidem innovando publicavit,
statuit et sanxivit. 3. Insuper modo quo supra idem dominus
imperator ab eisdem principibus imperii electoribus requisivit, ut
sentenciando et sibi diffinitive respondendo pronunciarent et iudi-
carent, quam penam spoliatores et invasores quarumcumque per-
sonarum et bonorum earundem in stratis, viis et it[i]neribus")
publicis propter huiusmodi violent[er]°) commissum spolium ac illi,
qui eosdem spoliatores post notificacionem de dicto spolio eis
factam hospitarent, defenderent et eorum domiciliis aut municioni-
bus receptarent, incurrerent et sustinere deberent. Qui prin-
cipes electores iterum habitis inter se ac cum aliis principibus et
magnatibus predictis deliberacione et consilio diligentibus principes
ecclesiastici videlicet domini Henr(icus) Mogunt(inus) et Bald(e-
winus) Trever(ensis) archiepiscopi eundem dominum imperatorem,
prout debuerunt, ad leges et iura super eo scriptas et editas
remiserunt. Protestabantur insuper dicti archiepiscopi et episcopi
ceterique prelati ecclesiastici et clerici tunc presentes publice et
expresse, [ujt^) ipsi per ibidem acta, agenda, iudicata vel iudicanda,
pronunciata vel pronuncianda ad vindictam seu penam sanguinis
alicuius non intenderent quovismodo, layci vero principes huius-
modi spolium committentes eosdemque, ut predicitur, post eis
factam notificacionem hospitantes, defendentes et receptantes
sentenciando iudicaverunt et responderunt capitali sententia con-
dempnandos horumque bona et res fore ad dicti domini impera-
toris manus ac disposicionem et graciam devolutas. Quas
sententias idem dominus imperator debitis solempnitatibus ut
supra adhibitis in legem perpetue valituram innovavit, condidit
et sanxivit. 4. Post hec eodem modo quo prius ipse dominus
imperator a dictis principibus requisivit, quid tenendum esset circa
diffidationes p[er] ''*) quoscumque faciendas. Qui consimiliter habitis
inter se necnon cum aliis principibus et magnatibus prenotatis
diliberacione et consilio diligentibus sententiando unanimiter
responderunt, quod, quicumque alium difedaref), per tres dies
diffidacionem huiusmodi continue subsequentes nullum huic diffi-
dato dampnum qualecunque inferre deberet vel quomodolibet
procurare, quarta vero die dictam diffedacionem immediate sequente
diffidatum huiusmodi tanquam suum legitime diffidatum inimicum
invadere sibi dampna inferendo salvo honore posset, prout sibi
nosceret expedire, contrarium vero facientes imperiali proscripcioni
subiacere deberent protinus ipso facto ipsorumque corpora et res
Omnibus capientibus et invadentibus essent virtute proscripcionis
huiusmodi publice nee necessarium existeret, quod aliqua specialis
374 ^'■- -'-^^
imperialis proscripcio sequeretur. Quam sententiam dictus
dominus imperator in legem sanxivit perpetueP) valituram ac ab
Omnibus observandam. 5. Postremo idem dominus imperator
per modum premissum dictos principes electores imperii requisivit,
quod, si quis ac qui essent, qui. amb[a]siatores'i) seu nuncios quos-
cunque imperatoris aut sui vicarii vel officiati ab ipso imperio
constituti in legacione seu negociis eorundem procedentes scienter
impedirent aut molestarent in huiusmodi agendis negociis eius
corpore sive rebus [et]0 quoquam modo super eo moniti indempniter
cum rebus ablatis eosdem solutos non dimitterent, cuiusmodi pene
aut sententie tales impeditores et molestatores secundum iuris
exigenciam subiacere deberent. Qui iterum invicem et apud se
deliberacione diligenti prehabita consultisque pretactis principibus
et magnatibus sentenciando et diffinitive pronunciando uniformiter
responderunt, quod, postquam tales huiusmodi frivoli et ex certa
scientia occupatores, molestatores ac impeditores nunciorum
imperatoris, vicarii seu officiati ab imperio constituti in negociis
suorum et imperii procedencium super satisfactione huiusmodi
excessuum requisiti ipsam facere rennuerunt et contemp[s]er[u]nt''),
extunc ipso facto imperialis proscripcionis et banni sentenciis
similiter subiacerent et illius vel illorum corpora et bona essent
ad ipsius domini imperatoris manus et gratiam devoluta nee esset
necessarium, quod alia imperialis proscripcio et ban[n]um*) contra
eosdem specialiter propter huiusmodi perpetratum facinus sub-
sequatur. Quam sententiam ipse dominus imperator modo, quo
premittitur, in legem inviolabiliter perpetuef) observandam statuit
et sanxivit protestantibus nichilominus dominis archiepiscopis ut
supra et nobis notariis publicis subnotatis, quod per huiusmodi
iudicata, diffinita, pronunciata, agenda, iudicata vel iudicanda,
pronunciata vel pronuncianda, acta, gesta et conscripta ad vin-
dictam seu penam sanguinis alicuius non intenderemus et inten-
dere non vellemus. Acta sunt hec anno, indictione, die, mense,
hora, pontificatu et loco superius denominatis presentibus una cum
supradictis dominis, rege, electis et confirmatis, duce et marchioni-
bus, magnificis et spectabilibus viris dominis ßertoldo de Henninberg,
Gerlaco de Nassawe ceteri[s]que ') test[ibu]s, prout in alio instru-
mento ^) secundum ordinem continentur.
Ego Gerlacus Henr(ici) de Butspach Mogunt(ine) dyocesis
clericus publicus imperiali auctoritate notarius, cum premissis
relacioni, publicacioni, requisicionibus, responsionibus, sententiarum
prolacionibus, legum edicionibus et sanctionibus ac protestacionibus
aliis[que]') omnibus et singulis, prout superius conscripta sunt,
presens interfui eaque sie fieri vidi et audivi, hoc presens instru-
mentum publicum exinde confeci, manu mea scripsi et in hanc
publicam formam redegi signoque meo consueto signavi rogatus
et cum instancia debita requisitus.
Et ego Johannes de Osterna Metensis dyocesis clericus
publicus imperiali auctoritate notarius, quia relacionibus, publi-
cacionibus, requisicionibus, responsionibus, sententiarum prolacioni-
bus, legum edicionibus et sancionibus ac protestacionibus aliis-
J33ii Scplciiiliii 5 375
que Omnibus et singulis superius enarratis, prout per Gerlacum
meum connotarium publicum prenotatum conscripta sunt, una cum
prefatis testibus presens interfui eaque sie vidi fieri et audivi, hoc
presens instrumentum publicum exinde confectum et in hanc
publicam formam redactum signo meo solito et consueto signavi
rogatus et cum diligencia requisitus.
Et ego Theodericus dictus Hake de Wizsense clericus
Mogunt(ine) dyocesis publicus imperiali auctoritate notarius, quia
relacionibus, publicacionibus, requisicionibus, responsionibus,
sententiarum prolacionibus, legum edicionibus et sanctionibus ac
protestacionibus aliisque omnibus et singulis superius enarratis,
prout per Gerlacum meum connotarium publicum prenotatum
conscripta necnon per lohannem similiter meum connotarium
publicum predictum signata existunt, una cum prefatis testibus
presens interfui ea[que]") sie fieri vidi et audivi, hoc presens instru-
mentum publicum exinde confectum et in hanc publicam formam
redactum signo meo solito et consueto signavi rogatus et studiosius
requisitus.
I) Ueberschr. : Instrumentum super legibus editis et factis Confluentie de
sequela imperntoris, de spoliatoribus, de diffidacione. + a) fehlt ; vgl. Nr. 557
c. 1. + b) f uerat ; vgl. Nr. 557 c. 1. -\- c) ec, ans dec korr. -\- d) eligi —
eligencium prout am rechten Räude nachgetragen ; ursprünglich scheint das
Einreihtmgszeichen des Nachtrags weiter nuten hinter et consuetudine ge-
standen zu haben. + e) observat(is). -|- i) fehlt. + £*) assu(m)m(er)e. + S) et.
-f- h) sicut. + i) fulminanti. + k) process. (auch das vorhergehende dictis noch-
mals) — vero contrarium am rechten Rande nachgetragen. + 1) electores.
-\- m) debitis. + n) iteneribus. + o) violentis. -J- o*) pro. + p) AT. + q) amb-
siatores. + r) contempn(er)ent. + s) banum. + t) ceterique testes. -f- u) que fehlt.
1) Rhenser Weistum vom 16. Juli 1338 (Zeumer: Neues Archiv XXX 110). oo
2) Nr. 557.
557. Koblens 1338 September 5.
Notariatsinstrument über Kaiser Ludwigs Erklärung,
dass er seine Aussöhnung mit der römischen Kurie der Ver-
mittlung der Ersbischöfe von Mains, Köln und Trier sowie
des Königs von England überlasse.
K 15 61).
In nomine domini amen. /. Per hoc presens publicum
instrumentum cunctis pateat evidenter, quod anno a nativitate
eiusdem M^CCCXXXVIIL, indictione sexta, die quinta mensis
septembris, hora eiusdem diei quasi sexta, pontificatus sanctissimi
in Christo patris ac domini domini Benedicti divina providencia
pape XII. anno quarto in opido Confluen(cie) Trever(ensis) dyo-
cesis in atrio contiguo ecclesie sancti Castoris^) ibidem iuxta curiam
prepositure eiusdem ecclesie constitutus Serenissimus dominus
dominus Ludewicus quartus Romanorum Imperator dyademate
ceteri.sque ornamentis et indumentis imperialibus indutus [et]''),
prout est consuetudinis, insignitus una cum reverendis in Christo
patribus ac dominis dominis Bald(ewino)'^) Trever(ensis) et
Henr(ico) Mogunt(ine) ecclesiarum archiepiscopis necnon illustribus
et preclaris dominis Rudolpho et Ruperto pro comite Palatin(o)
Reni se representantibus, cum nondum dis[cus]sum'') fuerit, quis
vocem in electione imperii racione eiusdem comitatus habere et
376 Ny- 557
ea frui ac uti dcber»t et posset, et Rudolphe duce Saxonie
principibus sacri Romani imperii electoribus eidem domino
imperatori, prout moris efsjf^), consedentibus presentibusque ibidem
excellentissimo domino domino Edwardo rege Anglie ac reverendis
in Christo patribus dominis Gerhardo Spiren(sis) et Henr(ico)
Augusten(sis) ecclesiarum [elect]isO confirmatis et iliustribus
principibus dominis Ludewico duce Tegie, Friderico Missenen(si)
et Wilhelmo luliacen(si) marchionibus necnon aliis quam pl[ur]i-
bus^) magnatibus, comitibus, baronibus, ecclesiarum prelatis, nobili-
bus, vasallis ac hominum multitudine copiosa sacri Romani [imperii]'')
fidelibus testibus subnotatis vocatisque nobis notariis publicis
infrascriptis idem dominus imperator inter cetera per ipsum
actitata et gesta publice et sonora voce proposuit, dixit et pro-
testatus fuit, quod, cum ipse ad laudem dei honoremque sancte
Romane ecclesie et sacri imperii ac tocius christianitatis statum
tranquillum et ad tollendum et extirpandum illud detestabile
dissidium sibi ac eidem impcrio per sedem apostolicam dudum
motum suos solempnes ambasiatores, principes et magnates ac
nuncios decentes cum plenis et sufficientibus mandatis et litteris')
sub gravibus suis periculis, expensis ac laboribus ad eandem sedem
et eidem presidentem pluries et sepius destinavit, per quos ipse
ad graciam eiusdem sedis optinendam cum debite satisfactionis et
emende exhibicione, si contra eandem sedem in aliquo deliquisset,
in quantum cum deo, iusticia et honore potuerit, totis viribus
laborarit, qui cum in hiis heu minime profecisse[n]t')i de con-
silio et informacione quorundam principum imperii et prelatorum
pr[o]'') attemptanda denu[o]') pacis et reconciliacionis cum eadem
sede reformacione ac tollendo dicto d[is]sidio"') se diffinicioni,
ordinacioni, conposicioni et pronunciacioni personarum ecclesi[a]sti-
ca[r]um") stare et parere sufficientibus caucionibus promiserit ad
id se firmiter obligando. Unde pretacti prelati per nonnullos
suos solempnes et ydoneos ambassiatores, nuncios et litteras *)
premissa per ipsum oblata et exhibita eidem sedi apostolice ac
sibi presidenti nunciabant pro") reformacione et reconciliacione
huiusmodi diligencius et humilimeP) insistentes, qui per eandem
sedem super gratia ipsi domino imperatori impendenda et recon-
ciliacionis reformacione impetranda, quod dole[nter]'') retulit,
minime fuerant exaudit[i] ''). 3. Quocirca, ne per ipsum dominum
. . imperatorem stare videretur, quominus dicte reconciliacionis
reformacio^) debitum sortiretur processum et effectum, se ibidem
publice et manifeste salvis tarnen suis et dicti imperii iuribus,
consuetudinibus et honoribus iuxta informacionem dicti domini
regis Anglie aliorumque principum tunc presencium necnon de
emenda et satisfactione, si in aliquo deliquisset, dummodo pene
imposicio culpam non excederet, eidem sedi apostolic[e]') faciendis
sub certis et ydoneis caucionibus sufficienter prestandis diffinicioni
et ordinacioni reverendorum in Christo patrum ac dominorum
dominorum Henr(ici) Mogunt(ine), Walrami Colonien(sis) et
Bald(ewini) Treverensis ecclesiarum archiepiscoporum se promisit
et obtulit firmiter et humiliter pariturum protestatusque fuit
1338 September 5 377
idem dominus Imperator, quod, si eidem domino regi Anglie,
principibus vel aliquibus personis dignis et notabilibus ibidem
constitutis expedire et racioni consonum videretur, quod se ultro-
neus pro reformacione et venia premissis consequendis exhibere,
offerre seu plura facere deberet aut cum conveniencia posset, ea
paratus esset pro posse et viribus adinplere, rogans nichi-
lominus et cum diligencia requirens eundem dominum . . Anglie
regem, quod huiusmodi exhibicionem, oblacionem ac caucionem,
prestacionem per ipsum, ut premittitur, factas et faciendas pro
attemptanda et obtinenda saltim adhuc, si fieri posset, pro se et
imperio gracia et reconciliacione suis salubribus monitis et ex-
hortacionibus ad eiusdem sedis apostolice sibique presidentis
noticiam deducere dignaretur.
Acta sunt hec anno, indictione, die, mense, hora, pontificatu
et loco superius annotatis, presentibus una cum supradictis dominis
rege . . Anglie, electis confirmatis, duce et marchionibus, magni-
ficis et spectabilibus viris dominis Bertoldo de Henninberg, Gerlaco
de Nas[s]owe"), Adolpho de Monte, Henr(ico) de Terby, Wilhelmo
de Monte acuto Salesbirien(si)'''), Ruperte de Ufford Suffolchie,
Bertoldo de Ny[f]en^^) in Gysbach, Ruperto de Virneburg, Johanne
et Gotfrido de Seine, Gotfrido de Dyecz, Gotfrido de Fursten-
berg, Alberto de Werdenberg, Rudolphe de Nidouwe, Hebirhardo
de Nellinburg, Friderico de Otingem, Walramo et Johanne de
Spanheim, Georgio et Conr(ado) rugraviis, lohanne et Gwilhelmo
de Kaczenellebogen, lohanne wildegravio et"*) de Solmisse et Syf-
frido de Withchenstein comitibus ac nobilibus viris dominis
Theoderico de Valkenburg, Ottone de Kuke, Ulrico de Hanauwe,
Gotfrido de Eppinstein, Theod(erico) de Runkel, Philippo de
Valkenstein, Walthero de Landensburg et Conr(ado) de Esch ac
venerabilibus viris dominis lohanne decano Mogunt(ino), Henr(ico)
Aquensis, loh(anne) Zantensis, Conr(ado) de Rietberg Mescaden(sis),
Conrado de Ansenburg Geysmarien(sis) et Wilhelmo de Helfinstein
sancti Castoris Confluen(tine) ecclesiarum M[o]gunt(ine)^), Coloni-
en(sis), Trever(ensis) dyocesium prepositis, magistris Ulrico de
Augusta prothonotario, lohanne similiter de Augusta et Ottone
supradicti domini imperatoris notariis necnon strennuis militibus
dominis Reinharde de Kobinheim, Arnoldo de Edelndorf, Conr(ado)
de Lusnik, lohanne de Lapide, Paulo de Eych, Hebirh(ardo) Brenner,
Henr(ico) de Herinberg, lohanne de Lurczewilre, lohanne dicto
Schade, Conr(ado) etSymone dicto Briziner de Rudinsheim ac quam
pluribus baronibus, prelatis, militibus, clericis et laycis fide dignis ad
premissa auscultan[da]''*) vocatis protestibusuniversaliter et rogatis.
Et ego [G]erlacus5 ) Henr(ici) de [B]u[t]spach^) Mogunt(ine)
dyocesis clericus publicus imperiali auctoritate notarius, [qula]**)
premissis relacioni, exhibicioni, promissioni et protestacioni aliis-
que Omnibus et singulis, prout superius sunt conscripta, presens
interfui eaque sie fieri vidi et audivi, presens hoc instrumentum
publicum exinde confeci, manu mea scripsi et in ha[n]c''*) publi-
cam formam redegi signoque meo consueto signavi rogatus et
cum instancia debita requisitus.
378 AV. 558— ^59
Et ego lohannes de Osterna Meten(sis) dyocesis clericus
publicus imperiali auctoritate notarius, quia relacionibus, exhibi-
cionibus, promissis et protestacionibus aliisque omnibus et singulis
superius enarratis, prout per Gerlacum meum connotarium publi-
cum prenotatum conscripta sunt, una cum prefatis testibus presens
interfui eaque sie vidi fieri et audivi, hoc presens publicum in-
strumentum exinde confectum et in hanc publicam formam redactum
signo meo solito et consueto signavi rogatus et cum dijigencia
requisitus.
Et ego Theod(ericus) dictus Hake de [Wjizsense*'*') clericus
Mogunt(ine) dyocesis publicus imperiali auctoritate notarius, quia
relacionibus, exhibicionibus, promissis et protestacionibus aliis-
[que]'^'^) omnibus et singulis superius enarratis et prespecificatis, prout
per Gerlacum meum connotarium publicum prenotatum conscripta
necnon per lohannem similitcr meum connotarium publicum pre-
dictum signata existunt, una cum prenotatis testibus presens interfui
eaque sie fieri vidi et audivi, hoc presens instrumentum publicum
exinde confectum et in hanc publicam formam redactum signo
meo solito et consueto signavi rogatus et studiosius requisitus.
I) ohne Ueberschr. -)- a) davor Florini getilgt. -\- b) fehlt; vgl. Nr. 556 c. 1.
-\- c) danach archiepiscopo getilgt. + d) dissensum / vgl. Nr. 556. -\- c) et.
+ f) clericis. + g) plibus. + i) profecisset. + k) per. + H denue. -(- m)
desidio. -)- n) ecclesisticatum. + o) et pro. -|~ P^ zwischen hum. nnd insist.
Raum für ca. 5 Buchstaben ; mc und insi unterstrichen. -\- q) dolerent. + r)
exaudite, exaudi auf Rasur. -\- s) reformacioni. + t) apostolici. + u) Nasowe.
~\- v) aus Salespirien(si) korr. ~\- w) Nysen. -|- w*) K. -f x) Mgunt(ine). + x*) auscul-
tantibus. + y) Trerlacus. + z) Ruspach. + aa) hac. + bb) Vizs. + cc) que fehlt.
1) vgl. JVrr. 417 f. » 2) Nr. 509.
S.S8. Koblens 1338 September 5.
Ersbischof Heinrich von Maitts bestätigt A'r. 423.
Henricus dei gratia sancte Mogunt(ine) sedis archiepiscopus
sacri imperii per Germaniam archicancellarius omnibus et singulis
presencia [lecturis]'"') seu audituris salutem in domino. A[c]qui-
sicionem'') strennui viri Hermanni dicti Losse armigeri in nostrum
et ecclesie Mogunt(ine) castrensem hereditarium castri nostri in
Bischofsguttern per reverendum in Christo patrem dominum
Baldewinum archiepiscopum Treverensem tanquam per provisorem
generalem ecclesie Mogunt(ine) factam iuxta tenorem litterarum
eiusdem archicpiscopi sequencium per omnia in hec verba ,Nos
Baldewinus — nonas decembris' ratam et gratam habemus,
eandem quoque acquisicionem seu feodum castrense prefato
Hermanno suisque heredibus iuxta huiusmodi litteras debitum seu
collatum approbamus, innovamus et presentibus litteris confirmamus
mandantes provisori allodii nostri Erforden(sis), qui nunc est et qui
pro tempore fuerit, quatenus prefato Hermanno suisque heredibus
predictis decem libras Hallensium bonorum et legalium ratione
feodi castrensis huiusmodi annuatim persoivat, donec eisdem per
nos vel successores nostros de centum libris Hallensium pretactorum
fuerit satisfactum secundum litterarum continenciam prescriptarum.
In quorum omnium evidens testimonium atque robur .sigillum
nostrum presentibus est appensura.
1338 September 5—8 379
Datum Confluen(tie) nonas*^) septembris anno domini M''CCC°
XXX» octavo.
I) Ueberschr.: Confirmacio feodi castrensis in Cuttern pro Herm(anno) Lossen.
-j- a) fehlt. + b) aquisic. + c) K.
559. [Avignon 1338] September 8.
Die Kardinäle Talayrand, Peter und Napoleon ersuchen
Ersbischof Balde%vin um Erklärungen Über seinen Beitritt
sum Kurverein von Rhens.
K I40\
Venerabili in Christo patri domino . . dei gratia archiepiscopo
Treveren(si) miseracione divina Talayrandus tituli sancti Petri ad
vincula et Petrus tituli sancti Clementis presbiteri ac Neapoleo
sancti Adriani dyaconus cardinales salutem et sinceram in domino
caritatem. /. Vehementi cordium stupore nee absque displi-
cencia multa respergimur ex eo, quod, sicut ad domini nostri pape
hiis diebus pervenit auditum, vos et Moguntin(us) ac Colonien(sis)
archiepiscopi certas invicem colligaciones fecisse dicimini sub quadam
palliacione verborum, que tamen considerata realiter iuri et honori
sacrosancte Roman(e) ecclesie derogare non modicum dinoscuntur
et in enormem ipsius iniuriam notorie redundare. 2. Nos igitur,
qui personam vestram'"') pura caritate dileximus et diligimus ac
honorem et commodum vestrum apud ipsum dominum nostrum
pro posse duximus promovendum, ex premissis eo amplius attoniti
facti fuimus eoque maiori admiracione replemur, quo magis de
sinceritate vestra supponebamus firmiter et indubie tenebamus,
quod vos gratitudine debita ipsius ecclesie, que ad statum, in quo
nunc estis, vos sie graciose promovit, beneficia recensentes
studeretis eam, prout ex debito tenemini, attollere, quibus possetis,
honoribus totisque viribus revereri, et ex eo maxime, quod cottidie
sperabamus ad eandem ecclesiam nuncios ex parte vestra cum
debita humilitate venturos vosque apud ipsam ecclesiam, quasi
petentibus viscera solite pietatis expandit, optatam graciam
reperire. 3- Propterea vobis scribere curabimus ex affectu sano
salubrique consilio suadentes, quatinus redeuntes ad cor et iura-
mentum cum eius capitulis, quod in promocione vestra ipsi Roman(e)
ecclesie prestitistis, ut convenit, attendentes futuraque eciam dis-
crimina precaventes in ipsius devocione ecclesie persevera[r]e'**) con-
stanter et si, quod de huiusmodi colligacione pretangitur, ex aliqua
forte inadvertencia, quod absit, fuerit per vos factum, id totum
salubriori cautela prudenter, quamtocius poteritis, omnino revocare
curetis nee ex premissis eximie nobilitatis vestre candorem tanta
sinatis obfuscari caligine neque vestre dignitatis eminenciam tam
grandi velitis macula denigrari et super predictis quidquid feceritis,
necnon super hiis omnibus intencionem vestram totalem sine mora
nobis plenarie rescribatis, ut oportuno tempore vestras excusaciones
proponere ac periculis, si qua vobis imminere possent, valeamus
efficaciter obviare. 4. Consulimus quoque, quod ad excusandum
vos super predictis coram prefato domino nostro et dominorum
cardinalium sacro collegio aliquos ydoneos nuncios ad hoc a vobis
380 ^*'- 560-562
sufficiens et plenum mandatum habentes cum omni celeritate, qua
poteritis, ad ipsum dominum nostrum et collegium transmittatis'').
Datum die VHP septembris anno*^) 38.
I) Ueberschr.: Scribunt Trever(ensi) tres cardinales super unione facta per
principes redarguendo amicabiliter. + a) nostram. -|- a*) perseverate. + b)
trasmittatis. + c) a. 38 Zusatz L.s.
560. Avignon [1338] September 9.
Kardinal Napoleon Orsini empfiehlt demselben, die Ant-
wort auf Nr. 559 sorgfältig su erwägen.
K Z4ii).
Reverende pater et amice carissime ! /. Noveritis, quod
littere, que vobis mittuntur per reverendos patres dominos . .
Petragoricen(sem) et Eduen(sem) et nos *), facte sunt de consciencia
et mandato sanctissimi patris domini nostri summi pontificis.
Propter quod habetis multum cogitare et^) deliberare^), quod et
qualiter debeatis ad istas litteras respondere. Vestra enim responsio
ostendetur domino nostro predicto et forte conservabuntur'') ad
memoriam futurorum. 2. Aliqui eciam ex dominis cardinalibus
similia scripserunt ^) de mandato domini nostri predicti . . archi-
episcopo Colonien(si), qui iam super contentis in littera supradicta,
que vobis mittitur, domino nostro summo pontifici se valde discrete
et rationabiliter excusavit*) asserens se nunquam aliquid fecisse
in materia supradicta de hiis, que sibi imposita erant, quin imo
semper esset fidelis et obediens eidem domino nostro summo
pontifici et Roman(e) ecclesie nee unquam fecerat aliquid, quod
esset in favorem Bavari nee cum eo unquam convenerat nee ipsum
haberet pro imperatore vel rege, nisi esset per sanctam Roman(am)
ecclesiam approbatus, nee unquam aliquid faceret contra Romanam
ecclesiam nee contra personam ipsius domini nostri pape, de quo
posset in aliquo reprehendi. 3. Unde consideretis diligenter et
eciam discrete videatis, quid ad contenta in dicta littera nostris
sigillis sigillata per vos fuerit respondendum. 4. Hec scribimus
vobis sicut specialis amicus et qui vos singulariter diligimus et
omni tempore dileximus et voluimus et vellemus quecunque ad
Status vestri commodum cederent et honorem. Et nobis rcscribere
nullatenus obmittatis, non tamen per latorem presencium sed etiam
per nuncium specialem, sicut fecit dominus archiepiscopus . .
Colonien(sis) circa negocium suprascriptum, qui specialem nuncium
destinavit.
Datum Avinion(e) IX* die mensis septembris anno*^) 38.
Neapoleo cardinalis.
I) aiH Fände: Hanc scripsit Neap(oleo) seorsum ut amicus. + a) nachgetragen.
-\- b) so. + c) a. 38 von L. sugefügt.
1) Ar. 559. » 2) unbekannt.
561. 1338 September 16.
Ludewicus Abt, Meynhardus Dekan und der Konvent von Hersfeld ver-
kaufen dem ehrsamen Meister Rudolphus dictus Losse Kleriker des Era-
bischofs Baldetvin für bereits gezahlte 30 Mark reinen Silbers eine lebens-
längliche Rente von 10 Scheffeln guten gemischten Winter getreides nach Er-
furter Mass, die ihnen von Propst, Priorissin und Konvent des Nonnenklosters
zu Arnstete (-Stadt) gebührt, zahlbar jährlich zu Michaelis in opido ^"scna-
censi auf deren kosten und Gefahr und mit deren Verpflichtung, etwaige
1338 September 9-22 381
Rückstände und Anstände zu beseitigen, doch unter Ausschluss aller Ansprüche
der Erben Rudolfs. Siegler: die Aussteller. Actum et d. a. dorn. 1338.
XVI" kal. oct. - K 2IO.
562. Eisenach 1338 September 22.
Notariatsinstrnment über die Entscheidung einer Klage
um das Heergewäte des verstorbenen Knappen Johann Losse
SU Gunsten von Rudolf und Hermann Losse.
K IQO^. — Zur Sache vgl. Klatt Das Heergewäte (1907) 181 ff.,
über die Erbfolge daselbst 223 ff.
In nomine domini amen. /. Per hoc presens publicum
instrumentum cunctis pateat evidenter, quod anno eiusdem
MOCCCXXXOVIIP, indictione sexta, die mensis septembris XXII.,
hora quasi tercia, pontificatus sanctissimi in Christo patris domini
Benedicti pape XII. [anno*) quarto'')] in presencia mei notarii
publici et testium subscriptorum constitutus honorabilis vir dominus
magister Rudolfus dictus Lusse canonicus ecclesie sancte Marie
Erforden(sis) et ecclesie Aschaffinburgen(sis) dyocesis Mogunt(ine)
ac strennui viri Hermannus dictus Losse armiger, frater eiusdem
magistri Rudolfi, necnon Hermannus Losse senior, qui eisdem
duobus fratribus omne ius suum in petendo et exigendo a domina
Mechtilde relicta quondam domini lohannis dicti Losse armigeri,
eorundem patrui, quoddam ius vulgariter dictum ,eyn hergewete'
cum Omnibus suis pertinentiis, ut dicebat, donaverat, ex una parte
ac Hermannus miles et Reynhardus armiger dicti lorbellen de
Cruceburg ex altera inter se mutuo super dicto iure disceptantes
Ysnaci in domo capellarii fratrum Minorum ibidem dixerunt et
promiserunt se stare velle dictis pronunciacioni[bu]s'') seu diffini-
cionibus strennuorum virorum dominorum lan Goldacker, Henr(ici)
de Nezzelriden militum, Ottonis de Nacza, Gotfridi de Molsdorf,
lohannis dicti Huwen armigerorum et aliorum ibidem tunc pre-
sencium, quidquid ipsi super premisso iure dicerent, pronunciarent
seu etiam diffinirent. 2. Qui quidem milites et armigeri cum
aliis ibidem ipsis astantibus huiusmodi onere ad se assumpto,
audita quoque peticione partis cuiuslibet necnon graduum con-
sanguinitatis, qua dicte partes predicto quondam lohanni, dum
vixit, iungebantur, conputacione, expressione et specificacione
prehabita, eciam exclusis ambabus partibus, deliberacione tandem
mature*^) concorditer*^) dixerunt, diffinierunt et pronunciaverunt,
quod predictus Herma(nnus) Losse senior, eo quod esset con-
sanguineus prefati lohannis Lossen ex paterna linea proximior et
per consequens memorati magister Rudolfus et Hermannus frater
ipsius essent in peticione, assecucione et recepcione dicti iuris
nominati hergewete pocius preferendi. 3. Quibus sie peractis
partes predicte asserebant se predictis pronunciacione, diffinicione
sive dicto fore contentas et se eas firmiter servaturas.
Acta sunt hec presentibus honorabilibus viris dominis
Wilhelmo decano, Herma(nno) de Zymmern canonico ecclesie
sancte Marie Ysnacen(sis), Herm(anno) dicto Gansougen de
Beringen presbitero, Hermanne de Nuwenkirchen, Helwico^) dicto
Falke armigero et aliis pluribus fide dignis pro testibus ad^)
382 ^'-- 563—567
premissa'') specialiter"^) vocatis et rogatis anno, indictione, mense,
die, pontificatu et loco predictis.
Et ego Johannes de Ettinhusin clericus Mogunt(ine) dyocesis
publicus imperiali auctoritate notarius, quia premissis omnibus et
singulis, dum fierent, ut premittuntur, presentialiter interfui eaque
sie fieri vidi et audivi, ideo'') et^) cetera^).
I) Ueberschr.: Sententia super hergewede. + aj fehlt. + b) pronunciacionis.
+ c) nachgetr.; danach scheint ein Synonym von prehabita ausgefallen, -f-
d) nachgetr. + e) in z. T. freigelassenem Raum von L. gleichzeitig mit der
Ueberschrift nachgetr.
563. Antwerpen 1338 September 25.
König Edward III. bevollmächtigt Johann von Ros und
Reginald von Douyngton, für ihn bis su 100000 Gulden su
leihen.
K 142^).
Edwardus dei gratia rex Angiie, dominus Hibernie et dux
Aquit(anie) universis, ad quos presentes littere pervenerint, salutem.
Sciatis, quod nos de fidelitate probata et circumspecione provida
dilectorum et fidelium nostrorum lohannis de Ros et Reginaldi
de Douyngton^) clerici plene confidentes ad contrahendum et
recipiendum pro nobis et nostro nomine a quibuscunque personis,
cum quibus melius convenire poterunt, mutuum usque ad summam
centum milium florenorum aureorum »de Florencia bonorum et
legalium, terminos et loca solucionis pecunie huiusmodi creditori-
bus faciende statuendi et nos et heredes nostros ac omnia bona
regni nostri mobilia et immobilia ad solucionem dicte pecunie
statutis diebus et locis fideliter et plene faciendum obligandi et
ea, que sie pro nobis dixerint vel promiserint, quacunque firmitate
vallandi ipsis et eorum utrique plenam tenore presencium con-
mittimus et concedimus potestatem promittentes pro nobis,
heredibus ac subditis nostris quibuscunque nos ratum et gratum
habituros, quidquid per prefatos lohannem et Reginaldum et eorum
alterum actum vel gestum fuerit in premissis et quolibet premis-
sorum. In cuius rei testimonium has litteras nostras fieri
fecimus patentes.
Datum apud Antwerp.'') XXV^"^) die septembris anno regni
nostri duodecimo.
I) Ueberschr.: Rex Angl(ie) dat potestatem recipiendi mutuum usque ad
centum milium florenorum. + a) über on später Kürsungsstrich nachgetragen.
-\- b) aus Antwerpiam korr. + c) aus XXX korr.
564. Fulda 1338 September 30.
Henricus Abt von Fulda belehnt die ürüder Afeister Rudolfus dictus
Losse Kleriker und Hermaiin\is Knappen, seine lieben Getreuen, mit 2 Hufen
in der Flur der villa mhior Luppencze ( Grossen- Lupnits), 1 Hof und 2 Fluss-
inseln (mediamnesj daselbst, was iveiland lohannes dictus Losse, ihr Vaters-
bruder, von Fulda als feodiim simpIex besass, su gleichem Hechte recepto ab
eodem magistro Rudolfo promissione manuali et a dicto Hermanne (ratre suo
fidelitatis debite iuramento. Siegler: der Aussteller. D. et actum Fulda a.
dem. 1338. secundo kal. oct. — K H)I.
565. • Neuenberg bei Fulda 1338 September 30.
Derselbe bestätigt denselben ihre von ihren Vorfahren überkommenen
Rechte und Freiheiten an ihren S'j, Hufen und 3 Höfen in maiori Luppencze
(Grossen-Lupnits) et eins confiniis, uelche sie von ihm und der Fuldaer
1338 September 25— Oktober 13 383
Kirche iure hereditario besitzen. Siegler: der Aussteller. Sub a. dorn. 1338.
seciindo kal. oct. in Novo Castro nostro Fuldensi. — K ig2.
566. 1338 Oktober 11.
Gerard von Virnebitrg Archidiakon von Longuyon ernennt Johannes
Parix Kantor von St. Sinieon in Trier zu seinem Offizial. — Vgl. Nr. 246.
567. [Trier] 1338 Oktober 13.
Ersbischof Baldewin vergleicht den Grafen Georg von
Veldens und den Wildgrafen Johann von Dhaun.
D 102^) Entiiiiirf. Orig. in Koblenz Abt. 1 A I nr. 924 a (vgl. Goerz 81,
Dominicus 395 N. 3) und lieinentwurf (?) ebenda Abt. 23 nr. 8 a (mit dem
schwer beschädigten Sekret des Wildgrafen (Legende: [SIG. ?] lOHIS CO[MI]T.
[S]ILVEST. DE D[V]N[A], nachgetragenem Aiisstellort Treveris und dem.
gleichzeitigen Indorsat Compromissiim comitis Veldenz et lo(hannis) ''wilde-
gravii'' Dune in dominum Treverensem 38. prima notula; beide mit un-
wesentlichen sprachlichen Variauten. In D ist namentlich die Nachtragung
der Mitbesiegelungsformel und der Datierung bemerkenswert.
1. Wir Bald(ewin) von god(es) [gnaden'')] <et cetera>
** erczeb(ischove)'') zu Trire des heyligen Romischen riches durch
Welchelant erczcanzeler ^ dun kunt allen luden, daz tusschen den
edeln luden greven Georgien von Veldencze und Henrich sime
sone "* uff eine siten ^ und lohan wildegreven von Dune "* uff di
andern siten '* unsern lieben getruwen alsus geredet und ubir-
komen ist, daz sii aller irre stucke, anspräche und vorderunge,
die sie wider ein ander han odir han mochten biz uff disen hudigen
dag, iz sie von eygen <oder>, erbe, lehen odir andirm gude,
schaden, koste oder schände, redelichen und rechtlichen uff uns
gegangen und an uns verüben sin, also das wir"^) in der uzdrag
und ende <gebin> "^ sprechin *" nach "^ minne " odir nach rechten
zu unsern willen besundern odir zu male, wanne, wo und wi dicke
iz uns fugit, vor dem andern dage nach iars dage aller nehest
komet; ane von den dusint markin, darumb einer den andirn an-
sprichet, darumb sollen wir uns irvaren und nach rechte uzdrag
< geben > ''sprechen noch unserem bestem gedunken *" binnen
der vorgenanten ziit. Und micz disen stucken, die hi vore und
hernach geschriben stant, sullen sii genczlich und luterlichen ge-
richtet und gesunet sin '^ u[n]d hait ouch [e]in [iejclicher uff den
andern ver[zi]gen ^ . 2. Und sullen ouch eine rechte orsage
han, echte dage vor uff zu sagene, der sii doch nicht uff sagen
mögen vor dem nehesten dage nach iares dage vorgenant "^ noch
als lange, als wir dise stucke beladin [sin] ^ . 3. Ouch ist ge-
redet: hant ir dekeynes <lude> ''man, burgman, dyner ^ odir
undirdan mit des andern it zu dune odir zu schaffene, di sullent
sii iewedir siit zu rechte und zu bescheydinheit stellen und haldin ;
und wer ym dar an nit gnugin lazzen wil, den sollen sii noch
husin noch halden als lange, als iz ungesunet <und> ''odir un*"-
gefridet isf*). 4. Wer abir <des> " reches " gehorsam ist,.
den <solden> ensollen "^ sie ^ doch noch husin noch halden dru
dage vor oder nach <na den>, daz der schade geschehen solde
odir were*^). 5. Ouch ensal ir dekeyner noch ir <lude>
"^ man, burgman, diner ^ odir underdanen sinen fientden in des
andern burgfriden nit halden noch suchen. lagete obir yman
undir in sine fientde in < eynen > " des andern " burgfriden, der
384 Nr- 568—570
solde sinen wert daran nemen. 6. "^< Worde obir> Geschehe
abir " "* binnen der vorgenanten ziit ^ " undir in dekein stoiz odir
ufiouf, so ensollen "^ "^ sii *" ** doch nit dar zu dun noch lazzen
geschehen uns unirvolget zu vorent. 7. Alle dise stucke und
ir iglich han <wir> " "* sie " " in gudin truwin stede und veste
globit zu haldene "^ "^ und zu den heyligen gesworn " ", und wer
dar wider tede odir nit enhilde, daz hie begriffen ist odir daz wir
dar ober sprechin, der sal von allen sinen vorderungen und an-
sprachen entphallen sin und sal dar zu di penen lieden, di wir
darober sprechen odir setzen ^ uzgescheydin allerleye argelist und
geverde an allen disen stucken und an irm iglichen. 8. Und
des zu orkunde han wir durch ir allerdrier bede willen unser in-
gesigel mit den iren an disen brif gehangen- 9- Und wir
Ceorg(ie)"^) greve von Veldenczen, Henr(ich) sin son und
loh(an) wildegreve vorgenante bekennen ufflichen, daz alle dise
vorbegriffene stucke war sin und also <be> geschribin, als si
geschehen und geredet sin, und daz wir den erwerdigen in gode
vader und herren unsern herren hern Bald(ewin) ertzeb(ischoven)
zu Trire vorgenant gebeden han und biden an disen brive, daz
er sin ingesigel an disen brif welle henken mit den unsern, die
wir ouch her an gehangen han, zu einer merer stedikeit allir
diser stucke.
Diser brif ist gegebin, do man zalte nach Cristus geburte
drutzenhundirt iar, dar nach in dem echt und drizzigistem iare,
des dinstages vor sent Gallen dage ^ .
I) Ueberschr.: Theu(tonicura) corapromissuin super discordia cum multis clau-
sulis. + a) fehlt D. -\- b) erczeb. — erczecanzeler mit duuklerer Tinte später
nachgetragen D. -\- c) korr. D. + d) danach Rest der Zeile frei D. + e)
Georg^. (ausser Gj — Schlnss in D mit dunklerer Tinte später nachgetragen
auf dem Kaum, der zu diesem Zvcecke zwischen dem Vorhergehenden und
dem unten auf der Seite stehenden Nachtrag Geschelie — setzen (c. 6f-J frei
geblieben war.
568. Trier 1338 November 7.
lacobus dictus luvenis Bürger und Schöffe von Trier verkauft zur Er-
leichterung seiner Schuldenlast mit Zustimmung seines Sohnes Incobus, dessen
Gattin Agnes, seiner Tochter Pontzeta, ihres Gatten lohannes de Roderaacra,
seiner Tochter El-<.s>-'*z''a und ihres Gatten Waltherus de Britt«ch>-e
(Britten) dem Erzbischof Baldewin für 250 Pfund guter und gesetzlicher
Trierer Denare — den alten Grossus Thuronensis zu 15 Denaren gerechnet — ,
die er schon früher erhalten hat, die jährlichen Einkünfte von seinen Eigen-
gütern, 5 Morgen Weinland auf dem Berge bei der Stadt, 30 Morgen Acker-
land in campania inter villam Cuntz (Konz) et Crucem, -c30>-*20* am Wege
nach Sarburg- (Saarburg) in loco vulgariter dicto uf den inchen, 30 am [Mosel-]
Ufer (iuxta ripum) zu Menniche ( Nieder-Mtiiuig) , 12 Morgen MHesen daselbst,
von seinem Hause mit 2 Scheunen, Garten nnd Zubehör zu Konz, seinem Hause
gegenüber der Mühle daselbst, im Betrage von 3 Scheffeln Koggenmehl,
1 Scheffel Hafer, 6 Schillingen Pfennige nach Trierer Mass und Münze,
8 Hühnern, die ihm "aus Kons"" gebühren, und von dort noch 1 Euder Wein
"oder im Falle einer Missernte 1 Pfund Turnosen* , 24 Malter Roggen vom
gleichen Mass, lieferbar jährlich an die Pfalz des Ersbischofs in Trier oder
an einen diesem genehmeren Ort innerhalb der Mauern von Trier "oder
seiner Vororte fsuburbiaj* und 4 mit je 3 Pferden anzufahrenden Wagen
Heus, so zwar, dass der Käufer sich bei einmaliger Versitzung nach dem
Martinstage an den genannten Gütern schadlos halten, bei der nächsten in
deren Besitz eintreten soll, dass aber der Verkäufer innerhalb 5 fahren nach
dem Datum dieses Briefes die verkauften Einkünfte, immer 14 Tage j'^quin-
1338 November 7—23 385
denamj vor oder nach Mariae Reinigung (Februar 2) für den gleichen Preis
zurückkaufen darf. Siegler : der Aussteller, Walter von Britten und, da die
änderen Konsentierenden kein Siegel besitzen, auf aller Bitten der ehren-
werte Herr Offizial der Trierer Kurie pro acto curie, die Herren OrduHus
dictus Sc'^h^'oler, Arnoldus dictiis Wolf scabini Treverensis civitatis, Thil-
mannus de Rodemacra raagister coquine domini archiepiscopi. D. Treveris
die VII* raensis novembris a. dorn. 1338. — D lag, Entwurf. Orig. in
Koblenz, Abt. A Aeniter und Ortschaften Konz nr. 1.
569*. Avignon 1338 November 13.
Papst Benedikt XII. an König Edward III. von England. K 14Q mit
der Ueberschr. Hanc misit papa regi Angli(e) super vicariatu iraperii ; Orig.
in London = Rymer II d 37 (mit Auslassung von Processus — ecclesie
memorate gegen Ende) ; Vatikan. Reg = Raynald 1338 § 59 ff., Daumet
nr. 515 Reg. K stammt, wie schon das vollständige Datum zeigt, nicht aus
dem Register sondern aus dem Orig., das L. im Februar bei den Verhand-
lungen mit den englischen Bevollmächtigten (vgl. Nr. 602) kennen gelernt
haben kann. Er hat in K die Erklärung des Papstes, dass die dem fran-
zösischen Könige bewilligten Zehnten nicht gegen Edward sondern gegen
Ludwig den Bayer gerichtet seien, am Rande durch eine Hand hervorgehoben.
570. [Trier] 1338 November 19.
Der Offizial der Trierer Kurie an alle Aebte, Prioren, Pröpste, Dekane,
Erzdiakone, Erspriester, Kämmerer, Rektoren, Priester und Andere in der
Trierer sowie in anderen Diözesen und Provinzen : vidimiert und transsumiert
a. dorn. 1338. ind. 6., pont. — Benedicti pape duodecimi a. 4., die 19. mensis
novembris circa raeridiem, in domo habitacionis nostre durch den Kleriker
Kölner Diözese lohannes quondam Alberti de Vrysheym f-heim^ kaiserlichen
öff'entlichen Notar die eingerückten päpstlichen Privilegien und Indulte cum
filis sericis Nrr. 121 (enthaltend Nr. 32), 122 (enthaltend Nr. 29) und 450
Johanns XXII. und Benedikts XII. für das hospitale sancti Bernardi montis lovis
(Gr. St. Bernhard) Sedunensis dyocesis, weit es zu gefährlich sei, die Originale
der fortwährenden Wanderung durch alle Länder der Welt auszusetzen,
eciam propter guerras, que in pluribus iam vigent partibus et cottidie invale-
scunt / er ersucht die Adressaten, die dieses Schriftstück vorweisenden Brüder
des Hospitals beim Almosensammeln zu unterstützen. Siegler: der Aussteller.
Zeugen: die bescheidenen Herren Priester Nycolaus Pfarrer von Travena
(Traben), Theodericus Thilonis Rorici (?) de Lainstein Stiftsherr von St. Florin
in Conüuencia, lohannes de Bridail und die Kleriker Meister lacobus de
Espilt (?), lohannes dictus Rammecher und Eckardus de Bopardia. Quia
periculosum. Das Stück beginnt als Offizialatsurkunde, endigt aber als
Notariatsinstrument mit der Unterschrift des genannten Notars. — K 344-
571. Trier 1338 November 23.
Dominikus von Ernsen Stiftsherr von St. Paulin bei Trier
schwört dem Ersbischof Baldewin einen Diensteid.
Orig. mit hängendem Siegel, geschrieben von der Hand 5 der Hand-
schrift K, in Koblenz Abt. 213 nr. 66.
Ego Dominicus de Arencey canonicus ecclesie sancti Paulini
extra muros Treveren(ses) notum facio universis, quod exnunc
inantea reverendo in Christo patri ac domino meo domino Balde-
■w(ino) archiepiscopo Trever(ensi) suisque . . successoribus in Omni-
bus et singuiis fidelis et obediens ero cunctis temporibus vite mee et
quevis dicti domini . . archiepiscopi et suorum negocia in capitulis
ecclesiarum, in quibus iam beneficiatus sum vel fuero, et extra
fideliter pro viribus promovebo ipsisque serviam nee contra eos
faciam quovis modo promittens in hiis scriptis per fidem meam
loco iuramenti per me prestitam me omnia et singula premissa
exacta diligencia perpetuo servaturum. In cuius rei testimonium
rogavi et in hiis scriptis rogo sigillum curie Trever(ensis) hiis
Nova Alamanniae 25
386 Nr. 572-577
scriptis appendi. Et nos sigillifer dicte curie recognoscimus,
quod ad preces prefati Dominici sigillum dicte curie presentibus
duximus appendendum.
Datum Trever(is) die XXIII. mensis novembris anno domini
M<'CCC""'XXXVni"'.
572. Fulda 1338 November 24.
Henricus Abt von Fulda stimmt zu, wenn sein lieber Getreuer Notar
Waltherus Rektor der Pfarrkirche itt Sleytha (Schieid) und Stiftsherr der
Kreuzkirche in Hunefelt (e über u,' Hünfeld) diese beiden Pfründen, deren
Verleihung ihm zustehe, mit dem bescheidenen Meister RudoUus dictus Lusse
Stiftsherr von Asch(affenburg) gegen dessen Pfründe vertauschen wolle.
Siegler: der Aussteller. D. Fulde a. dorn. 1338. in vigilia beate Katherine
virginis et mart(yris). — K 194.
573. Erbach 1338 November 28.
Instrument des lohannes weiland Reynhardi de Rudensheym Klerikers
Mainzer Diözese kaiserlichen öffentlichen Notars: a. 1338., ind. 7., die 28.
mensis nov., quo fuit 1111'° kal. dec, pont. — Benedict! — pape Xllm' a. 4.
haben Erzbischof Heinricus von Mainz und die edlen Herren lohannes Propst
von Xanten ('Xanctensis^, Reynhardus de Westerburgh, Gerhardus de Vernem-
burgh und Ernestus de Oytgenbach Domherren von Köln persönlich anwesend
die ehrbaren und bescheidenen magistri den gegenwärtigen lohannes de Syberg
Stiftsherrn der Kirchen von St. Andreas in Köln und in Susato (Soest) und
den abwesenden lohannes de sancto Trudone sacri palacii apostolici causarum
procurator zu ihren Prokitratoren ernannt mit vollkommener Vollmacht, vor
dem ehrbaren Herrn curie camere domini pape et sedis apostolice generalis
auditor oder dessen Stellvertretern und Kommissaren für sie die Absolution
zu erwirken von der gegen sie verhängten Exkommunikation, der sie verfallen
sind wegen Verzugs der Zahlung von 4000 Goldßorenen, zu welcher sie samt
einigen Mitschuldnern den Brüdern Gerardus Franciscus und Johannes Davizi
Bürgern und Kaufleuten von Florenz fFlorentinisJ laut öffentlichen Instru-
menten verpflichtet sind, ferner für sie im Prozess zu verhandeln, insbesondere
über im Einvernehmen mit den Gläubigern zu erzielenden weiteren Zahlungs-
aufschub. Actum et d. in claustro Erbacen(si) Cysterciensis ordinis Mainzer
Diözese in der Wohnung des Herrn Abtes; Zeugen: //er/- Marsileus Stiftsherr
von St. Stephan in Mainz, Gerlacus de Buttesbach Kleriker Mainzer und
Adam de Dunzinkobin scutifer Kölner Diözese. — Orig. (vom Notar ge-
schrieben; Signet: lOHANNES in Rechteck mit Diagonalen und ausgefüllten
Kreisen an den Ecken in einem kreuzgekrönten Pfeiler auf 3 Stufen) in
München Mainz fasc. 206 (Nachtr. I fasc. 23).
574. [vor 1338 Dezember],
Die Knappen Emmericus und Theodericus Gebrüder sowie Hermannus
und lohannes Gebrüder dicti Fryen de Paffenowe Patrone von St. Marien
extra muros Wesalienses (Oberwesel) und der Priester Fredericus dictus Frye
Domherr von Worms, von jenen und deren Mitpatronen den Gebrüdern Ritter
Theodericus und Knappe Henricus dicti de Milwat für den Dekanat, ein
Kanonikat und eine Pfründe zu St. Marien, welche durch den Tod oder frei-
willigen Verzicht des letzten Dekans Herrn lohannes offenstehen, präsentiert,
ernennen in ihrem Streit mit dem ehrenwerten Herren Henricus de Paffindorf
Archidiakon von Trier und Thilraannus de Confluencia um das Beseteungs-
recht der genannten Stellen den Erzbischof Baldewin zum Schiedsrichter und
unterwerfen sich dessen Entscheidung bei einer Strafe von 1000 Pfund Hellern.
Besiegelungsformel und Datierung fehlen. — K 466. — Wohl nicht sehr
viel älter als die Reorganisationsurkunde Baldewins für Ober- Wesel (Nr. 590),
in welcher noch dieselben Patrone, Knappen und Ritter begegtien, doch
mindestens einige Zeit vor dem 1. Dezember 1338, wo der dort genannte
Gotfried von Brandenburg den Archidiakonat von Karden erhielt (Stram-
berg I 163, vgl. Dominicus 410), während in unserer U. noch Heinrich von
Pfaffendorf genannt wird, der auch 1321 (Lamprecht III nr. 100), 1326
(Hontheim II HO) und t:i32 (Sanerland II nr. 2106) vorkommt.
1338 November 24— Dezember 5 387
575. [1338] Dezember 1.
Ritter Theodoricus de Diina (o über u) und Byela de Bruch Ehegatten
verkaufen aus Not mit Zustimmung des Erzbischofs Baldewin von Trier als
des Lehnsherren und aller Erben jährliche Einkünfte von <■#>■ "S*" Pfund
guter und gesetzlicher Trierer Denare halb und halb zu Anfang Mai und
Oktober fällig, ferner vo)i 12 Pfiiud einbringendem Lande ('duodecim libratarum
terre/i den Trierer Scheffel Weizenmehl zu 6, Hafer, falls der Weizen nicht
reiche, zu 3 Schillingen gerechnet, zu heben von ihren Giltern zu Dymode-
■<rot:> "rat^ (wüst?) im districtus der erzbischöflichen Burg Mandirscheit
(Manderscheid), an den lacobus weiland Danielis Sohn Juden zu Trier
für ihnen schon früher gezahlte 200 Pfund kleiner Turnosen, den alten
Groschen von Tours zu 15 Denaren gerechnet, derart dass Jakob und seine
Rechtsnachfolger selbst oder durch den erzbischöflichen Amtmann fofficiatus^
zu Manderscheid die Güter verwalten, die Ueberschüsse aber jährlich durch
den Amtmann eingehändigt erhalten sollen. Siegler: die Aussteller, auf
deren lütten Erzbischof Baldewin in singnum f/j nostri consensus und die ge-
strengen Ritter Paulus de Eych und Wilhelmus de Orley. D. (von L. nachgetr.)
in prima die decembr(is) a. dorn. (!). — D ^6. Reinkonzept. — Auf die U.
bezieht sich ein Eintrag in der Trierischen Hauptrechnung vom 1. Oktober 1338
bis 1. Oktober 1339 (Lamprecht III 425 Z. 8—10). Die Namen der genannten
Personen passen in diese Zeit, der auch die umgebenden Stücke von D etwa
angehören.
576. 1338 Dezember 4.
Erebischof Baldewin von Trier an alle, die hiervon erfahren : absolviert
auf Grund der ihm von Gaucelinus [Kardinaljbischof von Alba erteilten,
hier einzurückenden ('sub hec forma : .Venerabili in Christo patri' et cetera et
scribatur tota; die U. scheint nicht erhalten) Vollmacht dem in dieser er-
wähnten Trierer Kleriker Heynricus Ihohannis de Thonatilia ^Thoratile ;
Thonne -le- TU), nachdem er auf die ecclesia curata zu Th. verzichtet,
durch einen Beauftragten von dem. Verbrechen der Simonie und seinen anderen
Vergehen. Siegler: der Aussteller mit seinem geheimen Siegel. Litteras
venerabilis — D. Trev(eris) die quarta mensis decembris a. dorn. 1338. —
D S7, Entwurf = Görz 81 Reg.
577. 1338 Desember 5.
Graf Johann von Sponheim verspricht, seine Urkunde
über den Verkauf einer Rente Winninger Weines an den Juden
Jakob Daniels Sohn durch Ritter Paul von Eich nachträglich
besiegeln su lassen oder bu erneuern-
D S8\).
1. Nos lo(hannes) comes de Spanheym notum facimus
universis, quod, cum nos lacobo quondam Daniel(is) ludeo Trev(e-
rensi) et causam vel causas ab eo habentibus litteras nostras *)
super redditibus annuis decem et octo carratarum vini de villa
nostra Winningen dandis sibi per nos venditis confectas dederi-
mus nostro et . . coniugis nostre ac Cunradi de Losinch militis
et Tylmanni de Rodemacra armigeri sigillis sigillatas, in quibus
quidem litteris adhuc deficit sigillum Pauli de Eych militis ipsis
adhuc appendendum, promisimus et in hiis scriptis promittimus
bona fide nos procuraturos et effecturos, quod ipse Paul(us) ante
instans nativitatis Christi festum dictas litteras suo sigillo proprio
sigillabit. Quod si factum non fuerit, faciemus ipsas litteras inno-
vari totaliter et sigillis meliorum aut saltem equivalencium ad
dicti ludei beneplacitum sigillari. 2. Alioquin reverendus in
Christo pater dominus noster dominus archiepiscopus Trever(ensis)
per se et suos bona et pignora nostra ubilibet constituta licenter
invadere, apprehendere et distrahere pro sue voluntatis bene-
25»
388 Nr. 578—581
placito libere valeat, donec premissa per nos efficaciter com-
pleantur. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus
est appensum.
Datum die quinta mensis decembr(is) anno domini M'CCC-
XXXVIII.
1) Ueberschr.: Promissio, quod si unus non sigillabit, quod alter sigillet.
1) unbekannt.
578. Aschaffenburg 1338 DeMember 7.
Henricus Ersbischof von Mainz an die cantores sancti Bartbolomei
Frankenvordensis et sancti Martini Pingwensis (Bingen) und den plebanus
sancte Margarete in Gotha ecclesiarum .' befiehlt ihnen auf die Vorstellungen
des Meisters Rudolfus dictus Lusse seines lieben Getreuen, dass er, obwohl
seit Jahren zum Stiftsherrn in der ecciesia sancte Marie Isenacensis auf
genommen, immer noch keine Pfründe daselbst besitze, diese dem Rudolf mit
allen geistlichen Mitteln zu verschaffen. Sua nobis devotus — D. Asch(affen-
burg) VIP id. dec. a. dorn. 1338. — K IQS , durchstrichen.
579. 1338 Dezember 28.
Abt Rudolfus und der Konvent des monasterium Wadeg(assense) (Wad-
gassen) Prämonstratenserordens setzen dem Trierer Kleriker Rudolfus dictus
Losse dafür, dass er ihr Sachwalter sein will, jährlich ein Schwein und
40 kleine Thurnosen aus, lieferbar zu Weihnachten und zu Johannes des
Täufers Geburt (Juni 24), solange ('tempore^ er lebt, in Trier wohnt und sie
unterstützt. Siegler: die Aussteller. D. a. dorn. 1338. in die Innocentu(m).
— K 200.
580. Aschaffenburg 1338 Dezember 30.
An alle Getreuen Christi Heilmannus Scolasticus von Asch(affenburg),
Exekutor des Erzbischofs Henricus von Mainz und des Bischofs Otto von
Würzburg, urkundlich (unbekannt) dazu bestellt auf Veranlassung der be-
scheidenen Rudolfus dictus Losse Stiftsherr von Aschaffenburg und Wnltherus
Pfarrer in Sleytha (Schieid), die mit Zustimmung der beiden Bischöfe ihre
Pfründen austauschen wollen, versetzt, nachdem der Priester und Vikar
der Aschaffenburger Kirche Cunradus dictus Spigel als Prokurator R.s und
zugleich für W. die beiden Pfründen ihm aufgelassen und die Richtigkeit
und Rechtmässigkeit des Planes eidesstattlich versichert hat, mit Zustimmung
des Henricus Abt von Fulda sowie des Dekans und Kapitels von Aschaffenburg,
den Kollatoren der beiden Pfründen in S. und A., den Konrad Spigel als den
Prokurator R.s von A. nach S., den W. aber von S. nach A. Noveritis quod
cum — Facta est hec translacio in loco capitulari dicte Asch(affenburgensis)
ecclesie sub a. dorn. 1338. 111° kal. ian., hoc est feria quarta ante circumcisionem
domini, hora infra summam missam. Zeugen: die Stiftsherren von A. für das
Kapitel, lordanus Cunr(adi) plebanus parrochialis ecclesie sancte Marie
Aschaffenburgensis, Nycolaus von dem Wasen, Cunradus de Frideberg, Brimo
subcustos lind Henricus de Hersfeld Vikare der Aschaffenburger Kirche sowie
der Kleriker lohannes de Hersfeld(ia). — K IQQ. Dass die U., nach dem
Neujahrsstil rechnend, zu 1338 und nicht zu 1337 gehört, erweist der Ver-
gleich mit Nrr. 572 und 589.
581. [1338 September— DesemberJ.
Denkschrift Rudolf Losses sugunsten des Reichskrieges
gegen Frankreich.
K 14 J^). Für die Einreihung kommt ausser der Erwähnung des
Sieges Johanns von Chalons über Burgund in c. 10 (April 1336, vgl. Sievers
144 f.), namentlich c. 1 in Betracht. Danach war, als Losse schrieb, mindestens
der erste im Subsidienversprechen König Edwards von England für König
Ludwig vom 26. August 1337 (Böhmer Reichssachen nr. 284) ausbedungene
Zahlungstermin , der 29. September 1337, längst verstrichen. Einen weiteren
Anhaltspunkt gewährt, dass aus L.s Denkschrift deutlich die Unzufriedenheit
der öffentlichen Meinung mit der unentschlossenen Haltung des Kaisers
spricht, der immer wieder zögerte, das englische Offensivbündnis in die
Tat umzusetzen. Ihren Höhepunkt erreichte diese Missstimmung in den
I33S Dezember 7 — Ende 3g9
Jahren 1339 — damals legt namentlich das Spottlied Nr. 629 Zeugnis von ihr
ab — und 1340 (vgl. Johann von Winterthur 160 und Mathias von Neuenburg
211); terminus ante quem wäre dann der Frankfurter Reichstag vom August
und September 1340, auf dem der Kaiser den Rest der englischen Sold-
zahlung unter dem Vorwand der Fristversäumnis zurückwies, wodurch er sich
doch zugleich ausdrücklich von dem Bündnis lossagte (vgl. namentlich
Mathias von Neuenburg 211). Aber jene öffentliche Stimmung setzte schon
früher ein, sobald der ausbedungene Termin für den Vormarsch des Kaisers
(1337 November 30) abgelaufen war ; sie darf mit Johann von Viktring
II 212 bereits für die Zeit nach dem Koblenzer Reichstag 1338 angenommen
werden (wenn F. Schneider, der Herausgeber, die Nachricht erst auf 1340
bezieht, so kann ich ihm nicht folgen). Tatsächlich dürfte die Denkschrift
in dieses Jahr gehören. Denn ihm entstammen auch alle anderen gleich-
händigen Einträge in derselben Lage der Handschrift. Ein starker stilistischer
Anklang an den Allianzvertrag König Edwards mit Erzbischof Baldewin
vom 6. September 1338 (vgl. unten N. l) fällt in gleicher Richtung ins Ge-
wicht; eben damals hatte Lasse ja in Koblenz unmittelbare Fühlung mit dem
kaiserlichen Hofe.
1. Supposito, quod Imperator regis Anglie receperit pecuniam,
si non ierit aut saltem [exercitum]^) cum vexillo imperiali decenter
cum aliis, qui dicti regis pecunie habuerunt participium, non
miserit '), tunc utique ne dum ipse sed nacio tota Germanie
presertim apud illos, qui huiusmodi non sunt participes pecunie,
infamia notabuntur et ipse . . imperator solum proprie burse
replecioni intendens iudicabitur manifeste. Nee quoad hoc sibi
lapsus termini in aliquo poterit suffragari, cum pecunie dacio et
recepcio, non termini prefixio et transicio"*) sint omnibus manifeste.
2.^) Item, si non ierit nee miserit, cunctis erit ludibrio non solum
vulgo sed etiam personis gravibus et nobilibus palam asserentibus:
,Hic, cum haberet pro recuperandis imperii bonis et iuribus
extraneorum auxilium, videlicet regis Anglie personale cum suis
gentibus et nichilominus multos per regem ipsum stipendiatos,
ipseque imperator pro supportandis levius oneribus negocii huius-
modi magnas susceperit pecunias, se movere noluit; ,spem in eo
amplius nonponamusi' 3.^) Item si non reputabitur aggressor
sed deses, per consequens per Romanam curiam non timebitur;
et si non timebitur, nee absolvetur, cum humilitas et inclinacio
sibi prodesse non valeant, ut ex factis preteritis multis constat.
4.^) Item per consequens fient partes et lige contra eum et
imperio assistentes et eos, qui iam cum eo sunt, dividi ab eo forte
continget, cum nullius recuperacionis immo nee defensionis
videantur effectus. 5.^) Item fortitudo et assistentia tales,
quales modo habet, quod multum advertendum existit, non
poter[u]nt^) de cetero ex facili aggregari. Relinquitur ergo, quod
imperatori necessario incumbit, ut se ac suam potenciam saltem
in tantum moveat, ut amicis imperii treuge ad tempus concedantur,
que sine virium mocione optineri non possent. Treugis vero
pendentibus potentes in imperio et alias acquirantur. 6.^) Si
ierit aut miserit aut saltem se ad hoc exhibuerit et per vim non
steterit, tunc de nobilitate et magnanimitate laudabitur, confidentia
et fides de ipso apud singulos crescent et exaltabitur nomen eius.
7.'') Item si aliqualiter prosperabitur, per curiam utique absol-
vetur et per consequens Romanum imperium recuperabitur et
universi ad eius obedienciam revertentur. 8. Nee est imperatori
390 ^'■- 582—83
propter paucitatem sue gentis diffidenduin, cum nonnumquam raulti
per paucos victi legantur, tum propter imperii iustitiam et regis
Francie iniurias notorie imperio irrogatas, tum eciam, quia imperii
statum et potentiam naciones singule pertimescunt. P. *') Item
propter expertam et valentem imperii miliciam, que non curat
matracia, immo ab ea nee estivi pulveres nee hyemis glacies
formidantur. 10. Si exempla petantur, Franci pluries a solis
Flandren(sibus) victi noscuntur. Item dominus lohannes de Schalen
contra . . ducem Burgundie, cui regalis adiutrix fuit potentia, suam
optinuit voluntatem. //. Item ad victoriam imperatoris faciunt
iniurie per . . reges Francie diversimode perpetrate et primo oc-
cupacio bonorum et iurium imperii notoria. 12. Item singulorum
tam in regno quam in imperio sibi vicinorum oppressio violenta.
13. Item subditorum suorum ad ipsum regem indevocio insurgens
ex premissis et ab exactionibus nimiis et eciam inconsuetis.
14. Item decimarum per multas regiones Christianitatis pro terre
sancte subsidio levacio et inbursacio. 15. Item Templariorum
propter suarum opulenciam possessionum, ut dicitur, destructio et
combustio. 16. Item pecuniarum imperii a . . delatoribus
earundem ablacio et destructio. 17. Si ire debeat, requiratur
rex, ut bona imperii cum fructibus restituat. Si dies exhibuerit,
restituat bona prius, ut supra, aut saltem ad manus communes
ponat, cum inpignorati dies non soleant acceptare.
1) Ueberschr. : Motiva per me facta, quando erat in dubio, utrum
L(udewicus)irevellet. -f- a) fehlt. + a*) K. + b) Absats in K. +
c) poterent.
1) %%l. die Urkunde König Edwards für Baldewin vom 6. September 1338
(Günther Illa nr. 239): Est etiam adiectum, quod, si Serenissimus primeps
domnus Romanorum Imperator contra prcdictura Philippam — — in proprla
persona non ierit vel si iverit sed postmodum destitcrit, .Et si dictus
domnus imperator suum exercitum cum imperiali vexillo miserit,
quod t u n c .
582*. [1338 nach April].
Wilhelm Ockams Traktat Inferius describuntur allegaciones. JK Z£0
mit der Ueberschr. von Hii 8 Tractatus Occain pro iuribus imperii, im Register II
(fol. 124" — 125") verzeichnet mit der Angabe Libeilus editus, ut dicitur,
in curia pro iustificacione processuum Lud(ewici) pro imperiali auctoritate
qui incipit ,1. d. a.' ; aus dem Cod. palat. 679 der Vatikan. Bibliothek in Rom:
R. ScholB Unbekannte kirchenpolitische Streitschriften ans der Zeit Ludwigs
des Bayern II (1914) 417—431 (hier und da verkürzt), vgl. I 161—167. Für
eine endgiltige Ausgabe bietet K den weitans reinsten Text. Die bereits von
Scholz angenommene Verfasserschaft Ockams bestätigt sich hier. Was die
Entstehiingszcit betrifft, so ivird der Traktat bereits gegen Ende von Fidem
catholicam (Nr. 522) angekündigt: Plures quoque alie rationes et cause
sunt, ex quibus cernitur evidenter, quod predicte sententie fuerunt nee
sunt timende nee aliquatenus observande. Que rationes et cause in
appellationibus et provocationibus contra adversantes nobis et nos et imperium
et fidem catholicam, quam sancta Romana tenet ecciesia, impug'nantes solenniter
interiectis seorsim explicantur, quas omnes seriatim presentibus litteris
explicare prolixum nimium videretur. Er kann also schon im Mai geschrieben
sein. Die Nr. 583 kennt ihn in der bei Nicolaus Minorita erhaltenen Fassung
(N. I Ol, die aber wohl erst nachträglich entstand. Es ist demnach nicht
ausgeschlossen, dass er erst gegen Ende des Jahres fertig wurde.
583. [1338 nach Juli 16].
Offisiöse Zusammen stelhwg der Rechte des Reiches und
der gegen sie gerichteten Einwände der kurialen Partei.
233S nach April— nach Juli 16 391
K l66^) ; aus tier Uaiidschrifl Cod. Vat. 400S der Sammlung des
Nicolaus Miiiorita in der vatikauischeti Bibliothek in Rom : Böhmer Fontes
IV 592 — 605 (N). K bietet nicht nur die bei weitem korrektere Ueberlieferung
sondern auch die in vielen Punkten ursprünglichere, hier und da kürzere
(vgl. I N. o), meist aber vollständigere Fassung (vgl. I cc. 11 [N. u'] , 12 [N. z'],
II cc. 2 [N. V], 3 [N. o'], 9 [NN. k'k, r'rj), die Nikolaus verändert hat, so-
weit er sie nicht schon verändert vorfand. — Die Entstehung wird durch die
Benutzung der Nrr. 522, 545 utid des Rhenser Weistums begrenzt. Sie
wegen der Nichtbenutzung der jüngeren Gesetzgebung von 1338 bestimmt
noch vor den August zu setzen, geht nicht an. Jedenfalls gehört sie aber
wie die ganze Sammlung des Nikolaus noch demselben Jahre an.
J. Inferius") describuntur*") articuli de iuribus imperii et prela-
torum ac principum, ad quos pertinet electio'^) imperatoris, et de
iure domini Lud(owici)'') imperatoris et in quibus factum est per
pontifices*^) et sequaces contra ipsa iura indebite et iniuste.
/. Primus articulus est, quod tarn de iure quam ex antiqua
et legitime prescripta ac optenta consuetudine, que pro lege ser-
vanda est, potestas et auctoritas plena eligendi regem et impe-
ratorem Romanorum pertinet ad archiepiscopos et principes Ale-
manie^) ad electionem imperii constitutos a tempore, quo Theutonicis*')
regnum Romane ecclesie concessum est (ut de ipsa concessione dicitur
in decretis De consecracione distinctionis v. canone ,In die' ') et
in aliis iuribus, que brevitatis causa '^) dimittuntur), et quod ex sola
electione ipsorum . .'') arcbiepiscoporum et principum electus efficitur
verus rex Romanorum et imperator eciam ante quam inungatur,
consecretur et coronetur a^) papa'') (ut patet per id^), quod legi-
tur et notatur XXIII. distinctionis canone ,Legimus' ^) in textu et
gl(ossa) ordinariaO signata super verbo .imperatorem'), quia im-
perium non habetur a papa sed a solo deo (XXIII. questionis canone
,Quesitum' ')) et utraque potestas tarn imperialis quam pontificalis
principaliter'') et'') inmediate est solum a deo (in Authentica
Quomodo oporteat episcopos et ceteros clericos ad ordinacionem ')
perduci*) in principio) et ipse potestates a deo sunt distincte, quia*!^)
una scilicet imperialis est solum in temporalibus, alia scilicet ponti-
ficalis est solum in spiritualibus (ut probatur XCVI. distinctionis
canone ,Cum ad verum' ^) et canone ,In scripturis' *) et canone
,Si Imperator'') et in Authentica De fide instrumentorum"^) et
cautela § I *) et X. distinctionis canone .Quoniam' ^) in textu et
glosa), unde in temporalibus non potest') appellari ad papam, quia
temporalia ad papam non pertinent (ut dicitur Extra De appella-
cionibus capite ,Si duobus' ^'')) nee de eis papa potest iudicare nee
se intromittere (Extra Qui filii sint legitimi capite .Causam' ") et
De iudiciis capite ,Novit' '*)) et omnia temporalia sunt imperatoris
(Codicis De quadriennii prescriptione lege'') ,Bene a Zenone' '*)
et FF. Ad legem Rodiam lege ^Deprecacio' '*) et XXIII.') questionis
VIII.'') canone .Convenior' '") et VIII. distinctionis canone iQuo
iure' *^ et Authentica iDe consulibus' ") in fine collumna IIII.).
Et hie articulus eciam in allegacionibus insertis in sentencia "") per
dominum") imperatorem prolata, que incipit ,Lud(owicus) quartus
dei'') gratia**)' et cetera'')'*) plene probatur et ostenditur evi-
denter"). 2. Secundus articulus ad idem est de iure et antiqua
consuetudine imperii approbata fore et esse, quod, postquam aliquis a prin-
392 ^»-- •5<?3
cipibus electoribus imperii COncorditer vel a majori parte « eorundem prin-
cipum * pro rege Romanorura est electus, non indiget nominacione, apro-
bacione, confirmacione, consensu vel auctoritate sedis apostolice super ad-
ministracione bonorum et iurium imperii sive titulo regio assumendis et quod
super hüs necessario'') talis electus non habet recurrere ad sedem eandem''),
[sed]'^)quod sie habitum, optentum et servatum est a tempore, de cuius prin-
cipio memoria non existit, quod electi a principibus electoribus imperii con-
corditer vel a maiori parte, ut supra, sibi titulum regium asumpserunt ac
bona et iura imperii administraverunt, et * hoc de iure et consuetudine
Heile*) facere potuerunt et poterunt nuUa aprobacione vel licencia dicte )
sedis apostolice super hoc habita vel optenta. Et hic articulis ostenditur
evidenter eciam per testimonium et diffinicionem ac dictum omnium
principum electorum**) imperii et omnium fidelium imperii assi-
stencium in eorum tractatibus et consilio, quod sub eorum iura-
mentis imperio prestitis pronunciaverunt, sentenciaverunt et diffi-
nierunt omnia contenta in dicto articulo fore vera, sicut constat
per publicum instrumentum '*). 3. Tercius articulus est, quod
de iure et antiqua consuetudine imperii aprobata iiie*") censetur in
concordia electus ad Imperium, qui a maiori parte prmcipum, ad quos
electio pertinet, est electus. 4. Quartus articulus est, quod ex
consuetudine*') antiquitus observata et legitime optenta et prescripta
est, quod rex et imperator Romanorum eligitur per ipsos principes
in opido Frankenfort') et quod electus in ipso") loco ab ipsis"*) electoribus
sive a maiori parte eorum, qui in die ad eligendum prefixa per illum, ad
quem pertinet prefigere huiusmodi terminum pro ipsa electione facienda,
ibidem convenerunt, est'') censendus et censetur et habetur'') ef*)
haberi debet tamquam in » concordia electus et eidem electo debet tan-
quam vero'') regi et imperatori obediri''') * ab omnibus Romano
imperio subiectlS. Et si qui * ei non obedirent, ipso facto sunt omnibus,
que ab ipso imperio tenent, privandi et eciam alias") puniendi, prout
inobediencie sive delicti enormitas exegerif) eorundem. 5. Quin-
tus articulus est, quod consuetudine antiquitus observata et legitime
optenta et prescripta obtentum est^) et servatum^) est, quod
taliter electo in regem Romanorum, ut dictum est, preberi **) et
dari debet corona regalis sive imperialis in opido de Aquisgrani,
quandocunque voluerit. 6. SextuS articuluS est, quod ex**) consue-
tudine ) aprobata atque servata n tanto tempore, cuius memoria » non exi-
stit, servatum et optentum est, quod, si Vota principum, ad quos dicta
electio pertinet, * dividantur in plures, ita quod duo in discordia eligantur,
ille'') electus in discordia, cui deus in prelio victoriam tribuerit*'),
habetur et censetur et haberi et censeri debet pro vero rege et
imperatore et eidem tanquam vero regi et imperatori Romanorum
debet ab omnibus obediri et quod ad talem sie electum in dis-
cordia pertinet administracio^) plena dicti regni et imperii.
7. Septimus articulus est, quod de*^) iure ac*"') consuetudine imperii
hactenus ob[serva]ta*^ ) legitime et inconcusse servata a tantO tempore,
cuius memoria non existit, fuit et est, quod vacante imperio ad
comitem PalatinUm'') * pertinuit et pertinet in partibus Alemanie**)
ius administrandi iura imperii et feoda » temporalia conferendi et cetera alia
negocia spectancia ad imperium disponendi. 8. Octavus articulus
1338 nach Juli 16 393
est verum ac eciam') notorium et manifestum fore et esse adeo*'),
quod nulla possit tergiversacione negari prefatum dominum
LudCowicum)*^') per principes et prelatos, ad quos pertinebat et
pertinet ius et potestas ac*"') auctoritas eligendi regem Romanorum
fuisse et electum'') esse legitime in regem Romanorum non'*)
solum a maiori parte ipsorum electorum''') et principum sed eciam
a duabus partibus ipSorum et in dicto loco de Frankenfort ') ad hoc anti-
quitus deputato et in die ad eligendum prefixa per lllum, qui prefigere potuit,
propter quod eciam secundum iura et consuetudines imperii haberi et
censeri debuit electus in concordia. 9. Nonus articulus est verum,
notorium ac'') manifestum fore et esse, quod ipse dominus Ludo-
vicus"*') sie '*) electus fuit post ipsam electionem debite coronatUS et
inunctUS ) in dicto ) opido de Aquisgrani ad coronandum et inungendum
reges Roraanorum » antiquitus deputato et quod secundum consuetudines
dicti imperii aprobatas, que pro lege servande sunt, debuit eidem domino
Ludovico tamquam vero regi Romanorum ab omnibus vasallis™) et
subiectlS imperii obediri et omagia fidelitatis et iuramenta ac iura imperii
debuerunt"^) eidem integraliter assignari. 10. Decimus articulus
est, quod, licet dicatur nobilem virum dominum^) Fridericum"')
ducem Austrie fuisse electum in regem Romanorum, tamen verum"'),
notorium ac manifestum fuit et est, quod ipsa electio*") fuit nulla
ac nullius est momenti tum, quia non fuit facta in loco debito scilicet
[de]'') Frankenvort ') et per consequens de iure et Secundum consuetudines
imperii aprobatas, que pro iure servantur, fuit nulla, tum quia non
fuit facta in termino et^) die prefixa ad eligendum per eum, ad quem spectabat
ipsum terminum prefigere et per consequens fuit nulla secundum
iura »et * consuetudines imperii ) aprobatas, que pro iure servantur, tum
quia fuit facta Solum per duoS et ex ) intervallo post primam electionem
de prefato domino Lud(owico) non solum a maiori parte sed eciam
a duabus partibus electorum factam, ut dictum est^) et ideo nulla
fuif*) et nullum ins eidem Friderico"') tribuere potuit nee electioni""')
ipsius domini Lud(owici) in aliquo derogavit nee potuit modo aliquo
derogare. Ex quibus patet aperte, quod sepedictus dominus Lud(o-
wicus) potuit legitime administrare omnia'') iura imperii et quod
ad ipsum spectavit et pertinuit et'*') spectat et pertinet ipsa iura
imperii administrare ac per consequens, quod ^*) ipse dominus
Lud(owicuS marchionatum Brandenbur(gensem)''), * quem vacantem invenit
et ad imperium devolutum, conferre potuit et de iure ef") licite
contuUt filio SUO primogenito et cetera alia * facere, que ad eiusdem *
imperii regimen pertinere noscuniur. //. Undecimus") articulus
est notorium et manifestum fore, ita quod nulla potest tergi-
versacione negari, quod in prelio, quod habuit prefatus dominus
Lud(owicus) cum prefato domino Friderico duce Austrie, deus
per suam clemenciam et misericordiam dedit ac tribuit ipsi domino
Lud(ovvfico) plenam aC plenissimam victoriam de ipso Friderico, ita
quod ipsum hostem suum devicit et conculcavit perfecte, unde eciam
ex hoc capite patuit et patet, quod ipse dominus Lud(owicus)
secundum consuetudines dicti imperii aprobatas et observatas debuit
et debet haberi pro vero rege et imperatore et quod ad eum
spectavit et pertinuit et spectat et pertinet plena administracio
394 AV- S83
regni et imperii sepedicti. 12. Duodecimus^') articulus est
verum''), notorium ac manifestum fore et*"') constare per legitima
documenta, quod prefatus*') dominus Lud(owicus) pro defensione
et conservacione dictorum iurium imperii et fidei catholice, quam
sancta mater ecclesia catholica firmiter hactenus docuit, tenuit et
docef), tenet et credit dudum legitime soUempniter et in scriptis
provocavit et appeliavit contra-^') lohannem, qui se papam XXII.
asserebat, ad*') futurum generale concilium » in loco securo*^), tuto
et congruo congregandum * et ad sanctam matrem ecciesiara catholicam,
que appellacio fuit predicto lohanni XXII. intimata, sive'^') ad
ipsius noticiam deducta, prout notorium et manifestum est et constat
etiam p[er]**) legitima documenta'"). In qua appellacione expri-
muntur dicta'^'') iura imperii et principum electorum") imperii ac
ipsius domini Lud(owiri) et exprimitur fides catholica, quam sancta
mater ecclesia catholica docet, pro cuius defensione et exaltacione
appeliavit et eciam iuravit*') ad sancta dei ewangelia tacto libro se
credere * vera esse in ipsa appellacione contenta et quod pro viribus
prosequeretur ea*^) in concilio generali congregando in loco tuto atque
securo ad honorem dei * et sancte matris ecclesie cathollce ed ad sacri
imperii et principum et devotorum et* ) vasallorum ipsius lunum conser-
vacionem, defensionem et augmentum, prout hec et alia in ipsa
appellacione plenius continentur. 13. Plures quoque alie provo-
caciones et appellaciones facte fuerunt et sunt pro defensione
fidei catholice et iuris imperii et*) dicti domini'^'') imperatoris,
sicut patet per publica instrumenta super hiis confecta, de quibus
eciam fit mencio in superius dicta sentencia per dictum dominum
Lud(owicum)*'^) in Frankenfort") prolata et publice promulgata.
14. Insuper prefati principes electores^^) sacri imperii convene-
runt*'*') in unum et promiserunl unanimiter defendere, tueri et
manutenere ius, principatum et honorem, quod"^) et quem habent
ab imperio et in electione ipsius imperii, et iura, consuetudines
et libertates ipsius imperii et electorum imperii, prout ab antiquo
in ipsos principes electores imperii p[er]venerunt'')> contra omnem
hominem nullo penitus excluso et contra omne mandatum a quo-
cunque vel quomodolibet'*'') promulgatum, ex quo mandato imperium
aut ipsi et*') ceteri principes electores possent quomodolibet infir-
mari. Et'*) omnes prescriptos articulos et quemlibet eorum
singulariter promiserunt bona fide et eciam iuraverunt ad sancta
dei ewangelia pro se et suis successoribus inviolabiliter et firmiter
observare et quod in contrarium nullo tempore facient vel venient
nee ab ipsis aliquo modo discedent, prout hec et alia plura conti-
nentur in publicis documentis sive litteris'^') publicis sigillis ip-
sorum electorum concorditer sigillatis et publicatis").
//. Et*) quod'"*) contra '') dicta *■■) iura et consuetudines ac*^)
libertates imperii et prelatorum ac'') principum electorum imperii
et aliorum principum ac fidelium imperii et contra ius prefati
domini Lud(owici)*) et fidelium ipsius ac imperii factum est')
multipliciter, prout inferius continetur. /. Primo enim facta
sunt infrascripta statuta, si sie dici possunt, videlicet^) quoddam
statutum, si statutum dici potest, quod positum est**) per**) pre-
1338 nach Juli 16 395
fatum") dominum lohannem XXII. in libro, qui dicitur ,Septimus',
sub titulo De iureiurando, quod statutum incipit : ,Romani prin-
cipes' **), item quoddam aliud statutum, si sie dici potest, positum
in eodem libro VII" sub titulo De sentencia et re iudicata, quod
incipit , Pastoralis cura' '•''), per qua statuta immo verius destituta
predicta iura, consuetudines ac libertates imperii et prelatorum
ac principum electorum imperii et imperialis dignitatis preheemi-
nencia ac potestas et auctoritas subvertuntur et destruuntur de
facto, sicut ex ipsorum statutorum inspectione colligitur evidenter.
Et per ista statuta papa sibi de facto usurpat auctoritatem et
iurisdictionem in temporalibus et super totum imperium contra
iura") divina et contra sacros canones et sanctorum patrum de-
creta et diffiniciones, [sicut'') in sentencia lata per dominum Ludo-
vicum im. Romanorum imperatorem, que incipit ,Ludovicus quar-
tus' '*), superius est probatum et] sicut eciam probatur in processi-
bus et allegacionibus ac^) racionibus factis per'') bone memorie
dominum Henr(icum) Romanorum imperatorem contra dicta
statuta '*) et eciam ex aliis multis racionibus et iuribus, que
presentibus inserere nimis foret prolixum. Que quidem statuta,
si sie dici possunt, licet fuerint') primo conpilata") per dominum
dementem quintum") tempore congregacionis prelatorum facte in
Vienna")"), tarnen fuerunt suspensa per'') dominum dementem
una cum aliis statutis per ipsum tunc conpilatisP), sicut de ipsa
suspensione patuit per litteras per ipsum dominum dementem
studio Parisien(si) transmissas et per*") mundum publice divul-
gatas'^) et postmodum de facto fuerunt per dictum") dominum
lohannem XXII. aprobata et confirmata contra*) iura divina et
canonicas sanctiones, sicut de ipsa aprobacione et confirmacione
eciam*) patet ex prohemio, quod ipse dominus lohannes fecit
super librum, qui iSeptimus'i)' appellatur ''), et ex pluribus aliis,
que in ipso libro VIP continentur, et probari ac'') ostendi possunt
et ad presens brevitatis causa '') dimittuntur. 2. Secundo pre-
fatus'*) dominus lohannes tanquam inimicus mortalis imperii et
dignitatis imperialis et omnium fidelium et amicorum imperii volens
ipsum imperium ac'') dignitatem imperialem destruere et penitus
anullare de facto fecit quoddam aliud statutum*"), si sie dici
potest, in quo diffinit, dicit et determinat in hec verba: ,Nos,
ad quem v special! prerogativa pertinet quia malum separat, ut iinica
malicia gravius non offendat: * Nulli ergo [omnino] hominum liceat")
et cetera. Hec verba dicti statuti immo verius destituti per
mundum sub bulla papali publice'') divulgati. Quod quidem
statutum si tenet") et valet et eidem statuto et gestis statucntis
ac successoris illud^) aprobantis") asentitur, quod absit, sequitur
manifeste, quod potestas collata principibus Alemanie''') eligendi
regem Romanorum et ius ac'') potestas imperialis evanuit et tota-
liter expiravit. Nam cum provincia Ytalie conprehendit Romam,
que capud''') est Ytalie, Campaniam, Lombardiam, Tusciam,
Äpuliam^'), Calabriam, Siciliam, Venecias, Aquileiam et plures
provincias in*) numero decem^') et septem, prout*') in libro con-
ciliorum''') legitur et habetur*'), si provincia Ytalie est ab imperio
396 ^>• 583
et regno Alemanie totalitär separata et divisa ac'') liberata, prout
dictum statutum asserit et decernit, sequitur, quod aliquis a
tempore dicti statuti citra electus sive eligendus per principes
Alemanie non erit nee dici*^') aut censeri unquam'') poterit rex
Romanorum sed*^') nee rex Alemanie, quia principibus predictis
non est concessa potestas eligendi in speciali regem Alemanie
sed solum regem Romanorum. Item eciam ipse electus in regem
Romanorum in Francia et in provinciis, que sub Francia deti-
nentur, nuUam habebit secundum ipsum statutum penitus potestatem
nee auctoritatem et sie talis electus erit sine regno et si talis
coronetur, erit sicut*) statua coronata nullum Habens regimen
neque regnum. Ex predicto '^'^) eciam*) statuto, si tenet"), quod
absit, sequitur manifeste eadem racione, quod papa potest omnes
reges temporales et in temporalibus evellere, destruere et amovere
et"'") alios pro libito voluntatis instituere et ordinäre, quod dicere
vel sentire est erroneum penitus et absurdum et omni iuri tarn
divino quam humano penitus contradicit, prout eciam") in alle-
gacionibus super hiis factis probatur et ostenditur evidenter, que
hie") brevitatis causa dimittuntur. 3. Tercio contra'') dicta
iura et consuetudines ac libertates imperii et prelatorum ac"*)
principum electorum imperii et contra fidem, quam sancta Romana
catholica et apostolica ecclesia firmiter tenet, credit et docet,
prefatus«') dominus Johannes XXII. fecit'') quoddam aliud statutum,
quod incipit jQuia vir reprobus' ''*) et**) cetera*). In quo statuto,
si sie dici potest, asserit et pronunciat, quod dominus noster lesus
Christus, in quantum fuit") homo viator, habuit proprietatem et
dominium omnium rerum temporalium huius mundi et quod ipse
fuit rex et universalis dominus') omnium regnorum'') et rex
temporalium huius mundi. Et asserit, quod totus ille psalmus,
qui") incipit") .Eructavit'*^), intelligitur de Christo rege et domino
in temporalibus et de ecclesia sponsa eius, cui') tale") regnum
universale omnium rerum et") temporalium intelligit et insinuat
a Christo fore commissum. Ex quibus et eciam ex*) hiis, que
in precedenti statuto dicuntur, et aliis ipsius") lohannis actis et
gestis sequitur, quod papa, qui°') secundum ipsum lohannem tam
in temporalibus quam in spiritualibus est universalis Christi
vicarius in terris, habet et potest ordinäre et disponere tarn de
regno Romanorum p') quam de omnibus regnis et principatibus ac
dominus temporalibus huius mundi et*) ea dare et conferre, quibus
placuerit, et ab eis ea aufferre, cum voluerit, et quod translacio,
collacio et disposicio omnium regnorum et dominiorum temporalium
huius mundi est immediate in potestate Romani pontificis, quia, si
regnum, quod Christus recommendavit apostolis dicens Luce XXII. '*') :
.Ego dispono vobis regnum, sicut disposiiil michi pater' et cetera ), fuit
temporale, sicut dictus lohannes sentit, docet et credit, ergo
secundum eum papa, qui est Christi vicarius, habet dictam
potestatem ordinandi et disponendi de regnis et de dominus
temporalibus, prout vult, sicut eciam ex hiis, que dicit tam in hoc
quam in precedenti statuto, insinuat evidenter. Que quidem dicta
non solum sunt contra ius imperii et contra imperialem auctori-
1338 nach Juli 16 397
tatem ef') potestatem plenissimam, que est in temporalibus et
super omnia regna huius mundi et est immediate a solo^) deo et
non a papa. Et per ipsa dicta*) erronea papa usurpat sibi*')
potestatem in temporalibus omnibus, que solum est in spiritualibus,
ut superius est ostensum. Sed eciam ipsa dicta'') et scripta ipsius")
dominilohannisadversantur manifeste fidei etdoctrine Christi dicentis
lohannis XVIII.: .Regnum meum non est de hoc mundo'**) et cetera
et in plures errores dampnatos incidunt sive cum ipsis erroribus
habent caudam colligatam, sicut hec plene probantur"') et osten-
duntur in appellacionibus interpositis contra dicta^') et asserciones
ipsius domini lohannis ^^')**), in quibus appellacionibus plene*)
respondetur ad omnia, que per dictum ''') lohannem adducuntur ad
dicta sua probanda, que hie brevitatis causa "■) dimittuntur.
4. Quarto dictus lohannes XXII"*, contra predicta*) iura^'), consue-
tudines ac libertates imperii ac'') principum electorum imperii et
contra ius predicti^') domini Lud(owici) fecit et dixit in eo, quod
ipse dominus lohannes electionem de ipso domino Lud(owico) in
opido**) Frankenfort'''') non solum a maiori parte immo eciam a
duabus partibus electorum et in die ad eligendum prefixa per
illum, qui prefigere potuit, legitime '^'^) factam dixit, asseruit et
iudicavit in discordia celebratam et ipsum dominum Lud(owicum)
non intrasse per ostium sed » aliunde, ad'^'') regimen imperii et
regni Romani sibi nomen et titulura regium usurpasse**), quia, Ut dixit et
asseruit, non licebat sibi dictum'') nomen veH) titulum regium
assumere, antequam foret eius electio per sedem apostolicam approbata,
prout in ipsius domini lohannis scriptis ac") litteris ac'') processi-
bus publicatis per mundum*') continetur aperte. 5. Quinte
fecit contra dicta iura et consuetudines imperii et contra ius pre-
fati domini*) Lud(owici) ex eo, quod, licet ipse dominus Lud(owicus)
fuerit, ut*^^) dictum est, legitime electus et postmodum in dicto
opido"*) Aquisgrani debito modo fuerit inunctus et coronatus in
regem Romanorum'''') secundum dictas*) consuetudines aprobatas,
tamen ipse dominus lohannes in suis litteris et scriptis per mundum
publice divulgatis") dixit, pronunciavit et iudicavit de facto, quod
adhuc vacabat ") imperium et quod ipsius imperii regimen ad
ipsum lohannem sive'*'') sedem apostolicam pertinebat, asserens,
quod prefatus dominus Lud(owicus) non poterat iura imperii ad-
ministrare et quod ipse marchionatum Brandeburgen(sem), quem filio
suo primogenito contuierat, et cetera, que fecerat tanquam rex
Romanorum, conferre ac facere nuUatenus potuerat"). Insuper
ipse lohannes in dictis suis litteris et processibus immo verius
excessibus mandavit omnibus tarn secularibus quam ecclesiasticis per-
sonis in virtute » obediencie et sub penis""") excoramunicacionis in personas
et interdicti in terras eorum nee non Sub peniS privacionis privilegiorum
quorumcunque apostolicorum et imperialium ac feodorura, que ab ecclesia vel
imperio optinent, districtius inhibeudo eis, ne predicto"'') Lud(owico) in pre-
missis vel aliis regimen regni seu"") imperii tangentibus tamquam regi seu
in regem Romanorum electo obedirent, parerent seu intenderent quodque
eidem Lud(owico) non preberent auiilium, consilium, vel favorem in ali-
quibus spectantibus ad regimen prelibatum^P). Et eciam in ipsis suis
398 Nr. 583
scriptis et litteris ac processibus**) dixit et iudicavit, quod ad
comitem Palatinumi'') in aliquo'') casu nullatenus pertinebat ad-
ministracio vacantis") imperii sed solum ad sedem apostolicam
ipsa administracio pertinebat et ob hoc ipse dominus Johannes de
facto vicarios suos fecit et constituit in Alemania, qui pro ipso
Johanne omnia iura dicti regni et imperii administrarent, et sie
ipsum imperium et iura imperiaiia sibi ipsi usurpare'"'') conatus
est et de facto, quantum potuit, usurpavit contra iura divina et
humana et contra consuetudines approbatas et contra iura et
libertates dicti imperii et prelatorum ac principum electorum im-
perii et in preiudicium dicti comitis Palatini''^) et aliorum fideh'um
imperii preiibati. 6. Sexto prefatus dominus Johannes fecit
quoddam aliud statutam contra appellacionem, quam, ut superius
dictum est, prefatus dominus Lud(owicus) fecit et interposuit pro
defensione iurium imperii et fidei cathoh'ce et veritatis, quam
sancta Romana ecclesia catholica et apostolica docet et tradit in
decretali ^Exit^"*) qui*) seminat*)' posita Extra De verborum
significacione ")*"). Quod statutum, si sie dici potest, per ipsum
dominum lohannem de*) facto") et") contra veritatem factum
incipit""): ,Quia quorundam mentes' "), in quo statuto erroneo ipse
dominus Johannes de facto pronunciavit omnes illos et singulos,
qui dictam appellacionem interposuerunt sive qui talia, ut in ipso
libello continentur, dixerunt sive scripserunt seu eos instruxerunt
in talibus et, ut contenta in ipso libello facerent, docuerunt in-
dampnatam heresin incidisse ac ut hereticos") evitandos. In quo
statuto iQuia quorundam' ipse dominus Johannes plures hereses
contra fidem et veritatem, quam sancta Romana ecclesia tenet,
dogmatizat aperte, prout in appellacionibus factis contra dictum ^'^■)
statutum ostenditur evidenter. 7. Septimo idem"'*) dominus
Johannes in speciali pronunciavit et iudicavit de facto ipsum domi-
num Lud(owicum) hereticum^'), scismaticum ipsumque^^) de heresi
et scismate contra deum") et*) fidem catholicam condempnavit*')
et in omnes illos, qui eidem domino Lud(owico) aut conplicibus,
fautoribus, ministris vel . .*) officialibus suis quocunque nomine
censerentur, parerent in aliquo vel eciam intenderent vel eos
seu°°) aliquem eorum reciperent vel admitterent aut de*) fructibus
vel proventibus quibuscunque ad reg[num]-'^') Romanorum '''') vel
imperium spectantibus responderent vel alias eis inpenderent
auxilium^^) vel'') favorem directe vel indirecte, publice vel occulte
in singulares personas, cuiuscunque forent") preheminencie, condi-
cionis, dignitatis vel Status ecclesiastici vel mundani, excommuni-
cacionis et in*) universitates interdicti sententias promulgavit de
facto et comminatus fuit se eciam'') contra patriarchas, archiepi-
scopos et episcopos, si contra facere presumerent, ad privacionem
dignitatum et prelaturarum ipsorum et ad alias spirituales et
temporales penas et sentencias infligendas eisdem absque monicione
et citacione alia processurum, quociens sibi videretur, prout in
litteris et processibus per ipsum dominum*) Johannem super hiis
factis *') plenius continetur. Qui quidem omnes processus, asser-
ciones, pronunciaciones et littere ac omnia et singula, [que]*'*) per
1338 nach Juli 16 399
ipsum lohannem gesta et attemptata fuisse dicuntur, fuerunt et
sunt nulli*) et*) nuUa ef^'*) nullius valoris et momenti nee aliquo
modo timendi nee servandi nee timenda nee aliqualiter*) obser-
vanda "'•'), quin"^'*^) immo ex ipsis sequitur manifeste, quod ipse
lohannes predicta faciendo et diffinita in predicta decretali ,Exit^^)
qui") seminaf)''*) heretica iudicando se ipsum proprio iudicio de
heresi iudicavit, cum diffinita in ipsa°) decretali '*''') prius aprobavit
et in pluribus suis") statutis plurimum commendavil, prout in
appellacionibus factis contra dictos processus immo'') verius*)
excessus'') dicti lohannis et in allegacionibus factis plenissime
ostenditur et probatur. 8. Octavo prefatus dominus lohannes
nitens ad exterminium^''') imperii et*) omnium*) fidelium*) im-
perii*) de facto per guerras graves et intollerabiles et per in-
cendia ac'') depopulaciones et eciam per circumvenciones et
fraudes conatus est destruere et delere fideles imperii et*) eos*)
subicere faucibus inimicorum suorum, quos filios''*) ecclesie nomi-
nabat et ipsis fidelibus imperii, qui se defendebant, crimen heresis
sive*) fautorie*) heresis*) falso et perperam inponebat, prout
predicta sunt adeo notoria et manifesta, quod nulla possunt tergi-
versacione negari*^'^) et eciam in appellacione per dictum dominum
Lud(owicum) interposita continentur '^'''). 9. Nono predicti
lohannis successor dictus'') Benedictus papa XII. supradictos Pro-
cessus immo verius excessus factos contra imperium et imperiales*)
et*) contra prefatum dominum Lud(owicum) de''''^) facto aprobans
ipsum dominum Lud(owicum) pluries''') et*) frequenter*) publice*)
denunciavit™'™) ac pronunciavit, asseruit et dixit et denunciari ac
pronunciari fecit"'") excommunicatum, hereticum et scismaticum
ac de heresi et scismate condempnatum et in discordia electum
fuisse ac omni iure, si quod ex ipsa electione in regno vel imperio
Romanorum sibi esset quomodolibet acquisitum, fuisse et esse pri-
vatum et omnes illos, qui prefato"'") Lud(owico) aut complicibus,
fautoribus^')» ministris*^'*) et . .*) officialibus suis quocunque modo
parerent in aliquo vel intenderent vel eos aut aliquem eorum
reciperent vel admitterent aut de fructibus seu proventibus quibus-
cunque ad regnum^'^) Romanorum velP'P) imperium spectantibus
responderent et alias eis impenderent super hiis auxilium, con-
silium vel"^) favorem directe vel indirecte, cuiuscunque Status vel
preheminencie aut condicionis ecclesiastici vel'^'^) mundani existe-
rent, dixit et pronunciavit excommunicatos et publice per mundum
et diversa regna mandavit et fecit prefatum dominum Lud(owicum)
et omnes prebentes sibi*) auxilium''^) vel'') favorem, ut*) dictum
est, denunciari ef'*") publicari excommunicatos et dictas penas et
sententias per dictum lohannem contra eos prolatas incurrisse.
Et eciam in suis litteris, quas in Al[e]mania[m]^'*) destinavit **),
asseruit et dixit dominum Lud(owicum) in imperio nichil iuris
habere et ipsum fore et esse violentum occupatorem dicti regni''')
et per ecclesiam privatum esse dicto"'") regno et imperio et
mandavit districte omnibus per suas litteras precipiendo, quod
nullus obediret ipsi Lud(owico) nee aliis eins sequacibus, quos
asserebat fore scismaticos^'^) et hereticos et multos induxit '*''"')
400 ^f"- 583—84
et inpulit de facto ad iurandum, quod ipsis non obedirent nee
parerent in"'") aliquo et eciam mandavit districte precipiendo,
quod nuUus alicui alteri tamquam administratori imperii obedirent
vel parerent nisi primo foret per ecclesiam aprobatus. Insuper
idem Benedictus in suis litteris in Alemania[m] '*''') destinatis falso
asseruit et dixit dominum Henr(icum)y'y) archiepiscopum") Ma-
gunt(inum) et canonicos ecclesie Moguntine ^'^) fuisse et esse
periuros et excommunicacionis sentencias incurrisse ex eo, ut dixit,
quia prefato°'°) Lud(owico) fecerat homagium et eidem fidelitatis
prestiterant*'*') iuramentum et quia eidem participaverant ipsos-
que '''''' . .*) archiepiscopum et canonicos ob hoc eciam personaliter
citari mandavit, ut infra certum terminum se apostolico conspectui
personaliter presentarent, prout hec et alia in ipsius Benedicti
litteris*^) continentur. Qui quidem processus facti per ipsum
Benedictum fuerunt et sunt nulli et^'*) nullius valoris et momenti
et nullatenus timendi'^''^') nee servandi, prout in processibus et
in*) allegacionibus super hiis factis ostenditur manifeste'*''^').
10. Decimo idem Benedictus per diversos dolos et multas fraudes
conatus est, quantum potuit, sepedictum dominum Lud(owicum)
inducere, ut dictis suis et predecessoris sui processibus ac statutis
contra Imperium et electores imperii ac ipsum dominum Lud(o-
wicum) de facto prolatis asentiret et ut ipse dominus Lud(owicus)
predictise'e') regno et imperio renunciaret") totaliter.
I) ohne Randbemerkung; im Register /ol. 125": Articuli, in quibus fit iniuria
imperio et principibus: .Inferius describuntiir articuli de iuribus'. + a) Sub-
sequenter N. -\- b) ponunturA^, add. et describuntur nach articuli.
-\- c) nach dem folgenden Wort N. -\- d) IUI. add. N. -f e) nonnuUos
s u ra m o s pont. statt pont. et sequaces N.
I. a) Alamanie iV. -f- b) Theuthonicis N. + c) gracia N. + d) fehlt N.
+ e) illud ^. + f) ordinem iV. -|- g) quod ?*^ + h) manuscriptorum N.
j- i) posset N. 4- k) q. 1. N. + 1) XIII. N. + m) precedenti add. X.,
weil Nr. 522 in der Sammlung des Nicolaus Minorita vorhergeht. -\- n)
Ludovicura IUI. Romanorum add. N. -\- o) et eciam in alle-
gacionibus factis per plures magistros in Sacra pagina et
app r oba tis") plenius continetur add. 2s'. -\- p) merito X; so auch
in einer Ueberlieferung des Weistums. + q) apostolicam N. + r) et K. +
s) nach dem folgenden Worte N. + t) Franchenv. N. -\- u) diclo N. + v)
ab omne subi. Rom. imp. obed. statt ob. — subi. N. -\- w) aliter N. -\- i)
exigerit iS^. + y) nach observatum A'! -)- z) observatura X. -y- a') prebuerit
N. + b') et X. + c') X (wie Vorlage) ; obtenta A'. + d') Palentinum X.
+ e') Alamannie X. + f) tenetur X. -f g') a deo X. -\- h') IUI. add. X.
-j- i') nach legitime ergänzt X. -{■ k') prelatorum X. -|- 1') inmissus X. -)-
m') vassallis X; vasalis K. + n') Freder. X. -f o') et add. X. + p') in K.
-\- q') in add. X. -\- r') electione X. -\- s') ac X. -\- t') Brandeburgensem X.
-|- u') der ganze Artikel il fehlt in X. -f- v') Undecimus X. -\- w')
prescriptus X. + x') tradidit statt docet — credit X. +- y') dominum
add. X. -\- z')sive — documenta/e/i//iV. + aa) pro K. -|- bb) iura
dict i statt dicta iura X. + cc) d i c t i add. X. -\- dd) L u d o v i c i X. + ee)
imperatoremAT. -j- ff) Francbenfort A'. -\- gg) nach imperii X. -\- hh)
fuerunt AT. -4- ii) proven. K. -\- kk) quolibet X.
IL a) fehlt X. + b) vero add. X. + c) predicta A'. + d) et A' -f- e)
imperatoris legitimi add. X. -j- f) per dominum lohannem XXII.
et Benedictum XII. add. X. -)- g) u t X. + h) fehlt (aber von Böhmer
ergänzt) X. -+- i) sicut — probatum et fehlt K. + k) pro A. -t- 1) fuerunt X.
+ m) conpillata A^; vgl. Note p. + n) V. X. -\- o) Viena X. -\- p) aus
conpillatis korr. X. -f q) VII. X. + r) gracia A^. -j- s) ipse jV. -f **)
fehlt K. -|- t) ei add. X. -\- u) tenetur A^ -f v) illius X. -\- w) probantis
1338 nach Juli 16 40t
N. -{■ x) nach dem folgenden Wort N. + y) Apul. — Aquileiara fehlt N.
+ z) septemdecim statt dec. — sept. N. -j- a') eciam add. N. -f- b') con-
silioriira N. -j- c') potest add. N. -j- d') nunquam N. -f- e')sed — regem
Rovaa.noT\xm fehlt N. + e'*) ac ^. + f) diclo -ATi + g') prescriptus A'.
+ h') nach aliud N. -\- i') u t i 1 i s , hac/j dominus, N ; vgl. N, a. -\- k')
reriim statt regnorum et rex N. -\- 1') ecclesie add. K. + m') utile
dominium statt tale — omnium N. -\- n') domini add. A^. -j~ o') q u i —
potest fehlt N fpotest ergänzt). -\- p') Romano N. -}- q') XII. Ä''. + r')
eius add. N. -j- s') oranem add. N. -\- t') scr. et dicta statt d. et scr. N.
+ u') est. et prob, statt pr. et ost. iVl + v') dictam N. + w') XXII.
add. N. -j- x') dominum nrfrf. N. + y') e t arfrf. A^. + z') prefati AT. +
aa) d e add. xV. + bb) Kranchenvort N. + cc) legitim a m A. + dd) eius A.
+ ee) usurpare N. -f- ff) litterisque statt ac litt. N. + gg) fuit AT. 4-
hh) Romanum A^. + ü) vacav i t A^. + kk) ad add. N. -j- 11) potuit A^. +
mm) pena, nach excomm., N. -\- nn) domino add. N. -\- oo) vel A^. +
pp) imperii prelibati N. + qq) Palent. A'! + rr) nach con. est A^. +
ss) Exiit A'^ + tt) libro VI. add. N. -\- un) quod ine. A^. + vv) ip-
s u m A^. -(" ww) prefatusAT. -j- xx) ipsum q u oque A^. -|- yy) regimen K.
+ zz) consilium add. N. -\- a'a) fehlt que K, per N. -\- b'b) servanda
A^. -|- c'c) quod A^. + d'd) Exiit add. N. + e'e) extremum N. + ff) fi-
del es A^. + g'g) celari A^. + h'h) continetur A'. + i'i) dominus N. +
k'k) de — d o m. Lud. fehlt N (vgl. M n'n). -}- l'l) plures N. + m'm)
pronunc. ac denunc. statt den. — pron. N. + n'n) danach dominum Ludo-
vicum ergänzt von Böhmer N (vgl. N. k'k). -f- o'o) domino add. N. -\-
p'p) s e u A'. -|- q'q) vel — publice fe h It N. -{- r'r) et — contra eos
fehlt N. 4- s's) Alamania K. -f- t't) imperii A^. + u'u) de A^. + v'v)
heret. et scism. statt sc. — her. A^. + w'w) impul. et ind. statt ind. inp. N.
-p x'x) in al. vor obed. nee A'^ + y'y) Heinricum A^. 4" z'z) Maguntinensis N.
'\- a'a') prestiterat N. ? + b'b') ipsoque A^. + c'c') temendi A'. -\- d'd') evi-
denter N. -\- e'e') predictus N,
\) c. 15, De consecratione D. V. »2) c. 24, D. XCIII. oo 3) c. 45, C XXIII. q. 4.
" 4) Nov. 6. » 5) c. 6, D. XCVI oo 6) c. 8. D. XCVI oo 7) c. 11, D. XCVI. oo
8) Nov. 73,1. 00 9) c. 8, D. X. oo lO) c. 7, Extra II 28. oo n) c. 7, E.xtra IV 17.
00 12) c. 13, E.xtra III. oo 13) Cod. VII 37, 2. oo U) Dig. XIV 2, S. » 15) c. 21,
C. XXIII q. 8. 00 16) c. 1, D. VIII » 17) Nov. 105, 4. oo lg) die Proklamation
,Fidem catholicam' (Nr. 522). oo 19) Das Rhenser Weistum von 1338 Juli 16
(Zeumer: Neues .Irchiv XXX 110), Vorlage für das Vorhergehende, oo 20) Vor-
lage die 3. Appellation von 1324, M. G. Cotist. V nr. 909 f. § 11. oo 21) vgl. ebenda
§ 12. «> 22) Vorlage ebenda, oo 23) vgl. ebenda §17. oo 94; x,g;. ebenda § 25.
00 25) vgl. ebenda § 12. 00 20) vgl. ebenda § 13. » 27) vgl. ebenda § 18. <x>
28) vgl. ebenda § 13. 00 99) ebenda § 33. » 30) vgl. Const. VI nr. 274 c. 2. 00 31)
ebenda § 32. 00 39) dieser Satz ist wie das ganze c. 14 aus dem Rhenser Kurverein
übersetzt, bedeutet also nicht etwa, dass die Artikel unserer Denkschrift von den
Kurfürsten beschworen worden seien. 00 33) der Kurverein von Rhens (Nr. 545).
00 34) c. un., Clem. II 9. 00 35) c. 2, Clem. II 2. 00 36) Solche Prosesse sind nicht
bekannt und deshalb unwahrscheinlich, weil beide Dekretalen erst nach dem
Tode Heinrichs VII. veröffentlicht — .Pastoralis cura' sogar erst nachher verfasst —
worden sind ; vgl. Friedberg Corpus iuris canonici II S. L VII ff. 00 37) das trifft
nur für .Romani principes' zu; vgl. N. 36. 00 33) vgl, Friedberg II S. LX.
<» 39) Vorrede zu den Clementinae. 00 40) Riezler Akten nr. 1637 (vgl. zuletzt
Hauck Kirchengeschichte V536 N. 7) ; das folgende Bruchstück aus der Dekretale
ist für die Herstellung des schlecht überlieferten Textes von Bedeutung. 00 41)
gemeint ii>t wohl das Provinciale, das nach Ländern geordnete Bistumsverzeichnis,
das auch einen Bestandteil des päpstlichen Kanzleibuches bildet (M. Tangl
Kanzleiordnungen 3ff.). 00 42) Baluze Miscellanea III 323ff. (1329 Nov. 16),
vgl. K. Müller: Zeitschrift für Kirchengeschichtc VI 74 nr. 26). 00 43) ps. 44,2.
44) Luc. 22, 29. 00 45) joh. 18, 36. « 46) Const. V nr. 824, 836, 909 f. 00 47)
Const. V nr. 792 c. 2. 00 48) ebenda c. 4. 00 49) vgl. ebenda nr. 881 c. 1. 00 50)
c. 3, Sextus (nicht E.xtra) V 12. 00 51) c. 5, Extravag. Johannes XXII. 14. 00 52)
vgl. Nrr. 476, 540. 00 52a) Const. VI nr. 274. 00 53) ebenda nr. 277. 00 54)
Nr. 583; die einleitenden Worte sind hier wörtlich wiederholt.
584. [1338 nach Juli 16].
Erklärung Subscripta über die Rechte des Reiches.
D 209 1) (= Ficker Knrverein 709 nr. 6) = K IIJ^^) ; Heinrich von
Herford Liber de rebus niemorabilioribus 260 (H) zum J. 1338 als Bestand-
teil der Gesetzgebung des Frankfurter Reichstages vom August (He quibus
Nova Alamanniae 26
402 ■ ^''- •5*^
quedam extrahens hie interponere curavi^ = Hermann Korner Chronica novella
(Eccard Corpus historicum iiiedti aevi II 1052; vgl. Schwalm Chronik 250).
— D steht auf einem einseitig beschriebenen Einselblatt und darf wohl als
eine zu amtlichem Gebrauch hergestellte Abschrift bezeichnet werden. Die
völlige Gleichzeitigkeit des nur in H überlieferten 6. Artikels mag zweifel-
haft sein ; viel jünger ist er aber kaum. Die Zeitangaben in H (N. III) sind
sehr ungenau : der König von England nahm nur am Koblenzer Tag im
September teil ; der Böhme erschien erst auf dem Frankfurter Tag im März
1339 ; erst damals ist auch Rainald von Geldern zum Herzog erhoben wurden,
was Heinrich von Herford 261 gleichfalls schon auf dem von ihm berichteten
Tage geschehen lässt. Wahrscheinlich gehört unser Stück in die 2. Hälfte
des J. 1338.
Subscripta*) videntur esse tenenda et observanda pro iuribus,
honoribus et consuetudinibus imperii, tarn de iure quam de
consuetudine, et observata a tempore, cujus in contrarium
memoria non existit, maxime post translacionem factam de ipso
imperio in Theuthonicos*^). /. In primis''), quod ad principes
electores imperii clericos et laycos inmediate pertinet eligere
imperatorem') Roman(orum); probatur*^) hoc iure § De conse-
cracione distinctionis V. ,In die', ibi: maxime a tempore, quo Theutonicis
concessum regnum ecclesie nostre; Extra De electione ,Venerabilcm' *),
ibi: et in preiudicium principum redundaret; De re iudiciaria
,Ad apostolice' libri VI.') § ibi autem, cum allegatis ibidem.
Consuetudo est notoria nee indiget probacione. 2. Secundo.
quod electus per principes predictos^) concorditer vel in discordia,
dummodo a maiori parte principum*'), efficitur verus imperator
seu rex Rom(anorum), quod idem est, quia ista non differunt in
essencia, sed in nominibus et') iuris exercicio, ut probari potest
iure et consuetudine. 3. Tercio, quod sie electus potest citra
approbacionem, assumpcionem, nominacionem vel confirmacionem
sedis apostolice iura imperii exercere et amministrare ; sie'')
tenet consuetudo prescripta et legitime optenta et concordant
doctores, maxime Innoc(encius)*) in caput ,Venerabilem' De
electione ') in glosa ,ut hie' et in glosa ,quia Aquisgrani'. 4. Quarto,
quod post electionem huiusmodi sie . . electus et electores debent
notificare domino pape, quomodo talem katholicum et ydoneum
elegerint ydonee") et") legitime in imperatorem petendo cum
humilitate, ut sibi°) coronam et inunctionem consuetas impendat.
Quod et facere tenetur, nisi eum notorie sciat indignum indignitate
notabili, et tunc potest sibi suum officium subtrahere. Et si papa
negaret, ipse istas coronam et inunctionem recipere potest ab
alio katholico"") et exinde se intytulare imperatorem*^) Roman(orum),
licet antea in esse ex ipsa electione factus sit verus imperator.
Nam iste*!) corone et inunctiones"") sunt quedam sollempnitates
adinvente*) per ecclesiam'), nomina non res") predictas impen-
dentes, in signum devocionis, humilitatis, defensionis ac unionis
inter ecclesiam et imperium, sicut^) a deo processerunt et instituta
sunt, ut") docent leges et canones. Et sunt in"*) se divisa")
sicut spirituale et temporale, que essencialiter niP') habent com-
mune, sed per accidens unita sunt unione defensionis, quia una
potestas alteram defendere tenetur, sicut iura et cronice docent.
Et papa maior est imperatore, quia dominus spiritualium et ani-
1338 nach Juli 16 403
marum. Iste^) vero dominus corporum et rerum^). Et ideo
papa imperatorem*') corrigere potest de peccato sicut alium
christianum''') et") cetera"). 5. Quintum, quod") sequitur ex
proximo, quod"=') imperator prestabit iuramentutn'*') pape et ecclesie
defensionis, devocionis et humilitatis, non homagii nec*^') fidelitatis,
quia temporalitatis nihil sibi tribuit'')- sed racione peccati ipsum
corrigere potest, ut") dictum") est"). Et hoc iuramentum est
obsequium christianitatis et fidei, adeo eciam, quod, si requisiti
principes hoc obsequium non prestarent, possent excommunicari
(XXIII. q. Vß') Amministratores)*), nee hoc iuramentum operatur
maioritatem in temporalibus et'') cetera. Hec omnia iure et
consuetudine probantur. 6. [Sexto''), quod regimen vacantis
imperii pertineat ad papam, dixit esse falsissimum et ab omni
veritate totaliter alienum et contra consuetudines approbatas et
contra sacri imperii libertatem et dignitatem et utilitatem et
contra iura et libertates principum imperii electorum ac aliorum.
Vacante enim imperio comiti palatino Reni de iure et approbata
consuetudine imperii observata hactenus inconcusse presertim in
partibus Alemannie et Karoli Magni imperatoris ordinatione, qui
imperium in se rapuit a Grecis et in Theutonicos transtulit, sicut
et ecclesiam quasi redactam in nichiium resuscitavit et reparavit,
debetur ius administrandi imperii iura, feoda ecclesiastica et
temporalia conferendi et cetera alia negotia disponendi.]
II Ueberschr. in D: Articuli servandi super imperio. + II) ohne Ueberschr. K.
4- III) Einleitung in H: Item hoc anno (1338) Lodewicus imperator in
Vrankenford sollempnem curiam congregavit, ad quam reges Anglie et
Bohemie et principes imperii, id est electores imperatoris, et principes alii,
archiepiscopi, episcopi, duces, marchiones, comites, barones et alii ministeriales
et milites necnon et doctores utriusque iuris periti, magistri in theologia et
alii litterati et in diversis experti quam plurimi, insuper et civitatum legati
et hominum aliorum spectabilium multitudo copiosa convenerunt. Horura omnium,
quorum interesse poterat, consilio sludioque Lodewicus imperator capitula
plura ecclesie, sicut diiit, et imperio Romano necessaria et utilia declaravit,
constituit auctoritatem, robur et vim legum de plenitudine potestatis imperialis
eis indidit et coram bis omnibus eis etiam acclamantibus et aggaudentibus
publice et soUempniter perpetuis temporibus observanda promulgavit, de quibus
quedam extrahens hie interponere curavi. + a) Subscr. — Theutonicos
fehlt P. + c) Theutunicos K. + d) Primo st. In pr. H. + e) Rom. imp. H.
+ f) Ethanc probat multipliciter quam vis notoria sit et non indigeat
H St. probatur — indiget. + gl dictos H. + h)electussit add. H. +
i)et — consuetudine /c/ji/i^. + k) sie — Aquisgrani/e/i/iÄ.
-|- n) fehlt H. -\- o) faveat add. H. + p) sibi add. H. -j- q) cor. o m n e s
H. st. iste cor. -|- r) unctiones H. + s) adv enticie//. + t)invente add. H.
-\- u) rem, von L. zu res korr. K. + v) que Ä + w) ut — canones fehlt H.
-j- w*) i n t e r Ä + x) diversa H. + x*) nichil H. + y) imperator H. -\-
z) e s t add. H. -\- a') nach peccato H. -\- b') davor x (risti) getilgt D (nicht
\ir\un). + c') quia //. + d') nach fidelitatis H. -\- e') v el H. -j- f) que
quantum ad omnes procedunt ab imperatore add. H. -\- g') c. add.
H. -f- h') et — probantur fehltH. + i') Sexto — disponendi /e/j//
D, K. -j- k') H fügt hinzu : Dixit etiara imperator ista observata fuisse a
tempore, cuius in contrarium memoria non eiistit, et si quid dubü vel defectus
esset in hiis, supplere se dicit et vim legura omnibus hiis superimponit de
plenitudine potestatis
1) f. 15, De conaecracione, Z). K » 2) c. 34, E.xtra 16. <» 3) c. 2, Sextus II 14.
°° 4) Papst Innozenz IV. Apparatus seu cotnmentaria in 5 libros decretalium.
» f,) c. 26, C. XXin. q. 5.
26*
404 ^'■- 585—589
585. [1338].
Der thesaurarius ecclesie Traiectensis (von Utrecht) als Subdelegat des
frommen Herrn Abtes von Egmont fEgmundensisy des mit Anderen vom
apostolischen Stuhle den Herren Meister und Brüdern hospitalis sancti lohannis
lerosolimitani bestellten Richters verkündet, dass die frommen, Komniendator
tind Brüder des Trierer Hauses des genannten Ordens die ehrwürdigen
Herren Matheus de Eych Dekan und Conradus de Than Domherrn von Trier
vor ihn gezogen und durch ihren Prokurator an ihn eine Klagschrift ge-
richtet haben des Inhalts: die Beklagten haben den Zaun des Gemüse-
gartens ('ortus olerumj der Kläger zu Wavern ('Waveren; W'avern ?j im
Werte von 6 Pfund zerstört, sodass durch das eindringende Vieh ein Schaden
von 3 Pfund entstanden ist, weigern sich aber Ersatzzahlung zu leisten;
ferner haben sie den Klägern im Jahre 1335, vor 3 Jahren, deren Nutzungs-
rechte, vulgo dicti deme an den Wäldern im confiniura von W. im Werte von
12 Pfund und 2 Wiesen daselbst genannt Voerst und Rore, deren erste ihnen
schon 1315 Herr lofredus de Rodemacra tunc prepositus Treverensis geraubt
hatte und deren zweite sie auf Grund einer Schenkung Papst Klemens V.
seit dem 2. Mai 1312 (eA anno pontificatus eiusdern Vll" VI" nonas inaiij
besassen, entzogen imd ihnen Werte im Betrag von 6 -Y 3 -\- 12 -\- 40 Pfund
hinterzogen ; der Prokurator bittet, sie zu verurteilen, Thesaurarius —
sentenciara condempnari ; ohne Datierung. — D 142.
586. Trier [1336—1338?].
Erzbischof Baldewin an alle Dekane, Erzpriestcr, Rektoren, öffentlichen
Tabellionen und Notare und andere Geistliche, denen dies zu Gesicht kommt:
befehlt ihnen als seinen Untertanen auf Grund einer eingerückten (nur der
Anfang ist hier wiedergegeben : Reverende pater domine Trever(ensis) I Vester
humilis ThiKmannus) plebanus ecclesie Bacheracen(sis) subditus vobis signi-
ficat et cetera^ Supplik des bescheidenen Thilmannus plebanus Bacheracensis,
Dekan und Kapitel von St. Andreas in Köln in crastinum nativitatis beati
lohannis baptisle proxime (Juni 25) nach Trier vorzuladen, damit er, ob sie
kommen oder nicht, in der Sache weiter vorgehe ; über die getreuliche Aus-
führung sollen sie schriftlich berichten oder diesen Brief besiegelt zurück-
senden. Supplicacionera discreti; ohne Datum. — A' 46^. Die U. bezieht
sich auf einen Prozess, den Thilmann von Höchsten mit Unterstützung Baldewins
gegen den von St. Andreas als dem Patron auf päpstlichen Befehl präsentierten,
virneburgisch gesinnten Dietrich von Essen geführt hat ; er begann 1328 und
schwebte 1329 — 1331, dauerte wohl aber noch viel länger, da Thilmann erst
1351 gestattet wurde, Bacharach, wo er nicht durchdringen konnte, mit einer
anderen Pfründe zu vertauschen (vgl. Sauerland II nr. 1478, 1672, 1752,
1826, 2079, III nr. 925). Eür die Einreihung ist massgebend, dass die ein-
heitlich von Hand 5 geschriebene Gruppe K 461—469 im übrigen mit Aus-
nahme von K 462 (Nr. 221 vom J. 1330) nur UU. aus den JJ. 1337 und 1338
enthält und dass Rudolf Losse an den Pleban von Bacharach Ende August
oder Anfang September 1336 aus Avignon einen Brief geschrieben hat (vgl.
Nr. 411 c. 2).
587. [1335—1338].
Wilhelm von Pusteria, cumbarcha der Mailänder Kirche,
päpstlicher und böhmischer Kaplan und Rat, verwendet sich
bei Ersbischof Baldewin für den Kleriker Christian von Limburg.
K 127 i). — Der Briefschreiber ist wohl ein Sohn oder Enkel jenes
Guillelmus de Pusteria niiles civis Medyalani, der 1310 in Gegetiwart
Baldewins dem König Heinrich VII. das Homagium leistete (Const. IV
nr. 522). Er begegnet 1335—1341 als Domherr von Mailand und päpstlicher
Kaplan, 1336 und 1339 auch als Erzpriester von Monza und Mailänder
Diakon in den Akten Benedikts XII. (vgl. Vidal im Register, K. H. Schäfer
Ausgaben der apostolischen Kammer unter Benedikt XII. 24, 205), unter
Klemens VI. (Riezler nr. 2227, 2232, 2255) als Propst von Pressburg;
1346 wurde er Patriarch von Konstantinopel und starb, 1361 kirchlich nach
Mailand versetzt, 1370 (Eubel /' 206, 332). Unter Johannes XXII. scheint
er noch nicht an der Kurie nachweisbar zu sein (vgl. Schäfer Ausgaben . .
unter Johannes XXtI.\ Das spricht für 1335 als Terminus post quem. Dazu
J338- 1339 Januar 10 405
stimmt, dass die in derselben Lage der Handschrift (11) gleichzeitig von
gleicher Hand geschriebenen Stücke K 120 — 129, 131 sämtlich in die Jahre
1335 — 1338 (überwiegend 1336) gehören. Christian von Limburg kommt
noch 1345 und 1346 vor (Saiterland III nr. 512, 524) und ist 1345 gar als
Wilhelms von Piisterla Prokurator bezeugt (Riezler nr. 2227). Daraus darf
man doch nicht auf spätere Entstehung unseres Briefes schliessen ; der
Kleriker Christian ist schon 1336 in der Umgebung König Johanns von
Böhmen belegt (Nrr. 393, 395, in K dicht bei K 127 überliefert !). Nr. 589
wird also in die Jahre 1335 — 1338, vielleicht zu 1336 gehören.
Reverendissime pater et inclite domine mi ! /. Constancia
pure devocionis et fidei, quam erga excellentissimum prin-
cipem celebris et sancte memorie dominum Henricum impera-
torem christianissimum fratrem vestrum*) paternitatemque ve-
stram et ceteros vestre alme domus principes et barones pro-
genitores mei de nostra fideli domuncula de Pusteria et ego ab
inchoate discrecionis annis gesserimus et perpetuo gerere inten-
dimus, puro corde meum allicit animum et audaciam precibus
assistendi subiectivis affectibus in vestre paternitatis conspectu
animo tamquam presens stilo litteratorio mediante. 2. Dignetur
igitur vestra paternitas me valde'') minimum servitorem sue gratie
recommendatum habere meque, quem nunquam defessum inveniet
in suis obsequiis, famulatibus operari. Cui me aliter non offero,
quia videretur quodam modo alienum alteri offerre, quod est suum.
3. Preterea, pater et domine, accedit ad presenciam vestre*)
paternitatis diiectus familiaris mens Cristianus de Limpurg clericus
iator presencium, qui super gratia sibi facta per dominum nostrum
papam in forma pauperum vos in ex[e]cutorem *=) obtinuit. Cum
igitur sue pure fidelitatis et discrecionis meritis ipsum de lauda-
bili vita et honesta conversacione valeam commendare, dignetur
vestra paternitas super celeri expedicione suorum processuum
meorum interventu precaminum recommendatum habere, ut ad me
cito redire possit. 4. Paternitatem vestram conservet Altissi-
mus, prout optatis.
Paternitatis vestre fidelis servitor Guillelmus de Pusteria ec-
clesie Mediolanen{sis) cumbarcha et domini nostri pape ac do-
mini regis Bohemie nepotis vestri*) cappellanus et consiliarius.
I) Ueberschr. : Intercessoria pro familia et oblatoria. + a) nostrum bzw.
nostre, nostri. -\- b) valde. -|- c) excutorem aus excucionem korr.
588. 1339 Januar 2.
Der Offizial des Rudolfus de Wertheim Archidiakons von Würzburg
("Herbipolensis^j an den bescheidenen Pleban von Geysmar (Geis-) .' schickt zu
ihm die bescheidenen Priester den Meister Bertoldus de (!) Botiler Stiftsherrn
in Rastorf (-dorf) und Henricus de Sorpach, die samt Cunradus dictus Spigel
Vikar der Kirche von Asch(affenburg) als Ph-oknratoren des Meisters Rudolfus
dictus Losse Pastors der Pfarrkirche in Sleytha (Schieid) für diesen durch
den Bischof Otto von Bamberg präsentiert und mit der genannten Kirche
investiert worden sind, und befiehlt 'ihm, dieselben in Besitz zu setzen sowie
die Eingesessenen der Pfarrei anzuweisen, dass sie ihnen von deren Ein-
nahmen Rechenschaft geben. Discretos viros — D. a. dorn. 1339. in crastino
circumcisionis eiusdem. — K 20I.
589. Fulda 1339 Januar 10.
Abt Henricus von Fulda an Propst, Dekan und Kapitel der Kirche
vom heiligen Kreuz in Hunefelt (Hünfeld) : meldet ihnen, dass er die bei
ihnen durch den freiwilligen Verzicht seines ergebenen Klerikers Waltherus
offene Pfründe seinem Kleriker Meister Rudolfus dictus Losse verliehen hat.
406 ^''- 590-597
und befiehlt ihnen, denselben oder seinen Proktirator als Sti/lsherrn au/tu-
ttehmen und ihm den Genuss der Einkünfte seiner Pfründe Zu verschaffen.
Prebendam vacantem — D. Fulde sub nostro sigillo maiore a. dorn. 1339.
sabbato post festuin epiphanie domini. — K 202, durchstrichen.
590*. 1339 Januar 12.
Erzbischof Baldewin für Kollegialstift Oberwesel. K 4gO a. Hont-
heim II 129 (vgl. Dominicns 421 f. mit falschem Tag), beide aus der inser-
ierenden Nr. 591.
591. 1339 Januar 14.
Dekan und Kapitel von St. Marien extra muros Wesalienses (OberweselJ
bekennen sich zu den in der eingerückten Nr. 591 enthaltenen Bestimmungen
des Erzbischofs Baldewin über die erneute Erhebung ihrer Pfarr- zur
Kollegiatkirche und versprechen insbesondere nur von den Erzbischöfen provi-
dierte und präsetitierte Dekane und Kustoden aufzunehmen. Siegler: die
Aussteller mit dem Siegel der Kirche. D. a. dorn. 1338. crastino octavarum
festi epiphaniarum domini. — K 4QO ; Orig. in Koblenz Abt. 153 nr. 4 ;
vgl. Dominicus 422 N. 1, Westdeutsehe Zeitschr. V (1886) Korr.-Bl. 231 nr. 170.
592. 1339 Januar 18.
Katherina Witwe des Henricus dictiis Ockevenre carnifex Treverensis,
ihr Sohn Ludewicus und ihre Töchter Drutwidis, Elyzabet und lutta (e über u)
verkaufen ihr Haus mit Hof, Garten und Gebäuden zu Trier in vico diclo
Judeinergasse zwischen den Grundstücken der Herren Fridericus dictus de Beys
Pfarrer und Wernherus dictus Leyendecker, welches bis auf einen der Marien
(Dom)-kirche in Trier zu zahlenden Jahreszins von 10 Schillingen Trierer
Denare abgabenfrei ist, dem bescheidenen RodoUus dictus Losse Kleriker
Mainzer Diözese für bereits gezahlte 26 Pfund guter und rechter Trierer
Denare unter Zusage eines herkömmlichen Pfandes f^gwarandiaj in der Stadt
Trier; für die minderjährige Jutta bürgen bis zu ihrer Volljährigkeit ihre
Brüder Ludwig, Theodoricus dictus Kaldermunt (o über n) carnifex und
Werner Leyendecker, die das für wahr erkennen. Siegler : auf Bitten der
Aussteller und Bürgen der Schöffenmeister und die Schöffen von Trier.
Zeugen die bescheidenen und ehrsamen Herren: Tristandus de vico sancti
Symeonis und lacobus Ernesti scabini Treverenses a. dorn. 1338. in die beate
Prisce virginis. — K 2^1.
593. 1339 Januar 22.
Der Offizial der Trierer Kurie beurkundet die persönlich vor ihm ab-
gegebene Erklärung des Trierer Klerikers Rodolfus de (von Losse über ge-
tilgtem dictus nachgetragen) Losse, dass er sich verpflichte, für eine Rente
bestehend in einem Schwein und in 40 kleinen Turnosen lieferbar zu Weih-
nachten und SU Johannes des Täufers Geburt {Juni 24), solange er lebe und
in Trier wohne, Abt und Konvent des monasterium Wadegoeiense (Wadgassen)
als Sachwalter beizustehen, es sei denn contra dominum Treverensem dominum
suum specialem oder gegen seine eigene Ehre; 'doch sollen sie ihm in be-
sonderen Sachen ad speciale salarium verpflichtet sein; er selbst will in keiner
Sache gegen sie sein ' (später von L. am Rande nachgetragen). Siegler :
auf Bitten Rudolfs der Aussteller. D. a. dorn. 1338. in crastino beate
Agnetis virginis et martiris. Darunter steht von Rudolfs Hand: magister
Rodol(fus) dictus Losse. — K iqS, Entwurf. Vgl. nr. 580 (s. T. wörtlich
beinitzte Vorurkunde).
594. 1339 Januar 26.
Henricus dictus abbas, Michael prior, lohannes subprior, Baldewinus
quondnm nbbas, lohannes custos, Th(eodericus) placitator, Hermannus portarius,
Henricus de MummefMumen 0>-. '-dorf, lohannes de Epternaco, Ekeh(ardus)
('Everhardus Or.), Stephanus, lohannes Parix, Th[eo]d[eric]us capellanns
abbatis, lohannes Medius cellerarius, Gotsch(alkus) de Col(o)n(ia), lohannes
vinitor, Nicholaus ("Nicolaus^, Math(hias) de Witlich, lohannes de Treveri,
B(er)[wicus sacer]dotes, Th(eodericus), Petrus, Symon diaconus ('dyaconi Or.),
Petrus de Bydeburg, Mathias subdiaconi, Paulus et Petrus de Kere acoliti
monachi et professi des Zisterzienserklosters Hemmenrode (Himmerodei und
dessen Mönche verkaufen dem Erzbischof Baldewin zur Bcf.ahluug ihrer Schulden
für 1200 f loreni de Florenc(ia) zinsfrei auf alle Zeit ihr Haus und Hof genannt dez
1339 Januar 13— Mitte 407
Budelersbus in civitate Treveri in vico diclo uf der Bach /sitas Orig.]
ex opposito porte fratrum Minorum, per quam de diclo vico [ad ipsorura]
fralruni ciniiteriuni cl ecclesiam itiir, quibus domui et curie a parle superiori
sunt contigue donius et curia dicte zu der Rodenh[os]en ('Roderh. Or.), [et ab]
inferiori parte domus et curia ''nostre^. Zeugen: die klugen lacobus dictus
der junge, Bartholomeus dictus Moytz Trierer Schöffen. Siegler: der Aus-
sieller sowie, auf seine Bitte, der Offizial der Trierer Kurie und, mit dem
Siegel der Stadt, die Zeugen. D. a. dorn. 1338. die 26. mensis ianuarü. —
D Z6j ; 2 Originale in Koblenz Abt. 1 A I nr. 936 und 1 Aemter u. Ort-
schaften Trier nr. 170.
595. Trier 1339 Januar 28.
Ersbischof Baldewin ersticht den Ersbischof Heinrich von
Mainz, dem Knappen Hermann Losse swei einst vor Erfurt
verlorene Rosse sti vergüten.
K 20ja^), eingerückt in Nr. 596 (siehe dort einige Bemerkungen über
unser Stück). — Von grossen Verlusten Baldewins an Pferden im Erfurter
Krieg (1336) wird auch in Nr. 410 c. 4 berichtet. Vgl. auch K 296 a.
Domine Moguntine amice sincere dilecte ! Rogamus et
requirimus vos effective, quatinus nos ab impeticione Hermann!
dicti Losse armigeri, qui olim in servicio ecclesie Mogunt(ine),
dum ei prefuimus, ante Erfordiam unum spadonem et unum
equum estimatos ad viginti marcas argenti perdidit, prout in
conputacione nostra de expensis et dampnis ibidem f actis ')
invenimus, sicut tenemini, acquitetis respicientes suam in hac
parte necessitatem et quod fideliter et utiliter servivit tunc
temporis, sicut amici nostri tarn de vestra quam de nostra
dyocesi, qui tunc ibidem fuerunt, nobis de ipso fideliter retulerunt,
ipsum in solucione dampnorum huiusmodi aliis servitoribus prepo-
nendo, ne nos ab eo iteratas querimonias sustinere contingat,
in eo cum hoc, quod ad hoc obligatus existitis, nobis specialiter
conplacendo.
Datum Trever(is) anno domini M'CCCXXXVIIl") die
XXVIIP mensis ianuarü.
[Baldewinus"-) archiepiscopus Trever(ensis)].
I) Ueberschr. des Transsumtes (Nr. 597): Littera Trever{ensis) moniloria ad
archiepiscopum Mogunt(inum) pro Herm(anno) diclo Losse super debilis suis.
+ a) ab eo von L.? nachgetr. -\~ b) darüber die Glosse L.s: secundum
stilum curie Trever(ens is), alias 39. secundum stilum Romanum
et commune. + c) vgl. Nr. 596.
1) unbekannt.
596. Trier 1339 Januar 30.
Der Offisial der Trierer Kurie veröffentlicht die vero sigillo magno
pendente (von L. über getilgtem secreto a tergo nachgetr) Erzbischof Baldewins
besiegelte Nr. 595, an deren Ende sub eadera manu conscriptum extitil
.Baldew(inus) archiepiscopus Treverensis' spacio tarnen quasi duarum linearum
intermedio. Siegler: der Aussteller. D. a. et loco predictis (vgl. Nr. 595)
die penultima mensis ianuarü. — K 20J ; trotz einiger Aenderungen von
L.s Hand, die auf nachträglicher Vergleichung mit dem im Familienbesitz
befindlichen Original beruhen können, wohl nicht Entwurf.
597. [1338 DeBember—1339 Mitte Januar].
Amtliches Verseichnis der von Ludwig dem Bayern su
bekennenden Vergehen gegen die Kirche.
K lö'j^), in K. eingeheftete Einzelabschr., abgesetzt geschrieben. —
Zufolge der Bemerkung Losses im Register (N. 1) gehören diese Artikel zu
den Aktett der Gesandtschaft Meister Arnalds von Verdalle, der vom Herbst
1338 bis in die zweite Hälfte des Februar in Deutschland war (vgl. Müller II
408 ^V»-. 597
146 ff., dazu Riezler Akten itr. 1974 ff., 1989, 2001/., 2013/., 2024 ff. und
Schwalm: Neues Archiv XXIII 739 ur. 27). Vielleicht handelt es sich um
die bei den Verhandlungen mit dem Kaiser zugrunde zu legende forma, von
■welcher der Papst am 23. Januar schreibt, dass er sie ihm zuerst mündlich
und später schri/tlich mitgeteilt habe (vgl. Kiezler nr. 2014). Zu beachten
ist auch, dass der Papst dem Arnald am 13. December ausser einer Kopie
der gegen Michael von Ceseua, Bonagratia und ihre Mitschuldigen erlassenen
Prozesse (vgl. unten I c. 14) effectum seu puncta processuum aliorum contra
dictam personam factorum übersandt hat (vgl. Riezler nr. 2001).
I. Isti sunt excessus domini Lud(ewici) contra ecclesiam
commissi. /. Primo, quod Galeacio de Vicecomitibus et eius
fratribus de Mediolano de heresi condempnatis et nonnullis aliis
ecclesie Roman(e) rebellibus favit et eos defendit. 2. Secundo,
quod Ferrariensibus, videlicet Reynaldo de Opizone*) et Nicholao
natis Yldebrandi marchionis Esten(sis) de heresi condempnato ac
rebelli ecclesie Ro(mane) favit et ratione civitatis Ferrarien(sis)
ab ipso homagium et fidelitatem recepit. 3. Item quod fecit
convocacionem hereticorum et rebellium ecclesie de Mediolano et
de Ferraria apud Tridentum, ut posset presidio eorum devotos
ecclesie pregravare et examinare. 4. Item quod in contemptum
clavium ecclesie divinis officiis audiendis se ingessit et sie ligatus
in locis ecclesiastico interdicto suppositis et alios ad non servandum
interdictum ecclesiasticum induxit et conpulit et divinum officium
ac sacramenta ecclesiastica profanari fecit in locis ecclesiasticis
interdictis excommunicatis et interdictis presentibus et admissis.
5. Item quod facta mencione de constitucione domini pape lo(hannis)
de Christi paupertate ') asseruit publice contrarium dicte constitu-
cionis esse verum et quendam iibellum suo sigillo pendenti sigilla-
tum dictos errores continentem ^) misit ad diversa loca Alamanie
et Ytalie asserens, quod Christus et apostoli in rebus, quas
habuerint, nullum ius habuerint, sed tantum usumfructum et quod
dicere contrarium est hereticum, in quo eciam asserit se iurasse
premissa et alia in dicto libello contenta esse vera et ipsum
iibellum fecit poni in locis publicis. 6. Item quod Marsilium
et lohannem de la[n]du[ni]'') hereticos dampnatos offerentes ei
quendam Iibellum hereticalem *) ad suam familiaritatem'^) admisit
et ipsos errores publicari permisit et eis providit, recepit et susti-
nuit eosdem. 7. Item quod contra mandata apostolica in
Mediolanen(si) civitate de manibus hereticorum seu rebellium ec-
clesie coronam ferream recepit et inunccionem regibus Romanorum
ibi inpendi consuetas. 8. Item quod Pizam ingrediens ecclesias
et personas ecclesiasticas multipliciter aggravavit. 9. Item quod
Castruchium de Interminell(is) excommunicatum et de fautoria
heresis condempnatum fecit ducem Luchanum. 10. Item quod
apud Romam excommunicatus et depositus accedens dedit opem
et operam, quod P(etrus) de Corvaria de ordine fratrum Minorum
fuit assumptus in antipapam et fecit multos anticardinales et alios
officiales Ro(mane) curie et quod fecit et c[re]avit'*) ac conse-
cravit de facto multos episcopos et abbates et intrusit. IJ. Item
quod a certis civibus a populo Roman(o) deputatis coronam et a
quodam [sjcismatico^) et inunctionem imperialem recepit et eciam
titulum imperialem sie ligatus et depositus assumpsit et eo per
J338 Dezember— 1339 Mitte Januar 409
sui potenciam usus fuit et adhuc utitur. 12- Item quod contra
sententias latas in capitulo ,Fundamenta'*) regimen seu senatum
Roman(e) civitatis a populo Romano ut imperator recepit et per
annum exercuit per se vel alium. 13. Item asserens, quod ad
imperatorem licet depone[re]0, existens in urbe Ro(mana) vocato
clero et populo urbis publice dominum lo(hannem) papam sententia-
liter deposuit. 14. Item quod recepit, tenuit et favit fratribus
Minoribus hereticis seu ecclesie rebellibus videlicet Mich(aeli) de
Cezena, G(uilelmo) Ocham, Francisco de Marchia, Henrico de
Thalem, Bonegratie et sociis ac sequacibus eorum et eorum
opinionibus erroneis et appellationibus, blasphemiis ac predica-
cionibus erroneis adhesit et eis providit. 15. Item quod multos
episcopos et prelatos ac beneficiatos ecclesie per preces aut
comminaciones tam seculares quam reguläres in ecclesiis intrusit
et intrusos sustinuit, licet essent excommunicati, suspensi vel inter-
dicti et provisos debito modo per ecclesiam inpedivit seu inpediri
fecit. 16. Item quod cum excommunicatis, suspensis vel inter-
dictis participavit et cum eisdem eciam in locis interdictis missas
et alia divina officia scienter audivit et celebrari fecit et celebrari
coegit et, quando hoc facere nolebant, oppressit multos religiosos
et alios clericos seculares. 17. Item quod ultimo apud Riense')
dyocesis fecit multas ordinaciones, declaraciones, ligas seu per
principes electores fieri fecit et in eis consenciit, que sunt mani-
feste contra Romanam ecclesiam et ecclesiasticam libertatem.
//. 1. Qui excessus, qui dicuntur esse notorii, debent recognosci
per dominum Lud(ewicum) iniuste facti et attemptati et debita
emenda et satisfac[t]io^) pro commissis offerri. 2. Item'') debet
recognoscere, quod ad ipsum nee ad aliquem [im]p[er]at[o]rem')
sive regem Romanorum spectat papam deponere vel creare.
3. Item a sententiis iuris vel honoris, quas incurrit occasione
premissorum tenetur petere absolucionem in forma iuris. 4. Item
quod deponat titulum imperialem iam indebite et in preiudicium
Roman(e) ecclesie assumptum et quod eidem totaliter renunciet
et ipsum annullet. 5. Item quod anullet et nulla''), cassa et
irrita pronunciet omnia et singula sub dicto imperiali titulo facta
vel quomodolibet ordinata. 6. Item quod omnia et singula
facta, concessa vel ordinata per dominum Henricum proximum
predecessorem suum et per alios Romanorum imperatores fient
et ordinentur, petantur et supplicentur. 7. Item quod dimisso
dicto titulo imperiali faciat exhiberi domino pape decretum sue
electionis, conpetat se per ipsum in regem Romanorum assumi et
personam suam dignam ad Imperium reputari et eciam approbari.
I) ohne Ueberschr. L.s ; im Register II fol. 125": Excessus domini L(u)dewici
contra ecclesiam commissi; sunt articuli Arnol(di) de Verdala. -|-
a) Opizopizone. + b) laudumo. + c) familiariatentem. -|- d) cavit. -\- e) cis-
matico. + f) deppone, darüber Strich. -)- g) satisfacio. + h) kein Absatz. -\-
i) patrem. + k) über II Strich.
1) c. 2, Extravag. Joh. XXII. 14 (Nr. 141). » 2) die Sachsenhäuser Appellation
(Nr. 138). «> 3) der Defensor pacis. <» 4) c. 17, Se.xtus 16.°" b) danach war
vermutlich im Original eine Lücke gelassen für den dem Verfasser wohl un-
bekannten Namen der Diöeese (Trier), eu der Rhens gehörte.
410 ^'r- 598—599
598. [Avignon 1338 Herbst— 1339 Anfang Januar] .
Papst Benedikt XII. verbietet dem Bischof Otto von WUra-
burg, von Ludwig dem Bayern die Lehen au nehmen.
K 331^). — Zur Sache und zur Zeitbestimmung vgl. Müller II 116 f.,
Heizenecker 40 f.
Venerabili fratri episcopo Herbipolen(si). /. Per litteras *)
et nuncios tuos nuper ad sedem apostolicam destinatos nobis
significari curasti, quod Lud(owicus) de Bavar(ia) tibi atrociter et
publice comminatur, quod nisi regalia seu feudalia ecclesie tue,
que a Romano imperio, sicut asseris, processerunt, recipias ab
eodem, sicut metropoiitanum tuum . . archiepiscopum Magunt(inum)
et multos alios eius suffraganeos asseris recepisse, item Lud(o-
wicus) dicta regalia seu feudalia ef specialiter ducatum Franconie
ab olim ecclesie tue, sicut scripsisti, Caroli regis magni liberali-
tate donatum aliis magnatibus conferret, qui illa sibi conferri
desiderabiliter appetunt et poterunt sibi manutenere collata,
adiciens, quod propter hec cottidie minatur et proponit hostiliter
invadere ecclesiam tuam in personis et bonis ipsius ipsamque
destruccioni exponere, nisi super premissis pareas votis eius.
2. Sane te ignorare non credimus, sicut eciam tota Germania,
ymmo cuncte fidei Christiane provincie non ignorant, processus
diversos et varios dudum per felicis recordationis lohannem papam
XXII. predecessorem nostrum contra prefatum Lud(ewicum) exi-
gentibus et excrescentibus gravibus et notoriis eius culpis et ex-
cessibus adversus deum et universalem statum ecclesie in cunctorum
fidelium scandalum perpetratis cum magna deliberacione et gravi-
tate cogente iusticia publice habitos et solempniter publicatos,
quibus constat eundem omni nomine et intitulacione omnique
iuri regali et imperiali, si quod sibi conpetebat, fuisse privatum,
nee eciam latere te credimus, quod idem predecessor universis*)
» patriarchis, archiepiscopis et episcopis aliisque personis ecclesiasticis quibus-
cunque sub pena suspensionis ab officio et beneficio et excommunicacionis,
quam eos incurrere ) voluit ipso facto, nisi * inhibicioni ) huiusmodi effi-
caciter obedirent *, duxit districcius inhibendum, ne predicto Lud(ewico) tan-
quam regi seu in regem Roman(orum) electo super ) hiis, que ad regfnum vel
imperium Roman(um) * aut eorum regimen » pertinerent, quovis modo
parerent, adhererent vel intenderent seu prestarent per se vel » alios directe
vel indirecte, publice vel occulte auxilium, consilium vel favorem neve )
eidem vel alii pro eo de * iuribus regalibus vel imperialibus seu ratione regni
vel imperii predictorum aut dominii cuiusvis per eum usurpati in illis
responderent vel aliam satisfactionem sub quocunque velamine inpendere
attemptarent, quibus ' ) penis et sententiis adeo ipsos ligari et astringi voluit
et decrevit, acsi propriis eorum norainibus nominati fuissent specialiter et
erpresse. 3. Licet igitur ex predictis processibus predecessoris
eiusdem et penis contentis in eis credamus te plenissime informari,
qualiter super hiis, ad que prefatus Lud(evvicus) minari et damp-
norum illacione inducere te conatur, debeas te habere, tarnen in
hiis, que statum tuum respiciunt et salutem, ad nostre apostolice
instructionis et iussionis instantiam utile et neccssarium reputantes
fraternitati tue taliter respondemus, quod eundem archiepiscopum,
J338 Herbst— 1339 Februar 3 411
qui non solum indiscrete sed infideliter, si tuis relatibus in hac
parte veritas suffraget, se habuit, in premissis nullatenus imiteris,
cum talis ymitacio esset a via salutis deviatio et manifesta peri-
clitatio Status tui, quin ymmo eidem archiepiscopo penis contentis
in dictis processibus propterea involuto in nuilo pareas vel intendas
et, si forte idem Lud(owicus) in tantam prorumperet sacrilege
persecucionis audaciam, ut ad premissa hostiliter te requireret
vel urgeret, memor apostolice doctrine omnino studeas plus deo
quam hominibus obedire *) in devocione et fidelitatc Romane ecclesie
firma constancia persistendo, sicut hactenus te credimus perstitisse.
Datum.
I) Ueberschr.: Littera Benedicti contra Mog(untinum) H(enricum) respondentis
etiam super facto Bavari.
1) unbekannt. «= 2) Vorlage bis electo (vor N. 3) Const. V nr. 944 g 2. "> 3) Vor-
lage bis favorem (vor N. 4) ebenda § 6. '^ 4) Vorlage bis attemptarent (vor N. 5)
ebenda § 15. oo 5) Vorlage bis expresse (vor c. 3) ebenda g 6. <» 6) Act. 5, 29.
599. [1339 Februar 3].
Ludwig von Vianden, Propst .su Münstereifel, verpflichtet
sich, dem Ersbischof Baldewin im Kriege gegen Frankreich
mit 20 Rittern und Knappen beizustehen.
D 28^), EnUvtirf = Böhmer Acta nr. 1048; bei Dominicns 374 N. 1
Inhaltsangabe eines Orig. mit der angegebenen Datierung in Koblenz, das dort
nicht nachzuweisen ist, obwohl die U. im Repertorium 1 A I unter nr. 217 e
(nur nach D?) erwähnt wird.
1. Wir Ludewig von Vianden, probest zu Münster iu Eyflen,
dun kunt allen luden und erkennen offenliche an disem brive, das
mit dem erwirdigem in gote vater und Herren unserm Herren
"* Hern " Baldewine, ertzb(ischofen) zu Trire, sullen dinen, Helfen
und raden und sunderlicHe zu der reyse, die das heilege Romesz
ricHe [un]d den kunig von Engelland, der Helfer er ist, an get
wider das kfinigricHe von FrancricHe, biz das eine sfine zcwszen*)
<in allen > "^ den vorgenanten partyen ^ gentzliche gemachet
und vollebracHt wirt, mit zwentzig edeln mannen "* stediklicHen
rittern und wol geborn knecHte "* gewapent mit Helmen wol ge-
riden und erzöget. 2. Und sal uns dar umb der vorgenant
unser Herre von Trire geben vor ieden ritter derselben Ifite
hundert < deine > güldenen und vor den edeln knet < hundert >
seszig gülden deiner von Florentze oder den wert dan abe und
von iedem manne der vorgenanten zcwentziger <achzehene>
achtzehene der vorgenanten deinen güldenen zu solde zfi iglichem
mande, die wile wir mit den vorgenanten zwentzig mannen mit
unserm vorgenanten Herren sin in der reyse, 5. <Auch>
Und sal uns unser vorgenant herre von Trire den solt von einen
mande <vor> " vol " bezalen <ee wir in die reyse riden>
■* [ ]vol [ ]ko [ ]die [ ]iete ** und dar nach alle zit
zu angenden <mande> icliches mandes. 4. Und sal uns <auch
das ander gelt> ■* des vorgenanten ersten geldis * Halb "^ scHeit "
geben, ee wir <in> die reyse "* vollen " riten, und das ander
Halbe teil nach der reyse zu den ziden und mit solicHem paga-
mente, beyde vor und auch nach, als ime der vorgenante kfinig
von Engilland bezalet. 5. Und en sullen wir Hie enbinnen
wider den vorgenanten unsern Herren von Trire nit dfin <dan
412 ■'V'-- 600-602
vor>, sunder wir sullen ime dinen getruweliche, wo er unser
bedarf und iz an uns gesinnet. 6. Were iz auch, das <unser
vorgenanter herre von Trire von dem egenanten kunige von
Engillant nit geldes enphinge oder das> die reyse nit vollen-
ginge oder das wir unserm egenanten Herren, als vor begriffen
ist, nit vollen dieneten, was wir dan geldes von ime enphangen
betten, das sullen wir ime widertun und erstaden ■* an bereytcm
gelde oder mit manschaft odir dinste ^ und sin das schuldig zu
dune noch drier siner frunde rade, die er dazu schicket. 7. Alle
dise vorgescribenen stucke und ir icliches han wir vor uns und
unser erben gelobet in guden truwen an eides stat und geloben
sie auch an disen brive stete und veste zu haldene <allerle>
und zu vollenfurene, allerley argelist und geverde usz gescheiden.
Und diser dinge zu Urkunde et cetera.
I) Ueberschr.: [obliga.']cio ad serviendum pro stipendio. -(- a) D.
600. Koblenz 1339 Februar 12.
Dekan und Kapitel von St. Florin in Koblenz verkaufen detn be-
scheidenen Meister Rodolfus dictus Lossc ihrem concanonicus die Früchte
seiner Pfründe daselbst, die nach Ordnung, Satzung und Herkommen 3 am
nächsten 1. März beginnende Jahre lang zu Gunsten der fabrica oder anderer
Bedürfnisse der Kirche zu dienen haben, ausgenommen die täglichen Dar-
reichungen, es sei denn, dass er persönlich bei ihnen wohnen sollte, für
5 Pfund gute und rechte Groschen von Tours, von denen ihm aber 1 Pfund
erlassen wird wegen des Dienstes, den er ihnen und der Kirche später er-
weisen soll, während er die übrigen 4 schon vor Ausstellung dieser Urkunde
an die fabrica entrichtet hat ; stirbt er vor Ablauf der 3 Jahre, so soll davon
ein entsprechender Bruchteil an seine Erben zurückgezahlt werden. Siegler:
die Aussteller mit dem sigilliim capituli ad causas. D. Conflue(nci)e a. dorn.
1338. die 12. mensis febriiarii. — K SOJ, durchstrichen.
601. Trier 1339 Februar 17.
Erzbischof Baldexvin au den Dekan der Kirche von Karden ('Cardonensis.),
an Henricus Vikar des Johannes- Altars in ecclesia Monasteriensi in Meinfeit
(Münstermaifeld), Wilhelmus de Herke prebendatus Cardonensis und Alle, die
sonst mit der Sache befassl werden: verleiht die bisher von weiland Gerlacus
dictus Moir Kantor von Müitsterniaifeld besessene Pfarrkirche zu Kerne
(Mosel-Kern), deren Verleihung ihm für diesmal durch päpstliche Verleihung
zusteht, seinem lieben Meister Rudolplius dictus Losse seinem Kleriker und
befiehlt, diesen in Besitz zu setzen, ihm den Gehorsam der Eingesessenen
und den Genuss der Einnahmen zu verschaffen. Siegler: der Aussteller.
Cum ecclesiam — D. Treveris die 17. mensis februarii a. dorn. 1338. —
ja 2og. Zur Sache vgl. Nr. 645 sowie die Glosse L.s zu Nr. 58.
602. [1339 Februar 27].
Bevollmächtigte König Edwards III. von England ver-
sprechen dem Ersbischof Baldcwin Subsidiengelder und ver-
pfänden ihm die englische Reichskrone (Entwurf).
D QQ^) ; aus der Origi>ialausfertigung in London: Kymer Foedera II d
42 (R). Die teils formellen, teils materiellen Abweichungen des Originals
von D sind hier durch Sperrdruck, die am Schluss sehr umfänglichen Er-
weiterungen durch Kreuze (f) gekennzeichnet. Die am Rande zugefügten
Seitenzahlen erleichtern die Vergleichung. Als königliche Bevollmächtigte
■werden dort im Eingang genannt Henricus episcopus Lincolniensis, Reynaldus
comes Gelrie et Zutphenie, VVillielmus de Monte Acute comes Sarum, Henricus
de Ferrariis camerarius, Johannes Darcy senescallus hospicü regis Anglie,
Willielmus de la Pole und Paulus de Monte Florum, am Schluss als „kooper-
ierend" Bartholomeus de Burghassh miles,' als Bevollmächtigte Baldcwins
erscheinen dort die nobiles viri domini lohannes de Brunsborn, Paulus de Eycb
1339 Februar 12—27 413
milites, Tylmannus de Rodemacra armiger magister coquine, die magistri
Wykerus de Birgele, Rudulphus dictus Lusse und Teodericus dictus Hacke
clerici domini archiepiscopi Trevirensis.
/. Nos tales et tales et cetera speciale et sufficiens ad infra- 42 b
scripta a serenissimo domino nostro Eduwardo Anglorum
rege mandatum habentes recognoscimus '^tam*) dicti regis t quam
nostro nomine ** publice per presentes, quod, licet ex parte dicti
domini nostri regis cum reverendo in Christo patre ac domino
domino Bald(ewino) archiepiscopo Trever(ensi) super auxilio et
assistencia sacro Romano imperio et dicto regi per ipsum dominum
archiepiscopum "* contra ** '^ ) faciendis ac super certis pecuniarum
summis eidem archiepiscopo ob hec dandis nonnulle ordinaciones et
convenciones facte et habite dinoscantur*^) promissionibus et litteris ab
utralibet parcium mutuo inde datis, nos tamen < u 1 1 r a > "* iuxta "
illas<pro> prefato domino archiepiscopo <ac causam seus^)
causas vel presentes litteras ab eo habentibus bona
fide> pro pretactis auxilio et assistencia tam dicti domini
regis quam nostri*^) nomine efficaciter promisimus et<Ohiis
scriptis> promittimus ''nos procuraturos et facturos, quod
Vivelinus Rufus ludeus de Argentina nomine dicti domini nostri
regis L milia florenorum t * de Florencia bonorum et legalium, de quibus in
litteris dicti domini nostri regis <su?> dicto domino archi-
episcopo "* '^ alias " ^ datis*) continetur, et eciam tam^) racione
stipendiorum quam pro <suo> hospicio <predicti>
■* "ipsius" ** domini archiepiscopi undecim milia florenorum
pretactorum, <quam summam> " " que t XI mil(ia) flo-
renorum" *" nos . . comes Gelr(ensis) predictus iuxta potestatem
nobis super hoc per dictum dominum regem in pretactis litteris
suis datam t racionabiliter moderavimus et presentibus arbitra-
mur, ''''ante festum palmarum proxim(arum) ** ** ^) dabit et
solvet integre" t cum effectu. Quod si hoc non <faciemus>
■^fecerit", extunc <Vivelinus ludeus Rufus de Argen-
tina> "nos omnes et singuli predicti " nomine dicti domini
regis ante dominicam .Quasimodogeniti' t *) memorato domino
archiepiscopo aut causam vel presentes ab eo habenti-
bus de pretacta pecunie summa integraliter debebi<t>'' mus
satisfacere et tene<tur>"*mur'' t- 2. Insuper promisimus
et promittimus ut supra ultra pretactam summam et ob causas
pretacta s eidem domino archiepiscopo ac causas seu has
litteras ab eo habentibus "^ alia " quinquaginta milia flore-
norum pretactorum, ''de quibus eciam in pretactis litteris
regiis fit mencio", ante nativitatis beati lohannis baptiste festum
proiimum *) firmiter absque diminucione aliqua nos
daturos. ** Insuper eidem domino archiepiscopo <aut causam vel
causas seu has litteras ab eo habentibus>pro eisdem
sui s hospic i o et stipend io, ''"'quando in exped(icion i s ?)
vel gentis sue p) ]"", in cuiuslibet mensis
principio undecim milia florenorum pretactorum per nos vel alios ex
parte dicti d o m i n i regis integre d ari etpersolvi debebunt".
3. Ceterum, si dictum dominum archiepiscopum aut suos oc-
414 Nr. 603
casione assistencie et auxilii pretactorum dampna aliqua in
hominum suorum captivacionibus, in equorum perdicionibus aut
alias qualitercumque <probabiliter> sustinere contigerit,
huiusmodi dampna t e c i a m sibi refundere tenebimur et plenarie
resarcire**. 4. Et ut ipsi domino archiepiscopo ac causam
vel has litteras ab eo haben t<es>ibus t plus ydonee
caveatur, ipsis coronam t domini regis predicti ac regni Anglie
hereditariam a c precellenciorem rite et legittime quo supra nomine t
titulo pignoris tradidimus et obligavimus et hiis litteris obligamus.
Quam coronam, si per nos vel alios ex parte dicti
domini nostri regis solucione reali dictorum quinquaginta
miiium florenorum t <in> ''ante'" prectat<o>'' um " beati
lohannis t fest<o>um " solvendorum " t redempta non fuerit,
extunc prefatus dominus archiepiscopus <ac causam> vel
ca'^u^sasOvelpresentes litteras abeohabentes dictam
coronam <integram> ''totam'* vel per pecias sive
partes usque ad summam pretactorum quinquaginta t miiium
florenorum ''et eciam pro refundendis dampnis pretac-
tis, si que prefatum •d[ominum] archiepiscopum
<sustinere contigerit, > aut suos ut pr em[i t]tit ur,
<sci> nec[non] pro dampnis e[t] interesse, si que ipsum dominum
a[rchiepiscopum aut ca[usam] vel causas seu h[as] litteras
habentes [ab] eo ex ret[ar]data soluc[ione] t sustinere c[on]ti-
■t3a ger\i^ , poterunt alii vel aliis, prout ipsis placuerit, ulterius
obligare t hoc cauto, ne ipsa corona translacione dominii ante
lapsum anni inchoandi in dicto beati lohannis festo <minime>
" aliquatenus** distrahatur, utea<n>dem infra pretac-
tum annum per realem dictorum quinquaginta miiium
florenorum "et per aliarum pretactorum'*) summarum
pecunie pro refundendis dictis dampnis <existen-
cium> ac crescencium^ solucionem "^et re[..]nsionem "
recuperar<e>''i ^ et redim<ere>''i " valea<mus>'' t *"
per nos vel alios nomine dicti ..regis. Quod si anno
huiusmodi lapso redempta non fuerit, ut premittitur,
extunc predictus t archiepiscopus ac causam vel causas
seu has litteras ab eo habentes seu is vel hii, quibus
Corona huiusmodi ulterius iuxta premissa obligata
fuerit, eandem coronam ex toto vel per partes li-
center alienare possunt dominii translacione, si et
prout ipsis videbitur expedire. Et si per huiusmodi
coronae alienacionem prefato domino archiepiscopo ac
causam vel causas seu has litteras ab eo habentes
de pretactis L quinque milibus florenorum " et aliis <pecuniarum
summis iuxta premissa ac crescentibus> predictis') *" t
satisfactum non fuerit, tunc quicquid ipsis de summ<a>'' is"
huiusmodi defuerit, de hoc dictus dominus rex ac nos ac
nostri successores et heredes integre t satisfacere <debi>
" debebimus et" tene<bi>mur <et deberaus>. 5. <Pre-
terea eidem domino ..archiepiscopo ac causam vel
causas seu has litteras ab eo habentibus stipendiorum
1338 März 30 oder 1339 Mars 15 415
no[mine/'], cum('?'j dictus dominus archiepiscopus aut
sui iuxta modos in aliis hisdicti domini regislitteris
eidem archiepiscopo super hoc traditis^) compre-
hensos cum dictodomino regefuerint, undecim milia
florenorum pretactorum in cuiuslibet mensis prin-
cipio per nos aut alios ex parte dicti domini regis
integre dari et persolvi debebunt.> 6. Est'') insuper
adiectum et condictum, quod, si dictus ''dominus'* noster
rex aut nos premissas ac subscriptas necnon alias
factas prefato domino archiepiscopo <ac causam vel has
litteras ab eo habentibus> promissiones et obliga-
ciones non compleremus ''aut non observa verimus '^
cum effectu <aut si expedicio dicti domini regis
Angl(ie) in Franciam non procederet>, quod pretacta
Corona memorato domino archiepiscopo <ac causam vel cau-
sas seu has litteras ab eo habentibus> tam diu rema-
nere et esse debebit cum efficacia obligata'^) pro t
laboribus, sumptibus et apparatibus occasione dicte expedicionis
iam per ipsum dominum archiepiscopum et suos factis, t quous-
que sibi de viginti t milibus t pret actorum t florenorum t
per dictum dominum regem, nos vel alios ex parte ipsius t regis
fuerit plenarie et realiter satisfactum t-
I) Ueberschr. : De solvendis debitis C milibus flor(enorum) in negocio Angl(ie);
darüber die Notiz L.s : Rex d(ebet) I(itte)r(as) suas, q(uod) eis man-
dat(um) ded(er)it et cetera. — Am unteren Rande von fol. 85^ der
notizartige Nachtrag: q(ue) ar(chiepiscopo) pe(. ...) promisimus eciam
causam ab eo habentibus promit ("pronut?) et s(er)va et q(ue)
ipse ar(chiepiscopus) iuxta oblig(acionem) et a(re) en(...) (?) et
a(li)a facereposs(et?); darunter blasser: pro ratione ('?)(... )ende(...)
nondebetimpeti. + a) diese Worte mit dunklerer Tinte als die übrigen
Nachträge geschrieben, sollten ursprünglich nach habentes eingeschaltet
■werden. + b) mit schwärzerer Tinte nachgetragen ; danach Philippum pro Fran-
corum rege se gerentem in einer modernen Kopie Beyers in Koblenz (1 A I
nr. 936 b) interpoliert. + c) aus dinoscuntur korr. -\- i) D. -\- e) aus nostro korr.
+ f) mit dunklerer Tinte getilgt. -\- g) tam — archiepiscopi nach pretactorum,
durch Zeichen umgestellt. -)- h) einige nicht entzifferte Worte. + i) im Nachtrag
über der Zeile nachgetr. -\- k) Verweisungszeichen, am Rande (ohne dasselbe) :
«c Pre>-dicta L «Cmilia^- et XI florenorum ante 9 non sol[...] quod
tunc eritsol[..] ab omnibus etco[...] proXXm(arcis/') + k) danach
Verivetsungszeichen, dem aber kein Nachtrag entspricht.
1) Günther III nr. 239 (133H September 6), Vorlage für einige Ausdrücke. <»
2) März 21. a= 3) Aprü 4. <» 4) Juni 24. <» 5) vgl. N. 1.
603. 1338 März 30 oder 1339 März 15.
lacobus de Dudillindorf Ritler bekennt, seinem Herrn Erzbischof Baldewin
700 Pfund Trierer Pfennige für die während seiner Amtszeit als Burggraf
in Kylburch (Killburg) von ihm eingenommene)! aber noch nicht ausgezahlten
Einkünfte sowie für Baldewins Aufwendungen für die Herstellung der un-
bebauten und zerstörten Weingärten J.s in Kontz (Konz) als seine Schuld
zahlen zu wollen. Zeugen: die bescheidenen Herren Ordulphus dictus Scholere
Schöffenmeister, Arnoldus dictus Wolf, lacobus dictus luvenis, Bartholomeus
dictus Meutze (o über vi) und Tristandus weiland Gertrudis in vico sancti
Symeonis Trierer Schöffen. Siegler: der Aussteller und, mit dem Stadtsiegel,
die Zeugen. D. a. d. 1338. in crastino dominice .ludica me deus'. — Orig.,
mit beiden Siegeln, in Koblenz, Abt. 1 A I nr. 903. Das Datum kann so-
wohl mit 1338 März 30 als mit 1339 März 15 aufgelöst werden. Das
Letztere würde gelten, wenn Nr. 603 wirklich mit der in Koblenz beiliegenden
Aufrechnung des Ausstellers zusammengehörte. Diese muss aber wohl ins
416 Nr. 604-610
Jahr 1331 gesetzt werden (vgl. die NachträgeJ ; und fall!, auch in ihrer von
Baldeivin geschriebenen Glosse (Abschn. IVJ die erste Jahreszahl als 39
(statt 30y zu lesen wäre, würde das nach Trierer Stil ins Jahr 1340 führen.
604. Frankfurt 1339 März 18.
lohannes de Isenberg canonicus Nuvenbiirgensis (Naumburg) bürgt dem
bescheidenen Meister Rudolphus dictus Losse seinem concanonicus in ecclesia
sancte Marie Ysenacensi dafür, dass die ehrsame matrona Mechtildis die
Witwe des gestrengen lohannes dictus Losse, seine Hlutsverwandte, der
Lassen Tante ("matertera Lossin in der Ueberschrift), personlich oder durch
einen Anderen vertreten feria sexta ante festum penthecostes proximurn
(Mai 14), wozu sie schon jetzt feria sexta proxima (März 19) gehalten war,
vor dem ehrenwerten Herrn Kantor von Trier tils dem Richter im Prozess
erscheine, es sei denn, dass es inzwischen zum Atistrag ('composicioj komme,
bei Strafe von 1 Mark Silbers, die sie oder er dem Rudolf oder seinem
Bruder ante festum corporis Christi subsequens (Mai 27) zu zahlen habe.
Siegler: der Aussteller. D. Frankenford XV. kal. april- a. dorn. 1339. —
K ao8, durchstrichen.
605. Frankfurt 1339 Mars 18.
Ersbischof Heinrich von Mains sendet dem Zister-
sienserinnenkloster bei Gotha seine erste Bitte für den Kleriker
Bertold Gans.
K 213I).
Henricus dei gracia sancte Mogunt(ine) sedis archiepiscopus
sacri imperii per Germaniam archicancellariiis dilectis sibi in
Christo . . abbatisse et . . conventui monasterii sancte crucis extra
muros Gotten(ses) ordinis Cistercien(sis) sine dyocesi salutem in
domino sempiternam. /. Predecessorum nostrorum archiepi-
scoporum Mogunt(inorum) recolende memorie, qui quodlibet
monasterium seu cenobium nostre civitatis et dyocesis Mogunt(ine)
Habens beneficia conferre vel ad ea presentare seu alias de eis
disponere pro una beneficianda persona sub exaudicionis fiducia
habebant et consueverunt petere, vestigiis inherentes devocioni
vestre pro ßertoldo dicto Gans clerico nostre dyocesis primarias
dirigimus in hiis litteris preces nostras vos affectuosa instantia
rogantes et attencius requirentes, quatenus ipsi Bertoldo de bene-
ficio ecclesiastico cum cura vel sine cura consueto ab olim clericis
secularibus assignari, ad vestram collacionem, presentacionem seu
quamvis aliam disposicionem spectante communiter vel divisim,
si quod vacat ad presens vel quam primum ad id se facultas
obtulerit, virtute nostrarum huiusmodi primariarum precum ac
nostre consideracionis intuitu dignemini sine difficultate qualibet
providere, ut obinde vos ac dictum vestrum monasterium speciali-
bus graciis et oportunis favoribus prosequi merito debeamus.
2. Alioquin provisori allodii nostri Erforden(sis) et . . cantori ec-
clesie sancti Bartholomei Fra[n]kenforden(sis)*) necnon . . plebano
in Luppencze et cuilibet eorum insolidum damus hiis litteris
potestatem, ut vos ad id auctoritate nostra racione previa con-
pellant ecclesiasticam per censuram. 3. In cuius rei testimonium
sigillum nostrum presentibus est appensum.
Datum Frankenfort XV. kalendas aprilis anno domini
M''CCC'"°XXXIX».
I) Ueberschr. : Primarie preces pro Ber(toldo) Gans, quas impetravi eidem.
+ a) Frarkenf.
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SUPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
DD
145
N6
T.l
Hälfte 1
Nova Alamannia
■.■m^m.
i»
»^:
k