Skip to main content

Full text of "Nova Alamannia : Urkunden, Briefe und andere Quellen besonders zur deutschen Geschichte des 14. Jahrhunderts vornehmlich aus den Sammlungen des Trierer Notars und Offizials, Domdekans von Mainz Rudolf Losse aus Eisenach in der Ständischen Landesbibliothek zu Kassel und im Staatsarchiv zu Darmstadt"

See other formats


t:-''  \ .  . 


^'4.  '?'■ 


W: 


NOVA  ALAMANNIAE 


Urkunden,  Briefe  und  andere  Quellen  besonders 
zur  deutschen  Geschichte  des  14.  Jahrhunderts 

vornehmlich  aus  den  Sammlungen  des  Trierer  Notars  und 

Offizials,  Domdekans  von  Mainz  Rudolf  Losse  aus  Eisenach 

in  der  Ständischen  Landesbibliothek  zu  Kassel 

und  im  Staatsarchiv  zu  Oarmstadt 

herausgegeben 


von 


Edmund  E.  Stengel 

1.  Hälfte 


Unterstützt  durch  das  Institut  der  Kaiser  Wilhelm-Gesellschaft  für  deutsche  Geschichte, 

das  Preussische  historische  Institut  in  Rom,  die  Preussische  Archivverwaltung, 

den  Landesausschuss  von  Hessen-Kassel  und  „Maecenas" 


Berlin 

Weidmannsche  Buchhandlung 
1921 


Dieses  und  das  fol{eDde  Blatt  giod  beim  Binden  des  vol'.atändigen  Werkes  zu  entfernen. 


r.i 


R.   Friedrichs  Universitäts-Buchdnickerei  (Inhaber  Karl  Gleiser) 
Marburg  a.  L. 


8inführung. 

Item  regracior  vobis  super  novis 
Almanie  ac  ceterts  in  litteris  ve- 
stris  in  scriptis  contentis. 

Nr.  532. 

Als  eigenartigste  urkundliche  Quellensammlung  sur  Ge- 
schichte des  Zweikampfes  Ludwigs  des  Bayern  mit  der  römischen 
Kurie  gilt  seit  langem  das  sogenannte  Konseptbuch  des  Rudolf 
Losse  im  Staatsarchiv  sii  Darmstadt,  bis  in  die  jüngste  Zeit, 
sumal  nachdem  J.  Priesack  und  J.  Schwalm  eine  kurse  Ueber- 
sicht  des  Inhalts  gegeben  hatten  ( Westdeutsche  Zeitschrift  für 
Geschichte  und  Kunst  VIII),  immer  wieder  ausgebeutet,  obwohl 
nie  erschöpfend  bearbeitet.  Derweilen  aber  schlummerte  eine 
zweite,  ältere  und  umfänglichere  Sammlung  desselben  merk- 
würdigen Mannes,  der  Darmstädter  Schwester  mehr  als  eben- 
bürtig, unbekannt  und  ungeahnt  in  der  Ständischen  Landes- 
bibliothek SU  Kassel  (Mss.  jur.  fol.  25),  bis  ein  glücklicher 
Findergriff  sie  dem  Dornröschenschlaf  entrückte.  Sie,  die  im 
wesentlichen  nicht  aus  Entwürfen  und  Urschriften,  wie  die 
bekannte  Handschrift,  sondern  aus  Kopien  besteht  und  nur  bis 
1344  reicht,  aber  ihren  Schauplats  mit  dem  Kurverein  von 
Rhens  im  Mittelpunkt  um  so  glänzender  beleuchtet,  ist  Ver- 
anlassung und  Hauptgrundlage  des  Werkes,  von  dem  ich  die 
erste,  grössere  Hälfte  (vom  13.  Jh.  bis  1339)  heute  vorlege. 
Aber  ich  habe  mich  nicht  begnügt,  ihren  Inhalt  wieder su geben, 
sondern  den  Darmstädter  Band,  der  bisher  bei  iveitem 
nicht  ausgeschöpft  war,  gleichmässig  mit  verarbeitet.  Dasu 
hat  sich  dann  gesellt,  was  ich  an  urkundlichen  Nachrichten 
über  Rudolf  Losse  selbst  und  an  anderen  bemerkenswerten 
Briefen  oder  Akten  der  Zeit  auf  verschiedenen  Reisen  in 
Archiven  und  Bibliotheken  des  westmitteldeutschen,  trier- 
mainsischen  Kulturkreises,  so  inKoblens  und  München,  Trier  und 
Mains,    Würsburg,    Weimar    und   Dresden,   geftinden    habe '). 

Die  siveite  Hälfte  des  Werkes  wird,  da  der  Druck  regel- 
mässig fortschreitet,  im  Umfang  von  15 — 20  Bogen  Mitte 
nächsten  Jahres  erscheinen  können.  Sie  soll  ausser  dem  Rest 
der  Texte  (bis  1364)  und  Anhängen  (darin  lateinische  und 
deutsche  Gedichte  des  13.  und  M.Jh.s)  das  alphabetische  Register 
und  die  Einleitung  enthalten.  In  dieser  ist  vor  allem  su  erwarten 


543583 


eine  Beschreibung  der  beiden  sehr  komplizierten  Handschriften 
mit  einer  Ueber sieht  der  Reihenfolge  ihres  Inhaltes,  die  ja  im 
Texte  in  die  rein  seitliche  Folge  umgesetzt  ist.  Ausserdem 
bringt  die  Einleitung  eine  Biographie  des  Rudolf  Lasse  seihst, 
dessen  eigenes  Ich  in  diesem  Buche  mit  den  Ereignissen  so 
eng  verflochten  erscheint,  der  etwa  1310  geboren  am  7.  Januar 
1364  als  Dekan  des  Mainzer  Domkapitels  gestorben  ist,  aber 
schon  vorher,  vom  4.  bis  ins  6.  Jahrsehnt,  als  Notar  und  Rat, 
dann  als  Offisial  des  grossen  Ersbischofs  Baldewin  von  Trier, 
der  stärksten  staatsmännischen  Persönlichkeit  der  Zeit,  in  einem 
Brennpunkte  der  europäischen  Politik  gestanden  hat ;  eben  das 
gibt  seinen  Sammlungen  ihren  unvergleichlichen  Wert. 

Viele  haben  dies  Werk  mit  ihrem  Rat  gefördert.  Für  die 
Tat  hat  es  vor  allen  Anderen  zu  danken  dem  Generaldirektor 
der  preussischen  Staatsarchive,  Herrn  Geh.  Oberregierungsrat 
Dr.  P.  Kehr,  dessen  Eingreifen  den  Druck  erst  ermöglicht 
hat,  und  Herrn  Dr.  R.  Knipping  auf  Gut  Siferling,  der  die 
Sorge  der   Vollendung  opferfreudig  auf  sich  nahm. 

Marburg  im  Oktober  1921. 

Edmund  Ernst  Stengel. 


1)  Technik  der  Ausgabe:  Die  Texte  sind  teils  im  vollen  Wortlaut 
■wiedergegeben,  teils  in  ausführlichen  Auszügen,  die  ausreichend  bekannten 
Stücke  —  sie  sind  mit  *  versehen  —  nur  in  kürzester  Andeutung.  Ergänzte 
Stellen  sind  durch  [  ],  getilgte  durch  <  >,  nachgetragene  durch  '  *  ge- 
kennzeichnet. Punkte  bedeuten  in  eckigen  Klammern  unleserliche  Stellen, 
sonst  sind  sie  handschriftlich,  als  „Reverenz" -Punkte,  überliefert;  TextkürZtiugen 
sind  durch  Striche  deutlich  gemacht.  Was  nicht  Text  oder  Zitat,  ist  kursiv 
gesetzt.  K  und  D  mit  folgender  Ziffer  bezeichnen  die  von  mir  numerierte 
Reihenfolge  innerhalb  der  Handschriften  von  Kassel  und  Darmstadt;  iVr.  — 
geht  immer  auf  die  Nitmmeriernng  des  vorliegenden  Werkes,  iiährend  nr.  — 
stets  die  Numerierung  zitierter   Werke  bezeichnet. 

Vorläufige  Berichtigungen:  Nr.  39:  Jan.  5;  —  Nr.  74:  fuli  5; 
Nr.  77  Zu  N.p:  existunt  einzusetzen;  —  Nr.  80  (S.  51)  nach  a):  Brachazohis. 
a*);  —  Nr.  207  c.  2  (S.  7  v.  u.J  Dittographie  contingere  —  electionem  streichen; 

—  Nr.  235:  Volder  war  nicht  Zöllner  sondern  beteiligt  am  Zoll  (Sauer  Nass. 
ÜB.  nr.  1895);  —  Nr.  237:  fuli  13;  —  Nr.  245:  fan.  28;  —  Nr.  246  Vor- 
bemerkung: kaum  St.  wohl;    —    Nr.  29:  [1332]  Mai  8 ;  —  Nr.  256:  Okt.  13; 

—  Nr.  262:  Dez.  14  ;  —  Nr.  270  Vorbem.:  Rupert  war  nicht  Kellner  sondern 
Amtmann;   —   Nr.  295:  Okt.  30;   —   Nr.  403  zu  N.  e  und  sonst:   Vivelin  ; 

—  Nr.  448  c.  1:  als  ir  uns;  —  Nr.  475  zu  N.  5:  vallium  ist  richtig  (vgl.  b.  B. 
Schunck  Cod.  nr.  99);  —  Nr.  481:  NN.  a—c  streichen.  —  Zu  emendieren 
Nr.  73  c.  2:  provisione  st.  promissone  (aus  provisione  korr.) ;  —  Nr.  791 
1.  Absatz   Z.  3    v.  u.:    vestre  serenitatis;    —    Nr.  91   c.  2:   nobis  st.  nobilis. 


1*.  [Rom  1143  Februar  22 J . 

Papst  Innozenz  II.  für  Kloster  Spreu giersbach.  K^IO  (ohne  Eschatokoll) ; 

Jaffi-Löwenfeld  nr.  8346  (aus  Transsumt  des  16.  Jh.s). 

2*,  Rom  1178  März  30. 

Papst  Alexander  III.  für  Stift  Karden.    K  g4 ;  Jaffi-Löwenfeld  nr.  13037 

(aus  Orig.). 

3.  Rom  1213  April  19. 

[Papst  Innozenz  III.].  Vineam  domini  —  regi  Arrogonum.  K  5IQ 
aus  dem  Rommersdorfer  Bullar  in  Koblenz  fol.  4  b  nr.  3  (ohne  Protokoll),  am 
Schluss  gegen  Potthast  nr.  4706  (aus  Vatikan.  Register)  erweitert  durch  die 
Ankündigung  eines  Boten  N.  und  die  offenbar  aus  verlorenem  päpstlichem 
Register  mit  übernommene  Anweisung  für  eine  den  Ausfertigungen  des  Briefes 
an  reges  und  magni  principes  beizufügende  Aufforderung,  das  Laterankonzil 
mit  Sonderboten  zu  beschicken. 

i*'  Rom  1213  April  27. 

Derselbe    an    die  Aebte  der  Klöster  Villers  [-Bettnach]  und  Rommers- 

dorf.     K  S18   ebendaher  fol.  4«  nr.  2  =  Potthast  nr.  25592,  vgl.   nr.  4725. 

5*.  Rom  1213  Mai  5. 

Derselbe   an  die  Christenheit  der  Trierer  Provinz.     K  ///   ebendaher 

fol.  1"  nr.  1  — Potthast  nach  nr.  25592;  vgl.  4725. 

"•  Rom  1215  November. 

Bericht  über  das  4.  Laterankonzil:  Anno  ab  incarnacione  verbi  MCCXV. 

—  affuit  multitudo.     K  54^  ebendaher  fol.  26"  nr.  12;  vgl.  Böhmer-Ficker 

nr.  6177".    In  der  Aufzählung  am  Schluss  hier  noch  die  Gesandten  der  Könige 

von   Ungarn,  Jerusalem  und  Cypern  genannt. 

7*.  [Rom  1215  Dezember  12]. 

Papst  Innozenz  III.  K  £21  ohne  Protokoll  ebendaher  fol.  7"  nr.  6 ; 
Potthast  nr.  5012. 

8*.  Rom  1216  Januar  8. 

Papst  Innozenz  III.  an  die  Kreuzfahret  der  Diözese  Lüttich.  K  $20 
ebendaher  fol.  5*  nr.  4  =  Potthast  nr.  5050. 

9*>  Rom  1216  Januar  8. 

Derselbe  an  die  Kreuzfahrer  der  Provinz  Trier.  K  54g  ebendaher 
fol.  26b  nr.  13  =  Potthast  nach  25506,  vgl.  nr.  5048. 

10*.  Viterbo  1220  Januar  28. 

Papst  Honorius  III.  an  die  Aebte  von  Himmerode  und  Rommersdorf. 
K  550  ebendaher  fol.  28b  nr.  14  =  Pressutti  nr.  2313. 

11*.  Viterbo  1220  Februar  14. 

Derselbe  an  den  Scholaster  Konrad  von  Mainz.  Experte  tue  —  D. 
Viterbii  XVI.  kal.  marcii  pont.  n.  a.  quarto.  K S52  ebendaher  fol.  29b  nr.  16; 
Pressutti  nr.  2468  (ohne  Datum,  Vatikan.  Register). 

12*.  [Viterbo  1220  Februar  16] . 

Derselbe  an  die  deutschen  Bischöfe  und  Prälaten.  Et  si  eins  —  ac 
benignus.  K  SS3  ebendaher  fol.  30"  nr.  17 ;  Pressutti  nr.  2333  (Hildesheimer 
Kopialbuch). 

Nova  Alamanniae  1 


2  Nr.  13—30 

13*.  Viterbo  1220  Februar  16. 

Derselbe  an  die  Christenheit  in  Deutschland.  Exultet  —  D.  Viterbii 
XIIII.  kal.  marcii  pont.  n.  a.  quarto.  K  $5^  ebendaher  Jol.  28^'  nr.  15 ;  vgl. 
Pressulti  nr.  2307  (ohne  Datum). 

14*.  Civitavecchia  1220  Juli  28. 

Derselbe  an  den  Scholaster  Konrad  von  Mainz.  K  J2J  ebendaher 
fol.  21b  fiy_  10  =  Böhmer  Acta  nr.  943 ;  Pressutti  nr.  2580  (Vatikan.  Register). 
15*.  tfom  1220  November  30. 

Derselbe  an  denselben.  K  ^22  ebendaher  fol.  13^  nr.  9 ;  Pressutti 
nr.  2796  (mit  V.  kal.  dec. ;  Vatikan.  Register). 

16.  [1220  Ende  ?] 
Anweisung    [desselben  für  denselben  ?[    zu  Massregeln   gegen    säumige 

Kreuzfahrer.  Ex  quo  exercitus  —  votumsuum;  —  K ^^ 4  ebendaher  fol.  30" 
nr.  17'l2  (ohne  Protokoll). 

17.  Rom  1221  März  26. 
Derselbe    an    den  Erzbischof  von   Trier.      Ac  si  secus    —    D.  Laterani 

VII.  kal.  april.  pont.  n.  a.  V.  K  $55  ebendaher  fol.  3(ß-  nr.  18 ;  vgl.  Pressutti 
nr.  3209  (ohne  Zeitangaben). 

18.  Ro>n  1221  April  28. 
Derselbe  an  die  deutsche  Christenheit :  mahnt  sie,  auf  die  Kreuzpredigt 

des  von  ihm  dazu  bestellten  Meisters  C(onrad),  seines  Kaplans  und  Pöiiitentiars, 
SU  hören  und  für  die  Befreiung  des  heiligen  Landes  beizusteuern,  die  duces, 
comites,  mngfnates,  civitntes,  opida  seu  ville  mit  Streitern,  die  Kirchen  mit 
Gebeten  und  materieller  Hilfe.  Et  si  non  —  D.  Laterani  IUI.  kal.  mai  pont. 
n.  a.  V.  —  K  563  ebendaher  fol.  32"  nr.  22. 

19.  [Rom  1221  April  28]. 
Derselbe   an  die  deutschen  Bischöfe   und  Prälaten:   befiehlt,   da  einige 

von  ihnen  abtrünnige  Kreuzträgrr  mit  rechtswidriger  Nachsicht  behandeln 
und  infolgedessen  manche  weltliche  und  gar  geistliche  Fürsten,  Magnaten, 
sowie  andere  Laien  und  Geistliche  ihr  Gelübde  missachten,  ja  abtun,  die  Ex- 
kommunikation aller  Abtrünnigen  zu  verkünden ;  sie  sollen  sorgen,  dass  ab- 
wesende Kreuzträger  gemäss  dem  ßeschluss  des  4.  Laterankonzils  trotz  des 
Widerspruches  eines  Teiles  der  Geistlichkeit  3  Jahre  ihre  Pfründe  gemessen; 
sie  sollen  solche  Geistliche,  die  sich  weigern,  an  der  Kreuzpredigt  seines 
Kaplans  und  Pönitentiars  Konrad  oder  anderer  Prediger  mitzuwirken,  dazu 
anlialten.  Grave  gerimus  —  Dat.  ut  supra  ('=  Nr.  18).  —  K 5^4  ebendaher 
fol.  33"  nr.  23. 

20.  [Rom  1221  April  28]. 
Derselbe  an  die  deutschen  Bischöfe  und  Prälaten:  empfiehlt  ihnen  den 

von  ihm  zum  Kreuzprediger  in  Deutschland  ernannten  Meister  Konrad,  seinen 
in  Tat  und  Wort  mächtigen  Kaplan  und  Pönitentiar,  und  befiehlt,  demselben 
Lebensunterhalt  zu  gewähren.     Cum  secunduni    —    Dat.  ut  supra  (^=  Nr.  18). 

—  K  56s  ebendaher  fol.  33l>. 

21.  [Rom  1221  April  28]. 
Derselbe  an  Meister  Konrad,  seinen  Kaplan  und  Pönitentiar:  dankt  für 

dessen  Brief  und  erfolgreiche  Kreuzpredigt ;  hat  auf  seinen  Rat  soeben  Briefe 
(Nrr.  18—20)  an  die  Prälaten  und  Andere  geschickt,  doch  wegen  der  Er- 
schöpfung der  Kirchen  durch  den  Zwanzigsten  auf  weitere  Auflagen  ver- 
zichtet;  mahnt  ihn  auszuharren.    Devotionis  tue    —  Dat.  ut  supra  (=  Nr.  18). 

—  K  567  ebendaher  fol.  33'>  nr.  25. 

22.  [Rom  1221  April  28]. 
Derselbe  [an  denselben] :    bestätigt   auf  dessen  Bitte  die  von  ihm  und 

anderen  Kreuzpredigern  unter  Honorius'  und  Innozenz'  111.  Pontifikat  gegen 
die  Verpflichtung  zu  persönlicher  Kreuzfahrt  und  Stellung  %x>u  Streitern  ge- 
währten Absolutionen  von  l'erletzungen  Geistlicher.  Ex  parte  —  Dat.  ut  supra 
(=  Nr.   18).  —  K  568  ebendaher  fol.  34«  nr.  26. 

23*.  Tarent  1221  April. 

Kaiser  Friedrich  IL  für  den  deutscheu  Orden.  K IIQ,  vgl.  Nr.37;  Böhmer- 

Ficker  nr.  1307  (Orig.).  Zu  der  Bestinnnung  über  Veräusserung  von  Reichslehen 

an    den  Orden    die  Glo.'ise  L.s:    ut   feoda    imperii    tamquaiii    propria    dari  (so). 


1220  Februar  16— um  1250  3 

24.  Aiiagiii  1227  Oktober  1. 

Papst  Gregor  IX.  an  den  Ersbischof  von  Trier  und  dessen  Suffragane. 
In  niaris  —  Dat.  Anagnie  kal.  oct.  punt.  n.  a.  primo ;  älteste  Fassung  des 
berühmten  Manifestes  gegen  Friedrich  II.  —  K  28  wohl  aus  Rommersdorfer 
Bullar  fol.  34^  nr.  27.  Vgl.  Auvray  nr.  178  (vatikan.  Register)  an  die 
Bischöfe  im  Südosten  der  Provinz  Rom,  mit  sexto  idus;  A'  hat  abueichend 
von  dieser  jüngeren  Ausfertigung  besonders  S.  281  Z.  38  procellis  quatitur, 
fluctibus  agitatur,  5.  282  Z.  11  simul  st.  similis,  Z.  34  f.  s  u  b  spe  s  u  i  subsidü 
ad  crucem  s  u  in  e  n  d  a  in  ,  S.  283  Z.  3  a  r  c  h  i  e  piscoporum,  S.  5  G(uala  ?)  st. 
J(acobus'i  (vgl.  Eubel  P  246),  Z.  26  per  predicaciones  et  litteras,  Z.  30 
bone  memorie  st.  nobilis  vir,  Z.  31  fehlt  regrediens  und  et  nach  viis ;  Z.  41 
steht  nochmals  tociiis  populi  christiani  st.  christianitatis,  S.  285  Z.  9 f.  ipsum 
precipientes  ab  omnibus  excoraraunicatiun  publice  nunciari,  Z.  16 f.  Nos 
enim  salutem  in  domino,  non  interitura  affectamus  ipsius,  quem  o  1  i  m  sincere 
dilexinnis. 

25*.  Perugia  1229  Februar  11. 

Derselbe  an  den  Klerus  der  Provinzen  Mainz,  Köln  und  Trier.    K £^6 
ebendaher  fol.  31"  nr.  19  ;  Potthast  nr.  26194  (Orig.). 
26*.  Rom  1233  Mai  28  (Juni  28?). 

Derselbe  an  die  Archidiakone  Hugo  und  Johannes  Barat  von  Reims 
und  Chalons  und  Gerard  Goin  Domherrn  zu  Reims.  K  ^IJ  wohl  ebendaher 
fol.  42t>  nr.  31  =  Korth  216;  Auvray  nr.  1347  mit  V  kal.  iul.  (vatikan. 
Register) ;  vgl.  Knipping  I  nr.  774. 

27*.  Viterbo  1240  März  16. 

Kaiser  Friedrich  II.  an  die  Fürsten  und  Alle  im  Trierer  Erzbistum 
(Const.  II.  nr.  224).  K I  wohl  nicht  aus  Rommersdorfer  Bullar  fol.  49>>  nr.  39, 
sondern  aus  dessen  Vorlage,  da  an  3  Stellen  näher  verwandt  mit  der  in 
2  Abschriften  überlieferten  Ausfertigung  für  den  König  von  England:  Const.  II 
S.  308  Z.  23  quod  st.  que,  S.  309  Z.  14  deferentein  st.  defcrentes,  S.  310  Z.  22 
conciliuni  convocari  st.  conv.  conc. ;  diese  Vorlage  war  kaum  das  Original- 
diplom, da  K  mit  Item  beginnt. 

28*.  Kom  1241  Juni  19. 

Papst  Gregor  IX.  an  den  deutschen  Minoritenmeister.  K  524  ;  Auvray 
nr.  6075  (nur  Zitat) ;  vgl.  nr.  6072  (vatikan.  Reg.)  =  Sbaralea  I  nr.  343 
(konstruiert  mittels  nr.  6075). 

29*.  Lyon  1247  April  9. 

Papst  Innozenz  IV.  an  die  Christenheit.  K  344  d ;  Berger  nr.  2519 
(Orig.  u.  Vatikan.  Register). 

30.  [wn  1250]. 

Bertho  Tnichsess  von  Schlotheint  verkauft  die  Villa  Epich- 
itellen  an  Hermann  Losse. 

K.  2I(f  I),  das  erste  Stück  der  littere  progenitorum  meorum.  Ueber  die 
Familie  von  Schlothcim  vgl.  Funkhänel:  Zeitschr.  d.  Ver.  f.  thüring.  Gesch.  111 
(1859).  Bertho  und  sein  Bruder  Kunemund  werden  1228—1253  (1255?)  ge- 
nannt (Dobeneckcr  III  nr.  14  f,  93,  377,  393,  749,  951,  1094,  1623,  1939, 
2105,  2312?);  Kunemund  heisst  nur  1228—1244  „von  Schlotheim"  (nr.  14 f.), 
464,  749),  später  meist  „von  Mihia" ;  1253  scheint  er  tot  gewesen  zu  sein 
(vgl.  nr.  2105,  2370,  2520).  Hermann  von  Spirowe  und  ein  Gerhard  von 
Madelungin  kommen  auch  noch  in  Nr.  31  vor. 

Ego  Berthous  dapifer  de  Slatheim  tenore  presencium  recog- 
nosco,  quod  villara  Abicheneide  cum  suis  pertinenciis  tarn  in  cam- 
pis,  silvis,  pratis  quam  in  aquis  vendidi  Hermanno  Lussoni  pro 
XXX '^  marcis  argenti,  sicut  ante  annum  bonum  fuit  et  acceptum, 
pro  bonis  liberis  iure  feodali  puerisque  suis  et  uxori  sue  possidendis 
et  ad  obtinendam  dictam  villam  cum  suis  pertinenciis  uxori  et 
liberis  dicti  Her(manni)  fratri  suo  Th(eoderico)  iure  contulimus 
prememorato  et  si  quis  me  hereditarium  in  dicta  bona  voluerit 
conprobare,  omni  occasione  remota  libera  faciam  iam  dicto  H(er- 

1* 


4  Nr.  31-32 

manno)  et  suis  heredibus  et  soluta.  Huiusmodi  facti  sunt  testes 
frater  meus  K(unemundus)  de  Slatheim,  F(redericus)  de  Grüne- 
beche,  H(ermannus)  scultetus  de  Cruceburg,  Hermannus  de  Spirowe, 
Ludewicus  Sac,  Gothfridus  de  Hasehardeshusen,  Hermannus  Mersel, 
Gothfridus  de  Guttern,  Bertoldus  de  Madelingen  et  alii  quam 
plures  fide  digni.  Ut  hoc  autem  meum  factum  robur  obtineat 

firmitatis  et  testimonium  veritatis,  presentem  paginam  munimine 
sigilli  mei  feci  roborari. 

I)  Ueberschr.:  Empcio  ville  Abschinelhde  (2.  h  korr.)  cum  suis  perti- 
nenciis  in  campis  ceteraque;  dazu  die  Glossen  1)  Nota,  quod  villa  est  nostra  et 
totum,  item  nota,  quod  uior  et  liberi  possunt  habere,  und  2)  .Fa.(ciam  ?)  hanc 
litteram  transsumi  vitatis  illis  de  Slatliey(m). 

31.  1262  Mär 3  14. 
Friedrich  der  Jüngere  von  Treff urt  verpfändet  an  Hermann 

und  Dietrich  Losse  für  20  Mark  Silbers  seine  Güter  au  Nuwin- 
dorf,  Hoinges  und  Rangen. 

K  223I). 

Nos  Ferdericus ")  iunior  de  Drivord  recognoscimus  universis 
presentem  paginam  inspecturis,  quod  bona  nostra  in  Nuwindorf, 
in  Hoinges  et  Rangen,  piscaturam  quoque  attinentem  Hermanno 
et  Theodrico  fratribus  dictis  Lussin  obligavimus  cum  universis 
proventibus  pro  XX  marcis  argenti  volentes  [esse] '')  eorundem 
bonorum  legitimus  warandator  sub  hac  forma,  si  predicta  bona  a 
festo  beate  Walpurgis  proxime  venturo  infra  terminum  non  sol- 
verimus  ab  ipsis,  possidebunt  ea  iure  feodali  a  nobis.  Preterea 
ipsa  conferemus  eorum  heredibus  et  amicis,  pro  quibus  duxerint 
preces    suas.  Ut    autem    hoc    factum    ratum    permaneat,    has 

litteras  conscribi  fecimus  nostroque  muniri  sigillo. 

Acta  sunt  hec  anno  domini  M*  CC"'^)  LXII"  pridie  ydus 
marcii.  Huius  rei  testes  sunt  Albertus  de  Sebech,  Hermannus 
de  Mila,  Hermannus  de  Spirowe,  Gerhardus  de  Madelungin,  Al- 
bertus de  Sulbach,  Berthous  de  Varila,  Gothfridus  Schindecoph 
et  Theodericus  frater  suus,  alii  quam  plures. 

1)  Ueberschr. :  Acquisicio  sive  feodum  bonorum  in  Nuwindorf,  in  Hoinges  et 
Rangen.  Am  Schluss  hat  der  Abschreiber  2  himugefügt :  Hec  ex  littera,  quam 
vidistis  circa  Hermannum  Lusse  seniorem.  +  a)  K.  -\-  b)  fehlt.  -\-  c)  davor 
CCC  getilgt. 

32.  Perugia  1265  Juni  8. 
Papst  Klemens  IV.  befehlt,  die  Brüder  des  Augustiner- 
Hospitals  auf  dem  Grossen  St.  Bernhard  in  ihrer  Betteltätig- 
kcit  anfordern  und  dafür  su  sorgen,  dass  ihnen  testamentarische 
Legate  nicht  vorenthalten  werden. 

K  344  b.  —  Inseriert  in  Nr.  121  und  dort  beeeichnet  als  plumbea 
ipsius  predecessoris  buUa  munitum  mit  der  Bemerkung,  dass  es  pre  nimia 
vetustate  incipit  inm  consumi,  wohl  deshalb  im  Archiv  des  St.  Bernhard- 
hospitals nicht  erhalten  (vgl.  die  E.xetntion  vom  /olgenden  Tage  bei  Gremaud 
I  nr.  713),  während  die  in  Nr.  122  ebenso  gekennceichnete  U.  Inuozem  IV. 
(Nr.  29)  allerdings  auf  uns  gekommen  ist. 

Clemens  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus  fratri- 
bus .  .  archiepiscopis  et  episcopis  et  dilectis  filiis  .  .  abbatibus, 
.  .  prioribus,  .  .  decanis,  archidyaconis,  .  .  prepositis,  .  .  archi- 
presbyteris  et  aliis  ecclesiarum  prelatis,    ad  quos  littere   iste  per- 


1262  März  14—1265  Juni  8  5 

venerint,  salutem  et  apostolicam  benedictionem.  /.  Querelam 
gravem  accepimus  dilectorum  filiorum  prepositi  et  fratrüm  hospi- 
talis  Montis  lovis  ordinis  sancti  Augustini  Sedunensis  dyocesis, 
quam  pre  magnitudine  culpa  ac  pauperum  dispendio  dissimulare 
nee  volumus  nee  debemus.  Proposuerunt  siquidem  iam  dicti  fratres, 
quod,  cum  pro  confratriis  et  elemosinis  pauperum  requirendis  iuxta 
quod  eis  indulsimus'),  ad  ecclesias  quorundam  presbyterorum  acce- 
dunt,  eos  recipere  nolunt,  sed,  quod  gravius  est,  ab  ecclesiis  ipsis 
predictos  fratres  eicere  non  verentur,  cum  deberent  eos  benigne 
ac  patienter  audire  et  parrochianos  suos  ad  conferendas  pauperi- 
bus  elimosinas  attencius  exhortari.  Accidit  ad  hoc,  quod  iidem 
presbyteri  quandam  partem  elimosinarum  pauperum  exigunt  impu- 
denter  et,  ut  possint  extorqueri,  quod  querunt  parrochianis  suis 
reclamantibus "),  pauperum  obsequium  inpedire  pro  sue  voluntatis 
arbitrio    non    formidant.  Unde,    quoniam   tantum   predictorum 

fratrum  gravamen  et  pauperum  dispendium  clausis  non  debemus 
oculis  pertransire,  quibus  ex  debito  pastoralis  officii  patrocinium 
tenemur  contra  omnem  insolenciam  inpertiri,  universitati  vestre 
per  apostolica  decreta  mandamus  atque  precipimus,  quatinus  uni- 
versis  presbyteris  nostre  iurisdictioni  subiectis  sub  pena  officii  et 
beneficii  iniungatis,  ut  predictos  fratres,  dummodo  ydonei  et  bone 
opinionis  existant,  in  ecclesiis  suis  ad  opus  pauperum  predicare  et 
elimosinas  querere  iuxta  quod  eis  apostolica  sedes  indulsit  sine 
qualibet  contradictione  permittant  salva  moderacione  concilii  gene- 
ralis nee  ab  eis  aliquid  exigere  vel  extorquere  presumant.  Si  vero 
postmodum  de  iam  dictis  presbyteris  ad  audienciam  nostram  querela 
pervenerit  in  transgressores  precepti  nostri,  iuxta  modum  culpe 
taliter  veritate  cognita  vindicetis,  quod  eos  sue  temeritatis  peniteat 
et  fratres  ipsi  pro  defectu  iustitie  non  cogantur  ad  nostram  pre- 
senciam  laborare.  2.  Pervenit  preterea  ad  audienciam  nostram, 
quod,  si  quando  parrochiani  vestri  prefatis  fratribus  quidquam  de 
rebus  suis  in  testamento  reliquerunt''),  heredes  eorum  vel  illi,  qui 
res  ipsas  penes  se  habent,  ipsum  legatum  eis  solvere  contradicunt. 
Quia  vero  gravem  culpe  maculam  contrahunt  et  non  medio- 
criter  oculos  divine  maiestatis  offendunt,  qui  ea,  que  sacris  dei 
ecclesiis  et  viris  religioni  ac  honestati  deditis  rationabiliter  in 
testamento  legantur,  temeritate  qualibet  detipere  presumunt,  uni- 
versitati vestre  per  apostolica  scripta  precipiendo  mandamus,  qua- 
tinus, quando  predicti  fratres  exinde  apud  vos  querimoniam  depo- 
suerint,  illos,  quos  vobis  nominaverint,  si  vobis  ita  esse  constiterit, 
mon[e]atis'^)  attencius  et  districtius  conpellatis,  ut  ea,  que  predictis 
fratribus  sunt  in  testamento  legata,  remoto  appellationis  obstaculo 
sine  maliciosa  dilatione  absque  diminucione  persolvant  vel  in  pre- 
sencia  vestra  appellacione  remota  exhibeant  iusticie  conplementum. 
Quod  si  monitis  vestris  parere  contempserint,  eos  appellacione 
cessante  usque  ad  satisfactionem  condignam  excommunicacionis 
vinculo  astringatis. 

Datum  Perusii  VI.  idus  iunii  pontificatus  nostri  anno  primo. 
a)    reclammantibus.  -\-  b)    relinquerunt.  +  c)    moniatis. 

1)    unbekannt. 


6  Nr.  33 

33.  [Perugia  1265  Juni  28— Juli  10?]. 

Papst  Kleniens  IV.  predigt  den  Bischöfen  itn  Herzogtum 
Spoleto  das  Kreus  gegen  König  Manfred  von  Sisilien. 

K  29 1).  —  Die  älteste  Fassung  des  berühmten  Manifestes,  die  wir  be- 
sitzen. Offenkundig  jünger  sind  die  mehrfach  erwähnten  Ausfertigungen 
einerseits  an  die  Erzbischöfe  vou  Bourges,  Narbonne,  Bens,  die  französischen 
Provinziale  der  Prediger-  und  Minderbrüder  und  den  Dekan  von  Reims  vom 
2.  November  1265  (aus  Vatikan.  Register:  M.  G.  Epistolae  pont.  Rom.  III 
nr.  645,  vgl.  fordan  nr.  240,  Böhmer-Ficker  nr.  9600;  R),  andererseits  an 
den  Kardinal  Simon  von  St.  Cäcilia  wohl  aus  dem  September  (nach  Abschrift 
teils  bei  Marlene  II 196,  teils  bei  Sternfeld  318,  vgl.  Jordan  nr.  1477,  Böhmer- 
Ficker  nr.  9582  f. ;  C)  /  aber  auch  die  Fassung  für  die  Prioren  und  Guardiane 
der  Prediger-  und  Minderbrüder  in  der  Mark  Aukona  vom  10.  Juli  (aus  Orig. 
Sbaralea  III  nr.  23,  vgl.  Jordan  nr.  1751,  Böhmer-Ficker  nr.  9540 ;  F)  ist, 
wenn  nicht  jünger,  so  doch  weniger  ursprünglich.  Da  der  Papst  in  Perugia 
residierte,  versteht  es  sich,  dass  er  wie  in  F  so  auch  .  in  unserer  U.  zuerst 
den  Klerus  der  nächsten  Nachbarschaft  gegen  den  eben  damals  Rom  und 
Spoleto  bedrohenden  Manfred  (vgl.  Böhmer-Ficker  nr.  4760 — 4764  g)  aufrief. 
Die  obere  Grenze  für  die  Einreihung  ist  die  im  §  2  erwähnte  Belehnung 
Karls  von  Anjou  mit  Sizilien  am  28.  Juni  (Böhmer-Ficker  nr.  9537). 

Clemens^)  episcopus^)  servus  servorum  dei  venerabilibus*^) 
fratribus  universis  episcopis  per  ducatum  Spolent(inum)  constitutis 
salutem'')  et  apostoHcam  benedictionem.  /.  Venenoso '^)  genere 
velud  de  radice  colubri  virulent[a]0  progenies  Manfredus^)  qu[on- 
djam'')  [princeps]')  Tarentinus  egressus  ab  i[n]eunte'')  etate  paternis  se 
conformans  nequiciis  nisus')  est,  quantum  potuit,  paternam  superare™) 
sevitiam.  Qui  sicut  i[ni]pius")  in  pessimis  rebus  exultans  gloriatus°) 
est')  esse  ac  dici  ecclesie  persecutor  ad  depressionem  catholiceP) 
fidei,  enervationem  iuris  ecclesiastici  et  iugem  turbationem  Ytalie''), 
prout  patet  per  opera""),  dampnabili  progenitoris  imitatione*)  re- 
spir[a]ns').  In  qua  voluntate  p[erf]ida")  in"*")  deum'^)  non  solum 

perseverans  sed  crescens,  quantum  in  eo  est,  prophanavit  sacra, 
religiosa  fedavit,  destruxit  ecclesias,  affiixit  viros  ecclesiasticos  et 
alios  tarn  nobiles  quam  pauperes")  ac^)  viduis  non  pepercit  alias 
molitu[s]^')  totis  viribus  conceptum^)  virus  effundere  ac  iniquitatem 
tam  [innatam')  quam')]  a  patre  propagatam  in  matrem  ecclesiam 
parturire^').  Et  ut  ad  sue  intencionis  perfidiam  posset  pervenire 

facilius,  Sarracenis  et  aliis  inimicis  ecclesie  in  Christianorum 
dispendium  speciali  se  amicicia  copulavit.  Idem  quoque  regnum 
Sicilie  ad  ecclesiam'')  Romanam  pertinens,  ut  de  aliis  taceamus,  in- 
vadens  ac*^')  perfidia  inhumana  contractans,  quantum  ex  ipsius 
regni  opibus  ledat  ecclesiam,  turbet  Ytaliami)  et  alias  etiam  remotas 
partes  concuciat,  non  solum  eciam^)  vicinis  est  notum,  sed  ad 
extr[em]os*')  orbis  [terre]')  angulos  iam  pervenit.  Et  licet  ec- 
clesia  tamquam  pia  mater  longo  tempore  dissim[i]laverit '')  ista 
credens,  ut^')  ille  ad  cor  rediens  penitenciam  ageret  de  commissis, 
quia  tamen  de  die  in  diem  fiebat  deterior  et  peiora  peioribus''') 
cumulab[a]t''),  qu[a]dam'^')  inevitabili  necessitate  oportuit  nos  pro 
ecclesie  defensione  a[th]letam'')  assumere  ipsumque'"')  erigere  ad 
illius  proterviam  retundendam.  2.  Cuius  rei  causa"')  karissimum 
in  Christo  filium  nostrum  Karolum°')  regem  Sicilie  illustrem,  quem 
more  p[ro]g[e]n[i]torumP')  suorum  apostolica  sedes  semper  invenit**') 
ad  beneplacita   sua    paratum,    vocavimus   ad   huiusmodi    negocium 


1265  Juni  28— Juli  10?  7 

eique  predictum  regnum  de  fratrum  nostrorum  consilio  duximus 
conferendum  firma  spe  fiduciaque  tenentes,  quod  per  ipsius  stren- 
nuitatem,  fidelitatem  et  potenciam  idem  regnum  optata  pace  fruetur, 
gaudebit  Ytalia^)  a  bellis  et  turbacionibus  intestinis  quiescens, 
imperii  Romani '')  Status  reformabitur  et  Terre  Sancte  in  manu 
[valida]')    succurretur.  3.    Cum   [igitur]')    idem   rex   pro    fidei 

catholice  incremento,  ecclesie  honore,  bono  statu  totius  Ytalie  i)  ac 
optata  quiete  fidelium  [z]elo"')  fidei  et  devocionis  accensus  assumpto 
crucis  signaculo  contra  predictum  Manfredum  et  Sarracenos  Lucerie 
accingat  se  viriliter  ac  potenter,  nos  attendentes,  quod  Christiani 
populi  et  maxime  Ytalie '')  interest,  ut  tam  salubre  negocium,  a 
cuius  successu  dependet  plurium^')  quam  credatur™)  tranquillitas, 
in  manu  forti  et  robusta  procedat,  Ytalicos  °')  et  alios  fideles  ad 
hoc  salutare  Jesu  Christi  exercitu[s''')  tyrociniumj^')  non  solum  piis 
exhortacionibus  sed  eciam  superhabundantibus  graciis  invocamus. 
4.  Et  ut  universi  et  singuli  ad  id  eo  libencius  et  animosius  inten- 
da[n]t^')  quo  exinde  dona  spiritualia,  qua  temporalibus  preferenda 
sunt,  percep[erin]t^^)  pociora,  nos  de  omnipotentis  Dei  misericordia 
et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum'"')  eius  auctoritate  confisi 
et*^'^),  quam  nobis  Deus  licet  indignis  ligandi  atque  solvendi  contulit, 
potestate"^*^)  omnibus,  qui  assumpto  crucis  signaculo  cum")  eodem 
rege  et  contra  Manfredum  et  Saracenos  predictos  in  propriis  per- 
sonis  et  expensisprocesserint^^),  plenam  suorumpeccaminum  veniam 
indulgemus  et  in  retribucionem'^*')  iustorum")  salutis  eterne  polli- 
cemur'^'^)  augmentum.  Eis  autem,   qui  non  in  propriis")  personis 

hoc""")  fecerint  sed  in  suis  dumtaxat  expensis  iuxta  facultatem  et 
qualitatem  suas"")  viros  ydoneos  destinaverint,  et  illis°°),  qui  licet 
in  alienis  expensisPP)  propriis'''')  personis  accesserint"),  plenam 
suorum  concedimus  veniam  peccatorum.  Huiusmodi***)  quoque 
remissionis  volumus")  esse  participes  iuxta  quantitatem  subsidii  et 
devocionis  affectum  omnes,  qui  ad  subvencionem  ipsius  negocii"")  de 
bonis  suis  congruum""*)  subsidium  iuxta  arbitrium  collectorum,  quos 
ad  hoc  deputandos  duxeritis,  ministrar[int]  ^■^)  aut  circa  predicta 
consilium  et  auxilium  inpender[i]nt"^)  oportunum  et  qui  pro  eodem 
negotio'"')    predicaverint    verbum    crucis.  Volumus^y)    eciam 

crucesignandos^^)  illo  privilegio  eaque  immunitate  gaudere,  que 
crucesignatis^''')  pro  Terre  sancte  subsidio  in  generali  concilio ''''') 
sunt  concessa '=''=) ^),  ac'^''')  eos,  postquam  receperint  Signum  crucis, 
cum  uxoribus,  familia'^''^)  et  omnibus  bonis  ipsorum  sub  protectione") 
sedis  apostolice  permanere^^'s)  statuentes,  ut  bona  ipsorum  extunc 
integra  maneant  et  quieta,  donec  de  ipsorum  reditu  vel  obitu 
certissime  cognoscat[ur]'*''^).  Archiepiscopi  vero  et  episcopi''')  eo- 
rundem  crucesignatorum  necnon  et  archidiaconi  et  eorum  officiales 
nostra  freti  auctoritate  non  permittant  predictos  crucesignatos 
contra '^''0  protectionis''')  nostre  tenorem  ab  aliquibus  indebite  mole- 
stari  molestatores  huiusmodi  per  censuram  ecclesiasticam  appel- 
lacione  postposita  conpescendo"^'"*).  5.  Quocirca  fraternitati"'") 
vestre  per  apostolica  scripta  mandamus,  quatenus"'")  contra  Man- 
fredum et  Sarracenos  predictos  perP'P)  vestras  civitates  et  dioceses 
proponatis'!''!)    et    proponi    facialis ''"')    per   ali[o]s **'**),    quos    ad   hoc 


8  .  Nr.  33 

ydoneos  noveritis'''),  verbum  crucis"'").  Et  ut  fideles  Christi 
libencius  et  fervencius  currant  ad  verbum  Domini  audiendum,  Omni- 
bus vere  penitentibus  et  confessis,  qui  ad  vestram  et  illorum,  quibus 
id  commiseritis^'^),  sollempnem  predicacionem  accesserint  in"'") 
qualibet  civitate,  villa  vel"''')  oppido,  in  qualibet  convencione^'^)  seu 
stacione,  quadraginta^'^')  dierum  indulgentiam  largiaraini '''''')  et"'^') 
illi,  quibus  officium  predicationis  duxeritis '''''')  committendum,  prout 
videritis  expedire.  Ut  autem  nichil  omnino  desit  ad  commissum 
vobis'^''^')  officium  exequendum,  [ajbsolvendi^'^')  iuxta  formam  ec- 
clesie  manuum  iniectores  in  clericos  seculares  et  personas 
religiosas  ac  incendiarios  et^'*?')  sacrilegos '^ '*''),  dum  tarnen 
pro  huiusmodi  negotio  recipiant  signum  crucis  illud''')  personaliter 
consequendo  vel  propriis  expensis  mittendo  ydoneos  bellatores, 
nisi  adeo  gravis'''''')  et  enormis  fuerit''')  excessus  in'"''"')  manuum 
iniectione,  quod  merito  debeant  ad  sedem  apostolicam  destinari "'"'), 
plenam  vobis°''>'),  [ut^'P')]  per  vosi''^')  et  alios  hec  valeatis '''''')  exequi 
concedimus  facultatem^'*')  proviso  tamen,  quod  huiusmodi''')  manuum 
iniectores"'"'),  incendiarii^'O  ac™'"')  sacrilegi  iniuriam  et  dampna 
passis  satisfaciant  conpetenter.  Ceterum  vos*'^')   et  illi,   quibus 

verbum  huiusmodi  commiseritis^'^')  predicandum,  rectores^'^')  ec- 
clesiarum^*^)  predictarum  civitat[um]'''''')  et  dyocesum'^'^'^)  moneatis ^^^) 
diligenter  et  efficaciter  inducatis '^'^'^),  ut  ipsi  cum  parrochianis  suis 
ad  audiendum  verbum  crucis  devote  ac  reverenter  accedant  [et]', 
in  ipsis  predicacionibus'"),  ubi  expedire  videritiss^^s),  harum  litte^ 
rarum  tenorem  legatis''*'^)  et  faciatis"')  legi  cum  debita  reverencia- 
et  exponi '*''''). 

I)  Ueberschr.  in  K:  Predicacio  crucis  contra  Manfredum.  +  a)  Clem.  —  dei 
fehlt  R.  -j-  b)  etc.  s/.  ep.  —  Aei  F.  +  c)  dilectis  filiis  universis  prioribus 
Praedicatorum  et  guardianis  Minorum  fratrum  per  marchiam 
Anconitanam  st.  ven.  —  Spolent.  F.;  .  .  Bituricensi,  .  .  Narbonensi, 
..Senonensi  et..Rothomag'ensi  archiepiscopis  et  ..  priori  Predi- 
catorum  et  .  .  ministro  Minorum  fratrum  provincialibus  Francie 
et  .  .  decano  Remensi  st.  venerabilibus  —  constitutis  R;  dilecto  filio 
sancti  tituli  sancte  Cecilie  presbytero  cardinali  apostolicae  sedis 
legato  st.  venerab.  —  const.  C.  +  d)  sal.  —  benedictionem />/i/<  R.  -\-  e) 
D  e  venenoso  F,  R,  C.  +  f)  virulenti  K.  +  g)  Manfredum  K.  +  h)  quam  K. 
-\-  i)  fehlt  K.  -\-  k)  ieunte  K.  +  0  visus  C.  -|-  m)  nach  sevitiam  F,  R,  C.  -\- 
n)  ipsius  K.  -\-  o)  gloriatur  st.  glor.  est  F.  -(-  p)  orthodoxe  F,  R,  C.  +  q) 
Ual.  F,  R,  C.  -\-  r)  operam  K.  -\-  s)  inmittacione  K.  -f-  t)  respirens  AT,'  su- 
spirans  F,  R,  C.  -\-  u)  prosidia  K.  -{■  v)  fehlt  F,  R,  C.  -f-  w)  populäres  i%  /?,  C. 
-j-  x)  et  pupillis  ac  i<",  Ä,  C  (et),  -f-  y)  molitur  K.  -f-  z)  acceptum  F.  -\- 
a')  parturiere  K.  +  b')  nach  Romanam  F,  R,  C.  -\-  c')  regnicolas  add.  F, 
R,  C.  +  e')  extraneos  K.  -\-  f)  dissimilaverit  K.  -t-  g')  quod  F.  -\-  h')  priori- 
bus F.  +  i')  cumulabit  K.  +  k')  quodam  K.  +  1')  adletham  K.  +  m')  ipsum 
quoque  K.  -\-  n')  causam  K.  -f-  o')  Carol.  F,  C.  +  p')  pugnatorum  K.  -j-  q') 
invenerit  K.  +  s')  infestivis  F.  +  t')  Romanie  R.  +  u')  celo  K.  -\-  v')  et 
plurimum  K;  plurimura  F.  -{-  w')  creditur  R.  -\-  i')  exercitum  Ä".  -)-  y')  fehlt, 
Lücke  K.  -\-  z')  intendat  K.  -f  aa)  percepit  K.  +  bb)  fehlt  F.  +  cc)  e  t 
illa  add.  F,  R,  C.  -\-  ee)  potestatera  K.  4"  ü)  ad  eundem  regem  ituri 
cum  eo  St.  cum  —  et  F,  R,  C.  +  gg)  accesserint  F,  R,  C.  +  hh)  retributione 
F,  R,  C.  -f-  ii)  istorum  F.  -\-  kk)  pollicemus  C.  +  11)  nach  personis  F.  -\- 
mra)  illuc  accesserint  st.  hoc  —  destihaverint  F.  +  nn)  suam  R,  C.  -{- 
oo)  sirailiter  add.  F,  R,  C.  -j-  pp)  fehlt  F,  uo  add.:  iuxta  facultatem 
et  quantitatem  suam  viros  idoneos  destina verint ,  et  illis  simi- 
liter,  qui  licet.  -)-  qq)  in  plenis  tamen  F;  in  propriis  tamen  C.  + 
rr)    et   eis,    qui   quartam   seu    maiorem   partem    proventuum    et    ob- 


1265  Juni  28— Juli  10?  9 

ventionum  deredditibussuis  pro  huiusmodinegotio  collectoribus 
ad  hoc  deputatis  seu  deputandis  erogaverint  add.  R,  C.  -\-  ss)  Huius 
F,  R,  C.  +  tt)  et  concedimus  add.  F,  R,  C.  +  uu)  regni  F.  -\-  uu*)  con- 
grue  ministrabunt  st.  congruum  —  crucis  F;  decimam  vel  aliara 
partem  predictis  collectoribus  st.  congruuni  —  duxeritis  R,  C.  -\-  vv) 
ministrare  K.  +  ww)  inpenderent  K.  +  xx)  auctoritate  nostra  add.  R,  C.  -f 
yy)  statt  Volumus  —  concessa  F:  die  Kreuzträger  und  ihr  Vermögen  stehen 
unter  päpstlichem,  bischöflichem  und  aller  Prälaten  Schutz;  ihr  Vermögen 
soll  unangetastet  bleiben,  solange  ihr  Tod  nicht  sicher  feststeht;  Prälaten, 
die  sich  in  exhibenda  iusticia  gegen  Kreuzfahrer  und  deren  Familien 
vergehen,  gewärt:gen  schwere  Strafe;  Andere  sind  durch  die  Prälaten  ohne 
Anspruch  auf  Appellation  zu  bestrafen.  +  zz)  crucesignatos  et  crucesig- 
nandos /?,  C  +  a'a)  crucesign.  —  suhsidio  fehlt  R,  C.  -\-  b'b)  er ucesig- 
natorum  indulgentia  R,  C.  -\-  c'c)  add.  F  und  (etwas  abweichend)  R,  C: 
Gläubiger  sollen  von  den  geistlichen  Behörden,  jüdische  von  den  weltlichen 
gezwungen  werden,  ihren  am  Kreuzzug  teilnehmenden  Schuldnern  die  Zinsen 
zu  erlassen  (S\  qui  vero  —  denegetur^,  wovon  F  noch  ausführlicher 
handelt  (\is  vero  —  non  absorbet'.  Es  folgt  in  F  die  Aufforderung  an 
den  gesamten  Klerus  sowie  an  civitates,  ville  et  oppida,  sich  zur  Auf- 
stellung von  Truppen  zu  vereinigen  /'Ut  autem  regni  —  non  defuerintj, 
während  R  den  sich  beteiligenden  Geistlichen  den  Fortgenuss  ihrer  Pfründen 
auf  3  Jahre  gewährt  ('Presbyter is  autem  —  prestito  promiseruntj- 
-)-  d'd)  et  tarn  crucesignatos  quam  crucesignandos  s^  ac  eos  R,  C; 
ac  eos  —  competenter  (S.  8)  fehlt  F.  +  e'e)  familiis  R,  C.  +  ff) 
apostolice  sedis  protectione  st.  prot.  —  sed.  R,  C.  -\-  g'g)  suscipimiis 
eisque  nichilominus  indulgemus,  ut  extra  suas  dioceses  auctori- 
tate litterarum  apostolice  sedis  vel  legatorum  eius  nequeant  ad 
iudicium  evocari  R,  C.  +  h'h)  cognoscat  K.  +  i'i)  diocesani  add.  R,  C. 
-\-  k'k)  et  contra  K.  -\-  l'l)  et  indulgentie  add.  R,  C.  +  m'm)  danach  R,  C: 
geistliche  und  weltliche  Kreuzträger  deciraas  non  ratione  ecclesiarum 
pacifice  detinentes  sollen  deren  Einkünfte  unmittelbar  oder  durch  Ver- 
mittlung der  Kollektoren  der  Kreuzsache  zuwenden  dürfen.  +  n'n)  fratern. 
—  scripta  fehlt  R;  st.  frat.  vestre  C;  discretioni  tue.  +  o'o)  danach 
add,  R:  vos  fratresarchiepiscopi  per  vestras  civitates  et  dioceses 
ac  provincias  et  tu  fili  decane  per  civitatem  et  diocesim  ac  pro- 
vinciam  Remenses,  vos  quoque  filii  prior  et  minister  per  easdem 
civitates  et  dioceses  ac  provincias  et  totum  regnum  Francie;  add. 
C:  per  regnum  Francie  et  alias  terras  tue  legationis  crucem  pre- 
dices  et  facias  predicari.  +  p'p)  pc  —  dioceses  fehlt  R,  C  (doch 
vgl.  N.  o'o).  -4-  q'q)  et  proponas  C.  +  r'r)  facias  C.  -|-  s's)  alias  K;  illos  C. 
-f-  t't)  nach  crucis  K;  noveris  C.  -f  u'u)  danach  add.  R,  C:  eos  ad  id,  si 
necesse  fuerit,  per  censurara  ecclesiasticam  appellatione  post- 
posita  compellendo  fcorapescendo  C).  -\-  v'v)  commiseris  C.  +  w'w)  et 
in  K.  -\-  x'x)  et  C.  +  z'z)  con voca tione  7?,  C.  +  a'a')  decem  vel  viginti 
seu  triginta  vel  quadraginta  R,  C.  +  b'b')  nach  committendum  duxeritis 
R,  C  flargias  C).  +  c'c')  vos  et  R;  prout  tu  et  C.  +  d'd')  nach  duxeritis 
(duxeris  C)  committendum,  add.  prout  videritis  ('videris  C)  expedire 
R,  C.  +  e'e')  tibi  C.  -f  t'f)  obsolvendi  K  +  g'g')  danach  add.  R,  C:  ex- 
communicatos  pro  decima  vel  vicesima  deputata  pacis  et  fidei 
ac  terre  sancte  negotio  non  soluta  necnon.  +  h'h')  in  R,  C  bezieht 
sich  die  Absolution  auch  auf  Wahrsager,  Solche,  die  gegen  päpstliches  Ver- 
bot das  heilige  Grab  besucht  und  den  Sarrazenen  Waffen  oder  andere  Unter- 
stützung geliefert  haben,  wegen  Konkubinats  exkommunizierte  Kleriker,  In- 
haber von  Dignitäten  und  Personaten  in  Stiftern  sowie  andere  Geistliche,  qui 
contra  constitutionera  ecclesie  leges  vel  physicara  audierunt; 
hinzu  kommt  noch  der  Dispens  von  der  Irregularität.  +  i'i')  st.  illud  — 
bellatores  R,  C:  vel  qui  propriis  expensis  alios  pro  se  miserint 
bellatores  vel  iuxta  qualitatem  culpe  et  facultates  suas  con- 
gruam  ad  arbitrium  vestrum  ('tuum  CJ  de  facultatibus  propriis 
miserint  portionem.  +  k'k')  contrarius  R.  -f  IT)  nach  excessus  R.  + 
m'm')  manuum  iniectorum  st.  in  —  iniectione  R,  C.  +  n'n')  R,  C  fügen 
hinzu  die  Befugnis,  Beichtende,  die  sich  fürs  Kreuz  verpflichten,  zu  versöhnen 
und  Gelübde  von   Wallfahrten   oder  Enthaltsamkeit  für  das  Kreuz   zu   über- 


10  Nr.  34-41 

nehmen.  +  o'o')  tibi  C.  +  p'pO  itaque  K.  -j-  q'q')  te  C.  +  rV)  valeas  C.  + 
s's')  R,  C  fügen  hinzu  die  Erlaubnis  wegen  legitimum  impedimentum 
den  Loskau/ vom  Kreuzgelübde  zu  gestatten,  die  redemptiones  im  Namen 
des  Königs  zu  empfangen,  Absolution  zu  erteilen  et  inducendi  ferias 
diebus  predicationis/  das  einkommende  Geld  sollen  die  Adressaten  sammeln, 
die  Verpflichteten  mit  geistlichen  Strafen  zur  Zahlung  zwingen  und  das  Geld 
den  Prokuratoren  des  Königs  abliefern.  +  t't')  predicti  R,  C.  -\-  u'u')  et 
add.  R,  C.  +  v'v')  aus  incendarii  korr.  K.  -\-  w'w')  ac  sacrilegi  fehlt  R,  C. 
+  x'x')  tu  C.  +  y'y')  commiseris  C.  -\-  z'z')  doctores  F.  +  aaa)  illarum 
partium  et  add.  F,  R,  C.  -\-  bbb)  civitatis  K.  +  ccc)  dioc(esis)  K.  +  ddd) 
moneas  C.  +  eee)  inducas  C;  danach  add.  F,  R,  C:  eos  ad  id,  si  necesse 
fuerit,  per  censuram  ecclesiasticam  compellendo.  +  fff)  arfrf.  vestris 
F,  R,  C.  -\-  ggg)  videris  C.  +  hhh)  Icgas  C.  +  iii)  facias  (nach  legi^  C.  -f- 
kkk)  danach  add.  F,  R,  C:  die  Adressaten  sollen  den  questuarii  auf  das 
schärfste  verbieten,  ihrerseits  mit  der  Kreuzzugssammlung  zu  konkurrieren; 
sie  und  ihre  Beauftragten  sollen  zur  Erftilltmg  aller  dieser  Vorschriften  un- 
versüglicli  handeln  ohne  besonderen  Befehl,  ohne  aufeinander  zuwarten  und 
ohne  sich  gegenseitig  zu  hindern,  unter  Uebergehung  aller  nicht  ausdrücklich 
auf  diese  Sache  bezüglicher  Indulte.  Datierung  (fehlt  auch  in  R):  Datum 
Perusii  (in  F:)  VI.  idus  iulii  (bzw.  in  C:  IV.  nonas  novembrisj  ponti- 
ficatus  nostri  anno  primo. 

1)    Const.  11  nr.  424.   +  2)     Vgl.  Potthast  nr.  5012  (=  Nr.  7). 
34*.  Lyon  1274  Oktober  23. 

Papst  Gregor  X.   an   den  Domherrn   von   Verdun   Meister   Rogerius   de 
Merlomonte.    K153  und  K512;  Potthast  nr.  20947  (aus  Transsumt  von  1275), 
v^l.   Guiraud  nr.  571  (Exemplar  für  Tuszien). 
35*.  [Lausanne  1275  Oktober  20]. 

König  Rudolf  I.  an  Papst  Gregor  X.  K  J,  kaum  aus  der  Fassung  des 
Originaltranssumtes  von  1279  (=  Const.  III  nr.  89)  im  vatikanischen  Archiv, 
bietet  nur  die  1.  Hälfte,  die  Wiederholung  des  Eides  Friedrichs  II.  An  die 
Korrektur  Rudolfus  aus  Adolphus  im  Titel  möchte  ich  keine  Vermutung  knüpfen. 
36*.  1276  April  7. 

Erzbischof  Heinrich  von  Trier  für  Stift  Kyllburg.     D  165  und  K $14 
aus  einem  von  2  Originalen  in  Koblenz;  Goerz  IV  nr.  273. 
37,  [Frankfurt]  1277. 

Henricus  Dekan  der  Frankfurter  Kirche,  Bruder  Her(mannus)  Prior  des 
Predigerordens,  Bruder  Henricus  Gardian  des  Ordens  der  Minderbrüder  vidi- 
mieren das  mit  Goldbulle  besiegelte  Privileg  Kaiser  Friedrichs  II.  Nr.  21 
und  transsumieren  es,  um  es  vor  den  Gefahren  der  Wanderung  von  Ort  zu 
Ort  zu  bewahren.  Siegler:  auf  Bitten  von  Kommend ator  und  Brüdern  des 
Hauses  in  Frankenfort  die  Aussteller.  Actum  a.  ine.  dorn.  M"  CC°  (aus  CCC 
korr.)  LXXVII"  indictione  quinta.  —  K  lig  a.  Die  vidimierte  Urkunde  ist 
ohne  Einleitung  vorangestellt. 
38*.  Civitavecchia  1281  Mai  21. 

Papst  Martin  IV.  an  die  Obrigkeit  in  Tuszien.  K  gö;  Const.  III  nr.  267 
(Vatikan.  Register  und  Kopialbuch  in  S.  Gimignano),  wo  mit  K  aus  N.  b 
ceterisque  einzusetzen  ist. 

39.  Trier  1289  Januar  3. 

[Boemund  I.  erwählter  Ershischof  von  Trier?]  bestätigt 
einem  Kloster  [der  Dominikaner]  die  ihm  durch  einen  päpst- 
lichen Legaten  verliehenen  Gnaden  und  Freiheiten,  insbesondere 
das  Beichtprivileg. 

D  IT,  Bruchst.  (Anfang  fehlt).  Die  Ergänzungen  des  Ausstellers  und 
des  Empfängers  ergeben  sich  aus  dem  Inhalt;  zu  der  letzteren  .%timmt,  dass 
auch  die  in  D  zunächst  folgende,  von  gleicher  Hand  nachgetragene  Nr.  53 
dem  Dominikanerorden  gilt.  Der  erwähnte  Legat  ist  wohl  eher  der  Kardinal 
Johannes  von  Tuskulum,  der  Ende  Mai  1286  nach  Deutschland  ging  (vgl. 
Knipping  III  nr.  3096)  und  bis  1287  blieb  (vgl.  Böhmer-Redlich  nr.  2073a, 
Kaltenbrunner  333),  als  der  Kardinal  Jordan,  der  bald  nachher  kam  und 
wohl  schon  1287  starb   (vgl.  Eubel  I'  10  XIII  nr.  8,    Goerg  IV  nr.  1505 f.). 


1274  Oktober  23—1291  Mai  29  \\ 

Jener  ist  auf  seiner  Heimreise  vom  Würzburger  Reichstag  in  Metz  nachweis- 
bar;  besondere  Fürsorge  für  die  Bettelorden  wird  ihm  auch  sonst  nachgesagt. 

receperunt,  sicut  litteris  et  instrumentis  super  hoc  confectis')  plenius 
declaratur,  monasterium  vestrum  et  personas  ipsius  cum  omnibus 
graciis  et  libertatibus  vobis  a  predicto  domino  legato  concessis 
recipio  et  approbo  inantea  sub  meo  ac  successorum  meorum 
regimine,  cura  et  monasterio '^j  permansuras  volens,  quod  prior 
fratrutn  ordinis  vestri  in  Treveri  per  se  vel  per  alios  fratres 
SUDS  confessiones '')  audiat,  confitentes  absolvat,  salutares  penitencias 
iniungat  ac  vobis  exhibeat  ecclesiastica  sacramenta.  In  quorum 
testimonium  sigillum  nostrum  una  cum  sigillis  dictorum  prioris  et 
conventus  dixi  presentibus  apponendum. 

Nos  prior  et  conventus  prefati  litteras  iam  dicti  domini  legati ') 
vidimus  et  sigilla  nostra  apposuimus  instrumento. 

Datum  Treveris  anno  domini  millesimo  CC  LXXXVIII.  in 
octava  beati  lohannis  ewangeliste. 
a)    ?    -|-    b)    confessessiones. 

1 )    unbekannt. 

40.  Godesberg  1290  Mars  27. 

Ersbischof  Siegfried  von  Köln  bestellt  Schiedsrichter  sur 
Auseinandersetsung  über  seine  Güter  bei  Zeltingen  und  Rachtig 
sowie  andere  des  Ershischofs  Boetnund  von  Trier. 

K  I06^).  —    Vorlage  -war  Knipping  III  nr.  3237  =  3273. 

Nos'')  Syfridus  dei  gratia  sancte  Coloniensis  [ecclesie] '') 
archiepiscopus  sacri  imperii  per  Ytaliam  archicancellarius  notum 
facimus  universis  presentes  litteras  inspecturis,  quod  super  ordinacione  facienda 
una  cum  venerabili  in  Christo  patre  domino  B(oemundo)  archiepiscopo 
Treverensi  de  bonis  nostris  apud  Zeltanc  et  Rathiche  Treverensis  dyocesis 
cura  aliis  bonis  domini  archiepiscopi  memorati  sibi  vicinioribus  et  magis 
conpetentibus  conpromittimus  in  viros  honestos  Wernerum  prepositum  sancti 
Gereonis,  Wicboldum  [scolasticum]  b)  maioris  ecclesiarum  Coloniensium, 
nobilem  virum  Hartradum  dominum  de  Merenberch,  .  .  prepositum 
ecciesie  sancti  Castoris  in  Confluencia,  lacobum  dominum  de  Warrnisperch  c) 
et  Dythardum  de  Paffendorf  milites  tanquam  in  arbitros,  arbitratores  seu 
am[ic]abiles'')   conpositores  dantes    eisdem     plenariam    potestatem    dictam 

ordinacionem  seu  pronunciacionem  de  alto  et  de  basso  faciendi  secundum  quod 
eis  Visum  fuerit  expedire,  ac  promittentes  fide  prestita  corporali  nos  ratura  et 
firmum  habituros  quidquid  dicti  conpromissarii  egerint  vel  ordinaverint  con- 
corditer  in  premissis  nee  contra  hoc  aliquatinus  facere  vel  venire.  In  cuius 
rei  testimonium  sigillum  nostrum  presentibus  est  appensum. 

Datum  anno  domini  MCC  [octogesimo] '')  nono  aput  Gudes- 
perch  in  crastino  palmarum. 

I)  Ueberschr.:  Conpromissum.  +  a)  voraus  geht  Item.  +  b)  fehlt.  +  c)  zu 
Wayrinsp.  korr.?  -f-  d)  amabiles. 

41*.  Frankfurt  1291  Mai  29. 

König  Rudolf  I.  für  Erzbischof  Boemund  I.  von  Trier.  K  lOJ^  ; 
Böhmer- Redlich  nr.  2466  (Orig.). 


12  Nr.  42—43 

42.  Eisenach  1292  September  29. 

Heinrich  von  Frankenstein  mit  seinen  Söhnen  Heinrich, 
Heinrich  und  Ludwig  überlässt  Johann,  Gerwich  und  Albrecht 
Lusse  das  Gericht  samt  den  davon  einkommenden  Bussen  3U 
Epichnellen,  Unkeroda,  Nensilsdorf,  Wolfsburg,  Welkers,  Stro- 
verte  und  Eckardshausen,  doch  ausschliesslich  der  vor  dem 
Landgericht  sii  erledigenden  Proaesse  um  Leben. 

K  222 1) ;  Original  im  Haupt-  und  Staats-Archiv  zu  Weimar,  vielleicht 
nicht  Vorlage  von  K  (vgl.  NN.  l,  m). 

Wir  Heinrich  von  Frankenstein  bekennen  in  diseme  brive, 
daz  wir  mit  willen  unser  sone  Henrich^)  un(de)  Henrich*)  und 
Ludewichs*')  vor  sogetanen'^)  schaden,  also  Johannes,  Gerwich'') 
un(de)  Albrecht  Lusse  '^)  von  unserwegen  untphangen  haben,  den 
selben  vor  genanten  setzehin ')  unse  gerichte  zu  Abchenelnde  ^), 
in  Unkinrode ''),  in  Nensilsdorf '),  unsir  dorfir  ^)  in  Wolvisberg '), 
Welkers™),  Stroverte")  und  Okirshusen  °)  an  Johannes  gute  mit 
gutin  willin  vor  zuenzik  mark  mit  so  getanir  byeschedinheit  also 
hye  na  biescribin  steth.  Die  selben  dri  sollen  habin  daz  gerichte 
in  den  vorgenanten  dorfirn''')  mit  alleme  rechte  un(de)  mit  aller 
wriheit  p)  zu  sechis  iarn  also  wi  is  gehat  haben  von  sente  Mertins 
messe,  di  nu  kunphtig  ist,  ober  sechz  iare  an.  Alleine  ab  eyn 
man  oder  ein  wiph  uff  diseme  göte  sin  lebin  vor  worchte,  den 
sal  man  vor  vurin  zu  lantgerichte.  Swaz  aber  busze'')  da  vöne 
vilen,  die  sollen  diser  drier  sin  Johannes  Lussen''),  Gerwichs  und 
Alberechtes*).  Diz  gerichte  sollen  sie  uns  zu  losene  geben,  swene 
wis  mutin  bin  dysin  sechs  iaren.  Wer  abir,  daz  wir  daz  nicht  in 
losten  bin  sechs  iarin,  so  sal  iz  ur  rechte  lein')  sin. 

Dit  ist  geschein  in  Isenach")  noch  gotis  geborte  tusint  iar 
und™)  zwe  hundirt  iar  in  deme  andern  und  nunnenzwenschegistin '') 
iaren  in  sente  Michahelis  tage.  Des  sint  gezuch")  unsir  herre 
der  lantgrave ")  Albrecht  der  aide,  her  Herman  von  Mila,  her 
Heniman-^)  von  me  Hagin ''),  her  Herman  hovemester"*'),  Härtung''') 
un(de)  Helmerich  von  Varnrode,  Bertoldus  von  Bertoldeshuse'^'), 
Alljertus  von  Willebrechterode^'),  Heinrich  von  Vokinrode*^'). 

Were  aber,  daz  wir  daz  gerichte  losten,  so  sollen  des  die 
vorgenanten  in  aldeme  rechte  bliben  als  ur  eidern  an  sfi '')  bracht 
haben.  Zu  eyme  Urkunde  alle  der  rede  sint  dise  insigele  an  dysin 
briph  gehangen. 

I)  Ueberschr.:  Super  iurisdictione  de  Unkinrode,  Nenzilsdorf  et  Abschinelnde. 
-\-  11)  Mittelalterliches  Iiidorsai :  Unkenrode  und  Strofurd.  +  a)  Heinrich  A. 
-\-  b)  Lodewichs  A.  -\-  c)  sogenanten  A.  -\-  d)  Gerwic  A.  +  e)  Luzse  A.  + 
f)  setzehin  K;  seczin  A.  +  g)  Apghinelle  A.  -f  h)  Unkenr.  A.  +  i)  Xenczil- 
dorf  A.  +  k)  dorph.  A.  +  1)  über  Welkers  nachgetragen  K;  Wolfsberg  A. 
+  m)  fehlt  A.  +  n)  Strofurte  A  +  o)  Okyrh(use)n  A  +  p)  vryheith  ^.  + 
q)  da  buze  A.  +  r)  Luzsen  A.  -f  s)  Albrechtis  A.  +  t)  leben  A.  +  u)  Ysenache 
A.  -\-  v)  K;  nunczigesten  A.  +  w)  gezuog  A.  +  x)  lantgreve  A.  +  y)  Heyne- 
man A.  -\-  z)  gin  z.  T.  verlöscht  A.  +  »')  der  hovemeister  ^4.  +  b')  Hartunc 
A.  -\-  c')  Bertoldishusin  A.  -\-  d')  Wyllebrechterode  A.  -\-  e')  Vockynrode  A. 
+  f)  si  A. 

43.  Longuyon  1296  Februar  6. 

Statuten  des  Stiftskapitels  von  Longuyon. 


1292  September  29—1296  Februar  6  13 

D  20S^). 

In  dei  nomine  amen.  Anno  incarnacionis  eiusdem  M*  CC 
XCV'°  in  nostro  capitulo  generali  celebrato  in  crastino  beate 
Agathes  mense  februarii  facta  sunt  in  ecclesia  Longwidon(ensi) 
de  concensu^)  tocius  .  .  capituli  statuta  infra  scripta  perpetuo  dura- 
tura,  prout  .  .  canonici  ipsius  ecclesie  tunc  temporis  existentes 
corporali  iuramento  promiserunt.  /.  In  primis  statuimus  et  ordi- 
namus,  quod,  quicunque  in  posterum  receptus  fuerit  in  canonicum 
et  in  fratrem  ecclesie,  statuta  subscripta  iuret  se  fideliter  serva- 
turum    necnon    et    pias    et    bonas    ipsius    ecclesie    consuetudines. 

2.  Ordinamus  et  statuimus  etiam,  quod  .  .  canonici,  qui  residere 
voluerint  in  ecclesia,  sexdecim  septimanas  de  residencia  faciant  in 
eadem,  si  grosses  fructus  prebende  percipere  voluerint.  Et  si 
aliquis  receptus  fuerit  de  novo  in  .  .  canonicum  et  in  fratrem, 
triginta  duas  ebdomadas  faciet  de  residencia  in  eadem,  si  grosses 
fructus  prebenda  percipere  voluerit.  Si  vero  aliquis  .  .  canonicus 
residenciam  non  fecerit,  prout  dictum  est,  etiam  si  solo  die  deficeret, 
carebit  omni  prebenda  debita  residenti,  scilicet  medietate  prebende. 
Quod  si  forte  ultra  medietatem  perceperit,  restituat  infra  octo 
dies,  alioquin  extunc  ab  introitu  chori  et  percepcione  prebende  in 
posterum  sit  suspensus  usque  ad  satisfactionem  condignam  et 
contra  ipsum  procedatur,  prout  ipsis  visum  fuerit  expedire.  Modus 
autem  residenciam  faciendi  est,  quod  canonicus  residens  in  ecclesia 
saltem  una,  vice  quolibet  die  se  representet  hora  matutinarum  sex 
misse  sex  vesperarum  qu[o]adusque  terminum  supradictum  sue 
residencie  XVI  septimanarum  adimpleverit.  Si  vero  in  ecclesia 
predicta    cessare    contigerit,    representet    se    semel    in    ecclesia. 

3.  Item  statuimus  et  ordinamus,  quod  in  ipsa  ecclesia  singulis  diebus 
missarum  solempnia  saltem  semel  celebrentur  hora  debita  cum 
horis  canonicis.  Höre  pulsentur  modo  et  tempore  debitis.  Quia 
vero  propter  paucitatem  .  .  canonicorum  .  .  dyaconi  et  .  .  subdya- 
coni  ipsius  ecclesie  suum  debitum  servicium  exercere  non  possunt 
hora  misse,  illud  tarnen  exerceant  diebus  solempnibus,   si  possint.  • 

4.  Item  statuimus  et  ordinamus,  quod  nullus  .  .  canonicus,  .  .  vi- 
carius  perpetuus  intret  ecclesiam,  quamdiu  cantatur  in  eadem,  nisi 
ferat  habitum  suppellicii.  Quod  si  secus  fecerit,  tribus  diebus  se- 
quentibus  ab  introitu  ecclesie  sit  suspensus.  5.  Item  statuimus 
et  ordinamus,  quod  in  ipsa  ecclesia  sint  semper  due  perpetue  vi- 
carie,  ut  domino  nostro  continue  serviant,  quibus  certa  porcio  de 
fructibus  non  residencium,  si  qui  fuerint,  vel ")  communibus  as- 
signetur,  quorum  porcio  talis  est:  unicuique  quinque  modii  bladi 
ad  mensuram,  que  canonicis  dabitur,  medietatem  frumenti,  aliam 
siliginis.  Dabuntur  etiam  unicuique  triginta  solidi  Thuronen(ses) 
nee  ultra  hoc  aliquid  petere  poterint,  quod  iuramento  corporali  in 
suo  introitu  firmabunt  hiis  salvis,  que  in  elemosinam  fuerint  legata. 
Jurabunt  etiam  se  continuam  facere  residentiam  in  ecclesia  nisi 
de  licentia  .  .  canonicorum  vel  eius,  qui  preerit,  absens*)  fuerit")  vel 
legitimo  impedimento  detenti.  6.  Item  statuimus  et  ordinamus, 
quod,  quocienscumque  sacerdos  canonicus  missarum  solempnia  cele- 
brabit,   oblaciones,    que  ad  manum  suam  venerint,    usque  ad  sum- 


14  Nr.  44—47 

mam  duodecim  denariorum  forcium  in  usus  suos  cedant.  Quod  si 
excedant  summam  predictam,  fructus  proprios  non  faciet.  7. 
Addicimus")  etiam  huic  statuto,  quod  .  .  prepositus  semel  in  anno 
coram  .  .  canonicis,  qui  interesse  voluerint,  de  bonis  et  fructibus 
ipsius  ecclesie  computabit  in  octavis  beati  Remigii  in  vindemiis 
vel  circa.  8.  Item  addicimus^),  quod  in  crastino  ascensionis  domini 
eligatur  matricularius  '^)  et  .  .  scolarum  rector  assensu  .  .  capituli 
et  sanioris  partis  ipsius  .  .  capituli.  9.  Statuimus  eciam,  quod 
nullus  in  tractatibus  ecclesie  faciendis  admittatur,  nisi  sit  in  sacris 
ordinibus    constitutus.  JO.    Statuimus    eciam,    quod    canonicus 

decedens  grosses  fructus  bladi  illius  anni,  quo  decesserit,  cum 
denariis  minutarum  decimarum  pro  debitis  et  sua  voluntate  faci- 
endis, si  residenciam  suam,  prout  superius  dictum  est,  fecerit, 
anni  vero  subsequentis  fructus  in  usus  fabrice  ecclesie  nostre 
cedant.  In  cuius  rei  testimonium  sigilla  .  .  prepositi  et  .  . 
capituli  dicte  ecclesie  presentibus  locis  sunt  appensa  salvis  iure  et 
libertate  prebende  et  prepositure  prepositi. 

Datum  anno,  die  et  loco  predictis.  //.  Dies  capituli  generalis 
erit  quolibet  anno  in  crastino  beati  Agathcs  supradicte. 

Datum  ut  supra. 
I)    Ueberschr. :  Statuta  capituli  de  Lo(n)gwion.  -f-  a)  AT.  +  b)  martic. 

44*.  l^om  1299  Januar  21. 

Papst  Bonifaz  VIII.  für  den  AfigusHiierorden.  D  I4T,  Potthast 
nr.  24767. 

45*.  Anagni  1300  Mai  13. 

Papst  Bonifaz  VIII.  für  den  Erzbischof  von  Köln.  K  T  a  (getilgtes 
Bruchstück),  K  JO  (verschrieben  mit  III.  kal.  maii^,  K  I02 ;  aus  Orig.  in 
Düsseldorf:  Const.  IV  nr.  105.  Die  Worte  et  reges  dort  S.  80  Z.  35  fehlen 
■wie  in  der  Ausfertigung  für  Sachsen  auch  in  beiden  K,  die  also  kaum  aus 
dem  erhaltenen  Orig.  stammeti. 

46*.  [1300  um  Mai  15]. 

[König  Albrecht  I.]  für  die  römische  Kirche  (1.  Entwurf).  D  180, 
K  2  (Ueberschrift:  Donacio  Tuscie  pape  facta  Bonifacio  per  Rodolfum  [!] 
preiudicialis  imperio;.  Const.  IV  nr.  107  aus  D  und  2.  Entwurf  im  Formel- 
buch Albrechts  (F).  K  weicht  ab  S.  82  Z.  32  Ego  Rudolph iis  rex  Roma- 
norura  semper  augustus  recognosco  st.  Agitur  —  recoguoscens ;  Z.  34 
Romanum  (auch  in  D),  Z.  39  Romani;  S.  83  Z.  1  fehlt  et  vor  ego;  Z.  2  ab  illis 
abstin.  deb.  (auch  in  D);  Z.  7  ac  st.  et  ferv.  /  Z.  9  civil  ia  (auch  in  DJ ; 
Z.  13  Considerans  (auch  in  D) ;  Z.  14,  33,  35,  S.  84  Z.  13  adque ;  Z.  17 
fehlt  provincias;  Z.  19  et  in  personas  (am  Rande  aliter  popttloS/i  st.  in 
populos;  Z.  24  et  st.  ac  (auch  in  D);  Z.  27  fuerint  aus  fuerunt  korr.  (auch 
in  D) ;  Z.  27  defendum  ;  Z.  28  mali,  danach  Lücke  ('molim.  in  Lücke  nachgetr. 
D);  Z.  34  vel  st.  et  confin./  Z.  36  omnibusque  (auch  in  D) ;  Z.  37  fruct. 
et  prov. ;  Z.  39  abdicans  aus  abdicantes  korr.  ('abdicantes  D) ;  S.  84  Z.  4 
contrarii  aus  contra  korr.  (nur  contra  D)  st.  contradictores;  Z.  7  quod  st. 
quoque,  prestito  iuraniento  (auch  in  DJ;  Z.  8  fehlt  inviolabiliter;  Z.  11  ac 
St.  et;  Z.  13  faciendo  st.  facienda;  Z.  13  pen.  et  sent.  Gegen  F  und  K  hat 
D  S.  83  Z.  21  appostolica;  S.  32  raarchionibus  baronibus;  Z.  39  und  41  et 
St.  ac.  K  und  D  dürften  also  aus  gemeinsamer  Vorlage  stammen.  Zur  Nach-^ 
Prüfung  der  Ueberlieferungen  sind  übrigens  auch  die  Vorurkunde  Const.  IV 
nr.  105  und  die  Nachurkunden  nr.  181  und  182  heranzuziehen.  In  K  am 
Rande  das  Bild  eines  Mannes,  der  nach  rückwärts  eine  Fahne  (?)  >>f>er  die 
Schulter  hält. 


12^9  Januar  21—1300  Dezember  15 

47.  [1300  Desember]. 

Ersbischof  Gerhard  von  Mains;  beruft  Bischof  und  Klerus 
der  Diösese  Worms  su  einer  von  ihm  vorsunehmenden  Visi- 
tation der  Kirchensucht  in  den  Dom  su  Worms. 

K  3S8'^).  —  Die  Visitation  hat  an  einem  Donnerstag  stattgefunden 
(vgl.  N.  c),  also  am  18.  Januar  1301,  da  sie  am  folgenden  Tage  als  unlängst 
vorgenommen  erwähnt  wird  (Vogt  Reg.  I  nr.  674).  In  der  Nachbat  diösese 
Speyer  erfolgten  peremptorische  Ladungen  mit  3  mal  14  tägiger  Frist 
(Riedner  86);  daraus  ergiebt  sich  die  Einreihung. 

Gerh(ardus)  dei  gratia  etc.  venerabili  in  Christo  fratri  domino 
Wormac(iensi)  episcopo  necnon  dilectis  in  Christo  archidyacohis, 
prepositis,  decanis,  prelatis  canonicorum,  rectoribus  parrochiarum 
et  universo  clero  civitatis  et  dyocesis  Worm(aciensis)  salutem  et 
sinceram  in  domino  caritatem.  /.  Cum  ex  debito  pastoralis 
officii  non  solum  nostre  civitatis  et  dyocesis  sed  et  tocius  nostre 
provincie  solh'citudinem  habeamus,  summopere  et  vigilanter  studio 
merito  curare  debemus,  ut  corrigamus  quelibet  incorrecta,  defor- 
mata  in  melius  reformemus  et  subditorum  excessus  ea  mansue- 
tudine  et  iusticia  puniamus,  ne  divinus  iudex,  qui  veritatis  et 
iusticie  est  zelator,  contra  nos  ob  nostri  neglientiam  ^)  gladium 
exerceat  ulcionis.  2-  Hoc  siquidem  terrore  promoti  visitacionis 
officio  nuper  in  nostra  civitate  et  dyocesi  salubriter  inchoato  et 
plene  deo  propicio  consumato'')  de  maturo  consilio  ad  nostram  pro- 
vinciam  descendere  decernimus  idem  visitacionis  officium  in  omni 
mansuetudine  et  Spiritus  lenitate  iuxta  sanctorum  patrum  tra- 
diciones  et  statuta  canonica  salubriter  inpensuri.  3.  Et  quia 
per  multorum  veridicas  insinuaciones  ad  aures  nostras  ascendit 
statum  cleri  Wormac(iensis)  civitatis  ex  instinctu  et  persuasione 
hostis  antiqui  esse  quatenus  deformatum,  quod  celeri  reformacione 
indiget  supra  modum,  ob  necessitates  huiusmodi,  negliencias^)  et 
plures  defectus,  qui  nulla  possunt  tergiversacione  celari,  ad  utili- 
tatem,  commodum  et  salutem  tocius  cleri  civitatis  et  dyocesis 
supra  dicte,  quem  quidem  clerum  pre  ceteris  nostre  provincie 
multis  de  causis  speciali  amplectimur  gratia  et  favore,  ad  ipsam 
civitatem  multis  arduis  nostris  et  ecciesie  nostre  negociis  ad  presens 
postpositis  in  persona  propria  descendere  et  cum  debito  modera- 
mine  ac  in  omni  mansuetudine  omni  questu  illicito  et  a  iure  pro- 
hibito  prorsus  semoto  visitacionis  ibidem  officitrm  decernimus  exer- 
cere.  4.  Ad  inchoandum  igitur  huiusmodi  nostrura  salubre 
propositum  et  divina  gratia  auxiliante  tam  in  capite  quam  in 
membris  feliciter  consumandum^),  ne  quis  suam  absenciam  ex  igno- 
rancia  termini  valeat  colorare,  certum  et  peremptorium  terminum 
videlicet  feriam '')  duximus  statuendam   vos  venerabilem  fra- 

trem  nostrum  .  .  episcopum  Worm(aciensem)  ceterosque  singulos 
et  universos  prelatos  canonicorum  et  alias  personas  ecclesiasticas 
superius  nominatas  publice  requirentes,  attente  monentes  et  auctori- 
tate  metropolitica  districte  vobis  mändantes,  ut  vos  taliter  dispo- 
natis,  ut  feria  quarta'^)  supra  dicta  hora  prime  in  maiori  ecclesia 
Wormac(iensi)  precipue,  qui  de  ipsa  ecclesia  fuerint  visitandi,  in- 
veniamini  congregati.  5.  Nos  enim  venerabilem  fratrem  nostrum, 
si  in  eodem  termino  contumaciter  se  subtraxerit,   quod  de  sua  non 


16  Nr.  48-51 

presumimus  caritate,  ab  ingressu  ecclesie  suspend[e]mus'^).  Ceteros 
autem  absentes  vel  huic  nostro  iusto  et  salubri  proposito,  quod 
absit,  se  contumaciter  opponentes  auctoritate  metropolitica  ex- 
communicamus  in  nomine  domini  in  hiis  scriptis  dantes  dilectis 
familiaribus  nostris  talibus  hiis  nostris  in  mandatis,  omnia  et  singula 
premissa,  ubicunque  oportunum  fuerit,  legendi  et  nostro  nomine 
publicandi. 

I)  Ueberschr.:  Commissio  visitacionis  per  provinciam.  -\-  a)  K.  -\-  b)  über  am 
Auslassungsseichen  ;  die  genauere  Angabe  des  Tages  fehlt  hier,  vgl.  aber  N.  c. 
-\-  c)  vgl.  N.  b.  -\-  d)  suspendim. 

48*.  Rom  1301  April  13. 

Papst  Bonifaz  VIII.  an  die  Erebischö/e  von  Mainz,  Köln  und  Trier 
(Romano  ponti(ici).  K  JI  und  K  lOJ  a  ;  offenbar  aus  der  Ausfertigung  für 
Trier;  Const.  IV  nr.  109  aus  kassiertem  Original  im  Vatikan.  Archiv.  Die 
bis  auf  buchstäbliche  Abweichungen  genaue  Uebereinstimmung  beweist,  dass 
die  wichtige  Urkunde  unverändert  ausgefertigt  worden  ist. 

49.  ■      [Eisenach]  1301  Juli  15. 
Henricus    Hellegrave    und    Henricus    de    Steinveit     magistri    consulum, 

Ludewicus  Aurifaber,  Ludewicus  Muze  (aus  Muzere  korr.),  Th(eodericus) 
Monetarii,  Henricus  de  Grusen,  Renhard  de  Vispach,  Cuonrat  Pumel,  Harthman 
de  Amerungen,  Cunrat  de  Buphleben  ceterique  consules  opidi  Ysenacum 
(Eisenach)  bekennen,  dass  die  ehrenwerten  Brüder  Gerwicus  und  Albertus 
dicti  Lussen  für  40  Mark  gangbaren  Silbers  von  Guntherus  de  VValtershusen 
und  seiner  Gattin  Tele  3  Hufen  in  campis  superioris  Lupince  (Wenigen- 
Lupnitz),  welche  diese  zu  Erbrecht  von  ihnen  besassen,  gekauft  haben;  qua 
empcione  proborum  virorum  consilio  rite  celebrata  erbitten  die  Parteien  in 
testimonium  die  vorliegende  littera  nostri  opidi.  Siegler:  die  Aussteller  mit 
dem  Siegel  der  Stadt.  A.  d.  M°  CCC  primo  in  divisione  apostolorum.  Zeugen  : 
die  ehrenwerten  Herr  Harthungus  und  Ludewicus  fratres  de  Varnrode,  lo- 
hannes  Lusse,  Henricus  de  Waltershusen,  Reynhardus  de  Vispach.  —  K  221. 

50.  Koblenz  1301  Oktober  L 
Die   Ersbischöfe   Gerhard  von   Mains   und  Dietrich   von 

Trier  bekennen  mit  dem  päpstlichen  Gesandten  Bischof  Angelus 
von  Nepi,  von  diesem  am  24.  und  26.  September  1301  Nr.  48 
erhalten  su  haben. 

K  103I). 

G(erhardus)  . .  Moguntinus  . .  et  frater  D(itericus)  Treverensis 
dei  gratia  archiepiscopi  ac  frater  A(ngelus)  eadem  gratia  episco- 
pus  Nepesinus  domini  .  .  pape  ad  partes  Germanie  specialis  nuncius 
universis  present[es] ")  litteras  inspecturis  salutem  in  domino  sem- 
piternam.  Noveritis  nos  fratrem  A(ngelum)  episcopum  Nepe- 

sinum  predictum  anno  domini  M^CCC"  primo  dominica  post  festum 
beati  Mathei  apostoli  et  ewangeliste  domino  D(iterico)  Treverensi 
et  feria  tercia  sequenti  domino  G(erhardo)  Mogunt(ino)  archiepis- 
copis  predictis  presentasse  et  exhibuisse  litteras  sanctissimi  patris 
et  domini  domini  Bonifacü  divina  Providentia  pape  VIII.  non  abo- 
litas,  non  obrasas,  non  cancellatas  nee  in  aliqua  sui  parte  corruptas 
et  omni  suspicione  carentes  cum  vera  bulla  plumbea  eiusdem 
domini  .  .  pape  et  filo  canapis  integro  bullatas,  nos  vero  .  . 

archiepiscopi  predicti  a  venerabili  patre  .  .  episcopo  Nepesino 
predicto  ipsas  litteras,  prout  dictum  est,  ex  parte  domini  nostri  .  . 
pape  prefati  recepisse  diebus  supradictis  tenorem,  qui  sequitur, 
continentes:         ,Bonifacius    episcopus    —    anno    septimo").         In 


1301  April  13— Oktober  1  17 

cuius  rei  testimonium  una  cum  signo  publici  notarii  sigilla  nostra 
presentibus  duximus  apponenda. 

Datum  in  Confluentia  anno  domini  M^CCC  primo  in  die 
beati  Remigi ''). 

( Notariatsseichen) '^)  Ego  Gnadangus*)  Ang(e)li  Ray(mundi?) 
de  Beatis  imperiali  auctoritate  notarius  predictis  interfui  rogatus, 
meum  signum  apposui  consuetum. 

I)  Ueberschr.:  Contra  Alb(ertum)  Romanorum  regem.  +  a)  presentibus.  + 
b)  K.   -\-    c)  5  Doppelkreise  zum  Kreuze  geordnet,  auf  stufenförmiger  Basis. 

1)  Nr.  48.     +     2)   Vgl.  die  kaiserlichen  öffentlichen  Notare  Rostagnus 

Angeli  und  Raymundus  de  Plyano  in  Const.  IV  406  (1310  Oktober  30). 

Si.  Koblens  1301  Oktober  1. 

Ersbischof  Dietrich  von  Trier  erklärt  auf  Grund  von 
Nr.  48  das  Königtum  Albrechts  I.  und  die  diesem  geleisteten 
Eide  für  null  und  nichtig,  seine  Anhänger  gleich  ihm  für 
exkommunisiert  und  ladet  ihn  selbst  sur  Verantwortung  vor 
den  Papst. 

K  I04\ 

. .  Frater  .  .  Dyitherus  dei  et  apostolice  sedis  gratia  Tre- 
ver(orum)  archiepiscopus  universis  presentem  litteram  inspecturis 
salutem  in  domino  sempiternam.  /.    Sicut  ex  contentis  in  littera 

domini  pape  bullata'),  cuius  transcripto  ^)  hec  presens  cedula  est 
infixa,  manifeste  liquet,  ipse  summus  pontifex  ad  quem  electi  in 
regem  Romanorum  approbacio  et  COnfirmaciO  dlnoscltur  pertinere,  .  .  nobilem 
virum  Albertum  ducem  Austrie  nee  regem  nominat  nee  ipsum  regem 
esse  nee  fuisse  nee  esse  nee  esse  posse  vel  potuisse  sed  presump- 
tuose  regnum  invasisse  et  se  intrudi  in  illud  procurasse  expresse 
declarat  tanquam  criminis  lese  maiestatis  reum  et  publice  eicommuni- 
catum  et  manifeste  periurum  et  divulgatum  ecclesiarum  persecutorem 
et  destructorem.  Insuper  idem  Albertus  mala  malis  accumulat, 
crimina  criminibus  superaddit  indesinenter  usque  hodie  per  se  et 
per  suos  conplices  sanctas  dei  ecclesias  Mogun(tinam),  Coloni(ensem) 
et  Trever(ensem)  Romane  ecclesie  precipuas  columpnas  persequi, 
dissipare  ac  funditus  destruhere ")  elaborat  faciem  et  presentiam 
non  veritus  reverendi  patris  domini  pape  legati  et  nuncii  specialis 
episcopi  Nepesini.  2.    Constat   igitur   prefatum  .  .  Albertum 

nee  regem  debere  nominari  nee  pro  rege  haberi  nee  auxilium, 
consilium  vel  favorem  eidem  debere  inpendi  sed  tanquam  publice  ex- 
communicatus^)  et  manifeste  periurus^)  ac  ecclesie  persecutor")  divul- 
gatus*)  debere  ab  omnibus  arcius  evitari.  In  predictis  enim  assi- 
stentes  eidem  non  est  dubium,  quod  sententiam  excommunicationis 
incurrunt,  et  cum  non  sit  rex  nee  fuerit,  fidelitatis  homagia  seu 
communia  iuramenta  ipsi  tanqam  regi  facta  nuUa  penitus  esse  constat 
nee    ad    ea    aliquem    obligari.  3.    Nich[il]ominus'')    tamen    per 

presentem  eum  coram  summe  pontifice  citamus  responsurum,  si 
quid  habet  vel  habere  potest  vel  sua  credit  interesse  secundum  formam, 
que  in    litteris  papalibus    continetur.  In   horum   igitur   omnium 

testimonium  presens  scriptum  transcripto  litterarum  papalium 
infixum  sigillo  nostro  duximus  sigillandum. 

Nova  Alamanniae  2 


18  Nr.  52-55 

Datum  in  Confluentia  anno  domini  NfCCC*  primo  in  die 
beati  Remigi'^). 

I)    Ueberschr. :  Super  littera  Bonifacii  supra  scripta.  -\-  a)  K.  -{-  b)  Nicbominus. 
1)  Nr.  48,  als   Vorlage  bemitst.  +  2)    Nr.  50. 

52.  1302. 

Ritler  Hermannus  de  Brandenvels  bekennt,  den  gestrengen  Gebrüdern 
Gerwicus  und  Albertus  dicti  Lusse  7  Mark  Silbers  schuldig  zu  sein,  und  ver- 
pfändet ihnen  dafür  3  fertones  Einkünfte  von  einigen  Aeckern  in  der  Flur 
von  Me(rke)rshusen  (Markershausen)  auf  2  Jahre,  sich  den  Rückkauf  währetid 
dessen  vorbehaltend;  wenn  er  auch  später  darauf  verzichtet,  sollett  sie  die 
Rente  als  Lehen  besitzen.  Siegler :  der  Aussteller.  Zeugen :  Hermannus  de 
Bomdeburch,  Hartungus  de  Varnrode  milites,  dictus  Kondel,  Bertoldus  de 
Gerstungen.     Ne  ea,   que  geruntur   —   D.  a.  d.  M^CCC  secundo.    —    K  220. 

53*.  Rom  1304  März  12. 

Papst  Benedikt  XI.  für   den  Dominikanerorden.     D  l8  a ;    Grandjean 

nr.  1230  (aus  Vatikan,  Register).     Vgl.  Nr.  54. 

54.  [Trier]  1304  Juli  16. 

Der  Offizial  der  Trierer  Kirche  vidimiert  a.  ine.  dorn,  milles.  CCC"  1111°, 
ind.  secunda,  mensis  vero  iulii  sextadecima  die,  pontificatus  —  Benedict!  pape 
undecimi,  videlicet  in  crastino  divisionis  apostolorum  Nr.  53,  lässt  die  darüber 
ausgefertigte  Urkunde  per  manus  Gerardi  de  Amell(ia.!')  clerici  publici») 
iraperiali  auctoritate  notarii  conscribi  et  eiemplari  et  ipsius  signo  solito  signari 
und  mit  seinem  Amtssiegel  besiegeln.  —  D  l8. 

a)  nachgetragen. 

hS.  Lyon  1305  November  16. 

Papst  Klemens  V.  meldet  dem  Ersbischof  [Dietrich]  von 

Trier    und   dessen   Suffraganen    seine    Wahl   und   Krönung. 

K  lOI^).  Die  zahlreichen  Verbesserungen  beweisen,  dass  die  Vorlage 
schwer  zu  lesen  war. 

Clemens  episcopus  servus  [servorum]^)  dei  venerabilibus 
fratribus  . .  archiepiscopo  Treverensi  eiusque  suffraganeis  salutem 
et  apostolicam  benedictionom.  /.  Levabo  oculos  meos  et  considerabo 
niirabilia  *  tua,  domine,  ut  doceas  me  iusticias  tuas.  Da  michi  intellectum, 
ut  discam  mandata  tua').  Levat  quippe  oculos  suos  et  considerat 
mirabilia  domini,  qui,  dum  sui  cernit  humilitatem  ingressus,  pro- 
gressum  vero  multis  repletum  intue[t]ur**)  miseriis,  advertit  se 
ratione  vigere,  participare  cum  anguljs  in  intellectu  cognoscit  et 
tandem  ad  sublimiores  honores  se  conspicit  divina  gratia  gloriose 
provectum.  Hoc  admirans  egregius  ille  psalmista  ^)  proclamat, 
cum  dicit  ) :  ,Quid  est  bomo,  quod  memor  es  eius,  aut  filius  hominis,  quoniam 
visitas  eum;  minuisti  eum  paulominus  ab  angulis,  gloria  et  honore  coroDOSti 
eum'.  Sic  faciens,  quia  se  humiliat  adeo,  consequitur,  ut  eius 
doceatur  iusticias  et  ab  ipso  intellectu  recepto  illius  non  ingnoret 
mandata  sed  discat.  Humilitas  siquidem,  per  quam  dignitatis,  que 
eam  habentis  ingenio  augenda  est,  non  oriatur  contemptus  in 
regente,  velud  quoddam  sidus  irradiat  exaltationem,  meretur  et 
tamquam  acceptabile  sacrificium  placet  deo.  2.  Nos  autem,  qui 
supremum  licet  inmeriti  locum  dei  clemencia  tenemus*^)  in  terris, 
non  ammirari  solum  .sed  in  stuporem  verti  debemus  super  Petri 
solio  excelso  throno  sedentes,  eius  constituti  vicarius,  cui  per  patrem 
dlCltur:    .Filius   meus  es  tu;  ego  hodie  genui  te ;  •  dabo   tibi  gentes  heredi- 


1302—1305  November  16  19 

tatem  tuam  et  possessionem  tuam  terminos  terre'.  Qualitäten!  insuper 
attendentes  temporis  in  timorem  dari  conpellimur.  Minus  quidem 
bene  quiescit  ecciesia;  ipsius  terras,  etiam  adiacentes  provincias 
bella  vastant  civilia,  illas  hostiles  incursus  et  quandoque  congressus 
exterminant.  Terram  sanctam  Babilonicus  hostis  non  sine  ignominia 
Christiani  nominis  miserabiiiter  occupatam  detinet  et  nonnulli 
principes  Christi  fideles  adversus  se  dissident  et  oportunitate 
captata  libenter  sibi  invicem  perniciosas  insidias  procurarent. 
Quis  ergo  superbus  tante  dignitatis  fastigio  putabit  se  dignum  aut 
quis  stoiidus  s[el'*)  tanto  oneri  parem  credet?  Nos  indignum  dicimus 
et  nos  imparem  merito  reputamus.  Ex  debito  namque  pastoralis 
officii  prohibere  crimina,  persuadere  virtutes,  visere^)  pacem, 
tollere  scandala  et  odia  removere  tenemur;  sed  increduli  hostes, 
discoli  subditi^^),  supersticiosi  subiecti,  devoti  nimium  de[bi]li[t]atiO 
et  propter  suasiones  pravas,  quibus  obviare  intendimus,  aliquando 
pertinaces.  Ideoque  ecclesie  ad  deum  egemus  suffragiis  et  sanc- 
torum  oracionibus  indigemus,  ut  ipse  iusticias  suas  nos  doceat  et 
intellectum  det  nobis,  quod  eius  mandata  discamus.  Observanciam 
nemppe  iusticie  pax,  quia  sunt  pax  et  iustici[a]^)  copulate,  et  manda- 
torum  dei  custodiam  devocio  eciam  exterorum  et  obediencia  comi- 
tantur.  lUius  enim  vices  hie  gerimus,  limborum  cuius  est  iusticia 
cingulum   et   fides   cinctorium    renum    ipsius.  3.    .Canite  igitur 

Uiba  *,  sanctificate  ieiunium,  vocate  cetum,  congregate  populum,  coadunate  * 
ecclesiam  *'■*),  ut  ipsi  ad  deum,  qui  nos  apostolica  sede  per  obitum 
sancte  memorie  Benedicti  pape  predecessoris  nostri  proxime  vacante 
per  electionem  canonicam  et  concordem  cardinalium  sancte  Romane, 
cui  presidemus,  ecclesie  nunc  fratrum  nostrorum  benignitate  miseri- 
cordie  sue  ad  regimen  summi  pontificatus  assumsit  et  in  eorum 
necnon  Serenissimi  principis  karissimi  filii  nostri  Philippi  regis 
Francorum  illustris  aliorumque  principum  atque  nobilium  et  multi- 
tudin[is]'')populi  copios[e]'')  presencia  peragere  solempnia  benedictionis 
nostre  permisit,  porrigant  preces,  quod  ad  laudem  suam  salvum 
et  incolumem  sue  nos  servet  ecclesie  detque  nobis  servo  Suo  cor 
docile,  ut  iudicare  possimus  et  regere  populum  Suum  ac  inter  bonum  et 
malum  discernere '),  quod  periit,  et  precipue  Terram  Sanctam  memo- 
ratam  requirere,  abiecta  reducere,  alligare  confracta,  consolidare 
infirma,  forcia  custodire  ac  pinguia,  commissum  gregem  in  iudicio 
et  iusticia  pascere  *)  et  illum  taliter  salubribus  monitis  confoveri, 
quod  eius  sagwis')  in  extremo  iudicio  de  nostris  non  requiratur 
manibus,  sed  cum  eo  in  eterna  Christi  tabernacula  suscipi  mereamur. 
4.  Verum  quia  huiusmodi  oracionum  suffragia  nimis  insident  cordi 
nostro  et  illa  pro  nobis,  ut  premittimus ''),  cupimus  exhiberi,  volu- 
mus  et  nichilominus  presencium  auctoritate  mandamus,  quatinus 
nobis  per  vestras  litteras,  quod  propterea  iniunxeritis  oraciones 
et  missas  et  quidquid  inde  feceritis,  singnificare  curetis  scientes, 
quod  quanto  frequenciora  et  innumerosiora  suffragia,  de  quibus 
predicitur,  facietis  offerri,  tanto  favorabiliores  vobis  proponimus 
inveniri. 

Datum  Lugduni  XVI"  kalendas  decembris  pontificatus  nostri 
anno  primo. 

2* 


20  Nr.  56—62 

l)  Ueberschr. :  Littera  de  creacione  Clem(entis)  -|-  a)  fehlt.  +  «*)  intuetur.  -f 
b)  spalmista.  +  c)  über  getilgtem  devenitur.  +  d)  sie.  +  e)  rasere  K ;  iubere 
vermutet  Birt.  -\-  f)  delicati.  +  g)  iusticie.  -|-  h)  multitudinem  —  copiosa. 
+  i)  K.  -\-  k)  aus  oder  zu  premittuntur  'korr. 

1)  Ps.  118,   18.  12.  73.    +   2)  Ps.  8,  5.  6.   +    3)  Ps.  2,  7.   +   3a)  vgl. 

1.  Petr.  2,  18.    +    4)  Joel  2,  15.  16.    +    5)  3.  Reg.  3,  9.    +    6)   vgl. 

Ezech.  34,  4.  10.  16. 
56*.  Poitiers  1308  März  30. 

Derselbe  an  Erzbischof  Baldewin.    K  32.    Regestum  Clementis  nr.  2758 
Reg.,  Sauerland  I  nr.  244  stark  verkürzt  (beide  aus  Vatikan.  Register). 
57*.  Poitiers  1308  März  30. 

Derselbe   an   denselben.     K  43.     Regestum   Clementis   nr.  2791  Reg., 
Sauerland  I  nr.  236  Reg.  (ebendaher). 
58*.  Poitiers  1308  März  30. 

Derselbe  an  denselben.    K  84.    Ebenda  nr.  2808  bzw.  I  nr.  242  Reg. 
(ebendaher).     Am   Schluss  von  K  die  Note  Losses:   Huius   auctoritate  littere 
providit  mihi  dominus  (vgl.  K  209). 
59*.  Poitiers  130[8]  März  30. 

Derselbe  an  denselben.    K I44  (mit  a.  primoj.    Ebenda  nr.  2807  bzw.  I 
nr.  241  Regg.  (ebendaher). 
60*.  Poitiers  1308  März  30. 

Derselbe  au  denselben.  K 151.  Tabouillot  III 196  (aus  Or.) ;  Regestum 
Clementis  nr.  2786  Reg.,  Sauerland  I  nr.  233  Reg.  (aus  vatikau.  Register). 
61*.  Poitiers  1308  März  30. 

Derselbe  an  denselben.  K  ßll.  Regestum  Clementis  nr.  2808  Reg., 
Sauerland  I  nr.  242  Reg.  (aus  Vatikan.  Register). 

62.  Poitiers  1308  Juni  18. 

Derselbe  mahnt  denselben,  bei  der  bevorstehenden  Königs- 
wahl vorsichtig  und  im  Einvernehmen  mit  dem  apostolischen 
Stuhl  vorzugehen. 

K  33 1).  —  Fast  völlig  übereinstimmend  mit  dem  Brief  an  den  Herzog 
von  Bayern  vom  selben,  nicht  vom  folgenden  (vgl.  Note  z)  Tage  (Const.  IV 
nr.  246).  Dieser  steht,  abgesehen  von  kurzen  Auszügen  der  Fürstenfelder 
Chronik  (Chronicae  Bavaricae  59  f.)  und  des  Aventin  (l.  VIII  c.  14,  hsg.  von 
Riezler  II  382),  vollständig,  aber  verderbt  nur  in  Veit  Arnpecks  Chronica 
ed.  Leidinger  253  (V;  von  Schwalm  in  Const.  IV  noch  nicht  verwertet)  und 
daraus  oder  aus  verwandter  Abschrift  abgeleitet  (nicht  aus  dem  Original, 
wie  Schwalm  vermutete)  in  dem  Druck  Gcwolds  50  (G),  der  selber  wieder  die 
Quelle  des  von  Leidinger  als  selbständig  bezeichneten  Tolnerschen  Druckes 
war.  Das  denkwürdige  Aktenstück,  das  als  Rundschreiben  allen  Kurfürsten 
zugegangen  ist,  lässt  sich  nun  erst  in  authentischer  Gestalt  und  mit  richtigem 
Datum  herstellen.  —  2«»-  Sache  vgl.  Stengel  I. 

Clemens  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili")  fratri 
archiepiscopo  Treveren(si)  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
/.  De  acerbe  mortis  occasu,  quem  pertulit  clare  memorie  Albertus 
rex  Romanorum,  cum  auditui  nostri  apostolatus  innotuit,  presertim 
propter  casus  horribilitatem  doluimus  et  expertes  adhuc  esse 
doloris    huiusmodi   non  valemus.  2.    Preterea*")  f raternitatis '^ ) 

tue  novit '')  circumspecta  prudentia,  quod  Alamanie  regni  provisio 
precordialissime  nos  et  ecclesiam  Romanam  contingit  et  ut  de 
persona  utili  provideatur  eidem'),  non  modicum  dinoscitur  expedire. 
Propter  quod  profundis  meditacionibus  assiduisque  solliciludinibus 
excitamur  et  desideramus  ab  intimis«)  cordis  nostri,  ut  talis  ad*") 
dicti  regni  regimen  eligatur,  qui  discretionis  providencia  preditus, 
consilii  maturitate  conspicuus,  magnanimitate  sublimis  et  precellens 
virtutibus  habeatur  quique  mentis  ocuHs  erectis  ad  deum  et  in  suis 


1308  März  30— Juni  18  21 

processibus  previum  Habens  altissimum,  erga  ipsum  et  memoratam 
ecclesiam  splendore  sue  fidelitatis  eluceat  et  precelse  devocionis 
efferveat')  puritate  eamque  studeat  sicut  matrem  et  dominam  filiali- 
bus'*)  studiis  revereri  et  regni  ecclesias  memorati  ecclesiasticasve '') 
personas  affectu  propicio  prosequatur  ^)  eorumque''*)  libertates')  et 
iura  nedum  qnod  illibata  conservet,  verum  eciam  tamquam  princeps 
catholicus  favorabiliter  potenti  brachio  tueatur  sueque  virtutis 
operaciones  indesinenter  adiciat,  ut  eiusdem  regni'*)  Status  prospere 
conservetur  et  exaltetur  deo  propicio  felicibus  incrementis ")  et 
qui  Terre  Sancte  tribulacionibus  et  pressuris  divino  excitatus  spiritu 
pio  affectu  conpaciens  tamquam  fortis  athleta  domini  et  pugil 
strennuus  crucifixi  ad  recuperacionem  ipsius,  ad  quam  desideria 
nostra  fermenter")  aspirant,  operam  efficacem  impendat  et  sollicitis 
ac  °)  oportunis  studiis  elaboret.  3.  Eapropter  opus  est,  ut  tu, 
qui  unus  de  .  .')  electoribus  eiusdem  regis  fore  dinosceris,  super 
hoc  ingenium  acuas  mentis  tue,  animi  virtutes  exerceas,  ut"*)  cum 
exacta  diligencia  et  cautela  provideas  ac  debita  consilii  maturitate 
consideres,  qualiter  id  valeat  deo  volente  ad  effectum  debitum 
pervenire.  4.  Quare  fraternitatem  p)  tuam  rogamus,  monemus  et 
hortamur  attencius  tibi  '^)  nichilominus  per  apostolica  scripta  man- 
dantes,  quatenus  premissis  diligenti  meditacione  pensatis  de  huius- 
modi*")  persona  attencione  sollicita  studeas  cogitare  et,  priusquam 
ad  electionem  procedatur,  nobis  cogitacionem  huiusmodi  et  deli- 
beracionem  tuam^  super  hoc  omni  occasione  postposita  celeriter 
intimare  procures.  Nos  eciam  cogitamus  et  cogitabimus  super  hoc 
meditacione  sollicita  et  tibi^)  nostre')  intencionis")  propositum, 
deo  propitio  curabimus  intimare.  Sic  igitur  in  premissis  te 
studiosum ""' )  exhibeas,  sie  te  reddas  providum  et  attentum,  sie 
sollicitum  et  diligentem"')  exponas,  quod  tua  fructuosa  operante 
virtute  nostris  in  hac  parte  desideriis  satisfiat  et  preter  retribu- 
cionis  eterne  premium  tibi  exinde  proventurum  nostram  et  aposto- 
lice'')   sedis  benedictionem  et  gratiam  plenius  consequaris. 

Datum  Pictavis>)   XIUI. ^)   kalendas    iulii   pontificatus    nostri 
anno  tercio. 

I)  Ueberschr.  in  K:  Hortatur  Trever(ensera)  de  ydoneo  rege  eligendo.  +  a) 
dilecto  fiüo  nobili  viro  Rudolfo  fRudolpho  G)  duci  Bavarie 
st.  venerabili  —  Treveren(si)  V,  G.  -\-  b)  Propterea  G  (von  Schwalm  in  Const. 
richtig  emendiert,  unrichtig  dagegen  von  Leidinger  Preterea  V  zu  Propterea^. 
+  c)  n  o  b  i  1  i  t  a  t  i  s  \^,  G.  4-  d)  von  Schwalm  irrig  zu  noverit  emendiert.  -\- 
e)  Alemanie  V,  G.  +  f)  fehlt  V,  G.  -\-  g)  internis  G.  +  h)  ad  —  conspicuus 
von  L.  nachgetr.  K.  +  i)  efferbeat  V,  G.  -f  i*)  filiabus  V?  +  k)  =  Const. 
IV  nr.  247  Z.  31,  aus  ecclesiastica  sue  korr.  K,  ecclesiasticasque  V,  G.  + 
k*)  von  Leidinger  zu  earuraque  emendiert.  -\-  1)  liberalitates  V.  -\-  1*)  a  c 
tu  US  et  aliorum  principum  ipsius  regni  add.  V,  G.  +  m)  e  t  m  a  g  n  i  - 
ficis  honoribus  attollatur  add.  V,  G.  +  n)  ^  Const.  IV  nr.  247  Z.  34 ; 
vehementer  K,  G.  +  o)  et  F,  G.  +  o*)  et  V.  -|-  p)  n  o  b  i  1  i  t  a  t  e  m  F,  G.  + 
q)  tibi  —  mandantes  fehlt  V,  G.  +  r)  huiuscemodi  G.  -f  s)  vor  deo  pro- 
picio V,G.  +  t)  «ac/(  intencionis  V,G.  ■\-  u)  ut  per  illud  cautius  existas 
premunitus  add.  V,  G.  +  v)  s  t  u  d.  exh.  s  i  c  t^  fehlt  V,  G.  +  danach 
te  von  Schwalm  ergänzt.  -\-  x)  nach  sedis  V,  G.  +  y)  Pictavii  V.  -\-  z)  XIII. 
V,  G.  Datum  in  Pictonum  urbe  q  u  a  r  t  o  decimo  kalendas  Junü  pontificatus 
aimo  tercio  auch  in  Aventins  Auszug. 


22  Nr.  63-68 

63.  Poitters  1308  August  12. 
Derselbe  beauftragt  denselben  und  seine  Stiffraganbischöfe,  unter  be- 
liebiger Mitwirkung  von  11  genannten  Bischöfen  und  anderen  Geistlichen 
mit  Zulassung  der  päpstlichen  Inquisitoren  die  Untersuchung  gegen  die 
Templer  seiner  Kirchenprovinz  zu  führen.  Faciens  misericordiam  —  raemoratis. 
D.  Pictavis  II.  idus  augusti  pont.  n.  a.  tercio.  K  44.  —  Den  Brief  Faciens 
misericordiam  hat  das  vatikanische  Register  in  3  Formen  erhalten;  in 
jeder  ist  es  auch  an  Trier  abgegangen.  Die  eine  befiehlt  die  Untersuchung 
der  Templerangelegenheit  der  päpstlichen  Kommission  (Regestum  Clementis 
nr.  3411,  Sauerland  I  nr.  250),  die  andere  derselben  unter  Heranziehung  des 
Episkopates  der  einzelnen  Kirchenprovinzen  (Reg.  nr.  3430,  vgl.  Sauerland  I 
nr.  252),  die  dritte  umgekehrt  dem  Episkopat  unter  Heranziehung  der  Kom- 
mission. Mit  der  dritten  haben  wir  es  hier  zu  tun.  Sie  steht  im  Register 
(nr.  3502,  vgl.  Sauerland  I  nr.  251),  freilich  ohne  den  letzten  Absatz  (Nostra 
—  memoratis),  der  am  genauesten  in  Reg.  nr.  3497  wiederkehrt.  Die  allen 
drei  Formen  gemeinsame  Narratio  stimmt  fast  buchstäblich  mit  Reg.  nr.  2402 
über  ein  (lies  S.  286  rechts  Z.  5  v.  u. ;  nur  ohne  den  Zusatz  Z.  10  v.  o. :  Que 
confessiones  —  in  ipsorum  magistri  et  preceptorum  et  quorundam  aliorum  — 
presenciaj.     Zur  Sache  vgl.  Finke  Templer  I  229,  2-31  ff.,  318. 

64.  Poitiers  1308  August  12. 
Derselbe   an   denselben   und   die  höhere    Geistlichkeit  seiner  Provinz: 

ladet  sie  auf  den  1.  Oktober  1310  zum  allgemeinen  Konzil  nach  Vienne  (m 
Viennensi  civitatej.  Regnans  in  celis  —  D.  Pictavis  secundo  idus  augusti 
pont.  n.  a.  tercio.  —  K  QO.  Vgl.  die  Ausfertigung  für  Köln  im  päpstlichen 
Register,  wo  die  unsrige  auch  erwähnt  wird:  Regestum  Clementis  nr.  3629 
Reg.  (=  Sauerland  I  nr.  253,  Vogt  Reg.  I  nr.  1200). 
65*.  Poitiers  1308  August  12- 

Derselbe    an    den   Patriarchen    und   den  Klerus   der  Provinz  Aquileja- 
D  176;  Regestum  Clementis  nr.  3630  Reg.  (aus  Vatikan.  Register). 
66*.  [J308  August] 

Artikel  für  die  päpstliche  Kommission  gegen  Oen  Templerorden.  K  Q2 
mit  der  Ueberschrift  Isti  sunt  articuli,  super  quibus  inquiretur  contra  ordinem 
milicie  templi  (wohl  aus  einem  dem  Erzbischof  Baldewin  mit  Nr.  63  über- 
sandten Exemplar).  Michelet  89  (aus  den  Prozessakten  in  der  National- 
bibliothek in  Paris) ;  Schottmüller  II  119  (aus  dem  Prozess  von  Brindisi  im 
Vatikan.  Archiv). 

67.  Carbonne  1309  Januar  11. 

Papst  Klemens  V.  antwortet  dem  Ersbischof  Baldewin 
auf  dessen  vertrauliche  Anseige  der  Wahl  des  Grafen  Heinrich 
sunt  römischen  Könige. 

K  40  (1)^)  und  K8S  r^j")-  Zugrundegelegt  ist  die  bessere  Kopie  2. 
—  Zur  Sache  vgl.  Stengel  I. 

Clemens  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri  . . 
archiepiscopo  Trev(erensi)  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
/.  Fraternitatis  tue  litteras ')  affectione^)  consueta  recepimus 
continentes  quedam  grandia  in  personam  dilecti  filii  nobilis  viri  . . 
comitis  Luceburgen(sis)'')  fratris  tui  noviter  contigisse,  a  quo  eciam 
super  illis   litteras ')  recepimus   speciales.  2.    Verum  .scire   te 

volumus,  quod  ex  quo  dictum  fratrem  tuum  vidimus  in  Lugdunen(si)  '^ ), 
eum '')  ex  corde  dileximus  et  diligimus,  quod  per  opera  subsecuta 
in  promocione  tua  et  venerabilis  "^ )  fratris  nostriO  archiepiscopi 
Moguntin(ensis)s)  per  facti '')  experienciam  evidenter  percipere 
potuisti.  Ex  quo  divina  favente  clemencia  non  solum  tibi  et  eidem 
archiepiscopo  Mogunt(inensi)  sed  eciam  dicto  fratri  tuo,  prout  tibi 
et ')  ei  pluries  post  promocionem  tuam  Pictavis  existentes  predixisse 
meminimus   et   eciam   in   consistorio   fratribus   nostris  postmodum 


1308  August  12—1309  Februar  5  23 

retulisse,  honoris  cumulus  asseritur  accrevisse.  .3.  Super '')  hiis 
autem,  quod  ad  excusacionem  tuam  dicte  'tue  littere  continebant, 
non  solum  illa,  qua  ipse  littere  ad  huiustnodi  excusacionem  inducunti), 
verum  eciam  natura  vinculum,  quo  dicto  fratri  tuo  astringeris™), 
te  videntur  reddere  excusatum.  4.  Predicto  autem  fratri  tuo, 
presertim  quia  super  dicto  negocio  certitudinem")  aliam  non 
habemus,  ad  presens  non  scribimus,  tum  eciam  in  itinere  constituti. 
Cardinales,  qui  licet  pauci  sunt  nobiscum,  non  consulunt  ex  arrupto°) 
fore  scribendum  pro^)  eo,  quod,  cum  casus  similes  quandoque 
vjderint,  ita,  ut  asserunt,  extitit  observatum. 

Datum  Carbon(e)  Tholosan(e)  dyocesis  III.  ydus  ianuarii 
pontificatus  nostri  anno  quarto. 

I)  /  ohne  Ueberschr.  -\-  II)  Ueberschr.  in  2:  a  (gleichzeitig  mit  der  Kopie) 
Prima  littera  de  promotione  He(nrici);  b  (später  nachgetragen) :  Rescribit 
Clemens  archiepiscopo  Trev(erensi)  super  promotione  fratris  sui  et  eum  habet 
excusatum.  -\-  a)  affectiones  2.  -\-  b)  Lucemburgen(sis)  /.  -|-  c)  sk  Lugduno 
korr.  ?  1.  -\-  äi)  fehlt  1.  -\-  e)  venerabile  /.  +  f)  aus  Ansatz  zu  vestri  ?  karr.  1. 
+  g)  scilicetPetri,  qui  eiussubditus  erat,  als  Glosse  über  der 
Zeile  von  L.  hinzugefügt  2.  -\-  h)  prefati  statt  per  facti  /.  +  i)  et  ei  —  ac- 
crevisse von  L.  geschrieben  2.  -\-  k)  Hier  setzt  der  Schreiber  4  wieder  ein. 
+  1)  inducat  1.  -\-  m)  astringis  1.  +  n)  certitudinen  2.  +  o)  arrumpto  1.  -\- 
p)  statt  pro  eo  quod  / :  quod  eo  quia. 

I )    verloren. 

68.  Koblenz  1309  Februar  5. 

König  Heinrich  VII.  überträgt  seinem  Bruder,  dem  Ers- 
bischof  Baldewin,  seine  königlichen  ersten  Bitten  im  Gebiet  der 
Diözese  Trier. 

K  8^).  —  Hier  erhält  Trier  ein  Privileg,  das  bisher  nur  Köln  von 
König  Albrecht  bewilligt  (Const.  IV  nr.  26,  32)  und  1308  auch  von  Heinrich  VII. 
vor  seiner  Wahl  versprochen  worden  war  (ebenda  nr.  257  §  11),  am  7.  Februar 
1309  aber  durch  die  Uebertraguitg  der  ersten  Bitten  in  allen  Reichskirchen 
ersetzt  wurde  (ebenda  nr.  280).  Unsere  Urkunde  reiht  sich  anderen  Trierer 
Privilegien  derselben  Zeit  (ebenda  IV  nr.  274—276)  an.  Sie  diente  im 
J.  1314  als  Vorlage  für  das  Wahlversprechen  Ludwigs  des  Bayern  an  Baldewin 
(ebenda  V  nr.  63  §  9),  das  bald  nachher  urkundlich  erfüllt  wurde  (ebenda 
nr.  157);  nur  ist  dort  das  Privileg  von  der  Diözese  auf  die  ganze  Kirchen- 
provinz sowie  auf  die  kaiserlichen  Bitten  ausgedehnt. 

Henricus*)  dei  gracia  Romanorum  rex  semper  augustus 
venerabili  Baldewino  Trevirorum  archiepiscopo  principi  et  germano 
suo  karissimo  graciam  suam  et  omne  bonum.  Personam  tuam 
propter  ydemptitatem  sanguinis,  quo  nobis  astringeris  et  exigenciam 
meritorum  tuorum  illa  largitatis'')  benevolentia  libenter  prosequi- 
mur,  per  quam  te  reddere  valeas  aliis  gratiosum.  Tuis  itaque 
votis  favorabiliter  conplacere  volentes,  ut  de  singulis  prebendis  in 
kathedrali  Treveren(si)  et  in  quibuslibet  aliis  collegiatis  et  con- 
ventualibus  ecclesiis  civitati  et  dyocesis  Treveren(sis)  predicte  ad 
nostre  sublimacionis  primarias  preces  certis  personis  sacro  imperio 
et  tibi  devotis  providere  valeas,  tenore  presencium  plenariam  tibi 
concedimus  potestatem  dantes  tibi  has  litteras  sigillo  maiestatis 
nostre  signatas  in  testimonium  super  eo. 

Datum  Con{luen(tie)  nonis  februarii  anno  domini  M'CCC" 
nono,  regni  vero  nostri  anno  primo. 


24  Nr.  69—70 

I)  Ueberschr. :  Confert  Treverensi  primarias  preces  in  civitate  et  dyocesi.  -|- 
a)  vorausgeht  der  ausgestnichene  Au/ang  der  später  (K  30  und  102)  zwei- 
mal vollständig  mitgeteilten  Nr.  45  ('Bonifacius  —  benedictionem/  -\-  b)  aus 
käritatis  korr.  und  nochmals  von  L.  am  Rande  nachgetragen. 

69.  Avignon  1309  Juli  26- 
Papst  Klemens   V.  an  König  Heinrich    Vif.     K  42;  Const.  IV  nr.  298 

ans  kassiertem  Original  im  Vatikan.  Archiv  und  einer  ersten  Fassung 
im  päpstlichen  Register  (R  1),  die  auch  Vorlage  für  K  war,  uoraus  hervor- 
geht, dass  sie  -wirklich  ausgefertigt  worden  ist;  .S.  262  Z.  2  haben  IC  und 
R  1  (vgl.  Theiner  nr.  598)  thesaurarius  ecclesie  Metensis,  5.  261  '/..  43  nicht 
nur  das  Original  sondern  auch  R  1  (vgl.  Theiner)  und  K  pleniludine  (st. 
pulcritudinej. 

70.  Priornt  Grosean  1309  Oktober  1. 
Derselbe     bittet    den    Ersbischof   Baldewin,     aus    seiner 

Kirchenprovins  beizusteuern  für  einen  fünfjährigen  Kreussug 
ins  Heilige  Land  sowie  für  die  Verteidigung  der  römischen 
Kirche  gegen  die  Republik  Venedig,  und  beglaubigt  die  Ueber- 
bringer  dieses  Schreibens  sunt  Zweck  mündlicher  Verhand- 
lungen. 

K  45  (l)^)  ""'  zahlreichen  fast  durchweg  von  L.  herrührenden  Ver- 
besserungen und  K 8q  (2)^^) ;  zugrundegelegt  ist  hier  2.  lieber  den  Konflikt 
mit  Venedig  vgl.  Eitel  Der  Kirchenstaat  unter  Klemens  V.  (1907)  170 ff., 
Soranzo  La  guerra  fra  Venezia  e  la  satita  sede  per  il  dominio  di  Ferrara 
(1905),  dazu  Finke  Acta  II  641  ff.,  über  den  Kreuzzugsplan  namentlich  Wenck 
Clemens  V.  und  Heinrich  VII.  (1882)  51  ff.,  Lizerand  Clement  V  et  Philippe 
le  Bei  (1910)  293  ff. ;  von  den  sich  auf  letzteren  beziehenden  Aktenstücken 
ist  der  Brief  des  Papstes  an  Philipp  d.  Seh.  vom  27.  Oktober  1308  (Baluze 
Vitae  II  129)  auch  stilistisch  so  nahe  verwandt  (vgl.  unten  N.  3—5),  dass 
derselbe    Verfasser  angenommen  werden  muss. 

Clemens  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri 
archiepiscopo  Treveren(si)*)  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
/.  Gloriosa  patrum  sanctorum  habet  tradicio,  quod  Moyses  dilectus 
a  domino  familiariter  tenens  in")  monte")  cum"^)  ipso  colloquia 
erudicionis'')  sacratissime  verbis  instruitur '),  quod  ignis  in  altare 
sacerdotis  officio  nutriatur  et,  ut  cottidie  sine  intermissione  conburat, 
hgna  subicere  subter  illum  eius  non  cesset  ministerium  studiosum. 
Altare  quippe  dei  cor  fidelis  cuiuslibet  sacrarum  scripturarum 
documenta  declarant,  in  quo  ignis  indesinenter  ardere  iubetur, 
cum  sit  ex  illo  necesse  flammam  ardentis  procedere  caritatis. 
Sancta  vero  et  inmaculata  mater  ecclesia  eiusdem  ignis  per  gratiam 
paracliti  Spiritus  splendore  vestita  ardensque  ipsius  flamme  caloribus 
cunctos  intra  se  positos  valida  caritatis*^)  ipsius  conpage')  connectit*^) 
et  ecclesias  alias  tanquam  adolescentulas  suas  eiusdem  ignis  cale- 
facit  ardoribus  et  illustrat  radiis  claritatis.  2.    Nosque  summi 

illius'')  erudicione  pastoris,  qui  curam  ipsius  ecclesie  peramabilis 
et  inclite  sponse  sue  insufficiencie  nostre  conmisit  quique  nos  licet 
inmeritos')  in  montis  predicti  ascendere*^)  voluit  sumraitatem'), 
prefatis  documentis  instructi")  ecclesias  ipsas  earumque  pastores 
in  partem  apostolice  sollicitudinis  celestis  consilii  disposicione  vo- 
catos  et  alios  singulos  domesticos  fidei  gentes  in  visceribus  cari- 
tatis in  eos  libenter  spiritualium  largicionum  dona  congerimus 
illisque  per  temporalium  rerum  auxilia  copiose  fecunditatis  honores 
et  commoda,  cum  expedit,  ministramus.  3.  Propterea  non  in- 
dignum    fore    conspicimus,    ut   ipsi°)    nobis    et    eidem")   Romane 


J309  JhH  26— Oktober  1  25 

ecclesie  devote  gratitudinis  respondentes  officio  nobis  et  ipsi 
reverenter  filialibus°)  studiis  obsequantur  et  necessitatis  tempore 
eiusdem  porrigant  subsidia  caritatis.  Tunc  enim  ipsius  caritatis 
odor  suavissimus  presentatur  Altissimo,  cum  alterius  per  alterum 
iuxta  preceptum  apostoli  '^)  onera  supportantur.  4.  Quantis  autem 
post  suceptum  a  nobis  deo  volehte  iugum  apostolice  servitutis  et 
quam  gravibus  pressi^)  fuerimus  oneribus'')  expensarum  et  quam 
inportabili  quasi  earum  mole  premamur*")  assidue,  si  fraternitatis 
tue  circumspecta  prudencia^)  arduitates  multiplices  grandium 
agendorum,  que  innumerabilium  profluvia  sumptuum')  exigunt  et 
requirunt  ex  debito  servitutis  eiusdem  debilitatis")  nostre  incum- 
bentium"')  humeris  diligentis  discussionis^)  examine'')  considerare 
voluerit,  illa  de  facili  poterit  intueri.  Et  ut  ipsa  tuis  ostensa 
conspectibus  de  tue  mentis  ^)  armario  ad  nos  et  prefatam  ecclesiam 
uberioris  pietatis  fluenta  producant  et  fervencioris^)  secum  trahant 
compassionis  affectus,  ea  tibi  presencium  serie  duximus  denotanda*'). 
5.  Tue  quidem  fraternitatis''')  volumus  scire  noticiam,  quod 
nos  redemptoris  nostri  figuratam*^')  gerentes  assidue  in  cordis  in- 
timis  passionem  infra  claustra  pectoris  meditacione  sollicita  cum 
devocionis  plenitudine  recensemus,  qualiter  rex  ipse  pacificus,  ex- 
celsi  regis  filius,  propter  suam,  qua  nos'')  dilexit  nimiam  caritatem, 
maiestatis  sue  humilitatem  magnificans""')  exinanivit^')  semet  ipsum 
formam  servi  accipiens  et  in  similitudinem  hominum  veste  nostre 
mortalitatisK)  indutus  et  f actus  obediens  usque  ad'')  mortem  ad 
exprobancium  obprobria'*')  velut  agnus  coram  tondente  se  vere 
mitis  obmutuit.  Et  sicut  ovis  ad  occisionem  ductus  post  contu- 
melias  et  terrores,  post  spinas  et  Sputa,  post  flagella  varia  inno- 
cens  est  sine  causa  dampnatus  et  demum  saturatus  obprobriis**'), 
clavis  affixus'),  aceto  et  feile  potatus  in  crucis  patibulo  dire  mortis 
subiit  passionem  et,  sicut  commemorat  Ysayas,  in  humilitate '') 
iudicium  eius  sublatum  est^)  et  in  Terra  Sancta  misterium'')  redemp- 
cionis  nostre  consumans  ""')*)  est  dire  lance  illisione"')  confossus, 
ut  mortem  nostram  moriendo  destrueret  et  quas  prothopiasti°')  de- 
licto meruimus,  penas  tolleret  infernales.  6.  ProfectoP)  dum 
attenta  meditacione  revolvimus,  quod  illa  preclara  nostri  salvatoris 
hereditas  pedibus  abhominabiliumi')  nacionum  conteritur  in  con- 
temptum  nominis  Christiani,  dum  enim  conspicimus,  quod  locus  ille 
sanctissimus,  ubi  celi  regem  virgo  puerpera  genuit,  locus  redemp- 
toris nostri  cruore  perfusus,  locus,  ubi  poni  meruit  sepulcri'')  do- 
minici  fundamentum,  et  locus,  quem  resurgens  Christus  a  mortuis 
sue  resurrectionis  gloria  multipliciter  illustravif'),  in  obprobrium''') 
crucifixi  alienarum  subvertitur  imperio  nacionum  pre  inmensitate 
doloris,  adeo  diras  sentimus  in  animo  punctiones*')  quod,  quasi 
nostris  visceribus  lacessitis  vix  horam  temporis'')  capere  possumus, 
ad  quietem  vixque  artare  valemus  vim  meroris  interius,  quin  evi- 
dencia    signa    tristicie    exterius    ostendamus'').  7.    Propterea 

concalescunt  intima  cordis  nostri,  ardens  desiderium  inflamatur, 
excitantur  affectus  sollicite  et  velud  ignis  accenditur  ad  sub- 
veniendum"')  terre  illius  necessitatibus  zelus  noster  ideoque  nullis 
parcentes    laborum    oneribus    nullisque    vigiliarum   sollicitudinibus 


26  ^''-  70 

indulgentes  post  susceptum  a'')  nobis  deo  volente  iugum  apostolice 
servitutis  ad  hoc  indesinenter  convertimus  studia  mentis  nostre, 
ad  hoc  nostros  continue"')  diffudimus  cogitatus  et  ad  hoc  operam 
sollertem  inpendimus,  ut  terra  ipsa  nostri  et  apostolice  sedis  manum 
sentiret  auxilii  et  expiaretur  inmundicia  abhominabilium  nacionum 
et  fedissima  qua  inquinatur  habitacione  a  filiis  tenebrarum. 
8.  Et  tandem  post  diversos  modos  exquisites  et  vias,  post  deli- 
beracionis  soUempnis  et  exacte  consilium,  quod  tanti  negocii  gra- 
vitas  exigebat,  certum  equitum  et  peditum  armatorum*')  passagium 
per  quinquennium  duraturura  in  dicte  terre  subsidium  et  succursum*) 
per  dilectos  fiiios  magistrum  et  fratres  hospitalis  sancti  lohannis 
Iherusalemitani "')  de  fratrum  nostrorum  consilio  duximus  ordinandum. 
9.  Preterea  Venetorum  nephanda^')  teraeritas  hiis  temporibus 
contra  nos  et  Romanam  ecclesiam  irreverenter  insultans  nos  et 
illam  conpellit,  dire  amaritudinis  calicem  degustare,  dum  ipsi  nos 
et  eam  in  nostris  fidelibus  hostilibus  provocare  conatibus  non*") 
verentur.  10.    lidem  quoque  Veneti  non  absque  ingratitudinis 

vicio  herere  memorie  dedignantes,  quod  eadem  ecclesia  semper 
ipsos  dilexit  ut  fiiios,  semper  terram  eorum  brachiis  materne  di- 
lectionis  astrixit,  semper  portavit  in  sacrario  pectoris  predilectam 
et  semper  oculo  materne  pietatis  inspexit  ad  eorum  et  ipsius 
terre  statum'')  prosperum^')  piis  affectibus  nitendo,  quasi  alienati 
ab  ipsius  utero  filii  velut  per  horribilis  **)  cecitatis  ^mum  ober- 
rantes  machinati  sunt  falsa  et  ad  iura  ipsius  ecclesie  avidas  manus 
extendentes''*')  inprovide  civitatem  Ferrarien(sem)  eiusque  comi- 
tatum*^'^),  territorium  et  districtum  ab  antiquo  ad  nos  et  eandem 
ecclesiam  pleno  iure  spectancia  inpugnantes  hostiliter  illa  proch 
dolor  per'*'')  violenciam  invaserunt  et  insuper  in  cives  civitatis 
ipsius  nostros  et  ecclesie  predicte  fideles  sicut  flamma  vorax 
furore  indignacionis  accensi  detestandis^'^)  ausibus  irruentes  scelestis- 
que  actibus  data  licentia  quam  plures  domos  necnon  et  navigium 
civitatis  ipsius  incendio  concremarunt  et  crassantibus  gladiis, 
relaxatis  habenis  ferox  quorundam  ex  eisdem  inpietas  nescia  par- 
cere  sexui  vel  etati  nonnuUos  ex  fidelibus  ipsis  multorumque ") 
mulieres  et  parvulos,  quorum  sexus  et  etas  innoxia  veniam  pocius 
meruisse  debuerat,  dire  mortis  suppliciis  tradiderunt^^)  civitatem, 
comitatum  et  territorium  ac  districtum  predicta  eorum  dominio 
subiugando.  //.    Sed  postmodum  iudex  rectissimus  eorum  ne- 

quiciam  ex  alto  prospiciens  ipsorumque  collidens  superbiam  per 
victricem  manum  suam  iusto  iudicio  casu  precipiti  corruerunt 
sicque  civitas,  comitatus,  territorium  et  districtus  predicta  se  ad 
nostrum  et  eiusdem  ecclesie  deo  propicio  devenisse  dominium 
gratulantur"'),  quamvis  dicti  Veneti")  obvoluti'''')  caligine  principis 
tenebrarum  adhuc  inconcepta  persistant  nequicia  nosque  ac  fideles 
eosdem  diris  guerrarum")  turbinibus  inpetant""")  et  super  diversis 
terris  et  bonis  ad  nos  et  predictam  Romanam  et  nonnullas  alias 
ecclesias  spectantibus  nobis  et  eisdem  ecclesiis  duras  molestias  et 
graves  inferant  lesiones,  pro  quorum  recuperacione"")  et  defensione 
continua  dictorumque  civitatis,  comitatus,  territorii  et  districtus 
custodia,  ne'')  ipsi")  Veneti  contra  illa  furorem  pristine  severitatis 


1309  Oktober  1  27 

exacuanf")  et  solitePP)  renovent  incendia  feritatis,  et  ex  aliis 
pluribus  nobis  et  apostolice  sedi  gravissimis''i)  emergentibus  casi- 
bus,  qui  exprimi  non  possent  de  facili,  nedum  quod  necessario 
importabilium  expensarum  onera  subire  cogamur.  12.  Sed  iam 
ecclesie  predicte  camere  est  exhaustum  erarium  ^)  et  alias  camera 
ipsa  propter  hoc'"'')  in  maximis  pecuniarum  summis  diversis  mer- 
catoribus  obligata,  qui  se  a  nobis  in  hac  parte  reputantes  fore 
gravatos,  ipsi  et  nonnulli  alii  mercatores,  qui  olim  ecclesie  memo- 
rate  se  voluntarie  offere  solebant  obsequiis,  a  quolibet  subvencionis 
auxilio  exhibendo*^)  nobis  et  eidem  ecclesie  in  huiusmodi  necessi- 
tatis")  articulo  retraxerunt"")  totaliter  manus  suas. 

13-  Propter  quod  ex  necessitate  huiusmodi  tuum  et  aliorum, 
qui  ecclesie  predicte  zelantur  honorem,  subsidium,  quod  non  absque 
rubore  referimus,  cum  speciali  fiducia'^^)  cogimur  implorare. 
Levantes  igitur  in  circuitu  oculos  mentis  nostre  ad  te,  quem  ad 
nos  et  ipsam  ecclesiam  estuare  confidimus  indeficientibus  eiusdem 
ardoribus^"),  caritatis  nostre  consideracionis  intuitum  direximus 
confidenter  firma  spe  et  indubitata  nobis  ^'')  fiducia  suggerrente, 
quod  eo  libencius  vota  tua  nostris  in  hac  parte  conformabis  >'y) 
affectibus  eoque  fervencius  ad  huiusmodi  precum''^)  nostrarum 
instanciam  convertes  desideria  mentis^'*)  tue,  quo  preces  ipse  de 
pleniori ''''')  nostre  confidencie  ubertate  procedunt  et  quo  illarum 
exaudicio  überaus  fructus  nobis  magis'^''^)  gratos  et  amabiles  ger- 
minabit.  14.    Quesumus  itaque  et  fraternitatem  tuam  eiusdem 

caritatis  labiis  rogamus  et  obsecramus  in  domino  lesu  Christo, 
quatinus  huiusmodi  nostram  et  eiusdem  ecclesie  necessitatem 
multiplicem  devote  mentis  contemplans  obtutibus'''^')  de  pecuniario 
subsidio  condecenti  pro  eisdem  necessitatibus  relevandis  per  te 
ipsum  nobis  hylariter  et  devote  provideas  et  nichilominus  suffra- 
ganeos  tuos  necnon  et  abbates,  priores  et  alias  personas  ecclesi- 
asticas  exemptas  et  non  exemptas  tue  civitatis *'*'),  dyocesis  et*'') 
provincie,  quod  nobis  et  eidem  ecclesie  conveniens  subsidium 
porrigant  de  suorum  habundancia  facultatum,  intentis  et  soUicitis 
studiis  exhorteris^'^),  ita  quod  spiritus  sancti  gracia  in  te  semper 
karitatis  predicte''*)  dona  multiplicet  ac  nos  et  eadem  Romana 
ecclesia,  quibus  per  subvencionem  huiusmodi  laudabile  multi- 
pliciter''')  exhibebis  obsequium,  teneamur  tua  et  ecclesie  ^'^)  tue 
augmenta  profectuum ''')  paternis  et  benivolis  studiis  promovere  ""'■"). 

15-  Ecce  insuper,  quod  dilectos"'")  filios  magistros  Petrum 
de  Garlen(is)  prepositum  °'°)  ecclesie  Frankoforden(sis)  p'p)  Mogunt(i- 
nensis)  dyocesis  familiärem  ac  Petrum  Durandi  canonicum  Eb- 
redun(ensem)  capellanos  nostros  latores  presencium  propter  hoc 
ad'')  tuam  presenciam  specialiter  duximus  destinandos,  quibus  et 
eorum  cuilibet  singulariter  circa  ea,  que  super  premissis  tibi  ex 
parte  nostra  retulerint,  adhibere  studeas  plenam  fidem  iliaque 
promptis  affectibus  efficaciter  adimplere. 

Datum  in  prioratu  de'')  Grausello  Vasionen(sis)  dyocesis 
kalendis  octobris  pontificatus  nostri  anno  quarto. 

I)  Ueberschr.  in  1:  Cle(mens)  caritative  valde  petit  subsidium.  -\-  II)  ohne 
Ueberschr.  2.  -\-  a.)fehlU  +  h)  von  L.  nackgetr.  1.  +  c)  cum  ipso  ro»' teuens  2. 


28  Nr.  71—73 

d)  aus  erudicionem  von  L.  korr.  1.  -\-  e)  aus  caritate  von  L.  karr.  1.  +  f) 
compoge  2.  +  g)  aus  co(n)ictit  von  L.  korr.  1.  +•  h)  illius  summi  2.  +  i) 
inmertos  /.  +  k)  asscendere  1.  -|-  1)  sumitatem  2.  +  m)  instructo  2.  +  n) 
ipso  /.  4"  o)  filiabiis  1.  -\-  p)  prossi  2.  -\-  q)  onere  /.  -|-  r)  aus  premimur 
von  L.  korr.  1.  -\-  s)  providencia  1.  -\-  t)  sumptum  2.  +  u)  debelitatis  2.  + 
v)  incombencium  1.  -|-  w)  aus  dissensionis  von  L.  korr.  1.  +  x)  aus  ezamen 
von  L.  korr.  1.  +  y)  <«<s  meritis  von  L.  korr.  1.  +  z)  fervenciores  1.  +  a') 
denotandara  2.  +  b')  fraternita  2.  -)-  c')  figuram  2.  +  d')  aus  vos  von  L. 
korr.  1.  -\-  e')  magnificatiis  2.  +  f)  aus  inexaniverit  korr.  2.  +  g')  mortabili- 
tatis  aus  mortabilalis  von  L.  korr.  1.  +  h')  opp.  1.  +  i')  consinuans  /,  daraus 
korr.  2.  -\-  k')  afflixus  2.  -\-  1')  umilitate  2.  4"  »')  ministerium  1.  +  n')  aus 
illusjone  korr.  1;  illesione  2.  +  o')  prothoplaustu  2.  +  p')  Profecta  2.  + 
q')  abhominalium  2.  +  r')  istustravit  1.  +  s')  punctionis  2.  +  t')  aus  osten- 
damamus  von  L.  korr.  1.  +  u')  subver(t)endum  /.  +  v')  continuo  2.  -f-  w') 
amatorum  2.  +  x')  lerusalemittani  2 ;  Jherosalemitani  1.  +  y')  neph.  Ven.  1. 
-\-  z')  prospectum  2.  -\-  aa)  orribilis  2.  -\-  bb)  intendentes  2.  -\-  cc)  canoni- 
catum  2.  +  dd)  per  viol.  fehlt  2.  +  ee)  aus  destandis  von  L.  korr.  1.  -f-  ff)  que 
von  L.  nachgetr.  1;  multosque  2.  -\-  gg)  aus  meruerunt  von  L.  korr.  1.  ■\- 
hh)  gnatulantur  1.  -\-  ii)  Venecii  1.  -j-  kk)  vo  von  L.  nachgetr.  1.  +  II)  gwerr. 
aus  gerr.  von  L.  korr.  1.  +  mm)  impetant  aus  impotant  korr.  1.  -)-  nn)  aus 
regiperatione  von  L.  korr.  1.  -\-  oo)  aus  evacuant  von  L.  korr.  1.  -\-  pp) 
solicite  2.  -)-  qq)  gravisimis  emergenbus  1.  -\-  rr)  hec  1.  -\-  ss)  eiibendo  2. 
-f-  tt)  aus  necessariis  von  L.  korr.  1.  +  uul  aus  retraxerint  von  L.  korr.  1. 
-p  vv)  fidudicia  2.  -\-  ww)  aus  ardoris  von  L.  korr.  1.  -\-  xi)  aus  fid.  nob. 
von  L.  umgestellt  1.  +  yy)  aus  confirmabis  korr.  1;  confirmabis  2.  -\-  zz) 
precium  J.  +  a'a)  mentis  ?  2.  -\-  b'b)  1  von  L.  nachgetr.  1.  -\-  c'c)  a  von  L. 
nachgetr.  1.  +  d'd)  obtutibus  —  exemptas  fehlt  2.  +  e'e)  et  add.  2. 
+  ff)  ac  2.  +  g'g)  aus  exhortetis  von  L.  korr.  1.  -\-  h'h)  fehlt  1.  -\-  i'i)  multi- 
pliter  2.  +  k'k)  aus  esclesie  von  L.  korr.  1.  +  l'l)  2 ;  su  profectum  von  L. 
korr.  1.  -j-  m'm)  aus  prom.  stud.  von  L.  umgestellt  1.  -\~  n'n)  dilecto  2.  + 
o'o)  aus  prepatum  von  L.  korr.  1.  +  p'p)  Frankenfort  /. 

1)  Lev.6,12.  +  la)  Ephes.  4,2  oder  Coloss.  3, 13.  +  2)   Vgl.  Is..53,8. 

-j-    3)    Vgl.  Baluze  II  130:   Terrae   Sanctae,    in   qua   Salvator   ipse   re- 

demptionis  nostrae  mysterium  consummavit.  +  ■*)   ^gt-  Baluee  II  130: 

in  Terrae  Sanctae  subsidium  et  succursum.    +    5)   Vgl.  Baluee  II  131: 

licet  Camera  nostra  foret  exhausta  . . . 
71*.  .    Avignon  1310  April  4. 

Derselbe  verschiebt  das  Konzil  von  Vienne.  K  9J ,'  Regestum  Clementis 
nr.  6293  (abgekürzt,  aus  dem  Vatikan.  Register) ;  Ausfertigungen  mit  Adresse 
an  den  Ersbischof  von  Nicosia  ebenda  nr.  9293  (ebendaher),  an  den  Ere- 
bischof  von  Köln  bei  Binius  Concilia  gener alia  VII  (1636)  915 ;  vgl.  Kisky  IV 
nr.  505. 
72*.  Trier  1310  April  28. 

Erzbischof  Baldewin,  Provinsialstatuten.  K  l68 ;  Blattau  nr.  25  (aus 
Handschriften  und  Drucken). 

73.  [1310  Mai  ?] 

Ersbischof  Baldewin  berichtet  dem  Papste  Klemens  V. 
aber  Verhalten  und  Entschliessttng  des  Trierer  Provinsial- 
konsils  in  Sachen  des  Templerordens. 

J^9S^)>  offenbar  aus  dem  Konzept  geschöpft,  uie  die  im  Te.xt  kursiven 
Worte  zeigen.  —  Bei  dem  Mangel  an  Nachrichten  über  die  Templer- Unter- 
suchungen in  Deutschland  (vgl.  zuletzt  Finke,  Papsttum  und  l'ntergang  des 
Templerordens  (1907)  I  318  f.);  hat  unser  Brief  erheblichen  Wert:  im  Gegen- 
satz zu  dem  schroffen  und  kühnen  Verhalten  Peters  von  Mains  zeigt  er 
Baldeuin  als  den  gewandten  und  vorsichtigen  Diplomaten,  der  er  immer  -aar. 
Für  die  Datierung  bildet  die  den  Abschluss  des  Provinzialkonsils  bezeichnende 
Veröffentlichung  seiner  Statuten  am  28.  April  1310  (Nr.  72)  den  kaum  weit 
überschrittenen   Terminus  post  quem. 

Sanctissimo  in  Christo  patri  ac  domino  karissimo  domino 
Clementi    divina   Providentia    sacrosancte    Romane   ac    universalis 


1310  April  4— Mai  ?  29 

ecclesie  summo  pontifici  Baldewinus  dei  et  apostoHce  sedis  gratia 
Trevirorum  archiepiscopus  quidquid  potest  subiectionis,  obediencie, 
reverencie  et  ad  beatorum  pedum  oscula  se  devotum.  /.  Noverit 
vestra  sanctitas  me  vestras  litteras  apostolicas ')  iam  dudum  rece- 
pisse  cum  ea,  qua  decuit,  reverencia  in  hec  verba :  .Clemens 
episcopus'  et  cetera  ;  ponatur  totus  tenor.  2.  Cuius  auctoritate 
mandati  una  cum  auctoritate  mee  Treveren(sis)  metropolitane 
sedis  anno  tali  et  cetera  die  tali  et  cetera  convocato  per  me 
canonice  provinciali  concilio  .  .  Renoldus  promissione  divina 
Meten(sis)  episcopus  se  ex  causis  probabilibus  excusavit.  Electus 
autem  Tullen(sis)  absens  erat  utpote  moram  trahens,  prout  com- 
muniter  dicitur,  et  residenciam  tunc  faciens  ultra  montes.  Sic 
quia,  cum  michi  non  subsint  nisi  tres  sufffraganei,  .  .  Meten(sis) 
videlicet,  Tullen(sis)  et  Virdunen(sis),  episcopo  Meten(si)  et  electo 
Tullen(si)  absentibus  una  mecum  . .  Virdunen(sis)  episcopus  eidem 
concilio  dumtaxat  interfuit  preter  alias  quamplures  personas  ec- 
clesiasticas  civitatis,  dyocesis  et  provincie  Treveren(sis),  que  pro 
subsidio  sanctitati  vestre  et  Romane  ecclesie  faciendo  secundum 
aliarum  apostolicarum  continenciam  litterarum  michi  a  vestra  sede 
apostolica  directarum  ^)   per  me  fuerant  convocate  ibidem.  3. 

Itaque  me  cum  predicto  Virdunensi  episcopo  et  aliis  personis  ec- 
clesiasticis  quam  pluribus  et  iurisperitis  ibi  presentibus  super  abso- 
lucione  seu  d[a]mpnatione'')  singularum  personarum  ordinis  mili- 
cie  Templi  iuxta  tenorem  predicti  vestri  mandati  apostolici  tractatum 
habente  et  deliberante  super  hec  cum  ea,  qua  in  tam  arduo  negocio 
maturitate  decebat,  tandem,  quia  Virdunen(sis)  episcopus  nullos 
Templarios  in  sua  civitate  et  dyocesi  captivatos  habuerat  nee 
aliquos  ad  mei  presenciam  adduxerat,  solus  eciam  Templarius  ex 
parte  Tullen(sis)  electi  michi  fuerat  presentatus  et  Templarii,  quos 
Meten(sis)  episcopus  detinebat  captivos,  ad  me  transmissi  non 
fuerant  propter  multa  viarum  pericula,  prout  Metensis  episcopus 
per  suos  nuncios  pretendebat,  aliis  Templariis  paucis  de  civitate 
et  dyocisi  ^)  Treveren(si)  in  captivitate  mea  existentibus,  iuris- 
peritorum  et  omnium  personarum  ecclesiasticarum  in  eodem  meo 
provinciali  concilio  presidencium  in  hoc  resedit  consilium,  quod 
cum  propter  absenciam  Meten(sis)  episcopi  et  Tullen(sis)  electi 
suffraganeorum  meorum,  sine  quibus  per  me  diffiniri  super  tanto 
negocio  non  decebat,  tum  propter  eorundem  Templariorum  ab- 
senciam, tum  eciam  propter  inquisiciones  contra  eos  factas,  de 
quibus  michi  ad  plenum  non  fuerat  facta  fides,  sed  ad  vestram 
sacrosanctam  sedem  apostolicam  fuerant  destinate,  sicut  ex  parte 
Meten(sis)  episcopi  michi  exstitit  intimatum,  ad  absolucionem 
seu  condempnacionem  Templariorum  singularium  per  me  seu  per 
meum  provinciale  concilium  processum  non  extitit  illa  vice. 
4.  Ob  quam  rem  huius  facti  seriem  et  diligenciam  per  me  super 
mandatis  apostolicis  exhibitam  paternitati  vestre  sanctissime  refero, 
ut  super  hec  per  vestre  sanctitatis  providenciam  disponatur.  Cui 
quidem  disposicioni  apostolice  in  omnibus  et  per  omnia  obedire 
humiliter  sum  paratus.  In  cuius  rei  testimonium  sigillum  meum 
et  cetera. 


30  IVr.  74—75 

I)  Ueberschr. :  Celebracio  concilii  et  excusacio  propter  Templarios  per  dominum 
Bald(ewinum).  -j-  a)  dempn.  +  b)  K. 

1)  Nr.  63  vom  J2.  August  1308  (wohl  verspätet  ausgefertigt.  +  2)  Nr.  69. 

74.  Carpentras  1310  Juli  5. 

Papst  Klemens  V.  erlaubt  den  Ersbischöfen  Peter  von 
Mains  und  Baldewin  von  Trier  sowie  dem  erwählten  Bischof 
Heinrich  von  Trient  auf  Bitten  König  Heinrichs  VH,  su  je 
einer  frei  werdenden  Pfründe  in  je  15  vom  Könige  auszu- 
wählenden Klöstern,  Dom-  oder  Kollegiatstiftern  von  demselben 
gewünschte  Personen  su  providieren. 

K  j8^);  aus  dem  päpstlichen  Register:  Regestum  Clementis  nr.  5571, 
Sauerland  I  nr.  310  (beide  Reg).  —  Am  27.  Juni  1310  verweigerte  der 
Papst  dem  deutschen  Könige  die  von  diesem  für  die  Zwecke  des  Romiuges 
gewünschten  Zehnten  und  Annaten  (Const.  IV  nr.  390  §  4;  vgl.  dazu  Linduer 
Deutsche  Geschichte  unter  den  Habsburgern  und  Luxemburgern  I  (I88S) 
193,  E.  Hennig  Die  päpstlichen  Zehnten  aus  Deutschland  (1909)  47 f.,  der 
den  Zehnten  irrig  auf  ein  Jahr  fixiert).  Unser  8  Tage  jüngeres  Privileg 
sollte  offenbar  diese  Pille  versüssen.  Dass  der  König  es  angewandt  hat,  er- 
geben 2  Fälle  von  1310  Sept.  24  und  1311  Februar  24  (Const.  IV  nr.  449 
und  581). 

Clemens  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus  fratri- 
bus  Mog(un)tin(o)  et  Treveren(si)  . .  Archiepiscopis  ac  dilecto 
filio  Henrico  electo  Tridentin(o)  salutem  et  apostolicam  bene- 
dictionem.  /•     Eximie    devocionis    preclara    sinceritas,    quam 

karissimus  in  Christo  filius  noster  Henricus  rex  Romanorum  illus- 
tris  ad  nos  et  Roma(nam)  gerit  ecclesiam,  sublimis  quoque  Status 
eius  magnificencia  promerentur,  ut  non  solum  ipsum  sed  eciam 
illos,  qui  sibi  studio  devotionis  et  obsequii  adherent,  specialibus 
attollamus  graciis  et  condignis  provisioni[bu]s  *)  honoremus. 
2.  Ipsius  itaque  regis  supplicationibus  inclinati  vobis  et  cuilibet 
vestrum  providendi  auctoritate  nostra  in  quindecim  metropolitanis 
seu  cathedralibus  aut  collegiatis  vel  conventualibus  ecclesiis,  cuius- 
cunque  condicionis  existant,  infra  regnum  Aleman(ie)  constitutis, 
quas  ad  hoc  idem  rex  duxerit  eligendas,  in  singulis  earum,  videlicet 
singulis  personis  ydoneis,  quas  ad  hoc  prefatus  etiam  rex  duxerit 
nominandas,  de  ipsarum  ecclesiarum  singulis  canonicatibus  et 
prebendis  nulli  alii  de  iure  debitis,  si  que  in  eisdem  canonicatibus'') 
vacant  ad  presens  vel  quam  primum  vacaverint,  cum  omnibus 
iuribus  et  pertinenciis  suis  ac  inducendi  per  vos  vel  per  alium 
seu  alios  personas  easdem  vel  earum  procuratores  ipsarum  nomine 
in  corporalem  possessionem  prebendarum  huiusmodi  et  inductas 
eciam  defendendi  eisque  faciendi  de  ipsarum  prebendarum  fructi- 
bus, redditibus,  proventibus,  iuribus  et  obvencionibus  universis 
integre  responderi,  contradictores  quoque  per  censuram  ecclesiasti- 
cam   appellacione    postposita    conpescendi  non   obstantibus   de 

certo  canonicorum  et  quibuslibet  aliis  statutis  et  consuetudinibus 
contrariis  ecclesiarum  predictarum  iuramento,  confirmacione  sedis 
apostolice  seu  quacunque  firmitate  alia  roboratis  aut  si  aliqui 
apostolica,  quibus  per  hoc  nuUum  volumus  preiudicium  generari, 
vel  alia  quavis  auctoritate  in  eisdem  ecclesiis  in  canonicos  sint 
recepti  vel,  ut  recipiantur,  insistant  seu,  si  aliquibus  communiter 
vel'=)    divisim    a  prefata  sit  sede   indultum,    quod   ad  receptionem 


1310  Juli  5— Anglist  4  31 

vel  provisionem  alicuius  minime  teneantur  et  ad  id  conpelli  seu 
quod  interdici,  suspendi  vel  excommunicari  non  possint  aut  quod 
de  canonicatibus  et  prebendis  ecclesiarum  ipsarum  vel  aliis  bene- 
ficiis  ecclesiasticis  ad  eorum  coUacionem  vel  presentacionem  seu 
quamcunque  dispositionem  coniunctim  vel  separatim  spectantibus 
nulli  valeat  provideri  per  litteras  apostolicas  non  facientes  plenam 
et  expressam  ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  huiusmodi  men- 
cionem  et  qualibet  alia  prefate  sedis  indulgencia  generali  vel 
speciali  cuiuscunque^)  tenoris  existat,  per  quam  effectus  presentium 
inpediri  valeat  quomodolibet  vel  differri  et  de  qua  cuiuscunque 
toto  tenore  habenda  sit  in  nostris  litteris  mencio  specialis  sive  si 
eedem  persone  vel  earum  alia  unum  vel  plura  beneficia  ecclesi- 
astica  cum  cura  vel  sine  cura,  eciam  si  dignitates  vel  personatus 
aut  administrationes  existant,  obtinere  noscantur  seu  si  persone 
predicte  presentes  non  fuerint  ad  prestandum  de  observandis 
statutibus  et  consuetudinibus  ipsarum  ecclesiarum,  in  quibus  eis 
provisum  extiterit,  solitum  iuramentum,  dummodo  in  absentia  sua 
per  procuratores  ydoneos  et  cum  ad  ecclesias  ipsas  accesserint, 
corporaliter  illud  prestent,  ple[n]am'^)  et  liberam  concedimus 
auctoritate  presencium  facultatem. 

Datum  Carpent(orati)  IP  nonas  iulii  pontificatus  nostri  anno 
quinto. 

I)  ohne  lieber  sehr.  -\-  a)  provisionis.  +  b)  nachgetr.  und  wieder  getilgt? 
-\-  c)  vel  —  ecclesiarum  von  Hand  3a  nachgetr.  -J-  d)  cuiuscunque  —  cuius- 
cunque von  Hand  3a  nachgetr.  -\-  e)  plemam. 

75.  [1302—1310]  August  4. 

Bischof  Siegfried  von  Samland  erlässt  im  Anschluss  an 

eine    Visitation    Statuten   für    die   Geistlichen    seiner  Diösese. 

K  342 1).  Die  Datierung  des  merkwürdigen  Stückes  bestimmt  sich 
durch  die  Amtsdauer  des  Bischofs  Siegfried  (1296 — 1310  November  15)  so- 
wie dadurch,  dass  der  heilige  Adalbert  Patron  der  Kathedralkirche  von  Sam- 
land, als  welcher  er  im  5.  Kapitel  erscheint,  erst  seit  dem  11.  Januar  1302 
ist  (vgl.  Woelky  und  Mendthal  Urkundenbuch  des  Bisthums  Samland  I  [1891J 
nr.  200).  Devotionsformel  und  Titel  finden  sich  genau  übereinstimmend  noch 
1309  (ebenda  nr.  211),  der  Titel  mit  derselben  Wortstellung  ausserdem  noch 
1306  (nr.  209). 

In  nomine  sancte  et  individue  trinitatis  amen.  Scriptum 
est  in  canone '),  quod  non  nisi  necessitate  instante  statui  debent 
iura.  Neminem  igitur  movere  debet,  si  iura  seu  statuta  tendantur, 
dum  necessitas  hoc  exposcit.  J.  Unde  nos  frater  Siffridus  dei 
gratia  ecclesie  Sambien(sis)  episcopus,  qui  continuis  curis  sollici- 
tamur  et  assidua  meditacione  urgemur,  ut  iuxta  credite  nobis  dis- 
pensacionis  officium  subditorum  conmodis,  quantum  nobis  a  deo 
concessum  est,  sollicitudinis  studio  intendamus  et  labores  voluntarios 
appetimus,  ut  eis  quietem  preparemus,  publicatis  coram  nobis  et 
intellectis  hiis,  que  in  visitacione  a  nostro  preposito  noviter  facta 
notata  fuerant,  et  inventis  multis  causis  tam  in  clero  quam  in 
populo  nobis  subiecto,  que  correctione,  reformacione  et  informacione 
plurimum  indigebant,  de  dicti  prepositi  et  canonicorum  nostrorum 
et  tocius  cleri  consilio  et  assensu  necessario  duximus  statuendum 
et  auctoritate  nobis  a  deo  concessa*)  et  beatorum  Petri  et  Pauli 


32  ^''-  7-5 

apostolorum  statuimus,  ut  quilibet  sacerdos  plebanus  nostre  dyo- 
cesis  adminus  ter'')  in  ebdomada  missam  celebret  in  ecclesia  sua, 
licet  secundum  canones  ad  plures  sit  astrictus,  nisi  infirnnitas  vel 
alia  causa  legitima  interveniat,  que  ab  hoc  ipsum  possit  et  debeat 
merito  excusar[e]  "^ ).  2.    Item  quocienscunque  alicui  eorum  de 

funere  mortui  sepeliendo  tarn  mature  nunciatur,  quod  se  ad  missam 
possit  conmode  preparare,  missam  celebret  pro  defunctis  et  post 
missam  in  ornatu  preter  casulam  sequatur  ipsum  funus  ad  sepul- 
chrum  ibique  lecto  officio  sepulture  et  asperso  eo  cum  aqua  bene- 
dicta  monito  populo  astante,  ut  pro  salute  anime  presentis  defuncti 
et  omnium  fedelium'')  defunctorum  suppliciter  deum  rogent.  Sed 
si  aliter  quam  supra  dictum  est,  ei  oblatum  fuerit,  indutus  super- 
pellicio  et  stola  lectoque  dicto  officio  circa  sepulchrum  et  aspersione 
et  monicione  predictis  factis  iubeat  ipsum  tradi  ecclesiastice  se- 
pulture. 3.  Nolumus  autem,  quod  aliquis  de  familia  plebani 
alicuius  preter  scolarem  nee  ipse  Scolaris  nisi  absente  domino  suo 
et  indutus  superpellicio  legensque  psalmum  (Miserere  mei  deus'*) 
vel  ,De  profundis'^)  vel  aliam  aliquam  orationem  et  aspergens 
funus  cum  aqua  benedicta  mortuos  sepeliat  aut  oblacionem  seu 
offertorium  exigat  aut  recipiat  a  Pruthenis.  4.  Preterea  sacer- 
dotes,  qui  linguam  volencium  sibi  confiteri  non  noverint,  non  nisi 
per  interpretem  virum  adultum  confessionem  audiant,  nisi  conti- 
gerit  ex  mortis  articulo  aut  alia  necessitate  legitima  aliter  facien- 
dum.  5.  Statuimus  eciam,  ut  gloriosi  martyris  et  pontificis 
beati  Adalberti  ecclesie  nostre  patroni  memoria  singulis  diebus  ad 
vespera  per  antiphoniam  Jste  sanctus'*),  ad  matut(inam)  per 
antiphoniam  ,Nisi  granum  frumenti'^)  cum  collecta  ,Tuam  nobis 
q(uesumu)s  domine'  *)  et  versiculis  ,De  uno  martyr  [.  .]' ')  ab  omnibus 
sacerdotibus  nostris  firmiter  observetur  et  translato  festo  beati 
Georgii  in  proximam  feriam  vacantem  dies  natalis  eins  sollemp- 
niter  celebretur*).  6.  Preterea  dicit  canon  :  .ignorantia  mater  om- 
nium errorum  *  in  sacerdotibus,  qui  docendi  officium  in  dei  populo  susceperunt, 
maxime  est  vitanda' ') ;  et  licet  nulla  iura  canonica  vel  civilia  precipue 
illa,  quorum  noticiam  quis  de  facili  per  se  vel  per  iuris  peritos 
possit  habere,  debeat  ignorare,  nos  tamen  ad  informacionem  ali- 
quorum,  ut  nuUus  se  per  ignoranciam  possit  aliqualiter  excusare, 
iura  aliqua  hie  ponemus,  scilicet  quod  clerici,  cuiuscunque  sint 
ordinis,  qui  clericali  voluerint  uti  privilegio,  arma  non  portent  nisi 
ex  iusta  causa;  puta,  cum  transitum  faciant  per  loca  periculosa, 
tunc  licet  eis  portare  arma  ad  terrorem  latronum,  licet  percutere 
non  debeant.  7.®)  Comam  non  nutriant,  sed  habeant  tonsuram 
suo  ordini  congruentem.  8.  Hospitalitatem  clericis  et  religiosis 
et  aliis  honestis  personis  exhibeant.  9.  Mulieres  et  maxime, 
de  quibus  sinistra  possit  haberi  suspicio,  secum  in  hospicio  non 
habeant.  10.  Officia  seu  commercia  non  exerceant,  maxime 
inhonesta.  //.  Mimis,  ioculatoribus  et  hystrionibus  non  Intendant. 
12.  Tabernas  prorsus  evitent  nisi  forte  causa  necessaria  in  itinere 
constituti.  13.  Ad  aleas  et  taxillos  non  ludant  nee  huiusmodi 
aut  aliis  ludis  eorum  ordini  incongruis,  puta  choreis  et  tripudiis, 
indecenter   non    intersint.  14.    Vestes    deferant   decentes   non 


1310  August  4  33 

nimia  brevitate  aut  longitudine  notandas.  15.  Pannis  viridis 
aut  rubei  coloris  desuper  aut  cingulis  cericeis  deauratis,  nodulis 
argenteis  et  ornamentis  vestium,  calciorum  aut  equorum,  manicis 
in  aperto  consutilibus  et  omnibus  aliis  superfl[u]itatibus'=)  auratis 
seu  argenteis  non  utantur.  16.  Item  a  crapula  et  ebrietate  et 
illo  abuso  potandi,  quo  se  ad  equales  potus  et  immoderatos  obli- 
gant,  et  a  potacionibus  Pruthenorum,  que  serme  dicuntur,  et  ab 
illis  eciam,  que  fere  ad  medium  noctis  vel  ultra  se  extendant, 
abstineant    diligenter^).  17.    Preterea   altaria   decorata    et   in 

ipsis  ymagines  et  crucifixum  habeant.  18.  Corporalia  munda 
servent.  19-     Baptisterium,    crisma,    sanctum    corpus    domini 

nostri  lesu  Christi  firmata  teneant  in  conclavi.  20.  Ceterum, 
cum  expressum  sit  in  iure,  quod  quilibet  sacerdos  in  ecclesia  sua 
singulis  diebus  horas  canonicas  tarn  noctis  quam  diei  persolvere 
teneatur,  nos  tamen  eis  propter  distanciam  domiciliorum  suorum 
condescendere  volentes  rigorem  iuris  aliqualiter  in  hoc  mitigamus, 
ut  scilicet  tantum  in  festis  totum  duplicibus  et  semiduplicibus  in 
sua  ecclesia  versus,  matutinas  et  missam  hü,  qui  libros  cum  nota 
habent,  sollempniter  cantent,  alii  autem  legant.  Reliquis  vero 
temporibus  possunt  horas  canonicas  legere  vel  cantare,  ubicunque 
videbitur  eis  expedire.  21.  Item  nullum  clericum  vagabundum 
aut  peregrinum  sacerdotem  vel  dyaconum  vel  subdyaconum  ad 
execucionem  sui  ordinis  vel  officii  dimittant  nisi  de  nostra  licencia 
speciali.  22.     Preterea    singulis    diebus   dominicis    et    summis 

festis,  quando  Prutheni  et  alii  ad  ecclesiam  conveniunt,  debent 
plebani  vel  eorum  vicarii  ipsos  instruere  in  fide  confessionis,  for- 
mam  orationum  dominicam  et  simbolum  predicere,  ita  quod  in 
qualibet  sententia  moram  faciant  tacendo,  quousque  Prutheni  0  et 
alii  dicta  verba  possint  commode  repetere,  et  hoc  modo  continuent 
usque  ad  finem,  et  eos  eciam  verbo  predicacionis  informare  paulatim, 
prout  saluti  eorum  videbitur  expedire.  23.  Sed  quia  facultas 
venie  incontinuum*)  tribuit  delinquendi,  precipimus  in  virtute 
sancte  obedientie,  ut  predictas  constituciones  cum  matura  delibe- 
racione  conditas  quivis  presbyter  nobis  subditus  firmiter  custodiat 
et  observet  et  eas  infra  III  menses  a  die  presenti  ascribi  faciat 
et  palam  ipsas  in  choro  ecclesie  sue  in  aliquo  loco  patenti  exten- 
dat,  ut  per  continuum  aspectum  earum,  quid  concessum  quidve 
prohibitum  sit,  ad  memoriam  iugiter  reducatur. 

Datum  in  crastino  invencionis  beati  Stephani  prothomartiris. 

I)  Ueberschr. :  Statuta  Sambien(sis)  episcopi  post  visitacionem.  -{-  a)  concessam. 
-f-  b)  auf  diese  Bestimmung  hat  L.  durch  ein  Zeichen  am  Rande  besonders 
aufmerksam  gemacht.  -{■  c)  excusari  K.  -[-  i)  K.  -\-  e)  superflitatibus.  -\-  f) 
von  L.  auf  freigelassenem  Raum  nachgetragen.  ■\-  g)  incentinuum. 

1)  doch  wohl  Inst.  I  2,2.  +  2)  Ps.  50,  55  oder  56.  +  3)  Ps.  129  + 
4)  vgl.  Chevalier  Repertorium  hymnologicum  I — IV (1892 — 1912)  nr.  9156. 
+  5)  fehlt  bei  Chevalier.  -\-  6)  Georgs-  und  Adalbertstag  fallen  beide 
auf  den  23.  April.  +  1)  c.  1  D.  38.  +  8)  ^  7—13  enthalten  uralte 
kanonische  Bestimmungen,  die  vermutlich  durch  Mainzer  Synodal- 
statuten des  13.  Jh.s  vermittelt  sind;  vgl.  z.  B.  Hartzheim  III  596, 
Martine  IV  150.  -f-  9)  Vgl.  Peters  von  Dusburg  1326  geschriebenes 
Chronicon  terrae  Prussiae  l.  III  c.  5  (Scriptores  rerum  Prussicarum  I 
[I86l]  54:   Habent  in  consuetudine  fHäw/it/i  Prutheni^,    quod  in  pota- 

Nova  Alatnatiniae  3 


34  Nr.  76—77 

cionibus  suis  ad  equales  et  immoderatos  haustus  se  oblijjant, 
unde  contingit,  quod  singuli  domestici  hospiti  suo  certam  mensiiram  potus 
offerunt  sub  hiis  pactis,  quod,  postquam  ipsi  ebiberunt,  et  ipse  hospes 
tantundem  evacuet  ebibendo  et  talis  oblacio  potus  tociens  reiteratur, 
quousque  hospes  cum  domesticis,  uior  cum  marito,  filius  cum  tilia 
omnes  inebriantur. 

76.  Priorat  Groseau  1310  September  1. 

Papst  Kleniens  V.  mahnt  die  Untertanen  Heinrichs  VII. , 
den  Romsug  des  Königs  su  unterstütsen. 

K  112^)',  meist  mit  Const.  IV  nr.  435  (A  und  B)  iibereinstinimend  und 
darum  hier  nicht  vollständig  ■wiederholt,  an  den  abweichenden  Stellen  zum 
Teil  mit  dem  Brief  an   die   deutschen  Prälaten   ebenda  nr.  436  A   verwandt. 

Clemens  episcopus'^)  servus  servorum  dei  universis  personis 
ecclesiasticis  et  secularibus  subditis  carissimi  in  Christo  fiiii  nostri 
Henrici  regis  Romanorum  illustris,  cuiuscumque  preeminencie,  Status 
vel  condicionis  existant,  salutem'')   et  apostolicam  benedictionem. 

4.  Premissis  igitur  digna  consideracione  pensatis  —  universitatem  vestram  roga- 
mus,  monemus  et  hortamur  attencius  vobisque  nichilominus  per  apostolica 
scripta  mandamus,  quatenus  —  eosdem  vestros^)  animos  pro  divina  et  aposto- 
lice  sedis  ac  nostra  reverencia  convertatis  ad  pacem  et  eiusdem  regis  quorum- 
libet  bellorum  feritate  depressa  et  periculosis  fomitibus  odiorum  evulsis  monitis 
et  votis  salubribus  tanquam  benedictionis  filii  et '')  eiusdem  regni  Romano- 
rum  fideles,  prout  tenemini,  reverenter  intendere  et')  humiliter  obe- 
dire  curetisf).  ut  per  hoc  Deum  timere  et  regem  vestrum*')  honorificencia 
debita  venerari  laudabiliter  ostendatis  nec '')  illud  vos  improperium  im- 
posterum  contingat  incurrere,  de  quo  ewangelica  testatur  ystoria') 
mquiens  :  ,In  propria  venit  et  sui  cum  non  receperunt'.  3.  Eya  ergo  prefato 
regi  non  per  armorum  strepitus,  non  per  bellorum  precipites  impetus  et  non 
per  terribiles  et  hostiles  incursus  corda  vestra")  sed  per  vias  rectas  et  copiose 
pacis  delectabiles  semitas  preparate  et')  non')  solum,  sicut  decet'') 
eiusdem  decus  regni  et  moris  antiquitas  de  fidelitate,  sequela 
et  obediencia  regi  Romanorum  *  ezhibenda  *  feudatariis  et  feudis 
indicit,  *  verum  eciara  alia,  que  impendere  sibi  iuxta  )  moris  antiqui- 
tatem  tenemini,  exhibere  promptis  animis  studeatis.  Sic  igitur  monita,  preces 
et  exhortaciones  et  mandata  huiusmodi,  que  de  precordiis  apostolicis  confidenter 
emanant,  studeatis  devote  suscipere  et  sie  ad  efficacis  exaudicionis  effectum 
vestra  sinceritas  introducat,  quod  per  hoc  nostram  et  apostolice  sedis  bene- 
dictionem et  gratiam  vobis  uberius  vendicetis  et  prefatO™)  regi  fidelitatis 
a  VobiS  deblto  persoluto  plenitudinem  benivolencie  regalis  vobis  senciatis 
proinde  magis  propiciam  et  benignara. 

Datum  ")  in  prioratu  de  Grausello  prope  Malausanam  Vasio- 
nens(is)°)  dyocesis  kalendis  septembris  pontificatus  nostri  anno 
quinto. 

1)  Ueberschr.  in  K:  Precipit  Clemens  (davor  Henr(icus)  getilgt),  quod  obediatur 
Henrlico)  Romanorum  regi.  +  a)  etc.  statt  episc.  —  dei  A,  B.  +  b)  sal.  — 
benedict.  fehlt  A,  B.  -\-  c)  nostros  amicos  st.  vestr.  anim.  A'.  -|-  d)  et  — 
tenemini  fehlt  A,  B.  +  e)  et  —  obedire  fehlt  A,  B.  -\-  f)  procuretis  A,  B. 
-\-  g)  predictum  A,  B.  -j"  b)  nee  —  receperunt  fehlt  A,  B.  +  i)  ac  omnia 
statt  et  —  eciam  alia  A,  B.  -\-  k)  aus  dicit  korr.  K.  +  1)  iuxta  —  anliquit. 
fehlt  A,  B.  -\-  ml  pref.  —  persol.  fehlt  A,  B.  -|-  n)  Datierung  fehlt  in  A. 
-\-  o)  aus  Vasionen,  korr.  K;  Vasionen.  B. 

1)  Joh.1,11.   f  2)  die  folgenden  gesperrten  Worte  aus  Const.  III  nr.622. 


1310  September  1—15  35 

77.  [Trier  ^)]  1310  September  15. 

Ersbischof  Baldewin  bestellt  für  die  Zeit  seiner  Abwesen- 
heit auf  der  Romfahrt  drei  Generalvikare  bu  seiner  Stell- 
vertretung in  Diösese  und  Kirchenprovins  Trier. 

K  20  (IJ^)  und  K  loy  (2)U);  zugrundegelegt  ist  1.  —  Rupert  und 
Heinrich  (dieser  aber  als  Stiftsherr  von  St.  Paulin  genannt)  Urkunden  als 
Vikare  1310  Dezember  23  (vgl.  Richter  Kanzlei  121  f.).  Vgl.  auch  Baldewins 
Uebertragung  der  Pontifikalien-  Verwaltung  an  den  Bischof  Wolfram  von 
Fleckenstein  1311  September  (Friedensburg:  Westdeutsche  Zeitschrift  III  300 
nr.  1). 

Baldewinus*)  dei  gracia  Treverorum^)  archiepiscopus  sacri 
imperii  per  regnum  Arelaten(se)  archicancellarius'^)  venerabilibus 
viris  Ruperto '')  archidyacono  de  Tholeya  in  ecclesia  nostra 
Trev(er)en(si),  magistro  Heinrico^)  Rucschardi ')  canonico  sancti 
Symeonis  necnon  magistro  Geirico'^)  de  Gorgia  .  .^)  officiali 
nostro  Trev(erensi)  salutem  in  eo,  qui  est  omnium  vera  salus. 
/.  Inter  cetera,  que  mentem  nostram  sollicitant  nostrosque  distra- 
hunt  et  agitant  cogitatus,  pastoralis  officii  cura  assidua  et  regi- 
minis  nobis  commissi  sollicitudo  continua  nos  ammonet,  ut  circa 
animarum  salutem  et  pacis  quietem  nostrorum  intendamus  subdi- 
torum.  2.     Cum    igitur    de    mandato    Serenissimi    principis    et 

domini  nostri  domini  Henrici^)  Romanorum  regis  semper  augusti, 
cui  non  immerito  tenemur  obedire,  pro  instanti  expedicione  trans- 
alpina  extra  civitatem,  dyocesim  et  provinciam  nostram  Treveren(sem) 
nos  ad  tempus  ex  causa  necessaria  oporteat  proficisci,  esse  ab- 
sentes')  ab  eisdem  et  agere  in  remotis,  vobis,  de  quorum  discre- 
cione''),  circumspectione  et  fidelitate  plurimum  confidentes ')  per 
totam  nostram  civitatem,  dyocesim  et  provinciam  Treveren(sem) 
omnem  nostram  iurisdictionem  ecclesiasticam  tamquam  superioribus 
committimus  necnon  vicarios  nostros  generales  vos  constituimus 
per  presentes  sub  hac  forma,  quod,  si  non  omnes  potueritis  inter- 
esse,  quod  vos,  .  .  archidyacone,  cum  altero  vestrorum  coliegarum 
egeritis,  illud  habeat  roboris  firmitatem.  3.  Omnes  causas  ad 
forum  ecclesiasticum  pertinentes  de  consuetudine  vel  de  iure 
audiendi  et  eas  sententialiter  terminandi,  excessus  omnium  subdi- 
torum  nostrorum  tarn  clericorum  quam  laicorum,  cuiuscunque 
Status  sexus  et  condicionis  fuerint,  ex  officio  vel  ad  partis  instan- 
ciam  in  nostris  civitate,  dyocesi  et  provincia  Treveren(si)  in  casi- 
bus,  in  quibus  possemus,  inquirendi,  corrigendi  et  puniendi  eosque™) 
subditos  nostros  suis  exigentibus  de  meritis  et  alias,  prout  ordo 
iuris  postulaverit,  a  suis  administracionibus  et  beneficiis  amovendi, 
fructus,  exitus  et  proventus  omnium  beneficiorum  ecclesiasticorum 
nostre  civitatis  et  dyocesis,  in  quibus  beneficiati  non  resident,  ut 
tenentur,  seu  promoti,  prout  onus")  beneficiorum  suorum°)  requirit, 
ad  sacros  ordines  non  existant  p),  ac  eorum,  qui  pluralitatem  bene- 
ficiorum obtinent  absque  dispensacione  canonica,  sequestrandi, 
colligendi  et  recipiendi,  subvenciones  et  subsidia  nomine  nostro 
petendi  et  recipiendi,  personas  ecclesiasticas  incorrigibiles  capti- 
vandi,  captivas  detinendi,  ubicunque  volueritis  in  nostro  dominio 
et  districtu,  seu  ad  nostrum  palacium  Trever(ense)  captivas,  si 
expedire  videritis,    mittendi  penam  pro  suis  delictis,  prout  iustum 

3* 


36  Nr.  78—80 

fuerit,  recepturas,  beneficia  vacancia  per  mortem  vel  per  resig- 
nationem  ad  nostram  collacionem  spectantia  citra  valorem  quindecim 
librarum  Tur(onensium)i)  parvorum  secundum  estimacionem  decime 
exceptis  dignitatibus,  personatibus  et  officiis  nee  non  beneficiis, 
que  conferre  possumus,  vel  possemus  ex  gratia  sedis  apostolice 
nobis  facta  vel  facienda,  conferendi,  beneficiorum  ecclesiasticorum 
cum  cura  vel  sine  cura  permutare  volencium  per  viam  ixxris  per- 
mutacionem  seu  transactionem  faciendi''*)  seu  auctoritatem  prestandi, 
confirmandi  seu  confirmaciones  et  dimissorias  concedendi  ac  omnia 
alia  et  singula  faciendi,  que  nos,  quantum  in  hiis,  que  ad  iuris- 
dictionem  ecclesiasticam  pertinent  et  que  assecuti  fuimus  in  confir- 
macione  nostra,  faceremus  et  facere  possemus,  si  in  civitate,  dyocesi 
et  provincia  nostra  Trever(ensi)  presentes  essemus,  collacionibus 
seu  unionibus  beneficiorum  curatorum,  quas  quidam  incorporaciones 
vocant,  dumtaxat  exceptis  vobis*")  tenore  presencium  plenam, 

generalem  et  liberam  concedimus  potestatem.  4.  Insuper  vobis 
omnes  archiepiscopos,  episcopos  katholicos  sedis  apostolice  gratiam 
obtincntes  invitandi  ac  rogandi  nomine  nostro,  ut  quando  et 
quociens  opus  fuerit,  tempore  tamen  congruo,  ecclesias  seu^) 
altaria  consecrent,  eas  aut  earum  cimiteria  reconcilient,  clericos 
ordinent,  crisma  conficiant,  pueros  in  fronte  crisment,  clericos 
deponant,  virgines  benedicant  ac  in  omnibus  aliis,  que  ordinis  sunt 
et  que  assecuti  fuimus  in  consecracione  episcopali,  absenciam 
nostram  suppleant  in  nostra  civitate')  et  dyocesi  committimus 
potestatem  et  hoc  etiam  archiepiscopis  et  episcopis,  quantum  in 
nobis  est,  auctoritatem  prestamus  et  consensum.  5.  Per  huius- 
modi  autem  commissionem  non  intendimus  commissiones  officialibus 
nostris  Trev(eri)  et  in  Confluentia  factas  revocare  nee  ipsis  preiudi- 
cium  aliquod")  generari  volumus  per  easdem  ratum  et  gratum 

habentes  et  plenius  habituri,  quid ")  per  vos,  .  . ")  archidiacone, 
cum  duobus  vestris  collegis  vel  eorum  altero  actum  sive  gestum 
fuerit  in  premissis. 

Datum  anno  dommi  M^CCCX.  ^')  in  crastino  exaltacionis 
sancte  crucis. 

I)  Ueberschr.  iti  1:  Constilutio  vicariorum,  cum  dominus  recessit.  +  W)  Ueber- 
schr.  in  2:  Constitutio  vicariorum  generalium  per  provinciam,  civitatem  et 
dyocesim  in  iurisdictione,  in  conferendis  beneficiis  et  eciam  in  pontificalibus. 
-\-  a)  vorausgeht  Datum  per  copiam.  1,  2.  -\-  d)  Roberto  -.  -\-  e)  Heynr.  2. 
-j-  f)  Bucschardi  2.  -\-  g)  Gerrico  2.  -\-  h)  fehlt  1.  +  i)  absententes  2.  ~\-  k)  di- 
strictione  2.  -\-  1)  confidentens  2.  4-  m)  vosque  ?  2.  -|-  n)  omnis  2.  -{-  o)  fehlt  2. 
+  p)  existunt  2.  +  q)  Treverens(ium)  2.  -f-  <}*)  faciencium  1 ;  zu  facien.  korr.  2. 
^-  r)  vel  1.  +  s)  et  2.  +  t)  civite  2.  +  u)  quidquid  2.  -f-  v)  decimo  2. 

1)  vgl.  Dominicus  100. 
7o   .  Lausanne  1310  Oktober  11. 

An  Papst  Klemens  V.  König  Heinrich  VII.;  Doenniges  II  123  nr.  5 
(aus  dem  als  Wiederholung  von  Const.  IV  nr.  391  durch  die  Kurie  über- 
sandten Original-Formular  F  unter  den  Resten  des  Reichsarchivs  in  Turin, 
vgl.  die  Abschrift  im  Register  des  Bernardus  de  Mercato  daselbst);  Const.  IV 
nr.  4;~>4  (aus  Orig.  im  vatikanischen  Archiv).  Kß  (auf  F  zurückfUhreiid)  und 
K  Sbg  a  (Insert  in  K  AOH,  wohl  ebendaher). 

79.  Asii  1310  November  19. 

König  Heinrich    VII.    beglaubigt    bei  Papst  Klemens   V. 

den  Dekan  der  Trierer  Kirche  Johann  und  den  Predigermönch 


1310  Oktober  11— November  37 

Nikolaus  von  Ligny  als   Ueberbringer  seiner  Bitte   um   einen 
friiheren  Termin  der  Kaiserkrönung. 

K  4^).  —  Der  hier  genannte  Dominikaner  ist  kein  Geringerer  als 
Heinrichs  VIT.  berühmter  Biograph,  Bischof  Nikolaus  von  Butrinto.  Die  heiss 
umstrittene  Frage  nach  dessen  Heimat  wird  dadurch  entschieden.  Vgl. 
Stengel  II. 

Sanctissimo  in  Christo  patri  ac  domino  suo  domino  Clementi 
sacrosancte  Romane  ac  universalis  ecclesie  summo  pontifici 
Henr(icus)  dei  gracia  Romanorum  rex  semper  augustus  cum  debita 
reverencia  devota  pedum  oscula  beatorum.  Ad  vestre  sanctitatis 
conspectus  honorabiles  viros  lohannem  decanum  Treveren(sis) 
ecclesie  et  fratrem  Nicolaum  de  Lyneio  ordinis  predicatorum  ex- 
hibitores  presentium  dilectos  familiäres  nostros  fiducialiter  duximus 
transmittendos  constituentes  ipsos  procuratores  nostros  et  nuncios 
speciales  ad  petendum  et  impetrandum  apud  vestre  sanctitatis 
benivolenciam  anticipationem  seu  breviationem  termini  ad  reci- 
piendum  unctionem,  consecracionem  et  sacras  infulas  imperii  nobis 
per  litteras  apostolicas  *)  assignati  et  omnia  alia  faciendum  et  pro- 
curandum,  que  circa  dictum  negocium  nobis  fuerint  oportuna. 
Quapropter  sanctitatem  vestram  plenissimis  affectibus  exoramus, 
quatenus  memoratos  nuncios  et  procuratores  nostros  graciose 
recipere,  benigne  audire  et  remittere  dignemini  cum  peticionibus 
premissis  favorabiliter  expeditos.  Hec  enim  proinde  specialiter 
desideramus  et  appetimus,  ut  exaltacionem  sancte  matris  ecclesie, 
sacri  Romani  imperii  ac  utilitatem  rei  publice  laudabilius,  com- 
modius  et  decencius  nostre  serenitatis  providencia  valeat  procurare. 
In  cuius  rei  testimonium  presentes  litteras  nostre  maiestatis  sigillo 
iussimus  communiri. 

Datum  apud  Aste  XIII*  kalendas  decembris  anno  domini 
M"  CCC"  X",  regni  vero  nostri  anno  secundo. 

I)  Ueberschr.:  Missil(is)  Henr(ici)  7.  ad  dementem  V.  super  abbreviacione 
termini  ad  recipiendum  infulas  imperiales. 

1)  Const.  IV  nr.  298   (1309  Juli  26);   die  Krönung   war   hier   auf  den 

2.  Februar  1312  festgesetzt. 

80.  [iSlO  November]. 

Formular  des  dem  Könige  Heinrich  VII.  su  leistenden 
Treueides. 

K  T^)-  —  Dieses  Formular  war  während  des  Romzuges  Heinrichs  VII. 
dauernd  in  Gebrauch.  Besonders  nahe  kommen  ihm  Const.  IV  nr.  487,  501, 
510,  516,  532,  611,  704,  754,  846.  Auch  die  Mitglieder  des  königlichen 
Rates,  unter  ihnen  Baldewin  von  Trier,  haben  am  29.  November  1310  danach 
geschworen  (ebenda  nr.  487).  Es  beruht  auf  der  „Nova  forma"  der  so- 
genannten Vulgata  des  longobardischen  Lehnrechts  (l.  II  t.  7,  ed.  K.  Leh- 
mann 94  f.). 

1.  Ego  talis  iuro  super  hec  sancta  dei  ewangelia,  quod  ab  hac  hora 
inantea  usque  ad  ultimum  diem  vite  meo  ero  fidelis  VoblS  serenissimo 
domino  meo  domino  Henr(ico)  Romanorum  regi  semper  augusto 
contra  horainem   omnem.  2.   *    Nunquam   scienter  ero  in  consilio   *  vel  * 

facto,  quod  VOS  amittatis  vitam  vel  menbrum  «  aut  *  recipiatis  in  persona 
aliqua[m]  i)  lesionem,  *  iniuriam  vel  contumeliam  aut  *  amittatis  aliquem 
honorem,   quem  nunc  habetlS    vel  inantea   possidebitis.  5.     Et    si   scivero 

vel  audivero  de  aliquo,  quod  velit  aliquOd  istorum  contra  VOS  facere,  ut  non 
fiat,^  pro  posse   meo    impedimentum   prestabo.  4.     Et   si    impedimentum 


38  ^'--  «^ 

prestare  nequivero,  quam  cito  potero,  VoblS  nunciabo  et  contra  eum,  prout 
potere,    vobis   meum   prestabo   auxilium-  5.    Et   si    contigerit   VOS   rem 

aliquam,  quam  habetis  vel  habebitis  in  futurum,  quocumque  casu  amittere, 
eam  recuperare  iuVabo  et  recuperatam    omni  tempore  retinere.  O.     Et  si 

scivero  VOS  velle  offendere  aliquem  vel  aliqUOS  et  inde  specialiter  aut  genera- 
liter  fuero  requisitus,  meum  vobis,  sicut  potero,  prestabo  auxilium.  7.   Et 

si  aliquid  michi  in  secreto  manifestaverltis,  illud  sine  vestri  licencia  nemini 
pandam  aut  faciam,    per  quod    pandatur.  8.     Et   si   consilium  aliquod   a 

me  postulaveritis,  illud  *  dabo  *,  quod  michi  videbitur  Vobis  magis  eipedire. 
9.  Et  nunquam  ex  mea  persona  aut  per  aÜam  seu  alias  aliqu[i]d  b)  faciam 
scienter,  quod  pertineat  ad  vestram  aut  vestrorum  iniuriam,  lesionem 
aut  contumeliam. 

I)  Ueberschr.:  luramentum  prestandum  imperatori.  +  a)  aliqua  K.  +  b)  ali- 
quod K. 

81.  [Mailand  1311  um  Januar  14]. 

König  Heinrich  VII.  verkündet  den  lombardischen  Behörden 
die  Ernennung  des  Grafen  Amadeus  von  Savoyen  zum  Reichs- 
vikar in  der  Lombardei. 

K  6  (1)1)  und  Klo8  (2)^;  zugntndegelegt  ist  1.  —  Die  U.  gewährt 
höchst  erwünschte  Aufschlüsse  über  Inhalt  und  Befugnisse  des  lombardischen 
Generalvikariats  vom  J.  1311,  von  denen  'wir  bisher  nur  sehr  unbestimmte 
Kenntnis  besassen  (0.  Felsberg  11  ff. ;  vgl.  auch  die  Nachricht  in  der  Doppel- 
chronik von  Reggio,  Muratori  XVIII 21,  nach  der  dem  Generalvikar  2000 
von  den  lombardischen  Städten  zu  besoldende  Bewaffnete  zur  Verfügung 
stehen  sollten).  Sie  ist  dem  auf  die  Bestallung  Bezug  nehmenden  Mandat  an 
Mantua  vom  14.  Januar  (Const.  IV  nr.  550,  vgl.  551—553)  entweder  gleich- 
zeitig oder  höchstens  ein  paar  Tage  älter.  Als  Vorlage  ist  benutzt  Kaiser 
Friedrichs  II.  gleichartige  Verleihung  an  Thomas  von  Savoyen,  den  Vor- 
fahren des  Grafen  Amadeus  (Const.  II  nr.  273). 

Henr(icus)  dei  gratia  Romanorum  rex  semper  augustus  uni- 
versiS  ecclesiarum  prelatis,  marchionibus,  comilibus,  capitaneis  valvasoribus, 
»  potestatibus,  consulibus,  consiliis  et  communibus  ac  universis  rectonbus 
et  officialibus  per  Lumbard(iam)  a)  *  et  quamlibet  partem  Lumbardie*') 
constitutis  seu  constituendis  tam  presentibus  quam  futuris  et  eorum 
vicariis  seu  locum  tenentibus  gratiam  suam  et  bonam  Toluntatem. 
/•  Ad  extoUendum  iustorum  preconia  ^ )  et  reprimendas  insolencias  "ä)  trans- 
gressorum  prospiciens  e «)  celo  iusticia  erexit  in  populis ')  regnancium  solia 
et  K)  diversorum  principum  potestates.  Caruisset  namque  libenter  humana  con- 
dicio  iugo  dominii  nee  libertatem  a  se,  quam  ipsis  natura  contulerat,  homines 
abdicassent,  nisi  quod  inpunita  licencia  scelerum  in  evidentem  perniciem  humani 
generis  redundaSSet,  et  sie  ex  necessitate  quadam  oportuit  naturam  subesse 
iustieie  et  servire  iudieio  libertatem.  Sed  nee  exquiri  decuit  exlrinsecus  aliam 
speciem  ereature,  cui  se  representata  per  hominem  eelestis  ymago  subiceret, 
dum  in  reddicione  h)  census  nummismatis  imperium  pre  ')  ceteris  (igure  fasti- 
gium  msignivit,  sed  homo  prelatus  est  homini,  ut  graciorem  efficeret  prela- 
turam   idemptitas  speciei.  2.     Attendentes   igitur,   quod    ex  regalis  officii 

nostri  debito,  quod  ex  celesti  dispensacione  suscepimus,  villicacionis  nostre 
rationem  sumus  in  die  districti  ■*)  iudieii  reddituri  et  qualitate  diversorum 
negotiorum  ')  nostrorum  et  imperii  per  nonnullas  et  diversas  partes  maiestatis">) 
nostre  presentiam  necessario  requirente  in  huS  partibus  morari  continuo  princi- 
paliter  nequcamus,  ne  maiestatis  nostre  absencia  »  iusticia  careatis,  ecce  pro 


1311  um  Januar  14  39 

exhibenda  cuilibet  sine  difficultate  iusticia,  in  qua  sumus  cuius- 
libet")  debitores,  et  pro  recuperacione  et  defensione  nostrorum  et  itnperii 
iurium  et  bonorum  et  conservacione  boni  et  pacifici  Status  vestri  et  totlUS 
Lumbardie'')  Status  ac  dura")  gwerraP)  nostris  rebellibus  inferenda 
de  fidelitate,  industria  et  strennuitate  mangnifici'^)  viri  Amadei  de  Sa- 
baudia  comitis  *  plenarie  confidentes  ipsum  nostrum  ac  regni  et  •  imperii 
nostri  generalem  legatum,  vicarium  seu  presidem  in  omnibus  partibus 
Lumbardie  duximus  statuendum  *  concedentes  eidem  merum  et  mixtum 

imperium    et   gladii   potestatem    et«    inter  facinorosos.  3.     Kt'^)animad- 

vertere  valeat  [purgandol^)  commissam  sibi  provinciam  in  universoS  et 
singulos,  prout  ei  melius  videbitur  expedire.  4.  Criminales,  civiles, 
liberales  et  mixtas  causas  et  questiones  audiat  et  decidat,  eciam  illas, 
quarum  cognicio,  si  nos  presentes  essemus,  ad  nostrum  iudicium  pertineret  *), 
inquirens  puniendos  et  puniens  inquisitos.  5.     Decreta  utique  interponat, 

que  in  alienacionibus  rerum  ecclesiasticarum  et  minorum  ac  transactione  ali- 
mentorum  secundum  iusticiam  interponi  poter[un]t  "),  et  ut  minoribus  et  raaiori- 
bus,  quibus  universalia  iura  succurrunt,  causa  cognita  restitucionis  in  integrum 
beneficium  largiatur,  plenam  sibi  concedimus'^)  potestatem.  6.     Ad  audien- 

ciam  quoque  ipsius*)  appellaciones  deferri  volumus,  quas  a  sentenciis  ordi- 
nariorum  iudicum  et  eorum  omnium,  qui  iurisdiccionem  ab  imperio  vel  lege 
vel  consuetudine  nactix)  sunt,  infra  totam  dictam  provinciam  Lum- 
bard(ie)  )  et  eius  terminos  contigerit  y)  interponi,  nisi  forte  vel  cause  qualitas 
vel  persone  defectus  hoc  adima[n]tz)  appellanti  *.  7.  Providendi 
quoque  de  rectoribus  et  officialibus  in  tota  dicta  provincia,  decreta 
et  banna  et  devota  imponendi  et  exigendi,  confirmandi  et  relegandi, 
exulandi  et  banniendi,  exulatos  et  bannitos  restituendi  in  integrum, 
publicandi  et  confiscandi^')  bona  illorum,  de  quibus  ei  videretur, 
plenariam  eidem  conferimus''')  potestatem  et  omnia  alia'^')  et  sin- 
gula  faciendi  et  exequendi,  que  ad  officium  presidis  pertinere  nos- 
cuntur.  8.     Quocirca    fidelitati   vestre   precipiendo    districte  mandamus, 

quatenus  dictum  comitem,  presidem  et  Vicarmm  nostrum  *,  in  provincia 
predicta  a  nostra  maiestate  statutum  tamquam  presencie  nostre  speculum  sin- 
cere  devocionis  affectibus  admittatis"^')  et  eidem  et  officialibus  Suis 
super  Omnibus  et  singulis,  que  ad  commissum  sibi  «  officium  *  pertinere  nos- 
cuntur,  tamquam  maiestatis  nostre  persone  *  obedire  et  parere  efficaciter 
debeatis,  in  quantum  indignacionem  nostram  intenditis  evitare, 
sie  in  predictis  agentes,  ut  de  obediencia  commendari  possitis  et 
devocionem  vestram  *  inde  *  dignis  laudum  preconiis  extoUamus  et  COntra 
vos  non  habeamus  materiam  procedendi. 

Dat.  *'' )  et  cetera. 

I)  Ueberschr.  in  1 :  Constituitur  vicarius  sive  preses  in  Lombardia  Amadeus 
de  Sabaudia.  +  II)  Ueberschr.  in  2 :  H(enricus)  constituit  vicarium  seu  presidem 
in  Lombardi  (.').  -j-  a)  Lambardiam  2.  -\-  b)  Lombardie  2.  +  c)  preconiam  2. 
->r  d)  insolercias  1.  +  e)  de  1.  -j-  f)  pupillis  /.  +  g)  ac  /.  +  h)  redicione  2. 
+  i)  per  /.  +  k)  distrcti  (ans  discreti  korr.?)  2.  -j-  1)  nostr.  neg.  2.  +  m) 
magestatis  2.  -\-  n)  cuilibet  1.  +  o)  aus  iura  korr.  1 ;  iura  2.  -f-  p)  guerra  2. 
+  q)  magnifici  2.  +  r)  ad,  getilgt  2.  +  s)  fehlt  1,  2.  +  t)  pertinerent  1,  2. 
-jr  u)  petent  1 ;  poterit  aus  po(e)tenter  korr.  2.  -\-  v)  cocedimus  /.  +  w)  fehlt  1. 
-\-  x)  nati  1;  aus  nati  korr.  2.  +  y)  adimet,  aus  adiuvat  korr.  1,  2.  -\-  z) 
contingerit  2.  -\-  a')  confiscendi  /.  -f  b')  concedimus  2.  +  c')  fehlt  2.  -|-  d') 
admittant  1.  -f-  e')  Datierung  fehlt  ganz  2. 


40  Nr.  82—86 

82.  Mailand  1311  März  25. 

König  Heinrich  VII.  verkündet  den  Behörden  von  Asti 
die  Einsetsung  des  Janacius  von  Salenbene  aus  Piacensa  sunt 
Reichsvikar  in  ihrem  Stadtbesirk. 

K  III^).  — 'Janacius  (bzw.  Johannatius)  de  Salenbene,  der  als  Vikar 
von  Asti  noch  am  20.  September  1311  vorkommt  (G.  Vönniges  Acta  Henrici 
VII.  [1839]  II  nr.  30),  war  Nach/olger  des  Thomasino  de  Enfola  (oder 
Grisola),  der  seit  dem  18.  Januar  und  noch  am  20.  Februar  bezeugt  ist 
(Const.  IV  nr.  579,  F.  Donaini  Acta  Henrici  VII.  [1877]  I  156).  In  der 
Fassung  steht  unser  Stück  ziemlich  nahe  der  Vikariatsurkunde  für  Treviso 
vom  10.  Mai  (Const.  IV  nr.  629 f.).  Das  Vikariatsdiplom  für  Asti  vom 
31.  März  1312  aber  (ebenda  nr.  761)  stimmt  gar  so  genau  mit  ihm  überein, 
dass  man  es  wohl  als  seine  Nachurkunde  bezeichnen  muss.  Nur  sind  dort 
die  eigenartigen  und  besonders  wertvollen  Angaben  unserer  Urkunde  über  die 
Beamten  und  die  Mannschaft  des  Vikars  und  ihre  Besoldtmg  (vgl.  dazu 
0.  Felsberg  24 ff.,  33 ff.,  F.  Prowe  61  ff.)  zu  ein  paar  wenig  besagenden 
Worten  zusammengeschrumpft. 

Heinricus  dei  gratia  Romanorum  rex  semper  augustus  pru- 
dentibus  viris  consilio  et  communi  Asten(sium)  fidelibus  suis  di- 
lectis  gratiam  suam  et  omne  bonum.  /.  Quanto  nobis  est  cordi 
propensius  servari  iusticiam,  tanto  cogitare  debemus  attencius 
illius  administracioni  preficere  viros  et  industria  providos  et  cum 
votiva  fide  predicte  iusticie  amatores.  2.  De  probitate  siquidem, 
industria,  legalitate  et  fide  strennui  viri  lanacii  de  Salenben(e)*) 
de  Placencia  fidelis  nostri  dilecti  plenam  gerentes  fiduciam  ipsum 
in  vicarium  nostrum  Asten(sium)  civitatis,  territorii  et  districtus 
eiusdem  recepto  prius  ab  eo  sacramento,  [quod]  ^)  huiusmodi  offi- 
cium et  regimen  diiigenter,  discrete  ac  fideliter  exercere  studeat 
singulis  ministrando  iusticiam  sine  aliqua  excepcione  personarum, 
neminem  gravando  rancore  vel  odio  seu  relevando  iniuste  prece 
vel  precio,  odio  vel  amore,  usque  ad  beneplacitum  nostrum  tenore 
presencium  duximus  statuendum  ea,  que  sunt  meri  et  mixti 
imperii  ac  simplicis  iurisdictionis,  sibi  plenarie  committentes'^)  et 
facientes  ipsum  ordinarium  in  premissis,  eidem  quinque  iudices, 
duos  socios  domicellos  et  notarios  portunos,  quinquaginta  sti- 
pendiarios  equites,  centum  armatos  pedites  de '')  fidelibus  imperii 
deputantes  ac  ordinantes  pro  sallario  sue  persone  iuxta  conscilium 
communis  Asten(sium),  pro  iudicibus  et  notariis  quingentas  libras 
ausc(ultatas),  cuilibet  militi  quatuordecim  librarum  ausc(ultatarum), 
cuilibet  pediti  quatuor  libras  et  decem  solidos  singulis  mensibus 
persolvendas,  quarumsolucionem  a  communi  Ast(ensium)  percipiet  et 
habebit.  3.  Unde  fidelitati  vestre  damus  hoc  edicto  regio  fir- 
miter  in  mandatis,  quatenus  predicto  vicario  nostro  in  premissis 
et  omnibus  aliis,  que  ad  huiusmodi  regimen  et  officium  spectare 
noscuntur,  pareatis  humiliter  et  fideliter.  Alioquin  penas  et  banna, 
quas  idem  iuste  tulerit,  ratas  et  firmas  lenentes  ipsas  faciemus 
contra  transgressores  quoslibet  inremissibiliter  observari  pre- 
sencium testimonio  litterarum  nostre  maiestatis  sigilli  munimine 
signatarum. 

Data  Mediolani  VIII.  kalendas  aprilis  anno  domini  M'CCCXI. 
regni  vero  nostri  anno  tercio. 

I)  Ueberschr.:  Vicariatus  Asten(sis).  +  a)  a«5  Salanben.  korr.  +  b)  pro;  vgl, 
Const.  IV  590  Z.  4.  +  c)  comitentes  K.  +  d)  di  K. 


1311  Märt  25— Frühjahr  41 

83.  [etwa  1310-1311  Frühjahr]. 

Ein  Ungenannter  unterrichtet  den  Ershischof  Baldewin 
über  das  beim  Besuche  des  Konzils  sti  Vienne  und  gegenüber 
der  Kurie  einzuhaltende  Benehmen. 

K  98^).  —  Dass  der  Bischof,  an  den  diese  am  Anfang  vielleicht  un- 
vollständigen Ratschläge  gerichtet  sind,  Baldewin  von  Trier  ist,  wäre  an 
sich  anzunehmen,  ergiebt  sich  aber  auch  ausdrücklich  aus  der  Bezeichnung 
dominus  in  dem  Registcreintrag  (N.  I).  Unter  dem  im  1.  Kapitel  genannten 
dominus  hat  man  dagegen  König  Heinrich  VII.  zu  verstehen.  Terminus  post 
quem  für  die  Entstehung  des  Stückes  ist  das  Datum  der  ersten  Einberufung 
des  Konzils  von  Vienne  im  Sommer  1308,  besser  aber  doch  wohl  die  im  Früh- 
jahr 1310  erfolgte  Prorogation  der  Konzilseröffnung.  Denn  seitdem  wird  die 
Frage  des  Besuchs  erst  brennend.  Terminus  ante  quem  ist  der  30.  September 
1311,  an  dem  Klemens  V.  Baldewin  von  der  Teilnahme  am  Konzil  entband 
(Nr.  85).  Der  in  Avignon  schreibende  Autor  mitss  in  näheren  Beziehungen 
zu  Baldewin  und  wohl  auch  (vgl.  §  1)  zu  Heinrich  VII.  gestanden  haben. 
Ich  denke  an  Nikolaus  von  Ligny  (Butrinto),  der  1310  im  August! September, 
Dezember  und  1311  Maijjuni  als  Bote  an  der  Kurie  weilte,  und  an  den 
Trierer  Domdekan  Johann,  der  im  Dezember  1310  Nikolaus  dorthin  begleitet 
hat  (Nr.  79);  stilistisch  würde  unser  Stück  zu  der  Relatio  des  Nikolaus 
stimmen.  Es  ergänzt  die  Nachrichten  über  den  „Ordo  in  celebratione  con- 
cilii  generalis"  (Mabillon-Germain  Museum  Italicum  II  [1689]  393 ff.);  vgl. 
auch  das  Ceremoniell  des  päpstlichen  Hofstaates  bei  der  päpstlichen  Krönung, 
ebenda  II  278 ff.  und  namentlich  die  fast  gleichzeitige,  von  Haller  entdeckte 
Liste  der  kurialen  Beamten  (Quellen  und  Forschungen  I  [1898]  8 ff.). 

1.  Credo "),  quod  salvo  honore  domini  et  vestro  vos  non 
potestis  adminus  de  VI  vel  octo  militibus  de  eodem  panno  indutis, 
item  de  XII  sociis  cum  capis  de  eodem  panno  indutis,  quorum  II 
adminus  habeant  mantellos  secundum  consuetudinem  curie,  item 
de  quatuor  v(er)tes'')  clericis  cum  tapardis  de  eodem  panno,  item 
de*^)  XL  domicellis  de  eodem  panno  indutis  vel  iuxta  secundum 
quod  melius  poterit.  Item  famuli  sint  induti  omnes  de  eodem 
panno.  2-    Non   laudo    aliquomodo,    quod   accipiatis    familiäres 

aliquorum  cardinalium.  3.  Credo  expedire,  quod  sitis  in  curia 
prima  die  concilii  vel  die  precedenti  vel  saltim.  Si  non  vultis  vel 
non  poteritis  interesse,  laudo,  quod  mittatis  litteras  excusatorias 
causas  seu  causam  vestre  more  continentes.  Alioquin  timerem 
de    pena   suspensionis.  4.    Ad   concilium    vadunt   prelati   circa 

mediam  noctem,  sed  cum  prelato  incurrunt  in"^)  concilium'^)  II 
vel  III  domicelli  et  unus  capellanus,  qui  servit  prelato,  vel  plures 
vel  pauciores  secundum  quod  papa  ordinabit.  5.  Debetis  por- 
tare  vobiscum  faldistorium  sive  kathedram  sine  cussino,  item  in 
uno  sacco  de  tela  bene  albo  et  pulcro  superpelicium,  mitram  et 
cappam  de  thoro  totam  albam  de  diaspro  albo  sine  auro  et  sine 
aurifrigio  et  sine  aliquo  alio"^)  ornamento,  item  baculum  pastoralem, 
item  talem  annulum,  quod  vobis  placuerit,  et  sine  scandal(is)^*). 
6.  In  concilium  adveniente  papa  et  dum  legitur  ewangtlium  ,Ego 
sum  pastor  bonus''),  omnes  stant  mitris  admotis  et  sedente  papa 
sedent  mitris  repositis,  set  interrogati[vi]'')  per  papam  de  aliqua 
questione  surgunt  [et]^)  remotis  mitris  respondent.  7.  Credo, 
quod  congruit')  honori  vestro,  immo  necessarium  est,  quod  visitetis 
papam  et  omnes  cardinales,  non  solum  corporaliter  sed  realiter 
cum  donis  secundum  quod  domino  et  vobis  videbitur,  vel  in  pecunia 
vel  in  bonis  pannis  de  lana.    Papam  autem  [cum]^)  vasis  pulcher- 


42  Nr.  84-88 

rimis  de  auro  et  de  aliis  iocalibus  pulcris  visitetis.  Dum  intra- 
bitis  ad  papam,  facialis  reverenciam,  secundum  quod'^)  scitis  et 
alias  factum  est,  et  hiis  verbis:  ,Sanctissime  pater!  Ego  veni  ad 
sanctissimam  obedienciam  et  reverenciam  vestram  paratus  in  Omni- 
bus iuxta  possibilitatem  meam  et  ecclesie  mee  in  omnibus  obedire'. 
8.  Ad  ")  concilium  itur  quolibet  die  et  prima  dies  vocatur  prima  actio 
concilii,  secunda  secunda  actio  et  sie  de  singulis.  P.  Non'')Iaudo, 

quod  equitetis  multum,  notabiliter  altum  equum.  Sellam*)  habeatis 
totam  pianam  de  panno  sine  aliquibus  ornamentis  vel  armis,  frenum 
et  pectorale  similiter  de  panno  vel  de  coreo  simplici  cum  crucibus 
vel  aliquibus  ornamentis  deargentatis,  capellum*)  nigrum  secundum 
quod  scitis  consuetu[m]K*)  in  curia  esse,  et  eodem  modo  credo  de 
duobus  sociis  vestris,  qui  habebunt  mantellos.  10.  Si*)  papa 
invitaverit  vos  ad  commedendum,  ducetis  v.obiscum  III  vel  IIII 
domicellos  ad  plus  et  nullum  clericum.  Portabunt  autem  domi- 
celli  in  una  sporta  II  vel  III  pulcras  toballias,  X  vel  XX  pan[n]os'') 
ad  faciendum  incisoria,  sal  et  cultellos,  item  unara  ydriam  plenam 
aqua,  item  unum  cyphum  cum  pede  ad  bibendum  pro  vobis,  item 
duos  vel  tres  alios  cyphos  argenteos  sine  pedibus.  Sit*)  autem 
domicellus,  qui  custodiet  omnia  ista  ante  vos,  bene  solicitus,  quod, 
quando  levabuntur  mense,  cito  et  bene  expedite  reponat  omnia 
ista  in  sporta  sua,  quia,  si  domicelli  pape  possent  ad  ea  manus 
apponere,  raperent  nee  possent  honorifice  repeti.  Ad  hostiam 
ante  exit[um]  ^),  ubi  commedet  papa,  sint  II  vel  III  domicelli  semper 
continue,  ita  quod,  si  illi,  qui  coram  vobis  serviunt,  indigeant  de 
aliquo,  habent  recursus  ad  istos.  //.  Si"*)  cardinalis  invitaverit 
vos  ad  prandium,  ducetis  duos  domicellos  vel  tres  et  duos  socios 
cum  mantellis,  qui  habeant  domicellos  suos.  Et  eritis  in  mensa 
cum  roketo  albo  et  cum  mantello  secundum  modum  curie.  12. 
Hec"),  pater,  scribo  iuxta  simplicitatem  meam.  Vestrum  est 
autem,  corrigere  secundum  quod  placuerit  et  plenius  nostis. 
I)  ohne  Ueberschr.;  im  Register  K  IHla:  Consilium,  qualiter  dominus  venire 
debeiit  ad  concilium.  +  a)  davor  c(apitulura).  +  b)  v(el)  tes  (=  tres?j,"  vielleicht 
eine  Glosse  verte !  -p  c)  i'on  L.  nachgetr.  -\-  c*)  sandalis.'  +  d)  interrogatim. 
+  e)  fehlt.  +  f)  von  L.  aus  conpetit  korr.  -\-  g)  de.  -f-  g*)  consuetus.  +  h) 
panos.  +  i)  von  L.  über  getilgtem  reportarent  nachgetr.  +  k)  exit(ur). 

1)   Joan.  10, 11.  14. 
o4  .  Priorat  Groseau  1311  Juni  19. 

Papst  Klemens  V.  venerabilibus  fratribus  Hostien(si),  Albane(nsi)  et 
Sabinen(si)  episcopis  ac  dilectis  filiis  Francisco  et  Luce  sancte  Romane  ecclesie 
cardinalibus.  K  l8;  Const.  IV  nr.  644,  von  deren  Ueberliefenmgen  die  Ab- 
schrift im  Vatikan.  Register  dem  sehr  verderbten,  in  der  Adresse  abdeichenden 
K  bei  weitem  am  nächsten  steht. 
85*.  Priorat  Groseau  1311  Juni  19. 

Derselbe  an  den  Karditialbischof  Arnold  von  Sabina.    K  34 ;  Const.  IV 
nr.  645    (aus  Vatikan.  Register).     Lesarten:   S.  615    Z.  5    magistrum,    Z.  28 
gratis  iocnndetur. 
86*.  Vienne  1311  September  30. 

Derselbe  an  König  Heinrich  VII.  K  JQ ;  Const.  IV  nr.  652  faus 
Vatikan.  Register).  Abweichungen:  S.  621  Z.  15:  Clem.  episc.  serv.  Server, 
dei  vor  Carissimo  und  salut.  et  apost.  benedict.  nach  illustri ,'  Z.  19 
Baldewini;  Z.  "21  iVftcr  Galeyrandi  die  Glosse  id  est  Walr{ami);  Z.  22  instans 
conc. /  Z.  30  dicte  st.  apostol./  Z.  33  Mogunt.  ,*  Z.  38  grande  st.  grave ; 
Z.  39  imminere,"  S.  622  Z.  3  fructuosum;  Z.  5  pont.  nostri  anno. 


1311  Juni  19—1312  April  1  43 

87.  Vienne  1312  Mars  20. 

Papst  Klemens  V.  bittet  den  Ersbischof  Baldewin,  um  der 
Kaiserkrönung  willen  bei  König  Heinrich  VIT.  den  Plan  der 
luxemburgisch-angiovinischen  Heirat  sti  unterstützen. 

K  35  ('/JI)  und  K  86  r2;ll)/  eugrundegelegt  ist  2.  —  Der  Brief  ist 
eine  erwünschte  Ergänzung  der  Nr.  88.  Der  wörtliche  Anklang  der  Ueber- 
schrift  von  2  an  das  Regest  nr.  104  des  Urkundenverzeichnisses  der  kaiser- 
lichen Kammer  vom  J.  ISIS  (Const.  IV  1083  nr.  104:  pro  affinitate  contra- 
henda  cum  Roberto  sub  bulla  papali;  vgl.  das  verwandte,  wohl  mit  Nr.  88  zu 
identifizierende  Regest  nr  100)  macht  wahrscheinlich ,  dass  unser  Brief  eine 
Zeit  lang  im  Reichsarchiv  gelegen  hat ;  ja  vielleicht  verbirgt  er  sich  geradezu 
hinter  dem  Regest  nr,  104. 

Clemens*)  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri 
.  .  archiepiscopo  Treveren(si)  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
/.  Ad  carissimum  in  Christo  filium  nostrum  Henricum  regem  Roma- 
norum illustrem  paterne  dilectionis  habentes  affectum  ei  quasdam 
litteras,  quarum  transcriptum  tibi  mittimus  interclusum  presentibus, 
duximus'')  dirigendas*).  2.  Cum  igitur  absque  dubitacione  creda- 
mus,  quod,  si  rex  prefatus  super  negocio  parentele,  pro  cuius 
consumacione  sibi  transmittimus  litteras  supradictas,  nostris  con- 
siliis  adhesisset,  iam  ad  sperati  decoris  pervenisset  solium  glorio- 
sum,  fraternitatem  tuam  rogamus  et  hortamur  attencius  tibi  nichi- 
lominus  per  apostolica  scripta  mandantes,  quatinus  considerans 
provida  meditacione  soUicite,  quante  turbacionis  dissidiis,  si  parentele 
predicte,  quod  absit,  inpediri  contingat  negocium,  verisimiliter 
concuti  formidamus  diversos  angulos  orbis  terre  quantaque  rei 
publice  magnitudo*^)  pacietur  dispendia  et  iacturas  et  quam  gra- 
viter  nos  eidem  regi  non  succedentibus  prosperis  anxiaremur  in 
intimis  cordis  nostri  erga  dictum  regem,  qui  libenter  exhortacionibus 
tuis  suum  exhibet,  sicut  accepimus,  intellectum  et  persuasionibus 
fructuosis  cordis  aurem  confidenter  accomodat  et  fiducialiter  con- 
siliis  acquiescit,  solerter  invigiles  et  efficaciter  elabores,  quod 
predicte  parentele  tractatus**)  celerem  et  felicem  exitum  sorciatur, 
ut  per  hoc  rex  prefatus  facilius  precelsi  Status  nomen  et  honorem 
suscipiat  et  apostolicis  in  hac  parte  desideriis  satisfiat  ac  nos,  qui 
huiusmodi^)  negocium  specialiter  menti  gerimus  et  habemus, 
leticie  copiose  dulcoribus  reficiamur  in  animo  et  proinde  tue  frater- 
nitatisO  industriam  virtuosam  commendare  dignis  in  domino  laudi- 
bus  valeamus. 

Dat. Vienne  XIIP kalendas  aprilis  pontificatus  nostri  anno  septimo. 

I)  Ueberschr.  in  1 :  Quod  Trev(erensis  promoveat  ad  parentelam  cum  Roberto. 

II)  Ueberschr.  in  2:  Super  parentela  contrahenda  cum  rege  Roberto  per 
H(enricum)  imperatorem ;  vgl.  unten  N.  1.  -{-  a)  vorausgeht  eine  erste  Nieder- 
schrift des  Briefanfangs  bis  dirigend,  davor  venerabili  —  benedictionem  von 
L.  selbst  geschrieben.  +  b)  direximus  1,  +  c)  magnifico  1.  +  d)  tractus  /. 
e)  habemus  1.  +  f)  fraternitas  1. 

1)   Nr.  88. 

88*.  [Vienne  1S12  April  1  (März  14—20?)]. 

Derselbe  an  König  Heinrich  VII.  K  36  mit  der  Ueberschrift  Super 
pace  et  p[ar]entela  inter  H(enricum)  et  Robertum,  mittel-  oder  immittelbar  aus 
dem  Original,  das  im  Urkundenverzeichnis  der  kaiserlichen  Kammer  vom 
J.  ISIS  mit  ähnlichen  Worten  erwähnt  wird  (Const.  IV  1083  nr.  100:  Pro 
parentela  facienda  cum  Roberto ;  vgl.  nr.  86) :  ConSt.  IV  nr.  752  aus  dem 
von  Schwalm  im  Vatikan.  Archiv  gefundenen  Entwurf.    K  liefert  den  wichtigen 


44  Nr.  89—90 

Beweis,  dass  das  bedeutsame  Aktenstück  dem  Könige  uirklich  ausgefertigt 
und  zugestellt  worden  ist,  übrigens  nicht  ohne  zwar  kleine,  aber  z.  T. 
charakteristische  Aenderungen  des  an  sich  schon  viel/ach  durchkorrigierten 
Entwurfs:  S.  740  Z.  1  Ergänzung  des  fehlenden  Titels  Clem.  ep.  serv.  servor. 
dei  und  Henrico  regi,  Z.  H  Roberto,  Z.  13  profunditur,  Z.  IH—IH  parentele 
—  contrahende,  poterit,  Z.  20  Immo,  Z.  2'.)  Richardus  de  Gambacesa, 
Z.  35  nunc  st.  inmo,  Z.  38  regis  Roberti,  idem  st.  ipse,  Z.  40  tuaque  st.  et 
tua,  Z.  43  sed,  S.  741  Z.  2  nediim  quod  st.  3  radierter  Buchstaben,  Z.  2 f. 
intendas  st.  non  (am  Rande  nachgetr.)  intendis,  Z.  B  subgerentes,  Z.  20  nach 
exquirit  add.  et  capit  soUicite,  Z.  22  protinus  st.  penitus,  Z.  23  quanta 
tener.,  Z.  24  fehlt  etiam,  Z.  31  conveniant,  Z.  33  nedum  quod,  Z.  34  fehlt 
dirigente,  Z.  3f)  confidamus,  S.  742  Z.  1  f.  confideremur  (lies  confoderemurj 
St.  confoderemus,  Z.  6*  paterno,  Z.  12  ac  tarditate /<•*//,  Z.  16  in  excelsis 
fehlt,  Z.  l'J  gloriosum  st.  gloriosius  faus  gloriosum  korr.J,  Z.  26"  autera  st. 
siquidem,  Z.  30  attentam,  Z.  31  dolosis  et  falsis  asticiis  (lies  astuciisj 
St.  versutis  machinationibus;  Verderbungen :  S.  740  Z.  18  spacium  st.  speratum. 
Z.  21  inimici  st.  nuncii,  Z.  22  vestre  st.  nostre,  Z.  37  in  ipso  st.  infecto,  Z.  40 
sinceritate  st.  serenitate,  Z.  41  condictis,  annuerint,  Z.  44  conmonicionis,  exer- 
cere  st.  emittere,  S.  741  Z.  3  disposicionis,  Z.  10  iuribus  st.  vir.,  Z.  7.0  tempori, 
Z.  20  confilii  qui,  Z.  21  tutis  st.  tuos,  Z.  38  Romani,  Z.  .3.'*  regem,  Z.  42  omnes 
turbaciones,  S.  742  Z-  12  parentele,  Z.  20  augeant,  Z.  22  obtemperaliter ; 
Z.  30  auch  in  K  redimus ;  die  unvollständige  Datierung  des  Entwurfs  fehlt 
in  K  ganz;  vielleicht  ist  zu  ergänzen  (vgl.  Nr.  87  zu  N.  1):  D.  Vienne  XIII. 
bis  XIX.  kal.  apr.  pont.  n.  a.  pr. 

89.  Priorat  Grozeau  1312  August  ß. 
Derselbe  an  den  Erzbischof  von  Trier  und  dessen  Vikare:  befiehlt  dem 

Einen,  den  für  den  Fall  seiner  Abwesenheit  die  Anderen  vertreten  sollen, 
zwecks  Eintreibung  des  Restes  der  aus  der  Diözese  fälligen  Jahres-Zwanzigsten, 
den  etwa  rückständigen  Zins  von  seinen  Einnahmen  unverzüglich  zahlen  zu 
lassen  und  zu  sorgen,  dass  es  seitens  des  gesamten  Klerus  geschieht,  indem 
er  sie  zur  Verhängung  und  Wiederaufhebung  kirchlicher  Strafen  bevoll- 
mächtigt. Licet  olim  —  D.  in  prioratu  de  Grausello  prope  Malausanam  Vasio- 
nensis  dyocesis  VIII  id.  aug.  pont.  n.  a.  sept.  —  K  QI^;  erwähnt  im  päpst- 
lichen Register:  Regestum  Clementis  nr.  8853;  vgl.  die  Ausfertigungen  für 
Metz  und  Toni  (ebenda  nr.  8853  f.,  Sauerland  Lothringen  I  nr.  204 f.),  wo  aber 
von  Zehnten  anstatt  von  Zwanzigsten  die  Rede  ist,  und  den  an  Trier  mit 
Bezug  auf  die  ganze  Kirchenprovinz  ergangenen  Brief  (Regestum  nr.  8857, 
Sauerland  I  nr.  375). 

90.  Pavia  [1312]  November  14. 
Des  Doktor  Johannes  Branchasolus  von  Pavia  Denkschrift 

an  Kaiser  Heinrich  VII.  über  das  Verhältnis  von  Kaisertum 
und  Papsttum. 

K  114.  —  Unter  dem  ungenannten  Kaiser,  an  den  der  vorliegende 
Traktat  gerichtet  ist,  würde  man  mit  Rücksicht  auf  die  Zeit  der  ihm  in  K 
zeitlich  benachbarten  Stücke  am  ehesten  Ludwig  den  Bayern  verstehen  und 
das  Stück  etwa  in  das  Jahr  1328  setzen  dürfen.  Aber  es  ist  älter.  Der  Ver- 
fasser, Johannes  Branchaczoliis  de  Papia  legum  doctor,  begegnet  im  Juli  1313 
als  Delegat  des  kaiserlichen  Richters,  Rats  und  Generalauditors  Johannes 
Jacobi  de  Roma  und  hat  in  dieser  Rolle  schon  über  ein  Jahr  vorher  der 
Eliana,  Witwe  des  Markgrafen  Hugo  de  Carreto,  den  Besitz  des  halben 
Kastells  Deghi  zugesprochen  (Const.  IV  nr.  lOlh).  Zweifellos  ist  sein  Trak- 
tat eben  damals  entstanden.  Die  ihn  veranlassenden  Zeitereignisse  fpresen- 
cialiter  occurenciaj  sind  in  dem  Angriffe  zu  suchen,  den  Klemens  V.  im  Juli 
1312  gegen  Heinrich  VII.  richtete.  Der  Kaiser  hat  damals,  so  wie  er  seine 
Proteste  in  die  Welt  sandte  (vgl.  Const.  IV  nr.  83U—842,  vgl.  Johannes  von 
Viktring  l.  IV  c.  10),  auch  die  römischen  Juristen  befragt.  Ihren  Gutachten, 
über  die  Nikolaus  von  Ligny  (Butrinto)  berichtet  (Relatio  S.  ti2fj  und  von 
denen  eines,  in  den  Papieren  des  kaiserlichen  Kammernotars  Bernhard  i'on 
Mercato,  erhalten  ist  (Const.  IV  nr.  1248),  darf  unser  Stück  an  die  Seite 
gestellt  werden. 


1312  August  6— November  14  45 

Inclito  ac  serenissimo  principi  regi  regum  excellentissimo  Ro- 
manorum imperatori  et  semper  augusto       Johannes  Bra[n]chazolus  ") 
solo    nomine  legum   doctor  licet   inmeritus    cura  devotus   subditus 
et  fidelis         ad  pedes  ipsius  cum  cedula  subscripta: 
De**)  principio  et  origine  et  potencia  imperatoris  et  pape. 

Quoniam  inter  mortales  temere  inconsulteque  viventes  nichil 
stulcius  ac  perniciosius  ipsis  rerum  experimentis  esse  perspexerim 
quam  ignorare,  quid  sit  imperator  seu  imperium  et  quid  sit  apostoli- 
cus  seu  apostolatus  et  unde  utrumque  processerit  et  quando  et 
qua  et  qualis  sit  utrorumque  potestas  et  si  aliqua  confirmacione 
electus  indigeat  imperator  et  quis  imperatorem  debeat  coronare, 
idcirco  de  predictis  per  ordinem  videamus. 

/. 

/.  Sciendum'')  est  igitur  a  mundi  constitucione  seu  creacione 
citra  tria  tantum  tempora  extitisse,  scilicet  tempus  ante  legem,  tempus 
legis  seu  sub  lege  et  tempus  gracie.  Primum  siquid_  tempus  a  mundi 
creacione  exordium  cepit  et  usque  ad  Moysem  se  extendit,  secun- 
dum  in  Moyse  sumpsit  principium  et  ad  Christum  usque  duravit, 
tercium  in  Christo  iniciavit  et  usque  ad  finem  seculi  perdurabit 
(ut  predicta  leguntur  distinctionis  I.  in  principio ')  et  Extra  De 
summa  trinitate  et  fide  catholica  capitulo  I.^)  in  glossa  iHec  fuit' 
etc.)-  Item'')  principia  imperii  de  facto  tria  extisse  leguntur. 
Primum  namque  in  Eneadc  incepit  et  usque  ad  Romulum  se  ex- 
tendit, secundum  autem  in  Romulo  inchoavit  et  usque  ad  Cesarem 
perduravit,  tercium  ^)  denique  a  Cesare  extendit  usque  hodie  suas 
vires  et  extendet  deo  propicio  in  futurum  (ut  in  Autentica  Ut 
praeponatur  nomen  imperatoris  ceteris  documentis  ^),  in  principio, 
V*  collectione).  Item*^)  in  mundo  ab  ipsius  creacione  citra  scien- 
dum est  tria  tantum  iura  fuisse  circa  temporalia  constituta,  scilicet 
naturale,  gencium  et  civile  (ut  FF.  De  iusticia  et  iure,  lege  I.*)). 

2.  Primo*^)  igitur  tempore  ius  naturale,  quod  cum  ipso 
homine  instinctu  naturali  ortum  fuit,  extitit  ab  omnibus  observatum 
(ut  in  Autentica  Quibus  modis  naturales  efficiuntur  legitimi, 
§  iLiceat  igitur'*),  VP*  collectione  et  Institucionum  De  rerum 
divisione,  §  ,Singulorum"')),  quod  ius  tarn  rationalibus  animalibus'') 
quam  ratione  carentibus  commune  fuit  ab  omnibus  nuncupatum 
(ut  FF.  De  iusticia  et  iure,  lege  I.  §  Jus  naturale' ')  et  Institu- 
cionum De  iuribus  naturalibus,  in  principio  ^),  ,quo  iure',  ut  in  Genesi 
legitur:  Quidquid  calcabat  pes  tuus,  tuum  erat*)  et  omnia  communia**) 
censebantur,  ut  VIII.  distinctionis  ,Quo  iure''*)).  Nichilominus*^) 
tarnen  eodem  tempore  auctore  humano  genere  fuit  ius  gencium 
introductum,  quod  fuit  tantum  humano  generi  proprie  adtributum 
(ut  FF.  De  iusticia  et  iure,  lege  I.  §  finali  et  lege  sequenti")). 
Quo'')  iure  introducta  bella  fuerunt  et  gentes  distincte  et  distincta 
dominia  et  alia,  que  traduntur  FF.  De  iusticia  et  iure,  lege  ,Ex. 
hoc    iure''*).  Crimina*^)    cum    hominum    malicia    subcrescente 

necessario  iusticiam  exigerent,  que,  ut  ait  Seneca  de  HU'"'  virtuti- 
bus,  nichil  aliud  est  nisi  nature  tacita  coniunciio  in  adiutoriura  multorum 
inventa  '^),  et  in  apibus  naturaliter  unus  rex  est  (ut  VII.  questionis 
I.  Jn  apibus'  "))   et  nichil  esset  ius  esse  in  civitate,    nisi  sint,    qui 


46  ^''-  90 

iura  redderent  (ut  FF.  De  origine  iuris,  lege  IT.  §  iPost  originem"*)) 
et  nullus  esset,  qui  iusticiam  faceret,  merito  creari  oportuit 
unum  regem,  per  quem  iusticia  redderetur  et  cardinales  defensaret 
alias  tres  virtutes,  que,  ut  dicit  Seneca  **),  sunt  prudencia,  magnani- 
mitas  et  continencia.  Qui"^)  siquidem  rex  ab  eterno  (ut  Codicis  De 
episcopis  et  clericis,  lege  finali  in  fine  *'))  et  perhenniter  (ut 
Codicis  De  episcopali  audientia,  lege  iNemo'  **)  in  principio)  et 
super  omnes  gentes  (ut  Codicis  De  veteri  iure  enucleando,  lege 
,Tanta'  §  ,Sed  in  hiis'  '^)  et  XI.  questionis  I.  §  ,Sed  si  quis'  *") 
et  LXIII.  distinctionis  ,Adrianus'^')  et  predicto  canone  ,In  apibus'")) 
a  deo  datus  est  lex  animata  in  terris  (ut  in  Autentica  De  consulibus 
§  finali  ULI.  collectione  *^))  et  a  celesti  maiestate  sibi  traditur 
imperium  (ut  Codicis  De  veteri  iure  enucleando  lege  I.  in  prin- 
cipio ^')  et  lege  IT.  §  ,Sed  quia  divine'  ^^)  et  in  Autentica  In 
medio  litis  non  fieri  sacras  iussiones  '^%  circa  finem,  VIII.  collectione) 
et  post  deura  communis  pater  omnibus  appellatur  (ut  in  Autentica 
,Neque  virum,  quod  ex  dote,^*)  in  fine,  VIII.  collectione)  et  sequitur 
deum  (ut  in  Autentica  Ut  omnes  obediant  iudicibus  provinciarum 
§  ,Hanc  dicantes*')  V*  collectione  et  in  Autentica  Constitucio, 
que  de  dignitatibus  tractat,  §  penultimo  *"),  VP*  collectione)  et  sicut 
deus  est  in  terra  (ut  notatur  Codicis  De  sacrosanctis  ecclesiis  lege 
Jubemus'  in  glossa  T.  in  principio  etc.*^))  et  a  deo  condendi  leges 
licenciam  accepit  (ut  Codicis  De  legibus  lege  iSi  imperialis' '")  et  in 
Autentica  Ut  hü  qui  obligatas  se  habere  peribent  res  minorum***) 
in  principio  VI"  collectione  et  in  Autentica  De  instrumentorum 
cautela  et  fide  §  I.  VF'*  collectione^'"')),  unde  dicitur  in  psalmo"): 
(Constitue,  domine,  legis  latorem  super  eos,  ut  sciant  gentes,  quoniam  bomines 
sunt'.  Que*^)  tres  virtutes  in  animo  consistentes  tamquam  ex  se 
inhabiles  et  inhermes  se  non  valentes  tueri  potencia  iusticie  in- 
digebant  et  sie  de  facto  fuit  regnum  necessario  agentibus  intro- 
ductum  (ut  predicta  lege  .Ex  hoc  iure'  ^'*)),  quoniam,  ut  ait  Mar- 
cobius^),  sine  iusticia  non  solum  res  publica  sed  nee  hominum  exiguus  cetus 
nee  domus  quidem  parva  dm  constabit,  cuius  culte  premium  sprete  vero 
pena  est,  quam  omnibus  subituris  iudicium  servari  doceo'*),  quippe,  Ut 
ait  Salamon  ),  inicium  vite  bone  est  facere  iusticiam;  accepta  enim  magis 
est  deo  quam  ymolare  hostias.  Talis'^)  itaque  rex  secundum  humanam 
constitucionem  omnia  iudicabat,  quoniam,  ut  ait  Seneca  De  1111°'' 
virtutibus,  nichil  aliud  est  iusticia  quam  nostra  constitucio  **),  et  talis 
rex  appellabatur  pontifex  et  sacerdos  (ut  FF.  De  iusticia  et  iure 
lege  II.  in  principio**)  et  XXI')  distinctionis  ,Cleros"*)  et  notatur 
Institucionum  De  rerum  divisione  §  .Sacra' ^)"))  et  ideo  dicitur 
in   Exodo:   Quot  sacerdotes  tot  reges"). 

3.  Secundo"^)  autem  tempore  in  monte  Synai  data  fuit  a 
deo  Moysi  lex  veteris  testamenti,  per  quam,  cum  genus  humanum 
primi  transgressione  parentis  esset  a  celesti  gloria  captivatum, 
deus  omnipotens  homini  sola  temporalia  promittebat  dicens:  .Dabo 
tibi  terram  fluentam  lac  et  mel"*'').  Cui  Moysi,  ut  legitur  in  Exodo, 
precepit  dicens :  .Constitue  tibi  iudices  in  omnibus  portis  tuis,  viros  pru- 
dentes  »  deum  timentes,  qui  diligant  iusticiam  et  odiant  avariciam,  qui  iudi- 
cent  populum  iusto  iudicio'  '*)•     Inde    dicit  Augustinus  **) :    ,Nam    qui 


1312  November  14  47 

iusticiam  spernunt,  non  esse  laborant  inque  nichil  tendunt  et  nichil 
esse  possunt'.  Qua  lex  Mosayca  secundum  canones  ius  eciam 
dicitur  naturale  (ut  in  principio  legitur  decretorum  ^')  et  notatur 
Institucionum  De  iure  naturali  in  principio*^)).  Ex  qua  lege  ortum 
est  ius  civile  (ut  Institucionum  De  iure  naturali  §  I.*^)  et  FF.  De 
iusticia  et  iure")  lege  Jus  civile').  Et  sie  divino  nutu  orta  est 
lex  civilis  (ut  Codicis  De  prescriptione  longi  temporis  lege  finali 
circa  finem*^)  et  FF.  De  legibus  lege  ,Greca' *'')).  Lex  est  et 
dicitur  divina  (ut  Codicis  De  hereticis  et  Manicheis  lege  ,Divinam"'')). 
Et  tales  reges  soli  usque  ad  Christi  adventum  rexerunt  machinam 
mundialem,  cum  rectore  sola  a  deo  promissa  temporalia  divinitus 
et  humanitus  indigerent. 

4.  Tercio'^)  namque  tempore,  scilicet  post  Christi  adventum, 
qui,  ut  ait  apostolus  ad  Thymotheum,  fuit  dei  et  hominum  mediator**), 
lex  novi  testamenti,  scilicet  ewangelica,  supervenit,  per  quam 
Christus  redempto  humano  generi,  ut  ait  apostolus  ad  Romanos*^) 
et  ad  Timotheum  ^''),  eciam  celestia  repromittit,  ut  ibi  centuplum 
accipietis  et  vitani  eternara  possidebitis  ^*''').  Ad'^)  quorum  divine  legis 
tuicionem  et  celestium  et  divinorum  acquisicionem  et  conser- 
vacionem,  licet  et  Imperator  sit  capud  ecciesie  generaliter  appel- 
latus,  ut  in  legcnda  beati  Silvestri  legitur®*),  tarnen,  quia  plus 
seiet  timeri,  quod  speciaüter  iniungitur  quam  quod  generaliter 
imperatur  (ut  Extra  De  hereticis  capite  ,Si  adversus'''^^)),  fuit  super 
predictis  beatus  Petrus  rector  et  pontifex  a  Christo  specialiter 
constitutus  (ut  Codicis  De  episcopali  audientia  lege  ,Additos'  ibi 
in  qua  ipsi  populos  etc.®^)  et  De  summa  trinitate  et  fide  catholica 
lege  ilnter  ciaras'  ibi  ,Pasce  oves'  etc.''*)  et  XXIIIL,  questionis  I. 
iQuodcumque' ®®)  et  alibi  in  divina  pagina®*):  iTu  es  Petrus'  etc.  et 
in  Autentica  De  ecclesiasticis  titulis  in  principio  ^'))  et  per  ipsum 
omnis  eius  successor  legitimus  (ut  notatur  Extra  De  iudiciis  capite 
.Novit'  ^*)  et  XL.  distinctionis  canone  I.  ®^)).  Qui  successor,  qualis 
esse  debeat,  legitur  Codicis  [De]^)  hereticis  et  Manicheis  lege  I."*') 
et  XL.  distinctionis  ,Non  est  facile' ").  Super'=)  cuius  divine  legis 
tuicione  et  cultu  et  celestium  et  divinorum  acquisicione  et  conser- 
vacione,  quia  natura  humana  prona  est  ad  malum  pocius  quam  ad 
bonum  (ut  XII.  questionis  I.  , Omnis  etas'  ®*)  et  ,quodammodo  labitur 
ad  delicta'  (ut  in  Autentica  De  monachis  §  ,Si  vero'"*),  coUectione  I.), 
fuit  necessarium  iura  condi  et  sie  fuit  ius  canonicum  adinventum, 
per  quod  appetitus  noxius  sub  iuris  regula  limitatur.  Per  quam 
regulam  genus  humanum,  ut  honeste  vivat,  alterum  non  ledat  ius, 
suum  cuique  tribuat,  informatur,  quia  licet  rex  pacificus  sua  miseracione 
disposuerit  sibi  subditos  fore  pudicos,  pacificos  et  modestos,  tamen  effrenata 
cupiditas  sui  prodiga,  *  mater  licium  et  materia  iurgiorum,  tot  cottidie  nova 
litigia  generabat,  ut  nisi  iusticia  conatus  eius  sua  virtute  reprimeret  et  questi- 
ones  ems  implicitas  explicaret,  ius  humani  federis  litigatorum  abusus  extin- 
gueret  et  dato  libello  repudii  concordia  extra  mundi  terminos  exularet,  Ut  in 
constitucionibus  decretalium  legitur  in  principio^*).  Et*^)  sie  ab 
*  eodem  *  principio,  Scilicet  a  deo,  licet  non  eodem  tempore,  tarn 
sacerdocium  quam  Imperium  processerunt  (ut  in  Autentica  Quomodo 
oporteat   episcopos    et    reliquos    clericos    ad  ordinationem  perduci. 


48  ^''-  ^ 

in  principio  *'),  collectione  I.)  et  notatur  Extra  Qui  filii  sint  legi- 
timi,  capitulo  ,Causam  que'  ^®)  et  XCIII.  distinctionis  canone 
,Legimus' "')). 

//. 

Viso"^)  igitur,  quid  sit  imperator  seu  imperium  et  quid  sit 
apostolicus  seu  apostolatus  et  unde  utrumque  processerit  et  quando, 
videamus,  que  et  qualis  sit  utrorumque  potestas. 

/.  Et*^)  est  sciendutn,  quod  omnia  constituta  sub  celo  diver- 
sis  respectibus  uno  corpore  continentur,  quia,  ut  ait  Ph(ilosophu)s 
De  unitate,  omnia  esse  naturaliter  appetunt,  habere  autem  esse  non  possunt, 
nisi  sint  unura  "*)•  Quod,  quid,  qualiter  contingerit  et  procedat,  sie 
breviter  est  videre.  Creavit*^)  enim  deus  in  principio  celum  et  terram 
ac  eciam  perfecit  machinam  mundialem,  ut  in  Genesi  legitur  in 
principio^*).  Post  cuius  creacionem,  ut  süppleretur')  ruynosa  e 
celo  cohortis  angelice  propter  Luciferi  incautam  superbiam  facta 
deiectio'")  iu[x]ta'*)  verbum  propheticum  Judicabit  in  nacionibus,  im- 
plebit  niinas'")  et  cetera,  formavit  deus  Adam  CUm  SOcia  ad  sui  yraa- 
ginera  primum  virum ''^),  quibus  prccipiens  in  Genesi  dixit:  ,Crescite 
et  multiplicamini  et  replete  terrain'  ! '')  Ad  CuiuS  esse  duo  necessaria 
principaliter  extiterunt,  scilicet  corpus  et  anima,  ex  quorum  coniunctione  per 
materie  et  forme  coniunctionem  factus  est  verus  homo,  ut  Extra 
De  celebracione  missarum  capite  ,In  quadam'  circa  principium  '■*). 
Unde  Ph(ilosophu)s  De  essencia  anime  '*)  inquit  enim,  quod  anima 
est  substantia  incorporea  movens  corpus.  Corpus  enim  per  se 
res  imperfecta  est,  per  animam  autem  perficitur,  ut  dicit  Ph(ilo- 
sophu)s  De  essencia  anime.  Dicit  enim,  quod  anima  est  perfectio 
corporis  agentis  et  viventis  potencialiter.  Similiter  et  anima  per 
se  res  inperfecta  est.  Ait  enim  Ph(ilosophu)s,  quod  anima  ex  se 
imperfecta  est,  perficitur  autem  moribus  et  scientia,  est  quippe  sicut 
tabula  rasa.  Que '^)  anima,  ut  dicit  Ph(ilosophu)s  De  essencia  anime, 
recipit  virtutes  et  vicia,  quibus  receptis  dat  corpori  perfectionem, 
ut  agat  et  vivat  secundum  ipsius  apprehensionem  potencialiter  et 
sie  corpus  ab  anima,  verum  ipsa  secundum  corporis  conplexionem 
ad  bonum  vel  contrarium  perficitur,  quia,  ut  dicit  Ph(ilosophu)s 
De  differencia,  que  est  inter  animam  et  spiritum,  virtutes  anime  sequun- 
tur  conpleiiones  corporis  '*).  Idcirco  in  humano  corpore,  quia  potenria 
liter  vivit  et  agit  et  eins  conplexiones  sequitur  anima,  corpus 
anime  dominatur,  licet  anima  sit  corpore  dignior  (ut  Extra  De 
poenitenciis  et  remissionibus  capite  ,Cum  infirmitas' ")  in  fine  et 
XII.  questionis  I.  .Precipimus'  ")).  Preferenda  est  enim  quibuscunque 
vestimentis  et  rebus  (ut  Codicis  De  sacrosanctis  ecclesiis,  lege 
, Seimus"  ^)  in  fine).  Sic"^)  est  eciam  videre  in  matrimonio,  in  quo 
per  viri  et  mulieris  coniunctionem  unum  constituitur  matrimonium 
et  per  coniunctionem  efficitur  una  caro,  quia,  ut  dicit  apostoius 
ad  Ephesios  ),  relinquet  homo  patrem  et  matrem  *  et  adherebit  uiori 
sue  et  erunt  duo  in  cnrne  una  et  fac  Extra  De  bigamis  capite  .De- 
bitum'*')  et  Extra  De  divorciis,  capite  .Gaudemus"  **).  In  qua 
unitate  vir  mulieri  preficitur  et  ei  seculariter ')  dominatur,  quia 
vir,  ut  dicit  apostoius  ad  Ephesios,  .capud  est  mulieris'*')  et  fac. 
Extra  De    desponsacione  impuberum    capite  ,Duo  pueri")   et  De 


1312  November  14  49 

frigidis  et  maleficiatis  capite  I.'*)  et  XXXIII.,  questionis  V.  ,Cum 
capud'**).  Idem'^)  est  in  pluribus  hominibus,  ex  quibus  una  civitas 
constituitur  seu  locus  et  pluribus  locis  seu  civitatibus,  ex  quibus 
una  provincia  ordinatur,  et  pluribus  provinciis,  ex  quibus  tota  con- 
ficitur  machina  mundialis.  Que  licet  ex  multis  et  diversis  consis- 
tant  corporibus,  tarnen  quodlibet  per  se  et  omnia  simul  congrega- 
cione  unum    dicuntur    et   sie,    ut   dicit   Ph(ilosophu)s    De   unitate, 

87\ 
omnia  unitatem  appetunt,  ut  etiam,  que  multa  sunt,  unum  dici  velint     )■ 

2.  Et  tarnen  unus  princeps  per  se  cuilibet  et  simul  Omnibus 
dominatur  iuxta  verbum  beati  Petri  dicentis:  ,Estote  subditi  *  regi 
tamquam  precellenti  et  ducibus  tamquam  ab  eo  missis'**)  et  in  epistola 
apostoli  ad  Romanos  circa  finem*^)  et  Extra  De  maioritate  et 
obedientia  capite  ,Solite'  in  principio '"')  et  De  censibus  capite 
,Omnis  anima'^')  et  Causa  XI.,  questionis  I.  ,Magnum'  *^).  Domi- 
natur, inquam,  rex  omnibus  generaliter  in  temporalibus  (ut  notatur 
in  glossa  ordinaria  in  Autentica  Quoniam  oporteat  episcopos  et 
reliquos  clericos  ad  ordinacionem  perduci,  in  principio  ^')),  quia 
dominus  mundi  est  (ut  FF.  Ad  legem  Rodiam  de  iactu,  lege 
.Deprecacio'  **))  et  dominus  est  omnium  terrenorum  (ut  legitur  in 
legenda  beati  Silvestri  ^*))  et  omnes  naciones  ei  subsunt  (ut  XL, 
questionis  I.  §  ,Sed  si  quis'  versu  ,Volumus'  ^^))  et  eciam  ludei  et 
omnes  provincie  (ut  LXIII.  distinctionis  ,Adrianus'^'')  et  notatur 
Extra  De  electione™)  capite  ,Venerabilem'  in  glossa  ,sic  ergo' 
etc.^*))  et  iura  omnia  humana  sunt  sua  et  in  potestate  ipsius  (ut 
Vin.  distinctionis  .Quo  iure' '')).  Est  enim  sie  imperator  in  mundo 
quoad  homines,  cum  dominus  ipsius  sit,  ut  supradictum  est,  sicut 
homo  quoad  apes.  Preparat  enim  homo  apibus  vasa  suis,  in  que 
reducte  ibidem  facit  quelibet,  in  quam  se  recolligit,  domum  suam 
ibique  recondit  sagaciter  fructum  suum.  Inde  tamen  exire  non 
possunt  preter  domini  voluntatem,  si  eisdem  velit  exitum  denegare, 
sicque  per  se  ipsam  quelibet  carcerem  ad  libitum  delectabile[m] ") 
et  voluntarium  sibi  facit.  Sic  hominibus  imperator  preparat  loca 
diversa  et  varias  civitates,  in  quas  reducti  ibidem,  in  quam  se 
recolligit,  construit  quilibet  domum  suam  reconditque  in  ea  fructum 
laboris  proprii  unusquisque.  Verum  inde  preter  ipsius  voluntatem 
exire  nequeunt,  si  velit  eisdem  exitum  denegare,  cum  sit  viarum 
dominus  et  omnium  publicorum  (ut  in  Constitucionum  feudorum 
Que  sint  regalie  capite  unico  ""'))  sicque  per  se  ipsum  se  quilibet 
voluntarie  carceravit  et  sie  dominatur  omnibus  merito  imperator. 

3.  Dominatur  in  spiritualibus  et  divinis,  quoniam  rex  est  om- 
nium rerum,  etiam  divinarum  (ut  FF.  De  legibus  lege  II.  *"')),  cum 
capud  sit  ecclesie,  ut  in  dicta  legenda  legitur  ^*'^).  Que  licet  de 
iure  ita  se  habeant,  specialiter  tamen  super  divinis  a  deo  est  sum- 
mus  terrenus  pontifex  constitutus,  cui  potestas  a  deo  est  circa 
spiritualia  adtributa  (ut  XXIIII.,  questionis  I.  ,Quodcunque' i"^)). 
Et  licet  XXII.  distinctionis  canone  I.*"'')  dicatur,  quod  iura  celestis 
et  terreni  imperii  a  deo  fuerint  Petro  conmissa,  iiiud  tantum  P)  fuit 
Petri  Privilegium  personale  et  tantum  per  ipsum,  ut  supradictum 
est,  ad  eius  legitimos  extenditur  successores,  ac  etiam  sibi  con- 
cessum    in  terra  ad  spiritualia  disponenda;   nichilominus  tamen  id 

Nova  Alanianniae  4 


50  Nr.  90 

determinatur   X.    distinctionis    canone    ,Quoniam' '"),    ubi   hec   in 
glossa  ordinaria  diffinitur. 

4.  Colligitur'^)  igitur  ex  premissis,  quod,  sicut  virtutes  anime 
secuntur  °)  conplexiones  corporis  et  sie  corpus  anime  dominatur, 
licet,  ut  supradictum  est,  corpore  sit  anima  dignior,  sie  et  apostoli- 
eus  sequitur  imperatorem,  licet  ei  det  perfectionem,  ut  potencia- 
liter  agat  et  vivat,  et  Imperator  apostolieo  dominatur,  licet  im- 
peratore  dignior  possit  dici,  ad  cuius  officium  specialiter  pertinet 
animas  et  spiritualia  gubernare  (ut  predieta  lege  ,Additos'  "*)) ; 
que  sunt  temporalibus  digniora  (ut  Extra  De  maioritatc  et  obedientia 
capite  ,Solite' "')). 

5.  Sane*^)  cum  a  deo  suscipiat  Imperium  (ut  predieta  lege"*), 
Codicis  De  veteri  iure  enucleando  lege  I.  in  principio  *'"')  et 
lege  II.  §  ,Sed  quia  divine'  "'®)  et  Codicis  De  officio  prefecti  pre- 
torio  Africe,  lege  ,In  nomine  domini'  in  principio  '*")  et  Codicis 
De  officio  magistri  militum,  lege  ,Cum  propicia'  in  principio  '")), 
confirmacione  non  indiget  in  eodem,  quippe,  cum  omnia  dei  opera 
sint  perfecta  (ut  predicto  §  ,Sed  quia  divine'  *"")),  nulla  extrinseca 
seu  aceidenciali  perfectione  substantiali  noscitur  indigere.  Alioquin 
confirmans  perfectior  esset  deo  nee  a  deo  sed  ab  homine  imperium 
dependeret,  quod  nusquam  in  cor  hominis  condescendit. 

6.  De'^)  coronacione  autem  ipsius,  a  quo  fieri  debeat,  quia 
demum  facta  et  imperialibus  susceptis  infulis  habet  plenitudinem 
potestatis,  (ut  Codicis  De  quadriennii  prescriptione,  lege  .ßene  a 
Zenone'  infine"^)),  sciendum  est,  quod,  sicut  ante  Christi  corona- 
batur  adventum,  ita  hodie  etiam  coronatur,  cum  super  predictis 
per  ipsum  Christum  niehil  fuerit  innovatum.  Sic  ergo,  quod  non 
mutatur,  stabile  perseveret  (ut  Codicis  De  testamentis,  lege  ,Sanci- 
mus'  "^)  et  Codicis  De  officio  prefecti  pretorio  lUirici  et  [Orientis], 
lege  n.  ***)).  Igitur,  qui  eligendi  potestatem  habent,  ipsi  iidem 
habeant  coronandi,  cum  ipso  electionis  verbo  in  ipsum  potestas 
imperii  transferatur  (arguitur  in  Autentica  Constitucio  que  de 
dignitatibus  tractat  §1.,  VI'*  collectione  "')  et  Extra  De  electione, 
capite  ,Nichir  in  fine  "*)  et  XXIII.  distinctionis  ,In  nomine  domini' "') 
et  XCin.  distinctionis  .Legimus'  circa  medium  "*))  et  sie  impera- 
toris  potestati  substaneialiter  pape  coronacio  niehil  addit,  sed  demum 
ipsum  a  deo  recognoseere  imperium  declaratur,  sicut  est  exemplum 
videre  in  benedictione  matrimonii,  quam  a  sacerdote  recipit  de- 
sponsata,  cum  per  ipsam  niehil  substaneie  matrimonii  addatur,  sed 
rite  factum  matrimonium  demonstratur. 

7.  Prediete'^)  autem  omnes  alligaciones  et  singule  propter 
quorundam  opposicionem  fatuam  et  inanem  incrim(inacionem)  obinde 
sacrilegii  committencium  per  locum  ab  auetoritate  secundum  Ph(ilo- 
sophu)m  conprobantur.  Inposteracionis  autem  vicium  in  predictis 
in  aliqua  sui  parte  nullum  vendieat  sibi  locum  per  legem  (Institu- 
cionum  De  rerum  divisione  §  .Singulorum'  "*)  et  FF-  De  acquirendo 
rerum  dominio,  lege  I. '*")).  Et  licet  ad  tante  altitudinis  et  profundi- 
tatis  exanimacionem  me  insuffieientem  totaliter  recognoscam,  amoris 
tamen  nature  ex  debito  insiti  ad  imperium  Stimulus  naturalis  et 
presencialiter  occurrencia  meum  animum  incitarunt  ad  predietum 


1312  November  14  51 

opus  breviloquium^)  conponendum  recti  sermonis  racione  totaliter 
semper  salva.  Quod  et  si  propter  loquentis  defectum  non  multum 
utilitatis  reportet,  nullum  tarnen  est  dampnum  allaturum  legenti 
set  diserendi  materiam  pocius"")  prebiturum. 

lo(hannes)  P(a)p(iensis). 

Datum  Papie  die  XIIII'*  novembris. 

I)  ohne  Ueberschr.  +  a)  De  —  pape  unterstrichen.  -\-  b)  vorausgeht  ein 
Absatzzeichen.  +  c)  vorausgeht  ein  Kapitelzeichen.  +  d)  lies  argumentis? 
+  e)  so?  aus  Marcolius  korr.  +  f)  XXII.  +  g)  Sacre.  +  h)  fehlt.  +  i)  aus 
supplerent  korr.;  oder  lies  supplerentur ?  -}-  k)  iusta.  +  1)  sclit(er)  aus 
sclait(er)  korr.  -j-  m)  eclc.  +  n)  delectabile.  +  o)  secuntur  —  corpus  anime 
stark  gekürzt  von  L.  am  Rande  nachgetr.  -\-  p)  t(a)n(tura).  +  q)  zu  brevilo- 
quii  korr.?  -\-  r)  ?;  über  us  ein  o. 

1)  D.  I,  Prooemium.  oo  2)  c.  1,  Extra  1 1,  Glosse  ßrdinatissimum' .  <»  3)  Nov. 
XLVII.  00  4)  Dig.  1 1,  1.  00  5)  Nov.  L XXXIX.  wo  aber  keiti  Anfang  ,Liceat 
igitur'.  00  6)  Inst.  II 1,  11.  oo  7)  Dig.  II,  3.  »  8)  Inst.  12,  vor  1.  oo  9)  vgl. 
vielmehr  Jos.  14,  9  und  1,3,  auch  Deut.  11,  24.  oo  9  a)  vgl.  Act.  2,44  und  4,  32. 
«  10)  c.  1,  D.  VIII.  oo  11)  Dig.  1 1,  4.  oo  12)  Dig.  1 1,  S.  oo  13)  Martimis  von 
Bracara  Forfnula  vitae  honestae  (vgl.  Schanz  Geschichte  der  römischen  Literatur 
IIb' (1913)419)0.  5.  00  U)  c.  41,  C.VII q.  1.  «>  15)  Dig.  1 2, 13.  oo  If,)  Martinas 
von  Bracara  c.  1.  oo  17)  Cod.  I  3,  54  (56),  11.  oo  18)  Cod.  I  4,  3.  oo  19)  Cod.  I 
17,2,6  b.  00  20)  Gemeint  ist  c.  37,  C.  XI,  q.  1,  in  der  alten  Ueberlieferung  häufig 
mit  dem  Schluss  des  c.  36  (beginnend  Hec  si  quisj  verbunden,  oo  21)  c.  2.  D  63. 
00  22)  Nov.  CV,  2,  4.  oo  23)  Cod.  1 17,  1  vor  1.  »  24)  Cod.  1 17,  1,  18.  oo  25) 
Nov.  CXIII,  3.  00  26)  Nov.  XCVIII,  2.  oo  27)  Nov.  LXIX,  4,  1.  oo  28)  Nov. 
LXXXI,  2.  00  29)  Cod.  I  2,  10  oder  I  2,  14.  oo  30)  Cod.  1 14,  12.  oo  soa)  Nov. 
LXXn,  Prooemium.  »  30b)  Nov.  LXXIII,  Praefatio  §  1.  «>  31)  Ps.  9,  21.  oo 
31a)  Dig.  11,5.  00  32)  Macrobius,  Commentarii  in  soninium  Scipionis  11,4 
und  7.  00  33)  Prov.  16,  5.  00  34)  Martimis  vmi  Bracara  (vgl.  N.  13)  cap.  5.  00 
35)  Dig.  1 1,  1,  2.  00  36)  c.  /,  D.  XXI,  §  8.  '^  37)  Inst.  II  1,  8.  00  38)  gemeint 
vielmehr  1.  Esdr.  9,  7  ?  <x>  38a)  Exod.  13,  5.  00  39)  Exod.  18.  23,  aber  nur  für 
viros  —  qui  und  oder.  avar. ;  dilig.  iust.  et  od.  aus  Ps.  44,  8  oder  Hebr.  1,  9 ;  der 
Rest  aus  Deut.  16,  18.  00  40)  mittels  des  Index  der  Mauriner  Ausgabe  nicht  fest- 
stellbar. 00  41)  vor  c.  1,  D.  I  00  42)  Inst.  12.  00  43)  j„st.  1 2.  «>  44)  Dig.  II,  7. 
«>  45)  Cod.  VII  33, 12.  <»  46)  Dig.  13,2.  00  47)  Cod.  I  5,  22.  00  48)  /.  Tim.  2,  5. 
«>  49)  vgl.  Rom.  3,  24.  co  50)  vgl.  1.  Tim.  2,6.  00  50a)  Matth.  19,29.  00  5I)  vgl. 
vielleicht  Legenda  Silvestri  bei  Monbritius  Sanctuarium  seu  vitae  sanctorum  II' 
(1910)  530  Z.53f.:  ut  qui  pater  patriae  divinitus  merui  nuncupari,  ipse  quoque 
divine  pietati  debitura  cultum  relligiosa  mente  efficiam.   00   52)  c.  11,  Extra  V  7. 

00  53)  Cod.  14.2.  00  54)  Cod.  1 1,  8.  00  55)  c.  6.  C.  XXIV  q.  1.  00  56)  Matth. 
16,  18.  00  57)  Nov.  CXXXI,  2.  00  58)  c.  13.  Extra  II 1.  00  59)  c.  1.  D.  XL.  00 
60)  Cod.  I  5,  1.  00  61)  c.  2.  D.  XL.  00  62)  c.  1.  C.  XII  q.  1.  00  63)  Nov.  V  2.2.  00 
64)  Extra.  Praefat.  00  65)  Nov.  VI  Praef.  00  66)  c.  7.  Extra  IV  17.  00  67)  c.  24. 
D.  XCIII.  00  68)  Pseudoaristoteles,  d.  h.  Dominicus  Gundisalvi  De  unitate  (P.  Cor- 
rens  Dominicus  Gundisalvi  De  unitate  [1891]  10  Z.  14 f.  00  69)  Gen.  1,  1.  00 
70)  vgl.  Is.  14, 11  ff.  00  71)  Ps.  109,  6.  »  72)  vgl.  Gen.  1,  26 f.  und  2,  7.  00  73)  Gen. 
1,  28.  00  74)  c.  8,  Extra  III  41.  00  75)  die  folgenden  Zitate  stimmen  dem  Sinne 
nach  mit  Aristoteles  De  anima  II  (handelt  von  der  „essencia  animae")  c.  1  und 
III  c.  4—5;  sie  entstammen  wohl  der  ungedruckten  lateinischen  Uebersetsung 
des  Wilhelm  von  Moerbeke  (vgl.  Grabmann  Forschungen  über  die  lateinischen 
Artstotelesüberseteungen  des  XIII.  Jahrhunderts  [1916]  190 ff.),  klingen  auch  wieder 
bei  Alfredus  Anglicus  De  motu  cordis  (Barach :  Bibliotheca  philosophorum  mediae 
aelatis)  Prolog  83,  110  f.,  der  sich  auf  Aristoteles,  und  bei  Qosta  (vgl.  N  76)  131, 
der  sich  auf  Plato  beruft.  00  76)  Pseudoaristoteles,  d.h.  Qosta  ibn  Luqa  (u>n  900. 
übersetzt  im  12.  Jh.  von  Johannes  Hispanus.  vgl.  Ueberweg  Grundriss  der  Ge- 
schichte der  Philosophie  IP"  [1915]  368)  De  differentia  animae  et  Spiritus  c.  3. 
<*>   77)  c.  13,  Extra  V  38  ;  hieraus  das  Zitat.   00   78)  c.  24,  CXII  q.  1.   00   79)  Cod. 

1  2,  21,  2.  00  80)  Ephes.  5,  31.  00  81)  c.  5,  Extra  III  21.  00  82)  c.  8.  Extra 
IV 19.  00  83)  Ephes.  5,  23.  00  84)  c.  12,  Extra  IV 2.  00  85)  c.  /,  Extra  IV 15.  00 
86)  c.  15,  C.  XXXIII  q.  5.  <»  87)  Pseudoaristoteles,  d.  h.  Dominicus  (N.  68)  4  Z.  17 f. 
00  88)  /.  Petr.  2,  13.  oo  89)  vgl.  Rom.  13  oder  16.  25.  00  90)  c.  6,  Extra  I  33.  00 
91)  c.  2.  Extra  III 39.  00  92)  c.  28.  C.  XI  q.  1.  00  93)  Nov.  VI  Praef.  00  94)  Dig. 
XIV  2,  9.  00  95)  vgl.  Legenda  Silvestri  bei  Mombritius  II'  526  Z.  13:  domino 
rerum.  00   %)   Gemeint  ist  c.  37.  11,  1  (vgl  N.  20).  oo   97)  c.  22,  D.  LXIII.  00 

98)  c.  34,  Extra  16;  die  Worte  sie  ergo  kommen  im  ursprünglichen  Wortlaut 
freilich  nicht  vor ;  c.  14,  Extra  II 25  (',Venerabilem'J  kommt  nicht  in  Betracht.  00 

99)  c.  t,  D.  VIII   00    100)  Const.  feud.  II  57.    «>    101)  Dig.  I  3,  2.   oc    102)   nämlich 

4* 


52  !^r.  91—92 

Silvestri  (vgl.  oben  au  N.  95.  «  103)  c.  6,  C.  XXIV  q.  1.  <»  104)  c.  I,  D.  XXII.  <*> 
105)  c.  8,  D.  X.  00  106)  Cod.  I  4,  2:  vgl.  N.  53.  «  107)  c.  6,  Extra  I  33.  » 
108)  Cod.  1 17, 1.  00  109)  Cod.  1 17.  18.  oo  HO)  Cod.  1  27,  2.  oo  m)  Cod.  I  29.  5. 
00  112)  Cod.  VII  37.  00  113)  Cod.  VI  23.  27;  Vorlage,  oo  114)  Cod.  1 26,  2.  <» 
115)  Nov.LXXXI,  1  oo  116)  c.  44,  Extra  16.'^  117)  c.  1,  D.  XXIII  oo  U8)  c.  24, 
D.   XCIII   00    119)  Inst.  II  1,  11.    oo    12O)  Dig.  XLI 1.  1. 

91.  Montimperiale  (Poggibonsi)  1313  Februar  19. 

Kaiser  Heinrich  VII.  belehnt  den  Ritter  Heinrich  von 
Loray  mit  einem  auf  die  kaiserliche  Kammer  angewiesenen 
Jahressold  su  Kriegsdienst  und  anderen  durch  König  Karl  I. 
von  Neapel  festgesetzten  Leistungen. 

K  HO  I).  —  Nrr.  91  und  95  gehören  zu  Heinrichs  VII.  Anweisungen 
von  Soldrenten  auf  die  kaiserliche  Kammer  (vgl.  darüber  0.  Felsberg  70,  79, 
Prowe  71),  die  übrigens  auch  Nikolaus  von  Butrinto  (ed.  Heyck  79)  erwähnt. 
Einige  andere  waren  bisher  schon  bekannt,  aber  nur  aus  den  Notizen  im 
Protokollbuch  des  Kainmernoiars  Bernardus  de  Mercato  (Const.  IV  nr.  971, 
1027 f.).  Eine  subsidiäre  Anweisung  enthält  das  Diplom  Const.  IV  nr.  1312 
vom  lo.  März  1313;  es  steht  unseren  beiden  Stücken  auch  in  der  Fassung 
sehr  nahe  (dieselbe  Arenga  noch  ebenda  nr.  976  vom  18.  Mai). 

Henricus  dei  gratia  Romanorum  imperator  semper  augustus 
universis  imperii  fidelibus  presentes  litteras  inspecturis  gratiam 
suam  et  omne  bonum'ad*)  futuram  rei  memoriam .  /.  Digni'') 
et  benemeriti  tanto  sunt  preveniendi  favoribus  et  specialibus 
gratiis  attollendi,  quanto  se  reddunt  in  sinceritate  devocionis 
precipua     placidos    et    in    obsequendi     promptitudine     fructuosos. 

2.  Attendentes  itaque  grata  et  fidelia  servicia,  que  dilectus  fidelis 
noster  Henr(icus)  de  Loray  miles  nobilis  et  imperio  iam  dudum  in 
Italic  partibus  hactenus  exhibuit  et  specialiter  exnunc  inantea  facere 
et  exhibere  promisit,  dignum '')  duximus  eidem  in  huiusmodi  ser- 
viciorum  reconpensam,  cum  nemo  suis  stipendiis  propriis  militare 
cogatur,  nostre  liberalitatis  et  munificencie  gratiam  ulterius  inpertiri. 

3.  Propter  quod  volentes  erga  ipsum  effectu  complere,  quod  in 
affectu  gerimus,  sibi  suisque  heredibus  legitimis  de  suo  corpore 
descendentibus  trecentos  flor(enos)  auri  parvos  in  redditibus  an- 
nuis  in  festo  beati  Mychahel(is)  archangeli  de  imperiali  camera 
recipiendos  sibique  solvendos,  donec  eis  provisione  nostra  previa 
in  terris,  redditibus  vel  in  rebus  aliis  equivalentibus  in  Italia 
redditus  ipsos  sufficienter  assignamus,  in  nobile  feqdum  donamus 
et  concedimus  per  presentes  sub  hac  cum  convencione  specialiter 
adiecta,  quod  nobis  et  successoribus  nostris  tam  imp[er]atoribus*^) 
quam  regibus  cum  tribus  equis  ab  armis  sufficientibus  videlicet 
pro  quolibet  centenario  florenorum  cum  uno  equo  serviant  et 
servire  teneantur  in  quibuslibet  locis  Ytalie  singulis  annis  per  tres 
menses  integros  propriis  in  expensis  aliaque  servicia  faciant  nobis 
et  eisdem  successoribus  nostris  ubicunque  locorum  Ytalie,  que 
perdive'')  memorie  Karolum  primum  olim  Sicilie  regem  ordinata 
fuerunt  sibique  heredibus  suis  impendi  per  illos  nobiles  seu  milites, 
quibus  ipse  rex  redditus  et  terras  in  regno  donavit  pariterque 
concessit,  expresse  retinentes  et  servantes  eciam  exnunc  nobis  et 
successoribus  nostris  imperatoribus  et  regibus  Romanorum  talia 
servicia,  iura,  Servitutes  et  dominia  in  supradictis  redditibus  et 
expensis,  in  rebus  et  bonis,  quas  prefato  militi  vel  heredibus  suis 
predictis   pro    redditibus   ipsis    de    camera   nostra   recipiendis,    ut 


13J3  Februar  19— April  25  53 

premittitur,  assignabimus,  qualia  dictus  quondam  rex  Karolus  in 
prefatis  donis  sibi  et  heredibus  suis  retinuit  et  retinere  consuevit. 
4.  Igitur  cum  memoratus  miles  nobis  recipientibus  pro  nobis,  suc- 
cessoribus  nostris  et  Romano  imperio  suo  et  predictorum  heredum 
suorum  nomine  pro  reditibus  supradictis  homagium  et  fidelitatis 
iuramentum  solempne  fecerit  et  prestiterit  et  nichilominus  firmiter 
promittendo  sacrosanctis  dei  ewangeliis  tactis  corporaliter  nomine 
quo  supra  iuraverit,  nobis  et  eisdem  successoribus  nostris  et  im- 
perio Romano  obedienciam  et  fidelitatem  debitam  ac  eciam  omnia 
alia,  que  in  forma  fidelitatis  nova  vel  veteri  continentur,  perpetuo 
fideliter  observare  ac  supradicta  servicia  impendere  necnon  alia 
servicia,  iura,  Servitutes  et  dominia  nostra  superius  expressa,  in 
quantum  ad  eum  spectabit,  integraliter  reddere  et  ea  vel  eorum 
aliquid  per  se  vel  alium  seu  alios  tacite  vel  expresse  nullatenus 
inpedire,  ipsum  nomine  quo  supra  de  redditibus  huiusmodi  solemp- 
niter    investivimus    et    presentibus    investimus.  In    cuius    rei 

testimonium  presentes  litteras  maiestatis  nostre  sigillo  iussimus 
communiri. 

Datum  apud  Montem  Imperialem  in  castris  supra  Florenciam 
XP  kalendas  marcii  anno  domini  MCCCXIIP,  indictione  XI.,  regni 
nostri  anno  quinto,  imperii  vero  primo. 

I)  Ohne  Ueberschr.  +  a)  ad  —  memoriam  von  L.  über  der  Zeile  nachgetr., 
jedenfalls  interpoliert  (vgl.  Nr.  95).  +  b)  dingnum  +  c)  impatoribus.  + 
d)  divine. 

92.  Pisa  1313  April  25  (26?). 

Kaiser  Heinrich  VII.  verhängt  die  Reichsacht  über  König 
Robert  von  Sisilien. 

K  I£2  I) ;  Const.  IV  nr.  946  aus  dem  vom  kaiserlichen  Kammernotar 
Paulus  von  Poggibonsi  geschriebenen  Original  im  Staatsarchiv  zu  Turin  (A). 
—  Schwalm  hat  in  seiner  Ausgabe  von  der  abschriftlichen  U eherlief erung  der 
denkwürdigen  Sentenz  nur  die  Eintragung  im  Register  des  Kammernotars 
Leopardus  von  Pisa  (B)  berücksichtigt;  gerade  sie  weicht  von  A  nur  un- 
bedeutend ab.  Anders  steht  es,  wie  schon  Pertz  (M.  G.  Leges  II 544)  bemerkt 
zu  haben  scheint,  mit  den  Kopieen,  die  vier  Schriftsteller  des  14.  Jahrhunderts 
ihren  Werken  einverleibt  haben,  Mussatus:  Muratori  Scriptores  X  524  (M),  der 
Verfasser  des  Chronicon  Siciliae  ebenda  865  (S),  Peter  von  Zittau:  Dobner 
V  316  (P)  und  Alberich  von  Rosciate  Kommentar  zu  Cod.  Villi  8,  5  [zitiert 
nach  Freher  I  602]  (R);  ebenso  verhalten  sich  wohl  Abschriften  der  Turiner 
Bibliothek  und  der  Markusbibliothek  in  Venedig,  über  die  nichts  Näheres  be- 
kannt ist,  ebenso  endlich  auch  unser  K.  Sie  alle  stellen,  so  arg  verderbt 
sie  auch  sind,  eine  besondere  Fassung  dar.  Während  A  sich  namentlich  durch 
die  ausführlichen  Schlussformeln  als  Werk  des  schreibenden  Kammernotars 
Paulus  charakterisiert,  bieten  K,  M,  S,  P  und  R  eine  im  wesentlichen  dem 
Kanzleistil  angeschlossene  Datierung.  Immerhin  zeigt  das  einleitende  Actum 
und  die  mit  in  presencia  eingeführte  Erwähnung  der  Zeugen,  dass  auch  sie 
von  einem  öffentlichen  Notar  herrühren ;  die  Invokation  in  nomine  domini 
amen,  die  der  U.  wenigstens  in  K  vorangeht,  ist  den  Kammernotaren  Bernard 
von  Mercato,  Johann  von  Diest  und  Anderen  eigentümlich  (vgl.  Const.  IV 
nr.  769,  789,  794,  808,  825,  827,  839,  841,  933),  während  Paulus  in  dei 
nomine  amen  bevorzugt  (vgl.  nr.  768,  848,  849),  wenn  er  nicht  ganz  auf  diese 
Formel  verzichtet.  K,  M,  R,  P,  nicht  aber  S,  sind  um  einen  Tag  früher 
datiert.  Vielleicht  liegt  da  nur  ein  Rechenfehler  vor.  Jedenfalls  dürften  sie 
trotzdem  jünger  als  A  und  aus  ihm  abgeleitet  sein.  Im  Text  weichen  sie  nur 
ganz  wenig  ab ;  es  genügte  daher,  zur  Veranschaulichung  des  Handschriften- 
verhältnisses hier  Anfang  und  Ende  zu  geben.  Da  sie  zu  A  nicht  überall  in 
der  gleichen   Beziehung  stehen,    wird   man   sie   auf  verschiedene    Original- 


54  Nr.  93—95 

exemplare  zurückführen  müssen.  Es  handelt  sich  eben  im  Gegensatz  zu  dem 
Hauptexemplar  des  kaiserlichen  Archivs  —  dieses  ist  übrigens  in  Const.  IV 
nr.  1296  benutzt  —  um  die  Fassung,  die  als  Enzyclika  in  der  Welt  ver- 
breitet wurde. 

In*)  nomine  domini  amen.  Henr(icus)  septimus '')  dei'=)  gratia 
Romanorum  imperator  Sempera)  augustus  ad  certitudinera  presencium  et  me- 
moriam  futurorum.  Deus  iudex  iustus^),  fortis  et  longanimis  omnes  secundum 
sua  meritf)  iudicans  superbientem  illumB),  qui  dumh)  ante  sue')  thronum 
clemenciek)  gloriak*)  et  honorek**)  sublimatum  h)  conspiciens ')  sedem  suam 
ab™)  aquilone,  ut  esset  altissimo  similis"),  ponere  cogitavit,  de  altis  celorum 
faustibuso)  ad  inferioraP)  terra  in  obprobrial)  sempiterna  demergens'') 
ipsums)  omni')  gloria  ")  et  spe  misericordie  v)  condigne  privando  eumh)  duxit 
eternalibus  ulcionibus  exponendum.  Sic  w)  «  ad  presens  iusticiam  respiciat  *) 
et  equitatem  videaty)  ipse  celestium  terrestrium^)  et  infernorum  dominus, 
quiz)  novit  occulta  cordium»')  et^')  ante  cuius  tribunal  omnis  calumpniaC) 
cessat  et  veritas  nullius d')    nequicie   tenebris   obscuratur.  Deponate")   et'') 

nunc  des')  sede  potentem,  qui  temptavit  et  exacerbavit  ipsum  et  concitavith') 
eum  in  iram,  perdat'')  eum,  qui  malal«')  gerit  et'  )  det  illi,  qui  obstinate™') 
animo  viam  innocencie"')  refugit«')  et  gloriaturP')  in  malicia,  obprobriumi') 
senpiternum.  Fiaf^}  in  eo^')  iudicium  conscriptum  ety)  sit'')  gloria'')  Om- 
nibus sanctis  eins.     —    —     —     —    —     —     —     —     —     —     —     —     —     — 

Huiusmodi  autem  privacionum"'),  confiscacionis,  exbanitionis^),  diffidacionis*'), 
condempnacionisz)  et  absolucionis  sententias  in  hiis  scriplis  ferimus"')  et 
aliaJ')  omnia  et  singula  suprascripta  z')  et  infrascripta^a)  facimus  exigente 
iustitia  et^)  bono  rei  publice  requirente  ac^b)  ex  certa  scientia«)  efld)  de^) 
plenitudine  potestatis  supplentes  «<^)  omnem  defectum,  si  quis  forsan  ")  in  *) 
inquisicione  predicta  velBg)  quibuscunque  processibus  propterea  f actis hh)  ob") 
aliquam  iuris  sollempnitatemkk)  omissam>l)  est""")  habitus""),  non  obstantibus 
aliquibus  legibus,  constitutionibus  °o),  gratiisPP)  et<)1)  privilegiis  sub  quacunque 
verborumT)  forma  concessis^s),  eciamsi")  de  ipsis  oporteret  de  verbo  ad  ver- 
bum  in  presentibus  fieri  mencionem,  que  contra^)  premissa  vel  premissonim 
aliquod"")  possenf^^')  quomodolibet  obici  vel"'^'')  opponi,  quibus  specialiter 
derogamus. 

Actum'"')  Pysis^y)  in  presencia  nostrorum  principum  et  baro- 
num  ac^^)  populi  multitudinis  copiose*®^)  VII.'''''')  kalendas  madii""^) 
regni  nostri  anno  V"'*'**^),  imperii  vero  anno^)  primo'^*'^). 

I)  Ueberschr.  in  K:  Condempnacio  Ruperti  per  Henr(icum)  imperatorem.  -(" 
a)  In  —  amen  fehlt  A,  M,  S,  R,  nicht  P.  +  b)  /.  R.  -\-  c)  divina  favente 
dementia  st.  dei  gratia  A,  8.  +  d)  et  semper  M,  R,  P.  -\-  e)  et  iustus  et 
fortis  P.  -\-  f)  mer.  sua  R.  +  g)  add.  spiritum  R.  -\-  h)  /.  R.  -(-  i)  suum  R; 
nach  thronum  P.  +  k)  demens  R.  +  k*)  g  1  o  r  i  e  Ä!  +  k**)  h  o  n  o  r  i  K. 
+  1)  conspiceret  S.  -\-  m)  ad  aquilonem  S,  R,  P.  +  n)  sim.  Alt.  R,  P.  + 
o)  faustibus  K,  M;  fastibus  A,  S,  R,  P.  +  p)  infima  P.  -\-  q)  obbrobria  Ä  ; 
opprobria  S;  comprobria  R.  +  r)  /.  S.  +  s)  seipsum  S.  +  t)  enim  K,  M,  P; 
f.  S.  +  u)  g  r  a  t  i  a  -4,  M,  S,  R.  -\-  v)  minime  Ä.  +  w)  S  i  c  e  t  ^,  S;  sicut 
M.  -\-  x)  respiciet  K,  P;  respicit  M.  ■\-  y)  iudicat  M.  -\-  z)  /.  S.  +  a')  iudi- 
ciorum'Ä  +  b')  /.  P.  -\-  c')  cess.  cal.  R.  -\-  d')  n  u  1 1  i  s  ^,  &  +  e')  deponit  S. 
-\-  l')  f.  M,  8.  +  g')  pot.  de  sede  P.  +  h')  convocavit  8.  +  i")  ut  perd.  8. 
-\-  k')  male  R.  -\-  V)  querit,  /.  et  A,  M ;  querit  8,  R,  P.  +  m')  ostinato  A. 
-\-  n')  ignorantiae  8.  -f-  o')  effugit  M.  +  p')  generaliter  8.  -\-  q')  obbrobiium  A; 
comprobrium  R;  et  oppr.  M.  -\-  r')  Faciat  ^,  M,  R;  Fecit  8.  -\-  s')  eum 
M,  8,  R,  P.  +  t')  sie  R;  f.  P.  +  u')  privationis  8,  R,  P.  +  r')  et  banni- 
cionis  K.   +   w')  et  diffinitionis  8.  -\-  i')  fecimus  At,  R.   -j-   y')  omnia  al.  Ä. 


1313  Mai  13— Juli  16  55 

j-  z')  facta  K,  M,  R;  supradicta  S ;  f.  P-  +  aa)  instrumenta  K,  P;  instabili- 
menta  M;  incerta  R\  infra  S.  +  bb)  et  S,  P.  +  cc)  causa  S.  +  dd)  /.  M,  S. 
+  ee)  suplentis  P.  +  ff)  forsitan  K,  P.  +  gg)  de  R,  P.  +  hh)  habitis  R. 
-\-  ü)  vel  aliqua  st.  ob  al.  Ä  +  kk)  solemnitate  S.  -\-  U)  obmissam  A ;  ob- 
missa  S.  +  mm)  esset  K,  R,  P;  esse  M.  +  nn)  habitis  M;  hactenus  add.  P. 
-\-  oo)  vel  statutis  M.  -(-  pp)  contrariis  K,  R,  P;  contractis  M.  +  qq)  vel  R. 
+  rr)  verb.  forma  R.  -\-  ss)  contentis  S.  +  tt)  et  S.  -\-  uu)  aliquid  S,  R.  + 
vv)  posse  R;  posset,  nach  quom.  P.  +  ww)  non  R.  +  xi)  viel  ausführlicheres 
Eschatokoll  mit  die  XXVI.  mensis  aprilis  A;  Datum  S.  -\-  yy)  Pisis  M,  S,  R. 
+  i^i)  et  M.  +  aaa)  eipresse  S ;  copiosa  R.  +  bbb)  sexto  8.  +  ccc)  maü 
M,  8,  R,  P.  -I-  ddd)  quinto  M,  R,  P;  IV.  8.  +  eee)  I.  M;  quod  fuit  MCCCXI 
add.  R. 
93^  Paris  7373  Mai  13  (12?). 

An  Papst  Klemens  V.  König  Philipp  IV.  von  Frankreich.  K  IQ', 
Muratori  Scriptores  X  563  aus  Handschr.  der  Ambrosianischen  Bibliothek  in 
Mailand  (M),  Const.  IV  nr.  948  aus  der  von  M  wohl  verschiedenen  Handschr. 
A  261  derselben  Bibliothek  (l)  und  Handschr.  lat.  2962  der  Vatikan.  Biblio- 
thek in  Rom  (2).  Abweichend:  S.  993  Z.  13  Sanctissimo  patri  in  domino  (wie 
bei  G.  Lizerand  Clement  V  et  Philippe  IV  le  Bei  [1910]  440—444,  473, 
485),  14  Francor.  rex  (vgl.  Lizerand  l.  c),  16  magnatorum  st.  magistror., 
17  consanguinei  (fehlt  nostrij  Philippi,  20  intendit,  21  universale,  23  nos 
igitur  (mit  M)  vor  regis  fehlt  qui  (quidem  2)  dicti  (pradicti  M),  23  sanguine 
nostro  (mit  M),  26  talibus  et  tantis,  27  celeriter  remedio,  28  inpediri  (im- 
pedire  1,  2),  29  Verum  a  u  t  e  m  imperatorem  prefatum  a  predictis,  34  dum 
st.  cum,  35  regem,  regnum  et  subd.,  36  recommendatos,  37  XIII.  (st.  XII.) 
mensis  maü.  Verderbt  Z.  17  Achaye,  20  predicte  st.  pacem,  Romanorum, 
22  dicuntur  st.  dinoscitur,  24  regis,  25  et  st.  ut,  28  incomodum  posset, 
30  parat,  eandem  33  negocium;  es  fehlt  Z.  17  «.  19  nostri,  22  proprium, 
30  se,  31  occurrentes. 
94*^  Neufchäteau  1313  Juni  12. 

Klemens  V.,  Prozess  Inter  cetera.  K  4I;  Const.  IV  nr.  1003  aus 
Originaltranssumt  (1)  und  Kopie  (2)  der  Reichskanzlei  im  Staatsarchiv  zu 
Turin  sowie  Vatikan.  Register  (3).  K  hat  abweichend  von  1:  S.  1045  Z.  16 
et  St.  vel,  Z.  35  vel  st.  aat,  Z.  43  huiusmodi  —  S.  1046  Z.  6  publicatur,  von 
2:  S.  1045  Z.  18  delectabiliter,  S.  1047  Z.  7  ia  —  castri,  von  3:  S.  1046 
Titel,  Z.  12  ad  fehlt,  Z.  42  gravius,  von  1  und  2:  Z.  27  aut  terram  seu 
partem  vel  al.  —  eorumdem  1  o  c  a  st.  vel  t.  aut  p.  v.  a.  1  o  c  a  —  eorumdem, 
Z.  43  Processus  noster  st.  n.  p.,  von  1 — 3  Z.  7  racc(i)one  st.  Romane,  Z.  12 
suspicarentur  st.  suspicareraur  f'suspicaretur  2),  Z.  14  rei  Sic,  Z.  15  feodum, 
Z.  17  possemus,  Z.  21  irrecuperabilibus,  Z.  22  formidare,  Z.  23  et  singuHs 
fehlt,  Z.  25  refulgeant,  Z.  26  vel  st.  et,  districte,  Z.  31  eisdem,  fehlt  vasa, 
conduc.  nach  modo,  Z.  35  preminant,  Z.  41  tenentur,  Z.  42  processerimus, 
Z.  43  idem  st.  huiusmodi,  S.  1046  Z.  1  liminariis,  Z.  3  fehlt  postea,  eicu- 
sacionem  nach  pretend. 

95.  Pisa  1313  Juli  16. 

Kaiser  Heinrich  VII.  belehnt  den  Ritter  Thomas  von 
Siebenborn,  seinen  Kämmerer,  mit  einem  Jahressold  gegen  die 
Verpflichtung  sti  Kriegsdienst  und  su  anderen,  im  kaiserlichen 
Kammerregister  festgelegten  Leistungen. 

K  zog  I) ;  aus  dem  Original  (mit  anhängendem  Majestätssiegel)  im 
Staatsarchiv  zu  Luxemburg  (Fonds  Reinach):  Publications  de  Luxembourg 
XXVIII  (VI)  301  mit  Facsimile  (A).  Das  wichtige,  in  die  M.  G.  Constitutiones 
nicht  aufgenommene  Stück  wird  hier  mit  Zugrundelegung  des  Facsimiles 
wTederholf.  Der  Empfänger  ist  während  des  Romzuges  Heinrichs  VIT.  oft 
hervorgetreten  (vgl.  Const.  /F*  im  Register,  Friedensburg:  Westdeutsche 
Zeitschrift  III  303  nr.  42). 

Henricus  septimus  divina  favente  dementia  Romanorura  im- 
perator  semper  augustus  universis  sacri  Romani  imperii  fidelibus 
präsentes    litteras    inspecturis    gratiam    suam    et    omne    bonum. 


56  Nr.  96 

1.  Digni  et  benemeriti  tanto*)  sunt  preveniendi  favoribus  et 
spetialibus  gratiis  attollendi "),  quanto  se*^)  reddunt  in  sinceritate 
devotionis    placidos    et    in    obsequendi    promptitudine    fructuosos. 

2.  Attendentes  "^ )  itaque  grata  et  fidelia  servicia,  que  dilectus  fidelis 
et  camefarius  noster  Thomas  de  Septenfontibus*^)  miles  nobis  et 
imperio  in  Italic  partibus  hactenus  exhibuit  et  specialiter  exnunc 
inantea  facere  et  exhibere  promisit,  dignum  reputamus  et  debitum, 
quod  ad  eum  nostre  munificentie  dexteram  extendamus.  3.  Et 
horum  consideracione,  presertim  cum  nemo  propriis  militare 
stipendiis  teneatur,  sibi  suisque  legitimis  heredibus  de  suo  corpore 
descendentibus  duo  milia  florenorum  auri  parvorum  in  redditibus') 
annuis  in  festo  beati  Michahel(is)^)  archangeli  de  imperali  camera 
solvendorum  et  recipiendorum  ex  ea,  donec '')  sibi  provisione  nostra 
previa  in  terris,  redditibus  vel  in  rebus  aliis  equivalentibus  in  Italia 
redditus  ipsos  sufficienter  assignaverimus,  in  nobile  pheudum') 
donamus  et  concedimus  per '^)  presentes"^),  sub  hac  tarnen  conditione, 
quod  dictus  Thomas  et  heredes  eius  nobis  et  successoribus  nostris 
tarn  imperatoribus '')  quam  regibus  Romanor(um)  cum  viginti 
sufficientibus  equis  armorum  videlicet  pro  quolibet  centenario 
florenorum  cum  uno  equo  serviant  aliaque  servicia  faciant  et  per 
tres  menses  integros  ubicunque  locorum  Italie  quolibet  anno  in 
expensis  propriis  predicta  et  alia  servicia  in  registro  camere  nostre 
contenta')  faciant  et  facere  teneantur  expresse  retinentes  et 
reservantes  nobis  et  eisdem  successoribus  nostris  talia  servitia, 
iura,  Servitutes  et  dominia  in  supradictis  redditibus  etO  expensis") 
ac  in  rebus  et  bonis,  quas  et  que  prefato  Thome  vel  heredibus 
suis  predictis  pro  redditibus  ipsis  de  camera  nostra  recipiendis,  ut 
premittitur"),  assignabimus,  qualia  in  registro  ipso  continentur. 
4.  Et  quia  memoratus  miles  nobis  recipientibus  pro  nobis")  et 
successoribus  nostris  predictis  et  Romano  imperio  suo  et  predic- 
torum  heredum  suorum  nomine  pro  redditibus  supradictis  homagium 
et  fidelitatis  iuramentum  soUempne  prestit(it)  et  per  iuramentum 
ipsum  nobis  et  successoribus  nostris  predictis  Romanoque  imperio 
obedienciam  et  fidelitatem  debitam  ac  eciam  omnia  alia,  que  in 
forma  fidelitatis  nova  et  veteri  continentur,  perpetuo^)  fideliter 
facere  et  observare  ac  servicia  supradicta  impendere,  iura,  Servi- 
tutes et  dominia  nostra  pretacta,  in  quantum  spectabit  ad  eum  et 
heredes  suos  predictos,  integraliter  reddere  et  preservare  ac  ea 
vel  eorum  aliquod  per  se  vel  alium  seu  alios  publice  vel  occulte 
nullatenus  *")  inpedire  promisit,  ipsum  suo  et  predictorum  heredum 
suorum  nomine  de  redditibus  huiusmodi  tanquam  pheudo  nobili 
per'^)    baculum,    quem    manu  gestamus,    presentialiter   investimus. 

Datum  Pisis  XVII"  kalendas  augusti  regni  nostri  anno  quinto, 
imperii  vero  secundo. 

I)  Ueberschr.  in  K:  Investitura  de  pheodo  nobili.  -f-  a)  in  tanto  K.  +  b) 
attollendo  K.  -\-  c)  fehlt  K.  +  d)  Accedentes  K.  -\-  e)  Septemfontibus  K.  + 
f)  reddibus  A'.  -|-  g)  Mych.  K.  +  h)  donnec  aus  donet  korr.  K.  +  i)  pheodum 
K.  +  k)  impaloribus  K.  +  1)  contentta  K.  +  m)  expressis  K.  -+-  n)  promit- 
tuntur  K.  -f-  o)  bonis  K.  -}-  p)  perpetue  K.  4   q)  P™  K. 


1313  Dezember  11  57 

96.  MoHteux  1313  Deseniber  11. 

Papst  Klemens  V.  warnt  Ersbischof  Baldewin  vor  Ueber- 
eilung  der  deutschen  Königsivahl,  bittet,  den  Wahltag  hinaus- 
suschieben  und  int  Einvernehmen  mit  ihm  su  handeln. 

K  37  (1)^)  und  K  ZOO  f2Jl1)  —  Baldewin  antwortet  auf  diesen  Brief 
am  29.  Januar  1314  (Const.  V  nr.  17).  Den  offenbar  ganz  übereinstimmenden 
Inhalt  des  parallelen  Schreibens  an  den  Erzbischof  von  Köln  kannte  man 
■wenigstens  teilweise  aus  dessen  Antwort  vom  15.  Januar  (ebenda  14  nr.  16), 
in  welcher  er  -wörtlich  benutzt  ist  (vgl.  Z.  8 — 15). 

Clemens  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri*) 
. .  archiepiscopo  Treverensi  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
/.  Humani  generis  inimicus  pacis  inpaciens,  amator  litium,  dis- 
cordie'')  seminator  a  multis  retro  temporibus  quorundam  per  ec- 
clesie  benignitatem*^)  ad  imperialis  culminis  apicem  promotorum 
animos  in  tantam  erexit  superbiam,  ut  qui  advocati  et  defensores 
ecclesie  fore  debuerant,  atroces  iniuriatores  et  inpugnatores  sint 
facti.  Ex  qua  rebellione  crevit  dudum  multorum  perversorum 

audacia  et  habundavit  ipsorum  malicia,  peccandi  libertas  invaluit, 
pullularunt  hereses  et  scandala  suscitata  fuerunt,  multiplicate  sunt 
cedes  et  strages  hominum  et  ecclesiarum  ac  ecclesiasticarum  per- 
sonarum  iniurie,  spoliaciones  et  exheredaciones '^)  secute'^).  Que 
quidem  gravamina  non  solum  ecclesie  regni  Alamanie  sed  multe 
alie  remotarum  eciam  nacionum  necnon  et  mater  omnium  sancta 
Romana  0  ecclesia  predecessorum  nostrorum  temporibus  sunt  ex- 
perte.  2.  Quia  igitur  ex  electione  regis  Roman[orura]^)  ad 
Imperium  promovendi,  cum  multi  frequenter  credantur  boni,  qui 
postmodum  reperti  sunt  mali,  multa  possint  pericula  imminere, 
ideo  circa  eam  magis  deliberandum  est  et  plenius  consulendum. 
Propter  que  illis,  ad  quos  ex  ordinacione  sedis  apostolice  huius- 
modi  spectat  electio,  summo  opere  cavendum  existit,  quod  talis 
et  tanta  in  eligendo  Roman(orum)  rege  adhibeatur  cautela,  ne 
mala,  quod  absit,  reviviscant*')  preterita,  sed  inimicis  fidei  et  ec- 
clesie consternatis  in  pacis  pulcritudine  sedeat  populus  Christianus 
et  in  requie  opulenta  quiescat.  3.  Tibi  autem,  frater  carissime, 
ac ')  aliis  prelatis '')  in  electione  predicta  vocem  habentibus  est 
precipue  id  cavendum,  qui  tanto  amplius  estis  deo  et  ecclesie  obli- 
gati,  quo  ab  eis  amplioribus  estis  beneficiis  honorati.  Sane  ad 
nostrum  noveris  pervenisse  auditum,  quod  tu  et  alii  electores  regis 
Romani  ad  Imperium  promovendi  ad  electionem  celebrandam  iam 
terminum  statuistis  ita  brevem,  sicut  audivimus,  quod  non  morosa 
et  diuturna  deliberacio  facienda  premeditans  et  premeditata') 
provida  consideracione  discernens,  que  in  talibus  summe  fore  pro- 
spicitur  oportuna,  terminum  non  potest  precedere  antedictum. 
4.  Cum  itaque  pro  felici  statu  fidelium  multum  expediat,  quod  in 
electione  Romani  principis  sie  maturo,  diuturno  et  deliberato  con- 
silio  procedatur,  ut  manu  discrecionis  eventus  futurorum  palpentur 
successuum  et  in  communem  populorum™)  leticiam  rerum  suc- 
cessus  contrarii  evitentur,  fraternitatem  tuam,  de  qua  plene 
confidimus,  rogamus,  monemus  et  hortamur  attente,  quatinus  iuxta 
datam  tibi  a  deo  prudenciam")  per  te  et  alios  sollicitis  et  opor- 
tunis  studiis  opem  prebeas  et  operam  efficacem,  ut  ad  huiusmodi 


58  ^r.  97—99 

electionis  negocium  eiusdem")  Romani  principis  non  cursu  precipiti 
procedatur,  sed  per  conpetens  spacium  temporis,  quo  non  solum 
hocP)  precipuum  et  precelsum  sed  grandia  quelibet  negocia  indi- 
gent,  ut  maturius  peragantur,  tamdiu  huiusmodi  electio  retardetur, 
donec  dilucide  per  te  et  coelectores'')  tuos  de  probitate  vite, 
religione  fidei,  morum  et  virtutum  meritis  promovendi  non  levibus 
argumentis  sed  certo  iudicio  eligenciura  plenissima  possit  noticia 
optineri  nosque  huiusmodi  deliberacione  pendente  per  litteras  tuas 
de  huiusmodi  negocio  et  eius  universis  circumstanciis  ac  meritis 
eligendi  informacionem  plenariam  continentes,  quas  super  hec  ad 
plenam  instructionem  nostram  super  premissis  habendam  nobis 
mitti  volumus  ef)  rogamus,  possimus  de  premissis  omnibus  et 
singulis  informari  ac  huiusmodi  informacione  recepta  super  agendis 
tibi   rescribere*)   apostolice   sedis   votum.  Seimus   enim,    quod 

ordinata  recte    principia  prosperis  gaudent  eventibus   et  que  con- 
sulta  deliberacione  geruntur,  felices  successus procul  dubio  sorciuntur. 
Datum    Montiliis ')    Carpentoraten(sis)  ")     dyocesis    III.    idus 
decembris  pontificatus  nostri  anno  nono. 

I)  Ueberschr.  in  1:  Cle(raens)  Treverensi,  ne  oimium  acceleret  in  electione 
novi  regis.  +  II)  2  ohne  Ueberschr.  +  a)  fehlt  1.  +  b)  discordium  2.  -\-  c) 
benignitam  2.  -j-  d)  herediciones  2.  -\-  e)  secure  2.  -)-  f)  Roma  2 ;  Rom(an)i  /. 
+  g)  Romani  2.  +  h)  reviviscat  2.  -)-  i)  et  1.  +  k)  nach  electione  nachgetr.  2. 
-\-  1)  preraedita  2.  +  m)  pulorum  2,  -\-  n)  providenciam  /.  +  o)  eiusque  2. 
-\-  p)  hie  2.  -{-  q)  electores  2.  -\-  r)  danach  possimus  —  informari  getilgt  1. 
+  s)  fehlt  2.  -\-  t)  Montibus  2.  +  u)  aus  Carpenton.  borr.  1. 

97.  Monteux  1314  März  3  (?) 

Papst  Klemens    V.    mahnt   Ersbischof  Baldewin,   einem 

Bündnis  gegen  Ersbischof  Heinrich  von  Köln  fernsubleiben. 

Clemens  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri") 
archiepiscopo  Triejverensi"*)  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
/.  Nuper  ad  nostri  apostolatus  auditum  relacio  fidedigna  perduxit, 
quod  nonnulli  comites  et  barones  regni  Alamanie  contra  venera- 
bilem  fratrem*)  nostrum  . .  archiepiscopum  et  ecclesiam  Colonien- 
sem  invidie  livore  commoti  te  ad  conspirandum  una  cum  eis  ad- 
versus  ipsos  archiepiscopum  et  ecclesiam  illicere  moliuntur  in 
ipsorum   grave  dispendium   et  iacturam.  2.    Cum  igitur  tu  ac 

prefatus  archiepiscopus  Coloniensis  unum  sitis  corpus  in  Christo 
et  reputetur  honorabile  membrum  Romane  ecclesie  quisque  vestrum 
et  propter  hoc  commodis  nostre  salutis  et  honoris  conveniat,  ut 
nedum,  quod  alter  in  alterius  presiliat  nocumentum,  sed  concordes 
pocius  gerentes  invicem  voluntates  utriusque  Status,  cum  expedit 
alterius   utrius  auxilio  fulciatur,  fraternitatem    tuam   monemus 

et  hortamur  attencius  tibique  per  apostolica  scripta  districte  pre- 
cipiendo  mandamus,  quatinus  ab  eiusdem  illectionis  instancia  tuum 
prudenter  avertens  animum  et  auditum  et  a  conspiracione  vel 
confederacione  qualibet  cum  dictis*")  baronibus  et  nobilibus  facienda, 
per  quam  eisdem  archiepiscopo  et  ecclesie  dampnum  seu  dispendium 
provenire  posset,  abstinens  sapienter  eisdem  archiepiscopo  et  ec- 
clesie in  suis  iuribus  defendendis  assistas"^)  favoribus  et  auxiliis 
oportunis,  ita  quod  ipsis  archiepiscopo  et  ecclesie  in  posterum  de 


1314  März  3— Juli  23  59 

tuis  actibus  iuste  querele  materia  non  supersit,  quam  pocius  de  te 
digne  collaudare  se  possint  et  nos  te  acquiescente  huiusmodi 
nostris'')  monitis,  exhortacionibus  et  mandatis  tue  circumspectionis 
industriam  commendare  merito  valeamus. 

Datum    Montiliis    Carpentoraten(sis)    dyocesis    V.  [nonas?]^) 
marcii  pontificatus  nostri  anno  nono. 

I)  Ueberschr.:  Ne  dominus  Trev(erensis)  uniatur  contra  Coloniensem.  -j-  a)  fatri, 
f atrem  K.  +  a*)  Triv.  K.  +  b)  der  Rest  nachgetr.  auf  vor  K  89  (Nr.  70)  frei- 
gebliebenem Raum,  der  grösstenteils  durch  die  dann  wieder  gestrichene  Ü.  K88 
gefüllt  worden  war.  -\-  c)  zwischen  assistas  und  favoribus  U.  K  88.  -\-  d)  danach 
getilgte  Lücke,  -f-  e)  korrigiert  und  undeutlich,  doch  keinesfalls  als  kalendas 
oder  idus  zu  lesen;  auch  die  vorhergehende  V  ist  nicht  ganz  gesichert. 

98.  [Langres  1314  vor  Juli  24]. 
Instrument  des    [kaiserlichen]   öffentlichen   Notars   /Girardus  Donzeleti 

de  Besna  in  Sachen  der  Besetzung  des  Dekanats  von  Langres].  Siegler:  die 
Kurie  von  Langres.  —  D  1Ö£ a.  Erhalten  ist  nur  die  letzte  Zeile:  /signo- 
que7  meo  solito  una  cum  sigillo  curie  Lingonen(sis)  signavi  requisitus  et  rogatus. 
Sie  giebt  ein  Bruchstück  der  ständigen  Unterschriftsformel  des  Girardus, 
des  einen  der  an  der  Sammlung  D  165  a — 171  beteiligten  Notare  (D  166, 
168,  171),  während  die  des  anderen,  Frietus  (D  167 ,  170),  lautet:  et  Signum 
meum  consuetum  apposui  rogatus.  —  Die  sieben  Stücke  D  165  a — 171  (Nr.  98 
bis  102,  106,  108)  stehen  in  genauer  Zeitfolge  auf  einer  Lage  von  7  Doppel- 
blättern (so  viele  auch  nach  der  älteren  Foliierung  am  oberen  Rande  und 
nach  der  ältesten  unten  rechts).  Ursprünglich  waren  es  deren  11.  In  der 
Mitte  (nach  fol.  119)  sind  2  herausgeschnitten,  auf  welchem,  wie  auch  die 
alte  Randzählung  beweist,  der  jetzt  fehlende  Schluss  des  6.  (D  170)  und  das 
ganz  verlorene  7 .  Instrument  (aus  der  Zeit  zwischen  1314  September  10  und 
1315  Januar  3)  der  ursprünglichen  Sammlung  gestanden  hat.  Deren  1.  Stück 
ist  vor  fol.  111  und  D  166,  welches  die  alte  Numerierung  2  trägt,  ausgefallen 
(Nr.  98) ;  es  muss,  am  Umfang  der  anderen  gemessen,  2,  wenn  nicht  3  Blätter 
gefüllt  haben.  Ebenso  viele  sind  dementsprechend  am  Ende  der  Lage  (nach 
fol.  124)  verloren  gegangen.  Auf  ihnen  stand  der  fehlende  Rest  des  8.  In- 
struments (D  171)  und  ein  9.  spurlos  verlorenes,  das  nach  1315  Februar  2 
anzusetzen  ist. 

99.  [Langres]  1314  Juli  23. 
Instrument    des   Girardus    Donzeleti    de   Besna   Lingonensis   (Langres) 

diocesis  clericus  auctoritate  sacri  Romani  imperii  publicus  notarius  über  die 
ihm  a.  1314  vicesima  tercia  die  mensis  iulii  scilicet  die  mart[is]  crastino 
fes[t]i  beate  Marie  Mag[da]lene  hora  circa  te[r]ciam  indigcio[ne]  du[o]decima 
sede  apostolica  vacante  von  dem  ehrwürdigen  Herrn  Petrus  de  Molayo  Dekan 
und  Domherr  der  Kirche  von  Langres  vorgelegte  Appellation  des  Inhalts: 
der  ihm  durch  Provision  Papst  Bonifacius  VIII.  verliehene  und  von  ihm  über 
15  Jahre  besessene  Dekanat  werde  vom  Domkapitel  für  ungiltig  erklärt,  weil 
er  ihn  ad  preces  weiland  des  wegen  Ketzerei  verurteilten  dominus  lacobus  de 
Molayo  magister  domus  milicie  templi  erhalten  habe,  und  eine  Neuwahl  ad 
diem  lune  in  festo  beate  Marie  Magdalene  (Juli  22)  usque  ad  diem  martis 
sequentem  anberaumt,  mit  Unrecht ;  denn  weder  stand  Jakob  von  Molay,  als 
Bonifacius  VIII.  Jene  Gnade  verlieh,  schon  im  Rufe  der  Ketzerei,  vielmehr 
toto  tempore,  quo  dictus  dominus  Bonifacius  papa  vixit,  habebatur  et  reputa- 
batur  tam  per  ipsum  dominum  papam  quam  per  cetum  reverendorum  patrum 
dominorum  cardinalium  quam  per  serenissimum  principem  dominum  Philippum 
regem  Francorum  illustrem  quam  per  alios  reges,  prelatos  et  principes  mundi 
quam  per  Universum  clerum  et  populum  christianura  verus  et  catholicus  christi- 
anus  et  erat  orthodoxe  fidei  zelator  et  pugil  precipuus  et  deffensor;  noch  war 
damals  —  nur  dann  bedeute  das  für  die  Sache  etwas  —  gar  ein  Urteil  gegen 
Jakob  ergangen;  ausserdem  würde  auch  ohne  dessen  Bitte  die  Verleihung 
erfolgt  sein,  da  er  sie  seinen  eigenen  Verdiensten  verdanke,  und  obendrein 
hätten  Bischof  und  Kapitel  bisher  nie  Einspruch  gegen  ihn  erhoben;  er 
appelliere  darum  an  den  apostolischen  Stuhl  und  den  zukünftigen  römischen 
Bischof.    Zeugen:  magister  Laurencius  rector  scolarum  Lingonensium,   Hym- 


60  Nr.  100-104 

bertus  de  Ysonia  vicedoctor  scolarum  cantus  Lingonensium,  Petrus  de  Chene- 
vere  et  Guido  de  Archu(ato?)  clerici  iurati  curie  Lingonensis.  —  D  l66; 
vgl.  Nr.  98. 

100.  Langres  1314  September  1. 
Instrument    des   Frietus   de   Lingon(is)     clericus   auctoritate    apostolica 

notarius  üer  die  im  Jahre  1314  (Angaben  wie  in  Nr.  99)  die  dominica  post 
festum  decollacionis  beati  baptiste  scilicet  prima  die  mensis  septembris  circa 
horam  terciam,  während  in  der  Peterskirche  su  Langres  für  die  daselbst  er- 
folgte Wahl  des  ehrwürdigen  Herrn  Petrus  de  Rupeforti  Archidiakon  von 
Langres  zum  Dekan  von  Langres  das  Tedeum  gesungen  wurde,  ihm  vor- 
gelegte Appellation  des  ehrwürdigen  und  bescheidenen  Herrn  Petrus  de  Molayo 
Domherrn  von  Langres  folgenden  Inhalts:  er  (P.)  habe  bereits  gegen  die  vom 
Domkapitel  anberaumte  Wahl  eines  anderen  Dekans  appelliert  (Nr.  99)  und 
appelliere  nun  unter  Wiederholung  der  damals  angeführten  Gründe  gegen 
die  erfolgte  Wahl.  Zeugen :  die  Herren  Girandus  de  Grangiis  prebendarius, 
Guido  clericus  obediencie  de  Montana,  Guido  dictus  Troncherre  ^Troncherie  ?^ 
capellanus  in  ecclesia  Lingonensi,  magister  NicholauS  de  Trebis  clericus  domini 
thesaurarii  Lingonensis,  Simonetus  de  Vallibus,  Petrus  de  Orbig^(eyo)  dictus 
Chenemere  clerici  curie  Lingonensis.  —  D  l6j;  vgl.  Nr.  98. 

101.  Langres  1314  September  1. 
Instrument  des  Girardus  Donzeleti  (u.  s.  w.  wie  in  Nr.  98)  über  die  am 

1.  September  1314  (Angaben  wie  in  Nr.  99)  im  Kapitel  der  Domkirche  von 
Langres  durch  Ugo  de  Cusseyo  clericus  iuratus  curie  Lingonensis  erfolgte 
Verlesung  der  Appellation  des  Dekans  Herrn  Peters  von  Molay  folgenden 
Inhalts:  die  vom  Kapitel  unter  Nichtigerklärung  seiner  Provision  auf  den 
1.  September  anberaumte  Wahl  eines  anderen  Dekans  sei  unzulässig  aus  wie 
in  Nr.  99  auseinander  gesetzten  Gründen;  er  appelliere  daher  wiederholt 
gegen  diese  Wahl,  quam  de  novo  decano  comminati  estis  et  nitimini  facere 
et  iussi  fuistis  et  estis,  an  den  apostolischen  Stuhl  und  unterwerfe  sich  dessen 
Schutze;  das  Kapitel  hat  sich  eine  Abschrift  ausgebeten  und  will  sich  ver- 
antworten. Zeugen:  Herr  Guilelmus  don  Bouxon  legum  venerabilis  professor, 
die  bescheidenen  magistri  Humbertus  de  Gebennis,  Hugo  de  Divione  iuris- 
periti,  die  adligen  Herren  Thomas  de  Marfunt  baillivus  Senonensis  (Sens), 
Gilo  de  Aicheyo  und  lohannes  de  Villa  Morina  milites  sowie  Petrus  dictus 
Chenenere  de  Orbeigneyo  clericus  iuratus  curie  Lingonensis.  —  D  l68 ; 
vgl.  Nr.  98. 

102.  Langres  1314  September  10. 
Instrument  des  [kaiserlichen]   öffentlichen   Notars   /Girardus  Donzeleti 

de  Besna7  über  die  im  Jahre  1314  (Angaben  wie  in  Nr.  99)  decima  die 
mensis  septembris  scilicet  die  martis  post  festum  nativitatis  beate  Marie  vir- 
ginis  hora  circa  terciam  huius  diei  im  Domkapitel  in  Gegenwart  der  archi- 
diaconi  Latiscensis  et  Bassignen(sis)  und  anderer  Do?nherren  durch  Luquinus 
Exequutor  de  Lingonis  clericus  curie  Lingonensis  erfolgte  Appellation  des 
Domherren  und  angeblichen  Dekans  Peter  von  Molay  folgenden  Inhalts :  er 
appelliert  gegen  die  Wahl  eines  neuen  Dekans  (wie  in  Nr.  99)  an  den  aposto- 
lischen Stuhl  und  unterwirft  sich  dessen  Schutze.  Es  fehlt  der  Schluss  mit 
den  Zeugen  und  die  Unterschrift  des  Notars.  Als  diesen  sehe  ich  auf  Grund 
der  Fassung  des  Protokolls  den  Girardus  an,  weil  der  neben  ihm  an  D  1H6—171 
beteiligte  Frietus  (Nr.  100  und  105)  z.  B.  die  Publicatio  der  Datierung  voran- 
gehen lässt.  —  D  l6g ;  vgl.  Nr.  98. 

103.  [Koblens  1314  ktirs  vor  September  20]. 
Hersog  Ludwig  von  Ober-Bayern  macht  dem  Ersbischof 

Baldewin  Versprechungen  für  den  Fall  seiner  Wahl  sunt 
Könige  (Bruchstück). 

K  lO^  unvollst.;  Const.  V  nr.  63  aus  dem  Original  in  Koblenz  (A); 
K  ist  selbständig  und  dürfte  auf  einem  unvollendeten  (vgl.  N.  t)  oder  ver- 
stümmelten Entwurf  beruhen.  Hier  erscheint  Baldewins  Versprechen  noch 
an  eine  einhellige  Wahl  geknüpft;  erst  in  A  wird  die  Möglichkeit  einer 
zwiespältigen  Wahl  im  Anschluss  und  Gegensatz  zur  ersten  Fassung  aus- 
drücklich  betont. 


1314  September  1— Oktober  23  61 

/.  Nos  Ludewicus  dei  gracia  comes  palat(inus)  Reni  dux 
Bawar(ie)  promittimus  fide  nostra  corporaliter  prestita  et  tactis 
sacrosanctis  dei  ewangeliis  iuramus,  cum  in  regem  Romanorum 
electi  fuerimus  per  reverendum  patrem  dominum  Bald(ewinum) 
eadem  gracia  Trever(orum)  archiepiscopum  et  coronati  in  con- 
cordia"),  quod  eidem  venerabili  patri  Bald(ewino)  archiepiscopo 
predicto'')  omnes  et  singulas  gracias  et  peticiones  infrascriptas 
concedemus,  faciemus  et  implebimus'^),  ut  in  presenti  littera  in- 
ferius  continetur.  2.  Primo  omnia  privilegia,  gracias  seu  liber- 
tates  sibi  et  ecclesie  sue  Trever(ensi)  et  ^)  suis  successoribus  con- 
cessas  vel^)  confirmatas  ex  certa  sciencia  de  verbo  ad  verbura 
innovabimus,  approbabimus  et  confirmabimus.  3.  Item  omnia 
et  singula  feoda,  bona ''),  possessiones,  thelonia  %  consuetudines  et 
iura,  que  ipse  et  ecclesia  sua  Trever(ensis)  iam  tenent  et  possident 
vel  quasi,  innovabimus,  approbabimus  et  confirmabimus  nee  ipsum 
aut  eins  ecclesiam  in  premissis  aut*')  eorum  aliquo  molestabimus 
nee  a  quoquam  molestari  permittemus.  4.  Item  promittimus, 
quod  omni  iuri,  accioni  et  persecucioni,  quod  seu  quam  habemus 
seu  habere  possumus  in  bonis  et  possessionibus  aut  iuribus  ab 
eodem  archiepiscopo*^)  et  sua')  ecclesia  detentis  et  possessis  inte- 
graliter  renunciabimus  pro  nobis  et  nostris  heredibus  et  exnunc 
renunciamus  ac  eadem  sibi  et  sue ')  ecclesie  quitabimus  et  specia- 
liter  ea,  que  habemus  seu  habere  possumus  in  opido  Monasterii') 
Meynevelt")  et  in  castro  Thöron")  ac  eorum  appendiciis  quibus- 
cumque.  5.  Item  promittimus  nos  acturum  et  curaturum  pro 
posse  nostro,  quod  illustris  princeps  Rodolphus")  dux  Bawar(ie) 
germanus  noster  karissimus  pro  se  et  suis  heredibus  omni  [iuriP), 
accioni  seu  persecucioni,  quod  seu  quam  habet  aut  habere  potest 
in  bonis  et  possessionibus  aut]  iuribus  ab  eodem  archiepiscopo 
Treveren(si)'i)  et  eius  ecclesia  detentis  et  possessis,  integraliter 
et  sponte  renunciabit  et  eadem  sibi  et  ecclesie  sue  quitabit  et 
specialiter  ea,  que  habet  et  habere  potest  in  dicto  opido  Monasterii 
in  Meynevelt  et  in  castro  Thuron  ac  eorum  appendiciis  quibus- 
cumque.  Et  eundem  dominum  Treveren(sem)'i)  et  eius  ecclesiam'') 
tuebimur,  manutenebimus  et  defendemus  [in]*)  eisdem.  6.  Item 
promittimus  procurare  et  efficere  pro  posse  nostro')  —  —  —  — . 


I)  Ueberschr. :  Obligat  se  L(udowicus),  quod  faciet  omnes  gratias  et  privilegfia 
infrascripta  B(aldewino)  Trever(ensi),  si  eligatur  in  regem.  -|-  a)  vel  sine 
concordia  add.  A.  +  h)  fehlt  A.  ^  c)  adimplebimus  A.  -)-  d)  et  — 
successoribus /e/W/  A.  -f  e)  et^.  +  i)  thelonia  consuetudines/eA// ^. 
-f-  g)vel^.  +  h)Treverorum  add.  A.  -\-  i)  nach  eccles.  A.  -f-  1)  in  add.  A. 
-)-  m)  Meynnenvelt  K.  -\-  n)  Thuron  A.  -f  o)  Rudolfus  A.  -\-  p)  iuri  —  possess. 
diMt  fehlt  K.  +  q)  Treverorum  A.  -\-  r)  contra  quoscumque  add.  A;  die 
Worte  fehlen  auch  itn  Wahlversprechen  für  Böhmen  Const.  V  nr.  67  cap.  1. 
+  s)  fehlt  K.  -\-  t)  dazu  die  Randglosse :  Imperfecta. 

104.  Frankfurt  1314  Oktober  23. 

Die  Ersbischöfe  Peter  von  Mains  und  Baldewin  von  Trier, 
König  Johann  von  Böhmen,  Markgraf  Woldemar  von  Branden- 
burg und  Hersog  Johann  von  Sachsen  melden  dem  künftigen 
Papst  die  Wahl  Hersog  Ludwigs  von  Ober-Bayern  sunt  römi- 
schen König. 


62  Nr.  104 

K  21^).  —  In  den  bisher  bekannten  beiden  Fassungen  dieses  Wahl- 
dekretes (Const.  V  nr.  102  und  103)  erscheint  vor  den  drei  weltlichen  Wählern 
nur  je  einer  der  beiden  an  Ludwigs  Wahl  beteiligten  geistlichen  Kurfürsten, 
genau  wie  in  der  als  Vorurkunde  benutzten  Anzeige  der  Wahl  Heinrichs  VII. 
(ebenda  IV  nr.  262). 

In*)   nomine   domini  amen.  Sanctissimo  ac*')  beatissimo'') 

in  Christo  patri  ac  domino  *<^)  domino  sacrosancte  Romane  ac  universalis 
ecclesie  summo  pontifici  futuro  Petrus '' )  dei  et  apostolice  sedis  gracia 
sancte*=)  Mogunt(ine)')  sedis  s)  archiepiscopus  sacri  imperii  per 
German(iam)'^)  archicancellarius,  Baldewinus')  dei  et  apostolice  sedis 
gratia  Trever(ensis)  ecclesie  archiepiscopus  sacri  imperii  per  Galliam 
archicancellarius,  Johannes  dei  gracia  Bohemie'')  et  Polonie  rex, 
WOldemarus  marchio  Brandenburgen(sis)  ac  lohannes  duX  Saion(ie)  Senior  * 
humiles  et  devoti  cum  omni  reverencia  devotissima  pedum  oscula  bea- 
torum.  /.  Vacante  nuper  #  per  felicis  recordacionis  obitum')  sere- 
sissimi  domini  Henr(ici)  quondam  Romanorum  imperatoris  ipso"*) 
Romanorum")  regno  seu  Romano  imperio")  »  reverendi  domini  Henr(ici) 
archiepiscopi  Colon(iensis)  et  illustrium  principum  lohannis  Bohemie') 
et  Polon(ie)  [regis]P),  Rudolphi  ducis  Bawarie  comitis'')  palatini 
Reni,  Woldemari  marchionis  Brandenburgensis  ac '')  ducis  Saxonie 
honorabilibus  procuratoribus,  ad  quos  tam  de  iure  quam  de  con- 
suetudine  antiqua  et  approbata  ius  eligendi  Romanorum  regem  in  im- 
peratorem  postmodum  promovendum  »  noscitur  pertinere,  sollempniter 
concordantibus  in  diem  electionis  huiusmodi  videlicet  crastinum  beati 
Luce  ewangeliste,  que  est  decima  nona  dies*')  mensis  octobris'),  * 
ex  officii  nOStri")  debito  ipsam  diem  ad  electionem  huiusmodi  celebrandam 
prefiximus  V).  2.  Qua  die  veniente  in  suburbio  oppidi'*')  regalis 
Frankenf(ordensis)x)  loco  siquidem  ad  hoc  solito  et  consueto  nobis  Petro^) 
Mogunt(ino)^),  Bald(ewino)  Trever(ensi)  archiepiscopis,  Johanne 
Bohem(ie)'')  et  Polon(ie)  rege,  Woldem(aro)  marchione  Branden- 
b(urgensi)  ac  Johanne  duce  Saxonie  supradictis  «  ibidem  »  convenienti- 
bus  celebrata  missa  sancti  spirituS,  deliberacione  provida  prehabita  ad 
procedendum  in  electionis  negocio  prelibato  et  in  quantum  debuimus  ex- 
pectantibus,  quia  reverendus  dominus  Henricus  archiepiscopus 
Colon(iensis)  et  Rudolphus  comes  pal(atinus)  Reni  dux  Bawarie 
nondum  venerant  nee  per  se  nee  per  suos  procuratores  in  dicto 
loco  con venerant,  nos  pro  bono  pacis  volentes  eis*')  in  hoc 
deferre  ac  facere  graciam  specialem  dictum''')  terminum  videlicet 
crastinum  beati  Luce"^')  unanimi  consensu''')  usque  in  diem  se- 
quentem  duximus  continuandum.  Quam  continuacionem  dictis'') 
archiepiscopo  Colon(iensi)  et  Rudolpho  comiti  palat(ino)  ac  aliis, 
quorum  interesse  poterat,  nos')  per  nostros  nuncios  speciales  ad 
id  deputatos  insinuavimus,  notificavimus  et  ad  eorum  noticiam 
deduximus  ipsos  citando  vice  et  nomine  omnium  nostrum^')  ibidem''') 
presencium,  ut  prefata  die  continuata  in  dicto  loco  ad  eligendum 
convenirent.  3.  Qua  die  continuata  ipsis  . .'"')  archiepiscopo 
Colon(iensi)  et  comite  Palat(ino)  ac'')  aliis,  quorum  interesse 
poterat,  sie  vocatis  et  sufficienter  expectatis,  quia  non  venerunt 
nee  pro  se  miserunt  nee  vices  suas  alicui  seu  ahquibus  commiserunt 
in  electionis  negocio  memorato,  audita  missa  sancti  spiritus  nos'') 
ipsii   die  continuai-ionis,  que  fuit  XX'*'')  mensis  ortobris'')  predicti, 


1314  Oktober  23  63 

hora  debita  et  consueta  procedere  cupientes  ad  ^')  electionem  in 
scriptis  legiinus™)  monicionem  et  prostestacionem  quandam  vice  nostra  ac 
omnium  ibidem  presencium  ius  in  ipsa  electione  regis  Romanorum  illa 
vice  habencium"')  ™ODendo  omnes  infames,  eicommunicatos,  suspensos  et°) 
eciam  interdictos  necnon  quoscunque  alios,  si  qui  forent  forsitan  inter  eos,  qui 
de  iure  vel  *  consuetudine  interesse  in  ipsius  electionis  negocio  non  deberent, 
quod  a  tractatibus  electionis  celebrande  futuri  regis  RomanorumP')  et  ab 
eadem  electione  recederent,  nos**')  coelectores  nostros''')  et  alios,  quorum 
interesset,  *    eligere  permittentes  protestando,    quod   non    esset   noStra 

vel  coelectorum  nostrorum  intencio  tales  admittere  tamquam  ius  in  ipsa  ^') 
electione  habentes  aut  procedere  vel  eligere  cum  eisdem.  Immo  voluimus 

et  intencionis  nostre  fuit,  quod  voces  talium,  si  qu[i]t')  reperirentur  post- 
modum  interfuisse,  nuUi  prestarent  suffragium  nee  afferrent  alicui  nocumentum 
[et]"')  prorsus  pro  non   receptis   sive  pro   non  habitis   habercntur.  Quam 

protestacionem  nos  omnes  prenominati^')  *  coelectores  tunc  presentes 
ratam  et  gratam  habentes  *  consensimus  in  eandem.  4.    Et  demum  post 

tractatus  pre[habi]tos^'')  consideratis  diligenter'^')  et  sollicite  circumstanciisy') 
pluribus  et  statu  personarum  diversarum,  per  quas^')  *  regno  vacanti  et 
imperio  posset  utilius  provideri,  in  illustrem  virum  Ludewicum^*)  comitem 
palatinum'''')  Reni  ducem  Baw(arie),  virum  utique  catholicum,  orthodoxe™) 
fidei  fervidum  zelatorem,  ecclesie  Sancte  dei  et  ministrorum  eiusdem  ac  pacis 
sancte  ab  ineunte  etate  sua  experiencia,  que  est  rerum  magistra  efficai,  attestante 
devotura  et  humilem  amatorem,  strennuum  in  armis,  in  iudicio  iustum, 
in  consiliis  providum,  in  universa  mo'rum  honestate  *  preclarum,  benigum, 
affabilem  dd)  et  mansuetum,  de  alto  et  generoso  sanguine  divorum  regum 
et  principum  procreatum  ac  in  omnibus*^*^)  agibilibus  pro  regimine  rei 
publice  quam  plurimum  circonspectum,  nostrum  intuitum  divina  disponente 
clemencia  convertentes  nos  Petrus")   archiepiscopusgg)  MOgunt(inUS)hh) 

pro  nobis  et  nomine  nostro  et")  nos  Baldewinuskk)  Trever(ensis)ll)  archi- 
episcopus  pro  nobis'""")  et  nomine  nostro"""),  nos  vero  lohannes  Bohem(ie) 
et'')  Polon(ie)  rex,  WOldem(arus)  marchio  Brandenburgen(sis)  *  et  lohanneS 
dui  Saxonie  predicti  quilibet  nostrum  pro  se  et  nomine  SUO  votis  nostris 
per  nos"")  dominum  archiepiscopum  Mogfuntinum)"")  antedictum  vice 
nostra PP)  etil)  collegarum  nostrorum  predictorum  et  ex  special!  mandato 
SUO  et  nostrO  diligenter  inquisitis  nos  *  electores  predicti  in  loco  predicto 
presentes  ♦  ius  totale  ea  vice  in  electione")  *  habentes  consensimus  con- 
corditer  in  eundem  dominum'')  Lude(wicum)*^)  et  ipsum  nomina[vi]mustt) 
quilibet  nostrum  pro  se  nullo  penitus  *  discrepante  in  Romanorum  regem  eligen- 
dum  *  in  #  imperatorem  postmodum  promovendum  et  in  advocatum  sacro- 
sancte  Romane  ac  universalis  ecclesie  viduarumque  et  orphanorum  defen- 
sorem.  5.    Quibus  sie  peractis  nos"")    Petrus   archiepiscopus   Ma- 

g(untinus)^^)  *  de  mandato  speciali  et  voluntate  coelectorum ww)  nostrorum") 
»  et^y)  ipsorum  et  nostra  vice  et  nomine  eundem  Lud(owicum) 
comitem  palat(inum)  Reni  ducem  Bawarie  elegimus^^)  soUempniter  in 
hunc    modum:  ,In     nomine     dommi     amen.        Cum     vacante    Romano 

regno  seu  Romano  imperio  per  mortem  felicis  recordacionis  Serenissimi 
domini  ■Henr(ici)  quondam  Romanorum  imperatoris  vocatis,  qui  fuerant »'») 
evocandi  et  qui  in  electione  *  regis  RomanorumP')  ius  habere  dinoscuntur, 
ac  presentibus  dicta  die  ad  eligendum  *  omnibus,  qui  voluerunt,  potuerunt 
et  debuerunt  comodec'c)  interesse,  placuerat  omnibus  et  singulis  presentibus 


64  Nr.  104 

ad  electionem  procedere  futuri  regis,  inquisitis  votis  omnium  et  singfulorum 
ius  in  electione  ipsius  regis  habencium  et  presencium  omnes  et  singulos 
electores  predictos  appareat  eid'd)  premissis  direzisse  concorditer  vota  sua  in 
illustrem  *  Lud(owicum)  comitem  palat(inum)  Reni  ducem  Bawa(rie) 
in  eum  consenciendo  et  ipsura  nominando  in  Romanorum  regem  eligendum, 
per  cuius  quidem  *  Lud(owici)  predicti  eiperte  strennuitatis  merita  *  fidei 
puritatem  et  constanciam  speratur  sacrosancta  Romana  HC  universalis  ecciesia 
potenter  et  virillter  "^  ^)  posse  ^)  defensari  ac  in  spiritualibus  et  temporalibus 
votiva  suscipere  incrementa,  et  eciam  res  publica  dirigif'f)  provide  et  pariter 
sibiK'g)   superno   suffragante    auxilio   gubernari,  ego'''*')    Moguntinus''') 

archiepiscopus  antedictus  vice  mea  et«')  coelectorum  meorum  predictorum 
ius  in  ipsa  electione  habencium  ex  potestate  michi  per  eos  tradita  specialiter 
et  concessa  eundem  Lud(ewicum)  »  invocata  spiritus  •'''')  sancti  gracia  in 
Romanorum   regem   eligo   in  imperatorem   futurum    promovendum  «  •  6. 

Electione  autem  huiusmodi  celebrata  [e]am  •'')  nos  omnes  et  singuli  electores 
*  predicti  presentes  approbavimus  et  ,Te  Deum  laudamus'  alta  voce  fecimus 
decantari  et  dictum  nostrum  electum,  qui  presens  eititit  et  electioni  de  se  facte 
divine  nolens  resistere  voluntati  interpellatus  cum  instancia  a  nobis  reverenter 
consensit  *  et  deinde  electionem  ipsam  clero  et  populo  soUempniter  fecimus 
publicari.  Postmodum  vero  ipsum  electum  in  civitatem  Franken- 

fort">'m)  introducentes  in  ecclesiam  sancti  Barth(olomei)  deduiimus  et 
ipsum  super  altare  maius,  prout  moris  et  consuetudinis  est,  ad- 
hibitis  sollempnitatibus  in  talibus  debitis  et  consuetis  posuimus 
'Te  deum  laudamus'  denuo  decantantes.  Deinde  in  cimiterio  °'") 
dicte°'°)  ecclesie  clero  et  populo  ipsum  electum  presentavimus  et 
eius  electionem  soUempniter  p'p)  fecimus  publicari.  7.  Eapropter 
sanctitati  vestre  tam  humiliter  quam  devote  voto  unanimi  supplicamus,  ut  ipsum  • 
electum  nostrum  in  regem  Romanorum  »  paternis  ulnis  amplectantes  <!'<l)  ♦ 
munus  munccionis  et  consecracionis  ■■'■■)  conferendo  «  de  sacrosanctis  mani- 
bus  vestris  sacri  imperii  dyadema  dignemini  loco  et  tempore  favorabiliter  im- 
pertiri,  ut  sciant  et  intelligant  universi,  quod  posuerit  in  lucem  gencium  vos 
dominus  et  per  vestre  sanctitatis^'s)  arbitrium  orbi  terre  post  nubilum  exop- 
tata   serenitas  elucescat.  8.    Ceterum   ut  beatitudo  Testra  cognoscat  evi- 

dencius  vota  nostra  omnium  presencium  in  predictis  omnibus  et  singulis 
Concordasse  ac  nos  )  in  peticione  huiusmodi  existere  unanimes  et  concordes, 
presens  electionis  nostre  decretum  sanctitati  vestre  transmittimus  cum»)  sigil- 
lorum  nostrorum  appensione  ex  certa  nostra  sciencia  roboratum  ». 

Datum  apud  Frankenfort")  X."'")   kalendas  novembris  anno 
domini  M«  CCC»  Xmi^'^). 

I)  Ueberschr.:  Decretum  electionis  principum  de  Lud(owico)  imperatore.  + 
a)  vorausgeht  Item  K.  -\-  h)  fehlt  A.  -\-  c)  suo  add.  A.  +  d)  Bald(uynus) 
B.  +  e)  fehlt  B.  -\-  f)  Magunt(ine)  A,  Treverensis  B.  -\-  g)  ecclesie 
B.  -j-  h)  GaUiam  B.  -\-  i)  Baldewinus  —  archicancellarius  fe hlt 
A,  B  (doch  vgl.  N.  d—h).  +  k)  Boemie  A,  B.  +  1)  vor  fei  icis  .4.  -)-  m) 
ipsi  K.  -\-  n)  Romano  K.  -\-  o)  et  nobis  una  cum  reverendo  domino 
Balduyno  ('Petro  B)  sancte  (fehlt  B)  Treverensis  ecclesie 
('Maguntino  Ä^archiepiscoponecnonai/rf.  .4,  B.  -|-  p)  fehlt  K. 
-\-  q)  comitis  —  Reni  vor  ducis  Bawarie  A.  -\-  r)  ..  add.  B. 
-\-  t)  et  ego  Petrus  archiepiscopus  Magunt(inus)  predictus 
add.  A.  -j"  u)  mei  A.  +  v)  prefixi  litteris  meis  vocacionis  ipsis 
conprincipibus  et  coelectoribus  meis  destinandoi4.  -|-  w)  opidi 
A,  B.     +     x)   Frankenvordensis  A,  B.     -\-     y)    PetroMagunt(ino)  nach 


1314  Dezember  2—1315  Januar  3  65 

BalduynoTreverensiÄ  -\-  z)  Magunt(ino)  A.  -|-  a.')  nach  inhoc  A,  B. 
+  b')predictum,  wrtcÄterminum^.  +  c')ewangelistearf(i.  ^. 
-f-  d')  cum  reverendo  domino  Baldiiyno  fPetro  B)  Treverensi 
/'MaguntinoiB^archiepiscopo«d<i.  ^,  Ä  +  e')dominis('aMS 
dictis  korr.J  A,  ..  add.  A,  B.  -\-  f)  archiepiscopus  Maguntinus 
fTreverensis  arch  iepiscopus  5j  antedictus  add.A,B.  -)-  g") 
nostr  o  r  u  m  A,  B.  +  h')  fehlt  A,  B.  +  i')  e  t  ^.  -|~  k')  archiepiscopus 
Maguntinus  ^Treverensis  B)  antedictus  add.  A ,  B.  -f  1')  vicesima 
A,  B.  +  m')  («ac/t  monicionem  ^,  iJ.  +  n')  uor  i  IIa  vice  ^.  -j-  o') 
ac  ^.  +  P')  Romani  K.  +  <i')  \-psos  A,  B  (vgl.  Note  r').  -)-  r')  nos  add. 
A,  B  (vgl.  Note  q'J.  +  s')  iHa  /l.  +  t')  que  K.  +  u')  sed  K.  -\-  v')  supra- 
dicti  unacum  reverendo  patre  domino  Balduyno  archiepi- 
scopo  Treverensi  fPetro  Maguntino  archiepiscopo  BJ  A,  B.  -\- 
w')  prelibatos  K.  +  x')  sollicite  et  dilig.  statt  dil.  et  soll.  A,  B.  ■\- 
y')  =  Vorurkunde ;  ci  rconst  anciis  A,  B.  +  ^')  seu  per  quam  add. 
A,  B.  -)-  aa)  Ludowicum  A,  B.  -\-  bb)  palanti  K.  +  cc)  ortodoxe  A,  B 
^=  VorurkundeJ.  +  dd)  aus  effabilem  korr.  A  ;  ef f abilem  B.  -j-  ee)  c  u  n  c  t  i  s 

A,  B.    -\-    ii)   P(etrus)   archiep.  Mag.   «acA  Balduynus  —    nostro 

B.  -\-  gg)  KacA  Maguntinus  .4.  +  hh)  Magunt(inus)  .4,  Ä  -\-  ii)  prefatus 
vero  dominus  st.  et  nos  A,  B.  -j-  kk)  Bald(uynus)  (so  auch  A)  T r e - 
verensis  archiep.  vor  Petrus  —  nostro  B.  +  11)  Trevir(orum)  B.  -)- 
mm)  se  «nd  suo  ü,  Ä  +  nn)  dominum  A;  venerabilem  patrem 
dominum  B.  -\-  oo)  Magunt(inum),  vor  archiepiscopum  A,  B.  + 
pp)  sua  et  nostra  A,  B.  -\-  qq)  et  —  predictorura  fehlt  A,  B.  +  rr)  dict  i 
regis  add.  A,  nach  habentes  B.  -\-  ss)  Ludowicum  A,  B.  -\-  tt)  nomi- 
namus  K.  +  uu)'ego  A;  venerabilis  pater  auf  Rasur  st.  ego  Petrus 
B.  -f-  vv)  Magunt(inus),  vor  archiepiscopus  A,  B,  auf  Rasur  B.  -\- 
ww)  mea  et  meorum  coelectorum  A.  -\-  xx)  aus  meorum  korr.  B; 
predictorum  A,  -|-  yy)  et  —  nomine  fe hl t  A;  st.  et  —  nostra  B: 
ac  suo  (aus  meo  korr.)  et  nostrorum  (aus  meorum  korr.J.  -\-  zz)  elegi 
A ;  elegit  B.  -j-  a'a)  =  Vo rurkunde;  fuerunt  A,  B.  -L  b'b)  continuata 
add.  A.  -\-  c'c)  commode  A,  B.  -\-  d'd)  aus  in?  korr.  A.  +  e'e)  utiliter 
A,  B.  -\-  ff)  nach  provide  A,  B.  -\-  g'g)  nach  superno  B.  -)-  h'h)  ego  Petrus 
A,  B.  -\-  i'i)  Maguntinus,  nach  archiepiscopus  A,  B.  -)-  k'k)  nach 
sancti  A.  +  l'l)  tam  ^.  +  m'm)  Frankenvordensem  ^,  Ä  +  n'n)  cymiterio 
A.  +  o'o)  antedicte,  nach  ecciesie  A.  -f-  p'p)  nach  fecimus  A.  -f-  q'q) 
nachträglich  zu  ampleiantes  korr.  K;  zu  amplectentes  korr.  A.  -\-  r'r)  eidem 
add.  A.  4"  s's)  auf  Rasur ,  vor  vestre  A.  -\-  t't)  Frankenvort  A,  B.  -fr 
u'u)  decimo  B.  -\-  v'v)  M  trecentesimo  quartodecimo  A  ;  millesimo  trecentesimo 
quartodecimo   B. 

105*.  Köln  1314  Dezember  2. 

König  Ludwig  für  Erzbischof  Peter  von  Mainz.  K  g,  wohl  aus  dem 
2.  der  beiden  Originale  in  München ;  Const.   V  nr.  142. 

106*.  1315  Januar  3. 

Erzbischof  Baldewin  für  das  Chorherr enstift  Beatusberg.  K  45 4  i 
vgl.  Goerz  67  (aus  Orig.  in  Koblenz,  Abt.  108). 

1(W.  Langres  1315  Januar  3. 

Instrument  des  öffentlichen  Notars  (wie  in  Nr.  100)  Frietus  de  Lingonis 
über  die  a.  d.  more  Gallicano  currente  1314  tercia  die  mensis  ianuarii  scilicet 
die  veneris  post  festum  circumcisionis  domini  circa  horam  primam  ante  cele- 
bracionem  magne  misse  indiccione  terciadecima  apostolica  sede  vacante  durch  die 
das  Kapitel  von  Langres  bildenden  Domherren,  Simon  Dy  vionensis  (Dijon),  Johan- 
nes Laticensis  (leLassois)  ««rf  Oche  Bassignensis  ('äassj^m^J  archidiaconi,  Richar- 
dus  de  Grandivillar(i),  lohannes  de  Antella,  Johannes  de  Oreceyo  (?),  Arnerus  de 
Saffris,  Hugo  de  Archu(ato),  Johannes  de  Calvomonte  und  andere  dem  an- 
geblichen Dekan  Peter  von  Molay  gemachte  Erklärung  folgenden  Inhalts: 
entgegen  setner  hier  eingerückten  (wie  in  Nr.  102)  Appellation  an  den 
apostolischen  Stuhl  gegen  die  nochmals  auf  den  1.  Januar  festgesetzte 
Wahl  eines  neuen  Dekans  (Fassung  wie  in  Nr.  99)  sei  sein  Dekanat  ungiltig; 
als  Domherr  könne  er  aber  zur  Neuwahl  erscheinen.  Zeugen :  die  Herren 
Eusebius,  lohannes  dictus  Quobiche,  Simon  distributor,  lohannes  dictus  Camins 

Nova  Alamanniae  5 


66  Nr.  lOH-113 

('Camnis,  Camius,  Caumis,  Caunus?^  cappellani  chort  Linironensis  ecclesie.  — 
D  170.      Vgl.  nr.  US. 

108.  Langres  131.')  Februar  3. 
Instrument   des   [kaiserlichen]    öffentlichen    Notars    Girardus   Donzeleti 

(der  Schluss  der  Unterschrift  fehlt)  über  die  anno  1314  (übrige  Angaben  wie 
in  Nr.  106),  tercia  die  mensis  februarü  scilicet  die  lune  crastina  festi  puri- 
ficacionis  beate  Marie  virginis  hora  circa  terciam  huius  diei  durch  lohannes 
de  Saffris  Domherrn  von  Langres  erfolgte  Vorlegung  folgender  Erklärung 
des  Domkapitels:  die  von  Peter  von  Molay  in  einer  hier  eingerückten  Requi- 
sition verlangten  Akten  über  die  Wahl  des  Johannes  zum  Dekan  besitze  es 
nicht ;  Johannes  müsse  sie  haben;  sie  seien  bereit,  wenn  er  eine  Kopie  haben 
■wolle,  für  ihn  facere  iusticie  conplementum.  Zeugen:  die  Herren  lohannes 
dictus  Cobiche  presbiter  capellarius  altaris  sancti  Benigni  [im  Dom  von  Langres], 
Simon  distributor  daselbst  [und  Kaplan?]  der  capella  beati  Bartholoraei 
iuita  curiam  Lingonensem.  —  Z)  Z?//  vgl.  Nr.  98. 

109.  1315  September  4. 
Bischof  lohannes  von   Tüll   unterwirft  und  inkorporiert  das  in    Verfall 

geratene  raonasteriiim  Belli  Campi  (Belchamp),  das  zur  Zeit  neben  dem 
amtierenden  zwei  abgesetzte  Aebte  besitzt  und  dessen  Kirche  zum  Aergernis 
der  Nachbarn  eine  Räuberhöhle  geworden  ist,  auf  Bitten  des  frommen  Abtes 
Th(eodericus)  nach  Beratung  mit  dem  Dekan,  dem  ehrenwerten  Abt  lohannes 
de  Molans  und  dem  Domkapitel  von  Tüll,  sowie  anderen  geistlichen  und  rechts- 
kundigen Männern  mit  Zustimmimg  des  venerabilis  et  magnificus  pater 
Henricus  abbas  Cluniacensis  dem  Kloster  und  Orden  von  Cluny,  macht  ein 
Priorat  daraus,  in  welchem  12  Mönche  nach  der  Benediktinerregel  von  Cluny 
leben  sollen,  so  zwar,  dass  von  den  bisherigen  Brüdern  diejenigen,  die  nicht 
von  der  Augustiner-  zur  Benediktinerregel  übertreten  wollen,  die  Pfarrkirchen 
des  Klosters  unter  bischöflicher  Obödienz  leiten  und  an  den  klösterlichen  Ein- 
künften angemessenen  Anteil  haben  dürfen,  während  nach  ihrem  Tode  der 
Prior  auf  Grund  des  an  den  Orden  von  Cluny  übergegangenen  Patronats- 
rechtes  andere  noch  überlebende  oder  Weltgeistliche  den  zuständigen  Archi- 
diakonen  zu  präsentieren  hat,  vorbehaltlich  der  Rechte  von  Dekan  und  Kapitel 
an  diesen  Kirchen  und  der  jährlichen  Prokuration,  die  er  selbst  sich  auch 
ohne  Visitation  vorbehält;  in  den  Besitz  des  Klosters  und  seiner  Güter  hat 
er  den  frommen  Bruder  G(erardus),  Prior  des  Priorates  von  Frovilla  (Froville) 
ordinis  Cluniacensis  als  den  Prokurator  des  Abtes  und  Konventes  von  Cluny 
eingewiesen.  Siegler:  der  Aussteller  sowie  in  Signum  consensus,  laudacionis, 
approbacionis  et  ratificacionis  Dekan  und  Kapitel  von  Tüll  und  Abt  Th(eoderi- 
cus).  Divini  consilii  —  D.  et  actum  a.  d.  1315  quarta  die  mensis  septembris. 
—  D  lOOa  =  Sauerland  Lothringen  nr.  1570  unvollst,  (die  2.  Hälfte  mit 
allen  Einzelbestimmungen  fehlt). 

110.  1315  September  18- 
Der  Offizial  von   Tüll  lässt  eine  Abschrift  der  Nr.  109  mit  dem  Siegel 

seiner  Kurie  besiegeln.  Datum  per  copiam  —  D.  a.  predicto  die  decima  oc- 
tava  eiusdem  mensis  septembris.  Nycolaus.  Pariter  facta  est  collacio.  — 
D  100. 

lll-  1315  Oktober  14. 

lohannes  de  M(er)tillaco  Dekan  der  Kirche  von  Karden  vermacht  seiner 
Kirche  annum  gracie  prebende  mee  et  quarti  anni  zur  Feier  seines  Jahr- 
gedächtnisses; von  seinen  jährlichen  Einkünften  zu  Sufsche  ('Suofsche  Orig. ; 
Mosel-Sürsch)  4  Scheß'el  Weizen  seinem  Bruder  Elyas,  4  Scheffel  trockenen 
und  guten  apud  Muthenam  fMutenam  Orig.;  Müden)  abzuliefernden  Weizens, 
von  denen  wie  von  den  Gütern  zu  Alkin  f^Alkene  Orig.;  Alken)  5  Mark  ad 
terram  sanctam  gegeben  und  für  10  Mark  Lampen  zu  Ehren  der  Heiligen 
Johannes  des  Evangelisten  und  Kastors  unterhalten  werden  sollen,  3  von  ihm 
in  Karden  gekaufte  Weingärten ;  für  die  künftigen  Vikare  ein  Missale,  seine 
Priestergewänder  und  die  Hälfte  seines  Hausrats  sine  alienacione,  während 
die  andere  Hälfte  seinem  Blutsverwandten  dem  Stiftsherrn  Karolus  ('^Carol.^, 
zufällt;  sarcina  vini,  quam  pueri  Steph(an)i  de  Muthena  ('Muten.^  tenentur  de 
vinea  in  Boys  (Boos)  aut  alia  vinea  ad  hoc  obligata;  die  Güter  weiland  des 
lohannes  de  Clottene  unter  den  mit  Aleydis  de  Clottene  urkundlich  (unbekannt) 


1315  Februar  3-1317  Januar  25  67 

vereinbarten  Bedingungen ;  endlich  den  nach  der  Vollstreckung  des  Testaments 
abzüglich  der  Kosten  seines  Begräbnisses  etwa  noch  bleibenden  Rest.  Die 
Verleihung  des  Altars  soll  seinem  Nejfen  Karl  und  nach  dessen  Tode  dem 
mit  dem  Erblasser  am  nächsten  blutsverwandten  Kanoniker  oder,  wenn  keiner 
vorhanden,  dem  Dekan  von  Karden  zustehen.  Der  Vikar  muss  persönlich 
dienen,  unter  der  Obödienz  des  Dekans  stehen,  des  Erblassers,  seiner  Eltern 
Freunde  und  Wohltäter  Gedächtnis  begehen  und  am  Abend  vor  seinem  Anni- 
versar im  Refektorium  vortrinken  f'propinabit/  Karl  soll  6  Jahre  nach  des 
Erblassers  Tode  pro  debitis  meis  quibusdam  sibi  specialiter  notis  persolvendis 
alle  Güter  des  Altars  in  Anspruch  nehmen  (ioW&X.),  ohne  dass  der  Altar  aber 
dem  Gottesdienst  entfremdet  werden  darf.  Johannes  vermacht  dem  Karl  seine 
von  ihm  jetzt  bewohnte  domus  claustralis  und  domus  columbar(ia),  Jedem  Vikar 
15  Denare,  zum  Testament  weiland  des  Dekans  Sebertus  3  Mark,  zur  Mehrung 
der  Präsenz  weiland  des  Stiftsherrn  [Wernerus]  de  Hammone  18  Schillinge, 
ad  fraternitatem  in  monasterio  sein  gutes  superlectile,  seiner  Schwester  Cone- 
gundis  auf  Lebenszeit  den  nach  Abzug  der  oben  erwähnten  15  Mark  ver- 
bleibenden Rest  seines  Erbgutes  in  Alken,  den  armen  scolares  in  Karden  seine 
nicht  vermachten  Kleider,  den  Konventen  zu  Rode  (Mariaroth),  in  Monte  sancte 
Marie  (Marienberg),  zu  Rosendail  fRosindal  Orig. ;  Rosenthal),  sancte  Katharina 
(Sankt  Katharinen)  je  1,  den  Predigern  und  Minoriten  in  Confl(uencia)  (Koblenz), 
den  Nonnen  in  Andernacus  (Andernach),  Angelica  Porta  (Engelport),  Lera 
(„auf  der  alten  Leer"  in  Koblenz)  und  Commeda  ( Kloster chumbd)  je  '/ä  Mark, 
den  inclusi  apud  Cardonum  1  Scheffel  Weizen,  zu  dem  ihm  der  Vogt  ver- 
pflichtet ist,  dem  Konvent  in  Mariaroth  par  vestium  melius,  quod  habeo,  seinem 
Bruder  Elyas  zum  Ausgleich  von  Verpflichtungen,  die  er  ihm  schuldet,  seine 
Wiese  zu  M(er)tillacum  (Mertloch),  seinem  Blutsverwandten  Elyas  /  Mark  einer 
ungenannten  puella  in  Treveri,  den  Erben  des  weiland  lacobus,  den  pueri  de 
Monte,  der  Elisabeth  de  Rile  fRyle  Orig.)  je  1  Scheffel  Hafer,  seinen  Schwestern 
Nonnen  in  Marienberg  und  Mariaroth  2  Mark.  Zu  Testamentsvollstreckern 
ernennt  er  die  bescheidenen  Henricus  de  Littore  thesaurarius,  Hermannus  ple- 
banus  ecclesie  beate  Marie  und  Karl.  Siegler:  der  Aussteller  und  die  Testa- 
mentsvollstrecker, deren  Siegel  Karl,  der  kein  eigenes  besitzt,  mit  benutzt. 
Cum  nichil  — -  D.  a.  dorn.  1315  feria  tertia  ante  festum  [beati]  Luce  ewangeliste. 
<  Datum  per  copiam  >  —  D  220 ;  Original  in  Trier  Abt.  99. 

112*.  Trier  [1315—1316]  September  28. 

An  König  Friedrich  von  Sizilien  Erzbischof  Baldewin.  D  2=  Const.  V 
285  N.  1. 

1 13.  Avignon  1317  Januar  25. 

Papst  Johannes  XXII.  bittet  die  Gräfin  Beatrix  von  Luxem- 
burg, ihren  Enkel,  König  Johann  von  Böhmen,  stir  Rückzahlung 
einer  einst  von  König  Wensel  II.  aus  dem  Kreussugsehnten 
der  Diözese  Olmütz  geliehenen  Summe  su  bestimmen. 

K  dö^),  korrigiert  von  1.  —  Zur  Sache  und  über  die  genannten 
Kollektionen  vgl.  Kirsch  S.  XVIII,  XXXI  XXXIII,  XXX Vf  und  381. 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  dilecte  in  Christo 
filie  nobili  mulieri  . .  comitisse  Luczelburgen(si)  salutem  et  apostoli- 
cam  benedictionem.  /.  Ad  illa,  per  qua  reddaris  in  oculis 
apostolice  sedis  accepta,  nobilitatem  tuam  eo  confidencius  excitamus, 
quo  te  libencius  ad  prosecucionem  illorum  speramus  invenire  parata. 
2.  Dudum  siquidem  quondam  magister  BonaiutuS  de  CasSentino  canoni- 
cus  Aquiliensis  apostolice  sedis  nunciuS  tunc  collector  decimarum  con- 
cessarum  in  subsidium  terre  sancte  in  regno  Boemie  et  circum  adia- 
centibus  partibus  per  sedem  apostolicam  deputatis  dilectis  filiis 
abbati  monasterii  SaberdovicensiS  et  . .  preposito  Cunicensi  ^)  Olomicensis 
dyocesis  ministerium  collectionis  huiusmodi  in  civitate  et  dyocesi 
Olomicensi  dinoscitur  commisisse.         3.  Cumque  postmodnm  iidem 

5* 


68  Nr.  114—116 

abbas  et  prepositus  de  huiusmodi  decima  certam  summam  pecunie 
collegissent  et  penes  se  fideliter  conservarent,  clare  memoria 
Wenzelaus  rex  Boemie  adhuc  vivens  quingentas  et  octuaginta  marcas 
grossorum  denariorum  Pragensium  ad  pondus  Moraviense,  sexagintaquatuor 
grosses  pro  marca  qualibet  conputatlS  anirao  de  ipsis  dictO  magistro 
Bonaiuto  restitucionem  integram  faciendi,  pro  •  suis  et  regni  sui  necessi- 
tatibus   fecit   accipi,   que   sibi   tunc  temporis   inminebant.  4.     Propter 

quod  idem***)  rex  in  dicta  marcarum  summa  se  sedi  apostolice  et  prefato 
magistro  Bonaiuto  recognoscenS  existere  debitorem  eandem  marcarum 
summam  dicto  magistro  Bonaiuto  vel  cui  ipse  mandaret,  usque  ad  festum 
nativitatlS  dominl  tunc  proiime  venturum  restituere  bona  fide  CUm  plena 
integritate  promisit  mandans  nichilominus  inclite  memorie  Wenzelao 
primogenito  suo  tunc  regi  Ungarie,  quod  ipse,  si  •  eundem  genitorem 
suum  ante  restitucionem  huiusmodi  decedere  forte  contingeret,  dictam 
marcarum  summam  prefato  magistro  Bona(iuto)  vel  cui  ipse  mandaret, 
restitueret  et  etiam  assignaret,  prout  in  patentibus  litteris  super 
hoc  confectis  magno  dicti  regis  sigillo  munitis,  quas  in  archivo 
dicte  sedis  conservare  facimus,  plenius  continetur ').  5.  Cum 
itaque  carissimus  in  Christo  filius  noster  rex  Boemie  illustris  nepos 
tuus,  qui  dicti  regni  gubernaculis  presidet  domino  disponente,  ad 
restitucionem  huiusmodi  marcarum  teneatur  nosque  per  litteras 
nostras'),  quod  ipsam  marcarum  summam  dilectis  filiis  magistris 
Petro  Durandi  capellano  canonico  Ebredunen(si)  et  Ber[nardo]  *' ) 
de  Monteval(trano)  "^ )  rectori  beate  Marie  de  Verdano**)  Tholosane— ) 
dyocesis  ecclesiarum  nunciis  nostris  exhibitoribus  presencium  vel 
eorum  alteri  nostro  et  dicte  sedis  nomine  quibuslibet  occasione  et  dila- 
cione  semotis  restitu[a]t^*)  integraliter  et  assignet,  instancia  paterne 
dulcedinis  hortemur,  eandem  nobihtatemO  tuam  paterno  roga- 
mus  et  hortamur  affectu,  quatenus  attente  considerans,  quod  per 
hoc  dicti  regis  honoris  et  salutis  commoda  promoventur,  eundem 
regem,  quod  huiusmodi  nostris  precibus  et  hortacionibus  acquiescat, 
pro  nostra  et  dicte  sedis  reverencia  efficacis  diligencie  studiis 
sollicites  et  inducas,  ut  devocionem  tuam  provide  commendare 
possimus  tuque  nostram  et  dicte  sedis  benedictionem  et  gratiam 
uberius  merearis. 

Datum  Avinion(e)  VIII.  kalendas  februarii  pontificatus  nostri 
anno  primo. 

I)  ohne  Ueberschr.  -\-  a.)  =  Vorurkunde ;  Cumacensi,  aus  Curacensis  korr.  -\- 
a*)  iidem.  +  b)  Berch.  (e  aus  o  korr.).  -f-  c)  Montelvan.  aus  Montellanen. 
korr.  +  d)  Werdanen.  +  e)  Thelonas(e)n(sis).  +  e*)  restituet.  -|-  t)  nobitatem. 

1)  Theiner  Monumenia  I  nr.  660  (von  1305  Mai  31  im  Vidimus  svieier  KardinäU 
von  1317  Juli  2),  Vorlage.  »   2)  Riealer  Akten  nr.  30  (1317  Januar  25). 

114.  [Schloss  Ramstein  1317  Okiober  3]. 

Erzbischof  Balden-in  weist  zur  Belohnung  für  treue  Dienste  seinem 
Jäger  H.  und  dessen  Frau  K.  Besitz  auf  der  villa  Curdele  (Kordel)  [vor  dem 
Vroinholz  im  Heyminnerbach  ante  rupes  und  super  luochen/  an  und  erlässt 
ihnen  alle  von  den  Leuten  der  Villa  geschuldeten  Abgaben,  Steuern  fprecariej 
und  anderen  Dienste.  Nos  B.  —  salvo  tarnen  et  cetera  /D.  apud  Romesten 
1317  d.  3.  Oct.].  —  K  381,  verkürzt;  Goerz  68  Reg.  (nach  dem  Kessel- 
stadtschen  Balduineum,  vgl.  das  handschriftliche  Repertorium  1  A  I  in  Koblenz 
S.  36  b). 


13t7  Oktober  3—1321  Januar  19  69 

115*.  Avignon  1317  Desember  21. 

Papst  Johannes  XXII.  für  Erzbischof  Baldewin.  K  £og  mit  der  Ueber- 
schrift  Conservatoria  in  optima  forma;  Sauerland  I  nr.  486  Reg.  (aus  Vatikan. 
Register). 

116.  Avignon  1321  Januar  19. 

Der  Pfalsgraf  Hektor  von  Allyate  aus  Mailand  bestallt 
den  Mainzer  Geistlichen  Gerhard  aus  Frankfurt  sum  öffent- 
lichen Notar. 

K  J28^).  —  Das  Stück  ist  die  älteste  bisher  nachgewiesene  Bestallung 
eines  Deutschen  zum  öffentlichen  Notar.  Mit  K  214  und  K  224  beleuchtet  es 
den  Weg,  auf  dem  das  Notariat  aus  Italien  in  Deutschland  eindrang.  Die 
Pfaltgrafen  von  Alliate  besassen  das  Recht  zu  solchen  Ernennungen  durch 
Verleihung  Kaiser  Ottos  IV.,  die  Friedrich  IL  ohne  Erfolg  antillierte.  Dass 
sie  es  damals  angewandt  haben,  war  bekannt  (vgl.  Ficker  Forschungen  zur 
Reichs-  und  Rechtsgeschichte  Italiens  II  (1869)  79  f.,  III  (1872)  427,  Br esslau 
I'  630),  nicht  aber,  dass  es  noch  nach  hundert  Jahren  von  ihrer  Familie  fest- 
gehalten und  am  Sitz  der  Kurie  in  Avignon  praktisch  ausgeübt  wurde. 

Universis  presens  Privilegium  seu  instrumentum  publicum 
inspecturis  Hector  de  Allyate  de  Mediolano  dei  gratia  comes  pala- 
tinus   pacem,    gaudium    et   salutem.  /.    Sagax  humane   nature 

condicio  memorie  hominum  labilitate  pensata,  ne  diurnitate  tem- 
porum  ea,  que  inter  contrahentes  aguntur,  oblivionis  defectui 
subiacerent,  tabellionatus  adinvenit  officium,  per  quod  contra- 
hencium  vota  scribuntur  et  scripture  ministerio  postmodum  longum 
servantur  in  evum.  2.  Cum  igitur  discretus  vir  Gerhardus*) 
de  Vrankenvurt '')  clericus  Magunt(ine)  diocesis  in  nostra  presencia 
constitutus  nobis  humiliter  supplicarit,  ut  sibi  tabellionatus  officium 
concedere  dignaremur,  nos  ipsius  clerici  supplicationibus,  quem 
ad  exercendum  dictum  tabellionatus  officium  sufficientem  et  ydoneum 
esse  reperimus,  in  hac  parte  favorabiliter  annuentes  receptis  prius 
ab  eodem  clerico  sacrosancte  Romane  ecclesie  ac  sacri  Romani 
imperii  nomine  fidelitatis  solite  et  de  ipso  tabellionatus  officio 
fideliter  et- legaliter  exercendo  pacis  osculo  ac  eciam  iuramento 
prefato  clerico  auctoritate  nobis  et  antecessoribus  nostris  super 
conficiendis  notariis  publicis  a  divis  imperatoribus  concessa  pre- 
dictum  tabellionatus  officium  duximus  concedendum  ac  ipsum  per 
pennam,  calamarium  atque  cartam,  que  tunc  in  nostris  manibus 
tenebamus,  de  ipso  tabellionatus  officio  presencialiter  investivimus. 
3.  dantes  et  concedentes  eidem  clerico  tenore  presencium  liberam 
potestatem  ac  plenariam  auctoritatem  et  facultatem  instrumenta, 
acta,  prothocolla,  munimenta,  cartas,  codicillos  et  litteras  cuius- 
cunque  tenoris  et  forme  scribendi  et  publicandi,  copiandi  et  exem- 
plandi,  testes  et  dicta  testium  recipiendi,  audiendi  et  examinandi, 
contractus,  vendiciones,  obligationes,  ordinaciones,  assignaciones, 
alienaciones,  donaciones,  promissiones,  quittaciones,  conposiciones, 
renuntiaciones,  resignaciones  et  revocaciones  scribendi  et  in  formam 
publicam  redigendi,  procuratoria  quelibet  et  mandata  specialia  et 
generalia  conficiendi,  arbitria  et  dicta  vallandi,  iuramenta  quarum- 
cunque  personarum  recipiendi,  testamenta  conficiendi,  tutores  et 
curatores  dandi,  alimenta  decernendi,  decretum  interponendi,  in- 
sinuandi  et  scribendi,  ultimas  decedentium  voluntates,  sententias 
diffinitivas  et  interlocutorias  audiendi  necnon  appellationes,  provo- 


70  Nr.  117—123 

caciones  et  apostolorum  peticiones  in  presentia  ipsius  ferri  et  legi 
audiendi,  super  appellacionibus,  provocacionibus  et  apostolorum 
peticionibus  ac  super  omnibus  et  singulis  premissis  et  aliis  quibus- 
cunque  casibus  et  causis  ac  negociis  instrumenta  publica  conii- 
ciendi,  dandi  et  ipsum  tabellionatus  officium  libere,  prudenter  et 
fideliter  ubique  terrarum  exercendi'=)  ac  ea  omnia  et  singula 
faciendi,  que  ad  sepedictum  spectare  noscuntur  officium  seu  eciam 
pertinere ;  et  ad  eum,  cum  necesse  fuerit,  in  omnibus  et  singulis 
supradictis  et  que  ad  prefatum  spectanf")  officium,  libere  recurratur. 
In  quorum  omnium  et  singulorum  testimonium  et  fidem  pleniorem 
presens  Privilegium  ad  instanciam  predicti  clerici  in  formam  publici 
instrumenti  redigi  mandavimus  per  notarium  infrascriptum  et  sigilli 
nostri  appensione  muniri. 

Datum  et  actum  Avinion(e)  in  hospicio  nostro  anno  domini 
millesimo  trecentesimo  vicesimo  primo  indiccione  quarta  die  XIX* 
mensis  ianuarii  pontificatus  sanctissimi  patris  et  domini  domini 
lohannis  divina  providencia  pape  XXII.  anno  quinto  presentibus 
discretis  viris  fratre  Micha[h]ele«)  de  Brema  ordinis  domus  Theu- 
tonice  hospitalis  sancte  Marie  I(e)r(u)s(a)l(emita)ni,  presbitero 
Wernhero  de  Mutelhus  canonico  ecclesie  Lutenbacen(sis)  et  Her- 
manne ludaych  clerico  Curo[v]ien(si) ')  Basilien(sis)  et  Tarbaten(sis) 
diocesium  testibus   ad  premissa  vocatis»)  specialiter  et  rogatis*"). 

Et  ego  FVedericus  Hilypoldi*)  de  Nordelingen  clericus  pu- 
blicus  imperiali  auctoritate  notarius  premissis  omnibus  una  cum 
dictis  testibus  presens  interfui  et  ea  omnia  de  mandato  dicti  domini 
comitis  propria  manu  scripsi  et  in  hanc  publicam  formam  redegi 
meoque  signo  consueto  signavi  rogatus. 

Et  hec  Hermannus  de  Monasterio  conscripsit''). 
I)  Ueberschr.:  Creacio  tabellionis.    -{-    a)  aus  Gherhardus  korr.   -f   b)  wrt.  + 
c)  exercend.  +  d)  wohl  von  Lasse  nachgetragen.  -\-  e)  Michalele.  +  f)  Curo- 
niensi.  +  g)  vocatus.  +  h)  rogatus.    -f    i)  aus  Hütpoldi  korr.  -f  k)   Vermerk 
des  Abschreibers. 

117.  132 J  Juli  19. 
Bruder    Daniel     episcopus    Motensis    (?),     des    Erzbischofs    Baldewin 

in  pontificalibus  et  spiritualibus  vices  gerens  an  alle  Christ  getreuen  Leser  und 
Hörer  dieses  Briefs:  er  hat  a.  ab  ine.  dorn.  1321  dominica  proxiraa  post  di- 
visionem  apostolorum  einen  Altar  zu  St.  Paulin  in  Trier  prope  sacrarium 
eiusdem  ecclesie  zu  Ehren  der  Heiligen  Anthonius,  Goar,  der  Jungfrau  Maria 
und  aller  Apostel  kanonisch  geweiht  und  dediziert  und  allen  Besuchern  an 
den  Tagen  der  Weihe  und  [der  Patrone  einen  Ablass  gewährt].  —  J)  Co  ; 
der  Schluss  fehlt.     Zitiert  von  Holzer  30. 

118.  Avignon  1321  September  4. 
Papst  Johannes  XXII.  an  König  Ludwig  den  Bayern.      K  SS  /'Divine 

retribucionis  —  D.  Avin.  11.  non  sept.  pont.  n.  a.  qu.^-  aus  Vatikan.  Register: 
Riezler  nr.  261  N.  1  (zu  der  wesentlich  gleichlautenden  nr.  261,  der  Provision 
für  Erzbischof  Matthias)  Bruchstück. 

119.  1322  Oktober  5. 
Anseimus  Dekan  von  [ ]  und  der  Offizial  [von  Verdun?]  an  einen 

Priester  von  St.  Gangulphus  und  St.  Laurentius  in  Trier  [und  Andere]: 
Herr  lo(hannes)  Albas  hat  dem  Mönch  Henricus  dictus  Mechepennich  seiner 
Pfründe  beraubt  und  auch  dessen  officium  elemosinarie  dem  mit  ihm  selbst 
verwandten  Mönche  Nicolaus  verschafft,  weil  H.,  den  Ausstellern  gehorsam, 
eine  von  Albas  gegen  Volmarus  (vgl.  die  Zeugenliste  von  Nr.  120)  beim  päpst- 
lichen Stuhl  eingelegten  Appellation  nicht  gefolgt  ist,  da  Albas  den  H.  in  der 


1321  Juli  19—1323  April  28  71 

ihm  von  den  Ausstellern  gesetzten  Frist  nicht  wiederhergestellt  hat  und  auch 
nicht  8  Tage  später  zum  Termin  in  Virdunum  (Verdun)  erschienen  ist,  haben 
jene  ihn  tags  darauf,  feria  tercia  post  festum  beati  Remigii  in  octobri 
(Oktober  5)  auf  Bitten  des  Klerikers  Freyrisnus  (?)  de  Stanno,  Prokurators 
und  Verteidigers  der  Gegenpartei  für  suspendiert  und  exkommuniziert  er- 
klärt, falls  er  sich  nicht  binnen  8  Tagen  rechtfertige  ;  er  bittet  die  Adressaten, 
die  Mahnung  und  gegebenenfalls  das  Urteil  zu  verkündigen.  D.  a.  dorn. 
M"  CCC  XX°  II.  feria  tercia  supradicta.  Ueber  die  Ausführung  sollen  sie 
schriftlich  berichten.  Datuta  ut  supra.  —  K  SJO  a,  eingerückt  in  Nr.  120, 
wie  diese  am  Anfang  verstümmelt.  Das  Regest  ist  zum  Teil  durch  Kombi- 
nation der  Angaben  von  Nr.  120  gewonnen. 

120.  [Trier?  bald  nach  1322  Oktober  5]. 

Instrument  des  Trierer  Klerikers  Herbinus  quondam  Evrardi  de  Amoth, 
kaiserlichen  öffentlichen  und  der  Trierer  Kurie  Notars :  in  Sachen  des  Streites 
zwischen  dem  Mönch  Henricus  und  dem  lo(hannes)  Albas  erklärt  des  letztern 
Prokurator  das  eingerückte  Mandat  Nr.  119,  in  dem  der  Dekan  Anseimus 
und  der  Offizial  (von  Verdun?)  ihn  vorgeladen  und  exkommuniziert  haben, 
für  null  und  nichtig,  unter  anderem  deshalb,  weil  statt  Jener  der  Ordinarius 
des  Albas  und  Heinrichs,  der  Erzbischof  von  Trier,  zuständig  sei,  und  appel- 
liert an  den  apostolischen  Stuhl.  Zeugen:  die  bescheidenen  und  ehrsamen 
Herr  lohannes  dictus  Parii  Stiftsherr  von  St.  Simeon  und  Siegelführer  der 
Trierer  Kurie,  Andruinus  de  Long(uyon  ?)  kaiserlicher  und  der  Trierer  Kurie 
Notar,  die  Geistlichen  Johannes  de  Viena,  Theodericus  de  Goslaria^  lohannes 
dictus  Cesar  ttnd  Robinus  de  Yvodio  sowie  Volmarus  Bote  der  Trierer  Kurie. 
—  K  ST^i  "'*  hintere  Deck-  und  Vorsatzblätter  benutztes,  am  Anfang  ver- 
stümmeltes Original  mit  dem  Signet  des  Notars.  Die  verlorene  Datierung 
ergiebt  sich  ungefähr  aus  Nr.  119. 

121*.    122*.  Avignon  1323  April  1. 

Papst  Johannes  XXII.  für  das  Augustiner- Hospital  auf  dem  St.  Bernhard. 

K  344  a  und  C ;   Mollat  nr.  17  131,   17  133  Regg.   (aus   Vatikan.  Register). 

123.  Lucca  1323  April  28. 

Des  Doktor  Ugolino  von  Celle  auf  Befehl  Castruccios, 
Herrn  von  Lucca  verfasste  Denkschrift  über  das  Recht  des 
erwählten  römischen  Königs. 

K  Il6^).  —   Vgl.  Stengel  III. 

Magnificus  dominus  Lucanorum  dominus  meus  intelligens 
responsionem  factam  per  venerabilem  patrem  dominum  .  .  legatum 
summi  pontificis  in  Lombardie  partibus  existentem  ambaxiatoribus 
Serenissimi  principis  domini  Lodewici  Romanorum  regis '),  videlicet 
quod  mirabatur  de  eorum  ambaxiata,  quod  dominus  eorum,  licet 
electus  esset  in  Romanorum  regem,  nondum  tamen  erat  a  summo 
pontifice  confirmatus  et  sie  pacem  statuere  et  treugam  indicere 
et  alia[m]  iurisdictionem*)  exercere  de  iure  non  poterat.  De  qua 
responsione  multipliciter  ammiratus  et  hoc  in  talami  sui  silencio 
infra  sue  mentis  archana  sepe  revolvens  sapientes  suos  in  utroque 
iure  peritos  evocari  fecit,  inter  quos  ego  Ugolinus  de  Celle  solo 
nomine  legum  doctor  vicarius  eius  vocatus  fui,  quibus  inposuit  et 
mandavit,  ut  super  dicta  responsione  suum  deberent  dilucidare  con- 
silium,  an  de  iure  processerit  necne. 

Ex  quo  themate  plura  dubia  oriuntur,  in  primis  videlicet,  an 
electus  a  principibus  Alamanie  vel  a  maiori  parte  ipsorum,  ad  quos 
de  iure  et  consuetudine  ius  eligendi  Romanorum  regem  spectat, 
confirmacione  indigeat  vel,  antequam  inungatur  vel  coronetur  a 
. .  papa,  pacem  et  treugam  indicere  possit  et  alia  iura  imperii 
amministrare. 


72  Nr.  123 

Et  primum  quidem  eligens  illam  partem,  quod  ipse  electus 
amministrare  possit  et  omnia  alia  facere,  que  Romanorum  principes 
facere  v[i]si  *')  sunt,  utpote  iure,  scripto  ac  multiplici  racione  sub- 
nixam  hec  dicenda  disserenda  previdi,  ut  infra  per  ordinem  descri- 
buntur,  et  semper  per  ordinem  respondebo  ad  omnia  iura  et  argu- 
menta, que  in  contrarium  allegantur,  distinguendo  postmodum,  que 
potestas  summo  pontifici  et  Romanorum  principi  de  iure  conveniat. 

/.  Et  primo  videtur,  quod  electus  a  principibus,  qui  ius  habent 
eligendi  (ut  Extra  De  electione  capite  ,Venerabilem'  '*)  §  ,Verum' 
et  §  .Insuper'),  quod  ex  ipsa  electione  iurisdictionem  plenam  conse- 
quitur,  antequam  confirmetur  et  coronetur  a  . .  papa  (ut  notat  Jo- 
hannes LXXXXIII.  distinctionis  canone  ,Legimus  inYsaya'*)  verbo 
.quomodo  exercitus  imperatorem  faciat'  etc.  in  glossa,  que  incipit: 
,Ex  sola  enim  electione'  et  de  hoc  notat  LXIII.  distinctionis  canone 
quinto ')  in  glosa,  que  incipit :  ,Ex  hoc  loco').  Et  eo  ipso,  quod 
electus  est  a  principibus,  confirmatus  est  sicut  . .  papa  (ut  Extra 
De  electione,  capite  LI.*)).  Et  est  eadem  ratio,  que  in  papa,  quia 
quoad  temporalia  non  habet  superiorem  in  terris  (ut  ibi  dicitur) 
et  quia  uterque  ab  eodem  principio  processerunt,  videlicet  a  deo  (ut 
in  Autentica  Quomodo  oporteat  episcopos  clericos*)  circa  principi- 
um).  Ergo,  quod  de  uno  dicitur,  de  altero  debet  intelligi  esse  dictum 
(ut  Extra  De  constitucionibus  ,Translato'  ^)),  et  ubi  est  eadem  racio, 
ibi  idem  ius  habendum  et  de  similibus  idem  est  iudicium  (FF.  Ad 
legem  Aquiliam  .Illud"),  Codicis  Ad  legem  Falcidiam,  lege  finali*), 
Extra  De  rescriptis  ,Inter  ceteras' ')  et  Uli.  distinctionis  .Denique'")). 
Nee  est  cautum  in  iure  canonico  et  civili,  quod  rex  Romanorum 
indigeat  confirmacione.  Nee  est  cautum,  quod  ante  confirmacionem 
non  possit  uti  sua  iurisdictione  et  ipsam  exercere.  Ergo  est  con- 
cessum  (FF.  Ex  quibus  causis  maiores  ,Necnon' "),  XXIII.,  questi- 
onis  V.  ,Si  non  licet'  **)).  Et  ubi  lex  non  distinguit,  nee  nos 
distinguere  debemus  (FF.  De  publicana  ,De  precio'  ")).  Et  ubi 
apostolusnond[e]fin[iv]it'''),  nee  nos  (XXXI.,  questionis  I.  ,Si  dormierit'  ■*)) 
et  quod  non  est  decreto  sanctorum  patrum  sancitum,  supersticiosis  non  est 
adinvencionibus  presumendum   (IL,    questionis   V.    ,Consuluisti'  ")). 

2.  Nee  obstat,  si  dicatur,  quod  .  .  papa  coronat  et  ungit  eum, 
quia  ille  actus  separatus  est  ab  actu  confirmacionis,  quia  per  illam 
unctionem  et  con[secr]acionem'^)  designatur,  quod  ipse  ..imperator 
subsit  . .  pape  quoad  spiritualia.  Unccio  enim  habet  alium  effectum 
in  .  .  episcopis  et  similibus,  quia  per  consecracionem  et  inunctionem 
confirmatur  potestas  circa  ea,  que  sunt  ordinis. 

3.  Immo  in  capite  ,Venerabilem'  *^)  dicitur,  quod  . .  papa 
precipit,  quod  ille  dux  Carenthie  "),  cui  scribitur,  et  alii  debeant 
regi  Ottoni  adherere,  ergo  et  obedire,  et  tamen  non  erat  ille  Otto 
coronatus  nee  unctus,  per  que  clare  ostenditur  dominum  papam 
voluisse,  quod  ante  coronacionem  et  unctionem  rex  Romanorum 
habeat  iurisdictionem  in  temporalibus  (ut  in  dicto  capite  ,Venera- 
bilem''*)  circa  finem  dicitur  evidenter  et  in  Autentica  Ut  iudices 
sine  quoquo  suffragio  per  totum  et  maxime  in  §  ,Sic  igitur'  **)). 
Hoc  idem  in  prefecto  pretorio  (FF.  De  officio  prefecti  pretorio, 
ege  I.")    in  fine;  ibi:    a  principibus  electi  sunt)    et  in  pretoribus  et 


1323  April  28  73 

edilibus  idem  est  (FF.  De  origine  iuris,  lege  II.  §  ,Deinde'**).  Et 
sie  in  prefecto  urbis  (FF.  De  officio  prefecti  urbi  lege  I.  §  ,Cum 
urbem'^*)).  Et  sie  in  omnibus  aliis  magistratibus  (FF.'')  Ad  legem 
luliam  de  ambitu,  lege  II.*')). 

4.  Et  sie  iurisdictionem  ex  electione  consequitur,  qui[a]  a') 
deo  recipit  illam  potestatem  (sicut  legitur  LXXXVI.  distinctionis 
,Due  sunt'  **)  et  canone  ,Si  imperator'*')).  A  celesti  maiestate  enim 
traditum  est  ei  imperium  et  ideo  imperialem  fortunam  deus  rebus  humanis 
disposuit,  ut  possit  omnia  «  COmgere  et  emendare  (ut  Codicis  De  veteri 
iure  enucleando,  lege  II.  §  ,Sed  quia  divine'  ^^)  et  in  Autentica 
De  questore  ")  in  principio  et  Ut  non  luxuriemur  contra  naturam^'*) 
in  prefacione). 

5.  Nee  obstat,  quod  . .  episcopi  ante  confirmacionem  non  poSSUnt 
amministrare  (Extra  De  electione,  capite  iNost[i]'0^*)  et  capite  ,Trans- 
missam'*^)  cum  similibus),  quod  responderi  potest,  quod  alia  ratio  est 
in  spiritualibus  et  alia  in- temporalibus  (ut  De  consecracione,  dis- 
tinctionis III.  .Celebritatem' '")  in  fine),  quia  spiritualia  maiora  et 
digniora  sunt  temporalibus  (ut  Extra  De  translatione  capite  Jnter 
corporalia')*'),  unde  non  sequitur:  si  ita  servatur  in  spiritualibus, 
ergo  idem  servari  debet  in  temporalibus,  quia  non  sunt  paria,  ut 
dictum  est,  et  quia  circa  maiora  maius  vertitur  periculum  et  ideo***) 
cautius  est  agendum  (XLII.  distinctionis  ,Quiescamus'  *^),  FF.  [De] 
Carboniano  edicto,  lege  I.'*^)).  Item  quandoque  etiam  electus  epi- 
scopus  et  electa  . .  abbatissa  sine  confirmacione  amministrant  et  ex 
electione  consequUntur  ius  plenum,  videlicet  cum  .  .  episcopus,  [qui]^) 
immediate  subest  domino  . .  pape,  est  in  remotis  partibus  et  abbatissa 
electa  in  concordia  vel  a  duabus  partibus  (Extra  De  electione,  capite 
(Nichil"')  et  capite  Jndempnitatibus'  De  electione  libri  VI.'*)). 
Ergo  rex  Romanorum  electus,  cui  tocius  mundi  gubernacio  com- 
missa  est,  antequam  confirmetur  vel  coronetur,  gubernare  et  am- 
ministrare preter  periculum  rite  potest  (VTI.,  questione  ultima '') 
circa  finem  nee  ob(stat.^^  hoc  Codicis  De  quadriennii  prescriptione, 
lege  iBene  a  Zenone''^)  in  fine  et  FF.  De  militis  testamento,  lege 
,Ex  eo' ")  cum  glossis  suis). 

6.  Quia  imperiales  infule  sunt  ille,  que  in  Alamania  dantur 
Aquisgrani,  et  quia  electus  nominatur  per  electionem  factam  in 
Frankenf(ort),  post  quam  illas  infulas  recipit  ab  archiepiscopo 
Colon(iensi)  vel  alio  nomine  suo,  statim  rex  Romanorum  appellatur 
et  omnem  iurisdictionem  imperii  exercere  potest.  Sic  notat  Inno- 
centius  . .  papa  IUP*  '*)  Extra  De  electione,  capite  ,Venerabilem"*),  ibi 
dum  dicit :  auctoritatem  amministrandi  accipere  potest  a  Colon(iensi) 
archiepiscopo  vel  hec  sua  auctoritate  habet  ex  electione.  Et  sie 
videmus  per  antiqua  tempora  et  moderna,  quod  multi  Romanorum 
reges  electi  ante  coronationem,  que  fit  a  . .  papa,  iurisdictionem 
et  amministracionem  imperii  exercuisse,  sicut  in  imperialibus  croni- 
cis  plenissime  continetur.  Que  omnia  fecerunt  ecclesia  Romana 
sciente  et  non  contradicente,  immo  semper  expresse  permittente, 
et  sie  concessisse  videtur  (ut  FF.  Mandati  ,Qui  patitur'  cum  si- 
(milibus.^j*")).  Et  multa  possent  circa  hunc  articulum  allegari.  Et 
sie  per  coronam  datam  in  Alamania  acquiritur  ius  electo,  non  per 


74  Nr.  123 

illam,  que  per  consecrationem  suam  datur  a  . .  papa  in  Urbe,  quia 
ille  infule  dicuntur  papales  et  de  hiis  non  fuit  cogitatum  tempore 
illarum  legum,    quia   nondum   facta   erat  decretatis  ,Venerabilem'. 

7.  Insuper  non  videtur,  quod  aliqua  differencia  sit  inter  im- 
peratorem  et  regem  nisi  nominis,  que  supervacua  est  et  pertinacibus 
relinquenda  (Codicis  De  constituta  pecunia,  lege  11.^'))-  Nam  quid- 
quid  potest  imperator,  et  rex.    Nam  imperator  dicitur  ab  imperando, 

'L  rex  autem  a  regendo,  quorum  utrumque  uterque  convenit.  Nam 
uterque  imperat  et  regit.  Vocatur  eciam  princeps,  quia  principatum 
in  precipiendo  gerit  et  est  primum  caput.  Preterea  lex,  que  de 
imperio  eius  loquitur,  vocatur  regia  et  non  imperatoria  et  quod 
principi  placuit,  legis  habet  vigorem,  quod  nomen  generale  est 
(ut  Institutionum  De  iure  naturali  §  ,Sed  quod  principi'**)).  Reges 
autem  possunt  et  poterant  orania,  qui  eciam  leges  condebant 
(ut  FF.  De  origine  iuris,  lege  II.  §  I.  et  11.*^)),  et  regura  »  est  • 
facere  »  iusticiam  (XXIIL,  questionis  V.  .Principes'")).  Ipse  enim  deus 
aliquando  dicitur  rex,  aliquando  imperator  (ut  Extra  in  prohemio 
decretalium  ,Rex  pacificus' **)  et  XL,  questionis  lU.  Julianus'**)). 
Per  quod  apparet,  quod  non  est  vis  inter  ista  nomina  rex  et 
imperator. 

8.  Qui  enim  faciunt  imperatorem  nisi  illi,  qui  faciunt  regem, 
videlicet  consensus  principum  et  eorum  electio?  Non  enim  de 
novo  eligitur,  cum  inungatur  et  coronatur  a  . .  papa.  Ex  eo  enim 
tempore,  quo  inter  principes  relatus  est,  omnia  potest,  que  principi 
Romanorum  sunt  concessa,  accepta  ab  ipsis  principibus  corona  et 
insigniis  imper[i]alibus  ^),  que  sunt  crux,  lancea  et  spata,  que  omnia 
suscipit,  antequam  Romam  ^)  proficiscatur,  quando  coronam  recepit 
Aquisgrani.  Et  ideo,  cum  ad  ipsum  Romanorum  regem  spectet 
statim,  quod  electus  est  et  coronatus  Aquisgrani,  plena  iurisdictio 
et  amministratio  rerum  temporalium,  absurde  dicitur,  quod  imperium 
vacet.  Et  ideo  non  debet  summus  pontifex  in  rebus  temporalibus 
imperii  se  ingerere. 

9.  Quod  autem  omnia  temporalia  sub  ipsius  tantum  Roma(ni) 
principis  dicione  ac  protectione  consistant,  infrascriptis  legum  et 
canonum  auctoritatibus  et  rationibus  conprobantur.  Dicit  namque 
lex  ecclesie  quidem  approbata  iudicio  sie  loquens:  .Maxima  quidera 
in  Omnibus  sunt  dona  dei  a  superna  collata  clemencia  sacerdocium  et  imperium, 
illud  quidem  divinis  ministrans,  hoc  autem  humanis  presidens  ac  diligenciam 
ezhibens  ei  uno  eoderaque  principio  utraque  procedencia  bumanam  exomant 
vitam'  et  infra  paulo  post :  , Imperium  autem',  inquit  .recte  et  potenter 
exornet  traditam  sibi  rem  publicam  et  erit  consonancio  quedam  bona  omne, 
quidquid  utile  est,  humane  conferens  generi'.  Hec  Scribunt  in  Autentica 
Quomodo  oporteat  episcopos  clericos  ad  ordinationem  perduci,  col- 
lectione  II.  **).  Item  dicunt  canones,  quod  omnes  provincie  omnesque 
naciones  Romano  subsunt  imperio  (ut  legitur  XI.,  questionis  I., 
canone  ,Hec  si  quis'*')  et  LXII.')  distinctionis  .Adrianus  ..papa'") 
et  omnia  fore  in  potestate  Romani  principis  (ut  VIII.  distinctionis 
,Quo  iure''")).  Hoc  idem  Codicis  De  quadriennii  prescriptione 
,Bene  a  Zenone'  **)  et  in  corpore  Autentica  .Scriptum  exemplar'*') 
collectione  II.).    Et  sie  . .  papa  non  habet  utramque  iurisdictionem 


1323  April  28  75 

(Extra  Qui  filii  sint  legitimi  ,Lator'^)  et  XXIII.,  questionis  IIII. 
,Quesitum' ")  et  XXXIIIL,  questionis  II.  ,Inter  hec'  **)  in  fine),  quia 
a  solo  deo  habet  illam  potestatem  in  temporalibus,  .  .  papa  vero  in 
spiritualibus.  Et  sie  divisa  est  iurisdictio;  prius  enim  fuit  iraperator  quam 
coronam  reciperet  a  .  .  papa,  CO  quod  ante  fuit  imperium  quam  apostolatus 
([sicut]  ^)  notat  Bar(tholomeus/'j  Extra  Qui  filii  sint  legitimi , Causam 
que'")  glossa,  que  incipit  ,Sic  patet').  Hinc  est,  si  appellatur  a  iudice 
seculari  ad  ipsum  imperatorem,  non  ad  summum  pontificem  appellatur 
(Extra  De  appellationibus  ,Si  duobus' *^)),  quia  de  subditis  imperii 
non  habet  se  intromittere,  quia,  quod  factum  est  per  imperatorem 
in  temporalibus,  non  debet  per  papam  infringi  nee  debet  se  intro- 
mittere de  subditis  imperatoris,  sicut  . .  archiepiscopus  de  subditis 
.  .  episcopi  intromittere  se  non  habet  (sicut  notat  Hostiensis  in 
summa  sua  Extra  Qui  filii  sint  legitimi**)  in  §  ,Qualiter'  verbo 
.verum').  Iterum  illud  deinde  censetur  iustum  bellum  esse,  quod 
auctoritate  principis  exercetur  (ut  XXXIII.,  questionis  I.  ,Quid 
culpatur'  *")  et  questionis  II.  canone  Justum'  ®*)).  Ex  quibus  illud 
consequitur,  quod  prohibendorum  armorum  ac  non  exercendorum 
bellorum  iudicium  et  potestas  post  bellum  indictum  ad  eum  tarnen 
pertineat.  Hec  enim  et  per  canones  liquet  alia  ratione,  quia,  ut 
dicunt  decretiste,  vacante  de  more  imperio  supplet  ecclesia  in  tem- 
poralibus (Extra  De  foro  conpetenti,  capite  .Licet'*')).  Ergo  non 
vacante  non  debeat  se  temporalibus  immiscere.  Ex  hiis  itaque 
patet  [potestatem]^)  indulgende  quietis  in  longum  tempus,  que 
dicitur  treuga,  et  in  breve  tempus,  que  dicuntur  inducie  (ut  FF. 
De  captivis  et  postliminio  [et]"^)  redemptis,  lege  .Postliminii' *')), 
ad  solum  principem  pertinere  et  ex  consequenti  relinquitur,  quod 
.  .  papa,  ad  quem  hec  non  pertinent,  non  potuerit  bellum,  pacem 
vel  treugam  indicere  in  terris  imperii,  cum  ex  ipsius  Romani  prin- 
cipis solum  dependeat  potestate,  ut  supra  probatum  est. 

10.  Sed  canoniste  dicunt,  quod  . .  papa  habet  utrumque  gladium 
(ut  XXII.  distinctionis  canone  I."*),  ubi  legitur,  quod  dominus  noster 
lesus  Christus  super  petram  fidei,  quod  ex  nascentis  erexit,  qui  beato  eterne 
rite  clavigero  terreni  simul  et  celestis  imperii  iura  conmisit),  colligentes  ex 
hiis  verbis,  quod  . .  papa  habet  utrumque  gladium.  Sed  salva  pace 
illorum  non  ita  illud  intelligitur.  Sed  vult  dicere,  quod  apostolorum 
princeps  habuit  a  domino  terrenum  imperium,  scilicet  ligandi  homines 
super  terram  et  absolvendi  et  imperium  celeste,  ut  essent  ligati  et 
absoluti  etiam  in  celis  **),  habens  illam  potestatem  a  Christo,  qui  et 
eternam  habuit  potestatem,  scilicet  dimittendi  peccata  et  cetera. 
Nolens  autem  Christus  habere  temporale  imperium  seu  terrenum, 
quales  reges  temporales  habent,  cum  cognovisset,  quia  venturi  essent 
ludei,  ut  raperent  eum  et  facerent  eum  regem,  fugit  lter[ujm  )  in  montem 
(ut  legitur  lohannis  VI.®^).  Christus  dei  filius,  cuius  .  .  papa 
vicarius  est,  iussit  Petrum  apostolorum  principem  gladium  tempora- 
lem reponere  in  vaginam  (lohannis  XVIII.*')),  ut  cognosceret  non 
esse  sibi  utendum  dicto  gladio,  et  claves  illi  tradidit,  non  gladium. 
Et  illud,  quod  dicitur  in  dicto  canone  XXII.  distinctionis*'),  exponit 
glossa  antiqua,  quod  dicit  terreni  scilicet  imperii  super  laycos 
quantum  ad  spiritualia  et  celestis  super  clericos.    Immo  . .  papa  se 


76  J323  ApHl  28 

de   temporalibus   intromittens    immitteret   falcem  in  alienam  messem   (ut 
in  capite  ,Per  venerabilem'  Qui  filii  sint  legitimi  **)). 

//.  Insuper  ad  declarandum,  quod  omnis  anima,  que  nascitur 
in  hoc  mundo,  subdita  sit  imperatori  terrestri,  Christus  dei  fUius 
tributum  pro  se  et  Petro  iuSsit  solvi  cesari  de  statera,  quod  '*)  inTcntum 
est  in  ore  piscis,  iubens  etiam,  ut  ea,  que  sunt  cesaris,  cesari  reddantur 
(Mathei  XVII.«»)  et  XXin.,  questionis  Vffl.  canone  .Tributum'") 
et  XL,  questionis  I.  capite  ,Magnum'  '*)  et  capite  ,Si  tributum'  "))  et 
solvere  tributum  vel  censum  Signum  est  subiectionis  (Extra  De  censibus, 
capite , Omnis  anima' ")).  Quod  autem  bellorum  duces  intra  se  de  treu- 
gis  et  induciis  conveniunt,  hoc  de  ipsarum  legum  et  Romani  principis 
auctoritate  subnititur  et  pro  hiis  etiam  manifeste,  quod  dicit  lex: 
Nichil  est  maius  imperiali  maiestate  (Codicis  De  le.,  lege  finali") 
et  in  dicta  lege  ,Bene  a  Zenone'  '*))  et  quod  ipse  imperator  est 
mundi  dominus  (ut  Ad  legem  Rodiam  de  iactu,  lege  ,Deprecacio' ")), 
quod  et  decretiste  fatentur,  quod  et  in  Francia  et  in  Ispania  et  in 
Omnibus  provinciis  est  dominus.  Est  enim  unus  solus  imperator  (ut 
Vn.,  questionis  I.  ,ln  apibus'  '*)),  nisi  probarent  se  exemptos  ab 
imperatore,  ut  notatur  in  dicto  canone  ,Adrianus  papa' "),  licet 
glosator  decretorum  dicat  ibi "),  quod  fatetur  imperatorem  esse  mundi 
dominum,  eciam")  in  Francia  et  Hispania,  quod  adiecit  per  iocum  vel 
propter  timorem,  quia  erat  Ispanus,  cum  et  Ispania  specialiter  ei 
subsit  (ut  preallegato  canone  ,Hec  si  quis'  '*)).  Igitur  cum  nichil 
sit  eo  maius  temporaliter,  relinquitur  ei,  scilicet  imperatori,  nemi- 
nem inducias  vel  treugam  indicere  potuisse  rege  Romanorum  hec 
facere  nolente. 

12.  Sed  hiis  lo(quit)ur,  quia  videtur  sacerdocium  maius  esse 
imperio  et  sie  ei  licere,  que  sunt  imperii,  quia  maius  est,  cui 
maiora  licent.  Sed  certum  est  maiora  sacerdocio  licere  quam  im- 
perio, scilicet  spiritualia  amministrare,  que  constat  fore  temporali- 
bus digniora.  Ergo  et  per  consequens  cui  licent  maiora,  debent 
licere  minora.  Sed  ad  hoc  facile  est  reponsio.  Quia  maiora  sunt 
spiritualia  et  digniora  quantum  ad  futuram  beatitudinem  pertinent 
et  quantum  ad  dei  regimen,  sie  est  maius  sacerdocium.  Sed  inter 
viventes  in  hoc  seculo  et  quantum  ad  humanas  et  mutabiles  res 
ac  potestates  temporales  attinent,  nichil  est  maius  imperio.  Et 
hec  preterea  potestas  temporalis  prorsus  aliena  est  a  potestate 
spirituali  magistro  pastore  omnium  domino  lesu  Christo  docente 
ac  dicente:  .Regnum  meum  non  est  de  hoc  mundo'  (lohannis  XVIII. '")), 
ut  sie  non  obstet  iuris  civilis  regula*"*),  que  dicit:  non  debet  cui,  quod 
maius  est,  licet,  quod  minus  est,  non  licere,  quia  verum  est,  quando 
permissione  maiori  includi  potest  idque  esset  minus,  et  sie  videtur, 
ut,  cum  lex  permittit  adulterum  [ocjcidere™*),  multo  magis  debet 
licere  ipsum  iniuriis  afficere.  Sed  spiritualia  non  includunt  se  cum 
temporalibus,  sed  sunt  prorsus  diversa  et  adversa,  ut  predicitur; 
temporalium  presidentia  est  sacerdocio  penitus  deneganda.  Quod 
autem  amministraciones  iste  sint  diverse  et  distincte,  legitur  et 
videtur  XCVI.  distinctionis  ,Cum  ad  verum'*')  et  X.  distinctionis 
.Quoniam  idem'*'),  licet  altera  scilicet  spiritualium  administracio 
sit  dignior  reliqua  iuxta  illud  Ambrosii:    Honor  #  et  sublimitas  epis- 


1323  April  28  77 

copalis  null[i]s")  poterit  conparacionibus  adequari,  si  regum  fulgori  conpares, 
*  principum  dyademati,  longe  erit  inferius  quam  si  plumbi  metallum  ad  auri 
fulgorem  conpares  (ut  legitur  in  eadem  distinctione,  canone  ,Duo  sunt 
quippe'«»)). 

13.  Sed  adhuc  instatur"*),  quod  maius  sit  sacerdocium  imperio 
et  per  hoc  ei  posset  imperare  et  treugam  indicere  et  similia,  quia 
. .  papa  inungit  imperatorem  et  eum  coronat  (ut  habetur  De  electione 
in  capite  ,Venerabilem' **)).  Sed  hoc  non  obstat,  quia  non  ideo 
sequitur  sacerdocium  esse  maius  imperio,  quia  eum,  scilicet  im- 
peratorem, .  .  papa  inungit.  Nee  enim  maior  fuit  puer  Elysey 
lohanni  filio  losaphat  filii  Nausi,  quem  unxit  in  Ramoch  Galath 
iussu  Helisey  in  regem  super  Israel  **)  quantum  ad  temporalia. 
Uftctio  enim  non  facit  maiorem  eum,  qui  unxit,  eo  qui  ungitur. 
Sic  Panor(mi)tanus  archiepiscopus  ungit  regem  Sycilie  et  coronat 
eum  et  tamen,  sicut  manifestum  est,  non  est  in  temporahbus  maior. 

14.  Iterum  quamvis  . .  papa  non  teneatur  inungere  fatuum  vel 
hereticum  imperatorem,  ut  dicit  dicta  decretalis  .Venerabilem'  **), 
tamen  non  immo  sequitur,  quod  sola  electio  Romani  principis  ei 
ius  non  tribuat  imperandi.  Cum  enim  sola  principum  electio  ei 
omnem  tribuit  potestatem,  quia  non  est  eo  superior  in  temporalibus, 
quomodo  enim  dicere  possumus  ipsum  regem  subesse  alicui,  quem 
certum  est  nuUum  habere  in  temporalibus  potentiorem?  Quod 
dicitur  in  decretali  iVenerabilem',  quod  non  debet  .  .  papa  hereticum 
vel  fatuum  inungere  vel  eius  electionem  approbare,  verum  est  propter 
se,  quoniam  inungendo  vel  approbando  ipsum  manifeste  peccaret. 

15.  Sed  adhuc  contra  hoc  posset  quis  insurgere  ad  pro- 
bandum,  quod  maius  est  sacerdotium  imperio,  quia  .  .  papa  deponit 
imperatorem  (ut  XV.,  questionis  VI.  lAlius  item  Romanus  ponti- 
fex'*^),  ubi  dicitur,  quod  Zacharias  papa  deposuit  regem  Francorum, 
qui  erat  imperator,  dum  non  esset  tunc  imperium,  ut  dicit  canon, 
ut  colligitur  et  notatur  LXIII.  distinctionis  .Ego'"'):  et  Pipinum, 
Karoli  »  imperatoris  patrem,  »  eius  locO  substituit).  Ex  quo  percipitur 
maius  fore  sacerdotium  principatu.  Sed  non  obstat,  quia  dicit 
glosa*'):  Zacharias  non  deposuit  sed  deponentibus  tantum  consensit. 
Nee  obstat  Extra  De  sententia  et  re  iudicata,  libri  VI.  capite  ,Ad 
apostolice'  *'),  ubi  Inno(centius)  IIII.  sententiam  depositionis  protulif 
contra  Frid(ericum)  imperatorem  secundum,  quia  non  est  dubium, 
quia,  si  imperator  esset  hereticus,  qui  debet  ecclesiam  defendere, 
et  alia  enormia  perpetraret,  que  in  dicto  capite  continentur,  ipsum  pri- 
vare  posset,  quia  spectat  ad  .  .  papam  non  solum  principes  Ro- 
manorum set  eciam  quemlibet  Christianum  corripere  de  peccato  (ut 
Extra  De  iudiciis,  capite  ,Novit'  **). 

16.  Item  adhuc  instatur  contra  hoc  idem  alia  ratione :  quia 
imperator  iurat,  ergo  maior  est  eo  (ut  XLIII.  distinctionis  ,Tibi 
domino''*)).  Sed  ad  hoc  est  responsio  peremptoria:  quia  illut  non 
est  sacramentum  subiectionis  seu  vasallagii,  nee  enim  illius  per 
omnia  formam  habet,  sed  est  sacramentum  devocionis  seu 
reverencie  ac  humilitatis,  quam  disciplina  docuit  Christiana  et  cuius- 
dara  obsequii  Christianitatis.  lUa  enim  forma  subiectionis  est  alia 
prorsus   ab  ista,    illa  scilicet,    que  continet    ratione  beneficii  tutum, 


78  J323  April  28 

incolume,  honestum,  utile,  facile  etc.  (de  qua  habetis  XXII.,  questione 
ultima  ^*)).  Nee  enim  ideo  prestat  Imperator  hoc  iuramentum  pape, 
quod  ab  eo  aliqua  temporalia  percipiat,  que  imperii,  quod  semper 
est,  tantum  sunt,  sed  ratione  obsequii,  quod  debet  spiritualiter 
quilibet  Christianus  ecciesie  et  maxime  principes  catholici  et  ante 
omnes  imperator,  scilicet  quod  non  adversentur  ecciesie  nee  summo 
pontifici  sint  dampno  de  vita  vel  menbris  vel  quod  mala  capcione 
capiantur  et  similia  ^').  Qui  pontifex  est  caput  ecciesie  et  servabit 
honorem  ipsius  ecciesie  quod  —  posse  etc.,  que  habentur  in  dicto 
canone  .Tibi  domino'  "*).  Est  enim  hoc  obsequium  Christianitatis 
et  fidei  a  deo.  Quod  si  requisiti  principes  non  prestarent  hec 
obsequium  °)  ecciesie,  digne  possent"*)  excommunicari  (ut  habetur 
XXni.,  questionis  V.  canone  .Amministratores'**)).  Idcirco  enim 
Christus  suam  ecclesiam  principibus  tradidit,  ut  eam  tuerentur  et 
ipsum,  qui  est  caput  ecciesie  sue.  Unde  scribitur  eisdem  causa 
et  questione:  cognoscant,  inquit,  principes  soli  deo  se  debere  esse 
reddlturos  rationem  propter  ecclesiam,  quam  a  Christo  tuendam  suscipiunt. 
Nam  sive  augeatur  pax  et  disciplina  ecciesie  per  fideles  principes  sive  sol- 
vaturP),  ille  ab  eis  rationem  exiglt,  qui  eorum  potestati  sum  ecclesiam  tradidit 
(ut  habetur  in  canone  .Principes  seculi'  eorundem  cause  et  questio- 
nis^*)). Hac  ratione  secundum  omnes  Christianos  dici  debet  et 
defendi,  quod,  cum  recte  Romana  ecclesia  pateretur  ab  Astulfo 
rege  Lombardorum  persecuciones  et  auxilium  peteret  a  Con.stantino 
et  Leone  filio  eius  imperatoribus  Constantinopolitan(is)  et  ipsi 
nollent  patrocinari  ecciesie,  Stephanus  secundus  papa  nacione  Ro- 
manus imperium  transtulit  ad  Karolum  Magnum,  quod  et  omnes 
Christiani  recte  factum  iudicare  habent.  Non  ergo  pro  tanto,  quod 
iurant  premissa,  ad  que  tenentur  omnes  Christiani,  specialiter 
principes,    sequitur    papam    esse    ipso    maiorem    in    temporalibus. 

J7.  Nee,  quia  imperium  transtulit  a  Grecis  in  Germanos, 
maioritatem  aliquam  in  temporalibus  contra  ipsum  imperium  acqui- 
sivit.  Immo  postmodum  Adrianus  papa  cum  universa  synodo  Karolo 
Magno  primo  imperatori  Germanorum,  in  cuius  persona  a  Grecis 
fuit  translatum  imperium,  tradiderunt  ius  et  potestatem  eligendi  pontificem 
et  ordinandi  apostolicam  sedem  *  et  .  .  archiepiscopos  et  . .  episcopos  per 
universas  provincias  ab  eo  investituraS  rccipere  diffinivit  (LXIII.  distinctio- 
nis  .Adrianus  papa'  et  canone  .Cum  longe")),  licet  sequentes  impera- 
tores  Germani  predicto  iuri  renunciaverint  (ut  eiusdem  distinctionis 
canone  ,Ego  Ludoycus'  '*)  et  canone  .Quando'  '*)  et  canone  .Inter  nos 
et  vos' ""')  et  canone  .Constitutio  primi  Henr(ici)'  *"')  cum  suis 
similibus). 

18.  Sequitur  ergo  ex  omnibus  supradictis  allegacionibus  clare 
iuridice  probatum  esse,  quod  rex  Romanorum  ex  electione  prin- 
cipum  et  coronatione  facta  Aquisgrani  plenam  iurisdictionem  et 
amministracionem  iurium  imperii  de  iure  exercere  posse.  Nam 
Rudolphus  Romanorum  rex  nunquam  fuit  coronatus  per  . .  papam 
et  tarnen  provinciam  Romandiole  donavit  ecciesie  Romane,  quam 
ecclesia  Romana  bene  possidet,  et  multi  alii  Romanorum  reges, 
qui  nunquam  coronam  receperunt  in  Urbe,  iurisdictionem  imperii 
exercuerunt. 


1323  Juli  3  79 

19-  Insuper  plene  declaratum  est,  que  potestas  et  iurisdictio 
erga  imperatorem  ad  summum  pontificem  pertineat  et  in  quibus 
ipse  summus  pontifex  se  intromittere  non  debet  et  que  potestas 
et  iurisdictio  ad  ipsum  Romanorum  regem  pertineat  et  in  quibus 
ipse  imperator  domino    .  .  pape  subsit. 

Et  omnia  suprascripta  et  multa  alia  dubia  circa  istam  ma- 
teriam  plene  declarata  sunt  in  isto  opusculo,  in  quibus  canones, 
decretales  et  leges  discordare  videbantur,  que  omnia  iura  volente 
divina  gra(t)a  clemencia  ad  concordiam  sunt  reducta. 

Hoc  opusculum  conpositum  est  mandato  domin[i]'')  Luc[a]- 
n(orum)'')  per  me  Ugolinum  de  Celle  legum  doctorem  dicti  domini 
vicarium  generalem,  pro  parte  imperiali  exulem  a  patria  Florentina. 
Quod  per  omnes  eius  sapientes  approbatum  fuit  in  honorem  et 
statum  regie  maiestatis. 

Datum  Luce  anno  domini  M»  CCC  XXIII.  indictione  VP  die 
XXVIII.  mensis  aprilis. 

1)  ohne  Uebersr.hr.  -\-  a)  alia  iurisdictom  (darüber  Strich  und  n).  -\-  b)  vsi. 
+  b*)  diffinuit.  -\~  c)  confirmac.  -|-  d)  nachgetr. ;  richtig  wäre  C.  (vgl.  N  23). 
+  d*)  iddeo.  +  e)  fehlt.  +  f)  nostram.  +  g)  imperal.  +  h)  Romanam.  -|-  i) 
oder  LXI  ?  aus  LXIII  korr.  -{■  k)  unleserliches  Wort.  -\-  1)  interim.  +  m) 
eciam  —  Hispania  über  getilgtem  papam  qui  Ispanorum.  -f-  m*)  cecidere.  +  ") 
nuUus.  +  n*)  instantur,  aus  instanter  korr.  -f-  o)  e  fehlt,  Auslassung  an- 
gedeutet. -\-  o*)  possunt.  +  p)  solvantur.  +  q)  domino.  -("  •")  Lucon. 

1)  vgl.  Const.  Vnr.  723,  729,  740  c.  2,  742,  752-  756.  ■»  la)  c.  34,  Extra  J  6. 
<»  2)  c.  24,  D.  93.  00  3)  tatsächlich  c.  10,  D.  63  Glosse  .Relatio'.  »  4)  c.  6 
(nicht  51),  Extra  16.  »  5)  Nov.  VI  Praefatio.  oo  6)  c.  3,  Extra  12.  <»  7)  Dig. 
Villi  2,  32.  00  8)  wohl  Cod.  VI  50,  19.  oo  9)  c.  4,  Extra  I  3.  a>  10)  c.  6, 
D.  *  00  11)  Dig.  IV  6,  28.  oo  12)  c.  5,  C.  XXIII  q.  5.  oo  i3)  Dig.  VI  2,  S.  oo 
14)  c.  13,  C.  XXXI  q.  1.  oo  15)  c.  20,  C.  II  q.  3.  oo  16)  c.  34,  Extra  I  6.  «>  17) 
lies  Caringiae.  oo  19)  jvbf.  VIII,  7.  oo  20)  Dig.  1 11,  1.  oo  21)  Dig.  I  2,  2,  wohl 
28.  00  22)  Dig.  1 12,  1,  4.  oo  23)  C  IX  26,  1,  1.  oo  24)  lies  Duo.  oo  25)  c.  10 
und  11  D.  96  (nicht  86).  oo  26)  Cod.  1 17,  2,  18.  oo  27)  Nov.  LXXXI  oo  27a) 
Nov.  L  XXVIII  00  28)  c.  9,  Extra  16.  oo  29)  c.  15,  Extra  16.  oo  30)  <-.  22, 
De  consecratione  D.  III.  oo  31)  c.  2,  Extra  I  7.  <*>  32)  c.  2,  D.  42.  00  32a)  Dig. 
XXXVII  10,  1.  00  33)  c.  44,  Extra  16.  00  34)  c.  43,  Sextus  16.  00  35)  /„ 
c.  2,  C.  VII.  q.  2  findet  sich  keine  inhaltliche  Beniehung ;  besser  würde 
passen  c.  16,  C.  VIII  q.  1.  00  36)  Cod.  VII  37,  2.  00  37)  Dig.  XXIX  1,  42.\  00 
38)  richtig  IIIus.  00  39)  c.  34,  Extra  16.  00  40)  Dig.  XVII 1,  18.  ®  41)  Cod. 
IV  18,  2,  Id.  00  42)  Inst.  I  2,  6.  00  43)  Dig.  I  2,  2,  1—2.  »  44)  c.  20,  C.  XXIII 
q.  5 ;  das  Citat  stammt  aber  tatsächlich  aus  c.  23.  00  45)  Provemium  Extra.  00 
46)  c.  94,  C.  XI  g.  3.  <»  48)  Nov.  VI  Praefatio  (tatsächlich  collectio  I !).  00  49) 
c.  37  6Hec  si  quis'  ist  tatsächlich  Initiunt  des  am  Ende  des  vorhergehenden 
c.  36  stehenden  Dictum  Gratiani),  C.  XI.  q.  1.  00  50)  c.  22,  D.  63.  00  51)  c.  1, 
D.  8.  00  52)  Cod.  VII  37,  2.  00  53)  Nov.  VIII  Anhang.  00  54)  c.  5,  Extra  IV  17- 
00  55)  c.  45,  C  XXIII  q.  4.  00  56)  c.  6,  C.  XXXIII  (nicht  XXXIIII)  q.  2.  00  57) 
c.  7,  Extra  IV  17  Glosse.  00  58)  c.  7,  Extra  II  28.  oo  59)  Extra  IV 17.  00  60) 
c.  4,  C.  XXIII  (nicht  XXXIII)  q.  1.  00  61)  c.  1,  C.  XXIII  q.  2.  00  62)  c.  10,  Extra 
112.  00  tö)  Dig.  49,  15,5.  «>  (A)  c.  1,  D.22.  00  65)  Matth.  16, 19.  00  bb)  Joh. 
VI  15.  00  67)  Joh.  XVIII  11.  00  68)  c.  13,  Extra  IV  17  Glosse  ,habeat  potesta- 
tem'.  00  69)  Matth.  XVII  26.  00  70)  c.  22,  C.  XXIII  q.  8.  00  71)  c.  28,  C.  XI. 
q.  1.  00  72)  c.  27,  C  XI  q.  1.  00  73)  c.  2,  Extra  III 39.  00  74)  „jcht  Cod.  VI  37, 
X  65.  00  75)  Dig.  XIV  2,  9.  00  76)  c.  41,  C.  VII  q.  1.  oo  77)  c.  22,  D.  63.  00  78) 
Glosse  .per  singulas".  00  79)  vgl.  oben  N.  49.  «>  80)  Joh.  XVIII  36.  00  80a)  das 
Zitat  findet  sich  in  D.  96.  »  81)  c.  6,  D.  96.  00  82)  c.  8,  D.  10.  00  33)  c.  10,  D.  96. 
00  84)  c.  34,  Extra  I  6.  <^  85)  vgl.  4.  Reg.  IX.  00  86)  c.  3,  C.  XV  q.  6.  00  87)  c.  30, 
D.  63.  00  88)  c.  3,  C.  XV  q.  6  Glosse  .deposuit'.  00  89)  c.  2,  Sextus  II 14.  00  90) 
c.  13,  Extra  II  1.  <»  91)  c.  33,  D.  63  (nicht  43).  00  92)  c.  18,  C.  XXII  q.  5.  00  93) 
vgl.  Nr.  SO  und  deren  Vorlage.  00  94)  vgl.  oben  N.  91.  00  95)  c.  26,  C.  XXIII.  q.  5. 
00  96)  c.  20,  C.  XXIII  q.  5.  00  97)  cc.  22,  25,  D.  63.  00  98)  c.  30.  D.  63.  <*>  99) 
^  /  im  gleichen  Canon.  00  lOO)  <:.  31,  D.  63.  00  loi)  c.  32,  D.  63. 
124.  [1322—1323  Juli  3]. 

Notariatsinstrument  über  eine  von  dem  Kleriker  lohannes  de  Argentina, 
procurator  und  eicusator  des  Mainzer  Domherren  Giso  de  Yaza,  da  der  Herr 


80  ^r.  125—134 

Abt  in  Heyne  (Haina)  ihm  nicht  erreichbar,  verlesene  innovacio  et  notificacio: 
J.  hat  den  Abt  von  H.,  den  angeblich  vom  apostolischen  Stuhl  neben  dem  Abt 
von  Arnsburg  und  dem  prepositus  Aquensis  (Aix)  zum  iudex  und  eiecutor  der 
päpstlichen  Provision  des  Herrn  Otto  de  Cygenhain  zu  einer  Mainzer  Dom- 
herrnstelle und  -Pfründe  (Schmidt  Johannes  nr.  82,  1320  Dez.  20)  bestellten 
Delegaten,  vergebens  demütig  gebeten,  seinem  in  dieser  Sache  extra  civitatem 
Maguntinensem  in  opidum  F(ri)t(i)sl{ariam)  vorgeladenen  Herrn  einen  sichereren 
und  geeigneteren  Verhandlungsort  als  Fritzlar  anzuweisen  und  ihm  eine  Kopie 
dieser  Vorladung  (unbekannt)  und  der  angeblichen  richterlichen  Vollmacht 
des  Abtes  {enthalten  in  Schmidt  Johannes  nr.  82)  zuzustellen.  Keiner  Ant- 
wort gewürdigt  protestiert  er  nun  gegen  die  Person  und  die  Befugnis  des 
Abtes,  der  den  Prozess  durch  seinen  angeblichen  Subdelegaten,  den  Kantor 
von  St.  Peter  in  Mainz,  bereits  begonnen  hat,  und  gegen  die  Vorladung  nach 
Fritzlar,  weil  merito  perhorrescunt  prefatus  dominus  meus  et  sui  potenciam 
spectabilis  viri  domini  comitis  de  Cygenhain  fratris  consanguinei  dicti  domini 
Ottonis  actoris,  qui  quidem  comes  presentem  causam  reputat  propriam  ipsasque 
litteras  super  gratia  dicto  actori  [fratrji  suo  a  sede  apostolica,  ut  in  eisdem 
dominus  papa  fatetur,  impetravit  (vgl.  den  Dispens  Schmidt  Johannes  nr.  81 
=  Mollat  nr.  12768;  gemeint  ist  vermutlich  eine  U.  Johanns,  in  der  die  päpst- 
liche Verleihung  inseriert  war),  et  quia  in  (!)  eiusdem  doraini  comitis  fratris  actoris 
castrenses,  familiäres  necnon  complices  reverendum  in  Christo  patrem  ac  domi- 
num dominum  Mathiam  sancte  Maguntin(ensis)  sedis  electum  et  ipsam  ecclesiam 
Magunt(inensem)  et  suos  diffidaverunt  et  ipsius  et  suorum  sunt  capitales  et 
notorii  inimici  bona  et  homines  ecclesie  Magunt(inensis)  ubicumque  poterunt 
hostiliter  invadendo,  per  quorum  terram  ac  districtus  nee  non  dicti  comitis 
eundo  a  Magunt(ia)  in  F(ri)t(i)sl(ariam)  et  reddeundo  necessari[e]  transiri  oportet. 
Da  nun  für  Gyso  sehr  viel  auf  die  Sache  ankomme  —  er  müsse  von  der 
Pfründe  leben  — ,  fordert  Johannes  nochmals  einen  anderen  Verhandlungsort 
als  Fritzlar,  das  auch  zu  unbedeutend  und  ohne  iuris  periti  und  causarum 
peritiam  habentes  sei,  am  besten  Mainz  selbst,  sowie  die  Vorlegung  der  ge- 
nannten Abschriften.  Anfang  und  Ende  mit  der  Datierung  sowie  den  Zeugen 
und  der  Subskription  des  Notars  fehlen.  —  Kl,  als  vorderes  Deck-  und 
Vorsatsblatt  benutztes  Bruchstück  wohl  der  Original- U.;  Pergament.  Die  Ein- 
reihung ergibt  sich  aus  dem  Elektentitel  des  Erzbischofs  Matthias. 
125*.  1323  August  14- 

Das  Deutsche  Haus  in  Marburg  für  Erzbischof  Baldewin.  K  4£0 ; 
Orig.  in  Koblenz  {Abt.  1  A  J  nr.  479  ")  ;  aus  Kopie :  Wyss  II  nr.  448  (die  Kon 
jekturen  des  Herausgebers  werden  bestätigt). 

126*.  1323  August  14. 

Erzbischof  Baldewin  für   das   Deutsche   Haus    in    Marburg.      Wyss  II 
nr.  447  aus  Orig.  in  Darmstadt ;  K  4S^  "«*  einem  von  2  Orig.  in  Koblenz 
(Abt.  1  A  I  nr.  478). 
127*.  Avignon  1323  Oktober  8. 

Papst  Johannes  XXII.,   1.  Prozess  gegen  König  Ludwig  K  7S  ^  i    ""* 
Vatikan.  Register  und  2  anderen  Abschriften:  Const.   V  nr.  792. 
128*.  Nürnberg  1323  November  12. 

König  Ludwig  d.  B.,  Prokuratorium.     K  JS  ^  >   <"**  ^  Abschriften  von 
Nr.  131:  Const.   V  nr.  817. 
129*.  [1324  Januar  4]. 

Gesandte   desselben    an  Papst  Johannes  XXII.     K  7S  c;   aus  2   Orig. 
im  Vatikan.  Archiv:  Const.   V  nr.  834. 
130*.  [Frankfurt]  1324  Januar  5. 

Derselbe,  2.  Appellation.  K  II  mit  der  Ueberschrift  Lud(owici)  contra 
papam  et  eius  processus  et  appellacio  ad  concilium,"  aus  offiziöser  (?)  Abschrift 
in  der  Nationalbibliothek  zu  Paris  (P):  Const.  V  nr.  836.  K  stimmt  mit  dem 
von  Schwalm  entdeckten  P  ziemlich  genau  überein,  namentlich  enthält  es  auch 
die  dort  erst  später  nachgetragenen  Stellen.  Doch  bietet  es  wenigstens  4  ur- 
sprünglichere Lesarten:  S.  655  Z.  31  tenemur  et  volumus;  S.  656  Z.  20 
asseruit  (st.  astruit^  Z.  29  deti  aus  der  Vorurkunde  übernommenen  ironischen 
Anklang  an  den  päpstlichen  Prozess  de  marchionatu  Magdeburgensi  (erst 
nachträglich    zu    dem    auch    in  P  eingesetzten  Brandeburgensi  korr.),   S.  659 


1323  August  14-1324  März  23  81 

Z.  10  quam  priraum  habere  potuerimus.  Wie  in  P  fehlt  S.  656  Z.  18  nos; 
S.  658  Z.  31  deus ;  S.  658  Z.  5  wird  die  Lesung  deterissent  bestätigt.  Von 
P  (und  z.  T.  der  Vor-U.)  abweichettde  Lesarten:  S.  656  Z.  22:  vel  st.  nee, 
Z.  27  et  in,  S  659  Z.  22:  Berth(oldo),  Ludewicus,  Hohenloch,  Z.  23  Gerh(ardo), 
Erpach,  et  aliis  pluribus  st.  preposito  —  clericum  regis,  Z.  22 f.  fehlt  Godfr. 
de  Hol.  (in  P  Zeilenwechsel  .^J ;  an  in  P  zerstörten  Stellen  S.  656  Z.  12 
nimis  st.  imm»,  Z.  34  dicit  st.  dicitur. 

löl   •  Avigtion  1324  Januar  7. 

Papst  Johannes  XXII.  2.  Prozess  gegen  König  Ludwig  mit  der  Ueberschr. 
Responsio  facta  nunciis  regis  Lud(owici)  post  primum  processum.  K  TS ; 
Const.  V  nr.  839  aus  3  inserierten  Ausfertigungen,  der  Abschrift  einer  solchen 
im  Vatikan.  Register  und  einer  Einzelkopie,  der  sich  K  gesellt;  mit  K  und 
Hss.  2—5  ist  S.  662  Z.  4  noscitur  esse  talis  zu  lesen  st.  talis  est  (nur  in  1). 

1"^  •  [Avignon  1324  Januar  7]. 

Derselbe  an  die  Gesandten  König  Ludwigs.  K  73  d ;  Const.  V  nr.  835 
aus  gleichen  Ueberlieferungen  wie  in  Nr.  131.  Lesarten  von  K:  S.  654  Z.  7  ff. 
cum  dicta  civitas  Ferrariensis  —  ad  —  ius  —  ecclesie  non  sit  dubium  pertinere 
st.  cum  c.  F.  —  eccl.  pertinere  noscantur  (vgl.  die  anakoluthische  Variante 
in  1,  3,  4,  5  c.  dictam  civitatem  F.  —  pertinere  noscaturj;  Z.  29  potuit  st. 
potuerit,  Z.  39  exequendum  ('=  4) ;  S.  655  Z.  3  aggravationem  (=  3). 
133*.  Avignon  1324  März  23. 

Verselbe,  3.  Prozess  gegen  König  Ludwig.  K  50  a ;  Const.  V  nr.  881 
aus  3  Abschriften,  von  denen  2  und  3  S.  693  Z.  8  violentiis  und  S.  694  Z.  28 
regem  Romanorum  mit  K  zusammengehen,  also  den  Vorzug  verdienen,  wie 
auch  S.  696  Z.  27  eorumque  mit  3  übereinstimmt ;  S.  695  Z.  6  bietet  Siracz- 
burg  wie  2  Siratzburch,  aber  zu  Sirarczburg  korr.  wie  1  Sirarcburch.  Am 
Rande  hat  Losse  die  Stelle  S.  693  Z.  37 ff.  nee  eius  electione  —  se  ingessit 
angestrichen. 

134.  Avignon  1324  Mars  23. 

Derselbe  erklärt,  nachdem  weiland  Matheus  de  Vicecomitibus 
(Visconti)  von  Mailand  mit  seinen  Söhnen  und  Enkeln  ob  viel- 
fältiger Bedrückungen  der  Kirche  im  Gebiet  von  Mailand, 
Vercelli,  Piacensa,  Tortona  und  der  ganzen  Lombardei  bereits 
früher  vom  Ersbischof  von  Mailand  und  den  Inquisitoren  der 
oberen  Lombardei  der  Ketzerei,  mit  der  sie  erblich  belastet, 
schuldig  gesprochen  sind,  gegen  die  halsstarrigen  Gebrüder 
Galeacius,  Marcus,  Luchinus,  Johannes  und  Stephanus  den  heiligen 
Kreussug,  verspricht  Allen,  die  mit  Waffen  oder  Vermögen 
daran  teilnehmen,  Vergebung  der  Sünden  und  lässt  diesen 
Prosess  an  den  Thüren  der  Domkirche  von  Avignon  anschlagen. 

K  bia,  inseriert  in  Nr.  136;  aus  dem  päpstlichen  Register:  Raynald 
3um  J.  1324  §  7  ff.  unvollständig  sowohl  im  Eingang  (vgl.  Müller  1 99  Anm.  3) 
als  am  Ende.  Nur  das  dort  Fehlende  wird  hier  mitgeteilt  samt  den  wesent- 
lichen Varianten  des  Restes  in  den  Noten.  Vgl.  die  Mitteilung  des  Prozesses 
an  den  Erzbischof  von  Spala  Regest  bei  Mollat  V  nr.  20462,  Berichte  über 
die   Veröffentlichung  g.  B.  ebenda  nr.  20460,  20464 f.,  20467,  20474. 

lohannes  episcopus*)  servus  servorum  dei  ad  perpetuam  rei 
memoriam.  /.  Cogit'')  nos  temporis  qualitas  et  nequicia  plurimum 
detestanda  solHcitat,  ut  infrascriptorum  dei  et  ecclesie  hostium 
diris  conatibus,  quos  adversus  deum  et  Christi  fideles  iugiter 
molliuntur,  in  virtute  divine  dextre  obsistentes  ecclesie  et  fidelium 
predictorum  quieti  caucius  studeamus.  2.  Dudum  siquidem'^)  ad 
nostri  apostolatus  faraa   — '')   —   —    ^    —   —   —   —   —   —    — 

3.  Ideoque  nos  —  illa  quam  nobis  —  Deus  —  potestate^)  contulit*) 
—  Omnibus  —  qui  contra  dictos  —  et   quoslibet  adiutores'),  fau- 

Nova  .Alamanniae  6 


82  Nr.  135—136 

tores,  consiliarios  et  valitores  ipsorum  eisque  quomodolibet  ad- 
herentes  vel  parentes  eisdem  nee  non  contra  illos^),  qui  eis  in 
posterum  in  huiusmodi  heretica  pravitate  et  excommunicacione 
durantibus  impendent  consilium''),  auxilium  vel  favorem  vel  ad- 
herebunt  aut  parebunt  eisdem  processerint  in ')  personis  et  expensis 
propriis  nee  non  et  hiis,  qui  in  personis  propriis,  alienis  tarnen 
sumptibus  impugnaturi  dictos  hereticos  et  adiutores,  fautores, 
valitores  et  consiliarios  supradictos  et  super  hoc  per  annum  in- 
cipiendum  a  proximis  kalendis  mensis  maii  vel  a  prosecucionis 
tempore  quoad  illos  videlicet,  qui  negocium  ipsum  antea  forsitan 
inchoabant  prosequi,  continuum  vel  interpolatum  infra  biennium 
extunc  conplendum  proxime  laborabunt  ecclesie  predicte  sequendo 
vexillum  tam  clericis  qu[am]  "^ )  laicis  et  insuper  eis,  qui  suis  dum- 
taxat  expensis  iuxta  facultatem  et  quantitatem  suam  destinabunt 
ydoneos  bellatores  per  dictum  tempus  moraturos  et  laboraturos 
ibidem  illam  concedimus')  suorum,  de  quibus  corde  contriti  et 
ore  confessi  fuerint,  veniam  peccatorum,  que  proficiscentibus  in 
Terre  Sancte  subsidium  concedi  per  sedem  apostolicam  consuevit 
et  in  retribucione  iustorum   salutis  eterne  pollicemur  augmentum. 

4.  Eos"")  autem,  qui  non  per  annum  integrum  sed  pro  ipsius  anni 
parte  in  huiusmodi  servicio  dei  forsitan  laborabunt,  iuxta  quanti- 
tatem laboris  et  devocionis  affectum  participes  esse  volumus  in- 
dulgencie  supradicte.  Quod  si  forsan  ipsorum  aliquos  post  iter 
arreptum  in  prosecucione  dicti  negocii  ex  hac  luce  migrare  con- 
tigerit  vel  interim  negocium  ipsum  congrua  terminacione  conpleri,  eos 
integre  participes  esse  volumus  indulgencie  memorate.  5.  Huius 
eciam  remissionis  volumus  et  concedimus  esse  participes  iuxta 
quantitatem  subsidii  ac  devocionis  affectum  omnes  et  singulos,  qui 
ad  impugnacionem  Galeacii  et  reliquorum  fratrum  et  aliorum 
predictorum  de  bonis  suis  congrue  ministrabunt.  6.  Ut  autem 
eorundem  furencium  varietas  viciorum,  iniquitas  feralium  criminum 
et  cruentarum  conpendia  rapinarum,  quibus  eorum  vita  maculosa 
respergitur,  supersticiones  quoque,  quibus  religioni  catholice  fidei 
adversantur,  et  oppressiones  tirannice,  per  quas  infestacione  sacri- 
lega  dei  ecclesias  persecuntur,  in  publicam  veniant  nocionem 
tanteque  remissionis  gracia  et  indulgencia  omnibus  nota  fiat,  prä- 
sentes litteras  bulla  nostra  munitas  premissa  omnia  et  succincti 
sermonis  serie  continentes  in  maioris  ecclesie  Avinion(ensis)  appendi 
vel  affigi  ostiis  seu  parietibus  faciemus,  ut  cuncti  fideles  ob  zelum 
fidei  et  eiusdem  ecclesie  ad  tollendum  de  eorundem  fidelium  medio 
flagiciosos  eosdem  tantorumque  scelerum  nequissimos  patratores 
et  prosequendum  prosecucionem  huiusmodi  negocii  pro  remune- 
racione  salutis  eterne  prompcius  et  fervencius  animetur. 

Datum    Avinion(e)    X.    kalendas    aprilis    pontificatus    nostri 
anno  octavo"). 

a)  ep.  —  dei  fehlt  R.  -f  b)  Cogit  —  studeamus  /.  R.  +  c)  /.  /?.  +  d) 
Varianten  zur  Ausgabe  bei  Raynaldus  S.  275  unten  bis  §  11  S.  277b  Z.  29: 

5.  276"  Z.  1 :  eos  detinebat  st.  det.  eos;  Z.  4:  diversis  mundi  partibus;  Z.5: 
contractare  st.  contrect.;  Z.  II:  talleam  st.  lalliam;  Z.  14:  spoliacionem  st. 
eipoliationem;  Z.  15:  personarum  ipsarum  st.  p.  ipsorum;  Z.  25:  damnabiliter 
fehlt;  Z.  32:  capitula  quelibet  s/.  qu.  c;  Z.  48:  monasteriis  st.  raonasterio,* 


1324  März  28  83 

Z.  54:  Tuschalensem  st.  Tusculanum/  (§8)  Z.  60:  dilectos  filios  st.  dilectum 
filium;  Z.  62:  Scotum  st.  Scottum/  Z.  67:  crudeliter  exercendo  /  S.  276'' 
Z.  6:  existentibus  st.  consist.;  Z.  7:  eius  st.  suos,'  Z.  8:  cum  eidem  st.  c.  eis; 
Z.  19:  Placentinen(ses)  st.  Placentinos;  Z.  24:  fehlt  petens  und  diein  /  Z.29: 
abducens  st.  adducens,"  Z.  40:  timende  st.  tenendae;  Z.  42:  dictum  st. 
dictos;  Z.44:  sentenciis  fore  st.  f.  s.;  (§9)  Z.64:  structuras  st.  fructum; 
Z.  66:  huiusmodi  st.  eiusmodi/  Z.  72:  et  pullulant  fehlt ;  Z.73:  est  fehlt; 
Z.  74:  sunt  st.  fuerunt;  et  fehlt;  S.  277"  Z.  5;  non  st.  nee/  Z.  8 :  immo  st. 
quinimmo;  Z.  18:  quodque  st.  post  quae,"  Z.  20:  nonnullos  alios  —  ipsorum 
st.  nonnullas  alias  —  ipsarum ;  Z.  24:  ipsarum  credentes  st.  er.  i./  Z.  27 : 
conctis  st.  coacti  /  Z.  30  (am  Ende  des  §  9  nach  negabat^)  add. :  vel  super 
illa  dubietatis  scrupulum  secum  in  animo  deferebat,"  (§  10) 
Z.  31:  Cumque  st.  Cum;  Z.  35:  ut  st.  quod;  Z.  42:  fultos  fehlt;  Z.  50: 
supradictos  st,  saepedictos ;  Z.  51 :  iore  respersos,'  Z.  57:  diffinitivas  sentencias 
St.  s.  d. ;  Z.  58:  iudicarunt  st.  iudicaverunt ;  (§  11)  S.  277  b  z.  9:  exur- 
gendum  st.  insurg. ;  Z.  13  inyitanios  fehlt;  Z.  16:  securius  fehlt.  +  e)  po- 
testatem  K;  cont.  pot.  R.  +  f)adiutor.  —  quomodolibet/.  7?.  +  g) 
eos  R.  -^y  h)  nach  aux.  R.  +  i)  in  —  illam  suorum  ausgelassen  R.  -{-  k) 
quod.  -|-  1)  nach  fuerint  R.  +  m)  Eos  —  animetur  ausgelassen  R. 
4-  n)  VIII.  R. 

135*.  Avignon  1324  März  28. 

Derselbe  an  Erzbischof  Baldewin.  K  JTO  /  aus  kassiertem  (?)  Orig.  im 
Vatikan,  Archiv:  Mollat  tir.  20364  Reg.,  vgl.  die  Ausfertigungen  für  andere 
Empfänger  bei  Mollat  nr.  20363,  20365 ß.,  für  Köln  bei  Kisky  tir.  1442;  aus 
der  allgemeinen  Ausfertigung  im  Vatikan.  Register  (1)  bzw.  einer  Abschrift 
derselben  für  den  Bischof  von  Strassburg  (2) :  Const.  V  nr.  883,  wesentlich 
übereinstimmend  mit  K,  das  mit  2  zusammengeht  (ausser  in  NN.  a,  c,  e,  g?), 
jedoch  die  Adresse  venerabilibus  fratribus  archiepiscopo  Treveren(si)  eiusque 
suffraganeis  sowie  S.  700  Z.  34  fraternitati  vestre,  Z.  39  forma  verboriim  und 
S.  701  Z.  13  extiterant  bietet. 

136.  Avignon  1324  Mars  28. 

Derselbe  befiehlt  dem  Ersbischof  Baldewin  und  dessen 
Suffraganen,  seinen  Prosess  gegen  die  Visconti  su  veröffent- 
lichen. 

K  6/1).  —  Vgl,  Riezler  nr,  355,  Lang  I  nr.  57  (Formular  im  Vatikan. 
Register),  Kisky  nr,  1441  (Ausfertigung  für  Köln)  Regg, 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus  fratri- 
bus archiepiscopo  Treveren(si)  eiusque  suffraganeis  salutem  et 
apostolicam  benedictionem.  /.  Nuper  contra  Galeacium,  Marcum, 
Luchinum  et  alios  filios  quondam  dampnate  memorie  Mathei  de 
Vicecomitibus  de  Mediolano  hereticos  manifestos  ac  de  labe  pravi- 
tatis  heretice  sententialiter  condempnatos  eorumque  fautores  auxilia- 
tores,  valitores,  sequaces  et  adherentes  eisdem  per  victricis  crucis 
suffragium  in  virtute  altissimi  de  fratrum  nostrorum  consilio  pro- 
vidimus  exurgendum,  contra  quos  super  hiis  de  eorundein  fratrum 
consilio  presente  multitudine  copiosa  fidelium  per  nos  certi  processus 
sunt  habiti  continentes  certas  remissiones  et  indulgencias  per  nos 
concessas  fidelibus  dei  et  ecclesie  ac  fidei  catholice  negotium  contra 
dictos  hereticos  eorumque  fautores,  auxiliatores,  valitores,  sequaces 
et  eisdem  adherentes*)  prosequentibus,  quorum  processuum '')  tenor 
sequitur  sub  hac  forma '^):  ,Iohannes  episcopus  —  anno  octavo'  *). 
2.  Quocirca  fraternitati  vestre  per  apostolica  scripta  in  virtute 
obediencie  et  sub  excommunicationis  pena,  quam  nuUis  contrariis 
privilegiis  vel  indulgenciis  apostolicis  vobis  seu  aliquibus  vestrum 
sub  quacunque  forma  verborum  concessis  suffragantibus  in  hac 
parte    vos    et    vestrum    singulos,     qui    super    execucione    mandati 

6* 


84  Nr.  137—140 

nostri  presentis  inobedientes  fueritis,  incurrere  volumus  ipso  facto, 
districtius  precipiendo  mandamus,  quatenus  per  vos  vel  per  alium 
seu  alios  tarn  religiöses  quam  seculares  exemptos'')  et  non  exemptos, 
quos  ad  hoc  per  censuram^)  ecclesiasticam  ^i  si  necesse  fuerit, 
conpellatis  non  obstante,  si  eis  vel  eorum  aliquibus  communiter 
vel  divisim,  quod  interdici,  suspendi  vel  excommunicari  non  possint 
per  litteras  apostolicas  non  facientes  plenam  et  expressam  ac  de 
verbo  ad  verbum  de  indulto  huiusmodi  mencionem  seu  religiosis 
ipsis  vel  eorum  ordinibus,  quod  de  negociis,  que  auetoritate  litte- 
rarum  dicte  sedis  committerentur  eisdem  se  non  teneantur  in- 
tromittere  ab  eadem  forsitan  sit  indultum,  predictas  remissiones 
et  indulgencias  ac  omnia  alia  contenta  in  eisdem  processibus  in 
ecclesiis  vestrarum  civitatum  et  dyocesum  et  locis  aliis,  de  quibus 
vobis  videbitur,  diebus  dominicis  et  festivis  astante  fideli  populo, 
dum  convenerint  ad  divina,  sollempniter  publicare  curetis  fideles 
ad  acquirendum  huiusmodi  remissiones  et  indulgencias  per  verbum 
predicacionis  et  alias  sollerter,  prout  expediencius  fuerit  inducturi 
facientes  de  publicacione  huiusmodi  fieri  publica  instrumenta,  que 
nobis  fideliter  transmittatis  et  nichilominus  per  vestras  litteras 
continentes  principium  et  finem  presencium  rescribatis,  quidquid 
in  predictis  duxeritis  faciendum. 

Datum  Avinione  V"  kalendas  aprilis  pontificatus  nostri  anno 
octavo. 

I)  Ueberschrift  (von  Hd  3):  Papa  predicat  crucem  dans  indulgencias  contra 
Math(eum)  et  Galleacium  et  cetera.  +  a)  aherentes.  +  b)  processum.  +  c) 
am  Rande:  incipit  Processus.  +  d)  exceptos.  +  e)  cencensuram.  +  f)  ecclesiam. 

1)  Nr.  134. 

137*.  Avignon  1324  Märt  28. 

Derselbe  an  denselben.  K  S9  *»it  der  Ueberschr.  Papa  excusat  se, 
quod  per  processus  suos  contra  Bavar(um)  non  intendit  preiudicare  principibus ; 
aus  dein  Orig.  in  Koblenz:  Const.   V  nr.  912. 

138*.  [Sachsenhauseti  1324  Mai  22]. 

König  Ludwig,  3.  Appellation.  K 12  mit  der  Ueberschr.  Proposiciones 
raultorum  malorum.  Const.  V  nr.  909  (vgl.  die  jüngere  Fassung  ebenda  nr.  910) 
aus  5  Abschriften.  Von  diesen  ist  2,  auch  die  2.  Appellation  Nr.  130  ent- 
haltend, mit  K  am  nächsten  verwandt;  vgl.  S.  724  Z.  10  oviandum  st.  obv., 
'Z.  17 f.  late  et  notorie  (fehlt),  Z.  32—34  (fehlen),  8.  725  Z.  2  ubi  st.  cum, 
Z.  9  nee  st.  non,  Z.  15  eciam  st.  et,  Z.  37 f.  et  notabile  —  imperii  (fehlt), 
S.  726  Z.  18  sublisionem  st.  Subversionen),  Z.  39  Brandenburgensem,  S.  727 
Z.  9  et  St.  ac,  Z.  27  et  varias,  S.  728  Z.  8  se  (fehlt),  S.  729  Z.  1  Viceucie, 
Z.  7  Sagone,  S.  730  Z.  2  commissiones  tales,  Z.  10  ne  st.  neve,  S.  731  Z.  1 
inimicum  s  e ,  Z.  2  ubilibet  (fehlt),  Z.  11  Alfensus,  Z.  28  suprascriptis,  Z.  33 
favet  et  favit,  S.  732  Z.  5  et  (fehlt),  Z.  8  retinebat  st.  renitebat,  Z  9  parare, 
S.  734  Z.  15  plasphemiis,  Z.  22  nostrum  ordincm,  Z.  33  ypocritale,  Z.  34 
impossibile,  S.  735  Z.  3  in  quibus,  S.  736  Z.  —  eicludit,  Z  13  abstranguntur, 
Z.  26  suprascripto,  Z.  29  regulam  aliani,  S.  737  Z.  7  diffinitores,  Z.  33  et 
(fehlt  vor  asserencium,/,  S.  738  Z.  15  contempnere  st.  contendere,  Z.  25  nicta- 
iphoris,  Z.  34  vere,  S.  739  Z.  2  verum  Christum  dicit,  S.  740  Z.  18  est  ficta, 
Z.  19  vite  ewangelice,  Z.  31  heresiarca,  S.  741  Z.  19  N'ycolaus  t  e  r  t  i  u  s  , 
Z.  24 f.  debere  velle  habere,  Z.  34  ipsius  st.  impius,  8.  742  Z.  21  f.  (fehlt), 
Z.  23  dei  gratia  (fehlt),  Z.  26  nee  in,  <S'.  743  Z.  10  quod  (fehlt),  Z.  8 
declarandum,  8.  744  Z.  6  et  —  petimus  (fehlt),  Z.  17  pro  nobis  et  (fehlt), 
Z.  28  tenebimus  st.  debebimus,  Z.  3 f.  (fehlt).  Einer  der  4  anderen  lieber- 
lieferungen  steht  K  näher  als  der  Hs.  2  nur  8.  725  Z.  18  et  ad,  Z.  29 
similet,  Z.  41  capitulis  infrascriptis,  8.  726  Z.  12  presentibus,  8.  727  Z.  33 
fehlt  eorum,  8.  728  Z.  27  fehlt  civitnti  Mutunensi,  Z.  39  totis  n  i  sibus,  8.  729 


1324  Mars  28— Juli  15  ,  85 

Z.  7  Sagane  Nolane,  Z.  12  Physanam,  8.  730  S.  11  v  e  1  favorem,  S.  731  Z.  10 
ut  st.  prout,  S.  732  Z.  18  iniuria,  Z.  33  sufficit,  S.  733  Z.  17  respondit^ 
8.  734  Z.  20  sexto  idus,  Z.  32  sit  st.  est,  8.  735  Z.  1  inprudentia,  Z.  5 
consecutum,  8.  738  Z.  2  et  declaracionibus,  Z.  4  dampnatione,  Z.  13  et  per- 
fectior,  Z.  14  contemplarior  (A  1  contemplacior  ?)  st.  eiemplarior,  Z.  32 
intelliguntur,  Z.  33  habundancia,  8.  739  Z.  5  recipiendum,  Z.  8  qui  st.  que,  Z.  15 
dominum  st.  deum,  8.  740  Z.  33  iudicantes  st.  mendicantes,  8.  741  Z.  6 
dantes  se,  8.  742  Z.  23  fehlt  dei  gratia,  Z.  26  in  iniuriam,  8.  743  Z.  16 
nobis  st.  nos,  Z.  23  Romanara  ecclesiam,  8.  744  Z.  29  predictorum.  Aus- 
schliessliche Uebereinstimmting  mit  der  jüngeren  Fassung,  die  auch  einige 
der  eben  genannten  Varianten  aufnimmt,  besteht  8.  724  Z.  23  errat,  Z.  36 
eciam  st.  ecclesia,  8.  728  Z.  14  dici  pocius,  8.  735  Z.  18  contradicant,  8.  736 
Z  15  et  St.  ut,  8.  738  Z.  2  hoc  st.  hec,  8.  739  Z.  3  iudaisantium,  8.  741 
Z.  32  non  st.  omnino.  Alleinstehende  Varianten  sind  8.  723  Z.  41  dicit 
esse,  «S'.  724  Z.  12  si  st.  sibi,  8.  725  Z.  9  Romani  pontificis  condempnare, 
Z.  17  intendit,  8.  726  Z.  24  fehlt  in  omnibus,  8.  726  Z.  28  veri  et,  8.  728 
Z.  5  eis  notorie,  Z.  11  tenebimur  de  iure,  Z.  16  vasallos  nos  defendere  et 
subditos  tueri,  Z.  25  f.  Cumane  —  Novariensi  civitati  ausgefallen,  8.  729  Z.  1 
atque  st.  et,  Z.  Iff.  in  —  imperii  ausgefallen,  8.  737  Z.  19  declaratum  st. 
determinatum,  8.  740  Z.  10  verus  hereticus,  Z.  16  dominus  st.  Christus, 
8.  742  Z.  1  iniciator  st.  inmutator,  8.  744  Z.  23  alias  st.  alibi.  Beachtens- 
wert ist  Losses  Randvermerk  Appellacio  ad  concilium  vel  futurum  pontificem 
zu  8.  744  Z.  19  ff.  sowie  seine  Merkzeichen  zu  cap.  3  oder  5  und  zum  Schlüsse 
des  cap.  8  (et  ad  destructionem  —  antiqucy^,  auch  die  Randstriche  zu  cap.  10, 
zum  1.  Satz  und  einer  späteren  Stelle  (taX&o  —  recipere^  des  cap.  12,  zu 
cap.  14  (8.  728  Z.  9—13),  15  (8.  728  Z.  35—39),  19  (8.  730  Z.  35—38); 
zu  der  berühmten  Stelle  des  cap.  17  über  den  Zweikampf  ums  Reich  hat  Lasse 
am  Rande  ein  Schwert  gesetzt. 

139*.  Avignon  1324  Juli  11. 

Papst  Johannes  XXII.,  4.  Prozess  gegen  König  Ludwig.  K  4"]  a ; 
Const.   V  nr.  944  aus  3  Abschriften. 

140.  Avignon  1324  Juli  15. 

Derselbe  befiehlt  dem  Ersbischof  Baldewin  und  dessen 
Suffraganen,  Nr.  139  in  seiner  Kirchenprovins  su  veröffent- 
lichen. 

K  4T^),  korrigiert  von  Hd  1 ;  vgl.  die  im  1.  Absatz  ziemlich  gleich- 
lautende Ausfertigung  für  den  Minor itenor den :  Const.  V  nr.  945  (M) ;  Regest 
der  Ausfertigung  für  Köln :  Sauerland  I  nr.  680,  Kisky  IV  nr.  1470. 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus*) 
fratribus  archiepiscopo  Treveren(si)  eiusque  suffraganeis  salutem 
et  apostolicam  benedictionem.  1.  Propter  excessus  varios  et 
enormes,  obstinates  inobediencias  ac  multiplicatas  contumacias  et 
contemptus  execrabiles  per  magnificum  virum  Ludevicum  ducem 
Bavarie  contra  deum,  nos  et  sanctam  Romanam  ecclesiam,  utili- 
tatem  rei  publice  ac  in  anime  sue  periculum  et  multorum  scan- 
dalum  perpetratos  nuper  de  fratrum  nostrorum  consilio  certos 
Processus  habuimus  contra  eum,  privacionis  a  iure,  si  quod  sibi 
ex  electione,  qua  de  ipso  in  regem  Roman[or]um'')  promovendum 
in  imperatorem  olim  in  discordia  celebrata  fuisse  dicitur,  conpetebat, 
sentenciam  inter  cetera  continentes,  quorum  tenor  de  verbo  ad 
verbum  sequitur  in  hunc  modum*^):  Johannes  —  octavo' *). 
2.  Quocirca'')  fraternitati  vestre  in  virtute  obediencie  per  apostolica 
scripta  mandamus,  quatenus  vos  et  singuli  vestrum  in  vestris  civi- 
tatibus  et  dyocesibus  ac  locis  singulis  earundem,  de  quibus  videritis 
expedire,  processus  et  sentenciam  huiusmodi  et  omnia  alia  in  eisdem 
contenta  processibus  per  vos  et  alios  quoscumque  viros  ecclesiasticos 


86  ^t''  141—146 

reguläres  et  seculares  excmptos  et  non  exemptos  per  vos  super 
hiis  assumendos,  quos  exempcionis  vel  quibusvis  aliis  privilegiis 
sibi  aut  eorum  locis  vel  ordinibus  specialiter  vel  generaliter  sub 
quacumque  forma  vel  expressione  verborum  ab  apostolica  sede 
concessis  nequaquam  obstantibus,  que  sibi  quoad  hoc  in  nuUo 
volumus  suffragari  auctoritate  nostra  per  vos  ad  hec  conpelli,  si 
opus  fuerit,  appellacione  cessante  volumus  et  mandamus  publicare 
clero  et  populo  in  locis  singulis,  ubi  fiet  dicta  publicacio,  propter 
hoc  congregatis  solemniter  et  publice  studeatis  nos  de  publicacione 
huiusmodi  et  aliis  que  super  predictis  feceritis,  per  vestras  litteras 
seu  instrumenta  publica  principium  et  finem  presencium  contfnencia 
reddituri  nichilominus  cerciores. 

Datum  Avinion(e)  id[ib]us')  iulii  pontificatus  nostri  anno 
octavo. 

I)  atn  Rande:  Processus  4 "s  contra  L(udowicum),  in  quo  privatur  iure  quesito 
sibi  per  electionem.  -|-  a)  dilectis  filiis  .  .  generali  «.  s.  w.  fratrum  ordinis 
Minorum  h.  s.  w.,  ad  quos  präsentes  pervenerint  statt  venerabilibus  —  suffra- 
ganeis  M.  -\-  b)  Romanura  K.  -\-  c)  Processus  Randglosse  von  Lasse.  +  d)  dieser 
Absatz  stark  abweichend  M.  +  e)  idus  K. 

1)  Const.  V  nr.  944. 

141*.  Avignon  1324  November  10. 

Derselbe,  Konstitution  Quia  quorundam.  K  JÖ  mit  der  Ueberschr. 
Declaracio  de  paupertate  Christi ,"  Baltize  Mise.  III 233,  c.  5  Extrav.  Johanu. 
14.  K,  wahrscheinlich  mit  Nr.  141  an  Erzbischof  Baldewin  gekommen,  ist 
textkritisch  von  Bedeutung. 

142.  Avignon  1324  November  26. 

Derselbe  befiehlt  dem  Ersbischof  Baldewin,  Nr.  141  in 
seiner  Diözese  und  Kirchenprovins  su  veröffentlichen. 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri 
B(aldewino)  archiepiscopo  Treveren(si)  salutera  et  apostolicam 
benedictionem.  Contra  latratus  nonnuUorum  erroneos  et  insanos, 
qui  OS  suum  ponentes  in  celum  lingwa  eorum  falsidica  transeunte 
in  terram  detrahere  nostris  constitucionibus,  quarum  una  incipit 
,Ad  conditorera  canonum'')  et  alia  iCum  inter  nonnullos'*)  veritatem, 
quam  continent,  catholicam  offuscare  ausu  sacrilego  presumpsÄ^unt, 
ut  fertur,  constitucionem  quandam,  que  incipit  ,Quia  quorundam'"), 
cum  fratribus  nostris  sancte  Romane  ecclesie  cardinalibus  multis- 
que  aliis  viris  sacris  et  utriusque  iuris  litteris  eruditis  tam  prelatis 
quam  aliis  diligenti  deliberacione  prehabita  et  de  eorundem  fratrum 
consilio    duximus    promulgandam  fraternitati    tue    precipiendo 

mandantes,  quatenus  constitucionem  eandem  in  locis  tuarum  civi- 
tatis, dyocesis  et  provincie,  de  quibus  expedire  cognoveris,  per  te 
vel  alium  seu  alios  studeas  publicare. 

Datum  Avinion(e)  VI.  kalendas  decembris  pontificatus  nostri 

anno  nono. 

I)  ohne  Ueberschr. 

1)  c.  3  Extrav.  Johannis  XXII.  14  vom  8.  Desember  1322.   <»   "2)  c.  4  ebenda  vom 
12.  November  1323.   oo   3)  c.  5  ebenda  =  Nr.  141. 

143*.  Avignon  1325  April  5. 

Derselbe  an  denselben,    Kj8;  Const.   VI  nr.  39  aus  Vatikan.  Register. 

Titel  tmd  Datum  inK:  lohannes  ep.serv.  serror.  d.  venerabili  fratri  Bald(ewino) 

archiepiscopo  Trever(,ensi)  sal.  et  ap.  ben.  —  D.  Avin.  non.  apr.  pont.  n.  a.  nono. 


1324  November  10—1325  August  26  87 

144*.  Avignon  1325  Mai  14. 

Derselbe  [an  die  Erzbischöfe  von  Mainz,  Köln  und  Trier].  K  8o  a ; 
vgl.  Sauerland  I  nr.  804  =  Const.  VI  nr.  61  (für  Mainz),  wo  S.  42  Z.  9  die 
Formel  apostolica  auctoritate  in  hac  parte  suffultus  und  Z.  16  die  Drohung 
mit  geistlichen  Strafen  fnon  obstantibus  —  mencionemj  fehlen. 

145*.  Avignon  1325  Juli  20. 

Derselbe  an  Erzbischof  Baldewin.  K  ^lö  a ;  van  Werveke  II  nr.  355 
aus  Orig.  in  Luxemburg ;  Sauerland  I  nr.  827  aus  Vatikan.  Register. 

146.  Avignon  1325  August  26. 

Derselbe  empfiehlt  demselben  den  durch  ihn  als  Nachfolger 
des  tveihelosen,  weltlichem.  Kriegsleben  ergebenen  Elekten 
Heinrich  von  Montauban  aus  Langres  nach  Mets  versetzten 
Bischof  Ludwig. 

K  62'^').  —  Mit  der  gleichzeitigen  U.  für  Bischof  Ludwig  (Mollat  V 
nr.  23074  Reg.,  Riezler  nr.  538,  Sauerland  Lothringen  nr.  458,  beide  unvoll- 
ständig) in  Kap.  2 — 5  grossenteils  übereinstimmend  und  insoweit  hier  ver- 
kürzt wiedergegeben. 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri  . . 
archiepiscopo  Trever(ensi)  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
I.  Ad  cumulum  tue  cedit  laudis  et  fame,  si  personas  ecclesiasticas, 
presertim  pontificali  dignitate  preditas  divine  propiciationis  intuitu 
oportuni  presidii  et  favoris  gratia  prosequaris.  2.  Dudum  si- 
quidem  dilecto  filio  nobili  viro  Henrico  Dalphini  domino  baronie 
Montis  Alban(ensis)    tunc  electo  Meten(si)  regimini  Meten(sis)  ec- 

clesie  presidente  nos provisionem  eiusdem  ecclesie ea  vice 

duximus  reservandam  decernentes  extunc  irritum  et  inane,  si  secus 
super   hoc    per    quoscunque    scienter    vel    ignoranter    contingeret 

attemptari*).         3.  Postmodum  vero  dictus  Henricus nobis 

humiliter    supplicavit,    ut    eidem    ecclesie    providere    de    oportuno 

presule  curaremus.       4.  Nos  igitur volentes  eidem  ecclesie 

paterna  soUicitudine  precavere,  cum  nullus  preter  nos  ea  vice  de 
ipsius  ecclesie  ordinacione  se  intromittere  potuerit  neque  possit 
reservacione  ac  decreto  huiusmodi  obstantibus,  post  deliberacionem, 
quam  de  preficiendo  dicte  Meten(si)  ecclesie  personam  utilem  ac 
fructuosam  cum  fratribus  nostris  habuimus  diligentem,  demum  in 
venerabili  fratre  nostro  Ludewico  Meten(si)  tunc  episcopo  Lingo- 
nen(si)  consideratis  grandibus  virtutum  donis,  quibus  personam 
suam  dominus  illustravit,  noster  animus  requievit.         5.  Intendentes 

igitur providere  dictumque  Lud(ewicum)  episcopum  a  vinculo, 

quo  tenebatur  dicte  Lingon(ensis)  ecclesie,  cui  preerat,  de  predic- 
torum  fratrum  consilio  et  apostolice  potestatis  plenitudine  absol- 
ventes ipsumque  Lud(ewricum)  episcopum  ad  prelibatam  ecclesiam 
Meten(sem)  transtulimus  ipsumque  ipsi  ecclesie  Meten(si)  in  epis- 
copum prefecimus  et  pastorem  curam  et  aministracionem  illius 
sibi  tam  in  spiritualibus  quam  in  temporalibus  plenarie  committendo 
liberamque  sibi  dando  licenciam  ad  eandem  Meten(sem)  ecclesiam 
transeundi  firma  concepta  fiducia,  quod  ipse,  qui  dicte  Lingonen(si) 
ecclesie  laudabiliter  prefuit,  eandem  Meten(sem)  ecclesiam  prospere 
gubernabit  et  prefata  Meten(sis)  ecclesia  per  suum  ministerium 
studiosum  dirigente  domino  actus  suos  multiplicis  honoris  et  com- 
modi  suscipiet  incrementa.         6.   Cum  igitur   idem  episcopus,    ut 


88  Nr.  147-160 

in  commissa  predicte  Meten{sis)  ecclesie  sibi  cura  facilius'')  profi- 
cere  valeat,  tuus  favor  sibi  esse  noscatur  plurime  oportunus, 
fraternitatera  tuam  rogamus  et  hortamur  attente  per  apostolica 
tibi  scripta  mandantes,  quatenus  predictum  episcopum  et  ecciesiam 
Meten(sem)  habens  pro  nostra  et  apostolice  sedis  reverencia  pro- 
pensius  conmendatos  in  ampliandis  et  conservandis  iuribus  suis  sie 
eundem  episcopum  tui  favoris  presidio  prosequaris,  quod  ipse  tue 
fultus  auxilio  commissum  sibi  ecclesie  predicte  regimen  possit 
utilius  exercere  tuque  divinam  misericordiam  et  benivolenciam 
dicte  sedis  exinde  uberius  valeas  promereri. 

Datum  Avinion(e)  VII.  kalendas  septembris  pontificatus 
nostri  anno  nono. 

I)  lieber  sehr.:  Intercess(io)  pro  translato  de  (nachgetragen)  Ling(onensi)  ad 
Meten(sem)  ecciesiam  pro  recuperandis  iuribus.  +  a)  aptemptari.  -f-  b)  falcius 
(aus  falius  ?  korr.);  lies  facilius  oder  salvius. 

147*.  Avignon  1326  Märt  9. 

Derselbe  an  denselben.  K  6j  und  K  68 ;  Const.  VI  nr.  154  aus 
Vatikan-  Register.  K  mit  dem  vollen  Titel  lohannes  ep.  »erv.  servor.  dei 
venerabili  fratri  Bald.  arch.  Trev.  salutem  et  apostolicam  benedictionem  und 
den  Varianten  Premonstratensis  Z.  19,  hiis  fuer.  contrad.  Z.  30,  raenbrum 
Z.  31,  rennuis  und  quatenus  st.  ut  Z.  33,  offendas  Z.  34,  hoc  Z.  35. 

148*.  Avignon  1326  März  11. 

Derselbe   an  denselben.    K  6j;  Mollat  nr.  24  637  Reg.   aus   Vatikan. 

Register,   Sauerland   I  nr.   906   Reg.    ebendaher   und   aus   Orig.    in    Koblen*. 

149*.  Avignon  1326  April  17. 

Derselbe  an  Kardinal  Johannes  [Gajetanus]  von  St.  Theodor  D  Ji 
(numeriert:  I^  =  Winkelmann  nr.  1128,  wo  S.  790  Z.  28  doloris  inmensitate 
intra  nostra  precordia  nach  Nr.  150  eu  emendieren  ist;  Raynald  1326 
§  1  aus  Vatikan.  Register  (Bruchst.j.  —  Nrr.  149—167  bilden  in  gleicher,  von 
1—18  (das  letzte  Bruchstück  trägt  keine  Nummer)  durchgezählter  Reihen- 
folge den  einheitlichen  Sextern  D  32— 49  a  mit  der  Ueberschrift  Hos  omnes 
articulos  vide  infra  in  [.  .  .  .].  Alle  vom  selben  Tage  datiert,  gehören  sie 
auch  inhaltlich  zusammen.  Aus  dem  päpstlichen  Register  sind  gedruckt 
Nr.  149  und  152;  nach  Raynalds  Randbemerkungen  zu  schliessen,  enthält  das 
Register  auch  die  übrigen  und  wohl  noch  weitere  Stücke  gleicher  Zugehörig- 
keit. Vorlage  des  Abschreibers  in  D  waren  kaum  die  Originale,  die  wohl 
längere  Zeilen  gehabt  haben  als  die  durch  Ueberspringung  einzelner  Zeilen 
entstandenen  Verschreibungen  in  Nr.  151  und  163  vermuten  lassen.  Er  muss 
unter  Leitung  Losses  geschrieben  haben.  Denn  von  diesem  rühren  nicht  nur 
Numerierung  und  Ueberschriften  her,  sondern  auch  eine  Korrektur  in  Nr.  151 
(^spiritualiter  statt  specialiterj.  L.  wird  das  Aktenbündel  in  Avignon  kennen 
gelernt  haben.  In  der  Ueberschrift  von  Nr.  149  nennt  er  den  Empfänger 
Gaietanus,  wie  er  in  den  Briefen  nicht  heisst ;  in  Nr.  151  hat  wohl  er  die 
Stelle  am  Rande  angestrichen,  in  der  es  heisst,  dass  Gott  den  Kardinal 
scientiarum  et  aliarum  virtutum  munere  decoravit.  Er  scheint  ihn  also  näher 
gekannt  zu  haben.    Johannes  Gaietani  ist  1339  gestorben  (Eubel  /'  14). 

150.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  befiehlt  der  gesamten  Geistlichkeit  genannter  Teile  Mittel- 
italiens, den  von  ihm  zum  päpstlichen  Legaten  ernannten  (vgl.  Nr.  149)  Kardinal- 
diakon Johannes  [Gaietani]  von  St.  Theodorus  wohl  aufzunehmen  und  ihm  zu 
gehorchen.  Quia  nonnumquam  —  D.  Avinione  XV.  kal.  mai  pont.  n.  a.  decimo. 
—  D  33  (numeriert:  \\).  Mutatis  mutandis  übereinstimmend  mit  Nr.  149 
und  151. 

151.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  mahnt  alle  Laien  in  genannten   Teilen  Mittelitaliens,  den  von 

ihm  zum  päpstlichen  Legaten  ernannten  (vgl.  Nr.  149)  Kardinaldiakon  Johannes 
wohl   aufzunehmen   und   seinen   Weisungen   zu  folgen.     Quia   nonnumquam  — 


1326  Märt  O—April  17  89 

Datum  (=  Nr.  150).  —  D  34  (numeriert:  \\\).  Mutatis  mutandis  überein- 
stintntend  mit  Nr.  150. 

152*.  Avignon  1326  April  17. 

Derselbe  an  Kardinal  Johannes.  D  3$  (numeriert:  IIIIJ  =  Winkelmann 
nr.  1129;  Theiner  Cod.  I  nr.  718  aus  Vatikan.  Register. 

153.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  an  alle  Geistliche  und  Laien  der  in  Nr.  152  genannten  Teile 

Mittelitaliens :  mahnt  und  befiehlt,  den  Weisungen  des  Legaten  zu  folgen. 
lUius  licet  —  Datum  (=  Nr.  150).  —  D  j6  (numeriert :  V).  Mutatis  mutandis 
übereinstimmend  mit  Nr.  151. 

154.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  an  den  Kardinal- Diakon  Johannes :  bevollmächtigt  ihn,  Geist- 
liche oder  Laien,  die  wegen  Bruch  und  Brand  ('pro  fraccionibus  et  incendiisj 
von  Kirchen  und  kirchlichen  Stätten,  auch  durch  die  Ordinarien,  exkommuni- 
ziert sind,  zu  absolvieren,  sobald  sie  die  Verletzten  entschädigen.  Cum  sicut 
accipimus  —  Datum  (=  Nr.  150).  —  Z>  J7  (numeriert :   VI). 

155.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  an  denselben:  erlaubt  ihm,   um  seine  Tätigkeit  als  Legat  zu 

sichern,  sich  von  seinem  Beichtvater  einmal  in  mortis  articulo  den  Ablass  aller 
seiner  Sünden,  quam  Romani  pontifices  consueverunt  interdum  per  speciale 
Privilegium  aliquibus  impertiri,  zu  empfangen,  quatenus  claves  ecclesie  eiten- 
dunt  et  gratum  in  oculis  divine  maiestatis  extiterit,  vorbehaltlich  der  von  ihm 
oder  seinen  Erben  etwa  zu  leistenden  Entschädigungen.  Cum  te  ad  Tuscie 
—  Datum  (=  Nr.  150).  —  D  38  (numeriert :  1). 

156.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe    an    denselben:   ermächtigt   ihn,    während    der    Dauer   seiner 

Legation  in  deren  Gebiet  alle  wegen  Vergehen  gegen  Synodalstatuten  ex- 
kommunizierte geistliche  Personen  zu  absolvieren,  sobald  sie  Denjenigen, 
deren  Amtsgewalt  verletzt  ist,  genuggetan  haben.  Cum  te  ad  Tusciam  — 
Datum  (=  Nr.  150).  —  D  3g  (numeriert:  %). 

157.  Avignon  1326  April  17 
Derselbe  an  denselben  :  ermächtigt  ihn,  im  Gebiet  seiner  Legation  durch 

besondere  päpstliche  Briefe,  Legaten,  Delegaten  oder  Subdelegaten  verhängte 
und  nur  durch  besondere  päpstliche  Gunst  aufhebbare  Suspensionen  oder  Inter- 
dikte aufzuheben,  soweit  sie  nicht  durch  feierliche  päpstliche  Prozesse  oder 
durch  Nichtzahlung  der  den  Legaten  gebührenden  Prokurationen  veranlasst 
sind.     Ad  audienciam  —  Datum  (==  Nr.  150).  —  D  40  (numeriert:  9). 

158.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  an  denselben  :  ermächtigt  ihn,  im  Gebiete  seiner  Legation  von 

päpstlichen  Delegaten  oder  Subdelegaten,  deren  einige  ohne  Nachfolger  ver- 
storben, andere  nicht  mehr  im  Besitz  der  Gerichtsbarkeit,  andere  schwer  er- 
reichbar sind,  verhängte  Exkommunikationen  nach  gebührender  Busse  oder  bei 
Bussbereitschaft  aufzuheben.  Ad  audienciam  —  Datum  (=  Nr.  150).  — 
D  41  (numeriert:  X). 

159.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  an  denselben:  erteilt  ihm  die  geistliche  Strafgewalt  fcensura^ 

über  Geistlichkeit  und  Laien  ('comites  et  barones,  nobiles,  potestates,  rectores, 
bailivos,  consilia,  communitates,  universitates  et  populos  locorum^  sowie  die 
Gebiete  seiner  Legation.  Ad  statum  tranquillum  —  Datum  (=  Nr.  150).  — 
D  42  (numeriert:  Xl). 

160.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  ermächtigt  denselben,  20  Geistliche  seiner  Legation 

Theologie  studieren  su  lassen. 

D  43^)- 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  dilecto  filio 
lohanni  sancti  Theodori  diacono  cardinali  apostolice  sedis  legato 
salutem  et  apostolicam   benedictionem.  Cum  te  in  Tuscie  pro- 

vinciam  et  certas  partes  alias  commisso  tibi  in  illis")  plene  lega- 


90  Nr.   161  -166 

cionis  officio  pro  urgentibus  ac  arduis  ecciesie  Ronian(e)  negociis 
destinemus,  ut  commissum  tibi  legationis  officium  eo  utilius  exequi 
valeas,  quo  maiori  per  nos  fueris  auctoritate  munitus,  discrecioni 
tue  concedendi  licenciam  viginti  personis  tue  legationis  volentibus 
theoiogice  facultatis  generali  studio  immorari,  que  tarnen  sint 
dociles  et  habeant  animum  ad  studendum,  huiusmodi  studio  insi- 
stendi  usque  ad  tempus,  de  quo  tibi  videbitur  expedire,  ac  faciendi 
eis  interim  proventus  beneficiorum  suorum  ecclesiasticorum  integre 
cotidianis  distribucionibus  dumtaxat  exceptis,  acsi  in  ecclesiis,  in 
quibus  ipse  beneficia  obtinent,  residerent  personaliter,  ministrari 
non  obstantibus  contrariis  ecclesiarum,  in  quibus  beneficia  ipsa 
fore  noscuntur,  consuetudinibus  velstatutis,  iuramento,  confirmatione 
sedis  apostolice  vel  quacunque  firmitate  alia  roboratis  aut  si  ali- 
quibus  ab  eadem  sede'')  indultum  existat,  quod  interdici,  suspendi 
vel  excommunicari  non  possint,  per  litteras  dicte  sedis  non  facientes 
plenam  et  expressam  ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  huius- 
modi mencionem,  liberam  concedimus  auctoritate  presencium 
facultatem. 

Datum  Avinion(e)  XV.  kalendas  raaii  pontificatus  nostri 
anno  decimo. 

I)  Numeriert:  XII;  Uebersckr.:  Quod  possit  concedere  litteram  XX  personis 
studendi  in  theologia  et  percipiendi  fructus  et  cetera.  -)-  a)  »»''  überflüssigem 
Kürzungsstrich.  -\-  b)  sedem. 

161  •  Avignon  1326  April  17. 

Derselbe  an  die  Bischöfe  von  Siena  f'Senensisj  und  Anagni  ('Anagninus^ 
sowie  seinen  Kaplan  Buiolus  de  Parma  Domherrn  von  Tournay  (Tornacensis)." 
beauftragt  sie,  den  Klerikern  des  Kardinaldiakons  fohannes,  denen  er  ■während 
dessen  Legation  den  Genuss  ihrer  Pfründen  unter  Entbindung  von  der 
Residenzpflicht  gestattet  hat  (vgl.  Nr.  162),  denselben  bei  den  betreffenden 
Kirchen  zu  verschaffen.  Cum  dilectum  —  Datum  (=  Nr.  150).  D  44 
(numeriert:  Xliy.     Mutatis  mutandis  übereinstimmend  mit  Nr.  162. 

162.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe   an   den    Kardinaldiakon  fohannes:   gestattet  für   die    Dauer 

seiner  Legation  den  in  seinem  Dienste  stehenden  Klerikern  mit  Ausnahme 
der  täglichen  Reichungen  den  Genuss  ihrer  Pfründen,  auch  der  mit  Digni- 
täten,  Personaten  oder  mit  Seelsorge  verknüpften,  unter  Entbindung  von  der 
Residenzpflicht,  selbst  wenn  sie  sich  ausdrücklich  zu  derselben  verpflichtet 
hatten  oder  wenn  die  Ordinarien,  Konvente  und  Kapitel  von  derselben  die 
Leistung  der  Einkünfte  kraft  besonderer  päpstlicher  Verleihung  abhängig 
machen  dürften.  Cum  te  ad  Tuscie  —  Datum  (=  Nr.  150).  —  D  4$ 
(numeriert:  14j. 

163.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  an  denselben:  gestattet  ihm,  denen,  die  zu  Bau  und  Besserung 

von  Kirchen,  contum  (?),  Hospitalen  und  Brücken  sowie  zum  Unterhalt  von 
Gebrechlichen  und  Armen  beitragen,  60  Tage  Ablass  zu  gewähren;  doch 
sollen  seine  Ablassbriefe  nach  Ablauf  seiner  Legation  nicht  mehr  gelten. 
Cum  te  ad  Tuscie  —  Datum  (=  Nr.  150).  —  D  46  (numeriert:  XV^. 

164.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe  an  denselben:  gestattet  ihm,  so  oft  er  kirchlichen  Feiern  oder 

öffentlichen  Versammlungen  (^publicis  parlamentisj  persönlich  beiwohne,  allen 
Teilnehmern  derselben  1  Jahr  und  100  Tage  Ablass  zu  gewähren.  Cum  te 
ad  Tuscie  —  Datum  (=  Nr.  150).  —  D  4J  (numeriert:  16). 


1326  April  17  91 

165.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe    gestattet    demselben,     Prediger-,    Minder-    und 

anderen  Ordensbrüdern,  auch  in  der  Nachbarschaft  seines 
Legationsbesirkes  sesshaften,  Aufträge  bu  erteilen. 

D  4S^) 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  dilecto  filio  loh(anni) 
sancti  Theodori  diacono  cardinali  apostolice  sedis  legato  salutem 
et   apostolicam  benedictionem.  Cum    te    ad  Tuscie    provinciam 

et  certas  partes  alias  commisso  tibi  in  illis  legacionis  officio  pro 
urgentibus  et  arduis  ecclesie  Roman(e)  negociis  destinemus,  quia 
in  desideriis  nostris  geritur,  ut  summotis  impedimentis  quibus- 
libet  huiusmodi  negocia  prosperum  consequantur  effectum,  iniun- 
gendi  dilectis  filiis  fratribus  Predicatorum  et  Minorum  ac  aliorum 
ordinum  etiam  extra  tue  legacionis  terminos  in  vicinis  partibus 
constitutis  quecumque  persecucioni*)  officii  vel  utilitati  negociorum 
tibi  commissorum  videris  expedire,  et  contradictores  per  censuram 
ecclesiasticam  appellatione  postposita  compesciendi  non  obstanti- 
bus  aliquibus  indulgentiis,  quibus  iiec  ininugenda  duxeris  specia- 
aliter  aut  personis  earundem  ordinum  gravabitur,  ab  apostolica 
sede  sub  quacumque  verborum  forma  concessis,  per  quas  super 
hoc  in  illo  tueri  se  valeant  et  de  quibus  oporteat  plenam  et  ex- 
pressam  in  nostris  fieri  mencionem,  discretioni  tue  plenam  et 

iiberam  concedimus  auctoritate  presencium  facultatem. 

Datum  Avinion(e)  XV.  kalendas  maii  pontificatus  nostri  anno 
decimo. 

I)  uumer:  17,"  Ueberschr.:  Quod  possit  coramittere  mendicantibus  quecumque 
etiam  extra  legacionem  constitutis.  -|-  a)  persecuc(i)o(n)is. 

166.  Avignon  1326  April  17. 
Derselbe   gestattet    demselben,     Prediger-,    Minder-    oder 

andere  Ordensbrüder  in  seinen  Dienst  su  nehmen. 

D  49\ 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  dilecto  filio  lohanni 
sancti  Theodori  diacono  cardinali  apostolice  sedis  legato  salutem 
et  apostolicam  benedictionem.  Cum  te  ad  Tuscie  provinciam 
et  certas  partes  alias  commisso  in  illis  tibi  plene  legacionis  officio 
urgentibus  et  arduis  ecclesie  Romane  negociis  destinemus, 
districtioni  tue  assumendi  et  retinendi  ad  tua  obsequia  et  sub  tua 
obedientia  quotcunque  et  quoscunque  et  de  fratribus  Predicatorum, 
Minorum  et  aliorum  quorumcunque  ordinum  tue  legacionis  ac 
inmittend[i]*)  illos  vel  alios  ex  eisdem  ordinibus,  quos  ydoneos 
esse  cognoveris,  quandocunque  et  ubicunque  videris  oporteri, 
conmittend[i]'')  eciam  illis  quorumcunque  negociorum  executionem, 
prout  expediens  fore  putaveris,  compellendi  quoque  contradictores 
per  censuram  ecclesiasticam  appellatione  remota,  eisdem  insuper 
fratribus  dandi  propter  hoc  licentiam  equitandi  et  eis  tecum  cxi- 
stentibus  vescendi  carnibus,  dummodo  eis  vel  eorum  alicui  ad  id 
voti*^)  emissio  non  obsistat,  non  obstantibus  quibuscunque  pri- 
vilegiis  et  indulgenciis  eisdem  vel  eorum  ordinibus  ac  eorum 
fratribus  ab  apostolica  sede  concessis,  per  que  nullum  eis  suffragium 
afferri  volumus  in  hac  parte  seu  quibuscunque   dictorum  ordinum 


92  Nr.  167—173 

consuetudinibus  vel  statutis  seu  regulis  contrariis,  plenam  et 
liberam  concedimus  aurtoritate  presencium  facultatem. 

Datum  Avinion(e)  XV.  kalendas  maii  pontificatus  nostri  anno 
decimo. 

I)  numeriert:  18/  Ueberschr.:  Quod  possit  assumere  et  sub  obediencia  teuere 
de  ordine  mendicanciura  et  aliorum,  item  licenciam  dare  vescendi  carnibus. 
-\-  a)  inmittenda.  -j-  b)  conmittenda.  -|-  c)  davor  vo  oder  no. 

167.  [Avignon  1326  April  17]. 
Derselbe    erteilt   demselben    eine    Urkunde.    —  D  49  a    Brückst,    (nur 

Titel  und  Adresse),  mit  welchem  die  Gruppe  D  32 ff.  abbricht;  ohne  Ueber- 
schrift  und  Numerierung. 

168.  Avignon  1326  Juli  8. 
Derselbe  schreibt  dem  Ersbischof  Baldewin  über  die  Aus- 
söhnung Ludwigs  des  Bayern  und  Friedrichs  von  Oesterreich. 

K  81^). 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri 
Bald(ewino)  archiepiscopo  Treveren(si)  salutem  et  apostolicam 
benedictionem.  Grata    nobis    fuit    admodum    fraternitatis    tue 

litterarum  continencia  novissime  transmissarum  ').  Assertioni  autem 
illorum  reconciliatorum  in  abscondito,  ut  eorum  possit  malicia  oc- 
cultari,  non  est  fides  faciliter  adhibenda.  Fratres  quidem  unius 
ad  hoc  dicuntur  sedule  laborasse,  ad  quod  pervenire,  ut  extimamus, 
minime  potuerunt.  Hoc  tantum  a  tali,  qui  scire  veritatem  super 
hoc  poterat,  intelleximus,  quod  Bavarus  ab  omnibus  promissis  alium 
reddidit  liberum  et  inmunem  salvo  certo  galeatorum  numero  ad 
annum  sibi  concesso  quodque  ipsum  in  suo  non  debeat  patrimonio 
m[o]lestare*).  Ad  hec  indubie  volumus  te  tenere,  quod  si  nuncii 
prelati  illius''),  de  quibus  in  tuis  litteris  habebatur  mencio,  ad  nos 
venerint,  provide  curabimus,  ne  quid  in  tuum  preiudicium  attemp- 
tetur  et  utinam  tui  cum  illis  concurrerent  nunciis,  si  venturi  sint, 
ut  audisti.  De  constancia  audivimus  te  laudari,  quam  erga  de- 
vocionem  et  fideh'tatem  sancte  Roman(e)  ecclesie  optamus  notam 
diminucionis  effugere  augmentaque  suscipere,  ut  speramus. 

Datum  Avinion(e)  VIII.  idus  iuhi  pontificatus  nostri  anno 
decimo. 

I)  Ueberschr.:  Miss(iva)  responsoria  de  conpo(sition)e  Bavari  et  Anstral(is).  + 
a)  melestare.     +     b)  darüber  die  Glosse  L.s:  id  est  F(riderici)  ducis  Austrie. 

1)  verloren. 

169.  Avignon  1326  Juli  30. 
Derselbe   iviederholt  demselben,   dass   er   in  Sachen  Herzog  Friedrichs 

von  Oesterreich  das  lu.xemburgische  Interesse  achten  wolle.  K  64  (1)  Tuas 
et  carissimi  —  D.  Av.  III.  kal.  aug.  p.  n.  a.  decimo.  K  64  (t)  und  K  6g  (2); 
erwähnt  (in  eundem  modura  diclo  archiepiscopo  Treverensi^  im  Vatikan.  Re- 
gister hinter  dem  gleichzeitigen  und  gleichlautenden  Brief  an  den  König  von 
Böhmen,  Const.  VI  nr.  1S8.  Abweichungen  von  diesem :  Protokoll  loh.  e p. 
serv.  ser  vor.  d.  vener.  f  r  a  tr  i  Bai  d  (  e  w  i  n  o  )  arch  ie  p.  T  re  ver  (ensi) 
sal.  et  ap.  ben. ;  Z.  12  Tuas  et  karissimi  in  Christo  filii  nostri 
lobannis  regis  Boemie  illustris  litteras  st.  Litteras  regias  et  vener. 
fratris  nostri  Baldewini  archiepiscopi  Treverensis;  Z.  13  ecclesie  Treverensis 
St.  Tr.  eccl.;  Z.  14  Thymonem  2  ('Tymonem  1)  st.  Thim.;  Z.  15  tuos  et 
eiusdem  regis  nuncios  st.  t.  et  suos  n.;  ac  st.  et  cont./  Z.  16  et  st.  ac 
que,  regias/.  archiepiscopi  supradicti,"  Z.  17  eiplicare  voluerunt,  von  Schwalm 
sinngemäss  ergänzt,  fehlt  auch  in  1,  2;  Z.  20  quod  et  tenenus,  ab  futurum 
st.  äff./  Z.  22  quatenus  1,2;  per  nos  —  atterapte t u r  st.  nos  attemptemur ; 
Z.  21  pro  ut,  pote  r  u  nt. 


1326  April  17—1327  Februar  24  93 

170*.  Avignon  1326  August  1. 

Derselbe  an  denselben.  K  8o ,"  Const.  VI  nr.  195  aus  Vatikan.  Register  ; 
K  mit  ungekiiretem  Protokoll,  Z.  8  sunt  st.  sint. 

171.  Trier  1326  September  12. 

Erzbischof  Baldewin  an  alle  Getreuen  Christi:  bestätigt  die  von  ihm 
früher  vollzogene  Inkorporation  der  Kirchen  von  St.  Michael  in  Luczelinburg 
(Lu.xemburg)  und  Villare  supra  Symoi  (Villers  sur  Semois)  in  das  Domini- 
kanerinnenkloster Vallis  sancte  Marie  (Marietithal)  bei  Luczilnburg  auf  Grund 
einer  ihm  in  der  eingerückten  U.  Nr.  145  verliehenen  päpstlichen  Vollmacht. 
Das  Kloster  soll  von  St.  Michael  Vs  'i^''  Einkünfte  erheben,  während  '/,  die 
Vieepastoren  der  Kirche  erhalten,  von  Villers  '/a  der  grossa  decima,  während 
den  Vizepastoren  '/s  samt  dos,  minuta  decima,  redditus,  oblaciones,  obvenciones 
und  den  alia  iura  zur  freier  Verfügung  zufallen;  dabei  nuiss  das  Kloster 
auch  '/j  bzw.  '/j  der  episcopalia  vel  archidyaconalia  iura,  der  eipense  lega- 
torum  et  nuncii  sedis  apostolice  und  anderen  Lasten  der  beiden  Kirchen  über- 
nehmen. Im  Falle  der  Vakanz  haben  Priorissin  und  Konvent  dem  zuständigen 
Archidiakon,  der  die  Einsetzung  vornimmt ,  den  Nachfolger  zu  präsentieren. 
Die  Pfründen  der  Vizepastoren  dürfen  nicht  verringert  werden;  sonst  soll 
die  Inkorporation  null  und  nichtig  sein.  Diese  Bestimmungen  treten  erst 
nach  dem  Tode  der  Jetzigen  Vizepastoren  in  Kraft.  —  Siegler:  der  Aussteller. 
In  augmentum  —  D.  in  palacio  nostro  Treverensi  a.  d.  1326  die  12.  septembris 
(die  Zeitangaben  von  L.  nachgetragen).  —  K  516. 

172*.  ^  1326  Dezember  1. 

Derselbe  für  Stift  Mayen.  K  44Q ;  Houtheym  II  nr.  633  (aus  einem 
von  2  Orig.  in  Koblenz,  Kl.  Lonnig,  Stift  Mayen),  vgl.  Goerz  71. 

173.  Trient  1327  Februar  24. 

König  Ludwig  meldet  König  Johann  von  Böhmen  seinen 
Entschluss  sur  Romfahrt,  bittet  ihn,  den  anberaumten  Reichstag 
SU  Nürnberg  abzuhalten  tind  vertraut  ihm  seine  Kinder,  Länder 
und  Leute. 

Ki3^). 

Ludewicus  dei  gracia  Romanorum  rex  semper  augustus 
illustri  lohanni  regi  Bohem(ie)  principi  et  affini  suo  karissimo 
gratiam  suam  et  omne  bonum.  /.  Cunctorum  provisor  deus, 
qui,  prout  vult,  universa  regit,  ordinat  et  disponit,  dum  nuper 
apud  Inspruckam  cum  illustri  Friderico  duce  Austrie  fratre  nostro 
colloquium  servaremus  et  nullam  tunc  voluntatem  intrandi  Italiam 
haberemus,  mittens  in  cor  nostrum  spiritum  consilii  sui  intrinsecus 
nos  movente,  quatenus  inter  karissimum  awunculum  nostrum  ducem 
Karinth(ie)  et  Canem  de  Verona  discordes  pacem  et  concordiam 
poneremus,  in  eiusdem  nostre  intencionis  proposito  usque  Tridentum, 
ianuam  Lombardie,  feliciter  nos  perduxit.  2.  Ubi  cum  essemus 
tractantes  de  medio  inter  eos,  ecce  ad  nos  venit  multitudo  nobilium 
Italie  necnon  ambassiatores  et  syndici  civitatum  ultro  et  circa 
nostram  presenciam  aliqualem.  Et  primum  quidem  susceptis  nobis 
per  eos  cum  omni  reverencia  abortis  lacrimis  pre  gaudio  con- 
cinnebant:  ,Benedictus,  qui  venit  in  nomine  domini"),  et  alii :  ,Advenisti 
desiderabilis,  quem  expectabamus  in  tenebris  et  umbra  mortis'*)  et 
prosternentes  se  pronos  in  terram  se  et  sua,  pueros  et  familias, 
civitates,  castra  ac  loca,  quecunque  poterant  et  habebant,  humiliter 
offerebant  ad  pedes  nostre  regle  maiestatis  prestantes  nobis  nichilo- 
minus  preter  omnem  nostram  requisicionem  fidelitatis  et  homagii 
sacramenta  et  conferentes  pecuniarum  subsidia  satis  grata.  Conse- 
quenter    quoque    propositis    et    ostensis    eorum    defectibus,    variis 


94  Nr.  174 

afflictionibus,  attricionibus,  angustiis  ac  pressuris,  quibus  intoUera- 
biliter  tenebantur  et  instanciis  oportunis,  quas  ab  hostibus  continue 
sustinebant,  suppliciter  rogaverunt,  quatenus  moti  misericordia 
super  eos  per  felicem  nostrum  ingressum,  extra  quem  nullo  modo 
salvari  poterant,  ipsos  dignaremur  a  mortis  exicio  liberare. 
5.  Ad  que  benivolenter  respondentes  diximus,  quod  hoc  semper 
cordi  gessimus  et  preposuimus  omnibus  curis  nostris,  quomodo 
dei  adiutorio  et  amicorum  aminiculo  ad  salvandum  eos  nostram 
tum  temporis  presenciam  conferremus  et  propter  hoc  principaliter 
tecum  et  cum  venerabili^)  archiepiscopo  Treveren(si),  comite 
Holandie  et  aliis  nostris  pocioribus  amicis  vellemus  in  proximo 
colloquium  observare,  quod  quidem  negligere  vel  circumducere 
absque  ipsorum  fidelium  periculoso  dispendio  non  possemus. 
4.  Quam  responsionem  nostram  audita  persona  tua,  in  qua  specia- 
liter  sunt  confisi,  gratam  habebant  et  inde  gracias  referebant, 
verum  tamen  in  contrarium  uno  ore  et  animo  allegabant,  quod, 
si  retro  in  Alemaniam  rediremus,  vita  eis  fieret  supplicium  et 
mors  solacium,  eo  quod  fideles  et  amici  pre  dolore  diffisi  de  reditu 
eciam  quacunque  caucione  prestita  desperarent  et  perfidi  inimici 
pre  timore  iam  territi  respirarent  et  fierent  forciores;  immo  cum 
refugium  ammodo  non  haberent,  cogerentur  necessario  pro  sui 
salvacione  querere  dominium  alienum;  protestantes  aperte,  quod 
ipsi  in  culpa  non  essent  vel  causa,  si  subverteretur  Status  imperii, 
ex  quo,  quod  in  eis  erat,  fecerint  et  adhuc  parati  sint  facere  tote 
posse  ;  imponendo  nobis  culpam  et  principibus  electoribus  et  aliis 
principibus  et  subditis  imperii  et  Theutonicis  universis  ac  exinde 
trahentes  suspiria  ac  spiritu  ingementes  de  iuramento,  quod  pro 
conservando  statu  imperii  et  fidelium  suorum  prestitimus,  nos 
acerrime  monuerunt  contestando  personam  nostram  sub  debito 
fidei,  quo  sibi  et  ipsi  imperio  obligamur,  ne  diverteremus  ab  iti- 
nere  divinitus  iam  incepto,  cum  hoc  in  eius  et  eorum  destructionem 
et  ultimum  exterminium  vergeret  et  ruinam;  adicientes,  quod 
certis  scirent  indiciis  et  probabilibus  coniecturis,  quod  tu  puta, 
cuius  domus  novum  sit  restauracionis  sacri  imperii  fundamentum 
cuiusque  dive  recordacionis  pater  felicissimus  zelo  ipsius  imperii 
vitam  pro  morte  dederit,  eius  sequens  vestigia  in  memoriale  eternum 
tui  nominis  tuum  ad  hoc  conferas  adiuvamen.  5.    Hiis  auditis 

sermonibus  et  lamentis  commoti  spiritu  animum  non  potuimus 
continere,  sed  tanta  fide  tantaque  devotione  ac  tot  devicti  preci- 
bus  et  instanciis  eorum  votis  annuimus  et  parabolam  dcdimus  in 
dei  nomine,  per  quem  sumus,  vivimus  et  regnamus  et  in  quo  omnem 
spem  nostram  posuimus,  cum  fiducia  progredimur  ad  recipiendum 
loco  et  tempore  sacri  imperii  dyadema.  6.  Cumque  tam  urgens 
necessitas  et  evidens  utilitas  ac  preces  et  instancie  suprascripte 
et  conveniendo  tecum  et  amicis  nostris  prefatis  in  termino  condicti 
inter  nos  colloqui  legittime  nos  excuset,  sinceritatem  tuam  obnixius 
deprecamur,  quatenus  nos  habens  circa  huiusmodi  de  regia  benivo- 
lencia  excusatos  nichilominus'')  cum  predictis  archiepiscopo,  comite 
et  aliis  amicis  nostris,  quos  venturos  credimus,  convenies  in  Nuren- 
berg    dominica    .Oculi   mei   semper' '),    ubi   regina  aderit,    cogites. 


1327  Februar  24  95 

deliberes,  ordines,  facias  et  statuas  cum  eisdem,  quecunque  sciveris 
ad  nostrum  communiter  honorem,  commodum  et  profectum  ac 
ipsius  sacri  impcrii  bonum  statum  utiliter  proficuum,  ad  quem  ter- 
minum  et  locum  spectabilcs  viros  Bertoldum  comitem  de  Hennen- 
berg et  Fridericum  burgravium  de  Nurenberg  sufficienter  de 
intencione  nostra  informatos  de  omnibus  certitudinaliter  dirigemus. 
7.  Ceterum  filios  nostros,  terram,  homines  et  amicos,  a  quibus 
indeliberate  et  inpremeditate  recessimus,  iuxta  plenam  nostram 
confidenciam   tibi    habeas   commendatos.  8.    Et   huic   presenti 

nuncio  fidem  adhibeas  in  dicendis. 

Datum  Tridenti  VI"  kaiendas  marcii  regni  nostri  anno  tertio- 
decimo. 

I)  Ueberschr. :  Scribit  Lud(ewicus)  de  vocacione  sua  in  Lombardiam  et  (de 
eicusa  Überflüssig)  de  excusacione,  ne  possit  Interesse  diete.  4-  a)  venerabilri. 
+  b)  nichil  minus. 

1)  Matth.  23,  39  =  Marc.  11,  9  —  Luc.  13, 35  =  Joh.  12, 13.     00     2)  vgl.  Ps.  106, 

10.  14.   00    3)  Mära  15. 

174.  Trient  1327  Februar  24. 

Italienische  Herrn  und  Bevollmächtigte  berichten  dem- 
selben, dass  sie  König  Ludwig  sur  Romfahrt  überredet  und 
dessen  Versäumnis  des  Nürnberger  Tages  auf  sich  genommen 
haben;  sie  bitten  ihn,  in  des  Königs  Abwesenheit  das  Reich  su 
wahren. 

K  14  (IJ'i)  und  K  26  ('2;  11);  zugrunde  gelegt  ist  1. 

Glorioso*)  principi  et  excellenti  domino  lohanni  Bohemie  et 
Polon(ie)  regi  domino  suo  karissimo  Gwido  A[re]tinen(sis)'') 
et  Ray-nerus*^)  Brixien(sis)  dei  gratia  episcopi,  Raynaldus  marchio 
Ferrarien(sis),  Raynaldus*^)  de  Bonacolsis**)  imperiali  gratia  vicarius 
civitatis  Mantue  et  Mutine,  Kastruchius^)  de  [I]nte[r]minellisO 
eadem  gracia  vicarius  civitat(um)^)  Luce,  Pistorii  et  Lune, 
Franchinus  Ruscha  capitaneus  civitatis  Cumane"^),  Marcus  et  Acczo 
vicecom[it]es '),  Galeatus'^)  comes  palatinus  de  Balneo  sancte  Marie, 
Hugo  de  Hubaldinis'),  Petrus  de  Petramala  ac  sindici  et  ambassia- 
tores  illustris  domini  Friderici  regis")  Sicilie  et  civitat[um]'") 
Mediolanen(sis),  Papien(sis),  Pergaraen(sis),  Cremonen(sis),  No- 
varien(sis)"),  Vercellen(sis),  Lauden(sis),  Furlini,  Firmi,  Auxini, 
Castelli  et  Fabricani  ac  burgorum  sancti  domini  °)  cenobii  et 
BrixagiiP)  et  quamplurium'^)  aliarum  civitatum  et  burgorum  sindici 
et  ambassiatores  devoti  et  fideles  eins  se  cum  gemiflexione 
ad  pedes  regalis  eins  celsitudinis  inclinatos  et  promptos  ad  quevis 
ipsius  beneplacita  et  mandata.  /.  Altitudo  et  providencia  divini 
consilii  serenissimum  principem  dominum  nostrum  dominum  Lude- 
wicum  Romanorum  regem  humana  tamen  prudencia  et  considera- 
cione  ad  alios  certos  actus  sacri  imperii  necessarios  perduxit  ad 
ianuas  Lumbardie,  videlicet  in  Tridentum,  et  specialiter  ad  ponen- 
dum  pacem  et  concordiam  inter  sacre  corone  fideles  illustrem 
dominum  Henricura  ducem  Karinthie  et  nobilem  virum  dominum 
Canem  de  la  Scala  civitat[um]'")  Veron(ensis)  et  Vincencie  pro 
sacro  imperio  vicarium  generalem.  2.  Nos  vero,  cum  eorum- 
dem  occulta  et  inconprehensibilia  sint  iudicia^),  ut  eiusdem  nostri  sal- 
vatoris  adventum  precognovimus  pro^)  sancti  spiritus  inspiracione 


96  Nr.  174 

ac  postmodum  miraculose  sensimus  de  ipsa  dei  inenarrabili')  sapi- 
encia  et  misericordia  confidentes,  more  populi  Israelitici  iugo 
Pharaonis  oppressi  eidem  fletu  et  ululatu  Racheiis  de  Rama  *) 
obviam  venimus  et  pronos")  nos  misimus  in  terram  ante  pedes 
eius  serenissime  maiestatis  eidem  ^)  redemptori  nostro,  qui  mansue- 
tus  et  ut  pacis  amator  venit  nolens  tirannica  oppressione  sed  amore 
et    iusticia    dominari,  exponentes    irrecuperabilis    desolacionis 

opprobrium^'),  ad  quod  ortus  sacri  imperii  delicatissimus  ac  domina 
provinciarum  Italia  post  mortem  dive  et  clare  memorie  quondara 
victoriosissimi  domini  nostri  Henr(ici)  imperatoris  genitoris  vestri 
miserabiiiter  est  deducta,  et  que  puteus  erat  omnium  deliciarum, 
inexhauribilis  fons  sanguinis  factus  est  innumerabili  humano  san- 
guine  saginata,  undique  vastata,  incendiis  inflamata,  depopulata 
et  fere  usque  ad  ultimum  exitum  prosterriata,  ita  quod  amplius 
eosdem  graves  et  diros  inpetus  non  poterit")  sustinere,  et  nisi 
sua  desiderabilis  persona  et  adventus  divinitus  sibi  data  potencia 
premissam  sponsam  suam  et  ortum  Italiam  a  premissorum  cala- 
mitatum  vepribus  mundificet  atque  purget  nos  enim  ^\  qui  in  umbra 
et  caligine  mortis  sedemus ')  et  dispersi  sumus  ac  facti  exules  omnium 
provinciarum,  de  peregrina  reducat  ad  imperii  libertatem,  cre- 
deremus,  quod  lux  eius,  gloriosi  nominis  vestri  ac  omnium  electorum 
principum  Romanorum  nobilisque  Germanie,  que  sua  magnanimi- 
tate^),  cum  ius  in*')  imperio  non  haberet,  ius  virtute  et  nobilitate 
acquisivit  et  super  omnes  solaris  climatis  naciones  mundi  monar- 
chiam'')  et  imperii*')  obtinuit  principatum,  in  Ytalie  partibus 
extinguerent  nebula  eternali  et,  quod  per  multa  centenaria  annorum 
felix'^')  et  valorosa  Alemania  gubernavit,  ad  exteros''')  deducerent 
et  in  robore  Germanie  minus  pares.  3.  Verum  clemencia  et 
benignitate  regia  premissos  nostros  planctus  ac  suspiria  nostra 
amarissima  iusticia  et  misericordia  plenus*')  princeps  dominus 
noster  Romanus  rex  predictus  recepit  ac  ad  sui  excusacionem 
humilitati  nostre  verba  prebuit  infrascripta,  quod  ad  satisfaciendum 
votis  nostris  illo  modo  iam  non  venerat  nee  in  ordinacione  et 
dispositione  terrarum  Alem(anie)  nee  eciam  cum  comitiva  arma- 
torum,  principum  et  baronum  et  specialiter,  quod  vobiscum  et  cum 
venerabili  domino  archiepiscopo  Treveren(si)  patruo  vestro  et  cum 
illustri  comite  Hollandie  socero  suo  sollempne  et  necessarium  in- 
dixerat  parlamentum,  ubi  eciam,  si  alia  omnia  inpedimenta  cessarent, 
quod  illud  0  contra  voluntatem  vestram  subducerent,  nullatenus 
expedire.  4.  Devota  enim  et  necessaria  replicacione  nostra, 
quantum  potuimus,  ipsius  domini  nostri,  qui  iugum  sibi  imperiale 
et  labores  voluntarios  proquiete  nostra  assumpsit,  misericordiosum^') 
animum  inpulsantes  ipsum  ob  causas  premissas  et  specialiter  de 
parlamento  habendo  vobiscum  non  bene  invenimus'"')  votis  nostris 
assentire,  ita  quod  sicut  desperati '')  in  medio  angustiarum  et  qui- 
bus  nil  super[er]at''')  nisi  mors  aut  perpetuum  exilium  seu  recessus 
instaurabilis  a  sacro  imperio  et  nostro  dominio  naturali,  protesta- 
tiones  nostras  publicas  in  presencia  sua,  tocius  sui  consilii,  multorum 
sapientum  Lombardie  et  publicorum  notariorum,  qui  de  hiis  debe- 
bant  ad  excusationem  nostram  conficere  publica  instrumenta,  fecimus 


1327  Februar  24  97 

et  protestati  fuimus,  quod,  ex  quo  se  ad  presens  ad  Italiam  pro 
salvatione  nostra  et  sacri  imperii  manutencione ,  cum  amplius 
nomen'''*)  imperiale'')  et  eius  fidem  ex  causis  sibi  per  nos  exposi- 
tis  sustinere  non  possemus,  transferre  nolebat,  quod  perdicio"') 
sacre  corone  imperialis  non  nobis  sed  sibi,  domui°)  sue^')  Babarie, 
Omnibus  principibus  electoribus"')  et  totali"')  nacioni  Theutoni- 
corumP)  ab  omnibus  asscribenda  et  quod  renunciaremus  omni 
exnunc'i')  fidelitati  et  devocioni  quoad  eundem  dominum  nostrum, 
sacrum  Imperium  et  omnes  alios  suos  in  sacro  imperio  successores 
et,  si  cum  rebellibus  salva  nobis  vita  et  aliquali  parte  substancie 
quantumcunque""')  modica^')  concordari  possemus,  eandem  tarnen 
miserabilem^')  concordiam  nobis  esset  melius  quam  vitam  perdere 
acceptare.  5.  Hiis  auditis  protestacion[is]"')  protestacionibus  ex 
salubri  inductu  gnari  sui  consilii  regalis  fuit  preterquam  in  excu- 
sacione  de  parlamento  vobiscum  indicto  aliquantulum  animus 
mitigatus  et  ad  satisfaciendum  nostris  singularibus  inclinatus. 
Nos  vero  cepta  audacia  de  vestra'^')  clemencia  in  memoriam  do- 
mini  nostri  inclite  memorie  domini  Henr(ici)  imperatoris^')  patris 
vestri,  sicut  de  quo  speramus  vias  non  deserere  paternas  et 
paterno  sudore  ac  morte  et  dive  recordacionis  matris  vestre  et 
felicis  memorie  patrui  vestri  ac  multorum  carorum  vestrorum  sur- 
culos  et  arbores  iam")  plan[t]atas^'')  nol[l]e^')  perire,  ut  vobis  et 
semini  vestro  sint  memoria  sempiterna,  subductionem  sepefati 

parlamenti  super  humeros  nostros  nomine  domini  nostri  recepimus 
et  de  hac  vobis  et  omnibus  vestris  teneri  in  perpetuum  volumus 
omni  devocione  et  serviciis,  ut  valemus.  6.  Cum  igitur  sub 
predicto  onere,  quod  nobis  sub  fiducia  benignitatis  vestre  celsitu- 
dinis  assumpsimus,  pietatem  serenitatis  regie  nostris  compacientem 
miseriis  viceremus  et  ad  liberandum"^)  nos  retinuerimus  solita  sua 
clemencia  augustali,  vestre  excellentie  omni,  qua  possumus,  humili- 
tate  et  devocione  supplicamus  genibus  provolutis,  quatenus  omni 
fortitudine,  pietate  et  fidelitate  negotia  domini  nostri  Romani  regis 
predicti,  a  quibus,  ut  veraciter  novimus,  animo  redeundi  recessit 
et  in  meliorem  ordinacionem  collocandi,  sie  assumatis  et  potencie 
vestre  gubernacula  ministretis ''''),  quod  in  ipsis  possit  facilius 
domini  nostri  absencia  tollerari  talique  adiutorio  operoso  adventum 
suum  ad  partes  nostras  in  Ytalia,  ad  recuperanda  viridaria  paterna 
muniatis '^'^),  de  quo  vobis  sacra  imperpetuum  teneatur  corona 

et  nos  et  omnis  nostra  posteritas  in  perpetuum  ad  omnem  devo- 
cionem,  servicia  et  eciam  terre  osculum  ante  pedes  vestre  regali 
celsitudini  nos  in  genere  et  in  specie  ex  intimis'*'')  commendamus. 
Et  si  qu[e]*')  vestre")  excellencie  nobis  placet  inponere,  in  hiis 
voluntas  nunquam  deficiet,  si  non  posset^^). 

Data   in  Tridento    die    vigisimo    quarto   mensis  februarii   in- 
dictione  decima. 

I)  Ueberschr.  in  1 :  Lorabardi  excusant  Lud(ewicuni)  super  non  observando 
parlamento  et  super  introitu  ad  Ytaliam.  -j-  II)  2  ohne  Ueberschr.  -\-  a)  zu 
Anfang  und  Ende  des  Protokolls  die  Randglosse  Salutatio  1.  +  b)  Anitinen(sis) 
1,  2.  +  c)  Rain.  2.  -\-  d)  Bonacollis  2.  +  e)  Kestructius  2.  +  f)  Antelminellis? 
/,  2.  -)-  g)  civitatis  2.  -f-  h)  in  gelassener  Lücke  nachgetr.  ?  1.  +  i)  vice- 
comes  /,  2.    +   k)  Galeotus  2.    -\-  1)  Ubaldinis  2.  -)-   m)  civitatis  1,  2.   -\-   n) 

Nova  Atamanniae  7 


98  Nr.  175-176 


Novercensis  2.  -\-  o)  donimi  //  donini  2.  +  p)  Biriagaü  2.  -\-  q)  quam- 
plurimura  /.  -f  r)  /,  2.  +  s)  pro  —  confidentes  irrig  nach  Rama  /,  2.  -)- 
t)  inerrarrabili  2.  -\-  u)  per  nos  2.  -{-  v)  eidem  —  amore  et  f.  2.  -j-  w)  ob- 
probrium  2.  -|-  i)  paterit,  aus  patet  korr.  1.  -\-  y)  lies  nosque  ?.  -{-  z) 
mag^amimitate  2.    +    a')  fehlt  2.  -\-  b')  nonarcbiam  1.  -\-   c')  feie 


tali  korr.  1.   -\-  p')  Theuthonicorum  2.  -|-  q')  fehlt  1.  +  r')  quamque 

modico  2.    -|-    t')   miseriabilem  2.    -f-    u')   protestaciocione  /,  2.    -)- 

.  1.  -|-  w')  impatoris  2.  +  i')  nam  2.  +  y')  planatas  1,  2.  +  z')  nole 

aa)  librandum  /.     +     bb)  ministreris  1.     -\-     cc)  munitatis  2;  aws 


2.    +    s') 

v')  nostra         ,         ,        .  ,        ,  ,     ,  ,  , ,         ,     -, 

1,  2.  -|-  aa)  librandum  1.  +  bb)  ministreris  1.  -\-  cc)  munitatis  2;  aws 
munitatis  korr.  1.  -)-  dd)  intinia  1.  +  ee)  qua  1,  2.  -\-  ff)  nostre  2.  -f-  gg) 
posses  i. 

1)  i?o>».  //,  33.    OD   2)  vgl.  Matth.  2, 18.    oo   3)  vgl.  Jer.  13.16,  Ps.  106, 10,  Matth. 
4, 16,  Luc.  1,  79  u.  a. 

175.  [Trient  1327  Februar]. 

König  Ludwig  ernennt  denselben  für  die  Dauer  seiner 
Rontfahrt  sunt  Reichsvikar  in  Deutschland  und  Slavien. 

K  IS  (1)'^)  und  K  24  ^2^11);  zugrundegelegt  ist  1. 

1.  Nos  Ludowicus*)  et  cetera  presentibus  et  cetera,  quod, 
cum  fabricator'')  mundi  monarchiam'^)  nobis  crediderif*)  dispen- 
sandam*^)  celitusque  titulum  concesserit  augustalem,  quo  ampli- 
ficator  sacri  imperii  dicimur  et  augustus,  nolentes  eiusdem  dis- 
pensacionis  Subversionen!  et')  assumpti  tituli  calumpniam  sustinere, 
nos  pro  sacris^)  imperialibus  infulis  assumendis  imperiique  re- 
cuperacione''),  quod  in  Ytalie  partibus  fere  ad  ultimum  exicium') 
et  ad  irrecuperabilis  desolacionis  opprobrium  fuerat  iam  deductum, 
Lumbardiam  intravimus  et  deo  duce  perdita  recuperare,  infirma 
solidare  et  indirecta  dirigere  intendentes,  quare  nobili  Germanie 
primeve  inclite  sponse  nostre  regali  regimine  superesse  non  possu- 
mus  presencia  corporali.  Unde  expedit  sie  obtinendis  incumbere, 
ut  obtenta  nullatenus  negligantur  et  in  partem  nostre  soliicitudinis 
tales  advocare,  qui  curis  commissis  preesse  valeant  pariter  et  pro- 
desse.  2.   Sane    de    fide    et   legalitate    illustris   lohannis   regis 

Bohem(ie)  principis  nostri  karissimi,  quoniam  rerum  experiencia 
experti  sumus,  quam  plurimum  confidentes  tamquam  unum  ex 
Alam(anie)  menbris  prestantius  et  generosius  potencia  poUens'') 
et  industria,  magis  eciam  in  hoc  imperio  quam  persone  provi- 
dentes  nostrum  et  nostro  nomine  pro  imperio  per  Alem(aniam)  et 
Sclaviam')  facimus,  ordinamus  et  presentibus  constituimus  vicarium 
generalem  3.    dantes   sibi  plenam   potestatem   super  omnes*") 

Alem(anie)  et  Sclavie  principes  ecclesiasticos"),  seculares,  comites, 
ingenuos,  ministeriales  advocatos,  clericos  advocatos,  officiatos, 
milites,  tyrones,  burgravios,  burgmannos,  civitates,  opida,  castra, 
villas,  burgenses,  cives,  rusticos  et  ludeos  et  quod  conferre  possit 
et  debeat  omnia  imperii  feoda  in  dictis  partibus  pertinencia  ec- 
clesiastica  et  secularia  regalia  et  non  regalia  ducatibus  et  princi- 
patibus  exceptis  ac  communitatibus,  quorum  coUationem  nobis  ipsis 
tantummodo°)    reservamus.  4.    Nolumus    eciam,    quod   novum 

feodum  constituere  valeat  vel  conferre.  5.  Damus  etiam  potes- 
tatem eidem  omnium  et  singulorum  in  dictis  partibus,  institucion[e]s''*) 
et  destitucion[es]  nobis  et  imperio  pertinentes  pieneP)  amministrandi, 


1S27  Februar— nach  ?  Februar  99 

obligandi  et  inpignorandi  omnia  bona  imperii  ibidem,  quoq(uo) 
modo  et  forma  voluerit  ac  sibi  visum  fuerit  expedire,  vendicione 
et  alienacione  perpetua  dumtaxat  exceptis,  curias,  parlamenta  et 
colloquia  more  consueto  regali  indicendi,  eisdem  presidendi,  iudi- 
candi,  proscribendi,  sententiandi,  merum  et  mixtum  imperium  ac 
omnemi)  iurisdictionem  exercendi  sanguinis,  penalem,  civilem  ac 
omnem  aliam,  quocunque  nomine  nuncupetur,  ac  omnia  et  singula 
premissa  per  se  vel  per  alium  exercendi,  subdelegandi  et  com- 
mittendi,  quibuscumque  voluerit  et  quocienscumque,  et  omnia  alia 
et  singula  faciendi  6.  salvis  per  nos  superius  expresse  exceptis, 
que  nos  ipsi  in  premissis  aut  aliquo  premissorum  facere  posse- 
mus  et  que  in  premissis  requiruntur,  aut  in  aliquibus  ex  eis, 
quantumcunque  mandatum  exigant  speciale,  tali  tamen  adiecto 
moderamine  et  condicione,  quod,  cum  dicto  vicariatu  et  in  omnibus 
et  singulis  sibi  per  nos  concessis  et  supra  expressis  fideliter  nobis 
obediat,  pareat  et  intendat.  7.  De  plenitudine  enim  potestatis 
nostre  omnem  defectum  suppletum  esse  volumus  et  presentibus 
supplemus,  si  quis  vel  si  qui  essent  in  dicta  seu  in  dictis  nostra 
constitucione  seu  constitucionibus  aut  invenirentur  tempore  aliquali, 
ratum  et  gratum  habituri,  quidquid  per  dictum  nostrum  vicarium 
aut  eius  substitutum  seu  Substitutes  actum  vel  factum '')  fuerit  in 
premissis  aut  aliquo  premissorum. 

In  quorum  omnium  testimonium  et  cetera. 

I)  Ueberschr.  in  1  (von  Hd.  3):  L(udewicus)  const[it]uit  regem  Boem(ie)  vicarium 
per  Alem{aniam).  -\-  II)  ohne  Ueberschr.  +  a)  Ludewicus  2.  -j-  b)  mundi 
fabricator  2.  -|-  c)  monachiam  2.  -\-  d)  crederit  2.  -\-  e)  dispensandi  2.  +  f) 
aus  ac  korr.  1 ;  ac  2.  -j-  g)  Lücke  2.  +  h)  recuperacionem  1,  2  {oder  hier 
recuperacioni/'y.  +  i)  inicium  2.  4-  k)  polleas?  2.  -f"  0  -!  P.  <"<s  wohl  ur- 
sprünglichem G  a  1  i  a  m  zu  Slaviam  und  dann  zu  Sclaviam  korr.  1.  -\-  m)  omnes 
et  Alem.  Sclavia  principes  statt  omn.  AI.  et  Sei.  princ.  2.  +  n)  ecclesiasticos  /. 
+  o)  t(antu)mra(od)o  2;  t(a)n(tum)m(od)o  1.  -)-  o*)  institucionibus  et  destitu- 
cionum  1,2.  +  p)  pleno  2.  +  q)  om(n)en  2.  -f"  r)  fatum  2. 

176.  [1327  nach?  Februar]. 

Röntg  Johann  von  Böhmen  leistet  König  Ludwig  den 
Treueid  für  das  ihm  übertragene  Reichsvikariat  in  Deutschland 
und  Slavien  (Entwurf?). 

K  l6  (1)1)  und  K  25  ('i)'tt.);  zugrundegelegt  ist  1. 

1.  Item  nos  talis  et  cetera  scire  volumus  universos  presentem 
litteram  inspecturos,  quod  divinis  pariter  et  mortalibus  monitis  in- 
formati  serenissimo  principi  domino  nostro  domino  Ludewico 
Romanorum  regi  pro  multis  graciis  et  beneficiis  et  amoribus  ab 
ipso  multiformiter  receptis  super  omnes  huius  mundi  ad  gracias 
tenemur,  reconpensas  et  vicissitudines  debitas  toto  posse,  presertim 
cum  omnibus  prioribus  non  contentus  adhuc  favores  favoribus, 
amores  amoribus  et  beneficia  beneficiis  novis  addere  non  quiescat 
et  specialiter  in  vicariatu  Alem(anie)  et  Sclavie,  ad  quem  nos  sub 
plenissima  potestate  iuxta  continenciam  litterarum  suarum  nobis 
super  hiis  ab  ipso  concessarum  *)  ex  omnibus  Alem(anie)  principibus 
elegit  singulari  fiducia  et  assumpsit.  2.  Quare  nexu  indisso- 
lubili  in  vera  fide  et  veritate  et  sub  sacramento  corporali  per  nos 
prestito  predicto  domino  nostro  domino  Ludewico  Roman[orum]  * ) 


100  Nr.  177—182 

regi  de  dicto  vicariatu  seu  de  dictis  vicariatibus  presentibus  in 
omni  casu  et  in  omnibus  causis  fideliter  intendere  promittimus  et 
omni  remota  fraude  legaliter  obedire  necnon  ipsi  omnibus  vite 
nostre  temporibus  adherere,  consilium  et  auxilium  prestare  contra 
omnem  hominem  clericum'')  vel  laicum,  cuiuscunque  condicionis 
auf^)  Status  existat,  secundum  omnem  nostram  possibilitatem 
corporis  atque  rerum  et  generaliter  et  specialiter  tam  in  dictis 
vicariatibus  quam  in  omnibus  cum  eisdem  nobis  concessis  ac  eciam 
in  omnibus  aliis  quibuscunque  causis  omnia  omni  posse  agere  et 
facere  colere  quolibet  excluso,  que  novimus  et  sciverimus  esse  et 
cedere  posse  ad  dicti  domini  nostri  domini  Lud(ewici),  sacri  im- 
perii  ac  omnium  eidem^)  imperio  et  sibi  pertinentium  commodum 
et  honorem  omnibus  quprumlibet  imperpetuum  remotis  rancore  et 
odio,  prece  et  precio,  gracia  et  amore.  3.  Et  in  premissorum 
omnium  et  singulorum  testimonium  presentem  litteram  dedimus 
sigillo  nostro  ex  certa  sciencia  roboratam. 

Datum  et  cetera'^). 
I)   Ueberschr.  in  1  (von  Hd  3) :  Recognitio  regis  Boemie  de  vicariatu  Alem(anie) 
recepto  ab  L(udewico).    +    H)   2  ohne  Ueberschr.    +    a)   Romani  1,  2.    -\-    b) 
clicum  2.  -\-  c)  et  2.  -j-  d)  eisdem  2.  -\-  e)  etc.  fehlt  2. 

1)  Nr.  175. 

177*.  Avignon  1327  April  H. 

Papst  Johannes  XXII.,  5.  Prosess  gegen  König  Ludwig  ('Divinis  exemplisj. 
Const.  VI  nr.  273  aus  Handschr.  in  Dresden  ;  KT  4a  mit  wertvollen  durch  die 
Vor-UU.  bestätigten  Lesarten:  S.  178  Z.  35  conferre,  Z.  43  formidabatur 
(=  Cod.  Dresd.j  und  q  u  o  d  for  et,  5.  179  Z.  5  alium  seu  a  1  i  o  s ,  Z.  16 
Strasburg  (auch  =  Cod.  Dresd.j,  S.  180  Z.  11  sibi  erat  (=  VorU.  Nr.  130 
in  K  11),  Z.  42  volumus,  Z.  48  predictorum,  S.  181  Z.  2  necnon  fidelitati  et 
homagio,  Z.  25  tangebant,  Z.  28  auctoritate  apostolica  decrevimus,  quod  Pro- 
cessus ipsi,  S.  182  Z.  4  quietem  et  pacem,  Z.  18  prefatus,  Z.  20  prefatam 
nostram,  fideliutn  multitudine,  Z.  33  venturis,  Z.  37  seu  —  sive  st.  aut  —  vel, 
Z.  47  deducer  et  ur;  andere  Varianten:  S.  178  Z.  15  instruimur  st.  informamur, 
S.  179  Z.  ö  assignandum,  Z.  7  eius  fehlt,  Z.  32  quod  st.  quia,  S.  180  Z.  15 
duximus  aperte,  Z.  27  coram  nobis  comparuerit,  S.  181  Z.  6  iuris  sibi,  S.  182 
Z.  10  competeret,  5.  183  Z.  31  eundem  st.  ipsum,  Z.  39  absolvimus  epressius 
nuntiantes  eos,  Z.  46  volumus  et  decernimus,  S.  184  Z.  7  eicessus  eius 
prefati,  Z.  10  sint  notoria,  iustitia  suadebit,  Z.  21  bomagü  et,  Z.  31  f. 
habemus  de  —  consilio  ac  ratas,  quorum,  Z.  47  tangit. 

178.  Avignon  1327  April  5. 

Derselbe  befiehlt  dem  Ersbischof  Baldewin,  Nr.  177  in 
Diösese  und  Kirchenprovins  su  veröffentlichen. 

Kj4^).  —  Vgl.  die  Ausfertigung  für  den  Bischof  von  Utrecht,  Const.  VI 
nr.  282  (1  b)  sowie  die   Vorbemerkung  eu  Nr.  182. 

lohannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri 
.  .  archiepiscopo  Treveren(si)  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
Pridem  contra  Ludewicum  de  Bavaria  excommunicatum  dei  et 
ecclesie  sancte  sue  fideique  catholice  rebellem  manifestum  et 
hostem  de  fratrum  nostrorum  consilio  certum  processum  habuimus, 
cuius  tenor  sequitur  sub  hac  forma :  lohannes  —  undecimo '). 
Et  quamvis  necessarium  non  existeret  processum  eundem  sie 
sollempniter  presente  multitudine  copiosa  fidelium  habitum  et,  ut 
in  eo  continetur,  ostiis  ecclesie  Avinion(ensis)  affixum  alibi  quam 
apud  sedem  apostolicam  publicari,  nos  tarnen  ex  superhabundanti, 
ut  cunctis  clarius  earum  parcium  fidelibus  innotescat.  illum  ad  te 


1327  April  3—13  101 

tuasque   civitatem    et   dyocesim   et   provinciam    providimus    serie 

presencium   transmittendum         fraternitati   tue    in   virtute   sancte 

obedientie   per  apostolica  scripta  mandant[e]s*),    quatenus  per  te 

vel  alium  seu  alios  religiosos  et  seculares,  de  quibus  tibi  videbitur, 

tuosque  suffraganeos,    quos   omnes   tarn  suffraganeos    quam   alios 

ad  hoc  conpellere  auctoritate  nostra  cessante  ap[p]ellacione**)  valeas, 

exempcionis   et    quibuslibet   aliis   dicte    sedis   privilegiis   quibusvis 

locis   vel   personis   concessis,    eciam   si   de  illis   esset   specialis    et 

expressa  a[c]'')  de  verbo  ad  verbum  in  presentibus  mencio  facienda, 

que  quoad  hoc  nulli  [v]olumus"^)  suffragari,  nequaquam  obstantibus, 

in  tua   et  aliis  civitatibus  locisque  sollempnibus   eiusdem  tue   pro- 

vincie  dictum  processum   et  contenta  in  eo  eciam  in  volgari,    ubi 

multitudo  populi  fuerit  et  alias  expedierit,  publices  et  facias  sollemp- 

niter   publicari         nos  redditurus    de   publicacione   huiusmodi  per 

litteras  auctenticas    vel    instrumenta   publica  principium   et   finem 

presencium  continencia  infra  prefixum  in  eodem  processu  terminum 

cerciores. 

Datum  Avinion(e)   nonis  aprilis   pontificatus  nostri   anno  un- 

decimo. 

I)  ohne  Ueberschr.  +  a)  mandantis.  +  a*)  apell.  +  b)  ad.  +  c)  nolumus. 
1)  Ny.  177. 

179*.  Avignon  1327  April  9. 

Derselbe,    Prozess  Ad    speculatoris   gegen    König   Ludwig.      K  48  a ; 

Martine  II  684;    Const.  Vi  nr.  275  (aus  Hs.  A  70  der  Staatsbibliothek  in 
Dresden). 

180*.  Avignon  1327  April  9. 

Derselbe,  Prozess  Olim  contra  gegen  Markgraf  Ludwig  von  Branden- 
burg. K  $8  a ;  Const.  VI  nr.  276  ebendaher  (über  ein  Original  vgl.  Riezler 
nr.  839) ;  'Varianten :  8.  190  Z.  28  quorumcumque  locorum,  Z,.  28  pertinent 
predictorum,  Z.  36  Guntherus  (so  immer)  und  Lundowe,  Z.  39  d  i  c  t  o  r  u  m 
regni  et  imperii,  Z.  44  possunt,  8.  191  Z.  .5  nostrorum  fratrum,  Z.  10  bonorum 
fehlt,  Z.  25  universis  st.  omnibus,  Z.  26  pontificali,  i m p e r i a li  vel  regali, 
8.  192  Z.  1  vel  publ. 

181*.  Avignon  1327  April  13. 

Derselbe  an  Erzbischof  Baldewin.  K  48 ;  Sauerland  II  nr.  117b  aus 
Orig.  in  Koblenz. 

182.  Avignon  1327  April  13. 

Derselbe  befiehlt  demselben  und  dessen  Suffraganen, 
Nr.  180  in  ihren  Diösesen  su  veröffentlichen.  ■ 

K  5^^)-  —  Vgl.  die  Ausfertigung  für  die  Bischöfe  der  Provinz 
Tarantaise  vom  gleichen  Tage  (Riezler  nr.  839,  Mollat  nr.  29705  Regg.)  so- 
wie den  originalen  Rückvermerk  von  Const.  VI  nr.  283,  aus  dem  hervorgeht, 
dass  über  alle  4  im  April  erlassenen  Prozesse,  also  auch  über  den  hier  ge- 
nannten, Briefe  an  Baldewin  ergangen  sind. 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus  fratribus 
archiepiscopo  Treveren(si)  eiusque  suffraganeis  salutem  et  apostoli- 
cam  benedictionem.  /.  Nuper  contra  nobilem  virum  Ludewicum 
primogenitum  Ludewici  olim  ducis  Bavarie  ac  Ulricum  et  Gfin- 
therum")  comites  de  Londolvpe^)  pro  administratoribus  seu  guber- 
natoribus  dicti  primogeniti  se  gerentes  certum  processum  habuimus, 
cuius  tenor  sequitur  in  hunc  modum :  Johannes  —  undecimo '). 
2.  Ut  autem  predictus  processus  et  contenta  in  eo  cunctis  earum 
parcium   clarius    innotescat,    fraternitati   vestre   in    virtute    sancte 


102  Nr.  183—186 

obedfencie  per  apostolica  scripta  districtius  precipiendo  mandamus, 
quatinus  vos  et  singuli  vestrum  per  vos  vel  alium  seu  alios  reli- 
giöses vel  seculares,  de  quibus  vobis  videbitur,  quos  ad  hoc  ex- 
empcionis  et  quibusvis  aliis  privilegiis  et  indulgenciis  eis  vel  quibus- 
cunque  aliis  sub  quacunque  forma  vel  expressione  verborura  ab 
apostolica  sede  concessis,  que  nulli  quoad  hoc  volumus  suffragari, 
nequaqum  obstantibus  conpellere  per  censuram  ecclesiasticam 
appellacione  postposita  valeatis,  dictum  processum  et  contenta  in 
eo  publicare  sollempniter  in  locis  vestrarum  civitatum  et  dyocesum, 
de  quibus  fuerit  expediens,  studeatis  nos  inde  per  vestras 
litteras  vel  instrumenta  publica  principium  et  finem  continencia 
presencium  infra  terminum  in  eodem  processu  prefixum  reddituri 
nichilominus  certiores. 

Datum  Avinion(e)  idibus  aprilis   pontificatus  nostri  anno  un- 
decimo. 

I)  Ueberschrift :  Processus  contra  L(udewicurn)  primogenitum  L(udewici)  de 
Bavaria  et  eius  tutores  de  marchionatu  Brandenburg(ensi).  +  a)  ^'^s  Guicherum. 
4"  b)  lies  Lundowe. 

1)  Nr.  180. 

183.  1327  Mai  16. 
Symon  de  Tholeya  und  seine  Gattin  Elza,  die  Witwe  des  Trierer  Webers 

Henricus  dictus  Walre(re)  verkaufen,  da  die  Geldsumme,  für  -ivelche  der  ver- 
storbene Gobolo  dictus  Walre(re)  alle  seine  Güter  seinem  Bruder  Heinrich 
und  der  Elsa  verpfändet  hatte,  bis  zum  festgesetzten  Zeitpunkt  nicht  zurück- 
gezahlt  worden  ist,  Gobolos,  von  seiner  Witwe  Katherina  bewohntes  Haus 
apud  ludetnure  (aus  ludemmure  korr. ;  Jüdemerstrasse  in  Trier),  das  bis  auf 
einen  jährlichen  Zins  von  10  Schillingen  Trierer  Denare  von  Abgaben  frei 
ist,  mit  Zustimmung  der  Alleidis,  Elsas,  und  der  Katherina,  Heinrichs  Tochter, 
sowie  deren  Mannes  Hennekinus  dictus  Meyger  sociata  manu  an  den  Trierer 
Bürger  Henricus  dictus  Ockevainre  camifei  für  bereits  bezahlte  5  Pfund 
Trierer  Denare  mit  Bürgschaft  fg-warandiaj  für  die  Erlangung  der  Gewere 
('evictioj.  Zustimmer :  Aleydis,  Katherina  und  Hennekin.  Zeugen:  die 
Herren  Tristandus  und  Ordulfus  dictus  Howas  Trierer  Schöffen.  Siegler :  auf 
Bitten  der  Aussteller  und  Zustimmer  die  Stadt  Trier.  D.  a.  dorn.  M°  CCC 
XXVII"  sabbato  ante  dominicam  'Vocem  iocunditatis'.  —  K  I97>  durch- 
strichen. —    Vgl.  zur  Sache  K  196. 

184.  Trier  1327  fuli  16. 
Erzbischof  Baldewin,  von  den  Parteien  zum  Schiedsrichter  ernannt  in  dem 

Streite  zwischen  Gerlacus  dictus  Moyer  (e  über  y)  cantor  ecclesie  Monasteriensis 
in  Meineveit  (Münstermaifeld)  Rektor  der  Pfarrkirche  in  Kerne  (Mosel-Kern) 
und  Henricus  Baurus  officiatus  noster  in  Bacheracho  (Bacharach)  im  Namen 
von  Ditherus,  dem  Sohne  des  weiland  dictus  Schorekin  de  Bopardia  (Boppard) 
wegen  der  Erhebung  von  Zehnten  ex  novalibus  infra  limiles  parrochie  de  Kerne, 
welche  Gerlach  und  seine  Amtsvorgänger  besessen  haben  sollett,  während 
Dietrich  sie  gleichfalls  'beansprucht  auf  Grund  der  Erhebung  eines  Drittels 
vom  Zehnten  der  Kirche  zu  Mosel-Kern,  die  er  vom  Propste  zu  Maifeld  iure 
paciario  besitzt,  entscheidet  als  Schiedsrichter  und  Ordinarius  nach  Befragung 
von  iurisperiti,  advocati  und  anderen  glaubwürdigen  Personen,  dass  die 
Zehnten  als  Bestandteil  der  Pfarrkirche  Gerlach  gehören,  womit  sich  dieser 
und  Heinrich  beruhigen  und  einverstanden  erklären.  Actum  in  palacio  nostro 
Treverensi  presentibus  Boemundo  archidyacono  Treverensi,  Elya  cappellano, 
Henrico  Meynardi  notario  familiaribus  nostris,  Conrado  de  Schonecke,  Paulo 
de  Eych,  Everardo  Brennere,  Conrado  de  Esch  (aus  Eysch  korr.),  Heniico  de 
Petra  miliiibus  —  et  datum  a.  d.  1327  die  seitadecima  mensis  iulii  sub  sigillo 
nostro.    —  K  2^2.     Zur  späteren  Geschichte  der  Pfründe  vgl.  D  13. 

185*.  Avignon  1327  Juli  23. 

Papst  Johannes  XXII.    an  die   Geistlichkeit    der   Kirchenprovinz   Trier. 

—  K  4Q  mit  der  Ueberschrift   Processus  III.   contra  Hudowicura)   super  im- 


1327  Mai  16-1328  Januar  13  103 

posicione  thelonei  in  Cuba  et  edificacione  turris;  consimilis  ad  nobiles,  duces 
et  ceteros  in  provincia  Trever(ensi)  /  Const.  VI  nr.  318  (zusammen  mit  der 
Ausfertigung  an  die  Laienschaft)  aus  2  Originalen  in  Koblenz.  Tatsächlich 
ist  in  K  das  Exemplar  für  den  Klerus  am  Schluss  durch  mehrere  Wendungen 
ans  der  anderen  Ausfertigung  interpoliert. 

186.  Avignon  1328  Januar  13. 

Derselbe  rät  den  Ershischöfen  von  Köln,  Mains  und  Trier, 
dem  Könige  von  Böhmen  und  den  „übrigen  Kurfürsten"  su 
schleuniger  Königswahl  und  erlaubt  ihnen,  sie  für  diesmal 
ohne  Einhaltung  der  üblichen  Fristen  und  ohne  Rücksicht  auf 
etwa  ausbleibende  Wähler  vorzunehmen. 

K  S4^)'     Zur  Sache  vgl.  Stengel  IV. 

lohannes*)  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus 
fratribus  . .  Colon(iensi),  Mogunt(ino)  et  Treveren(si)  archiepiscopis 
ac  karissimo  in  Christo  filio  regi  Boem(ie)  illustri  cetrisque  principi- 
bus  vocem  in  electione  regis  Rom(anorum)  promovend[i]^)  in  im- 
peratorem  habentibus  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
/.  Cum  Romanum  imperium  vacare  ad  presens  et  diucius  vaca- 
visse  noscatur  ac  nonnulli  ius  habentes  in  eo  seu  de  ipsius  iuribus 
ac  bonis  disponendi  in  divine  maiestatis  offensam  et  ecclesie  Ro- 
mane preiudicium  ac  ipsius  imperii  et  rei  utilitatis  publice  de- 
trimentum  de  iuribus  et  bonis  eiusdem  imperii  de  facto  disponant 
ipsaque  in  diversis  partibus  indebite  lacerent  et  iniuste  et,  nisi 
occurratur  cicius,  verendum  sit,  ne  iura  eiusdem  imperii  deducantur 
per    tales    a[c]'^)    talia    ad    irreperabile    detrimentum,  videtur 

nimium  expedire,  ut  ad  providendum  per  illos,  ad  quos  regis 
Roman(orum)  in  imperatorem  assumendi  electio  pertinet,  sublato 
more  dispendio  procedatur.  2.  Sane  quia,  ut  habet  quorundam 
assercio,  ex  quadam  observancia  seu  consuetudine  super  vestra 
convocacione  ad  celebrandam  electionem  regis  Roman[orum]'^)  in 
imperatorem  promovendi  certi  prolixi  termini  soluti  sunt  assignati, 
nos  attendentes,  quod  si  pro  electione  hac  vice  celebranda  huius- 
modi  iuxta  observanciam  et  consuetudinem  antedictas  termini 
prefigerentur  predicti,  ex  dilata  nimis  provisione  iamdicta  possent 
prefatis  ecclesie  et  imperio  utilitatique  rei  publice  necnon  fidei  et 
fidelibus  gravia  pericula  et  dispendiosa  scandala  provenire,  ac 
cupientes  eiusdem  periculis  et  scandalis  studio  paterne  sollicitudinis 
salubriter  obviari,  ut  observancia  et  consuetudine  huiusmodi 
nequaquam  obstantibus  unicus  terminus  brevior,  de  quo  vobis  ex- 
pedire videbitur,  hac  vice  prefigi  valeat  ac  eciam  assignari  et  ad 
illum  convocari  possint,  qui  vocandi  sunt  pro  electione  huiusmodi 
celebrand[a]'^),  quodque  in  eodem  termino  per  vos,  qui  presentes 
in  loco  ad  hoc  assignato  tunc  fueritis,  adeo  plene  possit  ad  elec- 
tionem memoratam  aliorum,  qui  tamen  vocati  presentes  non  exti- 
terint,  absencia  non  obstante  procedi  electioque  tunc  celebranda 
proinde  valeat  suumque  vigorem  et  effectum  plenarie  sorciatur 
ac  si  predicte  observancia  et  consuetudo  in  convocacione  et  pre- 
fixione  et  assignacione  terminorum  ac  electorum  expectacione 
aliasque')    observate    fuissent,  ut    tantis    occurratur    periculis, 

auctoritate  apostolica  tenore  presencium  indulgemus.  3.  Per 
hoc  autem  vobis  aut  vestrum  alicui  seu  cuiquam  alii  super  dictis 


104  Nr.  187-188 

observancia  et  consuetudine,  quominus*^)  salve  vobis  remaneant  in 
aliis  extunc  futuris  eleccionibus  et  intacte,  nullum  intendimus  nee 
volumus  preiudicium  generari,  ymmo  volumus,  quod  prorsus  pre- 
missis  non  obstantibus  in  suo  robore  perseverent  iliese.  4.  Nulli 
ergo  omnino  hominum  liceat  ha[n]c'')  paginam  nostre  concessionis, 
intencionis  et  voluntatis  infringere  et  cetera.  Si  quis  autem  et 
cetera. 

Datum  Avinion{e)  idibus  ianuarii  pontificatus  nostri  anno  XII. 
I)  Ueberschr.:  Ut  ad  electionem  statim  procedatur  non  attentis  prolizis  ter- 
minis.  +  a)  vorher  geht  Item.  +  b)  promovendum.  +  c)  ad.  +  d)  Romani. 
+  e)  celebrandi.    -f  f)  alias  que.  +  g)  quo  minus.  -\-  h)  hac. 

187.  Avignon  1328  Mars  21. 
Derselbe    verheisst    dem    Ershischof  Baldewin    Kompen- 
sationen, wenn  er  für  eine  neue  Königswahl  eintrete. 

K  82'i).  —  Zur  Sache  vgl.  Stengel  IV. 

lohannes  episcopus  servu.s  servorum  dei  venerabili  fratri 
Bald(ewino)  archiepiscopo  Trever(ensi)  salutem  et  apostolicam 
benedictionem.  Fraternitatem    tuam    tenere    firmiter    volumus 

omni  prorsus  hesitatione  reiecta,  quod  illi  fratri*),  de  quo  dilectus 
filius  Petrus  prior  Tholosanus  cum  tuis  colloquium  habuit,  per 
magistrum  magnum  eiusdem  ordinis  fient  prompte,  que  postulat, 
cum  se  primum  facultas  offeret  et  eciam  ampliora,  dummodo  ne- 
gocium  religionis  eiusdem,  de  quo  inpresenciarum  agitur,  prose- 
quatur  realiter  et  sedule,  quantum  in  eo  fuerit,  exequatur.  Quod 
utique  complendo  id  ad  quod  tenetur,  efficiet  et  preter  gratiam 
ordinis,  quam  procul  dubio  ampliorem  merebitur,  divine  retribucionis 
premium  habundancius  assequetur. 

Datum    Avinion(e)    XII.    kalendas   aprilis    pontificatus   nostri 
anno  duodecimo. 
I)  ohne  Ueberschr.  -\-  a)  darüber  L.s  Glosse:  id  est  tibi  Tre ver(ensi). 

188.  Avignon  1328  Mars  23. 
Derselbe  fordert  die  Ersbischöfe  von  Mains,  Köln,  Trier, 

König  Johann  von  Böhmen  und  die  „übrigen  Kurfürsten"  auf, 
Ludwigs  des  Bayern  gottlosem  Walten  in  Italien  und  seinem 
usurpierten  Kaisertum  durch  eine  neue  Königswahl  ein  Ende 
SU  machen. 

K  S3^)-  —  -Z«»-  Sache  vgl.  Stengel  IV. 

lohannes*)  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus  fratri- 
bus  Mogunt(ino),  Colon(iensi),  Treveren(si)  archiepiscopis  ac  karissimo 
in  Christo  filio  lohanni  regi  Boemi(e)  illustri  ceterisque  principibus 
vocem  in  electione  regis  Roman[orum]  **)  in  imperatorem  promo- 
vendi  habentibus  salutem  et  apostolicam  benedictionem.  /.  Utinam 
prudencia  vestra  consideraret  attente  discrimina  grandia  variaque 
pericula,  que  presens  imperii  vacacio  tam  eidem  imperio  quam 
universali  ecclesie  ingerit  queve  graviora,  nisi  occurratur  ocius, 
in  posterum  cominatur.  2.  Ad  vestram  siquidem  et  aliorum 
fidelium  indubie  supponimus  noticiam  pervenisse*'),  qualiter  ille 
perdicionis  filius  Lud(evFicus)  de  Bawaria  dudum  discorditer  in  regem 
Roman(orum)  electus,  qui  suis  horrendis  excessibus  et  culpis  gravi- 
bus  exigentibus  jure,  si  quidem  sibi  ex  electione  predicta  ad  regnum 


1328  März  21—23  105 

Romanum  vel  imperiura  forsitan  conpetebat,  iusto  privatus  extitit 
iudicio  et  excommunicacionis  et  aliis  diversis  spiritualibus  et 
temporalibus  penis  et  sentenciis  innodatus  et  tandem  labe  respersus 
heretice  pravitatis  fuit  de  heresi  sententialiter  condempnatus, 
de  facto,  cum  de  iure  non  posset,  ambigens  dignitatis  imperialis 
solium  usurpare,  hereticorum  et  rebellium  dei  et  ecclesie  caterva 
stipatus  spretis  processibus  nostris  adversus  eum,  ne  Lumbardiam 
ingrederetur,  ac  suos  conplices  et  fautores  habitis,  diversas  penas 
et  sententias  spirituales  et  temporales  continentibus  partes  Lumbardie 
dudum  intravit,  ubi  iura  et  bona  imperii  occupans,  indebite  diripiens 
et  consumens  horribilia  multa  conmisit  faciendo  in  locis  ecclesiasticis 
suppositis  interdicto  contra  voluntatem  religiosorum  et  rectorum 
ecclesiarum  earundem  parcium,  quibus  mortis  et  alia  terribilia 
supplicia,  nisi  ei  acquiescerent,  super  hiis  minabatur,  divina  cele- 
brari  officia  seu,  quantum  in  eo  erat,  pocius  prophanäri  prelatos- 
que  ac  religiosos  et  alias  personas  ecclesiasticas,  qui  obtemperare 
suis  prophanis  et  dampnatis  actibus  recusabant,  hostiliter  perse- 
quendo  ac  de  suis  prelaturis,  dignitatibus  et  beneficiis  expellendo 
et  ea  suis  sequacibus  et  fautoribus  commendando,  qui  bona  ec- 
clesiarum et  beneficiorum  huiusmodi  lacerant  ac  in  pravos  et 
dampnatos  usus  suos  convertunt  nequiter  et  consumunt,  et  in- 
super  deinde  accumulans  mala  malis  cum  eisdem  hereticis  et 
rebellibus  versus  urbem  gressus  suos  dirigens  eandem  quibusdam 
ipsius  urbis  . .  proditoribus  procurantibus  prodiciose  una  cum  pre- 
dictis  hereticis  et  rebellibus  proditorie  subintravit  sie  statum  tur- 
bando  urbis  eiusdem,  quod  .  .  prelati,  religiosi  alieque  persona 
ecclesiastice  ac  nonnulli  deum  timentes  nobiles  dicte  urbis  eundem 
hereticum  merito  abhorrentes  et  provide  attendentes,  quod  per 
suam  execrandam  presenciam  erat  urbs  ipsa  ecclesiastico  supposita 
interdicto,  predicti  prelati  et  persone  ecclesiastice  divine  laudis 
Organa  penitus  suspenderunt  a  facie  ipsius  tamquam  Pharaonis'^) 
et  ministri  dyaboli  fugientes  dei  sanctuariis,  ubi  multa  requiescunt 
Corpora  martyrum  et  sanctorum,  adeo  remanentibus  desolatis, 
quod,  postquam  filius  ille  Sathane  suis  dampnatis  gressibus  urbem 
predictam  polluit,  divina  officia,  nisi  per  conplices  et  satellites 
dicti  heretici,  qui  a  deo  recedentes^)  cum  ipso  se  p[re]cipitaverunt') 
in  laqueum  dampnacionis  et  mor[ti]s'),  nequaquam  celebrata  fuerunt, 
ipse  quoque  sua  insania  et  temeritate  propria  in  vanum,  abusive 
et  de  facto  nomen  imperatoris  assumens  de  bonis  et  iuribus  imperii 
predicti  disponere  illaque  hereticis  et  rebellibus  concedere  ac  de- 
vastare  et  consumere  novasque  dignitates  creare  pro  sue  libito 
voluntatis  presumit  et  non  solum  ad  imperialia  diripienda  et 
laceranda  sed  ad  spiritualia  et  ecclesiastica  bona  et  beneficia,  ut 
vehemencius  iram  dei  contra  se  provocet,  sacrilegas  et  impias 
extendere  nisus  est  hactenus  et  nititur  in  sue  dampnationis  cumulum 
manus  suas  illa  suis  conplicibus  et  fautoribus  nequiter  concedendo*^). 
3.  Cum  autem  premissa  in  divine  maiestatis  offensam  ac  ecclesie 
et  fidei  fideliumque  detrimentum  maximum  et  imperii  predicti 
dispendium"^)  utilitatisque  rei  publice  lesionem  enormem  evidenter 
redundare    noscantur    sitque    tantis    malis    tantisque    periculis    et 


106  Nr.  ISO -191 

scandalis  celeriter  obviandum,  prudenciam  vestram  monemus,  re- 
quirimus  et  rogamus  attencius  et  in  domino  exhortamur,  quatenus 
eisdem  periculis  et  scandalis,  prout  ad  vos  pertinet,  diligencius 
occurrentes  ad  eligendum  in  regem  Roman(orum)  promovendum 
[in]')  imperatorem  virum  aliquem  catholicum  et  ydoneum,  deum 
timentem  et  diligentem  iusticiam,  per  cuius  virtutem  et  circum- 
spectam  industriam  premissa  reparari  et  ad  statum  reduci  debitum 
divino  intuente  sufragio'*)  valeant  ac  iura  et  bona'')  ecclesiastica  et 
imperii  dictis  sublatis  periculis  et  scandalis  tueri  pariter  et  defendi, 
sie  celeriter  sicque  sedule  procedere  studeatis,  quod  preter  laudis 
humane  preconium  divinam  et  apostolice  sedis  benedictionem  et 
gratiam  uberius  acquiratis.  4.  Alias  autem,  si  ad  electionem 
ipsam,  quod  absit,  procedere  differtis,  nos  pericula  et  scandala 
huiusmodi  formidantes  dissimulare  vel  emittere  absque  dei  offensa 
nostreque  lesione  conscientie  non  poterimus,  quominus  curemus, 
prout  nobis  altissimus  ministrabit,  de  oportuno  in  hac  parte  remedio 
providere. 

Datum  Avinion(e)  X.  kalendas  aprilis  pontificatus  nostri 
anno  XII». 

I)  Ueberschr. :  Missiva  super  eligendo  alio  contra  Lud(ewicura)  eius  enumeratis 
excessibus.  ^-  a)  Vorausgeht  Item.  +  a*)  Romani.  +  b)  pervenissine.  -f- 
c)  Phararonis  -\-  d)  recedendes.  +  e)  percip.  +  f)  moros.  +  g)  cocedendo. 
4"  h)  disspendium.  +  i)  fehlt.  -\-  i*)  K.  +  k)  von  hier  an  kleinere  Schrift. 
1)  vgl.  2.  Thess.  2,3. 

189*.  Avignon  1328  März  31. 

Derselbe,  Prozess  gegen  die  Kaiserkrönung  Ludwigs  des  Bayern. 
Const.  VI  nr.  427  aus  Handschr.  in  Dresden.  K  66  a  mit  vielen  Lesarten, 
deren  im  1.  Teile  viele  durch  die  Vor-  U.  gedeckt  sind,  wie  S.  329  Z,  6  tarnen 
fehlt,  Z.  7  acquisitum  fuerat,  Z.  16  dicebatur  consilia,  Z.  19  usurpandi,  Z.  24 
rebelles  et  hereticos,  Z.  25  appetebamus  et  appetimiis,  S.  330  Z.  10  volumus, 
Z.  14  ercommunicationis  penis,  Zi.  42  privilegiorum  quorumcumque,  Z.  44 
qualitas  exigeret,  S.  331  Z.  11  volumus;  andere  Varianten:  S.  331  Z.  40 
exinde  st.  etiam  inde,  Z.  44  execrationem  verius,  Z.  48  exercuit  vel  fehlt, 
S.  332  Z.  9  et  assumptos  fehlt  wie  auch  im  Cod.  Dresd.,  Z.  15  de  ipsius, 
Z.  26  Decrevit  —  privatos  fehlt,  Z.  46  quascumque  singulares,  S.  333  Z.  12 
et  com.  pred.  officium,  Z.  43  sancte  obedientie  et  sub  excomm.,  Z.  47  aliis 
singularibus  quibuscumque,  5.  334  Z.  7  ut  st.  tamquam,  Z.  13  quidem  penis 
et  sententiis  fehlt,  Z.  15  articulo  quomodolibet,  Z.  17  eicessuum  fehlt. 

190.  [vor  1328  April]. 

Ersbischof  Baldewin  weist  Dekan  und  Kapitel  [von 
St.  Florin  in  Koblens?]  an,  dem  Kanoniker  Elias,  der  als  sein 
Kaplan  in  seinem  Dienste  steht,  dessen  Präbende  weiter  aus- 
susahlen. 

K  414}).  —  Zur  Zeitbestimmung  (vor  1333)  vgl.  Nr.  262.  Sie  lässt 
sich  noch  weiter  zurückschieben.  Denn  Elias  ist  am  12.  April  1328  Propst 
von  Münstermaifeld  geworden  (Sauerland  II  nr.  1461 ;  vgl.  auch  Lamprecht 
III  nr.  117)  und  es  trotz  einer  Annullierung  im  f.  1333  (Sauerland  II  nr.  2185) 
geblieben  (vgl.  Lamprecht  III  nr.  290  z.  f.  1335,  nr.  134,  137  u.  a.).  Er 
kommt  schon  Anfang  1327  als  Kaplan  und  Bote  an  der  Kurie  vor  (Sauerland 
II  nr.  1116) ;  vielleicht  fällt  die  U.  in  diese  Zeit.  Von  seinen  in  der  päpst- 
lichen U.  des  J.  1328  erwähnten  älteren  Pfründen  kann  hier  nur  die  ausser- 
halb Triers  liegende  zu  St.  Florin  in  Koblenz  gemeint  sein.  Zur  Sache  vgl. 
Nr.  232.  Der  Anklang  an  ein  Privileg  Papst  Urbans  IV.  ist  wie  dort  durch 
Kleindruck  bezeichnet. 


1328  Marx  31— April  5  107 

Balde(winus)  et  cetera  . .  decano  et  . .  capitulo  ecclesie 
.  .  salutem  in  domino  sempiternam.  /.    Schis,  quod  de  iure  et 

consuetudine  approbata  a  tempore,  cuius  non  existit  memoria,  in 
qualibet  ecclesia  collegiata  nostre  dyocesis  certas*)  personas  in 
familiäres  nostros  possimus  suscipere,  quibus  gracia  nostri  fructus 
prebendarum  suarum  eiceptis  solum  cottidianis  distribucionibus  integrallter 
debent  cedere,  acsi  in  eisdem  ecclesüs  residenciam  facerent  personalem. 
2.  Qu[i]a'')  igitur  Eliam  vestrum  concanonicum  iam  dudum  pro 
nostro  cappellano  penes  nos  retinuimus,  cuius  eciam  presencia 
carere  non  disponimus*^),  mandamus  vobis  et  volumus,  quatenus 
ei  absenti  tamquam  presenti  fructus  prebende  sue  in  dicta  vestre 
ecclesia  exceptis  predictis  distribucionibus  integraliter  ac  sine 
diminucione  qualibet  ministretis  necnon  ipsum  iure  nostro  predicto 
libere  gaudere  permittatis  presentibus  tamen  post  nostram  revo- 
cacionem  minime  valituris. 

Datum  .  .  . 
I)  Ueberschr.:  Eiempcio  (das  Folgende  mit  blasser  Tinte)  canonici  et  ut  sibi 
absenti  fructus  ministrentur.  -(-  a)  t  wie  r  gebildet,  -j-  b)  Qua.  -)-  c)  ?,'  erstes 
i  aus  e  {oder  au  e?J  korr.,  n  könnte  auch  korrigiertes  r  sein. 

191.  Avignon  1328  April  5. 

Papst  Johannes  XXII.  gebietet  dem  Ersbischof  Baldewin 
und  dessen  Suffraganen,  Nr.  189  su  veröffentlichen. 

K66^).  —  Abweichend  von  Const.  VInr.  431,  der  Mitteilung  des  Prozesses 
an  alle  Kurfürsten.  Nr.  189  ist  wörtlich  benutzt,  besonders  das  6.,  9.  und 
11.  Kapitel. 

Johannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus  fratri- 
bus   . .  archiepiscopo  Treveren(si)    eiusque  suffraganeis  salutem  et 
apostolicam  benedictionerp.       /.  Adversus  Ludewicum  de  Bauwaria 
de  heresi  et  Castrucium  f€astrtrcjiHK")  de  Interminellis  de  fautoria   H  W^ 
hereticorum   sentencialiter  et  publicb  condempnatos   et  nonnullos        f  _ 

alios  dicti  heretici  conplices  et  fautores  certum  processum  pridem     7  ■  ^xny.^~  K 
de     fratrum     nostrorum     consilio     presente    multitudine    copiosa    fidelium      ^  /^    »,  j  4  , 
habuimus  ipsumque  hostiis  Avinion(ensis)  ecclesie,  ut  ad  communem      '  P      /  *' 

omnium  deduceretur  noticiam,  affigi  fecimus,  cuius  tenor  sequitur 
sub  hac  forma :  Johannes  —  duodecimo'  ^).  2.  Volentes  itaque 
processum  predictum  ex  superhabundancia''),  ut  plenius  innotescat, 
fidelibus  in  eis  partibus  publicari,  [ — ■=)  —  — ]  de  ipso  celebrata 
dicebatur  in  discordia,  forsitan  conpetebat,  necnon  ducatu  Havarie 
et  comitatu  Palatini  Reni  eorumque  iuribus  et  pertinenciis  uni- 
versis,  iure  quocunque  habendi  vocem  in  electione  regis  Roman(orum) 
in'')  imperatorem  promovendi  seu  ad  ea  nominandi  aliquem  vcl 
eciam  eligendi  iustis  privatum  sentenciis  aut  de  fautoria  hereti- 
corum et  de  crimine  heresis  sententialiter  publice  condempnatum 
diversisque  gravibus  spiritualibus  et  temporalibus  penis  et  senten- 
tiis  innodatum*^)  et  insuper  quecunque  facta  seu  attemptata, 
coronacionem  seu  verius  eiecrationem  ipsius  in  Mediolano  vel  in  Urbe  c.  6. 
concessionesque  seu  [ —  — f)  cuiuscunque  predicte  Urbis  dominii, 
senatus  seu  regiminis  sibi  factas  ac  per  ipsum  receptas  »  ac  *  precepta 
quelibet,  mandata,  ordinaciones  et  statuta  ab  ipso  sub  ducali  vel  comitali, 
postquam  illis  privatus  eititit,  ac  regali  ac  iraperiali  »  senatoris  vel  rectoris 
dicte  Urbis  tytulo  data  sine  facta  omnesque  sententias,  »  confirmaciones,  inno- 


108  Nr.  192 

vaciones,   concessiones,   approbaciones  seu   revocaciones  priTÜegiorum  »  in 

Urbe  predicta  vel  »  ubicunque  *  promulgatas  seu  factas  per  ipsum  et 
quevis  alia  sub  predictis  tytulis  quomodocunque  gesta  per  eum  aut 
que*^)  ipse  gerere  contigerit  in  futurum,  *  et  specialiter  ordinacionem  dicti 
Castrucii  attemptatam  de  facto  in  ducem  Lucan(orum)  et  comitem 
Palatin(um)  et  in  Urbis  senatorem  predicte  ac  quecunque  per 
dictum  Castrucium  sub  dictis  tytulis  vel  eorum  altero  facta  seu 
gesta  nuUa,  cassa,  irrita  et  vacua  et  iuribus'')  existere  et  eciam  exti- 
tisse  per  nosque  omnia  supradicta,  quatenus  de  facto  processerunt, 
fore  soUempniter  revocata,  cassata,  irrita  et  annullata  et  declarata 
nullius  existere  roboris  vel  momenti  eosdemque  Lude(wicum)  et 
Castrucium  penas  et  sententias  in  constitucione  felicis  recordacionis 
Nycolai  pape  . .  IIII.  predecessoris  nostri,  que  incipit  ,Fundamenta'*), 
et  alias  in  processu  predicto  recitatas  incurrisse  necnon  dictum 
Castrucium  de  fautoria  hereticorum  condempnatum  et  excommuni- 
catum    propter   hoc    et    insuper    omnes    prelatos    et    personas   ec- 

c.  9.  clesiasticas,  qui  coronacioni  et  inunctioni  seu  execrationi  verius  inter- 
fuerunt  Lud(ewici)  predicti,  eicommunicatOS  et  suspensOS  ab  officiis  et 
beneficilS  ac  dignitate  episcopali  *  suisque  episcopatibus  et  dignitatibus  ac 
sacerdotali  officio  depoSitOS  et  privatos  aC  inhabiles  ♦  ad  quCcunque  »  bene- 
ficia  ecclesiastica  obtinenda  et  nichilominus  alios  prelatos  et  personas  ec- 
clesiasticas,  qui  Ludewico  predicto  contra  tenorem  processuum')  nostrorum 
adheserunt,  astiterunt  ve!  faverunt,  excoramunicatOS  et  suspensOS  ab  officio 
et  beneficio  alüsque  penis  contra  taliejs"*)  inflictis  in  eisdem  processibus 

f.  11.  subiacere,  *  quandoque  processum  eundem  ad  Roman(um)  populum  ex- 
tendi  nolumus,  cum  quoad  ipsos  alium  »  fecerimus,  sicut  plenius  conti- 
netur  in  e[i]s')>  in  ecclesiis  [velstrarum™)  civitatum  et  dyocesum, 
de  quibus  expedire  cognoveritis,  singulis  diebus  dominicis  et  festi- 
vis,  dum  clerus  et  populus  convenerint  ad  divina,  predictis  expositis 
in  vulgari  nuncietis  et  faciatis  publice  nuntiari  nos  reddituri 
de  publicacion[e] ")  huiusmodi  per  instrumenta  publica  principium 
et  finem  continencia  presencium  cerciores. 

Datum  Avinion(e)  nonis  aprilis  pontificatus  nostri  anno  duo- 
decimo. 

.       I)  Ueberschr.:  Processus  contra  Lud(ewicum)  recitans  de  gestis  suis   in  Lum- 
en     bardia  et  de  Castrucio  senatore  et  duce.  -}-  4j.g«ri  Ki  +  b)  superhabundanceri. 

'  +  c)  der  hier  verstümmelte  Text  wird  eara  zu  ergänzen  sein  (vgl  Nr.  197 
und  Const.  VI  339  Z.35/.):  fraternitati  vestre  per  apostolica  scripta  manda- 
mus,  quatinus  Ludowicum  de  Bavaria  esse  excomraunicatum  ac  iure,  si  qnod 
sibi  ex  electione  discordi,  que.  -f-  d)  et.  -\-  e)  innodatum  —  coronacionem  seu 
von  Hand  3  a  nachgetragen.  -\-  i)  fehlt  donationes  oder  assumptiones  /  vgl. 
Const.  VI  331  Zi.  46 :  donavit  et  concessit  seu  —  assumpsit  —  assumptioni 
seu  concessioni  consentiens.  +  g)  quem,  -f-  h)  viribus  Const.  Vi  333  Z.  5,  7. 
-\-  i)  processum.  -\-  k)  talis.  -\-  I)  eos.  -\-  m)  nostr.  +  n)  publicacioni. 
1)  Const.  VI  nr.  427.   »  2)  c.  17,  Sextus  I  6. 

192.  Avignon  1328  Mai  1. 

Derselbe  bittet  denselben  dringend,  den  von  ihm  mit 
anderen  Kurfürsten  verabredeten  Termin  einer  Königswahl 
persönlich  wahrsunehmen. 

K  SI)  liorrigiert  von  L.  —  Zur  Sache  vgl.  Stengel  IV. 
Johannes    episcobus    servus    servorum    dei    venerabili    fratri 
Bald(ewino)    archiepiscopo    Treveren(si)    salutem    et    apostolicam 


1328  Mai  1  109 

benedictionem.  /.  Dilecti  filii  Petri  de  Ungula  prioris  Tholosan(i) 
domus  hospitalis  sancti  lohannis  lerusaleinitan(i)  grata  nobis 
insinuacio  noviter  patefecit,  quod  tu,  frater,  nostris  persuasionibus 
et  monitis  salubribus  promptis  et  devotis  acquiescens  una  cum 
nonnulHs  aliis  principibus  voc'em  in  electione  regis  Roman(oruin) 
in  imperatorem  promovendi  habentibus,  qui  una  tecum  interfuerunt 
in  congregacione  novissime  die  martis  videlicet  post  octavas  festi 
resurrectionis  dominice  proxim[e]*)  preteriti ')  celebrata,  diligenter 
attentis  incomodis'')  variis  ac  periculis  et  scandalis  gravibus  cogi- 
tatis,  que  presens  imperii  vacacio  ingerit  et  graviora,  nisi  ad 
electionem  regis  procederetur  predicti,  procul  dubio  comminatur, 
pro  celebranda  electione  huiusmodi  certum  peremptorium  terminum 
scilicet  diem  martis  post  octavas  instantis  festi  penthecostes  *) 
assignasti,  super  quibus  deo  ac  nobis  et  sedi  apostolice  gratis 
plurimum  et  acceptis  tuam  sollertem  diligenciam  plurimum  in 
domino  commendantes  tibi  gratiarum  exolvimus  uberes  actiones. 
2.  Sane  quia,  sicut  pridem  tibi  et  coelectoribus  tuis  per  scripta 
nostra  de  cordis  affectu  prodeuncia  meminimus  expressisse  %  tam 
per  detestandum  et  sacrilegum  hominem  Lud(ewicum)  olim  Bavarie 
ducem  suis  horrendis  excessibus  et  gravibus  culpis  exigentibus 
excommunicatum  ac  iure,  si  quod  ei  ex  electione,  que  de  ipso 
celebrata  fuisse  in  discordia  dicebatur,  ad  regnum  Romanum  vel 
imperium  conpetebat,  necnon  ducatu  Bavarie,  comitatu  Palatin(o) 
Reni  et  iure  quocunque  habendi  vocem  in  electione  predicta  iusto 
privatum  iudicio  multisque  penis  et  sentenciis  spiritualibus  et 
temporalibus  innodatum  ac  demum  de  heresi  sentencialiter  et 
publice  condempnatum  quam  per  suos  complices  et  fautores  alios- 
que  perverses  homines  iura  et  bona  imperii  diripiuntur  in  diversis 
partibus  et  enormiter  lacerantur  aliaque  mala  innumera  in  divine 
maiestatis  offensam,  ecclesie  contumeliam  et  contemptum,  fidei 
lesionem  catholice,  rei  turbacionem  publice  plurimorumque  scan- 
dalum  committuntur,  est  acceleranda  procul  dubio  per  te  et 
alios,  ad  quos  pertinet,  ut  obvietur  tam  periculosis  dispendiis, 
electio  supradicta.  3.  Quocirca  fraternitatem  tuam  rogamus, 
requirimus  et  hortamur  eam  per  dei  misericordiam  obsecrantes, 
quatinus  debita  consideracione  premeditans,  quantis  malis  quantis- 
que  periculis  per  electionis  accelerate  remedium  obviari  poterit 
in  hac  parte  quantaque  bona  et  commoda  ecclesie  ac  fidei  subsequi 
poterunt  ex  eadem  et  insuper,  quantum  deo  ac  nobis  et  sedi 
predicte  te  reddes  acceptum  propter  hoc  ac  nostram  et  eiusdem 
sedis  graciam  ampliorem  promereberis,  si  te  promptum  et  operosum 
super  hiis  exhibueris,  ut  speramus,  omni  excusacione  semota 
convenias  personaliter  ad  predictum  terminum  assignatum,  effi- 
cacem  operam  prestiturus,  quod  per  te  ac  alios,  qui  tunc  intererunt 
in  eodem,  persona  ydonea,  que  deum  timeat  et  diligat  ecclesiam 
et  fidem  tueri  catholicam  ac  iura  imperii  et  rem  defensare  publi- 
cam  velit  et  valeat,  in  predicto  prefixo  termino  infallibiliter 
eligatur. 

Datum    Avinion(e)    kalendis    maii    pontificatus    nostri    anno 
duodecimo. 


110  Nr.  193—197 

I)    Ueberschr.:   Hortatur  Trever(ensem),   ut   conveniat  cum   principibus   ad  eli- 
gendum  novuni  regem.   +   a)  proiimo.   -f"  b)  K. 
1)  12.  .ipril.    00  2;  31.  Mai.    00  3)  vgl.  Nr.  188. 

193.  Avignon  1328  Mai  7. 

Derselbe  weist  die  Forderungen  des  Erabischofs  Baldewin 
in  Sachen  der  Königswahl  zurück. 

K  öS  (J)^  und  K  70  (2)'iy);  zugrunde  gelegt  ist  1.  —  'Zur  Sache 
vgl.  Stengel  IV. 

Johannes  episcopus*)  servus  servorum  dei  venerabili  fratri 
ßald(ewino)  archiepiscopo  Trever(ensi)  salutem  et'')  apostolicara 
benedictionem.  /.    Benigne   receptis   tue   fraternitatis   litteris*) 

nobis  per  dilectos  filios  Conra(dum)  ordinis  Premonstrat(ensis)  et 
Nycolaum  de  Luczillinburg'^)  tuos  nuncios  presentatis  et  que  ipsi 
nuncü  sub  credencia  sibi  per  eas  concessa  nobis  curaverunf*)  ex- 
ponere,  plenius  intellectis  optaremus  utique,  quod  frater  ille 
hospitalis,  de  quo  in  eisdem  litteris  fiebat  mencio,  postularet  a  suo 
magistro*^)  concessibilia  et  suam  intencionem  et  actus  in  tarn  arduo 
sue  religioni  inminenti  negotio  infra  racionis  et  honestatis  tramites 
limitaret  ac  dimitteret  taliter,  quod  ex  hoc  divine  maiestati  effi- 
ceretur  acceptior  et  dicte  reh'gionis  magistrum  ad  sua  promovenda 
commoda  ferventius  inclinaret.  Ad  quod,  cum  eundem  magistrum 
inveniamus  dispositum,  si  frater  ipse  per  effectus  laudabiles  se 
devotum  conprobaverit,  libenter  dabimus  operam  efficacem  nee 
. .')  fratrem  ipsum  oportet  circa  hoc  aliquatenus  dubitare.  Alias 'f) 
autem  hoc  in  pactum  deducere  non  est,  prout  novit  tua  provi- 
dencia''),  consonum  honestati.  Sane  nominare  quemquam  pre 
aliis  et  alium  excludere  specifice  quanta  possent')  discrimina  tra- 
here,  frater  ipse  potest,  si  consideranter  adverterit,  iudicare. 
2.  Rogamus  itaque  fraternitatem  tuam  et  hortamur  attentius, 
quatenus  fratri  predicto,  qui  tuis  consiliis  maxime  regi  asseritur, 
suadere  circa  premissa  talia  studeas,  per  que  divinam  et  magistri 
sui    uberiorem    gratiam    debeat    promereri'').  3.    Ceterum    in- 

sinuacione  dilecti  fihi  . .')  prioris  Tholose  nostri  nuncü  gratanter 
accepto  sepius,  quam  benigne  quamque  favorabiliter  ob  nostri 
reverenciam  ipsum  et  sibi  commissa  duxeris  prosequendum'),  inde 
tibi  gratias ")  uberes  exsolventes  adhuc  ipsum  et  commissa  eadem 
recommendamus  tue  providencie  affectione,  qua  possumus,  ampliori. 

Datum  Avinion(e)  nonis  maii  pontificatus  nostri  anno  duo- 
decimo"). 

I)  Ueberschr.:  Scribit  obscure  de  Bald(ewino),  excludit  pacta,  regraciatur  pro 
legato.  +  II)  ohne  Ueberschr.  -(-  a)  etc.  st.  episc.  —  dei  2.  -)-  b)  etc.  st.  et 
—  bened.  2.  -\-  c)  Luzill(inburg)  2.  -f-  d)  curaverint  1.  -\-  e)  darüber  L.s 
Glosse  papa  1.  -j-  f)  fehlt  2.  -{-  g)  zu  diesem  Satze  am  Rande  ein  hervor- 
hebendes Zeichen  von  L.s  Hand  1.  -j-  h)  prudencia  2.  +  0  posset  2.  -\-  k) 
promoveri  2.    +    1)  persequendum  /.    -f-    m)  gr(ati)ar(um)  /,  2.    -f-    n)   XII  2. 

1)  unbekannt. 

194.  Avignon  1328  Mai  23. 

Derselbe  an  den  Erzbischof  von  Mainz :  beßehlt  ihm,  dem  vor  ihm  er- 
schienenen armen  Kleriker  Mainzer  Diözese  Rudolfus  dictus  Lusso  nach  ge- 
höriger Prüfung  seiner  persönlichen  Verhältnisse  zu  der  nächsten  frei  ■werdenden 
von  Dekan  und  Kapitel  der  Kirche  in  Ordorf  (Ohrdruf)  leihbaren,  auch  bis- 
her von  Welt  geistlichen  besessenen  Pfründe  zu  verhelfen,  ohne  Rücksicht  auf 
etwaige  frühere  E.xspebtanzen ;  doch  hat  Rudolf  alsbald  die  Weihen  zu  nehmen 
und  persönlich    dort   zu    wohnen ;    etwa  vorhandene   ältere  Urkunden,    welche 


1328  Mai  T—Jum  20  111 

seine  Provision  betreffen,  sind  ungiltig ;  eine  andere  Pfründe  an  einer 
Kathedralkirche,  eine  solche  ohne  Seelsorge  von  über  15  oder  eine  mit  Seel- 
sorge von  über  20  Mark  Silbers  Jahresertrag,  nach  der  Schätzung  der  Zehnt- 
zahlung, darf  er  nicht  annehmen.  Constitutus  in  nostra  presencia  —  D. 
Avinione  X  kal.  iunii  pont.  n.  a.  duodecimo.  —  K  I^O  a  (der  Anfang  auch 
in  Nr.  200  eingerückt). 

195.  Avignon  1328  Juni  6. 
Derselbe,  Proeess  gegen  die  Minoritenführer.   —    K  6o  a ;  Bullarium 

Franciscanum   V  nr.  714 ;  Ficker  nr.  130. 

196.  Avignon  1328  Juni  20. 
Derselbe,  Konstitution  c.  un.  Extrav.  commun.  III  11;  K  S^O-. 

197.  Avignon  1328  Juni  20. 
Derselbe   gebietet  dem  Ersbischof  Bäldewin   und   dessen 

Suffraganen,   Nr.  195   in   ihren   Diösesen   bu   veröffentlichen. 

K  6o^).  Vgl.  die  gleichzeitigen  Schreiben  an  die  Bischöfe  der  Pro- 
vinzen Palermo  (Ficker  nr.  130,  Bullarium  Franciscanum  V  nr.  718)  und  Mai- 
land (Riezler  nr.  1044  Reg.) ;  die  dort  stehende  Aufforderung,  den  Weisungen 
des  Kardinallegaten  Bertrand  als  vorläufigen  Verwalters  des  Ordens  zu 
folgen,  fehlt  hier. 

lohannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabilibus  fratribus 
. .  archiepiscopo  Trever(ensi)  eiusque  suffraganeis  salutem  et 
apostolicam  benedictionem.  /.    Pridem  contra  Michahelem  de 

Cesena  olim  fratrum  ordinis  Minorum  generalem  ministrum  et 
Bo[n]agraciani'')  ac  Guilh(el)mum  Ockam  Anglicum  eiusdem  ordinis 
fratres  de  Romana  curia  fugitivos  excommunicatos  ac  de  heresi 
et  scismatis  criminibus  vehementer  suspectos  exigente  iusticia 
processimus  in  hunc  modum  :  lohannes  —  duodecimo  ').  2.  Vo- 
lentes  itaque  processum  predictum  et  contenta  in  eo,  ne  fratres 
dicti  Minorum  ordinis  fidelesque  alii  per  astucias  et  fraudes  ac 
caliiditates  dicti  Michaelis  et  eius  conplicum  circumveniri  valeant, 
in  eis  partibus  pubiicari  fraternitati  vestre  per  apostolica  scripta 
mandamus,  quatenus  per  vos,  alium  seu  alios  in  ecclesiis  et  locis 
vestrarum  civitatum  et  dyocesum,  de  quibus  vobis  videbitur,  ac 
in  sermonibus  fratrum  predicti  ordinis  et  aliorum  religiosorum 
publicis  predictum  processum  et  contenta  in  eo  sollempniter  singulis 
diebus  dominicis  et  festivis  publicantes  exponendo  ea  nichilominus, 
ut  clarius  intelligantur  ab  omnibus,  in  vulgari  ministros,  cus- 
todes,  gardianos  et  alios  fratres  dicti  ordinis  Minorum  sub  ex- 
communicacionis  in  personas  et  interdicti  in  ecclesias,  conventus 
et  loca  ipsorum  necnon  deposicionis  ab  officiis  et  inhabilitacionis 
ad  quoscunque  honores,  dignitates,  gradus  et  Status  ecclesiasticos 
penis  et  sentenciis,  quos  non  obstantibus  quibuscunque  privilegiis 
apostolicis  sibi  vel  ordini  suo  sub  quacunque  forma  vel  expressione 
verborum  concessis,  que  quoad  hoc  nulli  volumus  suffragari,  eos, 
qui  contra  monicionem,  requisicionem  et  inhibitacionem  huiusmodi 
aliquid  attemptare  presumpserint,  incurrere  volumus  ipso  facto, 
moneatis  et  efficaciter  requiratis  eisdem  nichilominus  districtius 
inhibendo,  ut  nullu[s]'')  dictum  Michaelem  excommunicatum  et 
deposit[um]  "^ )  ab  officio  ministeriatus  generalis  ordinis  supradicti 
et  inhabilem  ad  quoscunque  gradus,  honores  et  Status  ecclesiasticos, 
ut  prefertur,  habeat,  reputet  seu  teneat  pro  ministro  nee  eidem 
pareat  vel  obediat  aut  prestet  per  se  vel  alium  publice  vel  occulte 


112  N^-  198—205 

auxilium,  consilium  vel  favorem,  sed  pocius  tarn  ipsum  quam  dictos 
conplices  velud  excommunicatos  ac  de  heresis  et  scismatis  sus- 
pectus criminibus  studeant  evitare,  ad  hoc  [eos]dem'')  fideles 
clerum  et  populum  soUicitis  exhortacionibus  inducendo  faciendoque 
super  hiis  instrumenta  confici  publica  principium  et  finem  presencium 
continencia,  que  nobis  transmittere  fideliter  non  tardetis. 

Datum  Avinion(e)  XII.  kalendas  iulii  pontificatus  nostri 
anno  XIP. 

I)  Ueberschr.  (von  Hd  3) :  Processus  contra  Michael(em)  Bonagraciam  etc.  + 
a)  Bomagraciam  ans  Romagraciam  korr.  -\-  b)  nullum.  +  c)  deposito.  -j-  d) 
iidem. 

1)  JVr.  195. 

198.  Avignon  1328  Juli  6- 
Derselbe  an  denselben:    beauftragt  ihn,    Nr.  196   in    seiner  Diözese  zu 

veröffentlichen  und  durchzußlhren.  Pro  statu  —  '  D.  Avinione  kal.  iul.  pont. 
n.  a.  duodecimo.  —  K  $2. 

199.  Avignon  1328  Juli  14. 
Derselbe   mahnt   denselben    wiederum,    mit   den   anderen 

Kurfürsten  sur  Königswahl  su  schreiten. 

K  8j^).  —  Zur  Sache  vgl.  Stengel  IV. 

lohannes  episcopus  servus  servorum  dei  venerabili  fratri 
Bald(ewino)  archiepiscopo  Trever(ensi)  salutem  et  apostolicam 
benedictionem.  /.  Innumerabilia  comoda,  que  dei  ecclesie  fide- 
ique  catholice  ac  fidelibus  et  rei  publice  acceleranda  regis  Ro- 
man(orum)  in  imperatorem  actore  domino  promovendi  electio 
repromittit,  graviaque  pericula  et  scandalosa  discrimina,  que  presens 
imperii  vacacio  ingerit  et  per  consequens  prolixa  electionis  huius- 
modi  dilacio  comminantur,  quorum  nonnulla  tarn  tibi,  frater,  quam 
aliis  principibus  coelectoribus  tuis  per  nostras  litteras  sepius  incul- 
catas  *)  expressimus,  tuam  supponimus  providenciam  non  latere. 
2.  Quocirca  fraternitatem  tuam  rogamus  et  hortamur  attencius 
eamque  per  dei  misericordiam  obsecramus,  quatenus  premissis 
consideranter  attentis,  ut  in  prefixo  seu  prorogato  novissime  termino 
ad  electionem  huiusmodi  procedatur,  sie  operosum  una  cum  aliis 
coelectoribus,  qui  presentes  ibidem  extiterint,  adhibere  Studium 
tua  circumspexio  non  ommittat,  quod  provide  divine  retribucionis 
acquiras  meritum  ac  nostram  et  apostolice  sedis  uberiorem  gratiam 
merearis.  3.  Kursus  precibus  nostris  adicimus,  ut  dilecto  filio 
Petro  de  Ungula  priori  Tholosan(o)  domus  hospitalis  sancti  lohannis 
lerusalemitan(i)  nostro  et  apostolice  sedis  nuncio  in  et  super 
negocium  electionis  predicte  tangentibus,  que  tibi  pro  parte  nostra 
duxerit  explicanda,  tua  curet  eidem  prudencia  fidem  credulam 
adhibere. 

Datum  Avinion(e)  II.  idus  iulii  pontificatus  nostri  anno  duo- 
decimo. 
I)  Ueberschr.:  Ut  Trever(ensis)  novum  regem  eligat. 

1)  Jfr.  186-188,  191—193,  Const.  VI  nr.  445-448. 

200.  Miltenberg  1328  August  25. 
Erzbischof  Matthias  von  Mainz  an    den  Dekan    der  Eisenacher   (Isena- 

censisj  Marienkirche:  meldet  ihm  den  Empfang  von  Ar.  194  und  beauftragt 
ihn  bis  auf  Widerruf  mit  dieser  Sache,  da  er  selbst  zur  Zeit  durch  raagis 
ardua  ncgocia  verhindert  sei.     Noveris  nos  —  D.  Mildenberg  VIII.  kal.  sept. 


1328  Juli  6— November  8  113 

a.  d.  M"  CCC  XX"  octavo.  —  K  IJO  b  und  K  l86.  —  Die  letzte,  bei  Vogt 
Reg.  I  575  nachzutragende  U.  des  Erzbischofs  Matthias,  der  am  9.  September 
in  Miltenberg  gestorben  ist. 

201.  Kloster  Kreuzburg  1328  September  8. 
Der  Dekan   der   Eisenacher  Marienkirche,   Subdelegat   des   Erzbischofs 

Mathias  von  Mainz,  an  die  ehrenwerten,  bescheidenen  Dekan  und  Kapitel  der 
Kirche  in  Ordorf  (Ohrdruf):  meldet  ihnen,  dass  er  dem  armen  Kleriker 
Rudolfus  dictus  Lusso,  der  ihm  die  eingerückten  Nrr.  194  und  200  vorgelegt, 
die  zugesagte  Pfründe  verliehen  habe,  und  befiehlt  ihnen,  unter  Androhung 
geistlicher  Zensuren,  diese  dem  Rudolf  binnen  6  Tagen  nach  Empfang  dieses 
Briefes  einzuräumen  oder  die  zunächst  frei  werdende  so  zu  reservieren,  dass 
er  sie  binnen  Monatsfrist  nach  ihrer  Vakanz  persönlich  oder  durch  seinen 
Prokurator  empfangen  könne;  ferner  befiehlt  er  den  Plebanen  und  Rektoren 
in  Mulborg  (Mühlberg),  Wolfezze  (Wölfis)  und  Suabehusen  (Schwabhausen), 
alle  Aktenstücke  dieser  Provision  den  Adressaten  zu  verkünden ,  so  zwar,  dass 
sie  von  ihnen,  die  im  Besitze  Rudolfs  oder  seines  Prokurators  bleiben,  auf 
ihre  Kosten  Abschriften  erhalten  können.  Siegler:  der  Aussteller.  Litteras 
sanctissimi  —  D.  et  actum  in  claustro  sanctimonialium  in  Cruceborg  in  domo, 
qiie  dicitur  theutunice  ,das  lange  hus'  Moguntine  dyocesis  a.  a  nativitate  dorn. 
MCCCXXVIII  octava  die  mensis  septembris,  que  dies  fuit  feria  V«,  videlicet 
in  die  nativitatis  beate  virginis  Marie  eiusdem  die  circa  horam  nonam,  ind.  XI., 
pont.  —  lohannis  —  XXII.  a.  duodecimo  presentibus  discretis  viris  et  honestis 
dominis  Hermanno  de  Honberg,  Alberto  de  Slerbach,  Ihohanne  de  Arnistete 
clericis  Moguntine  dyocesis,  Theoderico  dicto  Stillinc,  lohanne  dicto  Huwe  et 
quam  pluribus  aliis  u.  s.  w.  Unterzeichnet  ist  die  erst  am  Ende  als  publicum 
instrumentum  bezeichnete  und  formulierte  U.  von  dem  kaiserlichen  öffentlichen 
Notar  Gotfridus  dictus  (Et)cenmarg  de  Cytz  Kleriker  Mainzer  Diözese.  — 
K  /70. 

202.  Bingen  1328  Oktober  12. 
Erzbischof  Baldewin    erklärt,    die   ihm   vom    Domkapitel    angetragene 

Verwaltung  des  Mainzer  Erzstifts  übernommen  zu  haben.  Actum  et  d. 
Pi(n)g(uia)  a.  XXVIII.  die  XU*  oct.  K  JS^,  stark  gekürzt;  Transsumt  der 
Mainzer  Kurie  von  1329  Okt.  14  in  München  (Mainz  Domkapitel  fasc.  78; 
Inhaltsangabe  bei  Schrohe  Mainz  6 ff. 

203*.  Avignon  1328  Oktober  14. 

Papst  Johannes  XXII.  an  Erzbischof  Heinrich  III.  von  Mainz.  K  gja; 
Sauerland  I  nr.  1562  verk.  aus  Vatikan.  Register. 

204*.  [1328  November  8]. 

Landgraf  Heinrich  von  Hessen  für  Erzbischof  Baldewin.  K  J7J 
(Ueberschr.:  Compromissio  Teutonica^  stark  gek.;  Wenck  IIb  nr.  305  aus 
Original  in  Marburg  (Hessen   Vertr.  mit  Mainz). 

'JUO.  Avignon  1328  kurz  vor  November  23. 

Rudolfus  dictus  Lusso  Kleriker  Mainzer  Diözese  ernennt  die  bescheidenen 
Herren  Heynricus  dictus  Borkyln,  Hermannus  de  Cymmern  Stiftsherren  der 
Marienkirche  in  Eisenach,  Henricus  dictus  Cremel  (CvemeX?)  Vikar  derselben 
Kirche,  Gyselerus  Pleban  in  Loycha  (Laucha),  Reinboto  de  Netere  Kleriker 
Mainzer  Diözese  zu  seinen  Prokuratoren,  um  die  ihm  zuteil  gewordene  Ex- 
pektanz  zu  verfolgen,  Nr.  194  sowie  den  zu  Mulborg  (Mühlberg)  ergangenen 
Prozess  (zu  unterscheiden  von  der  in  Kreuzberg  ausgestellten  Nr.  201)  des 
Dekans  von  St.  Marien  den  dort  genannten  Geistlichen  vorzulegen,  dieselben 
um  Veröffentlichung  zu  bitten,  seine  Investitur  und  Einweisung  zu  veranlassen 
und,  falls  es  sich  um  eine  Pfründe  in  Ohrdruf  selbst  handele,  ihn  zum  Stifts- 
herrn aufnehmen  zu  lassen,  für  ihn  die  Satzungen  und  Gewohnheiten  des 
Stifts  zu  beschwören,  die  Pfründe  zu  empfangen,  überhaupt  alle  Verhand- 
lungen für  ihn  zu  führen.  Ohne  Datum,  doch  gleichzeitig  mit  Nr.  206.  — 
K  2JS,  wohl  Entwurf.  Dazu  am  unteren  Rande  der  Seite:  Responsum  habui 
■'ab  Ordor£en(sibus') * ,  quod  ob  reverenciam  sedis  apostolice  et  merita  amicorum 
reciperent  me  in  canonicum  et  in  fratrem  dan'^te^'s  mihi  osculum  p(a?)  c(is?)c(?) 
et  plicatis  manibus  induto  superplicio  salvis  ipsis  excepcionibus  supervenienti- 
bus  contra  personam  meam  in  futurum  (?)  et  cetera. 

JVova  Alamanniae  8 


114  Nr.  206—207 

206.  Avignon  1328  November  23. 
Instrument  des   öffentlichen    kaiserlichen   Notars   Reynerus   de    Hertene 

darüber,  dass  a.  J328  ind.  XI.  die  XXIII.  mensis  novembris,  pont.  —  lohannis 
—  pape  XXII.  a.  13.  der  vor  ihm  persönlich  erschienene  bescheidene  Kudolfus 
dictus  Lusso  Kleriker  Mainzer  Diözese  die  abwesenden  ehrbaren  und  be- 
scheidenen Herren  Henricus  dictus  Borkyln  und  Hermannus  de  Zimmern 
canon(ici)  sancte  Marie  Ysnacensis,  Gysel(erus)  Pleban  in  Loycha  (Laucha), 
Henricus  de  Graba  (Gross-  oder  Klein-Grabe)  vicarius  sancte  Marie  in  Gota 
und  Raynboto  de  Ingrisleyben  Kleriker  Mainzer  Diözese  zu  seinen 
Prokuratoren  bestellt  hat,  um  die  ihm  verliehene  Expektanz  zu  verfolgen, 
Nr.  194  Dekan  und  Kapitel  zu  Ohrdruf  vorzulegen,  die  Pfründe  für  ihn  zu 
empfangen  und  alle  anderen  Verhandlungen  über  die  Sache  zu  führen. 
Actum  Avin.  in  hospicio  magistri  de  Hunaberg  in  Romana  curia  procuratoris 
canonici  ecclesie  Iraberacensis  (Embrach)  Constanciensis  dyocesis  presentibus 
ipso  magistro  Gotfrido  et  dominis  Petro  de  Sicco  Arbore  (Mainzer  Bürger 
Mertine  und  Zobel  zum  Durrinbome  -werden  1332  und  1337  genannt:  Schrohe 
Mainz  110^,  220 f.,  Böhmer-Lau  II  560  §  117)  canonici  (!)  sancti  Petri 
Moguntine  et  Nycolao  Walczonis  rectore  in  Gespensheym  (Gabsheim)  Moguntine 
dyocesis  ecclesiarum  testibus  —  rogatis.  —  K  2l8.  Vielfach  wörtliche,  doch 
inhaltlich  abweichende  Wiederholung  von  Nr.  205. 

207.  Bonn  1328  Dezember  4. 
Heinrich,  Erwählter  von  Mains,  teilt  dem  Ersbischof  Bai- 

dewin  Nr.  203  mit  und  ladet  ihn  su  dem  von  ihm  mit  dem  Erz- 
bischofvon  Köln  in  Urmits  verabredeten  Wahltag  nach  Frankfurt. 

K  qT^).  —  Zur  Sache  vgl.  Stengel  IV. 

Venerabili  in  Christo  patri  domino  Baldewino  Treveren(si) 
archiepiscopo  sacri  imperii  per  Gall(iam)  archicancellario  Heynricus 
dei  et  apostolice  sedis  gracia  Moguntin(ensis)  ecclesie  electus 
sinceram  karitatem  in  domino  cum  salute.  /.  Vacante  ecclesia 
Moguntin(ensi)  predicta  per  obitum  hone  memorie  domini  Mathie 
quondam  eiusdem  ecclesie  archiepiscopi  sanctissimus  pater  et 
dominus  noster  dominus  lohannes  divina  providencia  papa  XXII. 
nos  dei  et  sui  gratia  licet  inmeritos  in  archiepiscopum  prefecit  et 
pastorem.  Inter  ceteras  litteras  buUatas  *),  quas  super  dicta  pro- 
visione  recepimus  et  in  ipsa  ecclesia  Moguntin(ensi)  fecimus 
solempniter  publicari,  nobis  unam  litteram  buUatam  cum  filo  serico 
transmisit,  cuius  tenor  subicitur  in  hec  verba:  lohannes*)  — 
terciodecimo  *).  2.  Attendentes'')  itaque,  quod  idem  dominus 
noster  volens  ipsi  ecclesie  Maguntin(ensi)  et  eciam  hiis,  que  negocium 
electionis  regis  Roman(orum)*^)  in  imperatorem  promovend[i]'=*)  in 
presenti  vacacione  imperii  predicti  ex  morte  clare  memorie  domini 
Heynrici  quondam  Roman[orum]'')  imperatoris  dudum  adhuc 
vacante,  maxime  nobili  viro  Ludewico  olim  duce  Bavarie,  qui  ad 
ipsum  Roman(orum)  regnum  licet  in  discordia  asseverat  se  electum, 
iure,  si  quod  ex  electione  eadem  sibi  conpetebat  vel  conpetere 
poterat,  ex  certis  causis  et  legitimis  per  ipsum  dominum  nostrum 
papam  iusta  sentencia  diffinitiva  privato,  quoquomodo  contingere 
possint,  ut  administracionem  ipsius  ac  dictam  electionem  contin- 
gere possint,  ut  administracionem  ipsius  ac  dictam  electionem 
contingencia  gerere  valeamus,  providere,  nos,  ne  horum  negli- 
[g]encia''')  et  diutina  ipsius  imperii  vacacio  nobis  imputari  valeat, 
presertim  circa  electionem  eandem  faciendam,  quia  invenimus, 
sicut  eciam  ante  promocionem  nostram  eisdem  interfueramus,  quod 
prefatus    predecessor    noster,    dum    vixit,    de    aliorum   quorundam 


1328  November  23— Dezember  4  HS 

principum  consensu  quintam  decimam  diem  mensis  novenbris '^**) 
preteriti  ^)  peremptorie  prefixerat  aput  Frankenfort  ad  electionem^) 
huiusmodi  celebrandam  principibus  aliis  tunc  per  eundem  ad  ipsam 
diem  et  electionem  convocandis,  quodque  pendente  huiusmodi  pre- 
fixione  et  dicta  vocacione  principum  non  facta  . .  prefatus  noster 
predecessor  diem  clausit  estreraum,  nos,  qui  in  locum  dicti 
. .  predecessoris  nostri  sumus  substituti,  ne  eadem  dies  sie  prefixa 
penitus  evanesceret,  receptis  litteris  apostolicis  predictis  ad  villam 
Oirmuncze  in  littore  Reni  consistentem  inter  opida  Andernacen(se) 
et  Confluen(tinum)  constitutam  Treveren(sis)')  dyocesis,  in  qua 
tractatus  inter  principes  haberi  consueverunt,  una  cum  venerabili 
domino  Heynrico  ecclesie  Colonien(sis)  archiepiscopo  convenientes 
prefatas  litteras  primo  in  latino  legi  et  deinde  in  vulgari  exponi 
fecimus  coram  nobilibus,  militibus  et  alia  multitudine  cleri  et  populi 
ibidem  tunc  presentis ;  postmodum  deliberacione  cum  dicto  domino 
. .  archiepiscopo  propter  hoc  prehabita  de  eiusdem  voluntate  et 
consiiio  ad  providendum  negocio  electionis  prelibate  tercium  diem 
mensis  februarii  proxime  futuri*)  prefiximus  et  prefigimus  peremp- 
torie apud  Frankenfort  loco  ad  hoc  solito,  alias,  si  ibidem  commode 
fieri  non  posset,  in  loco  alio  ydoneo  et  securo  viciniori,  qui  haberi 
potest,  ad  electionem  futuri  regis  Roman[orum]  •* )  [in]^)  imperatorem 
deo  propicio  promovendi  celebrandam  cum  continuacione  dierum  se- 
quencium,  si  fuerit  opportunum.  3.  Quocirca  vos  ad  diem  et 
locum  eosdem  tamquam  principem  imperii  electorem,  prout  officii 
nostri  est,  peremptorie  citamus  et  vocamus  ad  electionem  eandem 
una  cum  aliis  conprincipibus  nostris  celebrandam  aliaque  omnia  et 
singula  faciendum,  que  circa  hoc  negocium  electionis  de  iure  vel 
de  consuetudine  fuerint  facienda,  cum  intimacione,  quod,  sive 
veneritis  sive  non,  nichilominus  ad  eandem  electionem  per  nos  et 
alios  principes  ius  in  eadem  electione  habentes  ad  locum  et  diem 
eosdem  convenientes,  prout  iustum  fuerit,  procedetur,  ne  ex  post 
facto  dicta  electio  possit  dici  minus  solempniter  celebrata. 
4.  Super  huiusmodi  autem  citacione  et  vocacione  vobis  intimanda 
fratrem  Lambertum  de  Schonecken  ordinis  hospitalis  sancti  lo- 
hannis  Ier(usa)lemit(ani)  latorem  presencium  ad  vos  transmittimus, 
ut  in  horum  testimonium  hec  vobis  publicet  et  harum  litterarum 
copiam  sub  testimonio  debito  apud  vos  relinquat.  Quod  si  forte 
vestram  presenciam  vel  locum,  in  quo  essetis,  idem  frater  Lam- 
bertus  commode  et  secure  ex  certis  causis  adire  non  posset,  ne 
ex  hoc  ipsum  negocium  valeat  retardari,  alium  locum  ydoneum 
et  securum  viciniorem  eligat  ad  exsequendum  premissa  ibique 
ea  exsequatur  et  prefatam  copiam  in  ecclesia  aliqua  sub  testimonio 
fidedignarum**)  personarum  ibidem  relinquat  requirens  personas 
easdem,  ut  vobis  dictam  copiam  ulterius,  si  commode  poterunt, 
mittant  et  presentent  et  hec  ad  vestram  vel  vestrorum  familiarium 
noticiam  deducant,  sie  quod  antedicta,  que  sie  palam  aguntur,  non 
sit  verisimile  vos  latere  vel  potuisse  latuisse.  Nam  prefato 
. .  nuncio  ad  hoc  iurato  in  hiis,  que  circa  exsecucionem  predictorum 
fecerit,  fidem  plenam  volumus  adhiberi.  5.  Ut  autem  predicta 
per  litteras  auctenticas,  quibus  fides  adhiberi  possit,  fiant,  hec  per 

8* 


116  Nt.  208—210 

Burcardum  de  Camene  notarium  publicum  infra  scriptum  sub 
testimonio  testium  subscriptorum  cum  sigilli  nostri  appensione 
scribi")  et  fieri  fecimus  sub  anno  nativitatis  domini  M°  trecentesimo 
vicesimo  octavo,  indictione  duodecima,  quarta  die  mensis  decembris, 
hora  tercia  vel  quasi,  in  hospicio  domini  Crafthonis  de  Grifensteyn 
canonici  ecclesie  Bonnen(sis)  Colonien(sis)  dyocesis  infra  emunitatem 
dicte  ecclesie  constituto,  presentibus  venerabili  et  religioso  viro 
fratre  Petro  de  Ungula  priore  Tholose  ordinis  hospitalis  sancti 
lohannis  Iherusalemit(ani),  Hedenrico  preposito  ecclesie  sancti 
Severini  Colonien(sis)  et  Godeschalko  de  Kirburg  officiali  Colonien(si) 
testibus  ad  premissa  vocatis  specialiter  et  rogatis.  6.  Et  ego 
Burchardus  de  Camene  clericus  Colonien(sis)  dyocesis  publicus 
imperiali  auctoritate  notarius  de  mandato  reverendi  patris  et  domini 
domini  Heynrici  ecclesie  Moguntin(ensis)  electi  predicti  prefatas 
litteras  apostolicas,  quarum  tenor  superius  inseritur,  sanas  et  integras 
vidi  easque  transumpsi  et  una  cum  testibus  antedictis  omnibus  et 
singulis  premissis  factis  sub  anno,  indictione,  die  mensis,  hora  et 
in  loco  suprascriptis  presens  interfui,  ea  vidi  et  audivi  et  in  hanc 
publicam'')  formam  cum  dicti  domini  electi  sigilli  appensione  redegi 
et  conscripsi  meoque  signo  consueto  signavi. 

I)  Ueberschr. :  Citat  Mog(untinus)  dominum  Treveren(sem)  ad  eligendum  novum 
regem.  -\-  a)  Littera  pape  Randglosse  der  Hd  3.  -\-  b)  Loquitur  episcopus 
Randglosse  der  Hd  3.  -\-  c)  aus  Romani  korr.  -\-  c*)  promovendum.  -|-  d) 
Romani.  +  d*)  neglienc.  +  d**)  K.  +  e)  electionenem.  +  £)  Trevevren.  -|- 
g)  fehlt.  -\-  h)  fedidignarum.  -|-  i)  scrbi.  +  k)  publica. 

1)  Sauerland  II  nr.  1555 ff.    »    2)  Nr.  203.    <*>    3)  Nov.  15.    oo    4)  J329  Febr.  3. 

208*.  1328  Dezember  27. 

Erzbischof  Baldewin,  Herren  und  Städte  der  Wetterau,  Landfriede. 
K  3T2  (stark  verkürst  und  belanglos)  und  K  S34 ;  Const.  VI  nr.  525  (aus 
Abschr.  der  Frankfurter  Ausfertigung  im  Stadtarchiv  in  Frankfurt.  Wesent- 
liche Varianten  der  Trierer  Ausfertigung  K  534:  S.  434  Z.  1  machin  und 
fehlt,  Z.  6  Lonstein,  Z.  7  biz  zu  der  kalden  Eych,  von  kalde  Eych 
St.  V.  Hartinfels  biz  zu  Heigere  v.  H.,  Z.  SLewensteinvonLewenstein 
die  Swalme  uf  biz  za  Alsfelt  die  rechten  straze  biz  z  u  Sluchtere 
st.  Schoinerstat  von  Schoinerstat,  Z.  11  und  fehlt,  Z.  11  f.  Geminden,  Z.  13 
und  von  H.,  Z.  18  dem  riche,  Z.  26  fumhzig,  Z.  28  Wedereibe,  Z.  32  zu 
dem  lantfride  und  zu  dem,  Z.  33  daz  daz  d  a  z ,  S.  435  Z.  1  gescbit,  Z.  2 
mag  st.  sal,  fehlt  ez,  Z.  5  den  ader  die,  Z.  7  gleven  (nicht  gleynen  .'j, 
Z.  17  lantfride,  Z.  18  nemen  und  gebin,  Z.  23  adir  einen  andern,  Z.  25 
ie  die,  Z.  32  uf  ir  der,  Z.34  man  da  bed.,  Z.  37  die  nunc,  c.  18  u.  19  um- 
gestellt, Z.  40  koste,  Z.  42  fehlt  dar  zu,  man  vor  e  i  m  e  ein,  Z.  44  mit 
seszig,  Z.  47  stede  haben,  Z.  48  -w  o  iz,  8.  436  Z.  5  iz  noch  in  dem  lantfr. 
geschehen  were,  Z.  10  Solraizz,  Z.  13  Eschatokoll:  Zu  Urkunde  und  vester 
stedikeit  allir  dirre  vorgeschrebin  dinge  so  han  wir  die  vorgenantin 
..herren  unddievorgescrebinstede  unsiringes(egil)andisen 
brief  gehangin,  der  wart  gegebin,  du  man  zalte  nach  Cristis 
geburt  d  [r]  u  tzenhundert  iar  in  dem  ach  t  u  n  d  z  wenz  igist  em 
iare  an  sancte  lohannis  tag  zu  wihenachten  in  den  heiligen 
tagen.  Die  bisher  undatierte  U.  ist  in  Const.  VI  (vgl.  schon  Schivahn  Land- 
frieden 129 ff.)  zwischen  1328  November  und  1329  August  gesetzt  worden; 
einen  genaueren  Ansatz,  1328  November  8 — 1329  Januar  13,  hatte  schon 
Vogt  Balduin  15  N.  5  gefunden. 

209.  [13] 29  [bald  nach]  Januar  6. 

Ersbischof  Baldewin    verbindet    sich    dem    Landgrafen 
Friedrich  von  Thüringen. 

K  3SS^)-  —  2k>-  Sache  vgl.  Dominicus  285  f. 


1328  Desember  27—1329  Mai  ?  117 

/.  Wir  Bald(ewin)  bekennen  offenlichen  an  disem  brieve^ 
daz  wir  dem  edelen  fursten  Frid(erich)  lantgreven  zu  Duringen 
et  cetera  tituli  sui  beholfen  solen*)  und  wellen  sin  wider  aller- 
menlichen,  der  ieme  oder  sinen  landen  unrecht  tun  wold  ane  uf 
daz  riebe.  2.  Were,  daz  der  vorgenante  herre  her  Frid(erich) 
hülfe  bedurfte,  das  sal  er  uns  vore  einen  manet  urkonden,  so  suUe 
wir  ieme  beholfen  sin  mit  hundert  mannen  gewapent  von  Erforte 
alumbe  uf  wilchen  ort  her  is  den  bedarf  über  fünf  und  zwenzig 
mile  undbedorte^)  her  is,  so  sulle  wir  ieme  mit  alle  unser  macht 
helfen  ane  alle  argelist.  5.  Wanne  wir  ieme  euch  komen  zu 
hülfe,  so  sal  er  uns  oder  den  unsern  kost  geben  ane  pantlosunge. 

4.  Schaden   sal  ieder  man    selben  tragen,    wie  er  den  entphehet. 

5.  Vromen  sal  man  nemen  nach  der  manzal.  6.  Gewunne  man 
bürge  oder  vesten,  da  sal  man  mite  dun,  waz  wir  mit  dem  vor- 
genanten fursten  hern  Frid(erich)  eintrechticlichen  zu  rade  werden. 
7.  Were,  daz  der  vorgenante  herre  her  Frid(erich)  zu  iemannde  *) 
icht  zu  sachene  hette  und  uns  das  vore  kundigete  mit  sinem  brive 
bi  dem  eide,  den  er  gelobit  und  gesworn  hait,  daz  er  zu  deme 
schult  habe,  mfige  wir  ieme  von  dem  binnen  echte  wechen  minne 
oder  rechts')  helfen,  daz  sal  er  nemen.  Gesche  des  nicht,  so  sulle 
wir  ieme  zu  hant  behulfen  sin  ane  allerleyge  Widerrede  und  Vor- 
zug, alse  hie  vor  geschriben  ist.  8.  Alle  dise  vorgeschriben 
rede  han  wir  gelobit  und  gesworn  stede  und  gancz  zu  haldene 
ane  alle  argelist  von  unser  vrowen  dage  liechtmisse,  der  nu  nehest 
kumet*),  ubir  dru  iar  und  han  disen  brief  des  zu  einem  gezug- 
nisse  dar  über  gegebin  und  unser  ingesigel  dar  an  gehangen,  dfi 
man  zalte  et  cetera  XXIX.  post'')  epiphaniam  domini. 

I)  Ueberschr. :  a  (am  linken  Rand,  getilgt)  Confederacio  Teutonica,  b  (am 
rechten  Rand)  luvaraen  cum  hominibus.  -j-  a)  K.  -)-  b)  davor  die  Tages- 
bezeichnnng  (wahrscheinlich  feria  .  .)  ausgefallen. 

1)  vgl.  zuletet  D.  Schäfer:  Sitsungsber.  der  preuss.  Äkad.  der   Wisseusch.  phil.- 

hist.  Ct.  1913  S.  7 30  ff. 

210.  [1329  vor  Mai  ?]. 

Die  Gemeiner  Schaft  auf  Burg  Leyen  verbindet  sich  dem 
Ersbischof  Baldewin. 

K  3QI^).  —  Zur  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  211. 

Wir  die  gemeynere  zu  male*)  zu  Leye  irkennen  an  disem 
brive  offenliche  und  dun  kunt  allen  luden,  daz  wir  uns  verbunden 
han  zu  dienende  und  zu  helfene  deme  hochgebornen  et  cetera  und 
sinen  stiften  vorgenant  getruwelichen  und  solen  und  wellen  dienen 
und  helfen  in  alle  der  wiis,  also  des  selven  unsers  herren  brif 
sprichit,  den  er  uns  gegeben  hat  und  der  hernach  geschriben 
steit  von  worte  zu  worte:  Wir  Baldewin  —  also  sagen').  Und 
wir  et  cetera  zu  eyme  orkunde  und  stedikeit  aller  diser  et  cetera. 

I)  Ueberschr. :  Mo(dus  ?)  pet(.  . . .)  archiepi(scopus)  Mog(untini)  ('arch.  —  Mog. 
mit  blasser  Tinte  wie  in  Note  a  nachgetr.  -\-  a)  dazu  die  Glosse:  In  huius- 
modi  revers(is)  vult  dominus  et  caucius  est,  quod  ipse  in  reversa  primum 
loquatur,  tunc  alii  affirmando  se  obligant;  secus  autem  fuit  factum  in  ista, 
ex  oblivione  forte. 

1)    JVr.  211,  hei  Rümmelsheim  Kr.  Kreuznach   (vgl.  Fabricius    Territorien  549, 
Nahegebiet  101*,  183ff.);  anders  Nr.  279. 


118  Nr.  211-213 

211.  [1329  vor  Mai  ?]. 

Erzbischof  Baldewin  gewinnt  sich  die  Gemeinerschaft  auf 
Burg  Leyen  su  Helfern  gegen  gewisse  Fürsten  und  Heinrich 
von   Virneburg. 

K  jgia^).  —  Die  U.  gehört  zu  1329— etwa  1333  (vgl.  Nr.  263), 
jedenfalls  in  den  Anfang  eines  dieser  Jahre  (vgl.  Z.  4),  wahrscheinlich  tu 
1329  (vgl.  dazu  Sckrohe  Heinrich   15). 

Wir  Bald(ewin)  et  cetera,  daz  wir  umme  der  vorgenanten 
stifte  noit  die  strengen  lüde  die  gemeinere  zumaie  der  bürg  zu 
Leye  zu  dinern  und  heifern  gewonnen  han  uns  und  allen  unsern 
stiften  umme  et  cetera  zu  bezalene  uf  den  meygen  nest  komet  et  cetera 
wider  die  fursten  et  cetera  und  wider  hern  Henriche  von  Virne- 
borg,  der  sich  ein  erzebischof  nennet  zu  Mentze,  und  wider  alle 
ire  belfere  et  cetera  und  wider  alle  die  iene,  di  uns  oder  unse 
stifte  crigenten,  also  lange  et  cetera  in^)  finem. 

I)  Randvermerk:  Conquisicio  adiutorum  (folgt  Verweis  auf  ein  ähnliches 
Stück).  +  a)  i(n)  fi(nem)  über  etc.  nachgetr. 

212*.  FLahnstein  1329  Juni  20]. 

Konrad  von  Elkershausen  für  denselben.  K  jgg ;  Wenck  IIb  nr.  309 
(unbekannt  in  Marburg) ;  Abschrift  in  Würzburg,  Ingrossaturbuch  VI  fol.  12 f> 
und  1J5K 

213.  fI328  Ende     1329  Sommer J. 

Einwürfe  des  Ersbischofs  Baldewin  gegen  die  Auffassung 
des  Landgrafen  Heinrich  von  Hessen  im  Streit  um  die  Mainzer 
Lehen. 

K  S32.  —  Die  vorliegende  Denkschrift  fällt  in  die  Zeit  der  Ausgleichs- 
verhandlungen zwischen  Hessen  und  Mainz,  die  Ende  1328  begannen  und  im 
Herbst  1329  endigten;  vgl.   Vogt  Balduin  15  N.  4. 

1.  In  der  sache,  die  der  erwerdege  herre  her  Mathias  selege 
erczbischof  zfi  Mencze  von  sines  Stiftes  wegen  gegen  dem  edeln 
herren  lantgreven  Otten  selegen  von  Hessen  umme  alle  bruche 
und  anspräche  hette  und  ffirte  vor  den  schydeluden*),  die  dar 
über  waren  genomen  von  en  beydenthalb,  und  darnach  vor  des 
Stiftes  zfi  Mencze  mannen,  da  sprichz  der  edel  herre  lantgreve 
Henrich  von  Hessen,  des  vorgenanten  lantgreven  Otten  selegen 
sun,  daz  die  scheydunge,  die  von  den  selben  schydelfiten'')  ge- 
sprogen  wart,  nicht  macht  hat  noch  haben  sal  und  daz  sie  ieme  nicht 
geschaden  möge.  2.  Von  ersten  dar  umb,  wan  der  selbe  lant- 
greve Otte  gab  deme  selben  sinem  sune  die  lehen  und  die  gfit, 
die  deme  vorgenanten  bischof  Mathies  und  deme  stifte  zfi  Mentze 
wurden  erteilet  von  des  Stiftes  mannen  noch''*)  der  scheydfinge,  die 
dar  über  von  den  schydeluten*')  gesprachen"*)  wart,  und  daz  der 
lantgreve  Otte   en    da   mitte  erbete,    als  er  sprichet.  3.   Da^) 

wider  sprichet  der  erwerdege  herre  bischof  Baldewin  von  des 
Stiftes  vegen  von  Mencze,  daz  das  nicht  geschehen  ist  noch  daz 
iz  dem  egenanten  bischove  Mathiez  noch  ieme  selben  nye  kfint  wart 
getan.  Were  ouch,  daz  iz  gesche[h]en  ^ )  were  und  dez  iz  kfint  were 
getan  bischove  Matbiez  oder  ieme,  so  mochte  iz  doch  von  rechtes 
weyn  keyne  craft  noch  macht  han.  Wan  were  iz  geschehen,  ee 
danne  bischof  Mathies  lantgreven  Otten  ansprach  umbe  die  lehen 


1329  vor  Mai  7—1329  Sommer  119 

und  gfit,  so  mochte  iz  von  rechtes  unt  euch  von  gewonheit  wegen 
nicht  macht  haben,  wan  iz  sprichet  konnich  Conrad  und  keyser 
Friderich  der  iüngste  in  iren  geseczen  in*)  libro  feudorum  de 
prohibita  feudi  alienatione  per  Fred(ericum)  lege  Jmperialem' ') 
et  de  capitulis  Conr(adi)  capitulo  P),  daz  keyn  man  sine  lehen 
gar  oder  ein  teil  des  lehenes  mag  enphremeden  oder  veruszern 
in  keyner  hande  wiis  in  eynes  anderen  mannes  hant  aneO  sines 
lehen  herren  willen  und  wort;  geschehe  iz  dar  über,  so  sal  daz 
lehen  vervallen  sin  deme  herren,  von  deme  i[z]  ^)  ruret,  und  daz 
da  wider  keyn  gewer  hilfet  noch  fromet.  4.   Und  nemelichen 

mochte  daz  der  lantgreve  Otte  nicht  getfin  mit  rechte  nach  der 
ziit,  als  yn  Bischof  Mathies  umb  die  lehen  vor  des  Stiftes  zfi 
Mencze  mannen  ansprach,  wan  daz  sfinderlich  in  der  keyser  recht, 
ut*")  Codicis  De  litigiosis  lege  ultima')  et  Autentica  ibi  posita*) 
Vorboten  ist,  daz  nyeman  keyn  gfit  möge  verkoyfen  oder  hingeben 
in  keynerleye  wiis  noch  deme,  als  man  en  dar  umme  an  sprechet 
vor  gerichte,  über  die  lehen  und  gfit  gesprochen  wurden,  und  was 
darzö  trouwelos  und  meynedig  und  behaft  der  burgeschaft  und 
der  penen,  wan  er  die  urteil  nicht  enhilt  noch  deme,  das  en  der 
sfinebrief  besaget;  und  were,  daz  er  iz  wider  rufen  hette,  daz  iz 
nicht  vor  den  richter  oder  vor  den,  den  die  sache  rurte,  offenbar 
komen  were,  so  hette  iz  keyne  macht,  also  sprechen  die  keysers 
recht  dar  über  und  ist  ouch  des  landes  gewonheit.  5.  Ouch 
sprichet  unser  herre  bischof  Baldewin :  were,  daz  lantgreve  Otte 
nicht  schuldig  noch  vervallen  were,  wan  umbe  die  pene  von  der 
richtunge  vegen  die  die  sfinelfite  sprachen,  daz  doch  nicht  en  ist, 
als  hie  vor  geschrieben  stet,  noch  dan  so  was  er  und  sint  ouch 
sine  erben  schuldig  zu  halden  die  urteil,  die  die  man  des  Stiftes 
zfi  Mencze  sprachen  über  die  lehen  und  die  gfit,  dar  umb  en 
bischof  Mathias  an  sprach,  wan  sie  daz  mochten  tfin  nicht  alleyne 
von  der  scheydunge  und  richtunge  der  sunelute,  sfindern  sie 
mochten  iz  ouch  tfin  von  gemeynem  geschrieben  keysers  rechte, 
daz  keyser  Friderich  der  ifingeste  gemachet  hat  und  ouch  gewon- 
lich  ist:  wan  eyn  herre  und  sine  man  sweyen  umb  lehen  gfit, 
daz  über  die  zweyunge  sullen  teilen  des  herren  man  \  und  da 
vone,  wanne  sich  der  selbe  lantgreve  Otte  nicht  berufen  hait,  als 
recht  ist,  so  was  er  und  ouch  sine  erben  nemelichen  von  des 
selben  urteiles  wegen  schuldig  zfi  tfine  und  zu  haldene,  was  die 
man  des  Stiftes  zfi  Mencze  dar  über  geurtelt  hant,  beyde  von 
keyser  recht  und  ouch  gewonheit  des  landes.  6.  Were  ouch, 
daz  der  vorgenante  lantgreve  Otte  sich  hette  berfifen  von  deme 
urteile  der  manne  des  Stiftes  zfi  Mencze  recht  und  redelichen,  des 
doch  nicht  geschah,  noch  dan  so  hait  er  noch  sine  . .  erben  die 
beruffinge  nicht  volfurt  vor  konigen  noch  vor  keysern,  die  doch 
binnen  den  ziiten  und  ouch  sieder  gewesen  sint  und  noch  sint, 
daz  er  doch  solde  han  gedan  binnen  eynem  iare  nach  deme  ur- 
teyle  oder  in  zweyn  iaren. 

I)  Ueberschr.:  Responsiones  domini  Bald(ewmi)  ad  excepc(ionem  ?^  Henr(ici) 
la[n]tgravii  Hass(ie),  quando  s(ibi)  ipse  B(aldewinus)  repetebat  terras  Hass(ie). 
■j-  a)  aus  scheydenluden  karr.  -\-  b)  aus  scheydeluten  karr.  -\-  b*)  K.  -\-  c)  davor 
am  Rande  C  (Kapitelxeichen).    -\-    d)  gescheden.    +    e)  in   —  capitulo  I  am 


120  Nr.  214—218 

Rande  nachgetr.     +     f)    anes.     +     g)    ist.     -f-     h)    ut    —   posita    am   Rande 

nachgetr. 

1)  Lib.  feud.  II 55  (Ronkalisches  Lehenneset»  Kaiser  Friedrichs  I.  vom  J.  1158, 
Const.  I  nr.  177  cap.  3).  »  2)  Lib.  feud.  II  40.  oo  3)  Cod.  VIII  36  (37),  .5  (4). 
»   4)  Nov.  112,  I.   00    5)  Lib.  feud.  II  55  (Const.  I  nr.  177  cap.  9). 

214.  1329  September  9. 

Derselbe  beauftragt  Hermann,  Dekan  des  Marienstifts  in 
Erfurt,  gegen  die  ungehorsamen  Erfurter  Geistlichen  einzu- 
schreiten. 

K  3S3^).  —  Zur  Sache  vgl.  K.  Beyer:  Mitteilungen  d.  Vereins  f.  d. 
Geschichte  «.  Altertumskunde  von  Erfurt  XIV  bes.  10 ff. 

Bal(dewinus)  et  cetera  honorabili  viro  H(ermanno)  decano 
ecclesie  sancte  Marie  Erf(ordensis)  devoto  suo  dilecto  salutem  in 
domino.  Cum  nonnuili  sacerdotes  et  clerici  nobis  et  iudicibus 

sedis  Mog(untine)  ac  aliis  iudic(iis)  nobis  subiectis  sint  inobedientes 
et  rebelies  nee  mandata  seu  statuta  predictorum  iudicum  velint 
recipere  vel  execucioni  debite  demandare,  aliquem'')  predicte  ec- 
clesie Mog(untine)  matrici  sue  et  ipsius  iudicibus  detrahant  verbis 
et  factis,  quibus  possunt,  contra  prestita  iuramenta  et  honorem 
proprium,    ut   accepimus,    venientes,  nos,    qui    provisionem    et 

protectionem  eiusdem  ecclesie  Mog(untine)  ac  personarum  ipsius 
in  nos  suscepimus,  volentes  eandem  ecclesiam  et  personas,  quantum 
possumus,  cum  dei  adiutorio  et  iusticia  gubernare  tibi  conmittimus 
in  hiis  scriptis,  ut  omnes  et  singulos  clericos,  cuiuscunque  ordinis, 
condicionis  ac  Status  existant,  qui  nobis  et  iudicibus  nobis  subiectis 
rebelies  et  inobedientes  extiterint  vel  sententias  contra  eos  latas 
sustinere  temere  non  formidaverint,  corrigas,  detineas  et  detineri 
corporaliter  auctoritate  nostra  per  alios  facias  invocato  ad  hoc, 
si  necessitas  fuerit,  brachio  seculari  nobisque  eos  ulterius,  dura 
oportunum  fuerit,  presentes  pro  suis  inobedienciis  et  excessibus 
correctionem  debitam  suscepturos. 

Datum  anno  XXIX.  V.  idus  septembris. 
I)   Ueberschr.:  ConmitUtur  detencio  rebellium  clericorum.    -|-    a)  K. 
215*.  1329  Oktober  29. 

Gotfrid  und  Engilbrecht  von  Sayn  für  Erzbischof  Baldevcin.  K  j8y ; 
Höfer  nr.  132  aus  Orig.  in  Koblenz  (1  A  nr.  643). 

216.  1330  März  7. 

Aleydis  ('Aleyda  K)  Witwe  des  weiland  Franco  dictus  de  Sein  fSeyn  K)- 
[heym  Trierer  Bürgerin  schenkt  inter  vivos  im  Einvernehmen  mit  ihren 
amici  zu  ihrem,  Erancos,  ihrer  Eltern  und  Wohltäter  Seelenheil,  ein  Gelübde 
Francos  erfüllend,  ihr  und  Erancos  Haus  in  der  Stadt  Trier  in  vico  sancti 
Theoderici  (Dietrichstrasse)  genannt  ad  turrim,  das  sie  bewohnt,  mit  Turm, 
orreum,  torcular,  Haus  und  allem  Zubehör  mit  Ausnahme  der  neuen 
camenata  sowie  des  cellariura  und  des  g:ranarium  darunter  und  darüber,  die 
zum  atrium  der  Trierer  Karmeliter  reichen,  cum  spacio  sei  pedum  terre  in 
latitudine  et  in  longitudine  ipsius  camenate  versus  domum  meam  predictam 
und  mit  Ausnahme  eines  kleinen  Häuschens  am  Turm  zwischen  demselben 
und  dem  atrium  der  Karmeliter  an  Abt  und  Konvent  von  St.  Mathias  und 
deren  Kloster  nur  mit  Vorbehalt  der  lebenslänglichen  Wohnung  für  sich  und 
ihre  Geschwister  Hildegundis  dicta  die  Gevenicherse  und  lohannes  dictus 
Geevinkint ;  das  Kloster  soll  das  Haus  immerdar  in  Stand  halten,  nie  ver- 
äussern und  jährlich  von  dem  Hause  einen  Zins  von  6  Pfund  Trierer  Pfennige 
pro  tempore  dativorum  sex  maldrorum  silig^inis  et  sei  sextariorum  olei  Trierer 
Gemässes  an  den  von  der  Schenkerin  zum  Zwecke  der  Erhebung  und  Ver- 
teilung  bestellten  Elemosinar  des  Klosters  zahlen,  derart  dass  dieses  am 
ersten  Nichtfeiertage  jeden  Monats  ihr,  Francos,  ihrer  Eltern  und   Wohltäter 


1329  September  9—1330  Mars  26  121 

Gedächtnis  feierlich  begehen,  wofür  der  Elemosinar  von  den  Einkünften  an 
die  teilnehmenden  Priester  und  Diakone  8  Trierer  Schillinge,  an  die  Armen 
Brot  von  '/j  Scheffel  Weisen,  dem  wöchentlich  zu  bestimmenden  Priester,  der 
am  Altar  und  in  der  Kapelle  des  heiligen  Maternus  wöchentlich  für  die  Ge- 
nannten eine  Seelenmesse  liest,  wöchentlich  6  Pfennige  und  an  den  Prior  und 
Konvent  der  Trierer  Karmeliter  für  die  ewige  Lampe  am  Grabe  Francos  in 
ihrer  Kirche  die  genannten  6  Sextare  Oel ,'  ferner  schenkt  sie  den  Karmelitern 
die  Kemenate  u.  s.  w.  unter  der  Bedingung,  dass  sie  daraus  eine  infirraaria 
für  ihre  kranken  Brüder  machen,  darin  einen  Altar  errichten,  daran  Messen 
für  die  Genannten  lesen,  so  lange  Kranke  dort  sind,  im  Keller  ihren  Wein, 
im  Speicher  ihr  Getreide  und  Anderes  bewahren  und,  wenn  sie  im  Speicher 
Fenster  nach  der  Schenkerin  Hause  zu  haben  wollen,  sie  sie  fenestris 
vitreis  verschliessen,  damit  sie  nicht  in  den  Hof  und  sein  Zubehör  sehen 
können;  in  dem  genannten  Raum  von  6  Fuss  dürfen  sie  nicht  bauen,  sondern 
der  Raum  zwischen  der  Kemenate  und  der  von  ihnen  auf  die  Länge  der 
Kemenate  und  10  Fuss  hoch  zu  errichtenden  Mauer  soll  leer  bleiben,  unter 
Vorbehalt  der  Wohnung  für  die  Schenkerin  auf  Lebenszeit ;  wenn  die  Karme- 
liter die  Kemenate  u.  s.  w.  zu  anderen  Zwecken  bestimmen  oder  veräussern 
wollen,  soll  die  Schenkung  hinfällig  sein  und  an  das  Kloster  St.  Matthias 
übergehen ;  in  dem  genannten  Häuschen  soll  immerdar  eine  durch  den 
zeitigen  Pleban  von  St.  Gangulph  einzusetzende  Begine  lebenslänglich  wohnen. 
Abt  und  Konvent  von  St.  Matthias,  der  Trierer  Offizial,  Prior  und  Konvent 
der  Karmeliter,  deren  Provinzial  Bruder  Sybertus  bekräftigen  Alles  und 
siegeln  samt  Aleydis  mit  den  Siegeln  der  Genannten  und  der  Stadt  Trier. 
Zeugen:  Schultheiss  Tristandus,  Schöffen  Arnoldus  dictus  Wolf,  Ordulphus 
Ordulphi,  die  geschworenen  Notare  der  Trierer  Kurie  Arnoldus  de  Arluno 
und  Conradus  de  Colonia].  Cum  humana  fragfilitas  —  [D.  a.  d.  M°CCCm°  vicesimo 
nono  feria  quarta  post  dominicam,  qua  cantatur  .Reminiscere'.  —  D  ib^  (mit 
der  Ueberschr.  Testamentum  civis  Treverensis  divitis^),  Bruchst.  von  4  Zeilen ; 
Abschrift  in  Hs.  27  der  Seminarbibliothek  in  Trier  (vgl.  Marx:  Trierisches 
Archiv  Erg.-H.  XIII  18 ff.)  S.  89. 

217.  Avignon  1330  März  24. 
An  den  Erzbischof  von  Mains  oder  seinen  geistlichen  Vikar  Gaucelinus 

Bischof  von  Albano  (h\ha.nens\s):  befiehlt  ihm  als  päpstlicher  Pönitentiar ,  den 
Ueberbringer  Dieses,  den  Johannes  de  Ysenaco  Kleriker  Mainzer  Diözese,  der 
ihn  persönlich  gebeten  hat,  trotz  seiner  Erzeugung  von  einem  Priester  und 
einer  Ledigen,  die  niederen  Weihen  und  eine  Pfründe  ohne  Seelsorge  emp- 
fangen zu  dürfen,  falls  er  würdig  und  insbesondere  kein  Nachahmer  der 
väterlichen  Unenthaltsamkeit  sei,  davon  zu  dispensieren.  Succedens  ad  —  D. 
Avin.  Villi,  kal.  apr.  pont.  dorn.  loh.  pape  XXII.  a.  14.  —  K  21^  a,  ein- 
gerückt in  Nr.  231. 

218.  München  1330  Mär 3  26. 
Instrument   über   die   Appellation   des    Minoritengenerals 

Michael  von  Cesena  gegen  Papst  Johannes  XXII.  Bulle  ,Quia 
vir  reprobus'  (kürzere  Form). 

K  22^).  —  Eine  zum  grossen  Teil ,  übereinstimmende,  nur  ausführ- 
lichere Fassung  dieser  Appellation  hat  K.  Müller:  Zeitschrift  für  Kirchen- 
geschichte VI  83  (vgl.  74  nr.  27)  auszugsweise  ('=  Kap.  1 — 4  unserer  Nr.) 
aus  der  Chronik  des  Nicolaus  Minorita  veröffentlicht  (N) ;  es  ist  dieselbe,  die 
schon  L.  Wadding  Annales  Minorum  z.  J.  1328  §  19  kannte.  Sie  wird  auch 
in  der  vorliegenden  Fassung  (Kap.  9)  erwähnt  und  enthält  danach  als  Insert 
eine  magna  scriptura  continens  reprobaciones  errorum  Johannes  XXII.  (vgl. 
damit  die  Zusammenfassung  bei  Müller  l.  c.  85 — 87J. 

In  nomine  patris  et  filii  et  Spiritus  sancti.  Amen.  /.  Anno 
a  nativitate  domini  NPCCCXXX  indictione  terciadecima*)  in 
Monacho  in  domo  fratrum  Minorum  venerabilis  et  religiosus  vir 
frater  Michael  de  Cesena  ordinis  fratrum  Minorum  generalis 
minister  et  in  sacra  pagina  doctor  constitutus  in  presencia  infra- 
scriptarum'')  venerabilium  autenticarum  et  honestarum  personarum 


122  Nr.  218 

asserens  ad  sui'^)  noticiam  noviter  fore  deductum,  quod  lacobus 
de  Caturcho''),  qui  se  lohannem*)  papam')  XXII.  profitetur  et 
asserit,  quendam  famosum^)  libellum,  cujus  inicium  est  ,Quia  vir 
reprobus  Michael  de  Cesena  dudum*')  minister  generalis  ordinis 
Minorum'  et  cetera,  conposuerat  **)  et  sub  buUa  sua  hostiis  ecclesie 
maioris  Avinion(ensis)  affigi  fecerat  et  appendi,  in  quo  ipse  lacobus 
narrat  et  asserit  se  fecisse  quosdam  processus  contra  ipsum  fratrem 
Michael(eni) ')  et  multa  alia  asserit  et  dicit '')  in  maximum  preiudicium 
et  infamiam  ipsius  fratris  Michael(is)  generalis  ministri  et  omnium 
sibi  adherencium  et  tocius  dicti')  ordinis  Minorum  enorme  gravamen 
et™)  fidei  katholice  detrimentum,  et  volens  contra  predicta  gesta 
et  facta  per  dictum  lacobum  remedium,  prout  poterat,  adhibere 
in  presencia  infrascriptarum'')  venerabilium,  autenticarum  et  hone- 
starum  personarum  dedit,  porrexit,  presentavit  et  publicavit  et  legi 
fecit  etdat"),  porrigit,  presentat  et  publicat  infrascriptum  libellum 
et  dixit  et  protestatus  fuit,  provocavit "),  appellavit  et  fecit,  prout 
in  ipso  libello  continetur.         Cujus  libelli  tenor  talis')  est: 

2.  ,Universis  Christi  fidelibus  presentem  scripturam  inspec- 
turis  ad  perpetuam  rei  memoriam  innotescat,  quod  ego  frater 
Michael(is)P)  ordinis  fratrum  Minorum  generalis  minister  et  servus 
et  in  Sacra  pagina  doctor  a[ttenden]s'')  lacobum  de  Caturcho**), 
qui  se  papam  lohannem  XXII.  profitetur  et  asserit,  adversus 
saluberrimam  et  preclarissimam  Christiane  fidei  veritatem,  quam 
sancta  Romana  ecclesia'')  tenuit  et  tenet*),  nequiter  insurrexisse 
et  quod*)  inter  cetera  sua  facta,  gesta  ac  dogmata  hereticalia  eciam 
tria  detestanda  statuta,  quorum  primum  incipit  ,Ad  conditorem") 
canonum' '')'),  secundum  .Cum  inter'*),  tercium  ,Quia  quorundam'*), 
edere,  publicare  et  per  mundum  presumpserat  divulgare,  in  quibus 
hereses  manifestas  et  errcres  plurimos  detestabiles  dogmatizat 
catholice')  fidei  et  doctrine  et^)  vite*)  evangelice  et  apostolice 
ac™)  sancte  Romane  ecclesie  multipliciter  adversantes,  quodque 
idem  lacobus  hereticus  in  mei  et  tocius  dicti  ordinis  Minorum 
enorme')  preiudicium  et  gravamen  professionem  fidei  catholice, 
quam  ego  et  predictus  ordo  Minorum  feceramus  in  generali*) 
capitulo  ipsius  ordinis  olimi)  apud  Perusium>)  celebrato  et  per 
patentes  litteras  universis  Christi  fidelibus  miseramus*)  secundum 
formam,  quam  universalis  ecclesia  catholica  et  apostolica  in') 
decretali ')  posita  in  VI"  libro  decretalium  sub  titulo  De  verborum 
significacione,  que  incipit  ,Exit^),  qui  seminat'*),  profitetur  et 
tenet,  pluries  pronunciaverat  sive  asseruerat  hereticam**)  et  me 
ob  hoc  sibi  et  suis  erroribus  resistentem  in  sua  curia  de  facto 
presumpserat  arrestare,  in  Avinion(e)  tunc  existens  zelo  fidei 
catholice  et  ordinis  antedicti°)  meo  et  sociorum  nomine  et  nomine 
omnium  et  singulorum  michi  adherencium  et  adherere  volencium 
et  eciam  nomine  omnium  catholicorum  et  fidelium  Christianorum 
dixi,  presentavi*')  e[t]*'*)  denunciavi  dictos  processus  factos  per 
dictum''')  lohannem  hereticum  manifestum  fuisse  et  esse  nuUos  et 
nullius  roboris  et  momenti  et,  in  quantum  de  facto  processerunt, 
ex  eis  senciens  me  dicto  nomine  et  dictos  michi  adherentes  et 
adherere  volentes  fore  enormiter  aggravatos  a  predictis^')  gravami- 

1 


1330  Märe  26  123 

nibus  michi  et  ipsi''')  ordini  illatis^')  de  facto  et  contra  ipsum 
hereticum  tamquam  contra  meum  et  dicti  ordinis  ac  fidei  catholice 
adversarium  ad  sanctam  Romanam  ecclesiam  catholicam  et  aposto- 
licam  de  peritorum  consilio  provocavi"),  appellavi  legitime  sollemp- 
niter   et  in  scriptis*).  3.    Qua   appellacione   interposita   videns 

michi  mortis  periculum  imminere,  si  in  ipsius  lacobi  curia  diucius 
remansissem,  et  volens  ire*')  ad  loca  tuta,  ubi  secure  possem 
provocacionem  et  appellacionem  huiusmodi  publicare,  prosequi*^') 
ac ')  eciam  innovare,  de  dicta  civitate**')  Avinion(e)  recessi  de ') 
mense  maii  anno  a '')  nativitate  domini  M'CCCXXVIII" 
dicte  provocacioni  et  appellacioni  firmiter  inherendo"*).  Quam 
ob  rem,  cum  hoc  ad  ipsius  heretici  noticiam  pervenisset'''), 
me  et  socios  meos  hostiliter  prosequi^^')  fecit,  ut  nos  ca- 
peret,  si  sibi  possibilitas  affuisset.  Et  cum  domino  lesu  Christo, 
pro  cuius  fide  persecucionem  huiusmodi  paciebamur,  mirabiliter 
cooperante '')  evaserimus™')  manus"')  eins,  ipse  hereticus  suo  desi- 
derio  privatum  se  cernens  contra  me  et  ipsos  socios  meos  nobis 
adhuc°')  existentibus  in  itinere  eundo^')  ad  civitatem  Pisanam*!') 
pro  dicta  provocacione"'')  et  appellacione  publicanda'"'*)  et  pro 
viribus  persequenda  ex  quibusdam  falsissimis  et  confictis*')  causis'') 
post  et  contra  dictam  appellacionem  et  omni  iuris"')  et  iudici- 
orum  ordine  pretermisso"^')  processus  iniquissimos  promulgavit '). 
4.  Quos  Processus  iterum  dixi  et  denunciavi  fore  nullos  et 
nullius  valoris™')  et,  in^')  quantum  de  facto  processeranf'),  ab  ipsis 
processibus  immo  verius  excessibus  et  ab  omnibus  aliis  gravaminibus 
per  eum  michi  et  dictis  sociis  meis  et  nobis  adherentibus  ac^) 
prefato  ordini  illatis  et  que^')  inferentur  imposterum,  legitime  et 
in  scriptis  ad  sanctam  Romanam  ecclesiam  appellavi  et  supposui 
me  et  dicta  mea  correctioni  et  emendacioni  sancte  Romane  ecclesie 
protestans  firmiter  me  illam  fidem  tenere  et  observare  velle  per- 
petuo,  quam  sancta  Romana  ecclesia,  que  disponente  domino 
cunctorum  fidelium  mater  est  et  magistra,  tenet,  credit"),  predicat 
et')  observat'),  prout  in  instrumento  ipsius  appellacionis  et  provo- 
cacionis*)  hec  et  alia  seriosius  explicantur.  Que  appellaciones 
eidem  lacobo  intimate  fuerunt  et  ipse  eciam  in  quodam  libello ') 
suo  erroneo  valde  prolixo  in  scriptis  sub  bulla  sua  redacto,  cuius 
libelli  inicium  est  ,Quia  vir  reprobus  Michael')  de')  Cesena")**) 
et  cetera,  manifeste  fatetur  se**)  libellos  appellacionum  huiusmodi 
habuisse,  quibus  eciam  libellis  nititur  in  ipso')  suo  libello  erroneo*''') 
respondente")  verba  multa  contenta')  in  dicta  appellacione  per 
me  dudum  interposita  ad  dictam  Romanam  ecclesiam  in  eodem 
libello  eciam')  inserendo.  5.  Ex  quibus  liquet,  quod  lacobus 
impetebatur  et  contra  ipsum  de  crimine  heresis  agebatur  ac  per 
consequens  hec  falso  supposito  sine  preiudicio,  videlicet  quod  non 
esset  certum  ipsum  lohannem  fuisse  et  esse  hereticum  manifestum 
et  tamquam  hereticum  manifestum  ab  omnibus  catholicis  evitandum, 
sed  dubium  diceretur,  cum  in  tali  dubio  generale  concilium  uni- 
versalis ecclesie  catholice,  quod  sanctam  Romanam  ecclesiam,  ad 
quam  per  me  dictis  nominibus  appellatum  extiterat ''''),  representat, 
habebat   et  habet  de  huiusmodi  appellacionibus  et  crimine  heresis 


124  Nr.  218 

cognoscere  et  diffinire,  cum  manifestum  existat,  quod  papa  in  hiis, 
que  ad  fidem  catholicam  pertinent,  subest  conciliis  (prout'''^*)  legitur 
et  probatur  et  decretis  XIX.  distinctionis  canone  .Anastasius'*') 
in  textu  et  glosa  ordinaria  super  verbo  iconcilio'  et  XV  distinctionis 
canone  ^Sicut  sancti'  ")  in  textu  et  glosa)  et  accusari  potest  papa**) 
de  heresi  et  a  concilio  iudicari,  si  a  fide  deviat,  nee  posset  statuere, 
quod  non  posset  accusari  de  heresi,  quia  ex  hoc  periclitaretur  tota  ecciesia 
(ut  hec  leguntur  XL.  distinctionis  canone  ,Si  papa''*)  in  textu  et 
glosa).  In  hoc  enim  maius  est  concilium.  Nam  orbis  maior  est 
Urbe  (XCIII.  distinctionis  canone  .Legimus"')  in  textu  et  glosa). 
Immo  si  papa  a  fide  deviat,  minor  est  quocumque  catholico  (ut  pro- 
batur XXIIIF  questione  I.  canone  iSi  A(ugustin)us"*)  versu  ,Item 
cum  dominus'  in  fine  et  plane  et  expresse  notatur  in  eadem  causa 
XXIIII.  questione  I.  canone  ,Achacius"*)  in  glosa  ordinaria). 
Unde  quid  semel  COncilium  seu  synodus  Statuit  pro  fidei  «  veritate, 
papa  mutare  non  potest,  quia  subiacet  in  hiis  concilio  (XXIIII* 
questione  I.  canone  .Maiores''^)),  nee  contra  huiusmodi  statuta 
patrum  concedere  aliquid  vel  mutare  (XXV  questione  I.  canone  ,Sunt 
quidem'")  et  canone  ,Contra  statutum''*)  et  canone  ,Omne''*)  et 
canone  , Prima  salus'*")  et  in  eadem  causa  questione  II*  canone 
,Si  ea  destruerem'*')  et  canone  .Amputato"*)).  Nee  papa  possct 
statuere,  quod  religiös!  proprium  haberent  (Extra  De  statu  monachorum 
capite  ,Cum  ad  monasterium'*^)  in  fine)  nee  contra  generale  statu[tu]m") 
ecclesie  dispensare  (XXV.  questione  I.  [canone]  ,Que  ad  perpetuam'**) 
in  textu  et  glosa).  Ex  quibus  iuribus  clare  patet,  quod  papa  in 
hiis,  que  pertinent  ad  ius  divinum,  fidem  vel  mores,  subiacet  con- 
ciliis et  sanctorum  patrum  statutis.  Et  si  contra  faciat,  accusari 
potest  et  iudicari  et  ad  concilium,  quod  est  eo  in  hoc  superius, 
potest  appellari.  Constat  enim,  quod  per  appellacionem  eiimitur 
appellanS  a  potestate  et  iurisdictione  illius,  a  quo  appellavit  (ut  patet 
per  id,  quod  legitur  et  notatur  Extra  De  appellacionibus  capite 
,Proposuit''')  in  textu  et  glosa).  Et  is,  ad  quem  appellatum  est, 
et  non  is,  a  quo  est  appellatum,  habet  de  tali  appellacione  cognos- 
cere (Extra  De  appellacione  capite  ,Ut  debitus'*^  et  capite  ,Cum 
speciali'*').  Nee  is,  a  quo  est  appellatum,  appellacione  pendente 
potest  aliquid  innovare  vel  faeere  in  preiudicium  appellantis  (II* 
questione  VI.  canone  .Appellantem'**)  et  nil  innovari  appellacione 
pendente  1.  I  et  maxime,  cum  causa  tangit  illum,  a  quo  appellatum 
sive  provocatum  est,  quia  in  causa  propria  nullus  potest  iudicare 
Tel  ius  sibi  dicere  (XXIIP  questione  IIII.  canone  ,Inter  querelas'*') 
et  questione  V*  canone  ,De  occidendis''*)  et  Codice  ,Ne  quis  in 
causa  propria  iudicet  vel  ius  subi  dicat'"*)  per  totum).  Nee 
potest  aliquis  esse  pars  et  iudex  (IUI.  questione  IIII.  canone  I."). 
Manifestum  est  eciam,  quod  is,  qui  dieta  sua  supposuit  correctioni 
sancte  Romane  ecclesie,  non  est  censendus  nee  iudicandus  hereticus, 
eciam  si  erraret  (ut  clare  probatur  Extra  De  summa  trinitate  et 
fide  catholica  ,Dampnamus''*),  ubi  de  abbate  loachim  dicitur,  quod 
licet  erraret,  tarnen,  quia  dieta  sua  ecclesie  Romane  correctioni 
subieeit,  non  fuit  censendus  hereticus;  et  ad  hoc  expre.sse  faeit 
XXIUI"  questione  III.  canon  ,Dixit  apostolus'^*)  in  textu  et  glosa  et 


1330  März  26  125 

in  eadem  causa  questione  I.  canon  ,Hec  est  fides"*)  in  glosa  ,Cum 
similibus').  6.  Unde  concluditur  manifeste,  quod  ea,  que  dictus 
lacobus  in  dicto  libello  suo  erroneo  circa  principium  ipsius  libelii 
asserit  dicens  ^*) :  ,Quia  vir  reprobus  Michael  de  Cesena  dudum 
generalis  minister  ordinis  fratrum  Minorum  constituciones  nostras 
videlicet  ,Ad  conditorem''),  ,Cum  inter'^)  et  ,Quia  quorundam") 
visus  est  multipliciter  inpugnare  et  libellos  suos  continentes  in- 
pugnaciones  predictas  ad  diversas  mundi  partes  et  studia  destinare, 
propter  que  et  plures  excessus  ipsius  fuit  per  nos  de  fratrum 
nostrorum  consilio  fautor  hereticorum  hereticus  iudicatus'  —  hec 
ibi  —  et  quidquid  in  ipso  libello  asserit  se  pronunciasse,  fecisse 
vel  declarasse  et  quidquid  dixit  et  fecit  contra  me  sive  in  mei 
preiudicium  vel  gravamen  et  maxime  post  et  contra  appellaciones 
premissas  per  me  ad  sanctam  Romanam  ecclesiam  interiectas, 
nullius  extitit  firmitatis.  Si  enim  liceret  sibi  iudicare  seu  con- 
dempnare  resistentes  eidem  et  pro  fide  catholica  ad  sanctam 
Romanam  ecclesiam  sive  sacrum  generale  concilium,  quod  ipsam 
representat,  appellantes  sive  provocantes,  tota  fides  ecclesie  peri- 
clitari  possct,  quia  nuUus  auderet  nee  posset  sibi  resistere,  eciam 
si  totam  fidem  catholicam  destrueret  et  erroneam  iudicaret,  quod 
sentire  est  hereticum  et  insanum,  et  secundum  hanc  heresim  male 
fecissent  sancti  per  ecclesiam  catholicam  canonizati,  qui  resisterent 
pontificibus  deviantibus  a  fidei  veritate,  sicut  sanctus  Ylarius  Leoni 
pape  et  sanctus  Eusebius  pape  Liberio  et  alii  sancti  viri  et  clerus 
Romanus  Anastasio  pape  et  sie  de  aliis,  prout  in  legendis  et 
cronicis  sanctorum  legitur,  restiterunt.  7.    Ex  predictis  eciam 

patet,  quod  se  ignarum  omnis  iuris  esse  demonstrat,  dum  contra 
omnem  legem  in  causa  propria  ius  sibi  dicit  et  iudicat  et  superioris 
id  est  generalis  concilii  sibi  iurisdictionem^^)  et  iudicium  usur- 
pat*^*^*)  et  supponentem  se  et  dicta  sua  correctioni  et  emendacioni 
sancte  Romane  ecclesie  ac  protestantem  firmiter  se  tenere  et  ob- 
servare  velle  perpetuo  fidem  illam,  quam  sancta  Romana  ecclesia 
tenet  et  observat,  et  in  hiis,  que  ad  fidem  pertinent,  ad  iudicium 
sancte  Romane  ecclesie  per  viam  provocacionis  et  appellacionis 
iuxta  formam  sacrorum  canonum  recurrentem  tamquam  hereticum 
diffamat,  iudicat  et  condempnat,  ut  de  eo  et  de  eius  consiliarüs 
in  hac  parte  dici  valeat  illud  psalmiste  vaticinium :  ,Nescierunt  neque 
intelleierunt,  in  tenebris  ambulant  ).  ,erraverunt  ab  vero,  loculi  sunt  falsa  *). 
Verum  quia  detractionis  vicium  excecacionem  inducit  Gregorio  in 
registro  dicente :  iQuid  aliud  detrahentes  faciunt  nisi  quod  in  pulverem 
sufflant  atque  in  oculos'suos  terram  eicitant,  ut,  unde  plus  detractionis  perflant, 
inde  magis  nihil  veritatis  videant*").  8.    Ideo    dictUS   hereticuS,    dum 

plus  scribit,  semper  in  peius  proficit  et  tamquam  cecus  in  foveam 
errorum  et  heresim  ruit  quam  alterius  preparavit,  ita  quod  hereses 
adeo  manifestas,  evidentes  ac  notorias  in  ipso  suo  libello  heretico 
publice  et  notorie  in  subversione  fidei  catholice  dogmatizat,  quod 
nee  accusacione  nee  denunciacione  nee  iudicio  egent,  cum  sint 
hereses  per  sacros  canones  et  sacra  concilia  sancte  Romane  ecclesie 
cum  suis  sectatoribus  condempnate  et  excommunicate.  9.  Et 
ne   huiusmodi   hereses  et    errores,    quos  dictus  hereticus   in   dicto 


126  Nr.  219—222 

libello  suo  dogmatizat,  corda  ignorancium  iura  sive  simplicium 
inficere  valeant,  licet  in  dicto  libello  erroneo  publice  per  dictum 
hereticum  divulgato  contineantur,  tarnen  aliquos  principales  errores, 
per  quos  ipse  hereticus,  quod  est  fidei  Christiane,  quod  religionis, 
quod  legis,  quod  vite,  quod  morum,  quod  discipline,  velud  alter 
Antichristus  et  magni  Antichristi  precursor  destruit  et  confundit 
in  quadam  magna  scriptura  continente  reprobaciones  errorum  et 
responsiones  ad  ea,  que  dictus  hereticus  ad  suorum  errorum  fulci- 
mentum  adducit,  feci  redigi.  Quam  scripturam  volui  et  mandavi 
in  instrumento  appellacionis  huiusmodi  redigi  et  interseri,  ita  quod 
de  hiis  instrumentum  in  forma  publica  dari  possit  tenorem  ipsius 
scripture  magne  continens  et  eciam  absque  continencia  tenoris 
eiusdem,  prout  volenti  habere  hanc  appellacionem  in  forma  publica 
magis  videbitur  expedire'^'').  10.  Quare  ex  predictis  racionibus 
et  causis  et  aliis  suo  loco  et  tempore,  si  necesse  extiterit,  pro- 
ponendis  et  offendendis  ego  frater  Michael  dicti  ordinis  Minorum 
generalis  minister  et  servus  omnia  et  singula  dicta,  gesta  et  facta 
et  pronunciata  per  dictum  lacobum  hereticum  in  mei  infamiam, 
preiudicium  vel  gravamen,  que  in  dicto  libello  erroneo  continentur 
seu  de  quibus  fit  mencio  in  eodem,  et  omnia  alia  per  ipsum  hereti- 
cum gesta  et  facta  dico,  pronuncio  et  denuncio  fuisse  et  esse  nulla 
et  nullius  valoris  et  momenti  et  in  quantum  de  facto  processerunt, 
senciens  me  dicto  nomine  et  michi  adherentes  ex  eis  fore  enor- 
miter  agravatos  et  gravari  posse  de  facto  ab  eis  et  ab  omnibus 
hiis,  que  secuta  fuissent  vel  sequerentur  ex  ipsis  in  hiis  scriptis, 
ad  sanctam  Romanam  catholicam  ac  apostolicam  ecclesiam  provoco 
et  appello  et  subicio  me  et  omnes  michi  adherentes  protectioni 
et  defensioni  ipsius  Romane  ecclesie  non  intendens  per  hoc  a 
provocacionibus  et  appellacionibus  alias  per  me  factis  et  inter- 
positis  contra  dictum  lacobum  hereticum  et  eius  gesta  et  facta 
recedere  sed  eis  pocius  inherere  et  suppono  rae  et  dicta  mea 
correctioni  et  emendacioni  sancte  Romane  ecclesie  et  protestor 
me  illam  fidem  teuere  et  observare  velle  perpetuo,  quam  sancta 
Romana  ecclesia,  que  disponente  domino  cunctorum  fidelium  mater 
est  magistra,  tenet  et  predicat  et  observat'. 

Acta  et  facta  fuerunt  predicta  in  Monacho  in  domo  fratrum 
Minorum  in  refectorio  ")  eiusdem  domus  anno  predicto  a  nativitate 
domini  MOCCCXXX.  indictione  XIIP,  VII"  kalendas  aprilis  pre- 
sentibus  testibus  vocatis  et  rogatis  venerabilibus  viris  dominis  Henrico 
decano  sancti  Petri,  Henrico  plebano  ^^)  sancte  Marie  ").  In """) 
quorum  eciam  omnium  testimonium  predictus  frater  Michael 
sigillum  sui  officii  presentibus  duxit  apponendum. 

1)  Ueberschr,:  Appellacio  fratris  Mich(aelis)  contra  lohannem  papam.  -|-  a) 
XUI  N.  +  b)  infrascriptorum  N.  -\-  c)  suam  N.  +  d)  Caturco  1^.  +  e)  nach 
dem  folgenden  Worte  N.  -\-  i)  appellat  add.  N.  -{-  g)  dudum  —  Minor,  fehlt 
N.  4-  i)  generalem  ministrum  add.  N.  4-  k)  dixit  N.  +  1)  fehlt  N.  -\-  m) 
ac  N.  -f-  o)  et  add.  N.  -\-  p)  Michael  N.  +  q)  antedictus  K.  -|"  r)  nach 
docuit  N.  -[-  s)  docuit  N.  +  t)  quedam  K.  -\-  u)  condicionem  K.  -\-  v)  fehlt 
K.  +  w)  et  AT.  +  x)  dicto  N.  4-  y)  Busium  N,  K.  +  i)  Exiit  N.  -f-  a') 
pronunciavi  N.  -\-  &'*)  eos  K.  4"  b')  dominum  N.  +  c')  dictis  N.  •\- 
d')  dicto  N.    -\-  e')  ill.  nach  de  facto  N.   -V-  V)  me  N.   -\-    g')  persequi  N.  -j- 


1330  Mars  27— Juli  2  127 

h')  caria  N.  -\-  i')  et  K,  a.  •aa.ti-v.  fehlt  N.  -\-  k')  prevenisset  N?  -f-  1')  cooporante 
N.  -\-  m')  evasimus  N.  -)-  n')  manibus  N.  +  o')  ad  hoc  K.  +  p')  eundi  N. 
+  q')  Pisar.  K.  +  r')  appell.  et  prov.  st.  pr.  —  app.  N.  -\-  r'*)  provocanda, 
aus  provocandam  korr.  N.  +  s  )  perfictis  N.  -\-  t')  vor  Galsissimis  N.  -\- 
u')  iure  N.  -\-  v')  pretermissis  N.  -\-  w')  et  momenti  add.  N.  -\-  x')  quatenus  st. 
in  quantum  K.  -f-  y')  processerunt  N.  -\-  z')  qui  N.  -\-  aa)  si  N.  +  bb) 
heretico  N.  +  cc)  respondere  N.  -\-  dd)  anstelle  von  getilgtem  representat 
(oder  dies  nicht  getilgt?)  und  eines  anderen  getilgten  Wortes  von  Hd  3a 
nachgetr.  K.  -\-  dd*)  Randglosse  Iura  allegantur  von  Hd  3a  K.  -\-  ee)  papam 
K.  -f-  ff)  statum  K.  +  gg)  iusdictionem  K.  -{-  gg*)  usurpare  ?  K.  -\-  hh)  von 
diesem  Worte  an  Wechsel  des  Ductus  (doch  gleiche  Hd !)  +  ü)  ref ectoria  N. 
+  kk)  ecclesie  add.  N.  +  11)  danach  add.  N :  Volfrardo  Cyngesfelt  sacerdote, 
Odone  sacerdote  domestico  plebani  sancte  Marie,  Gotfredo  domestico  dominl 
decani  sancti  Petri,  magistro  Matheo  de  Pergamo  raedico  domini  imperatoris, 
fratribus  Hermanno  gardiano  conventus  Monachi,  Nycalao  de  Frisigna  et  aliis 
fratribus  dicti  conventus  et  pluribus  aliis  clericis  et  secularibus  et  infrascriptis 
notoriis  publicis,  qui  rogati  fuerunt,  ut  de  predictis  secundum  formam  superius 
traditam  conficerent  publicum  instrumentum  videlicet  Merboto  notario  publice 
provinciali,  Sicardo  notario  civitatis  Monachi,  lohanne  Morosi  et  fratre  Ardiguino 
de  Spina  ordinis  fratrum  Minorum.  Amen.  +  mm)  In  —  apponendum  fehlt  N. 
1  a)  Raynaldus  1329  §  22 ff.,  Baluse  Mise.  111  3^3 ff.,  vgl.  Müller  l.  c.  74  nr.  26 
(1329  Nov.  16).  "  1)  c.  3,  E.xtravag.  Johann.  XXII.  14.  «=  2)  c.  4,  ebenda.  » 
3)  c.  5,  ebenda.  «>  4)  Müller  l.  c.  68  nr.  3  oder  4  (1322  Juni  4  und  6).  oo  5)  c.  3, 
Sextus  V12.  00    5  a)  vgl.  Müller  69 f.  nr.  8, 11, 12.  »   6)  /.  c.  70  nr.  14.  »   6  a)  vgl. 

I.  c.  70  nr.  17.  <»  7)  /.  c.  70  nr.  18.  «  8)  /.  c.  71  nr.  20  und  21.  «>  10)  c.  9,  D.  19. 
00  11)  c.  2,  D.  15.  a>  12)  c.  6,  D.  40.  oo  13)  c.  24,  D.  93.  00  U)  „icht  in  C.  XXIV 
q.  1.  »  15)  c.  1,  C.  XXIV  q.  1.  00  16)  c.  2,  C.  XXIV  q.  1.  00  17)  c.  6,  C.  XXV  q.  1. 
00  18)  c.  7,  C.  XXV  q.  1.  <*>  19)  c.  8,  C.  XXV  q.  1.  "  20)  c.  9,  C.  XXV  q.  1.  <» 
21)  c.  4,  C.  XXV  q.  2.  «>  22)  c.  11,  C.  XXV  q.  2.  «>  23)  c.  6,  Extra  III  35.  00 
24)  c  3,  C.  XXV  q.  1.  00  25)  c.  24,  Extra  II  28.  00  26)  <:.  59,  E.xtra  II  28.  » 
27)  c.  61,  Extra  II  28.  00  28)  c.  2,  C.  II  q.  6.  00  29)  c.  27,  C.  XXIII  q.  4.  00 
30)  c.  8,  C.  XXIII  q.  5.  <»   30  a)  C.  III 5.  «  31)  c.  1,  C.  IV  q.  4.  »   32)  c.  2,  Extra 

II.  <»  33)  c.  29,  C.  XXIV  q.  3.  »  34)  c.  14,  C.  XXIV  q.  1.  »  35)  Baluse  Mise. 
III  323.  «  39)  Ps.  82,  5.  «  4O)  Ps.  57,  4.  00  41)  Gregorii  L  registrum  XI  1 
(M.  G.  Epist.  II  260  Z.  Iff.). 

219.  Avignon  1330  März  27. 

Gaucelinus  Bischof  von  Albano  ('AlbanensisJ  an  Conradus  Pleban  in 
Ettenhusen  (-hausen),  Mainzer  Diözese,  erlaubt  ihm  als  päpstlicher  Pönitentiar , 
sich  2  Jahre  lang  durch  einen  Beichtvater,  es  sei  denn  von  Sachen,  für  welche 
der  päpstliche  Stuhl  zuständig  ist,  absolvieren  und  sich  vota  peregrinacionis 
et  abstinencie,  die  er  schwer  erfüllen  könne,  durch  denselben  einmalig  mit 
anderen  frommen  Werken  vertauschen  zu  lassen,  ultramarino,  beatorum 
apostolorum  Petri  et  Pauli  adque  (!)  lacobi  votis  dumtaxat  exceptis.  Ut  anime 
—  D.  Avin.  VI.  kal.  apr.  pont.  dorn.  loh.  pape  XXII.  a.  quarto  decimo.  — 
K  216. 

220*.  [1330  Mai  24—26]. 

Deutsche    Fürsten    an   den    Papst;    inseriert    in    Nrr.    224    und    227. 

Const.   VI   nr.  762   aus  Vatikan.  Register  (1  und  2).     K  $6  a   und  K  SJ  a ; 

beide  bieten  wie  2  S.  649  Z.  16  ex  una  parte  und  Z.  21  recedet  ab  appellacione. 

221.  Trier  1330  Juni  18. 
Erzbischof  Baldewin    an   alle  Getreuen  Christi:   verleiht  Allen,   die  zu 

der  St.  Katharinen-Kapelle  in  reclusorio  zu  Harn  (?)  prope  Luceinborg  (!) 
(Luxemburg)  wallfahrten  oder  ihr  ein  Geschenk  aus  ihrem  Vermögen  machen 
oder  für  ihn  und  seine  Herde  beten,  für  ein  Jahr  einen  40tägigen  Ablass ; 
doch  sollen  huiusmodi  indulgenciarum  littere  non  alibi  nisi  ad  opidum  Lueceln- 
burg  (e  über  u)  deferantur.  Cupientes  quoslibet  —  D.  Treveris  a.  dom.  M" 
tricentesimo  tricesimo  XVIIIa  die  mensis  iunii.  —  K  462. 

222.  Köln  1330  Juli  2. 
Henricus  Erzbischof  von  Mainz  an  den  Kleriker  lohannes  de  Ysenaco  ; 

dispensiert  ihn  gemäss  der  eingerückten  Nr.  217,  da  er  würdig  sei.  Presen- 
tatis  per  te  —  D.  Colonie  VI.  non.  iul.  a.  dom.  1330.  —  K  2lT. 


128  Nr.  223—226 

223.  Luxemburg  [1330]  Juli  4. 

König  Johann  von  Böhmen  schlägt  dem  Aso  Visconti, 
Reichsvikar  in  Mailand,  vor,  über  die  schwebenden  Fragen  mit 
ihm  SU  verhandeln. 

K  57  b,  inseriert  in  Nr.  229.  Aus  dem  Vatikan.  Register  (V) :  Const. 
VI  nr.  799.  Der  dort  „sehr  verderbt"  genannte  Text  lässt  sich  nun  bedeutend 
verbessern. 

Johannes  dei  gracia  Boem(ie)  et  Polonie  rex  ac  Lutzem- 
burg(ensis)*)  comes  spectabili  viro  Azoni  de  Vicecomitibus  civi- 
tatis et  districtus  Mediolan(ensis)  sacri  imperii  vicario  generali 
amico  nostro  carissimo  salutem*")  et  dilectionis*^)  affectum. 
1.  Super  eo,  quod  nos  legacionis  nobis  ex  parte  vestra**)  per 
strennunm*^)  virum  Symonem  de  Vienna  militem  et  in  hac  parte 
nuncium  vestrum*^)  sub  commissa  sibi  credencia*)  provide'')  ac*) 
sapienter  exposite  mot[u]^)  per  litteras  [nojstras''),  que  eidem 
militi  in  dicendis  [vjobis")  pro  parte  [nojstra'')  fidem  et  relatus 
credulos  conferebant  *),  nos  nuncios  nostros  ad  vos  in ')  proximo 
missuros  vobis  nuper  duximus  pollicendum,  dilectionem  vestram 
non  lateat,  quod  obstantibus  plurium  diversorum  negociorum'') 
curis  hec')  hactenus  commode  nequivimus  adimplere.  2.  Nunc 
vero  de  negociis")  alias")  disposito  circa  hec  duximus  taliter 
respondendum  quod  infra  octa[bam]°)  beati  Petri  ad  vincula 
proxim[a]mP)  vel''),  quod  ad  aliquem  locum  tarn  vobis  vicinum 
quam  nobis  nobiscum  infra  dictum  terminum  comm[o]de'')  poteritis 
convenire,  nos  dante  domino  personaliter  transferemus  vel  infra 
eundem  terminum  nuncios  solempnes  *)  nostros  vobiscum  habebitis, 
cum  quibus  de  negociis  imperii  et  nostris')  poteritis  tanquam  cum 
persona  nostra  propria  in  omnibus  ordinäre.  3.  Unde  secundum 
hec')  aliis  imperii  fidelibus,  quibus  expedire  videritis,  aperire") 
curetis^),  de  nostris*")  et  imperii  negociis  medio  pro  meliori 
tempore    disponatis  in    devocione    et    constancia    solitis    post- 

positis  quibuscumque  accidentibus  persistentes,  de  [no]stris'')  in 
omnibus,  que  sacri  imperii  ac  vestri'')  honorem  respiciant,  consilio 
et  consolacione  confisi. 

Datum  Lutzelenburg*)  IUI'  iulii. 

I)  Ueberschr.  in  K:  Littera  regis  Bo(emie).  -\-  a)  Lucemburg(ensis)  V.  -\- 
b)  davor  et  V.  -\-  c)  dilectionem  V.  +  d)  nostr.  V.  -\-  e)  strennuum  V.  + 
t)  et  V.  -\-  g)  mota  K,  V ;  Schwalm  schlägt  motu  oder  intuitu  vor.  +  b)  vestr. 
K.  +  i)  nobis  (zu  vobis  korr.?)  K ;  fehlt  V.  +  k)  negociis  V.  +  1)  hoc  V. 
+  m)  ipsis  add.  V.  -\-  n)  aliter  V.  +  Q\  octavas  AT.  +  p)  proiimum /iT.  + 
q)  Schwalm  streicht  vel  quod,  muss  infolgedessen  aber  vor  nobiscum  ein  nicht 
überliefertes  ubi  ergänzen.  -\-  r)  fehlt  V;  commede  K.  -\-  s)  solennes  V.  + 
t)  K,  V.  +  u)  apperire  K.  -\-  v)  Schvoalm  ergänzt  danach  ac.  +  w)  Lucem- 
burg(i)  V. 

1)  verloren. 

224*.  [1330  vor  Juli  31]. 

Peter  von  Corvara  (Gegenpapst  Nikolaus  V.)  an  Papst  Johannes  XXII. 
K  5(>b>  inseriert  in  Nr.  225;  aus  Vatikan.  Register:  inseriert  in  Const.  VI 
nr.  814;  bessere  Lesarten  von  K:  S.  689  Z.  14 f.  tanta  (st.  tamj  —  quanta, 
Z.  13  appel  1  e  t  ur,  Z.  16  astra  celi  ecclesiasti  c  i ;  andere  Varianten  Z.  21 
annus  completus,  Z.  24  benignissima  (st.  beatissimaj  sanctitas,'  Z.  28  wird 
obloquentium  bestätigt. 


1330  Juli  4-1330  Juli  129 

225.  Avignon  1330  Juli  31. 
Papst  Johannes  XXII.  meldet  dem  Erzbischof  Baldewin,  dass  er  dessen, 

des  Königs  Johann  von  Böhmen  und  des  Herzogs  Otto  von  Oesterreich  Ver- 
such, ihn  mit  Kaiser  Ludwig  auszusöhnen,  ablehne.  Pridem  carissimi  — 
D.  Avinione  II.  kal.  aug.  pont.  n.  a.  quartodecimo.  —  K £6  mit  der  Ueberschr. 
Miss(ilis)  ad  Trever(ensem),  in  qua  refutatur  pro  Bavaro  oblata  satisfactio. 
Wesentliche  Abweichungen  von  der  meist  übereinstimtnenden  Ausfertigung 
für  Böhmen,  Const.  VI  nr.  814  (aus  dem  Vatikan.  Register,  wo  am  Ende, 
S.  691  Z.  4,  auch  unsere  Nr.  erwähnt  ist):  S.  686  Z.  37 f.  loh.  ep.  serv. 
servor.  dei  ven.  fratri  Bald.  arch.  Trev.  sal.  et  ap.  ben.  Pridem 
carissimi  in  Christo  filii  nostri  lohannis  regis  Boem(ie) 
illustris  litteras  st.  Regi  —  recepim.;  Z.  38  f.  frater  et  ipse  rei  st. 
fili  —  tuus ;  Z.  42  fehlt  fili  carissime ;  Z.  43  manifeste  respiciunt ;  S.  687 
Z.  1  tuas  et  eciam  alias  dicti  regis  —  litteras  st.  alias  regias  etiam 
—  litt.;  Z.  4  Meynstorf  —  tuos  et  regios  mittebatis  st.  Mestorf  —  reg. 
destinabat ;  Z.  5  r  e  x  s/.  archiepiscopus ;  Z.  17  L  u  d  e  w  i  c  i  pre  dicti  st. 
prefati  Bavari;  Z.  20  Marcilium  st.  Mars,  (wiederholt);  Z.  22  illos  errores 
st.  illas  (emendiert  ans  illos^ ;  Z.  24  ac  st.  et ;  Z.  29  ad  imperiale  (st.  tale^ 
fastigium ;  Z.  39  in  quam ;  Z.  41  ac  (fe hlt  per  Romanos,  quibus  hoc 
non  competit^  eciam  coronari;  Z.  43  notus  st.  notum ;  S.  688  Z.  4  revo- 
cassetis;  Z.  10  Castellanen{si)  st.  Castellano;  Z.  14  Ockam  st.  Okam;  Z.  17 
heretica  st.  hereticalia ;  Z.  18  declarare  st.  declararent,  declaraveran  t  st. 
declaraverunt ;  Z.  19  Bon  a  m  graciam  st.  Bonagratiam ;  Z.  23  cura  v  i  t  st. 
curaverunt;  Z.  28  videret  st.  des  überlieferten  videretur;  Z.  36  sunt  st.  des 
überlieferten  sicut ;  Z.  -^0  et  habitantes;  Z.  45  pro  parte  Bavari;  S.  689 
Z.  4  i  a  m  ipsemet ;  Z.  44  of f  e  r  e  t  st.  of ferret ;  S.  690  Z.  //.  s  u  p  r  a  dicte 
intelliguntur  st.  pred.  intelligantur,  statu  s  u  o ;  Z.  8  inten  d  i  t  st.  intendat ; 
Z.  24  acquir  e  r  e  t  st.  acquiret ;  Z.  25  quo  vis  st.  quoquam ;  Z.  3^^  f  r  a  t  e  r  - 
nitatem  tuam  st.  providenciam  regiam ;  Z.  41  Ludewici  st.  Bavari, 
leguntur  st.  legantur ;  S.  687  Z.  15,  16,  S.  688  Z.  3,  30,  34,  38,  42,  45, 
S.  690  Z.  6  frater  st.  fili  (carissime) ;  Umstellungen :  S.  687  Z.  6  f idem  (nach 
\oceJ,  Z.  10  prefata  credencia,  Z.  29  condicio  inhabilis,  Z.  46  interdictum  (vor 
violarej,  S.  688  Z.  6  honorem  et  utilitatem,  Z.  14  ordinis  fratrem,  Z.  20 
exigentibus  demeritis,  Z.  21  sedis  apostolice,  Z.  22  sibi  similiter,  Z.  40  rector 
es,  S.  689  Z.  40  nuUa  vor  in,  S.  690  Z.  30  honore  imperiali;  S.  687  Z.  32 
fehlt  wie  in  Const.  est;  Verderbungen:  S.  688  Z.  35  possit  st.  posse;  S.  690 
Z.  2  fehlt  das  2.  in.  —  Zu  den  Namen  der  luxemburgischen  Gesandten 
der  Randvertnerk  Losses:  Hos  vidi  in  curia,  quia  tunc  fui  in 
studio  Mont(e)pess(ulano)  (Montpellier). 

226.  [1329—1330  Juli]. 
Ersbischof  Baldewin  bevollmächtigt  den   Mainzer   Dom- 
dekan Johannes  und  Andere,  für  den  Krieg  mit  den  Her  sögen 
von  Oesterreich  bis  1000  Pfund  Heller  als  Anleihe  aufsunehmen. 

K  JQ'J^).  —  Eine  ähnliche  Wendung  gegen  die  Habsburger  enthält 
schon  Baldewins  Vertrag  mit  Ulrich  von  Württemberg  vom  7.  Juni  1329 
(vgl.  Schrohe  Mainz  9).  Spätestens  fällt  die  U.  in  die  Zeit  des  elsässischen 
Feldzuges,  der  Anfang  1330  begann  und,  ohne  zu  eigentlichem  Kriegsausbruch 
geführt  zu  haben,  atn  6.  August  durch  den  Frieden  von  Hagenau  beendigt 
wurde  ;  vgl.  E.  Leupold  Berthold  von  Buchegg  (1882)  68 ff.,  Vogt  Balduin  21  ff. 

1.  Wir  B(aldewin)  dun  kunt,  daz  wir  von  des  stieftes  zu 
Mentze  noit,  die  er  itzunt  lidet  von  criges  und  urlouges  wegen, 
die  wir  und  der  stieft  itzunt  han  mit  den  hertzogen  et  cetera  und 
iren  helferen  allen,  den  ertieren  luden  lo(han)  deme  dechant 
et  cetera  macht  gegeben  han  und  geben  an  diseme  gegenwertigen 
brive,  uns  und  deme  stiefte  uz  zu  gewinnene  und  uf  sich  zu  nemene 
von  des  stieftes  wegen  an  spise,  koste,  buwe  und  an  anderen 
Stücken,  der  noit  ist  zu  deme  crige,  biz  uf  dusent  punt  haller. 
2.  Und  waz  sie  under  der  summen  also  uz  gewinnen,  daz  sie  be- 

Nova  Alamatmiae  9 


130  Nr.  227—231 

wisen   kuntliche,    daz    is   wizzentlichen.  3.   Komen    sie    in    des 

stieftes  urbere  und  noitdurft,  daz  suUen  wir  von  des  Stiftes  wegen 
und  der  stift  in  richten  und  gelden  und  sie  des  entlegen  und 
entheben.  Und  zu  einem  Urkunde  dirre  dinge  und  daz  sie  deste 
sicher  sin,  so  han  wir  in  disen  brif  gegebin  mit  unserm  grozen 
insigele  et  cetera. 
I)  Ueberschr.:  Procuratoria  data  potestas  ad  excredendum  victualia. 

227.  [wohl  1330  vor  August]. 

Formular  des  durch  Bischof  Berthold  von  Strassburg 
dem  Papst  Johannes  XXII.  und  dem  Ersbischof  Heinrich  von 
Mains  su  leistenden  Eides. 

K  148^).  —  Für  die  Einreihung  ist  Ausgangspunkt  die  Weihe  Bischof 
Bertholds  (er  heisst  electus  zuletct  1329  Mai  18:  Riezler  nr.  1170  N.  1), 
Endtermin  der  Tod  Johanns  XXII.  Am  besten  passt  das  Stück  wohl  in  die 
erste  Hälfte  des  Jahres  1330,  wo  die  Einwirkung  des  Papstes  auf  Berthold 
besonders  stark  hervortritt  (vgl.  Const.  VI  nr.  678,  681  f.,  703,  732  und 
E.  Hauviller  Analecta  Argentinensia  I  (1901)  nr.  215,  217) ;  auch  die  An- 
spielung auf  eine  etwaige  Königswahl  —  der  Gedanke  war  ja  seit  1328  bis 
in  diese  Zeit  lebendig  (vgl.  Stengel  IV)  —  erklärt  sich  so  am  besten.  Der 
vorliegende  Eid  weicht  stark  ab  sowohl  von  den  Formularen  Tangl  Die  päpst- 
lichen Kanzleiordnungen  [1894]  51  und  356  als  von  den  Eiden  Walrams 
von  Köln  1332  Februar  4  (Sauerland  II  nr.  2098)  und  Heinrichs  von  Salt- 
burg 1338  September  23  (Kiezler  nr.  1981). 

1.  Ego  Bertholdus  episcopus  Argentinen(sis)  ab  hac  hora 
inantea  fidelis  ero  et  obediens  sancte  Romane  ecclesie  et  sanctissimo 
in  Christo  patri  necnon  domino  lohanni  . .  pape  XXII.  et  eius 
catholicis  successoribus  Romanis  pontificibus,  domino  H(einrico) 
archiepiscopo  meo  Mogunt(ino)  et  ipsius  in  ecclesia  Mogunt(ina) 
successoribus  canonice  intrantibus  secundum  decreta  sanctorum 
patrum.  2.    Legatum    sancte    Romane    sedis    cum    reverencia 

suscipiam  eique  in  expensis  et  aliis  suis  necessitatibus  subveniam 
nee  permittam,  quod  aliqua  mala  capcione  capiatur  aut  alias  in 
sua  legacione  a  quoquam  quomodolibet  impediatur.  3.  Consilium 
a  sanctissimo  patre  nostro  domino  lohanne  papa  XXII.  aut  ab  eius 
katholicis  successoribus  michi  transmissum  secretum  tenebo  nee 
cuiquam  revelabo.  4.  Lud(ewicum)  quondam  ducem  Bawar(ie) 
contra  fidem  catholicam  et  sanctam  Roman(am)  ecclesiam  ausu 
heretico  temere  de  imperio  se  ingerentem  et  in  scandalum  Christiane 
religiositatis  contumaciter  perdurantem  ac  omnes  sibi  consilio  seu 
auxilio  faventes  quandocunque  et  ubicunque,  prout  requisitus  fuero, 
excommunicabo  et  contra  ipsos  invocabo  eciam,  si  oportuerit, 
potenciam  brachii  secularis.  5.  Nullum  eciam  deinceps  omagium 
vel  fidelitatis  iuramentum  alicui  regi  Alem(anie)  prestabo,  nisi 
michi  de  certo  constiterit,  quod  per  sanctam  Roman(am)  ecclesiam 
. .  electoribus  Alem(anie)  presentatus  fuerit  et  post  eorundem 
electionem  per  eandem  curiam  acceptatus  sit  et  confirmatus. 
6.  Nulla  eciam  bona  ecclesie  mee  Argent(inensis)  sine  expresso 
consensu  requisito  et  obtento  summi  pontificis  aliquatenus  alienabo 
nee  dispergam.  7.  De  biennio  in  biennium  Romanam  curiam 
in  propria  persona  visitabo,  si  mecum  per  Romanum  et  summum 
pontificem  super  eo  non  fuerit  dispensatum  aut  alias  iusta  prepe- 
dicione  non  fuero  prepeditus.         8.  Vocatus  ad  synodum  . .  archi- 


1330  vor  August — Dezember  3  131 

episcopi  mei  supradicti  et  suorum  successorum  canonice  intrancium 
veniam  reverenter  et  devote.  9.  Hec  omnia  premissa  promitto, 
voveo  et  profiteor  coram  vobis,  reverende  pater  N.,  et  coram 
istis  reverendis  patribus  episcopis  vobis  asistentibus  N.  et  N. 
Sic  me  deus  adiuvet  et  hec  sancta  quatuor  ewangelia. 
I)  ohne  Ueberschr. 

228.  Trier  1330  August  1. 

Baldewin  Erzbischof  von  Trier  und  sancte  Moguntine  sedis  in  spiri- 
tualibus  et  temporalibus  provisor  an  seine  lieben  Fredericus  comes  silvestris 
de  Kirberg  und  dessen  Gattin  Agnes :  erlaubt  ihnen  auf  1  Jahr,  in  ihren 
Burgen  Dronecke  (aus  Doronecke  korr. ;  Tronecken)  Trierer  und  Wildenburg 
(W-g)  Mainzer  Diözese  an  Tragaltären  die  Messe  feiern  zu  lassen  und  da- 
selbst wie  in  der  Kapelle  ihrer  Burg  Kyrberg  (-bürg)  Mainzer  Diözese  mit 
ihrer  Hausdienerschaft  auch  während  eines  unter  seiner  Autorität  verhängten 
Interdiktes  dem  Gottesdienste  beizuwohnen,  unbeschadet  der  Rechte  der  dortigen 
Pfarrkirchen.  Ut  in  castris  —  Treveri  sub  sigillo  nostro  secreto  a.  dorn. 
M"  CCC  trecentesimo  prima  die  mensis  augusti.  —  K  428. 

229*.  Avignon  1330  September  21. 

Papst  Johannes  XXII.  an  König  Johann  von  Böhmen.  K  5(>  ',  aus  dem 
Vatikan.  Register:  Const  VI  nr.  868.  Abweichungen  (z.  T.  sehr  wichtig): 
IS.  721  Z.  14:  loh.  ep.  serv.  servor.  dei  carissimo  in  Christo  filio. 
loh.  regi  Boem.  sal.  et  ap.  ben.;  Z.  34  adhuc  in  curia;  Z.  40  ex  electione 
d  i  s  c  o  r  d  i  st.  ex  dicta  electione  (die  tatsächlich  vorher  gar  nicht  erwähnt 
ist)  ;  Z.  4i  ipsius  ecclesie  ;  H.  722  Z.  8 — ö  tuos  nuncios  — ,  quos  magist  er 
G(uilelmus)  Pichon  (st.  et  magistrum  Guilelmum  P.J  —  apud  te  dimiserat 
(st.  dimiserasj,  sicut  coram  nobis  asseruit,  cum  ad  (st.  a.)  te  discessit  (das 
danach  von  Schwalm  ergänzte  et  kann  nun  fallen)  ;  Z.  8  et  quod  st.  quodque; 
Z.  15  consent  i  r  e  t  st.  consentirent ;  Z.  23  conscen  d  i  t  st.  conscenderit ;  Z.  27 
favorem  noscitur  —  presti  t  i  s  s  e  (von  Sauerland  und  Schwalm  zu  prestitit 
emendiert) ;  8.  723  Z.  2  resipueris  fst.  resipiensj  et:  Z.  4  dilectissime 
st.  carissime;  Z.  5  et  diabolicam  st.  diabolicamque;  Z.  12  D.  Avin.  XI.  kal. 
oct.  pont.  nostri  a.  decimo  quinto;  Umstellungen:  8.  722  Z.  11  confidere 
vor  non,  Z.  li)  ad  hoc  vor  moverit,  Z.  24  dignitatis  vor  imperialis,  Z.  42 
prodigus  sis  effectus  st.  e.  s.  p. ;  nicht  bestätigte  Emendationen :  8.  721  Z.  21 
asserebat  (st.  asserebaturj,  8.  722  Z.  15  qui  (st.  quodj,  Z.  19  qui  (st.  quis^; 
Verderbungen :  8.  721  Z.  26  concludebat,  Z.  27  regno ;  Z.  39  eumque ;  8.  7ii2 
Z.  26  Romani ;  Z.  32  eumque  st.  Quinque ;  Z.  45  et  st.  te.  Zu  8.  723  Z.  4 
licet  humanum  sit  peccare,  perseverare  tamen  in  malitia  debet  diabolicum 
reputari  vgl.  1.  Reg.  12,  25  und  Augustin  Serm.  164, 14. 

^OÜ   .  Montpellier  1330  November  5. 

An  die  frommen  Brüder  Hermannus  und  Rudolfus  dicti  Lussen  Bruder 
Barnabas  Meister  der  Predigerbrüder:  verleiht  ihnen  Anteil  an  den 
Messen  und  anderen  Heilsgütern,  das  heisst  die  Bruderschaft  seines  Ordens. 
Siegler:  der  Aussteller.  Vestre  devocionis  —  D.  in  Montepessulano  nonas  (!) 
novembris  a.  dorn.  1330.  —  K  IJ4. 

231.  Montpellier  1330  Desember  3. 

Der  in  Avignon  wohnende  Engländer  Robertus  Anglicus 
verkauft  dem  Geistlichen  Rudolf  Lusse  eine  Pergamenthand- 
schrift der  Erläuterung  des  Archidiakonus  zum  Liber  Sextus. 

K  /77I). 

Anno  dominice  incarnacionis  M'CCCXXX*  et  die  tercia 
mensis  decembris  domino  Philippo  rege  Francorum  regnante. 
/.  Noverint  universi,  quod  presentibus  testibus  et  notario  infra- 
scriptis  ego  Robertus  Anglicus  de  Anglia  habitator  de  Avinion(e) 
bona  fide  et  absque  omni  fraude  vendo  et  titulo  vere  vendicionis 
per  inperpetuum  valiture  penitus  desemparo  vobis  Rudolfo  dicto 
Lussen  clerico  dyocesis  Mogunt(ine)  presenti,  ementi,  stipulanti  et 

9* 


132  Nr.  232—233 

recipienti  pro  vobis  et  vestris  successoribus  pro  vestrisque  et 
vestrorum  successorum  voluntatibus  et  utilitatibus  semper  plenarie 
faciendis  videlicet  lecturatn  Archidiaconi  super  Sexto  scriptam  in 
pargamenis*)  vitulinis  et  edulinis,  cuius  secundum  folium  incipit 
,ductus"')  et  finit  in  eodem  ,superbia',  cuius  eciam  penultimum 
folium  incipit  ,que  premissa  sunt'  et  finit  in  eodem  ,exempte'. 
2.  Hanc  autem  vendicionem  facio  vobis  ut  plus  offerenti  precio 
octo  librarum  et  octo  solidorum  bonorum  Thuronen(sium),  quod 
precium  bonum  esse  assero  atque  iustum  a  vobis  habui  et  recepi 
in  pecunia  realiter  numerata.  In  quo  precio  renuncio  excepcioni 
non  habiti  et  numerando  ex  integro  realiter  non  recepti,  de  quo 
vos  absolvo  et  aquito  et  librum  predictum.  3.  Si  vero  preven- 
ditus  über  plus  valet  nunc  vel  valuerit  dicto  precio,  omnem  illam 
magisvalenciam  quantumcunque  sit  vel  fuerit,  vobis  dono,  dis- 
vestiens  me  de  dicto  libro  vosque  predictum  Rudolfum  inde  in- 
vestiens  et  per  ipsius  libri  tradicionem  in  eiusdem  lecture  Archi- 
diaconi corporalem  possessionem  vos  inducens,  promittens,  quod 
prevenditum  librum  faciam  vos  et  vestros  semper  habere,  tenere 
l  et  in  pace  ac  pacifice  possidere  et  ab  omni  inde  impediente  vel 
inquietante  persona  vos  et  vestros  defendam  in  iudicio  et  ubique 
meis  propriis  sumptibus  absque  vestris.  4.  Et  insuper  pro  omni 
evictione  et  vicio  iuxta  statuta  et  consuetudines  studii  Montis- 
pe(ssu)lani  vobis  et  vestris  teneri  volo  et  promitto  obligando  provide 
me  vobis  et  omnia  bona  mea  presencia  et  futura  renuncians  super 
predictis  ex[c]epcioni'^)  doli  et  fraudis  et  inf actum*)  decepcionis  et 
omni  alii  iuri,  quo  possem  uUatenus  contraire,  et  hec  omnia  et 
singula  ita  tenere,  servare,  attendere  et  conplere  et  in  nullo  contra 
venire  de  iure  vel  de  facto  aut  modo  alio  per  stipulacionem  et 
sub  obligacione  omni  bonorum  meorum  presencium  et  futurorum 
vobis  dicto  Rudolfo  stipulanti  et  recipienti  bona  fide  mea  plenita"^) 
convenio  et  promitto. 

Acta  fuere  hec  in  Monte  P(essu)lano  in  Carreria  publica,  qua 
itur  de  ecclesia  sancte  Eulalie  ad  ecclesiam  fratrum  predicatorum, 
presentibus  testibus  discreto  viro  Chunrado  de  Nywebur(g) 
Augusten(sis)  •*),  Johanne  Berengarii  bedello  seu  bancario  studii 
Montisp(essu)lani  Magalon(ensis)  diocesum  et  me  Poncio  Sabacii 
publico  supradicti  domini  nostri  Francorum  regis  notario,  qui  in 
premissis  interfui  eaque  assumpsi,  scripsi  et  in  hanc  formam 
publicam  redegi  et  signo  meo  sequenti  signavi. 

I)   Ueberschr.:  Empcio  Archidiaconi  super  Sexto.  -\-  a.)  K.  -\-  b)  in  freigelassener 
Lücke  von  L.  nachgetragen.  -\-  c)  eiepc.  -\-  d)  Augustren(sis). 

1)  d.  h.  Guido  de  Baysio  (f  1313);  vgl.  v.  Schulte  II  186 ff. 

lll.  frier  1330  Desember  20. 

Ersbischof  Baldewin  weist  Dekan  und  Kapitel  des  Kollegial- 
Stiftes  SU  Pfalsel  an,  einem  von  ihm  sum  Kaplan  ernannten 
Stiftsherrn  den  Ertrag  seiner  Pfründe  weiter  su  sohlen. 

K  42g.  —  Zur  Sache  vgl.  Richter  Kanzlei  1  ff.,  Westdeutsche  Zeit- 
schrift XXXI  (1912)  305 ff.,  W.  Martin  Das  Urkundeuuesen  der  Trierer 
Ersbischöfe  Johanns  I.  und  Theoderichs  II.  (Dissertation  Marburg  1911)  68 ff. 
Der  Anklang  an  das  Privileg  Papst  Urbans  IV.  von  1261  (Richter  Kanzlei  109 
nr.   t)  ist  durch   Kleindruck  bezeichnet.      Vgl.  auch   Nr.  190. 


1330  Dezember  20-1330  133 

Baldewinus  dei  gracia  et  cetera  dilectis  in  Christo  decano 
et  capitulo  ecclesie  sancte  Marie  Palac(iolensis)  Trever(ensis) 
diocesis  salutem  in  domino.  /.  Noveritis,  quod  nos  iuxta  anti- 
quam  et  hactenus  pacifice  observatam  consuetudinem  in  singulis 
ecclesiis  canonicorum  nostre  civitatis  et  dyocesis  de  ipsarum  canonicis 
aliquibus  in  nostros  capellanos  pro  dicte  nostre  ecclesie  serviciis 
assumendis  dilectum  nobis  in  Christo  talem  vestrum  in  dicta  vestra 
ecclesia  concanonicum  in  nostrum  recepimus  et  recipimus  capella- 
num  eximentes  ipsum  et  exemptum  eum  esse  volentes  a  choro  et 
capitulo  vestris  tamquam  capellanum  nostrum,  sicut  in  aliis  nobis 
subiectis    ecclesiis    alias    fieri    est   consuetum.  2.    Unde    vobis 

in  virtute  sancte  obedientie  districte  precipientes  mandamus, 
quatenus  prefato  tali  fructus  et  redditus  dicte  sue  prebende  ab- 
senti  tamquam  presenti  cottidianis  dumtaxat  distribucionibus  exceptis 
ex  integro  ministretis  et  ministrari  faciatis  presentibus  usque  ad 
nostrum  beneplacitum  valituris. 

Datum  Trever(is)  in  vigilia  beati  Thome  apostoli  anno  domini 
M^CCCXXX». 

I)  Ueberschr.:  Recipitur  in  capellanum  et  eiitnitur  ä  choro  (a..  eh.  mit  blasser 
Tinte  nachgetragen). 

233.  Trier  1330. 

Derselbe  erhebt  das  Dorf  Sobernheim  sur  Stadt  mit  dem 
Rechte  von  Bingen. 

K  3S2^)-  —  Adolf  von  Nassau  und  Ludwig  der  Bayer  haben 
1292  und  1324  dem  Orte  Frankfurter  Recht  verliehen  und  bestätigt  (Vogt 
Reg.  nr.  299  und  2500). 

Bald(ewinus)  prudentibus  viris  . .  sculteto,  .  .  scabinis  ac  toti 
universitati  in  Soberheym  fidelibus  nostris  dilectis  gratiam  suam 
et  omne  bonum.  /.  Cum  unusquisque  Status  suum  agnoscens 
et  humilitate  se  deprimens  sit  non  inmerito  sublimandus  nee  modicum 
honorem  tribuat,  si  in  novissimo  loco  recumbens  ad  gradum  sub- 
limiorem  evocetur,  cum  etiam  crescat  in  subditis  vigor,  dum  rigor 
misericordia  temperatur,  hac  siquidem  consideracione  moti  necnon 
plurimorum  fidelium  et  familiarium  nostrorum  laudabile  testimonium 
perhibencium  de  vestra  constanti  fide  et  sincera  devocione,  quibus 
vos  et  vestri  predecessores  ecclesie  Mog(untine)  et  ipsius  archi- 
episcopis  pro  tempore  existentibus  promtos  semper  et  obsequiosos 
exhibere  studuistis,  multiplici  conmendacione  placati,  volentes  ob 
hoc  vos  et  locum  vestrum  specialis  prerogative  titulis  insignire 
villam  vestram  Sob(erheym)  predictam  in  opidum  erigimus  vosque 
et  vestros  successores  exnunc  inantea  opidanos  dici  et  esse 
censemus  2.  easdem  vobis  et  vestris  successoribus  in  dicto 
nostro  opido  habitantibus  et  in  posterum  habitaturis  libertates  et 
inmunitates,  quibus  Pinguia  et  alia  opida  nobis  et  ecclesie 
Mog(untine)  subiecta  una  cum  suis  inhabitatoribus  gaudent,  presenti 
pagina  perpetuo  concedentes,  3.  ita  tarnen  quod  de  cetero  nos 
et  nostros  successores  archiepiscopos  Mog(untinos)  et  ecclesiam 
Mog(untinam),  cum  necessitas  exegerit,  fideliter  iuvare  teneamini 
et  nobis  annis  singulis  ducentas  et  X  Hbras  h(allensium)  bonorum 
et  le(vium),  medietatem  in  feste  beati  Mart(ini)  et  reliquam  medie- 


J34  Nr.  234-237 

tatem  in  . .  proxime  subsequenti,  nobis  et  nostris  .  .  successoribus 
archiepiscopis  Mog(untinis)  in  Signum  subiectionis  nomine  sture 
exnunc  inantea  sine  quovis  inpedimento  perpetuo  persolvatis 
4.  et,  quociens  nos  aut  .  .  successores  nostri  pretactos  dictum 
opidum  accedere  nos  contigerit,  quod  tunc  pro  hospiciis,  feno, 
lectisterniis  et  stationibus,  que  nostra  familia  singuli  in  eorum  et 
vestris  hospiciis  pro  sua  necessitate  receperint,  non  ab  ipsis  extor- 
quere    aut    recipere    debeatis.  5.    Debebunt    etiam    nostri    vel 

nostrorum  successorum  familiäres  et  eorum  familia  huiusmodi 
hospicia  et  alias  in  ipsis  necessitates  pretactas  cum  discrecione  et 
sine  violentia  verbali  vel  reali  petere  et  recipere  a  vobis  et  vos 
singuli  debebitis  ea  ipsis  petentibus  sine  difficultate  aliqua  exhibere. 
6.  In  quorum  omnium  testimonium  et  perpetuam  roboris  firmitatem 
sigillum  archiepiscopale  nostrum  Trever(ense),  quo  ad  presens  utimur, 
hiis  litteris  est  appensum  et,  cum  sigillo  archiepiscopali  Mog(untino) 
nos  uti  contigerit,  presentem  litteram  vobis  innovabimus  et  eodem 
sigillo  vobis  dabimus  communitam. 
Datum  Treveris  anno  XXX. 
I)  Ueberschr.:  a  (links):  Creatur  opidum,  b  (rechts):  libertacio  ville. 

234.  Aschaffenburg  [1331  Mär*?]. 
Hartu(ngus)  Bischof  von  Makri  ('Macrensisj,   dem  Erzbischof  Baldewin 

als  provisor  ac  defensor  des  Mainzer  Stuhles  auf  ein  Jahr  Vollmacht  gegeben 
hat,  in  der  Diözese  Mainz  verletzte  Kirchen  und  Friedhöfe  zu  versöhnen,  neu 
errichtete  und  ausgestattete  Kirchen  und  Altäre,  auch  tragbare,  zu  weihen, 
die  Firmung  auszuteilen,  Nonnen  zu  verschleiern,  ßüsser  zu  inthronisieren 
und  in  foro  penitencie  zu  absolvieren  sowie  Geistliche  zu  weihen,  in  Bezug 
auf  das  Weihen  aber  nur  nach  vorhergehendem  Ansuchen  und  nur  dann, 
wenn  es  sich  um  genügend  bepfründete  und  gebildete  Geistliche  handelt,  ver- 
spricht dem  Erzbischof  '/s  '^^''  davon  zu  erwartenden  Einkünfte :  den  epis- 
copus  Gabulensis  (Gabala),  seinen  Vikar  in  partibus  Thuringie,  will  Baldewin 
damit  an  seinen  Rechten  nicht  kränken.  Siegler:  der  Aussteller.  Datum 
Asch(affenburg)  ceteraque.  —  K  JÖy.  —  Während  des  für  die  Einreihung 
wahrscheinlichen  Zeitraums  von  1329 — 1332  (vgl.  Nr.  262)  ist  Baldewin  am 
16.  März  1331  in  Aschaffenburg  nachweisbar  (Goerz  74).  Bischof  Härtung 
wird  1330  als  Generalvikar  in  Mainz  erwähnt  (Eubel  /'  319).  Den  Bischof 
Ditmar  von  Gabala- Dschibleh  kennt  Eubel  P  257  bis  1331. 

235.  [1330  Anfang:  April  oder  1331  Ende  Mars]. 
Der   Schreiber  Johann   von  Bingen    berichtet    dem   Erz- 

bischof  Baldewin  über  Ereignisse  in  seinem  Amte. 

Originalbrief,  mit  Spuren  des  aufgedrückt  gewesenen  Siegels,  in  München, 
Mainz  St.  Alban  fasc.  13;  nach  Abschriften  von  Schwalm  und  E.  Vogt.  — 
Ein  genauerer  Anhaltspunkt  für  die  Einreihung  des  in  Baldewins  Mainzer 
Zeit  gehörenden  Stückes  ist  des  Nikolaus  Vulder  Auslieferung  von  Urkunden 
(§  1),  die  schon  bei  seiner  Ernennung  zum  Zöllner  von  Lahnstein  1329  April  13 
(Orig.  in  München  Mainz  Erzst.  Nachtr.  fasc.  18)  ins  Auge  gefa'^st  wurde. 
Mit  §  7  ist  zu  verbinden,  dass  Oppenheim  1330  Mai  23  und  29,  1331  April  14 
und  1333  Dezember  8  kaiserliche  Privilegien  erhalten  hat  (Franck  nr.  69 — 71, 73). 
Die  ErTxähnung  mehrerer  verbündeter  bayrischer  Herzöge  f§  6)  passt  nur  in 
die  Zeit  vor  dem  Tod  Heinrichs  des  Jüngeren  (1333  Juni  18),  ihre  Rüstungen 
allenfalls  zu  1331  (Otto  und  Heinrich  der  Jüngere  seit  Juni  29  im  Bund  mit 
dem  Kaiser  gegen  den  dritten  Herzog,  Heinrich  den  Aelteren)  und  zu  1332 
(dieselben  im  Sommer  im  Kampfe  gegen  denselben),  am  besten  aber  zu  1330, 
wo,  schon  im  März,  alle  drei  sich  mit  Ludwig  verbündeten.  Demnach  ist  in 
1.  Linie  an  1330,  in  2.  an  1331  zu  denken.  Der  Aussteller  wird  1332  Juni  6 
in  einem  Bingen  betreffenden  Notariatsinstrument  genannt  (München,  Domkap. 
Mainz  fasc.  81). 


1331  März  ?—JuH  12  135 

. .  Reverende  domine  !  /.  Sciatis,  quod  eram  in  Wormatia 
cum ')  domino  .  .  burgravio  in  Stharkemberg  feria  secunda  post 
ramos  Palmarum  et  redemi  ibidem  omnes  litteras^),  quas  Nicholaus 
dictus  Wider  a  vobis  et  a  vestro  predecessore  hucusque  tenuit 
et  habebat,  et  remansimus  sibi  debentes  in  CLVIII  libris  hallen- 
(sium),  quas  tarnen  sibi  solvere  promisimus  in  festo  sancti  lohannis 
baptiste,  et  litteras  omnes  inde  deportavimus.  2.  Item  de  CCC 
libris  hallen(sium)  nunc  solvendis  domicello  lohanni  de  Katzen - 
elbogen  nisi  mediante  theolon(eo)  ordinäre  non  possum.  3.  Item 
CL  libris  hallen(sium)  illi  de  Bickembag  solvendis  in  festo  penthe- 
costes  cum  pecunia  Nicolai  dicti  Wider  bene  expediam.  4.  Item 
edificia  in  Wrauwensten  et  in  Scharpinsten  incipere  faciam  sine 
protractione.  5.   Item    demandavi    omnibus    . .  scultetis    et    .  . 

burgraviis  vestris  in  officio  meo  existentibus,  ut  .  .  castrenses  in 
ipsis  castris  sedere  faciant  sine  protractione  et  maiorem  circa 
ipsa  castra  adhibeant  custodiam  quam  hucusque  adhibuerint. 
6.  Item  sciatis,  quod  duces  Bauwarie  conquirunt  omnes,  quos 
habere  poterunt,  pro  servicio  ipsorum.  7.  Item  relacione  fide- 
dignorum  percepi,  quod  illi  de  Oppinheim  miserint  ad  imperatorem 
nuncios,  ita  quod  libenter  essent  redempti  de  manibus  vestris. 
8.  Item  carnes  salse  multum  sunt  in  precioso  foro  apud  nos,  ita 
quod  centenarius  valet  II  libras  XVI  solidos  hallen(sium),  et  videtur 
michi  valde  utile,  quod  de  ipsis  carnibus  provideatis  secundum 
cursum  terre.  9.  De  premissis  omnibus  cogitetis  et  super  pe- 

cunia domicelli  loh(annis)  michi  voluntatem  vestram  rescribatis. 
Valete! 

Ex  parte  lohannis  scriptoris  Ping(wensis). 

Rückwärts :  Reverendo  domino  suo  domino  Bälde wino  sancte 
Mogunt(ine)  sedis  provisori  ac  defensori. 

\)  d.  h.  1330  am  2.  April,  1331  am  25.  Mars,    oo    2)  vgl.  die  Vorbemerkung. 
236*.  Avignon  1331  April  8. 

Stephanus  de  Pinu  päpstlicher  General-Vizeauditor  an  die  Offiziale, 
Pfarrer  und  Kapläne  von  Köln,  Zejflich,  Mainz  u.  a.     Inseriert  in  Nr.  240. 

111.  1331  Juli  12. 

Hennikin  Rysche,  Trierer  Bürger,  nimmt  sein  dortiges 
Haus  SU  Leihe  von  Ershischof  Baldewin,  der  ihn  vom  Schult- 
heissengericht  befreit  und  der  Gerichtsbarkeit  seines  Hofes 
unterstellt. 

K  421I). 

1.  Universis  presentes  litteras  inspecturis  ego  Hennikinus 
dictus  Rysche  civis  Treveren(sis)  notum  facio,  quod  domum  meam 
sitam  in  civitate  Treveren(si)  inter  texores''),  dictam  ,uf  der  ecken' 
prope  domum  quondam  lacobi  dicti  Selige  habeo,  teneo  et  recepi 
a  reverendo  in  Christo  patre  et  domino  nostro  domino  Baldewino 
archiepiscopo  Treveren(si)  et  tenebor  eidem  reverendo  patri  et 
suis  successoribus  archiepiscopis  Treveren(sibus)  dare  et  persol- 
vere  singulis  annis  in  festo  beati  Martini  hyemalis  ad  palacium 
suum  Treveren(se)  nomine  census  decem  solidos  Treveren(ses) 
denariorum  et  pro  ipsis  censibus  me  et  meos  successores  seu 
heredes  in  dicta  domo  ac  ipsam  domum  exnunc  constituo  obligatos. 


136  -V»--  23H—242 

2.  Et  nos  Baldewinus  dei  gracia  sancte  Treveren(sis)  ecclesie 
archiepiscopus  sacri  imperii  per  Galliam  archicancellarius  prefatum 
Hennikinum  Rfische  et  suos  heredes  seu  successores  in  dicta  domo 
eximimus  a  iurisdictione  . .  sculteti  et  iusticie  secularis  pretorii 
Treveren(sis)  nolentes  eos  coram  aliquo  iudice  seculari  conveniri 
nisi  coram  nobis  vel  cellerario  palacii  nostri  Treverensis.  Et  in 
testimonium  premissorum  sigilium  nostrum  presentibus  litteris 
mandavimus  apponi.  3.  Et  ego  Hennikinus  predictus  in  testi- 
monium premissorum  rogavi  sigilium  civitatis  Treveren(sis)  eisdem 
litteris   apponi.  4.    Et   nos    . .  schabini    civitatis    Treveren(sis) 

profitemur  nos  ipsius  civitatis  sigilium  ad  preces  dicti  Henekini*) 
presentibus  litteris  apposuisse  in  testimonium  premissorum. 

Datum  anno  domini  M^CCC'XXX"  primo  in  die  beate 
Margarete  virginis. 

I)  am  Rande :  Constitucio  census  et  ezempcio  a  iurisdictione  seculari  (n  —  sec. 
später  mit  blasser  Tinte  nachgetragen,  -j-  a)  K. 

238.  Regensburg  [13J31  August  10. 

Kaiser  Ludwig  belehnt  König  Johann  von  Böhmen  mit 
der  Stadt  Brescia. 

K  41  b\  —  Die  Belehnung  mit  dem  etwa  ein  Viertel  der  Lombardei 
umfassenden  Brescia  gehört  zu  den  grossen  territorialen  Abtretungen,  die 
Ludwig  auf  dem  Regensburger  Tage  dem  Böhmen  gemacht  hat.  Erschlossen 
hat  sie  schon  E.  Vogt  Balduin  36  f.  aus  dem  Schied  vom  20.  Märt  1339 
(Böhmer  Ludwig  nr.  1980,  Feiten  II  263);  auch  aus  dem  Vertrag  vom 
23.  August  1332  (vgl.  E.  Vogt  55  f.)  geht  sie  hervor.  Da  Brescia  und  andere 
an  Johann  abgetretene  Orte  in  der  grossen  Verpfändungsurkunde  vom 
10.  August  (Böhmer  Johann  nr.  156)  nicht  genannt  sind,  vermutete  schon 
Pöppelmann:  Archiv  f.  österreichische  Geschichte  XXXV  (1836)  337  richtig, 
dass  sie  ohne  besondere  Gegenleistung  abgetreten  worden  seien ;  Lindner  407 
nahm  eine  Uebertragung  a«  Eigentum  an. 

Lud(ovicus)  dei  gratia  et  cetera  ad  perpetuam  rei  memoriam. 
/.  Ex  quo  eterni  regis  disposicio  ineffabilis,  que  cuncta  nimirum 
provide  et  recte  disponit,  nos  tamquam  inmeritos  ad  suum  ac 
tocius  servicium  orbis  evocavit,  ex  crediti  regiminis  debito  cura 
vigili,  iugi  quoque  meditacione  et  assidua  sollerter  ad  hoc  inten- 
dimus,  ut  Status  rei  publice,  a  quo  salus  nostr[i]*)  dependet  im- 
perii, prospere  et  salubriter  gubernetur  subiectisque  imperii  pax'') 
et  tranquillitas  nostris  preparetur  temporibus,  salus  et  prosperitas 
in  conmiss[is]  nobis  imperii  finibus  augeatur,  quod  felici  revera 
progressu  progreditur,  cum  in  commisse  nobis  solicitudinis  partem, 
quam  ad  dei  laudem  unice  gubernare  nequimus,  coadiutores  ydoneos 
evocamus.  2.  Quibus  consideratis  et  pensatis  diligenter  meritis 
super '^)  illustris  lohannis  Boem(ie)  et  Polon(ie)  regis  principis  et 
affinis  nostri  karissimi,  qui  pura  fide  veluti  imperii  membrum 
potissimum  a  nostra  et  imperii  sincera  devocione  nullo  unquam 
tempore  se  retraxit,  ymmo  tamquam  propugil  strennuus  pro  im- 
perii necessitatibus  res  et  personam  intrepide  omni  in  tempore 
exponere  non  expavit,  ipsum  digne*^)  etiam  pre  aliis  principibus 
ad  consupportandum  nobis  imperii  onera  evocantes  civitatem 
Brixziam*^)  cum  suis  iuribus,  iuiisdictionibus  et  pertinenciis,  que 
in  presenciarum  dicte  civitati  pertinent  et  ab  eo  tempore,  cuius 
contrarii  non  existit  memoria,  pertinebant,  utilitatibus,  emolumentis, 


1331  August  10 -Anfang  1332  137 

honoribus,  commodis  et  dominus  eorundem  universis  sibi  et  suis 
heredibus  conferimus  iure  feodali  perpetuo  possidendam  ipsos 
irrevocabiliter  investientes  de  eisdem  dantes  sibi  ac  suis  heredi- 
bus omnimodam  iurisdictionem,  merum  quoque  et  mixtum  imperium 
in  eisdem  per  invariabilem  nostre  dignitatis  culmen  pollicentes 
ipsum  ac  heredes  suos  predictos  civitatem  prefatam  cum  pertinen- 
ciis  supradictis  nos  pati  debere  iure  quo  supra  perpetuo  possidere 
et  tenere  inmutabiliter,  pacifice  et  quiete.  Cuius  contrarium 
facere  matura  cum  comitura,  baronum,  nobilium  ac  nostre  imperialis 
aule  procerum  nobis  tunc  as[s]istentium*)  deliberacione  prehabita 
nostros  sibi  non  debere  pati  licere  successores  presentibus  iudicamus. 
3.  Prefatum  eciam  regem  et  heredes  suos  predictos  ex  bonis 
predictis  nobis  et  imperio  ad  obsequia  sicuti  ceteros  imperii  prin- 
cipes  a  nobis  et  sacro  imperio  feoda  obtinentes  obligari  volumus 
et  teneri. 

Datum  Ratispone  X*  die  augusti  anno  domini  XXXI'. 
I)  Ueberschr. :  Collacio  (auf  Rasur  eines  etwas  längeren  Wortes)  Brixie  facta 
regi  Boem(ie)  per  L(udewicuni).    -\-    a)   nostra.    -{-    b)   pai  —  imperii  von  L. 
nachgetr.  -|-  c)  AT.  -j-  d)  asistencium. 

239*.  1331  August  18. 

Erabischof  Baldewin  für  das  Chorherrenstift  Beatusberg.  K  4SS- 
Hontheym  II  nr.  640  aus  Orig.  in  Koblent  (Abt.  108). 

240,  1331  Oktober  5. 

Helias  Propst  der  Kirche  von  Monasterinm  Meynevelt  (Münstermaifeld) 
an  den  bescheidenen  Ludewicus  de  Bischofestein  celebrans  in  Burgen  (Burgen): 
befiehlt  ihm,  in  seinem  Namen  persönlich  oder  durch  einen  Anderen  den 
lohannes  Priester  von  Cardonum  (Karden),  welcher,  von  dem  ehrenwerten 
Herrn  Gerlacus  dictus  Moer  (e  über  o)  Kantor  von  Münstermaifeld,  Pastor 
der  Pfarrkirche  zu  Kerne  (Mosel- Kern)  für  die  Vikarie  daselbst  rechtmässig 
präsentiert,  von  ihm  nach  öffentlicher,  unwidersprochener  Bekanntmachung 
zugelassen  und  per  librum,  ut  moris  est,  de  ciira  animarum  ecclesie  sepedicte 
investiert  worden  ist,  zu  präsentieren  (gemeint  ist  die  körperliche  Ein- 
weisung) sowie  ihm  die  Einkünfte  und  den  Gehorsam  der  Eingesessenen  zu 
verschaffen;  zum  Zeichen  der  Ausführung  soll  er  diesen  Brief  besiegelt 
zurückschicken.  Cum  nos  —  D.  a.  dorn.  1331  sabbato  proiimo  post  Remigii. 
Das  Stück  ist  datum  per  copiam  sub  sigillo  des  Gerlacus  dictus  Moer  Scolasticus 
von  Münstermaifeld.  —  K  211. 

241*.  Avignon  1331  November  17. 

Stephanus   de   Pinu  päpstlicher    General-  Vizeauditor    an    die    Offiziale, 

Pfarrer   und   Kapläne    von    Köln,   Zefflich,   Mainz   u.    a.     D  20J.     Schunck 

Beitr.  III  nr.  15  (aus  Orig.  in  München,  Mainz  St.  Alban  fasc.  17).    Vgl.  Nr.  235. 

242.  [1331— Anfang  1332]. 

Vor  P(etrus)  Bischof  von  Praeneste  fPenestrinusj,  dem  vom  Papste  in 
dieser  Sache  bestellten  Auditor,  erklärt  Gebehardus  Vikar  der  Mainzer  Kirche 
als  einer  von  den  Fünfen,  welche  an  letzter  Statt  fultimo  loco^  gegen  die 
päpstliche  Provision  des  Herrn  Henricus  einst  Propst  von  Bonn  Kölner  Diözese 
mit  der  Mainzer  Kirche  appelliert  haben,  wenn  die  im  Auftrag  der  Appel- 
lanten die  Appellation  als  Prokuratoren  an  der  römischen  Kurie  vertretenden 
ehrwürdigen  Herren  Nycolaus  de  Lapide  und  lohannes  de  Wartenberg  Mainzer 
Domherren  dort  nicht  zugelassen  werden  sollten  —  was  er  nur  vernommen 
habe,  weil  er  selbst  nicht  dort  weile  — ,  so  verlange  er  selbst  dort  zugelassen 
zu  werden,  trotz  dem  möglichen  Einwand,  dass  er  nicht  von  Anfang  an  per- 
sönlich zur  Kurie  gekommen  sei,  wie  die  Konstitution  ,Cupientes'  (c.  16, 
Sext.  I  6)  es  fordere,  und  bittet  ihn,  demgemäss  zu  entscheiden.  —  Corara 
Vobis.  Ohne  Datum.  —  £)  IJ.  Reinentwurf  ?  —  Zur  Sache  vgl  die  ungefähr 
gleichzeitige  Nr.  243.     Das  Regest  bei  Priesack-Schwalm  86  ist  unzutrejffend. 


138  -^V-  243 

243.  [J 331— Anfang  J332]. 

Denkschrift  des  Karolus  (Carlinus?)  an  den  mit  der 
Untersuchung  der  Appellation  von  Mainzer  Geistlichen  gegen 
die  Provision  Heinrichs  von  Virneburg  in  zweiter  Instanz  be- 
trauten Kardinalbischof  Gaucelin  von  Albano. 

K  34Q^) ;  die  formalistischen  Erörterungen,  soweit  sie  die  Sache  nicht 
unmittelbar  berühren,  sind  fortgelassen.  —  Der  im  Eingang  als  Leiter  einer 
vorhergehenden  Verhandlung  genannte  Vizekanzler  der  päpstlichen  Kanzlei 
ist  identisch  (vgl.  Breslau  P  259)  mit  dem  Kardinalbischof  Petrus  von 
Praeneste,  der  die  Mainzer  Appellationen  in  erster  Instanz  untersucht  hat 
(vgl.  K  337  §7).  Demnach  muss  als  Adressat  unseres  Stückes  Gaucelin 
von  Albano  gedacht  werden ;  auf  die  dritte  Instanz  des  Prozesses,  die  in  den 
Händen  des  Kardinalpriesters  Raymund  lag,  deutet  nichts  hin.  Diese  Appel- 
lation, die  dritte  nach  zweien  des  Domkapitels  im  Ganzen,  wurde  nach  An- 
gabe des  Prozesses  von  1336  (K  337  §  7)  im  Jahre  1331  oder  kurz  vorher 
eingereicht ;  ihre  endgiltige  Erledigung  erfolgte,  wohl  spätestens  1332,  da 
die  päpstliche  Gesandtschaft  vom  Frühjahr  1333  (vgl.  Sauerland  II  nr.  2165  ff.) 
sie  zur  Voraussetzung  hat,  wahrscheinlich  noch  vor  der  im  Juni  1332  durch 
Baldewin  erzwungenen  Einigung  mit  den  Mainzer  Bürgern,  die  im  Ptozess 
von  1336  zeitlich  später  geschildert  wird  (K  337  §  8). 

Pro  parte  domini  . .  provisi  Maguntini  intentis  docere,  quod 
ultimo  appellantes  a  provisione  de  se  facta  ecclesie  Maguntine  et 
contra  ipsum  provisum  non  debent  audiri  nee  appellacio  eorum 
recipi,  ut  per  hoc  possit  diffugere  iudicium  et  obumbrare  veritatem 
eorum,  que  contra  ipsum  tamquam  omnino  inhabilem  et  indignum 
ad  dignitatem  predictam  vel  aliquam  aliam  oppununtur,  que  quidem 
sunt  adeo  detestabilia  et  horrenda,  quod,  si  eadem  dominus  noster 
scivisset,  de  ipso  dicte  ecclesie  nuUatenus  providisset.  Narruntur 
satis  veridice  ea,  que  in  facto  consistunt,  eo  salvo,  quod  verba 
pronunciacionis  alias  facte  per  reverendum  patrem  dominum  .  . 
vicecancellarium  contra  . .  procuratorem  capituli  Maguntini  amplius 
dilatantur  quam  pronuncians  dixerit,  qui  solum  pronunciavit  pro- 
curatorem dicti  capituli  non  esse  admittendum  ad  prosecucionem 
appellationum  suarum  et  propterea  facti  narracio  ad  minus  gra- 
vandum  obmittitur  et  solum  ad  ea,  que  consistunt  in  iure,  breviter 
devenitur.  /.    Primo   namque   dicitur    pro   parte   dicti    provisi, 

quod  dicti  appellantes  non  sunt  admittendi  ex  eo,  quia  ea,  que 
opponuntur  contra  dictum  provisum,  qui  iam  est  consecratus  et 
eciam  palleatus,  accusaciones  quedam  sunt  et  sapiunt  naturam 
popularium  accionum,  in  quibus  sententia  pro  aliquo  semel  lata 
parit  excepcionem  rei  iudicate  eciam  contra  omnes,  nisi  collusio 
seu  prevaricacio  detegatur.  Et  cum  per  sententiam  iuris,  que 
non  debet  esse  minoris  efficacie  quam  sententia  hominis,  iam  sit 
exclusa  pars  capituli")  Maguntini  maxime  in  virtute  capitis 
,Cupientes'')  et  eciam  per  sententiam  hominis,  videlicet  reverendi 
patris  domini  .  .  vicecancellarii  hoc  per  quandam  suam  inte[r]- 
locutoriam'')  declarantis,  vult  concludere  allegando  iura  et  multa 
verba  dicendo  pars  dicti  provisi,  quod  non  est  dicta  appellacio 
admittenda  et  appellantes  sunt  a  prosecucione  ipsius  penitus 
repellendi  et  hoc  est,  quod  per  multa  verba  dicitur  in  allegacionibus 
partis  provisi  usque  ad  versum.    —   —    —    —    —    —    —    —    — 

Secundo   sie   certum   est   et   cetera.     Sed   si    verum   amamus,    ut 


l331—A«/aHg  1332  139 

inmediate  predicta  tollantur,  predictum  argumentum  peccat  in 
multis  nee  ullo  modo  procedit  conclusio  supradicta.  Primo  nam- 
que  peccat  in  facto,  quia  non  est  verum,  quod  dictum  capitulum 
per  sententiam  iuris  vel  honoris  sit  exclusum  a  prosecucione 
appellacionum  suarum,  sed  adhuc  sub  iudice  lis  est.  Nam  licet 
dicta  reverendus  pater  dominus  . .  vicecancellarius  sie  pronuncia- 
verit,  prout  ei  visum  fuit,  videlicet  procuratorem  dicti  capituli  non 
esse  admittendum  ad  prosecucionem  appellationum  suarum,  et  sit 
maxima  eius  auctoritas,  non  tamen  propterea  sequitur,  quod  sit 
ita,  quia,  cum  fuerit  ab  ea  legitime  appellatum,  adhuc  poterit 
emendari  (ut  FF.  De  appellatione  libro  1.'))  et  interim  huius- 
modi  sentencia  exstincta  remanet  vel  suspensa  (ut  FF.  Ad  Tur- 
pillianum  libro  I.  §  finali  ,Cum  filius  suus")).  Secundo  adhuc  evi- 
dencius  peccat  in  iure.  Nam  esto  sine  preiudicio,  quod  dicta 
inte[r]locutoria'')  nulla  umquam  fuisset  appellatione  suspensa  et 
quod  huiusmodi  opposiciones  essent  quedam  accusaciones,  que 
naturam  saperent  popularium'^)  accionum,  quod  tamen  simpliciter 
non  faciunt,  ymo  Innoc(entius)  eas  anomalas  esse  dicit  (prout 
notatur  in  illo  capite  ,Dudum'  Extra  De  eleccione  in  prima 
columpna*)),  adhuc  tamen  talis  sentencia  aliis  non  obesset,  —  — 

Preterea  ad  declarandum  manifestius  omnimodam  impertinenciam 
dicti  argumenti  attendendum  est,  quod  alia  sunt  omnino  ea,  que 
per  capitulum  in  suis  appellationibus  opponuntur  contra  dictum 
provisum  ab  hiis,  que  in  appellatione,  de  qua  nunc  agitur,  oppo- 
nuntur, quorum  quedam  eciam  noviter  sunt  exorta,  in  quo  casu, 
eciam  si  dictus  provisus  sententiam  pro  se  habuisset,  contra  procura- 
torem capituli  non  ex  defectu  partis  capituli  a  prosecucione  repulse 
sed  propter  innocenciam  ipsius  provisi  non  faceret  talis  sentencia 
preiudicium  aliis  opponere  volentibus  alia  omnino  diversa  (ut  patet 
in  preallegata  lege  ,Qui  de  crimine'  *)  cum  simili),  et  sie  apparet, 
quod  dicta  prima  argumentacio  seu  induccio  nichil  valet.  2.  Se- 
cundo dicitur  pro  parte  eiusdem  provisi,  quod,  cum  hü,  qui  appel- 
laverunt,  non  appellaverunt  infra  decem  dies  a  tempore  scite  provi- 
sionis  nee  eciam  infra  biennium,  quod  requiritur  nedum  in  appel- 
lationibus iudicialibus  verum  eciam  in  extraiudicialibus  (ut  in  capite 
.Concertacioni'  Extra  De  appellationibus  libri  VI.^)),  non  debet 
appellatio  eorum  admitti  nee  possunt  ignoranciam  aliquam  pretendere, 
quia  ea,  que  sciverunt,  capitulum  presumitur  scivisse,  quilibet  de 
capitulo  et  scientia,  que  obstat  capitulo,  debet  obstare  cuilibet  de 
capitulo.  Et  ad  hec  probanda  multa  verba  dicuntur  et  iura  alle- 
gantur,  licet  supervacuo,  ut  statim  dicetur.  Et  protenduntur  dicta 
verba  usque  ad  versum.    —    —    —    —    —    —    —   —    —  —    — 

3.  Tercio  dicitur  contra  illos  duos  de  dictis  appellantibus,  qui  non 
sunt  de  capitulo  nee  personaliter  venerunt  ad  curiam,  quod  eorum 
nomine  non  debet  aliquis  audiri,  ex  quo  ipsi  personaliter  non 
venerunt.  Sed  hie  obiectus  non  procedit  de  iure,  quia  sufficit, 
quod  ex  oppositoribus  veniant  duo,  ut  factum  est  hie.    —    —    — 


140  ^''-  ^'*^ 

Nam  tunc,  si  sunt  eciam  aliqui  se  opponentes  et  sunt  de  capitulo, 
nullus  eorum  venire  tenetur,  sed  alii,  qui  veniunt  ab  extra,  venire 
tenentur,  non  tarnen  omnes,  si  sunt  plures  quam  duo,  ymo  sufficiet 
tunc,  quod  duo  mittantur  secundum  quod  postea  subinfertur. 
4.  Quarto  opponitur  et  dicitur,  quod  non  fuerunt  dicti  canonici, 
qui  venerunt,  diligentes  in  prosequendo  appellationem  suam.  Sed 
hoc  est  patenter  falsum  in  facto,  ut  per  producta  apparet  et  satis 
potest  vobis,  pater  reverende,  constare  et  bene  hoc  iudicio  vestro 
relinquitur.  Scitis  eciam,  reverende  pater,  quod  dictis  appellantibus 
semper  instantibus,  quod  admitterentur  ad  prosecucionem  appel- 
lationis  sue,  multociens  procurarunt  facere  proprium  negocium 
suum  in  consistorio,  si  hoc  facere  potuissent,  et  tandem,  quando 
fuit  vobis  commissa  expeditio  appellationum  capituli  et  instaretur 
pro  parte  dictorum  appellancium,  quod  eciam  conmitteretur  causa 
sue  appellationis,  dominus  noster  dixit :  .Supersedeatur  nunc,  donec 
negocium  appellationum  capituli  fuerit  expeditum'  et  quod  postea 
interlocutoria  vestra  lata  adhuc  institum  fuit  pro  parte  dictorum 
appellancium,  quod  causa  eorum  conmitteretur.  Et  tunc  dominus 
noster  mandavit,  quod  dicta  appellatio  vobis  traderetur  cum  actis 
et  munimentis,  quod  utique  factum  fuit.  Postea  autem  ad  aliquem 
alium  actum  procedi  non  potuit,  donec  fuit  ista  conmissio  vobis 
facta.  Scitis  eciam,  quomodo  ingressus  in  consistorium  patuit  isto 
anno.  5.  Quinto  et  ultimo  opponitur  pro  parte  dicti  provisi 
volentis  modis  omnibus,  quibus  potest,  declinare  examen  veritatis 
huius  negocii,  quod  non  debent  dicti  appellantes  eciam  per  viam 
accusacionis  vel  denunciacionis  admitti,  donec  dictus  provisus  iam 
consecratus  et  palleatus  possessionem  et  administracionem  bonorum 
archiepiscopaliura  fuerit  consequtus  (argumentum^)  Extra  De 
appellationibus  caput  ,Constitutis' ')  in  fine).  Sed  salva  pace  sie 
dicencium  hoc  non  est  verum  in  iure  attento,  quod  non  solum 
contra  dictum  dominum  provisum  opponitur,  quod  est  et  fuit  multi- 
pliciter  criminosus,  verum  eciam,  quod  est  et  fuit  de  huiusmodi 
criminibus  graviter  diffamatus.  Et  hoc  sunt  parati  probare,  qua- 
thenus  eis  fuerit  oportunum.  Et  hoc  sufficit  ad  hoc,  ut  oppo- 
sitores  huiusmodi  admittantur,  maxime  appellantes,  et  provisus 
interim  impediatur  assequi  possessionem  bonorum  ecclesie  (ar- 
gumentum^) Extra  De  accusacionibus  caput  lAccedens')")-   —   — 

6.  Relinquitur  igitur  sublatis  obiectibus,  qui  per  aliam  partem 
fiunt,  quod  est  dicta  appellacio  admittenda  et  ad  prosequcionem 
ipsius  et  contentorum  in  ea  sunt  dicti  appellantes  pro  se  et  eorum 
sociis  admittendi,  qui  nedum  interesse  quodammodo  proprium 
proscquuntur  secundum  ea,  que  notat  Osti(ensis)  Extra  De  ex- 
cepcionibus  capite  ,Cum  inter  priorem'^),  verum  eciam  honorem 
istius  sancte  matris  ecclesie  et  domini  nostri,  qui  in  dicta  provisione 
videtur  indubitanter  fuisse  circumventus  in  facto,  si  sunt  vera, 
que  opponuntur  contra  dictum  provisum  et  que  oppositores  volunt 
probare,  si  admittantur,  et  utilitatem  et  statum  dicte  ecclesie 
Maguntine.  Quando*^)  vero  teneatur,  quod  in  talibus  provisionibus 
vendicet  sibi  locum  capite  ,Cupientes'  *),    cessat  ominino  anxietas. 


1331— Anfang   1332  141 

7.  Adhuc  dlcitur,  quod  per  ea,  que  superius  scripta  sunt  pro 
parte  dictorutn  appellancium,  apparet,  quod  ipsi  appellantes  sunt 
inexpugnabiliter  admittendi,  non  obstantibus  hiis,  que  pro  parte 
dicti  provisi  in  contrarium  allegantur.  Nam  in  casu,  in  quo  sint 
Vera  ea,  que  scripta  sunt  supra,  videlicet,  quod  sententia  lata 
contra  procuratorem  capituli  ,Esto  quod'  transivisset  in  rem 
iudicatam,  non  debet  obesse  dictis  canonicis,  qui  erant  tunc  ab- 
sentes  et  ex  novis  et  noviter  cognitis  causis  appellaverunt,  ut 
dictum  et  probatum  est  supra,  et  tunc  omnes  predicti  appellantes 
essent  sine  difficultate  aliqua  admittendi.  Ubi  vero  diceretur,  quod 
sententia  iuris  vel  hominis,  que  contra  capitulum  lata  esset,  deberet 
officere  dictis  canonicis,  qui  sunt  de  corpore  capituli*),  licet  ab- 
sentibus  et  ignorantibus,  remanent  saltem  alii  duo,  qui  non  sunt 
de  corpore  capituli  et  qui  non  possunt  nee  debent  repelli  virtute 
rationum  allegatarum  per  partem  adversam,  quibus  non  nocet,  si 
personaliter  non  venerunt,  ex  quo  venerunt  duo  de  ipsis  appel- 
lantibus  et  se  opponentibus,  ut  scriptum  est  supra.  8.  Preterea 
ad  reddendum  intencionem  dictorum  appellancium  et  se  opponencium 
seu  opponere  volencium  magis  inexpugnabilem  sciendum  est,  quod 
unus  de  dictis  appellantibus,  qui  non  est  de  capitulo,  sed  vicarius 
in  ecclesia  Maguntina,  est  personaliter  in  Romana  curia  constitutus 
paratus  prosequi  appellationem  suam  et  contenta  in  ea,  ad  que 
constanter  postulat  se  admitti  potissime  in  casu,  in  quo  contingeret 
repelli  canonicos  ex  aliqua  consideracione.  Nee  debet  ei  obstare, 
si  dicatur,  quod  a  principio  non  venit  personaliter  nee  servavit 
tempora  (caput  ^Cupientes') '),  quia  pro  excusato  debet  haberi 
ex  eo,  quod  eidem  constitucioni  satisfecit  in  mittendo  ipse  et  alii 
duos  ex  se  ipsis,  quod  sibi  debet  sufficere.  Non  enim  habuit 
divinare,  quod  sententia  aliqua  ferreretur')  contra  capitulum,  que 
obesse  posset  canonicis.  Qui  venerunt  pro  ipso  et  aliis  et  tem- 
pora servaverunt,  id^)  quod  videatur,  quod  notat  Garsias  *")  in 
preallegato  capite  .Cupientes'  *)  §  ,Si  vero'  et  in  preallegata ") 
glossa:  ,Sed  infra  quod  tempus  debent  conparere'  et  cetera 
circa  medium  ,Si  tamen  opponentes  miserunt  duos'  et  cetera. 
Predicta  autem  omnia  vendicant  sibi  locum  in  casu,  in  quo  locuni 
habeat  constitucio  ,Cupientes',  que  multum  penalis  est  et  severa 
in  provisionibus  per  dominum  nostrum  factis.  Alias  autem  cessant 
et  essemus  extra  omnem  brigam  et  super  hoc  videantur,  si  placet, 
alias  prolixius  scripta  pro  parte  dicti  capituli*)  Maguntini  et  forsan 
non  esset  malum,  si  super  hoc  consuleretur  dominus  noster. 

Superflua    resecet,    defficiencia   suppleat   et   errata   corrigat 
vestra  paternitas  reverenda. 

I)  Ueberschr.:  AUegaciones  domini  Karo(li)  pro  causa  Magunt(ina) 
contra  H(einricum)  provisum  (bis  Karoli  mit  gleicher  grauer  Tinte  wie  der 
Text,  der  Rest  später  mit  gelbbrauner  Tinte  zugefügt,  alles  von  Losses  Hand). 
+  a)  capittuli.  +  b)  intellocutoriam.  -|-  c)  popuUarium.  -|-  d)  es  könnte  auch 
ar(chidiaconu)ra  bzw.  ar(chidiaconus)  gelesen  werden ;  aber  der  Archidiaconus, 
d.  h.  Nicolaus  de  Baisio  hat  keinen  Kommentar  Zum  Liber  Extra  geschrieben. 
+  e)  quando  —  anxietas  von  Hd  31  am  Rande  nachgetr.  -\-  i)  K.  -\-  g)  oder 
quod  aus  ad  korr. 

1)  c.  16,  Sextus  /  6.   oo    2)  Dig.  XXXXIX  1,  1.   <*>   3)  Dig.  XXXXVIII 16,  1.   <» 
4;  c.  22,  Extra  16.   »5)  C  IX.  2,  9 ;  die  Stelle  ist  oben  ausgelassen.   <»  6)  c.  S, 


142  Nr.  244-249 

Sexlus  CO  II,  15.  ^  Ti  c.  47,  Extra  I  6;  vgl.  ff.  d.  <*>  8)  c.  23,  Extra  V  t;  vgl. 
N.  d.  oo  9)  c.  5,  Extra  II  25.  oo  lO)  erwähnt  v.  Savigny  IIP  (1834)  26,  258.  <*> 
11)  die  aitiertc  .stelle  ist  oben  ausgelassen. 

244.  [133I~Anfang  1332]. 

Ergänzungen  des  dominus  Blasius  zu  einem  Gutachten  des  dominus 
Carlinus  über  die  durch  den  Mainzer  provisus  (Heinrich  von  Vimeburg)  an- 
gefochtene Zulässigkeit  der  drei  seitens  des  Mainzer  Domkapitels  gegen  ihn 
bei  der  Kurie  eingebrachten  Appellationen.  1.  Nach  Carlinus  ist  der  Einwurf 
gegen  die  erste,  quia  tempora  in  veniendo  non  fuerunt  servata  circa  eam,  an 
sich  hinfällig  und  Heinrichs  Berufung  auf  die  Konstitution  ,Cupientes'  (c.  16, 
Sextus  I  6)  unrichtig ;  ausserdem  hat  er  sie  nach  Blasius  selbst  seinerseits 
nicht  genau  befolgt  et  sie  capitulum  Mag(untinum)  veiare  non  debet,  maxime, 
cum  Sit  aclor  precipus  in  eo,  quod  fecit  Processus  et  mandata  contra  capitulum 
Mag(Hntinum)  et  singulares,  ut  obedirent  officialibus  suis.  2.  Die  Bemängelung 
der  zweiten  Appellation,  weil  sie  nicht  binnen  10  Tagen  nach  Bekanntwerden 
der  Provision  sondern  erst  3  Monate  später  als  die  erste  Appellation  erfolgt 
sei,  widerlegt  Carlinus  damit,  dass  sie  sich  auf  neue  und  neu  bekannt  ge- 
wordene Tatsachen  stütze;  nach  Blasius  waren  das  Prozesse  und  Mandate 
Heinrichs  gegen  das  Kapitel  (bisher  unbekannt,  etwa  in  den  Januar  1329  zu 
setzen),  welchen  die  Appellation  binnen  10  Tagen  gefolgt  sei ;  et  ex  hiis  patet, 
quod  prima  pronunciacio  domini  vicecancellarii  debet  in  melius  reforraari  et 
iusta  fuit  appellacio  Mag(untina).  3.  Widerlegung  der  Behauptung  durch 
Carlinus  und  Blasius,  dass  auch  die  dritte  Appellation  singularium  canonicorura 
et  quorundara  aliorura  absencium  aus  formalen  Gründen  nicht  zulässig  sei ; 
ex  hiis  apparet,  quod  eciam  secunda  pronumpciacio  domini  vicecancellarii 
debet  in  melius  reformari  et  pronumpciari  eciam  per  dictos  singulares  appel- 
lantes  fuisse  legitime  appellatum.  Alia,  que  circa  predicta  possent  occurrere, 
sufficienter  ezaminata  sunt  et  discussa  in  allegacionibus  domini  Carlini  et, 
quia  omnis  iuris  veritas  manifesta  est  summe  excellencie  indicantis,  verbis  meis 
finem  impono.  —  In  causa  Maguntina ;  ohne  Datum.  —  K  3SI-  Offenbar 
gleichzeitig  mit  Nr.  242. 

245*.  [Frankfurt  1332  Januar  30]. 

Kaiser  Ludwig  gegen  die  Stadt  Mainz.  K  JJ$  mit  dem  z.  T.  lateini- 
schen Schluss  des  deutschen  Stückes:  Item  a  principibus,  comitibus  etc. 
wer  zu  in  gesworn,  gelobit,  verheyzen  sich  hat  oder  verbunden  mit  eiden  etc., 
der  sal  der  und  des  ledig  und  lois  sin  etc.,  quia  contra  nos,  Imperium 
et  iusticiam  frivole  fecerint  etc.  anno  32.  feria  tercia  ante  puri- 
ficacionem;  Orig.  in  München  K.  L.  S.  nr.  503 a  =  Würdtwein  Diplom.  I 
nr.  269  (vgl.  Böhmer  Ludw.  nr.  1416  mit  Schrohe  Mainz  706  V- 

246.  1332  Februar  3. 

Gerard  von  Vimeburg,  Archidiakon  von  Longuyon,  er- 
nennt Johannes,  Kantor  von  St.  Simeon  in  Trier,  su  seinem 
Offisial. 

K  480^).  —  Die  korrigierte  Abschrift  der  U.  ist  als  Konzept  für  eine 
gleichlautende  Wiederholung  vom  11.  Oktober  1338  verwendet  worden  ;  Johannes, 
der  Empfänger  von  1332,  ist  mit  dem  Johannes  Parix  von  1338  wohl  identisch. 

Nos  Gerardus  de  Virneburch  dei  gratia  archidyaconus  tituli 
sancte  Agates  de  Longuion  in  ecclesia  Treveren(si)  honorabili 
viro  domino  lohanni  *  Parix  ^  cantori  sancti  Symeonis  Treveren(sis) 
in  Christo  nobis  dilecto  salutem  in  domino.  /.  De  vestra  circum- 
spectione  quam  plurimum  confisi  officialitatem  et  officium  eiusdem 
archidyaconatus  nostri  vobis  committimus  per  presentes  dantes 
vobis  potestatem  et  mandatum  speciale  citandi,  congnoscendi, 
interloquendi,  sentenciandi,  diffiniendi,  iudicandi  in  causis  quibus- 
cunque,  excommunicandi,  suspendendi,  relaxandi,  absolvendi,  ex- 
cessus  puniendi  et  corri[g]endi*)  ac  censuram  ecclesiasticam  exer- 
cendi,  instituendi  personas  ydoneas  presentatas  seu  presentandas 
ratione     dicti     archidyaconatus,     census,     debita,      procuraciones, 


1331—1332  Mai  9  143 

cathedraticum  nee  non  fructus,  proventus,  red[d]itus''),  obvenciones 
et  omnia  iura  nobis  cedencia  racione  ecclesiarum  in  lite  existencium 
et  institut(orum)  rectorum  in  easdem  et  iura  universa  predicti  . . 
archidiaconatus  exigendi,  levandi,  recipiendi  et  de  ipsis  acquitandi 
nee  non  visitandi  personas  et  loca  et  alia  omnia  et  singula  faciendi 
et  exercendi,  que  ad  huiusmodi  archidyaconatus  offieium  spectant 
tarn  de  iure  quam  de  consuetudine.  2.  Super  quibus  omnibus 
et  singulis  et  ea  eontingentibus  ac  ea,  que  decernitis,  ut  per 
censuram  eeclesiasticam  auctoritate  nostra  ordinaria  faciatis  firmiter 
observari,  vobis  committimus  vices  nostras  precipientes  omnibus 
et  singulis  .  .  abbatibus,  . .  abbatissis,  . .  prioribus,  . .  priorissis, 
.  .  decanis,  pastoribus,  ecclesiarum  prelatis,  vicepastoribus,  curatis, 
vicarüs,  . .  mercennariis,  presbyteris,  rectoribus,  clericis  ac  aliis 
quorumcunque  dignitatis  Status  ordinis  condicionis  aut  sexus  existanti 
subditis  nostri  archidiaconatus  predicti,  quatinus  in  premissis  omni- 
bus et  singulis  vobis  reverenter  obediant  et  intendant.  In 
quorum  omnium  et  singulorum  testimonium  sigillum  nostrum  pre- 
sentibus  duximus  apponendum. 

Datum  anno  domini  M^CCC  tricesimo  <primo  in  crastino 
purificacionis  sancte  Marie  virginis  gloriose  >  "38.  die  XI.  mensis 
oetobris  •* . 

I)  Ueberschr.:  Officialitatis  per  archidyaconum  commissio.  +  a)  corriendi. 
-j-  b)  reditus. 

247.  1332  Mai  1. 
Baldewin    Verweser   des   Mainzer  Stuhls    an   Dekan   und   Kapitel   der 

Kirche  in  Ordorf  (Ohrdruf):  meldet  ihnen,  dass  er  den  bescheidenen  Meister 
Rod(olfus)  dictus  Losse  de  Ysenaco,  ihren  concanonicus,  seinen  Kleriker  und 
Notar  von  der  Residettzpflicht  bis  auf  Widerruf  befreit  hat  und  befiehlt,  ihm 
die  Einkünfte  der  Pfründe  mit  Ausnahme  der  täglichen  Zuteilungen  anzu- 
weisen. Noveritis  quod  —  D.  Treveri  sub  sigillo  archiepiscopatus  nostri 
Treverensis,  quo  in  hac  parte  utimur,  a.  dem.  1332  kal.  maii.  —  K  2g8. 

248.  1332  Mai  3. 
Hermannus  et  Rudolfiis   canonicus   Ordorfensis  (Ohrdruf)    fratres    dicti 

Lossen  verkaufen  ihrem  Vatersbruder  Johannes  dictus  Losse  und  seiner  Gattin 
Mechthildis  auf  deren  Lebenszeit  für  9  Mark  geprüften  Silbers  jährlich  zu 
Michaelis  in  Eisenach  zu  entrichtende  Einkünfte  von  1  Scheffel  Weisen, 
2  Roggen,  2  Gerste  und  5  Hafer  nach  Eisenacher  Mass,  die  gezahlt  werden 
von  einer  Hufe  in  der  Flur  des  Dorfes  Lupenze  maior  ( Grossen- Lupnitz), 
welche  Johannes  und  Mechthild  schon  früher  besassen,  derart  dass  sie  im 
Falle  unpünktlicher  Zahlung  der  Rente  von  Jetten  selbst  bewirtschaftet  oder 
verpachtet  werden  darf.  Siegler:  Heynricus  prepositus  sanctimonialium  ec- 
clesie  sancti  Nicolai  intus  muros  Ysenacenses.  Zeugen:  lohannes  et  Ditricus 
fratres  dicti  Lossen,  Henricus  dictus  Bischof.  D.  a.  dorn.  1332  in  dominica, 
qua  cantatur  'misericordia  domini'.  —  K  l8g. 

249.  Eisenach  1332  Mai  9. 
Markgraf  Friedrich  von  Meissen  giebt  dem  Rudolf  Lusse 

Geleit  durch  seine  Lande. 

K  173.  —  Das  Stück  gehört  itt  der  Handschrift  zu  einer  von  gleicher 
Hand  (12)  gleichzeitig  eingetragenen  Gruppe  von  Urkunden  (K  171 — 179), 
die  von  1330—1337  reichen.  Im  J.  1330  war  Rudolf  noch  in  Montpellier 
(vgl.  Nr.  225  Glosse,  Nr.  230,  231),  er  ist  wohl  erst  1332  in  Baldewins  Dienste 
getreten  (vgl.  die  Einl.  und  Nr.  247) ;  1337  wäre  nicht  nach  Johannes  ante  portam 
latinam  sondern  nach  dem  einen  Tag  früheren  Himmelfahrtsfest  datiert 
worden  ;  1335  befand  sich  Rudolf  Ende  April  in  Avigtion  (K  179),  1336  weilte 
er  am  20.  Mai  in  Trier  (K  255),   was  mit  einer   erst  nach  dem   II.  Mai  von 


144  Nr.  250—252 

Eisenach  angetretenen  Reise  durch  die  Lande  Markgraf  Friedrichs  nicht  ver- 
einbar wäre ;  1337  wurde  er  um  diese  Jahreszeit  durch  die  Mainzer  An- 
gelegenheit am  Rheine  festgehalten  (vgl.  K  261,  D  134,  K  246,  D  135). 
Aus  dem  J.  1333  liegen  keine  Nachrichten  vor.  Dagegen  ist  Rudolf  1332 
am  3.  Mai  gerade  in  Eisenach  nachweisbar  (Nr.  248),  und  am  6.  Juni 
dieses  Jahres  kommt  ein  Bündnis  zwischen  Meissen  und  Böhmen  zustande 
(Nr.  250),  dessen  Abschluss  vermutlich  ein  Ziel  der  durch  unsere  Urkunde 
bezeugten  Mission  Rudolfs  gewesen  ist. 

Frider(icus)  dei  gratia  Thur(ingie)  lantgravius,  Misnensis  et 
orientalis  marchio  dominusque  terre  Plisnensis  fideli  nostro  sincero 
Rudolfo  dicto  Lussen  favorabilem  in  omnibus  voluntatem.  /.  Ut 
proficiscendi  hinc  inde  per  nostros  districtus  persone  et  rerum 
tuarum  in  omnibus  salva  substancia  tibi  libera  sit  facultas,  presenti- 
bus  favorabiliter  annuimus  et  favemus.  2.  Ceterum  universos 
et  singulos  et  singulariter  universos  nobis  quovis  modo  parere 
volentes  multa  cum  precum  serie  sollicitis  duximus  exhortacionibus 
requirendos,  quatinus  te  Rudolfum  ubicunque  quocienscunque  ipsos 
et  eorum  quemlibet  pro  ducatu  tibi  prestando  nostro  nomine 
duxeris  admonendum,  assecurare  velint  cum  effectu  volentes  eis 
communiter  et  divisim  proinde  ad  maiora  vicibus  oportunis  obligari. 

Datum  Ysenach  feria  sexta  proxima  post  diem  beati  lohannis 
ante  portam  latinam  nostro  sub  secreto  tergotenus  applicato. 
I)  Ueberschr.:  Conductus  domini  marchionis. 

250*.  1332  Juni  6. 

König  Johann  von  Böhmen  und  Landgraf  Friedrich  von  Thüringen, 
Bündnis.     K  £26;  Orig.  in  Dresden  =  Emier  III  nr.  1905  unvollst. 

250a.  Trier  [1332  vor  August]. 

Ersbischof  Baldewin  weist  seinen  Burggrafen  Hartmut 
von  Kronberg  und  seinen  Notar  Rudolf  an,  beim  Kaiser  su 
Gunsten  des  von  diesem  vorgeladenen  Grafen  von  Ziegenhain 
Bu  wirken. 

J.  F.  Schannat  Historia  Fuldensis  (1729)  b  nr.  148  aus  verschollenem  ,  Codex 
manuscriptus' .  —  lieber  den  Streit  zwischen  dem  Abt  Heinrich  VI.  von  Fulda 
und  dem  Grafen  Johann  vgl.  die  Lebensbeschreibung  des  Abtes  (ebenda 
nr.  133  cap.  N)  und  die  UU.  ebenda  nr.  146—152,  von  denen  nr.  149  (1332 
April  19)  der  Nr.  250a  zeitlich  nahe  stehen  dürfte ;  jedenfalls  ist  diese  vor 
den  Nürnberger  Reichstag  zu  setzen,  der  im  August  die  strittige  Sache 
beendete. 

Balduinus  archiepiscopus  et  cetera.  Hartmude  de  Cronen- 
berg  burggravie   et   Rudolfe    notarie   nostri  I  /.    Mittimus   im- 

peratoris  litteram  unam  credentiae  in  personas  vestras  super  facto 
comitis  de  Cygenhain  praesentandam  vobis')  una  cum  copiis 
litterarum  alias  pro  abbate  Fuldensi  nunc  de  novo  per  dictum 
imperatorem  nobis  missarum*),  quarum  litterarum  tenor  unus 
contrariatur  alteri,  ut  videtur,  quia  abbas  se  excusat,  quod  ad 
instinctum  et  procurationem  suam  comes  per  imperatorem  non  sit 
monitus,  et  quod  in  hac  parte  posse  imperator  non  habeat;  Im- 
perator e  converso  scribit,  quod  ad  ammonitionem  et  requisitionem 
dicti  abbatis  hoc  fecerit,  non  potuerit  super  esse,  prout  in  litterarum 
copiis  praedictis  clarius  videre  poteritis.  2.  Unde  vos  seriöse 
requirimus,  quatinus,  cum  dictum  negotium  nobis  valde  cordi 
existat,    vos   dictas   copias   perlegatis   et   diligenter    attendatis,    ut 


1332  Juni  6— August  23  145 

secundum  hoc  legationem  vestram  ad  dictum  imperatorem,  sicut 
praedicto  comiti  magis  expedire  et  utilius  esse  videbitur,  formare 
et  colligere  valeatis  et  negotium  suum,  quanto  diligentius  et  fidelius 
poteritis,  dirigatis,  ut  ipse  a  saepedicti  imperatoris  impetitionibus 
cum  convenientia  liberetur. 

Datum  Treviris  et  cetera. 

l)  unbekannt,  oo  2)  unbekannt,  vielleicht  auch  in  Schannat  nr.  149  erwähnt. 

251.  Nürnberg  1332  August  15. 
Kaiser  Ludwig  nimmt  die  Abtei  Fulda  in  Schutz  und 

empfiehlt  sie  dem  Landgrafen  Heinrich  von  Hessen. 

Register  des  Abtes  Heinrich  VI.  (Handschr.  B  6  der  Landesbibliothek 
in  Fulda  fol.  70  a  ;  F) ;  vgl.  Böhmer  Ludwig  nr.  1480  (nach  Mitteilung  des 
Fuldaer  Bibliothekars  Hauck,  der  offenbar  aus  gleicher  Quelle  schöpfte). 

Wir  Ludewig  von  gotes  gnaden  Romischer  keiser  zu  allen 
ziten  merer  des  riches  inbiten  unserm  liben  fursten  Henr(iche) 
lantgraven  herren  zu  Hessen  unser  hulde  und  allez  gfit.  /.  Wan 
wir  unserm  lieben  fursten  abt  Henr(ich)  und  sinen  stift  zu  Fulde 
durch  bisunder  gnade  und  gunst,  die  wir  zu  ime  haben,  und  durch 
ergetzunge  und  widerbringunge  alles*)  irs  ungemachs  und  Schadens, 
den  sie  hant  genumen,  und  wan  sie  unser  und  des  riches  stift 
phlanzunge  haissent  und  sint,  so  nemen  wir  si  in  unser  bisunder 
gnaden   und   schirm    und    haben   si    da  in    genumen'').  2.    Nu 

getruwen  wir  dar  zu  niemand  aUsje*^)  wol  als  dir  und  da  von 
inphelen  wir  si  dir  mit  disem  brief,  daz  du  si  an  unser  stad,  ir 
lute  und  gut  schirmest  und  fridest.  Da  dust  du  uns  sunder  lieb 
und  dienst  an.  Und  wold  si  iman  darüber  laidegen  oder  biswern 
in  kainen  Sachen,  daz  solt  du  andersten  und  wenden,  swan  si  daz 
an  dich  mutend,  als  verr  du  kunnest  und  mugest.  Das  wollen  **) 
wir   dir   nummer   vergezzen.  Zu   Urkunde   dieses   briefes,    der 

gegebin  ist  zu  Nurenberg  an  unser  frauwen  dag,  als  si  gein 
himel  für,  in  dem  achtzehe[n]den^)  iar  unsers  riches  und  in  dem 
fünften  de[s]')  keiserdumes. 

I)  am  Rande :  Littera  imperatoris.  +  a)  allers.  -\-  h)F.  -{-  c>  alle.  +  d)  o  über 
w.  -f  e)  achtzeheden.  +  f)  de. 

252.  Nürnberg  1332  August  23. 
Kaiser  Ludwig  erteilt  Gau-Algesheim  das  Recht  auf  Um- 

mauerung  und  die  Freiheit  der  Stadt  Frankfurt. 

K  364^);  Abschrift  in  Würzburg,  Mainzer  Bücher  versch.  Inhalts 
nr.  20  fol.  139 "  (  W ;  Böhmer  Ludwig  nr.  1490).  —  Fast  ganz  gleichlautend 
mit  Böhmer  nr.  1491  für  Eltville  (E). 

Lud(owicus)  de[i^)  gracia]  Ro(manorum)  imperator  semper 
augustus  universis  et  singulis  sacri'')  imperii  fidelibus  presentem 
paginam  inspecturis  gratiam  suam  et  omne  bonum.  /.  Solet 
imperialis  celsitudo  principum  suorum  votis  semper  promcius  an- 
nuere  et  ipsorum  subditis  eorundem  interventu  consulere  com- 
moditatibus  et  munificenciis  graciosis.  2.  Sane  igitur  ad  in- 
stanciam  venerabilis  Bald(ewini)  archiepiscopi  Treveren(sis)  sancte 
Mog(untine)'')  sedis  provisoris  principis  et  secretarii  nostri  dilecti 
necnon  etiam  ob  commodum  ecclesie  Mogunt(ine)  "^ )  locum  Algens- 
heym*)  situm  prope  lng(elnheym)0  sedi  Mogunt(ine)'')  prefate 
pertinentem  auctoritate   nostra  imperiali  tenore   presencium  liber- 

Ifova  Alamanniae  10 


146  Nt"-  253—258 

tacionis  beneficio  decoramus,  ita  quod  idem  locus  muris  fossatus 
et  aliis  munimentis  circumcingi  valeat  et  muniri.  5.  Locus  et 
incole  ipsius  libertatibus  et  emunitatibus  ad  instar  opidi  nostri 
Frankenf(ordensis)*^)  cum  peractione  fori  ebdomadalis^)  perpetuo 
libertati  intelligantur  et  per  omnia  habeantur  excepto**')  eo,  quod 
homines  proprie')  pertinentes  ad  dictum  locum  seu  opidum  pre- 
textu  presentis  nostre  libertacionis  non  debeant  recipi  quoquo 
modo.  4.    Nulli  ergo  omnino  homini  liceat  hanc  nostram  con- 

cessionem  et  iibertatem'')  infringere  aut  ei  ausu  temerario  con- 
traire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit,  gravem 
nostram  et  imperii  indignacionem  se  noverit  incursurum.  In 
cuius  rei  testiraonium  presentes  conscribi  et  nostre  maiestatis 
sigillo  iussimus  conmuniri. 

Datum  Nürnberg')  X.")  kalendas  septembris  anno  domini 
[M*  CCC*  tricesimo  secundo]"),  regni  nostri  anno  XVIII.  °),  im- 
perii vero  V.P). 

I)  Ueberschr.  in  K:  Villa  fit  civitas  (danach  .&.).  +  a)  de.  K.  -)-  b)  s.  — 
fid.  nach  inspect.  W.  +  d)  Magunt.  W.  +  e)  Algesh.  W.  -\-  f)  fngelnheym  W. 
+  g)  Franckenford(ensis)  W;  Franck.  +  h)  ebdomid.  W.  +  h*)  exe.  —  quo- 
quo modo  fehlt  E.  -\-  i)  imperio  W.  •\-  k)  libertacionem  W.  +  1)  Nurenburcb  W; 
Nuremberg  E.  -(-  m)  decimo  W.  +  n)  32.  K.  -\-  o)  decimo  octavo  W.  + 
p)  quinto   W. 

253*.  [Nürnberg]  1332  [August  23]. 

Derselbe  und  König  Johann  von  Böhmen,  Bündnis.  K  j86  verküret 
und  mit  leichten  Abweichungen  vom  Orig.  in  München  =  v.  Weech  115  = 
Emier  III  nr.  1933,  vgl.  Böhmer  nr.  3336. 

254*.  [kurz  vor  1332  Oktober  11]. 

Erzbischof  ßaldewin  an  die  Aebte,  Dekane,  Erzdiakone  und  -priester, 
Landdekane,  Pfarrer,  Vikare,  Ebdomadare  und  anderen  Priester  mit  Kirchen- 
regiment in  seiner  Diözese:  befehlt  ihnen,  die  Brüder  und  Boten  des 
St.  Anthonius-Hospitals  in  Vienne  ('Viennensis^  in  ihren  Kirchen  ungehindert 
und  unentgeltlich  aufzunehmen,  beim  Sammeln  von  confratriae  und  Almosen 
zu  unterstützen  und  ihre  Gemeinden  an  einem  vom  Ueberbringer  Dieses  an- 
zugebenden Tage  bis  zur  Beendigung  der  Sammlung  nach  der  Messe  in  der 
Kirche  zu  halten;  interdizierte  Kirchen  sollen  bei  dieser  Gelegenheit  geöffnet 
werden  gemäss  der  den  Brüdern  verliehenen  päpstlichen  Gnade;  alle  Spender 
erhalten  40tägigen  Ablass ;  die  Brüder  sollen  in  den  Kirchen  die  ihnen  vom 
Papste  oder  anderen  Erzbischöfen  verliehenen  Indulgenzen  und  Privilegien 
gemäss  den  darüber  ausgestellten  Urkunden  verkünden  dürfen ;  Uebertreter  sind 
zu  einem  vom  Ueberbringer  festzusetzenden  Termin  vor  ihn  oder  seinen  Trierer 
Offizial  zu  laden;  diese  Verfügung  gilt  für  ein  Jahr.  Vobis  universis  — 
valituris.  Datum.  —  K  4OO  =  K  4OQ.  Vor  1334  zu  setzen  (vgl.  Nr.  263), 
■wohl  kurz  vor  der  fast  genau  übereinstimmenden,  doch  mit  einem  Zusatz 
versehenen  Nr.  256  entstanden. 

255.  Trier  [wohl  vor  1332  Oktober  11]. 

Derselbe  beauftragt  zugelassene  Minder-  und  Prediger- 
brüder, einen  Teil  der  Bussdissiplin  in  der  Diösese  Trier 
aussuüben. 

K  401  (IP)  und  K  408  (2)1^).  —  Einzureihen  wie  Nr.  254. 

B(aldewinus)*)  dei  gracia  et  cetera  universis  Christi  fidelibus, 
ad  quos  presentes  pervenerint,  salutem  in  domino  sempitemara. 
/.  Quoniam  multiplicibus  intenti  negociis  omnium'^)  animarum 
nobis  commissarum  eure  personaliter  intendere  comode  non  valemus, 
dilectis  nobis  in  Christo  fratribus  Minoribus'')  in  nostris  civitate 
et    dyocesi  commorantibus  nobis  presentatis   et  per  nos   admissis, 


1332  August  23— November  3  147 

ut  possint  omnium  penitencium  nostre  civitatis  et  dyocesis  auctori- 
tate  nostra  confessiones  audire,  absolvere  in  casibus  minoribus  et 
penitencias^)  iniungere  salutares,  in  aliis  vero  casibus  nobis 
specialiter  reservatis  occultis  tarnen  custodia)  provinciali,  gardia(no) 
et  lectoribus  theologie'*)  dumtaxat,  qui  pro  tempore  fuerint  in 
singulis  domibus,  ita  tarnen,  quod  ipsi  nullas  dent  confitentibus 
super  eorum  absolucione  litteras,  plene  et  libere  committimus 
vices   nostras,  foro    manifesto   iudiciali    nobis  et  ipsis,    qui   de 

manifestis  habent  cognoscere,  semper  salvo,  proviso  eciam  ante 
omnia,  quod  ipsi  excommunicatos  a  canonibus  seu  statutis  nostri 
provincialis  concilii  Trever(ensis)  sentenciam  excommunicacionis 
infligentibus  ipso  facto  absolvendos  ad  nos  vel  ad  eos,  ad  quos 
de')  iure  mittendi  fuerint,  remittant  et  eos,  qui  contra  nos  fore- 
fecerint,  non  absolvant,  quousque  nobis  de  delicto  huiusmodi  satis- 
factionem  condignam  prestiterint  et  emendam,  de  quibus  ipsis 
primo  constare  debebit  per  litteras  nostras  seu  . .  officialis  nostre 
curie  Trever(ensis).  2.  Omnibus  eciam  vere  penitentibus,  con- 
tritis  et  confessis,  qui  ad  singulorum  fratrum  dicti  ordinis,  de 
consensu  tamen  suorum  superiorum  deputatorum'')  ad  hoc  ser- 
mones  publicos  devote  accesserint  et  ad  ammonicionem  ef^) 
exhortacionem  ipsorum  fratrum  sie  predicancium  ,In')  principio 
verbum  dei'*),  ,Pater  noster'  et  ,Ave  Maria'  pro  felici  nostro  et 
gregis  nobis  commissi  statu  ibidem  dixerint  humiliter  et  devote, 
quadraginta")  dies  indulgenciarum'^)  de  iniunctis  sibi  penitenciis 
misericorditer  in  domino  relaxamus  presentibus  post  annum  minime 
valituris.         Datum  Treverlis)"^)  et  cetera. 

I)  am  Rande  in  1:  Licentia  fratrum  audiendi  confe(ssiones).  +  II)  am  Rande 
in  2:  Confess(iones)  fratrum.  +  a)  Baldewinus  2.  +  b)  littere  a<i(i.  2.  -f- 
c)  fehlt  2.  +  d)  Predicatoribus  2.  +  e)  ipsis  add.  1.  -\-  l)  2  und 
Nr.  319;  iniung.  pen.  1.  +  g)  ..  prior ibus  s/.  cust.  —  gard.  2.  -j- 
h)  theoloye  2.  +  i)  mitt.  de  iure  st.  de  —  mitt.  2.  +  k)  ad  hoc  dep.  st.  dep. 
—  hoc  2.  +  1)  in  -  dei  fehlt  2.  +  m)  XL  1. 
1)  Introitus  missae  vom  25.  Dezember. 

256.  1332  Oktober  11. 
Derselbe   an   die  Adressaten   von  Nr.  254:    befiehlt  ihnen,   die  Brüder 

und  Boten  hospitalis  sancti  Bernardi  et  domus  pauperum  dei  Montis  lovis 
Sedunensis  (Sitten)  dyocesis,  wenn  sie  cum  pheretro  et  sanctuario,  quod  secum 
deferunt,  kommen,  bei  versammelter  Geistlichkeit  und  Gemeinde  in  ihren 
Kirchen  feierlich  einzuholen,  ungehindert  und  unentgeltlich  aufzunehmen  u.  s.  w. 
nach  Fassung  und  Inhalt  übereinstiinmend  mit  Nr.  254,  doch  mit  dem  Zusatz, 
dass  der  Ankunftstag  der  Boten  als  Festtag  gelten  solle  bis  zur  Vollendung 
der  Messe  und  der  Sammlung.  Vobis  universis  —  D.  a.  dorn.  1332.  feria 
tercia  post  octavas  beati  Remigii  in  capile  octobris.  —  K  432. 

257.  [1332  Oktober  18]. 
Ritter  Hfeinrich    von    Abentrode/  für   Erzbischof  Baldewin.     K  3^1; 

Orig.  in  München  (Erzst.  Mainz  fasc.  75  =  Würdtwein  Subs.  IV  nr.  66 ;  Ab- 
schrift in  Würzburg  {Mainzer  Ingross.-Buch  1  fol.  128,  Lib.  reg.  V  fol.  28) ; 
Sauer  nr.  1988  Reg. 

258.  [Avignon  1332  November  3]. 
Papst  Johannes  XXII.  an  die  edle  Frau  Elizabet   Witwe  des  Fredericus 

Landgraf  von  Thüringen:  erlaubt  ihr  auf  ihre  Bitten,  sich  von  jedem  Priester 
die  kirchlichen  Sakramente  spenden  zu  lassen,  unbeschadet  des  pfarrkirchlichen 
Rechtes.  Eximie  devocionis.  Datum  aus  Nr.  259  zu  ergänzen.  Randglosse 
Z.osses;HancetsequentemimpetravimediantedominoMatheocardi- 
nal  i;  ideo  eas  huc  posui.  —  K230;  Riezler  nr.  1577  Reg.  (aus  Vatikan.  Register). 


148  Nr.  259—264 

259»  Avignon  1332  November  3. 

Derselbe  an  dieselbe :  erlaubt  ihr  auf  ihre  üitten,  mit  6  iamiliares  do- 
mestici  auch  an  interdizierten  Orten  dem  stillen  Gottesdienst  beizuwohnen. 
Nobilitatis  et  devocionis  —  D.  Avinione  III.  non.  nov.  pont.  n.  a.  17.  — 
IC  231;  Riezler  nr.  158[8]  Reg.   irrig  mit  Dez.  3  {aus  Vatikan.  Register). 

260.  fl332  vor  November  17?]. 
Dekan   und   Kapitel    eines   Stiftes   der   Diözese   Mainz   (St.   Marien   in 

Eisenach?)  nehmen  den  Rfudolf  Losse?)  mit  Rücksicht  auf  [ ]  und  ihre 

Mutterkirche,  quibus  R.  tam  in  Romana  curia  quam  extra  non  sine  laboribus 
graviter  et  fideliter  inservivit,  auf  seine  Bitten  zum  Stiftsherrn  auf,  obwohl 
die  Mainzer  Provinzialstatuten  das  nur  gestatten,  wenn  Pfründen  oßen  stehen, 
und  verspricht  ihm  baldigst  eine  solche.  Ungenannte  Zeugen.  Siegler:  die 
Aussteller  mit  dem  Kapitelsiegel.  Datum  fehlt.  —  K  4^5  '•  ^"''  Formel  ver- 
kürzt. Für  die  Zeitbestimmung  lassen  die  umgebettden  Einträge  derselben 
Hand  (5),  K  469 — 478,  die  fahre  1331 — 38  frei ;  die  vorhergehenden  Stücke 
K  473  f.  (Nrr.  283,  294)  sind  von  1333,  das  folgende  K  476  (Nr.  238)  von 
1331.  Ist  die  U.  auf  Losse  selbst  und  seine  Aufnahme  in  Eisenach  zu  be- 
ziehen, so  fügt  sie  sich  inhaltlich  ganz  genau  zu  Nr.  261.  In  der  Tat  ist  er 
kurz  vorher  an  der  Kurie  gewesen  (vgl.  die  Glosse  zu  Nr.  258j ;  wie  er  den 
Auftrag  zu  den  dort  von  ihm  für  die  Mutter  des  Landgrafen  erlangten  Gnaden 
während  seines  Eisenacher  Aufenthaltes  im  Mai  (Nrr.  248 f.)  erhalten  haben 
wird,  so  kann  damals  auch  seine  Wahl  zum  Stiftsherrn  von  St.  Marien  ins 
Auge  gefassi  worden  sein. 

261.  Trier  1332  November  17. 
Erzbischof  Daldewin  als  Verweser  von  Mainz  au  seine  ergebenen  Dekan 

und  Kapitel  der  Eisenacher  Marienkirche .'  dispensiert  sie  davon,  dass  sie  seinen 
Kleriker  den  Meister  Rudolfus  dictus  Lusse  als  Stiftsherrn  aufgenommen 
gegen  die  Satzung  des  Mainzer  Provinzialkonzils,  welche  die  Aufnahme  ver- 
bietet, wenn  keine  Pfründe  offen  steht.  Super  eo  —  D.  Treveris  sub  sigillo 
archiepiscopatus  nostri  Treverensis,  quo  in  presenti  utimur,  a.  dorn.  1332 
XV.  kal.  dec.  —  K  264. 

262.  [Trier  1332  Dezember  15]. 
Derselbe   an   die  Aebte  in   Spanheym   (Sponheim)    und   montis   sancti  , 

Dyssebodi  ('Dyssiboti  K)  (Disibodenberg) :  beauftragt  sie,  auf  Bitten  des  ge- 
strengen lohannes  ringravius  als  Patrons  der  Pfarrkirche  St.  Kylian  antiqui 
opidi  Crucenacensis  (Kreuznach)  und  anderer  mit  jenem  blutsverwandter  und 
befreundeter  Barone  und  Edlen,  seiner  Getreuen,  nach  gehöriger  Prüfung  der 
Angelegenheit  die  Pfarrkirche  nach  der  St.  Marien-  und  Kilians- Kapelle  auj 
der  Insel  unterhalb  der  beiden  Neustädte  von  Crucenach  supra  pontera  daselbst 
zu  verlegen  und  zur  Filiale  zu  machen,  unbeschadet  der  päpstlichen,  erz- 
bischöflichen. Synodal-  und  Patronatsrechte.  Ex  parte  strennui  —  [D.  Treveris 
sub  sigillo  archiepiscopatus  nostri  Treverensis,  quo  in  presenti  utimur,  a.  dorn. 
M»  CCC  XXXII"  die  Xlllla  mensis  decembris.  —  K  4J3  ohne  Datierung; 
Original  in  Koblenz  (Abt.  33,  Ortschaften:  Kreuznach).      Vgl.  Goerz  75. 

263.  [1329— etwa  1332]. 
Derselbe  beauftragt   Unbekannte,   die  Wahl   des  R.   sunt 

Propst  von  St.  Peter  in  Mains  su  prüfen   und  su  vollsiehen. 

K  354.  —  K  352—405  bilden  mit  Ausnahme  der  Nachträge  K  358 
(Nr.  47)  und  359  ein  einheitlich,  mit  starken  Auslassungen  namentlich  auch 
der  Datierungen,  von  Losse  selbst  geschriebenes  Register  aus  der  Mainzer 
Zeit  Baldewins  (Oktober  1328  bis  Anfang  1337),  meist,  doch  nicht  ausschliess- 
lich Sachen  aus  der  Verwaltung  von  Mainz,  samt  einer  von  verschiedenen 
Händen  herrührenden  Fortsetzung  bis  K  444,  in  der  sich  allmählich  der  ur- 
sprüngliche Charakter  verliert  (vgl.  die  Einleitung).  Die  anderweitig  be- 
kannten oder  sonst  genauer  datierbaren  Mainzer  Stücke  des  Abschnittes 
K  352—377  gehören  in  die  Jahre  1328—1332,  des  Abschnittes  K  378—421 
in  die  Jahre  1329—1333,  des  Restes  in  die  Jahre  1330—1336.  Dem- 
entsprechend dürfen  auch  die  undatierbaren  VU.  eingereiht  werden.  Dabei 
kommt  für  die    auf  Mains    bezüglichen    das  letzte   Viertel  von   1328,    in  dem 


/332  November  3— Ende  149 

wohl  nur  Verträge  allgemeiner  Art  (vgl.  Nrr.  202,  204,  208),  noch  keine 
Aktenstücke  der  Verwaltung  anzunehmen  sind,  kaum  in  Betracht.  Anderer- 
seits können  die  sicher  oder  möglicher  Weise  die  Trierer  Verwaltung  be- 
treffenden UU.  K  375  a,  365,  379,  398,  400J01,  401108  (=  Nrr.  276 f.,  279, 
278,  253 f.),  378,  380—85,  394 f.,  402  f.,  403a  und  406  noch  in  die  frühere 
Zeit  Baldewins  zurückreichen,  wie  sich  aus  den  datierbaren  Stücken  Nrr.  114, 
190  und  280  f.  ergibt.  —  lieber  den  Propst  R.  von  St.  Peter  ist  bisher  nichts 
bekannt.  Der  Propst  Gottfried  {von  Eppstein)  wurde  1326  durch  Crafto  er- 
setzt (Vogt  Reg.  I  nr.  2707)  ;  wenn  er  1330  gestorben  ist  (Kisky  Domkapitel  126), 
kann  der  1346  erwähnte  Träger  des  Namens  nicht  mit  ihm  sondern  wohl  nur 
mit  dem  gleichnamigen  Domherrn  und  Dekan  von  St.  Stephan  in  Mainz 
identisch  sein,  womit  sich  das  Bedenken  von  Schrohe  Mainz  95  N.  12 
erledigen  würde.  In  diesem  Falle  gehört  unsere  U.  wohl  in  die  Jahre 
1330—1331. 

B(aldewinus)  honorabilibus  viris  . .  salutem  in  domino. 
/.  Ex  parte  R.  nobis  est  humiliter  supplicatum,  quatenus,  cum 
dilecti  nobis  in  Christo  decanus  necnon  maior  et  sanior  pars 
capituli  ecclesie  sancti  P(etri)  Mog(untini)  ipsum  in  eorum  et  sue 
ecclesie  predicte  prepositum  nominaverint  et  assumpserint,  nos 
ipsum  in  eorum  et  dicte  ecclesie  prepositum  confirmare  dignaremur. 
2.  Nos  igitur  iuxta  doctrinam  apostoli  *)  nemini  volentes  inponere 
cito  manum  vobis  et  cuilibet  vestrum  in  solidum  in  hiis  scriptis 
conmittimus  et  mandamus,  quatenus  vocatis  ad  vestram  presentiam 
evocandis  et  observatis  circa  electiones  huiusmodi  observandis  ad 
confirmationem  dicti  R.  in  prepositum  prefate  ecclesie  sancti 
P(etri)  Mog(untine)  vice  et  auctoritate  nostra  procedatis,  prout 
de  iure  et  consuetudine  fuerit  procedendum,  ducendo  ipsum  per  vos 
vel  per  alium  aut  alios  in  corporalem  possessionem  vel  qCuestum?) 
dicte  prepositure  facientes  sibi  de  iuribus,  fructibus,  redditibus, 
proventibus  et  obventionibus  dicte  prepositure  plenius  responderi 
et  debitas  obedientiam  et  reverentiam  tamquam  vero  eorum  pre- 
posito  exhiberi,  contradictores  et  cetera.  Datum. 
I)  am  Rande:  Conmittitur  confirmatio  prepositi. 

1)  /.   Tim.  5,  22. 

264.  [1329— etwa  1332]. 

Derselbe  verleiht  seinem  Bürger  Hermann  ein  ihm  auf- 
gelassenes Lehen  in  seiner  Stadt  Tauberbischofsheim  (?)  mit 
der  daran  haftenden  Verpflichtung  gefangene  Adlige  su  be- 
wachen. 

K  JSI^)-  —  ■^'"'  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263. 

Nos  Balde(winus)  notum  facimus  vobis,  quod  feudum  illud 
in  opido  nostro  Bis(chofesheim  ?)  Habens  inter  cetera  sibi  incumbencia 
onera  et  servicia  servitutem  annexam  videlicet,  quod  Habens  et 
possidens  ipsum  tenetur  una  cum  tali  captivos  nobiles  dumtaxat 
custodire  etc.,  quod  talis  nobis  voluntarie  resignavit  cum  omnibus 
suis  bonis,  iuribus  et  pertinenciis  ac  ipsius  commodo,  onere  et 
honore,  quibus  prefatus  . .  ipsum  tenuit  et  possedit  hactenus,  salvo 
tarnen  iure  cuiuslibet  alterius  conpetente  sibi  in  dicto  feudo  sive 
bonis,  c(ui)  derogari  per  Hoc  presens  factum  nostrum  nolumus  in 
aliquo,  Herman(no)  .  .  opidano  nostro  in  . .  contulimus  et  con- 
ferimus  in  hiis  scriptis.  In  cuius  rei. 
1)  am  Rande :  CoUatio  feodi. 


150  ^>'-  265—268 

265.  [1329— etwa  1332]. 
Derselbe   weist   dem   Knappen    Tfylmann  von   Saulheim] 

auf  100  Pfund  Heller,  die  er  ihm  schuldet,  jährlich  14  Pfund 
Heller  der  Judensteuer  von  Oppenheim  an. 

K  j6o  I).  —  Veränderte  Wiederholung  der  U.  desselben  Empfängers 
bei  Franck  nr.  68  (1329  Januar  27) ;  die  unter  Nr.  263  festgestellten  Grenzen 
der  zeitlichen  Einreihung  werden  dadurch  kaum  eingeengt.  Vgl.  die  ähn- 
lichen  Verträge  bei   Würdtwein  Nova  subs.    V  40,  66,  68  und  sonst. 

!•  Nos  Bal(dewinus)  »  recognoscimus,  cum  strennuus  vir  . .  »  armigfer 
quondam  domino  Mat(hie)  archiepiscopo  Mog:(untino)  et  ecclesie  Mog(untine) 
servire  promiserit  et  in  eisdem  servicüs  captivatus  fuerit  et  dampna 
sustinuerit,  quod  nos  pro  eisdem  captivi  dampnis  et  promissis  sibi 
factis  *  necnon  pro  servicüs  SUIS  iam  factis  et  faciendis  sibi  et  suis  heredibus 
sUmus    in   centum   et  cetera  libras   hallensium  obligati    assignantes   et 

deputantes  eisdem  *  redditus  annuos  quatuor  X  librarum  «  hallensium  super 
stura  ludeorum  nostrorum  in  Opp(enheim)  per  ipsos  singulis  annis  in  feste 
beati  Mart(ini)  percipiendos  eisque  per  . .  off(iciatum)  nostrum,  qui  pro  tempore 
dictam  sturam  coUigCt,  tradendos  tamdiu,  donec  eidera  T[ylmanno]  et  suis 
heredibus  per  nos  aut  successores  nostros  predicte  c(entum)  libre  hallensium 
plenarie  persolvantur.  2.    Renunciavit  etiam  idem  T[ylmannus]  pro  se  et 

suis  heredibus  omnibus  litteris,  *  quas  habet  desuper,  vel,  si  sint  perdite  et 
jnveniantur,  quod  eis  non  utantur  necnon  omni  actioni  et  inpet(icioni),  que  sibi 
contra  nos  et  ecclesiam  Mog(untinam)  occasione  captlvitatlS,  dampnorum  et 
serviciorum  suorum  conpeciit  vel  posset  conpetere  quovis  modo.  Volentes 

ipsis  sub  sigillo  archiep(iscopatus)  Mog(untini)  et  Cetera. 
I)  am  Rande:  Assignacio  reddituum  pro  debito. 

266.  [1329— etwa  1332]. 
Derselbe  bestätigt  die  kaiserlichen  Freiheiten  von  Burg 

und  Stadt  Oppenheim. 

K  3ÖI^).  —  Ztir  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263.  Vorlage  mar  wohl  die 
Privilegienbestätigung  des  Erzbischofs  Matthias  (Vogt  1  nr.  2295),  die  auch 
für  Odernheim  galt,   ■wenn  nicht,   wie  bei  Nr.  265,   eine  U.  Baldewins  selbst. 

Nos  B(aldewinus)  recogrnoscimus,  quod  consideratis  benivolenciis 

et  servicüs  prudencium  virorum  militum  et  civium  in  Opp(enheim)  •  fidelium 
nostrorum  dilectorura,  quas  nobis  cum  promtitudine  exhibuerunt  et  exhibere 
poterunt  in  futurum,  ipsis  instrumenta  et  libertates  et  gratias  quascunque  a 
divis  imperatoribus  et  Romanorum  regibus  et  specialiter  a  serenissimo  domino 
L(udowico)  . .  Romanorum  rege  sub  quocunque  tenore  vel  continencia  sibi 
datas,  factas  et  confirmatas ')  quoad  Christianos  et  ludeos  gratas,  ratas  et 
firmas  tenebimus  et  conservabimus  volentes  ipsos  in  eisdem  libertatibus  seu 
gratiis  manutenere  adque  graciosius  confovere  et  contra  eorum  iniuriatores 
quoslibet  eos,  ut  tenebimur,  defendemus  nee  eos  aut  quemquam  eorum  debemus 
nee  volumus  in  aliquibus  preterea  Striccius'')  coartare  sed  in  predictis  per 
omnia  contentari.  Promittimus    insuper    prefatis    nostris   dilectis 

fidelibus,  ut,  cum  aliud  sigillum  nos  habere  et  cetera,  dantes  eis  has 
litteras  appensione  nostri  sigilli  exnunc  roboratas  in  testimonium  preSentium. 

Datum  anno  et  cetera. 

I)  am  Rande:  Servatur  libertas  et  privilegia.  +  a)  tractis   Vorkunde. 
1)  Böhmer  Ludwig  nr.  3144  und  Const.  V  nr.  184. 


1329— etwa  1332  151 

267.  [1329— etwa  1332]. 
Derselbe    beauftragt    seinen    Amtmann    in    Hörten,    die 

Pfründeneinkünfte  der  nicht  residierenden  Kanoniker  des 
dortigen  Stiftes,  mit  Ausnahme  der  in  seinem  persönlichen 
Hofdienste  stehenden,  su  seiner  Verfügung  einsusiehen. 

K  362^).     Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263,  zur  Sache  Nr.  270. 

Bald(ewinus)  et  cetera  dilecto  in  Christo  magistro  .  .  off(iciato) 
North(unensi)    salutem    in    domino.  De    tua    circumspectione 

specialiter  presumentes  tibi  in  his  scriptis  conmittimus  et  manda- 
mus,  quatenus  fructus  prebendarum  canonicorum  ecclesie  Nort- 
h(unensis)  in  ipsa  ecclesia  personalem  residentiam  et  frequen- 
tacionem  chori,  quas  facere  tenentur,  non  faciencium  fructibus 
canonicorum  dicte  ecclesie,  qui  in  nostro  cottidiano  existunt  ser- 
vicio,  dumtaxat  exceptis  vice  et  auctoritate  nostra  colligas  et 
colligi  facias,  dispositioni  quoque  nostre  fideliter  reserves  per  nos 
in  usus  debitos  et  necessarios  convertendos  contradictores  et 
rebelles  per  censuram  ecciesiasticam  conpescendo.         Datum. 

1)  am  Rande:  1.  (links)  De  non  frequentantibus  chorum,  2.  (rechts)  Receptio 
fructuum  non  frequentanciura  chorum. 

268.  [1329— etwa  1332]. 
Derselbe  beauftragt  seinen  Kellner  Ludwig,  die  Gründung 

und  Dotation  eines  Altares  in  der  Pfarrkirche  der  Stadt 
N[eustadt?]  su  prüfen,  dessen  Besetzung  für  später  der 
Mainser  Kirche  vorbehaltend. 

K.  363 1).  —  Eingereiht  wie  Nr.  263.  Unter  N.  kann  kaum  wie  bei 
der  vorhergehenden  Urkunde  Nörten  verstanden  sein.  Die  dortige  Pfarrkirche 
war  nämlich  seit  dem  13.  Jahrhundert  dem  Stift  N.  inkorporiert;  also  miisste 
hier  anstatt  des  Plebans  oder  neben  ihm  das  Stiftskapitel  erwähnt  sein.  Ich  denke 
eher  an  Neustadt  als  an  Naumburg  in  Hessen,  weil  um  diese  Zeit  ein  mit 
dem  Adressaten  wohl  gleich  zu  setzender  Kellner  Ludwig  von  Amöneburg  er- 
wähnt wird  (Orig.  München,  Erzst.  Mainz  fasc.  148  b). 

B(aldewinus)  Lud(ewico)  cellerario  suo  in  . .  salutem  in  domino. 
Discretioni  tue  in  his  scriptis  conmittimus  et  mandamus,  quatenus 
opidum  nostrum  pluraliter  accedendo  de  fundacione,  erectione, 
institutione  et  dotacione  cuiusdam  altaris  parrochialis  ecclesie  dicti 
N.  opidi  soUerter  inquiras  et  diligencius  perscruteris  et,  si  reperiris, 
quod  huiusmodi  fundacio,  erectio,  institutio  et  dotacio  sine 
parrochialis  ecclesie,  plebani,  loci  et  cuiuslibet  iuris  alieni  proce- 
dant  preiudicio  quodque  dictum  altare  tam  conpetentibus  dotetur 
redditibus,  quod  exinde  sacerdos  ydoneus  annis  singulis  possit 
commode  sustentari,  tu  easdem  fundacionem,  erectionem,  in- 
stitutionem  et  cetera  dicti  altaris  vice  et  auctoritate  nostra  approbes 
et  confirmes  proviso,  quod  post  mortem  dictum  altare  nunc 
dotantis,  apud  quem  collationem  ipsius  temporibus  vite  sue  re- 
manere  volumus,  ius  conferendi  dictum  altare  ad  nos  et  ad  archi- 
episcopos  Mog(untinos),  qui  pro  tempore  fuerint,  devolvatur  et 
apud  nos  et  eosdem  archiepiscopos  Mog(untinos)  remaneat  per- 
petuis  temporibus  in  futurum.         Datum. 

I)  am  Rande:  Consecratio  novi  altaris. 


152  ^»'-  S69~272 

269.  [1329— etwa  1332]. 
Derselbe  weist  dem   SchuUheissen   G.    den  Betrag  einer 

Schuld  auf  seinen  Zoll  su  Millenberg  an. 

K  j66^).  —  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263.  In  Miltenberg  war  Baldewin 
am  21.  Juli  1332  (Goerz  75)  und  vielleicht  nochmals  vor  und  nach  der 
Nürnberger  Zusammenkunft  mit  dem  Kaiser,  Johann  von  Böhmen  und  den 
Herzögen  von  Niederbayern  im  August  desselben  Jahres,  auf  welche  sich  das 
eundo  ad  coUoquium  et  redeundo  beziehen  könnte.  Ende  1333  hat  Baldewin 
den  Miltenberger  Zoll  verpachtet  (Nr.  300). 

Nos  B(aldewinus)  recognoscitnus  publice  per  präsentes  nos 
teneri  et  obligatos  esse  G.  scult(eto)  . .  occasione  expensarum  per 
nos  eundo  ad  colloquium  et  redeundo  circa  fest(um)*)  factarum 
in  Cli(. .  .  .)h(eim)''),  quas  sibi  super  media  parte  thelonei  nostri 
super  terram  in  Milden(berg)  tollendas  et  recipiendas  integre 
harum  deputamus  serie  litterarum  sigillo  archiepiscopatus  nostri 
sigillatarum  in  testimonium  super  eo.         Datum  et  cetera. 

Rasuram  huius  vocabuli  ,in  Milden(berg)'  in  tercia  linea 
apparentem  presentibus  approbamus.  Datum  ut  supra. 
I)  am  Rande:  1.  (links)  Recognicio  debitorura,  2.  (rechts,  getilgt,  darunter 
Verweis  auf  fol.  e  dieser  Lage,  womit  wohl  Nr.  305  =  K  392  auf  fol.  204 » 
mit  gleicher  Ueberschrift  gemeint  ist)  Assignacio  super  redditus.  -j-  a)  un- 
sicher. +  b)  Cli.h(eiin)  eher  als  Cluh(eim). 

270.  [1329— etwa  1332]. 
Derselbe  beauftragt  seinen  Kellner  Johann  in  Amöneburg, 

die    Einkünfte    irregulärer    Geistlicher    im    Gebiet    genannter 
Propsteien  einsusiehen. 

K  368^).  —  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263,  zur  Sache  Nr.  267.  Der 
Kellner  Johann  kommt  gerade  1331  Mai  17  vor  (Wyss  II  nr.  553),  1333 
Juni  8  ist  er  nicht  mehr  im  Amt  (Würzburg,  Stiftsarchiv  Aschaffenburg  266 
nr.  522);  1330  Sept.  30  wird  Rupert  Milchling  erwähnt  (Revers  von  1333 
Nov.  20  in  München,  Erzstift  Mainz  fasc.  76). 

Bald(ewinus)  et  cetera.  loh(anni)  cellerario  suo  Amene- 
b(urgensi)  salutem  in  domino.  Discretioni  tue  in  bis  scriptis 
conmittimus  et  mandamus,  quatenus  fructus  bonorum  vacancium 
non  residencium  pastorum  et  non  promotorum  ad  ordines,  quos  eorum 
requirunt  beneficia,  ac  eorum,  qui  plurales  existunt  in  beneficiis 
ecclesiasticis  vel  ea  alias  de  facto  occupant  minus  iuste,  per  sancti 
Step(hani)  Mog(untini),  Frit(islariensis)  et  Geismar(iensis)  preposi- 
turarum  terminos  auctoritate  nostra  sequestres  et  per  te  vel  alium 
aut  alios,  prout  expedire  videris,  colligas  et  nobis  reserves  per 
nos  in  usus  debitos  convertendos  contradictores  et  rebelles  per 
censuram  ecclesiasticam  severe*)  conpescendo. 
1)  am  Rande:  Sequestrantur  fructus  etc.  +  a)  zweifelhaft. 

271.  [1329  -  etwa  1332]. 
Derselbe  verleiht  den  Juden  von  Erfurt  Gerichtstand  vor 

Hermann  von  Bibra,  Dechant  von  St.  Marien  daselbst. 

K  JÖg^).  —  Ueber  die  Einreihung  vgl.  Nr.  263.  Wohl  Wiederholung 
einer  als  Formular  überlieferten  Urkunde  eines  älteren  Erzbischofs  Heinrich 
(vgl.  Levison  :  Neues  Archiv  XXXII 439  N.  4).  Diese  (H),  deren  Text  ich  Levison 
und  Vigener  verdanke,  wird  auf  Heinrich  II.  zu  beziehen  und  vielleicht  ins 
Jahr  1287  zu  setzen  sein.  Denn  damals  bestätigt  und  gewährleistet  der  Erz- 
bischof der  Stadt  Erfurt  einen  Brief  seines  Vorgängers  Werner  für  die  Juden 
(C.  Beyer  I  nr.  369).  Da  die  Bürger  von  Erfurt  Heinrichs  Privileg  erst 
1282  erhalten  haben  (Beyer  I  nr.  317),  wird  sein  Judenbrief  kaum  älter  sein. 


1329- etwa  1332  153 

BaldCewinus)*)  et  cetera  provisor  vobis  ludeis  nostris  Erfordie 
conmorantibus,  ut  securitate,  quantum  possibile  fuerit,  et  vestris  bonis  consue- 
tudinibusgauderepossitiset'')  #  de  vobis  querulantibus,  ut  iusticiam  debitani 
consequantur,  prospicere  volentes  gratiam  concedimus  specialem, 
quod  extra  civitatem  Erford(ensem)  per  iudices  ordinarios  vel  deleg'atos  a  nobis 
trahi  ad  iudicium  non  possitis,  sed  quicunque  eiamine  "^ )  iuridico  vos  com- 
muniter  vel  divisim  inpulsare  voluerit,  adeant^)  honOrabilem  virum  Her- 
mannum  decanum  ecclesie  sancte  M(arie)  Er(fordensis),  quem 
Tobis  et  eis,  qui  de  vobis  querulari  voluerint,  pro  iudicS  constituimus  in  hiis 
scriptis,  ut,  quod  iustum  fuerit,  decernat  et  exequatur,  testes  cogat  et  contra- 
dictores  conpescat  provide  ecclesiasticam  per  censuram,  inh(ibentes),  ne 
qui  plebani  civitatis  Erford(ensis) ' )  aliquas  litteras  aliorum  iud(icum) 
nobis  subiectorum  contra  hanc  nostram  concessionem  vobis  lud(eis)  )  nostriS 
factam  quomodolibet  exequantur,  adicientes  infrascriptis  vobis, 
quod  convincere  vel*')  convinci  non  possitis  nisi  Christianorum  et  ludeorum 
testimonio  ),  sicut  de  iure  et  de  consuetudine  hoc  actenus  est  servatum'), 
presentibus  a  festo  beatie  Ma(rie)  proxime  venture  ad  unum 
annum  duraturis'').         Datmn. 

I)  Ueberschr. :  Privilegium  ludeorum  ad  iud(icium).  +  a)  H.  dei  gratia  etc.  H. 
-j-  b)  et  ut  de  vobis  conqueri  volentibus  et  vobis,  de  quibus  conqueri  volueritis, 
eo   comodius   debita  reddatur  iusticia,   de   gratia   duiimus  concedendum  st.   et 

—  specialem  H.  -j-  c)  eiamini  K.  +  d)  adeat  honestos  vires  .  .  tales  vel 
alterum  ipsorum  quos  —  voluerint,   pro  iudicibus  —  decernant   et  exequantur 

—  cogant  et  —  conpescant  H.  +  e)  talis  H.  -\-  l)  nostris  —  vobis  ausgefallen 
H.  +  g)  et  H.  -\-  h)  testium  H.  -\-  i)  seriatum  H,  wo  noch  folgt:  Preterea 
vobis  talibus  mandamus,  ut  in  causis,  que  ad  vos  predicto  modo  deferri  con- 
tigerit,  procedatis  et  easdem  decidatis  previa  racione.  -|-  k)  etc.  st.  dur.  Datum  H. 

ni.  Trier  [1329— etwa  1332]. 

Derselbe  befiehlt  den  Mainser  Stuhlrichtern,  die  Provinsial- 

statuten  von  1310  in  einseinen  Punkten  milder  zu  handhaben. 

K  3JO^).  —  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263.  Vielleicht  hängt  die  U. 
sachlich  zusammen  mit  dem  Erlass  der  von  Mainzer  Bürgern  auf  Grund 
derselben  Provinzialstatnten  verwirkten  Strafen  durch  Heinrich  von  Virneburg 
und  den  Papst  im  Mai  und  August  1330  (vgl.  Schrohe  Mainz  102 f.).  Sollte 
sie  sich  unmittelbar  auf  die  Stadt  Mainz  beziehen,  wofür  kein  Anhaltspunkt 
vorliegt,  so  könnte  sie  erst  nach  deren  Unterwerfung  unter  Baldewin  und 
ihrer  Entlassung  aus  der  Acht  gegeben  sein  (vgl.  Schrohe  107 f.). 

Bald(ewinus)  et  cetera  s(ancte)  Mog(untine)  sedis  in  spirituali- 
bus  et  temporalibus  provisor  honorabilibus  viris  iudicibus  eiusdem 
sue  sedis  in  Christo  sibi  dilectis  salutem  in  domino.  /.  Cupientes 
cleri  et  populi  Mog(untine)  dyocesis  passionibus,  quibus  nonnunquam 
preter  eorum  culpam  innocenter  penitus  affliguntur,  per  cessaciones 
divinorum  et  interdicta,  que  sepius  servantur  ibidem  virtute 
statutorum  provincialium  Mog(untinorum)  editorum  contra  capti- 
vatores,  detentores,  occisores  et  mutilatoresclericorum '),  in  quantum 
commode  fieri  poterit,  consulere  et  super  hoc  ipsis  de  oportuno 
remedio  facere  provideri  discrecioni  vestre  conmittimus  et  manda- 
mus, quatenus  vice  et  auctoritate  nostra  de  consilio  capituli  nostri 
Mog(untini)  vel  sanioris  partis  eiusdem,  ubicumque  necesse  fuerit 
et  oportunum  vobis  et  ipsis  videbitur,  rigorem  dictorum  statutorum 
temperetis  ita  videlicet,  quod  tantum  contra  malefactores  pretactos 
et  eos,  qui  ipsis  ad  hoc  prestiterint  consilium,  auxilium  vel  favorem 


154  f*'-  273—275 

aut  alias  culpabiles  extiterint,  in  talibus  servcntur  huiusmodi  statuta, 
in  locis  dumtaxat,  in  quibus  ipsi  malefactores  domicilium  vel 
iurisdictionem  habuerint  vel  exercuerint  de  iure  vel  de  facto  et 
ad  que  ipsi  devenerint,  et  post  eorum  recessum  per  aliquot  dierum 
lucida  intervalla.  2.  Et  si  quis  dominus  temporalis  tales  in  suo 
dominio  sustinuerit  ultra  quindenam  a  tempore  perpetrati  delicti 
huiusmodi,  nisi  satisfactionem  et  emendam  fieri  ordinaverit  infra 
dicte  quindene  spacium  de  delicto  tali,  quod  ex  tunc  in  omnibus 
locis  et  parrochiis  in  terminis  iurisdictionis  et  dominii  predicti 
domini  sitis  servetur  communiter  cessacio  divinorum  et  in  locis 
domiciliorum  seu  receptaculorum  malefactorum  pretactorum 
ecclesiasticum  interdictum  usque  ad  satisfactionem  debitam  et 
condignam.  3.  Si  vero  malefactores  ipsi  persone  leves  fuerint, 
ita  quod  per  modum  premissum  cogi  ad  emendam  nequiverint  vel 
conpelli,  hoc  iterum  vobis  iuxta  vestre  discretionis  arbitrium  con- 
mittimus  moderandum,  nisi  certe  casus  fuerint  tales  in  premissis, 
propter  quod  fuerimus  merito  personaliter  consulendi,  volentes 

et  mandantes  vobis,  quatenus  divinorum  off(ici)a'*)  in  talibus  casibus 
iuxta  modum  premissum  sine  difficultate  aliqua  relaxetis  et  in 
sallatio  litterarum  desuper  sub  sigillo  sedis  nostre  predicte  dandarum 
modum  excedere  non  sinatis  presentibus  valituris,  donec  super 
ipsis  aliud  duxerimus  ordinandum.  Datum  Tre(veris). 
I)  Ueberschr.:  Moderacio  statutorum  Mog(untinorum).  +  a)  ?. 
1)  Hart  »heim  IV  211. 

273.  [1329 -etwa  1332]. 

Die  Ritter  H.  von  C.  und  sein  Sohn  R.,  [Mainzer]  Amt- 
leute des  Erzbischofs  Baldewin,  schwören  diesem  Treue,  auch 
gegen  den  Papst. 

K  374^).  —  Znr  Einreihung  vgl.  Nr.  263. 

1.  Wir  H.  von  C.  und  R.  sin  s8n  rittere  dun  kunt  allen 
luden,  daz  wir  dem  hochgeborn  fursten  unserm  hern  hern  B(aldewin) 
et  cetera,  des  amptlude  v?ir  sin,  gelobet  und  gesvrorn  han,  getruwe 
und  holt  zu  sine  und  sin  bestes  zu  werbene,  als  verre  wir  kunnen 
und  mögen,  die  vesten,  die  unser  ieclicher  itzunt  inne  hat  von 
siner  wegen  oder  die  er  unser  ieclichem  hernach  males  bevelet, 
niemanne  zu  antwertene  um  keyner  hande  sache  oder  not,  noch 
von  keyme  geboit  des  pabistes  oder  iemans  anders  nach ')  von 
bannes  noch  von  absolucien,  iz  ensie  von  unsers  herren  vor- 
genant gegenwertigem  geheyze  und  mit  sinem ")  guden  willen. 
2.  Wuchern  unser  aber  her  nach  malis  nit  langer  gelüstet  sines 
amptes  zu  haldene,  der  sal  iz  unsem  vorgenanten  herren  lazen 
vore  wissen  eynen  mant  und  ieme  sine  vesten,  die  er  hat  da 
binnen,  wider  antwerten  mit  spise  und  gewere,  als  bescheydelich 
ist,  ane  geverde  et  cetera.  3.  Und  wo  wir  daz  brechen  oder 
nicht  stede  bilden,  so  solen*)  wir  tpuwelos,  erlös  unt  meynedig  sin 
und  ensal  noch  enmach  uns  daz  noch  der  babist  noch  dekeyne 
geistliche  noch  werltliche  gewalt  nummer  abe  genemen  noch  uns 
da  von  entbinden  noch  los  machen  in  keynerhande  wise.  Daz 
begriffen  wir  bie  dem  vorgenanten  eyde,  den  wir  ouch  dar  über 
han  gedan. 
I)  Ueberschr.:  Promissa  ofHciatorum.  -\-  a.)  K.  +  b)  simen. 


1329  -etwa  1332  15.5 

274.  [1329— etwa  1332  ?]. 
Apele  von  H.  und  Bertholt  von  Worbis  bekennen,  dass 

ihnen  Herntann,  Dechant  su  St.  Marien  in  Erfurt  und  Mainser 
Amtmann  daselbst,  die  Burgen  zum  Stein  und  3U  Gleichenstein 
übertragen  hat ;  Ersbischof  Baldewin  stimmt  su. 

K  J7ÖI).  —  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263.  B.  von  W.  kommt  1336 
als  einer  der  Mainzer   Vormünder  Baldewins  vor  (C.  Beyer  II  nr.  141,  147). 

1.  Wir  Apele  von  H.  zume  Steyne  und  B(ertholt)  von 
Worbez  zu  Glichensteyn  burgmanne  bekennen  offenliche  an  disem 
brive  und  dun  kunt  etc.,  daz  der  erbere  man  her  Her(man)*)  der 
dechen  zu  unser  frovpen  zu  Erforte  amptman  des  forwerkes  da 
selves  von  sunderlicher  gewalt  des  vorthsamen  in  gote  vater  und 
herren  hern  Bald(ewin)  etc.  uns  di  bürge  zume  Steyne  und  zu 
Gli(chensteyn)  hat  bevolen  mit  alle  den  gerichten,  renten,  nutzen 
und  gevellen,  die  darzu  gehören  und  von  alder  darzu  gehört  han, 
da  bi  wir  sie  behalden  sollen  also  verre,  alse  wir  wissen  und 
mögen,  zu  behutene  und  zu  bewarene'')  und  getruweliche  zu  be- 
wachene,  also  man  bürge  zu  rechte  bewarn  sol,  uf  sente  la(cobus) 
dag,  der"=)  nehst  komet*).  2.    Dar  zu  giebet  er  uns  zu  sture 

achthalbe  marg  und  zwenzig  uf  sente  M.')  dag  lotiges  silbers 
etc.  3.  Wir  sollen  ouch  closter,  paffen  und  die  lüde,  di  in  den 

gerichten  sitzen,  beschirmen  und  verteidingen  und  nicht  besweren 
an  bete  noch  an  ungerichte,  wan  von  alder  gewesit  ist.  4.  Wir 
sollen  ouch  dez  holczes  nicht  mer  genizsen  wan  zu  furwerke  und 
zu  geb&we  uns  und  den  burmannen  und  unsers  herren  luden,  den 
wirs  gunnen.  5.  Wir  sollen  ouch  den  acker  etc.  getruwelichen 
erbeiten  alse  unsen  eigen.  6.   Weide  aber  unser  vorgenanter 

herre  uffen  urloyge  haben  von  den  vorgenanten  vesten,  so  solde 
er  sinen  marschalk  dar  uf  setzen,  ob  er  weide,  uf  sinen  gewin 
und  Verlust.  Deme  solden  wir  undertening  sin  alse  andere  bur- 
manne,  und  solden  doch  unse  börghude  haben  etc.  7.  Und  wo 
wir  anders  wizzentlichen  sin  in  unsers  herren  dienste,  da  sal  er 
uns  und  unsern  frunden,  die  mit  uns  in  unsers  herren  dinste  sin, 
zu  allen  geziden  sten  vor  mfigelichen  schaden.  8.  Wir  ensoUen 
ouch  nit  dekeinen  krig  etc.  zu  ziehen  von  den  vesten  ane  sine 
wizzen  etc.  9.   Wir*^)  B(aldewin)  etc.   dun  kunt  etc.,    daz  wir 

alsulche  rede  und  Vorworte,  die  der  ersame  man  Her(man)  der 
dechen  etc.  und  B(ertholt)  etc.  mit  eynander  gehat  han,  um  uns(er) 
tzwo  bürge  etc.  zu  haldene  etc.  loben  und  stede  halden  etc.  in 
aller  der  wise  alse  ire  brive  sprechen,  die  sie  darüber  gegeben 
han  uf  beide  siten  etc. 

I)  am  Rande:  Coraissio  castrorum  T(uringie?)  -\-  a)  danach  de  getilgt  (ur- 
sprünglich de  Bibra  beabsichtigt?).  -\-  b)  zu  bewarne  karr.?  -)-  c)  den  K; 
komet  in  koment  zu  emendieren?  +  d)  zum  Folgenden  die  Randbemerkung: 
Ratificacio. 

1)  Juli  25.  00  2)  wohl  Martines  (November  lljleher  als  Michaelis  (September  29). 

275.  [etwa  1332]. 
Erzbischof  Baldewin  an  seinen  lieben  Th(eodericus)  Propst  des  mona- 

sterium  Luppol(desberge)  (Lippoldsberg) :  verordnet  bis  auf  Weiteres,  dass 
die  von  ihm  (Th.)  aus  L.  in  das  neugegründete  cenobium  Gudensburen  (Gotts- 
büren)  zu  verpflanzenden  Nonnen  ein  ganzes  Jahr  ununterbrochen  dort  bleiben 
und  intra    dominicam  et  dominicam   quomodolibet    immutentur    so    vorsichtig. 


156  ff*'-  276- 2H2 

dass  kein  Verdacht  entstehen  kann ;  auch  der  Priorissin  und  dem  Konvent 
von  L.  befiehlt  er,  sich  danach  zu  richten.  Cum  momentanee  —  Datum.  — 
J^  377-  Gottsbiiren  ist  frühestens  im  Herbst  1331,  vielleicht  noch  etwas 
später,  begründet  worden  (vgl.  Falckenheiner :  Zeilschrift  des  Vereins  für 
hessische  Geschichte  I  [1837]  18ß.).  Unsere  U.  gehört  in  seine  ersten  An- 
fänge.    Daeu  stimmt  ihre  Stellung  in  K  (vgl.  Nr.  263). 

276.  [vor  1333  ?]. 
Derselbe  erlaubt  ausnahmsweise  einen  interdisierten  Fried- 
hof Bu  benutzen. 

K  3S7''^)-  —  -O'^  Erwähnung  von  Baldewins  eigenen  Provinxial- 
siatuten  zeigt,  dass  die  U.  sich  auf  Trier  bezieht.    Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263. 

Ut  in  cimiterio  predicte  ecclesie,  in  quo  per  H.  quandam 
violenciam  citra  tarnen  sanguinis  effusionem  et  lesionem  enormem 
intelleximus  alias  perpetratam,  quoslibet  catholicos  alias  non 
prohibitos  licite  ad  sepul(turam)  ecclesiasticam  admittere  et  ipsos 
sepelire  valeas  non  obstante  statuto  nostro  provinciali  in  contrarium 
edito  *)  indulgemus  litteris  presentibus  a  tergo  signatis  super  pre- 
tacto  statuto  quoad  hunc  casum  certis  nos  causis  moventibus 
misericorditer  dispensantes. 
I)  am  Rande:  Dispen(sum)  super  statuto,  per  quod  cimiterium  fuit  interdictum. 

1)  vgl.  c.  7  des  Trierer  Ptovinzialkoneils  (Hartsheim  JV 130) ;  bestimmter  drückt 

sich  das  Maimer  Konzil  von  1310  aus  (ebenda  223). 

277.  Trier  [vor  1333?]. 
Derselbe     an     Meisterin     und     Konvent      des     Nonnenklosters     montis 

sancte  Marie  apud  Bop(ardiani)  (Boppard) :  erlaubt  ihnen,  ungeachtet  seiner 
Satzung,  welche  die  Aufnahme  von  Nonnen  nur  gestattet,  wenn  Pfründen 
offen  stehen  (in  den  Trierer  Provinzialstatuten  von  1310  steht  davon  nichts, 
wohl  aber  in  den  Mainzer,  vgl.  Hartzheim  JV  191),  die  Tochter  des  Ritters 
Symon  dictus  Beyer,  wegen  der  er  sich  schon  einmal  an  sie  gewandt,  auf- 
zunehmen. Ut  non  obstante  —  Datum  Treveris.  —  K  36ß.  Zur  Einreihung 
vgl.  Nr.  263.  lieber  die  Familie  der  Beyer  vgl.  Dominicus  544 ß.;  Simon 
wird  am  26.  Januar  1331  genannt  (Lamprecht  III  nr.  122).  Unter  den 
Meisterinnen  von  Marienberg  kommt  eine  Sophia  v.  Beyer  vor  (vgl.  Marx  IIa  499). 

27o.  [1333  Januar  Januar  18] . 

H[enricus]  de  Le[ye]  lässt  mit  Zustimmung  seiner  Gattin  Mech[hildis] 
und  seiner  Kinder  N[icolaus],  H[enricus,  Elizabeth,  lutta,  Phiola  und  Lyla] 
dem  Erzbischof  Baldewin  [für  teils  gezahlte,  teils  zu  zahlende  300  Pfund 
Pfennige  und  ihm  bewiesene  Förderungen  und  Wohltaten]  seine  Eigengüter 
auf,  um  sie  als  Lehen  zurückzuempfau gen ,  und  zwar  seinen  Anteil  an  der 
Burg  Livenberg  ('Lievenb./  Lievenb-J  [mit  den  zugehörigen  Leuten  und 
Rechten]  in  feodum  Simplex,  seinen  [neuerbauten]  Turm  in  Leye  (Leyen ; 
Burg  L.  bei  Gondorf;  anders  wie  in  Nr.  210)  [mit  Ausnahme  des  alten  Ge- 
bäudes der  unteren  Burg]  in  feodum  ligium  et  aperibile,  all  seinen  Besitz  in 
Sarburg  fSaarb-J  und  Urtziche  (Uerzig)]  und  Umgebung,  [besonders  sein 
Haus  Wildenhus  (o  über  \x)  in  Ue.  und,  in  feodum  ligium,  sein  Haus  in  S. 
mit  dem  Garten  jenseits  des  erzbischöflichen  vivarium,  während  er  den  Wein- 
garten Plenesche  gegenüber  Raitge  (Rachtig)  von  1  Fuder  Mindestertrag  schon 
vorlängst  von  ihm  zu  Burglehen  des  Novum  castrum  (Neuerburg)  bei  Witlich 
(Wittl-)  besitzt,  wofür  er  und  seine  Erben  in  Neuerburg  jährlich  6  Wochen 
und  sonst  auf  Ansuchen  mit  Waffen  und  Rossen  Dienst  tun  müssen ;  er  ver- 
pflichtet sich,  [alle  seine  Trierischen  Lehen  weder  weiterzuleihen  noch  ander- 
weitig zu  veräussern,]  dem  Erzbischof  nicht  zu  widerstehen  sondern  stets  zu 
helfen,  es  sei  denn  gegen  seine  derzeitigen  Gemeiner,  Lehensherren  und 
nächsten  Blutsverwandten ;  unliebsame  Verstärkungen  der  Verteidigungswerke 
und  Gräben  des  Turmes  in  Leyen  wird  er  [auf  erzbischöfliche  Weisung]  be- 
seitigen;  für  die  Erfüllung  dieser  Bedingungen  lässt  er  den  ganzen  Besitz 
zu  Pfände.  Siegler:  der  Aussteller  sowie,  auf  dessen  und  seiner  siegellosen 
Gattin  und  Kinder  Bitte,  die  gestrengen  Ritter  Herren  T[o(hBnnes')  de  Riipe, 
M.s  vitricus,  ferner  Paulus  de  Eich  und  Bertoldus  de  Solem  dictus  der  dürre. 


—J333  April  30  157 

D.   a.   dorn.  M"  CCC  XXX  secundo   die   XVIIla   mensis   ianuarii.     —     K  379 
stark  geküret  geschrieben  und  zusammengezogen;  vollständig  Balduineuni  II 
nr.  631  und  I  nr.  620  in  Koblenz  (vgl.  Dominicus  408  N.  7). 
279.  [1333  Februar  3]. 

[Ritter  Johannes  [Vogt,  Schultheiss  Ru]l[Ii]kinus  (o  über  \i)  (Kylkinus  K), 
[die  Schöffen]  und  die  ganze  Gemeinde  des  Dorfes  /Ludinstorf  (Leudesdorf)]  ver- 
künden, dass  der  bescheidene  Herr  Priester  [loiocus]  Sohn  des  /Johannes 
dictus  Eynenson  de  Ludinstorp/  an  [den  Marienaltar]  der  Kirche  [daselbst] 
zur  Verbesserung  ihrer  Dotation  mit  Zustimmung  seines  Vaters  lo(hannes) 
und  seiner  Mutter  I[rmentrudis]  Eigengut,  nämlich  13  Stücke  (^peciej  Weinland 
in  banno  et  finagio  von  [L.] ,  im  Gesanitumfang  von  3  Morgen,  1  in  loco 
[diclo  Ulter  (o  über  \i),  2  in  [me  Perriche],  3  auf  [dem  Gesetze,  2  an  dem 
Sitzendaise  ('Bitzendaise?^,  1  beim  Hofe  der  Herren  von  Himelroyde  (Himme- 
rode), 4  über  der  Kirche] ,  deren  Wachstum  durchschnittlich  10  (4)  Fuder 
nach  Kölner  Mass  beträgt,  [sowie  eine  Hofstätte  beim  Hofe  der  Herren 
de  Lacu  (LaachJJ  unter  Vorbehalt  der  Nutzniessung  auf  Lebenszeit  geschenkt 
hat ;  nach  des  Schenkers  Tode  soll  der  Erzbischof  von  Trier  den  Altar  mit 
einem  anderen  Priester  besetzen,  der  vorbehaltlich  der  Rechte  des  Pfarrers 
täglich  an  ihm  die  Messe  liest  und  an  den  kanonischen  Stunden  zugegen  ist, 
wenn  ihn  nicht  Krankheit  oder  echte  Not  hindert,  sowie  für  die  Seelen  des 
Schenkers  und  seiner  Tante  (materteraj,  der  Herrin  M[argareta]  Witwe  des 
[Ritters]  Herrn  H[erniannus]  de  [Limpach]  betet.  Siegler:  der  Aussteller  J. 
und  Herr  Amandus,  Vertreter  des  abwesenden  ("ad  presens  in  remotis  agentis^ 
Herrn  Gerlacus,  Pfarrers  von  L.] ,  da  alle  Anderen  kein  Siegel  haben,  [auf 
deren  Bitte].  Quoniam  horainum  —  [D.  a.  dorn.  M"  CCC  XXX  secundo  in 
crastino  purificacionis  beate  Marie  virginis  gloriose].  —  K  413,  verkürzt; 
Orig-,  von  Losse  geschrieben,  in  Koblenz  (Kurtrier  Aemter  u.  Ortschaften 
Leudesdorf  nr.  1),  Balduineum  I  nr.  331,  II  nr.  344. 

280*.  1333  März  12. 

Erzbischof  Baldewin  für  die  Kollegiatkirche  in  Maastricht.  K  406 
(ohne  Tagzahl  des  Monats;  vielleicht  Abschrift  des  Entwurfes  oder  Rein- 
entwurf) und  K  420  mit  dem  Zusatz,  dass  Dekan  und  Kapitel  dem  Aus- 
steller bis  zum  nächsten  Pfingstfest  einen  besiegelten  Revers  (Günther  Illa 
nr.  192,  wörtliche  Wiederholung)  auszustellen  haben;  Sauerland  II  nr.  2106 
(irrig  Zu  1332)  Reg.  aus  der  inserierenden  U.  Papst  Klemens  VI.  Sauerland 
III  nr.  389. 

281*.  Avignon  1333  April  30. 

Papst  Johannes  XXII.  an  Geraldus  de  Bisturre  Dekan  von  Angers. 
K72;  Sauerland  II  nr.  2165  aus  Vatikan.  Register,  verkürzt.  Abweichungen: 
S.  462  Adresse  dilecto  filio  st.  magistro,  Z.  2  v.  u.  fehlt  vice  nostra. 

282.  Avignon  1333  April  30. 

Derselbe  ersucht  den  Ersbischof  Baldewin,  dem  Erss- 
bischof  Heinrich  das  Erzbistum  Mains  su  überlassen. 

K  7J')  ""d  K  441^^);  Sauerland  II  nr.  2166  stark  verkürzt  aus  dem 
päpstlichen  Register  (S). 

lohannes^)  episcopus")'')  servus*)  servorum*)  dei^)  venera- 
bili*)  fratri*)  Bald(ewino)  archiepiscopo  Trever(ensi)^)  salutem*) 
et")  apostolicam")  benedictionem'').  /.  Urget  nos  Caritas,  hor- 
tatur*^)  pietas  officiique  debitum  interpellaf*),  ut  ea'=),  que  in  tuam 
ponunt  gloriam,  maculantOi  divinam  contra  te  iram  provocant, 
dispendia  inferunt  proxime^)  animeque*^)  tue,  nisi  resipueris, 
mortem  comminantur,  eternam  ante  ment[i]s')  tue  oculos  expo- 
nentes  apud  tuam  fraternitatem  sedule,  ut  a  tantis  periculis  te 
liberare  non  differas,  exhortacionibus  salubribus  insistamus. 
2.  Sane,  sicut  tua  novit'')  fraternitas,  dudum  vacante  Mogunt(ina) ') 
ecclesia  disposicioni  apostolice  reservata,  eidem  ecclesie  de  venera- 
bili    fratre    nostro    Henrico    archiepiscopo   Moguntino"")    duximus 


158  Nr.  283—285 

providendum.  Cui,  nescimus  quorum  seductus  consilio,  sub  colore, 
quod  nonnuUi  canonici  te  in  amministratorem  eiusdem  ecclesie 
ordinaverant,  te  opponens,  ipsum  in  sua  administratione  multi- 
pliciter  inpedis  sibique  adherentes  gravare  modis  variis  non  omittis. 
Ex  quibus  utique  fama  tua")  multipliciter  leditur  ac  de  ambicione 
dampnabili    ab  amicis  et  emulis    iudicaris.  3.    Quare  fraterni- 

tatem  tuam°)  hortamur  et  in  domino  rogamus,  quatinus  illud 
verbum  dominicum  ,Quid  prodest  homini,  si  Universum  raundum  lucretur, 
anime  vero  sue  detrimentum  paciatur?')  consideranter  attendens  necnon 
et  illud  jVigilate  »,  quia  nescitis,  qua  hora  dominus  *  Sit  venturus'  )>  con- 
siderans  diligenter  a  tantis  te  periculis  festines  eripere,  ne  subito 
eius  ira  in  te  deseviens  animam  a  corpore  separet  teque  in  tem- 
pore vindicte  disperdat,  sed  pocius  te  sibi  reconciliatumP)  ad 
eterna  gaudia  introducat,  quod  tibi  clementer  concedit''),  qui  sine 
fine  vivit  et  regnat.     Amen.  4.  Et  ecce  dilecto  filio  Geraldo 

de  Bisturre  decano  Andegaven(si)  capellano  nostro,  quem  ad 
partes  illas  dirigimus,  per  alias  nostras  patentes  litteras')  com- 
mittimus,  ut  ad  vos  in  amore  et  caritatis  vinculo'')  uniendos 
operosum  Studium  interponat,  cuius  exhortacionibus  acquies- 
cas*)  salutaribus  velut  nostris,  et  si  forsan')  aliquid  difficile")  se 
offerret,  quod  evestigio  expediri  non  posset,  non  differas  propterea 
dictam  Mogunt(inam) ')  coclesiam  eidem  archiepiscopo  expedire 
sciturus  pro  certo,  quod  nos,  quecumque  racionabiliter  pecieris, 
tibi  faciemus  per  dictum  archiepiscopum  expediri.  Super'*')  quo 
iunximus  decano  predicto,  ut  ab  eodem  archiepiscopo  iuratoriam 
et  aliam  recipiat^)  caucionem,  quod  super  predictis  nostris*) 
parebit  omnino  beneplacitis  et  mandatis. 

Datum  Avinione*)  11.  kalendas   maii    pontificatus*)   nostri*) 
anno  XVII. 

I)  ohne  Ueberschr.  -f  II)  Littera  lohannis  pape  ad  Baldiewinum)  super  ecclesia 
Mog(untina)  dimittenda.  -\-  a)  fehlt  S.  +  b)  etc.  statt  episc.  —  dei  2.  +  c) 
hortator  /.  -)-  d)  zu  interpellit  korr.  1 ;  interpellat  aus  Interpellant  korr.  2. 
-f-  e)  fehlt  2.  +  f)  maculam  1.  -(-  g)  proiimo  2.  -\-  h)  anime  que  /.  +  i) 
mentes  1,  2.  +  k)  noverit  /.  -f-  I)  Mag.  S./  eccl.  Mog.  2.  -j-  m)  Mag.  S.  -{■ 
n)  bona  2.  -\-  o)  danach  irrig  Auslassungspunkte  S.  -\-  p)  reconciliatam  /. 
-\-  q)  concidat  2.  -)-  r)  nach  uniend  S.  +  s)  acquisitas  2.  +  t)  forsitan  S.  -|- 
u)  difficilis  1.  -\-  v)  Superiniunx.  st.  S.  q.  i.  S.  -f  w)  reciperet  S.  +  x)  patebit 
nostris  omnino  benepl.  /. 

1)  Matth.  16,  26.  »   2)  Matth.  24,  42.    oo  3)  jVr.  281. 

283.  Seligenstadt  1333  Juni  17. 
Erzbischof  Baldewin  als  Verweser  vonMains  bestätigt  die  Errichtung  eines 

Altars  der  heiligen  Maria,  Johannes  des  Täufers  und  des  Evangelisten  in  derPfarr- 
kirche  zu  Ovenbach  (Offenb-)  durch  weiland  den  bescheidenen  Hertwicus  den 
dortigen  Pleban,  soweit  der  Kirche  oder  einem  Anderen  kein  Eintrag  ge- 
schieht und  unter  der  Voraussetzung  seiner  für  einen  Priester  ausreichenden 
Ausstattung.  Erectionem  —  D.  Seigenstat  XV.  kal.  iul.  a.  dorn.  1333.  sub 
secreto  archiepiscopatus  nostri  Treverensis,  quo  utimur  in  presenti.  —  K  4TJ. 

284.  1333  Juli  30. 
Bruder  Wilhelraus    Abt   des  Klosters   Eberbach  ('^berbacensisj    an    den 

Meister  Rudolfus  Notar  des  Trierer  Erzbischofs :  verleiht  ihm  auf  seine  durch 
den  Mönch  seines  Klosters  Bruder  Bertoldus  überbrachte  Bitten  zum  Dank 
für  seine  gute  Gesinnung  und  beneficia  nobis  et  monasterio  nostro  bacteous 
graciose  impensa  die  Bruderschaft  seines  Klosters.  Salutem  —  D.  a.  dorn. 
J333.  tercio  kal.  «ug.  —  K  IJS- 


1333  Juni  17— Juli  ?  159 

285.  [1333  Juli  ?]. 

Gutachten  eines  Ungenannten  über  die  Frage  der  Giltig- 
keit  von  su  erwartenden  päpstlichen  Prosessen  in  Sachen  der 
Mainser  Stuhlbesetsung . 

K  341^)-  —  Das  Stück  ist  vor  dem  Tode  Johanns  XXII.  entstanden, 
da  wohl  in  §  2  und  4  vorausgesetzt  wird,  dass  der  Papst,  welcher  Heinrich 
von  Virneburg  providiert  hat,  noch  lebt.  Es  gehört  in  den  Zusammenhang 
von  Nr.  281 J.  und  Sauerland  II  nr.  2164,  2167—2170,  2178 f.,  bezieht  sich 
auf  Prozesse,  von  denen  schon  am  25.  April  in  Sauerland  nr.  2164  die  Rede 
ist,  und  atmet  den  Geist  der  Appellation  Baldewins  und  des  Mainzer  Kapitels 
vom  Juli-August  (Sauerland  II  nr.  2179),  die  wohl  gleich  dem  gemeinsam 
mit  ihr  überlieferten  Entwurf  einer  Appellation  Derselben  an  ein  allgemeines 
Konzil  (vgl.  Feiten:  Trierisches  Archiv  I  [1898]  66 ff.)  von  dem  Minoriten 
Bonagratia  verfasst  ist;  in  gleichen  Ausdrücken  wird  hier  gegen  Heinrich 
der  Vorwurf  des  Mordes  erhoben  und  dem  Papste  das  Recht  bestritten,  sich 
über  die  Gesetze  der  Kirche  hinwegzusetzen;  vielleicht  gehört  die  Denkschrift 
sogar  Zu  dem  Material,  das  die  Appellation  benutzt  hat. 

1.  Si  dominum  apostolicum  contingat  super  execucione  provi- 
sionis  domini  Henrici  prepositi  Bunnen(sis)  quoad  ecclesiam  Magun- 
t(inam)  aliquos  processus  vel  aliquas  sententias  promulgare,  ab 
aliquibus  in  dubium  revocatur,  an  huiusmodi  sententie  sint  timende 
vel  observande,  maxime  proptei^  enormitatem  criminum,  quibus 
predictus  dominus  Henr(icus)  tempore  provisionis  sue  ad  dictam 
ecclesiam  Magunt(inam)  ante  et  post  fuerat  irretitus.  2.  Et 
videtur  primo,  quod  non  obstantibus  criminibus  predicto  domino 
Henr(ico)  oppositis  et  obiectis  processibus  et  mandatis  domini 
apostolici  super  provisione  ipsius  domini  Henr(ici)  et  execucione 
eiusdem  provisionis  emissis  sit  necessario  obediendum.  Nam  dicit 
lex,  quod  sacrilegü  instar  est,  disputare,  an  »  dignus  sit,  quem  princeps 
elegerit  (ut  Codicis  De  crimine  sacrilegü  lege  II.  Ad  hoc  facit'  *), 
XVII.,  questionis  IUI.  §  ,Qui  autem'*)).  Cum  ergo  dominus 
apostolicus  reputaverit  prefatum  dominum  Henr(icum)  esse  dignum, 
ut  promoveretur  ad  dictam  ecclesiam  Magunt{inam),  videtur  esse 
sacrilegus,  qui  de  hoc  vult  ammodo  disputare.  Item,  quia  papa 
non  ligatur  legibus  vel  canonibus  (ut  Codicis  De  legibus  et  consti- 
tutionibus  lege  ,Digna  vox  immo' ')),  potest  supra  ius  aliquid 
statuere  et  supra  ius  seu  contra  cum  aliquo  dispensare  (ut  Extra  De 
concessione  prebende  vel  ecclesie  non  vacantis  capite  ,Proposuit'''), 
ubi  de  hoc).  Et  sie  videtur,  quod  non  obstantibus  aliquibus  canoni- 
bus prohibentibus  criminosos  ordinari  et  promoveri,  dominus 
apostolicus  potuerit  prefato  domino  Henr(ico)  providere  de  preli- 
bata  ecclesia  Magunt(ina)  et  quod  per  consequens  sui .  processus 
super  dicta  provisione  emissi  sint  merito  observandi.  Item,  quia 
sententia  pastoris,  sive  iusta  sive  iniusta  fuerit,  est  timenda  secundum  beatum 
Gregorium  (ut  XI.,  questionis  III.  canone  I.  ^)),  unde  videtur,  quod 
sive  prefatus  dominus  apostolicus  iuste  vel  iniuste  procedat,  quod 
nichilominus  eius  processus  sint  timendi  et  eciam  observandi. 
3.  In®)  oppositum  videtur,  quod  papa  non  potest  aliquid  contra 
ius  divinum  vel  contra  ea,  que  apostoli  et  sancti  patres  sanxierunt, 
statuere  vel  eciam  diffinire  (ut  XXV.,  questionis  I.  canone  .Sunt 
quidam'  *)  cum  multis  capitulis  ibi  sequentibus),  sed  apostolus  et 
lex    divina   prohibent    criminosum   ad    episcopatum   promoveri   (ut 


160  AV.  285 

probaturXXV.  distinctionis  canonibus  ,Primum"').Itaque'/*.Quare"'') 
et  cetera).  Item  posilo,  quod  papa  cum  aliquo  super  criminibus, 
ut  promoveatur,  valeat  dispensare,  maxime  tarnen  non  videtur, 
quod  prefatus  dominus  apostolicus  hoc  fecerit  in  casu  homicidii 
voluntarii,  quod  et  memorato  domino  H(enrico)  ut  plurimum  et 
multipliciter  est  oppositum  et  obiectum  (prout  probatur  L.  distinctionis 
canone  ,Miror'*),  ubi  Johannes  papa  scribit  Cenomanensi'')  episcopo 
sie  dicens :  ,Miror  minus  doctam  scientiam  tuam  putare  sacerdotem  post  per- 
petratum  homicidium  posse  in  sacerdocio  ministrare,  immo,  quod  est  inepcius, 
nobis  suadere  velle,  ut  nos  tali  presumpcioni  demus  assensum.  Quis  enim 
tarn  demens  tamque  perversi  sensus,  qui  tale  aUquid  estimaret  vel  post  quantam- 
cunque  penitentiam  concedendum,  cum  contrarium  sit  omni  canonice  discipline?  )• 
Ex  quo  patet,  quod,  licet  papa  de  potestate  absoluta  super  homicidio 
voluntario  possit  dispensare,  hoc  tarnen  nequaquam  est  verisimile 
iuxta  ea,  que  in  canone  iam  allegato  continentur.  Quamvis  enim 
princeps  legibus  sit  solutus,  profitetur  tarnen  se  velle  vivere  se- 
cundum  leges  (ut  in  preallegata  lege  ,Digna  vox'^)  cumconcordanciis 
ibi  allegatis).  4.  In^)  hoc  dubio  videtur  attendendus  duplex 
modus  procedendi.  Nam  si  papa  facit  aliquos  processus  super 
execucione  dicte  provisionis  ipsius  domini  H(enrici)  procedendo  contra 
impedientes  ipsum  in  assecucione  prelibate  ecclesie  Magunt(ine), 
iurium  et  pertinenciarum  ipsius  vel  procedendo  contra  non  obe- 
dientes  sibi  et  non  habentes  ipsum  pro  archiepiscopo  dicte  ecclesie 
Magunt(ine),  tunc  videtur,  quod  huiusmodi  processus  non  sint  ti- 
mendi  nee  observandi,  quia  tales  processus  et  sententie  videntur 
nulle  et  invalide,  quibus  non  obtemperandum  (ut  notatur  tam  per 
glosam  ordinariam  quam  alias  Extra  De  sententia  excommuni- 
cationis  capite  ,Per  tuas''")  et  eiusdem  tituli  capite  .Presenti'"), 
capite  ,Solet"^),  capite  .Statuimus"*)  libri  VI.  et  specialiter 
probatur  per  dominum  Hostiensem  '*)  et  alios  doctores  ille  casus, 
ubi  prelatus  precipit  vel  mandat  aliquid  fieri,  quod  a  deo  sive 
lege  divina  et  sanctis  patribus  prohibetur).  Unde,  quia  dicte 
sententie  sunt  nulle,  ut  videtur,  ipso  iure  patet  et  concluditur  id, 
quod  supra.  Quod  autem  tales  sententie  et  processus  sint  nuUi 
et  invalidi  ipso  iure,  patet  breviter  ex  duobus:  primo  quia  dicta 
provisio,  cum  prefatus  dominus  H(enricus)  de  enormibus  crimini- 
bus quam  pluribus  sibi  oppositis  tacuerit,  fuit  et  est  subrepticia, 
cum  non  sit  verisimile,  quod  dominus  apostolicus  voluerit  talem 
criminosum  tam  contra  legem  divinam  quam  plures  sacros  canones 
et  Sacra  concilia  ad  tante  dignitatis  apicem  promovere.  Non 
enim  est  verisimile  papam  uno  verbo  subvertere  voluisse,  quod  fuit 
et  est  a  sanctis  patribus  multis  laboribus  et  vigilüs  excogitatum  et 
provide  statutum  (ut  Extra  De  electione  capite  .Ecclesia  vestra''*)). 
Constat  autem,  quod  subrepcio  in  beneficiis  reddit  rescriptum 
apostolicum  et  provisionem  ipso  iure  nullum  et  nullam  iuxta  ea, 
que  notantur  per  glosam  ordinariam  et  alios  doctores  et  plenissime 
Conpost(ellanum)'*'')  Extra  De  rescriptis  capite  .Super  litteris''*),  et  ut 
sie,  cum  ipsa  provisio  sit  nulla,  ut  prefertur,  omne  illud  videtur  nullum 
et  invalidum,  quod  ex  ea  vel  ob  eam  fuerit  subsecutum  (ut  arguitur 
Codicis  De  legibus   et  constitutionibus   lege  ,Non  dubium' ")  cum 


J333  Juli  ?  161 

sua  materia).  Item  ex  eo,  quia  talia  memorato  domino  H(enrico) 
sunt  opposita,  ex  quibus  apparet  ipsum  tempore  dicte  sue  pro- 
visionis  fuisse  excommunicatum  excommunicacione  maiori  diversi- 
mode,  de  et  a  quibus  sententiis  nondum  apparfet  ipsum  absolutum, 
sed  constat,  quod  omne  rescriptum  apostolicum  ab  eicommunicato 
impetratum  nisi  in  certis  casibus,  quorum  nullus  hie  videtur,  est 
nullum  ipso  iure  (ut  Extra  de  rescriptis  capite  I.  libri  VI.**)).  Qua 
re  patet,  quod  omnes  tales  processus  per  dictum  dominum  H(enri- 
cum)  tamquam  per  excommunicatum  impetrati  et  optenti  sunt  nulli 
et  invalidi  ipso  iure  et  sie  per  consequens  non  timendi,  ut  superius 
est  probatum.  5.  Verum  si  .  .  papa  alio  modo  procederet,  quia 
forsitan  procederet  contra  dominum  pro  eo,  quod  ingerit  se 
amministracioni  dicte  ecclesie  Magunt(ine)  ex  commissione  capituli, 
tunc,  si  procederet  ad  instantiam  prefati  domini  H(enrici)  et  ipsius 
contemplacione  et  tamquam  voiens  exequi  pretactam  provisionem 
eius,  tunc  forsitan  similiter  posset  dici  id,  quod  supra,  et  per 
rationes  iam  superius  allegatas.  Si  autem  ex  mero  officio  suo 
procederet,  quia  forte  dicere  posset,  quod  vellet  sibi  ammini- 
stracionem  reservare  vel  alium  amministratorem  deputare,  tunc, 
quia  dispositio  omnium  dignitatum  ecclesiasticarum  videtur  ad  papam 
principaliter  pertinere  (ut  Extra  De  prebendis  capite  .Licet'  libri 
VI.*')),  difficulter  contra  hoc  posset  iure  remedium  adhiberi,  nisi 
forte  dominus  diceret,  quod  vellet  solum  detencione  castrorum  et 
bonorum  uti,  donec  sibi  de  hiis,  que  ipse  exposuit,  satisfieret,  et 
pro  hoc,  videlicet  pro  retencione,  faciunt  ea,  que  notantur  FF. 
De  condictione  indebiti,  legis  ,Si  non  sortem'  §  ,Si  centum'  *")  cum 
sua  materia.  6.  Ex^)  hiis  potest  ad  argumenta  in  contrarium 
adducta  faciliter  responderi.  Et  primo,  cum  dicitur,  quod  sacri- 
legii  instar  est  disputare,  an  dignus  sit,  quem  princeps  elegerit**). 
Nam  verum  est,  cum  principi  de  condicione  persone  plene  constat 
et  cum  in  omnem  eventum  et  ex  certa  scientia  hoc  vult,  et  tunc 
hoc  eciam  est  necesse,  quod  in  suis  litteris  exprimatur  secundum 
ea,  que  leguntur  Extra  De  officio  delegati  capite  ,Ex  parte  tua  **), 
ibi  cum  dicitur:  nisi  exprimatur  in  litteris  nostris  et  cetera,  et  Extra 
De  confirmatione  utili  vel  mutili  capite  ,Ad  nostram'  et  capite 
.Porrecta'^');  sed  ubi  hoc  non  exprimitur  et  de  intencione  expressa 
non  constat,  tunc  certum  est,  quod  potest  excipi  et  opponi.  Nee 
in  hoc  fit  aliquid  contra  papam,  cum  ipse  personaliter  hoc  concedat 
(ut  Extra  De  rescriptis  capite  ,Si  quando'  '■*)  cum  sua  materia)  et 
per  hec  etiam  patet  responsio  ad  secundum.  Ad  aliud  autem, 
quod  opponitur,  quod  sententia  pastoris  sive  iusta  sive  iniusta  est 
timenda  et  cetera^'),  verum  est,  cum  sententia  est  aliqua,  licet 
sit  iniusta  ex  ordine  vel  ex  animo ;  secus  quando  non  est  aliqua,  sed 
est  ipso  iure  nulla,  ut  superius  est  probatum. 

I)    Ueberschr. :    Informaciones    contra   processus   Mog(untinos).     +     a)    durch 

Initiale  bezeichneter  Absatz.  -|-  b)  ?. 

1)  Cod.  Villi  29,2.  00  2)  c.  29,  C.  XVII  q.  4.  <*>  3)  Cod.  114,4.  oo  4)  c.  4,  Extra 
III,  8.  00  5)  c.  1,  C.  XI  q.  3.  00  6)  c.  6,  C.  XXV.  q.  1.  00  7)  c.  6,  D.  XXV.  »  7a) 
c.  20,  C.  XXIV.  q.  3.  00  7b)  ?.  <»  8)  c.  4,  D.  L.  <»  9)  siehe  oben  N.  3.  00  10) 
c.  40,  Extra  V,  39.  00  n)  c.  1,  E.xtra  V,  6.  00  12)  c.  2,  Sextus  V,  11.  00  13)  c.  /, 
Sextus  I,  6.  00  14)  Hostiensis,  Summa  aurea  oder  Lectura  super  quinque  libris 
decrttalium.  »  15)  c.  57,  Extra  I,  6.  "  15a)  Bernhard  von  CompostcUa,  Casus 
Nova  .Alamattniae  11 


162  Nr.  2f^—2ft/i 

decretaliiim  ;  vgl.  v.  Schulte  II  118 f.  oo  16)  c.  20,  Extra  I,  .3.  »  n.  Cod.  I  14,5. 
"  18)  c.  1,  Sextus  I,  3.  »  19)  c.  2,  fiexlus  III,  4.  «  20)  Dig,.  XII  6,  26,  4.  00 
21)  vgl.  oben  S.  159  *u  N.  If.  «  22)  c.  13,  Extra  I,  29.  "  23)  c.  5  und  6, 
Extra  II,  30.  «   24)  c  .5,  Extra  I,  3.  <»  25)  vgl.  oben  -S.  1.59  zu  A'.  5. 

286*.  [Trier  1333  August  Jj. 

Ertbischof  Baldewin  filr  das  Trierer  Domkapitel.  K  443,  stark  ver- 
bürgt; Orig.  in  Koblenz  (Abt.  1  D  nr.  514),  vgl.  Goerz  76. 

.    287.  7335  August  5. 

y'^  Das    Trierer  Domkapitel   verbindet  sich  dem  Ersbischof 

Baldewin. 

K  442.     Gegenurkunde  der  Nr.  286;  diese  ist  wörtlich  benutzt. 

1.  Nos  prepositus,  . .  decanus  et  ceteri  canonici  ecclesie 
T(reverensis)  notum  facimus  universis,  quorum  interest  vel  interesse 
poterit  in  futurum,  quod  nos  reverendi  in  Christo  domini  nostri 
domini  Bald(ewini)  archiepiscopi  T(reverensis)  providam  et  lauda- 
bilem  vite  ipsius  conversacionem  promocionisque  ecclesie  nostre 
predicte  et  aucmentacionem  ipsius  factam  per  ipsum  reverendum 
patrem  antedictum,  qui  dictam  nostram  ecclesiam  et  eius  iura 
hactenus  provide  gubernavit,  propensius  attendentes,  considerantes 
eciam  menbra  a  capite  fore  nullatenus  separanda  sed  unita  remanere 
debere,  ut  eo  forcius  ecclesia  Trever(ensis)  et  persone  crescant 
et  ambulent  de  virtute  in  virtutem '),  et  quod  deus  coniunxit,  Homo 
non  separet*),  ipsi  reverendo  patri  in  omnibus  et  per  omnia  nullo 
negocio  nuUaque  persona,  cuius  »  Status,  condicionis  aut  preeminencie  existat, 
exceptis  non  obstantibus  aUig(acionibus)  et  promissionibus  per  nos  factis  aut  per- 
sonis  seu  ecclesiis  quibuslibet  faciendis  durante  in[f]ra]scripta*)  unione  assistere, 
adherere  ac  cum  ipsO  remanere  debere  et  Stare  volumus  et  ad  hoc  nos  pre- 
sentibus  litteris  effectualiter  et  inviolabiliter  exnunc  usque  ad  quinquennium 
continuum  obligamus.  2.  Promisitque  ipse  pater  noster  nobis  viva 
voce  et  per  litteram  nobis  datam  suo  sigillo  sigillatam*)  nobis 
assistere,  adherere  et  nobiscum  remanere  et  stare  similiter 
nullamque  conposicionem  facere  de  premissis,  nisi  nos  prepositus,  decanus  et 
capitulum  predicti  specialiter  includamur,  et  quod,  si  premisse  unionis  seu 
adhesionis  pretextu  nos  vel  personas  ecclesie  nostre  prelibate  )  dampna 
sustinere  continget  vel  nostrum  aliquem  suis  privari  beneficiis,  quod  ipse 
nos  restitui  faciet  vel  saltem  fieri  satisfactionem  conpetente[m]  '^)  de  eisdem,  et 
quod  si  ecclesiam  vel  singulares  personas  ecclesie  nostre  prelibate  ad  dampna 
vel  gravamina  aut  persecuciones  ratione  huiusmodi  assistencie  et  adhesionis 
pervenire  contingat,  quod  ipse  reverendus  dominus  noster  nobis 
assistat  et  adherebit  ac  nos  defendet  per  se  et  SUOS  officiatos  et  subiectos, 
donec  dampna  et  gravamina  et  persecuciones  huiusmodi  cessabunt  cum  effectu. 
3.  Municiones  quoque  et  fortalicia  nobis  preposito,  decano  et  capitulo  singulari- 
busque  personis  eiusdem  et  nostriS  COadiutoribus  ratione  huiusmodi  negocii 
aperiet  et  communicabit  aperiri  et  communicari  faciet  efficaciter  per  SUOS 
officiatos,  quando  et  quociens  fuerit  hoc  necesse.  Et  promisit,  quod,  post- 
quam  litteras  presentis  negocii  sigillo  capituli  nostri  receperit 
sigillatas,  extunc  infra  II  raenses  inmediate  sequentes  mandabit  suis 
officiatis,  quod  ipsi  proraittant  noblS  preposito,  decano  et  capitulo  aut  a  noblS 
mandatum  habenti,  quod  nobis  preposito,  decano  et  capitulo  singularibusque 
personis  eiusdem  mnniriones  et  castra  spn  fnrtalitin  PUa  et  ecclesie  •  Treveren- 


J33a  Auginsl  1—6  163 

sis  aperient  noSque  et  nostros,  ut  dictum  est,  recipient  et  defendent,  et  quod, 
cum  divina  clemencia  ipsum  dominum  nostrum  reverendum  predictum 
voluerit  separare  ab  humanis,  dicti  officiati  SUl  munitiones  et  castra  necnon 
iura  et  obvenciones  ecclesie  nostre  Trever(ensis)  tamquam  officiati  ipsius  ec- 
clesie  fideliter  manutenebunt  et  nulli  alii  obedient  )  seu  intendent  cum  ipsis 
municionibus  et  castris  nee  ipsas  cuiquam  deliberabunt  vel  assignabunt  nisi 
capitulo  nostro  memorato  vel  de  ipsius  mandato  et  communi  consensu  uni 
archiepiscopo  proviso  vel  electo  per  ipsum  capitulum  assumpto  concorditer  et 
recepto  «.  4.     Insuper  nuUum    de   nostris   concanonicis    durante    dicto 

quinquennio  ad  aliquos  tractatus  capitulares  admittemus,  nisi  prius  promiserit 
per  fidem  suam  loco  iuramenti  premissa  se  fideliter  observaturum.         In  cuius 
rei   testimonium   sigillum   nostri    capituli   presentibus   litteris   est   appensum. 
Datum  anno  33-  quinta  die  mensis  augusti. 

I)  Ueberschr. :  Confederacio  et  colligatio  contra  quoscunque.  +  a)  inscr.  -j- 
b)  danach  ad.  +  c)  conpetente.  +  d)  obebient. 

1)  vgl.  Ps.  S3,  S.   »  2)  vgl.  Matth.  19,  6  =-=  Marc.  10,  9.   <»  3)  Nr.  286. 

288.  Trier  1333  August  6. 

Ersbischof  Baldewin  befiehlt  dem  Würzburger  Domkapitel, 

den  gegen  Hermann  von  Lichtenberg  sunt  Bischof  gewählten 

Otto  von  Wolfskehl  und  dessen  Anhänger  nach  Trier  su  laden. 

K  42£^).  —  Zur  Sache  vgl.  J.  Hetzenecker  Studien  zur  Reichs-  und 
Kirchenpolitik  des  Würzburger  Hochstifts  in  den  Zeiten  Kaiser  Ludwigs  des 
Bayern,  Dissertation   Wilrzburg  (1901)  4 ff. 

Baldewinus  dei  gracia  sancte  Mogunt(ine)  sedis  in  spiritualibus 
et  temporalibus  provisor  dilectis  in  Christo  plebanis  ecclesiarum 
maioris  Herbipolen(sis)  et  sancti  Petri  in  Sande  ibidem  ceterisque 
plebanis  seu  eorum  vices  gerentibus  civitatis  et  dyocesis  Herpi- 
[pojlensis*),  ad  quos  presentes  littere  perveneri[n]t''),  salutem  in 
domino.  /.  Supplicarunt  nobis  honorabiles  viri  Ernestus  de 
Sebeche,  Rudolfus  de  Wertheym,  Emmecho  de  Brunecke,  Lupoldus 
de  Bebenburg  archidiaconi,  . .  Rudolfus  de  Rodensteyn  scolasticus, 
Albertus  de  Ebersberg,  Ulricus  de  Kirchberg''*),  Heinricus  de 
Veymigen''**),  Fridericus  de  Lyrheym*^),  Eberhardus  de  Hohenberg, 
Fredericus  de  Hohenloch,  Philippus  de  Brunecke,  Conradus  de 
Breytensteyn,  Frid(ericus)'^*)  de  Northenberg,  Marquardus  de  Hey- 
decke, Crafto  de  Specfeit  et  Richardus  de  Sebech  canonici  et 
capitulares  ecclesie  Herbip(olensis)  predicte  ac  Hermannus  de 
Lychtenberg'^)  scolasticus  ecclesie  Sp[i]r(ensis)'')  ipsorum  electus, 
quod,  cum  ipsi  nuper  venerabili  in  Christo  patre  domino  Wolframo 
quondam  ipsorum  episcopo  defuncto  ipsum  Hermannum  de  Lychten- 
berg  scolasticum  predictum  elegerint  canonice  in  dicte  sue  Herpi- 
polensis  ecclesie  episcopum  et  pastorem,  quatinus  electionem  huius- 
modi  tamquam  canonice  celebratam  auctoritate  provisionis  per 
capitulum  ecclesie  Mogunt(ine)  ipsorum  metropolitane  nobis  com- 
misse  confirmare  dignaremur.  2.  Nos  itaque  iuxta  doctrinam 
apostoli*)  nemini  volentes  inponere  cito  manus  et  quia  intelleximus 
honorabilem  virum  Ottonem  de  Wolveskel  eiusdem  Herpipolen(sis) 
ecclesie  archidiaconum  et  canonicum  fore  a  quibusdam  prefate 
ecclesie  canonicis  in  discordia  coelectum*),  vobis  et  cuilibet  vestrum, 

11* 


164  A^»-.  289—292 

qui  super  eo  requisitus  fuerit,  auctoritate  predicta,  qua  fungimur 
in  hac  parte,  in  virtute  sancte  obedientie  districte  precipiendo 
mandamus,  quatenus  citetis  publice  et  peremtorie  in  prefata  ec- 
clesia  Herpipolensi  Ottonem  de  Wolveskel  coelectum  predictum 
ac  omnes  alios  et  singulos,  qui  sua  in  hac  parte  crediderint 
interesse,  ut  in  vigilia  beati  Bartholomei  apostoli  Ventura  proxim[e]')') 
conpar[e]antO  coram  nobis  in  Treveri^)  proposituri  contra  electionis 
huiusmodi,  quidquid  ipsis  conpecierit  proponendum.  3.  Ad  quos 
diem  et  locum  ipsos  de  consensu  prefati  Hermanni  scolastici  electi 
ac  .  .  nunciorum  Ottonis  coelecti  antedicti  citamus  peremtorie  per 
presentes.  Alioquin  ipsorum  absencia  non  obstante  in  dicto 
negotio,  prout    iustum    fuerit,    procedemus.  4.    Redd(ite)    has 

litteras  sigillis  vestris  appensis  in  signum  execucionis  mandati 
prelibati. 

Datum  Tre Verls  sub  sigillo  archiepiscopatus  nostri  Tre veren(sis), 
quo  utimur  in  presenti,  anno  domini  M^CCCXXXIIP  VIIP  idus 
augusti. 

I)  Ueberschr.:  Citacio  ante  confirmacionem  (a.  conf.  später  zugefügt).  + 
a)  Herpil(e)n.  -f-  b)  pervencrit.  +  b*)  von  L.  aus  Kirb.  korr.  +  b**)  oder 
Veyming'en  von  L.  aus  Veyningen  korr.  -\-  c)  L.  von  L.  korr.  -|-  c*)  Frider. 
—  predicte  ac  von  L.  am  Rande  nachgetr.  -\-  d)  Spur.  +  e)  proximo.  -\- 
t)  conparant.  -|-  g)  K. 

1)  1.  Tim.  5, 22.    <*     2)  vgl.  die  Wahlanzeige  an  Baldewin,  Monumenta  Boica 

XXXIX  (1868)  nr.  241.  »   3)  August  23. 

289.  Trier  [1333]  August  9. 

Derselbe  entschuldigt  bei  Papst  Johannes  XXII.  sein  Ver- 
halten in  der  Mainser  Frage. 

K  444^).  —  Der  Brief  dürfte  vom  Aussteller  persönlich  verfasst  sein; 
damit  mag  auch  die  starke  Anwendung  von  selbst  Losse  nicht  durchweg 
verständlichen  Kürzungen  in  K  zusammenhängen,  da  sie  auch  für  Baldewins 
Schrift  (vgl.  diese  s.  B.  auf  der  Rechnung  in  Koblenz  Abt.  1  A  I  nr.  903) 
bezeichnend  ist. 

Sanctissimo  in  Christo  patri  ac  domino  suo  karissimo  domino 
lohanni  dignante  dei  gratia  sacrosancte  Romane  et  universalis 
ecclesie  summo  pontifici  B(aldewinus)  eadem  gratia  Trever(ensis) 

archiepiscopus  c( )"),  devotionis  et  humilitatis  sui  recommenda- 

cionem  et  devota  pedum  oscula  beatorum.  /.  Fragor'')  negociorum 
undique  confluencium  supra*^)  ac'^)  citra'^)  Ren(um)'*)  multo  iam 
tempore  me  tenuit  occupatum ;  sed  quanto  cicius  potui,  ob  vestre 
sanctitatis  reverentiam  transtuli  me  Trever(os).  2.  Reverencie 
vestre  litteras  *)  et  venerabilem  virum  magistrum  G(eraldum)  de 
Bisturre  decanum  Andegaven(sem)^)  capellanum  v(estrum)  et 
nun(cium)  cum  debita  vener(acione)')  recepi  et  intellesi  plenius, 
quecunque  sanctitas  eadem  memorato  nuncio  commiserat  ex- 
ponenda.  3.  Quibus  auditis  cum  quadam  cordis  tristicia  non 
sufficio  ammirari,  quod  sanctitas  vestra  ad  falsam  quorundam 
relacionem  conceperit  me  in  vestre  vel  sancte  Ro(mane)  sedis 
opprobrium '^)  aut  in  lesionem  iuris  alterius  Mag(untinam)  ecclesiam 
retinere,  cui  in  medio  suorum  hostium  naufraganti  ad  supplicationem 
capituli  et  fidelium  ipsius  ecclesie  non  ex  causa  cupiditatis  sed  solo 
pietatis  intuitu  ego    et  karissimus  rex  Boh(emie)  nepos  mens  non 


1333  August  9—September  7  165 

absque  magnis  cumulis  expensarutn  manus  porreximus  adiutrices, 
que  non  ad  vituperium  sed  pocius  ad  laudem  dei  et  honorem 
vestrum  ac  sancte  Romane  ecclesie  cedere  credebamus.  4.  Et 
quia  in  hiis  omnibus  predictus  nepos  noster  particeps  extitit  et 
adiutor,  quia  etiam  verisimiliter  arbitr(andum),  quod  super  hiis 
habueritis  cum  eodem  ai[i]quem  tractatum,  non  deliberavi«)  de 
presenti,  quousque  memoratus  rex  venerit,  prefato  nuncio  magistro 
explicite  respondere.  5.  Et  quia  non  puto,  quod  adventus  ipsius 
debeat  esse  longevus,  supplico  reverenter,  quod  interim  me  dig- 
netur  habere  vestra  sanctitas  excusatum.  Tunc  enim  taliter  dis- 
posui')  respondere,  quod  sanctitas  eadem,  cuius  gratiam  et  beni- 
volentiam  toto  corde  retinere  desidero,  poterit  merito  contentari. 
6.  Altissimus  sanum  et  incolumem  sancte  sue  ecclesie  in  dierum 
longitudine  vos  conservet. 

Datum  Trever(is)  in  vigilia  sancti  Laur(entii). 
I)  Ueberschr.:  Responsiva  B(aldewini)  ad  15  (d.  h.  Antwort  auf  K  441  = 
Nr.  282,  die  auf  fol.  214<'=fol.  15  der  TeilfoHerung  dieses  Abschnittes  der 
Handschrift  steht).  -\-  a)  unbestimmtes  Wort.  +  b)  von  Lasse  in  Lücke 
nachgetr.  +  c)  von  L.  nachgetr.  +  d)  danach  unausgefüllte  Lücke  für  etwa 
13  Buchstaben  und  nochmals,  z.  T.  getilgt,  Ren(iiiTi) ;  die  vorher  nachgetragenen 
Worte  supra  —  citra  haben  als  Ergänzung  der  Lücke  zu  gelten.  -\-  e)  von 
L.  aus  A  vervollständigt.  +  f)  aus  rever(encia)  korr.  +  g-)  alq(uem).  + 
h)  deliberavi(mus).'.  +  i)  von  L.  aus  dispositionem  korr. 

1)  Nr.  282. 

290*.  [1333  Juli  14- August  12]. 

Das  Mainzer  Domkapitel  an  Klerus  und  Laien  der  Diözese  Maine. 
D  Ijg  =  Winkelmann  nr.  1141,  Sauerland  III  nr.  1093  Reg. 

291.  1333  August  23. 

Ershischof  Bnldewin  sagt  den  Gebrüdern  Herren  su 
Trejjfurt  und  Hermann  von  Spangenberg  Fehde  an. 

K  4j6^).  —  Zur  Sache  vgl.  Rommcl  Geschichte  von  Hessen  II  (1823) 
132f. 

Wir  Baldewin  von  gots  gnaden  erzebis[ch]of^)  zu  Trire 
phleger  des  stiftes  zu  Mencze  embieden  uch  Herman  und 
Herman  gebrodern  herren  zu  Drifurthe  und  Hermanne  Fritzen 
brodere  von  Spangenberg  und  wer  an  uvrere  stat  were,  daz  wir 
umbe  alsoh'che  gewalt  und  unrecht,  als  der  vorgenant  Fritze  von 
Spangenberg  und  sine  geselleschaft  an  uns  und  an  den  stifet  von 
Menze  vorgenant  hait  gelacht  da  mete,  daz  er  unsern  amptman 
zfim  Werdere  und  unsere  bürgere^)  gevangen  hait  und  ir  eyn 
deil  in  dem  gevengnisse  getodet  und  daz  ire  genomen  hait  zu 
unrechte,  daz  uwere  nit  gescheiden  mögen  von  deme  sinen,  sundern 
wir  muszen  uch  und  daz  uwere  mit  deme  sinen  ane  laszen*^)  gryfen 
und  wollen  uns  da  mite  gegen  uch  bewaret  han. 

Datum  anno  domini  M"  CCC  XXXIIP,  an  sencte  Bartholo- 
meus  abendes. 

I)    Ueberschr.:    Diffidacio,  ut  non  possent  separari  bona.    -\-    a)  erzebisof.    -f- 
b)  brugere.  +  c)  lazsen. 

292*.  1333  September  7. 

Knappen  lohannes  und  G[untranius  de  Hatzfelt]  /«>-  Ersbischof  Baldewin. 

K  396  verkürst;   Würdtwein  Nova  subs.  V  nr.  48  (aus  dem  Mainzer  Archiv). 


166  ^»--  293-296 

293*.  Kaisefslautern  1333  September  22. 

Erxhiichof  Baldewin,  Landfrieden.  K  SJJ  mit  der  Ueberschr.  Losses 
Pax  generalis  Lutren(sis),  quam  ego  dictavi  (aus  Abschrift  des  Entwurfes?) ; 
Schttialm  140  nr.  2  aus  beschädigtem  Original  (nicht  von  L.  geschrieben)  in 
Koblenz  Abt.  1  A  I  nr.  769  und  Abschr.  im  Kesselstadtschen  Balduineum). 
Lesarten  (ausser  rein  sprachlichen):  vor  Kap.  1  eindrechtiglichen  st.  eyn- 
mudeclichen;  Kap.  i  und  von  Covel.;  Kap.  2  des  lantfrides;  Kap.  4  oder 
gelegen;  Kap.  5  ieme  zu  stunt  —  ouch  ieme  ausgefallen;  der  schade; 
Kap.  6  nutze  und  gut  sii ;  Kap.  9  gezil  st.  ziln ;  Kap.  10  fehlt  breche  und  mit 
Tor  Werken ;  Kap.  12  d  e  s  e  m  e  lantfr. ;  Kap.  13  fehlt  uf  sich  selber  oder ; 
Kap.  14  gerechet  st.  gerichtet;  Kap.  16  bi  st.  obene,  aller  wiis;  nach  Kap.  11 
Schofrid  st.  loffrid,  des  alden  st.  eidern,  iungherre /cÄ/<,  Rippullenkirchen, 
Henzenberg,  Ringrevenstein. 

294.  Trier  1333  Oktober  19. 
Derselbe  als  päpstlicher  Delegat  an  seinen  lieben  Dekan  von  St.  Symeon 

in  Trier:  gegen  eine  Entscheidung  des  Offieials  der  Trierer  Kurie  ist  vor 
ihm  apud  acta  eine  Appellation  eingereicht  worden,  die  er  dem  Empfänger 
mit  diesem  angefügten  Briefe  zur  Erledigung  übersendet.  Appellacionis 
causam  —  D.  in  palacio  nostro  Treverensi  sub  secreto  nostro  a.  d.  1333.  in 
crastino  beati  Luce  ewangeliste.  D.  per  copiam.  —  K  474-  ^'  Schluss- 
formeln sind  von  L.  durchstrichen. 

295.  Trier  1333  November  6. 
Derselbe  entscheidet  Erbstreitigkeiten  zwischen  dem  Rau- 

grafen  Georg  und  seinem  Schwager,  dem  Grafen  Wilhelm  II. 
von  Katsenellenbogen. 

K  531.  —  Ueber  die  Erbteilung  Wilhelms  I.  vgl.  Wenck  I  a  409.  Der 
Streit  darum  ging  erst  1335  zu  Ende;  vgl.  Wenck  411  f.,  dazu  Jb  nr.  203. 
Von  der  Rolle,   die  Baldewin   dabei  gespielt  hat,   war  bisher   nichts  bekannt. 

Wir  Baldewin  von  gotes  gnaden  erczbischof  zfi  Triere,  des 
heyligen  Romischen  riches  ertzekanczeler  druch  Welschelant, 
phleger  der  stifte  zu  Mencze  und  zu  Spire  dfin  kfint  allen  luden, 
daz  wir  in  den  Sachen  und  ansprachen,  die  der  edel  man  rugreve 
George  unser  lieber  getrfiwer  von  siner  und  frowen  Margareten 
siner  elichen  husfrowen  wegen  uff  eine  siten  hat  wider  den  edelen*) 
Wilhelm  greven  von  Kaczenellenbogen  unsern  lieben  getrfiwen, 
sine  brfidere  und  sine  erben  uff  die  anderen  siten  und  die  die 
selben  greve  Wilhelm,  sine  brudere  und  sine  erben  hinwider  hant 
wider  den  vorgenanten  rugreven  Georgen  und  sine  husfrowen, 
umb  alle  stucke  und  sache,  der  sie  an  uns  gegangen  und  an  uns 
virliven  sint,  als  ir  brieve ')  sprechent,  die  sie  zu  bieder  siten  dar 
ubir  gegebin  hant,  mit  gfiden  rade  wiser  lüde  und  als  uns  unser 
sinne  und  bescheidenheit  wisent,  sie  mit  ein  ander  zfi  sfienne  und 
zfi  richtene  mit  gfider  vordechtekeit  spregen  vor  ein  rechte. 
/.  Und  zfi  dem  ersten  so  wisen  wir  die  partien  beide  umb  alles 
eigen  und  erbe,  daz  greve  Wilhelm  von  Kaczenellenbogen  selige 
hatte  an  dem  tage,  do  frowe  Heilwich  selige,  sine  erste  husfrowe, 
lebende  und  toit  was,  und  ouch  daz  er  dar  nach  koufte  oder  ge- 
wan  bi  sine  lebene,  vfir  die  schepfen  und  daz  gerichte,  da  daz 
eigen  und  daz  erbe  gelegen  ist,  und  da  sollent  sie  nemen  und 
gehorsam  sin,  was  die  schepfen  und  daz  gerichte  ffir  ein  recht 
teylent  und  sprechent.  2.    Und  dar  nach  sollent  sie  ouch  des 

selven  greven  Wilhelms  varende  habe,  die  er  gelazzet  hat,  mit 
ein  ander  teylen,  und  sfillent  nah  derselben  teylunge  gebfirde 
sine    schult,    die    er    zfi    geldene    liez,    do    er    starf,    vergelden. 


J333  September  22-November  10  167 

3.  Und  ist,  daz  daz  die  egenante  frowe  Margrete  an  den  vor- 
genanten  gfiden  teile  nimet,  so  sal  sie  ir  hylichs  gelt,  daz  ir  zfi 
beiden  iren  mannen  von  ires  vader  wegen  worden  ist,  wider  in 
werfen.  4.  Und  [wjfirde'')  zwivele  von  den  selven  hylichs  penningen, 
ob  er  mer  oder  minner  were  gewesen,  so  sal  man  dar[v]a[n]e  '^)  der 
Partien  geloben,  die  daz  mit  gfiden  brieven,  die  zfi  den  ziden  dar 
über  gemachet  weren,  oder  mit  zwein  hylichs  luden  zfi  den  minsten, 
die  dar  bie  gewesin  weren  und  daz  sprechen  uff  iren  eyt,  be- 
wisete  oder  bewerte.  5.  Und  möchte  der  partyen  keyn  der 
nicht  han,  so  sal  man  an  der  selven  frowen  Margreten  eyde  ver- 
liven,  wie  vil  ir  were  und  minnie '').  6.  Mochte  aber  der  vor- 
genante greve  Wilhelm  mit  gfiden  brieven  bewisen,  daz  frowe 
Margrete  sine  sfister  vorgenant  virzigen  hette,  daz  sie  nicht  teilen 
solde  an  erbe  -oder  an  anderen  stucken,  daz  sfilde  ieme  fromen  und 
siner  suster  schaden.  7.  Wer  abir,  daz  sie  mit  alsolicher  bewerunge 
bewisen  kfinde,  daz  sie  nit  in  werfen  solde  und  doch  teilen  sulde 
oder  daz  sie  bede  in  werfen  und  teilen  solde,  des  sal  sie  geniezen 
und  sal  ir  an  der  teylunge  helfen  und  ensal  ouch  der  vorgenanten 
partyen  keyne  den  schepfen,  dem  gerichte  noch  den  lüden,  die  ubir 
daz  egenante  gfit  ein  rechte  sprechen,  als  hie  vor  geschrieven  stet, 
nicht  deste^)  vinder  sin  noch  keynen  schaden  tfin  noch  wider  sie  dar 
umb  keine  [n]oxienO  nicht  habin  noch  heimelich  noch  offenbar  wider 
sie  keine  argelist  nicht  keren.  8.  Were  ouch,  daz  der  vorgnant 
greve  Wilhelm  selige  sine  erbe  oder  sine  eigen  sint  siner  ersten 
frowen  tode  zu  lehene  gemacht  hette,  daz  sol  siner  dochter  Margreten 
vorgenant  keinen  schaden  nicht  bringen  noch  sie  in  keiner  hande 
wise  nicht  hinderen,  sunderen  sie  sal  dar  an  teil  habin  und  nemen 
zfi    gelicher    wis,     als    ob    es    nicht    zfi    lehene    gemachet    were. 

9.  Vort  mer  so  wisen  wir  sie  uff  beiden  siten  umb  alles  lehen 
gfit,  dar  der  egenant  greve  Wilhelm  gelazen  hat  zfi  den  herren, 
von  den  die  lehen  rfirent  und  sollent  dar  umb  recht  geben  und 
nemen,  als  der  herren  manne  teylent  und  sprechent  vor  ein  recht, 
ob  der  cleger,  den,  den  ir  beclaget,  dar  gewinnet,  als  ein  recht  ist. 

10.  Wir  sprechen  ouch,  daz  zwischen  den  vorgenanten  gesfisterden  ^) 
diekeine  gewer  noch  ffirstant  nicht  helfin  noch  gelden  sol,  man 
bewise  danne  mit  anderen  stucken,  daz  der  ffirstant  von  rechte 
helfin  sulle. 

Und  zfi  einem  ewigen  und  vesten  Urkunde  aller  diser  vor- 
geschriebener dinge  und  stucke  han  wir  unsers  erczbistfimes  von 
Trire  insigel,  des  wir  zfi  desem  male  gebruchen,  an  disen  brief 
gehangin,  der  gegebin  ist  zfi  Trire  des  samsdages  aller  nehst  vor 
aller  beilegen  dage,  da  man  zalt  von  Cristus  gebfirte  druzen- 
hfindert  iar  und  dar  nach  in  dem  drie  und  drizzigesten  iare. 
I)  Ueherschr. ."  Arbitrium  secundum  diffinitionem  communem  procerum  per 
dominum  Trever(ensem).  +  a)  Glosse  L.'s:  quia  iuvenis  tunc  erat,  non 
addidit  ,vir'.  -j-  b)  v.  -f  c)  darnaue.  -f  d)  Ä".  -f  e)  iuchtdeste.  -j-  f)  oiien. 
-f-  g)  d  nachgetr. 

1)  unbekannt. 

296.  Trier  1333  November  10. 

Derselbe   <-timmt  su,   dass   sein  lieber  Getreuer  der  Knappe  Philippus, 

des   weiland   Arnoldus  de  Wizkirchen   Ritters  Sohn,    mit  Zustimmung  seiner 


168  Nr.  297—299 

Brüder,  des  Trierer  Domherrn  Nycolaus  und  des  lobannes  de  Wii- 
kirchen,  der  als  minderjährig  durch  seinen  ihm  durch  den  Offizial  der 
Trierer  Kurie  gesetzten  Vormund  den  Knappen  C.  (?)  vertreten  ■wird, 
seiner  Gattin  Lucia,  des  Tylmannus  de  Ro(demachern)  Tochter,  die  von 
Baldewin  und  der  Trierer  Kirche  lehenrührige  Hälfte  des  Trierer  castrum 
ligiiim  et  apparibile  Weiskirchen  mit  zugehörigem  Ein-  und  Ausgang  sowie 
6  Fuder  fVeins  nach  Trierer  Mass,  die  jährlich  von  dem  unter  Trierer  Lehns- 
hoheit stehenden  Besitz  der  Brüder  in  Bernkastele  (-kastei)  und  in  den  Dörfern 
Grache  (Graach)  und  Kastanes  (Kesten)  zu  entrichten  sind,  als  donacio 
propter  nupcias  gegeben  hat;  die  Brüder  dürfen  über  den  genannten  Besitx 
erst  nach  Abzug  dieser  Einkünfte  verfügen;  sollte  Lucia  später  wieder  hei- 
raten (a.A  alias  nupcias  transvolare^,  so  muss  ihr  zweiter  Mann,  damit  die 
Schenkung  nicht  nichtig  wird,  als  ihr  manbtirnus  die  Güter  von  Baldewin  tu 
Lehen  nehmen.  Siegler:  der  Aussteller  sowie,  zum  Zeichen  der  Zustimmung, 
Nycolaus  und  für  den  noch  siegellosen  Johannes  auf  dessen  Bitte  der  Trierer 
Offizial  mit  dem  Siegel  seiner  officialitas.  D  Treveris  in  vigilia  beati  Martini 
a.  d.  1333.  —  K  4IQ,  von  zwei  Händen  geschrieben  und  von  Lasse  kollatio- 
niert, doch  kein  Entwurf. 

297.  Würaburg  1333  November  11. 
Kaiser  Ludwig  ersucht  den  Ersbischof  Baldewin  dringend, 

der  Appellation  der  Würzburger  Gegenpartei  gegen  die  Wahl 
des  Bischofs  Hermann  nicht  stattzugeben. 

K  435^)-  —   Vgl.  Nr.  288. 

Ludewicus  dei  gracia  Rotnanorum  Imperator  semper  augustus 
. .  venerabili  Baldewino  archiepiscopo  Treveren(si)  necnon  ecclesie 
Mogunt(ine)  provisori  principi  suo  dilecto  gratiam  suam  et  omne 
bonum.  /.  Multimode  magnificencie  nostre  complacuisti  in  eo, 
quod  venerabili  Hermanne  electo  et  confirmato  Herbipolensi 
manum  confirmacionis  inposuisti,  liberaliter  et  benigne  reddentes 
tibi  obinde  grates  et  gracia[rum]*)  multipHces  actiones.  2.  Sed 
quia,  ut  intelleximus,  pars  adversa  ab  eadem  confirmacione  ad 
tui  presenciam  appellavit  et  iudices  appellacionis  a  te  nititur*") 
impetrare,  cum  vero  hoc  honori  tuo  et  nostro  minime  expediret, 
videlicet  quod  contra  id,  quod  per  te  modo  factum  est,  ut  modo 
liquido  patet  et  insonuit  in  terris  et  regionibus  universis,  per  ali- 
quos  iudices  tales  deberet  aliqualiter  infirmari,  idcirco  benignitatem 
tuam  sincerissime  requirimus  et  rogamus,  quatenus  tales  iudices 
ad  peticionem  partis  adverse  in  preiudicium  predicti  electi  et  con- 
firmati    non    velis   tribuere    et    donare.  3.    Nam   re   vera   toto 

nostro  posse  eandem  confirmacionem  tuam  intendimus  et  volumus 
indesinencius  defensare,  quod  de  te  eciam  indubitanter  confidimus 
et  speramus. 

Datum   in  Herbipol(i)    die    beati  Martini,    regni   nostri    anno 
decimonono,  imperii  vero  sexto. 
I)  Ueberschr.:  Missil(is).  -f-  a)  g(ra)ciat(er).  +  b)  undeutlich. 

298.  1333  November  18. 
Henricus    Abt    und    der    Konvent    des    nionasteriam     Prumiensis    (aus 

Prumicensis  korr.J  benennen  zum  Austrag  ihrer  Streitigkeiten  mit  dem 
spectabilis  vir  Henricus  comes  Viennensis  (Vianden)  über  die  custodia  turrium 
in  Prumen  und  was  damit  zusammenhängt,  als  Schiedsrichter  ihrerseits 
Daniel  episcopus  Motencis  (=  ?)  und  den  validus  vir  lobannes  de  Brunshom 
miles,  während  der  Graf  den  nobilis  vir  Johannes  dominus  de  Falkensteyn 
miles  und  den  Amoldus  de  Arluno  armiger,  beide  Parteien  zum  Obmann  den 
Erzbischof  Baldewin  bestellen  mit  Vollmacht  infra  hinc  et  festum  purificacionis 
gloriose  Marie  virginis  proiime  affuturum  (Februar  2)  ;  kommen  die  fünf  von 


1333  November  11— Dezember  8  169 

heute  binnen  8  Tagen  zu  keinem  gemeinsamen  Schluss,  soll  ßaldewin  allein 
die  Entscheidung  fällen;  dieser  werden  die  Aussteller  sich  fügen  bei 
1000  Mark  binnen  4  Monaten  nach  dem  Schiedsspruch  fälliger  Strafe,  wofür 
sie  ihre  Güter  in  Sweyche  (Schweich)  und  Merniche  (Mehring)  sowie  die 
anderen  ad  mensam  seu  cameram  abbatis  gehörenden  Güter  Baldewin  zum 
Pfand  setzen.  Siegler :  die  Aussteller.  D.  die  decima  octava  mensis  no- 
vembris  a.  d.  1333.  —  K  426.   —   Vgl.  Nr.  330. 

299.  1333  Dezember  8. 

Erzbischof  Baldewin  als  Verweser  von  Mainz  verpachtet 
dem  Juden  Abraham  Buch  von  Wertheim  den  Zoll  zu  Miltenberg. 

D  2ig^);  vgl.  Görz  76. 

1.  Wir  Baldewin  von  godes  gnaden  erczebischof  zfi  Triere, 
phleger  der  stifte  zfi  Menc[ze  und]  Spire  dun  kunt  allen  luden 
alleyne,  daz  unsere  front  lohan  der  dechan  von  Mencz[e  und] 
Hartmud  von  Cronenb(er)g  unser  burgreve  zfi  Starkenberg  von 
unser  wegen  geredet  h[aben]  umbe  unseren  zol  zfi  Mildinberg  und 
en  gelazen  haben  Abraham  Bfich  von  Wertheym  eyme  iuden  und 
sinen  erben  umbe  dritzenhundert  phunt  haller  guder  und  gifteger 
zwischen  h[i]e[r  u]nd  deme  nehesten  Cristes  dage  und  dar  nach 
ein  gantz  iar  und  dar  zu  daz  neheste  iar,  daz  dar  nach  komet, 
umbe  viertzenhundert  phunt  heller,  ab  er  da  bie  bliben  wil  also 
lange.  2.  Doch  wanne  wir  virnomen  han,  daz  der  selbe  zol 
bie  vierhundert  phunden  hallern  bezzer  sie  ie  des  iares,  wanne  die 
vorgenanten  summen,  so  han  wir  deme  selben  iuden  und  sinen 
erben  den  vorgenanten  zol  geluwen  und  gelazen  umbe  die  ge- 
nanten summen  unserm  keiner  zfi  Aschaffinburg  zfi  bezalene ; 
oder  war  wir  ein  anders  wiesen,  also  bescheidelichen,  waz  er  ge- 
winnet über  die  summen  geldes  ie  des  iares,  daz  daz  unser  sal 
sin  und  mögen  wir  yme  und  sinen  erben  da  von  geben,  waz 
unser    gnaden  sin.  3.    Were  ouch,    daz  der  zol   mynre  gulde, 

daz  sal  uns  abe  gan  an  unserm  gelde  und  sal  der  selbe  iude  und 
sine  erben  den  egenanten  zol  zfi  Mildinberg  uf  deme  wazzere  und 
uf  deme  lande  mit  allem  deme  rechte  und  mit  allen  den  gevellen 
alz  als  wir  und  unsere  zolnere,  die  en  bicz  here  gehabet  han, 
haben  und  besitzen  geruwelichen.  4.  Er  sal  ouch  uns  g[e]ben 
ie  zu  deme  vierteil  iares,  daz  ist  zu  iglicher  fronevasten  so  wanne 
er  sehs  hundert  phunt  haller,  die  er  uns  nfi  zu  hant  ligen  sal,  uf 
gehebet,  dar  nach  ie  zfi  deme  vierteil  iares  als  hie  [vore  ge- 
scribjen  steit,  uf  riechten  und  geben ;  waz  da  gevallen  ist  an  deme 
zolle,  des  welle  wir  sime  eyde,  den  [er]  dar  über  dun  sal,  und 
siner  bescheidenheit   glouben.  5.    Vortme   also  lange,    als   er 

unser  diner  ist  an  deme  zolle,  so  sal  er  und  zwene  siner  sone 
mit  irme  gesynde,  die  an  siner  koste  sin,  vrye  sitzen  und  ledig 
und  los  sin  von  aller  sture  und  bede,  die  er  uns  oder  andern 
unsern    . .  iuden    zfi    nfitze    unserm    dun    sulde.  6.    Wanne    er 

ouch  uns  den  zol  uf  gibet,  so  sal  er  dar  nach  sitzen  mit  sinen 
[z]weyn  vorgenanten  sonen  und  mit  irme  gesynde,  die  an  siner 
koste  sin,  als  hie  vore  gescriben  steit,  under  uns  also  lange,  also 
uns  und  en  gut  dunket,  und  sal  uns  dinen  ie  zfi  deme  iare  mit 
ffinf  und  zwentzig  phunden  hallern.  Dar  über  en  sulle  wir  en 
niht  me  dringen,  sunder  er  sal  sitzen  vore  und  nach  ane  argelist, 


170  Nr.  300—302 

als  andere  unsere  iuden,  die  unsere  brive  han  un[d]  die  wir  in 
unsern  schirm  enphangen  han.  7.  So  wanne  wir  ouch  en  lazen 
wizzen,  daz  wir  en  niht  langer  bie  uns  wollen  han  umbe  den 
pacht,  so  sal  er  dar  nach  bie  uns  umbe  den  selben  pacht  sitzen 
eyn  gantz  iar  und  so  wanne  er  von  uns  varen  wil,  so  suUe  wir 
en  sine  kynt  und  sin  gesynde  und  alle  ir  gfit  don  geleiden  f&nf 
mile  von  Mildenberg,  war  sie  wullen.  8.  Vortme  verffire  yeman 
den  zol  oder  dede  anders  dar  zfi  keynerleye  argelist,  deme  mag 
er  grifen  an  sinen  lip  und  an  sin  gut  und  sal  uns  daz  halb  ge- 
Valien.  Wes  ouch  [.  .]en*)  biden  als  von  des  zolles  wegen  vor  ieman, 
daz  mag  er  dun  oder  lazen.  9.    Wir  bevelen  ouch  und  biden 

allen  unsern  . .  amptluden,  daz  sie  ieme  beholfen  sin  zö  allen  disen 
vorgescriben  stucken,  va  iz  ieme  noitz  geschiet  und  er  iz  an  en 
gesinnet. 

Zfi  eyme  Urkunde  und  stedekeit  aller  diser  vorgescriben 
stucke  so  han  wir  unsers  ertzebisthomes  von  Triere  ingesigel  an 
disen  brief  dun  henken,  der  gegeben  ist  nach  Cristus  geburte 
dritzenhundert  iar  und  dar  nach  in  deme  dru  und  drizzegestem 
iare  an  der  nehesten  mittewochen  nach  sencte  Nicolaus  dage  des 
heiigen  bischoves. 
I)   Ueberschr. :  Loca.cio  \ ].   +  a.)  undeutlich;  danach  nochmals  biden  getilgt. 

300.  [1333  nach  Januar  11]. 

Ritter  Thüemann  von  Schwär senb er g  verkauft  dem  Ers- 
bischof  Baldewin,  seinem  Herrn,  seine  Besitzungen  und  Ein- 
künfte an  zwei  Orten  und  verpfändet  ihm  Burg  und  Dorf 
Weiler  sunt  Turm. 

K  3Q8^).  —  Die  Einreihung  zu  1329—1333  (vgl.  Nr.  263)  uird  noch 
enger  begrenzt  durch  den  Lehenrevers  des  Ausstellers,  dessen  Name  damit 
auch  in  unserer  U-  ergänzt  werden  kann,  für  Burg  Weiler  vom  11.  Januar 
1333  (vgl.  Dominicus  408  N.  6). 

1.  Ego  T(hilemannus)  notum  facio,  quod  ego  considerans  et 
perpendens  me  esse  gravibus  debitorum  oneribus  gravatum  nee 
ab  hiis  me  posse  per  viam  aliam  relevari  quam  per  vendicionem 
bonorum  meorum  subscriptorum,  provida  igitur  et  matura  preha- 
bita  super  eo  deliberacione  cum  heredibus  et  aliis  meis  amicis  de 
eorum  consilio  et  consensu  in  villa  .  .  partem  me  contingentem  in 
iurisdictione  alta  et  bassa  et  XX  mansiones  sive  areas  ac  unius 
porci  annuos  redditus,  item  in  villa  .  .  etc.  nee  unius  libre  census 
annui  et  quidquid  in  dictis  villis  ac  eorum  confiniis  quocumque 
nomine  nuncupetur,  habui  hactenus  et  habeo  cum  omni  ipsorum 
commodo,  onere  et  honore,  quibus  ego  ipsa  hactenus  tenui  et 
possedi,  nichil  iuris  in  ipsis  michi  penitus  reservato  preter  ea,  que 
supra  excepi,  [. .  .]*)  rever(endo)  vendidi  et  tradidi  et  in  hiis 

scriptis  vendo  et  trado  iustis  empcionis  et  vendicionis  titulis  inter- 
venientibus  pro  C  libris  bonis  et  leg(alibus)  michi  per  ipsum  . . 
traditis  et  solutis  et  in  usus  meos  necessarios  conversis  an(te) 
confec(cionem)  pre(sencium)  l(itterarum)  ius,  dominium,  possessionem 
et  proprietatem  eorundem  bonorum  a  me  abdicando  penitus  et  in 
ipsum  dominum  meum  perpetuo  transferendo,  ita  quod  ipse  ex- 
nunc    inantea   disponere   et   ordinäre   de  eisdem  bonis   ad  omnem 


1329— etwa  J333  171 

ipsius   valeat    voluntatem.  2.   Et  promisi    fideliter  ac   in    hüs 

scriptis  promitto  prefato  domino  meo  . .  archiepiscopo  ac  illi  vel 
illis,  qui  has  litteras  habuerint  et  causam  seu  causas  habuerint  ab 
eodem  d(omino)  .  .,  quod  nulla  arte  vel  ingenio  contra  predictum 
empcionis  et  vendicionis  contractum  ullo  umquam  tempore  veniam 
aut  faciam  per  me  vel  per  alium  seu  alios  quoscunque  quomodo- 
Hbet  in  futurum  p(u)b(lice)  vel  oc(culte)  renuncians  in  hoc 
facto  omni  iuris  privilegio  canonici  et  civilis  nee  non  consue- 
tudinibus  quibuslibet,  per  quas  seu  per  quod  possem  contra  pre- 
missa  quomodolibet  me  iuvare.  3.  Insuper  super  pred(ictorum) 
bonorum  evictionem  me  et  heredes  meos  predictos  eidem  domino 
meo  et  causam  vel  causas  habentibus  ab  eodem  obligo  perpetuo 
in  hüs  scriptis.  4.    Obligavi  eciam    et  obligo  predicto  domino 

meo  archiepiscopo  et  ab  ipso  causam  habentibus  titulo  subpigno- 
rationis  castrum  meum  in  Wilre,  quod  ab  eodem  domino  . .  cum 
ipsius  fortalicii  ambitu,  prout  situm  est,  in  feodum  ligium  et 
aperibile  teneo,  ac  villam  meam  eidem  castro  adiacentem,  ut,  si 
in  predictis  bonis  vel  aliquibus  ex  ipsis  aut  eorum  pertinenciis 
privationem,  defectum  seu  inpedimentum  aliquod  paterentur,  illum 
in  predictis  castro  et  villa  . .  ac  earum  pertinenciis  recuperare 
valeant   et  supplere.  5.    In  cuius    rei  etc.  sigillum   meum  una 

cum  sigillo  domini  T(reverensis)  v(enerabilis.^)  etc.  filiorum  meorum 
presentibus  est  appensum.  6.    Et  nos  etc.  recognoscimus  pre- 

missa  omnia  et  singula  de  consilio  et  consensu  nostro  esse  facta 
et  nos  in  signum  consensus  nostri  sigilla  nostra  presentibus  appen- 
disse  in  testimonium  et  robur  omnium  premissorum.  7.  Rogavi 
etiam  et  rogo  in  hüs  scriptis  strenuos  viros  etc.  sigilla  sua  appendere 
ad  presentia.  Et  nos  etc. 
I)  Ueberschr.:  Vendicio.  +  a)  R  .$  (\.  ?)  K. 

301.  [1333] . 
[Erzbischof]  Baldewin   an   den  Burdekan  von   Trier:   befiehlt  ihm  auf 

die  Bitte  des  zum  Abt  erwählten  hospitalariiis  Fredericus  de  Hencenberg  sowie 
des  Priors  und  Konventes  des  Klosters  St.  Matthias  ausser  den  Trierer  Mauern 
um  Bestätigung  der  durch  den  freiwilligen  Verzicht  des  Abtes  Ebirhardus 
de  Meyngen  nötig  gewordenen  Wahl,  alle  Interessenten  auf  den  Donnerstag 
nächster  Woche  f'feria  quinta  proxima  post  instantem  dominicamj  zur  Er- 
hebung von  Einsprüchen  in  sein  palacium  Treverense  vorzuladen ;  erscheint 
Niemand,  wird  er  die  Bestätigung  vornehmen.  Zum  Zeichen  der  getreuen 
Ausführung  soll  der  Adressat  diesen  Brief  besiegelt  zurückgeben.  Ex  parte 
religiosorum  —Datum.  —  K418.  Die  ungefähre  Einreihung  zu  1329— 1333 
(vgl.  Nr.  263),  wird  durch  das  bekannte  Jahr  des  erwähnten  Abtwechsels 
(Marx  IIa  175)  näher  bestimmt. 

302.  [1329— etwa  1333]. 
G.  verpflichtet  sich  und  seine  Erben  mit  seiner  Burg  R. 

dem  Erzbischof  Baldewin  und  der  Mainzer  Kirche  su  Dienst 
und  Hilfe. 

K  388^).  —  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263. 

1.  Ich  G.  dun  kunt  allen  luden,  daz  ich  mich  und  mine  erben 
gewant  und  verbunden  han  und  verbinden  an  disem  brive  ewec- 
liche  in  des  hochgeborn  fursten  mins  herren  hern  B(aldewins)  etc. 
dienst  und  helfe,  also  daz  wir  deme  selven  herren  hern  B(aldewin) 
also   lange,    als   er  levet,    und  nach  yme   eimen  erzebischofe    und 


172  Ni--  M3—305 

deme  selven  stifte  beholfcn  sollen  sin  und  dienen  mit  unseren 
liben  und  mit  unserem  hus  R.  wider  allermellichen  ane  wider 
unsere  Herren,  der  man  oder  burgman  ich  G.  itzunt  bin,  und  ane 
unsere  geborne  mage  und  mit  namen  uz  genomen  etc.  2.  Und 
wa  wir  mime  Herren  und  deme  stifte  .  .  nit  Helfen  mochten  mit 
eren,  da  ensolen  wir  doch  nit  dun  oder  lazen  geschehen  wider 
en  noch  den  stift  uz  unserm  vorgenantem  hus  R.  3.  Wo  wir 
ouch  sin  an  sime  dienste  oder  Stiftes  und  mit  sinen  ampluden*) 
buzzen  unser  vorgenanten  vesten,  daz  sal  sin  uf  sine  und  des 
Stiftes  kost  und  verlust,  als  gewenlich  ist,  ane  argelist.  4.  Und 
ensoUen  ieme  und  deme  stifte  binnen  unser  vesten,  so  wir  dar 
inne  sin,  nit  heyschen.  5.  Und  sal  uns  unser  herre  vorg(enant), 
sine  nak(omen)  ertzebiscHofe  und  der  stieft  verantwerten  und  helfen 
zu  unserm  rechten,  wo  wir  iz  an  ieme  bliben  wolden,  iz  enwere 
dan  umb  gut,  daz  wir  an  gerichte  musten  verantwerten,  da  iz 
gelegen  inne  were.  6.  Und  were,  daz  uns  ieman  dringen  wolde 
von  unserm  Hus  R.  vorgenant  mit  dekeynerhande  gewalt  zu  un- 
rechte, so  sal  uns  unser  vorg(enanter)  herre  etc.  beschieden  als 
dar  zu  geburet  zu  dune.  7.  Alle  diese  vorg(enanten)  stucke 
han  ich  mime  etc.  gelovet  vor  mich  und  mine  erben  mit  guden 
truwen  an  eides  stad  stede  und  veste  zu  haldene  eweklicHen. 
8.  Zu  eime  orkunde  und  stedikeit  alle  diser  vorgeschriben  etc. 
I)  am  Rande:  Obligacio  ad  serviendum.  +  a)  K. 

303.  [1329— etwa  1333]. 
A.    verspricht,   die   ihm   von   Erzhischof  Baldewin   über- 
tragene Burg  G.  auf  Ansuchen  wieder  aussuliefern. 

K  3^g^).  —  Zur  Einreihimg  vgl.  Nr.  263.  Die  Beziehung  xu  Mains 
wird  durch  die  Stellung  zwischen  Nrr.  302  und  304  wohl  gesichert. 

1.  Ego  A.  notum  facio,  quod  castrum  G.  cum  omnibus  iuribus 
et  pertinentiis  suis,  quod  re(verendus)  et  cetera  suo  et  ecclesie 
sue  nomine  tenendum  fideliter  michi  recommisit,  quandocumque 
per  ipsum  dominum  meum  viva  voce  vel  per  suas  patentes  litteras 
fuero  requisitus,  statim  reddere  et  assignare  ipsi  domino  meo  aut 
illi,  quem  in  litteris  suis  michi  nominaverit,  debeo  et  teneor  nulla 
contradictione    obstante.  2.   Nee    possum    nee    debeo    propter 

quascunque  expensas,  debita  sive  dampna,  in  quibus  dictus  dominus 
meus  aut  eins  ecclesia  . .  esset  obligata  vel  in  posterum  obligari 
michi  verisimiliter  valeret,  contra  premissa  venire  per  me  vel  per 
alium  ratione  aliqua,  ingenio  sive  causa.  3.  Teneor  etiam  dictum 
castrum  cum  omnibus  iuribus,  hominibus,  villis,  silvis  et  iuris- 
dictionibus  suis  pro  meo  posse  et  nosce  in  suo  iure  et  consue- 
tudine  totaliter  conservare.  4.  Premissa  omnia  et  singula  pro- 
misi  bona  fide  et  promitto  in  Hiis  scriptis  et  iuravi  rata  et  firma 
tenere  sine  omni  dolo  et  fraude.  In  cuius  et  cetera. 
I)  Ueber Schriften:  1.  (links,  getilgt)  Promissio  castri,  2.  (rechts)  Promissio  de 
Castro  reddendo. 

304.  [1329— etwa  1333]. 
Ershischof  Baldewin  weist  einem  Ritter  auf  C.   bis  zur 

Bezahlung  einer  Schuld  die  Amtmannsstelle  auf  einer 
Burg  an. 


1329— etwa  1333  173 

K  JpO  ')•  —  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263.  Gleichartige  Beziehung 
auf  Erzbischof  Matthias  begegnet  in  UU.  aus  dem  fanuar  und  April  1329 
(vgl.  Schrohe  Heinrich  9). 

1.  Nos  B(aldewinus)  notum  facimus,  quod  tenemur  et  existimus 
obligati  ecclesie  Mog(untine)  nomine  strennuo  militi  fideli  nostro 
dilecto  in  C.  salva  iusta  conputacione,  in  quibus  eidem  militi 
debens  remansit  bone  memoria  dominus  M(athias)  etc.  occasione 
serviciorum,  debitorum,  dampnorum,  expensarum  et  aliorum  ex 
parte  ecclesie  antedicte  et  quod  dictus  . .  nobis  adhuc  mutuavit  in 
promta  et  numerata  pecunia  X  etc.  2.  Pro  quibus  C  et  X  etc. 
nos  eidem  militi  et  ipsius  heredibus  concessimus  et  dimisimus 
officium  nostrum  in  castro  nostro  . .  ac  ipsos  officiatos  nostros 
constituimus  in  eodem  et  ad  idem  officium  tenendum  et  regendum 
sibi  C  mansos  terre  arabilis  sitos  etc.  concessimus  et  dimisimus 
cum  usufructu  de  ipsis  percipiendo,  quamdiu  tenuerint  et  habuerint 
castrum  et  officium  antedictum,  nee  deponere  aut  destituere  ipsum 
debebimus  nos,  successores  nostri  aut  ecclesia  nostra  predicta  de 
officio  antedicto,  nisi  prius  predicto  [. . .  .]^)  ipsis  fuerit  plene 
persolutum.  3.  Quod  si  ipsos  deponere  aut  destituere  decre- 
vimus,  debebimus  eidem  .  .  suisque  heredibus  prius  assignare  in 
c(eteris)  nostris  redditibus  X  etc.  redditus  annuos  pro  pecunia  preli- 
bata  percipiendos  et  levandos  per  ipsum  tarn  diu,  donec  de  pre- 
fatis  .  .  eis  fuerit  sine  defalcacione  qualibet  satisfactum.  Alioquin 
ipsi  nobis  aut  ecclesie  nostre  predictum  castrum  et  officium 
restituere  minime  tenebuntur.  4.    Et  debebunt  nobis  iidem  S. 

et  sui  heredes  esse  obedientes  ut  officiati  nostri  et  post  nos 
successoribus  nostris  et  ecclesie  prelibate  dictumque  castrum  et 
officium  cum  suis  pertinentiis  in  honoribus,  consuetudinibus,  debitis 
et  in  edificiis  conservare  ac  ipsa  nobis,  . .  successoribus  etc.  dicta 
eis  pecunia  persoluta  libere  et  sine  difficultate  qualibet  resignare. 
Actum  etc. 

I)    am  Rande:  Comissio  castri  pro  debitis.  -j"  a)  Auslassungszeichen. 

305.  [1329— etwa  1333]. 

Derselbe  verweist  die  Stadt  Geisenheim  wegen  einer  von 
ihr  iibernommenen  Verpflichtung  auf  beliebige  Einkünfte  der 
Mainzer  Kirche. 

K  jg2^).  —   Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263. 

Nos  B(aldewinus)  notum  facimus,  quod  nos  prudentes  viros 
.  .  consules  et  . .  opidanos  Geysin(heimenses)  fideles  nostros  dilectos 
ab  obligatione,  qua  se  pro  nobis  et  ecclesia  Mog(untina)  erga  T. 
et  eorum  heredes  super  c(ensibus)  ipsis  solvend(is)  [obligaverunt]*), 
debemus  et  volumus  acquitare  eisque  in  refusionem  dictorum 
c(ensuum)  redditus  nostros  ibidem  in  conf(in)iis''),  qui  obligati 
vel  alibi  deputati  non  sunt,  et  obvenciones  quascunque,  ubi  nobis 
denominari  poterunt,  usque  ad  satisfactionem  et  extenuacionem 
dicte  pecunie  per  ipsos  levandos  et  tollendos  presentibus  litteris 
deputamus.         In  cuius  rei  et  cetera. 

I)  Ueberschr. :  Assignantur  redditus  usque  ad  solvendum.  -f-  a)  fehlt.  -]--  b)  un- 
sicher;  ii  korr. 


174  />>•  ^06—313 

306.  [1329— etwa  1333]. 
Derselbe  erlässt  einigen  besonders  .zuverlässigen  Prälaten 

der  Mainzer  Diözese  Abgaben. 

K  393^.  —   Zur  EitireihuHg  vgl.  Nr.  263. 

B{aldewinus)  ad  perpetuam  rei  memoriam  notum  esse  cupimus 
universis,  quod,  cum  devoti  nostri  dilecti  prelati  etc.  in  quibus- 
cunque  tribulacionibus  et  angustiis,  quibus  ipsa  ecclesia  Mog(untina) 
multipliciter  et  diversimode  turbata  extitit  et  gravata,  fideliores 
et  constanciores  nobis  et  capitulo  Mog(untino)  aliis  sint  inventi  et 
in  singulis,  quibus  poterant,  studuerint  conplacere,  nos  eosdem 
prelatos  etc.  ob  hoc  condignis  remuneracionum  graciis  favorabi- 
liter  respicere  cupientes  ipsos  et  ipsorum  successores  a  solucione 
et  prestacione  eximiarum  etc.  eximimus  etc. 
I)  am  Rande:  Exempcio  a  servitio. 

307.  [1329  ?—etwa  1333]. 
Ein  Ungenannter  (Derselbe?)  bekennt  sich  dem  H.  gegenüber  mu  einer 

Schuld   die   in  F.  (Ort  oder  Zeit?)   bezahlt  werden   soll.     Nos   recognoscimus 

—  penitus  observare.  —  K  3Q4,  verkürzt.  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263. 
Die  Beziehung  auf  Mainz  ist  angesichts  der  Stellung  des  Stückes  in  K  wenig 
zweifelhaft. 

308.  [1329— etwa  1333]. 
Erzbischof  Baldewin    verpachtet  dem   Petrus   2  Bäckereien   ('pistrine^ 

und  2  Mühlen  von  jetzt  auf  10  Jahre  für  jährlich  50  Scheßel  und  gegen  die 
Verpflichtung,  die  Gebäude  in  Stand  zu  halten,  während  Baldewin  den  von 
seinen  oder  der  Mainzer  Kirche  Feinden  durch  Brand  oder  Raub  etwa  an- 
zurichtenden Schaden  auf  seine  Kosten  und  Gefahr  nimmt.    B.  recognoscimus 

—  et  solutus.  Datum  et  cetera.  —  K  39St  verkürzt.  Zur  Einreihung 
vgl.  Nr.  263. 

309.  [1329— etwa  1333]. 
Derselbe   nimmt  den  Juden    Abraham   von   K[reuanach] 

und  dessen  Familie  auf  zwei  Jahre  in  seine  Stadt  Bingen  auf. 

K  411^).  —  Zur  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263  ;  noch  1342  Juni  21  und 
Oktober  3  wird  in  Bingen  der  Jude  Abraham  von  Kreuznach  genannt  (1.  Orig. 
in  München  Mainz  St.  Alban  fasc.  17,  nach  E.  Vogts  Papieren,  2.  Sauer  I  c 
nr.  2281). 

1.  Nos  Bald(ewinus)  dei  gracia  et  cetera  notum  facimus 
universis  . .,  quod  nos  Abraham  de  C.  ludeum  et  uxorem  ac 
pueros  suos  in  nostram  denuo  recepimus  proteccionem  ad  biennium, 
quod  currere  debebit  a  festo  nativitatis  Christi  proxime  affuturo, 
ad  manendum  in  opido  nostro  Pingwen(si)  pro  quinque  libris 
Hall(ensium)  nobis  per  ipsos  in  dicto  festo  singulis  annis  dandis 
per  dictum  biennium    et  solvendis.  2.    Pro  qua  pecunia  ipsos 

ludeos  per  idem  tempus  eximimus  a  sturis,  exactionibus  et  ser- 
viciis  quibuscunque  nobis  vel  alicui  alteri  nostro  nomine  faciendis. 
3.  Nee  tenebuntur  iidem  ludei  nostris  ludeis,  apud  quos  morabuntur, 
contribuere  in  aliquo  et  poterint  a  nobis  recedere  et  se  recipere, 
ubi  voluerint,  sine  quo  vis  inpedimento*)  et  offensa  nostris,  si  et 
quando  eis  placuerit,  dummodo  nobis  solverint  pecuniam  preli- 
batam.  4.   Et   si    in    aliquo    excederent,    tenebuntur   iuita   sui 

delicti   exigenciam   penam   pati.  In    cuius   rei    testimonium   et 

cetera.    Datum  et  cetera. 

I)  Ueberschr. :  Receptio  Judei  in  protectiooem  pro  pensione.  +  a)  inpedimfemeto. 


1329-/333  175 

310.  [1329-etwa  1333]. 
Bertholinus  Dompropst  von  Mainz  an  einen  discretus  vir;  verleiht  ihm 

eine  durch  freiwilligen  Rücktritt  des  Pfarrers  offenstehende  Pfarre,  investiert 
ihn  und  vertraut  ihtn  die  Seelsorge.  Ecclesiam  parrochialem  —  Datum.  — 
K  416,  verkürst.     Zur  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263. 

311.  [1329— etwa  1333]. 
Derselbe   an  einen  ungenannten  Pleban   oder  seinen  Stellvertreter :   be- 
fiehlt ihm,  den  [ ] ,  den  er  mit  der  offenstehenden  Pfarrkirche  [zu ] 

beliehen  und  investiert  hat,  in  den  Besitz  einzuweisen  sowie  ihm  die  Ein- 
künfte und  den  Gehorsam  der  Eingesessenen  zu  verschaffen.  Cum  nos  ec- 
clesiam. Datierung  fehlt.  —  K  4IT  ;  registerartig  verkürzt  (Titel:  Bertoliaas 
ut  supraj.     Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263. 

312.  [wohl  vor  1334]. 
Ein  Ungenannter  vermacht  seinen  ganzen  Besitz   nach  Erstattung  der 

Schulden  und  unrechtmässigen  Erwerbungen  der  Kirche,  sein  Haus  als  Seel- 
gerät, alles  Andere  zur  Erhaltung  des  Gottesdienstes  und  zur  Armenpflege, 
und  bestellt  Testamentsvollstrecker.  Siegler :  der  Aussteller  (?)  und,  auf 
dessen  Bitte,  die  letztgenannten  und  der  Offizial  der  Trierer  Kurie.  Eine 
cedula  <  transfixa  >■  annexa  handelte  nochmals  vom  Hause.  Ego  sanus  mente 
—  rogavi  apponi;  et  nos  et  cetera;  ohne  Datum.  —  K  JjS,  stark  verkürzt, 
insbesondere  aller  individuellen  Beziehungen  entkleidet.  Zur  Einreihung 
vgl.  Nr.  263. 

313.  [wohl  vor  1334] . 
Ersbischof  Baldewin  ernennt  einen  rechtsgelehrten  Stifts- 
herrn sunt  Offisial  der  Trierer  Kirche. 

K  380^).  —  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263. 

B(aldewinus)  et  cetera  discreto  viro  magistro  . .  canonico  .  . 
iurisperito  clerico  nostro  dilecto  salutem  in  domino.  /.  De  tue 
circumspeccionis,  discrecionis  et  fidelitatis  industria  plenarie  con- 
fidentes  tibi  officium  officialitatis  nostre  Trever{ensis)  commisimus 
et  committimus  teque  ibidem  officialem  nostrum  facimus,  constituimus 
et  ordinamus  per  presentes  tibi  ex  nunc  cognicionem  universarum 
causarum  ibidem  et  censuram  ecclesiasticam  cum  plenitudine  iuris 
committentes,  dantes  tibi  plenam  et  liberam  potestatem  inter- 
loquendi,  sententiandi,  diffiniendi,  excommunicandi,  absoivendi,  de 
excessibus  cognoscendi,  inquirendi,  corrigendi  et  puniendi  eosdem, 
sententias  auctoritate  statutorum  concilii  nostri  Trever(ensis)  latas 
revocandi  et  personas  quascunque  ab  eisdem  mediante  satisfactione 
conpetenti  nobis  facta  absoivendi  ac  instituciones  ecclesiarum  in 
causis  per  negligentiam  aut  inhabilitatem  archidaconorum  seu 
eorum  iudicum  nostrorum  subditorum  vel  per  appellationes  ad  nos 
vel  curiam  nostram  devolutis  et  devolvendis  ac  omnia  alia  et  sin- 
gula  ad  dicte  officialitatis  officium  pertinencia  faciendi,  que 
requiruntur  de  consuetudine  vel  de  iure.  2.  Et  volumus,  cum 
nos  circa  Renum  vel  alias  in  remotis  esse  contigerit,  ut  vice 
nostra  clericis  sufficienter  beneficiatis  solummodo  et  religiosis 
dimissorias  dare  necnon  clericos  p(re)sp(ite)ros,  cuiuscunque  condi- 
cionis  aut  Status  existant,  graviter  excedentes  aut  inobedientes 
capere  seu  capi  facere  invocato,  si  opus  fuerit,  auxilio  brachii 
secularis  et  pro  qualitate  delictorum  sive  excessuum  suorum 
auctoritate  nostra  valeas,  tibi  plenam  concedimus  potestatem,  sie 
tamen,  quod  omnia  predicta  sigillo  dicte  curie  nostre  sigillentur. 
In  cuius  rei  testimonium  et  cetera. 
I)  Ueberschr. ;  Committitur  officium  offici[ali]tatis. 


176  Nr.  314—327 

314.  [wohl  vor  1334]. 
Derselbe   verleiht    auf  Bitten    seines    erbenlosen  L.    dessen    Burglehen 

von  der  Burg  [ ]  mit  einem  Jahresertrag  von  12  Mark  dessen  Neffen  G., 

der  nach  L.s  Ableben  davon  dienen  und  auch  dort  wohnen  soll.  Nos  B.  — 
facere  residenciam.  Ohne  Datum.  K  J^^ß  *'"''*  verkürzt.  Zur  Einreihung 
vgl.  Nr.  263. 

315.  f-wohl  vor  1334]. 
Derselbe  gestattet,  dass  von  den  Treuhändern  des  weiland  G.  zu  dessen 

Seelenheil  auf  dem  Friedhof  der  Kirche  [zu ]   eine  Kapelle,    in  welcher 

eine  ewige  Messe  gelesen  werden  soll,  errichtet  wird  mit  für  einen  Priester 
ausreichenden  Einkünften;  der  Mutterkirche  darf  kein  Schaden  erwachsen ; 
die  Besetzung  steht  für  diesmal  den  Treuhändern  zu,  später  dem  Erzbischofe 
und  fvelyl  dem  Pfarrer.  Ut  per  manufideles ;  ohne  Datierung.  —  K  jSj. 
Zur  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263. 

316.  [wohl  vor  1334].  ' 
Derselbe  bestätigt  die  durch  B.  ohne  Eintrag  für  die  Pfarrkirche  er- 
folgte Datierung  des  [ —  — ]  Altars  in  der  Pfarrkirche  [zu ]  mit  Ein- 
künften von  10  [Mark]  und  erteilt  dem  B.  auf  Lebenszeit  das  Recht  der 
Präsentation.  Nos  B.  —  actu  sacerdos ;  ohne  Datierung.  —  K  J84,  verkürzt. 
Zur  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263. 

317.  [wohl  vor  1334]. 
Derselbe  befiehlt,  alle  seine  Amtleute  ('officiatij,   die  [ ] ,   welche  er 

zu  seinen  Dienern  und  Helfern  angenommen  hat,  in  ihren  Rechten  zu  unter- 
stützen. Nos  B.  —  debeant  premunire ;  ohne  Datum.  K  jS^,  verkürzt. 
Zur  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263. 

318.  [wohl  vor  1334]. 
Derselbe  an  ungenannte  arme  Frauen:  verleiht  ihnen  eine  offenstehende 

Almosenpfründe  seines  palacium  Treverense  mit  der  Verpflichtung  für  ihn 
und  seine  Vorfahren  genauer  bezeichnete  Gebete  zu  sprechen  und  für  die 
familia  infirmans  zu  sorgen;  er  befiehlt  dem  cellerarius,  ihnen  an  den  ge- 
wöhnlichen Terminen  zu  zahlen ;  machen  sie  sich  unwürdig  oder  wechseln  sie 
den  Wohnsitz,  soll  diese  Gunst  alsbald  erlöschen.  Propter  vite  vestre  devo- 
cionem ;  Datum  fehlt.  —  K  402,  verkürzt.    Zur  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263. 

319.  ['Wohl  vor  1334]. 
Derselbe  beauftragt  die  Minderbrüder  seiner  Diösese  mit 

der  Bussdissiplin  daselbst. 

K  40J a^)-    —    Als   Vorlage   diente  offenbar  Nr.  255(1);   zeitlich  un- 
gefähr ebenso  einzureihen,  doch  jünger. 

B(aldewinus)  dei  gratia  universis  harum  inspectoribus  salutem 
in  domino    et    cognoscere    veritatem.  Quoniam    tit   supra   eure 

utpote  sparsim  diffusarum  consilio  et  saluti  personaliter  intendere 
commode  non  valemus,  dilectis  •  in  Christo  fratribus  Mi(noribus)  in  nostris 
civitate  et  dyoc(esi)  commorantibus,  ut  in  nostra  civitate  et  dyoc(esi) 
secundum  consuetudinem  et  ius  sui  ordinis  hactenus  observatum 
possinl  omnium  penitentium  nostre  civitatis  et  dyocesis  auctoritate  nostr« 
confessiones  audire,  absolvere  in  casibus  minoribus  et  penitentias  iniungere 
salutares  ac  vota  simplicia  utpote  orationis  et  ieunii  in  melius  com- 
mutare,  plene  et  libere  commiltimus  vices  nostras,  absolvere  vero  ex- 
communicatos  a  iure  et  vota  commutare  et  in  omnibus  aliis  casibu» 
nobis  specialiter  reservatis  predicta  auctoritate  possint  iniunctis  peni- 
tentiis  salutaribus  minister,  custoS  et  gardiani.  qui  pro  tempore  fuerint, 
et  in  singulis  domibus  unus  frater  ydoneus,  quem  minister  vel 
custos  ad  hoc  duxerint  assignandum,  in  eorum  absencia,  etc.  foro 
manifeste  etc  omnibus  etc.  In  quorum  testimonium  etc. 
I)  am   Rande :  Licentia  audiendi  confessiones. 


—  1334  Januar  11  177 

320.  [fohl  vor  1334]. 
Der  Offizial  der   Trierer  Kurie   vidimiert  Nr.  319.     Siegler:  der  Aus- 
steller.    Datum  anno  et  cetera.    —    K  4OJ,  verküret.     Zur  Einreihung  vgl. 
Nr.  263. 

321.  fieohl  vor  1334]. 
Erzbischof  Baldewin  gestattet,  dass  I.  seiner  Gattin  Yda  einen  von  ihm 

und  der  Trierer  Kirche  zu  Lehen  gehenden  Hof  mit  Zustimmung  von  I.s 
Bruder  L.  zur  Ausstattung  giebt,  unter  der  Bedingung,  dass,  falls  Yda 
ad  secundas  nupcias  convolare  contigerit,  ihr  zweiter  Mann  auf  Ydas  Lebens- 
zeit den  Hof  zu  Lehen  nimmt  und  dann  die  herkömmlichen  Dienste  leistet. 
Ad  hoc,    quod  I. ;    ohne  Datum.    —    K  404.     Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263. 

322.  [wohl  vor  1334]. 
Derselbe  an  die  Gattin  des  Ritters  W.  de  B. :  gestattet  ihr  für  1  Jahr, 

in  ihren  innerhalb  der  Diözese  Trier  gelegenen  Wohnsitzen  auch  während 
eines  Interdiktes  kirchliche  Handlungen  abhalten  zu  lassen.  Ut  non  obstante 
—  Datum.  —  K  405,  verkürzt.     Zur  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  263. 

323.  [wohl  vor  1334]. 
Derselbe  billigt  die  von  den  Bischöfen,  welche  auf  einem  als  Transfix 

anhängenden  Zettel  (fehlt  hier)  genannt  sind,  für  die  ecclesia  seu  capella 
sancti  Nycolai  episcopi  in  W.  Trierer  Diöcese  bewilligten  Ablässe;  wer  teil- 
haben will,  soll  das  Gebet  des  Herrn  mit  dem  englischen  Gruss  für  ihn  und 
seine  Herde  sprechen ;  er  fügt  für  alle  Besucher  der  Kirche,  die  dasselbe 
tun,  einen  40tägigen  Ablass  hinzu;  Voraussetzung  ist,  dass  hec  indulgenciarum 
littere  ad  questus  publicos  extra  dictam  ecciesiam  nullatenus  deferantur. 
Indulgencüs  per  venerabiles  —  Datum.  K  407;  wohl  Entwurf.  Die  in  Be- 
tracht kommenden  Nikolauskapellen  der  Diözese  Trier  sind  Wahlen,  Wallers- 
heim, Wawern,  Wilsacker  und  Wirfus  (Kr.  Merzig,  Prüm,  Saarburg,  Bit- 
burg und  Kochern);  vgl.  Fabricius  II  101,  21,  115,  25,  195. 

324.  Trier  [wohl  vor  1334] . 
Derselbe  an  den  Rektor  der  Echternacher  (Epternacensis)  Kirche:  er- 
laubt ihm  für  ein  Jahr,  allen  Insassen  seiner  Pfarrei  beiderlei  Geschlechts 
Absolution  zu  erteilen  und  Bussen  aufzuerlegen  ;  diejenigen,  welche  sich  gegen 
Baldewin  selbst  vergangen  haben,  erst  dann,  wenn  er  über  ihre  Bestrafung 
durch  ihn  einen  urkundlichen  Beleg  von  ihm  oder  dem  Offizial  seiner  Kurie 
besitzt;  Exkommunizierte  hat  er  an  ihn  oder  die  es  sonst  angeht,  zu  ver- 
weisen; den  Beichtenden,  welche  des  Rektors  Predigten  beiwohnen  oder  den 
die  Eucharistie  zu  Kranken  bringenden  Priester  begleiten  und  dabei  das  Ge- 
bet des  Herrn  und  den  englischen  Gruss  für  Baldewin  und  seine  Herde 
sprechen,  gewährt  er  jedesmal  40tägigen  Ablass  von  der  Busse.  Ut  ulriusque 
sexus  —  Datum  Treveri.  —  K  4IO ;  Protokoll  verkürst.  Zur  Zeitbestimmung 
vgl.  Nr.  263. 

325.  [wohl  vor  1334]. 
Derselbe  an  alle  Getreuen  Christi:   gewährt  allen  Beichtenden,  die  zu 

einem  Altar  eines  ungenannten  Klosters  wallfahrten,  dort  einer  Messe  bei- 
wohnen, ausser  den  gewöhnlichen  Gebeten  ein  Vaterunser  und  einen  englischen 
Gruss  für  ihn  und  seine  Herde  sprechen,  für  sein,  seiner  Vorgänger  und 
Nachfolger  Seelenheil  beten  oder  dem  Altare  eine  Schenkung  machen,  eilten 
Ablass  von  40  Tagen.  Cupientes  quoslibet  —  Datum.  —  K  412.  Zur  Zeit- 
bestimmung vgl.  Nr.  263. 

326.  [wohl  vor  1334]. 
Derselbe  an  seinen  lieben  [ ]  de  [ ]  Stiftsherrn  seiner  Kirche 

[in  —  — ] :  beauftragt  ihn,  in  Sachen  des  von  2  Geistlichen  gewünschten 
Pfründentausches  in  seinem  Namen  vorzugehen.  In  negocio  —  Datum.  — 
K  4IS-  Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  263.  Passung  ähnlich  wie  in  Nr.  385  vom 
J.  1335. 

327.  Luxemburg  1334  Januar  11. 
König  Johann  von  Böhmen  ernennt  Meister  Rudolf  Lusse 

SU  seinem  Geistlichen  und  Hausgenossen. 

K  262  a,  eingerückt  in  Nr.  333. 

Ifova  Alamanniae  .  12 


178  Nr.  328—331 

Johannes  *)  dei  gratia  Boemie  et  Polon(ie)  rex  ac  Lucem- 
b{urgensisj  comes  sapienti  viro  magistro  Rudolfo  diclo  Lusse  de 
Ysenaco  clerico  et  familiari  nostro  dilecto  gratiam  suam  et  omne 
bonum.  Tue    circumspeccionis   et    legalitatis   industria    necnon 

probitatis  et  fidelitatis  raerita,  quibus  nos  multipliciter  commendaris, 
nos  inducunt,  ut  personam  tuam  nostris  specialibus  favore  et 
gratia  non  immerito  prosequamur.  Premissorum  igitur  considera- 
cione  te  in  nostrum  clericum  et  familiärem  domesticum  gratiose 
recepimus  et  te  nostrorum  clericorum  et  familiarium  domesticorum 
numero   auctoritate   presencium    aggregamus  volentes   ac    tibi 

faventes,  ut  omnibus  iuribus,  honoribus,  commodis  et  graciis,  qui- 
bus ceteri  nostri  clerici  et  familiäres  domestici  pociuntur,  gaudere 
debeas  copiosius  et  potiri,  harum,  quas  in  sigillo  nostro  maiori 
sigillari  fecimus,  testimonio  litterarum. 

Datum   Lucemb(urg)   XI"    die   merisis   ianuarii    anno    domini 

M^cccxxxim». 

a)  am  Rande:  Hec  est  littera  recepcionis. 

328.  Trier  1334  Januar  20. 
Ersbischof  Baldewin  beglaubigt  bei  Papst  Johannes  XXII. 

seine  und  des  Königs  von  Böhmen  Gesandtschaft  in  Sachen 
des  Reiches,  der  Kirchen  von  Trier  und  Mains  sowie  seiner 
eigenen  Person. 

K  4g8\). 

Pater    sanctissime  1  Cum    humili    et    devota    recommen- 

dacione  persone  mee  ac  Status  mei  et  ecclesie  Trever(ensis)  michi 
credite  mitto  ad  vestre  beatitudinis  gratiam  una  cum  illustri 
principe  domino  Johanne  rege  Boem(ie)  nepote  meo  karissimo 
honor(abiles)  viros  Boemundum  archidyaconum  mee  ecclesie  pre- 
dicte  et  Wilhelmum  archidyaconum  Abrincen(sem)  necnon  nobiles 
viros*)  Symonem  Philippi  et  Thomam  de  Septemfontibus  milites 
dicti  . .  nepotis  mei  et  meos  nuncios  et  ambassatores  necnon 
Rudolfum  dictum  Lusse  notarium  meum  exhibitores  presencium 
informatos  super  negociis  statum  sacri  Rom(ani)  imperii,  ecclesiarum 
Trever(ensis)  et  Magunt(ine)  atque  meum  tangentibus  supplicans 
humiliter  et  devote,  quatenus  vestra  sanctitas  ipsorum  vel  B(oe- 
mundi)  archidyaconi  cum  altero  eorum'')  relatibus  dignetur  fidem 
credulam  adhibere. 

Datum  Treveris  die  XX^  mensis  ianuarii. 

Baldewinus  archiepiscopus  Trever(ensis)  vester  devotus. 
I)  lieber  sehr.:  Littera  missilis  ad  papam  lo(hannem)  XXII.  de  credencia. 

329.  Trier  1334  Januar  20. 
Derselbe    meldet   demselben    die   Bevollmächtigung    einer 

Gesandtschaft   su    Verhandlungen    Über    den    Mainser    Stuhl. 

K  492^). 

Sanctissimo  in  Christo  patri  ac  domino  suo  domino  lohanni 
divina  providencia  pape  XXIJ.  Bald(ewinus)  dei  gratia  archiepis- 
copus Trever(ensis)  eius  humilis  et  devotus  se  pronum  ad 
devota  pedum  oscula  beatorum.  Noveritis,  pater  sanctissime  et 
omnes,  quorum  inter  [est]  seu  poterit  interesse,  quod  ego  honora- 
biles   viros  Boemundum  archidyaconum    ecclesie  mee   predicte    et 


J334  Januar  20-  Februar  IS  \  79 

Wilhelmus  archidyaconum  ecclesie  Abrincinsis  ac  nobiles  viros 
Symonem  Phil(ippi)  et  Thomam  de  Septemfontibus  milites  vasallos 
et  fideles  meos  necnon  Rudolfum  dictum  Lusse  notarium  meum 
exhibitores  presencium  meos  in  hiis  scriptis  facio,  ordino  et  consti- 
tuo    procuratores   et   nuncios   speciales  dans   ipsis    plenam    et 

liberam  potestatem  meo  nomine  tractandi  in  presencia  vestre 
sanctitatis  vel  cum  eis,  quos  ad  hec  vestra  sanctitas  duxerit 
deputandos,  super  negocio  ecclesie  Mogunt(ine),  in  quantum  mea 
vel  ecclesie  mee  Trever(ensi)  interest  in  hac  parte,  et  super  eodem 
negocio  pro  me  promittendi  et  me  obligandi,  transigendi  pacis- 
cendi,  conponendi,  concordandi  et  ipsum  negocium  amicabiliter 
terminandi  necnon  omnia  et  singula  faciendi,  que  in  dicto  negocio 
et  ipsum  contingentibus  necessaria  fuerint  vel  etiam  oportuna, 
eciam  si  mandatum  exigant  speciale,  ratum  et  gratum  habiturus, 
quidquid  per  dictos  meos  procuratores  tractatum,  actum  fuerit 
sive  gestum.  In  cuius  rei  testimonium  sigillum  meum  presenti- 
bus  est  appensum. 

Datum   Treveris   anno    domini    MOCCCXXXIII"   die    XX. ") 
mensis  ianuarii. 

I)  Ueberschr. :  Procuratorium  Trever(ensis)  ad  papam  lo(hannem)  super  negotio 
Mog(untino)  tractandi  et  conponendi.  -\-  a)  est  fehlt.  -{-  b)  XX.  mensis  ianar(ii) 
von  L.  gleichzeitig  mit  der  Ueberschrift  neben  getilgtes  nona  mensis  gesetzt. 

330.  [1333  November  25—1334  Februar  2]. 
Derselbe   samt  Daniel  episcopus  Motensis  (=  ?),   den   Rittern  lohannes 

de  Brunschorn  und  lohannes  de  Falkensteyn  und  dem  Knappen  Arnoldus  de 
Arluno  seinen  lieben  Getreuen  durch  den  Abt  Henricus  und  den  Konvent  von 
Prüm  einer  -  und  den  spectabilis  vir  Henricus  comes  Viennensis  (Vianden) 
seinen  Blutsverwandten  und  lieben  Getreuen  andererseits  laut  Nr.  298  zum 
Schiedsrichter  über  ihren  Streit  um  die  Hut  der  Türme  in  Prumen  ernannt, 
fällt,  da  die  anderen  vier  sich  nicht  haben  einigen  können,  die  Entscheidung 
dahin,  dass  Abt  und  Konvetit  an  den  Grafen  für  die  von  ihtn  bei  der  Turm- 
hut aufgewendeten  Mühen  und  Kosten  600  Pfund  guter  und  rechter  kleiner 
Thurnosen  exeunte  mayo  affuturo  proxime  in  Baldewins  Stadt  Trier  zahlen 
sollen,  wohingegen  der  Graf  ihtn,  sobald  er  von  ihm  darum  ersucht  wird, 
die  Türme  auftragen  soll,  da  Baldewin  sich  für  die  Zahlung  jener  Summe 
schon  zuvor  bei  ihm  verbürgt  hat;  ferner  entscheidet  Baldewin,  dass  Abt 
und  Konvent  zu  einer  Entschädigung  wegen  einer  Bürgschaft,  die  der  Graf 
für  sie  einst  bei  dem  nobilis  vir  quondam  Renoldus  dominus  de  Falkinburg 
übernommen  haben  will,  auf  Grund  der  darüber  ausgestellten,  ihtn  vorgelegten 
Urkunde  (unbekannt)  oder  aus  ihm  vorgetragenen  Gründen  nicht  verpflichtet 
seien,  dass  der  Graf  vielmehr  auf  seine  Ansprüche  zu  verzichten  und  darüber 
unverzüglich  für  Abt  und  Konvent  eine  Urkunde  auszustellen  habe;  die 
Parteien  sind  bei  einer  Strafe  von  1000  Mark  Silbers  an  diese  Entscheidung 
gebunden.  Datum  fehlt.  —  K  42J.  Die  Einreihung  ergiebt  sich  aus  dem 
Vergleich  mit  Nr.  29$. 

331.  Eisenach  1334  Februar  18. 
Notariatsinstrument  des  Henricus  ds  Bruheym   (o  über  u)   kaiserlichen 

öffentlichen  notarius  (tabellio)  über  die  a.  a.  nativ.  1334.  ind.  2.,  XII"  kal. 
marcii  in  civitate  Isnach.  hora  vespertina  in  domo  Bertte  de  Wicmanhusen 
prope  predicatores,  pont.  —  lohannis  pape  22.  a.  18.  erfolgte  persönliche  Er- 
klärung der  früheren  Beginen  Berlha  der  Aelteren  und  der  Jüngeren  de 
Wicmanshusen  in  der  sie  ihre  Ansprüche  gegen  die  zu  Gotha  wohnhaften 
Brüder  Gotfridus,  Henricus  und  Theodericus  dicti  de  Natza  (aus  Nazza  korr.J 
auf  '/s  Freihufe  Fruchtlandes  in  der  Flur  von  Ulleybin  (Uelleben)  dem  Meister 
Rudolfus  dictus  Lusse  ihrem  awunculus  in  uberiorem  sui  sustentacionem  in 
dignitate  officii  clericalis  in  Form  der  donatio  inter  vivos  übertragen  haben. 
Zeugen :  Herr  Hermannus  dictus  Ganzouge  sacerdos,  Ulricus  rector  parvulorum 

12* 


180  Nr.  332-338 

in  Isnaco,  Bertoldus  dictus  Porditz  clericus,  Hermannus  dictus  Losse  armiger, 
Conradus  dictus  Ceginfleis,  Conradus  dictus  Notiger  und  Henricus  dictus 
Ceginfleis  Laien.  Die  Unterschrift  des  Notars  ist  verkürzt.  —  K  ITI, 
durchstrichen. 

332.  Avignon  1334  März  12. 
An   die   Gehrüder  Rudolfus   dictus   Losse   und   Hermannus   der   Bruder 

Petrus  humilis  prior  generalis  et  servus  fratrum  ordinis  beate  Marie  de  Monte 
Carmeli :  verleiht  ihnen  Anteil  an  allen  Heilsgütern,  das  heisst  die  Bruder- 
schaft des  Ordetis,  der  ihrer  nach  ihrem  Tode  gedenken  soll  nie  seiner  Brüder. 
Affectum  benivolum  —  D.  Avinione  sub  sigillo  nostri  generalatus  officii  a.  d. 
1334.  in  die  beati  Gregorii  pape.  —  AT  /7Ö. 

333.  1334  Mai  8. 
Die  Richter  der  Kirche  von  Aschaffenburg   vidimieren  die  eingerückte 

Nr.  327  des  illuster  princeps  König  Johanns,  mit  Beschreibung  des  Siegels. 
Siegler  des  transscriptum .'  der  Aussteller.  A.  d.  predicto  die  dominica,  qua 
cantatur  „Exaudi".  Ueberschrift :  Vidimus  de  littera  domini  mei  regis  Boem(ie), 
qua  me  in  suum  recepit  clericum.  —  jK  262. 

334*.  1334  Juni  9. 

Beauftragte  des  Bischofs  Adolf  von  Lüttich  Vertrag  mit  solchen  Erz- 
bischof Baldewins.      Orig.   geschrieben   von  Losse    in  Koblenz,    Abt.  1  A 

1  nr.  790 *  =  Weiland :  Westdeutsche  Zeitschrift  VII  54  (Abueichungen :  vor 
§  1  Erford(ensis),  asserentibus  st.  assentient. ;  §  12  dissimilentur;  §  17  possunt^. 
Feiten  259  nr.  21. 

335.  Trier  1334  Juni  13. 

Der    Trierer    Jude    Mtiskinus     quittiert    für    Ersbischof 

Baldewin  dem  Notar  Meister  Rudolf  Losse  den  Empfang  von 

2  Pfund  Turnosen  und  10  Gulden. 

K  2^4^).  —  Es  handelt  sich  hier  wohl  um  den  Rest  der  Summe,  die 
für  die  im  Januar  (vgl.  Nr.  328 f.)  nach  Avignon  gegangene  Gesandtschaft 
ausgeworfen  war. 

Ego  Muskinus  ludeus  Treveren(sis)  recognosco  publice  in 
hiis  scriptis  me  anno  domini  M'CCCXXXIIII"'  die  XIIP  mensis 
iunii  a  magistro  Rodolfo  dicto  Losse  notario  domini  mei  domini 
Bald(ewini)  archiepiscopi  Treveren(sis)  duas  libras  grossorum 
Thuronen(sium)  et  decem  regales  aureos  recepisse,  de  qua  pecunia 
vice  memorati  domini  mei  archiepiscopi  ipsum  presentibus  dico 
quitum. 

Datum    anno  die  et  mense  predictis  in  civitate  Treveren(si) 
meo  pendente  proprio  sub  sigillo. 
I)   Ueberschr.:  Quitancia  de  II  libris  grossorum  et  X  regalium  aureorum. 

336   •  Avignon  1334  Juni  16. 

Papst  Jobannes  XXII.  an  König  Johann  von  Böhmen.  K  "JI;  aus 
Vatikan.  Register :  Riezler  nr.  1660  Reg.,  Sauerland  II  nr.  2202  verkürzt 
(ergänze  z.  B.  per  quosdam  tamen  iniquitatis  alumpnos  deum  et 
sedem  apostolicam  offendere  in  suarura  animarum  periculum 
et  plurimorum  scandalum  non  verentes  adeo  extitit  —  impeditusj. 
Der  Schluss  in  K  etwas  abweichend,  z.  T.  verderbt:  deprecaraur,  quatinus  — 
eisdem  super  recuperacione  et  assecucione  episcopatus  eiusdem,  iurium  et 
pertinenciarum  eius  favore  regio,  sicut  eciam  te  confidimus  muni- 
ficum  et  eciam  per  effectum  operis  graciosum  (st.  depr.  quat.  — 
,eius  te  velis  munificum^. 

337.  Baldeneck  [l334]  Juni  18. 

[Erzbischof]  Baldewin  an  alle  Aebtc,  Pröpste,  Dekane,  Pastoren  und 
Plebane  seiner  Diözese:  giebt  dem  an  Körper  und  Geist  altersschwachen  Abt 
von  Prüm  den  Priester  lohannes  de  Loufenfelt,  obwohl  er  nicht  derselben 
Profession  augehört,  bis  auf  Weiteres  bei,  demselben  die  Verwaltung  und 
Regierung   des  ganzen  Klosters   und   seiner   Besitzungen   anvertrauend,   und 


1334  Märt   12— Juni  29  181 

befiehlt  allen  Amt-  und  Würdenträgern  des  Klosters,  ihm  zu  gehorchen,  ins- 
besondere ohne  ihn  keine  Mönche  aufzunehmen  oder  loszulassen,  bei  Strafe 
der  Exkommunikation  und  des  Interdiktes  gegen  Abt,  Prior,  Kapitel  und 
Kirche;  unter  Umständen  wtrd  er  auch  mit  weltlichen  Strafen  einschreiten; 
die  Adressaten  sollen  Abt  und  Konvent  verständigen  und  gegebenfalls  für 
exkommuniziert  erklären ;  ausserdem  fordert  er  dieselben  auf,  sie  oder  ihre 
maior  pars  et  sanior  sollten  eine  Person  wählen,  die  mit  Johannes  die  Ge- 
schäfte führe,  sonst  müsse  es  dieser  alleine  besorgen.  Cum  ex  officii  — 
D.  Baldenecke  die  XVIII.  mensis  iunii.  —  K  48J.  Burg  Baldeneck  ist  1331 
erbaut  worden  (vgl.  Dominicus  392) ;  1332  Juni  21  war  Baldewin  in  Milten- 
berg, 1333  Juni  17  in  Seligenstadt,  1335  Juni  19  in  Aschaffenburg  (Goerz  75,  77, 
Nr.  283);  eine  vorübergehende  Abdankung  des  Abtes  Heinrich  von  Prüm  (bis 
1337)  aber  ist  gerade  Zu  1334  bezeugt  (H.  Forst:  Westdeutsche  Zeitschrift  XX 
[1901]  269).     Damit  ist  die  Einreihung  der  U.  gegeben. 

338.  Ueberlingeit  1334  Juni  29. 

Kaiser  Ludwig  bestreitet  bei  dem  Kardinalskollegiuni  die 
über  ihn  umgehenden  Gerüchte  und  fordert  die  Berufung  eines 
allgemeinen  Konsils. 

K  /7  (l)'i-)  und  K  23  (2)11).  _.  Der  Entwurf  der  bedeutsamen  U.  ist 
in  Riezler  nr.  1663  als  ein   Werk  des  Bonagratia  erwähnt. 

Ludewicus  dei  gracia  Romanorum  imperator  semper  augustus 
venerabili  coUegio  cardinalium  sancte  Romane  ecclesie  graciam 
suam    et  omne    bonum.  /.    Meminimus    dudum  adversus   multa 

gesta  et  facta  in  curia  Avinionis  tam  contra  nos  et  Romanum 
Imperium  ac  iura  ipsius  quam  in  fidei  catholice  preiudicium  et^) 
eciam  in  favorem'')  infidelium  et  cedem  Christianorum,  precipue 
marchie  Brandenburgen(sis),  ad  futurum  generale  concilium  congre- 
gandum  in  loco  tuto  atque  securo  et  ad  *  legitimum  futurum  *  pontificem  et  ad 
sanctara  matrem  ecclesiam  catholicam  »  provocaSSe  et  appellaSSe  sollemp- 
niter  in  scriptis ')  quod  adeo  notorium  et  manifestum  existit,  ut  nulla 
possit  tergiversacione  celari'^).  2.  Et  quia  teste  sacra  scriptura^) 
ira  dei  descendit  super  illos,  qui  iusticiam  facere  negligunt,  ideo  divino 
iudicio  factum  est,  ut  dicta  curia  Avinionis  sibi  scientiam  et  uni- 
versalem potenciam  ascribens,  quod  sit  erroris  magistra,  per  orbem 
ubilibet  diffametur.  Nam,  ut  habet  fidedigna  relacio,  ibidem  pu- 
blice dogmatizati  sunt  et  dogmatizantur*^*)  errores  detestabiles  fidem 
catholicam  penitus  subvertentes.  Quorum  nonnullos  principibus  et 
proceribus  nostris  per  magistros  nostros  iussimus  notabiliter  ex- 
plicari  et  ita,  quod  tempore  et  loco  seriatim  et  clare  procul  dubio 
publicantur'').  3.  Cum  itaque  presidenti,  qui  fidem  catholicam 
explicite  scire  tenetur  et  de  ea  omnipotenti^)  reddere  racionem, 
ad  excusacionem  ipsorum  errorum  non  possint  protestaciones  alique 
suffragari,  prout  aperte  diffiniunt  legum  et  canonum  sanctiones, 
et  proch  dolor  ad  fulcimentum  dictorum  errorum  nos,  qui  sumus 
fidei  catholice  et  sancte  matris  nostre  ecclesie  defensores,  in  dicta 
curia,  prout  dicitur,  diffamamur,  quod  in  hiis,  que  diximus  pro  fide 
et  statu  ecclesie  et  imperii,  intendimus  et  volumus  recognoscere 
nos  errasse  ac  eciam  cedere  et  renunciare  corone  et  dignitati 
imperiali,  quam  divina  opitulante  gracia  recepimus  et  feliciter 
optinemus^,  quod  quidem  fore  falsum  tam  vobis  quam  omnibus 
fidelibus  Christianis  per  presentes  litteras  intimamus.  4.  Insuper 
fere  omnes  ecclesie   et  precipue  in  Alem(ania)    sunt  sententiarum 


182  Nr.  339 

interdictis  enormiter  agravate,  ita  quod  in  eisdem  divina  officia 
publice  minime  celebrantur^)  et  quasi  totus  mundus  excommuni- 
cationum  et  suspensionum*")  laqueis  irretitus  et  in  divisione  et 
scismate  positus  et  sie  fides,  pax  et  concordia  videntur')  extra'') 
mundi  terminis  exulasse.  5.    Cum  igitur  testantur  canones*): 

.Error,  cui  non  resistitur,  approb[a]tiir,  VOS,  qui  positi  estis,  ut  sitis  tam- 
quam  columpne  ad  sanctam  dei  ecclesiam  sustinendam  et  deferen- 
dam,  rogamus  et  instanter  requirimus  per  presentes,  quatenus 
procuretis  et  detis  operam  cum  effectu,  quod  generale  concilium 
in  loco  tuto  et  securo  debite  celebretur,  ut  tot  et  tantis  maliciis 
et  erroribus  obvietur.  in  quo  COncilio  dante  domino  intendimus  per- 
sonaliter Interesse *).  Ad  hoc  eciam  principes")  Alem(anie)  seculares 
et  ecclesiasticos  universos  volumus  et  intendimus  domino  conce- 
dente  nobiscum  sollemniter  aggregare,  ut  nodus  immo  verius 
ausus  errorum  predictorum  pro  salvacione")  fidei  Christiane  per 
omnia  sapienter  et  iuxta  ordinem  conciliorum  ibidem  finaliter 
dissolvatur.  In    quorum    omnium     premissorum     testimonium 

presentes  conscribi")  et  sigillo  nostre  maiestatis  iussimus  communiri. 

Datum  in  opido  nostro  regali  in  Uborlingen  IIP  kalendas  iulii 
anno  dominice  incarnacionis  M''CCC°XXXIIII",  regni  vero  nostri 
anno  XX,  imperii  vero  septimo. 

I)  ohne  Ueberschr,  1.  +  H)  Ueberschr.  in  2:  Recitacio  de  appellacione,  ex- 
cusacio  de  renunciacione  imperii  el  concilii  peticio.  +  a)  ac  /.  -|-  b)  favore  /. 
+  c)  fehlt  (Lücke)  1 ;  in  Lücke  uachgetr.  2.  +  c*)  dogmatizentur  /,  -)-  d) 
publicamus  /,  2.  +  e)  omnipescenti  /.  -\-  i)  optineamus  1.  -\-  g)  celebrentur  J. 
-\-  h)  suspencionum  1.  -\-  i)  videtur  i.  +  k)  ex  /.  +  1)  approbetur  /,  2.  -j- 
m)  princeps  i.  +  n)  salucione  7.  +  o)  conscripbi  /. 

1)  Cotisl.   V  nr.  900  (Nr.  138),  vgl.  cap.  32,33.  »   2)  fs.  77,31.   oo  3)  c.  3,  D.  83. 

00   4)  vgl.  Consl.   V  nr.  909  cap.  32. 

339.  [1334  Mai— Juni]. 

V.  Her  sog  Heinrich  von  Niederhayern  verspricht,  wenn  der 
geplante  Pfründentausch  der  Bischöfe  von  Liittich  und  Mains 
vollsogen  werde,  diesem  su  dem  Lütticher,  jenem  mit  oder 
gegen  den  Willen  des  Ersbischofs  Baldewin  su  dem  Mainzer 
Bistum  SU  verhelfen. 

K  IS 4  ')•  —  Nrr.  339 — 346  bilden  eine  in  sich  geschlossene  Gruppe  ; 
Nrr.  339 — 344,  die  besonders  nahe  zusammenhängen,  Entwürfe,  die  wahr- 
scheinlich nicht  beurkundet  worden  sind,  sind  in  K  auch  einheitlich  von 
gleicher  Hand  geschrieben.  Alle  müssen  mit  Nr.  334,  die  sich  auf  denselben 
Tauschplan  besieht,  ungefähr  gleichseitig  sein.  Für  ihre  Datierung  ergibt 
sich  die  späteste  Grenze  daraus,  dass  die  in  fast  allen  als  bevorstehend  er- 
wähnte päpstliche  Gesandtschaft  nach  Deutschland  am  27.J28.  Juni  ab- 
gegangen bzw.  beglaubigt  worden  ist  (vgl.  Sauerland  II  nr.  2209,  Riezler 
nr.  1670)  ;  der  terminns  post  quem  muss  einige  M'ochen  nach  der  päpstlichen 
Ablehnung  des  älteren  Mainz- Passauer  Tauschplanes  vom  20.  April  (Sauer- 
land II  nr.  2190)  liegen.  Die  Stücke  sind  z.  T.  im  Wortlaut  von  einander 
abhängig:  doch  beruht  manche  Ueber einstimmun g  wohl  darauf,  dass  Nrr.  339 
bis  344  denselben    Verfasser  haben. 

Universis  et  cetera  Henr(icus)  dei  gratia  comes  pal(atinus) 
Reni  et  dux  Bavar(ic)  fidem  presentibus  adhibere.  /.  Cum  ad 
nostram  noticiam  breviter  sit  deductum  plurium  fidedignorum 
relatu,  quod  sanctissimus  in  Christo  pater  et  dominus  dominus 
lo(hanncs)  divina  providencia  papa  XXII.  pro  bona  tranqnillitate 
et  pace  fidelium  specialiter  parcium  Alem(anie)  et  salubri  regimine 


t33-t  Mai  -Juni  183 

et  bono  ecclesiarum  Mog(untie)  et  Leodii  ac  precibus  illustrium 
principum  dominorum  Phil(ippi)  Franc(ie)  et  loh(annis)  Boem(ie) 
regum  et  nostris  super  hoc  intervenientibus  necnon  et  ex  aliis 
quam  plurimis  iustis  et  rationabilibus  causis  ipsum  ad  hoc  moventi- 
bus  .  .  archiepiscopum  Mog(untinuni),  qui  est  ad  presens,  ad  regimen 
et  curam  Leod(iensis)  ecclesie  et  ipsum  Leod(iensem)  ad  regimen 
Mogunt(ine)  ecclesie  transferre  disponat  et  licet  hec  pendeant 
ex  sua  libera  voluntate  et  in  totum  sue  subiaceant  potestati, 
nychilominus,  sicut  audivimus,  v[u]It*)  idem  dominus  noster,  quanto 
pluris  erit  possibile,  quod  translaciones  huiusmodi  cum  bona  pace 
et  tranquil[l]itate'')  transferendorum  ac  tranquil[l]itate'')' et  con- 
cordia  capitulorum  ecclesiarum  predictarum  ad  translaciones  eas- 
dem  procedere,  sie  quod  eedem  translaciones  cum  plena  tranquil[l]i- 
tate")  et  pace  effectum  promptum  et  debitum  sorciantur.  2.  Qua- 
propter  universitati  vestre  presencium  tenore  intimamus,  quod  nos 
pro  revere'ncia  dicti  sanctissimi  patris  ac  sancte  Romane  ecclesie 
et  ex  causis  aliis  supra  expressis  necnon  pro  honore  dictorum 
dominorum  regum,  ad  quorum  supplicacionem  et  nostram  trans- 
laciones huiusmodi  premissis  rationibus  procurantur,  ut  prefati 
domini  nostri  consciencia  circa  translaciones  easdem  plenius  con- 
quiescat,  promittimus  bona  fide  et  ad  hoc  tenore  presencium 
efficaciter  nos  obligamus,  quod  nos  procurabimus,  curabimus  et 
faciemus,  in  quantum  poterimus,  ad  quascunque  staciones  con- 
tingerit  devenire,  eciam  si  ad  regni  vel  imperii  Rom(ani)  apicem 
nos  annuente  domino  contigerit  promoveri,  quod  dicte  translaciones, 
si  eas  dominus  noster  summus  pontifex  fecerit,  ut  prefertur,  se- 
cundum  disposicionem  eiusdem  plenum  et  debitum  consequantur 
effectum  quodque  dicti  transferendi  pacificam  possessionem  ec- 
clesiarum predictarum,  ad  quas  eos  idem  dominus  noster  providerit 
transferendos,  necnon  et  omnium  iurium  et  pertinenciarum  ipsarum 
integraliter   assequantur.  3.    Procurabimus   insuper  bona   fide 

pro  posse  nostro,  quod  capitula  dictarum  ecclesiarum  dictas  trans- 
laciones acceptabunt,  ratas  et  gratas  habebunt  et  translatos  ipsos 
admittent  pacifice,  prout  veros  et  legitimos  pontifices  in  suis  ec- 
clesiis  decet  admitti,  et  quod,  si  dominus  noster  predictus 
transtulerit  prefatum  archiepiscopum  Mag(untinum)  ad  Leod(iensem) 
ecclesiam,  ut  est  dictum,  nos  eundem  archiepiscopum  adiuvabimus, 
confortabimus  sibique  pro  posse  nostro  favebimus  ac  etiam  per 
viam  armorum  cum  tota  potencia  nostra  et  efforcio  assistemus 
secundum  quod  necesse  fuerit  et  casus  exegerit,  ad  hoc,  quod  ipse 
adipiscatur  et  habeat  pacifice  et  integre  possessionem  ecclesie 
Leodien(sis),  castrorum,  villarum,  mansionum,  fortaliciorum,  feo- 
dorum,  iurisdictionum  et  omnium  pertinenciarum  ipsius  Leod(iensis) 
ecclesie  in  eo  statu,  modo  et  forma,  quibus  episcopus  Leod(iensis), 
qui  ad  presens  est,  pro  iure  suo  episcopali  et  pro  iure  ecclesie 
sue  Leod(iensis)  eas  habet  et  tenet  ad  presens  aut  alius  seu  alii 
pro  ipso  vel  causam  habentes  ab  eo  —  et  hoc  faciemus  absque 
eo,  quod  aliqua  stipendia  seu  summam  pecunie  vel  aliquid  aliud 
ab  eodem  vel  ab  ecclesia  Leodien(si)  seu  ab  hominibus,  terra  vel 
subditis  eiusdem  habere,  petere  vel  exigere  in  perpetuum  valeamus 


184  Nf.  339 

occasione  expensarum,  dampnorum,  interesse  v^el  alia  ratione  qua- 
cunque  factorum,  incursorum  vel  passorum  ratione  persecucionis 
negocii  memorati  et  adiutorii  sibi  per  nos  et  nostros  super  hiis 
inpendendi  —  et  quod  hoc  faciemus  tarn  contra  . .  capitulum 
Leod(iense)  [qujam'^)  contra  personas  quascunque  alias  singulares 
de  capitulo  Leod(iensi)  et  personas  qualescunque  alias,  qua  in- 
pedirent  negotium  translationis  predicte  vel  eius  effectum  seu 
adepcionem  possessionis  predictam,  nosque  procuraturos,  cura- 
turos  et  facturos  pro  posse  nostro,  quod  episcopus  Leod(iensis), 
qui  ad  presens  est,  predicta  translacione  per  dominum  nostrum 
facta  et  pronunciata  dabit  et  liberabit  libere,  pacifice  et  integre 
omnia  castra,  villas,  domos,  iurisdictiones,  dominia  et  omnia  alia 
iura  et  pertinencias  ad  dictam  ecclesiam  Leod(iensem)  spectantia 
et  que  ipse  modo  ratione  dicte  ecclesie  Leod(iensis)  tenet  et  possi- 
det,  dicto  archiepiscopo  nunc  Mag(untino)  vel  eius  procuratori  seu 
ab  eo  ad  hoc  deputato  necnon  cruces,  calices,  vasa  argentea, 
libros,  indumenta  pontificalia  seu  sacerdotalia  et  alia  quelibet 
ornamenta  ad  divinum  cultum  pertinencia  ac  eciam  varsellam 
argenteam,  si  premissa  vel  aliqua  de  premissis  invenit  in  ecclesia, 
que  tempore  promocionis  sue  vel  post  receperit  vel  habuerit,  si 
tamen  extent  ad  presens,  et  possessionem  predictorum  modo  pre- 
dicto  bona  fide  ex  integr[o]^)  transferet  in  eundem  seu  deputatos 
ab  eo,  quodque,  si  de  summa  florenorum,  pro  qua  villa  de 
Malines  fuit  per  ipsum  .  .  episcopum  et  capitulum  Leod(iense) 
vendita  .  .  comiti  Flandr(ie),  contingeret  dictum  episcopum  aliquid 
ammovissc**)  seu  recepisse,  idem  episcopus  solvet  et  reddet  totum 
[i]l[l]ud  integro  et  in  eodem  loco  reponet  plenarie,  de  quo  illud 
ammovissef^*)  de  summa  pecunie  supradicte,  nisi  forsan  in  empcionem 
rerum  aliquarum  immobilium  ad  utilitatem  predicte  Leod(iensis) 
ecclesie  convertisset.  4.  Et  de  hiis  omnibus  fideliter  adimplendis 
dictus  episcopus  ad  presens  Leod(iensis)  cum  beneplacito  prefati 
domini  nostri  dabit  exnunc  suas  patentes  litteras  efficaces  *),  in 
quibus  ipsi  domino  nostro  et  alicui  not(ario)  stipulanti  pro  dicto 
nunc  Mag(untino)  archiepiscopo  et  aliis,  quorum  poterit  quo- 
modolibet    interesse,    se    efficaciter    obligabit.  Et    quod    simili 

modo  promittet  idem  episcopus  in  prefatis  litteris  et  iurabit  atten- 
dere  ad  voluntatem  dicti  domini  nostri  pape,  quod  facta  trans- 
latione  et  aliis  supradictis  ipse  constituet  se  tenere  et  possidere 
dictas  villas,  castra,  iura  et  pertinencias  universas  memorate 
Leod(iensis)  ecclesie  nomine  dicti  archiepiscopi  Mag(untini)  et 
quod  omnia  predicta  custodiet  et  custodiri  faciet  bene  et  legaliter 
ac  fideliter  absque  eo,  quod  ipsa  vel  aliqua  ex  eis  transferat  in 
capitulum  Leod(iense)  vel  aliam  quamcunque  singularem  personam 
de  capitulo  vel  extra,  cuiuscunque  Status  vel  condicionis  existat, 
seu  communitatem  vel  universitatem  quamcunque,  nisi  hoc  esset 
de  speciali  mandato  domini  nostri  summi  pontificis  supradicti, 
quodque  promittet  idem  episcopus  possessionem  omnium  predictorum 
dicta  translacione  facta  sine  difficultate  quacunque  reddere,  dare 
et  liberare  dicto  archiepiscopo  ad  dictam  Leod(icnscm)  ecclesiam 
tunc  translato  aut  deputando  seu  deputandis  ab  eo,    cum  primum 


1334  Mai-'Jmii  185 

super  hoc  ex  parte  dicti  archiepiscopi  fuerit  requisitus. 
5.  Promittimus  eciam  nos  procuraturos,  curaturos  et  facturos, 
antequatn  dicta  translacio  fiat,  quod  reverendus  in  Christo  pater 
.  .archiepiscopusTrever(ensis),  patruusprefati  domini  regis  Boem(ie), 
promittet,  iurabit  et  se  obligabit  per  bonas,  firmas  et  efficaces 
obligationes*),  quod  ipse  nulluni  inpedimentum  apponet,  quando 
dicta  translacio,  si  eam  fieri  contingat,  suum  plenum  sorciatur 
effectum,  item  quod  omnia  ad  ecclesiam  Mag(untinam)  perti- 
nencia,  que  ipse  tenet  vel  nomine  vel  causa  ipsius  seu  pro  ipso 
tenentur  ab  aliis,  sive  sint  civitates,  castra,  ville,  fortalicia  seu 
quecunque  alie  res,  ipse  dimittet  libere  et  sine  fraude  episcopo 
Leod(iensi),  qui  nunc  est,  si  ad  predictam  ecclesiam  Magunt(inam) 
transferatur,  vel  alii  seu  aliis  ab  ipso  deputandis  nullumque  im- 
pedimentum  apponet  nee  promittet  apponi  per  aliquem,  quem  ipse 
valeat  impedire  quocunque  colore  vel  causa,  quominus  omnia  pre- 
dicta  ex  integro  sine  fraude  et  malo  ingenio,  sine  cautela  quacun- 
que  perveniant  ad  dictum  Leod(iensem)  episcopum  transferendum 
ad  ecclesiam  Mag(untinam).  6.  Hoc  salvo,  quod,  si  prefatus 
. .  archiepiscopus  Trever(ensis)  assereret  sibi  aliqua  deberi  ratione 
expensarum  seu  misiarum  factarum  per  ipsum  in  gubernacione 
ecclesie  Mag{untine),  nisi  alias  translatus  et  ipsi  possent  super  hoc 
amicabiliter  convenire,  due  bone  persone  eligentur  seu  assumentur 
ab  ipsis,  ita  quod  quilibet  eorum  unam  assumet,  qui  habebunt 
potestatem  audiendi  compotum  et  rationem  de  predictis.  Et  in 
casu,  ubi  illi  duo  convenient,  tenebuntur  prefatus  Trever(ensis) 
archiepiscopus  et  translatus  stare  omnimode  ordinacioni  et  dicto 
ipsorum  duorum  et  ad  hoc  per  suas  litteras  se  specialiter  obliga- 
bunt.  In  casu  vero,  in  quo  dicti  duo  non  essent  concordes,  ille 
vel  illi,  qui  pro  domino  nostro  papa  mittentur  in  Alem(aniam) 
super  facto  absolutionis  domini  Lud(owici)  de  Bavar(ia)  et  renuncia- 
cionis  ipsius  et  electionis  de  alio  ad  imperium  faciendo,  poterunt 
una  cum  predictis  duobus  deputatis  disponere  et  ordinäre  de  pre- 
missis.  Eo  autem  casu,  quo  ille  vel  illi,  qui  pro  domino  nostro 
papa  venient  in  Alem(aniam),  ut  est  dictum,  non  possent  aut 
nollent  predictis  intendere,  prefati  Trever(ensis)  archiepiscopus  et 
transferendus  ad  predictam  ecclesiam  Mog(untinam)  assument  alium 
tercium  pro  predicta  concordia  facienda.  Et  quia  dictum  negocium 
expensarum  posset  recipere  longum  tractum'),  non  retardabit 
dictus  archiepiscopus  Trever(ensis)  hoc  pretextu  restitucionem 
rerum  predictarum  pertinencium  ad  ecclesiam  Mog(untinam) 
faciendam  prefato  episcopo  Leod(iensi)  ad  Mag(untinam)  ecclesiam 
tunc  translato,  sed  obligabunt  se  dicte  partes  ad  tenendam  dictam 
ordinacionem  duorum  vel  trium,  prout  superius  est  expressum. 
7.  Si  vero  contingeret,  quod  .  .  archiepiscopus  Trever(ensis)  pre- 
dictus,  qui  tenet  ad  presens  bona  ecclesie  Mag(untine),  translacioni 
predicte  rennueret  consentire  vel  ipsam  inpediret  vel  nollet  facere 
restitucionem  predictam  et  ad  hoc  se  efficaciter  obligare,  ut 
superius  est  expressum,  promittimus  bona  fide  et  ad  hoc  nos 
efficaciter  obligamus,  quod  nos  erimus  adiutores  et  auxiliatores 
dicto  . .  archiepiscopo  Mog(untino),  qui  nunc  est,  cum  toto  efforcio 


186  ^>    340 

nostro  et  tota  potentia  nostra  per  viam  armorum,  prout.necessitas 
et  casus  requisiveri[n]ts),  [ad]'')  hoc,  ut  ipse  archiepiscopus  acquirat 
et  habeat  possessionem  ipsius  ecclesie  Mog(untine),  castrorum, 
villarum,  mansionum,  fortaliciorum,  feodorum,  iurisdictionum  et 
omnium  aliarum  pertinenciarum  ecclesie  Mog(untine),  ita  ex  inte- 
gro,  sicut  habet  et  tenet  ad  presens  . .  archiepiscopus  memoratus 
Trever(ensis)  seu  capitulum  Mag(untinum)  vel  ah'us  seu  alii  eorum 
nomine  vel  causa  vel  ad  eorum  instanciam  communiter')  vel  divisim. 
Et  hoc  faciemus  et  adimplebimus  bona  fide  contra  archiepiscopum 
Trever(ensem)  predictum  et  capitulum  Mag(untinum)  seu  gentes 
eorum  seu  contra  quoscumque  alios,  qui  impedimentum  apponerent 
in  predictis,  ad  quemcunque  statum  nos  contingerit  devenire.  Et 
si  contingat,  quod  prefatus  sanctissimus  pater  faciat  processus 
contra  predictos  archiepiscopum  Trev.er(ensem),  .  .  capitulum 
Mog(untinum),  gentes  ant  valitores  eorum  vel  eorum  alterum 
ratione  vel  causa  occupacionis,  rebellionis  vel  inobedientie  predic- 
tarum,  nos  erimus  favorabiies  dabimusque  auxilium  et  consilium 
oportunum,  ut  recipiantur  processus  predicti  et  ex  integro  exe- 
cucioni  debite  demandentur,  legantur  et  publicentur  et  observentur 
in  locis  et  terris  sub  nostris  territoriis  et  iurisdictione  conprehensis. 
8.  Hec  omnia  et  singula  teuere,  observare  et  adimplere  bona  fide 
promittimus  tibi  notario  publico  infrascripto  stipulanti  et  recipienti 
nomine  dicti  domini  nostri  summi  pontificis  et  ecclesie  Romane 
necnon  nomine  prefatorum  reverendorum  patrum  archiepiscopi 
Mag(untini)  et  Leod(iensis)  episcopi,  qui  nunc  sunt  et  de  quorum 
translacione  superius  facta  est  mencio  specialis,  et  omnium  aliorum, 
quorum  interest  vel  interesse  poterit  in  futurum.  luramus  eciam 
super  sancta  dei  ewangelia  corporaliter  a  nobis  tacta,  quod  omnia 
et  singula  supradicta  a  nobis  promissa  faciemus  pro  posse  et 
adimplebimus  bona  fide  et  cetera. 

I)  ohne  Ueberschr.    -\-    a)  volt.  -\-  b)  tranquilit.    +    c)  tarn,  -j-  d)  integra.   + 
d*)  K.    -\-    e)  aliud.  +  f)  tractatum.    -|-   g)  requisiverit.   -^   h)  ut  (\x  radiert); 
vgl.  Nr.  343  cap.  2.    +    i)    K ;   coniunctim  Nr.  342  und  343  cap.  1  bzw.  2. 
1)  Nr.  340.   00  2)  Nr.  342. 

340.  [1334  Mai— Juni]. 

Bischof  Adolf  von  Lüttich  stimmt  seiner  geplanten  Ver- 
setzung nach  Mains  su  und  verspricht,  dem  jetzigen  Era- 
bischof  die  Güter  der  Lütticher  Kirche  ungeschmälert  su 
überliefern. 

K  IS7^)-  —    Vgi.  Nr.  339,  auf  die  sich  der  Kleindruck  bezieht. 

Universis  presentes  litteras  inspecturis  A(dolfus)  dei  gratia 
episcopus    Leod(iensis)    salutem    in    domino.  /.    Ad  nostr[u]m*) 

noviter  fidedignorum  relatu  pervenit  auditum,  quod  sanctissimus  »  pater 
et  dominus  noster  dominus  lo(hannes)  divina  Providentia  sacrosancte 
Romane  ac  universalis  ecclesie  summus  pontifex  ex  certis  causis 
ipsum  ad  hoc  moventibus  nos  licet  inmeritos  transferre  disposuit  ad 
regimen  et  curam  archiepiscopalis  ecclesie  Mog(untine)  ac  reverendum 
patrem  nunc  archiepiscopum  MagCuntinum)  »  ad  regimen  et  curam  Leod(iensis) 
ecclesie,    cuius    ministerio    presencialiter    inservimus.  2.    Verum 

quia  intelleximus,  quod  idem  sanctissimus  pater  et  dominus  noster, 
licet    in  sui   disposicione  libera   consistat   totaliter  Status  noster,   de 


1334  Mai-Jimi  187 

sui  benivolentia  scire  quoad  predicta  desiderat  votum  nostrum 
appet[i]tque'')  securitati  et  tranquil[l]itati*^)  eiusdem  nunc  archiepi- 
scopi  Mag(untini)  in  casu  translacionis  huiusmodi  providere  et 
specialiter,  ne  impedimentum  quoquomodo  sibi  fiat  per  nos  aut 
nostrum  . .  capitulum  Leod(iense),  quominus  dicta  translacio  *  suum  c.  5 
Plenum  et  liberum  sorciatur  effectum,  pateat  tenore  presenciura  uni- 
versis,  quod  non  ex  ambicionis  libidine  sed  ex  fidelitatis  et  obe- 
dientie  debito  ordinacionem  Status  nostri  in  manu  prefati  domini 
nostri  summi  pontificis,  sicut  [ecclesie?]'')  et  sibi  de  iure  conpetit, 
libere  et  voluntarie  relinquentes,  quidquid  circa  translationem 
predictam  ordinavit,  gratum  habemus  et  acceptum  eidemque  trans- 
lacioni,  si  eandem  fieri  contingat,  exnunc  prout  extunc,  quantum 
sine  reprehensionis  nota  facere  possumus,  nostrum  prebemus 
assensum  et  a  capitulo  Leod(iensi),  quantum  poterimus,  preberi 
procurabimus  bona  fide.  3-  Et  ut  predicta  translacio,  si  eam 
fieri  contingat,  quantum  ad  nos  pertinet,  iuxta  dispositionem  prefati 
domini  nostri  effectum  plenissimum.  sorciatur,  promittimus  bona 
fide  tibi  notario  infrascripto  pro  dicto  nunc  archiepiscopo  Mag(un- 
tino)  in  eventum  translacionis  predicte  stipulanti  dicti  domini  nostri 
summi  pontificis  supposita  voluntate  et  ad  hoc  nos  efficaciter 
obligamus  corporali  eciam  prestito  iuramento,  quod  #  omnia  bona  <:■  3 
Leod(iensis)  ecclesie,  que  tenemus  vel  alii  pro  nobis  et  nostro 
nomine  tenent,  sive  sint  castra,  opida,  civitates,  vilie,  dominia,  loca, 
fortalicia,  pedagia,  feoda,  iurisdictiones  et  »  alia  *,  quecunque  et  quo- 
cunque  nomine  censeantur,  ad  «  ecclesiam  Leod(iensera)  pertinencia 
necnon  cruces,  calices,  vasa  argentea,  libros,  indumenta  pontificalia  seu  sacer- 
dotalia  et  alia  quelibet  ornamenta  ad  divinum  cultum  pertinencia  ac  etiam 
varsellam  argenteam,  si  premissa  vel  [aliqua]^)  de  premissis  invenimus, 
que  in  ecclesia  tempore  promocionis  nostre  vel  post  que  receperimus  et 
habuerimus,  si  tarnen  extent  ad  presens,  et  possessionem  predictorum  modo 
predicto  bona  fide  ex  integro  nOS  dicto  transferendo,  si  et  cum  translatus 
fuerit  vel  alii  seu  aliis  pro  eo,  quem  vel  quos  duxerit  deputandos, 
cum  pro  parte  sua  fuerimus  requisiti,  trademus  et  libera[bi]mus') 
ex  integro  et  ad  plenum  sine  difficultate  quacunque  et  in  ipsum 
seu  deputandos  vel  deputandum  ab  eo  possessionem  liberam  et 
pacificam  transferemus,  quam  a  die  translacionis  facte  usque  ad 
tempus  liberacionis  et  tradicionis  possessionis  predictarum  rerum 
usque  quo  dictas  liberacionem  et  possessionis  tradicionem,  ut 
premittitur,  faceremus  aut  faciemus  eundem  transferendo,  eins 
nomine  tenebimus  et  nos  tenere  fatebimur  et  exnunc  nos  tenere 
fatemur  in  eventum  translacionis  predicte,  nee  ipsa  bona  vel 

aliquid  ex  ipsis  in  Leod(iense)  capitulum  vel  quemcunque  alium 
quomodolibet  transferemus  aut  ipsi  Leod(iensi)  capitulo  vel  alii 
cuicunque  trademus  sed  solum  ipsi  transferendo  vel  eius  certo 
mandato,  cum  translatus  fuerit,  ut  premittitur,  et  ab  eo  fuerimus 
requisiti.  4.   Et  ut  evidencius  appareant  universis  voluntas  et 

desiderium,  que  habemus  ad  bonum  statum  ecclesie  Leod(iensis), 
a  qua  recepimus  multa  bona,  promittimus  et  iuramus  notario  in- 
frascripto nomine  et  ad  utilitatem,  quibus  supra,  recipienti  et 
stipulanti,    quod,  si  de  summa  florenorum,  pro  qua  villa  de  Malines  fuit  per 


188  Nr.  341-342 

nos  et  capitulum  nostrum  Leodi'iense)  vendita  .  .  comiti  Fland(rie),  contingerit 
nos  aliquid  ammovisse  seu  recepisse,  solveinus  et  reddeinus  totum  illud 
integre  et  in  eodem  loco  reponeinus  plenarie,  a  quo  illud  ammovissemus, 
de  summa  pecunie  supradicte,  nisi  forsan  in  empcionem  rerum  aliquarum  im- 
mobilium  ad  utilitatera  predicte  Leod(iensis)  ecclesie  fuisset  converSUm. 
In  quorum  testimonium  et  cetera. 

I)  ohne  Ueberschr.  -\-  a)  nostram.  +  b)  appetatque.  +  c)  tranquilit.  +  d)  et 
sicut.  +  e)  fehlt.  -\-  f)  liberamus. 

341.  [1334  Mai— Juni]. 

Das  Domkapitel  von  Lüttich  stimmt  dem  geplanten  Platz- 
wechsel seines  Bischofs  tind  des  Ersbischofs  von  Mains  bu 
und  garantiert  diesem  seine  künftigen  Temporalien. 

"K  158'^).  —  Vgl.  Nr.  339;  der  Kleindruck  bezieht  sich  auf  Nr.  340. 
Universis  presentes  et  cetera  .  .  prepositus,  .  .  decanus  et 
.  .  capitulum  ecclesie  Leod(iensis)  fidem  presentibus  adhibere. 
/.  Vobis  tenore  presencium  innotescat,  quod  nos  .  .  prepositus,  .  . 
decanus  et  .  .  capitulum  et  singuli  canonici  ecclesie  nostre  Leo- 
d(iensis),  qui  voluerint  interesse,  in  capitulum  in  sono  campane 
hora    capituli  congregati,    ut  est  moris,    capitulum   facientes,    cum 

c.  1  nobis  significatum  fuisset,  quod  sanctissimus  pater  et  dominus  noster 
dominus  lo(hannes)  papa  XXII.  ex  certis  et  rationabilibus  causis  ipsum 
ad  hoc  moventibus  disposucrat  reverendum  in  Christo  patrem  dominum 
A(dolfum)  dei  gratia  nostrum  episcopum  Leod(iensem)  transferre 
ad  *  archiepiscopalem  ecclesiam  Mag(untinam)  necnon  et  reverendum 
patrem  *  archiepiscopum  Mag(untinum)  transferre  ad  nostram  ecclesiam 
Leodiensem   ipsum   preficiendo   dicte   ecclesie  nostre  Leod(iensi)    in 

c.  2  episcopum  et  pastorem,  Hcetque  translacionis  predicte  fiende 
potestas  in  eiusdem  domini  nostri  Ubera  dispositione  consistat,  ipse 
tarnen  more  pii  patris  desiderans  ecclesie  nostre  seu  nobis  dare 
et  preficere  episcopum  nobis  gratum  scire  volebat,  antequam 
translacionem  huiusmodi  faceret,  vota  nostra  —  non  enim  placeret 
eius  beatitudini,  quod  inter  ipsum  transferendum  et  nos  seu  ec- 
clesiam nostram  occasione  displicencie  nostre  dissensio  posset  esse, 
benigne  considerans,  quam  dispendiosum  sit  ecclesiis,  quando  inter 
prelatum    et   capitulum    dissensionem    oriri  contingerit  — ,  nos 

super  hoc  in  nostro  capitulo  deliberacione  habita  debenti,  licet  de 
presidencia  dicti  domini  A(dolfi)  episcopi  nostri  ob  eius  merita 
plurimum  contentemur,  quia  tamen  ex  translacione  predicta  per- 
cipimus  sta[tum]^)  ipsius  plurimum  augmentari,  sperantes,  quod 
ad  quemcunque  statum  ipsum  devenire  contingat,  ecclesie  nostre 
honorem  et  commoda  pro  viribus  promovebit  quodque  dictus 
Mag(untinus)  archiepiscopus  in  regimine  nostre  Leod(iensis)  ecclesie 
proficiet  et  nos  etiam  faciente  deo  proficiemus  cum  ipso,  unanimiter 
et  concorditer  consensimus  et  consentimus  translacioni  de  dicto 
nunc  . .  archiepiscopo  Mog(untino)  in  nostrum  episcopum  Leodiensem 
fiende.  2.    Et   ut  ipse    nunc  . .  archiepiscopus   Moguntinus    ad 

consenciendum  translacioni  predicte  facilius  inclinetur,  ex  quo  seiet 
translacionem  de  ipso  in  episcopum  nostrum  et  ad  ecclesiam 
nostram  Leod(iensem)  nobis  gratam  fore  nosque  intendere  ac 
desiderare  pacem  habere  cum  ipso  ac  nos  ipsum  pacifice  admissuros, 


1334  Mai— Juni  189 

promisimus'')  et  promittimus  *  notario  infrascripto  pro  dicto  domino  nunc  c.  3 
archiepiscopo  Mog(untino)  et  eius  nomine  stipulanti,  quod,  si  ipse  domi- 
nus per  dictum  dominum  nostrum  papam  ad  nostram  ecclesiam 
translatus  fuerit,  nos  eum  absque  cuiuslibet  appellationis,  provo- 
cacionis,  reclamacionis  seu  contradictionis  obstaculo  in  nostrum 
episcopum  pacifice  admittemus  et  sibi  de  hiis,  que  ad  episcopum 
Leod(iensem)  pertinent,  respondebimus  et  faciemus  ab  aliis,  quan- 
tum  ad  nos  pertinuerit,  responderi.  3.  Promisimus  quoque  et 
promittimus,  sicut  supra,  quod  iura,  iurisdictiones  et  castra,  fortalicia, 
feoda  seu  quecunque  alia  ad  episcopum  Leod(iensem)  spectantia  vel*^) 
illorum  aliquid  non  occupabimus  nee  inpediemus  nee  occupari  nee 
inpediri  per  aliura  vel  aliquos  quomodolibet  faciemus  ant  quantum 
etiam  ad  nos  pertinet,  promittemus.  4.  Et  si  de  illis  aliqua  vel 
aliquid  ad  nos  quocunque  modo  pervenerint,  nos  illa  vel  illud  ei- 
dem  domino  archiepiscopo  Mag(untino),  cum  ad  ecclesiam  nostram 
translatus  fuerit,  seu  eius  gentibus  restituemus  libere  et  integra- 
liter  sine  mora.  5.  Et  de  premissis  omnibus  et  singulis  per 
nos,  ut  premittitur,  faciendis  et  de  non  veniendo  contra  ea  vel 
aliqu^d"^)  eorundem  nomine  nostro  et  in  singulorum  nostrorum 
animas  prestari  fecimus  corporale  super  sancta  dei  ewangelia 
iuramentum.  In    quorum    testimonium*^)    ad    maiorem    roboris 

firmitatem    sigillum    nostri    capituli,    quo    communiter  utimur,    una 
cum  signo  et  subscriptione  notarii  infrascripti  duximus  presentibus 
apponere.         Acta  et  cetera. 
I)  ohne  Ueberschr.  +  a)  sta.  -|-  b)  promissiinus.  -\-  c)  illorum  vel.  +  d)  aliquod. 

342.  [1334  Mai— Juni]. 

Ersbischof  Baldewin  verspricht,  dem  Bischof  von  Lüttich, 
sobald  er  nach  Mains  versetzt  werde,  die  Besitsungen  der 
Mainzer  Kirche  einsuräunten. 

K  IS9^)-  —   ^S^-  ^^-  339,  auf  die  sich  der  Kleindruck  bezieht. 

Universis  et  cetera  miseracione  divina  Trever(ensis)  archi- 
episcopus  salutem    in    domino   et    fidem    presentibus    adhibere. 

J.  Noveritis,  quod  nuper  ad  nostram  noticiam  fidedignorum  relatu  deducto  c.  1 
sanctissimum  in  Christo  patrem  et  dominum  nostrum  dominum  lo(hannem) 
divina  Providentia  sacrosancte  Romane  ac  universalis  ecclesie  summum 
pontificem  disposuisse  ex  certis  et  rationabilibus  causis  ipsum  [ad*)  hoc*) 
moventibus*)]  precipue  pro  evidenti  utilitate  ecclesie  Mag(untine) 
reverendum  in  Christo  patrem  dei  gratia  dominum  Leod(iensem) 
episcopum  transfere  ad  ecclesiam  Mag(untinam)  et  ipsum  eidem  ec- 
clesie preficere  in  archiepiscopum  et  pastorem,  dum  tamen  trans- 
lacio  huiusmodi  de  dicti  Leod(iensis)  episcopi  transferendi,  ut 
premittitur,  procederet  voluntate,  intellectoque,   [quod]*)  idem 

dominus  episcopus  Leod(iensis)  translacioni  huiusmodi  suum  formi- 
dabat  prebere  consensum  pro  eo,  quia,  cum  nos  nomine  capituli 
Mag(untini)  et  ex  potestate  per  idem  capitulum  nobis  data  bona 
et  iura  ad  archiepiscopatum  Mag(untinum)  spectantia  de  presenti 
teneamus,  timebat  idem  Leod(iensis)  episcopus,  quod  nos  ipsum 
transferendum  bonis  aut  iuribus  aut  pertinenciis  eiusdem  archi- 
episcopatus  non  permitteremus  gaudere,  nos  sperantes,  quod  ex 
huiusmodi   translacione   sequi    debeant  tranquil[l]itas'')    et   magna 


190  Nr.  343 

utilitas  ecclesie  Mag(untine),  ad  cuius  ecclesie  pacem,  honorem  et 
commoda  afficimur  tote  corde,  attendentes  ex  hoc  prefati  reverendi 
patris  nunc  Leod(iensis)  episcopi  nostri  specialis  amici  honorem  et 
statum  multipliciter  augmentari,  volentes,  ut  a  corde  ipsius  omnis 
materia   dubitacionis    discedat,  notario   infrascripto    pro   dicto 

nunc  .  .  episcopo  Leod(iensi)  et  ipsius  nomine  stipulanti  promisimus 
et  promittimus  bona  fide  corporali  etiam  prestito  iuramento  ad 
hoc  nos  efficaciter  obligantes,  quod,  si  et  cum  prefato  domino 
nostro  placuerit  facere  translationem  predictam,  nos  ob  reverenciam 
ipsius  et  apostolice  sedis,  quibus  tenemur  et  prompta  devocione 
volumus  obedire,  ipsi  transferendo,  si  et  cum  translatus  fuerit, 
aut  alii  seu  aliis  de  eius  mandato,  cum  super  hoc  ex  parte  ipsius 
transferendi  fuerimus  requisiti,  statim  sine  diffugio,  interpolacione 
vel  dilacione  deliberabimus  et  restituemus  ex  integro  et  deliberari 
et  restitui  ex  integro  faciemus,  quidquid  per  nos  aut  alium  seu 
alios  nostro  nomine  aut  a  nobis  causam  habentes  coniunctim  cum 
alio  vel  aliis  aut  divisim  tenebitur  aut  possidebitur  quomodocunque 
et  ex  causa  quacunque  de  bonis  ecclesie  Mag(untine),  nee  ullum 
inpedimentum  apponemus  aut  apponi  faciemus,  si[ve]'=)  fieri  per- 
mittemus  posse  nostro,  quominus  idem  transferendus  in  casu 
translacionis  predicte  adipiscatur,  habeat  et  obtineat  libere  et  ex 
integro  et  pacifice  possesionem  omnium  bonorum  ecclesie  Ma- 
g(untine)  spectancium  seu  spectare  debencium  ad  . .  archiepiscopum 

c.  5  Mogunt(inum),  quecunque  et  cuiuscunque  condicionis  existant, 
sive  sint  civitates,  opida,  castra,  ville,  loca,  fortalicia,  pedagia,  feuda, 
iurisdictiones     et    alia    quecunque,    quocunque    nomine    censeantur. 

c.  6  2.  Super  misiis  autem  et  expensis  debitis,  quas  circa  dictum  archi- 
episcopatum  Mog(untinum)  seu  in  administracione  vel  causa  ad- 
ministracionis  ecclesie  Mog(untine)  fecimus  et  fecisse  nos  dicemus, 
idem  transferendus  amicabiliter  nobiscum  conponet  vel,  si  con- 
cordare  forsitan  invicem  non  possemus,  quilibet  nostrum  se  obliget 
efficaciter  et  per  suas  patentes  litteras  stare  dicto  duorum  proborum 
virorum,  quorum  nos  unum  et  ipse  alium  eligemus  et  eliam 
,  apponemus,  qui  sine  quacunque  lite  de  predictis  misiis  et  expensis 
inter  nos  valeant  ordinäre.  Quod  si  concordare  nequiverint,  iUe 
vel  illi,  qui  ad  partes  Alem(anie)  per  dictum  dominum  nostrum  summum 
pontificem  pro  negotio  electionis  regis  Romanorum  transmittentur, 
habeantur  pro  tercio  et  de  dicta  discordia,  que  inter  dictos  duos 
nostros  conpromissarios  super  misiis  et  expensis  huiusmodi  fuerit, 
ordinent  et  disponant.  Et  eo  casu,  quo  nuncü  vel  nuncius  eiusdem 
domini  nostri,  qui  ad  Alem(anie)  partes  mittentur  aut  mittetur,  ordi- 
nacioni  predicte  vacare  non  possent  aut  nollent,  prefatus  transferendus 
et  nos  alium  tercium  assumemus  pro  dicta  concordia  facienda.  3.   Quia 

tarnen  conposicio  seu  concordia  inter  ipsum  et  nos  super  huius- 
modi misiis  et  expensis  poterunt  tractum  seu  dilacionem  habere, 
nostre  intencionis  nequaquam  existit,  quod  propter  hoc  restitucio 
bonorum  et  iurium  ac  pertinenciarum  predicti  archiepiscopatus 
Mog(untini)  seu  aliorum  quorumcunque  aut  aliquorum  ex  eis  ad 
dictum  archiepiscopatum  Mag(untinum)  spectantium  occasione  pre- 
dictarum    eypensnrum    seu    misiarum    quo[modo]libet^)    retardetur, 


1334  Mai— Juni  191 

sed  volumus,  promittimus  et  iuramus,  ut  supra,  quod  statim  trans- 
latione  facta  eidem  transferendo  vel  eius  certo  mandato  omnia  et 
singula  bona  et  iura  ad  dictum  archiepiscopatum  spectantia 
restituemus  ad  plenum.  In  quorum  testimonium  et  ad  maiorem 
roboris  firmitatem  sigillum  nostrum  et  cetera.  Acta  sunt  hec 
anno  et  cetera. 
I)  ohne  Ueberschr.  +  a)  fehlt.  -\-  b)  tranquilit.  +  c)  si.  +  d)  quolibet. 

343.  [1334  Mai— Juni]. 

Hersog  Heinrich  von  Niederbayern  verspricht  für  den 
Fall  seiner  Königswahl  und  -krönung,  dafür  su  sorgen,  dass 
Ersbischof  Baldewin  und  das  Mainser  Domkapitel  dem  Ers- 
bischof  von  Mains  die   Temporalien   des  Ersstifts   ausliefern. 

K  ibo  I).  —    Vgl.  Nr.  339,  auf  die  sich  der  Kleindruck  bezieht. 

Universis  presentes  litteras  inspecturis  Henr(icus)  et  cetera 
fidem  presentibus  adhibere.  /.   Cum  *  sanctissimus  *  pater  et  dominus    c.  1 

noster  dominus  lo(hannes)  «  papa  XXII.,  iam  diu  est,  de  tali  providerit 
ecclesie  Mog(untine)  et  provisio  huiusmodi  propter  inpedimenta 
per  reverendum  patrem  dominum  archiepiscopum  Trever(ensem) 
et  capitulum  Mog(untinum)  et  quclibet  eorum  apposita  nondum 
effectum  plenum  habuerit,  ut  deberet,  nos,  qui  libenter  con- 
desc[end]imus*)  ad  omnia,  que  ipsius  domini  nostri  pape  et  ec- 
clesie Romane  concernunt  honorem  et  que  eidem  domino  nostro 
pape  credimus  placitura,  in  presencia  notarii  publici  infrascripti 
et  testium  subscriptorum  promisimus  et  promittimus  dicto  notario 
pro  prefato  Mag(untino)  archiepiscopo  stipulanti  et  recipienti, 
quod,  si  nos  forsitan  in  regem  Romanorum  contingat  eligi,  post- 
quam  coronam  Aquisgrani  receperimus,  procurabimus  toto  posse, 
quod  prefati  archiepiscopus  Trever(ensis)  et  capitulum  Mogunt(inum) 
et  eorum  quilibet  dimittent  libere  et  integre  et  tradent  bona  fide 
sine  fraude  et  absque  interpolacione  quacunque  eidem  archiepi- 
scopo Mog(untino)  vel  illi  seu  illis,  quos  ad  hoc  ipse  archiepiscopus 
Mog(untinus)  pro  se  duxerit  deputandos,  quidquid  per  eundem 
archiepiscopum  Trever(ensem)  et  capitulum  Mag(untinum)  vel 
alium  seu  alios  eorum  seu  cuiuslibet  nomine  eorum  aut  ab  eis 
causam  habentes  coniunctim  cum  alio  vel  aliis  ant  divisim  tenebitur 
ant  possidebitur  quomodoconque  ex  causa  quacunque  de  bonis 
archiepiscopatus  Mog(untini),  nee  apponent  iidem  Trever(ensis)  archi-  c.  s 
episcopus  seu  . .  capitulum  Mog(untinum)  aut  apponi  facient  seu  fieri 
permittent  inpedimentum  aliquod,  quominus  idem  archiepiscopus  Mo- 
g(untinus)  adipiscatur,  habeat  et  obtineat  libere  ex  integro  et 
pacifice  possessionem  omnium  bonorum  ecclesie  Mog(untine)  spec- 
tantium  seu  spectare  debencium  ad  archiepiscopatum  Mog(untinum) 
sive  sint  ecclesie,  civitates,  opida  seu  castra,  ville,  loca  seu  fortalicia, 
pedagia,  feuda,  iurisdictiones  et  alia,  quecunque  et  quocunque  no- 
mine censeantur.  2.  Et  si  forsitan  contingeret,  quod  prefatus  c.  7 
archiepiscopus  Trever(ensis)  et  capitulum  Mog(untinum),  qui  bona  archi- 
episcopatus  Mag(untini)  detinent  occupata,  facta  electione  regis 
Rom(anorum)  de  persona  nostra  et  corona  per  nos  Aquisgrani, 
ut  premittitur,  recepta  noUent  deliberare,  restituere  seu  tradere 
bona    ecclesie    Mog(untine)    eidem    .  .  archiepiscopo    Mog(untino) 


192  Nr.  844—345 

protnoto  seu  deputato  vel  deputatis  ab  ipso,  nos  promisimus  et 
promittimus  notario  infrascripto  pro  dicto  Mog(untino)  archiepiscopo 
stipulanti,  quod  eundem  archiepiscopum  Mag(untinum)  contra  dictum 
archiepiscopum  Trever(ensem)  et  etiam  contra  capitulum  Mo- 
g(untinum)  et  singulares  personas  de  ipso  capitulo  Mog(untino), 
qua  per  se  vel  per  alios  circa  deliberacionem,  restitucionem  sive 
traditionem  huiusmodi  impedimentum  apponerent  iuvabimus  toto 
pOSSe  et  efforcio  Dostris  per  viam  armorum  seu  potenciam,  prout  negocü 
qualitas  exiget  et  requirit,  absque  eo,  quod  aliquos  expensas  peta- 
mus  seu  exigamus  a  dicto  archiepiscopo  Mog(untino),  ad  hoc,  quod 
dictus  archiepiscopus  Mog(untinus)  acquirat  et  adipiscatur  integre  et 
pacifice  possesionem  omnium  bonorum  ad  archiepiscopatum Mogtuntinum) 
spectantium,  sive  dominus  archiepiscopus  Trever(ensis)  sive  capitulum 
Mog(untinum)  predicta  bona,  cuiuscunque  condicionis  existant.  ut 
superius  est  expressum,  teneant  per  se  vel  alium  seu  alios  ab  ipsis 
vel  eorura  quolibet  causam  habentes  vel  de  mandato  seu  nomine 
eorundem  coniunctim  vel  divisim.  3.  Et  predicta  prosequ[e]mur'^) 
bona  fide  contra  dictum  archiepiscopum  Trever(ensem)  et  gentes  ipsius  ac 
etiam  contra  capitulum  Mog(untinum)  et  singulares  personas  de  ipso 
et  quoscunque  alios,  qui  quomodollbet  apponerent  inpedimentum  Circa 
deliberacionem  restitutionis  seu  tradicionis  omnium  et  singulorum 
bonorum  predictorum  aut  alicuius  seu  aliquorum  de  predictis  dicto 
archiepiscopo  Mog(untino)  fiendis.  4.  Et  si  dominus  noster 
summus  pontifex  faceret  processus  contra  dictum  archiepiscopum  Trever- 
(ensem)  seu  contra  capitulum  Mog(untinum)  aut  quoscunque  alios,  cuius- 
cunque condicionis  existerent,  qui  inpedimentum  apponerent,  quo- 
minus  dictus  archiepiscopus  Mog(untinus)  non  assequeretur  plene 
et  pacifice  possessionem  bonorum  predictorum  seu  non  gauderet 
eisdem,  nos  •  processus  huiusmodi  recipi  et  publicari  in  terris  et 
iurisdictionibus  nostris  quibuscunque  favorabiliter  faciemus  nee  in- 
pediri  recepcionem  aut  publicacionem  huiusmodi  quomodolibet 
permittemus,  ymmo  ipsis  processibus  publicandis  et  recipiendis 
nostrum  inpendemus  favorem.  5.  Nostre  tamen  intencionis 
c.  6  existit,  quod,  si  dictuS  archiepiscopus  Trever(ensis)  se  asserat  circa  res 
aut  loca  archiepiscopatus  Mog(untini)  misias  et  expensaS  fecisse,  quas 
sibi  dicat  debere  restitui,  prefati  archiepiscopi  Trever(ensis)  et 
Mog(untini),  si  fieri  possit,  concordabunt  amicabiliter  et  conponent. 
Quod  si  forsan  invicem  concordare  non  possint,  quilibet  ipsorum  se 
obligabit  efficaciter  per  suas  patentes  litteras ')  stare  dicto  duorum 
proborum  virorum,  quorum  quilibet  dictorum  archiepiscoporum 
ponet  unum  pro  se,  qui  sine  quacunque  lite  de  predictis  misiis  et 
expensis  valeant  inter  eos  ordinäre.  Quod  si  concordare  nequi- 
verint,  iile  seu  iiii,  qui  ad  partes  Alem(anie)  per  dominum  nostrum 
summura  pontificem  pro  negotio  electionis  regis  Romanorum  missi 
fuerint,  habeantur  pro  tercio  et  de  dicta  discordia,  si  qua  inter 
dictos  duos  conpromissarios  super  misiis  et  expensis  huiusmodi 
fuerit,  ordinent  et  diponant.  Et  eo  casu,  quo  nuncii  vel  nuncius  eius- 
dem  domini  nostri,  qui  ad  partes  Alem(anie)  missi  fuerint,  predicte 
ordinacioni  vacare  non  possent  aut  nollent,  prefati  Trever(ensis^  et  Ma- 
g(untinus)  archiepiscopi  alium  assument  tercium  pro  dicta  concordia  facienda. 


1334  Mai— Juni  193 

5.  Verum  quia  dicta  concordia  super  expensis  et  misiis  poterit 
tractum  et  dilationem  habere,  uon  intendimus,  quod  in  deliberacione, 
restitucione  seu  tradicione  bonorum  archiepiscopatus  Mog(untini)  per 
prefatum  archiepiscopum  Treverensem,  ut  premittitur,  fiendis  dicte 
concordie  expectetur  eventus,  sed  quod  statim  factis  sufficientibus 
obligacionibus  per  dictos  archiepiscopos  Trever(ensem)  et  Mog(un- 
tinum)  de  stando  super  huiusmodi  misiis  et  expensis  ordinacioni 
iilorum,  de  quibus  et  modo,  quo  superius  est  expressum,  vel  etiam, 
si  per  ipsum  archiepiscopum  Trever(ensem)  steterit,  quominus 
huiusmodi  sufficientes  obh'gationes  hinc  inde  fiant  et  recipiantur, 
deliberacio,  restitucio  et  tradicio  de  bonis  predictis  eidem  . . 
archiepiscopo  Mog(untino)  fiant  plene  et  integre  absque  dilacione 
quacunque.  7.   Premissa   autem   omnia   et   singula  *  notario  *  infra- 

scripto  pro  dicto  archiepiscopo  Mag(untino)  et  ad  ipsius  utilitatem 
recipienti  et  stipulanti  promisimus  et  promittimus  et  ad  hec  sancta  dei 
ewangelia  corporaliter  tacto  llbro  iuramus  nos  omnia  et  singula  premissa, 
prout  per  nos  premissa  sunt,  ut  superius  est  expressum,  servaturos 
et  conpieturos.  In  quorum  testimonium  et  cetera.  Acta  sunt 
hec  et  cetera. 

I)  ohne  Ueberschr.  +  a)  condescimus.  -|-  c)  prosequiraur. 

344.  [1334  Mai— Juni]. 
König  Johann  von  Böhmen  verspricht  dasselbe. 

K  l6l^),  gleich  lautend  wie  Nr.  343  und  darum  nur  verkürzt  wieder- 
gegeben. 

Universis  et  cetera  Johannes  dei  gratia  rex  Boem(ie)  ac 
Luczel(burgensis)    comes    fidem    presentibus    adhibere.  Cum 

sanctissimus   pater   et   dominus  noster   dominus  lo(hannes)    divina 
Providentia  papa  XXII.,  iam  diu  est,    de  tali  ecclesie  Mag(untine) 
providerit,  prout  superius  continetur,  mutatis  mtttandis. 
X)  ohne  Ueberschr. 

345.  [1334  Mai—Juni]. 
Hersog  Heinrich  von  Niederbayern   macht  für  den  Fall 

seiner  Wahl  sunt  römischen  Könige  dem  Ersbischof  Baldewin 
Versp  rechung  en . 

K  ZJO I).  —  Vgl.  Nr.  339.  Vorlage  war  das  Wahlversprechen  Kaiser 
Ludwigs  in  der  vollständigen  Fassung  des  Bruchstücks  Nr.  103,  in  Kap.  15 — 17 
einige  andere   Trierer  Privilegien. 

1.  Si  reverendus  in  Christo  pater  ac  dominus  noster  .  .  dominus    c.  i 
Bald(ewinuS)    *     archiepiscopuS    Trever(ensis)     nOS     Henr(icum)     ducem 
Bavar(ie)    in   Rom(anorum)   regem    elegerit,   sibi    suisque    successoribus   et    c.  2 
ecclesie  «   Trever(ensi)    omnia   et   singula   privilegia,   litteras,    libertates   et 
cetera  per  dominum  Lud(ewicum)  et  suos  predecessores  Romanorum 
reges    vel  imperatores   ipsis  concessas  *  promittimus  confirmare    ac 
innovare  datis  ipsis  nostris  litteris  super  eo.         2.  Item  ipsis  quoad 
capiendas    herbergas  ^)    seu    hospicia,    ubi    voluerint,    cum    in    ex- 
pedicione  aiiqua  erunt,   imperialem  dabimus  libertatem.         3.  Item  c.  13 
ipsos   [ad]'')   curias   seu  parlamenta    ultra   non   vocabimus   nisi   ipsis 
datis  expensis.  4.  Theloneum  Reni  minuemus.         5.  In  littera 

obligacionis  Bopard(ie)  ^)  addemus  ,et  fideles'.  6.  Causa  cognita  et 
motu    proprio   privilegia   sua   et   cetera    eciam   per  . .  coelectores  c.  7 

Nova  Alamaiiniar  13 


194  Nr.  346-349 

c.  5  procurabimus  confirmari.        7.  item  *  quod  dux  R(udolfus)  »  renunciet 
super  Thuron.         8-  Item  quod  in  nullo  dominum  .  .  archiepiscopum 
c.  6   et  ecclesiam  Trever(ensem)  inpetat.         9-  Item  «  quod  idem  dui  » 
regi   Boem(ie)  litteras  promissionum  «  restituat.  10.   Item   pertinencias 

in  Lut(er)n^)  omnimodo  acquitabimus  ipsas  possessoribus  in  aliis 
refundendo.  //.    Obligaciones  et  confederaciones   per  dominum 

Lud(ewicum)  factas  archiepiscopo  et  cetera  et  nos  faciemus. 
12.  X  milia  marcarum  pro  expensis,  decimam  ludeorum  in  pro- 
vincia  Mogunt(ina)  ipsis  dabimus.  13-  Promissa  per  dominum 
Lud(ewicum)  non  inpleta  implebimus.  14.  Bullam  auream  super 

privilegiorum  confirmatione  ipsis  trademus.  15.  Item  quod  dux 

R(udolfus)  obligationem  pignerum'^)  comitatus  Palatini  approbet  et  rati- 
ficet").  16.  Item  FOrstenberg  vel  Kube  pro  associacione  domini 
Lud{ewici)*J.  17.    Item   X   milia   marcarum   argenti   pro   eipedicione 

facta  apud  Ezzelingen  ^).  18.    Item  VI  milia  marcarum  argenti 

super  feodis  imperio   vacaturis. 

I)  Ueberschr.:  Fiende  per  eligendum  in  regem.  +  a)  g  von  L  aus  b  korr.  -\- 
b)  fehlt.  +  c^  K. 

1)  Const.  V  rtr.  156,  Böhmer  Ludwig  iir.  2759.  <»  2)  vgl.  Böhmer  Ludwig 
nr.  2760  f.,  2770,  2774.  Const.  VIIL  nr.  US.  cd  3)  vgl.  Const.  V  nr.  4718.  <*> 
4)  vgl.  Const.  V  nr,  563.  Qo  5^  vgl.  ebenda  nr.  419  (besieht  sich  auf  die  Schlacht 
bei  Esslingen  1316  September  19). 

346.  [1334  Mai  -Juni]. 

Derselbe  macht  für  den  Fall  seiner  Wahl  sunt  römischen 

Könige  einem  päpstlichen  Gesandten  Versprechungen  (Entwurf). 

K  f  J7I).  —  Vgl.  Nr.  339. 
■  Universis  presentes  litteras  inspecturis  H(enricus)  dei  gratia 
comes  P(alatinus)  R(eni)  et  dux  B(avarie)  fidem  presentibus  ad- 
hibere.  /.  Universitatem  vestram  volumus  esse  certam,  quod 
ex  certis  et  iustis  causis,  que  nos  ad  infrascripta  inducunt,  in 
presencia  et  manibus  venera(ndi)  viri  per  sanctissimum  patrem  et 
dominum  nostrum  dominum  lo(hannem)  papam  XXII.  ad  hec 
specialiter  deputati  promittimus  bona  fide,  quod,  si  deo  favente 
contingat  nos  in  regem  Roma(norum)  eligi  in  imperatorem  post- 
modum  assumendum,  faciemus,  prestabimus  et  cetera.  2.  Item 
super  sancta  dei  ewangelia  corporaliter  manu  tacta  iuramus,  quod 
nullam  omnino  promissionem,  nullum  pactum  nullumque  iuramentum 
nee  aliquid  aliud  fecimus*),  per  quod  premissis  vel  eorum  alteri 
possit  in  aliquo  quomodolibet  derogari,  et  prefato  .  .  tali  ad  hec 
per  dictum  dominum  papam  specialiter  deputato  et  infrascrip(to) 
notario  tamquam  persone  publice  pro  ipso  domino  nostro  papa, 
Roma(na)  ecclesia  ac  pro  omnibus  supra  expressis,  quocunque 
nomine  censeantur,  ac  etiam  pro  omnibus  aliis,  quorum  interest 
vel  intererit  seu  interesse  poterit  in  futurum,  recipientibus  et 
solempniter  stipulantibus  promittimus  et  super  sancta  dei  ewangelia 
corporaliter  manu  tacta  iuramus  premissa  omnia  et  singula  nos 
facturos  et  conpleturos  et  nulio  unquam  tempore  per  nos  vel  alios 
contra  illa  vel  aliquod  de  illis  quovis  modo  venturos.  3.  Et**) 
si,  quod  absit,  contingeret  nos  facere,  dare,  promittere  vel  iurare 
aliqua  vel  aliquid,  que  premissis  vel  eorum  alicui  possent  quomodo- 
libet obviare  vel  nos  ad  aliquod  secus  agendum  inducere  vel  nobis 


1334  Mai — Anfang  August  J95 

occasioni  agendi  contra  predicta  vel  eorum  aliquid  quomodolibet 
ministrare,  nichilominus  illis  nequaquam  obstantibus  predicta  omnia 
et  singula  conplebimus  et  inviolabiliter  observabimus  et  ad  ea 
conplenda  et  inviolabiliter  observanda  ex  promissionibus  et  iura- 
mentis     premissis    semper    nos    remanere'')    volumus     obligatos. 

4.  Et  ex  nunc  eciam  attestamur  et  protestamur  nos  velle  et 
intelligere  promissa  omnia  et  singula  sie  exclusa  fore  ab  Omnibus 
factis  et  promissionibus  ac  iuramentis  specialibus  et  generalibus 
per  nos  quomodolibet  faciendis,  per  que  premissis  vel  eorum  alicui 
posset  quomodolibet  derogari,  quod  illorum  pretextu  vel  occasione 
nobis  nullo  modo  liceat  licereve  possit  iniuriare  aliquid  in  premissis 
vel  facere  contra  ea  vel  aliquod  de  eisdem.    Et  nichilominus  et  cetera. 

5.  Et  ut  [ad]"^)  observanciam  omni[um]'*)  et  singulorum  supra- 
scriptorumefficaciusastringamur,  procurabimusbona  fide,  quantum'') 
poterimus,  quod  Serenissimus  princeps  dominus  Ph(ilippus)  rex 
Francie  illustris  promittet  se  facturum  et  curaturum  bona  fide, 
quod  nos  faciemus  et  conplebimus  omnia  et  singula  suprascripta 
quodque  non  faciemus  contra  ea  vel  aliqua  de  eisdem.  Et  si  contra 
faceremus,  quod  absit,  idem  dominus  rex  procurabit  bona  fide, 
quod  nos  illud  indilate  et  totaliter  revocemus. 

I)  Uebersckr. :  1.  (vom  Schreiber  des  Textes)  Lib(er)  sup(er)  f(a)c(t)o  p(ri)n(ci- 
pa)l(is)  negocii  (bezieht  sich  offenbar  auch  auf  die  in  K  folgenden  Stücke),  2. 
Obligacio  assumendi  in  iraperatorem  (^imperium  ?).  -\-  a)  von  L.  nachgetr. 
+  a*)  zu  diesem  Satze  am  Rande  ein  Hinweis  (Hand).  -\-  b)  Korrektur  von 
L.s  Hand.  -\-  c)  fehlt.  +  d)  omni. 

347.  Höchst  1334  Juli  14. 
Ersbischof  Baldewin  weist  seine  Freunde  und  Amtmänner 

an,  seinem  Hausgeistlichen  und  Notar  Rudolf  Lasse  auf  dessen 
Reise  nach  Thüringen  Geleit  zu  verschaffen. 

K  252^). 

Rogamus  vos  omnes  et  singulos  . .  amicos  nostros  et  vobis 
officiatis  nostris  mandamus,  quatenus  Rudolpho  dicto  Losse  de 
Ysenaco  exhibitori  presencium  clerico  et  notario  nostro  domestico 
eunti  versus  Thuringie  partes  et  redeunti  pro  hac  vice  in  nostris 
et  suis  agendis  negociis,  providere  de  conductu  securo  nostrarum 
precum  intuitu  studeatis,  si  et  prout  ab  ipso  super  eo  fueritis 
requisiti. 

Datum  Hoyste  prope  Frankenfort  in  crastino  Margarete  anno 
domini  MOCCCXXXIIII. 
I)  Ueberschr.:  Conductus  ad  Thu[ringiam],  dazu:  Hec  fuit  prima. 

348.  Eisenach  1334  Juli  29. 
Herman  und  Rudolf  gebrudere  genant  Lussen  schliessen  mit  Rat  ihrer 

Magen  und  Freunde  eine  vollkommene  Gütergemeinschaft  über  ihren  von 
ihren  Eltern  und  Magen  ererbten  oder  zu  ererbenden  Besitz,  es  sei  Eigen, 
Erbe  oder  Lehen.  Siegler:  die  Aussteller.  —  der  gegeben  ist  zu  Isenach,  da 
man  zalte  noch  Cristus  geburthe  druczenhundert  iar,  dar  nach  in  dem  vier 
und  driszigistem  iare  des  fritages  allernehest  noch  sente  lacobes  tage  des 
heyligen  zweifboten.  —  K  184. 

349.  [1334  Ende  Juli— Anfang  August?]. 
Elisabeth  Landgräfin  von  Hessen   bittet   Papst  Johannes 

XXH.,  ihren  Geistlichen  Rudolf  Losse  sum  Stiftsherrn  von 
NeumUnster  in   Würsburg  su  providieren. 

13* 


196  Nr.  350-355 

K  2^J^.  —  J'/ir  die  Einreihung  dieses  Stückes  ist  Terminus  post  quem 
die  1332  erfolgte  Provision  Losses  zum  Eisenacher  Kanoniker  i  vgl.  Ar.  260 f.J, 
Terminus  ante  quem  seine  hier  noch  nicht  vorausgesetzten  Einführungen  in 
Nalbach  und  Aschaffenburg,  die  1335  stattfanden  (vgl.  Nrr .355,370— 373, 385 f.). 
Die  Ausstellerin  der  Supplik  war  die  Schwester  Landgraf  Friedrichs  von 
Thüringen,  die  an  dessen  Hofe  seit  der  Trennung  ihrer  Ehe  mit  Landgraf 
Heinrich  von  Hessen  (1333\34)  wieder  dauernd  gelebt  hat  (vgl.  K.  Wenck: 
Zeitschrift  d.  Ver.  f.  hessische  Geschichte  XXXV  163 ff.).  Dort,  in  Eisenach, 
wird  Rudolf  Lasse  ihre  Fürbitte  erlangt  haben,  wahrscheinlich  im  Sommer 
1334  (vgl.  oben  Nr.  348),  jedenfalls  nicht  erst  im  nächsten  Jahre,  in  dem 
der  Bruch  Baldewins  mit  Landgraf  Friedrich  erfolgte.  —  Das  Kanonikat 
in   Würzburg  hat  Rudolf  Lasse  übrigens  nicht  erhalten. 

Supplicat  s(anctitati)  v(estre)  devota  filia  vestra  Elizabet 
terre  Hassie  lantgravia,  quatenus  sibi  in  persona  dilecti  clerici 
sui  viri  discreti  Rodolfi  dicti  Losse  iurisperiti  Moguntine  dyocesis 
specialem  gratiam  facientes  eidem  de  canonicatu  ecclesie  Novi 
Monasterii  Herbipolen(sis)  cum  plenitudine  iuris  canonici  dignemini 
providere,  prebendam  vero,  si  qua  in  dicta  ecclesia  vacat  ad  pre- 
sens  vel  quam  primum  vacaverit,  conferendam  eidem  donacioni 
apostolice  reservantes  cum  acceptacione,  inhibicione,  decreto  et 
clausula  conferri  non  obstante,  quod  canonicatum  et  prebendam 
ecclesie  in  Ordorf  dicto  Mogunt(ine)  dyocesis  noscitur  obtinere 
et  quod  in  canonicatu  ecclesie  sancte  Marie  Ysnacen(sis)  statim 
premisse  dyocesis  sub  expectacione  prebende  est  receptus,  cum 
aliis  Omnibus  non  obstantibus  et  clausulis  oportunis  et  execu[to]ri- 
[bu]s*).  Item    supplicat,     quod     huiusmodi     gratia     sine    alia 

transeat  lectione. 

I)  Ueberschr. :  Supplicatio  Eliz(abete)  lant(gravie)  pro  magistro  Ro(dolfo)  sigillata 
fpro  —  sigill.  später  zugesetzt).  -\-  a)  execur(is)  ;  vgl.  Schwalm  Bucglant  nr.  13. 

350.  1334. 
Aebtissin  Konegundis  tind  Konvent  des  Klosters  in  Aldendorf  (Allend-) 

verleihen  dem  ehrsamen  Herrn  Rudolfus  dictus  Losse  Kleriker  die  Bruder- 
schaft und  Anteil  an  allen  Heilsmitteln  des  Klosters;  insbesondere  soll  nach 
seinem  Tode  dort  seiner  gedacht  werden.  Siegler:  die  Ausstellerin.  1334. 
—  K  182.  Wohl  entstanden  unmittelbar  vor  oder  bald  nach  dem  durch 
Nrr.  348 f.  bezeugten  Aufenthalte  L.s  in  Eisenach. 

351.  Trier  1334  kurz  vor  Oktober  18. 
Ersbischof  Baldewin  beglaubigt  seinen  Notar  Rudolf  bei 

seinem  Vitstum  Wylderich  in  Aschaffenburg  und  dessen  Amts- 
leuten  und  Kellnern. 

K  2^0al).  —  Die  Zahl  der  Einer  in  der  Jahrsahl  ist  nicht  gans 
sicher.  Auch  1333  wäre  nicht  unmöglich.  Ritter  Wilderich  de  Velmer  kommt 
gerade  1333  2  mal  (Jan.  14  und  Juli  23)  als  Aschaffenburger  Vitztum  vor 
(Orig.  München  Mainz  Er  est.  fasc.  76,  nach  Vogt,  und  Würdtwein  Nova 
subs.    V  nr.  45). 

Mandamus  vobis  omnibus  officiatis  nostris  et  speciaJiter  tibi 
Wylderico  vicedomino  nostro  Aschiaffenburgensi)  ceterisque 
officiatis  et  . .  cellerariis  nostris  in  eodem  vicedominatu  nostro  et 
supra  constitutis,  quatenus  Rodolpho  notario  nostro  latori  presencium 
ad  ea,  que  vobis  et  cuilibet  vestrum  ex  parte  nostri  retulerit, 
fidem  studeatis  credulam  adhibere  providentes  eidem  de  ex- 
pensis  et  sumptibus  necessariis  pro  hac  vice,  prout  ipse  vos 
duxerit  requirendos. 

Datum  Trever(is)  anno  domini  M'CCC'XXXIIII»)  [ ]*) 

ante  diem  beati  Luce  ewangeliste. 


1334— 1335  Januar  14  197 

I)    Ueberschr.:   Credencia  in  persona  Rod(olphi)  ('in  —  Rod.  später  zugefügt). 
-\-    a)   die  erste  I  über  getilgter  langer  I  nachgetr.    (also  wohl  ursprünglich 
1331  gemeint).  +  b)  die  Angabe  der  feria  ist  ausgefallen. 
352*.  1334  November  8. 

Ruprecht  Pfalzgraf  bei  Rhein  für  Erzbischof  Baldewin.  K  44O  mit 
der  Ueberschr.  Unio  sine  adiutorio,  sed  solum,  ut  subditi  in  pace  vivant  (cum 
duce  Bavarie  nachgetragen) ;  aus  dem  Orig.  in  Koblenz:  Günther  III a 
nr.  202,  vgl.  Reg.  d.  Pfalzgr.  I  nr.  2417.  Abweichungen,  abgesehen  von  den 
erheblichen  sprachlichen  Unterschieden:  es  fehlt  zu  S.  322  unten  die  wir  ver- 
antwerten  billiche  solde  und  S.  323  Z.  12  die  er  verantw.  bill.  s. ;  S.  323  Z.  7 
nach  luden  Zusatz  die  er  iczunt  inne  hait  und  noch  gewinnin  mag. 

353.  Avignon  1334  Desentber  3. 

Bischof  Johann   von    Verden    quittiert   den    Treuhändern 

des  verstorbenen  Wormser  Domherrn  Siegfried  von  Hildesheim 

über  290  an  3  Notare  des  Ersbischofs  Baldewin  gesnhlte  Gulden. 

Orig.  (rückwärts  2  Tilgungsstricliej  ohne  das  abhängende  Siegel  in 
München    Mainz   St.   Alban  fasc.    18   (nach    Abschr.    aus   dein    Reichsarchiv). 

Nos  loh(annes)  dei  gratia  Verden(sis)  episcopus  ad  universorum 
noticiam  deducimus  per  presentes,  quod  honorabiles  viros  dominos 
.  .  abbatem  in  Schonaughe,  Theod(orum)  de  Rorbach,  Her(mannum) 
de  Sconecke  canonicos  ecclesie  Wormat(iensis),  Bertold(utn)  decanum 
Frankenforden{sem),  Henlinum  Schüz,  Henlinum  Amptmanni  et 
Heilam(annum)  Pil  cives  Wormat(ienses)  manufideles  honorabilis 
domini  magistri  Sifridi  de  Hildensem  quondam  canonici  Wor- 
ma(tiensis)  bone  memorie  quitamus  et  soiutos  dimittimus  de  tre- 
centis  florenis  auri  minus  decem  presentatis  ex  parte  nostra  pro- 
vidis  viris  dominis  Detmaro,  Helmb(erto)  et  Wernero  capellanis 
et  notariis  reuerendi  patris  domini  Bald(ewini)  archiepiscopi 
Treveren(sis),  quos  quidem  florenos  prefatos  apud  predictum  do- 
minum Sifridum  dtposuimus,  dum  vivcbat.  In  cuius  rei  testimoni- 
um  presentes  litteras  nostro  sigillo  iussimus  roborari. 

Datum    Avinion(e)     anno    domini     millesimo^)    trecentesimo 
tricesimo  quarto  tercio  nonas  decembris. 
a)  mill.  —  non.  auf  Rasur. 

ö04   .  Avignon  1335  Januar  11. 

Papst  Benedikt  XII.  Konstitution  c.  13,  Extrav.  Contm.  III 3.    K  48$ 
mit  der  Ueberschr.  Reservacio  bonorum  per  Benedictum  ;  C.  Lux  Constitutionum 
apostolicarum    de   generali   beneßciorum    reservatione    —    collectio    et    inter- 
pretatio  (1904)  54  nr.  4  z.  T.  aus  Abschr.  der  Bibliothek  in  Erfurt. 
355.  Trier  1335  Januar  14. 

Ersbischof  Baldewin  an  alle  Getreuen  Christi:  die  seiner  weltlichen 
und  bischöflichen  Gerichtsbarkeit  unterstehende  Gemeinde  von  Kevenheim 
('KeyTcnh. ;  Kaifenh-)  hat  sich  beklagt,  dass  ihre  Leute,  die  oft  ihre  Mutter- 
kirche in  Hambacb  (-buch)  besuchen  müssen,  von  den  rectores  der  dortigen 
iusticia  secularis,  die  Zu  einer  fremden  Herrschaft  gehört,  häufig  vor  Gericht 
gezogen,  länger  zurückgehalten,  schwer  belästigt  werden  und,  weil  K.  an 
der  Grenze  der  Diözese  liegt,  wo  häufig  gwerratores  und  Bösewichter  herüber- 
gehen und  zusammenkommen,  in  ihrer  Abwesenheit  ihre  Habe  und  Behausung 
durch  Raub  und  Brandstiftung  verlieren ;  ausserdem  sei  es  schwer,  über  die 
oft  überschwemmte  Brole  (Brohlbach)  nach  H.  zu  gelangen  und  der  weite 
Weg  auch  sonst  sehr  mühevoll.  Dartitn  erhebt  auf  deren  Bitten  B.  die  bis- 
herige Nikotauskapelle  in  K.  zur  Pfarrkirche  mit  eigenem  Priester,  dem  er 
Seelsorge,  Baptisterium,  den  bereits  bestehenden  Friedliof  und  die  Sakramente 
anvertraut;  dieser  soll  die  bei  allen  Gelegenheiten  eingehenden  Oblationen, 
rund  4  Morgen  des  Landes,  quam  viilgariter  appellant  dotalem,  xind  rund 
10  Morgen  im  Dorfgebiet,  que  vulgariter  dicuntur  bona  sancti  Nicolai,  für 
sich  behalten ;  all  das  trennt  er  von  der  Kirche  und  rectoria  in  H.  und  weist 


198  Nr.  356-360 

es  K.  für  dessen  Rektor  zu;  diesem  sollen  ferner  gehören  eine  von  der  Ge- 
meinde gestiftete  Rente  von  3  Scheffeln  Weizen;  auch  darf  er  Holz  zum 
Bauen  und  Brennen  sägen  und  die  Weidegerechtigkeit  im  gleichen  Umfange 
üben  wie  Rektor  und  Vikar  von  H.  und  die  pociores  ipsius  ville  (K.  ?) ; 
Priester  Reyherus  von  K.  hat  gerichtlich  vor  Schultheiss  und  Schöffen  daselbst 
rund  10  Morgen  im  Gebiet  von  K.  mit  Vorbehalt  des  Niessbrauchs  für  ihn 
und  seinen  Bruder  geschenkt  sowie  auf  seinen  Todesfall  sein  Recht  auf 
4  Morgen  bei  Nunniheim  (Naimh-j,  von  denen  ihm  weiland  Ciintza  ('e  über  \x) 
opidana  Monasteriensis  ( Münsterinaifeld)  auf  seine  Lebenszeit  jährlich  2  Scheffel 
Weizen  vermacht  hatte;  für  K.,  nicht  für  H.,  soll  die  Gemeinde  von  K.  bei- 
tragen SU  Bau  und  Ausbesserung  der  Turnte,  Kirche,  des  Friedhofs,  der 
Mauern  und  zur  ßeschaßung  von  Kelchen,  Büchern,  Lichtern  und  Anderem. 
Siegler:  der  Aussteller.  Universitas  hominum  —  D.  et  actum  Treveris  a. 
dorn.  1334.  die  XIIII.  mensis  ianuarii.  —  K  4^0.  In  einer  anderen  Fassung 
der  U.  (sehr  schlechte  moderne  Kopie  in  Koblenz,  Abt.  1  A  Aemter  u.  Ortsch. 
Keifenheim  nr.  1;  vgl.  Goerz349,  Lorenzi  II 237)  ist  der  Abschnitt  über  die 
Trennung  und  Erhebung  von  K.  ganz  abweichend  formuliert  (Beziehung  auch 
auf  den  Send),  der  Schluss  besonders  um  das  Präsentationsrecht  des  Pfarrers  von  H. 
sowie  dessen  ('Henricus  de  Nuwenarj  und  des  zuständigen  Archidiakonen  von  St. 
Kastor  in  Cardono  ('Henricus  de  Paffendorf  j  Konsens  und  Mitbesiegeltmg  vermehrt. 

356.  Trier  1335  fanuar  23. 
An  den  ehrsamen  Herrn  lohannes  de  TreveTifArchidiakonvon  St  Mauritius 

in  Tholeya  (Tholey)  oder  dessen  Offizial  Gotfridus  von  St.  Symeon  in 
Trier:  präsentiert  für  die  seinem  Patronat  unterliegende  Pfarrkirche  in 
Naylbach  (Nalb-),  die  durch  deren  letzten  Rektors  des  lacobus  de  Syerk  frei- 
willigen Verzicht  und  Eintritt  in  den  Karthäuserorden  offen  steht,  den  be- 
scheidenen Meister  Rodolfus  dictus  Lusse  Kleriker  mit  der  Bitte,  diesen  oder 
.seinen  Prokurator  zu  investieren  und  ihm  die  Seelsorge  und  die  Hut  der 
Reliquien  anzuvertrauen.  Ad  ecclesiara  parrochialem  — ■  D.  Treveri  sub 
appensione  nostri  sigilli  die  23.  mensis  ianuarii  a.  d.  1333.  —  K  2j8. 

357.  Avignon  1335  Februar  25  (24?). 
Guillelmus  Antibarensis  (Antivari)  archiepiscopus,  Raymundus  Caphensis 

(Kaffa),  lohannes  Terrealbensis  (Terralba),  Petrus  Montismarani  (Montemarano) 
Andreas  Coronensis  (Coron),  Bonifacius  Carbaviensis  (Corbavia),  Bernardus 
Dyagforganensis  (vgl.  Gams  454),  Galganus  Kaveriensis  (lies  Aleriensis/ 
Aleria),  Thomas  Tunensis  (lies  Tullensis;  Tüll),  Philippus  Salonensis  (Salona), 
Nycolaus  Scarpatenensis  (Karpatho),  lordanus  Bobiensis  (Bobbio),  Alimannus 
Suanensis  (Soana),  Arnaldus  Sigininus  (Segni),  Gorgia  Feltrensis  (Feltri), 
Salmannus  Wormaciensis  (Worms),  lohannes  Verdensis  (Verden)  et  Bartholo- 
meus  Clofensis  (?)  episcopi  erteilen  vorbehaltlich  der  Zustimmung  des  Diösesan- 
bischofs  der  Eisenacher  Kirche  für  alle,  die  sie  an  genannten  Festtagen  be- 
suchen, einen  40tägigen  Ablass,  wenn  sie  unter  anderem  für  den  impetrator 
(dazu  am  Rande  von  Losses  Hand :  qui  fuit  Rod(olfus)  Losse;  vgl.  die  Ceber- 
schrift  ludulgentia  per  me  Rodolfura  petitaj  und  seine  parentes  viyi  et  mortui 
beten.  Siegler:  die  Aussteller.  Splendor  paterne  —  D.  Avinion(e)  XXIV. 
(aus  XXV.  korr.)  die  febniarii,  a.  d.  M''CCC''XXXV»  (zu  XXXIV  korr  j  et 
pont.  dorn.  Benedict!  pape  XII.  a.  I.  —  K  128.  —  L.'s  Korrektur  der  Jahr- 
zahl  trifft  nur  zu,    wenn   sie   den  französisch-trierischen   Stil   im    Auge  hat. 

358.  J335  Mars  24 
Abt  Heinrich  von  Fulda  lässt  Graf  Johann  von  Ziegen- 
hain, nachdem  dieser  die  verhängte  Busse  grösstenteils  besohlt, 
in  Kaisers  Namen  aus  der  Acht. 

Handschr.  B6  (Urkundenregister)  der  Landesbibliothek  in  Fulda 
fol.   101«  l).  —  Zur  Sache  vgl.  Nr.  250a. 

1.  Wir  Henr(ich)  von  gotes  genaden  apt  zu  Fulde  bekennen 
offinlich  an  dieseme  brieve,  sint  unser  gnedeger  herre  der  keyser 
uns  und  unserme  stifte  an  deme  edele  manne  grafin  lohanne  von 
Cyginhain  von  des  bekummernisses  wegin,  alse  her  in  bekümmert 
hatte,  vier  tusint  phunt  heller  hatte  bescheidin  unde  gegebin  und 
uns  von  siner  gnade  die  gewalt  hatte  gegebin,  wer,  daz  her  umme 


1335  Jaitum-  23— März  29  199 

daz  forgescribin  gelt  sich  mit  uns  und  unserme  stifte  richte,  so 
soeldin  unde  mochtin  wir  in  ledeg  sage  alles  bekummernisses, 
alse  her  in  von  des  riches  wein  hette  bekümmert.  2,  Des  hat 
her  sich  gütliche  unde  genzliche  mit  uns  und  unserme  stifte  ge- 
richtit  unde  geeint  umme  die  vier  tusint  phunt  heller  und  ouch 
umme  die  tusint  phunt,  die  uns  der  erwirdege  herre  bysschof 
Bald(ewin)  von  Triere  an  ime  for  beschiet  in  unserre  sflne. 
3-  Des  sagin  wir  in  unde  sine  erbin  von  unsers  herren  des  keysers 
wein  von  unser  und  unsers  Stiftes  wein  allis  des  vorgenantin 
geldes,  wenne  her  sich  mit  uns  darumme  hat  gerichtit  biz  uffe 
zuei  tusint  phunt  und  hundert  phunt  heller,  die  hat  er  uns  vergewissit, 
daz  uns  darane  begnflgit,  alse  die  brive  besagen,  die  wir  gein  ein 
ander  darüber  han  gegebin.  4.  Wir  sagin  ouch  in  fon  der 
keyserlichen  gewalt,  die  uns  darane  bevolhin  ist,  ledeg  unde  los 
allis  bekummernisses,  als  in  unser  herre  der  keyser  hatte  be- 
kümmert von  des  richs  wein.  Des  geben  wir  cetera  anno 
domini  M'CCCXXXV  feria  sexta  ante  dominicam  Letare. 
I)  Ueberschr.:  Comes  de  Ziginhain/  Nachseht-.:  Quomodo  uniti  sint 
dominus  et  comes,  in  libraria  littera  comitis  invenitur. 

359.  1335  März  28. 
Lud(owicus)   dei  paciencia  Abt,   Prior  Nicolaus,   !$ubprior  Johannes  und 

der  Konvent  des  Prämonstratenser-Klosters  Spiesz-Kappel  (Cappellensis)  be- 
schliessen  zum  Dank  für  das  von  Erzbischof  Baldewin  als  Verweser  von  Mains 
dem  Kloster  bewiesene  Wohlwollen  und  für  die  dem  Abt  umsonst  erteilte 
Gunst  in  benedictione  et  cura  animarum  den  1.,  7.  und  30.  Tag  seiner  Be- 
stattung feierlich  zu  begehen,  später  zur  Feier  seines  Jahrgedächtnisses 
abends  bei  4  Kerzen  und  dem  Läuten  aller  Glocken  die  Vigilien  zu  sprechen 
und  morgens  die  maior  comraendacio  und  die  Totenmesse  im  Konvent  zu  be- 
sorgen; ausserdem  soll  der  Abt  jedem  Priester  1  Schilling  Heller  für  be- 
sondere Totenmessen  geben  und  nachher  zur  Frühstückstunde  jedem  Insassen 
beider  Konvente  eine  reichliche  procuracio  in  Essen  und  Trinken,  que  apud 
nos  appellatur  pictancia,  solange  bis  er  aus  den  gemeinsamen  Gütern  des 
Klosters  eine  Rente  von  2  Mark  denariorum  Wedereibiensium  erkauft  und 
detn  magister  pictancie  übertragen  hat,  der  daraus  jenen  Schilling  an  die 
Priester  und  aus  dem  Ueberschuss  die  Bewirtung  des  Konventes  beider 
Klöster  bestreiten  soll.  Siegler:  Abt  und  Konvent.  A.  d.  1335.  feria  tercia 
post  annunciacionem  dominicam.  —  K  447- 

360.  1335  März  29  (1334  März  9?) 
Henricus     dictus    Ockevenre    carnifex    Treverensis     und     seine    Gattin 

Katherina  verpfänden  dem  Ysembardus  dictus  Sceuwe  (e  nachgetr.)  oleator 
curie  Treverensis  für  ihnen  geliehene  20  Pfund  Trierer  Denare,  die  sie  zur 
nächsten  Fastnacht  ('carnisprivium^  zurückzahlen  sollen,  ihr  Haus  in  vico 
dicto  ludemire  (aus  ludenmere  korr. ;  Jüdemerstrasse)  zwischen  dem  Hause 
des  Fridericus  dictus  de  Bys  pastor  (lies  pistor ;  vgl.  Trierisches  Archiv 
Ergh.  XI  nr.  240)  und  dem  Grundstück  des  Wernerus  (n  nachgetr.)  rector 
pet(r)ar(um)  ibidem  mit  den  10  Schillingen  Jahreszins,  die  es  bringt  ('medianti- 
bus  10  solidis  annui  census  ex  eadem  debitisj,  derart,  dass  er  im  Falle  des 
Zahlungsverzuges  das  Haus  veräussern  dürfe  in  foro  et  loco  Treverensi,  sicut 
dicitur  ,an  mestitle'  (so !)  pro  consecucione  debiti  sui  predicti  more  civitatis 
Treverensis  consueto  und  Nychilinus  (aus  Nycolaus  korr.)  der  derzeitige 
schultetus  Treverensis  die  Schuldtier  wegen  etwaiger  Rückstände  ohne  weiteres 
belangen  soll,  als  ob  ein  förmliches  Schößenurteil  vor  ihm  darüber  ergangen 
wäre.  Zeugen :  die  Herren  Gelemannus  de  Pavone,  lacobus  Rovere  (dieser 
Name  von  L.  nachgetr.)  und  lacobus  Ernesti  scabini  Treverenses.  Siegler: 
auf  Bitten  der  Aussteller  der  Schultheiss  von  Trier.  D.  a.  dom.  1335.  feria 
quarta  post  dominicam  .Letare  lerusalem'.  —  K  IQÖ,  durchstrichen.  Der 
Trierer  Stil  lässt  hier  das  fahr  ungewiss.     Zur  Sache  vgl.  K.  197. 


200  ^>'-  361-368 

361.  Trier  1335  Mars  30. 
Ersbischof   Baldewin    erlässt    Verordnungen    für    seine 

Diözese. 

K  jjSai).  -  Vgl.  K  447. 

1.  Nos  Bald(ewinus)  dei  gratia  sancte  Trever(ensis)  ecclesie 
archiepiscopus  sacri  imperii  per  Gall(iani)  archicancellarius 
statuimus  et  ordinamus  sub  pena  excommunicationis  late  sententie 
immo  verius  alias  per  nos  statutum  renovamus,  ut  quilibet  canoni- 
cus  et  beneficiatus  seu  alias  in  sacris  existens  tonsuram  deferat 
clericalem;  quam  nisi  deferat,  ipsum  in  choro  et  capitulo  ut  ex- 
communicatum,  prout  iuris  est,  volumus  evitari.  2-  Item  prohi- 
bemus,  ne  quis  canonicus  et  beneficiatus  seu  alias  existens  in 
sacris  vestimentis  utatur,  quibus  brachia  vel  fimbrie  seu  alie  extremi- 
tates  vestimentorum  cum  eisdem  vestimentis  discordent  in  colore 
vel  eciam  wardecociis  cum  longis  manicis  pendentibus  utatur. 
3.  Item  prohibemus,  ne  quis  canonicus  et  beneficiatus  seu  alias 
in  sacris  existens  de  cetero  cinctus  super  vestem  superiorem  ec- 
clesiam,  in  qua  religionem  de  iure  vel  consuetudine  servare  sit 
astrictus,  ea  hora  presumat  intrare  quovismodo.  4.  Item  dictis 
canonicis  et  clericis  interdicimus  et  prohibemus  tunicas  superiores 
nodos  habentes  a  tunicis  huiusmodi  superioribus  in  colore  dis- 
crepantes  et  maxime  ante  pectus  et  in  aliis  locis  inconsuetis. 
5.  Item  inhibemus  omnibus  et  singulis  rectoribus  parrochialium 
ecclesiarum,  ne^)  aliquos  presentent  ad  vicarias  perpetuas  suarum 
ecclesiarum,  nisi  consensus  patronorum,  earundem  ecclesiarum  ad 
id  accedat.  6.  Item  inhibemus  archidyaconis  nobis  subditis,  ne 
presentatos  huiusmodi  sine  patronorum  consensu  admittant  ad 
huiusmodi  ecclesias  vel  eos  instituant  in  eisdem,  nisi  eis  prius 
constiterit  consensum  patronorum  presentacionibus  accessisse. 
7.  Preterea,  ut  premissa  omnia  et  singula  observentur  et  ne  ali- 
quis  ab  eorum  observacione  pretextu  ignorancie  se  possit  excu- 
sare,  precipimus  omnibus  et  singulis  . .  decanis  nobis  subditis,  ut 
eorum  copiam  recipiant  infra  mensem  ab  . .  officialibus  nostris 
Trever(ensibus)  sive  Confluen(tinis)  et  ea  suis  subditis  publicent 
et  diligenter  faciant  observari.  Alioquin  contra  ipsos  decanos 
procedemus,  prout  et  in  quantum  hoc  de  iure  fieri  poterit  et 
debebit. 

Datum    Treveris    XXX.    die    mensis    marcii    anno    domini 
M^CCCXXX.  quinto. 
I)   Ueberschr. :  Statutum  .Statuimus'.  +  a)  ne  quis. 

362.  1335  April  7. 
Datum  per  copiam  von  Nr.  361   sub  sigillo  curie  Treverensis  sub  a.  d. 

1335.  feria  6.  ante  raraos  palmarum.     K  JjS. 

363.  Maine  1335  April  10. 
lohannes   de   Frideberg^  (aus   Fredeb.   korr.)    Propst  von   St.   Moritz   in 

Maine,  samt  dem  Domdekan  von  Maine  und  dem  Magister  tacobus  de  Muttina 
(liwiena.)  Scolasticus  von  Tull  päpstlicher  E.xekutor  in  Sachen  der  päpstlichen 
Provision  des  Albertus  Finkonis  Stiftsherrn  von  Aschaßenbiirg  zu  einer  Stifts- 
stelle und  Pfründe  daselbst,  an  die  Plebane  der  Pfarrkirchen  St.  Marien  und 
St.  Agaten  daselbst,  ferner  zu  Roda  (Ober-Nieder-Roden),  Munstere  i'Miinster), 
Dyppburg-  {Dieburg),  Omstad  t  Gross- Klein- Umstadt ' ,  Zymniern  l  Gross-Klein- 
Zimmern)  und  an  lohannes  dictus  ScheIh(orn?)  Mainzer  Kleriker:  er  verleiht 


1335  Märe  30-jHin   I  201 

dem  persönlich  erschienenen  Albertus  Finkonis  die  Pfründe  des  verstorbenen 
Stiftsherrn  Herrn  Albertus  dictus  Dubhern,  die  Jener  unter  der  Voraussetzung, 
dass  sie  ihm  von  Rechts  wegen  gebühre,  bereits  empfangen  hat,  investiert 
ihn  feierlich  per  annulum  nostrum,  unbeschadet  der  in  einem  Notariats- 
instrument ausführlich  enthaltenen  Erklärung  Alber ts,  und  befehlt  den 
Adressaten,  persönlich  in  der  Kirche  zu  Aschaffenburg  Dekan,  Kantor,  Kustos 
und  alle  anderen  Stiftsherren,  Würdenträger  und  Beamte  anzuhalten,  dass 
sie  bei  den  in  den  Prozessen  des  lacobus  de  Mutena  angedrohten  Strafen  der 
Exkommunikation,  Suspension  und  des  Interdiktes  den  Albertus  Finkonis  auf- 
nehmen und  in  Genuss  seiner  Pfründe  setzen.  Cum  alias  —  D.  Mogontie  a. 
d.  1335.  quarto  idus  aprilis.  Zum  Zeichen  der  Ausführung  sollen  sie  diesen 
Brief  besiegelt  zurückgeben.     D.  per  copiam.  —  K  4^2. 

364.  [1335  nach  April  13]. 
Vor  Dekan,  Kantor,  Kustos  und  den  übrigen  gegenwärtigen  Stifts- 
herren von  Aschaffenburg  erklärt  Albertus  Finkonis  Sti/tsherr  daselbst,  dass 
er  mit  der  vor  ihnen  erfolgten  Verlesung  der  Nr  363  von  der  früheren  Ver- 
lesung in  die  cene  domini  proxime  preterita  (April  13),  die  vor  dem  Dekan 
und  zahlreichen  sich  entfernenden  und  nicht  zuhören  wollenden  Stiftsherren 
ante  domum  cappellarem  der  Kirche  erfolgt  sei,  nicht  zurücktrete.  Coram 
vobis.     Ohne  Datum.  —  K  423. 

365.  1335  April  15. 
An    den    bescheidenen   Meister  Rudolfus  dictus  Losse   Kleriker  Mainzer 

Diözese  der  Bruder  Geraldus  ordinis  fratrum  Minorum  generalis  minister  et 
servus:  verleiht  ihtn  und  seinem  Bruder  dem  Knappen  Hermannus  die  Ge- 
meinschaft aller  Heilsmittel,  das  heisst  die  Bruderschaft  des  Ordens. 
Divinis  erudimur  —  D.  a.  dem.  1335.  XV.  (nachgetr.)  die  mensis  aprilis.  — 
K  183. 

366.  Avignon  1335  April  27. 
Der    Bruder   Guillelmus    prior   generalis   ordinis    fratrum    Heremitarum 

sancti  Augustini  an  die  ehrsamen  Hermannus  und  Rudolfus  dicti  Losse  Ge- 
brüder: verleiht  ihnen  Anteil  an  allen  Heilsmitteln,  das  heisst  die  Bruder- 
schaft seines  Ordens;  insbesondere  soll  nach  ihrem  Tode  ihrer  gedacht 
werden  wie  der  anderen  Brüder.  Siegler:  der  Aussteller  mit  dem  sigillura 
seiner  confraternitas.  Quia  sancti  propositi  —  D.  Avinion(e)  a.  dorn.  1335. 
(V  nachgetr.)  die  XXVII*  mensis  aprilis.  —  K  ITQ. 

367.  *  Avignon  1335  Mai  1. 
Instrument  des  kaiserlichen  öffentlichen  Notars  lohannes  de  Crucenaco 

Klerikers  Mainzer  Diözese:  a.  1335.  ind.  3.  die  prima  mensis  maii  pont.  — 
Benedict!  pape  XII.  a.  primo  hat  in  seiner  Gegenwart  der  ehrbare  Meister 
Rodolfus  dictus  Lusse  Kleriker  Mainzer  Diözese  Avinione  in  hospicio  habi- 
tacionis  des  ehrbaren  Herrn  Engelbertus  Rektors  der  Kirche  in  Etzel  (?) 
Mainzer  Diözese  die  abwesenden  ehrbaren  und  bescheidenen  Herren  Dythmarus 
dictus  Mule  Stiftsherrn  von  St.  Marien  zu  Erfurt,  VVernherus  de  Adelemschen, 
lohannes  de  Arwilre,  dessen  Brüder  den  Priester  Conradus  und  den  Kleriker 
Nicolaus  de  Erfordia  Mainzer,  Kölner  und  Trierer  Diözesen  zum  Empfang 
der  ihm  verliehenen  oder  zu  verleihenden  Pfründe  [in  Nalbach]  als  seine 
Prokuratoren  und  nuncii  speciales  bestellt.  Zeugen .'  die  ehrbaren  Engel- 
bertus (der  erwähnte),  Gerhardus  de  Besä  Kleriker  Mainzer  Diözese  und 
lohannes  lohannis  laicus  Trecensis  (Troyes).  —  D  <)4.  Orig.  mit  dem  Signet 
(4^3  Kleeblätter  im  viergeteilten  Kreise)  des  Notars. 

368.  1335  Juni  1. 
Die  Richter  des  Mainzer  Stuhls  an  alle  Leser  dieser  Urkunde:  ent- 
scheiden die  Klage  des  Klerikers  Meister  Rudolphus  dictus  Lusse  gegen 
Albertus  dictus  Ackirman  opidanus  Ysenacensis  (aus  Ysnac.  korr.)  gemäss 
einer  eingerückten  Klageschrift  Rudolfs,  nach  welcher  Albert  eine  für  die 
von  ihm  in  terminis  viUarum  Stregkede  fStregda)  et  Meynhard.  (nur  Meinris - 
husen  [Wüsttnig]  in  Losses  Ueberschrift)  besessenen  Aecker  fällige  Jahres- 
rente von  15  Denaren  Eisenacher  Münze  dem  Rudolf  14  Jahre  lang,  in  Summa 
17  Schillinge  und  6  Denare,  versessen  und  hinterzogen  hat,  im  Prozesswege 
SU  Rudolfs  Gunsten.  Noveritis  quod  cum  magister  —  lata  est  hec  sentencia 
a.  d.  1335.  kal.  iunii.  —  K  237. 


202  Nr.  369—375 

369.  Avignon  1335  Juni  6. 
Der  Mainser  Kleriker   Heinrich  Katsmann  von   Fritzlar 

quittiert  dem  Rudolf  Lasse  über  31  Gulden  für  ein  Exemplar 
der  Dekretalen  Gregors  IX. 

K  iSii). 

Omnibus  presentes  visuris  ego  Heynricus  dictus  Caczman 
de  Friczlaria  clericus  Mogunt(ine)  dyocesis  cupio  fore  notum 
dominum  Rudolfum  dictum  Losse  clericum  Mogunt(ine)  dyocesis 
michi  dedisse  ac  persolvisse  XXXI  florenos  auri  et  boni  ponderis, 
quos  michi  solvere  tenebatur  ex  causa  vendicionis  quarundem 
decretalium  sibi  per  me  venditarum  ac  prestita  sibi  more  Romane 
curie  de  evictione  ac  vicio  caucione,  de  quibus  quidem  XXXI 
florenis  michi,  ut  promissum  est,  solutis  prefatum  dominum  Rudolfum, 
heredes  ac  successores  ipsius  quoscumque  absolvo,  libero  atque 
quito  et  in  signum  solucionis  ac  quitacionis  premissorum  ego 
Heynricus  Caczman  predictus  meum  sigillum  apposui    huic  carte. 

Datum  Avinione    anno   domini  M*'CCC''XXXV''   tercia  feria 
post  festum  penthecosten. 
I)  Ueherschr.:  Littera  super  solucione  decretalium  viridium. 

370.  1335  Juli  1. 
Der  Richter   der   Kurie   des   Herrn  lohannes  de  Treveri   Archidiakons 

von  St.  Mauricius  in  Tholeya  (Tholey)  an  der  Trierer  Kirche  an  den  be- 
scheidenen Dekan  des  Landkapitels  von  Marcetum  (Mersig):  befiehlt  ihm, 
nachdem  dem  Archidiakon  und  ihm  als  dessen  Vertreter  der  bescheidene 
Meister  Rudolfus  dictus  Lusse  Kleriker  durch  den  ehrenwerten  Herrn  Gotfridus 
Propst  von  St.  Symeon  in  Trier  als  Patronatsherrn  für  die  vakante  Pfarr- 
kirche in  Nailbach  (Nalb-)  präsentiert  norden  ist  (Nr  355),  persönlich  oder 
durch  eilten  Anderen  in  der  Kirche  zu  N.  Alle,  die  einen  Anspruch  auf  die- 
selbe zti  haben  glauben,  ad  feriam  sextam  proximam  ante  festum  beati  Kyliani 
(Juli  7)  vor  ihn  zu  laden ;  erscheint  Niemand,  wird  er  Rudolf  investieren. 
Der  Adressat  soll  schriftlich  berichten.  Cum  discretus  —  D.  a.  dorn.  1335. 
sabbato  post  festum  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum.  Unterschrift : 
E(g:o)  (oder  Subskriptionszeichen)  Ar(noldus?)  de  Colonia.  —  K  2JQ. 

371.  1335  Juli  3. 
An  den  bescheidenen  Mann  Richter  des  Herrn  lohannes  Trierer  Archi- 
diakons Egidius  Dekan  des  Landkapitels  von  Marcetum  (Merzig):  meldet 
ihm  durch  Transfix  an  die  zurückgesandte  Nr.  370,  dass  er  dasselbe  feria 
secunda  ante  festum  beati  Kyliani  wörtlich  ausgeführt  hat.  Siegler:  der  Aus- 
steller.   Noveritis  quod  presens  —  D.  a.  dom.  1335.  die  predicto.  —  K  240. 

372.  1335  Juli  8. 
Der  Richter   der  Kurie   des  Herrn  Archidiakonen   Johannes  de  Treveri 

an  den  Dekan  des  Landkapitels  von  Marcetum  (Mersig) :  nachdem  dem  Archi- 
diakon und  ihm  als  dessen  Vertreter  der  bescheidene  Kleriker  Meister 
Rodolphus  dictus  Losse  durch  den  ehrenwerten  Herrn  Gotfridus  Propst  von 
St.  Symeon  in  Trier  als  Patronatsherrn  für  die  vakante  Pfarrkirche  in  Nail- 
bach (Nalb-)  präsentiert  worden  ist  (Nr.  355),  hat  er  auf  den  7.  Juli  Alle, 
die  auf  die  Kirche  einen  Anspruch  zu  haben  glauben,  vor  sich  laden  lassen 
(Nr.  370 f.) ;  da  an  diesem  Tage  nur  Rudolf,  durch  seinen  Prokurator 
Konradus  de  Arwilre  vertreten  ist,  hat  er  denselben  per  librum,  ut  moris  est, 
investiert  sowie  ihm  die  Seelsorge  und  die  Hut  der  Reliquien  anvertraut  und 
befiehlt  dem  Adressaten,  ihn  oder  seinen  Prokurator  an  Ort  und  Stelle  per- 
sönlich oder  durch  einen  Anderen  in  den  Besitz  der  Kirche  einzuweisen  und 
ihm  den  Gehorsam  der  Pfarreiinsassen  und  den  Gcnuss  der  Einkünfte  zu 
verschaffen  ;  über  die  Ausführung  soll  er  schriftlich  berichten.  Cum  discretus 
vir  —  D.  a.  dom.  1335.  ipsa  die  beati  Kyliani  hora  prime.  —  K  2^^. 


J335  Jum  6-Juli  17  '  203 

373.  1335  Juli  9. 
An   den  Richter  der  Kurie   des   Herrn  lohannes    Trierer   Archidiakons 

Egidius  Dekan  des  Landkapitels  von  Marcetum  (Merzig):  meldet  ihm  durch 
Transfix  Zu  Nr.  372  dessen  Ausführung  dominica  proxima  post  Kyliani. 
Siegler:  der  Aussteller  Noveritis  quod  mandata  —  D.  a.  dorn.  1335.  dominica 
predicta  hora  misse.  —  K  2£Ta. 

374.  1335  Juli  20. 
Margareta   de  Virmmersdorf  Witzve   des  lacobus  dictus  Mumerson    und 

Emundus  ihr  Sohn  durch  den  ihm  vom  Offizial  der  Trierer  Kurie  zum  Vor- 
mund fcuratorj  gesetzten  Philippiis  de  Wizkirchen  verkaufen  ihre  beiden 
Dörfer  superius  Wilre  und  inferius  Wilre  nuncupatas  vulgariter  Diippinwilre 
(Weiler  bei  Kochern)  cum  districtu,  onere  et  honore  in  horainibus,  iuris- 
dictionibus  altis  et  bassis  samt  Zubehör  mit  Zustimmung  des  Erzbischofs 
Daldewin,  von  dem  sie  zu  Lehen  gehen,  manu  sociata  parique  consensu  ac 
unanirai  voluntate  an  lohannes  dictus  Kacgele  burgravius  in  Griraberch  (y  über 
m  nachgetragen  ;  -bürg)  für  bereits  bar  bezahlte  70  Pfund  rechter  und  guter 
Trierer  Pfennige  und  versprechen,  Garantie  dafür  zu  leisten;  insbesondere 
verzichtet  Margareta  auf  ihr  Privilegium  dotis,  dotalicii  seu  dotacionis  propter 
nupcias.  Siegler:  auf  Bitten  der  siegellosen  Aussteller  Erzbischof  Baldewin 
zugleich  zum  Zeichen  seiner  Zustimmung  unter  Vorbehalt  seiner  Lehensrechte, 
der  Offizial  der  Trierer  Kurie  zum  Zeichen  seiner  Vormundschaftsbestellung, 
die  Herren  Thilmannus  dominus  de  Swarczenberch  und  Philippus  dominus  de 
Wizkirchen  milites.  D.  a.  dorn.  1335.  feria  quinta  ante  festum  sancte  Marie 
Magdalene.  —  K  424. 

375.  f-v.^  1335  Juli  17. 
Ersbischof  Baldewin  von  Trier  befiehlt,  gegen  die  bei  den 

leisten   Visitationen  denunsierten  Personen  einsuschr eilen. 

K  460I). 

Balde(winus)  dei  gratia  sancte  Trever(ensis)  ecclesie  archi- 
episcopus  et  cetera  dilectis  nobis  Helye  preposito  monasterii  in 
Meynvelt  et  lohanni  de  Duna  cappellanis  nostris  necnon  [lohanni]*) 
laquelonis  curie  nostre  sigillifero  salutem  in  domino.  /.    Cum 

nonnuUe  persone  tarn  reiigionis  ecclesiastice  quam  seculares  super 
diversis  viciorum  enormibus  excessibus  in  nostris  visitacionibus 
preteritis  commissariis  super  hoc  deputatis  a  nobis  sint  delate, 
nos  igitur  conscienciam  nostram  maculare  nolentes  nee  volentes 
huiusmodi  excessus  oculis  conniventibus  dimittere  incorrectos  hinc 
est,  quod  vobis  conmittimus  districte  precipiendo  mandantes,  qua- 
tenus  huiusmodi  personas  cuiuscunque  Status,  ordinis,  gradus  vel 
condiciopis  existentes,  ut  premittitur,  delatas,  denunciatas  vel  eciam 
accusatas  aut  alias  denunciatas  vel  denunciandas  super  excessibus 
quibuscunque    Treveris    coram    vobis    evocetis  dantes    vobis 

potestatem  et  mandatum  speciale  nee  non  plenam  et  liberam 
auctoritatem  ipsis  personis  se  defendere  vel  tueri  volentibus  arti- 
culos  sive  capitula  super  huiusmodi  excessibus  porrigendi,  tradendi, 
fatentes  seu  convictos  puniendi,  corrigendi,  absolvendi,  eciam  in 
casibus  nobis  reservatis  sentencias  et  interlocutoria  super  hoc  pro- 
ferendi, appellationes  dandi  et  omnia  alia  et  singula  faciendi,  que 
circa    hoc  sunt    necessaria.  2.   Commissionem  autem   nostram 

huiusmodi  solum  extendi  volumus  quoad  iurisdictionem  sedis  nostre 
Trever(ensis),  quod,  si  non  omnes  hiis  negociis  aut  eorum  ali- 
quibus  comode  poteritis  interesse,  duo  aut  unus  vestrum  ea  nichi- 
lominus  adinpleant  et  eciam  exequantur,  facientes,  quod  decreveritis 
auctoritate  nostra  per  censuram  ecclesiasticam  firmiter  observari. 


204  ^^-  376—377 

3.  Testes  autem,  qui  fuerunt  nominati,  si  se  gracia,  odio  vel  timore 
subtraxerint,  eadem  censura  conpellatis  veritati  testimonium  per- 
hibere,  presentibus  post  nostram  revocacionem  minime  valituris. 
Datum  anno  domini  M''CCC''XXX''V''  sub  secreto  nostro  die 
XVIP  mensis  iulii. 
I)   Ueberschr.:  Correctionis  post  visitacionem  conpromissum.  +  a)  fehlt. 

376.  [1335  Juli  19]. 
Derselbe    an    den  Abt   von   St.  Mathias    extra    muros   Treverenses,   den 

Burdekan  von  Trier  und  alle  seine  geistlichen  Untertanen,  die  mit  der  Sache 
be/asst  werden:  der  Abt  von  St.  Martin  prope  muros  Treverenses  ist  von  ihm 
mit  der  Untersuchung  der  zwiespältig  auf  Bo(emundus)  de  Saraponte  Archi- 
diakon  von  Trier  und  Johannes  de  Celobrio  Kantor  des  Trierer  Doms  ge- 
fallenen Wahl  für  die  durch  den  Tod  des  Propstes  Petrus  de  Pallac(iolo)  er- 
ledigte Propstei  von  St.  Paulin  betraut  worden,  hat  nach  langwierigem  Pro- 
zess  zu  Gunsten  Boemunds  entschieden,  wovon  seine  darüber  ausgestellte 
Urkunde  ausführlicher  handelt,  und  Baldewin  in  offenem  Briefe  benach- 
richtigt ;  daraufhin  und  auf  die  Bitte  des  persönlich  vor  ihm  erschienenen 
Boemund  erteilt  ihm  der  Erzbischof  in  anbetracht  seiner  Würdigkeit  die  Be- 
stätigung und  investiert  ihn,  ihm  die  Verwaltung  und  Leitung  der  Propstei 
vertrauend,  befiehlt  den  Adressaten ,  ihn  persönlich  in  die  Kirche  zu  St.  Paulin 
einzuweisen,  und  Dekan  und  Kapitel,  ihn  aufzunehmen,  ihm  zu  gehorchen 
und  den  Genuss  der  Propstei  einzuräumen.  Diidum  prepositura  —  D.  Trever(is) 
sub  sigillo  nostro  die  XIX^i  iulii  a.  d.  J335.  —  K  4Ji;  Orig.  (mit  anhängendem 
Siegel  des  Ausstellers]  in  Koblenz  (Abt.  213  nr.  65):  vgl.  Goerz  77. 

377.  1335  Juli  20. 
Die  von  Stein- Kallenf eis,  Wilhelm  Flach  von  Schwarsen- 

berg  und  die  von  Kellenbach  verbinden  sich  mit  Ersbischof 
Baldewin. 

D  138^)  Entwurf;  zwei  Originale  in  Koblenz  Abt.  1  A  nr.  827  (l) 
und  828  (2;  dazu  die  gleichlautende  und  -zeitige  Erklärung  Ulrichs  vom 
Stein)  sowie  eines  in  München  Mainz  Erzst.  fasc.  78-  Die  Reinschriften 
stimmen   im    Wesentlichen   mit   dem    korrigierten  D   überein;   vgl.   nur  N.  n. 

1.  Wir  Brenner,  lohan  und  Eberhart*)  gebrudere,  lohan 
Plate,  Emmerich,  Hug  und  Frederich'^)  vom<me>'=)  Steyne  ■*  uff 
Kaldenfels  '',  Wilhelm  Flache'')  von Swarczenberg  rittere,  Frederich 
und  lohan  <GuIe>  von  Kelenbach*^)  und  Wynant  von  <me  Steyn> 
deme  selben  Steyn  knechte  dun  kunt  allen  luden,  daz  wir  vor  uns 
und  alle  <  unser,  der  >,  ■*  die  "  . .  gemeyner  zfi  deme  Steyne  "*  vor- 
genant 0  und  zu  Kaldenfels",  die  itzunt  sin  oder  her  nach  koment, 
■*  uz  genomen  hern  lohan*^)  von  Elcz'')  und  Wynanden')  v[on] 
Waldecken'') ",  geredit  und  uns  verbunden  han  gegen  deme  er- 
werdegen  in  gote  vater  und  herren  unserm  herren  *  hern  Bald(e- 
win)  "  erczebischove  zö  Trire,  phleger  der  stifte  zfi  Mencze  und 
zfi  Spire,  und  den  selben  stieften,  daz  wir  wider  en  noch  wider 
die  selben  drie  stifte  noch  wider  "*  ir "  dekeynen  "  noch  wider 
ymannen  der  selben  drier  stifte  Trire,  Mencze  und  Spire  "  nymmer 
nicht  gedun  sollen  mit  worten  noch  mit  werken  noch  mit  keynen 
<  stucke  >  andern  stucken,  is  en  were  danne,  daz  ieman  uz  den 
vorgenanten  bischtomen  unrecht  teden  uns  oder  ieman  <  unserm  > 
■*  der  vorgenanten "  gemeyner,  der  mag  sich  mit  sime  teile  des 
huses  zfi  me  Steyne  behelfen,  also  daz  er  is  vore  uzgetragen 
habe  *  mit  urteylen  unverzogelichen "  vor  dem  bischove  "  der 
vorgenanten  b3^schdome  ",  den  der  zu  der  züt  zfi  verantwertene 
an  gehöret  <  mit  siner  manne  urteil  >.        2.  Were  aber,  daz  er 


J335  Juli  19—20  205 

an  gehorte  "^  oder  daz  iz  an  ginge  ^  den  .  .  bischof  von  Spire, 
so  mögen  wir  daz  vor  ieme  selbens  dun  uzdragen  oder  vor  deme 
ertzebischove  von  Mencze,  der  zu  ziiden  ist.  5.  Were  ouch, 
daz  wir  oder  ieman  <  unser  >  "^  der  vorgenanten "  gemeyner 
<  vom  Steyne  >  icht  zfi  schaffene  gewunen  mit  unserm  vor- 
genanten Herren  ertzebischof  Bald(ewin)  oder  mit  keyme  siner 
nachkomen,  in  welicher  der  drier  bischtome  eyme  daz  sie,  der 
mag  sich  mit  sime  teile  des  hus  zu  me  Steyne  behelfen,  also  daz 
er  iz  vore  uz  getragen  habe  "  mit  urteylen  unverzogelichen  ^  vor 
deme  bischove,  wider  den  er  sich  behelfen  wil  <  mit  des  selben 
bischoves  mannen  urteiln  >,  ane  wo  iz  an  gienge  eynen  bischof 
von  <  Trire  >  "Spire",  da  mögen  wir  daz  uzdragen  vor  "  yme 
oder  vor  "  dem  erczebischove  von  Mencze,  als  da  vore  geschrieben 
ist.  4a.    <"  Wo  ouch  unser  vorgenanter  herre,  sine   . .  nach- 

komen oder  die  iren  mit  uns  oder  mit  der  gemeyner  eyme  icht 
zu  dune  oder  zu  schaffene  hetten,  des  sullen  wir  recht  geben  und 
nemen  vor  unserm  vorgenanten  herren  oder  vor  deme  siner 
nachkomen,  den  iz  an  gienge  von  sines  oder  der  siner  wegen  ">. 
b.  <''Und  wo  wir  oder  der  vorgenanten  ..gemeyner  keyner 
mit  unserm  vorgenanten  herren  erczebischove  Bald(ewin)  oder 
mit  keyme  siner  nachkomen  in  den  drin  stieften  oder  mit  den 
iren  oder  sie  mit  uns  oder  mit  unser  eyme  icht  zu  dune  oder  zfi 
schaffene  gewonnen,  so  sullen  wir  vor  unserm  vorgenanten  herren 
ertzebischove  Bald(ewin)  oder  vor  deme  siner  nachkomen  in  der 
drier  stifte  eyme,  den  iz  an  gienge,  recht  geben  und  nemen  *■>. 
5.  Vortme  were,  daz  wir  oder  <  unser  >  "*  der  **  gemeyner 
keyner  nfi  oder  hernach  icht  brechen  diser  vore  oder  nach  ge- 
schriben  stucke  oder  sie  nicht  enhilden,  daz  sullen  wir  und  die 
gemeyner  vorgenant  uff  richten  dem  vorgenanten  unserm  herren 
ertzebischove  Bald(ewine),  sinen  stiften  <  oder  >  "^  und  "  sinen 
nachkomen  in  den  drin  stiften  bynnen  vier  wochen  zu  zelne  von 
dem  dage,  als  iz  gevordert  wirt  zfi  me  Steyne  oder  an  ettes- 
lichen  der  selben  gemeyner,  die  da  wonhaftig  weren,  und  sullent 
die  . .  gemeyner  des  gemeyners  teil,  der  übergriffen  hait,  da 
vore  uff  Halden  "^  binnen  den  selben  vier  wechen  ^  ane  en  oder 
keynen  der  siner  dar  uff  zu  lazene  biz  also  lange,  <  biz  >  daz 
den  . .  gemeynern  der  schade  uff  gericht  und  vergolden  wirt. 
Daz  selbe  sol  man  zfi  glicher  wiis  ouch  dun  mit  des  . .  gemeyners 
teile,  der  den  brfich,  der  gesehen  were,  nicht  richten  weide  oder 
der  dar  zfi  nicht  beholfen  were.  6.  Wir  han  ouch  gered, 
wanne  daz  ieman  komet,  den  man  zfi  .  .  gemeyner  "^  zum  Steyne 
oder  zu  Kaldenfels  ^  entpheit  oder  enphahen  wil,  iz  sie  von  ge- 
bfirt,  von  hylich  oder  anders,  ee  man  "  den  ^  enphee  oder  zfi 
gemeyneschaf  laze  komen,  <  so  sal  er  **  di  gemeyner  mit  eyden 
und  mit  briven  *"  wol  versichern  >  "so  sullen  di  gemeyner  von 
yme  <  mit  >  eide,  brive  und  [si]cherheit  nemen,  daz  er "  alle 
dise™)  vore  und  nachgeschriben  stucke  <zfi>  "du  und"  halde<n 
und  zfi  dune  als  wir  sie  gesworn  han  >.  7™*).  "  Und  mitz  disen 
<  stucken  >  ■*  "^  vor  und  nachgeschriben  stucken  "  "  sin  wir  ge- 
sunet  und  verslichtet  umbe  alle<n  schaden  und  >  sache,   die  wir 


206  ^^-  377 

biz  uff  disen  hutegen  tag  in  keyner  hande  wiis  under  eyn  ander 
han  oder  haben  mochten  als  von  den  criegen,  darumb  der  gezog 
gesehen  waz  vor  den  Stein".  8.°)  "^  Aädatur  hie  ad  unam 
litter  am:  Ez  ist  ouch  geret,  daz  unsers  vorgenanten  berren  ertze- 
bischoves  Bald(ewines)  erste  nachkomen  in  dem  ertzebischtome  von 
Mencze  den  vorgenanten  . .  gemeynern  zum  Steyn  eynen  brif, 
der  da  stee  nach  dises  unsers  gegenwerdegen  brives  meynunge, 
geben  sal  mit  sime  ingesigele  versigelt  bynnen  eynem  vierteil 
iares  nach  der  ziit,  daz  en  die  gemeyner  vorgenanten  an  ieme 
kuntlichen  vordem ;  und  entede  er  des  nicht  bynnen  dem  selben 
vierteil  iares,  so  en  sullen  ieme  die  .  .  gemeyner  vorgenant  als 
von  disen  stucken  nicht  verbünden  sin  also  lange,  biz  daz  er  en 
oder  irer  etteslicheme  eynen  solichen  brif,  als  hie  vore  erludet 
ist,  gegibet.  Und  wanne  er  den  gegibit,  so  sullen  die  gemeyner 
schuldig  und  verbunden  sin,  zö  tune  und  zfi  haldene  als  diser  unser 
gegenvyerdegen  brif  heldet  " .  9.  Wir  han  ouch  vor  uns  und  alle 

<  unser  >  "*  di  "  . .  gemeyner  "*  vorgenant  "  ewigclichen  in  guden 
truwen  globet  und  gesichert  und  zfi  den  beilegen  gesworn,  alle 
dise  vore  und  nachgeschreben  stucke  und  ir  ieglich  besundern 
stete,  veste  und  unverbrüchlich  ewigclichen  zfi  haldene  und  nummer 
da  wider  zu  dune  in  keyner  hande  wiis.  Und  wer  da  wider  tede 
<und>  "oder")"  sie  nicht  enhilde,  in  gemeyneschaft  oder  be- 
sundern, der  sal  sin  truwelos,  erlös  und  meyneidig  und  dar"  zu*" 
in  des  babestes  banne  und  in  des  <  heiligen  >  riches  achte  und 
sal  man  en  vor  bennyg  und  vor  <  eyn  verzalten  man  >  "^  echtig  ^ 
halden.  10.  Und  han  uns  dar  über  verzi<h>gen  und  verzihen  uns 
an  diseme  brive  "*  aller  vorderunge  und  **  alles  Schirmes  und  hülfe, 
die  wir  hie  wider  von  geistlichem  oder  werltlicheme  rechte,  von 
gewonheyt  oder  anders  in  keynerhande  wiis  haben  mochten,  uz- 
gescheiden  allerleye  argelist  und  alle  geverde  an  allen  disen  vor 
geschrieben  stucken  "  und  ir  iglichem  ^ .  11.  Und  des  zu  eyner 
ewigen  vestekeyt  und  zfi  cyme  waren  urkonde  so  han  wir  vor 
uns  und  aller  <  unser  ''dere''>  "^  die "  ..gemeyner  vorgenant 
unser  ingesigele  an  disen  brif  gehenket  und  han  gebeden  <  et 
cetera  die  edeln  >  und  bidden  an  disem  brive  die  edeln  herren 
[hernP)  Georgien  greven  von  Veldentze,  hern  Friderichen 
wildegreven  von  Kirb(er)g  hern'')  lohan  wildegreven  von  Däne 
und  rugreven  Cfinrad,  daz  sie  ire  ingesigele  ouch  wullen 
henken  an  disen  brief  zfi  eime  getzfignisse  und  zfi  eime  ör- 
kunde  aller  diser  vorgeschriben  dinge.  12.  Unde  wir  greve 
Georgie  von  Veldencze,  Friderich  wildegreve  von  Kirb(er)g, 
Johan  wildegreve  von  Dfine  unde  rugreve  Cunrad  vorgenante 
erkennen,  daz  wir  durch  bede  willen  hern  . .  Brenners,  lohans  und 
Everhardes  gebrfidere,  lohans  Plate,  Emmeriches,  Höges  und 
Frideriches  vom  me  Steine,  Wilhelms  von  Swarczenberg  rittere, 
Frideriches  und  lohans  von  Kellenbach  unde  Wynandes  vom  me 
Steyme  knechte  von  iren  und  der  vorgenannten  gemeiner  wegen 
unser  ingesigele  an  disen  brief  han  gehangen  zfi  einem  firkfinde 
und  zfi  einem  geczfignisse  aller  diser  vorgeschrieben  stocke,  der 
gegeben  ist,    do  man  tzalte    nach  Cristus  gebfirte   druzcenhundirt 


1335  Juli  21— August  207 

iar,  darnach  in  dem  fumf  und  drizigesten  iare  des  dunrestages 
vor  sente  Marien  Magdalenen  dage. 

I)  Ueberschr.  in  D:  Obligacio  illorum  de  Lapide  cum  doraino  Trever(ensi). 
+  a)  Everh.  1,  2.  +  b)  Frid.  1.  +  c)  von  deme  selben  1.  +  d)  Vlachche  /. 
4-  e)  Kellenb.  /.  +  f)  fehlt  1,  2.  +  g)  Johanne  1.  +  h)  Elz  2.  +  i)  Wynande 
/,  2.  +  k)  Waldecke  1.  +  1)  zu  2.  +  m)  die  1,  2.  +  m*)  Kap.  7  und  8  sind 
in  D  irrtümlich  zwischen  cap.  10  u.  11  eingeschaltet.  -\-  n)  cap.  8  fehlt  in  1; 
dies  ist  also  die  una  littera.  +  o)  unde  1,  2.  +  p)  hern  —  dage  fehlt  D. 
-f-  q)  erg  hern  auf  Rasur  1. 

378.  Trier  1335  Juli  21. 
Erzbischof  Baldeuiii    an    den  frommen    Abt   von    St    Martin    bei   den 

Mauern  von  Trier  und  beliebige  andere  Geistliche :  nach  dem  Tode  des  letzten 
Dompropstes  von  Trier  Nycolaus  de  Hunolsteyn  haben  Dekan  und  Kapitel 
den  lohannes  de  Celobrio  gewählt  und  Baldewin  unter  Mitteilung  der  bezüg- 
lichen Verhatidluitgen  soiuie  des  Wahldekrets  um  Bestätigung  und  Investitur 
gebeten  (4  Originalausfertigungen  in  Koblenz  Abt.  1  D  nr.  535) ;  darauf  hat 
dieser,  nachdem  an  dem  anberaumten  Termin,  der  feria  sexta  ante  festum 
beate  Marie  Magdalene  (Juli  21)  h<ira  prime  bis  zur  hora  vesperarum  kein 
Einspruch  erfolgt  ist,  die  Bestätigung  erteilt  und  Johannes  per  birretum, 
noslrum  investiert  und  eingesetzt ;  er  befiehlt  den  Adressaten,  ihn  einzuweisen 
sowie  Dekan,  Kapitel  und  die  anderen  Untertanen  der  Fropstei,  ihn  binnen 
3  Tagen  nach  erfolgter  Insinuation  aufzunehmen ;  jene  sollen  Baldewin  schrift- 
lich berichten.  Siegler:  der  Aussteller.  Nuper  prepositura  —  D.  Treveris 
a.  dorn.  1335.  die  XXIa  mensis  iulii.  —  AT  4SQ.  —  Ein  innerer  Zusammen- 
hang besteht  mit  Nr.  376. 

379.  [1335  Juli— August]. 
Derselbe  berichtet  Kaiser  Ludwig  von  seiner  Fehde  gegen 

Heinrich  von  Hohenstein  und  bittet  um  Beistand  gegen  den 
Markgrafen  von  Meissen. 

K  £30^).  —  Zur  Sache  vgl.  Beyer,  bes.  18 f. 

Liebir  herre  1  /.  Wizzent,  daz  wir  umb  soliche  sache,  als 
wir  uch  zfi  andirn  ziiden  enboten  han,  zä  Duringen  komen  sin 
und  han  da  angegriffen  unsiu  viende  und  mit  namen  grevin 
Henrich  von  Hoenstein,  des  Sfindirshusin  ist,  der  uns  und  dem 
stifte  von  Mencze  von  langer  ziit  biz  her  viel  unrechtes  hoch- 
fertlichen  getan  hat  und  noch  tut,  den  ir  umb  unsir  bede  willen 
mit  fiwern  gfiten  boten  und  fiwern  brieven  dicke  dar  umb  ervolgit 
hant.  2.  Und  binnen  diesen  dingen*^)  hant  des  marggreven 
von  Myssen,  uwers  eidens,  amtlute  unt  frönt  unsir  frund,  die 
nie  uff  sinen  schaden  quamen  noch  kommen  weiden  und  die  sin 
und  siner  amptlfite  unbesorgit  waren,  nider  geworfen  und  schede- 
lichen gevangen,  also  daz  wir  uns  des  zfi  yme  nit  virsien  enhetten. 
Und  betten  gerne  geseen,  daz  er  die  gevangen  in  uwer  hant  ge- 
stalt  hatte,  ob  sie  zfi  rechte  gevangen  weren,  daz  er  daz  hette 
genozzen'').  Des  enkunden  wir  nicht  bekommen.  3-  Dar  umb 
bitden  und  manen  wir  uch  flizzelich,  lieber  herre,  daz  ir  uns 
wider  den  vorgenanten  marggreven  und  unser  viende  genedig 
und  beholfen  wollent  sin,  als  wir  uch  wal  gloubin  und  ir  uns 
schuldig  sint.  Und  daz  ir  nit  engloubent,  ob  uch  yman  icht  andirs 
von  uns  sagete,  uwern  genedigen  willen  lazzent  uns  wider 
wizzen  mit  desen  boden.         Datum. 

I)   Ueberschr.:  Miss(iva)  ad  Bavarum.  4"  *)  ^o"  ^-  '"  Lücke  nachgetr.    -\-    b) 
no  unsicher. 


I 


208  Nr.  381—384 

380.  [1335]  September  14. 
Die  Grafen  von  Beichlingen  und  Mansjeld,  der  Herr  von 

Heldrungen  und  die  Burggrafen  von  Kirchberg  berichten  dem 
Ersbischof  Baldewin  über  ihr  schwieriges  Verhältnis  sum 
Markgrafen  von  Meissen. 

K  146^).  —  Zur  Sache  vgl.  Beyer  23 ff.  Schon  am  11.  Oktober  kommt 
es  zu  einem  Waffenstillstand  zwischen  den  meisten  der  hier  genannten  Herren 
und  dem  Markgrafen  (v.  Keitzenstein  liegesten  der  Grafen  von  Orlamiinde  152, 
Joh.  Müller:  Mitteilungen  des  Alter tumsver ein  zu  Plauen  i.  Vogtl.  III  S.  XL 
nr.  333). 

Dem  erbern  in  gothe  vatere  unde  heran  *)  unseme  lieben 
Herren  Baldewine  erzebischove  zcu  Trire  eyme  Vormunden  des 
Stiftes  czu  Mencze  enpiten  wir  Henrich  von  gates")  gnaden  greve 
czu  Bychelingen,  Frederich  unse  son,  Busse  greve  czu  Mannes- 
felt,  Friderich  greve  von  Bichelingen  herre  czu  Rotenburg, 
Friderich  herre  czu  Heiderungen,  Albrecht  und  Hartman  ge- 
brudere borcgreven  von  Kerchberg  unse  willege  dienst  czu  allen 
gecziten  bereit.  /.  Lieber  unde  gnediger  herre,  wir  kundigen 
uch,  daz  der  dechan  von  Mencze  von  uwer  wen'')  uns  sere  umme 
hülfe  gemant  hat.  Des  si  wir  lange  begernde  gewest,  daz  ir  uns 
uvere  rotgeben  hetten  gesant,  di[e]  '^)  wir  mochten  gesprechen  umme 
unse  not.  Wanne  der  von  Honsteyn,  der  lit  uns  sere  in  deme 
wege  unde  es  uns  böse  gen  unseme  herren  dem  marcgreven  umme 
sulche  hülfe,  die  wir  uch  han  gethan.  Des  ha  wir  uns  geczogen 
in  eyn  vorwort  dorch  eyne  frist  gegen  unsem  heren")  dem  marc- 
greven unde  beten  uch,  liber  unde  gnediger  herre,  daz  ir  uns 
nach  wollet  sende  uwere  rotengeben  eder  den  dechant,  mit  deme 
wir  mögen  rede    umme  alle  sache.  2.    Auch  sullet  ir  wizzen, 

ir  en  wollet  uwer  gnade  czu  uns  kere  unde  ir  en  wollet  uns  wol 
daran  beware  unde  begnade,  so  vorche^)  wir,  ab  der  marcgreve 
sich  met  der  stat  czu  Erforthe  eyne,  unde  beriche*),  dacz  her  uf 
uns  valle  unde  uns  vorterbe.  Waz  der  von  Honsten  dar  czu  ge- 
dun  mochte,  daz  tethe  hern  gerne.  3.  Wir  bethen  ouch,  waz 
der  apt  von  Oldessleybin  von  unser  aller  wen*)  werbet,  daz  ir 
daz  vornemet  gnedecliche  unde  eme  geloubet. 

Gegeben  an  des  heiigen  crucis  tage  under  eme  ansegele, 
des  wir  alle  gebruchen. 

I)  Ueberschr.:  Littera  confederatorum  cum  domino  Trever(ensi)  de  Thur(ingia). 

+  a)  Ä".  -f"  b)  ^  wegen.  +  c)  dir  (e  über  i). 

381.  Lager  vor  Döllstadt  1335  Oktober  1. 
Ersbischof  Baldewin  sendet  Boten  sum  Abt  Heinrich  von 

Fulda,  um  ein  Bündnis  absuschliessen. 

K  1S7I). 

Domine  Fulden(sis),  amice  sincere  dilectel  Mittimus  ad 
vos  seu  vestros  amicos  per  vos  ad  infrascripta  deputatos  Siffridum 
de  Hallis  cantorem  sancte  Marie  Erforden(sis),  Rudolfum  dictum 
Losse  notarium  nostrum  una  cum  aliis  amicis  nostris,  quos  ad  hoc 
assumserint,  ad  tractandum  et  perficiendum  vobiscum  aut  cum 
pretactis  amicis  vestris  super  confederacionibus  et  ligis  inter  nos 
mutuo  ineundis         rogantes  et  requirentes  vos  aut  prefatos  vestros 


1335  September  14—  Detember   13  209 

amicos,  quatenus  amicis  nostris  predictis  in  hiis,  que  circa  premissa 
egerint  aut  dixerint,  fidem  adhibere  velitis  nostro  nomine 
creditivani. 

Datum    in    castris   ante   Tullestete    kalendis   octob(ris)   anno 
domini  M''CCC"XXX''V*'  sub  sigillo  nostro  secreto  a  tergo. 

Ex    parte    domini    Treverens(is)    sancte    Mogunt(ine)    sedis 
provisoris. 

I)  Ueberschr. :  Potestas  data  cantori  Erford(ensi)  et  michi  ad  tractandum  cum 
domino  Fuldensi. 

382.  1335  Oktober  24. 
Rudolf  und  Hermann  gebrudere  genant  Lossen  verkaufen  ihren  Vettern 

Hanse  und  Dietzel  Lossen  eine  Hufe  mit  Hof  zu  Stochusen  (aus  Stachusen 
zunächst  zu  Stoichusen  karr.;  Siockhaiisen),  die  jetzt  Heynrichis  Nickels  styf- 
niuter  zu  Erbe  inne  hat,  einen  Hof  zu  Luppencze  ( Grossen- Lupnitz),  den  die 
Reinboten  (h  aus  p  korr.)  inne  hat,  und  die  obersten  leybin  an  der  kemanaten  (!) 
zu  Ysenach,  was  Alles  diese  ihnen  für  5  Mark  lötigen  Silbers  verkauft  haben, 
wiederum  für  dieselbe  Summe,  die  sie  zahlen  sollen  vor  Martini,  wie  sie  selbst 
es  getan  hatten,  nachdem  die  Käufer  die  Zinsen  bereits  eingenommen  hatten, 
oder  bis  Michaelis  nächsten  Jahres,  in  welchem  Falle  sie  so  lange  im  Besitze 
des  Objektes  bleiben.  Siegler :  die  Aussteller.  —  der  gegeben  ist,  do  man 
zalde  (davor  sreyp  getilgt)  nach  Cristes  geborte  druzenhundert  iar,  dar  nach 
in  dem  fünf  unde  drizegesten  iare,  des  tinstages  vor  sancte  Symonis  unde 
ludas  tage  der  heiigen  apostelen.  —  K  l8o ;  durchstrichen. 

383.  Aschaffenburg  1335  November  13. 
Instrument    der    öffentlichen    kaiserlichen    Notare,     Kleriker    Mainzer 

Diözese  Theodericus  dictus  Hake  de  Wizzense  und  Gerlacus  Henrici  de  Buts- 
pach  (o  über  u)  über  eine  a.  1335,  die  13.  mensis  noverabris,  hora  eiusdem  diei 
quasi  prima  ind.  4.,  pont.  —  Benedicti  —  pape  XII™'  a.  1.  in  consistorio  ante 
rufam  ianuam,  ubi  iudices  ecclesie  Aschaffenburgensis  —  solent  iudicio  ec- 
clesiastico  presidere,  durch  den  ehrenwerten  Meister  Rudolfus  dictus  Lusse 
Kleriker  des  Königs  Johann  von  Böhmen  und  des  Erzbischofs  Baldewin,  vor- 
gelegte schriftliche  Erklärung  des  Inhalts:  frühzeitig  nach  Gottes  Ratschluss 
beider  Eltern  beraubt,  lange  unter  Vormundschaft  und  noch  jetzt  in  talibus 
annis,  in  quibus  lesus  iunior  factus  maior  in  integrum  restituitur  de  iure 
canonico  et  civili,  protestiert  er  vor  den  genannten  Notaren  und  dem  ganzen 
Umstand,  dass  er  der  Veräusserung  aller  Besitzungen  seiner  Eltern  und 
anderen  Verwandten,  auf  die  er  irgend  ein  Recht  hat,  durch  jene,  soweit  sie 
nach  Beginn  seines  26.  Lebensjahres  ohne  seine  ausdrückliche  Zustimmung 
erfolgt  ist  oder  erfolgen  wird,  nicht  zustimme,  ferner  dass  temporibus  mee 
pupillaris  etatis,  item  temporibus  hostilitatum,  item  temporibus  mearum  ab- 
senciarum  me  in  alienis  ex  necessariis  vel  honestis  causis  existente  provinciis 
in  Bezug  auf  ihn  keine  Verjährung  eingetreten  sei  fnuUa  prescripcio  vel  usu- 
cepio  —  mihi  cucurrit^,  dass  er  diese  Erklärung,  wenn  nötig,  auch  anderwärts 
erneuern  will;  zu  seinen  Prokuratoren  und  Sachwaltern  ernennt  er  die  ab- 
wesenden bescheidenen  Herren  Priester  Hermannus  dictus  Gansouge,  die 
Meister  Cristianus  de  Aquisgrani,  Gerhardus  de  Frankenford  in  Romana 
curia,  Waltherus  de  Casle  et  Porphirius  in  sede  Maguntina  procuratores, 
Meister  Ulricus  rector  parvulorum  apud  sanctum  Georgium  Isenacensem, 
die  Kleriker  Gerardus  de  Besä  und  Bertholdus  dictus  Porditz  sowie  Conradus 
et  lohannes  nati  Henrici  centurionis  de  Apechenellende  und  lohannes  de  Mila 
Mainzer  und  Kölner  Diözese,  um  lingua  laica  vel  latina  in  iudiciis  et  extra 
diese  Erklärung  zu  vertreten,  %tnd  mit  anderen  bestimmten  Vollmachten. 
Zeugen:  die  bescheidenen  und  ehrbaren  Herr  lohannes  de  Treveri  Stiftsherr 
von  Aschaffenburg,  lohannes  de  Bensheim,  lohannes  Villini  (?)  clerici  und 
lohannes  natus  lohannis  dicti  Quedenboum  laicus.  —  K  26^. 

384.  Trier  1335  Dezember  13. 
Erzbischof  Baldewin  sancte  Moguntine  sedis  in  spiritualibus  et  temporali- 

bus  provisor   an    die  Kantoren  sancti  Bartholomei  Frankenfordensis   et   sancti 
Martini  Pingwen(sis)  (Bingen)  ecclesiarum;   beauftragt  sie,   den   von  Rudolf 's 
dictus    Lusse    Pastor    der    Kirche    in    Nalbach   (Nalb-)    seinem    Kleriker   u.    ' 
Nova  Aiamanniae  14 


210  Nr.  385—388 

Albertus  dictus  Finke  de  Heilgenstat  (Heiligenstadt)  bepfründetem  Stiftsherrn 
von  Aschaffenburg  beabsichtigten  Pfründen  tausch ,  falls  es  rechtlich  dabei  zu- 
gehe, zu  vollziehen.  In  negocio  permutacionis  —  D.  Treveris  idus  (!)  decembris 
a.   d.  1335.   sub   sigillo  nostro  secreto.    —    K  22QCI,    eingerückt   in  Nr.  385_ 

385.  Bingen  1335  Dezember  18. 
Instrument  des   Petrus   Gotschalci   de   Andernaco   (Andernach)    Trierer 

Geistlichen  publicus  imperial!  auctoritate  et  sancte  sedis  Moguntine  notarius : 
vor  ihm  und  den  bescheidenen  Johannes  Dylo  f'Dylonis?/'  de  Frankenfort  und 
Ortliebus  Geistlichen  als  Zeugen  haben  a.  1335.  XV.  kal.  mensis  ianuarii,  quod 
fuit  feria  secunda  proiima  ante  diem  beati  Thome  apostoli,  circa  crepusculum 
noctis,  in  curia  des  Erzbischofs  von  Mainz  in  opido  Ping(wensi)  Sita,  ind. 
quarta,  pont.  —  Benedict!  pape  XII!  a.  2.  die  ehrenwerten  Herren  Kantoren 
sancti  Bartholomei  Frankenfordensis  et  sancti  Martini  Pingwensis  ecclesinrum 
auf  Grund  der  am  Schlüsse  mitgeteilten  Ar.  384  Kommissare  Erzbischof 
Baldewins  in  Sachen  des  von  Rudolfus  dictus  Lusse  Pastor  von  Nailbach  (aus 
Nalbach  korr.;  Nalb-)  und  Albertus  dictus  Finke  de  Heilgenstat  (Heiligen- 
stadt) bepfründeten  Stiftsherrn  von  Aschaffenburg  geplanten  Pfründentausches 
sich  von  Albert  und  lohannes  de  Papperg  Kleriker,  dem  Prokurator  Rudolfs, 
die  Rechtmässigkeit  der  Sache  beschwören  lassen,  die  in  ihre  Hände  auf- 
gelassenen Pfründen  empfangen  und  Johannes  für  Rudolf  nach  A.,  Albert 
nach  N.  versetzt.  —  K  22Q, 

386.  Eisenach  1336  Januar  28. 
lohan    Domdechant   von    Mainz,    Heinrich    der    eldere    Vogt   von    Gera, 

Herman  von  Libesberg  und  lohan  groze  von  Sewiczin  der  eldere  erklären  als 
Schiedsleute  über  etwaigen  Bruch  des  zwischen  ihren  Herren,  dem  Erzbischof 
Baldewin  als  Pfleger  von  Mainz  und  dem  Kapitel  von  Mainz  einerseits,  dem 
Markgrafen  Friderich  von  Meissen  andererseits,  abgeschlossenen  Vertrages 
(verloren  ?),  wenn  dieser  nach  ihrer  Entscheidung  gebrochen  werde,  so  sollten 
die  festen  Leute  Herr  Fritze  von  Wangeheini,  Wetzel  von  me  Steyne,  Otte 
von  Stutternheym,  Titerich  Vogt  zu  Mulburg  (Mühlberg),  Apel  von  Erbars- 
husen  und  lohan  von  Wizzengerode  in  einem  Falle  die  markgräjliche  Feste 
Tungesbrucke  (Thamsbrück)  nach  geschehener  Mahnung  in  Eisenach  dem  Erz- 
bischof, im  anderen  Falle  das  mainzische  Haus  zu  Mühlberg  nach  Mahnung 
zu  Mühlberg  überantworten,  einlösbar  für  2000  Mark  Silbers.  Siegler  die 
Aussteller.  —  der  gegebin  ist  zu  Ysenach,  da  man  zelte  nah  Cristes  geburte 
druczhenhundert  iare  dar  nah  in  dem  sechs  und  drizigestem  iare  an  deme 
sunnetage,  als  man  singit  .Circumdederunt'.  —  Abschr.,  mit  Nr.  3S9  auf  dem- 
selben Pergamentblatt  vereinigt,  in  Gotha,  Abt.  QQ  XIV^  (Urkunden  aus  dem 
Wittenbergischen  Gesamtarchiv)  nr.  144 '.  —  2«»-  Sache  vgl.  Beyer  23,  B. 
Schmidt  Urkundenbuch  der  Vögte  von  Weida,  Gera  und  Plauen  I  (1885) 
nrr.  764,  7'66  sowie  unten  Nr.  389. 

387.  Benheim  [1332—1336]  Februar  3. 
Ritter  Heinrich  von  Fleckensteiii   meldet  dem  Ersbischof 

Baldewin,  unter  welchen  Bedingungen  er  das  linksrheinische 
Amt  des  Bistums  Speyer  übernehmen  wolle.  Der  Domdekan 
von  Mains  bittet  denselben  um  Nachricht  in  dieser  Sache. 

Original-Brief  in  Koblenz  (Abt.  1  A  I  nr.  852),  gefaltet  und  verschlossen 
gewesen,  mit  6  mal  3  Siegelschnitten,  ohne  Siegelspur  (A).  Den  Nachtrag  unter 
dem  Datum  hat  der  Domdekan  Johannes  offenbar  selbst  geschrieben.  Er 
scheint  demnach  schon  vor  dem  Herbst  1336,  wo  er  sich  um  das  Bistum  be- 
warb (vgl.  Nr.  416,  K.  Müller  II 107),  Interesse  für  Speyer  gehabt  zu  haben. 
Im  übrigen  wird  die  Einreihung  der  U.  durch  Beginn  (vgl.  Dotninicus  299 
N.  2)  und  Ende  (1336)  der  Pflegschaft  Baldewins  über  Sp.  bestimmt. 

Deme  edeln  hocgelobeten  ffirsten  und  mime  gnedigen  harren 
. .  Baldewin  von  gocz  gnaden  erzebischof  zfi  Triere  pleger  des 
heiigen  stfilz  zfi  Mencze  und  des  bistummes  zfi  Spire  .  .  enbfiht 
ich  Heinrich  von  Fleckenstein  ein  ritter  mie'')  gewilligen  dinst  zfi 
allen  ziden  gereiht.  /.  Herre,  wiszent,  alz  ich  von  ■*  uch  *  bin 
gescheiden*')  umbe  daz  ambaiht  des  bistummes  zfi  Spire  hie  diszite 


1335  Dezember  18— 1336  Februar  IS  211 

Rynes  mir  zfi  lyhenne  von  fiwern  gnaden,  daz  han  ich  mich  be- 
rathen  miht  min  frönden  und  die  ouch  '^)  des  Stiftes  frfint  sint,  daz 
ich  von  zvpolf  kneithen  miht  **  mir  ^  gewaffent  zfi  ritenne  "*  und  *" 
des  bistumm  zfi  beschirmenne  <in>nemmen  wil  seiz  hfindert 
phfint  haller  ein  iar  umbe  uf  rfistflnge  der  selben  kneithe,  also, 
wanne  sie  in  dem  bistumme  sint,  daz  sie  ouch*^)  in  des  Stiftes  kosten 
sfiUent  "^sin^,  und  von  fflnszig*)  kneithen  die  vesten  zfi  behfittenne 
von  ieklichemme  seszehen  phfint  haller  ouch"^)  ein  iar,  und  sfillent 
die  in  minre  koste  sin  ane  des  Stiftes  schaden ;  und  dfinket,  daz 
alle  mine  frfint,  wie  es  wenig  gnfig  sie.  Und  were  och,  daz  ich 
oder  die  selben  dyener  oder  andere,  die  von  des  Stiftes  wegen 
und  miht  fiwerm  willen  bie  mir  "^  werent  ^  oder  "^  bie  *  dem  stifte, 
iht  vfirlfirent,  daz  sfilte  ouch'^)  von  des  Stiftes  wegen  värgfilten 
werden.  2.  Ouch*^)  sfillent  ir  wiszen,  alz  ich  von  uch  gescheiden '') 
bin  umbe  Sicherheit,  ob  ir  abe  gingent,  daz  got  wende,  daz  ich 
dem  stifte  zfi  Mencze  die  vesten  sfilte  antwfirten ;  die  Sicherheit 
wil  ich  uch,  do  mitte  uch  wol  begnflget.  Und  waz  do  mitte 
uwerz  willen  sie,  daz  enbiethent  mir  oder  uw[er]me  scriber  zfi 
Luterburg  miht  diszem  bodem. 

.  .  Datum  in  Benheim  crastino  purificacionis  b[eate]  M(arie). 

**  Herre,  disen  brief  han  ich  uffegebrochin.  Und  waz  auwer 
wille  sie,  daz  lant  mich  en[d]elich  wissen  mit  eime  lofenden  boden. 
Ex  parte  decani  Mog(untini)  ^ . 

Rückwärts:  . .  Reverendo  in  Christo  patri  ac  domino  . . 
domino  Baldew(ino)  sancte  Treveren(sis)  ecclesie  archiepiscopo. 
a)  A.  -\-  b)  i  über  e.  +  c)  u  über  o. 

388.  Prag  1336  Februar  18. 

König  Johann  von  Böhmen  ersucht  durch  Graf  Berthold 
von  Henneberg  drohend  um  eine  Zusammenkunft  mit  Ludwig, 
dem  Bayern  wegen  der  kärnthnischen  Erbfolge. 

K  122^).  —  Das  bedeutsame  Schreiben  ist  unmittelbar  vor  König 
Johanns  Ein/all  in  Oesterreich  geschrieben,  stellt  sich  also  recht  eigentlich 
als  ein  Rechtfertigungsversuch  dieses  Schrittes  dar.  Zugleich  wirft  es  aber 
auch  neues  Licht  auf  die  Vorgeschichte  des  Konfliktes  zwischen  dem  Böhmen 
und  dem  Bayern. 

Magnifico  ac  spectabili  viro  domino  Ber(toldo)  comiti  de 
Hennenberg  amico  nostro  karissimo  lo(hannes)  dei  gratia  Bohem(ie) 
rex  ac  Luczemb(urgensis)  comes  salutem  felicem.  /.  Dilectionem 
vestram  scire  cupimus,  quod  in  nostra  a  regno  nostro  absencia 
nobis  pridie  in  terris  nostris  comitatus  Luczembur(gensis)  consti- 
tutis  dominus  Lud(ewicus),  qui  se  imperatorem  nominat,  per  suas 
querimonias  de  nobis  per  eum  depositas  nobis  detrahere  satagebat 
ea  nobis  asscribens,  de  quibus  deo  teste  sumus  innoxii  penitus  et 
inmunes.  Qua  cum  tarnen  per  ambassiatam  amicorum  et  con- 
siliariorum  nobis  intimata  fuissent,  graviter  egrotabamus.  Tandem 
gratia  dei  resumpta  sanitate  mox  cum  festinancia  regnum  Boem(ie) 
intravimus  et  non  semel,  sed  pluries  sollempnes  nuncios  nostros 
ad  ipsum  misimus  petentes,  ut  nobiscum  ad  certum  terminum  et 
locum  conveniret,  ubi  tarn  nos  quam  ipse  et  amici  nostri  secure 
accedere,  stare  et  abire  possemus  nostram  iusticiam  pariter  et 
innocenciam  ostensuri.  2.    Tandem  cognito,  quod  ipse  in  hoc 

14* 


212  Vr.  388 

subterfugia  et  dilaciones  querebat  et  ne  in  huiusmodi  suspicione 
absque  nostra  culpa  diucius  moraremur  utque  eo  celerius  negotium 
huiusmodi  finem  haberet,  excellentem  principem  dominum  Rud(olfum) 
Saxon(ie)  ducem,  sororium  nostrum  karissimum,  cum  aliis  baronibus 
et  consiliariis  nostris  ad  ipsum  premisimus  et  postea,  ne  idem 
posset  aliquam  racionabilem  excusacionem  pretendere,  personaliter 
in  Bawariam  ivimus,  videlicet  in  Strubyngen  super  Danubium, 
circa  nativitatis  festum  beate  virginis  proxime  elapsum  *)  causa 
secum  conveniendi  Ratisponam  vel  alibi  in  certo  termino,  ubi 
innocenciam  et  iusticiam  nostram  monstraremus,  sperantes  ipsum 
ad  predicta  flectere  et  facilius  inclinare.  Iterato  ad  ipsum  misimus 
ducem  Saxon(ie)  predictum  et  consiliarios  nostros  in  Lengenfelt 
castrum  suum  prope  Ratisponam  situm,  qui  pluries  iverunt  et 
redierunt  nobis  exspectantibus  per  dies  quindecim  continuos  in 
Strubinga.  Et  cum  in  vicino  fuerit,  quesivit  dilaciones  et  ad  ter- 
minum  venire  simpliciter  recusans  alium  terminum  in  octava  beati 
Martini*)  prefixit,  ad  quem  nos  venire  parati  fuimus.  Sed  ipse 
venire  contempsit  et  penitus  recusavit.  3.  Nos  vero  adhuc 
forcius  intendere  et  instare  concordie  volentes  ipso  domino 
Lud(ewico)  Wyennam  veniente^j  ad  ipsum  prefatum  ducem  Saxonie 
et  dominos  Ulr(icum)  de  Hanowe  et  Tymonem  de  Koldicz  misimus 
iterato  significantes  sibi,  quod,  quamquam  priores  terminos  non 
servaverit,  saltem  adhuc  alios  reciperet  et  servaret,  ubi  innocenciam 
nostram  ostendere  possemus,  et  nos  tunc  obtulimus  paratos  venire 
Ratisponam,  Colon(iam),  Wormac(iam),  Pataviam,  Argentinam, 
Basileam,  Oppenh{eim)  vel  Lymppurg  super  Lanam  vel  alteram 
ipsarum.  Qui  hoc  similiter  rennuens  recusavit  et  sie  ab  eo  usque 
in  diem  hodiernum  nunquam  obtinere  potuimus,  ut  aliquem  terminum 
nobiscum    vellet    aliqualiter    observare.  4.    Cupientes    igitur 

ferventibus  desideriis  nostram  iusticiam  et  innocenciam  coram 
electoribus  et  principibus  ac  aliis  baronibus  et  civitatibus  imperii 
ostendere,  predictum  dominum  ducem  Saxon(ie)  cum  aliis  amicis, 
baronibus  et  consiliariis  nostris  ad  terminum  in  Frank(enford),  ad 
quem,  ut  audivimus,  nonnullos  barones,  nobiles  et  civitates  imperii 
convocavit*),  misimus  pro  eo,  ut  hü,  qui  ibidem  presentes  forent, 
nostram  innocenciam  et  iusticiam  valeant  experiri  et  aliis  absenti- 
bus  tandem  possent  melius  declarare.  Parati  semper  etenim  fuimus 
et  sumus  terminos,  ut  predicitur,  secure  per  nos  et  nostros  ac- 
cedendo  visitare  nostram  innocenciam  et  causam  iusticie  ostensuri. 
5.  Preterea  ipse  adhuc  predictis  non  contentus  querimoniis  ducatum 
Karinth(ie),  qui  nostris  ac  domini  Henr(ici)  olim  ducis  Karinth(ie) 
et  comitis  Tyrol(ensis)  pueris  et  demum  ex  maritagio  filie  ipsius 
ducis  loh(anni)  filio  nostro  per  ipsius  legitimam  successionem 
debetur  et  debebatur,  contulit  ducibus  Austr(ie)  *)  in  nostram  et 
dictorum  puerorum  nostrorum  iniuriam  et  violenciam  manifestam 
non  advertens,  quod  dictus  dux  Karinth(ie),  cum  adhuc  viveret, 
et  longe  antea  nobis  recommendaverat  pueros  suos  et  homagium 
fidelitatis  per  nobiles,  cives  et  incolas  ducatus  Karinth(ie)  et  comi- 
tatus     Tyrol(ensis)     exhiberi     curavit.  6.    Idem     eciam     dux 

Karinth(ie)  pluribus  annis  ante  suum  obitum  ab  eo  obtinuit  litteras 


1336  Februar  18  213 

patentes  suo  maiori  sigillo  sigillatas  *),  quarum  copiam  una  cum 
presentibus  vobis  transmittimus,  quod  tarn  filie  quam  filü  dicti 
ducis  Karinth(ie)  quam  eciam  mariti  filiarum  earundem  in  omnibus 
terris  suis  succedere  possent  pleno  iure,  et  eisdem  ducatum 
Karinth(ie)  aliasque  terras  ducis  Karinth(ie)  predicti  contulit  et 
eas  de  ipsis  sollempniter  infeodavit.  7.  Et  tandem,  priusquam 
ipse  dominus  Lud(ewicus)  dictum  ducatum  Karinth(ie)  ipsis  ducibus 
Austr(ie)  contulisset,  rogatus  fuit  et  admonitus  expresse  in  Lyncza 
supra  Danubium  in  colloquio  per  eum  cum  ducibus  Austr(ie) 
habito')  per  dominos  Saxon(ie)  et  Henr(icum)  Bavar(ie)  duces, 
generum  nostrum,  ac  Karolum  marchionem  Maravie  primogenitum 
nostrum  et  alios  nostros  barones,  quod  ipse  collacionem  et  dona- 
cionem  huiusmodi  de  dicto  ducatu  Karinth(ie)  differre  vellet  et 
querimoniis  de  nobis  faciendis  supersederet  usque  ad  nostram 
presenciam  personalem,  eo  quod  tunc  gravi  corporis  infirmitate 
tenebamur,  offerentes  se  pro  nobis,  quod  capta  sanitate  secum 
celerius  ad  terminum  conveniremus  et  exhiberemus  sibi  tam  de 
ducatu  predicto  quam  aliis  opponendis,  quidquid  per  principes  et 
barones  determinaretur,  quod  facere  noluit  et  penitus  recusavit. 
8.  Similiter  et  duces  Austrie,  quibus  per  plures  affinitates  sumus 
coniuncti  —  nullam  sinistram  presumpcionem  vel  suspicionem  de 
ipsis  in  malo  gerebamus,  quin  immo  puram  amiciciam  et  firmam 
concordiam  ab  eis  exspectabamus  — ,  requisiti  ibidem  et  rogati 
cum  instantia  fuerunt  per  dominos  predictos,  ut  a  recepcione  dicti 
ducatus  in  feodum  similiter  usque  ad  nostram  presenciam  abstine- 
rent,  qui  eciam  hoc  totaliter  facere  recusarunt.  9.  Cum  igitur 
ratione  premissorum  ab  iniuriis  et  tot  ac  tantis  violenciis  mani- 
festissimis  nobis  et  pueris  nostris  contra  deum  et  iusticiam  indebite 
irrogatis  mediante  dei  et  amicorum  nostrorum  auxilio  cogamur 
necessario  nos  defendere  et  pro  viribus  tueri,  dilectionem  vestram 
affectu  ampliori,  quo  possumus,  rogamus  attencius,  quatenus,  cum 
simus  unus  ex  electoribus  imperii  et  semper  in  omnibus,  que 
honorem  et  statum  ipsius  respiciunt,  tanquam  sincerissimus  zelator 
fuerimus  effectualiter  prosecuti  et  cottidie  fideliter  prosequamur, 
ipsum  sepefatum  dominum  Lud(ewicum)  ad  hoc  vestris  monitis  et 
suasionibus  salutiferis  inducere  velitis,  ut  adhuc  ad  certum 
terminum,  ubi  tam  nos  et  amici  nostri  quam  ipse  accedere  possimus, 
nedum  ad  exponendum  et  audiendum  innocenciam  et  iusticiam 
nostras  verum  eciam  iniurias  nobis,  pueris  et  amicis  nostris  per 
eum  illatas  et  que  cottidie  inferuntur,  velit  convenire.  10.  Quod 
si  facere  rennueret  vel  eciam  differret,  extunc  petimus  et  rogamus 
vos  utpote  amicum  nostrum  karissimum  et  fidelem  imperii,  quem, 
si  opus  esset,  ex  debito  ab  iniuriis  defenderemus  et  defendere 
teneremur,  ut  sibi  contra  nos  et  pueros  nostros  in  nostri  iniuriam 
non  velitis  assistere  vel  ei  vestrum  prebere  auxilium,  consilium 
aliqualiter  vel  favorem.  Novit  enim  ,deus,  quod  inviti  vellemus 
aliquem  ad  imperium  pertinentem  molestare.  Sed  contra  dictum 
dominum  Lud(ewicum)  nos  cogimur  licet  inviti  defendere,  qui  nos 
et  amicos  nostros  et  pueros  exterminare  et  exhereditare  pro  viribus 
nititur.     Cui   tarnen    semper  in   omnibus   et   per  omnia  pro  totis 


214  Nr.  3S9—393 

viribus  nostris  parati  fuimus  contra  eius  et  imperii  emulos  nostris 
obsequiis  et  beneplacitis  assistere  et  fa[v]ere*)  et  adhuc  essemus  in 
Omnibus  locis,  ubi  facere  possemus,  salvo  honore  nostro,  dummodo 
ipse  huiusmodi  nostra  obsequia  grate  voluisset  acceptare.  De  ipso 
eciam  multas  et  innumeras  haberemus  querimonias  de  violenciis 
et  iniuriis  nobis  per  eum  pluries  allatis  deponere,  prout  per  suas 
litteras  patentes')  ac  alia  rationabilia  documenta  possumus  legitime 
demonstrare,  quibus  ad  presens,  quousque  nostra  innocencia  visa 
fuerit,  intendimus  supersedere,  nisi  vestris  inductionibus  ad  con- 
veniendum  nobiscum  ad  terminum,  ut  predicitur,  nollet  aliqualiter 
inclinari,  quas  extunc  nos  oportebit  undique  publicare.  //.  Hoc 
eciam  vos  non  lateat,  quod  dicti  duces  Austr(ie)  terras  magnifici 
principis  domini  regis  Ungar(ie),  fratris  nostri  karissimi,  quem 
nostris  treugis  nominatim  inclusimus')  et  qui  per  suas  patentes 
litteras '")  et  nuncios  speciales  presentibus  dicto  domino  duce 
Saxon(ie)  et  aliis  consiliarüs  nostris  eisdem  nostris  treugis  se 
inclusit,  et  ipsis  treugis  precedentibus  et  durare  usque  ad  festum 
beati  lohannis  baptiste  ")  debentibus  incendiis,  gwastis  et  rapinis 
hostiliter  invaserunt,  propter  quod  per  ipsum  regem  Ungar(ie)  de 
huiusmodi  treugarum  violacione  moniti  et  requisiti  ipsos^)  duces 
cessare  nolentes,  quin  immo  magis  ac  magis  regnum  Ungar(ie) 
invadentes  diffidavimus  dicto  regi  pro  viribus  assistentes  nostram 
iniuriam,  quantum  possumus,  repulsuri.  12.  Et  si  aliquid  vestre 
discrecioni  contrarium  forsitan  diceretur,  credere  nolite,  quia  omni 
tempore  et  ubilibet  docere  poterimus,  de  hiis  omnibus  plenius 
approbare.  J3.  Super  quo  vestram  nobis  per  latorem  presencium 
rescribi  petimus  voluntatem. 

Datum  Präge  in  dominica,  qua  canitur  Jnvocavit',  anno 
domini  MOCCCXXXOVP. 

I)  Ueberschr.:  Querimonia  regis  Boem(ie)  contra  imperatoris  (!)  Lud(ewici)  et 
peticio  termini.  +  a)  hier  verweist  ein  Zeichen  auf  die  Bemerkung  L.s  am 
oberen  Blattrande :  incaustum  maliiin.  -f"  a)  facere. 

1)  1335  September  8.  «>  2)  November  18.  <x  3)  1336  Januar,  oo  4)  die  Tagung 
erfolgte  erst  im  Mai  1336.  «>  5)  Böhmer  Ludwig  nr.  1669.  oo  6)  ebenda  nr.  1079 
(1330  Februar  6).  »  7)  1335  Anfang  Mai.  ■»  8)  vgl.  a.  B.  Böhmer  Ludwig 
nr.  1671.  »  9)  vgl.  Böhmer  Johann  nr.  208.  »  10)  Codex  Moraviae  VII  nr.  81 
(1335  September  3),  wo  von  der  Anwesenheit  Rudolfs  von  Sachsen  und  böhmi- 
scher Räte  nicht  die  Rede  ist.   <»   U)  Juni  24. 

389.  Gelnhausen  1336  Marx  15. 

Erzbischof  Baldewin  als  Pfleger  von  Maine  und  Friederich  Landgraf 
von  Thüringen,  Markgraf  von  Meissen  überantworten  den  in  Nr.  386  genannten 
Sechsen  ihre  beiderseitigen  Schlö.%ser  Tungesbrucken  (Thamsbrück),  die  sie, 
■wenn  die  von  ihnen  gesetzten  4  Schiedsleute  mit  Mehrheit  oder  im  Falle  der 
Stimmengleichheit  unter  Hinzuziehung  des  Grafen  Bertold  von  Hennenberg 
des  Aelteren  oder  des  Grafen  lohan  von  Czigenhiayn  entscheiden,  dass  Einer 
von  ihnen  Beiden  den  zwischen  ihnen  geschlossenen  Vertrag  gebrochen  habe, 
binnen  Monatsfrist  dem  Anderen  überantworten  sollen,  falls  der  Schuldige 
n  rht  2000  Mark  zahlt;  falls  einer  der  Aussteller  während  der  6jährigen 
l  ertragfdauer  stirbt  und  sein  Nachfolger  bz^i■.  das  Domkapitel  nicht  in  den 
Vertrag  eintritt,  sollen  die  Sechs  nach  Entscheid  der  Vier  die  betreffende 
Feste  gegen  Erlegung  der  gleichen  Summe  dem  anderen  Aussteller  wieder- 
einlösbar  überantworten.  Siegler  :  die  Aussteller.  —  der  gegebin  ist  zu  Geyln- 
husin,  da  man  czalte  nach  Cristes  geburte  druczhenhundert  iar  und  dar  nach 
in  deme  sechs  und  drizzigestem  iare  an  derae  frilage  vor  deme  sunnetage 
.ludica  rae  deus'.  —   Ueberliefert  wie  Nr.  386;  eur  Sache  vgl.  daselbst. 


1336  Marx  IS—April  29  215 

390.  Eisenach  1336  Mär*  21. 
Instrument  des  kaiserlichen  öffentlichen  Notars  Guntherus  dictus  Zcygen- 

üeys  über  die  a.  1336.  XII,  kal.  mensis  aprilis  hora  —  quasi  sexta  indiccione 
5.  {davor  sexta  gestrichen]  pont.  —  Benedict!  pape  XII.  a.  2.  in  iudicio  seculari, 
ubi  iudex  Isnacensis  —  solet  presideri,  erfolgte  Verlesung,  coram  litteratis 
latine  et  laicis  Theutunice  materna  ligua  (■'),  der  hier  teilweise  eingerückten 
Nr.  283.  Zeugen:  die  bescheidenen  und  ehrsamen  Herr  Theodoricus  ecclesiasti- 
cus  clericus,  Guntherus  Gotschalci  scultetus,  Henricus  dictus  Riman,  Bertoldus 
Vrimarie,  Cristoforus  ?  (Ablativ  Cristoforej  Hellegravii,  lohannes  de  Ammerungen 
et  Dytherus  dictus  Muzchin  laici.   —  K  IJQ. 

391.  1336  April  8. 
Friderich  ritter  herre  zu  Wangeheim  beurkundet  an  disem  kenwerdigen 

brifen  den  von  ihm  durch  seine  Getreuen  Eckehart  von  Howetal,  lohans  und 
Fricze  gebrudere  ouch  geheizen  von  Howetal  und  Conrad  von  Drivorte  er- 
klärten Verkauf  einer  Rente  von  4  Maltern  körn  geldes  Erfordiges  mazes 
drierleige  korns,  weizes,  rocken  und  gersten,  zu  gleichen  Teilen,  zahlbar  zu 
Michaelis  in  Ysenach,  sowie  irre  kost  und  irre  erbeit  von  je  '/>  Hufe,  die 
Heinrich  von  Howetal  und  Konrad  von  Treffurt  besassen,  und  von  einem 
Vierteil  landes  fries  oder  lediges  gutes  gelegen  in  dem  velde  zu  Hocheim 
(Hochh-),  das  vom  Aussteller  zu  leine  geit,  den  ersam  mannen  meister  Rudolf 
Lussen  und  Hermanne  sime  brudere  für  in  Eisenach  bezahlte  16  Mark  lotiges 
Silbers ;  bleiben  sie  das  Korngeld  einmal  schuldig,  so  soll  der  Aussteller  die 
Käufer  in  Vollbesitz  des  Gutes  setzen  uud  es  als  ihr  rechtes  Lehen  anerkennen; 
diese  haben  aber  den  Verkäufern  die  frunschaft,  die  willekore  und  die  macht 
gegeben,  das  Korngeld  alljährlich  bis  Walpurgis  (Mai  l)  zum  gleichen  Preise 
zurückzukaufen.  Siegler :  auf  Bitten  der  Verkäufer  der  Aussteller.  Zeugen: 
herr  Harthung  capelan  von  Erpha  ( Friedrichswerth) ,  herr  Gocze  von  Byschove- 
rode  ritter,  Henrich  von  Nebere,  Henrich  Kelnere  uud  Apel  Kalwe  von  Hayn. 
Gegeben  nach  gotis  gebord  dritzenhundirt  iar  in  dem  sechs  un  drizigesten 
iare  an  dem  mantage  nach  dem  suntage,  als  men  singet  , Quasi  modo  geniti'. 
-  K  20$. 

392-  1336  April  8. 

Dekan  uud  Kapitel  von  Karden  ('Cardonensisj  providieren  zu  der  bei 
ihnen  offenstehenden  Stiftsstelle  und  Pfründe  des  verstorbenen  bepfründeten 
Dekans  Herrn  Cono  den  Meister  Rudolfus  dictus  Lusse,  ihm  stallus  in  choro 
und  locus  in  capitulo  anweisend.  Siegler:  die  Aussteller  mit  dem  Siegel  der 
Kirche.  Actum  et  d.  a.  dorn.  1336.  in  crastino  dominici,  qua  cantatur  , Quasi 
modo  geniti'.  —  K  22j, 

393.  Guntersdorf  1336  April  29. 

Der  Kleriker  Christian  berichtet  seinen  Herren  in  Prag 
aus  dem  Feldlager  König  Johanns  über  die  militärische  und 
politische  Lage. 

K  I20.  —  Aussteller  und  Adressat  bestimmen  sich  durch  den  Ver- 
gleich mit  Nr.  195. 

Domini  karissimi!  /.  Sciatis,  quod  post  fugam  Australium 
dominus  rex  ivit  in  Austriam  circumvallando  castrum  et  opidum 
Maurperg,  quod  per  vim  obtinet,  et  tandem  castrum  Gunthersdorf 
obsessit,  ubi  per  fossuras  et  alios  modos  ad  expugnandum  ipsum 
laborare  fecit  in  tantum,  quod  murus  barchani  cecidit  et  quod 
fossores  ad  ipsum  castrum  cum  eorum  fossura  pertingerunt.  Hoc 
videntes  obsessi,  quia  perditi  erant,  castrum  dederunt  domino  regi 
per  modum,  sicut  continetur  in  secunda  cedula*). 

Scriptum  in  Gunthersdorf  feria  secunda  post  .Cantate'. 

2.  Dominus  rex  Ungar(ie)  misit  domino  regi  unum  captivum 
de  Charinth(ia)  —  nomen  ignoro  —  et  scribit*),  quod  gens  sua 
intrando  Charinth(iam)  expugnavit  V  castra  et  totam  terram  usque 
ad  civitatem  Lu[b]lanam^)  devastavit  cremando  ultra  mille  villas. 


216  Nr.  394—397 

Item  alia  gens  sua  fuit  in  Styria  et  ibi  tres  civitates  muratas 
cremando  expugnavit  et  unum  fortissimum  castrum  expugnavit  et 
duos  dominos  ipsius  castri  captivavit.  3.  Sciatis  insuper,  quod 
hodie  castrum  Gunthersdorf  traditum  est  domino  regi  et  illi  ob- 
sessi  in  eo,  quorum  nomina  presentibus  interclusa ')  vobis  trans- 
mitto,  se  captivitati  domini  regis  tradiderunt  scituri,  quod  adhuc 
gentibus  domini  nee  per  captivitatem  nee  aliquas  alias  lesiones 
nuUum  dampnum  per  hostes  est  illatum,  nisi  quod  heu  Hinco 
Krussina  ictu  lapidis  de  ipso  castro  in  narte'')  est  occisus. 
4.  Hodie  eciam  dominus  Czendlinus  ex  parte  ducum  Austrie  venit 
ad  dominum  asserens,  quod  dux  ipse  ad  omnem  convenienciam 
domino  nostro  faciendam  se  inclinet.  Qui  Czentlinus  petivit,  quod 
dominus  quietus  in  loco  ipsius  castri  hodie  et  cras  moram  faceret. 
Tunc  ex  parte  ipsorum  ducum  ad  ipsum  venient  episcopi  Lavan- 
tinus  et  [G]urcensis '^)  cum  aliis  consiliariis  ducum,  quos  de  consilio 
consiliariorum  suorum  dominus  rex  vult  expectare  et  suos  con- 
siliarios  de  exercitu  suo  ad  unum  miliare  ad  eos  destinare.  Et 
sie  deo  propicio  domino  regi  optime  prosperatur.  Si  habebit 
placita  pro  sua  voluntate,  —  bene ;  si  non,  totum  ex  ista  parte 
Danubii  dominus  procul  dubio  optinebit.  5.  Sciatis  eciam,  quod 
dux  Heinricus  cum  vituperatore'')  habet  treugas  pacis,  postquam 
unus  alium,  quando  placuerit,  diffidaverit,  ad  unum  mensem  et 
irterim  dux  Heinr(icus)  non  iuvabit  dominum  nostrum  et  imperator 
:  liliter  Australibus  nullum  subsidium  prebebit.  Per  hoc  eciam 
Australes  se  senciunt  per  imperatorem  deceptos  et  propterea  iuxta 
domini  beneplacitum  placitabunt.  6.  Modo  omnia  nova  scitis. 
Ulterius,  si  alia  occurrunt,  vobis  scribam. 

Scriptum  Gundhersdorf  feria  secunda  post  .Cantate'. 
I)   Ueberschr.  (beeiekt  sich  auch  auf  K  121  ff.):   Littere  pro  cronica  et  missi- 
libus.  +  a)  Lullanam.  -|-  b)  Ä'.  +  c)  Cure.  +  d)   Wortspiel  oder  verschrieben 
für  induperatore. 

1)  siehe  den  2.  Teil  des  Briefes.    »  2)  Brief  verloren.   «  3)  Nr.  394. 

394.  [1336  April  29]. 
Verzeichnis  der  bei  der  Eroberung  von  Guntersdorf  durch 

König  Johann  von  Böhmen  gefangenen  Oesterreicher. 

K  I20.   —   Unterschiedslos  mit  Nr. ^ 395  verbunden  (vgl.  Nr.  395  N.  I) 
sweifellos  aber  der  von  Christian  der  Nr.  393  beigelegte  Zettel. 

Isti  sunt  captivati  in  castro  Gunthersdorf:  Ebirhardus  de 
Walze  et  de  Linze,  Johannes  de  Gondolfin,  Offo  de  Arberg, 
Alber  de  Sunnenberch,  Heinr(icus)  de  Walze  filius  Ebirh(ardi), 
Johannes  de  R^chenstein,  Nicol(aus)  de  Keyaw"),  Ebirhardus 
Dachsperger,  Wichardus  iuvenis  Tepler.  Isti  sunt  omnes  nobiles 
badiati.  Ceteri  in  numero  sunt  tam  milites  quam  clientes  seu 
scutiferi  bene  sexaginta  unus. 
»)  w  unsicher, 

395.  Prag  1336  Mai  3. 
Nikolaus  von  Luxemburg,  Notar  König  Johanns,  meldet 

dem  Erzbischof  Baldewin  die  Siege  der  Böhmen  über  die 
Oesterreicher. 

K  121. 

1.    Pro  certo   sie  se  habent   domini  regis   negocia,    prout  in 
litteris   presentibus   interclusis    hodie   de   exercitu    per  Cristianum 


1336  April  29— Mai  20  217 

clericum  meum  michi  missis*)  videbitur  contineri.  Et  ultra  scire 
dignemini,  si  adhuc  ad  vestram  non  devenit  noticiam,  quod  dominus 
rex  cum  fortissimo  suo  exercitu  numero  III  milium  galeatorum, 
VI  milium  et  ultra  panciriatorum  cum  lanceis  et  balistis  in  bonis 
equis  et  V  milium  Ungarorum  preter  multos  pedites,  de  quibus 
non  est  numerus,  in  crastino  beati  Georgii')  inimicos  suos  Australes, 
qui  cum  suo  exercitu  infra  Sneniam*)  et  Pontem  claustrum,  quod 
in  manibus  domini  regis  per  violenciam  tota  presenti  gwerra 
durante  et  per  magnam  potenciam  est  detentum,  castra  metantes 
honorifice  fugavit  et  in  fuga  ipsorum  et  prius  pluries  per  homines 
domini  mei  ex  eodem  claustro,  quod  est  prope  Sneniam*),  sicuti 
est  de  palacio  vestro  ultra  pontem  in  Treveri,  ipsis  per  maxima 
dampna  sunt  illata.  Postea  dictis  Australibus  sie  fugientibus 
relictis  curribus  et  tentoriis  et  victualibus  universis  dispersi  sunt 
per  universa  loca.  2.  Dominus  vero  rex  postquam  per  unum 
integrum  diem  in  eodem  loco,  de  quo  fugam  fecerant,  metatus 
[sjit")  castra,  dominus  de  Lypa  marscalcus  cum  VIII  centum 
galeatis  et  III  milium  cum  lanceis  et  balistis  precessit  et  invasit 
Mourperch  civitatem  et  castrum,  que  sequenti  die  per  dominum 
regem  cum  exercitu  suo  per  violenciam  sunt  obtenta.  Et  ibi 
invenit  ultra  mille  carradas  vini,  bibat  ergo  satis.  3.  Ulterius 
ab  illo  Castro  circumvallavit  aliud'),  sicut  in  dictis  litteris*) 
continetur.  4.    Dominus   habet   ultra   II   centum  LX  galeatos 

captivos  de  Austria,  Styria  et  Karinth(ia).  Negocia  sua  optime 
se  disponunt,  melius  quam  apud  deum  meruerit.  Dummodo  sciat 
uti  legaliter  et  prudenterl  5.  Secundum  ista  vestra  negocia 
disponatis,  si  placet. 

Scriptum  Frage  in  die  sancte  crucis. 

Vester  humilis  Nych(olaus)  de  Luczelnburg. 
I)  Ueberschr.:  Littera  domino  Trever(ensi)  missa  de  fuga  Australium  (steht 
vor  Nr.  394,  einem  Zettel,  der  vielmehr  tu  Nr.  393  gehört).  +  a)  e  aus  o 
korr.  +  b)  fit  K. 

1)  JVr.  393.   00  2)  April  24.   <x>  3)  nämlich  Guntersdorf. 
396*.  [Avignon  1336  Mai  13]. 

[Patst  Benedikt  XII.  an  König  Philipp  VI.  von  Frankreich].  K  I2Q 
Bruchst.  fPorro  —  benigni.  Datum  etc.j  mit  der  Ueberschr.  Quidam  articulus 
pape  ad  regem  Franc(ie)  super  facto  . .  Trever(ensi) ;  aus  Vatikan.  Register 
vollständig:  Riezler  nr.  1803,  ebenso  unvollst.  Sauerland  II  nr.  2260. 

397.  Trier  1336  Mai  20. 

Der  Trierer  Jude  Muskinus  quittiert  Meister  Rudolf  Losse 
über  183  Gulden,  den  Rest  seines  Reisegeldes. 

K  2S5-   —  Muskinus  ist  Anfang  September  1336  gestorben  ;  vgl.  Nr.  411. 

Ego  Muskinus  ludeus  Trever(ensis)  tenore  prcsencium  publice 
recognosco  me  anno  domini  IWCCCXXXVI"  feria  secunda  proxima 
post  diem  penthecost(es)  ab  honorabili  viro  domino  magistro  Rodolpho 
Losse  notario  domini  Trever(ensis)  nomine  prefati  domini  mei 
recepisse  centum  octoginta  et  tres  regales  aureos  de  hiis  quin- 
gentis  regalibus  aureis,  quos  sibi  alias  pro  itinere  ad  Romanam 
curiam  ex  parte  prefati  domini  mei  Trever(ensis)  assignavi  presenti- 
bus  domino  Conr(ado)  Winter  capellano,  Eberh(ardo)  de  Westfalia 
et  Theod(erico)  clericis  domini  prelibati  anno  et  die  predictis. 
I)  Ueberschr.:  Quitancia  de  183  regalibus. 


218  ^'--  398—401 

398.  Hochheim  1336  Juni  4. 

Das   Mainzer   Domkapitel    erklärt    es  für  ratsam.,   dass 

Ersbischof  Baldewin  gegebenenfalls  der  Mainzer  Kirche  entsage. 

K  499 a^  im    Vidimus  K  499. 

Nos  Bertholinus  dei  gratia  prepositus,  Johannes  eadem  gratia 
.  .  decanus  totumque  capitulum  ecclesie  Magunt(ine)  recognoscimus 
per  präsentes,  quod  nostrum  consilium  fuit  et  est,  quod  domino 
nostro  summo  pontifici  sancteque  Rom(ane)  ecclesie  dominus 
Trever(ensis)  archiepiscopus  ad  ecclesiam  Magunt(inam)  postulatus 
in  requisitis  per  dominum  .  .  papam,  videlicet  quod  ponat  libere 
ecclesiam  Magunt(inam),  fortalicia,  castra,  opida,  villas  et  iura 
ipsius  cum  suis  pertinenciis  in  manibus  eiusdem  nostri  .  .  pape  aut 
eius  vel  eorum,  quibus  commiserit,  obediat  et  sub  speciali  con- 
fidencia  intendat,  ita  sane,  si  fieri  poterit,  quod  inquisicio  contra 
.  .  provisum  super  veritate  obiectuum  procedat  et  ecclesie  Magun- 
t(ine)  sibique  subiectis,  ne  in  casum  irreformabilem  incidant,  ca- 
veatur  castraque  et  municiones  personis  vel  persone  non  suspectis, 
si  utique  aliud  impetrari  non  poterit,  medio  tempore  committantur. 
In  quorum  testimonium  sigillum  dicti  capituli  nostri  ad  causas 
presenti  littere  tergotenus  duximus  apponendum. 

Datum  et  actum  Hocheim   anno  domini  MOCCC'XXXVI".*) 
feria  tercia  post  octavam  trinitatis  proxima. 
I)  am  Rande:  Consilium  capituli.  +  a)  aus  XXXin"  korr. 

399*.  [1336  Ende  Mai -Anfang  Juni]. 

Das  Mainzer  Domkapitel  an  Klerus  und  Laien  seiner  Diözese.  D  Ijg 
=  Winkelmann  nr.  1141 ;  von  2  Händen,  deren  2.  S.  804  Z.  12  eicessuum 
—  Z.  28  convalescunt  geschrieben  hat,  herrührende  Abschrift  oder  Rein- 
entwurf; Verbesserungen:  S.  804  Z.  21  cognitura,  Z.  34  irregularis,  S.  805 
Z.  1  ''et  subsequendi  ^ ,  Z.  10  instructos  ■<:  ad  >,  ■<:  de  novo  >•  recenter,  Z.  11 
•«c  animam  >-  sanctitatem  >-,  Z.  14  ass'^is^tencium,  Z.  21  salu«=:t>''br*em, 
Z.  22  reponamur.  -c:  Et  si  quis  s  :>  Et ;  quod  -<:  os  ma  >■  loquatur  os 
malignantium.  —  Eine  befriedigende  Zeitbestimmung  fehlt  bisher.  Terminus 
post  quem  ist  der  Tod  Johanns  XXII.  Aus  dem  Jahre  1335  kennt  man  keine 
Verhandlungen  über  die  Mainzer  Frage ;  immerhin  war  Losse  damals  in 
AvignoH  (Nrr.  357,  365—367,  369).  Viel  mehr  spricht  für  1336.  Aber  es  ist 
unmöglich,  das  Stück  mit  Schrohe  Heinrich  24  N.  2  als  erst  durch  Nr.  414 
veranlasst  anzusehen.  Es  gehört  in  eine  Zeit,  als  bereits  feststand,  dass 
Baldewin  Mains  aufgeben  müsse,  aber  wenigstens  auch  auf  Heinrichs  Ent- 
fernung noch  gehofft  werden  konnte.  Das  war  nach  der  Einleitung  des  Pro- 
zesses (Ende  Juni,  vgl.  Sauerland  II  nr.  2263)  schon  ausgeschlossen.  Am  13.  Mai 
aber  hat  es  der  Papst  dem  französischen  König  ausdrücklich  in  Aussicht  gestellt 
(ebenda  nr.  2260).  Das  Manifest  entspricht  also  genau  dem  damaligen  Stand 
der  Dinge:  die  Tätigkeit  der  „neuen"  Gesandtschaften  an  die  Kurie,  von 
denen  es  redet  (S.  805  Z.  6 ff.),  ist  uns  seit  dem  Juni  wohl  bekannt. 

400,  Eisenach  1336  Juni  6. 

Iftstrunicnt  des  kaiserlich  öffentlichen  Notars  Guntherus  dictus  Zcygen- 
fleys  Mainzer  Diözese:  a.  1336.  feria  quinta  proxima  post  diem  beati  Bonifacii, 
quod  fuit  VIII°  id.  mensis  iunii  hora  quasi  3.  ind.  4.  pont.  —  Benedict!  pape 
XII™'  a.  3.  hat  vor  ihm  und  Zeugen  der  gestrenge  Knappe  lohannes  dictus 
Lusse,  gesund  an  Leib  und  Seele,  hochbetagt,  freiwillig  erklärt,  dass  er  seine 
vom  Vater,  Gross-  und  i'rgrossvater,  seit  Menschengedenken  und  mindestens 
200  Jahren  iure  nature  ihm  überkommenen  Güter  in  villis  et  pagis  Unkenrode 
(Unkeroda),  Wolfesberg  (Wolfsb-),  Nencelsdorf  (wüst)  et  Strofurthe  (wüst), 
die  er  von  dem  edeln  Herren  Henr(icus)  de  Franckensteyn  lange  zu  Lehen 
hatte,  dem  bescheidenen  Herren  Propst  Theodricus,  Aebtissiii,  Priorissin  und 
den  Nonnen  des  Klosters  Aldendorf  (Allend-)  gegen  Barzahlung  verkauft  hat 


1336  Juni  4—S  219 

nach  Verticht  und  Auflassung  (renuncione  manuali,  oris  et  calami  ac  remis- 
sione  lilteratoria  domino  feudi  factisj  an  den  Lehensherrn  durch  J.  selbst, 
seine  Gattin  Mechtihildis,  ■uieil  sie  die  Güter  nls  dotalicium  zu  Lehen  hatte, 
sowie  durch  den  Ritter  Herrn  Bertholdus  de  Harstal  und  dessen  Sohn  Hermannus 
de  H.,  die  wegen  der  Kinderlosigkeit  des  J.  gleichfalls  vom  Herrn  von  Fr. 
mit  ihnen  belehnt  waren,  condigna  et  fideli  peticione  ut  pro  habenda  superins 
videlicet  domini  .  .  abbatis  Fuldensis  ecclesie  appropriacione  et  consensu  et 
supplicacione  peractis  taliter  ut  dictus  .  .  prepositus  et  convenlus  gemäss  ihren 
darüber  ausgestellten  besiegelten  Urkunden  appropriacionem  et  consensum 
optinerent ;  diesen  Verkauf  hat  J.  mit  den  genannten  Interessenten  bestätigt, 
ausserdem  erklärt,  er  habe  die  Belehnung  keineswegs  mit  seinen  Bluts- 
verwandten Gerwicus  und  Albertus  dicti  Lussen  zusammen  besessen  sondern 
ihre  fipsorum^  Eltern  und  Voreltern  wären  seit  Menschengedenken,  nach 
hundertjähriger  Vorschrift  in  Bezug  auf  ihre  Lehen  getrennt  und  geschieden 
gewesen  ea  divisione,  que  vulgaliter  (!)  .gennischart'  nuncupatur,  um  nicht  auf 
Grund  irgend  einer  Urkunde  ein  Anrecht  an  Gericht  oder  Gütern  der  ge- 
nannten Dörfer  beanspruchen  zu  können ;  vielmehr  haben  die  seniores  dicti 
Hornig  und  dictus  Husman  mit  den  ältesten  und  glaubwürdigen  Bauern 
('rusticiyl  jener  Gegend  fcontrataj,  Bertholdus  dictus  Langrave,  Bertoldus  dictus 
Eckebrecht,  Conr(adus)  und  dessen  Sohn  Ber(toldus)  erkannt  fdistinierunt^, 
jene  durch  den  Herrn  von  F.  auf  6  Jahre  für  20  Mark  geschlossene  Ver- 
pflichtung ('obligacio^  und  die  im  selben  Briefe  enthaltene  Anordnung  sei  so 
Mu  verstehen,  dass  Johann  seine  Rechte  in  jV.  und  den  genannten  Dörfern, 
Gerwich  und  Albert  Lusse  aber  in  dem  Dorfe  Appchenelnde  ( Epichnellen) 
ihre  Rechte  für  sich  und  gesondert  gemessen  sollen  ohne  Anteil  an  den  ge- 
nannten Lehen.  Das  hat  J.  mit  den  genannten  Gemeindeältesten  f'villanis 
senioribusj  erkannt.  Siegler:  derselbe.  Acta  sunt  hec  in  domo  habitacionis 
lohannis  dicti  Lusse  in  opido  Isenache  a.  —  prenotatis.  Zeugen  die  ehrbaren 
und  bescheidenen  Herren  Wilhelmus  Dekan,  Henr(icus)  Kustos,  Her(mannus) 
de  Zcimmern  Stiftsherren  von  St.  Marien,  Conr(adus)  de  Wizsense  Pleban  in 
Sunneborn  (Sonneb-)  —  diese  gleichfalls  Siegler  — ,  die  Priester  Herren 
lohannes  dictus  Golzcen  Vikar  von  St  Marien,  Conr(adus)  dictus  Nikel,  Meister 
Heydenr(icus)  rector  scolarum  beate  virginis  ibidem.  —  Orig.,  mit  dem  Signet 
des  Notars  (8  teilige  Palmetten  im  Quadrat,  darüber  G,  umgeben  von 
VNTHERVS,  auf  3  Stufen,  in  deren  unterster  A  (0?J  .  E  .  Sj  und  den  5  wohl- 
erhaltenen Siegeln,  in  Gotha  (QQ  I"  115).  —  Das  hier  bezeugte  Rechts- 
geschäft einschliesslich  der  Lehensauftragung  an  Heinrich  von  Frankenstein 
und  durch  diesen  an  den  Abt  von  Fulda,  der  wiederum  Allendorf  belehnte, 
ist  schon  1325  zustande  gekommen ;  vgl.  die  UU.  des  Propstes  und  der 
Aebtissin,  Johanns,  Mechthilts  und  der  beiden  von  Herstal  sowie  des  Abtes 
von  Fulda  in  Gotha  (QQ  I"  66,  68,  69,  71  und  72). 

401.  Prag  1336  Juni  8. 

König  Johann  von  Böhmen  erklärt  Erzbischof  Baldewin 
seine  Bereitschaft  zu  einer  Zusammenkunft  mit  Kaiser  Ludwig 
und  stimmt  zu,  dass  ein  Schied  seinen  Streit  mit  dem  Grafen 
von  Jülich  beende. 

K  124^). 

Domine  patrue  karissime !  1.  Hodie  Htteras  sinceritatis  *) 
vestre ')  accepimus  et  contenta  in  eisdem  intelleximus  diligenter 
scire  affectantes,  quod  non  modicum  amirari  conpellimur,  quod 
dominus  Lud(owicus)  imperatorem  se  nominans  libenter  vellet 
nobiscum  diem  placiti  amicabilem  observare  et  cetera,  cum  idem 
treugis  inter  nos  et  ipsum  pendentibus  usque  ad  instans  festum 
sancti  lohannis  baptiste^)  in  limitibus  regni  nostri  per  gentes  suas 
meliora  castra  bene  quatuor  furtive  et  clamdestine^)  attemptabat 
expugnare  et  iam  castrum  Pfrymberch  melius  de  regno  scandendo 
inferius  intraverant,  licet  per  ignis  cremacionem  fuerint  effugati, 
insuper    ducem   Henricum   Bawar(ie)   generum    nostrum    hostiliter 


220  ^''    402—403 

diffidavit,  que  treuge  inter  eos  a  feria  quarta  proxima')  ad  octo 
dies*)  debebunt  experire,  eciam  sub  eisdem  treugis  civitatem 
Keysersper[c]h*')  gentes  sue  circumvallarunt,  ex  quibus  nil  aliud 
suspicamur,  nisi  quod  nostram  et  amicorum  nostrorum  destructionem 
et  exterminium  pro  posse  querit  et  attemptat  et  quod  per  talia, 
que  fecit  et  procurat,  non  potest  iudicari,  quod  terminum  placi- 
torum  amicabilem  velit  querere  et  servare.  2.  Cum  igitur,  ut 
vestre  sinceritati")  clare  constat,  iam  plus  quam  per  unum  annum 
continuum  nil  aliud  affectaverimus,  nisi  quod  ipse  nobiscum  in 
aliquo  termino  placitorum  vellet  convenire,  volumus  adhuc  libenter 
et  intendimus  secum  Wormac(ie)  habita  securitate  per  litteras 
suas  et  dominorum,  quos  nominaverimus  et  qui  in  vestris  nominati 
sunt  litteris,  prout  hec  securitas  melius  ordinari  poterit,  secum 
convenire,  dummodo  ipse  nobiscum  et  cum  domino  duce  Bawar(ie), 
genero  nostro  predicto,  quem  deserere  non  possumus,  treugas 
pacis  inconvulsas  velit  constanter  observare,  quibus  durantibus 
possemus  eo  tucius  secum  convenire,  et  eciam,  quod  terminus 
conveniendi  prolongaretur  usque  ad  festum  nativitatis  beate  Mar(ie) 
virginis')  vel  diucius,  si  commode  fieri  posset,  quia  terminus  super 
festo  sancti  lacobi  *)  nimium  esset  nobis  brevis  ex  eo,  quia  oportet, 
quod  dicto  genero  nostro  de  proximo  gentes  nostras  armorum  in 
maiori  copia,  qua  poterimus,  pro  succursu  transmittamus,  eciam  ex 
alio,  quia  cras  ad  octo  dies')  cum  exercitu  nostro,  sicut  promisi- 
mus,  necessario  convenit  nos  esse  cum  domino  rege  Ungarie  in 
Austria    ad   metanda    castra*).  3.   Unde    quid    super    hoc    sue 

intencionis  fuerit,  nobis  quam  tocius  intimetis.  Nullam  securitatem 
et  conductum  veniendi  ad  terminum  alias  petimus,  nisi  quod  dictus 
dominus  Lud(owicus)  et  principes  seu  barones  ac  nobiles,  per 
quorum  terras  transitum  facere  nos  expedit,  absque  dolo  et  fraude 
bona  fide  litteris  eorum  promittant,  quod  nos  et  amici  nostri  et 
causa  nostri  ibidem  venire  volentes  secure  salvis  rebus  et  personis 
absque  quovis  inpedimento  ad  dictum  terminum  seu  locum  venire 
ibique  stare  et  abinde  redire  valeamus.  4.  Preterea,  si  terminus 
habere  deberet  processum,  tunc  est  necessarium,  quod  inter  ipsum 
et  nos  treugas  pacis  inviolabiles  usque  ad  festum  nativitatis  Christi 
vel  sancti  Martini  fieri  ordinetis  et  quascunque  t;iles  treugas 
ordinaveritis,  volumus  et  promittimus  sincere  et  inviolabiliter  custo- 
dire  et  servare,  eo  quod,  si  in  termino  placitorum  concordia 
fortassis  non  interveniret,  quod  cum  maiori  cautela  possemus  ad 
propria  redire.  Insuper  expediret,  si  terminus  placiti  habebit 
processum,  ut  ipse  gentes  suas  ab  obsidione  civitatis  Keysers- 
perch*)  faciat  recedere  et  removere.  5.  De  eo,  quod  super 
altercacione  inter  nos  et  comitem  luliacen(sem)  mota  vobis  et 
domino  archiepiscopo  Colonien(si)  crederemus,  scire  velitis,  quod 
iam  dudum  est,  quod  super  hoc  nuncios  nostros  vobis  misimus, 
per  quos  significamus  vobis  tunc  sicut  et  nunc,  quod  libenter  vobis 
ac  dicto  domino  .  .  Colonien(si)  confidenter  credere  volumus  taliter, 
quod  ambo  audiamur  et  quicumque  alteri  [ojbnoxius")  fuerit  seu 
culpabilis  inveniatur,  quod  iuxta  vestrum  decretum  pronunciacionem 
et    arbitrium    parti    innocenti     emendam    impendat    congruentem. 


1336  Jwii  21— Juli  9  221 

Miramur  tarnen,  quod  idem  niincius  nondum  ad  vos  pervenit. 
6.  Deus  vos  feliciter  conservet. 

Datum  Präge  die  sabbati  proxima  post  octavas  festi  corporis 
Christi  anno*^)  36. 

I)  Ueberschr.:  Littera  domini  regis  Boem(ie)  ad  Trever(ensem)  pro  die  servanda 
cum  Lud(owico).  -\-  &)  K.  -\-  a*)  Keysersp(er)h.  -j-  b)  abnox.  -|-  c)  anno  36  von 
L.  nachgetr. 

1)  verloren.   »  2)  Juni  24.   oo  3)  Juni  12.   oo  4)  Juni  19.   oo  5)  September  8.   <»  6) 

Juli  25.    00   1)  Juni  17.    oo    B)  tatsächlich  reiste  Johann  erst  am  21.  Juni  ab ;  vgl. 

Chronik  von  Königssaal  III  12. 

402.  Avigftoti  1336  Juni  21. 
Papst  Benedikt  XII.  an  Conradus  de  Ansenbruch  Domherrn  von  Maine: 

befiehlt  ihm  auf  Bitten  seines  geliebten  Sohnes  des  Rodolfus  dictus  Lusse 
Klerikers  Mainzer  Diözese,  der  ihm  vorgetragen,  dass  der  Laie  Johannes 
dictus  Lusse,  Jrüher  als  Vormund  des  damals  noch  unmündigen  Rudolf  Ver- 
walter von  dessen  Geld  und  übrigem  Besitz,  auch  jetzt  noch  sich  weigert, 
darüber  Rechnung  abzulegen,  beide  Parteien  zu  verhören,  die  Sache  Zu 
entscheiden  und  dabei  die  kirchlichen  Zwangsmittel,  auch  den  benannten 
Zeugen  gegenüber,  zu  gebrauchen.  Exposuit  nobis  —  D.  Avinione  XI.  kal. 
iulii  pont.  n.  a.  2.   —  K  228. 

403.  1336  Juli  9. 
Genannte  Strassburger  Juden  erklären  sich  zu  einer  ihnen 

gegenüber  eingegangenen  Schuldverschreibung  Ersbischof 
Baldewins. 

K  47-^^)  i  wesentlich  übereinstimmend,  nur  in  cc.  4  und  5  ganz  ab- 
weichend (N.  aa,  bb)  die  4 mal  ausgefertigt  gewesene  Beurkundung  durch 
den  Strassburger  Offizial  vom  8.  Juli,  Orig.  (mit  abhängendem  Siegel)  in 
München  Mainz  Domkapitel  fasc.  85  (M).  —  Vgl.  die  Bemerkungen  in  der 
erzbischöjlich  Trierischen  Rechnung  aus  den  Jahren  1336 — 1341:  Nota  de 
pecunia  acomodata  erga  ludeos  episcopi  Argentinensis  und  Deficiunt  etiam 
domino  . .  item  de  pecunia  accomodata  erga  ludeos  Argentinenses  nescitur 
quantum  (Lamprecht  III  419  N.  a  und  435). 

1.  Nos  Mer[ya]n*)  uxor  Aaronis,  Moyses  eius  filius,  Me[ry]an'') 
filia  quondam  David  "^X  Heygin  ^)  et  Vinelin*)  fratres  filii  Gotliep*) 
Löuwe  de  Peyerunte^),  Aaron  natus'')  Isaac,  Vogellin')  natus 
quondam  David '^)  predicti'')  nomine  Mennekindi')  mei  filii  adhuc 
minoris,  pro  quo  caveo  de  ratihabicione  subscriptorum,  Sosza") 
uxor  Lasan"),  Mennekint')  eius  filius,  Pheler")  nomine  Abrahe 
filii  mei,  pro  quo  similiter"^)  caveo  de  rato  subscriptorum,  Lea 
uxor  predicti  Phyler"),  lacobus  de  Mollesheim  nomine  Meyer?) 
filii  mei,  pro  quo  de  subscriptis  similiter  caveo,  Bela  relicta  quondam 
Bandit  et  Abraham  filius  dicte  Bele  ludei  Argen(tinenses)  recog- 
noscimus  et  tenore  presentium  publice  protestamur'^),  quod,  cum 
reverendus  in  Christo  pater  et  dominus  Bald(ewinus)  archiepi- 
scopus  Trever(ensis)  provisor  Mogunt(ine)  et  Spyren(sis)  ecclesiarum 
super  quadam  certa  summa  pecunie  per  ipsum  nomine  dictarum 
ecclesiarum  aput  nos  mutuo  recepte  litteras  suas  suo  magno  sigillo 
archiepiscopatus  Trever(ensis)  necnon  capituli  maioris  ecclesie 
Magunt(ine)  aliorumque  dominorum,  opidorum,  militum  et  armi- 
gerorum  sigillis  sab  anno  domini  M''CCC*XXX*VI.'')  feria  quinta 
ante  diem  pasche  *)  nobis  tradiderit  sigillatas  *)  et  quamvis  in  eisdem 
litteris  contineatur  nobis  concessum  esse,  quod  bona  seu  res 
capituli  Magunt(ini)  una  cum  bonis  episcopatus  ipsius  ecclesie 
Magunt(ine)  mediante  iudicio  et  sine  iudicio  occupare  et  invadere 
valeamus,        concedimus  tarnen  et  promittimus  sponte  ob  instancias 


222  N»--  '*04 

precum  dicti  domini  Bald(ewini)  et  personarum  de  dicto  capitulo, 
quod  nee  nos  vel*)  alii  quicunque  nomine  nostro  personas  de 
dicto  capitulo  seu  bona  eiusdem  capituli  invadere  seu  occupare 
deb[e]amus'),  ita  tarnen,  quod  eedem  littere  in  suo  robore  et 
vigore,  prout  confecte  sunt,  permaneant,  ita  quod  valeamus  epi- 
scopatum  Magunt(inum)  et  episcopatum  Spiren(seni)  ac  homines  et 
bona  eorundem  necnon  fideiussores  et  debitores  pro  huiusmodi 
summa  pecunie  constitutos  invadere,  prout  in  eisdem  litteris  nar- 
ratur,  bonis  tamen  seu  rebus  ipsius  capituli  Magunt(ini)  dumtaxat 
exceptis,  prout  superius  est  expressum.  2.  Item  recognoscimus, 
quod,  licet  in  eisdem  litteris  contineatur,  quod  opida  et  ville  pre- 
dictarum  Mogunt{ine)  et  Spyren(sis)  ecclesiarum  in  eisdem  litteris 
nominate  annis")  singulis  sturas'^),  exactiones  per  ipsas  solvendas 
in  solucionem  pretacte  summe  pecunie  solvere  teneantur  tamdiu, 
quousque  eadem  summa  nobis  plenarie™)  fuerit  persoluta,  prout 
in  eisdem  litteris  est  conscriptum,  nostre  tamen  intencionis  non 
est,  quod,  si  de  eisdem  sturis  et  exactionibus  alicui  alteri  quidquam 
rite  et  legitime  obligatum  seu  deputatum  fuerit  per  iuramenta 
opidanorum  huiusmodi  opidorum  sine  omni  fraude  ante  datam 
dictarum  litterarum,  quod  tunc  eedem  ville  et  opida  nobis  sint 
aut  debeant  esse  obligata  ad  solvendum  nobis  illam  summam 
pecunie,  que  ante  confectionem  dictarum  litterarum  de  sturis  et 
exactionibus  pretactis  aliis  personis  fuer[a]t*)  legitime  deputata 
vel  eciam  assignata,  dummodo  debitum  ipsum  in  eisdem  litteris 
contentum  nobis  persolvatur;  quod  si  factum  non  foret,  quod  tunc 
ipsos  una  cum  reliquis,  qui  in  dictis  litteris  nobis  sunt  obnoxii, 
inpetere  et  occupare  valeamus,  prout  in  eisdem  litteris  est  con- 
prehensum.  3.  Preterea  recognoscimus  et  fatemur,  quod,  quam- 
vis  in  eisdem  litteris  ponatur,  quod  quicunque  fideiussorum  nostrorum 
in  ipsis  litteris  nominatorum  pre  necessitate  corporis  volgariter 
dicendo  ,von  libes  not'  in  obstagium  in  ipsis  litteris  expressum  se 
personaliter  recipere  non  posset,  quod  ille  unum  militem  loco  sui 
in  dictum  obstagium  presentare  valeat,  quod  nostre  intencionis 
existit  et  eisdem  fideiussoribus  nostris  in  dictis  litteris  nomihatis 
super  solucione  prelibati  debiti  damus  potestatem,  quod  si  aliquis 
eorum  non  possit  vel  eciam  nolit  in  ipsum  obstagium  se  persona- 
liter recipere,  quod  possit  unum  alium  militem  iuxta  continenciam 
earundem  litterarum  in  locum  suum  pro  obs[e]rvando>)  obstagio 
et,  prout  ipse  idem  obstagium  observare  deberet,  subrogare. 
4.  Insuper*)  recognoscimus  nos  per  litteras  publicas  et  autenticas 
pro  maiori  cautela  premissorum  coram  iudice  curie  Argent(inensis) 
sigillo  eiusdem  curie  sigillatas^)  iuxta  tenorem  presentis  littere 
ac  continenciam  earundem  obligasse  feria  secunda  proxima  post 
diem  beati  Udalrici  episcopi,  que  fuit  VIII"  idus  iulii*),  sub  anno 
domini  M"  supradicto  fraude  et  dolo  in  premissis  Omnibus  et 
singulis  penitus  circumscriptis  et,  ut  premissa  robur  firmum  obti- 
neant,  presens  scriptum  seu"*)  instrumentum  rogavimus  discretos 
viros  lonachim  dictum  Kullim,  natura  predicti  quondam  David,  et 
Vinelin,  generum  ipsius  quondam  David,  sigillis  ipsorum  sigillari. 
5.''*')  Nos  quoque  lonachim  dictus  Kullim  et  Vinelin  predicti,  quia 


1336  Juli  10  223 

recogniciones,  protestaciones  et  confessiones  prescripte  per  pre- 
dictos  ludeos  coram  nobis  in  modum  prescriptum  facta  sunt,  id- 
circo  sigilla  nostra,  quo  recognoscimus  nostra  esse,  ad  instantem 
peticionem  dictorum  ludeorum  presentibus  duximus  appendenda  in 
evidens  testimonium  omnium  premissorum  präsente  coram  nobis 
Baroch  ludeo  de  Trever(is)  et  a  dictis  ludeis  vice  et  nomine  dicti 
patris  et  domini  Bald(ewini)  et  dicti  capituli  ecclesie  Mogunt(ine) 
premissa  stipulante. 

Actum  et  datum  VII"  idus  iulii    sub  anno  domini  prenotato. 

I)  Ueberschr. .'  Moderacio  littere  principalis  dure  propter  alios,  que  solet  dari  ad 
partem.  +  a)  Merion  K.  -\-  b)  Melian  K.  -*-  c)  Davidis  M.  +  d)  Heygim  M.  +  e) 
Vinelinus  M.  +  f)  Gotliebi  Lowe  j»f.  +  g)  Beyer.  vW.  +  h)  fiüus  Ys.  .*f. 
+  i)  "W ogeWixwis  (e  über  o)  filius  M.  -\-  k)/ehltM.  +  1)  Mennekind(en)  M. 
-j-  m)  Sussa  (e  über  uj  M.  +  n)  Lasonis  M.  +  o)  Phil.  M.  -\-  p)  dicti 
Meiger  M.  -\-  q)  über  getilgtem  profitemur  K.  -\-  r)  mill.  trec.  tric.  seito  M. 
-j-  s)  nee  M.  -j-  t)  debamiis  K.  -\-  u)  nobis  annis  M.  +  v)  e  t  exact.  M.  -f- 
w)  fuerit  plenarie  M.  +  x)  fuerit  K.  -\-  y)  obstruando  K.  +  z)  Insuper  —  M" 
supradicto /(?Ä/<  M.  -\-  aa)  statt  seu  instrum.  —  sigillari  M:  sigillo  curie 
Argent(inensis)  rogavimus  sigillari.  -j-  bb)  statt  c.  5  M:  Nos  .,  iudex 
curie  Argent(inensis)  quia  prescripte  recognitio  protestatio  et  con- 
fess  i  o  per  ludeos  ipsos  coram  nobis  in  modum  prehabitum  facte  sunt, 
idcirco  sigill  u  m  ip  s  iu  s  curie  Argent(inensis)  ad  instantem  petitionem 
dictorum  ludeorum  appen  d  i  fecimus  ad  präsentes  in  evidens  testimonium 
eorundem.  Actum  VI  11' idus  iulii  anno  domini  millesimo  trecentesi- 
mo  tricesimo  sexto  presente  coram  nobis  ..iudice  predicto  dicto 
Baruch  ludeo  Treveren(si)  et  a  dictis  ludeis  vice  et  nomine  reverendi 
in  Christo  patris  et  domini  Baldewini  archiepiscopi  ecclesie 
Treveren(sis)  predicti  et  capituli  ecclesie  Mogunt(ine)  prescripti 
premissa  stipulante.  Huius  instrumenti  eiusdem  tenoris  sunt 
quinque,  quorum  unum  ideni  Baruch  ipsi  domino  Bald(ewino) 
et  unum  capitulo  ecclesie  Mogunt(ine)  predicte  se  presen- 
taturum  dixit,  unum  vero  apud  Meryan  ipsam  et  Moysen  eius 
filium,  unum  apud  Sussam  (e  über  u),  Mennekindim  eius  filium 
et  Mennekindim  filium  dicti  Vogellini  (e  über  o)  predictos  et 
unum  apud  Belam  et  Abraham  remanet  antedictos. 
1)  Mära  28.   »   2)  unbekannt.   <»  3)  =  M.   »4)  Juli  8. 

404.  Avignon  1336  Juli  10. 

Bischof  Johann  von  Verden  quittiert  dem  Notar  Rudolf 
Losse  den  Empfang  seines  Guthabens  bei  2  Kaplänen  Ers- 
bischof  Baldewins. 

K  25 61). 

Nos  Johannes  dei  gratia  episcopus  Verdensis  recognoscimus 
et  presentibus  protestamur,  quod  ab  honorabili  viro  domino  Rodolpho 
dicto  Losse  notario  reverendi  in  Christo  patris  ac  domini  domini 
Bald(ewini)  archiepiscopi  Treveren(sis)  primo  recepimus  centum  et 
quinquaginta  regales  auri,  secunda  vice  octuaginta  regales  auri  et 
tercia  vice  octuaginta  regales  auri  per  ipsum  dominum  Rodolfum 
in  Avinion(e)  ex  parte  venerabilium  virorum  dominorum  Detmari 
Mfile  et  Werneri  de  Casle  capellanorum  domini  archiepiscopi 
predicti  nobis  personaliter  numeratas  et  presentatas.  Quam  quidem 
pecuniam  aput  ipsos  in  deposito  habebamus,  de  quibus  trecentis 
et  decem  regalibus  auri  prefatos  dominos  Detmarum,  Wernerum 
et  Rodolphum  quitamus,  absolvimus  et  omnino  liberamus  eis 
präsentes  litteras    nostro  sigillo  sigillatas    super  hoc  concedentes. 


k 


224  l^''-  405—407 

Datum  Avinion(e)  die  decima  mensis  iulii  anno  domini 
M'CCCXXXVI    pontificatus    domini    Bened(icti)   pape  XII.    anno 

secundo. 

I)  Ueberschr.:  Quitancia  domini  Verden(sis)  de  150,  item  de  80,  item  tercio  80 

regalibus  auri. 

405*.  1336  Juli  28. 

Der  Rat  von  Erfurt  für  Erzbischof  Baldewin.  K  43g  (wohl  aus  dem 
Konzept);  Beyer  II  nr.  150  aus  Transsumt  und  Kopialbuch  in  Magdeburg. 
Abweichungen :  S.  120  2.  7  Ra  v  e  nolt,  Z.  11  Tyfen  b  r  u  c  h  ,  Z.  79  El  s  e  bet  h  e  n  , 
Z.  24  verrichtet,  S.  121  fehlt  Z.  1  zu  Erffurte  und  Z.  24  zu  Mentze; 
Datierung:  der  gebin  ist  die  dominica  post  lacobi  et  sie  finit  a.  dorn.  1336; 
Z.  25  mit  der  vorgenanten  stad  Erforte  insigel  von  L.  nachgetr. 

406.  [1336  Ende  Juni  bis  Anfang  August]. 

Der  Kantor  von  St.  Bartholomäus  in  Frankfurt  und 
Meister  Hermann  von  Mersberg  heissen  Dytmar,  Kleriker  Ers- 
bischof  Baldewins,  dem  Albert  [Finke]  von  Seiten  Meister 
Rudolfs  in  Sachen  ihres  Pfründentausches  Zahlungen  su  leisten 
und  SU  einer   Vikarie  am  Mainzer  Dom  su  verhelfen. 

D  140 1) ;  gefaltet  und  verschlossen  gewesenes  Orig.  auf  Papier  mit 
Eindrücken  eines  runden  und  eines  spitz  (ovalen  ?)  Siegels,  am  unteren  Rande 
mit  D  141  zusammengeklebt ;  von  anderer  Hand  als  dieser  Brief,  also  wohl 
von  Hermann  von  M.  geschrieben.  Die  Pfründe  von  Nalbach  hat  Lasse  im 
Dezember  1335  an  Finke  vertauscht  (Nrr.  384 f.).  Die  Erwähnung  der  neuen 
Ernte  —  in  Nrr.  407  und  416  vom  27.  August  und  28.  Oktober  wird  die 
Angelegenheit  weiter  besprochen  —  weist  unsere  U.  in  die  Zeit  von  Ende  Juni 
bis  Anfang  August  1336.  Der  2.  Aussteller  wird  noch  1344  erwähnt  (Sauer- 
land III  nr.  325),  der  1.  ist  der  bekannte  Prokurator  an  der  Kurie  Gerhard 
von  Frankfurt,  der  1348  gestorben  ist  (Schwalm  Bucglant  S.  XXXI). 

Domine  honorande  magister  Dhytmare  1  /.  In  causa  domini 
et  magistri  Rudolfi  et  domini  Alberti  super  permutacione  facta, 
prout  scitis,  vos  humiliter  duximus  exorandum,  quatenus  ex  parte 
magistri  Rudolfi  procuretis  et  ordinetis  tradi  et  solvi  dicto  domino 
Alberto  pro  expensis  magnis  et  gravibus  laboribus  in  curia  Romana 
et  alibi  pro  obtinenda  prebenda  factis  quinquaginta  libras  Hallensium, 
quarum  sedecim  libre  Hallensium  ad  solvendum  pro  dicto  Alberto 
domino  Helmberto  et  tres  libre  Hallensium  Meyero  ludeo  Ping(wiensi), 
prout  ego  cantor  per  lohannem  scolarem  meum  scripsi '),  et  tres 
marcas  <  et  Septem  libre  hallensium  cum  dimidia  >  . .  decano  et 
capitulo  ecclesie  Asch(affenburgensis),  item  septem  cum  dimidia 
libras  Hallensium  Arnoldo  dicto  Spyser  opidano  Asch(affenburgensi) 
solvi  et  tradi  procuretis  residuamque  partem  "*  dictarum  quinqua- 
ginta librarum "  ipso  domino  Alberto  presentetis.  2.  Item 
fructus  beneficii  "^  in  *"  Nalbach  huius  anni  ipsi  domino  Alberto, 
prout  vestrum  decet  honorem,  ordinetis  adminus  pro  rata  anni 
ipsum  contingente.  Item  annos  biennales,  si  dominus  noster  in 
sua  dyocesi  eos  recipere  consuevit,  similiter  ipso  domino  Alberto 
ordinetis.  Item  in  absenciis  obtinendis  a  dicta  parrochia  eundem 
dominum  Albertum  in  vestram  promocionem  et  tuicionem  recipiatis. 
3.  Item  litteras  promotorias  vestras '),  magistri  Rudolfi  *)  et  domini 
. .  decani  Mog(untini) ')  pro  vicaria  in  dicta  ecciesia  Mog(untina) 
effectualiter  consequenda,  prout  idem  dominus  Albertus  oretenus 
vobis  dicet,  ordinetis  domino  Alberto  memorato  facientes  in  pre- 
missis,    ut   de   vobis   confidimus  specialiter,    et   ut   in  posterum  in 


J336  Juli  28— August  27  225 

consimilibus  factis  de  nobis  confidencia  possit  haber<e>  **  i '  et 
ne  aliquis  possit  inpingere  dictum  dominum  Albertum  per  nos 
fuisse  defraudatum,  maxime  quia  nuUa  obligacio  a  partibus  super 
premissis  hinc  inde  precessit,  sed  absque  omni  pactione  partes 
plenam  de  nobis  confidenciam  habuerunt;  quare  vos  in  premissis 
proniorem  ostendatis.         Datum  sub  sigillis  nostris. 

Ex  parte  cantoris  ecclesie  sancti  Barth(olomei)  Frank(en- 
fordensis)  et  magistri  Herm(anni)  de  Mersberg. 

Rückwärts:    Honorando  viro  domino  Dhytmaro  domini  nostri 
. .  Trevcr(ensis)  clerico  detur. 
I)  Ohne  Ueberschr.  -f-  a)  N  auf  Rasur. 

1)  unbekannt. 

407.  Trier  [1336]  August  27. 

Dytmar,  Kaplan  des  Ersbischofs  Baldewin,  teilt  dem 
Rudolf  Losse  nach  Avignon  Neuigkeiten  ans  Trier,  Mains  und 
dem  Reiche  mit. 

D  2o8,  Orig.  auf  Papier,  gefaltet  und  verschlossen  gewesen,  mit  Spur 
des  grünen,  spitzovalen  Siegels;  von  gleicher  Hand  wie  Nr.  412,  doch  andrer 
■wie  Nr.  416.  Bruchstücke:  Dominicus  337  N.  1  (Kap.  9) ;  Böhmer  Acta  nr.  1039 
=  Emier  IV  nr.  324  (Kap.  9);  Müller  II  354  nr.  2  (Kap.  1,  3—5,  12)  und 
Sauer land  III  nr.  1101,  (Kap.  1 — 5,  14,  15);  in  den  letzteren  2  Texten,  aus- 
genommen Satierland  nach  omnes  bene  und  vobis  mittet  (Kap.  5  u.  15),  be- 
deuten die  Punkte  übrigens  nicht  Auslassungen,  sondern  sind  aus  dem  Original 
übernommene  sogenannte  Revereiizpunkte. 

t  Consanguinee  karissime  1  /.  Dudum  antequam  Gerhardus 
elemosinarius  domini  nostri  nuper  de  rege  Franc(orum)*)  ad 
dominum  nostrum  rediisset,  fuit  apud  dominum  nostrum  .  .  decanus 
Bunnen(sis)  pluribus  diebus  tractans  occulte  cum  domino  Conr(ado) 
Winter  et  mecum  de  conposicione  inter  dominum  nostrum  et 
provisum  Mogunt(inum),  quem  solum  pro  hoc  miserat,  quia  fratrem 
suum  . .  comitem  et  alios  suos  amicos  suspectos  habet,  quod  ipsi 
plus  impediant  quam  promoveant  suum  factum.  Et  concordavimus 
cum  dicto  . .  decano  fere  in  omnibus  sibi  propositis  articulis,  quos 
ipse  debebat  referre  dicto  . .  proviso  et  redire  ad  nos  ad  dandum 
finem  super  ipsis  omnibus,  si  placerent  .  .  proviso  predicto,  ante 
dominicam  preteritam,  videlicet  crastinum  Barth(olomei)  apostoli. 
Sed  non  rediit  ad  nos  nee  aliquid  remandavit,  ex  quo  presumimus, 
quod  ipse  . .  provisus  ad  finem  habendum  cum  domino  nostro  in 
partibus  sui  negocii  non  intendat.  Multo  minus  credimus,  quod 
hoc  fieri  comode  possit  in  curia  per  interpositas  personas;  quod 
proponere  poteritis  domino  meo  archidiacono  et  aliis  . .  amicis 
domini  nostri  in  curia,  quos  vos  scitis.  2.  Item  plures  litteras 
post  recessum  vestrum  ultimum  de  Trever(is)  recepit  dominus 
noster  ex  parte  vestra  missas  et  ego  totidem  et  diversis  vicibus 
per  diversos  . .  nuncios,  quamvis  non  recapitulaveri<t>  ■*  m  "  eas 
vobis.  Recepit  enim  dominus  noster  sub  data  octave  corporis 
Christi')  unam  litteram  *)  et  ego  aliam*),  item  sub  data  scilicet 
VIII*  die  iunii  duas  *),  item  ^  XVIP  die  iunii  duas  ^),  item  XII''  die 
iulii  1111°''  per  duplices  . .  nuncios,  qui  successivis  temporibus 
venerunt*),  item  V*  die  iulii  duas*)  et<decu?>  XIX*  iulii  simi- 
liter  duas*),  item  unam*),  quam  dominus  . .  archidiaconus  sibi 
misit    de  Montilio   feria  tercia   post  Petri  et  Pauli '),    item  duas  *) 

Nova  .ilanianniae  15 


226  Nr.  407 

prima  die  iulii.  Istas  XVII  litteras  recepimus  diversis  temporibus 
per  diverses  .  .  nuncios  successive  sub  datis  prenotatis  scriptas. 
Ad  hec  recepi  specialiter  duas  litteras  vestras*),  quarum  unam 
michi  scripsistis  super  promocione  unius  pauperis  presbiteri  dicti 
de  Eppenrode  et  aiiam  pro  magistro  Cristiano  de  Aquis  amico 
vestro,  quem  iibenter  curialiter  tractassem,  sed  ipse  a  me  ad 
recessum    nimium    festinavit.  3.    Item    magister    Gerh(ardus) 

clericus  domini  . .  Neapol(eonis)  <asr?>  cardinalis  fuit  apud 
dominum  nostrum  in  Trever(is)  proxima  die  ante  vigiliam  as- 
sumpcionis*)  in  sero;  mane  vero  dominus  ivit  ad  Vallem  beate 
Virginis,  et  remansit  ipse  dominus  Ger(hardus)  apud  nos  usque 
in  diem  assumpcionis  post  prandium,  cui  fecimus  societatem  modo, 
quo  potuimus  meliori,  et  recessit  a  nobis  una  cum  decano  Bun- 
nen(si)  sub  conductu  suo  plures  referens  nobis  grates.  4.  Item 
Salamandra'')  nullo  modo  induci  potest  ad  translacionem,  de  qua 
scitis,  iniendam,  quamvis  hoc  sit  satis  subtiliter  et  seriosius 
attemptatum.  Mallet  enim  mori  vel  bonis  cedere  perpetuo,  sicut 
dicit.  .  .  Domini  de  capitulo  Wormac(iensi)  et  .  .  dictus  Sala- 
mandra'') fuerunt  apud  dominum  nostrum  in  Trever(is)  pluribus 
yicibus  in  tractatu,  sed  adhuc  nullus  est  finis  subsecutus.  Dominus 
. .  decanus  Wormaciensis  vester  amicus  sincerus  fuit  pridie  eciam 
in  Trever(is)  coram  domino  super  negocio  dicte  sue  ecclesie,  qui 
se  de  vobis  multipliciter  recommendat.  5.  Item  Status  parcium 
nostrarum  per  dei  graciam  bonus  est,  cum  discordia,  que  ibi 
extitit,  sopita  sit,  et  valent  . .  amici  nostri  per  dei  graciam  omnes 
bene.  6.   Item  . .  cantor  Frank(enfordensis)  amicus  noster  fuit 

nuper  apud  me  in  Trever(is),  cui  dedi  undecim  libras  Hallensium 
dandas  domino  Alb(erto)  Vynke  de  Heilg(enstat),  quas  apud  me 
ultimo  reliquistis.  Pecunia,  pro  qua  blada  vestra  sunt  vendita  de 
Naylbach,  nondum  est  soluta.  De  qua  tarnen  dominus  lo(hannes) 
Iaq(ue)lon(is)  certus  est.  Que  cum  soluta  fuerit,  dabitur  in  parte 
ipsi  domino  Alberto  et  in  parte  domino  lo(hanni)  predicto  in 
solucionem  sui  debiti,  in  quo  sibi  existitis  obligatus*).  7.  Item 
conqueror  vobis,  quod  dos  mea  in  Flanstad  est  combusta.  Pro 
utilitate  vestra  in  Cardono  et  alibi  faciam,  quicquid  possum. 
Dominorum  C(onradi)  de  Hanowe  *)  et  Wern(eri)  de  Gulse  ami- 
corum  nostrorum  rogo  in  suis  agendis  negociis  memor  sitis. 
Domino  . .  decano  Mog(untino),  qui  in  brevi  venturus  est  apud 
dominum  nostrum,  loquar  de  promocione  vestra,  ut  petistis,  cui 
eciam  misi  alias  litteram  vestram  desuper  michi  missam  *). 
8.  Item  procuravi  pro  vobis  scribi')  valde  efficaciter  per  dominum 
nostrum  capitulo  sancte  Marie  Erford(ensi)  super  canon(icatu)  et 
prebenda  domini  lo(hannis)  de  Aquis  nuper  defuncti  et  misi 
specialiter  ob  hoc  ad  dictum  locum  Erfor{diam)  Wig(andum)^) 
nuncium  domini  nostri  eciam  cum  specialibus  litteris*)  ad  singulares 
personas  amicos  vestros  super  promocione  dicti  ■  negocii.  quod 
negocium  ita  recens  est,  quod  adventum  dicti  nuncii  seu  reditum 
cottidie  sum  exspectans.  9.  Item  de  statu  Diptongi  et  . .  regis 
Boem(ie)  sciatis,  quod  ipsi  adhuc  sunt  in  expedicionibus  suis  et 
satis    fortes    hinc    inde    et    sunt    prope    abinvicem    et    presumitur 


1336  August  27  227 

cottidie  de  conflictu.  Tarnen  dominus  . .  rex  Boem(ie)  longo 
potencior  esse  dicitur  quam  .  .  Dyptongus  et  habet  sufficienciam 
expens(is).  Sed  in  exercitu  .  .  Dypt(ongi)  sunt  tempora  mul- 
t<a>'*um^  cara.  Dicitur  eciam,  quod  tractetur  inter  ipsos  de 
concordia  ordinanda,  pro  quo  eciam  illuc  dominus  noster  .  .  nuncios 
suos  misit.  10.   Istum  . .  fratrem  exhibitorem  presencium,    qui 

vocatur  frater  Her(mannus)  Topelstein,  qui  se  vestrum  et  meum 
cognatum  asserit  et  est  valens  clericus,  vobis  multipliciter  recom- 
mendo  rogans  diligenter,  quatinus  vos  sibi  liberalem  exhibeatis 
et  in  suis  agendis  negociis  apud  . .  ministrum  ordinis '),  que  vobis 
exponet,  ipsum  promoveatis,  quantum  poteritis,  patrie  et  cognacionis 
intuitu  et  ipsum  recommendetis  domino  meo  .  .  archidyacono 
Trever(ensi)  et  aliis  dominis  nostris,  sicut  videbitis  expedire. 
Dominus  noster  eciam  scribit  pro  ipso  memorato  . .  ministro  satis 
graciose  *).  //.  Item  mitto  vobis  per  ipsum  unam  litteram 
domini  . .  decani  Asch(affenburgensis),  quam  michi  misit  vobis 
ulterius  transmittendum^)'').  12.  Item  mittuntur  vobis  ex  parte 
domini  per  eundem  fratrem  due  littere  sigillate,  quas  .  .  Bunnen(sis) 
met  dedit  civibus  MoguntOnis)*)  et  adhuc  sunt  quattuor^),  quas 
dominus  retinuit,  in  quibus  idem  . .  Bunnen(sis)  se  refert  ad  privi- 
legia  .  .  predecessorum,  ubi  multi  articuli  valde  graves  et  ecclesie 
Mog(untine)  nimium  preiudiciales  continentur.  In  quibus  eciam 
non  apparet,  quod  consensus  capituli  affuerit  vel  quod  capitulum 
easdem  litteras  sigillavit,  quamvis  in  aliquibus  earum  dicatur, 
quod  ea,  que  in  ipsis  continentur,  de  consensu  . .  capituli  emanarint. 
Et  si  aliqua  privilegia  dictis  civibus  per  . .  predecessores  sunt 
concessa,  hoc  fuit  factum  propter  hoc,  ut  . .  archiepiscopis  Mog(un- 
tinis)  opem  prestarent,  quod  tamen  minime  adimplerunt.  Omnes 
articulos  in  dictis  litteris  tam  in  illis  duobus  vobis  transmissis 
quam  in  aliis  quatuor  retentis  contentos  predictus  Bunnen(sis) 
iuravit  ad  sancta  dei  ewangelia  rata  et  firmiter  observare.  Que 
si  servari  deberent,  non  est  dubium  ea  in  maximum  preiudicium 
dicte  ecclesie  redundare.  13.  Preterea,  consangwinee  karissime, 
dixit  michi  dominus  . .  decanus  Worm(aciensis)  predictus  et  eciam 
alias  hoc  accepi,  quod  vos  sitis  nimis  sedulus  in  labore  et  sollici- 
tudinibus,  in  quo  rogo  moderamen  vobis  metipsi  imponatis  et 
parcatis  corpori  vestro,  ubi  et  in  quantum  potestis,  vobis  solacia 
per  societates  et  alias  faciendo.  Scitis  enim,  quod  soUicitudo 
nimia,  licet  aliquibus  .  .  hominibus  plus  sit  delectabilis  quam  aliis, 
nichilominus  ipsa  est  corporis  consumptiva.  Quamdiu  eciam 
dominus  meus  .  .  archidiaconus,  quem  rogo  michi  plus  quam  dicere 
valeam,  salutetis,  apud  vos  est,  tunc  scio,  quod  ipse  solacium  vobis 
prebens  vos  sollicitari  plus  debito  non  permittit.  14.  Dominum 
meum  .  .  Verden(sem)  meis  oracionibus  rogo  eciam  intime  salutetis. 
15.  Item  sciatis  et  dicatis  domino  meo  . .  archidiacono,  quod  domi- 
nus noster  nullam  vobis  ad  presens  mittere  voluit  pecuniam  nee 
intendit  mittere  nee  eciam  domino  Symoni  Philippi  et  suo  . . 
College,  nisi  vos  sibi  demandaveritis  vel  dominus  . .  archidiaconus 
memoratus.  Ipse  etiam  paratus  est  eam  mittere,  dummodo  eum 
scire  feceritis,  quod  ea  in  quantum  egeatis,  et  demandat  vobis  per 

15* 


228  'Vr.  4nH 

me  in  hac  carta,  quod,  si  necesse  fuerit,  apud  dominum  Ver- 
den(sem)  vel  alibi  pecuniam  vobis  necessariam  mutuetis,  quam  in 
proximo,  dum  eum  scire  feceritis,  vobis  mittet.  16.  Varronissa*) 
bene  valet  et  est  recens  et  movet  in  iudicio  cuidam  alteri  auri- 
fabreO  hospite^  Or  d(omi)ni*f)  actionem  et  est  dura  controversia 
inter  eas.  Sed  Varro  hoc  dissimulans  "^  propter  nos  ^  nichil  de  hoc 
loquitur,  quamquam  ipse,  ut  dicitur,  expensis*")  Ute  partis  sue 
faciat  occulte  et  gerat  ad  hoc  animum  apud  alios  satis  gravem. 
17.  Si  plura  vobis  scribere  vellem,  cicius  me  tempus  desereret 
quam  verba  de  multis  rusaticis,  que  possent  vestrum  animum 
demulcere.     Valete  semper! 

Datum    Trever(is)    feria    tercia   post    Barth(olomei)    apostoh'. 
Dytm(arus)    capellanus    domini    Trever(ensis)    consangwineus 
vester. 

Adresse:  Magistro  Rodolfo  Lusse  |  canonico  Cardon(ensi)  et 
I  Asch(affenburgensi)  consangwrineo  meo  |  karissimo  d(an)d(um). 
I)  ohne  Ueberschr.  -\-  a)  Franc(er).  +  b)  Salamanda;  Salamandus  Müller  und 
Sauerland.  -\-  c)  oder  Wig:er(um).  +  d)  am  unteren  Rande  Verte/,"  der  Rest 
auf  der  Rückseite.  -\-  e)  zweites  r  aus  n  karr.;  davor  kleine  Rasur.  +  0 
-D.  +  g)  D ;  vgl.  Nr.  412  c,  9  und  Nr.  416  c.  11.  +  h)  'wohl  verschrieben 
für  eipensas  litis. 

1)  Juni  6.  00  2)  unbekannt.  »  3)  Juli  2.  »  4)  August  13.  00  5^  vgl.  Nr.  406.  00 
6)  Konrad,  Bruder  Ulriclts  von  Hanau,  wird  1343  als  „Pfründer  des  Stifts 
Fulda"  erwähnt  CReimer  II  nr.  626).  <"  7)  dem  General  der  Minderbrüder, 
deren  Orden  Hermann  Topelstcin  angehörte.  <»  8)  die  eine  U.  bei  Würdtwein 
Nova  subsidia  V  nr.  26  (vgl.  Schrohe  Heinrich  14  N.  1,  Maina  99  N.  5),  die 
andere  bisher  unbekannt  (Gudenus  III  269  [vgl.  Schrohe  Heinrich  17  N.  6, 
Maina  102  N.  3]  kommt  kaum  in  Frage).  <»  9)  vgl.  Schrohe  Heinrich  13  NN.  4, 
6,  9,  11,  Maina  99. 

408.  [1336  Ende  Juli  bis  Anfang  September]. 

Denkschrift  eines  Gesandten  König  Philipps  VI.  von 
Frankreich  an  den  Papst  über  die  Lage  in  Deutschland,  ins- 
besondere über  Kaiser  Ludwig  und  die  Mainzer  Frage,  über- 
setst  durch  Rudolf  Losse  und  Archidiakon  Boemund  von  Trier. 

K  33S^),  Entwurf  mit  vielen  Aenderungen,  die  auch  da,  wo  sie  sach- 
lich weniger  bedeuten,  das  Werden  der  Uebersetzung  aus  dem  Französischen 
(vgl.  auch  das  versehentlich  übernommene,  dann  gestrichene  Wort  in  N.  d*j 
beleuchten  und  darum  meist  in  den  Text,  so  unübersichtlich  sie  ihn  gestalten, 
aufgenommen  werden  mussten.  —  Losse  und  der  Archidiakon  Boemund,  die 
in  der  Ueberschrift  genannten  Redaktoren,  haben  den  Text,  wohl  nach  ihrem 
Diktat  (vgl.  die  Noten  s,  d*  und  hh)  durch  einen  Dritten  (Hd  34)  schreiben 
lassen,  von  dem  auch  die  meisten  Verbesserungen  (alle  nicht  besonders  in 
Noten  erwähnten)  herrühren.  Von  ihnen  sind  einzelne  Verbesserungen  Losses 
sicher  zu  scheiden ;  andere  weniger  bestimmt,  ohne  dass  darum  die  Hd  34 
mit  ihm  identifiziert  werden  kötmte.  Der  andere  Korrektor  (Hd  35),  offenbar 
der  genannte  Boemund,  hebt  sich  um  so  schärfer  ab,  auch  durch  die  graue 
Farbe  seiner  Tinte.  Er  hat  sehr  umfangreiche  Nachträge  geliefert  (vgl. 
NN.  b,  c,  h,  o,  w,  X,  y,  gg,  ii),  die  wie  auch  noch  andere  z.  T.  nichts  weniger 
als  stilistischer  Natur  sind.  Es  ist  also  die  Uebersetzung  der  beiden  Trierer 
Gesandten  (vgl.  N.  I)  z.  T.  eine  recht  freie  Bearbeitung  des  französischen 
Originals.  —  Der  Verfasser  ist  Laie  (vgl.  die  einleitenden  Worte  in  Kap.  7), 
offenbar  einer  der  Hof  beamten,  deren  sich  König  Philipp  bei  seinen  Missionen 
nach  Avignon  auch  sonst  bediente  (vgl.  z.  B.  Sievers  114 f.).  Er  spricht  von 
der  am  4.  Juni  (Böhmer  Reichssachen  nr.  263)  nach  Oesterreich  abgeordneten 
englischen  Gesandtschaft  (Kap.  6),  wohl  von  der  seit  Ende  Juni  (Chronik  von 
Königssaal  III  c.  12}  bestehenden  Unterstützung  König  Johanns  durch  Ungarn 
(Kap.  4),  von  dem  Mitte  Juli  begonnenen  Feldzug  Ludwigs'des  Bayern  gegen 
Johann  (Kap.  4,  vgl.  2),   noch  nicht  aber  von  der   um  den  I.  September   er- 


1336  Ende  Juli— Anfang  September  229 

folgten  Auflösung  der  Heere.  Damit  bestimmt  sich  ungefähr  die  zeitliche 
Einreihung  der  Denkschrift.  Vielleicht  ist  sie  schon  ein  Widerhall  des 
päpstlichen  Briefes  an  König  Philipp  vom  5.  Juli  (Rieeler  nr.  1820  =  Sauer- 
land II  nr.  2263).  Der  Hinweis  auf  den  bevorstehenden  Michaelistag  (Kap.  2) 
mag  jedoch  Ende  August  oder  Anfang  September  näher  legen;  er  berührt 
sich  übrigens  wörtlich  mit  dem  Schreiben  des  Papstes  an  Philipp  vom 
10.  September  (Riezler  nr.  1831).  —  Die  Uebersetzung  werden  Rudolf  Losse 
und  Boemund  in  Avignon  angefertigt  haben,  wo  sie  damals  als  Baldewins 
Gesandte  weilten  (vgl.  Nrr.  402,  404,  407,  410,  412,  416).  Uebrigens  ist 
das  Schriftstück  selbst  offenkundig  unter  Trierischem  Einfluss  entstanden. 
Eine  Reihe  von  Nachrichten  und  Gedanken,  die  es  enthält,  deuten  darauf 
hin.  Die  Vorwürfe  gegen  Heinrich  von  Virneburg  (Kap.  7)  kehren  genau  so 
in  Baldewins  Rechtfertigung  unten  Nr.  422  wieder.  —  Vom  Inhalt  sei  hier 
hervorgehoben  die  Behauptung  eines  Einvernehmens  zwischen  Erzbischof 
Heinrich  und  dem  Kaiser  (Kap.  5).  Davon  ist  aus  dieser  Zeit  sonst  nichts 
bekannt  (vgl.  nur  die  Andeutung  bei  Sauerland  II  nr.  2263).  Erst  im 
Juni  1337  kam  es  zum  Abschluss. 

Pater  sanctissime  I  /.  Devotissimus  filius  vester  rexFrancie 
dominus  noster  ad  informandum  s(anctitatem)  v(estram)  plenius, 
■*prout*)  vobis*)  scripserat*) "  *),  de  periculis  nunc  instantibus  et 
que  verisimiliter  evenire  poterunt  in  partibus  Alamanie,  ad  ipsam 
v(estram)  s(anctitatem)  nos  duxit  destinandos.  Et  placeat  s(ancti- 
tati)  v(estre)  scire  nobis  commissa  per  ipsum  et  que  inde  sentimus. 
Et  licet  per  quedam  ex  infra  dicendis  aliqui  culpari  vel  aliquibus 
detrahi  videatur,  intencionis  tarnen  non  est  domini  nostri  . .  regis 
nee  nostri  ea  dicere  ad  finem  illum,  set  propter  hoc,  quia  alias 
non  possemus  perficere  nee  venire  ad  finem  conclusionis  nostre 
nee  sanctitatem  vestram  bene  informare  de  facto.  2.  Dominus 
Lud(owicus)  de  Bauwar(ia)  se  imperatorem  denominans  et,  ubi 
potest,  in  imperio  sicut  imperator  plenarie  amministrans  per  totam 
Alemaniam  divulgavit  se  esse  <  recon  >  cum  s(anctitate)  v(estra) 
et  sancta  ecclesia  reconciliatum  et  totaliter  concordatum  et  quod 
statim*')  post  instans  beati  Michahel(is)  festum^)  mittet  ad  vos 
suos  sollempnes  nuncios  et  quod  tunc  publice  revocare  debeatis 
Processus  contra  ipsum  emissos  <  ipsumque  absolvere  ex  toto  > 
sibique  super  <  hoc  >  omnibus  absolucionis  beneficium  inpertiri 
et  quod  iam  ista  concordia  taliter  sit  ordinata,  quod  cedat  ad  sui 
et  imperii  gloriam  et  salutem.  Et  sunt  ista  ita  publicata  et  adeo 
certitudinaliter  data  intelligi,  quod  premissis  Alamanni  '^barones'') 
et**)  communitates*') "  <eidem  Lud(ewico)  magis  favent  et  servi- 
unt  quam  hucusque  >  adhibent  plenam  fidem,  propter  que  eidem 
Lud(owico)  plus  obediunt,  favent  et  serviunt  quam  hucusque, 
"*  eciam*^)  prelati  <  aut  alii  quicunque  >  et  ceteri  viri  ecclesiastici 
indifferenter^,  quod  clare  apparet  ex  eo,  quia  inpresenciarum^) 
maiorem  armatorum  congregavit  exercitum  quam  ipse  et  quondam 
Fridericus  dux  Austrie,  qui  se  ■*  eciam  *"  pro  rege  Romanorum 
gerebat,  congregaverint  unquam  simul.  Et  si  propter  famam 
<  predictam  >  huiusmodi  confictam  tante  potencie  existat,  videat 
v(estra)  s(anctitas),  <  quan  ■*  tarn  ^  potenciam  >  quante  foret  potencie, 
si  premissa  fama  sortiretur  effectum  <  et  >  quamque  periculosa 
eius  esset  potencia,  qui  in  tot  et  tantis  <set''*)>  istam  ecclesiam 
lacessivit  iniuriis,  <  quia  >  sicut  est  notorium  omnibus  Christianis. 
3.    Nee    in   suis    litteris    vel    promissis   <  factis    seu  >   s(anctitati) 


230  Nr.  408 

v(estre)  f actis  vel  faciendis  "  ipsa*)  vestra")  s(anctitas)")  *■  gerat<is> 
fiduciam,  quia  secundum  quod  dicitur,  nichil  ex  eis  tenet,  sicut 
esset  conveniens  et  <nece'^)>  honestum,  quemadmodum  liquet 
ex  eis,  que  ^  velud  ingratus "  fecit  contra  illustrem  principem 
dominum  . .  regem  Boem(ie),  qui  pro  eo  ■*  et  cum  eo  *"  pluribus 
vicibus  cum  magna  multitudine  gentis  sue  <  cum  eo  et  pro  eo  > 
bellavit  taliter,  quod  per  eius  adiutorium  de')  suis  habuit  victoriam 
inimicis.  Et  quamvis  idem  dominus  rex  plures  <  con  >  litteras 
et  convenciones  alias  eciam  iuramentis  vallatas  <"'cum  ipso 
L(udowico) "  habuerit  >  ab  ipso  L(udowico)  habuerit  et  habeat'), 
nichil  tarnen  <  tenet  >  servat*)  ex  eis.  Ymmo  < contra >  ipsas 
violans  et  infringens'*)  presumpcione  temeraria  asserit,  ut  dicitur, 
quod  "  ad  scrvandum  "  litteras,  iuramenta  seu  promissa,  que  facit, 
nullatenus  sit  astrictus,  quin  <se  ipsum  ab  eis  potesti  absolvere*)> 
*  contra  venire  possit  *",  quando  et  quociens  sibi  placet,  ymmo  <ipsa> 
huiusmodi  annichilat  de  plenitudine  potestatis,  eciam  si  sint  littere 
confecte  super  assecuracionibus  sive  treugis,  cum  ipse  non  possit 

<  diminuere  >  sui  et  imperii  statum  et  honorem  diminuere  <  sed 
a'*u'*gere>,  ymmo  pocius  augere  debeat  tamquam*^)  semper 
augustus,  "quod*")  est,  sanctissime  pater,  attribuere  sibi  id,  quod 
solum  ad  s(anctitatem)  vestram  noscitur  pertinere  *" .  ■^.  Et 
videatis,  pater  sanctissime,  quam  bene  ipse  in''')  imperio  ammi- 
nistret,  **  qui  ^  **),  cum  deberet  discordias  et  scandala  tollere, 
fuit  et  est  causa  principalis  discordie  gravissime  inter  dictum 
regem  Boem(ie)  et  duce<s>'*  m'')  *■  Austrie,  maiores  Alama- 
nie,  qui  <  ex(eu)ntes  >  se  ante  ortam  *  huiusmodi  ^  discordiam 
grandi  amore  parilique  concordia  tamquam  pater  et  filius  mutuo 
pertractabant.  Dictusque  L(udowicus)  cuilibet  dictorum  regi')  et 
duci*)  contrarias  dedit  litteras.  Et  nunc  eidem  . .  duci,  qui  semper 
ipsi  L(udowico)  <  publicus  >  "^  manifestus "  hostis  fuerat,  suo 
adiutorio  assistit  contra  dictum  regem  Boem(ie\  <  qui  >  ■*  licet  * 
semper  <  sibi  serv ')  >  "*  ipsi "  astiterit,  prout  superius  est  ex- 
pressum.  Habentque  iam  actu  domini  Ungarie  et  . .  Boem(ie) 
reges  ex  una  et  <  B(avarus)  p'')  >  dictus  L(udowicus)  ac  . .  duces 
Austrie  ex  altera  parte  tantam  multitudinem  armatorum,  quod, 
nisi  deus  apponat  remedium,  poterit  permaxima  proborum  "*  et 
bonorum  *"  hominum  destructio  contingere  in  tocius  christianitatis 
non  modicum  detrimentum.  5.  Et,  pater  sanctissime,  si  tali, 
qui  nunc  est  in  tanta  potencia,  addatis  potenciam  archiepiscopatus 
Mogunt(ini),  pensetis,  quid  exinde  poterit  evenire,  quia  nulli  dubium, 
quin  dictus  L(udowicus)  cum  proviso  Mogunt(ino)  confederacionem 
inierit  <  in  >  ■*  de  ponendo  et  "  manutenendo  *  eum ')  *  in  pacifica 
possessione    predicti    archiepiscopatus    Mogunt(ini)  *),    quod   tarnen 

<  implere  >  toto  suo  conatu  implere  nequiret.  Et  converso  quo- 
que  dictus  provisus  Magunt(inus)  eidem  L(udowico)  promisit  asistere 
contra  quemcunque ').  Tantaque  est  potencia  eiusdem  archiepi- 
scopatus Mogunt(ini),  quod  magis  postest  iuvare")  et  impedire 
■*  reges  seu  imperatores  in  Aleman(ia)  *■  <  quam  aliquis  iuvare  et 
inpedire  possit  inde  principes  dicte  terre  >  quam  aliquis  prelatorum 
vel   principum    dicte    terre.      Unde,    "*  p(ate)r**)    s{anctissime)**)  *■, 


/336   F.ttdr  Juli — Anfang  September  231 

si  idem  L(udowicus)  sanctitati  vestre  et  ecclesie  reconciliatus 
esset  adiutoriumque  dicti  archiepiscopatus  haberet,  nulli  dubium, 
quin  ita  potens  existeret,  quod  tarda  consiliura  apponi  possei. 
6.  Seit  eciam  pro  certo  dictus  dominus  noster  rex,  quod  rex 
Anglie"*)  ad  L(udowicum)  et  duces  Austrie  predictos  ad  faciendam 
confederacionem  cum  eis")  noviter  suos  milites  destinavit,  ita 
quod  potencia  et  dilatacio  ipsius  L(udowici)  poterit  esse  et  est 
valde"')  preiudicialis  et  periculosa  principaliter,  pater  sanctissime, 
vobis  et  ecclesie  vestre  sancte,  contra  quam  tantum  forefecit  et 
forefacit  cottidie  in  amministrando  imperium  in  talibus  operibus^*), 
ut  apparet.  Poterit  eciam  "*  esse  ^  grande  periculum  domino 
nostro  regi  <  in  >  "*  et  *^  regno  suo  suisque  consaguineis  dominis 
Ungarie  et  Boem(ie)  regibus  et  archiepiscopo  Trever(ensi),  quos 
non  modicum  habet  cordi,  "^de")  quibus  etiam  in  suis  necessitatibus 
intendit  se  <  ad  >iuvare  ■*,  ac  eciam  <'*in*'  perturbacionem 
ac  (!)>  ■'e(ss)et'')  i(nde)'')  per")  ^  turbacio  omnibus  fidelibus 
Christianis.  7.  Ceterum,  <  de  >  quamvis  ad  nos  non  pertineat 
multum  super  prelatos  loqui,  tarnen  <  videtur  >,  si  dictus  provisus 
est  talis,  prout  in  articulis  appellacionum  a  capitulo  Mogunt(ino)  et 
quibusdam  aliis  contra  ipsum  interiectarum  continetur,  v(estra) 
s(anctitas)  pati  non  deberet,  quod  talis  homo  tarn  nobili"  me")  "* 
preesset  ecclesie,  veluti  est  ecclesia  Mogunt(ina),  que  <  pro  meliori 
nobiliori  e>  nobilius  membrum  Romane  ecclesie  reputatur,  immo*) 
nee  capellule  quamcumqueP)  parve  <quiP*)>.  Unde  nun- 
quam  esse  <  poterit  >  "  posset "  in  provincia  illa  sine  maximo 
scandalo,  quia  id  suis  demeritis  exigentibus  esset  contra  voluntatem 
capituli,  cleri'i),  nobilium  "'et*'  populi  illius  terre,  illis  dumtaxat 
exceptis,  qui  <  aliquid  habere  >  ab  eo  iam  habent  seu  "*  se  *" 
habituros  sperant  aliquid  proficui  vel  favoris  per  adimplecionem 
sue  voluntatis  in  exheredacionem  ecclesie  supradicte.  Nam  idem 
provisus  litteras  suas  patentes ')  dedit  . .  civibus  Mogunt(inis) 
libertati  ecclesie  horribiliter  <  detrah  >  derogantes  promittens  inter 
cetera  <quod  nunquam  >  in  dictis  litteris  se  non  habiturum^ 
concordiam  cum  dicto  capitulo,  quin  prius  huiusmodi  littere  horri- 
biles  date  et  concedende  per  ipsum  capitulum  sint  primitus  ratifi- 
cate  et  eciam  sigillate.  Donavit  eciam  certis  castellanis  et  nobili- 
bus  illius  dyocesis  litteras  quamplures ')  obligando  fortalicia  ipsius 
ecclesie  in  eisdem.  Quas  si  teneret,  exheredaretur  ecclesia,  et 
si  non  teneret,  tales  sunt,  quibus  littere  ille  date  sunt,  et  sie 
[patet]*),  quod  nunquam  posset  vivere  sine  gwerra.  De  quibus 
omnibus  et  multis  aliis  serenitas  vestra  **  si  placeret",  ex  parte 
capituli  posset  <si  placeret>  lacius  informari').  8.    <Tamen 

propter  hoc,  quod  dicte  appellaciones  >.  Et  <  pater  >  quamvis, 
pater  sanctissime,  "^  ex  eo,  quod  "*  in  persecucione  dictarum  appel- 
lationum  per  quosdam  ex  prosequentibus  per  paucos  dies,  qui 
rigore")  iuris  <vestri?>  positiv!  servari'')  debuerant,  tardatum 
fuerit,  dicti  <opponentes>  **  apellantes'' *")  per  <certas>  "  ali- 
quas'')  sentencias  exclusi  fuerint,  nunquam  tarnen  ad  cognicionem 
oppositorum  criminum  desccnsum  fuerat,  <  quia  placeat  s(anctitati) 
v(estre)    de    premissis    veritatem    inquirere  >    "*  quemadmodum"") 


232  AV.  409 

vestra  et  ecclesie  interesset  ^  <nec>,  "'quia'')  non'')*'  expedit 
<suis  criminibus  indiscussis>  super  dictis  articulis  veritate  non 
indagata  ipsum  in  possessionem  mitti  <  predicte  >  ecclesie  preli- 
bate,  cum  per  possessionem  huiusmodi  tanta  sibi  attribueretur 
potencia,  quod  ipsum  postmodum  iustificare  non  possetis,  quia 
confortatus  esset  de  omnibus,  que  sanctitas  vestra  posset  facere 
contra  ipsum,  ex  quo  possunt  multa  mala  et  scandala  maxima 
evenire.  9.   '^Esf)    enim    ista    ecclesia    Magunt(ina)    in    sui 

districtu  et  dominio  temporali  longitudine  et  latitudine  ceteris  per 
orbem  ecclesiis  magis  ampla.  Habet  nobiliores  et  potenciores 
Alemannie  in  vassallos  circumcirca  predictum  districtum  et  <  infra 
vel  >  intra  residentes,  videlicet  duces,  marchiones,  comites,  barones 
et  nobiles  in  tanto  numero,  quod  est  mirum.  Habet  insuper 
castra  fortissima  inexpugnabilia  septuaginta  et  amplius.  Habet 
eciam  alias  "*  plurimas*'  "  municiones  et  villas  firmatas,  fortes  et 
potentes   valde,    inter  quas  Erfordia    sola   <potest    facere  ') 

milia  armatorum>  "  '^esf)  equalis  vel  potencior  civitati  Magun- 
t(ine)  "  " ,  nee  non  "  "  habet  "'•'')  communitatum  et  aliorum  hominum 
multitudinem  infinitam  ^ .  10.  Et  vos,  pater  sanctissime,  qui  facitis 
cessare  ubi'^que"  mala  et  scandala,  potestis  bene  <ob>tempe- 
rare  rigorem**)  iuris  <et  facere  >  de  vestre  beatitudinis  potestate  et 
facere  inquiri''")  "*  et  sciri "  veritatem  ex  officio  propter  pericula 
supratacta.  //.  Nee  credatis,  pater  sanctissime,  quod  .  .  archi- 
episcopus  Treveren(sis)  unquam  habuerit  vel  habeat  intencionem 
manutenendi  <  possessionem  >  "  defensionem'')  dicti  archiepisco- 
patus  Mogunt(ini)  contra  <  vestram  >  "  v(estre)  s(anctitatis)  *■ 
voluntatem  aut  contra  ecclesiam,  quia  rex,  dominus  noster,  ad 
hoc  nullum  sibi  favorem  impenderet,  ymmo  sibi  et  omnibus  vobis 

<  contrariis  >  et  ecclesie  rebellibus  esset  contrarius,  ut  est  dignum. 
Sed  quidquid  dictus  .  .  archiepiscopus  fecit  in  hiis  aut  facit,  est 
■*et*)  fuit'')*'  ad  supplicacionem  et''*'*)  requisicionem  instantes 
capituli,  cleri,  nobilium  et  populi  predictorum  <,  quibus  alligatus 
extabat,  >  "^  permaxima*^*^)  et  q(uasi)  indissolubili  amicicie  glutino  " 
invicem  <  sibi  obligatorum,  confederatorum  >  "  coniunctorum*)  * 
propter  evitandas  gwerras  et  pericula,  quibus  graviter  vexabantur, 
ex    quo   honor    deo    et    ecclesie    necnon    pax    patrie    provenerunt, 

<  quod  >  ■*  prout  declarant  ^  opera  manifesta<nt  evidenter  >. 
12.  Nam  ecclesia  ipsa  in  puncto  destructionis  extabat  fortaliciis 
et  bonis  "*  quam  plurimis  *"  ecclesie  <  pr  >  ad  manus  alienas 
preiudicialiter  obligatis '''"),  a  quibus  quidem  periculis  et  gwerris 
dictus  Treveren(sis)  archiepiscopus  ipsam  ecclesiam  Mogunt(inam) 
et  eius  subditos  universos  sua  industriosa  potencia  liberavit  et 
nedum  obligata  "  et**)  *■  deperdita  restauravit  ac  redemit,  verum 
eciam  de  suo  proprio  dictam  ecclesiam  multorum  castrorum  et 
fortaliciorum''^)  <et>  '^ac*')'*  proventuum  necnon  nobilium  ac 
communitatum  acquisicionibus  pernecessariis  et  utilibus  dilatavit, 
desideratque  dictus  archiepiscopus,  quod  <  vos  >  s{anctitas)  v(estra) 
dignetur  alicui  ydoneo  committere,  qui  super  premissis  inquirat 
et  rcferat  veritatem,  experiaturque*^*\  quod  illa  patria  maiori 
pace  fruitur  quam  ■'unquam"  visum  fuerit  a  multis  temporibus ") 


1336  Ende  August— Anfang  September  233 

retroactis.  J3.  Nee  credatis,  pater  sanctissime,  quin  rex  dominus 
noster  <  in  missione  >  in  mittendo  nos  ad  vestram  sanctitatera 
clare  sciverit  voluntatem  archiepiscopi  supradicti.  Quare  dicimus 
vobis,  quod  idem  archiepiscopus  mediante  consilio  domini  nostri 
regis  ponet  in  manus  sanctitatis  vestre  fortalicia  et  <  quidquid 
habet  >  "*  omnia  iura,  que  tenet  "  de  archiepiscopatu  Mogunt(ino) 
supplicando,  quod  illa,  que  de  suo  posuit  in  defensione  et  augmen- 
tacione  ipsius  ecclesie,  sibi  restaurentur'*).  J4.  Quare  v(estram) 
s(anctitateni)  supplicat  devotissimus  filius  vester  dominus  rex 
Francie  dominus  noster  <  d  quod  >,  quatinus  vobis  placeat  respicere 
<  tam  ma  >  et  considerare  tam  maxima  pericula,  que  ex  premissis 
poterunt  evenire,  et  huiusmodi  infirmitati  tale  adhibere  remedium, 
prout  fuerit  conveniens  et  necesse,  per  quod  vestra  sanctitas  et 
ecclesia,  ipse  et  suum  regnum  suique  consaguinei  predicti  <  sine  > 
■^inSf^)  pace  et  tranquillitate  possint  vivere "  omni  suspicione 
c[e]ssante''*'),  et  quod  placeat  vobis  talem  <  in  gubernacionem  > 
ad  gubernacionem  dicte  ecclesie  Mogunt{ine)  preficere,  qui  '^sit'') 
utilis  ad  dictam  ecclesiam  gubernandam  ad  honorem  vestrum  et 
sancte  m[a]tris  ecc[lesie] "  et  non  sit  suspectus  domino  nostro 
regi  <et>  "*  neque  ^  suis  consaguineis  supradictis"*),  et  quod 
vestrum  gratiosum  responsum'^'*)  <  domino  nostro  >  et  finem  istius 
negocii  domino  nostro  regi  breviter  reportare ''^*)  possimus. 

I)  Ueberschr.,  von  L.  in  2  Absätzen  geschrieben :  1.  Translacio  de  verbis 
Gallicis  per  dominum  ar(chi)d(iaconum)  et  me  facta,  2.  in 
legacione  reg(is)  Franc(ie)  pro  domino  Trever(ensi).  +  a)  von 
L.  nachgetr.  -\-  a*)  doppelt,  getilgt.  +  b)  von  35  nachgetr.  +  c)  eciam  — 
indifferenter  von  35  nachgetr.  +  d)  in  aus  im  korr.  -\-  d*)  =;  französisch 
ceste  /*  -|-  e)  beabsichtigt  war  necessarium.  -|-  f)  d  korr.  -\-  f*)  danach  asserens 
*asserit''  ut  dicitur  getilgt.  +  g)  davor  absque  getilgt.  -\-  g*)  tamq.  semp. 
umgestellt.  -\-  h)  quod  —  pertinere  von  35  am  unteren  Rande  nachgetr.  -\- 
h*)  davor  im  imp  p  getilgt.  +  i)  beabsichtigt  also  servierit.  -)-  k)  wohl 
predictus  beabsichtigt.  -\-  1)  aus  num  ?  korr.  +  m)  iuT.  —  imp.  aus  imp.  et 
iuv.  umgestellt.  +  ni*)  danach  no  ('=  noviterj  getilgt.  -\-  n)  aus  iis  ?  korr. 
+  n*)  danach  princ  (==  principaliterj  getilgt,  -f-  o)  de  —  iuvare  stark  ver- 
blasst,  von  35  am  Rande  nachgetr.  +  p)  q  doppelt,  einmal  getilgt.  -\-  p*) 
danach  Unde  —  esse  po  getilgt  (Seitenwechsel).  -\-  q)  cl.  nob.  umgestellt.  -\- 
r)  aus  initurum  korr.  -j-  s)  potentes  K!  -\-  t)  aus  informaret  korr.  -\-  u)  aus 
rigorem  ?  korr.  -\-  v)  aus  servare  korr.  -\-  w)  quemadm.  —  inter  esset  von 
35  nachgetr.  -\-  i)  Est  —  infinitam  freigelassenen  Raum  nicht  ganz  füllend 
von  35  nachgetragen.  +  y)  est  —  Mag.  von  35  später  nachgetr.  -)-  z)  für 
eine  Zahl  bestimmte  Lücke.  +  aa)  aus  regorem  korr.  -\-  bb)  aus  inquirere 
korr.  -\-  bb*)  davor  ''et  requisicionem^  capl  getilgt.  -\-  cc)  perm.  —  glutino 
von  L.  tiachgetr.  +  dd)  aus  obligatio  ?  korr.  -f"  ee)  aus  fortalicium  korr.  -\- 
ee*)  davor  eipi  getilgt.  +  ff)  davor  ret  getilgt,  -j-  ff*)  aus  restaurantur  korr. 
-\-  SS)  '"  —  vivere  von  35  nachgetr.  +  hh)  cassanle  K!  -\-  ii)  sit  —  ecclesiam 
über  der  Zeile,  gubernandam  —  ecclesie  et  sehr  undeutlich  am  rechten  Rande 
nachgetr..  Alles  von  35.  +  ü*)  davor  spradictius  getilgt.  +  bk)  korr.  ;  davor 
pos  getilgt.  4-  kk*)  davor  p  getilgt. 

1)  unbekannt.  «>  2)  September  2.5.  =o  3)  vgl.  Böhmer  Ludwig  nrr.  1079,  1492, 
Johann  nr.  208.  «J  4)  vgl.  Böhmer  Ludwig  nrr.  1294/.,  1669—71.  oo  5)  WUrdt- 
wein  Nova  suhsidia  V  nr.  26;  vgl.  .Schrohe  Heinrich  14  N.  1,  Mainz  99  N.  5. 

409.  [1336  Etide  August — Anfang  September] . 

Ein  Ungenannter  berichtet  aus  Böhmen  nach  Avignon  von 
dem  vereitelten  Feldsug  Kaiser  Ludwigs  und  der  Hersöge 
von  Ocsterreich  gegen  Böhmen. 


234  ^f--  "fio 

K  123^).  —  Das  Stück  ist  wie  K  129  (Nr.  396)  nur  das  Fragment 
eines  grösseren  Briefes.  Geschrieben  ■wurde  es,  als  der  zwischen  dem 
21.  und  28.  August  (vgl.  Böhmer  Ludwig  nr.  1785 f.,  3386)  erfolgte  Abzug 
Ludwigs  des  Bayern  von  Landshut  in  Böhmen  bekannt  geworden,  die  Nach- 
richt von  dem  Präliminarvertrag  zu  Freistadt  (4.  September)  aber  wohl  noch 
nicht  dorthin  gedrungen  war.  Vgl.  besonders  den  Bericht  der  Chronik  von 
Königssaal  III  c.  13,  dazu  v.   Weech  HO  ff. 

1.  Sciatis  eciam  Ludowicum  non  libenter  voluisse  intrare 
Boemiam,  quia,  cum  de  introitu  impeteretur  per  Australes,  respondit, 
quod  nollet  intrare  Boemiam,  quia  audivit  a  suis  progenitoribus  et 
legit  in  cronicis,  quod  nullus  princeps,  qui  ante  ipsum  in  Boemiam 
intraverat,  cum  honore  exivisset,  sed  cum  dampno  maximo  et 
confusione,  et  eciam  ex  quo  extra  terram  suam  nobis  transitum 
prohibent  et  potenter,  multo  forciores  erunt  in  terra  sua  et  audacius 
in  propriis  foribus  dimicabunt.  2.  Sed  tum  ad  inportunam 
peticionem  Australium  processerat  volens  intrare  Boemiam  et, 
cum  venisset  circa  Pataviam  et  Danubium  transire  debuisset, 
petivit  ab  Autralibus  pro  dampno  suo  quatuor  civitates,  sciiicet 
Lincz,  Anasum,  Cremsam  et  Lampidem  et  aliquot  castra.  Et 
similiter,  quia  Salczburgen(sis)  archiepiscopus  est  mortuus,  Ludovicus 
volebat  suum  cancellarium  ponere  ibidem,  Australes  vero  epi- 
scopum  Patavien(sem).  Item,  quia  claudus  et  contractus  dux 
Austrie  in  morte  esse  dicitur,  volebat  Ludovicus  iure  imperii 
partem  ipsius  esse  ad  imperium  devolutam  et  sie  deus  ipsorum 
malignum  consilium,  quod  contra  Boemos  cogitaverant,  dissipavit. 
3.  Nam  propter  istas  tres  causas  facta  est  inter  Australes  et 
Bavar(um)  discordia,  ita  quod  dictus  Lud(ovicus)  cum  suis*)  omnibus 
retrocessit,  quam  vis  ante*')  hoc  bene  mille  galee  de  ipsius  exer- 
citu  recessissent,  qui  ad  ipsum  de  Reno  venerant,  dicentes  se  nee 
velle  nee  posse  contra  regem  Boemie  dimicare.  4.  Inter 
Australes  vero  et  regem  sunt  treuge  posite  ad  quindenam  et 
interim,  quod  concordia  laboratur.  Nam  iam  est  Australibus 
impossibile  Boemis  resistere,  quia  Boemi  magnam  partem  Austrie 
ab  ista  parte  Danubii  possident  iure  belli.  Ceperunt  autem  Boemi 
de  Austria  viginti  tres  barones,  quorum  quilibet  habet  suum 
vexillum,  et  quingentas  galeas  exceptis  aliis  popularibus,  qui  in 
numero  non  ponuntur.  De  nostris"^)  autem  nullus  baronum  captus 
est,  nisi  quod  filius  domini  Wznate  de  Moicania  in  quodam  con- 
gressu  singulari  corruit  inimicorum  gladio  interfectus  et  sepultus 
in  monasterio  sororum  nostrarum  ante  Brunnam.  5.  Ludovicus 
curialissime  decepit  Australes.  Dicens  se  velle  in  Boemiam  pro- 
ficisci  mandavit  Australibus  expensas  pro  exercitu  preparare. 
Quibus  dispositis  et  curribus  de  pane  et  vino  honeratis,  cum 
putaretur  ab  Australibus  velle  in  Boemiam  procedere,  versus 
Monachum  subito  cum  omnibus  suis  retrocessit.  Et  sie  Australes 
et  spem,  quam  in  ipsum  habebant,  et  bona  maxima  perdiderunt. 
6.  Rex  insuper  Ungarie  cum  tota  sua  potencia  et  rex  Polon(ie) 
cum  sexcentis  galeis  iam  contra  Lodovicum,  si  venisset  in  Boemiam, 
nostro  regi  in  adiutorium  procedebant. 

I)  Ueberschr.:  Littera  cuiusdam  de  Boem(ia)  missa  ad  curiam 
Romannm  de  continencia  exercitus  Lud(ewici1  contra  regem  Boem(ie).  -|- 
a)  von  L.  aus  ss(is)  korr.  -\-  b)  von  L.  nachgetr.  -j-  c)  von  L.  in  Lücke  nachgetr. 


7336  September  23  235 

410.  Trier  [1336J  September  23. 

Dyederich  [von  Deidesheim]^)  berichtet  dem  Archidiakon 
Boemund  und  Meister  Rudolf  Losse  über  Krieg  und  Frieden 
Ersbischof  Baldewins  mit  der  Stadt  Erfurt. 

D  83^)  —  Böhmer  Acta  nr.  1041  (=  Beyer  II  nr.  154  Brückst.),  vgl. 
Dominicus  329  N.  2,  337  N.  1,  Sauerland  III  nr.  1102. 

Reverend]  domini  mei  I  /.  .  .  Exposuit  mihi  dominus  meus 
graciosus  dominus  Dytmarus,  quod  vos  ei  scripseritis  in  vestris 
litteris  alias  eidem  missis  **)  per  venerabilem  et  industriosum 
famulum  vestrum  Sortem,  quod  libenter  sciretis,  quomodo  et  qualiter 
composicio  inter  dominum  et  Erforden(ses)  fuerit  consummata. 
Unde  quia  ego  cum  familia  domini  ibidem  usque  ad  finem  fui  et 
plene  de  composicione  huiusmodi  mihi  constat,  vobis  effectum 
composicionis  et  nucleum  totum  scribo.  Effectus  siquidem  composi- 
cionis  talis  est,  videlicet  quod  predicti  Erforden(ses)  dabunt  domino 
V  m(ilia)  marcarum  argenti  ad  tempora  in  litteris  composicionis*) 
explicata,  sie  tarnen,  quod  a  festo  beati  Martini  nunc  instanti ') 
<  tata  illa  summa  >  ad  tres  annos  tota  illa  summa  penitus  sit 
soluta.  Tractatum  eciam  est,  quod  ecclesia  Mog(untina)  et  dominus 
restitutus  est  ad  allodium  Erforden(se),  et  debent  omnia  ablata 
restitui  <in>  ad  allodium*),  et  ablata  similiter  restitui  debent 
domino  .  .  decano  Erforden(si),  qui  ante  composicionem  plus  quam 
tribus  ebdomodis"*)  a  captivitate  sua  fuerat  absolutus.  Debent  eciam 
dominus,  ecclesia  Mog(untina),  clerus  in  civitate  Erford(ensi)  et 
extra  residens  gaudere  omnibus  iuribus,  privilegiis  et  libertatibus, 
quibus  gaudebant  a  longe  retroactis  temporibus,  inpedimento  et 
contradictione  ipsorum  civium  penitus  procul  motis*).  Iste  est 
effectus  composicionis  facte  per  dominum  cum  civibus  Erforden(si- 
bus).  Et  est  adeo  generalis,  quod  ipsi  cives  adhuc  vix  in  anno 
poterunt  experiri  nee  experientur,  quid  tractaverint  et  quo  tendant. 

2.  De  composicione  autem  domini  marchionis  nichil  vobis  scribo. 

3.  Sciatis  eciam,  quod  civitas  predicta  dampnificata  est  <  tam  >  in 
combustione  villarum  multarum,  in  extirpacione  vinearum  et 
devastacione  fructuum  et  in  multis  aliis  plus  quam  ad  centum 
milia  marcarum  argenti,  et  quod  maius  et  gravius  eis  extat,  videli- 
cet quomodo*)  scitis,  quod  quicunque  habet  potenciam  ibi  perse- 
verandi,  recipit   eis  aquam,    pro  qua  noticia  darent   mille  marcas. 

4.  Insuper  feria  IIIl*  ante  diem  beate  Marie  Magd(alene)  *)  amici 
domini  habuerunt  cum  ipsis  conflictum  in  plurali,  quod  in  vulgari 
dicitur  ,der  Brfiel',  et  ex  eis  plus  quam  LX*  mortui  ce"*  ci  ^derunt, 
plus  quam  XVI  bonorum  hominum  captivati,  et  nullus  de  parte 
domini  ibi  cecidit,  nisi  solus  miles,  qui  non  percussus  fuerat,  sed 
in  quodam  fossato  per  magnam  pressuram  cecidit  et  fuit  ibi  sub- 
mersus.  Et  alii<s>  omnes  evaserunt.  Dominus  tarnen  magna 
dampna  recepit  in  equis  inibi  interfectis.  5.  Ceterum  non 
dubito,  quin  vos  ammiremini  de  tam  plena  et  simplici  composicione 
et  recepta  per  dominum,  cum  tamen  ibidem  habuerit  magnum 
posse.  Ad  discuciendum  huiusmodi  dubium  vobis  scribo,  quod  ad 
recipiendum  composicionem  dominum  nichil  aliud  compulit,  nisi 
mutabilitas    marchionis,     qui    multo    mutabilior     est    quam    pera 


236  ^'■-  ^11 

goukeleri,  que  in  nullo  opere  fixa  manet.  Eciam  si  fas  esset 
dicere,  amici  domini  numquam  fuerunt  tuti  vel  certi  de  hoc, 
<  quin  ipse  >  quin  in  continuo  timore  essent,  quod  ipse  faceret 
composicionem  cum  Erforden(sibus)  excluso  domino  et  ecclesia 
Mog(untina),  et  de  hoc  per  viros  ydoneos  fuerunt  sepius  premuniti. 
6.  Plura  vobis  nescio  scribere,  sed  si  ista  nimis  brevia  sunt, 
apponat(is)  longum  filum.  Unum  tarnen  bene  dico,  quod  in  presenti 
anno  non  vina  terrestria,  sed  celica  creverunt,  et  debent  Petri 
lacrima  appellari.  Deus  et  beata  "*  virgo  *  Maria  vos  custodiant 
et  conservent.  7.  Inter  cetera  michi  accidit  unum,  quod  una 
noctuum  in  <  C  >  exercitu  vidi  iacentes  duos  bfivones  nudos 
circa  ignem  et  sedebat  una  bella  dama  et  fricuit  eos  ambos. 
Quod  dum  vi<n>'^d''i,  statim  abii  et  tuli  magnum  wanstonem 
de  vacca  integrum  et  proieci  super  eos.  Et  ruptus  fuit  wansto 
et  illi  penitus  permerdati,  sed  ipsi  adhuc  ignorant  penitus  me 
fecisse.  Tamen  dominus  .  .  decanus  Mog(untinus)  et  dominus 
lo(hannes)  de  Basinh(eim)  bene  viderunt,  et  mirabiliter  riserunt 
de  nequicia  illis  facta.     Fax  ex(.  .  .)'').     Valete. 

Scripsit  der  arme  Dyederich  zfi  Triere,  wol  zu  mitternacht 
vor  sinem  bette  feria  secunda  post  Mathei.  Utor  sigillo  nostro 
glorioso. 

Rückwärts:  Reverendis  dominis  meis,  dominis  Boemu(ndo) 
archidyacono  et  magistro  Rud(olfo),  ambass(iatoribus)  domini 
. .  Trever(ensis)  in  Romana  curia. 

Dominis  graciosis  Dyederich. 

I)  Ueberschr.:  De  composicione  domini  Trever(ensis)  et  Erford(ensiuin).   -\-  a) 

q(uod)  m(od)o.  +  b)  a(er)  oder  r(er)  über  ex.  +  c)  das  Folgende  etwas  tiefer. 

1)  vgl.  Nr.  412  c.  10.   <»   la)  verloren ;  vgl.  Nr.  412  c.  1.  «    2)  Beyer  II nr.  151  (1336 

Juli  28).    »    3)  Nov.  11.   00  4)  Beyer  II  nr.  150.    «    5)  ebenda  nr.  148  (Juli  25). 

"   6)  Juli  19. 

411.  1336  September  23. 

Nycolaus  berichtet  Meister  Rudolf  nach  Avignon  über  den 
Eingang  seiner  Post  sowie  über  Vorgänge  in  Trier  und  im 
Reiche. 

D  9/1)  (Orig.  auf  Papier  mit  Schnitten  und  Siegelspur)  =  Böhmer 
Acta  nr.  1042. 

Pater  et  domine  mi  graciosissime !  /.  Regracior  vobis  de 
multis  beneficiis  michi  per  vos  impensis  et  adhuc,  ut  spero,  sine 
dubio  impendendis.  Noveritis,  quod  iitteras  vestras  Her(manno) 
fratri  vestro,  de  Pordicz  et  adhuc  uno  missas*)  per  vos  statim 
per  Wig(andum)*)  nuncium  domini  .  .  Trever(ensis)  <p>ulterius 
Ysen(acum)  procuravi,  sicut  eciam  vobis  nuper  scripsi.  Et  credo 
vos  habere  responsum  super  dictis  litteris,  quia  noviter  vobis 
misimus  *  dominus  meus  et  ego  **  tres  literas  dictorum  Herm(anni) 
fratris  vestri  et  cetera*).  2.  <T)>  Item  litteram  vestram  ple- 
bano  Bacher(acensi)  per  vos  missam ')  hodie  magister  Wick(er) 
sibi  portat,  qui  vadit  supra  Renum.  3.  Item  scharsam  vestram 
Lud(owicus)  cellerarius  domini  mei  vobis  reservavit.  4.  Item 
piantas  et  ignicorium  ego  vobis  reservabo,  sicut  eciam  vobis 
noviter  scripsi.  5.  Item  prcsentavit  mihi  unus  clericus  unam 
peccam,    quam  aperui   et  inveni   unum  librum   scriptum,  II   libros 


1336  September  23  237 

papir(eos)  non  scriptos  et  unum  cingulum;  sicut  michi  in  littera 
vestra ')   scripsistis,    per'')  totum    vobis   reservam''').  6.    Item 

presentavit  michi  idem  clericus  II  litteras  *)  eodem  die,  quas  statim 
sequenti  die  misi  fratri  vestro  Ysen(acum)  cum  lo(hanne)  scol(ari) 
magistri  Eck(ardi)  notarii  civium  Erforden(sium).  7.  Item  rogo 
et  consulo,  quatenus  vobis  ordinetis  et  procuretis  diversas  res  in 
curia,  quia  invenietis  ibi  in  meliori  foro  quam  alibi,  et  michi 
mittatis     vobis    reservandum.  8.    Item    unum    nuncium    non 

<debetis>  mittatis  vacuum  ire  ad  partes  de  curia,  nisi  sibi  ali- 
quid datis  ad  portandum  de  rebus  vestris.  9.  Item  misi  vobis 
tribus  vicibus  litteras  meas  *) ;  nescio  enim,  utrum  vobis  presentate 
sunt  vel  non,  quia  vos  nichil  michi  scribitis  de  ipsis.  10.  Item 
domina  .  .  marchionissa  antiqua  ordinavit  et  fecit  compositionem 
inter  dominum  Trever(ensem),  marchionem  Mysnen(sem)^)  et 
Erforden(ses)*).  Qui  Erfor(denses)  dabunt  domino  Tre[verensi]  et 
.  .  marchioni  in  toto  pro  omnibus  expensis,  dampnis  et  pro  com- 
posicione  decem  milia  marcarum  argenti  preter  dampna,  qua 
fecerunt  domino  Trever(ensi)  in  allodio  <Er>  et  in  civitate 
Erfor(densi)  seu  recepta  sibi  et  ecclesie  Mog(untine),  ac  antiqua 
iura  ecclesie  Mog(untine)  debenf^)  restituere  domino  et  ecclesie 
sue   predicte.  //.    Item    sciatis,    quod    civitas    predicta    obsessa 

fuit  per  amicos  domini  Trever(ensis)  —  sed  personaliter  non  fuit  ibi  — 
et  per  marchionem  ultra  quindene  spacium.  Marchio  iacuit  cum 
exer[citu]  suo  in  claustro  Montis  sancti  Cyriaci  <a>  et  amici 
domini  ante  dictum  claustrum.  "*  Domini  ^  decanus  Mog(untinus), 
<  f  >  Herm(annus)  de  Lysberg  et  Ber(toldus)  de  Rosenberg  vice- 
dominus  Asch(affenburgensis)  fuerunt  ibi  pro  domino.  <  F  > 
Dominus  Freder(icus)  de  Wanh(eim)  fuit  superior  capitaneus 
domini  Trever(ensis),  qui  sustinuit  pro  domino  et  ecclesie"^)  Mog(un- 
tine)  mult<a>  **  um '^  dampnum  et  labores,  cui  datur  laus  et  honor 
pre  omnibus  istorum  duorum  exercituum,  quia  quasi  continue  bella- 
vit  cum  Erfor(densibus)  una  cum  amicis  domini.  12.  Item 
omnes  vi[tes]  Erfor(denses)  sunt  omnino  conbuste  et  desolate  us- 
que    ad    fundum.  13.   Item    Erfor(denses)   neminem   habuerunt 

pro  adiutor(io)  nisi  comitem  de  Kevernberg  et  dominum  de 
Blankenh(eim),  quorum  ville  eciam  sunt  omnes  conbuste.  Item 
dampna  et  expense  et  cetera  huius  gwerre  estimantur  ultra  centum 
milia  marcarum  argenti,  quod  a  magistro  Eck(ardo)  de  Saltza 
eorum  notario  audivi.  14.  Her(mannus)  frater  vester  semper 
fuit  cum  .  .  amicis  domini  et  specialiter  cum  Ger(ardo)  marschalco 
domini  "^  in  exercitu  ^ .  15.  Item  Ger(ardus)  marschalcus  dedit 
m[ichi]  nomine  vestro  VIII"  sol(idos)  gr(ossos)  feria  quarta  ante 
Mathei''),  quos  vobis  reservam''*)  vel  domino  meo  Dytm(aro)  presen- 
tabo,  si  vo[s]    michi  damandetis.  16.    Item  de  imper(atore)  et 

. .  rege  Boem(ie)  nichil  "^  certi "  possum  scribere,  nisi  quod  . . 
imper(ator)  intravit  Aust[riam]  "  cum  exercitu  suo  ^  recedendo  de 
campo,  et  dominus  rex  Boem(ie)  remansit  in  camp(o);  usque  ad 
terciam  diem  expectavit  imperatorem,  qui  non  rediit.  Tunc 
dominus  rex  intravit  Boem(iam)  cum  exercitu  suo.  Et  sie  adhuc 
sunt   ambo   in  partibus  istis,    ita  quod   nulla   certa   nova   de    ipsis 


238  Nr.  412 

habentur.  17.    Item    comes    Gelrie    noviter*^)    intravit    terram 

Frysie  cum  exercitu  suo  et  bellavit  cum  Frisonibus  et  obtinuit 
bellum  et  interfecte  fuerunt  ultra  XVF  centum  Frysones. 
18.  Item  dominus  Coloni(ensis)  intravit  eciam  noviter  Marchiam 
cum  magno  exercitu  et  edificavit  ibidem  unam  municionem  contra 
comitem    Marchie.  19.    Item    sciatis,   quod    heu  Peter  Gil   est 

interfectus  ab  uno  pessimo  garcione  infra  quindenam,  de  quo 
dominus  C.[.  .  Y*)  maxime  tristatur.  20.  Item  Muskinus  mortuus 
est  ante  tres  septimanas.  21.  Item  sciatis  pro  novis,  quod 
rustici  in  [Fran]koniaO  et  circa  Bischovesh(eim)  fecerunt  unum  regem 
nomine  Armleder,  qui  cum  magna  potencia  rustifcorum]')  —  pedibus, 
<  modicum  tamen  >  modici  equis  —  vadunt  ad  opida  et  civitates  et 
interfecerunt  omnes  ludeos.  Primo  interfe[cerunt]0  omnes  in 
Kitzingen,  in  Ossenfort,  in  Owe,  in  Mergenth(eim)  et  adhuc  bene 
in  IUP''  opidis,  quorum  nomina  nescio.  Et  eciam  fuerunt  ante 
civitatem  Herb(ipolim),  sed  nichil  profecerunt  ibidem.  Item 
fuerunt  bene  tribus  vicibus  ante  B[ischo]vesh(eim)0 ;  quod  nichil 
potuerunt  ibidem  facere,  precesserunt'*)  domini,  qui  semper  fuerunt 
premuniti  ad  bellandum  cum  eis.  Item  in[terfecti]0  ludei  sunt  circa 
numerum  XV.  centum,  ut  dicitur  pro  certo.  Et  adhuc  dictus  rex 
Armleder  timetur  a  domino  Trever(ensi),  comitibus  et  [nobilijbus') 
ac  civitatibus  necnon  ludeis,  qui  cottidie  premunient  se  pre  ipso 
et  excercitu  suo  timentes  ipsum  cum  exercitu  suo  venire  supra 
Renum,  quod  dictus  rex  intendit  facere,  si  non  caveatur. 
22.  Item  sciatis,  quod  dominus  contulit  capellam  in  Konthe 
Eberh(ardo)  socio  nostro.  23.  Item  sciatis,  quod  heu  Pingw(ia) 
est  circa  mediam  partem  conbusta  et  curia  episcopi  totaliter  cum 
Omnibus  [rebus]0,  nichil  deportando  nisi  litteras,  vinum,  blada, 
equos ;  totum  conbussit  in  curia  usque  ad  fundum.  24.  Item 
dominus  reemit  [castrum]')  Wolwestin  erga  comitem  Veldentz(ensem), 
cui  obligatum  fuit  feria  tercia  ante  Mathei*),  et  dedit  sibi  statim 
"  in  prompta  pecunia "  IUI.  marcas  cum  C  [librisJO  in  Trever(i), 
quia  "*  dictus  comes  *"  noluit  unam  horam  carere  de  pecunia  sua 
neque  expectare.  25.  Pater  et  domine  mi,  sitis  memor  [mei]'), 
si  unquam  graciam  possetis  obtinere  super  ecclesia  sancti  Severi, 
quia  libentius  essem  ibi  quam  alibi  propter  noticiam  et  [**)...];  si 
non  ibi,  tunc  sit  alibi,  ubicunque  vobis  videbitur  expedire. 
26.  Commendo  me  vobis-  <  Dominus  noster  >  Omnipotens  deus, 
[beata]')  virgo  et  omnes  sancti  custodiant  animam,  corpus  et  res 
vestras  ab  omni  male.     Amen. 

Scriptum  per  meO  Nycol[aum,  vestrum  hjumilem  se[rv]itorem, 
[f]eria  secunda  post  Mathei  ewangeliste  post  mediam  [nojctem 
quasi  semi  cecus  [^*) ]. 

[Rogo')  vos,  ut  non  deridetis  me,  si  in  aliquo  erravi,  quia 
nimis  festinavi  et  in  tantum,  quod  non  potui  perlegere.  Dominus 
meus  [**) ]  vobis.     Amen]. 

Rückwärts:  Domino  suo  gracioso  domino  et  magistro 
Rud(olfo)  notario  domini  Trever(ensis)  d(an)dum. 

I)  Ueberschr.:  [D]e  partibus  German(ie\  cum  essem  in  curia,  -f-  a1  oder 
Wig(erum).  +  b)  p.  +  b*)  D.    -\-   c)  A  korr.  +  d)  verschrieben  für  ecclesia. 


7336  September  23  239 

+  d*)  aus  multa  korr.  -\-  e)  korr.    -\-   e*)  Zerstört.  -\-  f)  heute  zerstörte,  von 
Böhmer  einst  noch  gelesene  Stellen.  -)-  I*)  p(re)cessit(er). 

1)  verloren.  ">  2)  C.  Beyer  JJ  nr.  148.  "  3)  ebenda  II  nr.  150 f.  oo  4)  September  18. 

5)  September  17:  ^'gl-  Lamprecht  III  nr.  135,  Dominicus  409. 

412.  1336  September  23. 

Dytmar,  Kaplan  Ersbischof  Baldewins,  berichtet  dem 
Archidiakon  Boemund  und  Meister  Rudolf  Losse  nach  Avignon 
über   Vorgänge  in  Trier  und  dem  Reiche. 

D  2IS^)  (Orig.  auf  Papier,  gefaltet  und  verschlossen  gewesen,  mit 
Spuren  des  grünen,  spitzovalen  Siegels,  von  gleicher  Hand  wie  Nr.  407 ,  doch 
andrer  als  Nr.  416)  =  Dominicus  337  N  1  Brückst.,  =  Böhmer  Acta  nr.  1040. 

Rever(ende)  pater  et  domine  mi  domine  Boem(unde)  archi- 
diacone  Trever(ensis)  et  magister  Rod(olfe)  consanguinee  karissimel 
1.  Obsequiali  salutatione  premissa.  Noveritis  me  vestras  "  litteras  ^  *) 
recepisse  sabbato  proximo^)  in  nocte,  quas  dictus  Sortes  vester 
nuncius  michi  satis  tarde  ad  me  veniens  longe  post  campanam 
dictam  ,sturtip'  afferebat  una  cum  litteris  domino  nostro  missis**). 
Et  feci  ad  ea  et  faciam,  que  scripsistis.  2,  Dominus  noster  et 
ego  SUD  nomine  misit  vobis  magistro  Rod(olfo)  alias  statim  post 
assumpcionem  beate  virginis ')  per  fratrem  Her(mannum)  Topel- 
stein  lectorem  in  ordine  Minorum,  consanguineum  vestrum,  ut 
asseruit,  volentem  accedere  in  curru  suo  . .  ministrum  ordinis 
generalem,  quem  in  Rom(ana)  curia  esse  credebat  tunc,  duas 
litteras  originales  alienacionum,  quas  fecit  Bunnen(sis)  in  preiudicium 
ecclesie  Mogunt(ine),  vobis  per  dictum  fratrem  presentandas*). 
3.  Commisi  eciam  eidem  fratri  plures  alias  litteras  vobis  dandas^). 
Et  scripsi  ego  vobis  plura  per  ipsum  in  una  littera*)  de  diversis 
negociis  et  datis  omnium  litterarum,  quas  a  vobis  recepi,  post- 
quam  curiam  reintrastis,  usque  ad  illud  tempus,  quam  unquam 
vobis  alias  simul  scripsi.  Qui  frater,  si  nondum  ad  vos  venit 
propter  curie  mutacionem  istis  vacacionibus,  potestis  facere  ipsum 
queri  apud  ministrum  generalem  predictum  propter  dictas  litteras 
repetendas.  Scripsi  eciam  postea  vobis  multa,  videlicet  IIP  feria 
post  nativitatem  beate  virginis '),  per  clericum  domini  Francisci 
de  Synibaldis  missum  ad  capitulum  Mog(untinum),  qui  tunc  fuit 
Treveri,  animo  ad  curiam  revertendi.  Et  feci  mencionem  de 
dictis  duabus  litteris  fratri  Her(manno)  traditis  in  Httera  per 
dictum  domini  Francisci  .  .  clericum  vobis  missa.  4.  Et  quia 
denuo  scripsistis  domino  nostro  *)  de  mittendis  vobis  dicti  . . 
Bunnensis  litteris,  eo  quod  rex  Franc(ie)  de  ipsis  fecit  domino 
pape  in  suis  litteris  mencionem*),  feci  et  facio  eas  omnes,  quas 
habeo,  transcribi  et  vobis  eas  transmittam  per  nuncium  vestrum 
Sortem  memoratum,  quia  statim  ad  vos  post*)  Valkenburg  iter 
suum  maturabit.  5.   Nulla  certa  nova   sciuntur  de  Dypt(ongo) 

et  rege  <  Franc(ie)  >  Boem(ie),  nisi  que  proxime  vobis  scripsi, 
scilicet  quod  ipsi  ab  invicem  cum  suis  exercitibus  discesserunt. 
Et  est  <  ut  dicitur  >  Dypt(ongus),  ut  dicitur,  cum  exercitu  suo 
<  in  Austria  r.  s  >  satis  fortis  "^  dispositus  ad  intrandum  Boem(iam)  ^ . 
Rex  vero  in  Maravia  et  circa  eciam  cum  multa  gente  ad  custo- 
diendum    terram    et    regnum    suum,    ne    Dypt(ongus)    subintret. 


240  ^''-  "f'S 

Haberet  eciam  rex  composicionem  cum  Dypt(ongo)  laudabilem, 
quando  vellet,  si  ipse  contra  Roni(anam)  ecclesiam  *  et  regem 
Franc(ie)  ^  vellet  eum  recognoscere  imperatorem  et  ab  eo  recipere 
feoda  sua.  Et  credo,  quod  ob  eandem  causam  missi  sint  ad  papam 
et  regem  Franc(ie)  predictos  ex  parte  regis  Boem(ie)  dominus 
lofr(idus)  comes  Lyningen(sis)  et  dominus  Nycol(aus)  Efficai 
notarius  regis  ad  experiendum,  que  sit  eorum  intencio  de  Dypt(ongo). 
6-  Item  dominus  . .  decanus  Mog(untinus)  fuit  hiis  diebus  in  Treveri 
apud  dominum  nostrum,  cum  quo  loquebar  de  promocione  vestra, 
■* .  .  consanguinee ",  sed  ipse  noluit  mihi  exprimere  ad  speciem 
mentem  suam,  sed  dixit,  quod  sciret  quoddam  negocium  et  illud 
staret  in  manibus  suis,  quod  vobis  crederet  expedire,  et  quod 
multum  cuperet  vos  promovere;  vellet  tamen  vos  vel  me  ipsum 
facere  scire  negocium  una  dierum.  Habui  eciam  ipsius  consilium 
de  prebenda  sancte  Mar(ie)  Erford(ensis)  vacante,  de  qua  alias 
vobis  scripsi '") ;  sed  ipse  non  consuluit  vobis  ad  ipsam  propter 
papales  plures  ipsam  acceptantes,  quorum  unus  est  nepos  domini 
mei  . .  Verden(sis),  quem  nollem  per  vos  impediri  nee  vos  velletis 
propter  dominum  memoratum.  Cui  me  rogo  recommendetis  tarn- 
quam  suum  humilem  et  devotum.  7.  Socii  pal(atini)  bene 
valent  omnes,  sed  Peter  Gyl  heu  infra  istam  quindenam  est 
miserabiliter  inter  Bopard(iam)  et  Wesal(iam)  eundo  versus 
Pingw(iam)  interfectus.  8.  Item  quinta  est  hodie  dies*'),  qua 
recepi  litteram  vestram  scriptam  Barth(olomei)  apostoli "),  quam 
quidam  <  Item  est  hodie  p  >  lohannes  clericus  de  Mog(uncia) 
michi  apportavit,  qui  se  asseruit  obtinuisse  gratiam  dispen(sacionis) 
super  defectu  natalium,  sed  litteram '')  apud  vos  in  curia  reman- 
sisse.  9.  Or  d(omi)n(u)s'')  pridie  ivit  ad  vindemias  et  bene  valet. 
10.  De  modo  composicionis  cum  Erford(ensibus)  Th(eodericus)  de 
Diedensheym  vobis  scribet  '*).  //.  Item  quamquam  alias  vobis 
Rod(olfo)  consanguineo  meo  scripserim  **),  quod  crederem  esse 
ficticium  de  littera  Bunnen(sis)'*),  quam  dedit  Mog(untinis)  super 
octo  milibus  librarum  Hallensium,  in  quibus  ipsis  teneretur  ex 
parte  quondam  domini  Math(ie)  archiepiscopi  Mogunt(ini),  tamen 
certum  est  et  dominus  .  .  decanus  Mog(untinus)  nuper  existens 
apud  dominum  nostrum  in  Treveri  ipsum  informavit  expresse, 
quod  ipse  erat  presens  et  civitates  Reni,  scilicet  Oppen(heim), 
Worm(acia)  et  Spir(a),  ubi  cives  Mog(untini)  pro  civitate  sua 
Mog(untina)  renunciaverunt  expresse  super  omnibus  debitis,  in 
quibus  ipsis  prefatus  dominus  Math(ias)  tunc  presens  quomodolibet 
tenebatur ").  Ita  quod  ex  hoc  certissime  coniecturari  potest 
Httcras  alienacionum,  que  de  dicto  locuntur,  debito  esse  falsas  et 
subrepticie  impetratas.  12.   Comes  Gelr(ensis)  fuit  nuper  cum 

maximo  apparatu  et  exercitu  apud  Frisiam  volens  Frisones  ex- 
pugnare,  sed  hoc  facere  non  valens,  quosdam  trutannos  de  Frisia, 
qui  fines  suos,  in  quibus  securi  fuissent,  excesserant,  interfecit 
credens  per  hoc  "  se  *"  mirabilia  effecisse.  13.  Valete  semper 
scientes,  quod  vos  ambo  nunquam  excidistis  a  memoria  mea  et 
in  messa  mea,  quociens  eam  legi,  ut  predicator  loquitur  "),  sed 
vere  ita  est  in  facto  sine  adulacione. 


1336  September— Anfang  Oktober  241 

Dyt(marus)  capellanus  domini  Trever(ensis)  vester*^)  scripsit 
feria  secunda  post  Mathei  in  nocte. 

Rückwärts:  t  Venerabili  viro  domino  Boemundo  |  archidia- 

cono  Trever(ensi)    domino   meo   gracioso  |  et   magistro  Rud(olfo) 

Lusse  consanguineo  meo  karissimo  d(an)du(m). 

I)  ohne  Ueber Schrift.  -{-  a)  ans  per  korr.  -\-  h)  D ;  vgl.  Nr.  407  c.  16  und 
Nr.  416  c.  11.  +  c)  davor  wohl  nach  Nr.  407  consanguineus  zu  ergänzen. 
1)  verloren  ;  vgl.  Nr.  410  c.  1.  oo  2)  September  21.  «>  2a)  verloren.  <»  3)  August  15. 
4)  vgl.  oben  Nr.  407  N.  8.  <»  5)  vgl.  oben  Nr.  407  cc.  10,  11.  »  6)  Nr.  407.  » 
7)  September  10.  »  8)  verloren.  <»  9)  vielleicht  istlNr.  413,  kaum  wohl  Nrr.  408, 
412  gemeint ;  Philipps  verlorenes,  schon  am  5.  Juli  in  Sauerland  II  nr.  2263 
beantwortetes  Schreiben  liegt  su  weit  zurück,  co  lO)  vgl.  Nr.  407  c.  8.  ^  11) 
September  19.  »  12)  August  24:  verloren,  oo  13)  vgl.  Nr.  416.  »  14)  Nr.  409. 
00  15)  Nr.  407  enthält  keine  solche  Aeusserung,  obwohl  in  c.  12  von  Heinrichs 
Privilegien  für  die  Stadt  Mains  die  Rede  ist.  oo  16)  unbekannt ;  vgl.  Schrohe 
Heinrich  23.  oo  17)  das  den  Privilegien  Vogt  nr.  2606 f  entsprechende  Zu- 
geständnis; vgl.  Schrohe  Mainz  93. 

413.  [1336  September— Anfang  Oktober  ?]. 

[König  Philipp  VI.  von  Frankreich]  schreibt  an  Papst 
Benedikt  XII.  zugunsten  des  Ersbischofs  Baldewin  in  der 
Mainser  Sache. 

J)  ^^,  laut  Vermerk  von  Wyss  vom  „15.  IX.  85"  längs  des  inneren 
Randes  von  fol.  52  mit  der  beschriebenen  Seite  aufgeklebt  gewesenes,  jetzt 
auf  modernem  Papierblatt  (fol-  51)  aufgezogenes  Papier- Bruchstück  von 
29  cm  Länge  und  iV» — 2  cm  Breite,  enthaltend  4  Schriftzeilen,  von  denen  die 
erste  grösstenteils,  die  letzte  in  der  2.  Hälfte  zerstört  ist.  Der  Brief,  dessen 
Rest  es  darstellt  —  die  Länge  der  Zeilen  und  die  Gestalt  der  Kiirsivminuskel 
deuten  eher  auf  ein  Original  als  auf  Abschrift  —  war  zweifellos  an  den 
Papst  gerichtet.  Der  Aussteller  muss  eine  hochstehende  französische  Persönlich- 
keit gewesen  sein.  Da  er  sich  von  einer  Botschaft,  die  er  einem  Anderen  in 
Sachen  der  Besetzung  des  Mainzer  Stuhles  soeben  sendet,  einen  entscheidenden 
Erfolg  verspricht,  kann  wohl  nur  der  französische  König  selbst  in  Betracht 
kommen.  Dieser  spricht  davon,  dass  Jemand  aus  seiner  Hand  fde  sa  mainj 
einem  Elekten  (&s,\e\x)  das  Erzbistum  Mainz  übergeben  ("ballierj  solle.  Dass 
das  nur  Erzbischof  Baldewin  sein  kann,  ist  an  sich  nicht  zweifelhaft,  wird 
aber  noch  bestätigt  durch  das  in  der  ersten  Zeile  sichere  Wort  Trevez  =  Trier. 
Von  Baldewins  erster  Postulation  für  Mainz  (vgl.  Vogt  Reg.  I  nrr.  2228,  2245) 
ist  abzusehen ;  sie  hat  wohl  keine  Schwierigkeiten  hervorgerufen,  von  denen 
hier  doch  die  Rede  ist.  Bei  der  zweiten  Postulation  von  1328  hat  König 
Philipp  sich  sofort  in  mindestens  zwei  Briefen  für  den  Trierer  bemüht  (vgl. 
die  ablehnenden  päpstlichen  Antworten  an  ihn  vom  6.  Oktober  und  21.  Dezember, 
Riezler  nr.  1087  und  Sauerland  II  nr.  1581).  Aber  bei  der  Abfassung  des 
ersten  war  Baldewin  noch  gar  nicht  postuliert ;  das  geschah  erst  am  12.  Ok- 
tober. Zur  Zeit  des  zweiten,  der  wohl  ans  Ende  des  November  gehört,  be- 
fand sich  Baldewin  allerdings  wolil  im  vollen  Besitz  des  Erzstifts,  und  an 
diese  Voraussetzung  ist  ja  die  im  Fragment  erwähnte  Uebergabe  an  den 
päpstlichen  Provisen  Heinrich  gebunden.  Aber  Philipps  zweiter  Brief  von 
1328  hat  gerade  nicht  von  einer  Aufgabe  des  Erzstifts  durch  Baldewin  ge- 
sprochen, sondern  gefordert,  dass  er  vom  Papste  im  Besitz  belassen  werde 
/'postulationem  —  a  nobis  graciose  admitti  eidetnque  concedi  archiepiscopo, 
ut  Maguntinam  et  Treverensem  ecclesias  tenere  simul  valeat/  Man  mag  ver- 
suchen, dem  verstümmelten  Anfang  des  Bruchstücks  eben  diesen  Sinn  unter- 
zulegen und  unter  dem  esleii  Baldewin  selbst  zu  verstehen,  da  der  „Pfleger" 
von  Mainz  sich  anfangs  auch  einmal  irwelt  zu  eirae  ertzbischoffe  der  heiligen 
kirchen  zu  Mentze  genannt  hat  (Const.  VI  nr.  525) ;  aber  diese  Annahme 
scheitert  und  erweist  sich  als  widersinnig  angesichts  des  letzten  Satzes,  in 
dem  der  Briefschreiber  den  Papst  warnt,  übereilt  und  ehe  er  völlig  unter- 
richtet sei,  vorzugehen.  Daraus  erhellt  vielmehr,  dass  es  sich  um  ein  späteres 
Stadium  der  Mainzer  Sache  handelt,  in  welchem  nach  jahrelanger  Ver- 
schleppung der   Verzicht  Baldewins  schliesslich  unvermeidbar  geworden  war. 

Nova  Alamanniae  16 


242  ^''-  '*''* 

Schobt  1334  hat  die  französische  Politik  diesen  Verzichtfrieden  in  einer  für 
den  Trierer  und  vor  allem  für  Frankreich  einigermassen  annehmbaren  Gestalt 
bei  der  Kurie  durchzusetzen  gesucht  durch  den  Plan,  Heinrich  von  Virneburg 
mit  dem  Bischof  von  Passati  oder  von  Lüttich  die  Plätze  tauschen  zu  lassen 
und  die  in  seiner  drohenden  Verbindung  mit  dem  Kaiser  liegende  Gefahr 
dadurch  zu  beschwören  (vgl.  Ntr.  334,  338 — 346};  darauf  kann  unser  Frag- 
ment auch  nicht  bezogen  werden.  Unter  dem  neuen  Papst,  Benedikt  XII., 
wurde  die  schleichende  Gefahr  für  Baldewin  akut.  Vergebens  suchte  wiederum 
Philipp,  im  eigensten  Interesse,  sie  abzuwenden.  Im  April  1336  schlug  er 
nochmals  die  Versetzung  Heinrichs  von  Virneburg  auf  einen  anderen  Bischof- 
sitz vor,  wurde  aber  am  13.  Mai  abschlägig  beschieden ;  erst  wenn  Heinrich 
in  vollen  Besitz  seines  Bistums  gelangt  sei,  lasse  sich  allenfalls  darüber 
reden  (Riezler  nr.  1803,  vgl.  Nr.  396).  Ein  neuer  Brief  des  Königs  aus  dem 
Juni  schlug  gleichfalls  fehl;  am  5.  Juli  antwortete  der  Papst  mit  dem  Vor- 
wurf, Baldewin,  durch  die  königliche  Fürsprache  gedeckt,  wolle  dem  Anschein 
nach  aus  Mainz  nicht  weichen  (Saiierland  II  nr.  2263).  Dass  er  das  schliess- 
lich doch  tun  müsse,  wtisste  man  freilich  in  Mainz  längst  (vgl.  Nrr.  398 f.). 
So  bot  denn  auch  Philipp  spätestens  Anfang  September,  wahrscheinlich  noch 
etwas  früher,  durch  einen  an  die  Kurie  gesandten  Hofmann  ausdrücklich 
Baldewins  Abdankung  an :  auf  des  Königs  Rat  werde  der  Erzbischof  gegen 
Ersatz  seiner  Aufwendungen  alle  Festen  und  alle  Rechte  des  Mainzer  Erz- 
stifts in  die  Hände  des  heiligen  Vaters  legen  (Nr.  408).  Noch  hielt  der 
König  daran  fest,  auf  alle  Fälle  die  Einsetzung  des  Virneburgers  zu  ver- 
hindern: in  der  Denkschrift  Hess  er  ihn  moralisch  herabsetzen  und,  was  er 
schon  im  Juni  angedeutet  hatte,  das  drohende  Gespenst  einer  Koalition 
zwischen  Heinrich  und  dem  Kaiser  profetisch  an  die  Wand  malen.  Aber  auch 
der  Tag  kam,  da  ihm  bewusst  wurde,  dass  die  Kurie  kirchenrechtlich  sich 
von  ihrer  Bahn  nicht  abdrängen  Hess,  dass  sie  entschlossen  -j;ar,  sowohl 
Baldewin  den  Prozess  zu  machen  als  auch  Heinrich  durchzusetzen.  Hier  ist 
der  gesuchte  Platz  für  unser  Bruchstück.  Nicht  sehr  lange  vor  dem  Urteil 
gegen  Baldewin,  das  am  15.  Oktober  gefällt  wurde,  vermutlich  bald  nachdem 
jener  Diplomat  den  Eindruck  seiner  Denkschrift  an  der  Kurie  heitnberichtet 
hatte,  also  wohl  im  September,  hat  Philipp  den  Brief  geschrieben,  dessen 
Restchen  uns  noch  vorliegt.  So  ist  nun  wohl  zu  verstehen,  was  davon  er- 
halten ist:  Baldewin  wird  verzichten  und  das  Erzstift  dem  Erwählten  Heinrich 
übergeben;  wenn  er  des  Königs  Botschaft  vernimmt,  so  wird  er  als  ein  ge- 
horsamer Sohn  der  Kirche  Alles  tun,  was  der  Papst  in  dieser  Suche  zu  be- 
fehlen beliebt ;  möge  dieser  aber  auch  den  gegen  den  Erzbischof  eröffneten 
Prozess  nicht  überstürzen! 

[») ]  I  ve[ Iz")  souffrir-:)  q(ue)  i^)[ ] 

de  Trevez*)  [ ]  I  de  sa  main  pour  ballier  au  dit  esleu 

le  dit^)  arceveschie*^)  de  Meance.  Car  oiz'')  noz')  dis  messages 
touz  iours  en  fera  il.  ce  q[ue]'')  il  vo(us)  en  plaira')  [a]™)  |  or- 
denner co(m)me  cellui  q(u)i  veut  estre  et  sera  se  dieu  piaist 
obeissant  a  leglize  et  a  vous.  Et  tressaint  pere  no(us)  doutons 
b(ie)n  q(ue)  se  vous  hastiez")  |  trop  ceste  bosoingne  mesmeme(n)t 
iuq(ue)s  i  atant  q(ue)  vous  soiez  b(ie)n  enformez")  d[e]  la  g[.  •  O^e 

[•  .](er)  [ ]. 

a)  es  fehlt  eine  unbestimmte  Zahl  von  Zeilen.  +  b)  von  v  und  z,  vor  dem 
Lücke  von  3—5  Buchstaben,  sichere  Reste;  veuillez  ?  -f-  c)  nur  u  vollständig. 
-\-  d)  bestimmte  Reste,  danach  fehlen  10 — 13  Buchstaben.  +  e)  z  unvollst.; 
danach  fehlen  9—12  Worte.  +  f)  d  unvollst.  +  g)  nur  schie  vollst.,  der  Rest 
sicher  zu  rekonstruieren.  +  h)  =  lateinischem  auditos;  darüber  Kürzungs- 
strich. -|-  i)  n  unvollst.  +  k)  Kürzung  für  ue  zerstört.  +  1)  a  unvollst.  + 
m)  fehlt.  -\-  n)  hns  unvollst.  +  o)  mez  unvollst. ;  von  den  folgenden  Buch- 
staben sind  unvollst,  d,  a,  g  und  re  (?J,  zwischen  denen  2—3  Buchstaben 
fehlen;  von  dem  nächsten  Worte  ist  nur  die  Kürzung  für  er  erhalten,  der 
Rest  der  Zeile  fast  ganz  zerstört;  aus  dem  Anfang  der  folgenden  sind  noch 
2  Spuren  vorhanden. 


1336  Juli— Anfang  Oktober  243 

414.  [Avignon  1336  Juli— Anfang  Oktober]. 

Papst  Benedikt  XII.  befiehlt  dem  Ersbischof  Baldewin, 
dem  Mainzer  Domkapitel  und  der  Stadt  Erfurt,  bei  Strafe  des 
Verlustes  aller  Pfründen  und  Kirchenlehen  das  Ersstift  Mains 
binnen  2  Monaten  auszuliefern,  und  löst  die  Eide  der  Mainzer 
Vassallen  (Entwurf). 

K 3J7^),  aus  dem  Konzept  der  päpstlichen  Kanzlei.  —  Die  Bedeutung 
von  K  erschliesst  erst  der  Vergleich  mit  der  endgiltigen  Fassung  des  Prozesses 
vom  1.  Oktober  (Riezler  iir.  1839  aus  dem  Orig.  in  München,  Mainz  Domkapitel 
fasc.  85  ;  A  {[einige  hier  mitgeteilte  Verbesserungen  entnehme  ich  den  Mainzer 
Papieren  Ernst  Vogts]).  A  unterscheidet  sich  von  K  —  worauf  der  Sperr- 
druck und  die  Auslassungen  bezeichnenden  Kreuze  ff)  hinweisen  —  in  vielen 
stilistischen  und  sachlichen  Aenderungen,  vor  allem  aber  in  4  Hauptpunkten: 
es  hat  1)  eine  bestimmtere  und  schärfere  Arenga  (c.  l) ;  2)  in  dem  Referat 
über  die  Tätigkeit  der  Delegaten  Johanns  XXII.  erwähnt  es  die  Zitation  Aller, 
die  die  Mahnung  der  Delegaten  etwa  verachten  würden  (c.  2),  reproduziert 
ausführlicher  die  Aufforderung,  Heinrich  zu  unterstützen  und  seine  Wider- 
sacher zu  bekämpfen  (c.  4),  und  betont  den  interlokalen  Charakter  der  Cessio 
a  divinis,  die  in  K  auf  Mainz  beschränkt  erscheint  (c.  5) ;  3)  seine  Schilderung 
der  Urteile  in  den  3  Instanzen  des  Appellationsprozesses  (c.  7)  ist  eingehender  ; 
4)  aber  und  vor  Allem  fügt  es  zu  dem  Befehle,  das  Erzstift  auszuliefern, 
—  hier  ist  3-  statt  2-monatige  Frist  gesetzt  — ,  ausdrücklich  und  unmittelbar 
E.vkommunikation,  Suspension  und  Interdikt  (c.  9),  die  bisher  nur  von  den 
Delegaten  Johanns  XXII.  verhängt  worden  waren,  und  5)  zu  der  Androhung 
des  Verlustes  der  Pfründen  und  Kirchenlehen  die  Drohung  mit  persönlicher 
Zitation  an  die  Kurie,  während  sie  6)  auf  den  in  K  auftretenden  Gedanken, 
die  Nachkommen  widerspenstiger  Vassallen  für  unfähig  zur  Bekleidung  kirch- 
licher Aemter  zu  erklären,  verzichtet.  Das  Urteil  (4)  ist  übrigens  schon  in 
die  Nachträge  von  K  aufgenommen  (S.  252),  die  auch  7)  die  im  c.  6  noch 
fehlende  Liste  des  Erfurter  Klerus  bringt.  —  Entstanden  ist  K  während  des 
Vierteljahres  nach  der  Eröffnung  des  Prozesses,  die  Ende  Juni  erfolgte  (vgl. 
Sauerland  II  nr.  2263). 

Ad  futuram  rei  memoriam.  /.  Ubi  monicionis  lenitive  626 
mansuetudo  non  proficit  nee  vigor  sufficit  ecclesiastice 
discipline,  armetur  comitiva  virium  et  virtus  exurgat 
iudiciarie  potestatis,  ut,  quod  divini  nominis  timor 
non  reducit  a  devio,  plectat  strictura  legitime  sancionis. 
2.  Dudum  siquidem  ecclesia  Magunt(ina)  vacante  per  obitum  bone  memorie 
Mathye  archiepiscopi  Magunt(ini),  qui  decessit  in  illis  partibus, 
felicis  recordationis  Johannes  papa  XXII.  predecessor  noster  cupiens 
ipsi  ecclesie  per  eum  ante  vacacionem  huiusmodi  dispositioni 
apostolice  decreto  interposito  *)  reservate  de  persona  ydonea  providere 
venerabilem  fratrem  nostrum  Henr(icum)  archiepiscopum  Magun- 
t(inum)  tunc  prepositum  ecclesie  Bunnen(sis)*)  Colonien(sis)  dyocesis 
personam  t  ydoneam,  sibi  et  apostolice  sedi  de  p[ro]bitate'') 
meritorum  multiplicium  commendatam  de  fratrum  suorum  consilio 
ipsi  Magunt(ine)  ecclesie  providendo  eum  im  prefecit  in  archi- 
episcopum et  pastorem  sibi  curam  et  amministracionem  ipsius  ecclesie 
in  spiritualibus  et  temporalibus  plenarie  committendo  )  necnon  t  archi- 
episcopo  Colon(iensi)  et  episcopo  Leodien(si)  et  t  preposito  ecclesie 
Zeflicen(sis)  Colon(iensis)  dyocesis  eorum  propriis  nominibus  non 
expressis  dedit  per  suas  litteras ')  in  mandatis,  ut  ipsi  vel  duo  aut 
unus  eorum  per  se  vel  t  alium  seu  alios  prefato  archiepiscopo  tunc  627 
electo  Magunt(ino)  efficacis  defensionis  presidio  assistentes  prepositum,  . .  de- 
canum,  capitulum,   canonicos  et  personas  *  ac   vasallos,   homines    feudatarios, 

16* 


244  -Vy.  414 

fideles  et  subditos  ecclesie  prefate  necnon  quosvis  alios  clericos  et  laicos 
cuiuscumque  forent  preeminencie,  condicionis,  ordinis,  dignitatis  et 
Status,  quorum  intererat  seu  interesse  poterat,  etiam  si  pontificali 
seu  superiori  dignitate  fulgerent,  de  quibus  eipedire  viderent,  ex  parte 
sua  monere[n]t  "^ )  ac  efficaciter  inducerent,  ut  infra  competentem 
peremptorium  terminum,  [quem]'^)  eis  et  ipsorum  singulis,  prout  eos 
et  quemque  eorum  scirent  contingere,  ducerent  prefigendum*), 
dictum  Heinr(icum)  tunc  electum  in  pastorem  ecclesie  Magunt(ine)  pre- 
dicte  admitterent  eique  tainquam  pastori  t  efficaciter  parerent  et 
intenderent ')  nuUumque  impedimentum  per  se  vel  alium  seu 
al[i]os^)  directe  vel  indirecte,  publice  vel  occulte  prestarent,  quo- 
minus  idem  Heinr(icus)  possessionem  pacificam  castrorum,  muni- 
cionum,  fortaliciorum  et  aliorum  quorumcunque  locorum,  iurium 
et  bonorum  ad  dictam  ecclesiam  Magunt(inam)  spectancium  per 
se  suOsque  vicarios, . .  officiales,  ministros  seu  procuratores  apprehendere 
valeat  et  pacifice  possidere  quodcumque  impedimentum  publicum 
vel  occultum  per  ipsos  vel  eorum  nomine  aut  mandato  hiis  et 
circa  ea  quomodolibet  positum  realiter  ac  effectualiter  infra  t 
dictum  terminum  ammovendo  ac  permittendo  memoratum 
Heinr(icum)  tunc  electum  suosque  vicarios,  officiales,  ministros  et 
procuratores  eiusdem  ecclesie  Magunt(ine)  ac  omnium  et  singulorum 
bonorum  et  iurium  ad  ecclesiam  ipsam  spectancium  administracionem 
plenam  et  liberam  exercere;  alioquin  omnes  et  singulos*)  tarn 
clericos  quam  laicos,  cuiusvis  Status,  ordinis,  condicionis  vel 
dignitatis  existerent,  etiam  si  pontificali  vel  maiori  dignitate 
fulgerent,  qui  monicioni  huiusmodi  contumaciter  parere  contemp- 
nerent  seu  in  predictis  se  contradictores  indebite  redderent  et 
rebelies,  quos  exnunc  singulares  videlicet  personas  excommuni- 
cationis,  capitulum  vero  suspensionis  et  ecclesiam  Magunt(inam) 
predictam  interdicti  sententiis  idem  predecessor  subiacere  voluit 
ipso  facto,  excommunicatos  e  t  suspensos  ipsamque  Magunt(inam) 
ecclesiam  interdicto  ecclesiastico  subiacerent  in  ecclesiis  et  locis 
illarum  parcium,  de  quibus  eis  videretur,  pulsatis  campanis  et 
candelis  accensis  publice  nunciarent  e  t  quibuscumque  personis 
singularibus  huiusmodi  apercius  intimar  ent,  quod,  si  t  monicionibus 
et  mandatis  huiusmodi  contempnerent  contumaciter  obedire,  ipse 
predecessor  ad  privacionis  et  inhabilitacionis  penas  contra  ipsos 
et  eorum  singulos  procederet,  prout  rebellionis  et  inobedientie 
contemptus    et  contumacia  exigerent  eorundem  t.  3.    Voluit 

quoque  idem  predecessor,  quod  huiusmodi  processus  habendus  per 
edicta  publica  in  locis  proponenda  et  affigenda  publicis,  de  quibus 
esset  verisimilis  presumpcio,  quod  ad  eorum,  quos  tangerent, 
possent  noticiam  pervenire  vel  alias,  prout  melius  et  utilius  eis 
videretur,  racione  previa  facerent  adversus  clerum  et  populum 
civitatis  et  dyocesis  Magunt(ine),  qui  eisdem  processibus  non 
parerent,  per  interdicti,  suspensionis  et  alias  spirituales  sententias 
per  eos  promulgandas,  quas  aggravandi  et  exaggerandi  predictus 
predecessor  facultatem  concedebat  eisdem,  si,  quando  et  quociens 
malicia  et  contumacia  ipsorum  exigentibus  expedire  cognoscerent, 
nichilominus    processuri,     prout    in    litteris    iamdicti    predecessoris 


1336  Juli-  Altfang  Oktober  245 

inde    confectis*)    plenius    continetur.  4.    Sane    bone    memorie 

Henr(icus)  archiepiscopus  Colonien(sis)  et  t  Emicho  prepositus 
supradicte  ecclesie  Ceflicen(sis)  t  iuxta  formam  predictarum 
litterar  um  t  monuerunt  Bertolinum  prepositum,  lohannem 
decanum  et  supradictos  capitulum  singulosque  canonicos  ipsius  628 
ecclesie  Magunt(ine)  ac  dignitates,  personatus,  administraciones 
seu  officia,  vicarias  vel  altaria  sive  beneficia  quecumque  habentes 
in  eadem  ecclesia  Magunt(ina),  quocumque  nomine  censerentur, 
ac  vasallos,  homines,  consules,  rectores  et  universitates  civitatum, 
feudotarios,  fideles  et  subditos  Magunt(ine)  ecclesie  antedicte  et 
quosvis  alios  clericos  et  laicos,  cuiuscumque  preeminencie,  condi- 
cionis,  ordinis,  dignitatis  et  Status  existerent,  quorum  intererat  vel 
interesset  ti  eciam  si  pontificali  vel  maiori  aut  inferiori  dignitate 
fulgerent,  dictarum  auctoritate  litterarum  canonice  monuerunt 
communiter  et  divisim,  ut  infra  certum  terminum  peremptorium 
conpetentem  t  dictum  Henricum  tunc  electum  vel  eius  procura- 
torem  pro  eo  in  pastorem  eiusdem  ecclesie  Magunt(ine)  admitterent 
et  ei  tanquam  pastori  animarum  ipsorum  parerent  nullumque  im- 
pedimentum  prestarent  per  se  vel  alium  seu  alios  publice  vel 
occulte  aut  impedientibus  ipsum  t  preberent  t  auxilium,  con- 
silium  vel  favorem  directe  vel  indirecte,  quominus  idem  Heinricus 
tunc  electus  possessionem  pacificam  castrorum,  municionum, 
fortaliciorum  et  aliorum  locorum  quorumcumque  iurium  et  bonorum 
ad  ipsam  ecclesiam  Magunt(inam)  spectancium  per  se  suosque 
vicarios,  officiales,  ministros  seu  procuratores  apprehendere  posset 
et  pacifice  possidere  t-  Alioquin  in  omnes  et  singulos  supra- 
dictos monitos,  qui  monicioni  huiusmodi  t  parere  conte[m]pnerent, 
extunc  singulares  personas  t  excommunicationis,  capitulum  vero 
suspensionis  et  eandem  ecclesiam  Magunt(inam)  interdicti  sententias  t 
incidisse  nunciabant,  quibus  idem  t  eos  t  subiacere  voluit  ipso 
facto,  intimando    eis  apercius,    quod,    si   huiusmodi    monicioni 

contumaciter  obedire  conte[m]pnerent,  dictus  predecessor  contra 
eos  t  ad  privacionis  et  inhabilitacionis  penas  procederet,  prout  t 
prospiceret  expedire.  Et  huiusmodi  eorum  processum  per 
certos  subdelegatos  eorum  ydoneos  t  publicari  fecerunf^)  et  in 
ianuis  affigi  Magunt(ine)  ecclesie  prelibate  ac  nichilominus  premissum 
eorum  processum  postea  facere  curaverunt  per  certas  personas 
ydoneas  in  opido  Erforden(si)  supradicte  Magunt(ine)  dyocesis 
presente  copiosa  multitudine  clericorum  et  laicorum  pluries  et 
solempniter  publicari*).  5.  Cum  autem  dicti  moniti  iam  dicto 
processui  t  contempnerent  contumaciter •*)  obedire  ac  supradicti 
prepositus,  .  .  decanus,  capitulum  et  alie  singulares  persone  de  ipsis 
capitulo,  videlicet  Gotfridus  custos,  Ebirhardus  cantor,  Heinr(icus) 
de  Rotenstein,  Gerhardus  de  Battinburg,  lohannes  de  Pride berg, 
Johannes  de  Fontibus,  Wernherus  de  Indagine,  Conradus  de 
Ansenbruch''*)  Conradus  de  Ritperg,  Gyselbertus  de  Ingeln- 
heim,  lacobus  dictus  Howas  et  lohannes  dictus  Botton  de 
Trev(er)i,  Conr(adus)  de  Stecke  1  berg,  Wilhel(mu)s  de  Aspalt, 
Theodericus  de  Kaczenell(enbogen),  Hermannus  de  Schonecken, 
Heinr(icus)     de     Bienbach     et     Ernestus     de     M  u  nstermenevelt 


246  jV#-.  414 

canonici  ecclesie  Magunt(ine)  predicte,  qui  ipsa  ecclesia  Maguntina,  ut 
supradicitur,  vacante  castra,  municiones,  fortalicia  et  alia  loca, 
«29  iura  et  bona  ad  t  ipsam  t  Magunt(inani)  spectancia  ipsorumque 
possessionem  tradiderant  Baldewino  archiepiscopo  Trever(ensi)  et 
administracionem  plenam  archiepiscopatus  Magunt(ini)  sibi  in 
spiritualibus  et  temporalibus  de  facto  conmiserant  et  in  hiis  ei 
tamquam  administratori  spiritualium  et  temporalium  eiusdem  archi- 
episcopatus obediunt  per  omnia  et  insuper  Hugo  prebendarius 
tunc  camerarius,  lacobus  dictus  Corte,  lohannes  de  Kedirke, 
Heinr(icus)  de  Melpach '),  Wetzelo  de  Wileburg,  Nicolaus  de 
Radinheim,  lohannes  Betzman''),  Heilmannus  Gyso,  Heinr(icus)  in 
deme  loche,  lohannes  dictus  Sac,  Symon  Snepper,  Ebirhardus 
de  Altzeia,  lohannes  de  Lüttere,  Nicolaus  Sum küsse,  Heil- 
mann[u]s')  dictus  Pincerna,  Dythmarus  nunc  magister  granarii, 
Nicolaus  de  Munzlich,  Ebircho  et  lohannes  dicti  de  Columbaria, 
lohannes  de  Argent(ina),  Weczelo  de  Edichestein,  Herman[n]us 
de  Rosenberg,  Hermannus  et  Waltherus  dicti  de  Rutlingen"") 
capellani  decani  predicti,  Nicolaus  de  Algsheim,  Hertwicus  de 
Sauwilnheim,  lohannes  dictus  Gule,  Berengarius  de  Noteleiben, 
Heilmannus  de  Oppinheim,  Heinr(icus)  de  Altavilla,  Petrus  de 
Lorche,  lohannes  de  Erfordia,  Hartmudus  de  Flanstede"),  Nicolaus 
Walkini,  Nicolaus  frater  Hugonis  predicti  et  Petrus  dictus  Plebanus 
vicarii  ecclesie  Magunt(ine)  predicte  ac  Antonius  deP)  pres- 
byter  in  ipsa  ecclesia  serviens  t  prefato  processui  non  parebant 
seque  manifestos  eius  contemptores  et  rebelies  exhibebant  et  in 
dicta  ecclesia  Magunt(ina)  per  eundem  predecessorem,  ut  supra 
dicitur,  ecclesiastico  supposita  interdicto  scienter  presumebant 
divina  officia  celebrare,  ymmo  verius  prophanare  se  irregularitatis 
laqueo  involvendo  necnon  Wernherus  abbas  sancti  lacobi  extra 
muros  Magunt(inos)  ordinis  sancti  ßenedicti,  Ebirhardus  sancti 
Petri,  Hildebrandus  sancti  Stephani,  Dudomannus  sancti  Victoris 
et  Heinricus  sancti  Ma[u]ricii'i)  ecclesiarum  Magunt(inarum)  decani 
lacobus  scolasticus  et  Hembertus  custos  sancti  Victoris  ac 
Heinricus  de  Oppinheim  gerens  se  pro  cantore  sancti  Mauricii''), 
lohannes  de  Lorche,  Ludovicus  dictus  Pullus  et  Augustinus  de  . . 
sancti  Petri,  Ingelbrandus**)  dictus  Munphorn'),  Walramus  de 
Treveri  et  Heinricus  dictus  Lupus  sancti  Stephani,  Petrus  Pistor, 
lohannes  et  Petrus  dicti  Stoz,  lohannes  de  Lutzelburg,  Christianus 
de  Brunswig,  Wernherus  Bube,  Symon  Snepper,  Hildebrandus 
et  Gotfridus  dicti  Hosenbach  sancti  Victoris  predictorum  et 
lohannes  de  Dydenhoven  sancte  Marie  ad  gradus  Magunt(inarum) 
ecclesiarum  canonici,  lacobus  de  Scirsteyn")  et  lohannes  de 
Flanheym  in  sancti  Stephani,  lohannes  Longe  Erkil,  lacobus  et 
Philippus  dicti  Botolffheim,  Heinricus  dictus  Plebanus  et  Anzo 
Snig  in  sancti  Victoris  antedictis  et  lohannes  de  Ruschenberg') 
in  sancti  lohannis  Maguntin(is)  ecclesiis  vicarii,  Heinricus")  sancti 
He[m]erami^),  Johannes  sancti  Christof  eri,  lohannes  sancti  Pauli  t 
et  Conr(adus)  sancti  Nicolai  in  Stega  Maguntin(arum)  ecclesiarum 
plebani  t  processui  ante  dicto  parere  contumaciter  non  curabant  t 
seque   ostende bant   illi    manifeste    rebelles,         prelibati    archiepi- 


1336  Juli— Anfang  Oktober  247 

scopus  Colonien{sis)  et  prepositus  Zeflicen(sis)  t  memoratos  t 
archiepiscopum  Treveren(sem),  ßertol(inum)  prepositum,  lohannem 
decanum,  custodem,  cantorem  aliosque  canonicos,  prebendarium> 
vicarios  maioris  ecclesie  Magunt(ine)  predicte,  Antonium  presby- 
terum  in  ea  servientem,  abbatem,  decanos,  scolasticum,  custodem 
Heinricum  de  Oppinheim  et  alios  canonicos  et  vicarios  ac  plebanos 
aliarum  ecclesiarum  Magunt(inarum)  superius  expressarum  per 
dictum  predecessorem,  ut  supra  dicitur,  excommunicatos  in  ex- 
communicationis  sententiam  incidisse  dictumque  capitulum  suspen- 
sum  et  ipsam  ecclesiam  Magunt(inam)  interdicto  ecclesiastico 
subiacere  nunciare  curarunt  et  postea,  quamdiu  iidem  ex-  63o 
communicati  vel  aliquis  eorum  in  civitate  Magunt(ina)  vel 
eius  suburbiis  morarentur,  cessacionem  divinorum, 
cum  id  eorum  contumacia  et  protervia  exigerent, 
indixerunt  in  civitate  et  suburbiis  predictis,  donec 
eis  inibi  contigeret  demorari  et  cessacionem  huius- 
modi  mandarunt  firmiter  observari^)  ac'')  subsequenter 
omnes  proventus  ecclesiasticos  prefatorum  excommunicatorum 
decreverunt  eis  fore  tarn  in  genere  quam  in  specie  subtrahendos 
et  per  certos  ex  subdelegatis  supradictis  huiusmodi  ultimum 
eorum  processum')  solempniter  publicari  fecerunt  et  t  ianuis  affigi 
Magunt(ine)  ecclesie  prelibate.  6.   Insuper  cum  presidentes 

regimini  eiusdem  opidi  Erforden(sis)  supradicto  archiepiscopo 
Magunt(ino),  qui  est  pro  tempore,  in  spiritualibus  et  temporalibus 
subiecti  prenarratis  processibus  spernerent  contumaciter  obedire 
ac  essent  illis  manifeste  rebelies  et  notorie  t  impedirent  ipsum 
Heinr(icum)  archiepiscopum  et  eum  impedientibus  publice  preberent, 
prout  prestant,  consilium,  auxilium  et  favorem  et  de  hiis  predicti 
.  .  archiepiscopus  Colonien(sis)  et  prepositus  Zeflicen(sis)  forent 
plenarie  informati,  prefati  archiepiscopus  Colon(iensis)  et  . . 
prepositus  Zeflicen(sis)  ob  huiusmodi  delicta  ipsorum  presidencium 
[post]*')  certos  alios  processus  per  eos  contra  eosdem  presidentes 
propter  hoc  habitos  demum  predictum  opidum  Erforden(se)  subie- 
cerunt  ecclesiastico  interdicto  et  huiusmodi  processus  eorum  et 
interdictum  in  ipsum  opidum  Erforden(se)  latum  fecerunt  per 
certas  personas  ydoneas  in  diversis  locis  eciam  sollempnibus 
circumposite  regionis  sollemniter  publicari.  Kursus,  quia  post 
publicacionem  omnium  processuum  superius  expressorum  t'')  .  • 
eisdem  processibus  parere  contumaciter  non  curabant,  prout  nee 
curant,  quin  immo  eis  se  reddebant,  prout  reddunt,  manifeste  rebelles 
et  eundem  Heinr(icum)  archiepiscopum  impediebant,  sicut  adhuc 
impediunt,  in  suis  iuribus  ipsumque  impedientibus  publice  prestabant, 
prout  prebent,  auxilium,  consilium  et  favorem  et  de  huiusmodi 
eorum  excessibus  prelibati  archiepiscopus  Colon(iensis)  et  prepositus 
Zeflicen(sis)  essent  plenarie  informati,  t  predicti  archiepiscopus 
Colon(iensis)  et  prepositus  Zeflicen(sis)  prenominatos  t  Erfordenses 
nunciarunt  excommunicationis  sententiam  incidisse  ab  eodem 
predecessore  in  t  suis  litteris  latam  in  talia  facientes.  Et  quia  63J 
eciam  prefati  Erforden(es)  sie  excommunicati  et  in  eodem 
Erforden(si)  opido  taliter  interdicto  celebrare  immo  pocius  propha- 


248  'V»-.  414 

nare  scienter  in  contemptum  claviura  divina  officia  presumebant, 
iamdicti  . .  archiepiscopus  Colon(iensis)  et  prepositus  Zeflicen(sis) 
mandarunt  et  fecerunt  predictos  Erforden(ses)  taliter  excedentes 
excommunicatos  et  irregularitatis  ^alqueo*^')  involutos  per  certas 
personas  ydoneas  in  diversis  locis  eciam  solempnibus  parcium 
vicinarum  publice  nunciari  ac  ipsorum  Erforden(siuni)  contumacia 
et  offensa  excrescentibus  cessionem  divinorum  indixerunt 
in  Omnibus  locis,  ad  que  illos  devenire  contingeret, 
q u a m d i n  mora rentur  in  locis  huiusmodi,  et  per  triduu  m 
post  eorum  abinde  recessum  et  indictionem  huius- 
modi prefate  cessionis  mandarunt  et  fecerunt  modo 
simili  publicari  t-  7.  Ceterum  cum  certo  tempore  post  tempus 
noticie  huiusmodi  provisionis  facte  per  ipsum  predecessorem  de  dicto 
Heinr(ico)  eidem  ecclesie  Magunt(ine)  ex  parte  supradictorum 
capituli  Magunt(ini)  pluries  ex  certis  [causis]*^')  et  post  biennium  a 
tempore  prefate  provisionis  per  t  Gotfridum  archipresbyterum  ec- 
clesie Pingwen(sis)  dicte  Magunt(ine)  dyocesis,  Nicolaum  de  Lapide, 
lohannem  de  Wartenberg  et  Gysonem  canonicos  ac  Gebehardum 
vicarium  prefate  ecclesie  Magunt(ine)  ex  aliis  causis  confictis  a 
capitulo  necnon  archipresbytero,  canonicis  et  vicario  proxime 
nominatis  fuisset  diversis  temporibus  ab  eadem  provisione  ad  sedem 
apostolicam  appellatum  '*),  dictus  t  predecessor  causas  appellationum 
huiusmodi  et  negocii  principalis  venerabili  fratri  nostro  t  episcopo 
Penestrino  audiendas  commis  i  t  et  fine  debito  terminandas.  Q  u  i 
divisim  procedens  per  diversas  instancias  legitime  in  huius- 
modi causa  inter  appellatum  et  appellantes  huiusmodi  seu 
eorum  procuratores  legitimes  demum  diversis  eciam 
temporibus  sententialiter  pronunciavit  t  procuratorem 
dicti  capituli  Magunt(ini)  t  ac  ipsum  capitulum  Maguntinum 
ad  prosecucionem  dictarum  appellationum  eorundem  capituli 
non  existere  admittendos  ipsosque  procuratorem  et  capitulum  a 
prosecucione  dictarum  appellationum  capituli  predictorum 
repulit  ac  eisdem  procuratori  et  capitulo  super  prosecucione  ip- 
saru  m  appellationum  duxit  perpetuum  silencium  imponendum  et 
deinde  interloquendo  t  pronunciavit  appellationem  huiusmodi  emissam 
per  t  archiepresbyterum  Nicol(aum),  lohannem,  Gysonem  canonicos 
et  Gebehardum  vicarium  prefatos  t  non  esse  admittendam')  nee 
ipsos  appellantes  ad  prosecucionem  ipsius  appellationis  eorum 
existere  admittendos  eandem  appellationem  et  eos  a  dicte 
appellationis  eorum  prosecucione  per  huiusmodi  suam  inter- 
locutoriam  repellendo.  Cumque  a  pronunciacione  huiusmodi  pro 
parte  capituli  et  ab  interlocutoria  prefata  ipsius  episcopi  Penestrini 
pro  parte  archipresbyteri  Nicol(ai),  lohannis,  Gysonis  canonicorum 
et  Gebehardi  vicarii  predictorum  fuisset  ad  sedem  apostolicam 
appellatum,  dictus  predecessor  causas  appellationum  huiusmodi  ab 
eodem  episcopo  Penestrino  emissarum  venerabili  fratri  nostro 
Gaucelino  episcopo  Albanen(si)  audiendas  commisit  et  [f]ine'') 
debito  terminandas,  qui  inter  partes  ipsas  coniunctim  in  illis  rite 
procedens  tnndem  interloquendo  pronunciavit  in  causis  dictarum 
appellationum  t  prefato  t  episcopo  Penestrino  commissis 


1X36  Juli— Anfang  Oktober  249 

per  ipsum  t  episcopum  Penestrinum  t  iuste  processum  et  pro- 
nunciatutn  et  pro  qualibet  parte  t  appellancium  ab  eodem  epi- 
scopo  Penestr(ino)  t  perperam  appellatum  fuisse  ac  esse  utram- 
que  partem  ipsorum  appellancium  a  dicto  episcopo  ^32 
Penestr(ino)  in  expensis  legitimis  t  factis  coram  eo  propterea 
condempnando  t  sibi  earum  t  taxationem  imposterum  reservat a. 
Cum  autem  ab  interlocutoria  huiusmodi  prefati  episcopi  Albanen(sis) 
pro  qualibet  parte  capituli  videlicet  necnon  archipresbyteri  Nicol(ai), 
lohannis,  Gysonis  canonicorum  et  Gebehardi  vicarii  predictorum 
ad  sedem  appellatum  extitisset  prefatam,  idem  predecessor  in 
causis  huiusmodi  appellationum  interiectarum  a  dicto  episcopo 
Albanen(si)  bone  memorie  Raymund(um)  tituli  sancti  Eusebii  pres- 
byterum  cardinalem  eidem  episcopo  Albanen(si)  iuxta  morem 
adiunxit,  qui  siquidem  episcopus  Albanen(sis),  cum  ex  parte  ipsius 
cardinalis  requisitus,  ut  cum  eo  in  eisdem  causis  appellationum  ab 
eo  emissarum  procederet,  respondisset,  quod  prefatus  cardinalis 
absque  eo  in  illis  procederet,  predictus  cardinalis  inter  quamlibet 
dictarum  parcium  ab  eodem  episcopo  Albanen(si)  appellancium 
coninnctim  in  eis  legitime  procedens  demum  in  contumaciam 
aliquorum  ab  eo  app ellancium  prefatorum  citatorum 
etnon  conparencium  interloquendo  pronuncia vit  per  e u n d e m 
episcopum  Albanen(sem)  in  causis  dictarum  appellationum 
ab  eo  emissarum  bene  t  processum  et  pronunciatum  et  pro 
parte  qualibet  dictorum  ab  eo  appellancium  t  ab  huius- 
modi sua  t  interlocutaria  male  t  appellatum  extitisse  ac 
esse  quamlibet  partem  dictorum  ab  ipso  appellancium 
in  expensis  pro  parte  dicti  archiepiscopi  Magunt(ini)  coram 
ipso  cardinali  factis  in  eisdem  causis  dictarum  appel- 
lationum interiectarum  ab  eo  merito  condempnando*) 
earum  taxacione  sibi  imposterum  reservata,  prout  in  instrumentis 
publicis  inde  confectis  dictorum  Penestrini  et  Albanen(sis)  epi- 
scoporum  et  cardinalis  sigillis  munitis  *")  seriosius  continetur. 
8.  Preterea,  cum  universitas  dicte  civitatis  Magunt(ine)  dicto 
Heinrico  eorum  archiepiscopo  parerent  ipsumque  recognoscerent 
pro  pastore  ipsorum,  supradicti  archiepiscopus  Treveren(sis)  et 
capitulum  Magunt(inum)  contra  dictam  civitatem  gwerram  validam 
suscitarunt  et  ad  tan  tum  artaverunt  eandem,  quod  demum  initaO 
concordia  per  ipsam  universitatem  cum  eisdem  archiepiscopo 
Trever(ensi)  et  capitulo  Magunt(ino)  dicta  universitas  promisit  eis, 
quod  nullas  litteras  et  mandata  apostolica  permitteren  t  in  civitate 
publicari  predicta  ac  officiales  et  iudices  archiepiscopalis  curie 
Magunt(ine)  per  ipsum  archiepiscopum  Magunt(inum)  constitutos 
iurisdictionem  exercere  in  eadem  civitate  permittere  non  deberent 
quodque  vacantibus  aliis  officiis  secularibus  ad  disposicionem  eius- 
dem  [archiepiscopi] ''')  Maguntini  spectantibus  nullus  de  civitate 
ipsa  dicta  officia  vel  eorum  aliquod  deberet  recipere  a  Magunt(ino) 
archiepiscopo  prelibato  *').  Dicti  quoque  archiepiscopus  Trever- 
(ensis)  et  capitulum  Magunt(inum)  contra  ecclesie  Romane  liber- 
tatem,  reverenciam  et  obedientiam  nequiter  ordinarunt,  quod  per 
supradictam  t  dyocesim  Magunt(inam)  nulle  littere  apostolice  ab 


250  Nr.  414 

aliquo  recipi  aut  publicari  [deberent]'''),  nisi  prius  visfe]**')  et  exami- 
nate  forent  per  iudices  constitutos  per  archiepiscoputn  Treveren(sem) 
et  Magunt(inum)  capitulum  antedictos'*).  9.  Verum  cum  fore 
notorium  astruatur,  quod  superius  nominati  t  excommunicationis 
ipsumque  capitulum  Magunt(inum)  suspensionis  et  interdicti,  quo 
subiacet  ipsa  ecclesia  Magunt(ina),  sententias  sustinuerint  animis 
induratis,    quin  pocius   obstinatis   et   alias  vilipenderint    premissos 

633  Processus  apostolicos  et  t  archiepiscopi  Colon(iensis)  ac  prepositi 
Zeflicens(is)  predictorum  t  habitos  et  sollemniter  pubiicatos, 
ut  superius  est  expressum,  sex  annis  et  amplius  iam  elapsis  ipsos- 
que  pertinaciter,  dampnabiliter  et  patenter  parvipendere  dino- 
scuntur  postposit  i  s  divina  reverencia  et  honorificencia  dicte  sedis 
et  t  salutis  dispendium  eorundem,  nos  urgente")  iusticia  et  eciam 
consciencia  cogente  intendentes,  prout  expedit,  ad  agravacionem 
procedere  sententiarum  et  processum  prefatorum,  ne  illi  de  ipsorum 
malicia  glorientur  neve  ipse>archiepiscopus  Magunt(inus)  remaneat 
iuris  remediis  destitutus  et  ne  tam  execrabilis  facti  perversitas 
funestet  alios  per  exempli  perniciem  in  futurum,  t')  predictum 
t  archiepiscopum  Treverensem  t  et  omnes  in  predictis  et  singulis 
adherentes  eidem  tenore  presencium  monemus  eisque  in  virtute 
sancte  obedientie  et  sub  penis  infrascriptis  districte  precipiendo 
mandamus,  ut  infra  tri  um  mensium  spacium")  t,  quos  eis  et  eorum 
singulis  pro  peremptorio  termino  assignamus,  fructus  t,  redditus 
et  proventus  ad  mensam  archiepiscopalem  Magunt(inam)  spectantes 

634  aliaque  bona  in  archiepiscopatu  Magunt(ino)  percepta  per  cos  t 
vel  eorum  satisfactionem  debitam  et  plenam,  si  non  extant,  eidem 

633  ■  ■  archiepiscopo  Magunt(ino)  restituant  t  ipseque'')  archiepiscopus 
Trever(ensis)  t  administracionem  spiritualem  et  temporalem  eius- 
dem  ecclesie  Magunt(ine)  dicto  t  archiepiscopo  Magunt(ino)  vel 
vicariis  seu  procuratoribus  suis  pro  eo  prorsus  dimittat  nee  de 
amministracione  huiusmodi  per  se  vel  alium  seu  alios  se  deinceps 

634  quomodolibet  intromittat  ac"')  censuarios,  colonos,  inquilinos  et 
pensionarios  dicte  mense,  ut  ipsi  t  archiepiscopo  Magunt(ino)  vel 
procuratori  suo  eins  nomine  census,  pensiones  aliosque  redditus 
et  proventus  ac  obvenciones  et  quelibet  alia  iura,  quocunque 
nomine  censeantur  et  in  quibuscunque  consistant,  ad  mensam 
predictam  spectancia  dent  et  solvant.  10.  Monemus  in  super 
prefatos  prepositum,  .  .  decanum,  canonicos,  capitulum  ceterasque 
personas  ecclesiastcas  tam  maioris  Magunt(ine'i  quam  aliarum 
ecclesiarum  secularium  et  regularium  superius  expressarum  ac 
omnium  et  singularum  aliarum  ecclesiarum  t  civitatis  et  dyocesis 
Magunt(ine)  t  necnon  duces,  t  barones,  milites  ac  universitates 
castrorum,  opidorum,  villarum  et  quorumlibet  aliorum  locorum 
dicte  Magunt(ine)  dyocesis  ad  predictam  mensam  spectancium  ac 
universos  feudotarios  homines,  vasallos  et  subditos  ipsius  ecclesie 
Magunt(ine)  necnon  archiepiscopi  Magunt(ini),  qui  est  pro  tempore, 
ut  infra  prefatum  terminum,  quem  eis  peremptorium  similiter 
assignamus,  dictum  archiepiscopum  Maguntinum  in  verum  archi- 
presulem  et  pastorem  eorum  ac  eiusdem  ecclesie  Magunt(ine) 
devote  recipiant  et  benigne  pertractent  sibique  pareant  efficaciter 


1336  Juli- Anfang  Oktober  25t 

et  Intendant  ac  de  omnibus  fructibus,  redditibus  et  proventibus 
ac  iuribus  universis  ad  predictam  mensam  spectantibus  respondeant 
integre  et  ab  aliis,  prout  ad  eos  et  quemlibet  eorum  pertinet, 
faciant  responderi  eiusque  vicarios  et  officiales  seu  procuratores 
quocumque  nomine  nuncupentur,  recipiant  et  admittant  et  ab  t 
hesione,  consilio,  auxilio,  favore  et  obedientia  dicti  t  archiepiscopi 
Trever(ensis)  sibique  adherencium  t  totaliter  abstinendo.  //.  Quod 
si  in  pertinacia  et  rebellione  huiusmodi  perdurarint  ultra  terminum 
antedictum,  quia,  ubi  pertinacius  exceditur,  ibi  est  forcius  presi- 
dialis  officii  auctoritas  exercenda "),  t  prenominatos  per 
presentes  et  quascunque  alias  personas  ecclesiasticas, 
seculares  et  reguläres  cuiuscunque  gradus,  Status, 
ordinis,  condicionis  veldignitatis  existant,  privacionis 
omnium  beneficiorum  ecclesiasticorum,  que  obtinent,  eciam  si 
dignitates,  personatus  vel  officia  fuerint  et  curam  animarum 
habeant,  quibus  propter  excessus  huiusmodi  se  reddiderunt  indignos, 
et  inhabilitacionis  ad  quelibet  beneficia  ecclesiastica  imposterum 
obtinenda  penas  incurrere  volumus  eo  ipso,  duces  vero  t  ac 

barones,  vasalli  feudotarii  et  subditi  ac  eorum  universitates 
predicti  omnibus  feodis,  que  a  Romana  vel  eadem  Magunt(ina) 
seu  quibusvis  aliis  ecclesiis  obtinent,  ac  privilegiis™'*)  et  indulgenciis, 
honoribus,  libertatibus  et  immunitatibus  quibuscumque  ipsis  a  sede 
apostolica  seu  ecclesia  Magunt(ina)  prefatis  vel  quibuslibet  aliis 
ecclesiis  seu  personis  ecclesiasticis  concessis  eisdem  communiter 
vel  divisim  sint  eo  ipso  privati;  liberi  eciam  principalium 
rectorum  seu  presidencium  regiminibus  cast[r]orum"')) 
opid  orum,  villarum  et  locorum  predictorum  usque  ad 
terciam  generacionem  exclusive  sint  inhabiles  ad 
beneficia  ecclesiastica  obtinenda  omnesque  ac  singule 
universitates  castrorum,  opidorum,  villarum  t  et  t  locorum  prefa- 
torum  ecclesiastico  subiaceant  interdicto.  12.  Universas  insuper 
et  singulas  t  collaciones,  provisiones,  presentaciones,  instituciones, 
nominaciones,  concessiones  t  quorumvis  ecclesiasticorum  benefici-  635 
orum  et  concessiones  officiorum  ac  feudorum  et  quaslibet  aliena- 
ciones,  obligaciones  t  quorumcumque  castrorum,  opidorum,  villarum 
t  et  aliorum  locorum  ecclesie  et  archiepiscopalis  mense  Magunt(ine) 
predictarum  factas  per  dictum  t  archiepiscopum  Trever(ensem)  t 
et  quosvis  alios  coniunctim  vel  divisim  post  provisionem  per  eun- 
dem  predecessorem  factam  ipsi  ecclesie  Magunt(ine)  de  dicto 
Heinr(ico  archiepiscopo,  t  quatenus  de  facto  presumpte  sunt, 
decernimus  irritas  et  inanes.  13.  Illos  eciam,  qui  t  beneficia, 
officia,  feoda,  castra,  opida,  villas  et  alia  bona  predicta  pretextu  t 
coUationum,  provisionum,  presentacionum,  institucionum,  nomina- 
cionum,  concessionum  obligacionum  et  alienacionum  t  huiusmodi 
detinent  occupata,  nisi  infra  duos  menses  post  harum  noticiam, 
quos  eis  pro  peremptorio  termino  assignamus,  libere  ac  expedite 
dimiserint  dictoque  archiepiscopo  Magunt(ino)  vel  eius  procura- 
tori,  in  quantum  ad  eum  et  dictam  mensam  suam  archiepiscopalem 
pertinent  et  de  iure  debentur,  restituerint,  excommunicationis 
incurrant  sententiam  ipso  facto.       14.  Preterea  eosdem  prepositum, 


252  Nr.  414 

decanum,  canonicos,  capitulum,  personas  t,  vasallos,  homines 
feudotarios,  fideles  et  subditos  eiusdem  ecclesie  Magunt(ine) 
ceterosque  a  nobis  presencium  serie  monitos  et  quosvis  alios  clericos 
et  laicos,  cuiuscumque  sint  preeminencie,  condicionis,  ordinis, 
dignitatis  et  Status,  ipsi  ecclesie  Magunt(ine)  similiter  subditos, 
eciam  si  pontificali  et  qualibet  alia  ecclesiastica  vel  mundana 
preeminea[n]t  dignitate,  a  quibuslibet  homagio  seu  iuramento  fideli- 
tatis  prestitis  dicto  archiepiscopo  Trever(ensi)  t  per  ipsos  et  quemli- 
bet  eorum  occasione  rerum  et  bonorum  spiritualium  et  temporalium 
ad  dictum  archiepiscopum  Magunt(inum),  qui  est  pro  tempore, 
spectancium,  cum  de  iure  prestatio  huiusmodi  non  teneat  tamquam 
illi,  cui  prestari  minime  debuerant,  et  in  preiudicium  eorundem 
archiepiscopi  et  ecclesie  Magunt(ine)  prestita  omnino  absolvimus, 
que  quidem  homagia  et  iuramenta,  licet  prestantes  ad  observationem 
non  teneantur  eorum,  quatenus  de  facto  processerant,  necnon 
quascumque  coUigaciones,  pactiones,  confederaciones  et  societates 
initas  super  hiis,  eciam  si  essent  penis,  iuramentis  vel  firmitatibus 
quibuscunque  vallate,  auctoritate  apostolica  revocamus,  cassamus 
et   annullamus  ac  nulla,    cassa    et  irita  nunciamus,    penas  adiectas 

636  et  iuramenta  super  premissis  prestita  relaxantes.  +  Nulla  ergo 
et  cetera. 

Dat(um)  et  cetera. 

Nachtrag  zu  c.  9.    Usque  ,per  exempli  perniciem  in  futurum' : 

633  t  super  premissis  sufficienter  informati  sepedictum  t  archi- 
episcopum Trever(ensem)  t,  prepositum,  . .  decanum,  . .  canonicos, 
+  capitul  u  m ,  personas  t  maioris  Magunt(ine)  et  ceterarum  ecclesi- 
arum  quarumvis  civitatis  Magunt(ine)  ac  opidi  Erforden(sis)  prefa- 
torum,  qui  nominatim  superius  explicantur  et  specificatim  etiam  desig- 
nantur,  t  de  apostolice  plenitudine  potestatis  presencium 
auctoritate  decernimus  per  predictas  eiusdem  predecessoris 
litteras  et  ex  processibus  per  eas  earumque  virtute  per  supra- 
scriptos  archiepiscopum  Colon(iensem)  et  prepositum  Zeflicen(sem) 
super  hiis,  diversis  tarnen  temporibus,  ut  ex  pretactis  colligitur, 
habitis  excommunicationis  sententiam  t  et  alias  penas  in  illis 
contentas  eciam  incurrisse  ac  Magunt(inam)  ecclesiam  et  opidum 
Erforden(se)  iam  dicta  per  t  predecessoris  litteras  necnon  Pro- 
cessus prefatos,  prout  in  eis  separatim  distinguitur,  interdicto 
ecclesiastico  subiacere.  Et  quia,  ubi  maior  est  contumacia  vel 
contemptus,  ex  quibus  ecclesiastice  potestatis  vigor  spernitur  divini- 
que  timoris  consideracio  scienter  obmittitur,  maioris  infligi  debet 
confusionis  obproprium^),  nos,  quamquam  ex  habundanti,  t  predic- 
tos  t  nominatim  expressos  et  specificatim  designatos  t,  ut  pre- 
fertur,  t  ac  eandem  ecclesiam  Magunt(inam)  t  ecclesiastico  inter- 
dicto subesse  harum  serie  nuntiamus.  Et  nichilominus  predictum 
t  archiepiscopum  Treveren(sem)  t  et  omnes  in  predictis  et  singulis 
adherentes  eidem  monemus  eisque  in  virtute  sancte  obedientie  etc., 
prout  sequitur.  Zu  c.  6  (N.  b):  Primo  ponantur  .  .  abbas 
et  duo  sequentes  Montis  sancti  Petri,  post  .  .  prepositus  sancti 
Augustini,  post  .  .  decanus,  post  plebani  cuw  ecclesiis  suis,  post 
vicarii  cuiuslibet  ecclesie,  post  canonici  cuiuslibet  ecclesie.  Predictos 


1336  Juli— Anfang  Oktohtr  253 

. .  abbatem,  . .  prepositum,  .  .  prior ent,  . .  decanum,  scolasit'cum, 
custodes,  .  .  cantorem,  plebanos,  perpetuos  vicarios  ac  vicarios  : 

Walramus     )  abbas,  Hermannus  pri-|  *  monasterii  montis  sancti  Petri  Erfor-    6-30 
or  et  Heinr(icus)  de  Hallis  cantor  j  densis  ord inis  sancti  Benedict!; 
Guntherus   prepositus    *   monasterii    sancti   Augustini    per    prepositum 
soliti    gubernari    ordinis    eiusdem    sancti;  Hermannus  de 

Bibera  pro  decano  t  se  gerens,  Ernestus  de  M  u  Ihusen  t  cust  o  s ,  lohannes  de 
Aquis,  Hermannus  de  Alch,  Wolframus  de  Frankenvord,  Ludewicus 
de  Meckebach,  Siffridus  de  Hallis,  Hermannus  de  Gutenshusen  »  sancte 
Marie  et  Heinr(icus)  de  Siebeleib  in  pro  canonico  f  se  gerens;  Me  c  h  tfridus 
decanus,  Albertus  de  Vlsperg")  pro  scolastico  se  gerens,  Heinr(icus)  custos, 
magister  Burkardus  de  Mulhusin,  lohannes  de  lene,  lohannes  de  Treveri, 
lohannes  de  Munre,  Theodericus  de  Gotha  f,  Theodericus  dictus  MOrschalc'' ) 
et  Theodericus  de  Gotha  senior  sancti  Severi  f  canonici  Erford(ensium) 
ecclesiarum;  lohannes  sancti  Egidii,  Meinhardus  sancti  Michahel(is)  e  C  - 
clesiarum  plebani,  Guntherus  sancti  Benedict!,  Guntherus  sancti  Viti 
ecclesiarum  t  perpetui  vicarii ;  lohannes  de  lecheburg,  Heinr(icus)  de 

Kirspeleib in,  Guntherus  Gutwirt''),  Heinr(icus)  de  Vanre,  Conradus  et  Hein- 
r(icus)  fratres  dicti  de  Thanheim,  Conradus  dictus  Kolven*^),  Theodericus 
Sohse*  ),  Conradus  de  Mu Ihusen,  Hermannus  de  Taberstete  »  sancte  Marie 
et  lohannes   de  Kamburg  in   ipsa  f   ecclesia   minister;  Heinricus  de 

Weberstete,  Fredericus  de  Udestete,  Albertus  GOmechelich,  lohannes  dictus 
Zyse,  Gotteboldus  et  Heindinricus  dicti  de")  Summ  erde'),  Guntherus 
dictus  de  Melbach,  Reynboto  de  Ingeris leibin,  Meinfridus  de  Eschenewege 
et  Heinricus  dictUS  Decani  capellanUS  f  sancti  Severi,  vicarii  ecclesiarum 
predictarum;  lohannes   de   Butstete   sancti   Bartholomei   et 

Albertus   de    Saugirhusen    sancti    Andree    vicarii    ecclesiarum   *. 

I)  Ueberschr.:  1.  (oben  rechts)  Processus  Benedicti  pro  H(enrico)  Mog(untino), 
2.  (über  dem  Text)  Hie  fuit  in  consistorio  suspensus  nee  unquam 
publicatus  (vgl.  Sauerland  11  nr.  2272),  tamen  fuit  bullatus.  + 
n)  die  Ueberschrift  bei  Riesler  ist  nur  ein  Kückvermerk.  -\-  a)  so  auch  A. 
+  b)  perbitate.  +  c)  moneretit.  +  d)  fehlt.  -\-  e)  prefing.  +  f)  in'-  auch 
A.  -\-  g)  alos.  -4-  h)  contumaciter  —  in  ipsa  ecclesia  serviens  (S.  246)  ist  durch 
ein  Versehen  der  Vorlage,  in  der  vielleicht  2  Blätter  verwechselt  bzw.  ver- 
heftet waren,  hinter  prefato  processui  —  firmiter  observari  (N.  y)  geraten ; 
übereinstimmende  Verweisungszeichen  machen  darauf  aufmerksam.  -\-  h*) 
Ansinburg  A.  -\-  i)  aus  Melpag  korr.  +  k)  zu  Betman  (e  zu  a  ?)  korr.  +  1) 
Heilmannos.  +  m)  Hermanus.  +  n)  aus  Rotlingen  korr.  +  o)  zu  Flanstad 
korr.  +  p)  danach  Lücke  für  den  ausgefallenen  Namen.  -{-  q)  Maricii.  -)- 
r)  aus  Maricii  korr.  -\-  s)  aus  Ingebrandus  korr.  +  t)  p  auf  Rasur  wohl  aus 
g  korr.  +  u)  davor  Stify  ?^rstein  getilgt.  +  v)  aus  Roschenberg  korr.  + 
w)  Henr.  —  ecclesiarum  plebani  schon  vor  lacobus  de  Scyrsteyn  A.  -|-  x) 
Heinerami  K ;  Heymarami  A.  -\-  y)  hier  folgt  irrtümlich  contumaciter  — 
serviens;  vgl.  N.  h.  -{-  z)  ac  (aus  et  korr.)  —  ecclesiasticos  in  freigelassener 
Lücke  nachgetr.,  mit  spitzerer  Feder,  die  sehr  bald  mit  et  per  certos  wieder 
fortfährt ;  der  Schreiber  hat  also  nach  serviens  die  Verwirrung  seiner  Vor- 
lage bemerkt  und  gestockt,  um  erst  fortzufahren,  nachdem  er  sich  von  der 
richtigen  Ordnung  überzeugt  hatte.  +  a')  per.  -\-  b')  die  hier  noch  fehlende 
Namenliste  Walramus  abbas  —  lohannes  Hamburg  —  minister  folgt  erst  im 
Nachtrag  (S.  253).  +  c')  loqueo.  +  d')  fehlt.  +  e')  admittendum.  +  V)  sine. 
+  g')  initam  concordiam.  +  h')  visi.  +  i')  die  hier  noch  fehlende  Ex- 
kommunikation, Suspension  und  Interdikt  aussprechende  Sentenz  ist  im  Nach- 
trag (S.  252)  hinzugefügt.  +  1')  die  dem  ipseque  —  intromittat  ent- 
sprechende Stelle  in  A  schon  nach  termino  assignamus.  -\-  m')  der  Sinn  er- 
fordert nee  irapediat  wie  in  A.    -f     m'*)  priv.  —   libert.  et  auch  in  A.    +   n') 


254  Nr.  4t5 

castorum.  -f-  o')  Ursperg   Vorlage.  -\-  p')  aus  Morschan  oder  Morschait  korr.; 
Marschalk    Vorlage.    -\-    q')    Guntwirt.    +    r')    davor  Geholfen  getilgt:  KoUey 
Vorlage.  -\-  s')  Sahse   Vorlage.  -{■  t')  Suiverde  A.  +  u')   aus  Buttestete  korr. 
1)  vgl.  Satierland  JJ  in:  1555.  ">  2)  ebenda  Mr.  1088  =  Sauerland  II  nr.  1555  (Vorlage 
für  das  Vorhergehende.  »   3)  Sauerland  II  nr.  1558  (wie  dies  Regest  zeigt,  Vor- 
lage für  das  Folgende),   oo  4)  ebenda  nr.  1579.  <»  5)  Regesta  Boica  VI  284  (vgl. 
Müller  I  282  N.  2).    oo    6)  unbekannt     t»    7)  unbekannt,  wahrscheinlich   Vorlage 
für   das  Namenverzeichnis  dieses  Abschnitts,     i»    8)   vgl.  zum  Folgenden   Kisky 
Reg.  IV  nr.  1849,  1850,  1855,  1860,  1877 ;  nicht  alle  der  hier  angeführten  Pro- 
zesse sind  bisher  bekannt  geworden.  ">   9)  vgl.  Nrr.  242—244.  0°    10;  unbekannt. 
00  11)   Würdtwein  Nova  subsidia  Vnr.  33  enthält  keine  von  diesen  Bestimmungen, 
nr.  34  die  letztgenannte,   oo  i2)  Urkunde  unbekannt.  »   13)  wohl  Zitat,    oo  14)  Vor- 
lage für  das  Folgende  Beyer  II  nr.  78. 

415.  1336  Oktober  25. 

Vertreter  der  thüringischen  Geistlichkeit  bitten  Papst 
Benedikt  XII.,  seinen  Prosess  gegen  dieselben  unversüglich 
ins  Werk  su  setsen  und  den  Dekan  Heinrich  von  Bibra  sunt 
er sbischöf liehen    Vikar  und  Bischof  von   Gabela   su   bestellen. 

Orig.,  mit  12  von  ursprünglich  17  anhängenden  Siegeln^),  und  dem 
Signet  (Rechteck,  durch  2  gekreuzte,  in  4  Kreuze  auslaufende  Gerade  in 
4  kleinere  Rechtecke  zerlegt,  mit  der  Legende  Christus  regnat,  Christus  vincit, 
Christus  imperatj,  in  München,  Mainz  Domkapitel  fasc.  85  (nach  Abschrift 
aus  dem  Archiv);  wohl  eine  zweite,  von  vorneherein  für  Erzbischof  Heinrich 
bestimmte  Ausfertigung  des  an  den  Papst  gerichteten  Briefes  (vgl.  am  Ende 
die  auf  dieses  Exemplar  nicht  passende  Erwähnung  von  3  Rasuren).  —  Siehe 
Müller  II  53. 

Santissimo'')  in  Christo  patri  ac  domino  domino  Benedicto 
pape  XIP  sacrosancte  Romane  ac  universalis  ecclesie  summo 
pontifici  diversarum  ecclesiarum  . .  archidiaconi  et  eorum  officiales, 
. .  abbates,  .  .  prepositi  et  conventus  monachorum  et  canonicorum 
regularium,  .  .  prepositi,  . .  abbatisse,  .  .  priorisse  et  conventus 
multorum  monasteriorum  sanctimonialium  diversorum  ordinum,  .  . 
decani,  capitula  et  collegia  canonicorum  secularium,  archiprespiteri, 
. .  plebani,  . .  capellarum  et  altarium  rectores  totusque  clerus  in 
numero  copiosus  residens  in  diversis  dominus  et  comiciis  illustris 
principis  Thuringorum  lantgravii  et  spectabilium  virorum  omnium 
. .  comitum  eiusdem  terre  Thuringie  late  et  longe  beatitudini 
vestre  sedique  apostolice  et  ipsius  creature  domino  Heinrico 
archiepiscopo  Magunt(ino)  obediens  cum  cordium  suspiriis  doloro- 
sissimis,  oculorum  fletibus  amarissimis  et  humane  nature  intollera- 
bilibus  genuum,  cordis  et  corporis  flexiones  humilians  ad.devota 
pedum   oscula   beatorum.  /.    Ad    vestram   sedisque   apostolice 

predicte  inmensam  clemenciam,  que  mestos  et  tribulatos,  maxime 
religiosos  et  clericos,  misericorditer  consolari  conswevit  mentibus 
et  animis  meduUitus  ingemiscentes  querulosis  vocibus,  nescientes 
aliud  refugium  duximus  lamentabiliter  referendum,  quod  proinde, 
quod  ad  mandatum  santissimi")  patris  et  domini  quondam  domini 
lohannis  pape  vicesimi  secundi  predecessoris  vestri  recolende 
memoria  reverendum  in  Christo  patrem  dominum  Heinricum 
archiepiscopum  Magunt(inum)  predictum  in  archiepiscopum  recepi- 
mus  et  sibi  tamquam  nostro  dyoecesano  et  animarum  nostrarum 
vero  pastori  secundum  forraam  et  tenorem  processuum  sedis 
apostolice  prefate')  obedivimus,  infinitas  et  crudelissimas  tribu- 
lationes    et    angustias    omnibus   oppressionibus   ludeis   a  Pharaone 


1336  Oktober  25  255 

illatis   horribiliores   et  crudeliores   ab    . .  archiepiscopo  Treverensi 
et  capitulo  Magunt(ino),   Hermanno  de  Bybera  se  decanum  ecclesie 
sancte  Marie  Erforden(sis)    ac   officiatum  predictorum   .  .  archiepi- 
scopi  Treverensis  et  capituli  Magunt(ini)  asserente  ac  aliis  eorumdem 
officiatis  per  septennium  gravissime  sustinuimus  et  intollerabiliter 
patimur  omni  die.         2.  Nam  infiniti  ex  nobis  prelaturis,  prebendis, 
parrohialibus")  ecclesiis,  capellis,   vicariis  et  beneficiis  pingwibus  ac 
curiis,   habitacionibus    et  possessionibus    solempnibus   ausu  nephan- 
dissimo     per    predictos    . .  archiepiscopum,     capitulum    et    eorum 
officiatos   temeritate  propria  spoliati  existunt   et  sie  plures   rebus 
et  redditibus  totaliter  denudati  et  in  exilium  religati  variis  defecti 
bus    tot    et    tantis   tribulacionibus    consumpti   morte    miserabiliter 
perierunt   pluresque    adhuc  viventes    nimia   paupertate   gravati  in 
obprobrium     ordinis     clericalis    mendicare    misere     compelluntur. 
3.   Sed   cum   per   huiusmodi   iniquas   et   detestabiles   beneficiorum 
exspoliaciones  et  rerum  depredaciones  ab  obediencia  sedis  aposto- 
lice  dictique  domini  Magunt(ini)  .  .  nos  non  possent  divertere,  ipsi 
more   Neronis    et   aliorum   tortorum   Christi   martirum    imitatores 
furibundi   penas    penis   cumulantes   super   dolorem    vulnerum   no- 
strorum  addiderunt,  nescimus  quo  ducti  spiritu,  cooperante  et  perswa- 
dente  ipsis  dyabolo  multos  ex  nobis  prelatos,   sacerdotes  et  cleri- 
cos   religiöses   et   seculares   temere    captivarunt  et,   ut   maioribus 
scandalis    et    contumeliis    gravaremur,     sperantes,    ut    per    talium 
horribilium    contumeliarum   illaciones    ab   obedientia    nos   possent 
evellere,  sie  captivatos  per  campos,  villas  et  opida  aliquociens  in 
equis  pedibus  et  manibus  duriter  colligatis,  aliquociens  penes  equos 
capitibus  eorum  denudatis,  ut  tonsura  clericalis  et  corona  a  wolgo 
cerneretur,  fune  ligatos  tamquam  fures  et  latrones  deduxerunt  et 
in  turribus  et  carceribus  tenebrosis  et  teterrimis,  catenis  et  instru- 
mentis  ferreis  vinctos,  vestibus  spoliatos  crudeliter  locaverunt  et, 
quod   non   solum   a   personis   spiritualibus   verum   eciam   ab  omni 
populo    Cristiano    dolorosissime    est    plangendum,     manus    sacer- 
dotum,  quibus  eadem  die  corpus  et  sangwinem  domini  nostri  lesu 
Christi  tractaverant,  truncis  et  cyppis  omni  suffocata  misericordia 
adeo  crudeliter  ferramentis  connexerunt,  ut  sangwis  de  ungwibus 
ipsorum  habundanter  emanaret.         4.   Sic  quosdam  metu  penarum 
ad     abiurandum     sedis    apostolice     obedienciam,     quosdam     vero 
exaccionodando^)  ad  solvendas  pecunias  compulerunt.    Postremum 
vero  cum  ipsorum  abhominabilis  et  furibunda  persecucio  rabidaque 
et    supersticiosa    temeritas    cooperante    nobis    sola    sancti    Spiritus 
gracia  non  naturali  potencia,    que  tarn   horribiles  penas  per  tanti 
temporis  spacium  nequaquam  sufferre  posset,    nos  ad  resiliendum 
ab  obediencia   sedis  apostolice  dictique   domini  nostri  Magunt(ini) 
compellere  non  valerent,  idem  . .  archiepiscopus  Treverensis  minus 
parcens*)  sedi  apostolice,  fremens,  frendens  ac  crudeliter  seviens 
terras  dominorum  et  .  .  comitum  terre  Thuringie  pro  eo,  quod  nos 
ad  assistendum   ipsorum  protervitati  et  dampnande  rebellioni  per 
violenciam  compellere  recusabant,  congregata  copiosa  multitudine 
virorum  armatorum  in  propria  persona  hostiliter  invasit  et  multas 
villas  cum  ecclesiis  et  cimiteriis  ignis  incendio  totaliter  devastavit, 


256  Nr.  416 

per  quod  incendium  multi  homines  in  ecclesiis,  domibus  et  aliis 
eorum  habitatcionibus*)  suffocati,  multi  vero  per  ipsum  exercitum 
gladio  occisi  morte  miserabili  perierunt.  5.  Igitur,  pater  sanc- 
tissime,  . .  nos  pupilli  et  orphani  et  ultra  septennium  omni  adiutorio 
et  consolacione  privati,  carcerati,  trucidati,  igne  lesi,  ferro  cesi  et 
usque  ad  extremum  virium  corporis  et  Spiritus  fatigati  ad  vestre 
beatissime  sanctitatis  misericordiam,  que  nunquam  ad  se  devote 
refugentes  desolates  reliquit,  tamquam  ad  ultimum  et  singulare 
refugium  omnino  deficientes  cum  maxima  spe  et  omnimoda  repor- 
tande  consolacionis  confidencia  recurrimus  et  ad  aures  vestre 
clementissime  benignitatis  altisonis  et  lacrimabilibus  vocibus  pul- 
sando  cum  omni  reverentia  et  humilitate  devotissime  supplicamus, 
quantenus*)  tam  horrendas,  tam  feroces  et  humane  nature  inpossi- 
biles  tribulaciones  et  angustias  nostras,  quas  pro  vestra  sedisque 
apostolice  obediencia  sustinuimus,  apertis  oculis  clementissime 
benignissimeque  vestre  misericordie  propter  viscera  misericordie 
illius,  cuius  vices  in  terris  geritis,  intueri  dignemini  et  nobis  de 
celeri  consolatione  et  oportuno  remedio  sine  mora,  cum  potencie 
predictorum  diucius  non  valeamus  resistere,  succurratis  processus 
rigidos,  penales  et  rigorosos  contra  prefatos  . .  archiepiscopum  et 
capitulum  filiorum  obediencie  crudelissimos  persecutores  et  alios 
rebelles  quoslibet  per  vestram  piam  clemenciam,  prout  intelleximus, 
nuper  concessos  et  indultos*),  ne  inpuniti  transeant  et  de  ipsorum 
malicia  glorientur,  quod  absque  dubio,  ut  timendum  esset,  plures 
ad  obediendum  tardos  redderet,  mandare  dignemini  cunctis 
ulterioribus  amputatis  dilacionibus  sublatisque  impedimentis  quibus- 
libet  graciosius  expediri.  6.  Eya,  pater  misericordiarum  et 
tocius  consolacionis,  cito  cito  et  absque  uJla  protractione  prescriptis 
miseriis  et  tribulacionibus  nostris  infinitis  dignemini  subvenire,  ut 
proinde  quemadmodum  tarnen  tenemur,  deum  patrem  omnipotentem 
devotis  oracionibus  gauvisi*)  de  pii  patris  graciosa  consolatione 
merito  rogare  debeamus,  ut  beatissimam  personam  vestram  ad 
regendam  ecclesiam  suam  sanctam  conservet  feliciter  per  tempora 
longiora.  7.  Preteria'*)  una  cum  dicto  domino  nostro  .  .  archi- 
episcopo  Magunt(ino)  vestre  beatitudini  supplicamus,  quatenus 
venerabilem  virum  dominum  Heinricum  decanum  ecclesie  Bybera- 
censis  eiusdem  dyocesis  moribus  et  sciencia  decoratum  in  redditibus 
habundantem  in  vicarium  ad  pontificale  officium  exercendum  vice 
et  nomine  dicti  domini  nostri  Magunt(ini)  deputare  dignemini  sibi 
de  titulo  Gabulen(sis)  ecclesie  carentis  clero  et  populo  vacante 
per  obitum  quondara  fratris  Dyzmari,  qui  huiusmodi  vicariatum  in 
pontificalibus  tenuit,  misericorditer  providendo  ipsiusque  conse- 
crationem  ad  partes  dignemini  committere  graciose,  cum  de  tali 
episcopo  seu  vicario  nequeamus  carere,  sicut  in  literis*)  dicti  domini 
. .  archiepiscopi  Magunt(ini)  vestre  sanctitati  directis  *)  lucidius  est 
expressum  et  sicut  antiquitus  in  nostra  Magunt(ina)  dyocesi  tales 
vicarii  de  conswetudine  apud  singulos  archiepiscopos  Magunt(inos) 
morari  consweverunt. 

Datum    anno    domini    M^CCCOXXXVr    Vin"   kalendas    no- 
vembris. 


1336  Oktober  28129  257 

Et  quia  ego  lacobus  natus  Bertholdi  de  Clavi  clericus  publi- 
cus  imperiali  auctoritate  notarius,  dum  per  . .  officiales  prepositu- 
rarutn  sancte  Marie  et  sancti  Severi  Erforden(sis)  ecclesiarum 
Magunt(ine)  dyocesis  sigillaverunt''),  interfui,  verum  eciam  ex 
certa  sciencia  omnia  sigilla  presentibus  appensa  noscam  et  sciam 
vera  et  certa  sigilla  fore  tarn  . .  officialium  tarn  prepositorum  et 
conuentuum  sanctimonialium  diversorum  ordinum  et  . .  abbatum, 
archiprespiterorum'')  et  prelatorum,  qui  nomine  totius  cleri  terra 
Thuringie  Magunt(ine)  dyocesis  sanctissimo  domino  nostro  domino 
Benedicto  pape  XIP  hec  intimaverunt,  ipsamque  literam  ad  peti- 
cionem  prepositorum  conscripsi  raeoque  signo  solito  et  consweto 
signavi  rogatus.  Rasuras  vero  in  prima  linea  ascendendo  ver- 
borum  videlicet  ipublicus  imperiali  auctoritate  notarius'  et  ,diccionis 
Erfordensis'  ac  ,diccionis  sigillaverunt''')  in  eadem  linea  approbo 
hie  in  fine. 

I)  Ueber  den  Siegeln  stehen  auf  der  Plica  von  links  nach  rechts  die  Namen 
der  Siegler:  1.  Sigillum  officialis  prepositure  [Dorjlanensis*:) ;  2.  Sigillum*) 
abbacia»)  Celle  sancti  Benedict!  ordinis;  3.  Sigillum  conventus  sanctimonialium 
[.  .  .]mene  [. .  .]^);  4.  Sigillum  prepositi'')  et  conventus  sanctimonialium  in  Berka 
ordinis  Cisterciensis ;  3.  Sigillum  archipresbiteri  in  Oberwimar*);  6.  Sigillum 
prepositi  canonicorura  regularium  in  Heytersburg  sancti  Augustini ;  7.  Sigilla 
prepositi  et  conventus  sanctimonialium  in  Obervirimar  ordinis  Cistercien(sis) ; 
8.  Sigillum  plebani  in  Appoldea');  9.  Sigillum  plebani  in  Meldingen;  JO.  Sigil- 
lum officialis  prepositurarum  sancte  Marie  et  sancti  Severi  Erfordens(is); 
JJ.  Sigillum  prepositi  et  conventus  sanctimonialium  in  lena  ordinis  Cister- 
ciensis; 12.  Sigillum  decanatus  [BibracensisE)  ecclesie] ;  13.  Sigillum  prepositi 
et  conventus  sanctimonialium  Cappeldorf ') ;  14.  Sigilla  prepositi  et  conventus*) 

sanctimonialium  [ ]  ordinis  sancti  Benedicti.  -|-  a)  Orig.  -\- 

b)  verunt  undeutlich.  -\-  c)  in  der  Siegellegende :  ['JORLANENSIS.  -f-  e)  in 
der  Siegellegende  lesbar:  PVLMENE.  +  f)  sehr  beschädigt.  +  g)  Siegel- 
legende: S.  DECANI  BIBRACENSIS  ECCLESIE.  +  h)  in  der  Legende  des 
Propsteisiegels  lesbar:  WERKEN. 

1)  vgl.  Sauerland  II  nr.  1557 f.,  1565.    oo   2)  Nr.  414.  »   3)  unbekannt.  «>   4)  ab- 
gefallen. 

416.  1336  Oktober  28/29. 

Der  Kaplan  Dytmar  schreibt  dem  Rudolf  Losse  nach 
Avignon  über  dessen  und  andere  Angelegenheiten. 

D  212  (Orig.  auf  Papier,  ohne  Adresse,  gefaltet  und  verschlossen  gewesen, 
doch   ohne  Siegelspur)  =  Müller  II  356   nr.   4   Bruchstück   (Kap.    7,   8,    12). 

. .  Consang(winee)  karissime !  /.  Sicut  nuper,  sicut  credo, 
per  fratrem  Th(eodericum)  de  Hemmenrod(e)  vobis  scripsi,  recepi 
proxime  a  quodam  Gallico  clerico  libellos,  quos  per  eum  michi 
transmisistis '),  et  plures  litteras  vestras  scriptas  super  negocio 
Erforden(si)  ad  amicos  vestros  *),  quas  per  . .  decanum  Erford(ensem) 
et  dominum  Alb(ertum)  eins  notarium  ipsis  misi.  2.  Qui  fuerunt 
Treveris  cum  domino  de  Wangeheim  et  promiserunt  michi,  quod 
velint  vestrum  negocium  cum  diligencia  promovere,  consulentes 
michi,  quod  per  novas  litteras  domini  nostri  desuper  <  capitulum  > 
confectas  *)  capitulum  Erforden(se)  et  aliquas  singulares  personas 
denuo  excitarem.  3.  Ita  missus  est  ad  me  quidam  certus  nuncius 
de  Salcza  per  quosdam  amicos  meos,  quem  apud  me  in  domo  et 
expensis  meis  propter  hoc  retinui  per  tres  dies  et  amplius  et 
tenebo  amplius  "*  eum  *"  tamdiu,  donec  ipse  fuerit  per  me  de 
singulis,  que  vobis  necessaria  fuerint,  in  facto  huiusmodi  expeditus. 

Ni>va  Atamanmae  17 


258  Nr.  417 

4.  Condixi  eciam  cum  .  .  decano  predicto,  quod  michi  mittentur 
appellaciones  et  informaciones  circa  dictum  negocium  ^),  ut  secun- 
dum  hoc  plenius  informemur.  Item  scribam  Her(manno)  fratri 
vestro,  quod  ipse  pro  vobis  dictum  negocium  intercipiat  et  pro 
vobis   fideiubeat,    sicut    fuerit   hoc    necesse*).  5.   Item    recepi 

litteras  per  Valk(enburg)  latorem  presencium  michi  missas ')  dans 
singulas  alias  litteras  michi  non  debentes  ad  loca  deputata')  preter 
litteram  . .  decani  Asch(affenburgensis)  *),  de  quo  adventum  sui 
nuncii  vel  alterius  ibidem  mittendi  nuncii  expectabo.  6.    Item 

hoc  sero  venit  michi  vestra  littera '')  tantum^)  satis  tarda,  quam 
michi  quidam  clericus  Conflu(entinus)  cum  littera  dispen(sacionis) 
super  defectu  natalium  lohannis  pauperis  clerici  de  Mog(uncia) ') 
presentavit,    quam    litteram   domino    nostro  exhibui   ad  legendum. 

7.  Item  litteras  quasdam  videlicet  domini  Neapol(eonis)  card(inalis) 
ac  domino  nostro  et  michi  per  vos  missas  *)  cum  quitacionis  littera 
domini  nostri  Verden(sis)  ^)  scriptas,  datas  et  missas  in  aug(usto) 
recepi  post  recessum  fratris  Theod(erici)  predicti  de  Treveri,  quas 
filius  Grellonis  de  Waldecke  monachus  Ept(ernacensis),  qui  egro- 
tavit  in  itinere,  de  curia  apportavit.  Nee  ego  vidi  adhuc  qui- 
t(acionis)  litteram,  sed  dominus  Wern(erus)  socius  noster  dicit 
eam  se  habere.  Alias  litteras  recepit  dominus  noster,  qui  dedit 
michi   meam    et    dixit    .  .  card(inalis)   predicti    litteram    se    habere. 

8.  Item  dominum  meum  .  .  Verden(sem)  sollicitetis,  ut  laboret  pro 
episcopatu  Spiren(si),  quia  sine  dubio  obtinebit.  Habet  enim 
dominum  nostrum,  in  cuius  manibus  totum  consistit,  ut  scitis, 
factum  huiusmodi,  sibi  per  maxime  inclinatum  et  dolet,  quod  non 
recoluit  de  ipso  domino  Verden(si),  quando  . .  decanus  Mogunt(inus) 
eum  induxit,  ut  pro  se  scribere  capitulo  Spir(ensi)  dignaretur. 
Tarnen  vere  hoc  totum  cessabit  et  ipse  dominus  . .  Verd(ensis),  si 
voluerit,  prevalebit.    Ad  quod  ex  toto  corde  et  animo  aspirarem. 

9.  Item  de  negocio  Card(onensi)*)  nichil  habebitis  isto  anno,  sed 
oportet,  quod  de  futuro  prospiciatur  et  vestre  ibi  vinee  per  vos 
vel  vestro  nomine  excolantur.  Quandoquidem  habuero  de  vestro 
et    .  .  decano   Asch(affenburgensi),     hoc    vobis   fideliter   reservabo. 

10.  De  accidenciis  cur(ie)  non  paciar  vos  in  aliquo  defraudari,  de 
quibus  habeo  in  presenti  XVII  flor(enos)  parvos,  prout  alias,  si 
recolitis,  vobis  scripsi,  et  tunicam  vestram  hyemalem  meliorem 
equitabilem  eciam  habebitis,  quando  wultis.  Quam  primum  divi- 
sionem  fecerimus,  ego  vestri  iterum  memor  ero.  Dominum 
loh(annem)  lek(elonis)  monebo  super  blado  vendito  in  estate  de 
proventibus  in  Nailbach,  ut  domino  Alb(er)to  de  suo  debito  satis- 
fiat ').  Libellos  michi  nuper  missos*)  in  bancis  publicis*')  non 
ponam  nee  iacere  faciam,  sed  in  privata  camera  super  rotam. 
De  feod(is)  castren(sibus)  obtinendis  pro  fratribus  nostris  timeo, 
quod  non  proficiamus,  unde  aggredi  non  audeo  tale  factum. 
//.  Omnes  amici  nostri  bene  valent  per  dei  graciam  et  salutant 
vos  intime  fratres  mei.  Trufatica  non  scribo  vobis  pro  nunc, 
quia  Or  d(omi)n(u)s'=)  illa  scribit.  Dominus  Wern(erus)  de  Gulse 
statim  transmittet  .  .  advocatis  et  notariis  suis  pecuniam,  quam 
michi  promisit   apud  me  infra  triduum  in  Treveri  constitutus,  ubi 


1336  Oktober  2fi  259 

eciam  vestram  sibi  missam  litteram ')  presentavi.  Et  satis  gavisus 
fui  de  hiis,  que  scripsistis  sibi  se  de  vobis  multipliciter  commen- 
dando.  Unde  rogo,  ut  ipsum  excusetis  apud  dictos  advocatos  et 
notarios  et  quod  ipsi  procedant  in  negocio  diligenter.  12.  Magister 
Wikerus  et  omnes  socii  diligencius  vos  salutant.  Dominus  Daniel 
episcopus  dudum  fuit  absens  in  diocesi  Spiren(si),  ubi  laborat  in 
negocio  domini  nostri  fideliter,  quem  ex  parte  vestra*),  cum 
redierit,  salutabo.     Valete  in  dei  filio  diuturne. 

Scriptum  per  me  Dyt(marum)  in  media  nocte  post  Symon(is) 

et  Jude  t. 

I)    ohne  Ueberschr.    +    a)  t(antu)ra.    +    a*)   dt,  eigentlich  =  dicit.    +    b)  ans 

publicos  korr.  -\-  c)  D;  vgl.  Nr.  407  c.  16  und  Nr.  412  c.  9. 

1)  unbekannt;  vielleicht  Nr.  408.  oo  2)  unbekannt.  «>  3)  vzl.  Nr.  412  c.  8.  » 
4)  vgl.  Nr.  392.  »  5)  vgl.  Nr.  407.  »  6)  vgl.  oben  c.  1.  oo  7)  vgl.  Nr.  424.  oo 
8)  vgl.  oben  c.  5. 

417*.  Nürnberg  1336  Oktober  28. 

Kaiser  Ludwig  an  Papst  Benedikt  XII.  (Prokuratorium  mit  dis- 
ziplinarischen Bedingungen).  K  £66,  mit  Nr.  418  (K  569)  in  einem  auch 
die  Nachträge  Nrr.  21  f.  enthaltenden  Pergamentheftchen  von  3  Doppel- 
blättern vereinigt.  Aus  Orig.  im  Archiv  der  Engelsburg  in  Rom :  Riezler 
nr.  1841.  —  K  566  und  K  569  sind  nicht  aus  den  erhaltenen  Originalen 
sondern  aus  einer  früheren  Fassung,  vielleicht  den  Entwürfen,  abgeleitet. 
K  569  hat  nämlich  zahlreiche  Abweichungen  von  Riezler  nr.  1842  mit  der 
Vorurkunde,  dem  politischen  Prokuratorium  vom  5.  März  1336  (Bzovius 
Annales  ccclesiastici  XIV  z.  J.  1336  §  2)  gemein.  Da  nun  einige  dieser 
(unten  gesperrt)  Lesarten  von  K  569  unter  den  Abweichungen  der  Ur- 
kunde K  566  von  Riezler  nr.  1841  wiederkehren,  werden  wir  für  K  566  wohl 
eine  analoge  Textbeziehung  zu  einem  verlorenen  disziplinarischen  Prokur atoriutn 
anzunehmen  haben,  das  bereits  von  K.  Rümler  Die  Akten  der  Gesandtschaften 
Ludwigs  des  Baiern  an  Benedikt  XII.  und  Klemens  VI.  (Quellenstudien  a. 
d.  histor.  Seminar  d.  Universität  Innsbruck  II  [1910])  125 ff.  aus  anderen 
Gründen  angenommen  worden  ist.  —  Abw eichun gen:  S  637  Z.  43  provi- 
dente  clemencia  (=  Nr.  418);  S.  638  Z.  1  ac  Roberti  st.  Rup.,  Z.  7  et  st.  ac ; 
Z.  15  Corbario  auf  Rasur ;  Z.  18  vel  st.  seii;  Z.  20  ordinaret  vor  pro;  Z.  24 
u.  37 ,  S.  639  Z.  1  nee  st.  neque;  S.  638  Z.  30  confirmabant  st.  conprobabant, 
Z.  40  Ronianuin,  Z.  41  et  st.  eciam,  Z.  43  bene  facere  sed  male,  Z.  45  simulare, 
S.  639  Z.  2  neque  st.  nee  /  Z.  6  perseeucione ,'  Z.  12  Vicecomiti  st.  de  Vice- 
comitibus;  Z.  14  Vicecomitum  predietorum;  Z.  22  Bonagraciam  st.  Bonamgr. ," 
Z.  23  alios  st.  aliquos;  Z.  26  eis  st.  hiis,'  Z.  27  fuimiis  st.  sumus;  Z.  29  illis 
st.  illorum;  Z.  37  theologi  st.  magistri  theologie;  Z.  41  illorum  st.  eorum ; 
Z.  43  it(em)  st.  ita;  Z.  44  scilicet  st.  sanctissimi;  5.  640  Z.  12  predicto  t. 
prefato;  Z.  16  et  nomino/  Z.  24  appellacionibus,  scripsit  st.  fecit,"  Z.  Jö 
Gwildonis;  Z.  33  de  Ganduno  st.  Giandunum  (vgl.  Z.  46  de  Guanduno  st.  de 
GandunoJ,  illorum  st.  ipsorum;  Z.  39  eos  una/  Z.  40  gremium  st.  gratiam, 
non  st.  neque;  Z.  46  supradictos ,"  S.  641  Z.  2  petebat;  Z.  5  quod  st.  quodque; 
Z.  14  interdicta;  Z.  20  incitaremus;  Z.  23  u.  S.  642  Z.  23  nomine  nostro  et 
pro  nobis,'  S.  641  Z.  26  participavimus  /  Z.  29  tarn  s^  tum;  Z.  33  et  male  et; 
Z.  35  nos  simulabamus  nos,'  Z.  41  iuramentum  prestandum ;  Z.  42  in  Roma; 
Z.  42  utamur,"  Z.  43  et  singulis  st.  predictis,'  Z.  44  quibuscumque;  Z.  46 
predictas;  S.  642  Z.  8  nos  st.  non;  Z.  13  et  st.  quod;  Z.  19  promittendura 
et  offerendum;  Z  32  etiam  st.  et,"  Z.  36  seu  st.  vel;  Z.  41  sive  st.  et;  Z.  44 
Omnibus  et  singulis  predictis;  S.  643  Z.  5  ex  eo  pendencia  st.  expediencia, 
raaiora  vel  graviora;  Z.  6  demandandi;  Z.  8  quodcumque;  Z.  32  ratificabimus 
et  roborabimus  nostris;  Z.  33  tabellionum  eonfectis;  Z.  35  supradietam; 
Z.  38  vel  st.  aut,  et  aliqualiter;  Z.  40  ipsorum  st.  eorum;  Z.  45  forent; 
S.  644  Z.  2  supraseripta;  Z.  3  dictos;  Z.  5  cum  st.  omni;  Z.  15  de  Neuenbürg 
magistro  (—  Nr.  418)  et.  Es  fehlt  S.  637  Z.  42  XII;  S.  638  Z.  3  publieorum; 
Z.  4  et  vor  und  et  per  presentes  nostras  litteras  fecimus  et  constituimus  (in 
K  569  diese  Worte  umgekehrt  zugesetzt)  nach  constituimus/  Z.  5  melius/ 
Z.  12  potestatem  ;  S.  639  Z.  1  neque  vor  ad;  Z.  6  positi;  Z.  10  alias;  Z.  14 

17* 


260  Nr.  418-420 

et  pro  nobis;  Z.  15  subditos  nostros  et,  ad  tempus;  Z.  21  fratrem  Franciscam 
de  Marchia/  Z.  25  eo;  Z.  40  erstes  nee;  S.  640  Z.  8  vice  et/  Z.  24  sie," 
Z.  26  tale;  Z.  40  credidimus  neque;  S.  641  Z.  2  illis,"  Z.  40  et  vor  quo; 
Z.  41  ad;  5.  642  Z.  31  et  vor  pactionibus;  S.  643  Z.  32  publicis  (vgl.  S.  638 
Z.  3);  Z.  43  aliqui  vel;  S.  644  Z.  4  acta  aut  etiara;  A.  14  viris;  Z.  17 
per  Alemaniara.  Andere  Wortstellung  S.  637  Z.  47  sinceritate  et  pro- 
vincia;  S.  63.8  Z.  26  lohannes  papa;  Z.  27  processibus  et  sentenciis;  Z.  31 
constitutus  fuisset;  Z.  43  in  pred.  nos/  S.  639  Z.  25  nos  excusandi;  Z.  35 
loh.  papa ;  Z.  42  ecci.  determinacioni ;  S.  640  Z.  1  nostro  iure ;  Z.  5  appro- 
babamus  nee  approbaraus;  Z.  17  u.  Z.  42,  S.  642  Z.  34  loh.  p. ;  S.  640 
Z.  27  aliquis  eam/  Z.  23  intrusimus  multos;  Z.  26  divina  officia/  Z.  39 
mandatum  speciale;  Z.  44  in  propria,"  S.  642  Z.  18  sanctitas  vestra,'  S.  643 
Z.  14  obligacione  et  ypoteca,  bonorum  et  rerum,"  Z.  34  sanctitati  vestre  plac.,' 
Z.  42  procur.  nostris;  S.  644  Z.  3  nostros  procur. 

418*.  Nürnberg  1336  Oktober  28. 

Derselbe  an  denselben  (Prokuratoriuni  mit  politischen  Bedingungen). 
K  S^9-  -^"^  Orig.  im  Vatikan.  Archiv:  Rienler  nr.  1842.  —  Ueber  die 
Fassung  vgl.  Nr.  418.  —  Abweichungen ,  von  denen  die  mit  dem  politischen 
Prokuratoriuni  vom  5.  März  1336  (bei  Bzovius  XIV  z.  J.  1336  §  2)  stimmenden 
hier  gesperrt  sind :  S.  644  Z.  44  u.  S.  645  Z.  22,  S.651  Z.23  Rob.,  S.  644  Z.  44 
et  St.  a.c;  Z.  47  «ac/j  constituimus  add.  et  perpresentes  nostras  litteras 
facimus  et  cons  tituimus,'  S.  645  Z.  7  nach  placuerit  add.  et  visum 
fuerit,"  Z.  8  promittendum  st.  faeiendum;  Z.  9  ratificaciones ,'  Z.  11  summo 
pont{ifici)/  Z.  31  Item  damus;  Z.  32  quascumque,"  S.  646  Z.  7  ipsis  pro- 
euratoribus,  supra  p  o  t  e  s  t  a  t  e  ni ;  Z.  26  in  infam. ;  Z.  33  a  b  o  1  i  t  u  m 
st.  absolutum;  S.  647  Z.  4  aliquid;  Z.  9  seu  ministros;  /^.  //  alia;  Z.  24 
quibuscumque;  Z.  26  vel  alium;  Z.  30  quondam  dicti  domini  H.  /  Z.  34 
dictis  St.  2.  predictis;  Z.  35  ut  supra  vice  et  nomine  nostro  et  pro  nobis  ad 
recipiendum  penas  st.  ut  s.  ad  rec.  v.  et  nom.  n.  pen.  ('vice  bis  zum  folgenden 
easdem  auf  Rasur  in  AJ ;  Z.  43  et  st.  ac,  destituerimus;  Z.  45  incurramus 
St.  intravimus;  S.  648  Z.  1  sit  st.  sie;  Z.  11  sive  st.  seu;  Z.  14  et  st.  ac; 
Z.  24  sibi  alibi,  recipiemus ;  Z.  26  dictis ;  Z.  32  quomodolibet  /  Z.  43  seu 
occup.  sive/  Z.  44  quascumque/  S.  649  Zi.  10  earum/  Z.  19  ad  perp./  Z.  26 
vel  st.  aut/  Z.  32  communitatibus  st.  comitatibus  (verlesen?) ;  Z.  45 
i  n  c  u  r  r  a  n  t  st.  intrabunt ,  5.  650  Z.  14  ipsa  eciam  omnia  /  Yj.  17  utimur  / 
Z.  18  u.  S.  651  Z.  33  predictis/  S.  650  Z.  20  faciemus/  S.  651  Z.  9  sol- 
vendum/  Z.  42 f.  singulorum  «.  ipsorum  st.  singularum  u.  ipsarum  (ver- 
schrieben), S.  652  Z.  2  et  singulis,  Z.  7  infraseriptis /  Z.  10  toto  st.  eo/ 
Z.  13  vel  vor  grav.  st.  et;  Z.  16  ipsorum/  Z.  17  nostro  pred./  Z.  27 
eciam  st.  omnium  et,  quomodolibet  in  futurum/  5.  653  Z.  2  Romanorum/ 
Z.  17  nostra/  Z.  28  Wolfrathusen,  Herdenum/  Z.  29  Conr.  /  Z.  32  XXVIII 
(aus  XXVII  korr.J.  Es  fehlt  S.  645  Z.  6  et  saero  collegio  dominorum 
cardinalium/  Z.  16  u.  23  dominum/  Z,  27  et;  S.  646  Zi.  S  vel  apparent/ 
Z.  21  in  vor  imp./  S.  647  Z.  9  erstes  vel/  S.  648  Z.  27  et  vor  in  an./ 
Z.  32  quovismodo/  Z.  34  vel  vor  alium/  Z.  37  eipressis;  S.  650  Z.  16 
nostras  /  Z.  23  pro  vor  Romana  /  S.  653  /?.  6  n  o  s  t  r  i  s  /  Z.  37  per  Alemaniam/ 
Z.  35  viris.  Andere  Wortstellung  S-  645  Z.  5  mandatum  speciale/  Z.  17 
loh.  pape  /  Z.  19  facta  vel  dicta  /  Z.  29  civitatis  eiusdem  /  Z.  30  singularum 
personarum/  Z.  31  proeuratoribus  nostris/  Z.  38  rebelliones  (nach 
iniurias^/  Z.  40  domin.  H.  pref./  Z.  44  suecessorum  nostrorum  /  S.  646  Z.  29 
vestre  sanctitati  placuerit/  5.  648  Z.  13  et  cuilibet  eorum  in  solidum 
(nach  proeuratoribus^/  Z.  18  vere  et  legitime  nach  die/  Z.  23  Romane 
e  c  c  1  e  s  i  e  /  S.  649  /5.  3  f  o  r  e  n  u  1 1  a  /  S.  652  Z.  7  vice  et  nomine  /  Z.  23 
rerum  et  bonorum  nostrorum  /  Z.  25  leg.  stip.  /  S.  653  Z.  3  vestre  sanctitati. 

419.  Trier  1336  November  12. 

Ersbischof   Baldewin     bevollmächtigt     den     Archidiakon 
/     Boemiind,   den   Ritter  Symon  Philippi  und  Rudolf  Lusse  su 
Verhandlungen  mit  dem  Ersbischof  Heinrich  von  Mains. 

K  438^)- 

1.  Baldewinus  dei  gratia  sancte  Treveren(sis)  ecclesie  archi- 

episcopus    sacri    imperii    per    Galliam    archi[cancellarius]*)    notum 


1336  Oktober  2S— November  12  261 

facimus  universis,  quod,  cum  racione  amministracionis  seu  guber- 
nacionis  sancte  Mogunt(ine)  sedis  per  capitulum  ecclesie  Mogunt(ine) 
ipsa  sede  vacante  ex  certis  et  legitimis  causis  nobis  contnisse 
varias  et  multiplices  pecuniarum  summas  de  bonis  nostris  et  ec- 
clesie nostre  Treveren(sis)  provenientes  impenderimus  et  con- 
verterimus  in  utiiitatem  dicte  ecclesie  Mogunt(ine)  ad  sublevandas 
eiusdem  ecclesie  Mogunt(ine)  necessitates  necnon  ad  exonerandam 
ipsam  de  debitis  variis,  quibus  notorie  et  multipliciter  extitit  pre- 
gravata,  dampna  quoque  gravia  eiusdem  amministracionis  occasione 
sustinuerimus  et  adhuc  ampliora  nos  et  predictam  ecclesiam 
nostram  Treveren(sem)  in  posterum  sustinere  verisimiliter  formi- 
demus,  de  quibus  quidem  pecuniarum  summis  sie  per  nos  in  utiii- 
tatem evidentem  predicte  ecclesie  Mogunt(ine)  conversis  et  inpensis 
ac  dampnis  per  nos  perpessis  de  bonis  eiusdem  ecclesie  Mogunt(ine) 
hucusque  nobis  satisfieri  non  potuit  nee  hactenus  extitit  satisfactum, 
2.  nos  honorabilem  virum  Boemundum  archidyaconum  ecclesie 
nostre  Treveren(sis),  strennuum  militem  Symonem  Phil(ippum)  de 
Pistorio  de  Regalibus  fidelem  dilectum  necnon  Rodolph(um)  dictum 
Lusse  canonicum  ecclesie  Cardonen(sis)  clericum  nostrum  domesti- 
cum  super  huiusmodi  per  nos  inpensis  ac  dampnis  nostros  et  dicte 
ecclesie  nostre  Treveren(sis)  ordinavimus  et  fecimus  ac  presentibus 
ordinamus,  facimus  et  constituimus  veros  et  legitimos  procuratores 
ac  nuncios  speciales.  3.  dantes  ipsis  vel  duobus  ex  eis  plenum 
mandatum  et  liberam  potestatem  pretactas  pecuniarum  summas 
per  nos  in  necessitates  et  utilitates  prelibate  ecclesie  Mogunt(ine), 
ut  premittitur,  conversas  et  inpensas  necnon  dampna,  que  hactenus 
sustinuimus,  nostro  et  prefate  ecclesie  nostre  Treveren(sis)  nomine 
exigendi  et  recipiendi  ac  super  futuris  dampnis,  que  nos  et  preli- 
bata  ecclesia  nostra  Treveren(sis)  premissorum  occasione  verisi- 
militer incurrere  et  sustinere  poterimus,  ut  super  eis  relevemur 
et  reddamur  indempnes,  cauciones  et  promissiones  petendi  et 
recipiendi  necnon  super  huiusmodi  pecuniarum  summis  et  dampnis 
tam  preteritis  quam  futuris  cum  .  .  proviso  prelibate  ecclesie 
Mogunt{ine)  vel  aliis,  quorum  interest,  tractandi,  placitandi,  pacis- 
cendi,  transigendi  et  ordinandi,  prout  ipsis  pro  utilitate  nostra  et 
memorate  ecclesie  nostre  Treveren(sis)  visum  fuerit  expedire, 
alium  vel  alios  loco  sui  sustinendi  aliaque  omnia  et  singula  faciendi, 
que  circa  exactionem  dictarum  expensarum  et  dampnorum  ac 
cetera  premissa  fuerint  necessaria  vel  eciam  oportuna,  promit- 
tentes  nos  ratum  et  gratum  habituros,  quidquid  per  dictos  nostros 
procuratores  vel  duos  ex  ipsis  seu  substitutum  vel  substitutos  ab 
eis  actum  fuerit  in  premissis  vel  aliquo  eorundem.  In  quorum 
testimonium  sigillum  nostrum  presentibus  est  appensum. 

Datum  Treveris  anno  domini  MOCCCXXXVP,  die  XU.  mensis 
novembris. 

I)  Ueberschr. :   procuratorium  ad  repetendum  eipensas,   cavendum  de  dampnis 
et  transigendum.  +  a)  canc.  fehlt  (Zeüenwechsel). 
4:20*.  Trier  1336  November  12. 

Derselbe  an  Papst  Benedikt  XII.  K  493  a,  inseriert  in  Nr.  425. 
Aus  gleichem  Insert  im  Vatikan.  Register:  Sauerland  11  nr.  2268.  Ab- 
weichungen:  S.  505    Z.  11    effectum    st.   äff.,   Z.  16    veslre  sanctitatis,    Z.  23 


262  Nf-  421—422 

sacrosancte,  Z.  26  Lusse  nus  Losse  korr.,   S.  506  Z.  3  Mog.  ecclesie,  Z.  20 
Treveris,  Z.  21  XII.  die. 

421.  1336  November  18. 
Dekan  Heilmannus,  Kustos  Walth(erus)  und  das  Kapitel  von  Aschaffen- 
burg an  den  ehrsamen  Meister  Rudolphus  dictus  Lusse  (o  über  u),  ihren 
concanonicus:  stimmen  zu,  dass  er  in  den  gesetzlichen  Fristen  sich  tum  Sub- 
diakon,  Diakon  und  Priester  weihen  lässt.  Siegler:  die  Aussteller  mit  Heil- 
ntanns  Siegel,  quo  nos  alii  de  capitulo  isla  vice  contentamur.  Ut  sacros  — 
D.  a.  dorn.  1336.  in  octava  sancti  Martini  episcopi  hiemalis.  —  K  2JS, 

422.  [1336  August — Anfang  Dezember]. 
Ershischof  Baldewins   Gründe  für  seine   Annahme    des 

Mainzer  Erzstifts,  zusammengestellt  durch  Rudolf  Losse. 

K  491^)-  —  Die  Denkschrift  setzt  den  Tod  Johannes  XXII.  (vgl.  c.  5J 
sowie  den  Ausbruch  des  böhmisch-österreichischen  Krieges  im  Februar  1336 
(c.  8)  voraus.  Sie  ist  frühestens  im  Juni  verfasst,  da  der  Verfasser  wohl 
erwähnt  (c.  9),  er  schreibe  am  Sitze  der  Kurie,  wo  L.  tatsächlich  seit  dem 
Juni  weilte  (vgl.  Nrr.  402,  404  und  406 ff.}.  Der  deutliche  Anklang  in  c.  9  an 
Nr.  408  c.  7  zeigt,  dass  sie  kaum  vor  dem  August  entstanden  sein  kann. 
Spätestens  gehört  sie  in  den  November  des  Jahres,  zu  Losses  zweiter  Gesandt- 
schaft nach  Avignon,  zu  welcher  er  am  12.  November  abgeordnet  wurde 
(Nr.  419).  In  seinem  Begleitschreiben  an  den  Papst  (Nr.  420),  dessen  Em- 
pfang dieser  am  16.  Dezember  bestätigte  (Nr.  425),  bevollmächtigte  Baldewin 
seine  Gesandten,  für  ihn  auf  Mainz  zu  verzichten  et  motiva,  qua  re  ad  guber- 
nationem  seu  protectionem  ipsius  ecciesie  Maguntine  inductus  fuerim,  plenius 
explicandi.  Zu  diesem  Zwecke  wird  L.  die  vorliegende  Aufzeichnung  gemacht 
haben,  zumal  deren  Ueberschrift  (N.  I)  an  die  angeführten  Worte  wörtlich 
anklingt. 

I.  Tnter  dominos  Bald(ewinutn)  Trever(ensem)  et  quondam 
Mathiam  Moguntin(um)  archiepiscopos  pro  se  et  eorum  ecclesiis 
contra  invasores  et  oppressores  eorum,  prout  abolim  ab  eorum 
predecessoribus  inductum  et  factum  fuerat,  ligis  et  confederacioni- 
bus  initis*),  quarum  virtute  confederacionum  dictus  dominus 
Trever(ensis)  instanter  requisitus  utiliter  iuvit  dictum  Mogunt(inum) 
archiepiscopum  in  gwerra  contra  magnificum  principem  quondam 
dominum  Ottonem  lantgravium  terre  Hassie  eiusque  liberos  quas- 
dam  terras,  opida  et  castra  dicte  Mogunt{ine)  ecciesie  violenter 
detinentes.  Cuius  gwerre  principaliter  occasione  dictus  dominus 
Math(ias)  sumptus  ad  maxiraam  ascendentes  summam  fecit  multa 
dicte  Mogunt(ine)  ecciesie  fortalicia  eciam  principalia  et  eidem 
ecciesie  plus  necessaria  ad  manus  alienas  potentum  nobilium  peri- 
culosius  exponendo  *)  sicque  formidabatur  non  modicum,  quod 
h  liusmodi  fortalicia  nedum  permanerent  exposita,  sed  quod  ad 
n  inus  inimicorum  finaliter  devenirent.  2.  Ipso  autem  sublato 
de  medio  ^)  dicta  durante  gwerra  eadem  ecclesia  in  continenti  non 
solum  ab  inimicis  verum  eciam  a  suis  propriis  vasallis  et  servi- 
loribus  pro  eorum  .stipendiis  ac  debitis  adeo  enormiter  rapinis  et 
incendiis  invadebatur,  quod  nullus  clericorum  vel  laicorum  extra 
municiones  terras  colere  aut  per  vias  publicas  incedere  absque 
letali  formidine  potuit  quovis  modo.  Prelati  vero,  barones,  nobiles, 
officiati,  ministeriale.s,  vasalli  et  communitatum  multitudo  dicte  ec- 
ciesie voto  unanimi  capitulum  Mogunt(,inum)  accedentes  instanti 
fervore  sollicitaverunt  et  pro  salute  communi  omnium  ac  pro 
conservacione  Status  Mogunt(ine)  ecciesie  hortabantur,  ut  hominem 
industriosum  et  potentem,  per  quem  dicte  ecciesie  et  tocius  patrie 


1336  August  -Anfang  Deseiiiher  263 

iam  inmaniter  inminentibus  necessitatibus  efficaciter  consuli  posset, 
ne  simul  omnes  promptis  expositi  periculis  extinguerentur,  in  pre- 
tacte  ecclesie  defensorem  absque  more  diffugio  assumere  digna- 
rentur;  alias  vellent,  prout  aperte  dixerunt,  se  cum  dicto  lant- 
gravio  et  aliis  dicte  Moguntine  ecclesie  inimicis  in  dicte  ecclesie 
preiudicium  conponere  et  ipsam  ecclesiam  pro  dampnis  et  debitis 
suis  invadere,  cum  alias  non  possent  aliqualiter  sustineri. 
3.  Capitulum  autem  premissa  et  multa  alia  pericula  consideranter 
attendens  necnon  gladium  persecutorum  extra  et  callidos  hostes 
intus  in  sinu  positos,  videlicet  cives  Moguntin(os),  qui  multis  malis 
machinacionibus  persecuntur  et  ab  antiquo  persecuti  sunt  ecclesiam 
Mogunt(inam)  predictam,  dominum  Bald{ewinum)  archiepiscopum 
Trever(ensem)  eius  prudencia,  sui  ac  suorum  amicorum  non  modica 
potencia  et  dicte  Trever(ensis)  ecclesie  vicinitate  diligenter  con- 
sideratis,  cum  per  nullum  viventem  statu  ecclesie  Mogunt(ine) 
terre  et  singulis  circumstanciis,  prout  tunc  erant,  attentis  tam 
grandibus  in  foribus  existentibus  periculis  obviari  posset,  virtute 
confederacionis  premisse  accedentibus  cleri  et  populi  instantibus 
precibus  requisivit,  ut  dictam  ecclesiam  Mogunt(inam)  et  eius 
gentem  ruinosis  periculis  subiacentem  in  tribulacionibus  et  ne- 
cessitatibus huiusmodi  non  desereret,  sed  se  de  protectione  et 
amministratione  dicte  ecclesie  ex  parte  capituli  ad  laudem  omni- 
potentis  dei  et  honorem  ecclesie  necnon  ad  eorum  omnium  salutis 
conservacionem  intromittere  dignaretur,  eum  nichilominus,  prout 
in  aüa  dicte  ecclesie  vacacione  factum  fueraf*),  in  concordia 
canonice  postulando ").  4.  Prefatus  vero  dominus  Trever(ensis) 
singula  premissa  una  cum  iuramentis  dicte  confederacionis  pie 
animadvertens,  se  eciam  solum  pretactam  gwerram  commode 
sustinere  non  posse  contra  dictum  lantgravium  potentem  sue  ec- 
clesie Trever(ensis)  virium  eiusque  nonnullos  adiutores  se  ad  laudem 
omnipotentis  dei  et  honorem  sancte  Romane  ecclesie  de  defensione 
huiusmodi  ob  evidentem  utilitatem  et  urgentem  utriusque  ecclesie 
necessitatem  vice  et  auctoritate  dicti  capituli  sibi  in  hac  parte 
commissa  a  dicto  capitulo,  cui  in  tantis  necessitatibus  cum  honore 
deficere  seu  denegare  non  potuit,  de  maturo  consilio  intromisit 
confederaciones  inter  prefatos  archiepiscopos  alias  initäs  cum  dicto 
capitulo  iuramentis  et  promissionibus  innovando  *).  5.  Nee  hoc 
fecit  aliqua  ambicione,  quia  magnas  de  suo  proprio  et  Trever(ensis) 
ecclesie  peculio  pecuniarum  summas,  ultra  inmensos  sui  ipsius  et 
amicorum  suorum  labores  pro  exoneracione  debitorum,  supportacione 
gwerrarum  et  variorum  incumbencium  onerum  necnon  in  per- 
necessariis  et  utilibus  acquisicionibus  multorum  comitum,  baronum 
et  nobilium  in  vasallos,  multorum  dominiorum,  castrorum,  villarum 
et  possessionum,  quibus  longe  lateque  dicte  ecclesie  tempore 
defensionis  huiusmodi,  prout  sufficientissime  rei  veritas  notoriat  et 
publica  fama  in  ipsa  veritate  fundata  clare  et  palam  omnibus  insi- 
nuat,  dilatavit  fimbrias,  ut  eius  subditi  optata  gaudentes  pace,  quam 
iam  undique  in  illis  partibus,  qualis  et  centum  annis  citra  non 
fuerat,  opitulante  altissimo  ordinavit '),  liberius  altissimi  obsequiis 
vacare  possent,  ac  pro  redempcione  municionum  expositarum  multi- 


264  ^>'-  423 

pharie  distribuit,  ut  est  notum.  6.  Nee  in  apostolice  sedis 
contemptum,  quia  reservacio,  si  qua  fuit,  et  provisio  per  felicis 
recordationis  dominum  lo(hannem)  papam  XXII.  ecclesie  Mogun- 
t(ine)  de  persona  domini  Henrici  tunc  preposito  Bunnen(si,i  Coloni- 
en(sis)  dyocesis  se  gerente  eius  nephandorum  scelerum,  ut  pre- 
sumendum  est,  insci(e)n(ter)  (?)  facte*)  ab  omnibus  fuerint  in 
Mogunt(ina)  civitate  et  dyocesi  penitus  ignorate,  sed  auditis  post- 
modum  rumoribus  et  narrativis  litteris  de  huiusmodi  provisione 
loquentibus  ^)  dictum  capitulum  primum  adherente  sibi  cleri  et 
populi,  ne  regimen  tam  maii  prelati  supponeretur,  copiosa  multi- 
tudine  et  postea  quidam  de  dicta  Mogunt(ina)  ecclesia  et  de  ipsa 
dyocesi  contra  dictum  provisum  et  eius  provisionem  occasione 
enormium  scelerum  et  nephandorum  criminum  notoriorum  et  in- 
habilitatum,  quibus  ipse  provisus  non  solum  est  miserabiliter  in- 
volutus,  verum  eciam  de  eis  est  apud  bonos  et  graves  notorie 
diffamatus,  que  quidem  infamia  hie  in  curia,  in  partibus  vero 
notoria  veritas  probari  possunt,  et  ex  aliis  causis  legitimis  in 
instrumentis  publicis  et  appellacionibus  desuper  confectis ")  speci- 
fic[e]*)  eireumstanciis  declaratis  ad  sedem  apostolicam  appellarunt. 
7.  Ex  premissis  eciam  et  ex  aliis  intererat  illustris  principis  domini 
regis  Boem(ie)  et  domini  arehiepiscopi  Trever(ensis)  predicti, 
ipsius  regis  patrui,  cum  arehiepiscopus  Mogunt(inus)  regem  Bohemie 
coronare  habeat  et  regnum  Boem(ie)  de  provincia  Mogunt(ina) 
existat  et  terre  ac  possessiones  ipsorum  amborum  ecclesie  Mogun- 
t(ine)  sunt  contigue,  ut  salubriter  prospicerent,  ne  persona  tam 
eiecrabilis  nulli  sciens  servare  fidem  nee  de  ea  servanda  suffi- 
eienter  cavere,  ipsorum  capitalis  et  notorius  inimicus,  per  quem 
Status  sui  suorumque  liberorum  ac  successorum  detrimentum  timere 
verisimiliter  poterant,  tam  potentis  ecclesie  ipsis  vicine  solium 
contra  deum  et  instituta  canoniea  in  evidens  eorundem  exterminium 
possideret.  8.    Nam   pretactus    provisus    et    dominus   quondam 

Heinr(ieus)  arehiepiscopus  Colon(iensis)  astricti  et  colligati  fuerunt 
cum  domino  quondam  Frider(ico)  duce  Austrie  et  eius  fratribus, 
dictorum  regis  et  arehiepiscopi  Trever(ensis)  capitalibus  et  notoriis 
eciam  hodie  inimicis;  et  nichilominus  dominus  Lud(owicus)  de 
Bauwar(ia)  cum  eodem  Frider(ico)  conposicionem  et  confederacionem 
exclusis  dictis  rege  et  arehiepiscopo  inivit ")  tacite  et  secrete  ipso 
duce  virtute  confoderaeionis  huiusmodi  in  preseneia  et  permissione 
Bauwari  se  pro  Romanorum  rege  gerente,  ex  quo  suspicabatur 
communiter,  quod  dicti  Lud(owicus)  et  Fridericus  vellent  invitis 
principibus  vocem  in  electione  Romanorum  regis  habentibus,  de 
quorum  numero  dicti  rex  et  arehiepiscopus  existunt,  non  solum 
regnum  sed  et  totum  imperium  usurpacione  temeraria  proprie 
poteneie  occupare,  ad  quod  dictus  provisus  memorato  duei  in 
dictorum  dominorum  regis  et  arehiepiscopi  necnon  aliorum  prin- 
cipum  maximum  preiudicium  non  modieum  astitisset.  9.  Preterea 
dictus  provisus  causis  appellacionum  in  ista  Romana  curia  pendenti- 
bus  contra  ipsum  plures  preiudiciales  et  enormes  irrequisita  sede 
apostolica  et  absque  capitulo  Mogunt(ino)  alienaeiones  eastrorum, 
offieiorum  et  iurium  tam  spiritualium  quam  temporalium  et  aliorum 


1336  Dezember  2  265 

bonorum  ecclesie  Mogunt(ine)  in  eius  et  quasi  tocius  Alemanie, 
si  effectum  haberent,  iacturam  non  modicam,  quantum  in  eo  fuit, 
inprovide  contra  sacros  canones  fecit  suis  patentibus  desuper 
traditis  litteris  '*),  multa  privilegia  libertati  ecclesiastice  quam 
plurimum  obviancia  ac  iura  dicte  ecclesie  attenuancia  et  alias  ab 
omni  iure  et  discrecione  nimium  exhorbitancia  nobilibus,  potentibus, 
civitatibus  et  opidis  concedendo  et  inpossibilia  de  iure  promittendo. 
10.  Unde,  si  dictus  provisus  non  cognita  suorum  prius  scelerum 
veritate  deberet  tarn  venerabili  ecclesie  Mogunt(ine)  possessionem 
adipisci,  tot  et  tanta,  ut  de  lapidacione,  destructione  et  totali 
exinanicione  ecclesie  Mogunt(ine),  eius  subditorum  et  bonorum 
taceatur,  periculosa  inde  emergerent  scandala  dicente  populo  et 
temere  ac  publice  pretendente:  ,Quanto  plura  homi[ci]dia''),  incendia, 
sacrilegia  et  alia  nephanda  quis  perpetraverit,  tanto  plus  per  sedem 
apostolicam  promovetur',  quod  salubre  remedium  non  posset  faciliter 
adhiberi,  prout  super  hiis  domino  nostro  summo  pontifici  ac  domi- 
norum  cardinalium  collegio  multi  comites,  barones,  nobiles,  opida 
imperialia  et  alia  necnon  communitates  villarum,  monasteria,  di- 
versarum  religionum  coUegia  regularia  et  secularia  scripserunt  ^') 
humiliter  temporibus  iam  transactis  ipsum  provisum  in  tantum 
abhominando  perhorrescentes,  quod  eciam,  si  dominus  archiepi- 
scopus  Trever(ensis)  una  cum  nepote  suo  domino  rege  Bohem(ie) 
vellet  gubernatoriam  deponere  manum,  adhuc  tarnen  ipsum  nullo 
modo  admitterent,  sed  pocius  in  desperacionem  increditam  laberentur, 
presertim  quia  omnes  officiati,  nobiles  et  vasalli  necnon  civitatum, 
opidorum,  castrorum  et  villarum  communitates  nedum  domino 
Trever(ensi)  sed  et  pretacto  capitulo  obedire  et  intendere  firmiter 
iuraverunt.  Nee  adhuc  unquam  obtineri  potuerit,  ut  descenderetur 
ad  cognicionem  et  exanien  obiectorum  cum  maxima  infamia  adeo 
enormium  scelerum,  quod  superior  ex  suo  officio  iure  volente  et 
mandante,  ne  tarn  indignus  presit,  de  huiusmodi  criminibus  deberet, 
ut  cum  summa  instancia  petitur,  inquirere  veritatem? 

I)  Ueberschr.:  Quedam  ex  motivis  orginalibus  domini  Trever(ensis) 
per  me  Rodol(fum)  collecta,  propter  que  suscepit  amministracionem  ec- 
clesie Mog(untine).  —  Qued.  —  Trev.  von  dem  Schreiber  des  Textes,  per  — 
Mog.  später  von  L.  xugefügt.  +  a)  specific(er).  -)-  b)  homidia. 

I)  Vogt  Reg.  nr.  2820  (1327  Mai  11).  oo  2)  vgl.  Vogt  Reg.  nr.  2827,  2835,  2851, 
2860 f.,  2877,  2898.  <»  3)  1328  September  10.  «>  4)  vgl.  Vogt  Reg.  I  nr.  2228. 
00  5)  vgl.  Schrohe  Heinrich  6  N.  6.  <»  6)  Nr.  202  (1328  Oktober  12).  «>  7)  vgl. 
Nr.  208.  <»  8)  Sauerland  II  nr.  1555.  »  9)  Sauerland  II  nr.  1557,  1561,  1565 
sind  wohl  nicht  gemeint,    oo    10)  vgl.  über  die  beiden  Appellationen  Nr.  414.    oo 

I I)  gemeint  ist  der  Münchener  Vertrag  vom  5.  September  1325  (Const.  VI  nr.  105). 
00    12)  unbekannt;  vgl.  Nr.  407  c.  8,  Nr.  408  c.  7.  «    13)  unbekannt. 

423.  Trier  1336  Desember  2. 

Ersbischof  Baldewin  macht  den  Knappen  Hermann  Lusse 
zum  Mainzer  Burgmann  in  Grossen- Gottern. 

K  185a  fijl)  und  K  260a  (2pi),  inseriert  in  Nr.  431  und  K  185- 
1.  Nos  Baldewinus  dei  gracia  sancte  Treveren(sis)  ecclesie 
archiepiscopus  sancte  Mogunt(ine)  sedis  provisor  notum  facimus 
universis,  quod  nos  strennuum  virum  Hermannum  dictum  Lusse 
armigerum  de  Isenacho  nobis  et  ecclesie  Mogunt(ine)  acquisimus 
in    castrensem    hereditarium    castri    nostri    Bischovesguttern    pro 


266  ^''-  424-429 

centum  libris  Hallen(sium)  legalium  et  bonorum,  pro  qua  pecunia 
sibi  suisque  heredibus  legitimis  assignamus*)  et  presentibus  litteris 
deputamus  decem  libr(as)  Hallen(siuin)  redditus  annuos  dandos  seu 
ministrandos  sibi  annis  singulis  exnunc  inantea  in  feste  beati 
Martini  episcopi ')  per  .  .  provisorem  allodii  nostri  Erforden(sis), 
qui  fuerit  pro  tempore,  de  redditibus  seu  proventibus  eiusdem 
nostri  allodii  seu  de  aliis  nostris  bonis  in  partibus  Thuringie  tam 
diu,  donec  ipsi  Hermanne  vel  dictis  suis  .  .  heredibus  de  pretactis 
centum  libris  Hallen(sium)  per  nos  aut  successores  nostros  . .  archi- 
episcopos  Mogunt(inos)  absque  defalcacione  qualibet  fuerit  satis- 
factum.  2.  Ante  cuius  pecunie  solucionem  tenebitur  dictus 
Hermannus  vel  sui  . .  heredes  nobis  vel  dictis  nostris  . .  successori- 
bus  Supraportare  et  resignare  in  bonis  suis  allodialibus  nobis  et 
dicto  Castro  seu  ville  nostre  Guttern  bene  situatis  decem  librarum 
Hallen(sium)  redditus  annuos  et  perpetuos  et  eos  a  nobis  ac 
prefatis  nostris  successoribus  in  feodum  castrense  dicti  nostri 
castri  perpetuo  recipere  et  teuere  ac  super  eo  nobis  dare  suas 
litteras  *)  duplicatas,  sicut  alii  nostri  fideles  facere  consueverunt. 
3.  Tenebuntur  quoque  prefatus  Hermannus  et  dicti  sui  heredes 
in  dicto  Castro  seu  villa  Bischovesguttern  facere  residenciam 
personalem,  quociens  et  quando  necesse  fuerit  et  requisiti  super 
eo,  ut  moris  est,  fuerint,  et  sicut  alii  nostri  et  ecclesie  Mogunt(ine) 
predicte  castrenses  ibidem  facere  consueverunt.  4.  Tenebuntur 
quoque  nobis  ac  dictis  nostris  .  .  successoribus  ad  onera,  fidelitatis 
iuramenta  et  servicia  in  talibus  feodis  debita  de  consuetudine  vel 
de  iure.  In  cuius  rei  testimonium  sigillum  nostrum  presentibus 
est  appensum. 

Datum  Treveris  anno  domini  M''CCC»XXX"'  seTto  im" 
nonas  decembris. 

I)  am  Rande:   Conquisicio    Herm(nnni)  Lussin    in    castrensem    in    Guttern.    -{- 

II)  am  Rande:  Littera  Bal(dewini),  conquisicio  in  castrensem.  +  a)  aus  assi- 
gfnavimus  korr.  1,2  (hier  mit  dem  Zusatz  L.s  est  in  littera  domini. 

1)  Nr.  430. 

424*.  Amgiion  1336  DeMember  16. 

Papst  Benedikt  XII.  Bulle  ,Dudum  felicis'.    K  4Q3 ;  aus  dem  Vatikan. 

Register:    Rieeler  nr.  1851  Reg.,    Sauerland  II  nr.  2270  stark  verkürzt.     In 

der  Nachurkunde  Nr.  431  genau  ausgeschrieben ,  darum  hier  nicht  wiederholt. 

425*.  Avignon  1336  DeMember  18. 

Derselbe  Bulle  .Vas  electionis'.  K  488  mit  der  Ueberschr.  De  »isi- 
tacionibus;  c.  un.  Extrav.  comm    III  10. 

426*.  Avigtton  1336  Deaember  21. 

Derselbe  an  den  Erzbischof  Heinrich  .von  Mainz  fCum  nuper ).  K  49^ 
mit  der  Ueberschr.  Inhibicio  facta  Mog(untino),  ne  Processus  publicaret,  ad 
instanciam  meam  concessa,  verbauter  tarnen  p(ri)o(ribus?)  pro- 
cessibus  revocatis.  Sauerland  II  nr.  2272.  Dort  ist  ausgelassen  Z.  4 
per  procuratores  suos,  quos  cum  certo  procuratorio  et  mandato  ad 
presenciam  nostram  specialiter  destinavit,  Z.  7  nuncios  nostros, 
de  quorum  fidelitate  et  indu  Stria  plenam  in  domino  fiduciam 
o  b  t  i  n  e  m  H  s ,  Z.  13  hortaraur  attente  tibi  in  rirtute  obediencie  districtius 
iniungentes;  Abtieichungen :  Z.  1  Ben.  ep.  serv.  serv.  dei  venerabili 
fratri  Henr.  arch.  Mag.  sal.  et  a  p.  ben.,  Z.  5  Guigonem,  Z.  7  reci- 
piendam,  Z.  9  et  st.  ac,  Z.  14  eis  fehlt  nicht;  Datierung:  D.  —  pont.  n.  a.  sec. 


1336   DeiPtiiher  16 -Ende  267 

427.  [1335—1336]. 
Erabischof  Baldewin  beglaubigt  bei  Papst  Benedikt  XII. 

einen  Prokurator  zur  Führung  von   Verhandlungen. 

K  4J4^).  —  Nach  dem  Namen  des  erst  am  20.  Dezember  erwählten 
Adressaten  frühestens  zu  1335  su  setzen,  nach  der  Stellung  in  K  kaum  jünger 
als  1336  (vgl.  Nr.  263).  In  diesem  Jahre  ist  mehr  als  eine  Botschaft  Balde- 
wins  an  der  Kurie  ausdrücklich  nachzuweisen.  Auch  Losses  Aufenthalt  su 
Avignon  vom  Februar  bis  Juni  (vgl.  Nrr.  357,  368 f.,  370)  deutet  auf  eine 
solche  hin. 

Sanctissimo  in  Christo  patri  dotnino  Benedicto  sacrosancte 
Romane  et  universalis  ecclesie  summo  pontifici  Baldewinus  dei 
gratia  sancte  Treverensis  ecclesie  archiepiscopus  sacri  imperii 
per  Galliam  archicancellarius  devota  pedum  oscula  beatorum. 
In  curiam  sanctitatis  vestre  discretum  virum .  f acimus,  constituimus 
et  ordinamus  nostrum  et  nostre  ecclesie  verum  legitimum  procura- 
torem  ad  impetrandum  litteras  tarn  simplices  quam  legendas  ius 
vel  graciam  continentes,  in  loca  et  in  iudices  conveniendum  et 
eisdem  contradicendum  necnon  in  animam  nostram  cuiuslibet 
generis  sacramentum  prestandum,  alium  vel  alios  procuratores 
substituendum  et  eosdem  revocandum,  quociens  et  quomodo  sibi 
Visum  fuerit  expedire,  ratum  et  gratum  habiturus,  quidquid  per 
dictum  procuratorem  nostrum,  substitutum  vel  substitutos  ab  eo 
actum  vel  procuratum  fuerit  in  premissis.  In  cuius  rei  testi- 
monium  et  cetera.        Datum  et  cetera. 

I)   Utberschr.:  Procuratorium  ad  impetrandum  et  contradicendum. 

428.  [1332  Oktober  18—1336]. 
Derselbe   heisst   den   Ritter   Heinrich   von    Abentrode,   in 

dessen  Streitsache  mit  Meister  Dietrich  Imhof  von  Marburg 
und  Gebrüdern  vor  seinem  Amtmanne  in  Amöneburg  Recht 
au  nehmen. 

K  430^).  —  Nach  der  Stellung  in  K  kaum  jünger  als  1336  (vgl. 
Nr.  263).  Ausgangspunkt  ist  die  Mannschaftserklärung  Heinrichs  (Nr.  257), 
den  ich  noch  1333  August  13  und  September  7  (Würdtwein  Nova  subsidia  V 
nr.  61  und  48),  1334  Januar  19  (Orig.  in  Koblenz,  Abt.  1  A  nr.  780  c)  und 
1337  Oktober  6  (Römer:  Zeitschr.  d.  Ver.  f.  hess.  Gesch.  CLVII 107)  erwähnt 
finde  —  Dietrich  Imhof,  Offieial  von  St.  Stephan  in  Mainz,  kommt  seit  1328 
oft  vor  (vgl.  z.  B.  Wyss  IT  nr.  535,  538 f.,  555,  559,  590,  631  u.  s.  w.)  und 
ist  erst  1372  gestorben  (III  S.  246). 

Ex  parte  domini  Bald(ewini)  sancte  Mogunt(ine)  sedis  provi- 
soris.  Requirimus  te  Henricum  de  Abentrode  militem  fidelem 
nostrum,  quatenus  de  magistro  Theoderico  de  Martburg  et  de 
ipsius  Th(eoderici)  fratribus,  cum  ipsi  una  cum  predicto  Thederico*) 
discordie  materiam  sive  causam,  quam  habes  contra  ipsos,  inti- 
maverunt,  ut  accepimus,  coram  officiato  nostro  in  Ameneburg, 
prout  eciam  alias  tibi  seriöse  iniunximus  et  presentibus  iteramus, 
quod  iuri  ac  racioni  consonum  fuerit,  recipere  non  obmittas  faciens, 
sicut  in  tuis  necessitatibus  ac  utilitatibus  ex  parte  nostra  proloqui 
te  volueris  et  defendi.  Datum  et  cetera. 
I)  am  Rande:  Missilis;  das  Stück  ist  durchstrichen.  +  a)  K. 

429.  [Ende  1328—1336]. 
Meister  Johannes  von  Paris  und  die  Studenten  von  Erfurt 

bitten  Ersbischnf  Baldewin,  ein  Semester  lang  dort  unter  seinem 
Schutze  studieren  su  dürfen. 


268  ^''-  '^30-431 

K  14£^-  —  Der  Brief  gehört  in  die  Zeit  der  Mainter  Verwaltung  Halde- 
wins;  nähere  Anhaltspunkte  fehlen.  Er  ist  ein  wichtiger  Beitrag  zur  Deutschen 
Universitätsgeschichte.  Insbesondere  ergänzt  er  die  dürftigen  Nachrichten 
über  die  Vorzeit  der  Erfurter  Universität  (vgl.  H.  Denifle  Die  Entstehung 
der  Universitäten  des  Mittelalters  403  ff.,  H.  Grauer t  und  F.  Cramer:  Histor. 
Jahrbuch  XXXI  249 ff.,  namentlich  282 ff.,  auch  Biereye :  Festschrift  zum 
350jährigen  Jubiläum  des  kgl.  Gymnasiums  zu  Erfurt  I  24  f.).  Vor  den 
1.362—1366  genannten  Heinrich  Tot  fing  tritt  nun  als  noch  älterer  Rektor 
Johann  von  Ptfris,  der  natürlich  zu  unterscheiden  ist  von  den  beiden  älteren 
Trägern  dieses  Namens,  besonders  von  dem  berühmten  Publizisten  (vgl. 
Hisloire  lilt^raire  de  la  France  XXV  244 ff.,  Scholz  Publizistik  im  Zeitalter 
Philipps  des  Schönen  296 ff.). 

Reverendo  in  Christo  patri  ac  domino  nostro  preelecto 
domino  .  .  sancte  Treveren(sis),  Moguntinensis*)  ecclesie  archiepi- 
scopo  magister  Ihohannes**)  Parrisiensis'')  universitasque  studencium 
varie  nacionis  nos  substratos  ad  omnia  genera  famulatus  optantes 
vos  successibus  prosperis  habundare.  1-    Consonat  huius  pre- 

senciam  obedientes  et  amicos  consolari,  qua  se  tormentis  plurimis 
protervientes  s(en)siu(n)t  cruciari.  2.  Eya  nos  vestri  presenciam 
desiderio  sicientes  supplicibus  precibus  supplicamus,  quatenus  vestra 
dignetur  clemencia  ob  reverenciam  tytuli  clericalis  cooperari  erga 
vestros  cives  dominos  nostros  consules  Erforden(ses),  ut  nobis 
mere  nomine  studii  congregatis  hie  liceat  absque  ammocione  ad 
semestris  spacium  temporis  sub  alis  vestre  tuicionis  nostrum 
Studium  laudabiliter  consummare*^),  iterato  nos  studentes  vobis 
quam  intime  flagitantes,  quatenus  honorabiles  viros  dominos  .  ., 
scilicet'')  decanum  et  scolasticum  ecclesie  Montis  sancte  Marie, 
tales  habeatis,  ut  solempnis  magister  noster  magister  Johannes 
Parysien(sis)  predictus  in  legendo,  disputando  ac  continuando  nobis 
Studium  hactenus,  qu[em]^)  ad  modum  fecerit  quoad  usque,  non 
impediatur.  3.    Cum    nullus    magistrorum    hie    regencium    pro 

noiiis  nee  laboraverit  nee  laboret  in  hiis,  ad  vos  confugimus  tan- 
quam  ad  principum  principem,  quo  maior  non  existit  utriusque 
dignitatis,  nos  mente  sedula  supplicantes  exaudiri.  Nam  petita 
noscimus  fieri  nutu  vestre  voluntatis.  Dominus  vestris  subditis 
per  longinqua  tempora  incolumem  vos  conservet  vobisque  super 
adversarios  vestros  victoriam  offerat  et  triumphum ')  et,  ut  ipsi 
vos  solum  principem  confitentur,  cum  minimum  valeat  pluralitas 
principatus  (Aristotiles**)  duddecimo**)  meth(aphysi)ce  de  pro- 
mente  *),  quare  vos  solum  cupimus  principari. 

I)  Ueberschr.:  Universitas  studencium  Erford(iensium\  ut  ibi  possint  ad  tempus 
remanere.  +  a)  aus  Moguntinensi  korr.  -f-  a*)  K.  -\-  b)  aus  Parisiensis  korr. 
-\-   c)  zu  confirmare  korr.?  +  d)  davor  scult(etum)  getilgt.  -\-  e)  quod. 

1)  nur  formelhafte  Wendung;  ähnliche  finden  sich  e.  B.  im  Formelbuch  des 
Konrad  von  Mure;  vgl.  Bresslau:  Jahrbuch  für  Schweiserische  Geschichte  XX 
(1895)  13f.  00  2)  Mit  dem  homerischen  ovx  äya&ov  jioXvxoigavtt)  efc  xol^vog 
roTW  schliesst  Aristoteles  das  12.  Buch  seiner  Metaphysik  (S.  1076a  4),  das,  in 
den  Handschriften  ohne  Sondertitel  überliefert,  von  den  Kommentatoren  als 
jitQi    zov  Jtgcötov   vov  bezeichnet  wird  (Mitteilung  von  Nikolai  Hartmann). 

430.  1337  Januar  5. 

Der  Knappe  Hermann  Lusse  verpflichtet  sich  zum  Burg- 
mann Ersbiscliof  Baldewins. 

K  260^). 


1337  Januar  5—10  269 

/.  Ego  Hermannus  dictus  Lusse  de  Isenacho  armiger  notum 
facio  universis,  quod  reverendus  in  Christo  pater  et  dominus  meus 
dominus  .  .  Baldewinus  archiepiscopus  Treveren(sis)  sancte  Mogun- 
t(ine)  sedis  provisor  me  sibi  et  ecciesie  Mogunt(ine)  acquisivit  in 
castrensem  castri  sui  Bisch[o]vesguttern'')  iuxta  modum  et 
formam  littere  sue  desuper  michi  tradite,  cuius  tenor  extat  talis : 
,Nos  Baldewinus  —  decembris'*)-  2.  Et  ego  Hermannus  prefatus 
promisi  et  promitto  in  hiis  scriptis  omnia  et  singula,  que  in  dicti 
domini  mei  littera  prenotata  continentur,  pro  me  et  dictis  meis 
heredibus   firmiter   et   inviolabiliter   observare.  3.   In    quorum 

testimonium  et  robur  sigillum  meum  presentibus  est  appensum  et 
rogavi  magistrum  Rodolfum  dictum  Lusse  canonicum  ecciesie 
Aschaffenburgen(sis)  fratrem  meum  nee  non  strennuum  virum 
Ottonem  de  Nacza  armigerum  affinem  meum  sigilla  sua  appendere 
ad  presentes.  4.  Et  nos  Rodolfus  et  Otto  prefati  recognoscimus, 
quod  ad  preces  memorati  Hermanni  sigilla  nostra  hiis  litteris 
apposuimus  in  testimonium  omnium  premissorum. 

Datum  anno  domini  millesimo  CCC°  XXX.  septimo  in  vigilia 
epiphanie  eiusdem. 
I)  ohne   Ueberschr.  -^-  a)  o  fehlt. 

1)  Nr.  423. 

431.  Avignon  1337  Januar  10. 

Papst  Benedikt  XII.  beauftragt  Guigo  und  Nikolaus 
Capocie,  Pröpste  von  St.  Germain  und  St.  Omer,  den  Ersbischof 
Baldewin  gegebenenfalls  su  absolvieren,  sonst  aber  seine  Ver- 
urteilung SU  veröffentlichen. 

K  494-  Aus  dem  Vatikan.  Register:  Riesler  nr.  1857  und  Sauer- 
land II  nr.  2275,  beide  mit  fast  denselben  starken  Auslassungen  (V).  Als 
Vorlage  diente  Nr.  424. 

Benedictus  episcopus  servus  servorum  dei  dilectis  filiis 
Guigoni  de  sancto  Germano  Anicien(sis)  et  Nycolao  Capocie  de 
urbe  sancti  Audomari  de  sancto  Audomaro  Morinen(sis)  dyocesium 
ecclesiarum  prepositis  capellanis  et  nunciis  nostris  salutem  et 
apostolicam  benedictionem.  /.  Inter  cetera,  ad  que  cor  nostrum 
solerter  invigilat  et  libenter  expedit")  partes  iniuncte  nobis  de- 
super apostolice  servitutis,  illud  noscitur  esse  principium,  ut  sub- 
motis  scandalis  eorumque  precisis  radicibus  ecciesie  ecclesiasti- 
ceque  persone  et  alii  Christiane  fidei  professores  in  mencium 
unanimitate  et  pacis  tranquillitate  quiescant,  ex  quibus  profecto 
gratus  deo  cultus  impenditur  et'')  bonorum  incrementa  profectuum 
subsecuntur.  2.  Sane  dudum  felicis  recordationis  lohannes  papa  XXII"s, 
predecessor  noster  ecciesie  Magunt(inensis)  per  obitum  bona  memoria  Mathia 
Magunt(inensis)  archiepiscopi  tunc  vacanti  ac  per  eundem  predecessorem,  dum 
adhuc  idem  Mathias  regimini  eiusdem  ecciesie  presideret,  disposicioni  aposto- 
lice reservate  venerabilem  fratrem  nostrum  Henricum  archiapiscopum  Magunt(i- 
nensem)  tunc  prepositum  ecciesie  Bunnen(sis)  Colon(iensis)  dyocesis  de  fratrum 
nostrorum   consilio  prefecit   in  archiepiscopum    et   pastorem.  5.    Verum  » 

Bald(esvinus)  archiepiscopus  Trever(ensis)  contra  prefectionem  et  promo- 
cionem  huiusmodi  de  persona  eiusdem  Henrici  factas  venire  pre- 
sumens  administracionem  in  spiritualibus  el  temporalibus  eiusdem  ecciesie 
Magunt(inensis)    ad    instanciam,    sicut    asserit,    capituli    eiusdem    ecciesie 


270  Nr.  431 

Maguntin(ensis)  et  quorundam  nobilium  «  dyocesis  Maguntin(ensis)  suscepit 
et  per  plures  annos  gessit  diclo  Henrico  archiepiscopo  ad  adrainistracionem  et 
regimen  dicte  Maguntin(ensis)  ecclesie  non  admisso,  prefatis  capitulo  et 
nonnullis  aliis  personis  ecclesiasticis  et  secularibus  civitatis  et 
dyocesis  predictarum  ac  provincie  Maguntin(ensis)  super  hoc  ad- 
herentibus  dicto  Bald(ewino)  archiepiscopo  sibique  publice  prestanti- 
bus  auxilium  et  favorem,  propter  quod  idem  predecessor,  dura 
vixit,  contra  prefatos  Bald(ewinuin)  et  adherentes  et  faventes  super 
premissis  eidem  nonnullos  processus  fecit  et  habuit ')  exigentibus 
inobediencia    et    contumacia    eorundem.  4.    Ac    deinde    dicto 

predecessore,  sicut  domino  placuit,  viam  universe  camis  ingresso 
nos  disposicione  divina  licet  inmeriti  ad  apicem  summi  aposto- 
latus  assumpti  ac  de  premissis  omnibus  plenarie  informati  eandem 
Magunt(inensem)  ecclesiam  gregemque  dominicam  civitatis  et  dyo- 
cesis Maguntinen(sis)  proprii  pastoris  sie  diuturne  carere  regimine 
ulterius  ferre  salva  conscientia  nequeuntes  certos  processus  super 
premissis  contra  Bald(ewinum)  et  adherentes  et  faventes  prefatos 
habuimus  et  fecimus  iusticia  exigente  et  tam  prefatos  per  dictum 
predecessorem  quam  per  nos  processus  continuatos  et  habitos 
contra  eos  mandavimus  per  nostras  litteras  *)  in  partibus  publicari. 
5.  Verum  nuper  prefatus  Bald(ewinus)  archiepiscopus  nostris  et 
sedis  apostolice  beneplacitis  super  premissis  se,  ut  videtur,  de- 
siderans  coaptare  dilectos  filios  Boemimdum  archidyaconum  Trever(ensem) 
et  Rodolfum  dictum  Lusse  notarium  procuratores  suos  et  nuncios  speciales 
cum  patentibus  litteris  sui  appensione  sigilli  munitis')  ad  noStram  pre- 
senciam  specialiter  destinavit,  per  quas  quidem  litteras  eisdem  procura- 
toribus  dedit  plenum  raandatum  et  liberam  potestatem  exponendi  nobis  causas 
et  motiva,  quare  ad  SUScipiendum  gubernacionem  seu  protectionem  dicte 
Maguntinen(sis)  ecclesie  *  fuit  inductus,  nobisque  super  conservacione  Status 
et  honoris  sui  humiliter  supplicandi  necnon  castra*^),  fortellicia,  villas,  opida, 
iurisdictiones  et  iura  dicte  ecclesie  Magunt(inensis)  in  manibus  nostris  ponendi 
et  resignandi  aliaque  suo  nomine  faciendi,  que  circa  h[e]c  )  necessaria  forenl 
vel  eciam  oportuna,  supplicans  eciam,  ut  suo  statui  et  honori  •  suisque  com- 
modo  et  paci  dignaremur  favorabiliter  providere,  prout  in  eisdem  litteris  super 
hiis  confectis  ;  eiusdem  archiepiscopi  noto  et  magno  sigillo  munitis  nobis  per 
dictos  procuratores  in  consistorio  presentatis  et  in  presencia  nostra  et  fratrum 
nostrorum    solenniter    lectis   plenius   et    seriosius    continetur.  6.    Dictique 

procuratores*)  in  nostra  et  eorundem  fratrum  presencia  in  eodem  consistorio 
constituti  pure  et  libere  castra,  fortellicia,  villas,  opida,  iurisdictiones  et  iura 
eiusdem  ecclesie  Magunt(inensis)  procuratorio  nomine  dicti  Bald(ewini) 
archiepiscopi,  prout  in  mandatis  habebant  ab  eo,  in  manibus  nostris  posuerunt 
et  eciam  resignarunt  nosque  posicionem  et  resignacionem  huiusmodi  in  manibus 
nostris,  ut  premittitur,  factas  duiimus  admittendas  et  ut  de  lUlS  in  posterum 

plena  noticia  haberetur,  patentes  litteras  bulla  nostra  munitas  esinde 
fieri  fecimus  premissa  omnia  et  singula  ac  eciam  dictarum  litterarum 
eiusdem  archiepiscopi  Trever(ensis)  super  premissis  nobis  missarum 
de  verbo  ad  verbum  seriem  kontinentes  ■*).  7.  Cupientes  igitur, 
ut  Status  eiusdem  ecclesie  Magunt(inensis)  sublatis  deinceps  inquie- 
tudinum  fluctibus  quietis  et  pacis  serena  recipiat  grexque  fidelium 
eiusdem   ecclesie   spiritualem  patrem  agnoscat   et   eadem   ccclesia 


1337  Januar  10  271 

de  turbacionum  erepta  naufragiis  et  ad  salutis  portum  deducta 
spiritualibus  et  temporalibus  proficiat  incrementis,  vos,  de  quorura 
industria  et  fidelitatis  constancia  plenam  in  domino  fiduciam  obti- 
nemus  et  speramus  indubie,  quod  ea,  qu[e]0  vobis  in  hac  parte 
conmittenda  duximus,  laudabiliter  exequi  et  fideliter  curabitis 
adimplere,  ad  partes  illas  providimus  specialiter  destinandos. 
8-  Quocirca  discrecioni  vestre  per  apostolica  scripta  mandamus, 
quatenus  ad  predictam  ecclesiam  Magunt(inensem)  vos  persona- 
liter conferentes  predicta  castra,  fortellicia,  villas,  opida,  iuris- 
dictiones  et  iura  dicte  ecciesie  Magunt(inensis)  in  manibus  nostris, 
ut  premittitur,  posita  et  eciam  resignata  eorumque  possessionem 
et  tenutam  liberam  et  expeditam  ad  manus  [ve]strasß)  nomine 
nostro  ab  eodem  archiepiscopo  vel  quibuscumque  aliis  recipiatis 
et  sub  [ve]stra8^)  custodia  teneatis  et  castrorum  fortelliciorum, 
villarum,  opidorum,  iurisdictionum  et  iurium  predictorum,  que  per 
dictum  archiepiscopum  Trever(ensem)  vel  de  mandato  ipsius  vel 
per  quoscumque  alios  in  manibus  nostris  posita  fuerint,  curam 
et  administracionem,  quam  vobis  auctoritate  apostolica  presencium 
tenore  committimus,  plenam,  generalem  et  liberam  in  spiritualibus 
et  temporalibus  per  vos  et  alios  tam  diu  gerere  studeatis,  donec 
super  hiis  aliud  actore  domino  salubriter  duxerimus  ordinandum, 
facientes  de  omnibus  bonis  immobilibus  et  mobilibus  et  pecuniarum 
quantitatibus,  vasis  aureis  et  argenteis,  libris  quoque  et  rebus 
aliis  quibuscunque,  que  vobis  per  dictum  archiepiscopum  seu  de 
mandato  ipsius  vel  quoscunque  alios  fuerint  assignata  vel  alias 
ad  manus  vestras  pervenerint,  inventarium  ad  futuram  cautelam 
dictorum  archiepiscopi  et  ecciesie  Maguntin(ensis)  per  manum 
publicam  confici  ^)  fideliter  et  conscribi  illudque  in  loco  securo 
salubriter  custodiri  alienacione  bonorum  immobilium  eiusdem  ec- 
ciesie vobis  penitus  interdicta,  iurisdictione'')  tarnen  et  admini- 
stracione*')  spiritualium  et  temporalium,  personarum  et  locorum 
civitatis,  dyocesis  et  provincie  Maguntin(ensis)  eidem  archiepiscopo 
Maguntin(ensi)  nunc  obediencium  sibi  plenarie  reservatis.  Eidem 
quoque  archiepiscopo  Magunt(inensi)  iuxta  archiepiscopalis  Status 
decenciam  de  proventibus  ad  mensam  suam  archiepiscopale[m] ') 
spectantibus  faciatis  expensas  sufficientes  et  necessarias  ministrari. 
9.  Postquam  vero  prefatus  Bald(ewinus)  archiepiscopus  obedienter 
et  efficaciter  predictorum  omnium  possessionem  et  tenutam  vobis 
plenam''),  expeditam  et  liberam  assignaverit  seu  fecerit  assignari 
vos  in  possessione  huiusmodi  nostro  noraine  tuendo  et  eciam  con- 
servando,  vos  eosdem  Maguntin(ensem)  et  Trever(ensem)  archi- 
episcopos  ad  conponendum  inter  se  amicabiliter  super  fructibus, 
redditibus  atque')  proventibus  medio  tempore  perceptis  ex  dicta 
ecclesia  Maguntin(ensi)  et  expensis  hinc  inde  factis  diligenter  et 
solicite  ac  efficaciter  i[n]d[u]catis'")  ac  nichilominus  eundem  archi- 
episcopum Trever(ensem)  et  carissimum  in  Christo  filium  nostrum 
loannem  Bohemie  illustrem")  regem °)  ex  parte  una  et  prefatum 
Henricum  archiepiscopum  Magunt(inensem)  ex  altera  ad  faciendum 
et  firmandum  invicem  inter  se  plenam  concordiam,  amiciciam 
atque  pacem  ipsasque  penarum  adiectionibus  et  obligacionibus  ac 


i 


272  Nr.  432—433 

iuramentorutn  prestacionibus  roborandas  per  eos  in  posterum, 
tenendas  inviolabiliter  et  eciam  observandas  viis  et  modis  omnibus 
oportunis  atque  decentibus,  quos  expedire  videritis,  efficaciter  in- 
ducere    procuretis.  10.     Prefatum    quoque")    archiepiscopum 

Trever(ensein),  ubi  velut  obedientie  filius  in  plena,  libera  et  ex- 
pedita  restitucione  castrorum,  fortelliciorum,  villarum,  opidorum, 
iurisdictionum  et  iurium  predictorum  vobis  nostro  nomine,  ut 
premittitur,  facienda  et  conservacione  ipsorum  quibuslibet  dolo, 
malicia  et  fraude  cessantibus  realiter  et  efficaciter  mandatis  nostris 
studuerit  obedire  ac  iuxta  vestre  discrecionis  arbitrium  super 
predictis  fructibus,  proventibus  et  expensis  amicabiliter  conposuerit 
cum  prefato  archiepiscopo  Magunt(inensi)P),  ab  omnibus  ex- 
communicationis  seu  excommunicationum,  suspensionum  et  inter- 
dicti  sentenciis  atque  penis,  quas  per  processus  eiusdem  prede- 
cessoris  et  nostros  vel  alias  premissorum  occasione  incurrit, 
auctoritate  apostolica  iuxta  formam  ecclesie  absolvatis  iniungentes 
sibi  super  hoc  penitentiam  salutarem  et  alia,  que  de  iure  fuerint 
iniungenda.  //.  Dicto  quoque  HenricoP*)  Magunt(inensi)"),  si 
forte  in  civitate  vel  dyocesi  Maguntin(ensi)  voluerit  commorari, 
unum  vel  duo  hospicia  ad  mensam  suam  archiepiscopalem  spectancia, 
que  pro  habitatione  sua  elegerit,  faciatis  libere  et  expedite  sine 
inpedimento  quolibet  assignari.  12.  Quodsi  forte  eosdem  archi- 
episcopos  vel  alterum  eorundem  ad  firmandum  inter  se  pacem 
huiusmodi  necnon  ad  compositionem  super  premissis  fructibus, 
proventibus  et  expensis  amicabiliter  inter  se  invicem  faciendam, 
quod  absit,  infra  sex  mensium  spacium,  postquam  ad  partes  illas 
perveneritis,  reducere  seu  inducere  non  possitis,  eisdem  ex  parte 
nostra  mandetis,  ut  per  procuratores  ydoneos  cum  sufficientibus 
et  plenis  mandatis  ad  parendum  plenarie  super  premissis  iussionibus 
et  ordinacionibus  apostolicis,  quas  deo  propicio  super  hiis  duxeri- 
mus  faciendas,  certo  peremptorio  termino  competente,  quem  ad 
hoc  eis  duxeritis  prefigendum,  legitime  compareant  coram  nobis. 
13.  Ut  autem  in  premissis  turbacionum,  impedimentorum  vel 
obstaculorum  quorumlibet  tollatur  occasio,  dissolvendi,  vacuandi, 
irritandi  et  revocandi  omnes  pacciones,  obligaciones,  confederaciones 
et  colligaciones  per  dictum  archiepiscopum  Trever(ensem)  et  pre- 
fatos  capitulum  eiusdem  ecclesie  Magunt(inensis)  adinvicem  inter  se 
vel  cum  quibuscumque  ducibus,  marchionibus,  comitibus,  baronibus, 
potentibus,  nobilibus,  magnatibus,  rectoribus,  scabinis,  consulibus, 
communitatibus,  universitatibus,  civibus  et  incolis  ac  personis  aliis 
ecclesiasticis  et  secularibus  Alamanie  quomodolibet  communiter 
vel  divisim  initas")),  iuramentis,  penis,  obligacionibus  et  aliis 
quibuslibet  firmitatibus  roborat[a]s'')  nee  non  relaxandi  huiusmodi 
necnon  fidelitatis  a  vasallis  eiusdem  ecclesie  et  alia  quelibet  iura- 
menta  a  quibuscumque  prestita,  per  que  super  premissis  vobis 
impedimentum  posset  quomodolibet  provenire,  ac  ea,  prout  secun- 
dum  deum  videritis,  dissolvendi,  vacuandi,  irritandi,  revocandi  seu 
eciam  [et]"")  relaxandi  et  insuper  contra  quoscumque  turbatores 
pacis  huiusmodi  sive  impeditores  cuiuscumque  dignitatis,  condicionis 
vel  Status  existant,  procedendi  eosque  per  ceusuram  ecclesiasticam 


1337  Januar  10  273 

et  alia  remedia  oportuna,  de  quibus  nobis  expedire  videbitur, 
compescendi  vobis  plenam  et  liberam  concedimus  tenore  presencium 
facultatem.  14.  Volumus  eciam  vobisque  committimus  et  man- 
damus,  quod,  si  idem  Bald(ewinus)  archiepiscopus  possessionem 
castrorum,  fortelliciorum,  villarum,  opidorum  iurisdictionum  et 
iurium  predictorum  in  manibus  vestris^^)  libere  et  expedi[t]e^),  ut 
premittitur,  de  facto,  realiter  et  effectualiter  dimittere  et  ponere 
ac  tradere  recusaverit  vel  distulerit  requisitus,  predictos  processus 
et  sententias  contra  ipsum  et  quoscumque  alios  factos,  habitos  et 
prolatos,  quos  vobis  in  hac  parte  inobedientes  inveneritis  seu 
rebelies,  per  vos  vel  alium  seu  alios  auctoritate  presencium  exe- 
cucioni  debite  demandantes  eos  in  omnibus  locis,  ubi  expedire 
videritis,  sollempniter  publicetis  et  faciatis  per  alios  publicari, 
contradictores  auctoritate  nostra  appellacione  postposita  compes- 
cendo  non  obstante,  si  aliquibus,  cuiuscunque  Status,  ordinis  vel 
condicionis  ezistant,  eciam  si  pontificali  prefulgeant  dignitate, 
communiter  vel  divisim  ab  eadem  sede  indultum  existat,  quod 
interdici,  suspendi  vel  excommunicari  non  possint  per  litteras 
apostolicas  non  facientes  plenam  et  expressam  ac  de  verbo  ad 
verbum    de    indulto    huiusmodi    mencionem.  15.    Diem    vero 

prefixionis  huiusmodi  et  formam  et  quicquid  super  premissis 
duxeritis  faciendum,  nobis  per  vestras  litteras  harum  seriem  conti- 
nentes  fideliter  intimare  curetis'). 

Datum  Avinion(e)  IUI.  idus  ianuarii  pontificatus  nostri  anno 
tercio. 

I)  Ueberschr.:  Littera  legacionis  super  ecclesia  Moguiit(ina)  in  personis 
Gwig(onis)  et  Capoc(ie).  +  a)  expendit  N.  +  b)  ac  N.  -\-  c)  castella  Vor- 
urkunde.  -\-  d)  hec  K.  +  e)  procuratot(er)  K.  -\-  f)  quod  K.  +  g)  nostr.  K. 
-f-  h)  iurisdictionem,  administrationem  V.  +  i)  archiepiscopale  K.  -\-  k)  add. 
et  V.  +  1)  et  V.  +  m)  iudicatis  K.  +  n)  fehlt  V.  +  o)  reg.  ill.  N.  +  p)  von 
L.  nachgetr.  K.  +  P*)  Henr.  archiepiscopo  Mag.  N.  -\-  q)  initis  K.  ■\-  r)  robo- 
ratis  A^.  +  s)  fehlt  K,  N.  +  s)  expedire  K. 

1)  vgl.  die  Noten  zu  Nr.  414.    oo   2)   Nr.  414.    »    3)  Sauerland  II  nr.  2268.    <» 

4)  Nr.  424.  <»  5)  bisher  unbekannt. 
432  .  Avignon  1337  Januar  10. 

Derselbe  an  Erzbischof  Baldewin.  K  4QS  ""'  '^^''  Ueberschr.  Littera 
pape  domino  Treverensi  missa,  quam  tuberunt  legati ;  aus  dem  Vatikan.  Re- 
gister: Sauerland  U  nr.  2273,  inseriert  auch  in  Nr.  444.  Lesarten  von  K: 
S.  509  Z.  6  benigne  st.  legitime;  Z.  18  personaliter  st.  specialiter;  Z.  20  u. 
22  predictos  st.  dictos;  Z.  22  hiis  st.  hoc;  Z.  26  ac  tradi;  S.  510  Z.  3 
teneant;  Z.  8  deinceps  te. 
433*.  Avignon  1337  Januar  10. 

Derselbe  an  Guigo  und  Nicolaus  Capocie  Pröpste  von  St.  Germain  und 
St.  Omer.  K  49T,  aus  detn  Vatikan.  Register:  Sauerland  II  nr.  2274  ver- 
kürst. Inseriert  in  Nr.  445  (N).  Ergänzungen  und  Lesarten  aus  K: 
S.  510  Z.  5  pro  certis  urgentibus  et  necessariis  negociis ;  Z.  6 f.  durerimus 
(st.  providerimus^  destinandos  nonnullis  comraissionibus  per  nostras  litteras 
vobis  factis  respicientibus  statum  ac  reformacionem,  tranquillitatem  et  pacem 
ecciesie  memorate  nos  attendentes ;  Z.  7  ecclesia  suffraganea  eiusdem  ecclesie 
Maguntine ;  Z.  9  reform,  et  tranquillitatem  et  pacem ;  Z.  10  presencium 
auctoritate  committimus  et  mandam. ;  Z.  21  f.  Salmanni  st.  Salam.  ('Salam. 
auch  in  N);  S.  511  Z.  5  ac  curam  et  gubernacionem  (=  N) ;  Z.  8  soUicite  et 
fideliter  studeatis;  Z.  10  interdicta  inyocato  ad  hoc,  si  opus  fuerit,  auxilio 
brachii  secularis  contradictores  auctoritate  nostra  appellacione  postposita  compes- 

cendo  non  obstante,  si sit  indultum,  quod  excommunicari  —  • —  non  possint 

per  litteras  apostolicas   non  facientes  —   —  de  indulto  huiusmodi  mencionem. 

Nova  Afaffiatiniae  18 


274  Nr.  434—442 

434.  Avignon  1337  Januar  21. 
Derselbe    an    den    Erzbischof   von    Bourges    und    dessen    Siiffragane. 

K48'] ;  wesentlich  gleichlautend  die  offenbar  später  entstandene  Ausfertigung 
für  Bordeaux  bei  Daumet  nr.  260  (aus  dem  Vatikan.  Register).  Abweichungen: 
Adresse  archiepiscopo  Bituricensi;  S.  168  Z.  35  cum  certis  aliis  siib- 
sidiis  colligi  deberet,"  Z.  40  f.  fehlt  pro  diclo  passagio;  Z.  43 ff.  quod  non  crede- 
r e t  u r  probabiliter  cessaturum  infra Septem mense s  d i c  t  u m  terminum  inmediate 
sequentes  st.  propter  quod  —  prosequi  ut  prefertur;  S.  169  Z.  5  eo  ipso  tarn  deci- 
mas;  Z.  4 f.  nisi  per  sedem  prefatam  dictus  terminus  foret  ex  causa 
aliqua  prorogatus  st.  nisi  —  existeret;  Z.  9  quod  dolenter  referimus  st. 
iam  elapso;  Z.  11  f.  nee  per  sedem  —  prorogatus  nach  Z.  16  ff.  nee  probabiliter 
—  cessaturum;  Z.  12 ff.  fehlt  nee  eciam  constat  —  eessare  deberet;  Z.  19 
secundum  easdem  litteras  predecessoris  eiusdem  st.  sec.  premissa; 
Z.  21  dubitantes,  ubi  dubitandum  non  est  st.  hesitantes. 

435.  1337  Februar  10. 
Erzbischof  Baldewin  als    Verweser  von  Mainz   an  die  ehrenwerten  und 

frommen  den  Abt  von  St.  Peter  in  Erfurt  sancti  Benedicti  und  den  Meister 
Henrieus  de  Primaria  sacre  theologie  professor  heremitarura  saneti  Augustini 
ordinum ;  hat  die  durch  den  Tod  oder  freiwilligen  Verzicht  des  Johannes  de 
Aquis  zu  St.  Marien  in  Erfurt  freigewordene  Stiftsstelle  und  Pfründe,  deren 
Verleihung  an  ihn  als  Oberen  gefallen  ist,  weil  Dekan  und  Kapitel  dieser 
Kirche  sie  nicht  in  der  vorgeschriebenen  Zeit  verliehen  haben,  hiermit  dem 
Rudolfus  dietus  Lusse  seinem  clericus  domesticus  und  lieben  Getreuen  f'devotus^ 
verliehen,  ihn  per  annulum,  quem  in  nostris  manibus  tenuimus,  investierend, 
und  befiehlt  den  Adressaten,  ihn  in  Besitz  zu  setzen,  ihm  stallum  in  choro  et 
locum  in  capitulo  anzuweisen  sowie  den  Genuss  aller  ihm  zustehenden  Ein- 
künfte bei  Dekan,  Kapitel  und  den  officiati  der  Kirche  zu  verschaffen. 
Siegler:  der  Aussteller  mit  dem  Siegel  seines  archiepiscopatus  Treverensis, 
quo  in  presenti  utimur.  Cum  canonicatus  —  D.  a.  dom.  1337.  IUI.  id.  febr.  — 
K  241. 

436.  1337  Februar  10. 
Derselbe  ersucht  seine  Freunde  und  Getreuen,  Amtmänner 

und  Untertanen  um  Geleit  für  Rudolf  Lasse  auf  dessen  Reise 
nach  Thüringen. 

K  25/I).  —  Losse  sollte  in  Thüringen  wohl  über  den  Rücktritt  des 
Erzbischofs  verhandeln. 

Ex*)  parte  domini  Trever(ensis)  sancte  Mog(untine)  sedis 
provisoris.  Rogamus  et  requirimus  vos  omnes  et  singulos  amicos 
et  fideles  nostros,  vobis  autem  officiatis  et  . .  subditis  nostris  seriöse 
iniungimus  et  mandamus,  quatenus  Rodolpho  dicto  Losse  clerico 
nostro  domestico  in  nostris  et  suis  negociis  ad  partes  Thuringie") 
ire  intendenti  de  conductu  securo,  si  et  prout  vos  aut  quemlibet 
vestrum  super  eo  requisierit,  eundo  et  redeundo  nostre  considera- 
cionis  intuitu  providere  velitis. 

Datum  sub  sigillo  nostro  secreto  anno  domini  M*CCC*XXXVII'' 
im"  idus  februarii. 

I)  Ueberschr. :  Conductus  versus  Thur(ingiam)  pro  magistro  Rodol(fo)  fpro  — 
Rod.  später  nachgetr.J.  -\-  a)  Ex  ^  provisoris  von  L.  nachgetr.  -f-  b)  aus 
Thuringorum  korr. 

437.  Bingen  1337  Februar  12. 
Conradus     de    Ansenbruch     Mainzer    Domherr,     vom    Papste    bestellter 

Richter  an  die  Plebane  in  Ysenaehe,  Wissinse  ( Weissensee),  Woinrislebin  (aus 
Winurslebin  korr.  ;  Wundersleben)  und  Streckede  (Stregda):  befiehlt  ihnen, 
da  Meister  Rodolphus  dictus  Losse  Kleriker  des  Erzbischofs  von  Trier  gegen 
weiland  Johannes  dictus  Losse  den  Aelteren,  der  während  seiner  Unmündig- 
keit als  sein  tutor  seu  curator  sein  Vermögen  verwaltete,  diesen  vor  ihm 
wegen  der  Rechenschaftslegung  verklagt  hat  und  da  nach  Recht  die  Güter 
des   Vormundes  dem  Mündel  stillschweigend  verpfändet  sind,  der  Witwe  und 


1337  Januar  21— Februar  24  275 

den  Erben  Johanns  die  Veräusserung  von  dessen  Gütern  bei  Strafe  nament- 
licher Excommunikation  zu  untersagen;  als  Zeichen  der  Ausführung  sollen 
sie  diesen  Brief  mit  ihren  Siegeln  zurücksenden.  Cum  quondam  —  D.  Pingwie 
a.  dorn.  1337.  II.  id.  febr.  —  K  248. 

438.  Mühlherg  1337  Februar  19. 
Hermannus  Dekan  von  St.  Marien  in  Erfurt  ernennt,  cum  nos  certis  ex 

causis  evidentibus  et  notoriis  ecciesiam  nostram  predictam  ad  presens  secure 
accedere  non  possimus,  die  ehrenwerten  Herren  Henricus  de  Sebeleibin 
Scholasticus  und  Siffridus  de  Hallis  Kantor  daselbst  zu  seinen  Prokuratoren 
mit  der  Vollmacht,  den  Meister  Rodolphus  dictus  Losse  Kleriker  Erzbischof 
Baldewins  oder  dessen  Prokurator  gemäss  der  Verleihung  der  Stiftsherrn- 
stelle und  Pfründe  des  weiland  Herrn  lohannes  de  Aquis  durch  Baldewin, 
dem  sie  als  Oberen  infolge  der  Verzögerung  des  Kapitels  zugefallen,  zum 
Stiftsherrn  aufzunehmen.  Siegler:  der  Aussteller.  D.  Mulburg  XI.  kal.  marc. 
a.  dorn.  1337.  —  K  24g. 

439.  Eisenach  1337  Februar  24. 

Instrument  des  G.  H.  ('Gerlacus  Heinrici  K)  de  Butspach  Klerikers 
Mainzer  Diözese  kaiserlich  öffentlichen  Notars:  a.  —  1337.  ind.  5.,  XXIIIl.  die 
mensis  februarii,  hora  eiusdem  diei  quasi  VI.,  pont.  —  Benedicti  —  pape  XII. 
a.  3.  hat  vor  ihm  der  ehrenwerte  Herr  Meister  Rodolphus  dictus  Lusse  Stifts- 
herr von  Aschaffenburg  erklärt,  er  wolle  künftig  die  ehrsame  Matrone  Herrin 
Mechthildis  die  Witwe  des  Herrn  lohannes  dictus  Lusse  seines  Vatersbruders 
auf  Grund  der  Klage,  die  er  gegen  J.  und  sie  hat  wegen  der  Verwaltung 
seiner  und  seines  Bruders  des  gestrengen  Hermannus  dictus  Lusse  Güter 
während  der  lange  Zeit  von  J.  geführten  Vormundschaft  über  sie  beide,  nicht 
mehr  gerichtlich  verfolgen ;  ebenso  hat  M.  versprochen,  R.  und  H.  nach  Kräften 
zu  helfen.  Acta  sunt  hec  Ysnaci  in  domo  habitacionis  prefate  domine 
Mechthildis  in  stupa  seu  estuario  ibidem.  Zeugen:  die  ehrenwerten  bescheidenen 
Herren  Hermannus  dictus  Gansouge  fGansougen  K)  pastor  in  Beringen 
(GrossenpJ-Behringen),  Hermannus  de  Zimmern  canonicus  ecclesie  sancte 
Marie  Isnacensis  und  die  gestrengen  Herren  lohannes  dictus  Goldacker, 
Waltherus  et  Heinricus  de  Nezzelrieden,  Heinricus  de  Horstal  milites,  Fredericus 
de  Varinrode,  lohannes  de  Loucha  armigeri,  Bertoldus  dictus  Pordicz  clericus 
Isnacensis.  —  D  ISS  (Entwurf  auf  Pergament  mit  nachgetragener  Unter- 
schrift des  Notars;  Ueberschrift:  ProthocoUumy  und  K  24S  (Abschrift  der 
stilistisch  um  einige   Worte  vermehrten  Reinschrift). 

440.  Erfurt  1337  Februar  24. 
An  Papst  Benedikt  XII.  der  Scolasticus  Henricus  und  das  Kapitel  von 

St.  Marien  in  Erfurt  decano  ipsius  ecclesie  nunc  abseilte :  meldet  ihm,  dass 
sie  die  ehrenwerten  Meister  Gerardus  de  Frankenford  und  Gotfridus  (vgl. 
aber  K  234  mit  N.  I)  de  Munden  mit  bestimmten  Vollmachten  zu  ihren 
Prokuratoren  an  der  Kurie  ernannt  haben.  Siegler:  die  Aussteller  mit  dem 
Kapitelsiegel.  In  curia  sanctitatis  —  D.  Erfordie  a.  dom.  1337.  VI.  kal.  marc. 
—  K  234  a,  eingerückt  in  K  234. 

441.  Erfurt  1337  Februar  24. 
Scolasticus  Henricus,  Kantor  Siffridus   und  das  Kapitel  von  St.  Marien 

in  Erfurt  in  Abwesenheit  des  ehrenwerten  Herren  Hermannus  Dekans  ernennen 
für  den  bei  der  römischen  Kurie  zur  Verhandlung  gelangenden  Teil  des 
Appellationsprozesses  zwischen  ihnen  und  Hermannus  dictus  de  Worbez  um 
die  Stiftsstelle  und  Pfründe  ihres  verstorbenen  concanonicus  Herrn  lohannes 
de  Aquis  zu  Prokuratoren  mit  bestimmten  Vollmachten  die  ehrenwerten  und 
bescheidenen  Meister  und  Kleriker  Mainzer  Diözese  Rudolphus  dictus  Lusse 
ihren  concanonicus,  Henricus  de  Frytzlaria,  Gerhardus  de  Frankenfort,  den 
canonicus  von  Aschaffenburg  Gotfridus  de  Munden  und  Gerlacus  de  Buczbach 
und  versprechen  ihrem  Gegner  Hermann,  deren  Handlungen  zu  ratifizieren. 
Siegler:  die  Aussteller  mit  dem  Kapitelsiegel.  D.  Erfordie  a.  dom.  1337. 
VI.  kal.  marc.  —  K  242. 

442.  Erfurt  1337  Februar  24. 
Die  Aussteller   der    Nr.  441    ernennen  für  den    extra    curiam    zu   ver- 
handelnden  Teil   des  dort   genannten  Prozesses  mit  Hermann  von   Worbis  zu 

18* 


276  Nr.  443—449 

Prokuratoren  unter  gleichen  Bedingungen  die  ehrenwerten  und  bescheidenen 
Meister  Rodolfus  dictus  Lusse,  Henricus  de  Fritzslaria  und  Gerlacus  de  Butz- 
bach.    Besiegelung  und  Datierung  wie  dort.  —  IC  24J. 

443.-445.  Trier  1337  März  31. 

3  Notariatsinstrumente  5  unten  genannter  öffentlicher  Notare:  a.  7357. 

—  ind.  5.,  pont.  —  Benedict!  —  pape  XII.  a.  3.,  mensis  marcii  die  ultima,  hora 
vesperarum  seu  quasi  haben  die  päpstlichen  Kapläne  und  Boten  die  Herren 
Gwido  ('Guigo^  Nycolaus  Capocie  Pröpste  de  sancto  Germano  (St.  Germain) 
und  de  sancto  Audomaro  (St.  OmerJ  Aniciensis  (Puy)  und  Morinensis  (T^rouanneJ 
dyocesium  die  eingerückten  Nrr.  431  (in  2),  432  (in  K,  nur  der  Anfang 
wiedergegeben)  und  433  (in  1)  vor  dem  ehrenwerten  Herrn  fohannes  de  Rure- 
munde  (o  über  1.  u)  Offizial  der  Trierer  Kurie  verlesen  lassen  und  ihre 
Abschriften  in  Form  von  Notariatsinstrumenten  zugelassen,  auf  Bitten  des 
Klerikers  Meister  Rudolphus  dictus  Losse,  Prokurators,  wie  er  sagte,  des 
Erzbischofs  Baldewin.  Auf  dessen  Ersuchen  beauftragt  darauf  der  Offizial 
der  Trierer  Kurie  in  redender  Fortn  die  bescheidenen  lohannes  de  Turri 
päpstlichen,  Conradus  de  Epternaco,  lacobus  de  Syvereio  f'Syverei,  Syvrey^, 
Gerhardus  de  Franoit  und  lohannes  weiland  Rychwini  de  Kempenich  kaiser- 
liche öffentliche  und  der  Trierer  Kurie  Notar(e)  oder  eineti  von  ihnen  mit 
der  Beurkundung  und  fügt  zur  Bekräftigung  der  Glaubwürdigkeit  ihrer 
Instrumente  seine  auctoritas  iudicialis  hinzu.  Siegler:  der  Offizial,  Gwigo 
und  Nycolaus.  Acta  sunt  hec  in  civitate  Treyeri  in  domo  Mathie  olim  ludei 
civis  Treverensis.  Zeugen:  die  bescheidenen  Herren  Boeraundus  Archidiakon 
und  sein  Bruder  Robertus  Trierer  Domherren,  die  Meister  Nycholaus  de 
Sechin  fSeciaJ  Prokurator  an  der  römischen  Kurie,  Petrus  Blanchonis  Stifts- 
herr an  der  Kirche  des  heiligen  Agripanus  Aniciensis,  Remundus  ^Reyraundus^ 
Trencheti,  Wilhelmus  Romei,  lohannes  lekelonis  Stiftsherren  von  Liebfrauen 
in  Trier,  Gerlacus  Rektor  der  Kirche  von  Byszen  (Bissen;  in  2:  Gerlacus  de 
Bysczin  Rektor),  Nycolaus  fNicolaus  2)  dictus  Hellinsmunt  (o  über  u  ;  Hellinc- 
mont  1)  (diese  alle  Priester),  Gerlacus  dictus  Gernegroys  fGernegros/  — 
K  486  und  2  Originale  (mit  einst  je  3  Siegeln,  von  denen  in  1  die  des 
Guigo  und  des  Nicolaus,  in  2  die  Guigos  und  des  Offizials  erhalten)  in 
Koblenz  Abt.  1  A  I  nr.  861  (l)  und  862  (2).  Geschrieben  ist  1  von  Johannes 
de  Turri  und  nach  ihm  unterzeichnet  von  Jacobus,  Johannes  de  Kempenich, 
Gerardus  und  Conradus;  2  ist  geschrieben  von  Jacobus  und  nach  ihm  unter- 
zeichnet von  Johannes  de  Turri,  Johaimes  de  Kempenich,  Gerardus,  Conradus ; 
K  weist  nur  die  Unterschriften  von  Johannes  de  Kempenich  und  Joh.  de 
Sivrey  auf  (vielleicht,  wie  wohl  auch  an  anderen  Stellen,  verkürzt). 

446*.  1337  April  2. 

Stadt  und  Gemeinde  Oberwesel  für  Erzbischof  Baldewin.  D  IJQ, 
Entwurf  mit  umfänglichen  Nachträgen  von  L.s  und  anderen  Händen; 
Orig.  in  Koblenz,  Abt.  1  Aemter  u.  Ortsch.,  Oberwesel  nr.  3  (an  der  mitte- 
wochen  allernehest  vor  mittevasten  =  März  26)  =  Höfer  nr.  199.  Ab- 
weichungen: S.  317  Z  12  gewalt  dun  -ein  den  vorgenanten  stat  zu  Wesele 
und  gerichte  zu  Wesele  und  daz  dar  zu  gehöret  >;  Z.  22—26  *und  were  — 
liden"  ;  Z  23  der  -«cdiz  breche  oder  me  indede  als>-  "^'-di  slacht  tede* '"  ; 
Z.  26 ff.  pine  liden''.  -<Und  were  die  beschudungen  under  uns  nicht  entede, 
als  hie  begriffen  ist,  der  sal  truwelos,  erlös  und  raeyneydig  sin>-.     ■'Vortme 

—  rate^;  Z.  27  '^'^die  —  wirt''^';  Z.  29  -c  gerichte  >  "^bewise"  ;  zwein 
<  andern  biderben  mannen  >■  uz  dem  rate ;  Z.  30  —  S.  318  Z.  8  *■  Ouch  — 
gebe ''  ;  Z.  12  ""•  daz  —  ist  *  ;  Z.  14  '^  des  selben  unsers  herren ''  \  Z.  15  ieme 
-C^noch  sime  stifte  vorgenant*'>-  nicht;  Z.  15 f.  ''ieme  —  stifte";  Z.  19 
herren  <:und  sine>-  ''sine  nachkumen  und  ire*  amptlude;  Z.  27  «CanO^ 
'^uzgescheydin''  ;  Z.  2S  ''an  —  iglichem"  ;  Z.  30  gewer  «Cwere  prescripcio  >■ 
oder;  Z.  30  ff.  "mit  —  Trire  han"  ;  Z.  30  ""aller*  ="  der  brive;  Z.  31  von 
"  ■*  Romischin  *  ■*  keysern  und  kunigen  ■<:  von  Ro  >• ;  S.  319  Z.  2  fehlt  zu  ; 
Z.  3 — 8  ''Und  —  "'''han  wir*'"  —  henken;  und  wir  greve  Wilh(elm),  Tohan 
von  Brunishorn  und  die  gemeyner  von  Schonenberg  vorgenant  bekennen,  daz 
wir  unser  insigele,  und  wir  die  bürgere  der  vorgenanten  stete  Covelencze  und 
Boparde  bekennen,  daz  wir  unser  stete  ingesigel  durch  bede  willen  der  vor- 
genanten .  .  rittere,  [.  .  dyenst]lude,  .  .  scheffencn,  . .  rat,  bürgere  und  aller  der 
gemeynde  der  stede  zu  Wesele  zu  eyme  geczugnisse  aller  [der  vorgeschribenen  ?\ 


1337  Mars  31— April  6  277 

dinge  an  disen  brif  han  gehangen,  der  gegeben  ist  anno  XXXVII'  feria 
IllJa  post  .Letare'". 

447*.  [1337J  April  3. 

Thilmann  von  Ems  Koblenzer  Schöffe  für  Erebischof  Baldewin.  K  ^j6  ; 
Orig.  in  Koblenz  Trierer  Ortschaften  und  Aemter,  Stadt  Koblenz  nr.  382  = 
M.  Bär  Urkunden  und  Akten  z.  Gesch.  d.  Verfassung  und  Verwaltung  der 
Stadt  Coblens  (1898)  117  nr.  3. 

448.  Bingen  1337  April  5. 
Mainser  Amtleute  entschuldigen  hei  demselben  ihr  Aus- 
bleiben und  bitten  ihn,  im  Einvernehmen  mit  dem  Mainser  Dom- 
kapitel SU  handeln. 

K  ^2^^).  —  Die  Zusammenkunft  der  Mainzer  Amtleute  in  Bingen  war 
nach  Nr.  455,  wo  unser  Brief  übrigens  erwähnt  wird  (c.  2),  auf  „den  3.  des 
gegenwärtigen  Monats",  d.  h.  natürlich  des  Aprils,  angesetzt  (Dominicus  340 
N.  1  spricht  versehentlich  vom  31.  April). 

Deme  erwirdigen  in  gode  vatere  und  Herren  unserm  Herren 
Baldewin  erczebischof  zfi  Trire  eyn  phlegere  des  sti[f]tes*)  zfi 
Mencze  enbieden  ich  scHenke  Conrat ')  und  der  von  Liebsberg  und 
alle  die  andern  amptlute,  die  zfi  Bingen  waren,  unsern  getruwen 
dienst  bereyt  zfi  allen  ziten.  /.  Herre,  als  uns  enboten  Hat  an 
fiwern  brieve  *),  daz  wir  zfi  ucH  selten  sin  geriten,  des  sageten 
uns  unsere  Herren  von  deme  capitel  gemeinlicHen,  ir  woltet  sie 
und  uns  heyzen,  daz  man  den  stift  entwfirte  des  bobestes  boten. 
2.  Gnediger  herre,  des  biten  wir  ucH  flizeklichen,  daz  ir  daz 
nicht  vor  übel  nemet,  daz  wir  nicht  komen  von  des  wegen,  daz 
fiwer  amptlfite  als  wening  do  woren,  und  auch,  daz  uns  der  ge- 
meyne  capitel  daz  verboten  hat,  daz  wir  sin  nicht  tfin  solten. 
Des  Westen  wir  nit,  waz  wir  tfin  solten,  daz  gfite  were.  3.  Dor 
umb  so  bieden  wir  fiwere  gnaden  flizeclichen,  daz  ir  und  der 
capitel  uch  vereynet  und  allen  fiwern  amptluten  und  mannen  und 
burgmannen  für  uch  gebietent,  waz  wir  dan  tun  sollen,  daz  wir 
unsere  ere  geyn  öcH  und  deme  capitel  bewaren.  Daz  wolle'') 
wir  gerne  tfin. 

Geben  zu  Byngen    an   deme   samztage   nach  Letare   undern 
Hern  Reynhardes   insigel   von   Sickingen,    den   wir   dar   umb    han 
gebeten,  wanne  wir  unsern  bi  uns  nicht  enheten. 
I)  Ueberschr.:  Excusacio  officiatorum,   quod  non  venerant   ad  dominum;   dem 
Text  geht  voraus:  Datum  per  copiam.  +  a)  stistes.  +  b)  von  L.  aus  wolte  korr. 

1)  vgl.  Nr.  454.   <»  2)  verloren,  vgl.  Nr.  455,  c.  1. 

449.  Bacherach  1337  April  6. 
Ersbischof  Baldewin   befiehlt  allen  Leuten  der  Mainser 

Kirche,  den  päpstlichen  Legaten  su  huldigen. 

K  500'^).  —  Den  Anstoss  gab  wohl  Nr.  448.  Zitiert  ist  der  Brief, 
der  in  Nr.  453  wiederholt  wurde,  in  Nr.  455,  c.  3. 

Baldewinus  dei  gratia  sancte  Trever(ensis)  ecclesie  arcHi- 
episcopus  necnon  sancte  Magunt(ine)  sedis  provisor  universis  et 
singulis  vasallis,  .  .  castrensibus,  officiatis,  communitatibus  ac  sub- 
ditis  ecclesie  Maguntin(e)  fidelibus  suis  dilectis  ad  quos  presentes 
pervenerint,  gratiam  suam  et  omne  bonum.  Cum  nos  propter 
evidentes  necessitates  nobis  et  dicte  ecclesie  Magunt(ine)  incum- 
bentes  ac  eiusdem  eciam  ecclesie  utilitates  de  consilio  . .  honora- 
bilium  virorum  prepositi,  .  .  decani  et  capituli  ipsius  ecclesie  ac 
aliorum  amicorum   nostrorum  amministracionem   predicte   ecclesie 


278  Nr.  450-453 

Magunt(ine)  et  suarum  pertinenciarum,  videlicet  castrorum,  . . 
opidorum  et  fortaliciorum  necnon  bonorum  aliorum  et  iurium  sibi 
attinencium,  ad  manus  sanctissimi  in  Christo  patris  ac  domini 
domini  nostri  summi  pontificis  duxerimus  resignandam  dictusque 
dominus  noster  summus  pontifex  honorabiles  viros  dominos 
Gui[g]onem*)  de  sancto  Germano  Anicien(sis)  et  Nycolaum  Capocie 
de  urbe  sancti  Audomari  de  sancto  Audemaro  Morinen(sis)  dyo- 
cesis  ecclesiarum  prepositos  apostolice  sedis  legatos  ad  capiend[u]m'') 
et  nanciscendum  possessionem  dictorum  castrorum,  fortaliciorum 
et  opidorum  aliorumque  bonorum  et  iurium  prelibate  ecclesie 
Magunt(ine)  transmiserit,  prout  in  litteris ')  eiusdem  domini  nostri 
summi  pontificis  vidimus  plenius  contineri,  vobis  omnibus  et  singulis 
sub  obtentu  gratie  nostre  precipimus  et  mandamus  necnon  vos  in 
virtute  prestiti  nobis  iuramenti  monemus  et  hortamur,  quatenus 
predictis  legatis  huldam  et  homagium  vice  et  nomine  predicti 
domini  nostri  summi  pontificis  prestetis  ac  eis  in  omnibus,  sicut 
nobis  huc  usque,  obediatis  et  eciam  intendatis  et,  postquam*^) 
ipsis  huiusmodi  huldam  seu  homagium  prestitistis,  vos  et  a  iura- 
mentis  et  obligacionibus,  quibus  nobis  racione  prefate  ecclesie 
Magunt(ine)  astricti  estis,  quitos  dicimus  et  solutos. 

Datum  Bacher(ach)  anno  domini  M'CCCXXXVIP  die  dominica, 
qua  cantatur  .ludica  me  deus'. 

I)  Ueherschr.:  Mandatum  archiepiscopi  Trever(ensis),  ut  officiati  legatis  obe- 
diant  +  a)  Guidonem.  -j-  b)  capiendam.  +  c)  darüber  die  Glosse  L.s: 
non  bene. 

1)  Nrr.  431  f. 

450*.  Avignon  1337  April  9. 

Papst  Benedikt  XII.  an  Propst  und  Brüder  des  hospitale  sanctorum 
Nicolai  et  Bernardi  de  Monte  lovis  (Grosser  St.  Bernhard)  ordinis  sancti 
Augustini  Sedunensis  (Sitten)  dyocesis.'  bestätigt  die  Privilegien  und  Ver- 
leihungen seiner  Vorgänger  und  die  durch  Könige,  Fürsten  oder  Andere  ver- 
liehenen Befreiungen  von  weltlichen  Abgaben.  Cum  a  nobis  —  D.  Avinion(e) 
V.  idus  april.  pont.  n.  a.  3.  —  K  344  €  eingerückt  in  K  344. 

451.  Avignon  1337  April  16. 

Der  Kardinaldiakon  Neapoleon  ernennt  Rudolf  Lusse  su 
seinem  Hausgeistlichen. 

K  2261). 

Neapoleo  miseracione  divina  sancti  Adriani  diaconus  cardinalis 
discreto  viro  Rodolfo  dicto  Lusse  canonico  ecclesie  Aschaffen- 
burgensis  Mogunt(ine)  dyocesis  dilecto  clerico  nostro  salutem  in 
domino.  /.    Meretur   tue    devocionis   integritas   et   merita   tue 

probitatis,  super  quibus  apud  nos  multipliciter  commendaris,  ex- 
poscunt,  ut  personam  tuam  oportunis  prosequamur  favoribus  et 
familiaritatis  nostre  titulo  decoremus.  2.  Eapropter  premissorum 
consideracione  moti  te  exnu[n]c')  in  clericum  nostrum  presencium 
tenore  graciose  recepimus  et  clericorum  nostrorum  consorcio 
sociamus  volentes,  ut  de  cetero  ubique  familiaritatis  nostre  nomine 
gaudeas  et  favorum  nostrorum  patrocinia  sorciaris.  3.  In  cuius 
rei  testimonium  has  presentes  litteras  nostri  sigilli  appensione 
munitas  tibi  duximus  concedendas. 

Datum  Avinion(e)  anno  domini  M'CCCXXXVÜ.  die  XVI« 
mensis   aprilis    V"^    indictionis   pontificatus    sanctissimi   in   Christo 


1337  April  9-26  279 

patris  et  domini  nostri  domini  Benedict!  divina  providencia  pape 
XII.  anno  tercio. 

I)  Ueberschr.:  Recepcio  mei  in  clericum  domini  Neapol(eonis)  cardinalis.  -|- 
a)  eznuc. 

452.  [Trier]  1337  April  26. 
Die  Offisiale  der  Kurien  des  Ersbischofs  und  des  Archi- 

diakons  von  Trier  vidimieren  Nr.  398. 

K  499^). 

Nos  offic(ialis)  curie  Trever(ensis)  et  nos  offic(ialis)  curia 
honorabilis  viri  domini  Boemundi  de  Sareponte'')  archidyaconi 
ecclesie  Trever(ensis)  notum  facimus  universis,  quod  anno  domini 
M'CCC'XXXVIP  die  XXVP  mensis  aprilis  litteras  honorabilium 
virorum  dominorum  prepositi,  .  .  decani  et  capituli  ecclesie  Magun- 
t(ine)  sigillo  ipsorum  ad  causas  a  tergo  sigillatas  sanas  et  integras 
omnique  suspicione  carentes  vidimus  et  legimus  tenoris  et  conti- 
nencie  in  bec  verba:  Nos  Bertholinus  —  trinitatis  proxima. 
In  cuius  visionis  et  lecture  nostre  testimonium  sigilla  officialitatum 
nostrarum  presentibus  sunt  appensa. 

Datum  anno  et  die  prelibatis. 
I)    Ueberschr.:   Vidimus  de  consilio  capituli  Mag(untini)   quoad  resignacionem. 
+  a)  aus  Saraponte  korr. 

453.  Trier  1337  April  26. 
Ersbischof  Baldewin  befiehlt  wiederholt  allen  Leuten  der 

Mainzer  Kirche,  den  päpstlichen  Gesandten  bu  huldigen,  und 
verweist  sie  auf  die  Anordnungen  dreier  Ritter  und  Rudolf 
Lusses. 

K  J'O/I).    —    Nr.  449  ist  hier,  mit  charakteristischen   Veränderungen, 

wiederholt.      Vgl.  Nr.  455. 

Bald(ewinus)  dei  gratia  sancte  Trever(ensis)  ecclesie  archiepiscopus  sacri 
imperii  per  Galliam  archicancellarius  »  universis  et  singulis  vasallis,  castrensibus, 
.  .  ministerialibus,  .  .  officiatis,  •  •  opidanis,  .  .  communitatibus,  fidelibus  ac 
subditis  ecclesie  Magunt(ine)  Slbl  dilectis,  ad  quos  presentes  pervenerint, 
salutem  *  et  orane  bonum.  /.  Cum  nos  ex  causis  racionabilibus  et 
ob  necessitates  evidentes  nobis  et  dicte  ecclesie  Magunt(ine)  incumbentes  ac 
eciam  eiusdem  ecclesie  utilitates  de  consilio  et  voluntate  honorabilium 
virorum  . .  prepositi,  .  .  decani  et  capituli  ipsius  ecclesie  Magunt(ine)  ac 
aliorum  nostrorum  amicorum  amministracionem  seu  provisionem  predicte 
ecclesie  *  et  suarum  pertinenciarum,  *  bonorum  *  et  iurium  universorum 
*  ad  manus  sanctissimi  in  Christo  patris  ac  domini  domini  nostri  summi  ponti- 
ficis  duxerimus  resignandam  et  resignaverimus,  sicut  plenius  de  hoc 
COnstat,  . .  dictusque  dominus  noster  summus  pontifex  . .  honorabiles  viros 
dominos  GWigonem  de  sancto  Germano  Anicien(sis)  et  Nycolaum  Capocie  de 
urbe  sancti  Audomari  de  sancto  Audomaro  Morinen(sis)  dyocesium  ecciesiarum 
prepositos  suos  capellanos  et  nuncios  speciales  ad  dictam  Magun 
t(inam)  dyocesim  transmiserit  ad  capiendura  et  nanciscendum  possessionem 
corporalem  eiusdem  ecclesie  Magunt(ine)  ac  castrorum,  opidorum,  muni- 
cionum,  villarum,  terrarum  atque  subditorum  ipsius  necnon  aliorum 
SUOrum  iurium  et  bonorum  SUO  nomine,  prout  in  litteris  eiusdem  domini 
nostri  summi  pontificis  )  »  plenius  continetur,  vobis  universis  et  singulis 
sub  obtentu  nostre  gratie  precipimus  et  mandamus  vosque  per  iuramenta 
vestra  nobis  prestita  monemus,  requirimus  et  hortamur,  sicut  eciam  alias 


280  Nr.  454—455 

quosdam  ex  vobis  viva  voce  et  quosdam  per  bonos  nuncios  nostros 
ac  patentes  nostras  litteras  ^)  iussimus,  monuimus  vobisque  manda- 
vimus,  quatenus  predicti  domini  nostri  summi  pontificis  . .  legatis 
sive  nunciis  predictis  huldam  »  prestetis  et  subiecti  sitis,  sicut  nobis 
hactenus  extitistis  et,  cum  ipsis  huiusmodi  huldam  seu  hömagium 
prestiteritis,  vos  *  a  iuramemis  et  obligacionibus,  quibus  nobis  racione  prefate 
ecclesie  Magunt(ine)  astricti  estis,  quitos  dicimus  et  solutos.  2.   Super*) 

premissis  omnibus  et  singulis  credatis  strennuis  militibus  lohanni 
de  Brunshorn,  Henrico  Beyer  de  Bopard(ia)  et  Symoni  filio  suo 
necnon  Rudolfo  dicto  Lusse  notario  nostro  vel  tribus  aut  duobus 
ex  ipsis  in  dicendis  et  eciam  super  hiis,  de  quibus  ipsi  vos  ex 
parte  nostra  monuerint  aut  requisierint  vel  vobis  mandaverint  faci- 
endum.  3.  In  quorum  omnium  testimonium  sigillum  nostrum 
presentibus  litteris  tergotenus  est  inpressum. 

Datum  Treveris  anno  domini  M''CCC*'XXX''  septimo  die 
vicesima  sexta  mensis  aprilis. 

I)  Ueberschr. :  Secundum  mandatum,  ut  officiati  legatis  obediant.  +  a)  sunt 
folgenden  die  Randbemerkung :  Credencia  subiuncta. 

1)  Nrr.  431  f.  «   2)  Nr.  449. 

454.  Eltville  [1337  April  29?]. 
Verseichnis    der   dem   Ersbischof  Baldewin    absagenden 

Vassallen  der  Mainser  Kirche. 

K  So8.  —  Diese  Liste  beschliesst  in  der  Handschrift  die  dort  eine 
Lage  (31)  füllenden  Aktenstücke  über  Baldewins  Verzicht  auf  Mainz.  Der 
Tag  von  Eltville  ist  jedenfalls  die  Zusammenkunft  der  Mainzer  Vassallen, 
die  nach  Nr.  455  c.  5  „am  vorletzten  Tage  des  Monats"  stattfinden  sollte; 
es  kann  nur  der  April  gemeint  sein.  Der  letzte  und  der  drittletzte  der  hier 
Genannten  hat  vier  Wochen  zuvor  auch  an  dem  Bingener  Tag  der  Mainzer 
Amtleute  teilgenommen  ;  vgl.  Nr.  448.  Einige  der  Namen  kehren  in  der  Ur- 
kunde wieder,  in  der  sich  am  29.  funi  1337  Anhänger  Heinrichs  von  Mainz 
dem  Kaiser  verpflichten  (Würdtwein  Subsidia  IV  nr.  8). 

Nota,  quod  domini  subnotati  fuerunt  in  placito  Eltevyil*)  et 
sententiaverunt  contra  dominum  Trever(ensem) :  Primo  Gerlacus 
. .  comes  de  Nassauwe,  comes  Otto  de  Nassauwe,  Adolfus  de 
Nassauwe,  comes  Johannes  de  Spanh(eim),  comes  Fridericus  de 
Liningen,  comes  Georius'')  Irsutus"^),  duo  comites  de  Rinecken, 
comes  de  Cigenhain,  comes  Johannes  de  Solmis,  comes'')  Bern- 
hardus  de  Solmis,  comes  Johannes  de  Caczinelnbogen,  comes  de 
Dicze,  comes  de  Witenstein  *^ ),  dominus  de  Brunecken,  dominus 
Ulricus  de  Hanowe,  dominus  de  Eppenstein,  dominus  de  Bicken- 
bach,  dominus  Conr(adus)  pincerna  de  Erbach,  dominus  de  Hohin- 
vels,  dominus  de  Livesberg. 

a)  von  L.  aus  Eltyil  korr.  -\-  a*)  von  L.  nachgetr.  -\-  b)  davor  verTvischtes 
Georg  getilgt.  +  c)  Isrutus.  +  d)  com.  —  Solmis  zwischen  den  Zeilen  von 
L.  nachgetragen.  +  e)  aus  Witstein  korr. 

455.  [1337  Ende  April]. 
Ersbischof  Baldewin   klärt  den  Kardinal  Talayrand  von 

Pcrigneux  über  sein   Verhalten  in  der  Mainser  Sache  auf. 

D 159^)  ('"0"  L.  korrigierter  Reinentwurf}  =  Winkelmann  nr.  1142,  Sauer- 
land Illnr.  1109.  —  lieber  den  Aussteller  vgl.  Nr.  458  N.  1,  zur  Einreihung  c.  5. 

Rever(ende)  pater !  /.   Intrantibus  ad  nos   "  Trever(os)  *" 

die  XJX.  marcii  venerabilibus  viris  dominis  Guig(one)  de  sancto 
Germano  et  Nicol(ao)  Capocie  sanctissimi  patris  et  domini  nostri 


1337  April  29—30  281 

pape  capellanis  et  nunciis  et  post  hec  quarta  die  litteris  dicti 
domini  nostri '),  quas  nobis  insinuare  voluerunt,  per  nos  reverenter 
auditis,  pro  felici  et  <celeritaci>  celeriori  voluntatis  prefati  domini 
nostri  consummacione  capitulum  et  nonnullos  officiatos  ecclesie 
Magunt(ine),  qui  in  tarn  brevi  tempore  haberi  poterant,  sine  quibus 
■^  ordinaciones  et "  mandata  domini  nostri  adimplere  bono  modo 
nequivimus,  ad  opidum  Pigwen(se)*),  quod  est  ecclesie  Magunt(ine) 
predicte,  ubi  alias  ut  plurimum  predicti  congregari  consueverant, 
die  tercia  presentis**)  mensis  procuravimus  con venire.  Ad  quem 
terminum  ad  opidum  Bacheracen(se)  situm  in  confiniis  Treveren(sis) 
et  Magunt(ine)  dyocesium  duabus  leucis  ab  opido  Pingwen(si) 
distans  una  cum  predictis  nunciis  nos  duximus  personaliter  con- 
ferend(um).  2.  Officiati  autem  pretacti  a  dicto  capitulo,  cui 
tunc  nostram  de  tradendis  castris,  municionibus  et  terris  ecclesie 
Magunt(ine)  predictis  nunciis  intencionem  expresseramus,  prohibiti, 
ne<c>'')  venirent  et  ne  castra,  municiones,  opida,  iurisdictiones 
aut  iura  ecclesie  Magunt(ine)  extra  manus  suas  traderent,  prout 
nobis  scripserunt  ^),  nos,  quamvis  pro  ipsis  tam  per  ydoneos  et 
iuratos  nostros  nuncios  quam  litteras ')  seriöse  mandaverimus, 
accedere    non    curarunt.  3.    Quare    universis    ac    singulis    dicte 

ecclesie  .  .  officiatis,  . .  vassallis,  .  .  fidelibus,  .  .  castrensibus,  opidorum  et 
villarum  rectoribus  ac  universitatibus  non  tam  per  sollempnes 
nuncios  nostros  quam  patentes  "  nostras  *  litteras*),  prout  ex  eis 
et  eciam  alias  clare  liquet,  efficacius,  quo  potuimus,  requiri  feci- 
mus,  ipsis  strictissime  iniungendo,  quatinus  predictis  "*  domini  nostri  ^ 
nunciis  ipsius  nomine  <  domini  nostri  pape  >  huldam,  homagium  ac 
fidelitatis  iuramenta  prestarent  necnon  cum  municionibus,  castris 
et  cetera  extunc  inantea  obedirent  et  in  omnibus  intenderent, 
sicut  nobis  fecerant  usque  modo.  4.  Ipsi  vero  officiati  ad  hec 
<  responderunt  >  amicis  nostris  inter  cetera  responderunt,  quod, 
cum  nos  gubernacionem  Magunt(ine)  ecclesie  in  manus  domini 
nostri  resignaverimus  et  pretacti  nuncii  quasdam  litteras  apostoli-' 
cas*)  Moguntie''),  ubi  se  cicius  receperunt,  quam  <expediens 
visum  fuerat  >  pro  expedicion<i>e  negocii  ^  expediens  **  visum 
fuerat,  publicarint''),  in  quibus  dominus  noster  inter  alia,  ut  preten- 
dunt,  ipsos  ad  iuramentorum  et  fidei  nobis  racione  ecclesie  Magun- 
t(ine)  prestitorum  observanciam  de  iure  asserit  non  teneri,  ipsi 
nobis  nee  in  premissis  nee  in  aliis  teneantur  de  cetero  obedire. 
5.  Requirentibus  autem  strictissime  nostro  nomine  certis  nunciis 
nostris  cum  pleno  mandato  ipsis  desuper  per  nos  dato '),  ut  nobis 
castra  et  cetera  ipsis  per  nos  commissa  redderent  aut  saltem 
personaliter  nos  accedere  non  tardarent,  deliberandi  inducias  usque 
in  penultimum  mensis  huius  diem,  qua  super  hoc  facto  per  capi- 
tulum et  officiatos  pr.etactos,  magna  prelatorum,  comitum,  baronum, 
vasallorum  et  subditorum  dicte  ecclesie  congregacio  est  indicta, 
sibi  dari  cum  instancia  pecierunt.  6.  Quibus  ipsis  per  predictos 
nostros  nuncios  expresse  denegatis,  in  sua,  quod  deo  teste  moleste 
gerimus,  adhuc  temeritate  persistunt.  Et  licet  a  principio  de 
quibusdam  paucis  officiatis  nobis  plus  ceteris  astrictis  firmiter'^) 
teneremus,    quod  nostris   se  deberent  obtemperare  mandatis,    ipsi 


282  ^^-  456—458 

tarnen,  ne,  ut  dicebant,  si  in  obediendo  nobis  circa  premissa  primi 
forent,  veluti  indeliberati  et  sine  omnibus  eorum  .  .  coofficiatis  in 
honoris  sui  obprobrium  a  cunctis  digito  monstrarentur,  breves 
primo  inducias  receperunt,  nunc  contra  nos  cum  ceteris  in  sua 
contumacia  persistendo.  7.  Quare  cum  in  dicto  archiepiscopatu'^) 
Mogunt(ino)  non  simus  obediti,  nos  de  protectione  seu  guber- 
nacione  ipsius  ammodo  intromittere  non  possumus  nee  intromit- 
timus  <salis?>  salvis  hiis,  que  convenienter  facere  reputabimus 
pro  ordinacione  domini  nostri  pape  <obenenter/'>  obedienter 
implenda.  8-  Que  omnia,  reverende,  paternitati  vestre  cura- 
vimus  intimare,  ut  sinistris,  si  que  de  nobis  dicerentur,  credulum 
non  prebeatis  auditum,  sed  apud  dominum  nostrum  et  sacrum 
collegium  nos  et  statum  nostrum  habere  dignemini,  quesumus, 
commendatum,  quia  ad  eorum,  que  in  curia  per  nuncios  nostros 
facta  sunt,  actualem  execucionem  fecimus  et  deo  dante  iuxta  posse 
nostrum  adhuc  ulterius  efficaciter  faciemus,  quod  opere,  prout  in 
votis  ardenter  gerimus,  compleantur,  vestre  reverencie  attencius 
supplicantes,  quatinus  nobis  circa  premissa  vestris  paternis 
directionibus  et  consiliis  nobis  rescribendis  presertim  in  hoc  <pre> 
perplexitatis*)  articulo  dignemini  non  abesse.  9-  Statum  vestrum 
dignetur     altissimus    votivum     et    incolumen    diutine    conservare. 

Datum  Trever(is). 
I)  Ueberschr.:  Trever{ensis)  ad  card(inalem)  super  facto  legatorum.  -\-  a)  D.  -{- 
a*)  korr.  -\-  b)  aus  Mogunt(ie)  kort.  +  c)  ans  firme  ?  korr.  +  d)  von  L.  ans 
archiepiscopato  korr.  +  e)  aus  intromictirn.  korr. 

1)  Nr.  432.   00  2)  Nr.  448.   <»  3)  verloren.  »  4)  Nr.  449,  als  Vorlage  beuulal.   oo 
5)  Nr.  431.   00  6)  Gudenus  Codex  III  301.  <*>   7)  vgl.  Nr.  453. 

456.  Bingen  [1337]  Mai  10. 

Die  Mainser  Amtmänner  melden  dem  Ersbischof  Baldewin, 
sie  und  die  Mannen  der  Mainser  Kirche  würden  die  angesagte 
Frankfurter  Tagung  nur  besuchen,  wenn  er  auch  komme. 

K  528^).  —  Zur  Sache  vgl.  Nr.  455.  In  Frankfurt  sollte  wohl  mit 
dem  Kaiser  über  die  Mainser  Frage  verhandelt  werden.  In  der  Tat  hat 
Ludwig  dort  mindestens  seit  dem  31.  Mai  (Böhmer  Ludwig  Nr.  1830)  geweilt 
und  am  29.  Juni  sich  endgiltig  mit  Heinrich  von  Mainz  geeinigt. 

Gnediger  herre  I 

Wir  bitdin  uch  fleh'chen,  daz  ir  uns  bi  disen  botden  wider 
scrieben,  ob  ir  den  dag,  des  ober  komen  wart,  da  meister  Rudolpf 
und  andere  fiwere  frfinde  bi  gewesint  sint,  und  sin  sal  von  nu 
suntage  ober  viersehin  tage  ')  zfi  Frankenfort,  leisten  wollent  oder 
nicht.  Endedint  ir  ouch  des  nicht,  so  sullen  ir  wiezzen,  daz  wir 
uns  nicht  gesteilen  mochten,  dar  zfi  komen  noch  des  Stiftes  manne 
dar  z8  bringen,  und  wolten  uch  da  mit  ervolget  haben.  Uwer 
gutliche  antwurte  lazent  uns  bi  disen  botden  wieder  wiezen  *), 
alse  vor  geschrieben  ist. 

Scriptum  Pingw(ie)  ex  parte  omnium  et  singulorum  . .  offici- 
atorum  ecclesie  Mogunt(ine)  sub  sigillo  domini  Conr(adi)  pincerne 
officiati  in  Schouwenburg,  quo  omnes  utimur  in  hac  parte,  decima 
die  mensis  maii. 
I)  Ueberschr.:  Item  missil(is)  officiatorum  ad  dominum  et  fuit  ultima. 

1)  Mai  25.   00  2)  vgl.  Nr.  130. 


1337  Mai  10-17  283 

457.  Avignon  [1337]  Mai  16. 
Der  Kardinal  Neapoleon   unterrichtet  denselben  von   der 

an  der  Kurie  gegen  ihn  herrschenden  Misstimmung  und  mahnt 
ihn,  einzulenken . 

K  505 1).  —  Diesen  und  den  folgenden  Brief  erwähnt  Baldewin  in 
Nr.  461.  Der  Name  des  Ausstellers  ergiebt  sich  nur  aus  Losses  Rand- 
vermerk (N.  I). 

Consanguinee  et  amice  karissimel  /.  Vestras  nos  nuper, 
videlicet  XV*  mensis  maii,  recepisse  litteras ')  vobis  tenore  pre- 
sencium  declaramus.  Quibus  visis  attencius  et  inspectis  totaliter 
et  perlectis  cognovimus  ipsas  ab  aliis  litteris ')  missis  per  . .  nuncios 
domini  nostri  pape  ad  partes  Mag(untinas)  per  ipsum  recentius*) 
specialiter  destinatas  iuxta  relaciones  inde  factas  notabiliter  dis- 
crepare.  2.  Super  quibus  in  eisdem  contentis  et  in  partibus 
Magunt(inis)  noviter  perpetratis  idem  dominus  . .  papa  plurimum 
est  offensus  et  cordialiter  conturbatus.  Nam  per  omnes  audientes 
huiusmodi  perpetrata  vestre  persone  nobis  karissime  principalius 
imponuntur  assertive  ac  firmiter  oppinando,  quod  illi')  nunquam 
de  ecclesia  Mogunt(ina)  eidem  . .  domino  pape  inobedientes  fuissent 
nee  essent,  nisi  vestrum  consensum  et  placitum  presentirent. 
3.  Que  nisi  cito  ac  celeriter  emendentur,  ut  per  vos  fieri  possibile 
reputatur,  idem  .  .  dominus  papa  contra  vos  aspere  et  acriter, 
quantum  poterit,  intendit  procedere  et  ad  citacionem  personalem 
et  ad  alia,  que  vobis  et  vestris  amicis  erunt  plurimum  onerosa, 
nee  poterimus  nos,  qui  pro  vobis  queque  vellemus  placita  procu- 
rare,  apud  eundem  dominum  .  .  papam  vel  amicos  vestros  nee  alios 
audientes  vos  quomodolibet  excusare.  4.  Quare  nos  vestrum 
honorem  et  comodum  amantes  in  omnibus  et  zelantes  vos  rogamus 
affectibus  viscerosis,  quatinus  circa  materiam  prelibatam  studeatis 
taliter  vos  habere,  quod  devocionis  et  obedientie  vestre  effectus 
laudabilis  appareat  in  premissis  et  quod  per  vos  non  stat,  quin 
super  hiis  voluntati  eiusdem  domini  pape  in  omnibus  satisfiat, 
nobis  super  hiis  et  aliis  queque  placita  rescribentes  cum  fiducia 
pleniori,  scientes''),  quod  verbis  non  credetur  aliquatenus,  nisi 
operibus  confirmentur. 

Datum    Avinion(e)    XVF    die    mensis    maii    suprascripti^). 

I)  Ueberschr.:  Littera  d  oinin  i  N  eap(ol  eo  nis)  ad  d  o  m  in  u  m  T  re  v  er- 
( e  n  s  e  ra  )  super  facto  legatorum  fsuper  —  leg.  später  Zugefügt).  ~\-  a)  ?,  aus 
recent(er)  ?  korr.  +  t>)  zu  diesem  Satze  am  Rande  ein  besonders  aufmerksam 
machendes  Zeichen. 

1)  mit  Nr.  4.55  gleichseilig  und  inhaltlich  verwandt.  <»  2)  verloren.  00  3)  offenbar 
die  Untertanen  des  Mainser  Emstiftes.  <»  4)  bezieht  sich  auf  die  Jahreahl  der 
in  K  vorausgehenden  Nr.  486. 

458.  Avignon  [1337]  Mai  17. 
Kardinal    Talayrand    mahnt   denselben,    in   der   Mainzer 

Frage  nachzugeben. 

K506I). 

Reverende  pater,  amice  karissime  I  /.  Litteras  paternitatis 
vestre ')  novissime  nobis  missas  affectione  recepimus  consueta, 
quibus  vos  de  protectione  seu  gubernacione  archiepiscopatuS  Mogunt(ini), 
ut  vestris  verbis  utamur,  non  posse  de  cetero  intromittere  allegatis 
variis  occasionibus  describentes  petivistis,  ut,  si  qua  de  vobis  diceren- 


284  ^''-  "^59—461 

tur  sinistra,  non  preberemus  auditum,  sed  penes  dominum  nostrum  papam 
et  collegium  dominorum  cardinalium  excusacionis  sollte  ministerio 
uteremur.  2.  Sane  pater,  dum  ad  ea,  que  per  paternitatem 
vestram  oblata  sunt  ipsi  domino  nostro  . .  pape,  intuitus  considera- 
cionis  nostre  reflectitur,  dum  ea,  que  scribitis,  discussa  meditacione 
pensamus,  rubore  ac  pudore  respergimur,  dum  sunt,  qui  obedientiam, 
quam  exhibuit  et  pretendit  hactenus  ipsa  paternitas,  asserunt 
simulatam.  Quod  nos  vellemus  libenter  posse  non  credere ;  sed 
quoniam  effectus  illorum,  que  sie  large  nomine  vestro  promisimus, 
non  solum  dilatus  est  et  suspensus,  sed  relicta  nobis  nota  mendacis 
videtur  anichilatus  omnino,  si  aures  credulas  subtrahere  verbis 
obliquis  paternitas  ipsa  nos  moneat,  non  possumus  facta  non 
credere,  que  communis  opinio  reputat  et  ipsa  rei  evidencia  mani- 
festat.  3.  Super  quo  penes  dominum,  nostrum  et  collegium 
memoratos  excusacionis  officio  pro  honore  vestro,  quem  a  nostro 
non  reputamus  alienum,  libenter  more  solito  instaremus.  Sed 
vetante  ipsius  domini  nostri  vehementi  et  iusta  turbacione  ac 
pudoris  aspersione,  qua  fere  confundimur,  non  audemus,  immo 
cum  nuper  super  huiusmodi  negociis  consistorium  teneretur,  iilud 
pre  verecundia  maxima  cogitavimus  non  intrare.  4.  Hec  igitur 
ex  illa  sinceritate  caritatis  precipue,  qua  sie  honoris  vestri  amamus 
conpendia,  sie  detrimenta  pro  viribus  aborremus*),  paternitati  sub 
conpendio  describentes  eidem  attente  quesumus  et  instancius 
suademus,  ut  ad  plenam  et  realem  observanciam  premissorum 
mandatis  et  beneplacitis  apostolicis  postpositis  quibuscunque  oc- 
casionibus  et  reiectis  excusacionibus  prompcius  se  coaptet.  Alio- 
quin,  ut  vos  nichil  omnino  lateat,  indubie  teneatis,  quod  super 
hoc    per   ecclesiam    procedetur,    prout   negocii   qualitas    suadebit. 

Datum  Avinion(e)  anno**)  37.  die  XVII*  maii. 

TCalayrandus)*^)  Petrag(oricensis)  cardinalis. 
I)  Ueberschr. :  Littera  reprehensiva  Petrag(oricensis)  ad  dominum  Trever(ensem) 
super  facto  legatorum  (^super  —  leg.  nachgetr.).  +  a)  Ä".  +  b)  anno  37.  von 
L.  nachgetragen.  -\-  c)  die  Unterschrift  von  L.  nachgetragen. 

1)  Nr.  455,  als  Vorlage  benutet. 
459*.  Trier  1337  Mai  22. 

Erzbischof  Baldewin  Statut  .Statuimus'.    K  JSO;  Blattau  I  iir.  27  aus 
Handschriften    und   alten  Drucken.     Das  Orig.  einer  erheblich    abdeichenden 
Ausfertigung   vom   12.    April    in   Koblenz,    Abt.   1   D   nr.   546   ( Abschr.   vom 
16.  April). 
460.  1337  Mai  30. 

Der  Offisial  von  Dorla  beurkundet,  dass  Heinrich  von 
Arnstadt  seinen  Anspruch  auf  Schadencrsats  gegen  Johann 
Slunes  Söhne  dem  Rudolf  Losse  abgetreten  hat. 

K  244^). 

Nos  officialis  prepositure  Dorlonens(is)  recognoscimus  per 
presentes  et  ad  universorum  noticiam  cupimus  pervenire,  quod 
Henricus  de  Arnstete  laycus  Mogunt(ine)  dyocesis  coram  nobis 
pro  tribunali  sedentibus  in  loco  consueto  constitutus  cessit  pure, 
simpliciter  et  in  totum  omnibus  actionibus  ac  impeticionibus  et 
omne  ius  donavit  magistro  Rudolfo  dicto  Lüsse  canonico  ecclesie 
Aschaffcnburgen(sis)  ipsi  Heynr(ico)  de  Arnstete  contra  Kone- 
mundum,    Ottonem    et  lohannem   fratres   filios   quondam  lohannis 


1337  Mai  22—fiim  9  285 

dicti  Slune  dicte  dyocesis  et  eorum  quemlibet  conpetentibus  et 
conpetens  ex  eo,  quod  predicti  Konemundus,  Otto  et  lohannes 
prefatum  Heynr(icum)  duobus  equis  ad  duas  marcas  et  unum 
fertonem  necnon  vestibus  et  rebus  aliis  sibi  ablatis  ad  ferton(em) 
argenti  puri  estimatis  associatis  quibusdam  suis  in  hac  parte  conpli- 
cibus  iniuriose  spoliarunt  ipsum  nichilominus  captivando  et  sex 
marcas  puri  argenti  ab  eo  extorquendo  et  exactionando  et  ad 
alias  expensas  factas  videlicet  pro  cippacione  unum  fertonem  et 
pro  expensis  nunciorum  tercium  dimidium  fertonem  ipsum  Henr(i- 
cum)    conpulerunt,  iurans    corporaliter    tactis    sacrosanctis    dei 

reliquiis  secundum  statuta  sacri  provincialis  concilii  Mogunt(ini) 
super  cessionibus  edita  cessionem  huiusmodi  actionum  et  impe- 
ticionum  non  simulatam  nee  fictam  fore,  sed  eam  purara,  simplicem 
ac  voluntariam  per  se  eidem  factam  esse  in  subsidium  milicie 
clericalis  et  se  eandem  donacionem  et  cessionem  ratam  et  firmam 
irrevocabiliter  habiturum  nee  contra  eandem  in  toto  vel  in  parte 
per  se  vel  per  alium  ullo  umquam  tempore  venire  debere  quoquo 
modo.  I[n]*)    quorum   omnium  testimonium  evidens  et  maioris 

roboris  firmitatem  sigillum  officialitatis  nostre  presentibus  est 
appensum.  Testes  huius  sunt  discreti  viri  domini  Herman[n]us'') 
dictus  Gansoyge  sacerdos,  Bertoldus  dictus  Pordycz  clericus, 
Hermannus  dictus  Lüsse  laycus,  Bertoldus  de  Wyszense  clericus 
et  plures  alii  fide  digni. 

Datum  et  actum  anno  domini  M"'CCC<'XXX''Vir'  IIP  kalendas 
iunii. 

I)  Ueberschr.:  Cessio  contra  Slunen  mihi  facta  per  Henr(icum)  de  Arnstete 
nostrum  agricultorem  inMerkysleybin.  +  a)  Im.  -\-  b)  Hermanus. 

461.  [1337  Juni  8—9]. 

Ersbischof  Baldewin  ersucht  seinen  Vikar,  den  Weih- 
bischof Daniel,  an   der   römischen  Kurie  für   ihn   su  wirken. 

D  55^)>  Konzept  mit  Korrekturen  und  Nachträgen  L.s;  Böhmer  Acta 
nr.  1043  (vgl.  Priesack-Schwalm  87  N.  1),  Sauerland  III  nr.  1110,  alle  noch 
unzureichend.  Das  Datum  ergibt  sich  aus  c.  2;  grosse  Teile  von  c.  9  sind 
hinter  c.  10  geraten;  Manches  war  verlesen ;  und  dass  es  die  Alamanni  sind, 
qui  timorosi  non  sunt  —  „wir  Deutsche  fürchten  Gott  und  sonst  nichts  in  der 
Welt!"  — ,  hat  sich  nun  erst  herausgestellt.  Die  zeitliche  Einreihung  ergibt 
sich  aus  c.  2. 

Domine  .  .  Moten(sis)  vicarie  nosterl  /.  Rediit  ad  nos  in 
Trever(os)  de  Rom(ana)  curia  Valkenburg  nuncius  noster  pridie 
post  recessum  vestrum  "  et  . .  magistri  Dalmacii  capellani  Petra- 
gor(icensis)  cardinalis  ^  a  nobis  portans  nobis  quasdam  litteras 
scriptas  nobis  per  quosdam  amicos  nostros  de  curia  ')  inter  alia 
continentes,  quod  dominus  papa  male  informatus  sit  de  nobis  super 
negocio  ecclesie  Mog(untine)  et  quod  unus  rotulus  <  valde  > 
■^  magnus  et "  longus ')  missus  sibi  fuerat  "^  qui  <  nuUam  penitus 
veritatem  >  "^  "^  in  pluribus  veritatem  non  **  ^  continet  " ,  quem 
legi  fecit  in  consistorio  feria  sexta  post  ,Cantate''),  continens, 
quod  dolenter  referimus,  "*  multa  ^  in  detractionem  Status  et 
honoris  nostri  mendaciter.  2.  "^  Et  <  inter  cetera  >''  primo*), 
quod  fecerimus  conspiracionem  et  coniuracionem  de  novo  cum 
capitulo  Mag(untino)  contra  Roma(nam)  ecclesiam  forciorem  prima; 


286  A^»-.  461 

item  quod  tractaverimus  et  habere  voluerimus  pacta  et  securitates 
de  amministratis  per  nos  spiritualiter  et  temporaliter  ac  de  alienatis 
et  quesitis  per  nos  pro  ecclesia  Mag(untina)  et  quod  illa  firmiter 
essent  servanda,  ac  item  quod  predictis  nunciis  securitatem  per- 
sonarum  suarum  facere  noluerimus  nisi  usque  ad  festum  penthecos- 
tes*);  deinde'')  ^  quodnunciosdomini ..  pape<,  quisuntMogunc(ie),  > 
non  receperimus,  sicut  decuit,  reverenter  ipsosque  deceperimus  in 
pluribus  locis  et  temporibus  et  sepius  super  multis  <  nee  asse- 
curare  personas  eorum  voluerimus  nisi  usque  ad  festum  penthe- 
costes,  in  quo  sumus,  petiverimusque  confirmari  et  approbari 
alienaciones  et  quesita  et  quioquid  per  nos  factum  extitit  in 
amministracione  ecclesie  Mogunt(ine)>  et*^)  quod  miserimus**) 
crisma  in  Cena  domini  *)  ad  dyocesim  Mog(untinam),  "*  quod  ipsi 
nuncii  distribui  prohibuerunt " .  Et*)  multa  alia  continere  dicitur 
dictus  rotulus  in  diffamacionem  nostram,  que  horrendum  esset 
"et  est"  de  nobis  dicere  vel  audireO.  3.  Et  breviter:  quic- 
quid  ad  bonum  "^  et  in  bono "  dictis  nunciis  <  domini  pape  > 
fecimus  aut  persuasimus,  totum  est  sinistre  interpretatum  in  ipso 
rotulo  et  in  peius.  <'^)  Nee  scire  possumus  certitudinem,  quis 
dictum  miserit  rotulum  domino  nostro  pape,  sed  dictos  suos 
nuncios  suspectos  de  hoc  habentes>.  "*  Credimus'' )  certitu[dinalit]er, 
quod  dictum  ro[tulum]  domino  nostro  pape  [dicti  s]ui  nuncii 
[mis]erint,  quos  de  [hoc  m]erito  suspectos  [habemus?]  ex  eo*", 
quia  nunquam  nobis  <  de  >  "  super "  aliquibus,  que  ipsis  diximus 
aut  dici  bona  intencione  nostro  nomine,  sicut  scitis,  fecimus, 
credere    voluerunt.  4.    "  Et    nos "    ipsis    per    amicos   nostros 

significavimus,  quod  habere  nos  ipsos  oporteat  sie  suspecto[s],  nisi 
ipsi  "  nos  excusent  de  premissis  et  aliis  contra  nos  scriptis 
sinistre "  inspecto  dicto  negotio  Mog(untino),  de  quo  fortassis 
pro  nunc  possunt  esse  melius  informati,  scilicet  quod  dictam 
Mogunt(inam)  ecclesiam  pro  sedis  apostolice  obediencia  <  a-  > 
■*  di-  "  misimus  et  "*  quod  *"  propter  ferven<ten>tem  nostram  in- 
stanciam,  quam  fecimus  .  .  capitulo,  . .  officiat[(is)]  et  .  .  fidelibus  ec- 
clesie Mog(untine)  pro  adimplenda  intencione  et  mandatis  domini 
nostri  summi  pontificis  exequendis,  sicut  apparet  manifeste,  ipsi 
nobis  <  omnino  >  quasi  inimici  et  omnino  rebelles  et  contrarii 
sunt  <  a-  >  effecti.  5.  Scriptum  est  eciam  nobis,  quod  papa 
dictum  rotulum  tradiderit  cuidam  . .  cardinali,  postquam  lectus 
fuerat  in  consistorio,  ad  conficiendum  super  eo  novos  contra  nos 
et  capitulares  ecclesie  Mog(untine)  graves  processus,  sicut  crede- 
batur,  in  ascensione  domini  preterita  *)  sollempniter  publicandos, 
'^  quod  dominum  papam  fecisse  non  credimus,  si  ipse  rotulus  per 
alios  quam  dictos  nuncios  fuisset  transmissus  eidem  " .  6.  Et 
sie,  ut  videtur,  lapidamur  de  bono  opere ')  innocenter.  Rogantes  et 
requirentes  vos  attencius,  quatinus  super  premissis  omnibus  et 
singulis,  de  quibus  et  prout  circa  ipsa  gessimus  et  egimus,  vobis 
constat,  plenius  magistrum  Dalmacium  prefatum  informetis  "  et 
imprimatis  ea  sibi  diligencius  *"  pro  excusacione  nostra,  sicut  magis 
expedierit,  ut  ipse  nos  de  hiis  apud  dominum  Petragor(icensem) 
dominum    suum  predictum    et  alibi    valeat  excusare.     Scitis   enim 


1337  Juni  8  287 

singula  prenotata  et  specialiter,  <  quod  conductum  dicti's  nunciis  > 
<''quod  assecuracionem  personarum  [nunciorum  nunquam  de-] 
negavimus  >  "[quod]  assecuracionem  [personarum?]  pretactorum 
[nunciorum]  numquam  dene[gav]imus,  sed  ipsis  con[du]ctum " 
prestitimus  usque  ad  penthecosten  pretactum  per  litteras  nostras 
patentes*),  quia  sperabamus,  quod  ipsi  ante  illud  tempus  nancisci 
deberent  possessionem  ecclesie  Mog(untine)  pacificam  et  sie  de 
nostro  conductu  non  deberent  amplius  indigere.  Crisma  eciam 
misimus  per  alium  episcopum  consecratum,  rogati  **  instanter  ^ 
pro    hoc,    credentes    bene    facere    in    hoc    casu.  7.    Preterea 

scriptum    fuit     et    est     per    dominum    Anib(aldum)    cardinalem*) 

<  . .  cuidam  de  nostris  familiaribus  >  conquerendo,  quod  quidam 
clericus  cuiusdam  sui  . .  clerici  et  famih'aris  nuncius  missus  in 
FricElar(iam)  super  publicanda  provisione  quadam  sibi  facta  in 
ecclesia  Friczl(ariensi) '")  per  . .  officiatum  ibidem  vel  eius  familiam 
in  fiumine  sit  submersus ;  et  scriptum  est  hoc,  tamquam  ille  .  . 
officiatus  pretactus  noster  subditus  fuerit  ea  vice ;  et  sit  de  hoc 
facta  mencio  coram  papa.  De  quo  facto  vere  omnino  nichil  nobis 
constabat  <  usque  ad  illam  horam,  qua  nobis  relatum  fuit  de 
scriptura  memorati  domini  . .  Anibaldi  cardinah's.  Fuit  enim  nobis  >, 
■*  quousque  litteram  "  "  dicti  ^  ^  domini  Anibaldi  vidimus,  que  hoc 
continebat.      Et    ex-^tunc    primo     "nobis     fuit"     expositum    ex 

<  relatione  aliena  >  "  relatu  alieno*",  quod  quidam  nobiles  terre 
Hassie  dicti  de  Lewenstein,  qui  non  sunt  officiati  ecclesie  Mog(un- 
tine)  sed  <  fideles  >  "  <  sunt  >  effrenes  et  sue  voluntatis",  vel 
ipsorum  familia  <  hoc  fecerint,  >''*)  nee  scimus,  ob  quam  causam. 
<^)  Sunt  eciam  iidem  . .  de  Lewenstein  tales  homines,  quod  ipsi 
de  nobis  vel  quocunque  archiepiscopo  Mog(untino),  eciam  si 
potenter  adhuc  ipsam  ecclesiam  Mog(untinam),  sicut  habuimus, 
haberemus,  nichil  vel  modicum  in  talibus  <  faciendis  >  "  forefactis  *" 
pertimescerent  vel  curarent  >.  8.  "<Innuunt>  "  "  Videntur  "  *" 
etiam  amici  nostri  de  curia  "  "  credere  "  ",  quod  adhuc  possessionem 
dicte  Mog(untine)  ecclesie  et  posse  in  ipsa,  licet  in  contrarium  sit 
veritas,  habeamus.  9.  Preterea  retulit  nobis  <  Rodol(fus)  .  . 
clericus  >  "  "  nuncius  **  '^  noster  <  inter  [ce]tera  >  ad  nos  de 
"  "  Moguncia  a  *"  **  dictis  nunciis  rediens,  quod  ipsi  pro  hac  vice 
composicioni  inter  nos  et  provis(um)  Mog(untinum)  ordinande,  ad 
quam  nos  ob  reverenciam  sedis  apostolice  inclinavimus,  intendere 
non  possint  nee  se  intromittere  de  eadem.  "  "  Sup[.  . .  .]')  tunc 
nobis  dicti  nuncii,  quod,  si  eos  secuti  fuissemus,  quod  tunc  negocium, 

pro    qu[o?]    venerint   ['') con]su[m]matum.      <  Ymmo  > 

"  "  "  Ad  quod  '*'*''  conquerendo  dicimus,  quod  nos  "  "  "  et  consili- 
arios  nostros  *"  "  ^ ,  qui  condiciones  personarum  et  statum  parcium 
melius  noveramus,  [••.]')  quasi  dedig[na]bantur,  suis  prudenciis 
emungendo  nimium  innitentes  '*■*''  credendo,  quod  per  dura  verba 
et  aspera  ac  minas,  quibus  utebantur,  se  posse  proficere  in  hoc 
facto,  quod  tarnen  ab  [Ajlamannicorum™),  qui  timorosi  non  sunt, 
condicionibus  est  penitus  alienum,  cum  apud  eos  plus  suavia  quam 

dura   [. . .]   eor[ ]   ac   [ ]    dinoscantur  *"  ^  **  ;    sed    si 

nos  secuti  fuissent   et  nobis  credidissent,  firmiter  tenebamus  et") 


288  ^'■-  462—465 

tenemus,  quod  negocium  ipsum  non  posset  nisi  bono  fine  et  lauda- 
bili  terminatum  fuisse  ^  *■ .  10.  Item  dccanus  Mog(untinus)  noluit 
diem  amicabilem  ex  parte  nostra  sibi°)  nomine  suo  et  aliorum 
oblatam  aliquatenus  acceptare  dicens,  quod,  sive  ad  diem  nobis 
Ping(wiam)  prefixam  veniremus  vel  non,  ipsi  tarnen  .  .  officiati  esse 
velint  et  sint  "^  "*  a  nobis  ^  "  omnimode  absolut!.  Verumtamen  ad 
partes  nostras  Reni  breviter  intendimus  personaiiter  nos  conferre  *■. 
I)  Ueberschr.:  [De]  facto  lega(torum).  -\-  a)  primo  —  penthecostes  auffol.  52>> 
nachgetragen.  -\-  b)  d(einde).  +  c)  darüber  ein  b.  -|-  d)  rechts  darüber  ein 
getilgtes  b.  +  e)  darüber  ein  e.  +  f)  danach  ein  Nachtrag,  wohl  et  est,  ge- 
tilgt. +  g)  durch  am  Anfang  und  Ende  übergeschriebenes  va-cat  getilgt.  + 
h)  Credimus  —  ex  eo  am  linken  Rande  nachgetr.  -\-  h*)  irrig  getilgt.  -\- 
i)  sup.  —  fuisse  am  oberen  Rande  nachgetr.  -}"  k)  5  Worte  unleserlich;  erster 
Buchstabe  s  oder  f  ('fiiisset  ?).  -\-  1)  2—3  unleserliche  Buchstaben.  +  m)  durch 
c  über  n  aus  Alamannorum  korr.  +  n)  Rest  des  1  sichtbar  ;  c  übergeschrieben.  -\- 
o)  aus  sbi  korr. 

1)  verloren;  denn  Nrr.  457 f.,  die  von  dem  hier  wiedergegebenen  ausführlichen 
Bericht  nichts  enthalten,  sind  über  8  Tage  zu  alt  (vgl.  N.  3).  <*>  2)  erwähnt  auch 
in  Nr.  457.  <*>  3)  Mai  24.  oo  4)  Juni  8.  ">  5)  Aprü  17.  «>  6)  Mai  29.  «>  7)  Joh. 
10, 33.  00  8)  verloren.  <»  9)  verloren.  »  10)  Vidal  I  nr.  457,  Riesler  nr.  1681 
(1335  Januar  10)  für  Johannes  Conradi  Christiani  de  Wortbetse.  Der  Vorgang 
(vgl.  über  ihn  K.  Wenck ;  Zcitschr.  d.  Ver.  f.  hessische  Gesch.  XXXVII  251  ff.) 
wird  auch  in  Vidal  II  nr.  8590  (1341  Dezember  12)  erwähnt.  Hier  erhält 
Johannes  Conradi,  Haus-  und  Tischgenosse  des  Kardinals  Annibaldus ,  eine 
Pfründe  in  Hougaerde  (Prov.  Brabant)  ;  er  konnte  nämlich  die  Fritzlarer  Stelle 
nicht  erlangen,  da  ein  Sohn  des  Herrn  de  Liewesten  potentis  in  illis  partibus  in 
dictam  prebendam  se  violenter  intrusit  et  nepotem  dicti  loannis,  qul  gratiam 
.  „^      prosequebatur  eandem,  inhumaniter  interfici  procuravit. 

462.  Stolzen/eis  1337   luni  18. 
Derselbe  ad  perpetuam  rei  memoriam .'   hat  eine  eingerückte   (nur  der 

Anfang  ist  wiedergegeben)  Urkunde  des  Dekans  lohannes,  des  Scolasticus 
Dilmannus  und  des  Kapitels  des  St.  Georgstiftes  in  Lympurg  (Limburg),  die 
von  den  beiden  letzteren  besiegelt  ist,  erhalten  und  stimmt  auf  ihre  Bitte 
SU,  dass  die  Hälfte  der  als  Zehnt  zu  entrichtenden  Früchte  von  der  Flur  des 
Dorfes  Staphele  (Staffel)  bei  Limburg  künftig  zum  gemeinen  Nutzen  von 
Dekan  und  Kapitel  diene.  Siegler:  der  Aussteller.  Litteras  dilectorum  — 
D.  Stolczenvels  XVIII.  die  mensis  iunii  a.  dorn.  1337.  —  K  4^4- 

463.  Etfurt  1337  Juli  5. 
Instrument  des  öffentlichen  kaiserlichen  Notars  Gotfridus  dictus  Zcenraarg 

de  Cycz  (Zeitz)  Mainzer  Klerikers:  a.  —  1337.,  quinta  die  mensis  iulii,  in  qua 
fuit  IIIo  nonas  eiusdera  mensis  iulii,  videlicet  sabbato  proximo  ante  diem  beati 
Kyliani,  eiusdem  diei  circa  horara  3.,  ind.  5.,  pontificatus  —  Benedicti  —  pape 
XII.  a.  3.,  in  estuario  sito  in  ambitu  ecclesie  sancte  Marie  Erfordensis  haben 
die  ehrenwerten  Scolasticus  und  Stiftsherrn  dieser  Kirche  mittels  einer  ein- 
gerückten Erklärung  des  Ersteren  den  bescheidenen  Herrn  Rudolphus  dictus 
Lusse  (o  über  -a),  ihren  bisherigen  Prokurator,  abberufen  und  durch  den  be- 
scheidenen Meister  lacobus  de  Nuenburg  ersetzt.  Zeugen:  die  bescheidenen 
Herren  Henricus  de  Hallis  Stiftsherr,  Theod(ericus)  dictus  Vicztum  Vikar 
von  St.  Severi  in  Erfurt,  Petrus  et  Henricus  dicti  de  Salveld,  Cristanus  de 
Nyhusin    und  Henricus  de   Vipeche    clerici  Moguntine   dyocesis.    —    K  2JJ. 

464.  Erfurt  1337  Juli  5. 
Scolasticus  Henricus,  Kantor  Siffridus   und  das  Kapitel  von  St.  Marien 

in  Erfurt  ernennen  ihren  concanonicus,  den  bescheidenen  [lacobus]  de  Nuen- 
burg Kleriker  Mainzer  Diözese  zu  ihrem  procurator  seu  yconomus  et  nuncius 
specialis  in  allen  Sachen  und  Prozessen  coram  quibusvis  iudicibus  delegatis 
apostolice  sedis  vel  subdelegatis  spiritualibus  seu  mundanis,  mit  bestimmten 
Vollmachten,  besonders  der,  den  von  ihnen  früher  zu  ihrem  Prokurator  be- 
stellten Meister  Rudolphus  dictus  Lusse  (o  über  uj  abzuberufen,  dessen  Auf- 
trag sie  hiermit  ausdrücklich  aufheben.  Zeugen :  die  klugen  und  bescheidenen 
Henricus  de  Hallis  Stiftsherr,  Theod(ericus)  Vicztum  (o  über  u)  Vikar  von 
St.  Severi  in  Erfurt,  Petrus  de  Salvelt,  Cristanus  de  Nihusen,  Heinricus  de 
Vypeche,  Henricus  de  Salveld  und  Gotfridus  de  Zcicze  publicus  notarius  clerici. 


1337  Juni  18— Juli  8 


289 


Siegler:  die  Aussteller  mit  dem  Kapitelsiegel,  quo  utimur  ad  causas.  D. 
Erfo[r]die  a.  dorn.  1337.  sabbato  proximo  ante  Kyliani.  —  K  232  a,  ein- 
gerückt in  Nr.  468. 

465.  1337  Juli  8. 

Ritter  Konrad  von  Esch  bekennt,  dass  Ersbischof  Baldewin 
ihn  sum  Burggrafen  auf  Rauschenberg  eingesetzt  habe. 

K  446^  und  D  9/").  —  Der  Entwurf  K  diente,  übrigens  ohne  Berück- 
sichtigung der  meisten  seiner  Korrekturen,  als  Vorlage  für  die  Fassung  D, 
die  von  vorneherein  abweichend,  dann  durch  zahlreiche  Nachträge  von  L.  noch 
mehr  verändert  und  mit  der  Datierung  versehen  wurde.  Die  Erneuerung 
des  Reverses,  vom  8.  Januar  1340  (Lamprecht  III  nr.  146),  deren  Paragraphen- 
zählung hier  an  den  Rändern  beigefügt  ist,  steht  textlich  zwischen  K  und  D, 
dessen  ursprüngliche  Abweichungen  von  K  meist,  doch  nicht  durchweg  wieder- 
kehren, während  die  Nachträge  alle  fehlen;  es  muss  also  wohl  vor  D  noch 
eine  frühere  Ausfertigung,  vielleicht  ausserdem  eine  im  Anschluss  an  K  an- 
genommen werden. 


K. 
1.  Ego  Conr(adus)  de  Esch  miles 
notum  facio  universis,  quod  reve- 
rendus  in  Christo  pater  ac  dominus 
meus  dominus  Baldew(inus)  . . 
archiepiscopus  Treverensis  me  in 
suum  et  ecclesie  sue  Trever(ensis) 
perpetuum  burggravium  castri  sui 
Ruszenberg  prope  Schonecke'') 
super  Hßndesrucke  et  omnium 
pertinenciarum  ipsius,  quod  sem- 
per  eidem  domino  meo  et  ecclesie 
sue  predicte  contra  quoscunque 
permanebit  ligium  et  aperibile, 
1  constituit  et  prefecit'').  2.  Et 
debebimus  ego  meique  heredes 
burggravii  pro  tempore  dicti  castri 
eidem  domino  meo,  successoribus 
suis  et  ecclesie  sue  predicte  cum 
Castro  huiusmodi  suisque  perti 
nenciis  universis  et  singulis  ut 
fideles  . .  officiati  in  omnibus  obe 
dire,  intendere  et  servire  ipsosque 
cum  ipso  Castro  contra  quoslibet, 
ubi  honore  nostro  salvo  id  facere 
poterimus,  pro  posse  et  efficaciter 
adiuvare.  In  casu  autem,  quo 
ipsos  non  iuvaremus,  tenebimur 
eisdem  aut  cui  id  commiserint, 
idem  castrum  cum  suis  pertinenciis 
ipsorum  nomine  requisiti  resignare 
et  tradere  plene  et  libere  sine 
mora.  Et  poterunt  iidem  dominus 
meus,  .  .  successores  sui  et  sua 
ecclesia  cum  dicto  castro  contra 
quoslibet   pro   eorum   beneplacito 

Nm-a  Alamanniae 


D. 

1.  Ego  Conradus  de  Esch  miles 
notum  facio  universis,  quod  reverendus 
in  Christo  pater  ac  dominus  meus  domi- 
nus Bal(dewinus)  archiepiscopus  Treve- 
r(ensis)  me  in  suum  et  ecclesie  sue  Treve- 
r(ensis)  perpetuum  burgravium  castri 
sui  Ruszenberg  prope  Schonecke  super 
Hundesrucke  et  omnium  pertinenciarum 
SUarum,  quod  "^  castrum  "  semper 
eidem  domino  meo  et  ecclesie  sue  pre- 
dicte ad  omnem  eorum  voluntatem 
contra  quoscumque  permanebit  ligium 
et  aperibile,  constituit  et  prefecit. 
2.  Et  debebimus  ego  meique  < .  .  here-  ' 
des  et>  successores  **  inferius  de- 
Slgnandl  burggravii  pro  tempore 
dicti  castri  eidem  domino  meo,  successori- 
bus suis  et  ecclesie  sue  predicte  cum 
Castro  huiusmodi  suisque  pertinenciis 
universis  et  singulis  ut  fideles  officiati 
in  Omnibus  obedire,  intendere  et  servire 
iposque  cum  ipso  Castro  contra  quoslibet, 
ubi  honore  nostro  salvo  id  facere  poteri- 
mus, pro  posse  et  efficaciter  adiuvare. 
In  ca<!u>su  autem,  quo  ipsos  non  iu- 
varemus, tenebimur  eisdem  aut  cui  id 
commiserint,  idem  castrum  cum  suis 
pertinenciis  ipsorum  nomine  requisiti 
resignare  et  tradere  plene  et  libere  sine 
mora.  Ordinata  autem  concordia 
sive  pace  facta  idem  castrum  nobis 
restitui  debebit  per  nos  tamquam 
eiusdem  burgravios  tenendum  per 
omnia  sicut  prius.  Et  poterunt  iidem 
dominus  meus,  successores  sui  et  sua 
19 


290 


Nr.  465 


omni  tempore  nobis  presentibus 
2  vel  absentibus  se  iuvare.  Nee  debe 
bimus  ipsis  aut  eorum  subditis  ec 
clesiasticis  secularibusve  personis 
aliqua  dampna  seu  molestaciones 
inferre,  "^  contra*^)  eos"^)  facere  '^)  ^ 
nee  rebellare  aut  quomodolibet 
contraire  nee  in  ipso  Castro  aut 
suis  pertinenciis  aliquem  ipsorum 
hostem  admittere  vel  tenere  nee 
sinere,  ut  aliqua  horum  fiant 
vgl.  4  3.  Potero  autem  unum  solum  ex 
meis  heredibus  legitimis  post  me 
burggravium  constituere  dicti 
castri,  qui  omni  eo  iure,  ^  modis'^)  *" 
penis  et  condicionibus  constituere- 
tur,  quibus  iam  ibidem  sum  bürg 
gravius  constitutus.  Et  non  ex- 
tantibus  vel  deficientibus  michi 
heredibus  masculis  debebunt  michi 
filie  in  dicto  burggraviatus*^)  of 
ficio  succedere  ex  facta  michi  iam 
gratia  speciali  sicque  in  ipso  castro 
et  suis  pertinenciis  presentibus  et 
■^  futuris  * )  **  non  sit  nisi  unus 
burggravius  sive  heres.  Nullis 
autem  extantibus  heredibus  legi 
timis  predictum  castrum  cum  omni 
bus  suis  pertinenciis  supra  et  infra 
tactis  ad  dominum  meum  "^  pre 
dictum*^)  ^  et  suam  ecclesiam  li 
bare  devolvetur.  Et  si  inter 
heredes  meos,  quis  eorum  burg- 
gravius dicti  castri  esse  debeat, 
dissensio  forsitan  oriatur,  huius- 
modi  dissensionis  decisio  et  burg- 
gravii  electio  facienda  ex  dictis 
meis  heredibus  ad  dictum  dominum 
meum  et  . .  successores  ipsius  per- 
5  petuo  pertinebunt.  4.  Et  tene- 
buntur  huiusmodi  constituendi  in 
burggravios  seu  dictum  castrum 
adepturiOi  sive  masculi  fuerint 
seu  femelle,  antequam  ad  dictum 
castrum  vel  eius  pertinencias  ad- 
mittantur,  eisdem  modis  et  for- 
mis,  quibus  iam  iuravi,  videlicet 
quod  omnia  et  singula  supra  et 
infra  scripta  observent,  eidem 
domino  meo,  . .  successoribus  suis 


ecclesia  cum  dicto  Castro  contra  quos- 
jlibet  pro  eorum  beneplacito  omni  tem- 
pore nobis  presentibus  vel  absentibus 
se  iuvare.  Nee  debebimus  ipsis  aut  eorum  2 
subditis  ecclesiasticis  secularibusve  per- 
sonis aliqua  dampna  seu  molestaciones 
inferre  »  nee  rebellare  aut  quomodolibet 
contraire  nee  in  ipso  Castro  aut  suis 
pertinenciis  aliquem  ipsorum  hostem  ad- 
mittere vel  tenere  nee  sinere,  ut  aliqua 
horum  fiant.  3.    <  Potero  autem  vgl.  4 

unum  solum  ex  meis  . .  heredibus  legitimis 
masculis  post  me  burgravium  constitu- 
ere dicti  castri,  qui  omni  eo  iure,  ♦ 
penis  et  con<tinenciis>-'  -dicionibus  ^ 
constituetur,  quibus  iam  ibidem  sum 
burgravius  constitutus.  Et  non  extanti- 
bus vel  deficientibus  michi  . .  heredibus 
masculis  debebunt  michi  filie  in  dicto 
biirgraviatus  officio  succedere  ex  facta 
michi  iam  gracia  speciali.  Item  defi- 
cientibus michi  . .  heredibus  tarn 
masculis  quam  femellis  tunc 
Theod(ericus)  et  Henr(icus)  fratres 
mei  "^  eorum  "  que  heredes  legiti- 
mi  masculi  succedent.  Quibus 
deficientibus  filii  duarum  suorum") 
mearum  videlicet  de  Schonecke 
et  de  Orley  legitimi  et  masculi 
in  dicto  burgraviatus  officio  sub 
Omnibus  modis,  penis  et  condi- 
cionibus in  presentibus  litteris 
comprehensis  succedent,  sie  quod 
electio  ex  eisdem  secundum  gradus 
suprapositos  libera  pertineat  ad 
dominum  meum  predictum  ac  suc- 
cessores ipsius  et  ad  ecclesiam 
Trever(ensem)>.  ''Est  autem 
specialiter  ordinatum  et  actum, 
quod  me  decedente  sive  relictis 
heredibus  legittimis  sive  non, 
<quod>  Johannes  de  Schonecke 
armiger  natus  domine  Blancze- 
flors  sororis  mee,  eo')  vero  defi- 
ciente  unus  ex  filiis  eiusdem  lo- 
hannis,  sed  si  ipse  nullum  filium 
reliquerit,  Conr(adus)  frater  eius- 
dem loh(annis),  quo  decedente 
unus  ex  filiis  eiusdem  Conr(adi), 
quod  si  <superstes>  filium  non 


1337  Juli  8 


291 


<jgl.  5 


et  ecclesie  Treverensi  <prestare^) 
corporaliter  iuramenta>  nee  non 
omnes  et  singuli  <insuper>  por- 
tenarii,  vigiles  et  custodes  dicti 
castri  primum  sculteto  monasterii 
in  Meynfelt,  qui  pro  tempore 
ibidem  fuerit,  aut  ei,  qui  ad  hoc 
ex  parte  domini  mei  Treverensis 
deputatus  fuerit,  ipsorum  nomine 
et  deinde  michi  meisque  heredibus, 
antequam  ad  custodiam  dicti  castri 
vel'')  eius  pertinenciarum  vel  ad 
ipsum  castrum  admittantur,  solita 
iuramenta  prestare,  prout  duxerint 
exigendum.  Et  nichilominus,  si 
aliquem  vel  aliquos  de  premissis 
portenariis,  vigilibus  et  custodibus 
ipsis  non  congruere  dicerent,  illum 
vel  illos  post  requisicionem  infra 
mensem  debebimus  totaliter  am- 
movere  aliumque  vel  alios  ipsis 
placentes  "  congruentes  ^ ')  sub  mo- 
dis  et  formis  premissis  instituere 
indilate.  5.  Ceterum,  si  michi 
legitimi  heredes  masculi  non  fue- 
rint  sed  femella,  que  iuxta  premissa 
dictum  burggraviatus  officium 
consecuta  vel  adepta  fuerit,  et 
hanc  matrimonium  contrahere  cum 
aliquo  viro  contigerit  "*  vel  ^  con 
traxerit,  talis  eius  maritus  ad  pre- 
dictum  castrum  vel  eius  pertinen- 
cias  admitti  vel  in  ipso  recipi  non 
debebit,  nisi  prius  similiter  cor- 
poraliter iuret,  quod  omnia  et 
singula  supra  et  infra  scripta  fir- 
miter  observet''),  sicut  et  ipsa 
femella,  eius  uxor,  iurare  tene- 
bitur,  ut  superius  est  pretactum. 
6.  Insuper  deputavi  et  presentibus 
litteris  legitime  assigno  ad  dictum 
castrum  universa  et  singula  bona  •) 
mea  et')  que  omnia  a  domino  meo 
T(reverensi)'^)  et  ecclesia  sua  de- 
scendunt  in  feodum,  necnon  que- 
cunque  bona,  que  ego  aut  mei 
heredes  imposterum  infra  duo 
miliaria  vulgaria  a  dicto  Castro 
ab  omni  parte  circumcirca  con- 
putanda  quocunque  titulo  acquire- 


relinqueret  in  humanis,  tunc  una 
de  filiabus  ipsius,  sed  si  absque 
masculis  et  femellis  decesserit, 
tunc  una  de  filiabus  pretacti  lo- 
hannis,  si  quam  habuerit,  ex  spe- 
ciali  quo  ad  pretactas  femellas 
iam  ipsis  facta  gracia  et  post- 
modum  non  nisi  unus  masculus 
heres  legittimus  alicuius  de  pre- 
tactis  personis  in  dicti  castri 
burggraviatus  officio  succedere 
debeb<it>unt  omni  eo  iure,  penis, 
modis  et    condicionibus  hus 

litteris  comprehensis,  quibus  medi- 
antibus  <tam?>  jam  ibidem  sum 
burgravius    constitutus,  ^  sicque    in 

ipso  Castro  et  suis  pertinenciis  presenti- 
bus et  futuris  non  sit  nec  esse  debe- 
bit nisi  unus  burgravius  sive  heres. 
Et  is  semper  heres  [tejnebitur 
partem  suam  in  castro  de  Sch[on- 

ec]ke    predicto    [ Y)    pars, 

quam    iam    [ Y)   loh(annes) 

et  Co[nradus]  fratres  ibidem 
...]^)<sil>dumtaxat  [...?Y) 
dividi    potuer[.  . .]  parte,    que    ad 

burgravium  de  [ ]^)berg  per- 

venerit  [. .  .]'')us  nullatenus  [di]vi- 
denda  *" .  Nullis  autem  pre<dictis> 
■*  -tactis  personis  "  eitantibus  <. . 
heredibus  legitimis  masculis  vel  fe- 
mellis >  predictum  castrum  cum  Omni- 
bus suis  pertinenciis  supra  et  infra 
scriptis  ad  dominum  meum  predictum 
et  suam  ecclesiam  libere  devolvetur. 
Et  si  inter  memoratOS  <  heredes  > 
meos  <  vel  >  successores  quis  eorum 
burgravius  dicti  castri  esse  debeat,  dis- 
sensio  forsitan  oriatur,  huiusmodi  dis- 
sensionis  decisio  et  burgravii  electio 
facienda  ex  dictis  meis  <  heredibus  et> 
successoribus  secundum  gradus 
suprapositos  ad  dictum  dominum  me- 
um et  successores  ipsius  perpetuo  perti- 
nebunt.  4.    Et    tenebuntur    omneS  5 

*  burgravii  seu  dictum  castrum  adepturi, 
sive  masculi  fuerint  seu  femelle,  ante- 
quam ad  dictum  castrum  vel  eius  perti- 
nencias  admittantur,  eisdem  modis  et 
formis,  quibus  iam  iuravi,  videlicet  quod 
19» 


I 


292 


Nr.  465 


mus,  conparabimus  aut  alias  ad 
nos  coniunctim  aut  divisim  per- 
venerint,  que  eciam  ecclesie  Tre- 
ver(ensi)  feoda  statim'")  erunt  et 
ab  eodem  domino  meo,  successori- 
bus")  eius  et  ecclesia  Trever(ensi) 
in  feodum,  ut  iuris")  et  moris 
est,  recipiemus  et  suscipere  debe- 
bimus  et  tenere.  Que  quidem 
omnia  bona  et  singula  ego  vel 
heredes  mei  predicti  alii  vel  aliis 
in  toto  vel  in  parte  non  infeoda 
bimus  nee  impignorabimus  nee 
alienabimus  quoquomodo,  sed  ad 
ipsum  castrum  Ruszenberg  irre- 
vocabiliter  et  inconcusse  spectare 

8  debebunt.  7.  Tenebimur  eciam 
ego  et  mei  heredes  pretacti,  qui 
pro  tempore  dicti  castri  burg- 
gravii  extiterint,  ipsum  castrum 
in  se  et  in  singulis  eius  partibus 
in  structuris,   bonis  ac  detentibus 

12  perpetuo  conservare.  8.  Et  si 
ego  aut  mei  heredes  pretacti 
contra  premissa  vel  eorum  aliqua 
fortasse,  quod  deus  avertat,  ex- 
cederemus  aut  alias  veniremus 
vel  ea  non  teneremus  aut  si  me- 
moratum  dominum  nostrum,  .  . 
successores  suos  aut  ecclesiam 
Trever(ensem)  in  se  vel  in  suis 
aliqua  dampna,  impedimenta  aut 
contemptum  occasione  pretacti  ex- 
cessus  seu  non  observancie  pre- 
missorura  sustinere  contingeret, 
hos  excessus,  impedimenta  et  con- 
temptum ipsis  emendare  pretacta- 
que  dampna  plenarie  resarcire 
tenebimur  infra  mensem,  postquam 
super  hiis  fuerimus  requisiti.  Alio 
quin  universa  et  singula  bona 
nostra  allodialia  et  ea,  que  ab  ipsis 
dependent  in  feodum  vel  alias  hiis 
litteris  inserta  vel  non,  que  omnia 
auctoritate  propria  sine  iuris  in- 
iuria  extunc  apprehendere  pote 
runt  et  distrahere,  ad  ipsos  sint 
sine  spe  rehabitacionis  legitime 
devoluta.  9.  Voloi")  autcm  et 
eligo    pro    mc  et  heredibus    meis 


omnia  et  singula  supra  et  infra  scripta 
observent,  eidera  domino  meo,  .  .  suc- 
cessoribus  suis  et  ecclesie  Trever(ensi) 
prestare  corporaliter  iuramenta  nee  non  6 
omnes  et  singuli  portenarii,  vigiles  et 
custodes  dicti  castri  primura  . .  sculteto 
Mon(asterii)  in  Meynefelt,  qui  pro  tem- 
pore ibidem  fuerit,  aut  ei,  qui  ad  h<U>oc 
ei  parte  domini  *  •  •  archiepiscopi 
Trever(ensis)  vel  SUe  ecclesie  deputa- 
tus  fuerit,  ipsorum  nomine  et  deinde 
michi  raeisque  . .  <beredibus>  suc- 
cessoribus,  qui  burgravii  in  dicto 
Castro  fuerint,  antequam  ad  custodi- 
am  dicti  castri  seu  eius  pertinenciarum 
vel  ad  ipsum  castrum  admittantur,  solita 
iuramenta  prestare,  prout  duxerint  eii- 
gendum.  Et  nichilominus,  si  aliquem  7 
vel  aliquos  de  premissis  portenariis, 
vigilibus<et>  vel  custodibus  ipsis 
non  congruere  dicerent,  illum  vel  illos 
post  requisicionem  ipSorum  infra  men- 
sem debebimus  totaliter  ammovere  ali- 
umque  vel  alios  ipsis  placentes  sub 
modis  et  formis  premissis  instituere 
indilate.  5.    Ceterum,    si    <  michi  vgl. 

legitimi  heredes  masculi  non  fuerint  sed 
iuxa  premissa ''>femella<,  que> 
iuita  premissa  dictum  burgraviatus  offi- 
cium consecuta  vel  adepta  fuerit  et  hanc 
matrimonium  contrahere  cum  aliquo  viro 
contigerit  vel  contraxerit,  talis  eius 
raaritus  ad  predictum  castrum  vel  eius 
pertinencias  admitti  vel  in  ipso  recipi 
non  debebit,  nisi  prius  similiter  corpora- 
liter "*  domino  archiepiscopo  <  et 
sue  ecclesie  >  vel  cui  aut  quibus 
id  COmmisent  ,  iuret,  quod  omnia 
et  singula  supra  et  infra  scripta  firmiter 
observet,  et  suas  litteras  iuxta 
tenorem  presencium  inde  dederit, 
sicut  et  ipsa  femella  ^eius  uxor>  iurare 
"*  et  facere  tenebitur,  ut  superius 
est  pretactum.  O.    <Insuper  depu-  H 

tavi  et  presentibus  litteris  legitime 
assigno  ad  dictum  castrum  universa  et 
singula  bona  mea  in  Plattene  et 
curiam  meam  "  in  "  Meilich  sitam 
iuxta  Sprenkirsbach  cum  eorum 
pertinenciis    universis   "*  et  singu- 


1337  Juli  8 


293 


pretactis,  quod  in  omnibus  et  sin- 
gulis  casibus  premissis,  ubi  requiri 
debebimus,  sufficiat,  quod  huius- 
modi  requisicio  fiat  nobis  aut  uni 
ex  nobis  personaliter  aut  coram 
seu  ante  castrum  prefatum  doloi) 
et  fraude  cessantibus  in  omnibus 
13  et  singuHs  antedictis.  10.  Hec 
omnia  et  singula  superius  con- 
scripta  pro  me  et  heredibus  meis 
promisi  ac  presentibus  promitto 
necnon  iuravi  iuramento  corpora- 
liter  prestito'')  rata  et  firma*) 
inviolabiliter  observare  nee  contra 
ea  venire  per  me  vel  alios  aliquo 
exquisito  ingenio  vel  colore  publice 
vel    occulte.  //.    In    quorum 

testimonium  et  cetera. 


hs  ,  »  que  omnia  a  doraino  meo  * 
et  ecclesia  sua  descendunt  in  feodura, 
necnon  >  "^  Insuper^)  lohannes  et 
Conr(adus)  de  Schonecke  fratres 
predicti  de  consensu  **  "^  pretac- 
te  "  "  matris  eorum  <predicte> 
et  aliorum,  quorum  interest,  bona 
sua  allodialia  infrascripta  videlicet 
curtim  dictam  zum  Koden  prope 
Esch  sitam  cum  terris  arabilibus, 
pratis  et  omnibus  suis  pertinenciis 
ad  decem  libratas  terre  annuatim 
estimatam,  item  curiam  suam  in 
Alkene  cum  vineis  et  aliis  perti- 
nentibus  ad  eandem,  <  quam  > 
que  a  Gerlaco  dicto  Mordelin 
armigero  dinoscitur  conparata, 
■^  "^  similiter  ad  decem  libratas 
terre  estimata  annuatim  "  " ,  item 
curiam  sive  domum  suam  '^'^in**' 
**  "  sitam  ^  ^   cum    vi- 


Bopard(ia) 

^neis,  censibus  et  aliis  pertinenciis 

spectantibus  ad  eandem  ad  <  decem  >  "*  "*  duodecim  **  "  libratas 
terre  annuatim  estimatam  <  ad  pretactum  castrum  de  Ruschen  > 
memorato  domino  meo  archiepiscopo  et  ecclesie  sue  Trever(ensi) 
predicte  supraportaverunt  et  legitime  resignarunt  et  eisdem  bonis 
a  dicto  domino  meo  in  feodum  <  susce  >  dependentibus  et  sus- 
ceptis  ea  ad  dictum  castrum  de  Ruzze(m)berg  perpetuo  deputarunt 
et  nichilominus  mille  clippeos  aureos  monete  regis  Francie  bonos 
et  legales  pro  conparandis  et  emendis  "  "^  de  consilio  et  assensu 
dicti  domini  archiepiscopi  "  "  bonis  allodialibus  coniunctim  vel  divisim, 
quantocicius  unquam  fieri  poterit,  ad  dictum  castrum  similiter  depu- 
tandis  et  perpetuo  spectare  debentibus  in  domum  fratrum  ordinis 
beate  Marie  Theuthonicorum  actualiter  deposuer(un)t  sub  fra- 
trum custodia  eorundem,  a  quo  quidem  loco  pretacta  pecunia 
"^  "^  in  toto  vel  in  parte  ^  ^  recipi  vel  amoveri  non  debebit  nisi 
pro  pretactis  bonis  "*  *"  emptis  **  " ,  ut  premittitur,  persolvendis  ^ . 
"  Item  *■  quecunque  bona  <  alü  >  "^  alüs  dominis "  non  infeodata, 
que  egfo  aut  naei  "^  successores  pretacti  ^  <heredes>  inposterum  infra 
duo  miliaria  vulgaria  a  dicto  Castro  ab  omni  <  tempore  >  ■*  parte  **  circum- 
circa  conputanda  quocunque  titulo  acquiremus,  conparabimus  aut  alias  ad  nos 
coniunctim  aut  divisim  pervenerint,  que  eciam  ecclesie  Trever(ensi)  feoda  ligia 
statim  erunt  et  ab  eodem  domino  meo,  successoribus  eius  et  ecclesia  Trever(ensi) 
■^  ego  et  dicti  mei  successores  "  in  feodum  huiusmodi,  ut  iuris  et  moris 
est,  recipiemus  et  suscipere  debebimus  et  tenere.  Que  quidem  bona  omnia  et 
singula  ego  et  <heredes>  "*  SUCCessores  **  mei  predicti  alü  vel  aliis  in 
toto  vel  in  parte  non  infeodabimus  nee  *  alienabimus  quoquomodo,  sed  ad  ip- 
sum  castrum  Ruszenberg  integre  et  sine  <seccione>  "^  divisione  quali- 
bet**  debebunt  perpetuo  permanere  <*  inconcusse  spectare  debebunt.> 
7.     Tenebimur   eciam   ego    et   mei    ..<heredes>    "*  successores  *"    pretacti,  <y 


■ 


294  ^'■-  466—467 

qui  pro  tempore  dicti  castri  burgravii  extiterint,  ipsum  castrum  in  se  et  in 
singulis  eius  partibus,  in  structuris,  bonis  ac  detentibus  perpetuo  conserrare. 
8.  Et  si  ego  aut  raei  ..<heredes>  SUCCessores  pretacti  contra  \>Te- 12 
missa  vel  eorum  aliqua  fortass(e),  quod  deus  avertat,  excederemus  aut  alias 
Teniremus  vel  ea  non  teneremus  aut  si  memoratum  dominum  nostrum,  . .  suc- 
cessores  suos  aut  ecclesiam  Suam  Trever(ensem)  in  se  vel  in  suis  aliqua 
dampna,  impedimenta  aut  contemptum  occasione  <  pretacti  >  huiusmodi 
excessus  seu  non  observancie  premissorum  sustinere  contingeret,  hos  eicessus, 
impedimenta  et  contemptum  ipsis  emendare  pretactaque  dampna  plenarie  resar- 
cire  debebimuS  infra  mensem,  postquam  super  hiis  fuerimus  requisiti.  Alioquin 
universa  et  singula  bona  nostra  "^ ,  quibuscumque  noiTiinibus  censeantur  *■ 
<allodialia  et  ea>,  que  ab  ■<  ipsis  dependent  in  feodum  vel  alias  •,  que 
omnia>  "^  aliis  dominis  in  feodum  non  dependent  <,  quocumque  no- 
mine censeantur  >,  que  auctoritate  propria  sine  iuris  iniuria  extunc 
apprehendere  poterunt  et  distrahere,  ad  ipsos  "^  dominum  archiepiscopum 
ac   suam   ecclesiam  ^    sint  sine  spe  rehabitacionis  legitime  devoluta.  9. 

Volo  autem  et  eligo  pro  me  et  meis  .  .  <  heredibus  >  successoribus  *" 
pretactis,  quod  in  Omnibus  et  singulis  casibus  premissis,  ubi  requiri  debebimus, 
sufficiat,  quod  huiusmodi  requisicio  fiat  nobis  aut  uni  ex  nobis  personaliter  aut 
coram  seu  ante  castrum  prefatum.  Renuncio  insuper  pro  me  <  et  >, 
meis  .  .  heredibus  "^  et  successoribus  "  omni  iuris  canonici  et  civilis 
necnon  consuetudinarii  beneficio  et  auxilio,  per  que  contra  pre- 
missa  possemus  in  aiiquo  relevari.  10.  Hec  omnia  et  singula  superius  13 
conscripta,  que  de  consensu  predictorum  <  fratrum  meorum  ac  ali- 
orum  >  "^  successorum  "  meorum  <  heredum  >  expresso  et  libero 
processerunt,    pro    me    et    eisdem    meis  <  fratribus    et    heredibus  > 

successoribus  promisi  ac  presentibus  promitto  necnon  iuravi  et  iuro 
iuramento  corporaliter  per  me  prestito  rata  et  firma  inviolabiliter  ob- 
servare  nee  contra  ea  venire  per  me  vel  alios  aiiquo  exquisito  ingenio  vel 
colore  publice  vel  occulte  dolo  et  fraude  cessantibus  in  omnibus  et  singulis  ante- 
dictis.  //.  In  quorum  omnium  testimonium  <  et  cetera  >  evidens  at- 
que  robur  sigillum  meum  presentibus  est  appensum.  12.  Nos 
quoque  <  Theod(ericus)  et  Henr(icus)  fratres  >  ■*  Blanczeflors, 
Johannes  et  Conr(adus)  de  Schonecke "  predicti  recognoscentes 
omnia  et  singula  premissa  de  nostro  expresso  consensu  et  libero 
processisse  **  ea  "  "*  eciam  nos  duo  fratres  iam  dicti "  *"  iuravimus 
et  in  hiis  scriptis  iuravimus  pro  nobis  a[tque?]  nostris  heredibus  et 
successoribus  universis  nos  velle  ac  debere  ea,  prout  conscripta  sunt 
superius,  rata  et  [g]rata  tenere  et  fideliter  cunctis  temporibus  obser- 
vare  et  in  horum  evidenciam  ^  sigilla  nostra  una  cum  sigillo  domini 
Conradi  <fratris>  "*  avunculi  "  nostri  pretacti  eciam  appendimus  ad 
presentes  et  nichilominus  nos  <  tres  fratres  predicti  >  "  Conr(adus) 
de  Esch,  Blanczeflors,  loh(annes)  et  Conr(adus)  predicti  *"  rogavimus 
et  in  hiis  scriptis  rogamus  nobilem  virum  dominum  lohannem  de 
Brunshorn,  Paulum'')  de  Eych,  Wilhelmum  de  Orley,  Conradum  de 
Lozenich  ■*  et  c(eteros)  "  milites  <  necnon  lohannem  et  Conradum 
de  Schoneck  armigeros>  sigilla  sua  in  premissorum  evidens 
testimonium  eciam  appendere  ad  presentes.  Et  nos  <  tales  > 
Ioh(annes  de  Brunsh(orn)  et  cetera  recognoscimus,  quod  ad  preces 
dictorum  <  trium  fratrum  >  sigilla  nostra  presentibus  appendimus 
in  testimonium  evidens  omnium  premissorum. 


1337  Juli  17-21  295 

Datum  et  cetera  "anno  domini  M^CCCXXXVII.  die  VIII. 
mensis  iulii '' . 

I)  am  Rande  tu  K:  Constitutio  perpetui  burgravü  (über  getilgtem  vicarü 
nachgetragen)  cum  variis  condicionibus,  quam  d  i  c  t  a  v  i.  -\-  II)  Ueberschrift 
in  D:  Perpetuus  burgraviatus.  +  a)  dazu  am  Rand  die  Glosse  L.s:  Hoc 
semper  ponendum  est,  quia  in  posterum  alias  nesciretur,  ubi  talia  (?)  num(er)ita  (?) 
essent.  +  b)  aus  perfecit  korr.  +  c)  von  L.  nachgetragen,  -j-  d)  aus  hug- 
graviatus  korr.  -\-  e)  von  L.  in  freigelassener  Lücke  nachgetragen.  -\-  f)  von 
L.  aus  adeptum  korr.  +  g)  von  L.  aus  prefate  korr.  -\-  h)  davor  ipsum  castrum 
getilgt.  -{-  i)  über  nicht  getilgtem  placentes  von  L.  nachgetragen.  ~\-  k)  aus 
observent  korr.  +  I)  danach  Auslassungszeichen,  doch  kein  entsprechender 
Nachtrag.  +  ni)  stat.  er.  über  getilgtem  facere  von  L.  nachgetragen.  +  ") 
suc  aus  suis  korr.  -\-  o)  von  L.  aus  ius  korr.  -j-  p)  dazu  die  Randglosse  L.s: 
Item  renunciet  (aus  renunciat  korr.)  omnibus  actionibus ;  item  feoda  antiqua 
scribantur.  -f  q)  dazu  die  Randglosse  L.s:  Item  renunciet  iuris  auxiliis  etc. 
+  r)  aus  prestita  korr.  -\-  s)  aus  firmo  korr.  ~|-  t)  eo  —  personis  ursprüng- 
lich nach  in  dicti  castri  —  constitutus  durch  Verweisung  umgestellt.  -\- 
u)  lies  sororum.'  +  v)  unleserlich.  +  w)  Ins.  —  debentibus  von  anderer 
Hand.  -\-  x)  Paulum  de  Eych  ursprünglich  nach  Wilh.  de  Orl.,  durch  Ver- 
weisung umgestellt. 

466.  J337  Juli  17. 
Der  Offizial  der  Propstei  von  St.  Bartholomäus  in  Frankfurt  ('Franken- 

vordensisj  bekennt,  dass  vor  ihm  lacobus  de  Nuenburg  Stiftsherr  von  St.  Marien 
in  Erfurt,  Prokurator  der  ehrenwerten  Herren  Scolasticus  Henricus,  Kantor 
Siffridus  und  des  Kapitels  dieser  Kirche  den  Rudolphus  de  Seiheim,  den 
Ueberbringer  dieses  der  Nr.  464  als  Transfix  beigefügten  Briefes,  zu  seinem 
Prokurator  substituiert  hat.  D.  a.  dom.  1337.  feria  5.  proxima  post  divisionem 
apostolorum.  —  K  2J2  b,  eingerückt  in  Nr.  468. 

467.  Koblens  [1337]  Juli  21. 
Der  Kleriker  Gerlach  berichtet  Meister  Rudolf  Losse  über 

seine  Erlebnisse  am  Hofe  Heinrichs  von  Mains. 

D  l6o^)  (Original  auf  Papier,  mit  grünem  Siegel,  von  dem  noch 
Spuren  sichtbar,  verschlossen  geivesenj  =  Sauerland  III  nr.  1115  fehlerhaftes 
Bruchstück  (c.  1—3  Mitte  [en.oia.v\]). 

Graciose   domine  mil  /.    Noveritis,    quod  litteras  vestras 

et  domini  Dythm(an)  ac  etiam  Theod(erici)  *)  "^  cum  pecunia  *" 
Witechoni  presentavi,  qui  <  {uit>  citacionem  in  causa  Asch(affen- 
burgensi)  apud  se  habet  expeditam  et  vobis  quantocius  destinabit. 
Et  de  huiusmodi  presentacione  recepi  de  sua  manu  unam  cedulam, 
quam  vobis  mitto  presentibus  interclusam ').  "^  Et  oblitum  est  in 
cedula  de  littera  domini  Dythmari  pro  Ebirh(ardo)  scripta '),  quam 
apud  Withechonem  reliqui,  quia  non  credebam  dominum  archi- 
episcopum  in  Frankenv(ord)  sed  in  Oppinhei(m)  invenire  et  dice- 
batur,  quod  deberet  Pigw(iam)'')  venire  altera  sequente  die,  quod 
non  fuit  factum " .  2.  Item  fui  apud  legatos  eis  vestrum  et 
meum  negocium  exponendo  et,  quanto  caucius  et  melius  potui, 
apud  eos  egi  et  primo  apud  dominum  Guig(onem),  qui  respondit, 
quod  libenter  vellet  facere,  quicquid  posset  cum  conveniencia  et 
honore,  postea  domino  N(icolao),  qui  non  multum  graciose  respon- 
dit. Tandem  venerunt  ad  invicem,  ubi*)  iterum  insteti.  Tunc 
predictus  dominus  N(icolaus)  ex  parte  ipsorum  amborum  respondit, 
quod,  quamdiu  principalia,  pro  quibus  ad  partes  venissent,  expedita") 
forent,  nee  vobis  nee  me  neque  aliquo  domini  Trever(ensis) 
familiari'^)  possent  aliquid  expedire.  3.  Tunc  ulterius  ivi  versus 
Frank(enford),  ubi  dominum  archiepiscopum  inveni,  a  quo  dominus'') 
. .  decanus  Erford(ensis)   et   dominus   de   Bebenb(ur)g   recesserant 


296  ^''-  468-469 

et  similiter  dominus  de  Wischer(ad),  et  nullus,  quibus  de  negociis 
vestris  promovendis  scripsistis  apud  dominum  archiepiscopum,  ibi 
erat  nisi  dominus  decanus  Mogunt(inus),  quem  rogavi  et  sibi  vestra 
negocia,  prout  expedire  videram,  enodavi.  Qui  respondit,  "*  quod  *" 
multum  libenter  ea  vellet  promovere,  sed  quod  ego  viderem,  ut 
non  canem  dormientem  excitarem.  <  Sed  >  Et  cum  hoc  audivi, 
ego  de  suo  consilio  dicta  negocia  vestra  nulli  de  cetero  explicavi. 
3.  Fui  eciam  ibidem  in  Frank(enford)  apud  decanum  Asch(affen- 
burgensem),  quem  rogavi  ex  parte  vestri,  "*  ut  ipse  *■  pro  fructibus 
vobis  ad  exitum  biennii  dimittendis  apud  suum  capitulum  laboraret 

<  Qui  respondit  >  sibi  causam  ut  pote  ■*  de  ^  annis  episcopalibus 
assignando.  Qui  dixit  <  quod  s>  et  hoc  iurando  affirmavit,  quod, 
si  essetis  frater  suus,  non  posset  aliter  ordinäre,  quia  talis  con- 
suetudo  esset  a  longis  temporibus  in  eorum  ecclesia  observata, 
quando  archiepiscopus  äecesserit,  quod  statim  anni  fabrice  et  de- 
functi<per>  re  "  ci  **  perentur  etiam,  quantumcumque  modicum 
vel  multum  de  tempore  annorum  biennalium  superesset.  Et  rogari 
vos  fecit,  ut  vobis  non  displiceret  expectare,  quia,  quantum  vobis 
modo  de  tempore  defalkare<n>tur,  tanto  cicius  anni  defuncti  et 
fabrice  finirent,  et  quia  eciam,  ut  prefertur,  de  hoc  non  posset 
aliter  ordinäre.  Item  dixi  sibi  de  statu  ^)  cause,  quod  statim 
speraretis  causam  terminare  et  quod  informaret  vos  de")  super 
declaracione  expensarum  facienda.  Tunc  dixit,  quod  <p.^>  habita 
sentencia  placeret  sibi,  quod  "  ipsa  ^  causa  aliquantulum  propter 
quasdam  certas  causas')  protraheretur.  Item  si  aliquid  superesset 
de  fructibus  vestre  prebende,  dixit,  quod  vellet  videre  apud  dominum 
C(onradum)  Spygel  et  quidquid  superesset,  vobis  vellet  cum  certo 
alias  transeunte  nuncio  destinare.  4.  Preterea  ego  cum  magna 
difficultate  per  dominum  . .  decanum  Mogunt(inura)  meum  negocium 
magistro  C(onrado)  de  Geylinhei(m)  exposui,  qui  statim  gratanter 
me  recepit  <sed  ne>  et  volebat  michi  in  Pigw(ia)'')  unum  equum 
emisse ').    Sed  nescio,  quomodo  acciderit,  si  per  <  vos  >  *  vestros  *' 

<  et  >  "^  vel  **  domini  Trever(ensis)  emulos  factum  fuerit:  quando 
predictus  magister  Conr(adus)  debebat  loqui*^)  domino  archiepi- 
scopo  de  me,  ipse  dominus  archiepiscopus  respondit,  quod,  quia 
dominus  Trever(ensis)  et  vos  sui  fuissetis  et  adhuc  essetis  ad- 
versarii,  non  videretur  sibi  expedire.  Quod  retulit  michi  dictus 
magister  Conra(dus).  5.  Et  tunc  sequebar  turbatus  usque  Lon- 
stein**),  ubi  tunc  supradictus  dominus  decanus  Mogunt(inus)  hoc 
impedimentum  apud  dominum  archiepiscopum  et  magistrum  C(on- 
radum)  predictos  removit  et  iniunctum  fuit  michi  ibidem,  quod 
durante  ista  <[. .  .]core''*)  >  discordia  seu  quamdiu  domini  nostri  non 
essent  concordati,  quod  non  deberem  de  secretis  domini  Treve- 
r(ensis),     vestris    vel    <  quusvi  >    quorumvis    suorum    familiarium 

<  deberem  >  aliqua  recipere  vel  tractare.  Quod  michi  assumpsi 
et  adiunxi  ■*  et  rogavi",  quod  de  preteritis  numquam  me  stimula- 
rent  seu  me  <  cum  >  cum  eis  onerarent  et  haberent  verbis  et 
operibus  supportatum.  <  Sed  >  Et  sie  fecerunt  me  apud  eos 
permanerc.  Attamen  adhuc  timeo  de  emulis  supra  modum. 
6.  Unde,  domine  karissime,  instantissime  vos  exoro,  quod  *  propter 


1337  Juli  24—25  297 

deum  ^  de  cetero  niichi,  antequam  dicti  domini  archiepiscopi  ad 
amiciciam  reponantur,  nullas  velitis  litteras  destinare,  quia,  si 
fieret,  posset  michi  in  periculum  non  solum  promocionis  sed  et 
corporis  redundare.  Sed  cum  ipsi  domini  archiepiscopi  concordati 
fuerint,  tunc  vobis  cum  corpore,  anima  et  rebus,  ut  teneor,  volo 
esse    perpetue*^)    obligatus.  7.    Ceterum    "^queso*",    excusetis 

me  apud  dominos  meos  dominos,  Dyth(marum)  specialiter  et 
apud  alios,  quod  ita  recessi,  quia  nescivi  nee  potui  de  "^  istis  ^ 
futuris  aliquid  divinare.  Et  spero,  quod  honori  meo  erga  dominum 
Trever(ensem)  vos  et  omnes  alios  velim  in  omnibus  precavere. 
Mitto  vobis  equum  vestrum  "^  sub  meis  expensis  ^  et  memorialia, 
que  michi  dedistis.  Et  vobis  uberrimas  et  humilimas'')  apud  deum 
et  homines  de  impensis  michi  beneficiis,  ut  dignum  est,  refero 
actiones.  Tarnen  rogo,  ut  placeat  vobis  adhuc  "  ad  *"  aliquos  dies 
ista  apud  vos  tenere  et  dicere  loh(anni)  seu  Hennekino  de  Isnach, 
ut  sociis  dicat  servicium  meum')  meis  sociis'^)  et  quod  ego  eos 
fecerim  salutifere  salutare. 

Scriptum  Confluen(tie)  feria  secunda  ante  diem  beati  lacobo''). 
Gerlacus. 

Item  omnino  et  ante  omnia  consulo  salvo  consilio  saniori, 
quod  omnibus  modis  et  viis,  quibus  poteritis,  ad  hoc  intendatis, 
ut  domini  Mogunt(inus)  et  Trever(ensis)  ad  amiciciam  revocentur, 
quia  alias  vobis  timeo  —  "  quod  deus  avertat "  I  —  preiudicia 
<"*  avertat  *">  generari,  que  eciam  debetis,  ubicumque  poteritis, 
in  tempore,   si  esse  poterit,  prevenire. 

Adresse:  Honorabili  viro  domino  magistro  Rodol(pho)  domini 
Trever(ensis)  clerico  suo  domino  gracioso. 

I)  Ueberschr,:  Regraciatoria  Gerlaci  Scolaris  et  clerici  mei,  postquam  venit 
in  servicium  Mog(untinum).  -f"  a)  ^^orr.  -\-  V)  fehlt  non.  -|-  c)  ans  familiäre 
korr.  +  d)  aus  domino  korr.  -\-  e)  tu  aus  b  korr.  +  f)  aus  causam  ?  korr. 
-\~  g)  aus  loquo  korr.  -\-  h)  vor  o  ein  oi  ?  getilgt.  +  h*)  nicht  rancore.  -|- 
i)  aus  meis  korr.  +  k)  D. 

1)  verloren.  «>  2)  wohl  sprichwörtliche  Redensart. 

468.  1337  Juli  24. 
Der  Offizial  der  Trierer  Kurie  vidimiert  die  eingerückte  Nr.  464  und 

das  daran  hängende  Transfix  Nr.  466.  Siegler:  der  Aussteller.  Sub  a.  — 
dorn.  1337.  die  mensis  iulii  24.  —  K  2J2. 

469.  Trier  1337  Juli  25. 
Der  [kaiserliche]  öffentliche  Notar  Theodericus  bezeugt,  dass  a.  1337., 

die  25.  mensis  iulii,  hora  quasi  9.  eiusdem  diei,  ind.  4.,  pontificatus  —  Benedieti 
—  pape  duodecimi  a.  3.  in  priori  camera  capellanorum  domini  archiepiscopi 
Treveren(sis)  sita  in  pallacio  eiusdem  vor  ihm  der  ehrenwerte  Herr  und  Meister 
Rudolphus  dictus  Lusze  Stiftsherr  zu  St.  Marien  in  Erfurt  die  folgende  Er- 
klärung vorgelegt  und  verlesen  hat:  R.,  nach  dem  Tode  des  Herrn 
lohannes  de  Aquis  bepfründeten  Stiftsherrn  zu  St.  Marien  rechtmässig  in  den 
Besitz  von  dessen  Stelle  und  Pjründe  gelangt  (vgl.  Nr.  435),  vom  Kapitel 
urkundlich  (unbekannt)  sowie  auch  von  Anderen  anerkannt  und  von  den 
ehrenwerten  Herren  Scolasticus  (anstatt  des  abwesenden  Dekans)  und  Kapitel 
zu  deren  Prokurator  für  ihre  Appellation  beim  apostolischen  Stuhle  gegen 
die  Ansprüche  des  nun,  wie  es  heisst,  verstorbenen  Klerikers  Mainzer  Diözese 
Hermannus  de  Worbisze  auf  Jene  Pfründe  urkundlich  (Nrr.  440 — 442,  vgl.  438) 
ernannt,  jetzt  aber,  wie  er  am  23.  Juli  erfahren,  von  denselben  laut  Nrr.  463 f. 
dieses  Auftrags  aus  ihm  unbekannter  Veranlassung  wieder  entkleidet,  ver- 
weigert seine  Zustimmung  und  widerspricht,  da  es  .sich-  zugleich  um  seine 
eigene  Angelegenheit  handele,    die  dank    seinen  Bemühungen    bei  der  Kurie 


I 


298  Nr.  470—472 

und  ander-wärts  bereits  mehrere  Stadien  dnrchlanjeu  (ad  plures  actus  in  eodcm 
negocio  est  processum^  und  ihm  noch  nicht  erstattete  Unkosten  verursacht 
habe.  Zeugen:  die  ehrenwerten  magistri  Wykerus  de  Birgele,  Wernherus  de 
Cassele  capellani  domini  Treverensis  und  die  bescheidenen  Rudolfus  de  Sei- 
heim, Nycholaus  de  Indagine,  lohannes  clericus  magistri  Rudolph!  Lusse, 
lohannes  de  Appychenelle  laicus.  —  D  IJ4  (Entwurf  auf  Pergament ;  die 
Invokation  vorgefertigt  und  samt  den  ersten  9%  Zeilen  von  L.s,  der  Rest  von 
anderer  Hand). 

470.  1337  Juli  24. 
Bertholiniis  und  lohannes  von  Gottes  Gnaden  Propst  und  Dekan   sowie 

das  Kapitel  der  Mainzer  Kirche  bestellen  den  bescheidenen  Hugo  de  Luczeln- 
burg  (o  über  w)  Vikar  ihrer  Kirche  zu  ihrem  und  ihrer  Kirche  syndicus  et 
procurator  ac  nuncius  specialis,  geben  ihm  juristische  Vollmacht  und  ver- 
sprechen, seine  Handlungen  anzuerkennen  ;  den  Ebirnandus  Vikar  ihrer  Kirche, 
ihren  bisherigen  syndicus  seu  procurator,  rufen  sie  ab.  Siegler:  die  Aus- 
steller mit  dem  Siegel  des  Kapitels  ad  causas.  Actum  et  d.  a.  dorn.  1337. 
9.  kal.  aug.  —  Orig.  (mit  beschädigtem  abhängendem  Siegel)  in  München, 
Mainz  Erzst.  fasc.  80. 

471.  Strassburg  [1337]  Juli  27. 
Bischof  Berthold  von  Strassburg   unterrichtet  den   Ers- 

bischof  Heinrich  von  Mains  über  die  Appellation  des  sunt 
Dompropst  gewählten  Ulrich  von  Signau  an  den  römischen 
Stuhl. 

Orig.-Brief  (3  mal  längs  und  5  mal  quer  gefaltet,  verschlossen  gewesen, 
mit  Schnitten,  doch  ohne  Siegelspur)  in  München,  Mainz -St.  Alban  fasc.  17 
(Abschr.  von  E.  Boer).  —  Zur  Sache  vgl.  Müller  IJ  101,  Leupold  97 ff.,  woraus 
sich  die  Einreihung  ergibt. 

Reverendo  in  Christo  patri  ac  domino  suo  domino  Heinrico 
sancte  Maguntine  sedis  archiepiscopo  sacri  imperii  per  Germaniam 
archicancellario  Bertholdus  dei  et  apostolice  sedis  gracia  epi- 
scopus  Argent(inensis)  cum  omni  reverencia  et  honore  se  ipsum. 
/.  De  benignitatis  vestre  response ')  super  facto  prepositure  ec- 
clesie  nostre  Argent(inensis)  et  aliis,  quos  semper  in  vobis  inveni- 
mus,  favoribus  graciosis,  ad  graciarum  vestre  paternitati  assurgimus 
actiones  de  iocundo  introitu  vestro  ad  municiones  sedis  Maguntine 
merito  gratulantes,  cum  semper  dominacionis  vestre  felicem 
desideraverimus  progressum,  quem  et  nunc  cum  effectu  sensimus 
domino  annuente.  2.  Verum  cum  domini  . .  iudices  sedis  vestre 
in  negocio  eodem  in  inicio  ante  omnem  alium  actum  nobis  et  aliis 
inferioribus  nobis  inhibuerint  contra  iura,  ab  eadem  inhibicione  ex 
causis  iustis  et  legitimis  est  per  Ulricum  de  Sigenowe")  electum 
ad  preposituram  predictam  ad  sedem  apostolicam  appellatum,  ex 
eo  quod  appellacio  huiusmodi  extraiudicialis  fuit,  in  qua  non  licet 
inhibere  pendente  lite,  ne  inferiores  suo  iure  utantur,  item  quia 
ab  inferioribus  episcopi'')  ommisso'')  medio  non  licet  ad  sedem 
metropoliticam  appellare,  item  quia  causam  huiusmodi  ante  omnem 
eleccionem  propter  occupaciones  nostras  perite  persone  commisimus 
non  suspecte,  item  quia  omnibus  aliis  cessantibus  et,  si  iusta  et 
legitima  fuisset  appellacio,  ante  terminum  citacionis  et  antequam 
videat  iudex  appellacionis,  an  appellatus  aliquid  proponat,  per  quod 
appellacionem  vel  iudicis  appellacionis  iurisdiccionem  elidat,  et 
antequam  hiis  cessantibus  appellacionem  receperit  ut  probabilem 
et  de  ea  saltem  per  libelli  oblacionem  cognoscere  inceperit,  an 
sit  vera,   inferiori  iudici  inhibere'')  non  potest.         3.   Unde,  cum 


1337  Juli  24— August  27  299 

pars  ipsius  Ulrici  adeo  sit  gravata,  paternitatis  vestre  reverenciam, 
quantum  est  possibile,  deprecatnur,  quatenus  huinsmodi  appellacioni 
ob  reverenciam  sedis  apostolice  vestra  benignitas  dignetur  deferre, 
ut  nostra  semper  vestris  obtemperent  beneplacitis  servicia  et 
labores  vel  saltem  vestra  non  turbetur  reverencia,  si  ex  hüs  causis 
in  hoc  casu  vestrum  declinatur  examen.  4.  Paternitäten!  vestram 
diu  felicibus  optamus  proficere  incrementis. 

Datum  Argentine  die  dominica  post  diem  beati  lacobi  apostoli. 

Rückwärts:   Reverendo   in  Christo   patri  ac   domino  nostro 
gracioso   domino    Heinrico   sancte   sedis   Moguntine    archiepiscopo 
sacri  imperii  per  Germaniam  archicanceliario. 
a)  über  no  ein  us  -  Haken.  -\-  b)  Orig. 

1)  unbekannt. 

472.  Trier  1337  August  27. 

Erzbischof  Baldewin  an  alle  Getreuen  Christi:  Leute  der  Gemeinde 
von  Valvey  (Valwig),  die  ihm  geistlich  und  weltlich  untersteht ,  haben  geklagt, 
dass  ihr  Dorf  mit  seiner  St.  Martinskirche  oder  -Kapelle  von  der  Mutterkirche 
in  Pruche  {'Prutche,  Priityche ;  Bruttig)  so  weit  entfernt  sei,  dass  prepediente 
via  intermedia  aspera,  stricta  et  saxosa  et  niaxime  tempore  hyemali  lubrica 
et  inundante  Moselle  fluvio  periculosa  die  Teilnahme  am  Gottesdienst  nur 
selten  möglich  sei  und  Mancher  ohne  Empfang  der  Sakramente  sterben  müsse, 
dass  sie  ausserdem  bei  ihrer  Anwesenheit  in  B.  von  Seiten  der  dortigen 
■weltlichen  Vögte  ad  secularia  iudicia  et  placita  gezogen  worden  wären.  Darum 
trennt  der  Erzbischof  die  Kirche  von  V.  von  ihrer  Mutterkirche  zu  B.  und 
erhebt  sie  zur  Pfarrkirche  mit  einem  eigenen  parochialis  presbyter,  der  die 
Seelsorge  üben,  die  Sakramente,  das  Baptisterium  und  den  Friedhof  ver- 
walten sowie  seine  eigene  Synode  und  2  testes  synodales  besitzen  soll;  die 
Präsentation,  die  Baldewin  dieses  Mal  selbst  ausübt,  soll  künftig  dem  Pfarrer 
von  B.  zustehen ;  B.  behält  seine  alten  Besitzungen  und  Einkünfte  mit  Aus- 
nahme der  Funeralien  und  Oblationen,  die  künftig  der  Kirche  von  V.  selbst 
gemacht  werden ;  dieser  hat  die  Gemeinde  von  V.  ausserdem  jährlich  10  Ohm 
Weines  geschenkt,  nämlich  5  Ohm  und  2  Lasten  vulgo  dictas  bürden  von 
8  Stücken  (peciej,  deren  1.  in  Dydeley,  das  2.  apiid  Werholcze,  das  3.  apud 
Hurtelberg,  das  4.  apud  fontem  dictum  bi  (e  über  {)  der  Eych,  das  5.  apud 
Indaginera,  das  6.  apud  Palmenberg,  das  7.  apud  Dunnevol,  das  8.  apud  Arde 
liegt,  3  Ohm  von  2  Stücken  in  Ervesche,  deren  eines  bei  dem  Brunnen  da- 
selbst, das  andere  apud  Creh[a]ne  liegt,  1  Last  von  einem  Stück,  que  dicitur 
Dydeley,  9  sestaria  von  einem  Stück  des  lohannes  dictus  Mutscin,  3  sestaria 
von  dem  Erbgut  der  Nonnen  von  Angelica  porta  {Engelport)  in  V ,  je  eine 
Last  von  dem  Weingarten  des  Th(eodericus)  dictus  Muser  in  Wenteley  und 
des  Remarus  in  Arderdal ;  ferner  6  Scheffel  Weizenmehl  mensure  de  Cochme 
(Kochern)  zahlbar  jährlich  an  St.  Remigius  so  lange,  bis  die  Gemeinde  für 
die  Kirche  bona  allodialia  sive  propria  von  entsprechendem  Ertrag  erworben 
hat;  dem  Pfarrer  stehen  Holz  ('ligna,  silve,  rubij  zum  Bauen  und  Brennen, 
Weide  und  Wasser  und  andere  Gerechtigkeiten,  soweit  sie  nicht  gegen  die 
Kirche  oder  ihre  Freiheiten  und  Rechte  Verstössen,  im  selben  Umfange  zu 
wie  den  besseren  fpocioresj  Leuten  in  V. ;  die  Gemeinde  hat  die  Baulast  an 
der  Kirche  und  trägt  zu  Kauf  und  Ausbesserung  von  Kelchen,  Büchern  und 
anderem  Kirchengerät  bei,  während  sie  für  die  Kirche  in  B.  zu  nichts  mehr 
gehalten  sind;  doch  müssen  sie  dem  dortigen  Pfarrer  oder  Vikar  zur  Ent- 
schädigung für  die  künftig  an  V.  zu  zahlenden  Oblationen  jährlich  1  Ohm 
Wein  liefern,  bis  sie  ihm  Güter  itn  entsprechenden  Wert  angewiesen  haben. 
Siegler:  der  Aussteller  und  die  zustimmenden  Dekan  und  Kapitel  von  Trier, 
Heinricus  de  Paffindorf  (Pfaffendorf)  Archidiakon  von  Trier  und  Stiftsherr 
von  St.  Castor  in  Cardono  (Karden),  lohannes  Eustachii  de  Monreal  Patron, 
sein  Bruder  Henricus  Pfarrer  und  Winricus  dauernder  Vikar  der  Kirche  von 
B.,  die,  ■*  soweit  es  ihnen  zusteht  "* ,  zustimmen.  Cum  ei  pastoralis  —  D.  et 
actum  Trever(is)  a.  dom.  1337.  die  27.  mensis  augusti.  JK  4^Sj  wohl  als 
Rcineutwiirf  anzusehen  ;  jüngere  Abschr.  (unvollst.)  und  Abschr.  einer  insericnden 
Bestätigung  von  1593  in  Koblenz,  Abt.  1  A,  Aemter  u.  Ortsch.:   Valwig. 


300  A''--  473-476 

473.  Avignon  1337  September  9. 
Kardinal    Talayrand    ernennt  Rudolf  Lusse    zu    seinem 

Hauskaplan  und  Tischgenossen. 

K  225^). 

Talayrandus  miseracione  divina  et  cetera  sancti  Pet(ri)  ad 
vincula  presbyter  cardinalis  dilecto  nobis  in  Christo  magistro 
Rodolpho  dicto  Lusse  canonico  Cardonen(si),  capeliano  et  familiari 
nostro,  domestico  et  continuo  commensali  salutem  in  doinino. 
/.  Familie  nostre  consorcio  libenter  adiu[n]ginius^),  quos  moris 
discretiva  virtus  illuminat,  commendat  obsequiositas  in  agendis  et 
erga  nos  sincera  devocio  dignos  exhibet  prerogativa  favoris. 
2.  Hec  igitur  in  personam  tuam  laudabili  experiencia  cogno- 
scentes  te  in  capellanum  et  familiärem  nostrum  domesticum  et 
continuum  commensalem  gratiose  recipimus  et  aliorum  capellanorum 
nostrorum  similium  numero  favorabiliter  aggregamus  volentes, 
ut  ubique  deinceps  familiaritatis  nostre  prerogativa  leteris  et 
gaudeas  et  ad  nos  pro  tuis  tuorumque  negociis  promovendis 
fiducia  indubitata  recurras.  In  cuius  rei  testimonium  presentes 
litteras  exinde  fieri  et  nostri  sigilli  mandavimus  appensione  muniri. 

Datum  Avinion(e)  anno  domini  M^CCCXXXVII.,  indictione 
V.,  die  Villi,  septembris,  pontificatus  sanctissimi  in  Christo  patris 
domini  nostri  domini  Benedicti  pape  XXII.  anno  tercio. 
I)    Ueberschr.:   Recepcio  raea  in  capellanum  familiärem,   domesticum  et  conti- 
nuum commensalem  per  dominum  PetragoricenCsem).    +    a)   adiumgimus. 

474.  Trier  1337  September  10. 
Ersbischof  Baldewin   sagt  Heinrich  su  Finstingen   und 

den  Burgmannen  su  Blies- Kastei  Fehde  an. 

K  £2g^).  —    Ueber  diese  Fehde  vgl.  Dominiais  401  f. 

Heinrich  herre  zfi  Vinstingen  und  ir  di  burgman  zö  Castele, 
die  da  wanent!  Want  dem  .  .  greven  lohan  von  Sarb[r]uckin*), 
unserm  liben  swager  und  man,  und  ouch  uns  und  den  unsem  von 
Castele  dicke  groz  schade'')  zfi  unrecht  geschehen  ist,  des  wellen 
wir  dem  vorgenanten  greven  helfen  wider  uch  und  wider  alle  die, 
die  uch  dar  zfi  beholfen"^)  willen  sin.  Und  willen  uns  hü  mide 
gegen  uch  und  wider  öwern  iglichen'')  wol  bewaret  han. 

Datum    Treveris    sub    sigillo    nostro    secreto    a    tergo   anno 

domini  MOCCCXXXOVII»  die  mensis  septembris  X*. 

I)    Ueberschr.:  Diffidatoria.    +    a)  Sarbuckin.   +    b)   aus  schaden  korr.    -\-    c) 
behofen.  +  d)  aus  igliche  korr. 

475.  [1337  Juni— September]. 
Ritter  Wilhelm  von  Liebenstein  mahnt  drohend  die  Stadt 

Koblenz  sum  Judenmord. 

K  12^^.  —  Zur  Sache  vgl.  Quellen  zur  Geschichte  der  Juden  in 
Deutschland  III  276,  236 ff.,  bes.  238,  woraus  sich  uohl  der  Terminus  post 
quem  ergiebt. 

Honorabilibus  viris  et  discretis  amicis  et  conburgensibus  suis 
dilectis  consulibus  et  universitati  Confluen(tine)  Wilhemus  de 
Liebenstein  miles  suum  servicium  et  obsequium  in  omnibus  conpla- 
cendi.  Quia  pugnare  contra  deum  et  legem  divinam  non  est  sapi- 
encium    in    hac    vita    sed    pocius    hereticorum    et    Sarracenorum 


1337  September  9— Ende  301 

ludeosque  et  ludaicam  pravitatem  defendere  spectat  nullatenus  ad 
fideles,  quapropter  vobis  et  cuilibet  vestrum  singulariter  consulo 
bona  fide  fideliter  et  exhortor  in  domino  lesu  Christo,  quatenus 
divine  ulcionis  et  quinque  vulnerum  lesu  Christi  pro  nobis  passi 
non  inmemores  existentes  ludeos  omnes  et  singulos  apud  vos 
conmorantes  in  civitate  Confluen(tina)  elongando  a  vobis  morti 
seorsum  deponatis,  ne  circueundo  terram  nostram,  consumendo 
laborem,  sanguinem  et  Patrimonium  lesu  Christi,  devorando  plebem 
sanctam  sicut  escam  panis'')  et  murmurent  sicut  canes.  Quod  si 
non  feceritis,  vos  in  brevi  temporis  spacio,  prout  veridica  relacione 
ad  me  pervenit,  habebitis  hospites  tales,  qui  vobis  provide  maximum 
inferent  nocumentum  recipientes  vestigia  illarum  [cjallium")  in 
Bacherache,  in  Loirche,  in  Cuba,  in  Wesalia,  in  Bopardia,  qui 
omnes  singulariter  suos  ludeos  morti  turpissime  tradiderunt. 

Valete  semper. 
I)    Ueberschr. :  Littera,   quando   communiter   occidebantur   ludei.    -(" 
a)  Lücke?  (Zeüenwechsel),  -\-  b)  valliura  K. 

476.  Avignon  [1337  Ende  Juli— September] . 

Papst  Benedikt^  XII.  verweigert  dem  Bischof  Berthold 
von  Strassburg  die  von  diesem  und  Bischof  Johann  von  Basel 
erbetene  Aufhebung  des  um  Lud^mgs  des  Bayern  willen  ver- 
hängten Interdiktes,  weist  den  Vorwurf  französischer  Politik 
ab  und  verbietet  Berthold,  Ludwig  su  huldigen. 

K  JJ2 1).  —  Herzog  Ruprecht  und  Markgraf  Wilhelm  sind  etwa  am 
2.  Mai  von  Avignon  wieder  abgereist,  tiiid  erst  nach  ihrer  Rückkehr  an  den 
Kaiserhof  (ungefähr  Mitte  Mai)  hat  Ludwig  seine  Schwenkung  gegen  Frank- 
reich vollzogen  (vgl.  Müller  II  43 ff.,  Sievers  171).  Heinrich  von  Mainz  hat 
dem  Kaiser  am  29.  Juni  gehtildigt  (vgl.  Dominicus  342,  Müller  II  55);  und 
die  Nachricht  davon  kaim,  vermittelt  durch  die  Bischöfe  von  Strassburg  und 
Basel,  nicht  vor  Mitte  Juli  nach  Avignon  gekommen  sein.  Andererseits  er- 
wähnt der  Papst  (c.  2)  den  Termin  des  1.  Oktober,  auf  den  er  die  Wieder- 
aufnahme der  Verhandlungen  mit  Ludwig  angesetzt  hatte,  als  nahe  bevor- 
stehend. Daraus  ergiebt  sich  die  Einreihung  dieses  wichtigen  Briefes.  — 
Der  am  Ende  (N.  g)  sich  nennende  Kopist  Hermann  von  Münster  scheint 
seiner  Schrift  nach   ein   Mitglied   der  päpstlichen   Kamlei  gewesen   zu   sein. 

Benedictus  episcopus  et  cetera  . .  venerabili  fratri  Bertoldo 
episcopo  Argent(inensi)  salutem  et  cetera.  I.  In  litteris  tuis, 
quas  tu  et  venerabilis  frater  noster  lohannes  Basilien(sis)  episcopus 
nobis  communiter  destinastis '),  nobis  inter  alia  intimastis,  quod,  si 
nostram  clemenciam  non  iateret,  quanta,  ut  tuis  verbis  utamur, 
ex  denegacione  venie  per  magnificum  virum  Lud(ewicum)  de 
Bavar(ia)  tam  humiliter  postulate  duritia  in  mentibus  Germanie 
populorum  succrescat,  qualis  ex  hoc  clamor  sit  contra  sedem,  quam 
sibi  quodammodo  estimant  inimicam,  quantum  devotionis  et  fidei, 
verius  et  reverentie  obedientia  per  Germanos  antiquitus  mandatis 
exhibita  apostolicis  minuatur,  quantum  ecclesie  censura  vilescat, 
quis  sit  clamor  contra  clerum  processus  contra  eundem  Lud(ewicum) 
prolatos  servantem  et  specialiter  interdicti  rigorem  huiusmodi 
saltem  per  relaxacionem  interdictorum  apostolice  mansuetudo 
dulcedinis  temperet  et  ex  hoc  populorum  murmura  sedarentur 
ipsique  per  ecclesie  fideles  antistites  commodius  possent  in  aposto- 
lice sedis  obedientiam  retineri,  propter  quod  pro  huiusmodi  inter- 


302  -Vr.  476 

dictorum  relaxacione  saltem  in  tua  et  eiusdem  episcopi  Basilien(sis) 
diocesi  concedenda  tu  et  prefatus  episcopus  clementiam  apostolicam 
inplorastis.  2.  Sane  et*)  it*')  te  ignorare  non  credimus,  quod 
vulgus  de  facili  fallaci  verborum  persuacione"*)  seducitur  et,  ubi 
inpugnatores  veritatis  insurgunt,  veritas,  si  non  defendatur,  oppri- 
mitur.  Non  enim  tibi  totique  Germania,  ymmo  cunctis  provinciis 
fidei  Christiane  incognitum  fore  credimus  processus  diversos  et 
varios  dudum  contra  prefatum  Lud(ewicum)  per  reverendum 
lohannem  papam  XXII.  predecessorem  nostrum  exigentibus  et 
excrescentibus  gravibus  et  notoriis  eiusdem  culpis  et  excessibus 
adversus  deum  et  universalem  statum  ecclesie  in  cunctorum  fidelium 
scandalum  perpetratis  cum  magna  deliberatione  et  graviter  cogente 
iusticia  publice  habitos  et  solempniter  publicatos  nee  eciam  latere 
te  credimus,  quod  nos  a  promocionis  nostre  primordiis  ad  apicem 
apostolice  dignitatis  eiusdem  Lud(ewici)  nuncios,  quociens  ad  nos 
misit,  semper  benigne  recepimus,  gratanter  audivimus  et  de  benigni- 
tate  dicte  sedis  erga  eum  clementer  et  misericorditer  exercenda 
fiduciam  sibi  gratam  dedimus,  quam  tum  considerata  tanti  negocii 
onustate  et  eciam  qualitate  eorum,  que  adversus  deum  et  ecclesiam 
Romanam  conmiserat,  abscfue  derogacione  honoris  eiusdem  ecclesie 
vidimus  et  cognovimus  expedire,  nunquam  claudentes  sibi  gremium 
uberis  gratie  eiusdem  ecclesie,  nunquam  sibi  veniam  denegando, 
sed  per  salubria  monita  eiusdem  sedis  debita  et  solita  maturitate 
servata  semper  eum  in  personis  dictorum  nuntiorum  suorum  ad 
promerendum  eiusdem  sedis  gratiam  et  per  consequens  optatam 
veniam  optinendum  propensius,  quantum  decencius  potuimus,  indu- 
cendo.  Hoc  enim  sacrorum  canonum  statuta  precipiunt  et  mos 
antiquus  matris  ecclesie  et  consuetudo  fidelium  introdusit,  quod, 
ubi  precesserunt  enormes  iniurie  et  atroces  culpe  graviter  eandem 
ecclesiam  offenderunt,  nisi  post  devote  penitentie  debitum  et 
correctionem  humiliati  Spiritus  subsecutam  venia  delinquentibus 
non  confertur,  ut  prius  vita  sublata  peccati  edificetur  vita  iusticie 
et  post  lavacrum  penitentie  exultacionis  manipuli  reportentur.  Nee 
fuit  nee  debuit  reportari  denegatio  venie,  si  super  eiusdem 
Lud(ewici)  benigna  et  graciosa  reconsiliacione**)  ad  matris  ecclesie 
unitatem  non  leves  sed  consultos  cepimus  tenere  tractatus  et  in 
eis  solitam  maternitatis  eiusdem  ecclesie  servabamus,  cum  spes 
nobis  adesset,  quod  Interim  Lud(ewicus)  prefatus  erga  dictam  ec- 
clesiam tante  devocionis  insignia  demonstraret,  ut  reconsiliationem"*) 
et  veniam  ab  eadem  ecclesia  rationabiliter  mereretur.  Ad  quorum 
concessionem  sibi  consulta  eiusdem  sedis  providencia  inpendenda 
sie  mentem  nostram  gerebamus,  sicut  adhuc  gerimus  preparatam, 
quod  super  continuacione  tractatuum  reconciliacionis  eiusdem  nulla 
nobis  intercisio  vel  interpellatio  grata  fuit,  quin  ymo  tarn  recessus 
de  curia  dilectorum  filiorum  nobilium  virorum  Ruberti'')  ducis 
Bavar(ie)  et  Wilhelmi  comitis  luliac(ensis)  et  aliorum  nunciorum 
Lud(ewici)  predicti  quam  eciam  ad  eorum  instantiam  prorogacionis 
terminus  super  resumendis  dictis  tractatibus  usque  ad  proximas 
futuras  kalendas  octobris*),  quos  continuare  cupiebamus  usque 
ad  perfectionem  ipsorum,  nobis  displicuisse  noscuntur,  sicut  iidem 


1337  Ende  Juli— Ende  September  303 

nuncii,  si  veritatem  fateri  velint,  possunt  de  hiis  omnibus  testi- 
monium  perhibere.  3.  Ex  premissis  igitur  potes  et  debes  eligere 
et  colligere,  quod  propter  varios  populorum  voces  volgique  clamores 
non  est  ecclesie  iusticia  et  veritas  relinquenda,  presertim  ubi 
ecclesiastice  censure  remissio  sicubi'^)contemptusprestaretaudaciam 
et  coacervandi  excessus  excessibus  materiam  ministraret,  maxime 
ubi  ab  illis,  qui  ob  eorum  culpam  vel  contemptutn  vel  favorem 
exhibitum  indevote  per  processus  apostolicos  interdicti  sententiam 
meruerunt,  nulla  debita  signa  penitentie  precesserunt  nee  eciam 
sub  debita  forma  huiusmodi  interdicti  relaxacio  extitit  postulata. 
4.  Preterea  in  litteris  tuis,  quas  nobis  specialiter  destinasti '),  inter 
cetera  adiecisti,  quod  prefatus  Lud(ewicus)  per  communitates 
Alimanie**)  in  suis  scriptis*)  conquerebatur  de  nobis  asserendo  per 
nos  fuisse  legatos  Mogunt(iam)  ad  introducendos  advenas  et  hostes 
imperii  et  ingerendum  bella  incolis  destinatos,  super  quo,  quamvis 
causa,  propter  quam  dictos  legatos  vel  verius  nuncios  nostros  ad 
ecclesiam  Magunt(inam)  eiusque  provinciam  duximus  destinandos, 
ex  tenore  commissionis  per  nostras  litteras*)  eis  facte  apparet 
evidenter  nee  expediat  super  hoc  certiorari  scienter,  tamen  ex  ■ 
habundanti  scire  te  volumus,  quod  Henr(ico)  archiepiscopo  Magun- 
t(ino)  tunc  a  sua  ecclesia  exulanti  pio  conpacientes  affectu  ad- 
versarios  eius  castrorum  et  bonorum  eiusdem  ecclesie  detentorum 
adiectione  precum  et  conminacione  penarum  induximus  ad  dimit- 
tendum  bona  et  castra  predicta  et  ponenda  ea  in  manibus  nunciorum 
predictorum,  tenenda  ea  per  eos  usque  ad  beneplacitum  dicte  sedis 
hoc  totum  ordinantes  et  facientes  pro  securitate  archiepiscopi 
memorati,  cum  sibi  tunc  fieri  posse  secure  predicta  restitucio  per 
dictos  adversarios  minime  crederetur,  que,  si  facta  fuisset  per 
spacium  exigui  temporis,  non  duraret,  nee  dicti  nuncii  secum*^) 
aliquos  advenas  armatos  vel  aliquas  gentes  armigeras,  unde  id, 
quod  dictus  Lod(ewicus)  per  scripta  sua,  sicut  asseris,  referebat, 
verisimiliter  presumi  aut  probabiiiter  non  posset  credi,  cum  id 
eciam  nunquam  cogitatum  fuerit  nee  ascenderit  in  cor  nostrum, 
ex  quibus  evidenter  apparet,  quod  predicta  scripta  Lud(ewici) 
.prefati,  per  que  de  nobis  conquerebatur,  non  continent  veritatem. 
Kursus  prefate  littere  continebant,  quod  prefatus  archiepi- 
'^scopus  et  episcopus  Spiren(sis)  ab  eodem  Lud(ewico)  sua  receperant 
regalia,  sibi  tamquam  vero  imperatori  fidelitatis  prestiterant  iura- 
menta  quodque*^)  tibi  et  aliis  suffraganeis  ecclesie  Mog(untine), 
quos  se  alias  convenit  suo  archiepiscopo  conformare,  in  convenienciam 
ministrabat.  Suspicaris  eciam,  ut  scripsisti,  quod  a  te  et  tuis') 
suffraganeis  idem  Lud(ewicus)  fidelitatem  instanter  requireret, 
unde,  qualiter  te  super  hiis  regere  debeas,  nos  consulere  voluisti. 
Ad  que  tibi  taliter  respondemus,  quod  eidem  archiepiscopo,  qui 
non  solum  indiscrete  sed  infideliter,  si  tuis  relatibus  veritas  suffra- 
getur,  se  habuit,  in  premissis  nullatenus  te  conformes,  cum  talis 
conformacio  esset  deformatio  et  periclitatio  Status  tui,  quin  ymo 
eidem  archiepiscopo  penis  contentis  in  dictis  processibus  propterea 
involuta  in  nullo  pareas  vel  intendas.  Et  si  forte  idem  Lud(ewicus) 
in  tantam  prorumperet  temeritatis  audaciam,  ut  ad  premissa  hosti- 


304  f^*--  477—480 

liter  te  requireret  et  urgeret,  memor  apostolice  doctrine  omnino 
studeas  plus  deo  quam  hominibus  obedire  in  devocione  et  fidelitate 
eiusdem  Romane  ecclesie  firma  previa  constantia  viriliter  per- 
sistendo,  sicut  hactenus  perstitisti.  6.  Ceterum  te  scire  volumus, 
quod,  ubi  populus  tuorum  civitatis  et  dyocesis  vel  eciam  aliorum 
locorum,  qui  simili  subiacent  interdicto,  suum  recognoscentes  reatum 
cum  debita  devocione  relaxationem  a  sede  prefata  humiliter  petierint 
huiusmodi  interdicti,  nos  paratos  offerimus  brachiis  ipsos  recipere 
ad  misericordie  gremium  et  circa  prefatum  interdictum  per 
relaxacionis  seu  suspencionis**)  beneficium  votis  eorum  in  hac  parte 
annuente  deo  salubriter  providere.         Datum  Avinion(e)  et  cetera. 

I)  Ueberschr. :  Benedictus  denegat  relaiacionem  interdictorum  occasione  Bavari 
latorum.  +  a)  et  it  getilgt?  -\~  a*)  K.  -f-  b)  aus  Roberti  korr.  -\-  c)  sin;  am  Rande, 
doch  ohne  Verweisutigszeichen,  sicubi.  +  d)  danach  Prädikat  fhabuerunt?_j 
ausgefallen.  +  e)  quodque  —  ut  scripsisti  am  unteren  Rande  von  L.  nachgetr. 
+  f)  so  ?  über  getilgtem  aliis.  +  g)  darunter  die  Unterschrift  des  Kopisten 
(vgl.  die  Vorbemerkung)  Hec  qui  scripsit  (bis  scri  durchstrichen),  Hermannus 
de  Monasterio  vocatus  est  et  cetera. 

1)  verloren.    <»    2)  1337  Oktober  1.    »    3)  verloren,  von  dem  im  c.  1  erwähnten 

Doppelschreiben  a«  unterscheiden,   oo  4)  Nr.  431. 

477.  Bois  de  Vincennes  1337  Oktober  2. 

König   Philipp   VI.    von  Frankreich   bestreitet  dem  Rau- 

grafen    Georg   die  Behauptung    von   Anhängern    des  Königs 

Edward  von  England,  er  habe  sich  Reichsrechte  angemasst. 

K 134^).  —  Der  Adressat  erscheint  im  November  1333  (oben  Nr  295) 
und  im  Juni  1338  (Günther  III  nr.  235)  in  Besiehungen  zu  Baldewin  von 
Trier.  Beachtenswert  sind  die  Exkurse  des  Kopisten  und  L.s  selbst  über  die 
Besiegelung  der  französischen  und  englischen  Königsurkunde  (N.  b). 

Ph(ilippus)    dei    gratia    Francorum    rex  spectabili    viro 

Geor(gio)    comiti    Irsuto    amico    nostro    carissimo  salutem    et 

dilectionem.  /.  Ne  confictis  et  adumentis  coloribus  et  malignari 

volencium  latratibus  veritas  occultetur,  sed  pocius  prodeat  et 
manifestetur  in  lucem,  ad  vestre  circumspectionis  noticiam  duximus 
deducendum,  quod  ad  nos  multorum  fidedignorum  relacione  per- 
venit,  quod  quidam  . .  Eduardi  regis  Anglie,  qui  multas  inobediencias 
contra  nos  et  regnum  nostrum  noscitur  commisisse,  licet  multas 
et  frequenter  eidem  impenderimus  gratias  et  favores,  donis  et 
promissionibus  incitati,  ut  plures  secum  trahere  valeant  in  auxilium 
dicti  regis,  sub  tali  conantur  colore  conceptam  maliciam  palliare 
videlicet  asserendo  et  diversis  personis  et  communitatibus  per 
nuncios  et  litteras ')  intimando,  quod  contra  nos  et  regnum  nostrum 
proponunt  movere  exercitum  pro  eo,  quod  detinemus  aliqua  ad 
Imperium  spectancia  occupata,  fideles  sollicitando  imperii,  ut  eis 
in  auxilium  ex  causa  predicta  potenter  assurgant.  2-  Et  licet 
sciamus,  quod  vestra  ad  plenum  animadverterit*)  prudencia,  quod 
hoc  non  est  nisi  quedam  calva  occasio  per  filios  Belyal  exquisita, 
tarnen,  ut  de  nostre  intentionis  sinceritate  clarius  vobis  constet, 
tenore  presencium  vobis  intimamus,  quod  nos  nee  aliena  iura 
querimus  nee  tenemus,  sed  ea,  que  a  predecessoribus  nostris 
regibus  Francie  viris  utique  mag[istris]'')  devocionis,  sinceritatis 
et  fidei  precipuisque  zelatoribus  iusticie  et  eciam  veritatis,  quorum 
memoria   in    benedictionibus    et  laudibus  perseverat,    ad  nos   iure 


1337  Oktober  2-30  305 

hereditario  pervenerunt,  nee  ullo  utiquam  tempore  ipsi  aut  nos 
super  hiis  fuimus  requisiti.  3.  Et  quia  nichil  ita  decet  regem 
et  principem,  qui  in  rectitudine  iusticie  habet  subditos  gubernare 
quam  quod  se  ipsum  semper  subiciat  rationi*),  scire  vos  volumus, 
quod,  si  per  aliquem  vel  aliquos,  ad  quos  pertineret,  nobis 
ostenderetur,  quod  aliquid  de  iuribus  imperii  aut  cuiuscunque  alterius 
teneremus,  quod  parati  sumus  et  semper  erimus  taliter  respondere, 
quod  Omnibus  liquere  poterit,  quod  nichil  tenere  aut  habere  volu- 
mus, ex  quo  nostra  conscientia  vel  ius  alterius  lederentur,  cum 
altissimus  regnum  nostrum  ita  honoribus,  potencia  et  diviciis 
ampliarit,  quod  aliena  iura  querere  non  habemus. 

Datum    apud    Bfiscum  Vicenen(sem)   die  IP  mensis   octobris 
anno  domini   1337 *=). 

I)  Ueberschr. .'  Ph(ilippus)  rex  Francorum  Gyrsuto  comiti  super  eiercitu  Theuthoni- 
corum  movendo  contra  eum  se  excusando.  +  a)  animatvert.  aus  animavert. 
korr.  -{-  b)  magnorum.  -\-  c)  danach  die  Glosse:  Littere  reguin  Francie 
habent  unam  cedulam  parva m  incisam  a  cedula,  in  qua  pendet 
sigillura  et  omnimode  a  sigillo  separatam  coherentem  tarnen 
adhuc  littere  principali;  alias  essent  false.  Hoc  idera  est  de 
litteris  reg  um  Anglie,  prout  vidi  Bach(eraci)  in  procur(atorio) 
ipsius'),  ubi  procuratorem  constituit  ad  conquirendum  homines 
et  cetera;  sigiUum  eciam  ab  utraque  parte  sculptum  erat, 
in  una  facie  sive  latere  rex  in  maiestate,  in  altera  autem 
rex  super  runcinum  f'Littere  —  false  von  der  Hand  des  Textes,  der  Rest 
Zusatz  L.sJ. 

1)  verloren.  «>  2)  ■wohl  ein  Zitat,   oo  3)  unbekannt. 

478.  Avignon  1337  Oktober  4. 
Papst  Benedikt  XII.    an  den  Dekan   von  St.  Synieon  in   Trier:   befiehlt 

ihm  auf  die  Klage  des  Meisters  Rudolphus  dictus  Lusse  Stiftsherrn  von 
St,  Marien  in  Erfurt,  dass  er  der  von  ihm  rechtmässig  erworbenen  Stifts- 
stelle und  Pfründe  des  weiland  lohannes  de  Aquis  durch  lacobus  de  Nuwen- 
berg  Kleriker  Mainzer  Diözese  nachträglich  beraubt  worden  sei  und  ans 
Furcht  vor  dessen  Macht  mit  ihm  in  dieser  Diözese  nicht  zusammentreffen 
könne,  die  Parteien  vorzuladen  und  nach  Restitution  Rudolfs,  die  Sache  zu  ent- 
scheiden. Conquestus  est  nobis  magister  —  D.  Avinione  IUI.  non.  oct.  pont. 
n.  a.  3.  —  K  261. 

479.  Metz  1337  Oktober  29. 
Der    Offizial   der  Metzer  Kurie    verkündet,    dass   die  Herreji  Nycolaus 

de  Luczelburg  Stiftsherr  von  Tüll  und  Rudolphus  dictus  Lusse  König  Johanns 
von  Böhmen  Geistliche  und  *  Hausgenossen  sind.  Siegler:  der  Aussteller. 
Actum  et  d.  a.  dorn.  1337.  feria  quarta  post  festum  beatorum  Symonis  et  lüde 
apostolorum.  —  K  2j6. 

480.  1337  Oktober  30. 
Heinrich  und  lohans  Herren  zu  Salcza   bekennen  an  disem  kenwertigen 

brive,  dass  Meister  Rudolf  und  sein  Bruder  Herman  geheysen  dii  Lossen  von 
den  Brüdern  Herrn  lohans  und  Ditrich  Lossen,  die  (e  über  i)  da  wanen  zu 
Luppinze  (Grossen-Lupnitz),  1  Hufe  im  Feld  zu  Salcza  (Langen-Salza),  '/a  Hufe 
im  Feld  zu  Sunneborn  (Sonneborn) ,  1  Gans  und  1  Huhn  gekauft  haben  für 
19^1,  Mark,  die  sie  ihnen  in  der  Münze  zu  Isenache  bezahlt  haben ;  die  man, 
die  daz  gut  der  anderthalbe  huve  inne  haben  und  erbeyten,  sollen  davon  jähr- 
lich zu  Michaelis  4^1^  ffunhptehalpj  Scheffel  Korn  Erfordes  mazes  in  die  stad 
zu  Isnache  abliefern;  jährlich  bis  zu  St.  Johannes  dem  Täufer  kann  das 
Gänse  zu  gleichem  Preis,  2  Scheffel  der  Kornrente  für  S'j^,  der  Rest  von 
2^li  Scheffel  für  11  Mark  Zurückgekauft  werden.  Siegler:  auf  Bitten  der 
Verkäufer  die  Aussteller.  —  der  da  gegeben  ist  nach  gots  geburte  tusend  iar 
drihundert  iar  in  dem  sehen  und  drizgesten  iare  an  dem  nesten  dunrestage 
vor  allerheilygen  tage.  —  K  ZJ2. 

Nova  Mamanniae  20 


306  Nr.  481-483 

481.  Avignon  1337  Oktober  31. 

Gaucelin  Kardinalbischof  von  Alba  bittet  als  päpstlicher 
Pönitentiar  den  Ersbischof  Baldewin,  den  Deutschordens- 
konversen  Jakob  von  Dudeldorf  in  einem  anderen  Orden  unter- 
subringen. 

K4(>3^). 

Venerabili  in  Christo  patri  dei  gracia  archiepiscopo  Treve- 
r(ensi)  vel  eius  vicario  in  spirituaiibus  Gaucelinus  miseracione  divina 
episcopus  Albanen{sis)  salutem   et  sinceram   in  domino  caritatem. 

1.  Sua  nobis  frater  lacobus  natus  Wilh(elm)i  de  Dudillindorf 
conversus  ordinis  sancte  Marie  de  domo  Theutonicorum  Iherosoli- 
mitani  vestre  dyocesis  lator  presencium  peticione  monstravit,  quod 
olim  parentes  eius  ipsum  infra  quartumdecimum  vel  circa  sue 
etatis  annum  in  ipso*)  ordine  non  sine  labe  symoniace  pravitatis 
in  conversum  et  fratrem  ipsius  ordinis  recipi  procuravit,  in  quo 
ordine  est  professus.  Verum  cum  dictus  frater  ex  hiis  non  possit 
cum  sui  quiete  animi  et  sana  consciencia  in  dicto  ordine  remanere, 
ordine  et  habitu  derelictis  et  absque  sui  superioris  licencia  ad 
sedem  apostolicam  accedens  nobis  humiliter  supplicavit  sibi  per 
eandem     sedem    de    oportuno     remedio    misericorditer    provideri. 

2.  Nos  igitur  auctoritate  domini  pape,  cuius  penitenciarie  curam 
gerimus,  ipsum  fratrem  lacobum  ab  excommunicacionis  sentencia 
generali,  quam  sie  apostatando  incurrit,  et  excessu  huiusmodi  ac 
peccatis  suis  aliis,  que  nobis  in  foro  confessionis  aperuit,  ad  vos 
iuxta  formam  ecclesie  remittimus  absolutum  circumspectioni 
vestre  auctoritate  eadem  committentes  vosque  rogantes  et  hortantes 
in  domino  Jesu  Christo  vobisque  in  remissione  vestrorum  peccami- 
num  iniungentes,  quatenus  more  boni  patrisfamilias  de  inventa 
ove  perdita  gloriantis  *)  ipsum  fratrem  lacobum  ad  vos  de  mandato 
nostro  infra  sex  mensium  spacium  a  data  presencium  conputandum 
humiliter  venientem  ad  alium  ordinem  approbatum'')  eiusdem  vel 
arcioris  seu  paris*^)  observancie  faciatis  transferri  seu  recipi  et 
culpa  diligenter  considerata  ipsius  iniungatis  inde  sibi  auctoritate 
predicta  penitenciam  salutarem.  5.  Ceterum  si  ei  alterius  ordinis 
difficilis  reddatur  ingressus,  predicte  recepcionis  vicio  renunciacione 
libera  et  condigna  satisfactione  utcumque  purgato  ipsum  fratrem 
lacobum,  ne  tamquam  ovis  oberrans  lupi  rapacis  morsibus  pateat*), 
ad  ovile  pristinum  quasi  de  novo,  sed  non  in  loco  priori  de  quadam 
providencia  reducatis.  Si  vero  infra  dictum  terminum  ad  vos  legi- 
timo  inpedimento  cessante  venire  neglexerit,  extunc  in  eandem  rela- 
batur  sentenciam  ipso  iure  et  presentes  littere  nullius  sint  momenti. 

Datum  Avinion(e)  II.  kalendas  novembris  pontificatus  domini 
Benedicti  pape  XII.  anno  tercio. 

I)  Datum  per  copiam.  Ueberschr.:  Ut  symoniacus  in  alio  ordine  vel  in  pristino 
recipiatur. 

1)  vgl.  Matth.  18, 12 f.,  Luc.  15, 4 ff.    oo  O)  vgl.  Joh.  10,12. 

^"2.  Avigtwn  1337  November  18. 

Papst  Benedikt  XII.  an  den  Propst  von  St.  Artiuat  Metensis  dyocesis; 
befiehlt  ihm,  die  Klage  des  Rudolphus  dictus  Lusse  Stißsherrn  von  Aschaffen- 
burg, dass  ihn  in  Unkinrode  (Unkeroda),  Nenzilsdorf  (icüst)  und  Strofurthe 
fStrofurte;  viast)  die  Gemeinden  (\xniy^TS.\tMes)  in  seinen  Besitzungen  störten, 


I 


1337  Oktober  31-  November  19  307 

Bti  entscheiden.  Conquestus  est  nobis  Rudolphus  —  Avinione  XIIII.  kal.  dec. 
pont.  n.  a.  3.     K  246  fiiiirclistrühenj  und,  eingerückt  in  Nr.  490,  K  24'ja. 

483.  Avignon  1337  November  19. 

Der  Pfalsgraf  Frans  von  Alliate  bevollmächtigt  Meister 

Rudolf  Losse,  in  seinem  Namen  4  öffentliche  Notare  bu  ernennen. 

K  224.   —   Wie  es  scheint,  Nr.  116  nninittelbar  nachgeschrieben. 

Venerabili  et  discreto  viro  magistro  Rudolphe  dicto  Losse 
canonico  ecclesie  Cardonensis  Trever(ensis)  dyocesis  Franciscus  de 
Alliate  de  Mediolano  dei  gfracia  comes  palatinus  pacera,  gaudium  et  salutem 
ac  debitam  diligenciam  in  commissis.  1.  Sagai  humane  nature 
discrecio  memorie  honjinum  labilitate  pensata,  ne  diuturnitate  temporum  ea, 
que  inter  contrahentes  aguntur,  oblivionis  defectui  subiacerent,  tabellionatus 
adinvenit  officium,  per  quod  contrahencium  vota  scribuntur  et  scripture 
ministerio    postmodum    longum    servantur    in    evum.  2.    Cum   itaque   pro 

parte  vestra  nobis  extiterit  supplicatum,  ut  auctoritate  nobis  et  ante- 
cessoribus  nostris  a  divis  imperatoribus  super  creandis  notariis  publicis  con- 
cessa  concedendi  quatuor  personis  sufficientibus  et  ydoneis  officium 
notarie  et  creandi  easdem  vobis  potestatem  committere  dignaremur, 
nos  de  discrecione  vestra  plenatti  fiduciam  obtinentes  volentesque 
propterea  supplicacionibus  huiusmodi  favorabiliter  annuere  in  hac 
parte,  discrecioni  vestre  tenore  presencium  duiimus  concedendum, 
ut  vos  vice  et  auctoritate  nostra  quatuor  tabelliones  sufficientes 
et  ydoneos,  quos  ad  hoc  duxeritis  eligendos,  ad  dictum  tabellionatus 
officium  exercendum  diligenti  tamen  examinacione  premissa  receptoque 
postmodum  ab  eisdem-  tabellionibus  vice  nostra  sacrosancte  Roman(e) 
ecclesie  ac  sacri  imperii  Roman(i)  nomine  fidelitatis  sollte  necnon  de  ipso 
tabellionatus  officio  fideliter  *  exercendo,  prout  inferius  annotatur,  corpora- 
h'ter  iuramento  predictis  quattuor  personis  et  cuilibet  eorundem  ex- 
nunc  officium  COnced[ati]s'*)  memoratum  per  pennam,  calamarium  at- 
que  cartam,  que  tunc  in  vestris  manibus  tenebltlS,  ac  pacis  osculum 
investiatis  de  officio  antedicto  5.  dantes  et  concedentes  eiSdem  tabellioni- 
bus et  cuilibet  ipsorum  auctoritate  nobis,  ut  superius  exprimitur, 
in  hac  parte  concessa  plenam  licentiam  et  liberam  potestatem*  ,  instru- 
menta, acta,  prothocoUa  *  et  litteras  »  exemplandi,  copiandi  et  publicandi, 
festes  *  recipiendi  et  examinandi,  testamenta  conficiendi,  codicillos,  appella- 
ciones  et  excepciones  quascunque  tam  in  iudiciis  quam  extra 
audiendi,  scribendi  et  insinuandi  CUm  potestate,  tutores  et  curatores 
dandi  et  quelibet  alia  instrumenta,  Scripturas  sive  contractus  tam 
ultimarum  decedencium  voluntatum  quam  quorumcunque  aliOrum  negocio- 
rum  conficiendi  et  ordinandi,  decreta  interponendi,  pupillis  et  orphanis 
alimenta  decernendi  necnon  emancipare,  manumittere  et  adoptare 
volentibus  auctoritatem  prestandi  dictumque  tabellionatus  officium 
terrarum  ubique  et  ubilibet  libere  et  pacifice  eiercendi  ac  omnia  alia 
et  singula  faciendi,  que  ad  sepedictum  officium  pertinent  et  quod  ad  ipsos 
tabelliones  et  quemlibet  ipsorum  tamquam  ad  notarios  publicos  et 
iudices  ordinarios  ac  autenticas  personas  publice  recurratur  et  instru- 
mentis  publicis  per  ipsos  et  quemlibet  ipsorum  confectis  stetur 
et    credatur.  4.    Forma    autem    iuramenti,    de    quo    supra    fit 

mencio,  talis  est:  ,Tu  iurabis  ad  sancta  dei  ewangelia  de  cetero 
fidelis  esse  sacrosancte  Roman(e)  ecclesie  ac  sacro  imperio  Romano 

20* 


308  ^»"^  484—487 

suisque  imperatoribus  ac  comiti  supradicto,  scripturas  vero  per 
te  in  formam  publicam  redigendas  in  carta  papirea  vel  unde  abrnsa 
fuerit  scriptura,  non  conscribas  tabellionatusque  officium  sine 
fraude  exercebis  nil  addens  vel  minuens  maliciose  vel  fraudulcnter, 
quod  contrarium  alteri  prodesse  poterit  vel  obesse'.  5.  In  quorum 
omnium  *  testimonium  et  ad  certltudinem  pleniorem  presens  Privilegium 
seu  instrumentum  publicum  »  per  Gotscalcum  notarium  nostrum  infra- 
scriptum  scribi  et  publicari  mandavimus  et  sigilli  nostri  fecimus 
appensione  muniri. 

Datum  et  actum  Avinion(e)  in  hospicio  habltacioniS  nostrC  anno  domini 
M'CCCXXXOVII",  indictione  quinta,  die  XIX«  mensis  novembr(is), 
pontificatus  sanctissimi  patris  et  domini  nostri  domini  BenedlCtl  divina 
providencia  pape  XII.  anno  tercio  presentibus  discretis  viris  Ludolpho 
dicto  de  Vene  Osnaburgen(sis)  et  lohanne  de  Damurco  Remen(sis) 
dyoc(esium)   clericis  testibus  ad  premissa  vocatis  »  et  rogatis. 

Et  ego  Gotscalcus  dictus  Rumstekel  de  Wesalia  clericus 
Colonien(sis)  dyocesis  publicus  imperiali  auctoritate  notarius  pre- 
dicta  omnia  de  mandato  supradicti  domini  comitis  propria  manu 
scripsi  meoque  consueto  signo  signavi  rogatus  in  testimonium 
premissorum. 

1)  Ueberschr.:  Potestas  michi  data  creandi  thabelliones  a  comite  palatino.  + 
a)  concedimus. 

484.  Avignon  1337  November  20. 
Meister   Gerhardus  de  Frankenford   iittd   Goswinus  de  Munde  (!J  Stifts- 

herr  von  Aschaffenburg,  Prokuratoreii  an  der  römischen  Kurie  bekennen,  dass 
sie  das  mit  dein  echten  Siegel  des  Kapitels  von  St.  Marien  in  Erfurt  be- 
siegelte, hier  eingerückte  Prokuratorium  Nr.  440  sowie  das  sallarium  für  die 
damit  ihnen  Zufallende  Tätigkeit  durch  den  ehrsamen  Meister  Rodolphus 
dictus  Lusse  Stiftsherrn  von  St.  Marien  erhalten  haben,  und  quittieren  darüber. 
Siegler:  die  Aussteller.  Coram  universis  —  D.  Avinione  a.  dorn.  7337.  XII. 
kal.  dec.  —  K  234. 

485.  Avignon  1337  November  23. 
Meister  Gerhardus  de  Frankenfort  Kleriker  Mainzer  Diözese,  Prokurator 

an  der  römischen  Kurie  erklärt  sich  wegen  aller  ihm  durch  die  ehrbaren 
Herren  Ditmarus  dictus  Mule  (o  über  u)  und  Meister  Rodolphus  dictus  Losse 
oder  ihrerseits  zusammen  oder  getrennt  übergebenen  Prokuratorien  sowie  der 
ihm  auf  Grund  derselben  geschuldeten  sallaria  für  befriedigt  und  quittiert 
ihnen  darüber.  D.  Avin.  IX.  kal.  dec.  sub  sigillo  meo  pendente  a.  dom.  1337. 
-  K  250. 

486.  Avignon  1337  November  25. 
Kardinal  Talayrand  von  Perigord  meldet  dem  Ersbischof 

Baldewin,  dass  er  beim  Papste  für  ihn  gewirkt  habe. 

K  504.  —  Das  Schreiben  und  die  in  ihm  erwähnte  Gesandtschaft 
Baldewins  ist  mit  Nrr.  455,  457 f.  und  461  zu  verbinden.  Dass  die  Miss- 
helligkeiten wegen  des  Mainzer  Verzichts  noch  so  lange  nachgewirkt  haben, 
war  bisher  nicht  bezeugt. 

Reverende    pater   amice    karissime  1  1.    Venientes   nuper 

ad  sedem  apostolicam  magistrum  Rudolfum  Lousse  et  capellanos 
et  nuncios  vestros  contemplacione  vestra  et  eorum  insuper  bonitatis 
obtentu  grate  recepimus.  Quibus  per  nos  ante  conspectum  domini 
nostri  summi  pontificis  introductis,  quicquid  de  negociis  vestris 
illi  exponere  habuerunt,  seriöse  et  habiliter  expresserunt.  Quäle 
tarnen  ad  omnia  responsum  habuerint,  non  curamus  presentibus 
inserere  litteris,    quoniam  iidem  nuncii  ad  paternitatis  vestre  pre- 


I 


1337  November  20— Dezember  4  309 

senciam  redeuntes   illud  vobis  clarius   explicabunt   ministerio  vive 

vocis.         2.   Et  quia  sperabamus,    ut  ipsius  domini  nostri  duricia 

forsitan  emollita   benignius  nobis   in  vestris  negociis    responderet, 

eosdem  nuncios    expectare  voluimus,    donec    ipsi  domino    pap[e]*) 

super  eisdem  negociis  loqueremur.    Sicque  dominus  meus  dominus 

Eduen(sis)  fidelis  et  sincerus  amicus  noster  et  nos  ei  locuti  sumus, 

sicut  efficaciter  vidimus  expedire.    Sed  eo  nobis  minus  placide  et 

minus  grate  exhibente  responsum  nunciis  ipsis  annuimus  de  recessu. 

Et  quoniara,  ut  verisimiliter  credimus,  turbacioni  pape  nunciorum,    <^,n/  *^A- 

qui   pridem    peracto    negocio   ecclesie   Magunt(ine)    de    Alamania      (  <-, 

redierunt,  relacio  et  informacio  causam  dedit,  expectabimus  tempus, 

infra  quod  turbacione  huiusmodi  mitigata  remedio  utili  insistemus,  ■  vvw/ 

ut  ipsius  erga  vos  voluntas   et  animus  serenetur.         3.    Ceterum       '    > 

de    oblacione    grata    et    magnifica    pro    parte    nostra    per    eosdem  ^T"*^^^ 

vestros   nuncios   nobis  facta  uberes  grates    exsolvimus,    licet    non  ' 

expediret    nos    visitare  muneribus,    quia,    sicut    nos   et  nostra    pro 

honore  vestro  vellemus  libenter  exponere,   sie  ex  caritatis  affectu, 

que  non  querit,  que  sua  sunt,   vestra  omnia  possidemus.       4.  Deus 

annuat  votis  vestris  et  ea  dirigat,   ut  optatis. 

Datum  Avinion(e)  anno^)  37.  die  XXV^  novembris. 
I)   Ueberschr.:   Missilis   Petrag(oricensis),   quando   magister    N(yco- 
laus)  et  ego  revenimus  de  curia.  -(-  a)  papa.  -(-  b)  anno  37.  von  L.  über 
die  XXV.  nachgetr. 

487.  133[7]  Dezember  4. 

Ritter  Baldemar  von  Odenbach  verpflichtet  sich  als  Amt- 
mann Ersbischof  Baldewins  auf  Blies-Kastel. 

D  4^);  Entwurf,  von  L.  begonnen,  von  2.  und  3.  Hand  fortgeführt  und 
vollendet,  endlich  wieder  von  L.  korrigiert  und  mit  Nachträgen  versehen, 
■während  eine  4.  Hand  das  Datum  nachtrug  (vgl.  NN.  a,  h,  k,  n).  —  Die 
Urkunde  gehört  in  den  Zusammenhang  der  Fehde  mit  den  Herren  von  Fin- 
stingen;  vgl.  Dominictis  401  f.,  woraus  sich  das  fahr  ergibt. 

1.  Ich  Baldemar  von  Odinbach  ritter  dun  kunt  allen  '^  luden  ^  , 
daz  der  erwerdige  in  gode  vader  und  herre  min  herre  her 
Bald(ewin)  ertzeb(ischove)  zu  Tr(ir)e  mich  sinen  und  des  stieftes 
von  Tr(ir)e  amptman  <  gemachit  hait  >  zu  Castele  und  waz  in 
die  phlege  gehöret,  gemachit  hait  als  lange  als  yme  fuget. 
■*  [Were  aber,  d]az  mir  nit  mer  enfugete  da  amptman  zu  sine,  so 
sal  ich  daz  minen  vorgenanten  herren,  [sinen  nachkjomen  und  den 
stieft  ein  vierdeil  iars  zu  vore  lazzen  wizzen '' .  Also  daz  ich  yme 
*  und  dem  stiefte  von  Trieren  "*  al  da  und  andirswo  zu  iren  willen 
und  besten  dienen  sal  als  ein  amptman.  2.  Und'*)  sollen  mime 

vorgenanten  herren,  sinen  nachkofnen  und  dem  stifte  von  Triren 
zfi  vorint  und  mir  dar  nach  als  ein  amptman  alle  man,  burgman, 
dinestman,  bürgere,  "*  porteneren**),  turn  knechte**)  und'')  wech- 
tere*")^  und  andere  lüde,  di  in  daz  ampt  und  die  phlege  gehorent, 
sweren,  holden  und  gehorsam  sin  und  sal  ich  sii  schirmen,  hant- 
haben und  virantwerden  und  in  bescheidenheit  halden  noch  in  sal 
si  weyd(er)'')  recht  nicht  drengen*^)  und  sal  <bisundern>  mit 
namen  daz  inner  hfiz  zfi  Castele  mit  portenere<rn  d>  tu'^r"- 
knechten  und  wechtern  und  andirn  gesinde  beko.sten  und  daz  hfis'') 
und  die  phlege  zfi  male  besorgen  ■=)  und  be waren  und  sal  allewege 


0-^,'< 


310  ^f-  ^** 

sechs')  man  geritten  und  gewopent  uff  mins  selbes  kost  al  da 
halden,  iz  werde  <  ges  >  tuschen  mime  vorgenanten  herren  und 
sime  stifte  und  dem  von  Vinstingen  gesfinet  oder  gevridet  oder 
nit.  3.  Und  darumb  sal  ich  in  nemen  al  die  gulde,  gevelle 
und  waz  zfi  dem  hfis  gehöret  und  wo  icht  uzze  steit,  daz  sal'*) 
ich  in  vordirn  und  in  gewinnen  nach  "*  miner "  besten  macht 
"  und  sal  so  ich  allir  erist  mag,  di  gulde  irvaren  und  mime  vor- 
genanten herren  beschribin  gebin*'.  4.  Und  sal  mir  dar  <zö> 
■^ober*  min<e>  vorgenanter  herre  <von>  in  diseme  ersten*') 
iare  geven  <swe>  ''zwe'')'*  hundert  phont  haller;  iz  in  were 
dan,  daz  man  daz  hus  zfi  Castele  <bregen>  "brechen'')^  wolde 
oder  daz  ich  andirs  mime  vorgenanten  herren  von  Trire(n)  <oder>, 
sine  nachkomen  oder  sime  stifte  von  T(ri)ere(n)  zfi  eime  amptman 
nit  "  mer  *"  ''*)  enfugede  ')>  so  sal  ich  mir  lazen  genogen  nach  der 
geborde  und  der  anzal  "^  vom  iare*".  Und  <wilch>  welche') 
ziit  min  vorgenanter  herre  von  Trire,  sine  nachkomen  <und> 
■^oder"'')  sin  stift  zfi  Triere  wollent,  so  sal  ich  in  die  vorgenante 
hfis  und  ampt  ledig  und  loys  uf  geben  und  antwerten  ane  aller- 
leye  schaden,  "^  Verluste^)  oder  koste  dar  uf  zfi  rechene  <v  ?> 
oder  zfi  slane  "  und  "  ane  allerley  Widerrede  und  vorzog.  5.  Ouch 
ensal  ich  von  dem  vorgenanten  hus<e>  oder  ampt  dekein  crige 
oder  degedinge*")  nit  machen,  halden  noch  anegriffen  ane  mins 
vorgenanten  herren,  siner  ..  nachkomen  oder  "'des''  stieff*-es 
von  Triere  ^  wizzen  und  uzgesprochenen  willen.  6.  Iz  sal  ouch 
min  vorgenanter  herre  von  Triere  zfi  Castele  han  under  sin  kost 
viertzehen  man  gewapent  "^  in  dem  criege  wider  die  von  Vin- 
[s]tingen;  und  als[o]länge,  als  di[e]  vierzene  da  sint,  so  salin  mine 

Sechsen  vorge[nant]  mu[.  .  .  .]  zu  el[.  .  .]  v[ ]  *■,   und  sal 

in  mir  und  den  vorgenanten  seszen  gewapenden,  die  ich  da  haben 
■*  sal  ^  ***),  iren  schaden  richten,  den  wir  oder  sie  intphengen, 
wanne  wir  mit  mins  vorgenanten  herren  vienden  striedcn  oder 
sie  iageten  "*  oder  wider  [. .]  fiende  in  [.  . .]  schadene  in  [. .]  ge- 
scheffede    [.  .  .]tiche    [sjweren  "   <uz>.  7.    Alle    diese    vorge- 

scribenen  stficke  han  ich  gelobt  und  globen  an  diesem  brive  und 
zfi  den  heiligen  gesworn,  stede  und  veste  zfi  haldene  und  nit  da 
wider  zfi  dune  noch  lazen  geschien  in  keiner  hande  wiis  uz- 
gescheiden  allerley  argelist  und  geverde  an  allen  diesen  stucken 
und  an  ir  iglichem.  8.  Und  des  zfi  einer  merer  Sicherheit  han 
ich  min  ingesigel  an  diesem  brief  gehangen  und  han  gebeden  und 
bidden  an  diesem  brieve"")  den  edeln  herren  minen  herren  hern 
Walr(am)  greven  zfi  Zweinbrucken  und  hern  "^  lohan  des  greven 
[son  v]on  Sarbruckin  und  h[ern]  "  loh(an)  von  Randecke  "^ritter*", 
daz  sie  "^  vor  mich  und  [.  .  .]  mir  alle  dise  stucke  globen,  stede 
zu  haldene  und  daz  sie "  ire  ingesigel  an  diesen  brief  wollen 
henken  zfi  eime  orkunde  aller  dieser  vorgescribenen  stucke. 
9.  Und  wir  greve  Walr(am),  "*  loh(an)  des  greven  son  von  Sar- 
bruckin "  und  loh(an)  von  Rand(ecke)  vorgenant  bekennen  offen- 
lichen  an  diesem  brive,  daz  wir  <  durch  bede  wollen  >  "*  mit  *" 
hern  Baldemar<s>  von  Odinbach  [vorgenant  ?]  "  und  vor  in 
gloubet  han    und    globin   an   disen    brive,    daz   er  alle  die    vorbe- 


1337  Dezember  11  311 

griffene  stucke  stede  und  veste  haldin  sol  als  vore  begriffen  ist, 
und   han    dar  zu   durch  siner   bede    willen  ^   unser   inges(igel)    an 

diesen  brief  harn  (?)  gehangen  zfi  eime  orkönde  als  [ ]  vor- 

geschriben  stucke. 

<  Datum  et  cetera  >.     Dirre   brief  wart  gegeben   et  cetera 

"anno")  XXX  [ ]  in  die  beate  ßarbare'*. 

I)  Ueberschr. :  [Constitucio  (?)  Balde]mari  in  officiatum  cum  certis  condicioni- 
bus  et  ligis.  -|-  a)  Deginn  der  2.  Hand.  -[-  b)  w  aus  z  korr.  -\-  c)  ans  dringen 
korr.  -(-  d)  aus  huffe  korr.  -f-  e)  o  ans  a  korr.  -\-  l)  ans  sehes  korr.  +  £*) 
danach  ihc  getilgt.  -{-  g)  aus  irsten  korr.  +  h)  von  der  3.  Hand.  -(-  h*)  da- 
vor  dasselbe  getilgt,  -f-  i)  verwischt.  -\-  k)  Beginn  der  3.  Hand.  +  1)  i  aus 
u  korr.   -\-  m)  e  nachgetragen.  -|-  n)  Datierung  von  4.  Hand. 

488.  1337  Desember  11. 

Bischof  Bertfiold  von  Strassburg  bittet  durch  den  Deutsch- 
ordensmeister WolfratH  von  Neuenbürg  den  Er shischof  Heinrich 
von  Mains  und  den  Elekten  Gerhard  von  Speyer,  für  ihn  sunt 
Zwecke  seiner  Freilassung  su  bürgen,  und  verpflichtet  sich, 
sie  schadlos  su  halten. 

Original  (mit  Signet,  tu  dem  die  Buchstaben  H.  PROBEST  in  einem 
ans  4  Kreisen  gebildetes  Kreuz  und  dessen  Winkel  rings  um  ein  S  geordnet 
sind;  das  Siegel  abgefallen)  in  München,  Mainz -St.  Alban  fasc.  19.  — 
Zur  Sache  vgl.  Mililer  II  101  f.,  Leupold  97 ff. 

1.  Nos  Bertholdus  dei  gracia  episcopus  Argentin(ensis)  notum 
lacimus  presencium  inspectoribus  universis,  quod  nos  dedimus  et 
presentibus  damus  religiöse  viro  fratri  Wolframmo  de  Nellenburg 
preceptori  fratrum  ordinis  Theutunicorum  per  Alaman(iam)  speciale 
mandatum  et  liberam  potestatem  requirendi  et  rogandi  reverendos 
in  Christo  patres  et  dominos  dominos  Heinr(icum)  archiepiscopum 
Mogunt(inum)  ac  sacri  imperii  per  German(iam)  ärchicancellarium 
necnon  Gerhardum  electum  confirmatum  ecclesie  Spiren(sis)  et 
quaslibet  alias  personas  ecclesiasticas  et  seculares,  quas  ad  hoc 
requirendas  duxerit,  ut  se  nostro  intuitu  fideiussores  et  principales 
debitores  constituant  et  pro  nobis  se  obligent  sub  formis,  caucioni- 
bus,  satisdacionibus  et  penis  quibuslibet  et  promittant  super  eo, 
videlicet  quod  nos  omnia  et  singula,  que  ipsi  pro  nobis  et  nostra 
liberacione  promiserint,  et  ea,  ad  que  se  quomodocumque  obli- 
gaverint,  observabimus,  adimplebimus  et  expediemus  sub  obli- 
gacionibus,  caucionibus,  satisdacionibus  et  penis  quibuslibet  viis  et 
modis  ad  hoc  oportunis,  prout  ipsi  nos*)  duxerint  obligandos, 
promittentes  nihilominus  bona  fide  prescriptas  et  alias  quaslibet 
personas,  que  se,  ut  prefertur,  obligaverint,  ab  omni  obligacione 
liberare  ipsasque  ab  omnibus  dampnis  et  expensis,  que  occasione 
eiusdem  obligacionis  penis  et  satisdacionibus  quomodolibet  susti- 
nuerit,    indempnes   reddere   et   eciam   conservare.  2.   Ipsisque 

et  earum  cuilibet  homines  nostri  episcopatus  et  bona  ipsorum  at- 
que  episcopatus  eiusdem  pro  huiusmodi  observandis  ex  certa 
sciencia  obligamus  dantes  eisdem  et  eorum  cuilibet  potestatem 
liberam  eosdem  homines  et  bona  auctoritate  propria  per  se  et  per 
alios  invadendi,  capiendi,  quandocumque  et  quocienscumque  in 
premissis  seu  eorum  aliquo  fuerimus  negligentes,  et  ea  recipiendi 
in  solutum  dampnorum  et  expensarum  et  omnium  eorum,  que  og- 


312  Nr.  489—491 

casione  premissorum  incurrerint  vel  sustinuerint  aut  alibi  quomodo- 
libet  pacientur,  et  se  nobis  inimicos  et  adversarios  constituendi 
non  obstante,  si  nobis  racione  homagii  vel  alibi  quomodolibet  sint 
astricti.  3.  Et  si  ipsi  aut  eorum  amici  adiutores  vel  servitores 
huiusmodi  invasionis  aut  recepcionis  occasione  aliqua  dampna 
sustinuerint  vel  expensas,  promittimus  ipsos  ab  eisdem  servare 
indempnes,  ut  prefertur.  Ipsisque  super  hoc  licebit  homines  et 
bona  prescripta,  ut  prefertur,  invadere  et  recipere  in  satisfactionem 
omnium  eorundem.  Atque  super  dampnis  et  expensis  omnibus, 
de  quibus  prefertur,  standum  est  cuiuslibet  iuramento.  Promittentes 
premissa  omnia  et  singula  rata  habere  perpetuo  atque  firma 
et  eadem  sie  servare  non  obstante,  si  contingat  nos  ab  obligacionibus 
huiusmodi  auctoritate  sedis  apostolice  imperiali  aut  alia  quacumque 
spirituali  vel  seculari  absolvi  vel  absolutes  decerni  ad  peticionem 
cuiuscumque  vel  motu  proprio,  eciam  si  ad  non  observandum  pre- 
missa vel  aliqua  ex  eis  contra  nos  per  censuram  ecclesiasticam  aut 
alibi  quomodolibet  procedatur.  Quibus  omnibus  et  singulis  et  aliis 
quibuslibet  indulgenciis,  absolucionibus,  relaxacionibus,  privilegiis, 
sentenciis,  litteris  et  graciis,  quibus  contra  premissa  iuvari  possemus, 
a  sede  apostolica  vel  aliunde  impetratis  vel  concessis  et  impetrandis 
seu  concedendis  actioni  et  excepcioni  doli  mali  infactum  sine 
causa  et  quod  metus  causa  ac  quod  aliter  scriptum  sit  quam 
actum  beneficio  cuiuslibet  restitucionis  in  integrum  necnon  aliis 
iuris  et  facti  excepcionibus  statutis,  consuetudinibus,  pactis  civitatura, 
terrarum,  personarum  et  locorum  quorumlibet  renunciamus  expresse 
et  specialiter  iuri  dicenti  gencralem  renunciacionem  non  valere. 
4.  Ad  hec  promittimus  et  ad  hoc  nos  bona  fide  obligamus,  quod  nos 
obligacionem  et  omnia  et  singula  prescripta,  postquam  a 
captivitate,  qua  detinemur  liberati  fuerimus,  innovabimus  et  nos  ad 
observandum  eadoni  in  forma  simili  vel  alia,  si  qua  fuerit  ipsis 
personis  utilior  et  securior,  sub  sigillo  nostro  episcopali  in  instru- 
mento  super  hoc  in  vulgari  vel  latino  concipiendo,  prout  voluerint, 
et  per  iuramentum  obligabimus  cum  effectu  infra  proximos  octo 
dies,  postquam  ab  ipsis  vel  eorum  altero  super  hoc  fuerimus 
requisiti.  5.  In  quorum  testimonium  has  litteras  per  Heinricum 
dictum  Probest  de  Constancia  publicum  notarium  infrascriptum 
scribi    et    publicari    mandavimus    et    signo    suo    soüto    consignari. 

Nos  quoque  frater  Wolframmus  preceptor  prefatus  sigillum 
nostrum  ad  peticionem  prefati  domini  Bertholdi  episcopi  in  eorundem 
premissorum  testimonium,  que  coram  nobis  acta  fore,  ut  prefertur, 
recognoscimus,   duximus  presentibus  appendendum. 

Acta  sunt  hec  anno  domini  M^CCC™"  trecesimoseptimo  un- 
decima  die  mensis  decembris,  indictione  quinta,  pontificatus  sanc- 
tissimi  in  Christo  patris  et  domini  domini  Benedicti  pape  duodecimi 
anno  tercio  presentibus  religiöse  viro  fratre  Ottone  de  Mulhoven'') 
commendatore  fratrum  Theutunicorum  domus  in  Wiszenburg 
Spiren(sis)  dyocesis  domino  Conrado  de  Kirckel  thesaurario  ecclesie 
Argent(inensis),  magistro  Heintzelino  de  Ehenheim  clerico  eiusdem 
domini  thesaurarii  et  Ioh(an)ne  Bruningi*')  de  Erscheim  clerico 
testibus  ad  premissa  vocatis  specialiter  et  rogatis. 


1337  Dezember  16—26  313 

Et  ego  Heinricus  de  Constancia  dictus  Probest  publicus 
imperiali  auctoritate  notarius  predictus,  quia  obligacionibus  per 
prefatum  patrem  et  dominum  episcopum  Argent(inensem)  in  modum 
predictum  factis  una  cum  dictis  testibus  presens  interfui  easque 
sie  fieri  vidi  et  audivi,  hoc  instrumentum  manu  propria  mea  scri- 
bendo  de  mandato  ipsius  domini  episcopi  exinde  confeci  et  in  hnnc 
publicam  formam  redegi  signoque  meo  consueto  signavi  rogatus. 
a)  davor  B  ?  radiert.  +  b)  i  über  u. 
489*.  [1337]  Dezember  16. 

Kitter  Johann  von  Elz  und  seine  Gattin  Anna  für  Erzbischof  Baldewin. 
K  52s  a  (nach  dem  Entwurf) ;  Orig.  in  Koblenz,  Abt.  1  A  I  nr.  887  = 
Günther  III  nr.  227.  Abweichungen:  S.  357  Z.  5  add.  gehorit  als  dicke 
als  sichs  geburet;  S.  359  Z.  15  heyschet  st.  cyschzen;  Z.  6  v.  u.  fehlt  zu 
Triere;  S.  360  Z.  4  v.  u.  mile  st.  Wile ;  S.  362  letzte  Z.  verczihen  st.  veriehen; 
S.  363  Z.  11  den  und  den  et  cetera  st.  hern  lohan ;  Z.  17  knecht;  Z.  18  henken. 
Und  wir  die  und  die  bekennen  uffenlichen,  daz  wir  druch  bete 
willen  des  strengen  ritters  hern  lohans  von  Elcz  und  frowen 
Annen  siner  elicher  husfrowen  han  unser  ingesigele  an  discn 
brief  tun  henken  zu  Urkunde  aller  diser  vorgeschriebenen 
stucke.     Datum  feria  tercia  post  Lucie. 

490.  1337  Dezember  19. 
Der  Propst    von   St.  Arnual  Metensis   dyocesis,    vom   Papste    bestellter 

Richter,  an  alle  von  dieser  Urkunde  erreichten  christianitatuni  decani,  prebiteri 
curati,  vicarii,  mercennarii  ceterique  ecclesiarum  rectores  ac  clerici,  notarii  et 
tabelliones:  meldet  ihnen  den  Empfang  der  eingerückten  Nr.  482  und  befiehlt 
ihnen,  die  dort  genannten  Dorfgemeinden  ^villarum  universitatesy)  vor  ihn  zu 
laden,  um  sich  gegenüber  dem  Stiftsherrn  von  Aschaffenburg  Rudolphus  zu 
verantuorten ;  sie  sollen  über  die  Ausführung  und  den  Tag  der  Vorladung 
jsurückschreiben.  Noveritis  nos  litteras  —  D.  sub  sigillo  nostro  a.  doni.  1337. 
feria  6.  ante  festum  beati  Thome  apostoli.  —   K  2./7- 

491.  Pfalsel  1337  Dezember  26. 
Ersbischof  Baldewin    ernennt  Bevollmächtigte,    um    mit 

dem  römischen  Reiche,  seinen  Fürsten  und  Helfern  einen  Bund 
gegen  die  Feinde  des  Reiches  sti  schliessen. 

K  461^). 

Nos  Baldewinus  dei  gratia  sancte  Trever(ensis)  ecclesie 
archicpiscopus  sacri  imperii  per  Galliam  archicancellarius  notum 
facimus  pre-sencium  inspectoribus  universis,  quod  nos  nobilem  virum 
Gerhardum  dominum  de  Blankinch(eim)  consanguineum  nostrum, 
strennuum  militem  Paulum  de  Eych,  magistrum  Wykerum  de  Birgele 
clericum  nostrum  domesticum  et  Thilmannum  de  Rodemacra 
magistrum  coquine  nostre  armigerum  fideles  nostros  ordinavimus, 
fecimus  et  constituimus  ac  presentibus  ordinamus  et  facimus 
nostros  ad  infrascripta  veros  et  legitimos  procuratores  et  nuncios 
speciales  dantes  ipsis  aut  tribus  ex  eis  plenum  mandatum  et 
liberam  potestatem  nos  cum  dicto  sacro  imperio  Romano  et  ipsius 
imperii  principibus  necnon  aliis  quicuscunque  cum  predicto  imperio 
partem  facientibus,  cuiuscunque  Status,  condicionis  vel  excellencie 
fuerint,  uniendi,  constringendi  et  confederandi  ac  eciam  nos  ad 
prestendum  servicia,  auxilia  et  consiiia  prefatis  imperio,  eius 
principibus  ac  cum  ipsis  partem  facientibus  obligandi,  presertim 
contra  dicti  imperii  iniuriatores  et  contra  illos,  qui  bona  eiusdem 
imperii  dinoscuntur  minus  debite  et  contra  iusticiam  optinere, 
eciam    cuiuscunque    Status,    condicionis     vel    excellencie    fuerint, 


314  Nr.  492-494 

tractatusque  super  hiis  et  pacta  nostro  nomine  faciendi,  cauciones 
et  iuramentorum  sacramenta  in  animas  nostras,  si  opus  fuerit, 
prestandi,  super  certis  pecuniarum  sumrnis  conveniendi  et  easdem 
pecunias  seu  earum  partem  recipiendi  et  de  ipsis  nostro  nomine 
quitaciones  donandi  necnon  omnia  alia  et  singula  faciendi,  que 
circa  premissa  necessaria  fuerint  vel  oportuna,  eciam  si  mandatum 
exigant  speciale,  ratum  et  gratum  habituri,  quidquid  dicti  nostri 
procuratores  et  nuncii  egerint  in  premissis  vel  aliquo  eorundem.  In 
quorum  testimonium  sigillum  nostrum  presentibus  est  appensum. 
Datum  in  Palaciolo  die  XXVI.  mensis  decembris  anno  domini 
M'CCC  tricesimo  septimo. 

I)  Ueberschr. :  Procura  torium  ad  Angliam  ad  conf[e]deranduin 
(ad  conf.  nachträglich  zugefügt).  -\-  a)  die  —  dec.  auf  Rasur,  davor  anno 
gestrichen. 

492.  [1337  Desembcr  30]. 

Derselbe  sühnt  sich  mit  Ritte f  Johann  von  Eis  und  macht 
ihn  sunt  Erbburggrafen  auf  Balden-Els. 

K  S^5^)  (offenbar  nach  dem  Entwurf;  vgl.  die  Bemerkung  zur  in- 
serierten Nr.  489) ;  vgl.  Goerz  80  mit  der  Datierung  „1337  dinstag  nach 
dem  heiligen  christustag"  (nach  „neuerem  Chartitlar  in  Coblenz",  das  jetzt 
dort  nicht  zu  ermitteln  ist). 

1.  Wir  Bald(ewin)  von  gotes  gnaden  et  cetera  dun  kunt  allen 
luten,  daz  wir  mit  deme  strengen  rittere  lohan  von  Elcz  umb 
alle  criege,  tzweyunge,  uffloufe  undmissehellunge,  die  czw[i]sschen*) 
uns  und  unserm  stiffte  uff  ey[n]re'')  siiten  und  yme  uff  die  andern 
uff  erstanden  waren  und  sich  vorloufen  han  biz  an  disen  hutigen 
tag,  mit  willen  und  gehengnisse  unsers  capitels  von  Trire  ge- 
richtet und  gesunet*^)  sin  gar  und  gentzlichen  vor  uns  und  unsern 
Stift  und  alle  unser  belfere  und  dienere  und  daz  wir  deme  selben 
loh(an)  unser  und  unsers  vorgenanten  Stiftes  bürg  Baldenelcz  ge- 
legen über  Elcz  bevolen  han  und  yn  unsern  erbeburggreven  dar 
uffe  gemachet  han  mit  allen  den  Vorworten,  underscheyden  und 
artikeln,  als  des  vorgenanten  lohan  brieve  *)  sprechent,  die  von 
Worte  zfi  worte  her  nach  geschrieben  stent:  ,Wir  lohan  —  tzalte 
et  cetera.  Datum  f eria  tercia  post  Lucie'.  2.  Alle  dise  vorgescriebene 
stucke,  als  sie  vorbegriffen  sint,  geloben  wir  Bald(ewin)  der  vor- 
genante erczebisschof  zfi  Trire  vor  uns,  unser  nachkomen  und 
unsern  stift  vorgenant  stete  und  veste  zfi  haldene  ummer  me 
ewiglichen  ane  allerleye  argelist  und  geverde.  Und  des  zfi  Ur- 
kunde und  gantzer  stetikeit  han  wir  unser  ingesigele  mit  unsers 
capitels  ingesigele  vorgenant  an  diesen  brief  gehangen.  3.  Und  wir 
.  .  der  dumdechan^)  und  daz  capitel  des  Stiftes  von  Trire  vor- 
genant bekennen,  daz  alle  dise  vorgenanten  stucke  mit  un.serm 
gfiten  willen  und  gehengnisse  sind  geschin,  und  geloben  wir  sie 
stete  und  veste  zö  haldene  ewiglichen  an  allerhande  argelist  und 
geverde.  Und  des  zfi  urkfinde  und  vestenunge  han  wir  gemeyn- 
lichen  unser  ingesigele  mit  unsers  vorgenanten  hern  Baldewins 
ingesigele  an  disen  brif  tfin  henken. 

I)  Ueberschr.:  Conposicio  lo(hannis)  de  Elcz  und  De  perpetui  burgravii  con- 
stitucione.  +  a)  czwnsschen.  -I-  b)  eyrre.  +  c)  t  von  L.  nachgetr.  -f  d)  dum 
von  L.  nachgetr. 

1)  Nr.  489. 


1337  Dexember  30  315 

493.  [1337  Juni -Dezember]. 
Vor  dem  ehruürdigen  Herrn  Johannes  Kantor  der  Trierer  Kirche,  der 

von  dem  ehrenwerten  Herrn  Conrad  us  de  Ansenbruch  Mainzer  Domherrn,  dem 
päpstlichen  Delegaten  in  dieser  Sache,  zum  Richter  subdelegiert  ist,  erklärt 
Ludewicus  de  Cleberg  Prokurator  des  Meisters  Rodol(phus)  dictus  Losse 
Klerikers  Mainzer  Diözese  gegen  die  Herrin  Mechtildis  relicta  quondam 
lohannis  dicti  Losse  armigeri:  Johannes  Losse,  einst  als  Rudolfs  agnatus 
propinquus  dessen  Vormund  während  seiner  etas  pupillaris  habe  sich  nach 
Ahlauf  der  Vormundschaft  geweigert,  über  die  Verwaltung  von  R  s  Gütern 
diesem  Rechnung  zu  legen  und  die  Eiiniahmen  auszuzahlen,  worauf  Konrad 
gemäss  dem  ihm  auf  R.s  Betreiben  urkundlich  (Nr.  402)  erteilten  päpstlichen 
Auftrages  gegen  Johannes  Losse  (U.  unbekannt)  und  dann  gegen  dessen 
Erben  (Nr.  437)  vorgegangen  sei ;  R.  aber  habe,  weil  er  seit  der  Erteilung 
dieser  Urkunde  die  Diözese  Mainz  aus  bestimmten  Gründen  nicht  zu  betreten 
wage  und  mit  Jenen  nicht  ungefährdet  zusammenkommen  könne,  die  urkund- 
liche Uebertragung  (unbekannt)  der  Vollmacht  Konrads  auf  den  Kantor  J. 
erlangt  und  dieser  daraufhin  namentlich  gegen  M.  Schritte  eingeleitet.  Er 
bittet  ihn  nun,  M.  zu  verurteilen,  dass  sie  ihm  Rechenschaft  ablege,  die  Ein- 
nahmen erstatte  und  auch  seine  von  ihm  auf  40  Pfund  gute  und  gesetzliche 
Heller  geschätzten  Schäden,  Zinsverluste  und  Unkosten  ersetze.  Coram  vobis 
—  sufficere  videbuntur;  ohne  Datum.  —  D  IJS  (Entwurf).  —  Für  die  Ein- 
reihung ist  Ausgangspunkt  Nr.  437.  Die  Bemerkung,  dass  Losse  sich  nicht 
in  die  Diözese  Mainz  wagen  dürfe,  führt  auf  die  Zeit  nach  Baldewins  Ver- 
zicht auf  Mainz;  vgl.   Nrr.  469,   478,   482,    wo  dasselbe  Motiv   wirksam   ist. 

494.  [1336— J  337?] 
Formular  für   die  Ahsoliition   von   Anhängern   Ludwigs 

des  Bayern. 

K  126^).  —  Dies  Formular  ist  besonders  oft,  in  etwas  abweichender 
Gestalt,  in  den  Jahren  nach  dem  Tode  Ludwigs  des  Bayern  gebraucht  worden 
(vgl.  die  beiden  für  Baldewin  von  Trier  bestimmten  Exemplare  bei  Raynald 
z.  J.  1348  §  15,  1349  §  15,  auch  Monumenta  Boica  XLI  309,  Heinrich  von 
Eichstädt  bei  Böhmer  Fontes  IV  531).  Es  soll  unter  Papst  Johannes  XXII. 
entstanden  sein,  ist  aber  bisher  zuerst  in  einer  IVeingartener  Urkunde  von 
1336  Juni  15  nachzuweisen  gewesen  (vgl.  Müller  II  96  N.  1 ,  241  N.  2).  Die 
zeitliche  Einreihung  unseres  Stückes  ergibt  sich  mit  Wahrscheinlichkeit  aus 
seiner  Stellung  in  der  Handschrift :  die  vorhergehenden,  gleichzeitig  von  der 
gleichen  Hand  geschriebenen  Urkunden  derselben  Lage  (K  120  — 124}  gehören 
ins  Jahr  1336,  ein  undatiertes  (K  125)  ins  Jahr  1337 ,  die  nächstfolgenden 
(K  127 — 140}  bis  zum  August  1338.  Vielleicht  stammt  das  Stück  von  den  in 
der  Mainzer  Sache  abgeordneten  Gesandten  der  Kurie  (vgl.  Nr.  431  {f.}. 

Nos  i'gitur  attendentes,  quod  apostolice  sedis  clemencia  non 
consuevit  penitentibus  misericordiam  denegare,  sed  paterno  affectu 
cupit  constitutos  in  vicio  ad  cautelam  reducere  unitatis,  auctori- 
tate  domini  pape,  cuius  penitentiarie  curam  gerimus,  et  de  special! 
mandato  super  hoc  vive  vocis  oraculo  nobis  facto,  postquam  con- 
fessus  fuisti  publice  coram  nobis  te  tenuisse  et  tenere  fidem 
catholicam  et  credere  et  tenere,  quod  credit,  benet  et  docet 
sancta  mater  ecclesia  credidisse  et  adhuc  firmiter  credere,  quod 
non  spectat  ad  imperatorem  papam  seu  summum  pontificem 
deponere  et  aliunn  eligere  vel  creare,  sed  hoc  tu  ipse  hereticum 
reputas  et  heresim  dampnatam  per  ecclesiam  prelibatam  recepto 
consequenter  a  te  ad  sancta  dei  ewangelia  iuramento,  quod  stabis 
et  parebis  mandatis  ecclesie  et  domini  nostri  pape  super  illicitis, 
iniuriis,  contumaciis,  rebellionibus,  fautoriis  et  aliis  inplicite  vel 
explicite  per  te  confessatis  et  non  confessatis  ac  ceteris  penis  et 
sententiis,  quas  incurristi  ab  homine  vel  a  iure  propter  premissa 
et    ea    tangencia,    et    dicto    domino    pape    et    eius    successoribus 


316  'V»-    't95-'496 

canonice  intrantibus  fidelis  eris  de  cetero  et  cisdcm  debitam 
reverenciam  et  obedienciam  exhibebis  nee  cum  prefato  Ludovico, 
quamdiu  stabit  in  rebellione  sancte  matris  ecclesie,  seu  aliis 
hereticis  et  scismaticis  aut  eorum  sequacibus  per  dictam  ecclesiam 
denotatis  deinceps  eris  nee  eis  seu  quibuscunque  aliis  dabis  contra 
Romanam  ecclesiam  consilium,  auxilium  vel  favorem  directe  vel 
indirecte,  publice  vel  occulte  quodque  nulli  imperatori  seu  ad- 
ministratori  imperii  obedies  nee  adherebis,  nisi  ille  primitus  fuerit 
per  sanctam  Romanam  ecclesiam  approbatus,  nee  eciam  cum 
prefato  Ludovico  aut  quocunque  alio  in  rebellione  prefate  ecclesie 
existenti  contra  eam  obligacionem  conspiracionem  facies  sive 
ligam,  te  a  dictis  sentcntiis  absolvimus  in  forma  ecclesie. 
I)  Ueberschr. :  Forma  iuramenti  absolvendorum  a  sententiis  contra  Bavar(um). 

495.  [vor  1338?]. 

Der  Offisial  der  Trierer  Kurie  beurkundet  die  Ernennung 
des  Heinrich  durch  einen  Stiftsherrn  zum  Prokurator  an  der 
Römischen  Kurie. 

K  44£^) ;  zur  Formel  verkürzt  (vgl.  N.  I)  und  von  L.  mit  Ergänzungen 
versehen.  Von  derselben  Hand  wie  K  446  (Nr.  465)  eingetragen,  vielleicht 
also  annähernd  gleichseitig.  Andererseits  könnte  aber  der  hier  genannte 
Heinrich  identisch  sein  mit  einem  zu  1325  eruälinten  Henricus  de  sancto 
Maximino  procurator  in  curia  Romana  (Sauerland  I  nr.  74S). 

Nos  .  .  officialis  curie  Trever(ensis)  notum  facimus  omnibus, 
quorum  interest  vel  interesse  potest,  quod  coram  nobis  personaliter 
constitutus  N.  C.  (T.?)  canonicus  ecclesie  C.  (T-?)  Henr(icum) 
et  cetera  suum  in  curia  Romana  absentem  tamquam  presentem 
fecit  et  constituit  procuratorem  ad  allegandum,  proponendum  et 
probandum  omnes  et  singulas  excepciones  ei  conpetentes  et 
conpetituras  qualitercunque  et  specialiter  al(ias)  maxime  contra 
quascumque  personas  et  quaslibet  citaciones  factas  et  faciendas 
contra  ipsum  N.  vel  ipsum  procuratorem  suum  ipsius  "^  N.  ** 
nomine  et  professus  alios  quoscumque  necnon  in  causa  seu  causis 
dumtaxat  de  sui  natura  seu  al(ias)  de  iuris  necessitate  in  Romana 
curia  tractandum  et  finiendum,  in  quibus  "*  eciam  ^  constet  seu 
constabit  eum  legitime  citatum  vel  procuratorem  suum  eius  nomine 
ad  ipsam  curiam  adeo,  quod  in  eadem  curia  contra  ipsum  N.  ab- 
sentem legitime  procedi  posset  tamquam  contra  contumacem  ad 
agendum,  defendendum  "^  libell(um)  seu  petic(ionem)  offerendum 
et  oblat(is)  respondendum,  litem  et  cetera  reconveniendum  "*,  iura- 
mentum  de  calumpnia  et  de  veritate  dicenda  et  quodlibet  aliud 
sacramentum  <  eciam  >  in  ipsius  N.  animam  prestandum,  crimina 
et  defectus  opponendum,  beneficium  restitucionis  in  integrum  et 
absolucionis  cuiuscumque  beneficium  impetrandum,  petendum  et 
optinendum  et  iuramentum  deferendum,  ■*  testes  et  instru- 
menta producendum  et  reprobandum "  et  ad  omnia  et  alia 
et  singula  faciendum,  que  in  premissis  et  circa  premissa  dum- 
taxat requiruntur  et  dictus  N.  facere  posset  in  eisdem,  si 
presens  esset  <  et  cetera  >,  "  eciam "  si  mandatum  exigant 
speciale,  dans  et  concedens  eidem  procuratori  suo  liberam  in 
premissis  et  circa  ea  <  liberam  >  causarum  amministracionem 
necnon   potestatem  alium  seu  alios  loco  sui  substituendi    et  revo- 


vor  1338  ?— 1338  Januar  4  317 

candi  ac  reassumendi  seu  iterum  substituendi,  quociens  sibi 
placuerit,  ratum,  gratutn  et  firmum  habiturus,  quidquid  dictus 
procurator  aut  substitutus  vel  substituendus  ab  eodem  in  premissis 
et  ea  contingentibus  egerint,  fecerint  seu  procuraverint  promittens 
sub  ypoteca  suarum  rerum,  si  necesse  fuerit,  iudicatum  solvi  pro 
Omnibus  suis  clausulis.  In  cuius  rei  testimonium  sigillum  dicte 
curie  ad  preces  et  rogatum  prefati  N.  presentibus  duximus  appo- 
nendum. 

Datum  et  cetera. 

I)  Ueberschrift  (von  der  Hand  des  Kopisten) :  Nota  formam  procura- 
torii,  quod  limitatum  appellatur  in  curia. 

496,  Trier  1338  Januar  4. 

Rudolf  Losse  ernennt  Johann  von  Ettenhausen  sunt 
öffentlichen  Notar. 

K  214  fjjl)  und  K  263  fajil);  2  ist  hier  zugrundegelegt. 

In  nomine  domini  nostri  lesu  Christi  amen.  Rudolfus*)  dictus 
Lusse'')  canonicus  ecclesie  sancti  Castoris  in  Cardono  Trever(ensis) 
dyocesis  discreto  viro  lohanni  dicto  de  Ettinhusen'^)  clerico 
Mogunt(ine)  dyocesis  salutem  in  domino  sempiternam.  /.  Cum 
sit  dignum  illos,  quos  virtutum  mater  discrecio  et  sollicita  in 
commissis  diligencia  recommendant,  ad  uberiores  functiones  extolli 
eosque  specialibus  favoribus  et  graciis  preveniri,  hinc  considera- 
cionis  mee  oculos  ad  personam  tuam  pie  convertens  te,  ut  magis 
esse  valeas  fructuosus,  duxi  ea  gratia  persequendum,  ex  qua  tibi 
fructus  accrescere  poterunt  comodi  et  honoris.  2.  Sane  cum 
spectabilis  dominus  Franciscus  de  Allyate"^)  de  Mediolano  comes 
palatinus  per  suas  patentes  litteras  suo  vero  sigillo  filis  sericis 
appenso  necnon  signo  et  subscripcione  discreti  viri  Gotscalci^) 
dicti  Rumstekel  de  Wesalia  clerici  Colonien(sis)  dyocesis  notarii 
publici  conmunitas  *)  omni  suspicione  carentes,  quarum  tenor  in- 
ferius  continetur,  eligendi  quatuor  personas  ad  tabellionatus  officium, 
quas  ad  illud  post  diligentem  examinacionem  reperirem  ydoneas,  prius 
ab  eis  iuxta  formam  in  suis  pretactis  litteris  super  hoc  michi 
directis  annotatam  iuramento  recepto  dictasque  quatuor  personas  et  earum 
quamlibet  vice  et  auctoritate  dicti  .  .  comitis  investiendi  de  officio 
antedicto    plenam    et    liberam    michi    tribuerit    facultatem,  ego 

probitatis  tue  merita  consideranter  attendens  te,  qui  post  diligentem 
examinacionem  ad  dictum  officium  exercendum  per  me  sufficiens 
et  ydoneus  es  repertus,  recepto  quoque  a  te  corporaliter  iuramento 
secundum  formam  pretactis  litteris  insertam  in  pretacto  numero 
primum  conputare  volens  auctoritate  pretacta  michi  in  hac  parte 
commissa  ad  pretactum  tabellionatus  officium  eligo  in  hiis  scriptis 
tibi  dictum  officium  libere  concedendo  investiens  te  nichilominus 
auctoritate  predicta  de  ipso  tabellionatus  officio  per  pennam,  cala- 
marium  atque  cartam,  ut  illud  deinceps  ubilibet,  cum  necesse  et 
oportunum  fuerit,  libere,  prudenter  et  fideliter  valeas  exercere  et 
ad  te  veluti  ad  notarium  publicum  et  personam  autenlicam  in  hüs,  quc 
ad  dictum  pertinent  officium,  cum  fiducia  recurratur.  3.  Tenor 
vero  pretactarum  litterarum  talis  est:  ,Venerabili  et  discreto  viro 
magistro  Rudolfe")  dicto  Lusse    )  canonico  ecclesie  Cardonen(sis)  Trever(ensis) 


318  Nr.  497—498 

dyocesis  Franciscus  de  Allyate  de  Mediolano  dei  gratia  comes  palatinus 
pacem  ),  gaudium  et  salutem'  et  cetera.  ,Predicta^)  omnia  de  mandato 
supradicti  domini  comitis  propria  manu  scripsi  *  meoque  consueto  signo  sig- 
navi  rogatus   in  testimonium  premissorum'.  4.    In")   quorum   omnium 

evidenciatn  et  certitudinetn  ampliorem  presentes  litteras  in  forma 
public!  instrumenti  conscribi  et  publicari  mandavi  per  Conradum 
de  Augusta  notarium  publicum  infrascriptum  easque  nichilominus 
sigilli  mei,  quo  utor  pro  hac  vice,  appensione  munivi. 

Datum  et  actum  Treveris  in  hospicio  habitacionis  mee  anno 
domini  M''CCC"'XXXV1I''  secundum  stilum  Treveren(sem),  in- 
dictione  sexta  et  pontificatus  predicto,  die  quarta  mensis  ianuarii 
presentibus  discretis  viris  Nycolao')  de  Indagine,  Ludewico  de 
Confluen(tia),  Petro  de  Epternaco,  lohanne  de  Deinslaken''), 
Hennekino  nato  Henrici  centurionis  ciericis  Vratislavien(si), 
Trever(ensis),  Colonien(sis)  et  Magunt(ine)  dyocesis  ad  premissa 
vocatis  pro  testibus  specialiter  et  rogatis. 

Et  ego  Conradus  Bertholdi ')  de  Augusta  clericus  publicus 
imperiali  auctoritate  notarius,  qui  premissis  omnibus,  dum  agerentur, 
presens  interfui  eaque  sie  fieri  vidi  et  audivi,  ideo  hoc  presens 
publicum  instrumentum  exinde  confectum  manu  propria  scripsi  et 
in  hanc  publicam  formam  redegi  meoque  signo  consueto  signavi 
rogatus  et  requisitus. 

I)  Ueberschr.  in  1 :  Instrumentum  creacionis  (danach  loh.  getilgt)  in  publicum. 
-f-  II)  in  2  am  Rande :  Creacio  lohannis  in  tabell(ionem)  per  me  facta ;  bis 
feci  eara  grossari.  +  a)  Rudolph,  t.  -\-  b)  Losse  /.  +  c)  aus  Eckinhusen? 
korr.  2.  +  d)  Alliate  1.  -\-  e)  Gotschalci  1.  +  f)  st.  pacem  —  premissoram 
/.■  et  c.  +  g)  darüber  in  2  L.s  Glosse:  Sequitur  circa  finem.  +  h)  in 
2  (über  In  quorum  L.s  Glosse:  Hie  loquor.  +  i)  Nycola  2.  +  k)  Dinslaken  /. 
+  1)  Bertoldi  I. 

1)  jVc.  483,  als   Vorlage  henutat. 

497.  Löwen  [1338]  Februar  8. 

Graf  Rainald  von  Geldern  bittet  Ersbischof  Baldewin, 
bei  König  Philipp  VI.  von  Frankreich  für  ihn  einstitreten,  und 
berichtet  ihm  über  die  Verhandlungen  mit  den  englischen 
Bevollmächtigten. 

K  I4y  I)       Vgl.  Nr.  498,  deren   Tagesangabe  zu  N.  2  das  Jahr  ergibt. 

Pater  et  domine  reverende  domine  Treveren(sis)!  /.  Sciat 
paternitas  vestra,  quod  consagvvinei*)  nostri  carissimi  .  .  dux  Bra- 
b(antie),  .  .  comes  Haynn(onie)  ceterique,  quorum  nomina  in  cedula, 
quam  vobis  mittimus '),  videbitis  contineri,  per  unam  p[a]tentem'') 
litteram  ipsorum  sigillis  sigillatam ')  super  infamia,  quam  miles 
noster  hiis  diebus  vobis  exposuit,  apud  regem  Francie  consangui- 
naliter  ac  concorditer  nos  excusant.  Mittimus  igitur  reverencie 
vestre  iuxta  formam  dicte  patentis  littere  cedulam  istam  *),  exclusis 
tamen  quibusdam  articulis,  quos  prelatos  ecclesiasticos  scribere 
non  decet,  seriosissime  requirentes,  quatenus,  prout  in  vos  confi- 
dimus  et  vobis  utique  faceremus,  iuxta  tenorem  dicte  cedule 
patentem  litteram  vestro  sigillo  signatam  regi  Francie  cum  predicta 
littera  .  .  consagwineorum*)  nostrorum  destinandam,  sicut  eciam 
dominus  Colonien(sis)  nobis  faciet '),  remittere  dignemini  per  latorem 
et  nobis  per  eundem  rescribere  certitudinem  status  vestri. 
2.  Preterea  hoc  presenti  die  de  Lavania,  ubi  octo  diebus  continuis 


I 


1338  Februar  8  319 

stetimus  et  Brabantinos  et  opidanos  Gandanen(ses)  ex  toto  cum 
Anglicis  concordavimus,  ad  partes  nostras  retrocedimus  festinanter 
cum  Anglicis  tractaturi  finaliter  de  negocio  vos  tangente  \  de 
quibus  dilectioni  vestre  significare  curabimus,  quam  primum 
poterimus,  certum  finem,  quia  libenter  non  vellemus  sub  dubio 
vos  tenere.  Unde  petimus,  ut  aliunde  non  conveniatis  super  aliquo, 
nisi  prius  habitis  nostro  nuncio  et  response,  si  ita  forte  contingeret, 
quod  non  possemus,  prout  tamen  facere  intendimus,  si  possumus, 
personaliter  vobis  loqui.     Dominus  vos  conservet. 

Datum  Lovan(ie)  dominica  post  purificacionem. 

Vester"^)  cons(agwineus)  et  fautor  sincerus  comes 
Gel(rie)  et  Zuytph(anie). 
I)    Ohne  Ueberschr.;   im   Register  fol.    124^:   Missilis   Gelr(ensis)    ad   Trever- 
(ensem).  +  a)  ^.  +  b)  pot.  +  c)  die  Unterschrift  von  L.  nachgetr. 

1)  unbekannt,   oo  2)  Nr.  498.   ■»  3)  vgl.  Nr.  491. 

498.  [1338  bald  nach  Februar  8]. 

Ersbischof  Baldewin  verteidigt  bei  Philipp  VI.  von  Frank- 
reich den  Grafen  von  Geldern  gegen  die  Beschuldigung  eines 
Mordanschlages  gegen  den  König  und  dessen  Hof  (Entwurf). 

K  131.  —   Vgl.  Nr.  497. 

1.  *)Carissimus  noster  consanguineus  . .  comes  Gelr(ensis) 
spectabilis  ex  relatu  percepit  nobilium  et  proborum,  qualiter  alias 
quidam  crucesignatus,  qui  vestri  ex  parte  captivus  tenetur,  contra 
suum  honorem  et  statum  sine  suis  culpis  seu  demeritis  enorme 
pertulerit  scandalum  atque  nephas,  videlicet  de  intoxicacione 
venenosa,  quam  dictus  noster  consanguineus  mediante  prefato  cruci- 
fero  in  vestram,  .  .  domine  regine,  .  .  ducis  Normandie,  .  .  comitis 
Alench(onii)  germani  vestri  ac  .  .  consulum  vestrorum  personas  ex 
preconcepta  fraude  debuerit  concepisse.  De  cuius  turpitudinis  inposi- 
cione  idem  noster  consanguineus  tamquam  verus  innocens  nimirum 
existit  et  dudum  extitit  corde  turbatus  nee  inmerito  et  commotus. 
2.  Super  quo  diem  manifestam  videlicet  super  dominicam,  que 
fuit  vigilia  purificationis  gloriose  virginis  Marie*),  Lovanie'')  indixit 
cum  multis  suis  atque  nostris  consanguineis  et  amicis,  quam  eciam, 
nisi  legitima  inpedimenta  nos  detinuissent,  custodissemus  utique 
propria  in  persona.  Quod  quia  facere  non  potuimus,  ibidem 
nostros  misimus  nuncios  speciales.  Ipso  quidem  die  dicte  purifi- 
cacionis*)  antedictus  consanguineus  noster,  quamquam  talis  male- 
ficii  inculpabilis  ac  innocens  apud  nos  ac  universos  mundi  terminos 
nosceretur,  volens  tamen  in  confusionem  suorum  emulorum  mentes 
omnium  in  sui  honoris  augmentum  ab  hoc  vili  dubio  preservare, 
astantibus  et  audientibus  in  publico  consanguineis  nostris  dilectis- 
simis  . .  duce  Brab(antie),  Hannon(ie),  . .  de  Monte,  domino  Johanne 
de  Hayn(o)n(ia)  . .,  Cleven(si),  .  .  Namurcen(si)  et  Lossen(si)  comiti- 
bus,  de  Valkenborg,  .  .  de  Kuc  et  de  Hoerne  dominis,  amicis  quo- 
que  et  nunciis  nostris  ac  omnibus  et  singulis  hoc  videre  volentibus 
vel  audire  ad  sancta  dei  iuravit  evsrangelia  pro  se  primo  et  conse- 
quenter  marchione  lul(iacensi)  consanguineo  nostro  dilectissimo  et 
pro  omnibus  et  singulis  consanguinei  nostri  Gelren(sis)  servitoribus, 
in  quantum  antedictus  captivus  de  predictis  marchione  et  servitori- 
bus  fecerat   mencionem,    decenter   et  sollempniter   excusando   se, 


320  ^>'-  499—500 

marchionem  et  alios  antedictos,  quod  de  huiusmodi  maleficio  scitus, 
cogitatus,  propositum,  verbum,  conceptus  seu  quitquam  ad  tantam 
spectans  insaniam  numquam  ullo  tempore  suum  cor  subintraverit  sive 
mentem.  3.  Testamur  ergo  ..comitemet  .. marchionem  predictos 
ab  universis  prefati  cruciferi  sinistris  inposicionibus  penitus  inno- 
centes  tamquam  qui  de  creacione  sanguinis  non  existurit,  qui  talibus 
decepcionibus  se  vellent  sive  scirent  quomodolibet  inmisceri  ali- 
cuius  timore,  odio  vel  favore.  Ob  quam  rem  vestram  magni- 
ficenciam  attente  requirimus  et  rogamus,  quatenus  ad  premissa 
tanquam  amator  iusticie  facere  dignemini,  quod  secundum  deum 
et  iusticiam  ex  racione  et  de  iure  fuerit  faciendum.  Nam  si 
essent  aliqui  relacionibus  sive  verbis  prefati  cruciferi  super  dicto 
maleficio  contra  predictos  .  .  comitem  et  marchionem  et  servitores 
ipsos  culpando  inherere  volentes,  horum  nomina  per  vos  petimus 
nobis  scribi.  Quibus  scitis  hec  ad  predictorum  .  .  comitis  et 
marchionis  noticiam  perducemus  et  omni  amoto  dubio  iidem  de 
suorum  consilio  consanguineorum  et  amicorum  in  tantum  opera- 
buntur  et  procedent  debite,  honorifice  et  publice  se  exonerando 
et  a  dicto  maleficio  emendando,  quod  ipsorum  honoribus  et  statibus 
custoditis  et  expurgatis  hiis,  qui  malignanter  in  premissis  egerunt, 
copiose  cedet  dedecus  deservitum. 

I)  Ueberschr.:  [L]ittera  secundum  quam  scripsit  dominus  Trever- 
(ensis)  pro  Gelr(ensi).  +  a)  Vorher  geht ,  unter  strichen ,  die  aus  dem 
Originalen twtir/  übernomiiiene  Anweisung:  Ad  regem  Francie, 
ponatur  salutacio,  sicut  placet,  et  sil  narracio  talis.  +  b)  aus 
Lovan.  korr. 

1)  1338  Februar  2.   »  2)  Februar  3. 

499*.  Avignou  1338  Februar  20. 

Papst  Benedikt  XII.  Bulle  Cum  ex  iniuncto.  K  S^7  >  ""*  Vatikan. 
Register:  Sanerland  II  nr.  2317. 

500.  Avignon  Pfalz  1338  Februar  20. 

Derselbe  ladet  den  exkommunisierten  Ersbischof  Heinrich 
von  Mains  vor  den  päpstlichen  Stuhl. 

K  502 1).  Bisher  nur  bekannt  aus  dem  Auszug  in  der  zweiten  Ladung 
Heinrichs  durch  Papst  Klemens  VI.  (vgl.  Sauerland  III  nr.  1117)  und  aus 
der  kurzen  Erwähnung  in  der  Denkschrift  K  166  (II  c.  9). 

Benedictus  episcopus  servus  servorum  dei  ad  certitudinem 
presencium  et  memoriam  futurorum.  /.  Digne  in  illos  debite 
ulcionis  iusticia  exercetur,  qui  a  devocione  matris  ecclesie,  a  qua 
grandia  beneficia  receperunt,  per  ingratitudinis  vicium  recedentes 
in  ruine  casum  et  reatus  abissum  temere  prolabuntur.  2.  Sane 
ingratitudinis  vicium  et  reprehensibilis  pusillanimitatis  vel  verius 
precipitacionis  excessum,  que  nuper  fide  digna  tarn  dilectorum 
filiorum  Guigonis  de  sancto  Germano  Anicien(sis)  et  Nycolai 
Capocie  de  urbe  sancti  Audomari  de  sancto  Audemaro  Morinen(sis) 
dyocesis  ecclesiarum  prepositorum,  capellanorum  et  nunciorum 
nostrorum  de  partibus  Alamannie,  ad  quas  miseramus  eosdem,  ad 
Romanam  curiam  noviter  redeuncium  tarn  nonnullorum  prelatorum 
et  aliorum  proborum  quam  plurium  illarum  parcium  infausta  relacio 
de  Henrico  archiepiscopo  Magunt(ino)  ad  apostolatus  nostri  deduxit 
auditum,       tanto  amplius  cum  maiori  cordis  amaritacione  referimus, 


1338  Februar  20  321 

quanto  gravius  pungunt  iniurie  et  offense,  que  nobis  et  sedi 
apostolice  a  precipuis  membris  eiusdem  ecclesie  referuntur,  cuius 
ingratitudo  seu  culparum  excessus  eo  reprehensibiliores  et  ultione 
digni  evidencius  ostendentur,  si  multiplices  gratie,  quas  in  eundem 
Henricum  eiusdem  sedis  effudit  benignitas,  in  confusionem  ipsius 
primitus    referantur.  3.    Olim    siquidem    felicis    recordationis 

Johannes  papa  XXII.  predecessor  noster  eundem  Henricum  a 
Roman(a)  curia  tunc  absentem  sperans  eum,  sicut  ex  testimonio 
plurimorum  acceperat,  futurum  constantem  et  intrepidum  catholice 
fidei  et  eiusdem  Roman(e)  ecclesie  pugilem  et  athletam  nullius 
precipitis  varietate  inconstancie  quidquam  sinistrum  vel  devium 
contra  dictam  ecclesiam  commissurum  tam  honorabili  tamque  in- 
signi  metropoli  Maguntine  videlicet  ecclesie  tunc  vacanti  prefecit 
in  archiepiscopum  et  pastorem  eique  postmodum  in  illis  partibus 
munus  consecracionis  fecit  inpendi  ac  deinde  pallium  plenitudinis 
officii  pontificalis  insigne  de  corpore  beati  Petri  sumptum  sibi 
transmisit  et  fecit  in  dictis  partibus  absque  labore  sui  personalis 
itineris  veniendi  ad  Roman(am)  curiam  assignari.  4.  Ac  sub- 
sequenter  ad  eiusdem  predecessoris  deducto  noticiam,  quod  decanus 
et  capitulum  eiusdem  ecclesie  Magunt(ine)  et  nonnulli  alii  potentes 
et  nobiles  illarum  parcium  se  dicto  archiepiscopo  per  violenciam 
et  resistenciam  opponebant,  quominus  administracionem  bonorum 
eiusdem  ecclesie  posset  pacificam  adipisci,  idem  predecessor  eidem 
archiepiscopo  ope,  consilio  et  exquisitis  studiis  et  favoribus  astitit 
oportunos  faciendo  processus^)  adversus  inobedientes  seu  resistentes 
eosdem.  5.  Dictoque  predecessore  sublato  de  medio  nos  divina 
fa[v]ente^)  clemencia  ad  apicem  summi  apostolatus  assumpti  pre- 
dictos  Processus  ceptos  per  predecessorem  eundem,  qui  nondum 
plenam  execucionem  habuerant,  resumentes  per  litteras  nostras ') 
requisiciones,  hortaciones,  preces,  monita  et  precepta  ac  eciam 
penas  et-  sententias  continentes  detentores  castrorum  et  bonorum 
eiusdem  ecclesie  Magunt(ine)  ad  dimittendum  illa  et  restituendum 
prefato  archiepiscopo  induci  mandavimus  et  conpelli  ac  nichilominus 
eosdem  prepositos,  capellanos  et  nuncios  nostros  non  sine  magnis 
personarum  suarum  periculis  in  auxilium  et  favorem  dicti  archi- 
episcopi  ad  partes  illas  specialiter,  ut  premittitur,  duximus  desti- 
nandos,  qui  solitudinem,  diligenciam  multosque  labores  prudenter 
et  laudabiliter  inpendere  studuerunt,  ut  possessio  et  administracio 
eiusdem  ecclesie  Magunt(ine)  necnon  castrorum  et  bonorum 
predictorum  de  manibus  dictorum  detentorum  erepta  plena  et 
libera  traderetur  et  assignaretur  archiepiscopo  memorato.  6.  Ve- 
rum idem  archiepiscopus,  sicut  in  partibus  illis,  prout  ex  predicta 
relacione  percepimus,  facti  evidencia  notum  reddit,  predictorum 
beneficiorum  ab  eadem  Roman(a)  ecclesia  receptorum  obliviosus 
et  ingratus  acceptor  placare  tyrannicam  ac  offendere  et  provocare 
divinam  in  anime  statusque  sui  perniciem  eligens  potestatem  pro 
eisdem  beneficiis  nobis  et  eidem  Roman(e)  ecclesie  non  retribuit 
gratias  sed  iniurias  pariter  et  offensas  offendens  deum  dictamque 
Magunt(inam)  ecclesiam  eius  commissam  regimini  seque  pariter 
miserabili  subiciens  servituti  plus  innitens  brachio  arundineo  favoris 

Nova  Alamanniae  21 


I 


322  Nr.  500 

transitorii  et  caduci  quam  spei  divini  auxilii  et  Roman(e)  ecclesie 
memorate.  7.  Quamvis  enim  sibi  reddi  non  possent  incogniti 
Processus  dudum  habiti  per  predecessorem  eundem  contra  Lodo- 
vicum  de  Bawaria  olim  in  regem  Romanorum  in  discordia,  ut 
dicebatur,  electum '),  per  quos  exigentibus  multis  excessibus, 
contumaciis,  inobedienciis  et  aliis  culpis  eius  omni  iure,  si  quod 
sibi  ex  dicta  electione  in  regno  vel  imperio  Romanorum  esset 
quomodolibet  acquisitum,  privatus  fuit  ac  subsequenter  eodem 
prolabente  in  detestabiles  et  diversos  errores  de  heresi  et  scismate 
extitit  condempnatus  necnon  contra  universos  et  singulos  prelatos 
et  personas  ecclesiasticas  seculares  et  reguläres  cuiuscunque 
preeminencie,  dignitatis,  ordinis,  Status  vel  condicionis  existerent, 
eciam  si  patriarchali,  pontificali  aut  maiori  seu  inferiori  dignitate 
fulgerent,  qui  prefato  Lodevico  aut  conplicibus,  fautoribus,  ministris 
vel  officialibus  suis,  quocunque  nomine  censerentur,  parerent  in 
aliquo  vel  intenderent  vel  eos  vel  aliquem  ipsorum  reciperent  vel 
adraitterent  aut  de  iuribus  aut  proventibus  quibuscunque  ad  regnum 
Romanorum  vel  imperium  spectantibus  responderent  et  alias  eis 
inpenderent  super  hiis  consilium,  auxilium  vel  favorem  directe  vel 
indirecte,  publice  vel  occulte  in  singulares  personas  ipsas,  cuius- 
cunque forent  preeminencie,  condicionis  et  status  ecclesiastici  vel 
mundani,  excommunicationis  per  eosdem  processus  sententia  pro- 
mulgata,  quamvis  eciam,  sicut  accepimus,  eidem  archiepiscopo 
notum  esset,  utpote  qui  predictos  processus,  ut  fertur,  frequenter 
viderat  et  audiverat  in  illis  partibus  publicari,  quod  idem  prede- 
cessor  in  eisdem  processibus  apercius  predicebat'')  se  contra  patri- 
archas,  archiepiscopos  et  episcopos  secus  facere  presumentes  ad 
privacionem  dignitatum  et  prelaturarum  ipsorum  et  alias  spirituales 
et  temporales  penas  et  sententias  infligendas  eisdem,  de  quibus 
sibi  videretur  iuxta  debitum,  contumaciam  et  excessum  cuiuslibet 
absque  monicione  et  citacione  alia  processurum,  si,  quando  et 
quociens  cognosceret  oportunum,  prout  in  dictis  processibus  plenius 
et  seriosius  continetur,  tamen  idem  Henr(icus)  archiepiscopus 
dictos  Processus  velut  fame  sue  prodigus  et  salutem  temere  parvi- 
pendens  contra  fidelitatis  debitum  et  iuramentum  per  eum  dicto 
predecessori  eiusque  successoribus  et  eidem  Romane  ecclesie 
prestitum  eidem  Ludovico  participare  et  ab  eo  tamquam  ab 
imperatore  temporalia  eiusdem  ecclesie  Magunt(ine)  recipere  et 
recognoscere,  sicut  in  partibus  illis  fertur  esse  notorium,  dampna- 
bili  temeritate  presumpsit  faciendo  sibi  homagium  ac  eidem 
prestando  fidelitatis  eciam  iuramentum  ex  hiis  reatum  periurii  et 
excommunicacionis  sententiam  et  penas  alias  tam  in  dictis  pro- 
cessibus contentas  quam  a  sacris  canonibus  promulgatas  dampna- 
biliter   incurrendo.  8.   Idem   quoque    archiepiscopus   nonnullas 

alienaciones  bonorum  eiusdem  ecclesie  Magunt(ine)  contra  iura- 
mentum per  eum  super  hoc  prestitum  fecisse  dicitur  in  enormem 
eiusdem  ecclesie  lesionem*)  nee  hiis  contentus,  sicut  accepimus, 
cum  Johanne  . .  decano,  capitulo  et  canonicis  prelibatis,  qui  propter 
inobedientiam  et  contumaciam  et  cumulatos  excessus  et  culpas 
eorum     per    processus    predecessoris    eiusdem    erant    excommuni- 


I 


1338  Februar  20  323 

cationis  et  suspensionis  sententiis  innodati  dictasque  sententias  per 
plures  annos  sustinuerant,  sicut  adhuc  sustinent  animis  induratis, 
inhonestas  et  illicitas  pacciones,  promissiones  et  convenciones 
inivit  *),  quarum  aliquas,  ut  dampnabilis  eiusdem  et  nimis  presump- 
tuosa  temeritas  vel  verius  infamia  innotescat,  presentibus  providimus 
referendas.  9.  Idem  namque  archiepiscopus  non  ignarus,  quod 
dicti  . .  decanus  et  capitulum  et  canonici  propter  eorum  multi- 
plicatas  adversus  eandem  Roman(am)  ecclesiam  contumacias, 
inobedientias  atque  culpas  diversis  excommunicationum  et  sus- 
pensionum  sententiis  et  penis  aliis  auctoritate  processuum  prede- 
cessoris  eiusdem  fuerant  irretiti  et  quod  ex  hoc  sepe  prophanando, 
quantum  in  eis  erat,  divina  officia  et  alias  in  eadem  ecclesia 
Magunt(ina)  spiritualia  exercendo  enormes  culpas  conmiserant, 
quibus  per  sedem  apostolicam  penis  procelli  gravibus  merebantur 
et  in  quibus  culpa  foret  relaxare  vindictam,  promisit  eisdem 
et  cuilibet  de  capitulo  prelibato  et  aliis,  qui  ipsis  adheserunt, 
nostram  et  eiusdem  sedis  gratiam  obtinere  et  quod  nos  et  sedes 
prefata  eos  in  suis  corporibus  et  rebus,  que  habebant,  non 
deberemus  molestare  in  presenti  vel  eciam  in  futuro  quocunque 
modo  et  spiritualiter  privando,  excommunicando  seu  ex  aliis  causis, 
sed  ipsos  ab  excommunicationis  sententiis  absolvere  deberemus  et 
cum  eis  dispensari  super  et  ex  causis  predictis,  si  opus  foret, 
ipsosque  in  integrum  restituere  et  omnem  maculam  delere  seu 
tollere,  si  quam  contraxissent  ex  causis  predictis,  et  si  quis  eorum 
privatus  fuisset  beneficiis  suis,  quod  nos  illa  restitueremus  eidem. 
10.  Nee  hiis  contentus  certa  opida  atque  castra  dictis  capitulo  et 
canonicis  tenenda  commisit,  quousque  a  nobis  huiusmodi  graciam 
obtineret,  adiciens,  quod,  si  eidem  sedi  apostolice  assisteret  contra 
.  .  capitulum  et  canonicos  prelibatos,  extunc  omnes  redditus  et 
telonea  ac  proventus  huiusmodi  opidorum  et  castrorum  dictis 
capitulo  et  canonicis  cederent  et  servirent.  //.  Promisit  eciam 
prefatis  capitulo  et  canonicis  et  eis,  qui  ipsis  adheserunt,  omnia, 
que  archiepiscopus  Trever(ensis)  et  prefatum  capitulum  fecerant 
vel  concesserant  seu  quicunque  alius  eorum  nomine  in  spiritualibus 
et  temporalibus  causis,  qualitercunque  hoc  factum  esset  seu  quo- 
cunque modo,  se  rata  et  firma  teuere  et  innovare  et  confirmare, 
ubi  et  quando  peteretur  ab  eo,  sine  dilacione  et  absque  expensis 
petentis  nee  unquam  contra  talia  se  facturum  vel  se  fieri  pro- 
missurum  verbis  sive  factis  et,  si  quis  contra  ea  facere  vellet, 
idem  Henricus  archiepiscopus  sibi  resisteret  et  contra  ipsum  esset, 
prout  melius  posset,  cum  corpore  et  rebus  secundum  continenciam 
litterarum  dictorum  archiepiscopi  Trever(ensis)  et  capituli  Magun- 
t(ini)  super  hiis  confectarum*),  et  quod  idem  archiepiscopus 
Magunt(inus)  deberet  eisdem  canonicis  Magunt(inis)  et  eis,  qui 
ipsis  adheserant,  sua  beneficia  restituere  et  reordinare  omnesque 
Processus  et  sententias  habitos  contra  eos  deponere,  tollere  et 
delere  ac  auferre  a  quibuscunque,  quibus  collata  essent  per  se 
vel  alios  suo  nomine  sive  quocunque  modo  huiusmodi  beneficia, 
que  dictis  canonicis  Magunt(inis)  ablata  fuissent,  eisque  restituere 
et,  si  dictis  canonicis  Magunt(inis)  sua  beneficia  restituere  vel,   ut 

2\* 


324  ^''-  ^01 

suis  verbis  utamur,  reordinare  non  posset,  tunc  deberet  ipsis  de 
suis  bonis  annuatim  tot  redditus  dare  et  deputare,  sicut  idem 
beneficium  in  redditibus  valere  poterat  sine  dolo,  et  quando  dicti 
canonici  prefatos  redditus  non  consequerentur,  tunc  ipsi  possent 
recipere  tantum  in  teloneis  et  redditibus  prefatorum  opidorum  et 
castrorum  eisdem  capitulo,  ut  premittitur,  commissorum,  quantum 
eis  deficerent  in  beneficiis  supradictis.  12.  Promisit  eciam  idem 
archiepiscopus  Magunt(inus)  omnes  privates  suis  beneficiis  ex  parte 
archiepiscopi  Trever(ensis)  et  capituli  Magunt(ini)  predictorum  non 
restituere  sine  eiusdem  capituli  scitu  et  consensu.  13-  Promisit 
insuper  omnes  litteras  per  eum  datas  civibus  Magunt(inis)  ^)  preter 
litteras,  in  quibus  eis  confirmaverat  libertates  ipsorum  per  prede- 
cessores  suos  concessas  ')  sigillo  capituli  sigillatas,  coram  imperatore, 
ut  eius  verbis  utamur,  presentibus  principibus,  terrarum  dominis, 
anullare  seu  anichillare'')  pro  posse  suo,  ita  quod  omni  roboris  firmi- 
tate  carerent,  infra  quartam  partem  anni  tunc  proximam,  cum  per 
dictum  capitulum  vel  maiorem  partem  ipsius  ad  hoc  existeret 
requisitus,  et  quod  hoc  non  dimitteret  propter  aliquas  litteras  a 
sede  apostolica  contra  hoc  obtentas  vel  optinendas,  intendens,  ut 
ex  predictis  evidenter  colligitur,  dictum  Lodovicum  imperatoris 
nomine  nuncupare.  14.  Et  nonnuUa  alia  eis  promisisse  dicitur 
illicita,  difficilia  et  eciam  inhonesta  ad  observacionem  eorum  se 
per  fidem  suam  et  per  iuramentum  ad  sancta  dei  ewangelia  coram 
eo  existencia  ab  eo  prestitum  temere  et  dampnabiliter  astringendo, 
prout  in  patentibus  litteris  inde  confectis  eiusdem  Henrici  archi- 
episcopi sigillo  munitis  *)  plenius  et  seriosius  dicitur  contineri,  que 
profecto  tanto  magis  in  apostolice  sedis  iniuriam  et  contemptum 
redundare  noscuntur,  quanto  dicti  .  .  decanus  et  capitulum  ac 
canonici  ex  promissionibus  et  convencionibus  supradictis  se  conse- 
cuturos  suorum  excessuum  et  culparum  inpunitatem  sperantes  de 
preteritis  culpis  non  dolent  nee  penitent  et  ad  committendum  in- 
posterum  culpas  consimiles  vel  maiores  audaciores  et  proniores 
verisimiliter  exibentur.  15.    Que  quidem  omnia  et  singula  per 

eundem  Henricum  archiepiscopum  promissa,  conventa  et  iurata 
.  .  decano,  capitulo  et  canonicis  supradictis  revocamus,  cassamus, 
vacuamus  et  irritamus  omnino  et  cassa,  vacua  et  irrita  nunciamus 
ac    nullius    existere    penitus    firmitatis.  16.    Licet    igitur    ad 

miserendum  quam  ad  ulciscendum  pocius  simus  prompt!  nostrum- 
que  desiderium  ad  exercendum  lenitatem  mansuetudinis,  non  rigorem 
iustitie  libencius  inclinetur,  attendentes  tamen,  quod,  si  predictos 
Processus  et  culpas  ipsius  Henrici  archiepiscopi  in  gravem  divine 
maiestatis  offensam  ac  nostram  eiusdem  sedis  contumeliam  ac 
detestabilis  exempli  perniciem  magnumque  fidelium  scandalum 
perpetratos  debita  correctione  punire  differimus,  ad  irascendum 
divinitatis  pacienciam  provocamus  et  ex  inpunitatis  fiducia  crescet 
m  aliis  detestabilis  presumpcionis  audacia  per  exemplum,  cum 
fratribus  nostris  super  hiis  deliberacione  prehabita  volentes  debite 
procedere  contra  eum,  cum  propter  maliciam  temporis  idem 
archiepiscopus  in  loco,  in  quo  moratur,  ad  presens  citari  nequeat 
libere  sive  tute  ac'')  propterea  infrascriptum  modum  citandi  eundem 


I 


1338  Februar  20  325 

cogente  iustitia  de  dictorum  fratrum  consilio  eligentes  tenore 
presencium  presente  hac  multitudine  copiosa  fidelium  per  presentis 
publice  citacionis  edictum  citamus  Henricum  archiepiscopum 
memoratum,  ut  infra  quatuor  mensium  ex  nunc  conputandorum 
spacium,  quod  eidem  Henrico  archiepiscopo  pro  pereraptorio 
termino  assignamus,  apostolico  conspectui  personaliter  se  presentet 
super  premissis  responsurus  nostramque  super  hiis  voluntatem  et 
Processus,  quos  faciendos  duxerimus,  auditurus  nostrisque  et  sedis 
eiusdem  mandatis  et  beneplacitis  pariturus.  Alioquin  contra 
ipsum,  prout  iustum  fuerit  et  expedire  viderimus,  procedemus  eius 
absencia  seu  contumacia  non  obstantibus.  17.  Ut  autem  Pro- 
cessus huiusmodi  citacionis  ad  ipsius  Henrici  archiepiscopi  et 
communem  omnium  noticiam  deducatur,  litteras  nostras  bulla 
nostra  munitas  processum  citacionis  huiusmodi  continentes  in 
maioris  Avinion(ensis)  ecclesie  appendi  seu  affigi  hostiis  faciemus 
queque*^)  processum  ipsum  suo  quasi  sonoro  preconio  et  patulo 
indicio  publicabunt,  ita  quod  prefatus  Henricus  archiepiscopus 
nullam  possit  excusacionem  pretendere  vel  ignoranciam  allegare, 
quod  ad  eum  predictus  processus  non  pervenerit  vel  quod  ignorarit 
eundem,  cum  non  sit  verisimile  remanere  quoad  ipsum  incognitum 
vel  occultum,   quod  tam  patenter  omnibus  fuerit  publicatum. 

Actum  Avinion(e)  in  palacio  nostro  apostolico  X.  kalendas 
marcii  pontificatus  nostri  anno  quarto. 

I)  Ueberschr. :  Citacio  personalis  H(enrici)  archiepiscopi  Mog(untini)  ad  curiam. 
+  a)  faciente.  +  b)  K. 

1)  von  dem  Entwurf  eines  Prozesses  Johanns  XXII.  ist  sonst  nichts  bekannt,' 
Prozesse  und  Urteile  der  päpstlichen  Delegaten  und  Auditoren  werden  erwähnt 
in  Nr.  414  cc.  4,  5,  7.  <»  2)  Nr.  414,  besonders  c.  10.  <»  3)  namentlich  Const.  V 
nr.  792,  839,  881,  944,  VI  nr.  273—277,  427,  428.  «  4)  vgl.  Nrr.  407  c.  12, 
408  c.  7,  423  c.  9.  «>  5)  Würdtwein  Subs.  IV  nr.  79;  der  hier  in  c.  9—14  folgende 
Auszug  entspricht  den  Nummern  1,  2  und  6  im  Exzerpt  bei  Schrohe  Heinrich 
29  ff.  "=o  6)  so  Würdtwein  Nova  subs.  V  nr.  26.  <"  7)  angeführt  von  Schrohe 
Heinrich  13.   oo  8)  wie  N.  4. 

501.  Aviation  Pfalz  1338  Februar  20. 

Derselbe  ladet  11  Mainzer  Domherren  vor  den  apostolischen 
Stuhl. 

K  SOJ^).  —  Vorlage  war  in  cc.  2—4  und  7  der  Prozess  gegen  Erz- 
bischof Baldewin  vom  15.  Oktober  1336  (Riezler  nr.  1839),  und  zwar  in  einer 
Fassung,  die  dem  nach  Mains  gegangenen  Original  im  Wesentlichen  entspricht, 
in  einigen  Auslassungen  aber  merkwürdiger  Weise  doch  noch  dem  Entwurf 
(Nr.  414)  näher  steht;  diese  sind  itn  Folgenden  durch  Doppelsterne  gekenn- 
zeichnet. 

Benedictus  episcopus  servus  servorum  dei  ad  certitudinem 
presencium    et   memoriam    futurorum.  /.    Grave    plurimum   et 

molestum  cordi  nostro  non  inmerito  redditur,  cum  persone  ec- 
clesiastice  maxime  dignitatibus  et  beneficiis  ecclesiasticis  insignite 
contra  sedem  apostolicam  se  dampnabiliter  erigentes  ordinacionibus 
et  mandatis  ipsius  per  ingratitudinis  vicium  et  elacionis  detestande 
reatum  obedire  despiciunt,  quinimmo  illa  prophano  spiritu  dampna- 
biliter contempnentes  in  consimilis  contemptus  iniuriam  plurimos 
secum  trahunt,  cum,  quod  agitur  a  ministris  ecclesie,  facile  trahatur 
laicis  in  exemplum.  2.   Sane   dudum   ecclesia  Magunt(ina)   vacant[e]*)  c.  2 

per  obitum  bone  memorie  Mathie  archiepiscopi  Magunt(ini),  qui  decessit  in 
illis   partibus,   felicis   recordationis   lohannes   papa   XXII.    predecessor   noster 


326 


Nr.  501 


cupiens  ipsi  ecclesie  per  eum  ante  vacacionem  huiusmodi  disposicioni  apostolice 
decreto  interposito ')  reservate  de  persona  ydonea  providere  •  Henricum 
archiepiscoputn  Magunt(inuni)  tunc  . .  prepositum  ecclesie  Bunnen{sis)  Colonien- 
(sis)  dyocesis,  personam  utique  sibi  et  apostolice  sedi  de  probitate  meritorum 
multipliciter  commendatam,  de  fratrum  suorum  consilio  ipsi  Magunt(ine)  ec- 
clesie prefecit  in  archicpiscop\im  et  pastorem  sibi  *  administracionera  ipsius 
ecclesie    in    spiritualibus    et    teraporalibus    plenarie    committendo  necnon 

•  •  archiepiscopo  Colonien(si)  et  .  .  episcopo  Leodien(si)  ac  •  »  . .  preposito 
ecclesie  Zeflicen(sis)  dicte  Colonien(sis)  dyocesis  eorum  propriis  nominibus  non 
expressis  dedit  per  suas  litteras  )  in  mandatis,  ut  ipsi  vel  diio  aut  unus  eorum 
per  se  vel  *  *  alium  seu  alios  predicto  Henrico  archiepiscopo  tunc  electo 
Maguntino  efficacis  defensionis  presidio  assistentes  . .  prepositum,  . .  decanum, 
. .  capitulum,  . .  canonicos  et  personas  et  .  vasallos,  homines  teudatarios,  fideles 
et  subditos  prefate  ecclesie  Magunt(ine)  et  nonnuUos  alios  •  in  dictis 
litteris  expreSSOS,  de  quibus  expedire  viderent,  ex  parte  sua  monerent  et 
efficaciter  inducerent,  ut  infra  conpetentem  peremptorium  terminum  per  ipSOS 
prefigendum  eisdem  dictum  Henricum  tunc  electum  in  pastorem  eiusdem 
ecclesie  Magunt(ine)  »  reciperent  eique  tamquara  pastori  eiusdem  ecclesie 
efficaciter  parerent  et  intenderent  nuUumque  impedimentum  per  se  vel  alium 
seu  alios  directe  vel  indirecte  publice  vel  occulte  prestarent,  quominus  idem 
Henricus  possessionem  pacificam  castrorum,  municionum,  fortelliciorum  et 
aliorura  quorumcunque  locorum,  iurium  et  bonorum  ad  dictam  ecciesiam 
Magunt(inam)  spectanciura  per  se  suosque  vicarios,  officiales,  ministros  seu 
procuratores  apprehendere  valeret  )  et  pacifice  possidere,  quodcunque  inpedi- 
mentum  publicum  vel  occultum  per  ipsos  vel  eorum  nomine  aut  mandato  in 
premissis  et  circa  premissa  quomodolibet  positum  realiter  et  effectualiter  infra 

•  dictum  terminum  revocando  ac  permittendo  memoratum  Henricum  tunc 
electum  suosque  vicarios,  officiales,  ministros  et  procuratores  eiusdem  ecclesie 
Magunt(ine)  ac  omnium  et  singulorum  bonorum  et  iurium  ad  ipsam  ecciesiam 
spectancium  administracionera  plenam  et  liberam  exercere ;  alioquin  omnes 
et  singulos  tarn  clericos  quam  laicos  cuiuscunque  Status,  ordinis  vel  condicionis 

•  existerent,  »  qui  monicioni  huiusmodi  contumaciter  parere  contempnerent 
seu  in  predictis  contradictores  se  indebite  redderent  et  rebelies,  quots]*^)  ex 
tunc  singulares  videlicet  personas  excommunicationis,  capitulum  vero  suspen- 
cionis  j  et  ecciesiam  Magunt(inam)  pr[e]dict[am]  )  interdicti  sententiis  idem 
predecessor  subiacere  voluit  ipso  facto  excommunicatos,  suspensos  ipsamque 
ecciesiam  Magunt(inam)  interdicto  ecclesiastico  subiacere  in  ecclesiis  et  locis 
illarum  parcium,  de  quibus  ei[s]^)  videretur,  pulsatis  campanis  et  candelis 
accensis  publice  nunciarent  quibuscunque  personis  singularibus  huiusmodi 
apercius  intimando,  Ut,  si#  •  monicionibus  et  mandatis  huiusmodi  contempne- 
rent contumaciter  obedire,  idem  predecessor  ad  privacionis  et  inhabilitacionis 
penas  contra  ipsos  et  eorum  singulos  procederet,  prout  eorum  rebellioni»  et 
inobedientie  contemptus  et  contumacia  exigerent  et  sibi  eciam  videretur.  »  • 

«■•  "*  3.  Verum  bone  memorie  Henricus  archiepiscopus  Colonien(sis)  et  quondam 
Emercho  ..  prepositus  eiusdem  ecclesie  Zeflicen(sis)  tunc  viventes  »  Bartholinura 
.  .  prepositum,  lohannem  .  .  decanum  et  predictos  capitulum  singulosque  canoni- 
cos ipsius  ecclesie  Magunt(ine)  *  auctoritate  dictarum  litterarum  canonice 
monuerunt,  ut  infra  certum  peremptorium  conpetentem  terminum  lam  dudum 
longe  ante  obitum  dicti  predecessoris  elapsum  dictum  Henricum  tunc 
electum  vel  eins  procuratorem  pro  eo  in  pastorem  eiusdem  ecclesie  Magiint(ine) 


I 


1338  Februar  20  327 

admitterent  et  ei  tanquam  pastori  animarum  ipsorum  parerent  nullumque  per 
se  vel  *  alios  impedimentum  prestarent  *,  quominus  idem  Henricus  tunc  electus 
possessionem  pacificam  castrorum  *  et  bonorum  ad  ipsara  ecclesiam  Magunt(inani) 
spectancium  per  se  suosque  *  procuratores  posset  apprehendere  et  pacifjce 
possidere,  impedimentum  *  quomodolibet  #  efficaciter  »  reinovendo  *. 
Alioquin  omnes  et  singulos  supradictos  monitos  infra  dictum  terminum  moni- 
cioni  huiusmodi  non  parelltes  eicommunicationis,  capitulum  vero  suspencionis  ) 
et  eandem  ecclesiam  Magunt(inam)  interdicti  sententias,  quas  in  eos  idem 
predecessor  »  per  easdem  »  litteras  promulgarat  et  eos  eisdem  sententiis 
ipso    facto    subiacere    voluerat,    incidisse    nunciabant  eisdem     monitis 

nichllominus  apercius  intimando,  quod  idem  predecessor,  si  monicionibus 
huiusmodi  contumaciter  obedire  contempnerent,  contra  eos  et  eorura  singulos 
ad  privacionis  et  inhabilitacionis  penas  procederet,  prout  »  rebellionis  et  in- 
obedientie  contemptus  et  contumacia  exigerent  ac  ipsi  predecessori  eipediens 
videretur.  Ac  huiusmodi  eorum  processum  per  certos  subdelegatos  eorum 
ydoneos  sollempniter  publicari  fecerunt  et  affigi  »  ianuis  Magunt(ine)  ecclesie 
prelibate,  *  ut  ad  eorum  et  eciam  aliorum  quorumlibet  posset  com- 
munem  noticiam  devenire.  4.  Porro  prefati  . .  prepositus,  . .  decanus,  c.  5 
.  .  capitulum  ac  alie  singulares  persone  de  dictis  capitulo,  quorum  nomina 
inferius  describuntur,  infra  dictum  terminum  et  post  diucius  expectati 
predicto  processui  et  monicionibus  conte[n]tis  *^)  in  eo  non  solum 
parere  contumaciter  contempserunt,  sed  prefati  contemptus  addentes 
contemptibus  ac  contumaciarum  culpas  culpis  gravioribus  augmen- 
tantes  ac  in  rebellionem  detestabilem  contra  Romanam  ecclesiam 
exsurgentes  ordinäre  nequiter  presumpserunt,  quod  nulle  littere 
apostolice  reciperentur  seu  publicarentur  ab  aliquo  in  civitate  et 
dyocesi  Magunt(ina),  nisi  prius  vise  et  examinate  fuissent  per 
iudices  constitutos  per  . .  archiepiscopum  . .  Trever(ensem)  et 
capitulum  antedictos,  predictas  excommunicationis  in  singulares 
personas  eorum,  suspensionis  in  capitulum  et  interdicti  in  ecclesiam 
predictos  prolatas  sententias  propterea  incurrentes  easque  iam  per 
sex  annos  et  amplius  sustinentes  animis  induratis.  5.    Nosque 

postmodum  de  predictis  eorum  contemptibus,  contumaciis  atque 
culpis  per  informaciones  liquidas  redditi  cerciores  per  certos  Pro- 
cessus nostros  super  hiis  habitos  auctoritate  apostolica  declaravimus 
per  predictas  eiusdem  predecessoris  litteras  et  ex  processibus  per 
eas  earumque  virtute  per  prefatos  executores  seu  subexecutores 
eorum  habitis  prenominatas  personas  excommunicationis  dictosque 
capitulum  suspensionis  sententias  incurrisse  ac  Magunt(inam) 
ecclesiam    fore  suppositam  ecclesiastico  interdicto.  6.    Kursus 

prefatus  decanus  necnon  infrascripti  canonici  eiusdem  ecclesie 
Magunt(ine)  absque  metu  divini  iudicii  peccata  peccatis  adicere 
relaxata  licencia  non  verentes  cum  Ludovico  de  Bawaria  propter 
multiplices  excessus  et  culpas  ipsius  de  heresi  et  scismate  condemp- 
nato  contra  diversos  processus  per  predecessorem  eundem  adversus 
dictum  Ludowicum  ac  complices  et  fautores  ac  auxiliatores  ipsius 
publice  habitos  et  sollempniter  publicatos  coniuraciones  ac  con- 
federaciones  inivisse  et  fecisse  dicuntur  eciam  alias  illicitas  et 
plurimum  inhonestas.  7.  Attendentes  igitur,  quod,  si  huiusmodi 
eorum  excessus  et  contumacias  debite  pene  severitas  non  percellat, 


328  J^t^-  502—506 

in  culpas  consimiles  vel  peiores  per  inpunitatis  audaciam  verisi- 
militer  licencius  prolabuntur,  ac  volentes  propterea,  ne  de  sua 
inobedientia  et  contumacia  glorientur,  eis  inferre  debitam  iustitie 
ulcionem,  cum  propter  maliciam  temporis  secure  adiri  nequeant 
sive    tute,  infrascriptum  modum    citandi    eosdem    de    fratrutn 

<:■  -5  nostrorum  consilio  eligentes  urgente  iustitia  de  dictorum  fratrum 
consilio  presente  hac  multitudine  fidelium  copiosa  Bartholinum  pre- 
positum  et  lohannem  decanura  prefatos  necnon  Godefridum  custodcm, 
Conraduin  de  Steckelinberg,  lohannem  dictum  Botton  de  Treveri,  Hermannum 
de  Schoneckin,  Ottonem  de  Zeginhain,  Lupoldum  de  Bebinburg, 
Ebirhardum  de  Herszishorin,  Wilhelmum  de  Sauwelinheim  ac 
Philippum  de  Brunekim  canonicos  eiusdem  Magunt(ine)  ecclesie 
per  presentis  publice  citacionis  edictum  citaraus,  ut  infra  trium 
mensium  ex  nunc  conputandorum  spacium,  quod  eis  pro  peremp- 
torio  termino  assignamus,  apostolico  conspectui  personaliter  se 
presentent  super  premissis  eorum  excessibus  et  contemptibus, 
contumaciis  atque  culpis  responsuri  nostramque  super  hiis  sententiam 
et    Processus    alios  audituri ;  alioquin,    sive    venerint    sive    non, 

contra  ipsos,  prout  iustum  fuerit,  procederaus  eorum  absencia  seu 
contumacia  non  obstantibus.  8.  Ut  autem  processus  huiusmodi 
ad  eorundem  et  communem  aliorum  omnium  noticiam  deducatur, 
litteras  nostras  processum  huiusmodi  continentes  in  maioris  ecclesie 
Avinion(ensis)  affigi  hostiis  faciemus,  que  processum  ipsum  suo 
quasi  sonoro  preconio  et  patulo  indicio  publicabunt,  ut  predicti 
citati  nullam  possint  excusacionem  pretendere  et  ignoranciam 
allegare,  quod  ad  eos  processus  citacionis  huiusmodi  non  pervenerit 
vel  quod  ignorarint  eundem,  cum  non  sit  verisimile  remancre 
quoad  ipsos  incognitum  vel  occultum,  quod  tarn  patenter  omnibus 
fuerit  publicatum. 

Actum  Avinion(e)    in  palacio   nostro  apostolico  X.  kalendas 
marcii  pontificatus  nostri  anno  quarto. 

I)  am  Rande:  Citacio  quorundara  de  capitulo  Mog(untino).   +    a)  vacantis.  + 
b)  valleret.  +  c)  quod.    +    d)  pridictos.  +  e)  ei.    +    i)  K.   -\-   g)  coDtemptis. 
l)  Rtesler  nr.  261.  «>   2)  ebenda  nr.  1088.   oo  3)  Sauerland  JI  nr.  1558. 

502.  Trier  1338  Februar  21. 
Erzbischof  Baldewin  an  den  Dekan  von  St.  Symeon  in  Trier:  beauftragt 

ihn,  in  der  Sache  des  von  seinem  Kaplan  Herrn  Dytmarus  dictus  Mul  und 
Herrn  Conradus  dictus  Grerer,  Monasteriensis  in  Meynevelt  (Münstei — Maifeld) 
und  sancti  Florini  Confluentine  ecclesiarum  canonici,  beabsichtigten  Pfründen- 
tausches vorzugehen.  In  negocio  perrautacionis  —  D.  Trever(is)  sub  sigillo 
nostro  secreto  a.  dorn.  1337.  (aus  1336  korr.)  21.  die  mensis  februarii.  — 
K  46g  a,  eingerückt  in  Nr.  504. 

503.  Trier  1338  Februar  23. 
An  Dekan,  Kapitel  und  alle  Aemter-  oder  Pfründeninhaber  von  St.  Florin 

sozvie  den  plebanus  plebis  von  St.  Marien  in  Koblenz  der  Dekan  von  St.  Symeon 
in  Trier  als  Kommissar  des  Erzbischofs  von  Trier:  nach  Empfang  der  ein- 
gerückten AV.  502  und  auf  die  Bitte  der  persönlich  vor  ihm  Erschienenen, 
des  Herrn  Dytmarus  [dictus  Mul]  und  des  Gerlacus  de  Veldencia  als  Prokurators 
des  Herrn  Conradus  [dictus  Grerer],  die  ihm  die  beiderseitigen  Stellen  und 
Pfründen  aufgetragen  und  die  Rechtmässigkeit  ihrer  Absicht  beschworen 
haben,  versetzt  er  Dytmar  von  Münstermaifeld  nach  St.  Florin  in  K.  und 
Gerlach  für  Konrad  wie  Konrad  für  Gerlach  von  dort  nach  M.,  investiert  sie 
per  librum  und  ersucht  die  Empfänger,  biimen  6  Tagen  nach  Empfang  dieses 
Protesses  Dytmar  oder  dessen  Prokurator  eum  Stiftsherrn  aufzunehmen  und 


1338  Februar  21-28  329 

in  Gcnttss  seiner  Pfründe  zu  setzen;  der  Pleban  von  St.  Marien  oder  ein 
Anderer  soll  diesen  Prozess  veröffentlichen  und  über  die  Ausführung  schrift- 
lich berichten.  Actum  in  civitate  Treveri  in  domo  habitacionis  viri  discreti 
doraini  Elye  prepositi  Mon(asteriensis).  Zeugen :  die  Kleriker  des  Erzbischofs 
Meister  Wykerus  und  Rudolfus  (aus  Raud.  korr.).  Noveritis  quod  litteris  — 
D.  sub  sigillo  nostro  a.  dorn.  1337.  (aus  1336  korr.)  in  crastino  beati  Petri 
ad  cathedram.     Datum  per  copiam.  —  K  46g. 

504.  Trier  1338  Februar  25. 
Dytmarus    dictus   Mule   Kaplan    Erzbischof  Baldewins,   laut   Nr,   503, 

deren  Transfix  dieser  Brief  ist,  durch  Tausch  Stiftsherr  von  St.  Florin  in 
Koblenz  geworden,  ernennt  die  Priester  die  bescheidenen  Herren  Wernherus 
de  Gulse  Stiftsherrn  zu  St.  Lubentius  in  Dytkirchen  (Dietk-)  und  Herraannus 
dictus  Sympelman  Vikar  zu  St.  Florin  zu  Prokuratoren,  um  für  ihn  Stifts- 
stelle und  Pfründe  in  Besitz  zu  nehmen,  die  Gewohnheiten  der  Kirche  zu  be- 
schwören und  alles  sonst  Erforderliche  zu  erledigen.  Siegler :  der  Aussteller. 
D.  Treveris  a  dorn.  1337.  (aus  1336  korr.)  die  vicesima  quinta  raensis  februarii. 
Datum  per  copiam.  —  K  47^- 

505.  Koblenz  1338  Februar  26. 
Instrument    des    Henricus    dictus    Collumere     de    Confluentia     clericus 

Treverensis  dyocesis  publicus  auctoritate  imperial!  et  curie  Confluentine  notarius: 
a.  1337.  ind.  6.,  pont.  —  Benedicti  —  pape  XII™*  a.  ipsius  4.,  26.  die  mensis 
februarii,  hora  6.  vel  quasi,  in  ecciesia  sancti  Florini  in  Confluentia  —  ac  in 
domo  capitulari  ecclesie  memorate  hat  der  ehrenwerte  Herr  Dekan  lacobus 
zugleich  im  Namen  und  Auftrag  der  übrigen  anwesenden  und  zum  Kapitel 
versammelten  Herren  Kanoniker  Henricus  de  Lainstein  scolasticus,  Gobelinus 
de  Synzige  cantor,  Henricus  dictus  Gwaleburne  thesaiirarius,  Wilhelmus  de 
Helfinstein,  Wernerus  de  Bopardia,  Wernerus  de  Baycheim,  Gysilbertus  de 
Eng(er)sse  und  Gotardus  dictus  Winter,  die  Stiftsstelle  und  Pfründe,  die  da- 
selbst infolge  des  Todes  oder  freiwilligen  Verzichtes  des  Arnoldus  de  Rense 
offensteht,  dem  bescheidenen  Meister  Rudolfus  dictus  Lusse  (o  über  u),  Kleriker 
des  Erzbischofs  von  Trier,  verliehen,  ihn  per  librum,  quem  in  raanibus  suis 
tenuit,  investiert  und,  nachdem  Rudolf  ihm  Gehorsam  gelobt  und  die  neuen 
und  alten,  erlaubten  und  wohlanständigen  fhonestiSy)  Satzungen  und  Gewohn- 
heiten der  Kirche  beschworen,  ihn  in  Besitz  gesetzt,  worauf  ihn  der  Scolasticus 
namens  des  Kapitels  in  choro  dicte  ecclesie  installiert  hat.  Zeugen :  der  ge- 
strenge Ritter  Petrus  de  Eych  und  die  bescheidenen  Wernerus  de  Gulse  Stifts- 
herr in  Dytkirchen  (Dietk-),  Meister  Wilhelmus  de  Bacheraco,  Franciscus 
scultetus  Confluentinus,  Symon  iunior  de  Burgedor  Knappen  und  Paulus 
Scolaris  domini  Wilhelmi  de  Helfenstein  memorati.  —  K  266. 

506.  Aschaffenburg  1338  Februar  28. 
[Ersbischof  Heinrich  von  Mains]  ladet  Bischof  Otto  von 

Würsburg]  zum  Bischofstag  nach  Speyer. 

Orig.,  dessen  erste  Zeilen  abgeschnitten  sind,  mit  Spur  des  rückwärts 
aufgedrückten  Siegels  in  München  Mainz  Erzstift  Nachtr.  3  fasc.  1  (aus 
Würzburg  ausgeliefert) ;  vgl.  Höhlbaum  47  N.  4. 

—  —  —  —  —  et  dominum  nostrum  dominum  Benedictum 
digna  dei  providencia  papam  XU"  pro  solite  sue  pietatis  clemencia 
super  prefato  dissidio  per  eum  graciosius  amovendo  humiliter 
inploranda,  ordinandam  decrevimus  ac  eciam  dirigendam  frater- 
nitatem  vestram  attente  rogantes,  vobis  nichilominus  auctoritate 
nostra  metropolitica  districtius  iniungentes,  quatenus  in  civitate 
Spyren(si)  nostre  Mogunt(ine)  provincie  predicte  die  dominica,  qua 
cantatur  ,Letare',  proxima  nobiscum  ac  cum  aliis  fratribus  nostris 
dominis  episcopis  nostre  provincie  memorate,  quos  ad  locum  et 
terminum  prenotatos  similiter  duximus  evocandos,  super  ambasiata 
seu  legacione  huiusmodi  vestro  ac  dictorum  fratrum  et  dominorum 
episcoporum  consilio  et  auxilio  consulcius  ordinanda  necnon  super 


I 


330  A'»'-  507—509 

alüs  variis  et  arduis  negotiis  nostre  ac  vcstre  ecclesiarutn  tociusque 
nostre  provincie  sepedicte  honorem,  profectum  et  commodum 
respicientibus  insimul  pertractandis  velitis  personaliter  convenire, 
ut  obinde  preter  divine  remunerationis  premium,  quod  ex  hoc 
meremini,  vestre  devotionis  et  obediencie  promptitudinem  habere 
debeamus  non  inmerito  commendatam. 

Datum  Aschaffenburg  pridie  kalendarum  marcii  anno  domini 
MCCCXXXVIII»  sub  nostro  maiori  a  tergo. 

507.  Trier  1338  Märe  2. 
Erzbischof  Baldewin  an  seinen  ergebenen  Kleriker  lohannes  de  Philomena/ 

ernennt  ihn  zum  Koadjutor  des  von  der  Lepra  befallenen  Priesters  Nycolaus 
Rektors  der  Kirche  von  Steynsel  (Steinsei)  mit  der  Verpflichtung,  jenem  eine 
jährliche  Rente  von  24  Pfund  kleiner  Thurnosen,  halb  zu  Pfingsten  und  halb 
zu  Mariae  Hitnmelfahrt  ohne  Vorwände  wie  Unfruchtbarkeit,  Hagel,  Missuachs 
oder  Heerschaden  fexercitusy),  zu  zahlen,  und  befehlt  allen  Priestern  seiner 
Diözese,  die  dazu  herangezogen  werden,  die  Ernennung  des  Johannes  den 
Parrochianen  mitzuteilen.  Cum  Nycolaus  —  D.  Treveris  sub  nostro  secreto 
a.  dorn.  1337.  feria  2.  post  dominicam,  qua  cantatur  .Invocavit'.  —  K  482  a. 

508.  1338  März  2. 
Der  Offizial   der  Trierer  Kurie   vidimiert   Nr.  507   und  bezeugt,   dass 

[der  Kleriker]  lohannes  [de  Philomena]  deren  Bestimmungen  vor  ihm  be- 
schworen sowie  sein  ganzes  Vermögen  dafür  zum  Pfände  gesetzt  hat.  Siegler: 
auf  Bitten  des  Johannes  der  Aussteller.  D.  a.  dorn.  1337.  feria  secunda  post 
dominicam,    qua   cantatur   in   dei    ecclesia   .Invocavit',   predictam.    —    K  482. 

509.  [Speyer  1338  März  27]. 
Deutsche  Bischöfe    hüten    Papst  Benedikt  XII.,    Ludwig 

den  Bayern  in  die  Gnade  der  Kirche  aufsunehmen. 

K  IJS^),  Abschrift  des  Entwurfes ;  aus  dem  vatikanischen  Register 
(Abschrift  der  cedula  inclusa  von  Riezler  ur.  1954)  zuletzt  Schwalm:  Neues 
Archiv  XXVI  727  nr.  22  (V). 

Sanctissimo  in  Christo  et  cetera^)  Henr(icus)'')  archiepiscopus 
Mogunt(inus),  Lupold(us)  Babenberg(ensis),  loh(annes)  Basilien- 
(sis),  Ber(toldus)  Argent(inensis),  H(einricus)  Eysteten(sis),  P(ern- 
hardus)*=)  Paderburnen(sis),  Ulr(icus)  Curien(sis),  Otto  Herbi- 
pol(ensis)  episcopi'^),  Gerh(ardus)  Spyr(ensis)  et  H(einricus) 
Augusten(sis)  ecclesiarum  electi  cum  omnimoda  subiectione,  humili- 
tate    et    reverencia    devota^)    pedum    et    cetera^).  1.    Cum 

iamdudum  ex  miserabili  dissidio  inter  sacrosanctam  Romanam  ec- 
clesiam  ac  dominum  Lud(owicum)  de  Bawaria  christiani  populi 
peccatis  exigentibus  suscitato  in  regno  et  imperio  Romanorum  et 
precipue  in  provincia  Magunt(ina)  grandium  et  diversarum  turba- 
cionum  tempestates  emerserint  ac  ecclesiis  ecclesiasticisque  personis 
necnon  animabus  hominum,  quod  gravius  est  ferendum,  regni  et 
imperii  predictorum  innumerabilia  provenerint  detrimenta  et  ^) 
cottidie  maiora  et  plura  prioribus  occasione  dissidii  huiusmodi  sint, 
ut    ex    verisimilibus    coniecturis    presumitur,    proventura,  nos 

grandes  et  acerbas  ex  hoc  puncturas  in  nostris  cordibus  non 
inmerito  sencientes  nuper  dominum  Lud(owicum)  predictum  ad 
civitatem  Spyr(ensem)  provincie  Mogunt(ine)  predicte  super  hec 
specialiter  nostris  instantivis  precibus  venire  procuravimus  ipsum 
nos  archiepiscopus  Mogunt(inus),  Padebur(nensis)'')  Argent{inensis) 
et')  Cur[i]en(sis)  episcopi  ac  Spyr(ensis)  et  Aug(ustensis)  electi 
predicti     personaliter,     nos    vero    Babenberg(ensis),    Basilien(sis), 


J338  Märe  2—27  331 

Eyst(etensis)  et  Herbip(olensis)  episcopi  aliis  nostris  et  ecclesiarum 
uostrarum  protunc'')  negociis  prepediti  per  nostros  sollempnes 
nuncios  precibus,  consiliis  ac  salutaribus  monitis  non  sine  magna 
sollicitudinis  studio  exhortantes,  ut  ipse  ad  divini  nominis  gioriam 
et  ad  vestre  sanctitatis  ipsiusque  ecclesie  Romane  honorem  et 
reverenciam  nee  non  ad  quietum  et  salubrem  statum  regni  et 
imperii  eorundem  velit  ad  vestram  et  eiusdem  ecclesie  Romane 
sancteque  sedis  apostolice  graciam  cum  devocione  redire  se  vestris 
et  ipsius  ecclesie  dicteque  sedis  apostolice  beneplacitis  humiliter 
per  omnia  conformando.  2.  Qui  modica  deliberacione  prehabita 
se  velle  stare  ac  parere  super  materia  prefati  dissidii  ac  omnibus 
ipsum  [dis]sidium')  tangentibus")  ordinacioni")  nostre,  in  quantum 
cum  deo,  iusticia  et  honore  suo  fieri  posset,  efficaciter  repromisit 
suas  patentes  super  hoc  litteras°)  suo  sigiilo  maioriP)  munitas ') 
super  potestate  huiusmodi  tradita  nobis  dando,  cauciones  iuratorias 
ac  fideiussorias  magnorum  et  plurium  principum  et  . .'')  baronum 
nobis  super  hoc  nichilominus  offerendo.  3.  Clementissimam 
igitur  vestram  beatitudinem  omni,  qua  valemus,  precum  instancia 
devote  ac  humiliter  inploramus,  quatinus  redeundi  ad  gremium 
sancte  matris  ecclesie  promptitudine  ipsius  domini  Lud(owici),  qui 
super  materia  dissidii  huiusmodi  ordinacioni  ecclesiasticarum  per- 
sonarum  dumtaxat  se  submittere  non  expavit,  premissis  quoque 
turbacionibus,  dispendiis  et  periculis,  specialiter  ecclesiis  et  personis 
ecclesiasticis,  ut  premittitur,  imminentibus  per  vestre  sanctitatis 
providenciam  paternis  affectibus  ponderatis  predictum  dominum 
Lud(owicum)  atl  reconciliacionis  graciam  sub  modo  premisso  vestre 
sollte  benignitatis  clemencia  recipere  non  recuset  partes  regni  et 
imperii  predictorum  ac  precipue  ecclesias  ecclesiasticasque'')  per- 
sonas  earundem  parcium  de  periculis,  erumpnis  et  laboribus  pre- 
tactis  ad  statum  optate  quietis  per  reconciliacionem  huiusmodi 
reducentes.  4.  Verum  quia  ad  omnia  et  singula  premissa  et 
ea  contingencia  plene  et^)  specifice')  scribenda  cedula  non  suffi- 
ceret,  nos  venerabilem  patrem  dominum  talem^)  et  cetera  et 
spectabilem  virum  talem^)  et  cetera  de  premissis  plenissime 
informatos  ad  pedes  vestre  beatitudinis  duximus  fiducialiter 
destinandos  eandem  vestram  beatitudinem  ex  intimis  nostris  affecti- 
bus exorantes,  quatenus  eisdem  super  hiis  fidem  adhibere  dignemini 
creditivam. 

Datum  et  cetera''^). 

I)  Ueberschr.:  [S]ub  hac  (nämlich  formal  scripserunt  [conjtenti  hie 
per  Cur(iensem)  [et]  G(erlacum)  comitem  de  [N]ass(o wia);  was  in 
eckigen  Klammern  steht,  ist  abgeschnitten.  +  a)  st.  et  c.  V:  patri  ac  domino 
suo  domino  Benedicto  sacrosancte  Romane  et  universalis 
ecclesie  sumrao  pontifici.  -)-  b)  Heinricus  dei  et  apostolice 
sedis  gratia  V.  -\-  c)  Bernh.  V.  -\-  d)  fehlt  (von  Schwalm  ergänzt  epi- 
scopus^,  statt  dessen  add.  ac  V.  -\-  e)  se  ipsos  ad  V-  -\-  f)  oscula 
beatorum  V.  -\-  g)  danach  quod  z.  T.  rad.  K.  -{-  h)  nach  Argentinensis 
V.  +  i)  et  Curiensis  (^Curensis  KJ  fehlt  V.  +  k)  tunc  V.  +  1)  insidium 
K.  +  m)  contingentibus  V.  -f-  n)  informationi  et  Ordination!  V.  + 
o)  dazu  die  Randglosse  L.s  in  K:  Papa  diiit,  quod  temerarie  se 
suos  vellent  iudices  constituere;  sie  ist  eine  wörtliche  Lesefrucht  L.s 
aus  der  in  D  überlieferten  Nr.  532  c.  4.  +  p)  nach  sigiilo  V.  -\-  q)  fehlt  V. 
■\-    r)  et  personas  ecclesiasticas  statt  eccl.  pers.   V.   -\-    s)  ac   V.   +   t)  paci- 


332  Nr.  510     511 

fice  V.  +  u)  Ulricum  Curiensis  ecclesie  episcopum  s^  talem  et  cetera 
V.  +  v)  Gerlacum  comitem  d.  Nassouwen  st.  talem  et  cetera  V.  + 
w)  st.  et  cetera  V:  Spyre  die  XXVII.  mensis  marcii  anno  domini 
millesimo  trecentesimo  tricesimo  octavo;  Glosse  in  K:  anno  38.  in 
quadragesima  (am  Schluss  zugefügt). 
1)  verloren. 

510.  [Speyer  1338  Mars  27]. 
Dieselben  intervenieren  beim  Kardinalskollegium  für  Kaiser 

Ludwig  (verloren). 

K  136  im  Anschluss  an  Nr.  509. 

Item  ad  eandem  intencionem  mutatis  terminis  sunt  littere 
intercessorie  cardinalibus  destinate. 

511.  1338  Mars  30. 
Der  Knappe  Johann  von  Weiskirchen  verpachtet  genannte 

Besitsungen  und  Einkünfte  an  die  Juden  Jakob  Daniels  Sohn 
und  Aaron  aus  Wittlich. 

K  468^).  —  Siehe  Nr.  512  und  Lamprecht  HI  nr.  133.  Ueber  die 
Geldgeschäfte  der  genannten  Juden  vgl.  Lamprecht  Ib  1451  f.,  Liebe:  West- 
deutsche Zeitschrift  XII  346. 

1.  Universis  presentes  litteras  inspecturis  ego  lohannes 
armiger  natus  quondam  domini  Arnold!  de  Wyskirchen  militis  nunc 
dominus  in  Wyskirchen  notum  facio,  quod  propter  meas  utilitates 
evidentes  necessitatesque  urgentes  auctoritate  Gerardi  de  Bolar 
armigeri  sculteti  Trever(ensis)*  quoad  omnia  infrascripta  curatoris 
per  officialem  curie  Trever(ensis)  michi  lohanni  annis  XXV  iuniori 
legittime  dati  et  deputati  presencialiter  interveniente  vendidi  et 
dedi,  vendo  et  do  per  presentes  omnes  et  singulos  redditus,  fructus 
et  proventus,  iura  et  bona  quecunque  nichii  excepto  michi  penitus 
nee  reservato,  quos  et  que  habeo  in  villis  Kestince,  Wyntrich, 
Berenkastel,  Grayche,  necnon  bannis  et  confiniis  dictarum  villarum 
et  cuiuslibet  earum  ac  in  curte  Synnenburne  prope  Novyant,  item 
quadraginta  libras  Turon(ensium)  parvorum  grosso  Turon(ensi)  pro 
quindecim  parvis  Turonensibus  conputato  et  quadraginta  maldra 
partim  sih'ginis  et  partim  avene  Trever(ensis)  mensure  lacobo 
quondam  Danielis  Trever(ensi)  et  Aaron  de  Wytlich  ludeis  pro 
se  suisque  heredibus  sive  successoribus  ius  seu  causam  seu  presentes 
h'tteras  ab  eis  habentibus  ementibus  pro  quadringentis  libris 
Turon(ensium)  parvorum  michi  ab  eisdem  ludeis  in  prompta  et 
numerata  pecunia  numeratis  traditis  et  solutis  ac  in  meas  evidentes 
utilitates  conversis  ante  confectionem  presencium  litterarum 
hiis  pactis  et  condicionibus  inter  me  et  dictos  ludeos  habitis  et 
conventis,  videiicet  quod  ipsi  ludei  et  eorum  heredes  seu  successores 
vel  ius  causamve  ab  eis  habentes  predictos  redditus,  fructus  et 
proventus,  iura  et  bona  et  emolumenta  quecunque  villarum  et 
curtis  superius  nominatorum  integre  colligere  et  percipere  debe- 
bunt  pacifice  et  quiete  per  octo  annos  a  data  presencium  litterarum 
continue  numerandos  in  omni  iure,  dominio  et  utilitate,  quibus  ego 
et  mei  antecessores  eosdem  et  eadem  collegimus  et  percepimus, 
absque  omni  diminucione  nee  ego  aut  mei  successores  in  predictis 
villis  et  curte  ac  qualibet  earundem  dictis  octo  annis  durantibus 
quicquam  iuris  nobis  poterimus  vendicare.  2.  Predictas  vero 
quadraginta  libras  Turon(ensium)  parvorum  et  quadraginta  maldra 


1338  März  27—30  333 

partim  siliginis  et  avene  supradicta  prefati  ludei  aut  ius  seu  causam 
seu  has  litteras  ab  eis  habentes  per  predictos  octo  annos  colligere 
et  percipere  debebunt  quolibet  anno  dictorum  octo  annorum  ex 
redditibus  et  proventibus  meis  universis  et  singulis,  quos  habeo  in 
villis  Wyskirchen,  Lutersterne,  Nyderhoven,  Bfinseve,  Dfidewilre  et 
Thwailbach,  promittens  bona  fide,  quod  dictis  octo  annis  duranti- 
bus  per  me,  alium  vel  alios  manus  ad  predictos  redditus  non 
apponam  nee  quidquam  de  eisdem  ordinabo  nee  disponam,  nisi 
prius  predicte  quadraginta  libre  et  quadraginta  maldra  superius 
nominata  sint  ipsis  ludeis  aut  ius  seu  causam  ab  eis  habentibus 
integraliter  annis  singulis  persolute  et  persoluta  ac  ad  civitatem 
Treverensem  in  locum,  in  quem  voluerint,  presentate  et  presentata 
per  homines  villarum  predictarum  eorundem  hominum  periculis, 
laboribus  et  expensis,  ad  que  eciam  mei  heredes  seu  successores, 
si  me  decedere  contingat,  sicut  et  ego  nunc  teneor,  firmiter  obligati 
tenentur.  3.  Et  debebunt  michi  et  meis  heredibus  prefati  ludei 
et  causam  seu  has  litteras  ab  eis  habentes  de  pretactis  quadrin- 
gentis  libris  Thuron(ensium)  annis  singulis  quinquaginta  libras 
ratione  pretactorum  reddituum,  fructuum  et  bonorum  integre 
defalcare.  4.  Predictis  vero  octo  annis  elapsis  dictisque  ludeis 
seu  causam  ab  eis  habentibus  de  dictis  redditibus  et  emolimentis 
plenarie  satisfacta  predicta  omnia  et  singula  per  me  superius 
vendita  ad  me  seu  meos  heredes  sive  successores  libere  et  absque 
uUa  contradictione  ludeorum  predictorum  aut  quorumcunque  aliorum 
ius  seu  causam  ab  eis  habencium  aut  habere  volencium  sine 
alicuius  alterius  solucione  pecunie  revertentur.  5.  Est  eciam 
condictum  et  adiectum,  quod  ego  et  heredes  mei  pretactis  octo 
annis  durantibus  preexpressos  redditus,  fructus,  proventus,  iura  et 
bona  coniunctim  singulis  annis  reemere  poterimus  quindenam  ante 
vel  post  festum  purificacionis  virginis  Marie  *)  ad  retinendum  nobis 
ipsis  pro  quadringentis  libris  Thuron(ensium)  parvorum  predictorum 
nostre  proprie  pecunie  et  non  aliene  hiis,  que  racione  pretacte 
vendicionis  ante  reempcionem  per  nos  factam  de  premissis  fructibus, 
redditibus  et  bonis  per  ipsos  ludeos  aut  causam  ab  eis  habentes 
levata  essent  seu  percepta  et  que  levare  et  percipere  debuissent, 
ipsis  salvis.  6.  Nee  huiusmodi  percepta  et  levata  tenebuntur 
in  reempcione  huiusmodi  quomodolibet  defalcare  defalcatis  tarnen 
michi  et  pretactis  meis  heredibus  de  pretactis  quadringentis  libris 
pro  numero  annorum  a  data  presencium  usque  ad  reempcionem 
per  nos  tunc  ac  tum  factam  numerandorum  quinquaginta  libris 
predictorum  Thuron(ensium)  singulis  annis,  ut  superius  eciam  est 
pretactum.  7.  Et  promitto  bona  fide,  quod  contra  premissa  et 
subscripta  nullam  restitucionem  in  integrum  nee  huius  recisionem 
contractus  occasione  iunioris  etatis  vel  iunioris  precii  aut  precii 
michi  non  soluti  vel  in  utilitatem  meam  non  conversi  aut  quod 
ultra  medietatem  iusti  precii  deceptus  essem  aut  quod  magis 
levaverint  quam  prestiterint,  aut  alia  quecunque  racione  vel  causa 
petam.  Et  quia  minor  sum  vigintiquinque,  maior  tamen  quatuor- 
decim  annis,  promitto  auctoritate  qua  supra  interveniente  per  fidem 
a  me    in  manu  reverendi    in  Christo  patris   et  domini  mei  domini 


334  Nr.  512 

Bald(ewini)  Trever(ensis)  archiepiscopi  loco  iuramenti  corporaliter 
prestitam,  quod  predicta  omnia  et  singula,  prout  superius  sunt 
narrata,  inviolabiliter  observabo  ipsisque  ludeis  seu  ius  aut  causam 
ab  eis  habentibus  tempore  predictorum  octo  annorum  durante 
guarandiam  super  premissis  omnibus  et  singuiis  prestare  debitam 
et  consuetam').  8.  Et  ut  premissa  omnia  et  singula  rata  et  firma 
permaneant  et  effectualiter  impleantur,  nos  Nycholaus  de  Wys- 
kirchen  canonicus  ecclesie  Trever(ensis)  frater  dicti  lohannis, 
Thilmannus  de  Rodemac(r)a  magister  coquine  domini  archiepi- 
scopi Trever(ensis),  Philippus  et  lohannes  armigeri  fratres  de 
Sotrea  ad  preces  et  mandatum  dicti  lo(hannis)  venditoris  nos 
principales  constituimus  debitores  in  solidum  obligatos  apud  pre- 
nominatos  ludeos,  quod,  si  iidem  ludei  aut  ius  seu  causam  ab  eis 
habentes  in  percepcione  reddituum  et  bonorum  aut  eciam  quadra- 
ginta  librarum  et  quadraginta  maldrorum  prenominatorum  aliquo 
anno  dictorum  octo  annorum  aliquem  paterentur  defectum  vel  a 
quoquam  impedirentur,  quominus  predictos  redditus  et  bona  per- 
ciperent  et  pecunia  et  blada  non  solverentur,  ut  est  pretactum, 
nos  moniti  seu  requisiti  ex  parte  eorundem  ludeorum  seu  alterius 
eorum  aut  ius 'seu  causam  habencium  ab  eisdem  civitatem  Treve- 
r(ensem)  intrabimus  quilibet  nostrum  per  famulum  ydoneum  cum 
equo  pensionem  in  domo  nobis  ab  ipsis  ludeis  seu  altero  eorum 
aut  ius  seu  causam  ab  eis  habencium  assignanda  servaturi  iuxta 
consuetudinem  civium  civitatis  Trever(ensis),  ex  eadem  nuliatenus 
exituri  seu  recessuri,  donec  predictis  ludeis  aut  ius  seu  causam 
ab  eis  habentibus  de  defectu  omnium  et  singulorum  premissorum, 
si  quis  fuerit,  sit  satisfactum  integraliter  et  ad  plenum.  9.  Preterea 
promittimus,  si  aliquem  nostrum  dictis  octo  annis  durantibus  decedere 
contingat,  quod  superstites  ex  nobis  moniti  seu  requisiti  ab  ipsis 
ludeis  aut  altero  eorum  vel  ius  seu  causam  ab  eis  habentibus  infra 
unius  mensis  spacium,  postquam  requisiti  fuerint,  alium  eque  bonum 
principalem  debitorem  loco  decedentis  sibi  adiungi  in  obligacione 
consimili    procurabunt  volentes    sponte    et    arbitrantes,    si    in 

premissis  aut  aliquo  eorum  in  toto  vel  in  parte  rebelles  fuerimus 
aut  remissi,  quod  dicti  ludei  aut  alter  eorum  seu  ius  causamve 
ab  eis  habentes  pignora  et  bona  nostra  et  cuiuslibet  nostrum  per 
officiatos  domini  nostri  archiepiscopi  supradicti  undique  locorum 
capi  et  recipi  faciant  et  eadem,  si  et  quociens  necesse  fuerit, 
iuxta  consuetudinem  civitatis  Trever(ensis)  supradictam  vendant 
et  alienent  tam  diu  et  donec  de  defectu,  si  quis  fuerit,  sit  integre 
satisfactum,  renunciantes  quoad  premissa  excepcioni  doli  mali, 
actioni  in  factum,  privilegio  fori,  beneficio  restitucionis  in  integrum, 
rei  aliter  geste  quam  Scripte  ac  omni  iuris  auxilio  canonici  et 
civilis,  quo  contra  premissa  vel  aliquod  premissorum  venire  vel 
dicere  possemus  aliqua  arte  vel  ingenio  in  futurum.  10.  Et  ut 
premissa  omnia  et  singula,  prout  pretacta  et  narrata  sunt,  firma 
et  rata  permaneant  et  inviolabiliter  inpleantur,  ego  lohannes  de 
Wyskirchen  supradictus  rogo  reverendum  dominum  meum  dominum 
archiepiscopum  supradictum,  a  quo  predictos  redditus  et  bona  in 
feudum  teneo,  ut  predicta  vendicioni  per  me  facte  tamquam  dominus 


m 


1338  Marx  31  335 

feudi  bonorum  predictorum  suum  consensum  adhibeat  pariter  et 
assensum  et  sigillum  suum  presentibus  apponat,  necnon  honorabilem 
virum  dominum  offic(ialem)  predictum,  ut  et  ipse  in  omnium 
premissorum  evidens  testimonium  sigillum  suum  presentibus 
appendat  una  cum  sigillo  meo  proprio,  quod  eciam  hiis  litteris 
est  appensum. 

Nosque  Nych(olaus),  Thil(emannus),  Phil(ippus)  et  loh(annes) 
supradicti  pro  nobis  sigilla  nostra  eisdem  litteris  duximus  apponenda. 
Et  nos  Bald(ewinus)  dei  gratia  sancte  Trever(ensis)  ecclesie  archi- 
episcopus  sacri  imperii  per  Gall(iam)  archicancellarius,  quia  prefatus 
lo(hannes)  predictam  vendicionem  per  se,  ut  premittitur,  factam 
per  fidem  suam  in  nostra  manu  loco  iuramenti  corporaliter  prestitam 
observare  ac  per  omnia  adinplere  cum  effectu  et  nullatenus  contra 
eam  venire  dictis  octo  annis  durantibus  promisit,  ipsam  vendicionem 
approbamus,  eidem  consensum  nostrum  adhibemus  nostrumque 
sigillum  tarn  in  signum  nostri  consensus  quam  ad  preces  prefati 
lohannis  venditoris.  Et  nos  offic(ialis)  predictus  in  premissorum 

omnium  evidens  testimonium  rogatu  instanter  sigillum  curie  Treve- 
r(ensis)  eciam  hiis  litteris  duximus  apponendum  in  testimonium 
premissum. 

Datum  die  penultima  mensis  marcii  anno  domini  M*'CCC* 
XXX»VIIP. 

I)  am  Rande:  Vendicio  facta  ludeis  ad  annos  et  sub  reempcione  et  etiam 
constitutio  (ideiussorum  secundum  consuetudinem  Trever(ensem).  -j-  a)  fehlt 
Prädikat. 

1)  Februar  2. 

512.  1338  Mars  31. 

Gobolin  und  Ludwig  verpachten  mit  Pfand  und  Bürgen 
[denselben?]  auf  6  Jahre  ihre  Lehengüter  apud  Pontem  und 
SU  Emmel. 

K  468a'i).  Unvollständig  (vgl.  N.  I) ;  doch  ist  der  Inhalt  deutlich 
genug  erkennbar.  Dass  es  sich  hier  um  dieselben  beiden  Juden  handelt  wie 
in  Nr.  511,  ist  so  gut  wie  gewiss. 

—  —  —  —  —  — .         2.    Pro   quibus  omnibus   et   singulis 

a  nobis  superius  premissis  firmiter  observandis  et  omni  effectu 
adimplendis  prenominatis  ludeis  obligamus  et  obligata  tradimus  in 
hiis  scriptis  tytulo  pignoris  seu  ypothece  omnia  et  singula  bona 
nostra  nichil  excepto  nobis  vel  reservato,  que  habemus  et  habituri 
sumus  communiter  vel  divisim  infra  miliare  bannale  civitatis 
Trever(ensis),  volentes  et  arbitrantes,   si  dicti  ludei  aut  causam 

seu  ius  ab  eis  habentes  in  coUectione,  percepcione  et  solucione 
reddituum  ac  vini  et  bladi  predictorum  aliquo  anno  dictorum  sex 
annorum  a  quoquam  impedirentur,  quominus  eosdem  colligerent 
et  perciperent,  ac  de  predictis  quantitatibus  vini  et  bladi  ipsis  non 
satisfieret  pacifice  et  quiete,  ut  ipsi  ludei  aut  ius  seu  causam  vel 
presentes  litteras  ab  eis  habentes  predicta  bona  nostra  omnia  et 
singula  absque  nostra  seu  cuiusquam  alterius  contradictione  et 
sine  iniuria,  que  nobis  id  exnunc  sponte  eligentibus  inferri  non 
poterit,  apprehendant  et  de  eisdem  faciant,  prout  de  pignoribus 
iacentibus  a  civibus  civitatis  Trever(ensis)  fieri  est  consuetum. 
3.  Insuper  ad  omnem  premissorum  observanciam  nos  et  heredes 
nostros    in    solidum    firmiter    hiis    litteris    obligamus    promittentes 


336  Nr.  512-516 

bona  fide  loco  iuramenti  per  nos  prestita  pro  nobis  ac  dictis 
nostris  heredibus,  quod  contra  presentem  contractum  aliqua  arte 
vel  ingenio  dam  vel  palam  per  nos  vel  alios  nuUatenus  veniemus 
nee  faciemus  quomodolibet  in  futurum.  4.  Et  ut  sepedictis 
ludeis  et  ius  seu  causam  et  has  litteras  ab  eis  habentibus  magis 
cautum  sit  super  premissis  et  quoiibet  eorundem,  eisdem  constituimus 
certos  fideiussores  in  solidum  obligatos  discretos  viros  videlicet 
Thilmannum  de  Rodemac(r)a  magistrum  coquine  domini  Treve- 
r(ensis),  Phipolonem  de  Lympach  et  Gerardum  de  ßolar  marscalcum 
domini  archiepiscopi  Trever{ensis)  fratres  et  Thoilmannum  scultetum 
in  Sarburgh,  qui,  si  predicti  ludei  aut  ius  seu  causam  ab  eis 
habentes  in  observacione  et  adinplecione  omnium  et  singulorum 
predictorum  aliquod  paterentur  defectum,  moniti  seu  requisiti 
civitatem  Trever(ensem)  intrabunt  quilibet  eorum  per  famulum 
ydoneum  cum  equo  pensionem  iuxta  consuetudinem  civitatis 
Trever(ensis)  servaturi,  nuUatenus  exituri,  donec  predictis  ludeis 
aut  ius  seu  causam  ab  eis  habentibus  de  defectu  huiusmodi,  si 
quis  fuerit,  sit  integre  satisfactum.  5.  Promittimus  eciam,  si 
aliquem  predictorum  fideiussorum  durantibus  dictis  sex  annis 
decedere  contingat,  infra  unius  mensis  spacium,  postquam  super 
hoc  requisiti  fuerimus,  alium  equebonum  fideiussorem  loco  dece- 
dentis  huiusmodi  subrogare ;  ah'oquin  reliqui  fideiussores  superstites 
moniti  pensionem  ut  supra  observabunt  tam  diu,  donec  alius 
equebonus  fideiussor  loco  decedentis  huius  fuerit  subrogatus,  ita 
quod  predictis  sex  annis  elapsis  predicta  bona  et  redditus  per  nos 
venditi  super  ius  ad  nos  et  nostros  heredes  libere  et  absolute 
revertantur.  6.  Et  nos  Thil(mannus)  de  Rodemac(r)a  magister 
coquine  domini  Trever(ensis),  Phipelo  de  Lympach,  Gerardus  de 
Bolar  fratres  ac  Thoilmannus  scultetus  in  Sarburgh  fideiussores 
supra  nominati  huiusmodi  fideiussionem  in  omnibus  et  per  omnia 
in  nos  in  solidum  suscipimus  ipsamque  observare  et  adimplere 
promittimus    bona    fide  volentes    sponte    et    arbitrantes,    si    in 

observacione  premissorum  in  aliquo  rebelles  fuerimus  seu  remissi 
moniti  seu  requisiti,  quod  dicti  ludei  aut  ius  seu  causam  vel 
presentes  litteras  ab  eis  habentes  pignora  et  bona  nostra  et  cuius- 
libet  nostrum  in  solidum  per  officiatos  domini  archiepiscopi 
Trever(ensis)  pro  tempore  existentis  capi  seu  recipi  faciant  ac 
eadem  iuxta  consuetudinem  predictam  vendant  et  alienent,  donec 
de  defectu,  si  quis  fuerit,  sit  integre  satisfactum,  renunciantes 
quo  ad  premissa  tam  nos  venditores  quam  nos  fideiussores  prc- 
nominati  condicioni  indebiti  et  sine  causa,  excepcioni  non  numerate 
pecunie,  non  tradite  et  non  solute,  doli  mali,  privilegio  fori,  bene- 
ficio  restitucionis  in  integrum,  rei  aliter  geste  quam  Scripte  et 
specialiter  nos  fideiussores  eo  iuri,  quo  dicere  possemus  principales 
debitores  prius  quam  fideiussores  ac  nos  non  in  solidum  sed  quem- 
libet  nostrum  pro  virili  porcione  conveniri  posse  vel  debere,  ac 
aliis  omnibus  excepcionibus  iuris  canonici  et  civilis  facti  et  consue- 
tudinis,  quibus  contra  premissa  vel  eorum  aliquem  venire  possemus 
aliqualiter  in  futurum.  7.  Insuper  nos  Gobolinus  et  Lud(ewicus) 
venditores   rogamus    reverendum    in  Christo   patrem   et   dominum 


I 


1338  April  8—26  337 

nostrum  dominum  Bald(ewinum)  archiepisropum  Trever(ensem),  a 
quo  bona  apud  Pontem,  et  lohannem  dictum  Walthase  de  Swarzin- 
burg,  a  quo  bona  in  Emmylde  in  feudum  tenemus,  ut  predicte 
vendicioni,  quantum  ad  eos  spectat,  consenciant  et  sigilla  sua 
presentibus  apponant  una  cum  nostris  sigillis  hiis  litteris  appensis 
in  testimonium  premissorum. 

Nosque  Thil(mannus),  Phi(lippus),  Ger(ardus)  et  ThoiI{mannus) 
fideiussores  supradicti  sigilla  nostra  eisdem  litteris  duximus  appo- 
nenda.  Et  nos  Bald(ewinus)  dei  gratia  sancte  Trever(ensis) 
ecclesie  archiepiscopus  sacri  imperii  per  Gall(iam)  archicancellarius 
et  Johannes  Walthase  supradicti  sigilla  nostra  tarn  in  signum 
nostri  consensus,  quantum  nos  tangit,  adhibiti  vendicioni  supra- 
dicte  quam  ad  preces  Gobol(ini)  et  Lud(owici)  predictorum  presenti- 
bus apposuimus  in  testimonium  premissorum. 

Datum     die    ultima     mensis    marcii    anno    domini    M^CCC*- 

xxxvm"^). 

I)  dazu  die  Randglosse:  Sequebatur  post  alium  q(uasi?)  consimilem  (d.  h.  wie 

K  468  =  Nr.  511)  contractura.  +  a)  danach  Datum  per  copiam. 

513*.  Trier  1338  April  8. 

Erzbischof  Baldewin    an    die    Geistlichkeit   der    Diözese    Trier.      Licet 
curis.     K  34S  >  ans  jetzt  verlorener  Abschr.  inj):  Schaiiat-Hartzheini  IV  318 
(mit  grosser  Lücke);   aus  anderer  Handschr.    und  alten  Drucken:   Blattau  I 
nr.  28. 
514*.  [Trier]  1338  April  8. 

Derselbe  an  die  Aebte  und  Prioren  der  Diözese  Trier.  Inter  ceteras. 
K  346 ;  aus  Jetzt  verlorener  Abschr.  in  D:  Schannat-Hartzheim  IV  319; 
aus  anderer  Handschr.  und  alten  Drucken:  Blattau  I  nr.  29. 

515.  .  Fulda  [1338]  April  23. 
Henricus   Abt   von    Fulda   an    den    ehrenwerten   Rudolfiis    dictus    Lusse 

seinen  Kleriker:  bittet  ihn,  auf  die  Beschwerde  von  Propst,  Aebtissin  und 
Konvent  der  Nonnen  in  Aldindorf  (Allend-),  dass  er  sie  unter  Bezugnahme 
auf  Güter,  die  sie  von  weiland  lohannes  Liizze  erworben  hatten,  an  das  geist- 
liche Gericht  vor  den  Richter  nach  Trier  haben  laden  lassen,  mit  Rück- 
sicht auf  alle  von  ihm  erfahrene  Gunst  unter  Aufhebung  dieser  Ladung  eine 
billige  Entscheidung  vor  ihm  zu  suchen;  sonst  müsse  er,  der  Abt,  für  den 
Schutz  des  Klosters,  das  sich  selber  nicht  helfen  könne,  anderen  Orts  sich 
verwenden.  Dilecti  in  Christo  —  D.  Fulda  nostro  sub  secreto  feria  5.  ante 
dominicam  .Misericordia  domini';  dazu  L.  Zusatz:  a.  dom.  38.;  Ueberschr.: 
Hanc  misit  mihi  dominus  Fuldensis.  —  K  20"]. 

516.  Frankfurt  1338  April  26. 
Kaiser  Ludwig   ersucht  Ersbischof  Baldewin,  eine  Ver- 
sammlung nichtfürstlicher  Reichsstände  am  17.  Mai  su  beschicken. 

K IJ2^).  —  Gleichlautend  mit  dem  Exemplar  für  das  Lütticher  Dom- 
kapitel vom  23.  April  (Böhmer  Ludwig  nr.  1895,  vgl.  S.  426 ;  L). 

Ludewicus  dei  gratia  Romanorum  Imperator  semper  augustus 
venerabili")  Bald(ewino)  ecclesie  sancte  Trever(ensis)  . .  archi- 
episcopo  .  .  principi  suo  dilecto  gratiam  suam  et  omne  bonum. 
Cum  ex  dissensionibus  et  dissidiis  diucius  iam  subortis  inter  nos 
et  papam  lohannem  defunctum  ac  ipsius  in  apostolatus  apice 
successorem  adversitates,  scandala  et  quam  plurima  animarum'') 
pericula  Christiane '^)  populo  fideique  orthodoxe  perplexis 
nexibus  evenerint  et  communiter  eveniant  omni  die,  prout  hec 
te**)  et  alias  Germanie  provincias  atque  terras  non  credimus 
ignorare,         nos  volentes  pro  incremento  fidei  Christiane  statusque 

Nova  Alamanniae  22 


338  N''-  517—520 

rei  publice  conservacione  huiusmodi  perplexitatibus  seu  scandalis, 
quantum  in  nobis  est,  salubriter  providere  devocionem  tuam') 
attente  requirimus  et  seriosius  commonemus,  ut  aliquos')  de  tuis 
consiliariis  dominica  ,Vocem  iocunditatis'  nunc  instanti ')  Franchen- 
ford(iani)^)  ad  nostram  presenciam  destines*")  et  transmittas  ad 
deliberandum  et  conferendum  una  cum  ipsis  aliis  kathedralium 
ecclesiarum  personis  et  quam  plurimarum')  civitatum  et  terrarum 
hominibus  eciam  dicto  die  coram  nobis  vocatis  talibus'')  periculis 
et  nexibus,  qui  Christicolis  nostre  dycioni  subiectis  noscuntur  in 
partibus  Germanie  inminere. 

Datum  Franchenford(ie)s)  XXVP')  die  mensis  aprilis  regni 
nostri  anno  vicesimo  quarto,  imperii  vero  undecimo"*). 
a)  honorabilibus  viris  preposito,  decano  totique  capitulo  ecclesie  Leodiensis 
devotis  suis  dilectis  s<.  vener.  —  dilecto  Z,.  -|-  b)  peric.  anim.  Z..  +  c)  Christi 
L.  -\-  d)  vos  L.  +  e)  vestram  L.  -f-  f)  aliquas  personas  de  vestro  capitulo 
sufficienter  instructas  st.  aliq.  —  consil.  L.  -f  g)  in  Franchenvurt  /..  -\- 
h)  destinetis  st.  dest.  et  transm.  L.  -f-  i)  plurimum  L.  -\-  k)  super  tal.  nex.  et 
per.  L.  +  1)  XXIII.  L.  +  m)  XI.  L;  danach  a.  dorn.  MCCCXXXVIII,  von  Lasse 
nachgetr.  K. 

1)  Mai  17. 

517.  Trier  1338  Mai  12. 

Ersbischof  Baldewin  mahnt  die  Geistlichkeit  seiner  Diösese 

Trier,  bei  der  bevorstehenden  Visitation  die  reine  Wahrheit  su  sagen. 

K  4S3^)-  —  Derartige  Aktenstücke  zur  Geschichte  der  Kirchen- 
visitation (vgl.  Haiick   V  181  ff.)  sind  in  dieser  Zeit  noch  selten. 

ßaldewinus  dei  gratia  sancte  Treveren(sis)  ecclesie  archi- 
episcopus  sacri  imperii  per  Galliam  archicancellarius  religiosis  viris 
abbatibus  ac  personis  conventualibus  monasteriorum  ordinis  sancti 
Benedicti  necnon*)  decanis,  capitulis,  canonicis  et  clericis  aliis 
suarum  civitatis  et  dyocesis  Treveren(sis)  universis  et  singulis 
salutem  et  sinceram  in  domino  karitatem.  Cum  celare  veritatem 
ubi,  quando  et  quociens  secundum  divinas  et  canonicas  instituciones 
revelanda  fuerit,  mortale  et  grave  nimium  sit  peccatum,  hinc  est, 
quod  vos  omnes  et  singulos  monemus  ac  attencius  exhortamur  in 
domino  vobis  nichilominus  in  virtute  sancte  obedientie  ac  sub 
interminacione  maledictionis  eterne  firmiter  et  districte  precipientes, 
ut  super  hiis,  que  sciveritis  vel  crederitis  in  vestris  monasteriis 
reformanda  tam  in  capite  quam  in  menbris  et  tam  super  statu 
monasteriorum  quam  personarum  et  specialiter  eciam  super  hiis, 
de  quibus  requisiti  fueritis,  et  eorum  circumstanciis,  occultis  tamen 
exceptis,  dicatis  puram  et  plenam  nostris  in  hac  parte  commissariis 
visitacionis    officium    exercentibus    veritatem  non    obstantibus 

quibuscunque  pactis,  constrictionibus,  obligacionibus,  iuramentis  vel 
penis  quibuscunque  vallatis")  in  contrarium  super  hiis  forsitan 
inter  vos  initis,  prestitis  vel  conditis,  quas  quidem  pacta,  constric- 
tiones,  obligaciones,  iuramentorum  prestaciones  seu  penas  alias 
desuper  indictas  tamquam  sacris  canonibus  inimicas  ac  vestro  et 
dictorum  vestrorum  monasteriorum  statui  et  saluti  periculosas 
cassamus,  irritamus  et  vacuamus  omnino,  immo  cassas,  irrilas  et 
vacuas  ac  omni  roboris  firmitate  carentes  nunciamus  et  tenore 
presencium    declaramus.  In    cuius    rei    testimonium     sigillum 

nostrum  presentibus  est  appensum. 


1338  Mai  12—17  339 

Datum  Trev(eris)  anno  domini  M'CCC'XXX'VIII»  die  XIP 
mensis  maii. 

I)   Ueberschr.:  Preceptum,  ut  visitandi  dicant  veritatem  non  obstantibus  pactis 
etc.    +    a)   necnon   —   aliis   am   oberen  Rande  von  Lasse   nachgetragen.    + 
b)  lies  valituris  ? 
518*.  Avignon  1338  Mai  16. 

Kardinalbischof  Gaucelin  von  Alba  an  Erzbischof  Baldewin.  D  iSja 
(eingerückt  in  Nr.  539)  =  Sauerland  II  nr.  2330  Reg. 

519.  [su  1338  Mai  17]. 
Bericht  über  den  Reichstag  au  Frankfurt. 

K  133,  Anhang  zu  Nr.  516.  —  Die  Annahme  Möllers  (106),  dass  die 
Frankfurter  Tagung  wirklich  stattgefunden  habe,  wird  durch  diese  Auf- 
zeichnung bestätigt. 

Hoc  termino,  scilicet  dicta  dominica').  sedit  L(udowicus) 
predictus  in  Frank(enford)  in  domo  Theuth(onicorum)  et  inchoavit 
enarrare,  qualiter  processit,  quod  videlicet  eo  electo  ivit,  ut  iussus 
fuit  per  principes  electores,  ad  recipiendum  coronam  Aquisgrani 
et  cetera.  Dein,  quia  papam  reputabat  contra  eum  peccasse, 
monuit  eum  secrete,  scilicet  per  secretas*)  litteras*)  sibi  scribendo 
et  cetera.  Deinde  adhibuit,  ut  dixit,  duos,  scilicet  lul(iacensem) 
et  ducem  Rupertum,  quos  similiter  non  exaudivit.  Modo  dixit 
Omnibus  ambass(atoribus)  civitatum  presentibus :  ,Dico  vobis  tan- 
quam  universali  ecclesie,  ut  et  vos  scribatis  pape '),  et  si  vos  non 
audierit,  erit  michi  sicut  ethnicus'  et  cetera.  Responderunt  autem 
se  scribere  velle. 
a)  davor  amicos  getilgt. 

1)  vgl.  Nr.  517.    <»     2)  es  gibt  nur  einen  einzigen  Brief,  der  damit  gemeint  sein 

könnte,  Böhmer  Ludwig  nr.  1353  (tgl.  Müller  I  267).    »  3)  vgl.  Nr.  522 f. 

520.  [1338  um  Mai  11]. 
Deutsche  Reichsstädte  verwenden  sich  bei  Papst  Benedikt  XII. 

für  Kaiser  Ludwig  (Entwurf). 

K 137^);  aus  kassiertem  Orig.  der  Stadt  Hagenaii  in  der  Univ.- Bibliothek 
zu  Heidelberg  (Urk.- Sammlung  nr.  228):  Ficker  Kurverein  699  nr.  1  (nach 
Abschr.  Bodmanns),  Wattenbach,  Zeitschr.  f.  Gesch.  d.  Oberrheins  XXIV 
(1872)  171  und  Schwalm,  Neues  Archiv  XXVI  731  (H).  Nrr.  522123  gehören  zu- 
sammen. Während  Müller  II  59  ff.,  Höhlbaum  57  ff.  und  Hauck  V  551  N.  3 
die  ihnen  bekannten  Fassungen  D,  H  und  W  auf  ein  einheitliches  zu  Speyer 
■  im  März  verabredetes  Formular  zurückführen  wollten,  hat  Möller  106  f.  (ihm 
folgt  hier  völlig  H.  Tebbe  Kaiser  Ludwig  der  Bayer,  Erzbisch.  Heinr.  III. 
V.  Mainz  u.  die  Beschlüsse  d.  Kurfürstentages  von  Rense  .  .  Diss.  Breslau  1920, 
S.  31  f.)  erkannt,  dass  die  Entstehung  erst  mit  dem  früher  unbeachtet  ge- 
bliebenen Frankfurter  Tag  vom  17.  Mai  zusammenfällt  und  dass  damals  nicht 
ein  einziger  sondern  zwei  Entwürfe  aufgestellt  worden  sind.  Richtig  leitet 
er  H  aus  dem  einen,  W  aus  dem  anderen  ab.  Auf  diesen  führt  er  aber  auch 
D  zurück,  indem  er  es  mit  Höhlbaum  für  die  Abschrift  einer  in  Worms  (wo 
die  Handschrift  D  früher  einmal  gewesen  ist)  entstandenen  Ausfertigung  wohl 
des  dortigen  Kapitels  hält.  Vielmehr  stellt  es  unzweifelhaft  den  einen  Ent- 
wurf selber  dar,  wie  wir  in  K  137  nun  auch  den  anderen  besitzen.  Das  er- 
gibt sich  schon  aus  der  für  Formulare  keimzeichnenden  Wendung  tales  et 
cetera;  ausserdem  wird  es  ausdrücklich  durch  die  NN.  I  von  K  137  und 
K  138  bestätigt. 

Sanctissimo  in  Christo  patri  et  domino  Benedicto  sacrosancte 
Romane  ac*)  universalis  ecclesie  summo  pontifici  et^)  cetera. 
1.  Cum  sanctitatis  vestre  paternalis  clemencia  humilium  subditorum 
suorum  votis  et  precibus  affectivis,  in  quantum  rationis  et  iusticie 
continent  equitatem,    promptum   et  liberalem  inpertitur   assensum, 

22* 


340  Nr.  521 

et  sanctitatis  vestre  Status  attollitur  et  ex  eo  devocio  crescit  et 
iteratur    fervencius    subditorum.  2.    Proinde,    cum    ex    discon- 

venienciis  inter  vos  et  serenissimum  principem  et  dominum  nostrum 
Lud(owicum)  Romanorum  imperatorem  diucius  iam  subortis  con- 
veniens  ecclesie  Status  multifarie  sit  turbatus  et  fidei  unitatis 
perierif^)  rectitudo,  ad  vestre  sanctitatis  audienciam  deducimus 
per  presentes  de  iure  antiquo  et  consuetudine  approbata  in  partibus 
Germanie  semper  sie  fuisse  laudabiliter  observatum,  quod  Roma- 
norum reges,  postquam  per  principes  Aiamanie'')  electores  imperii 
sunt*)  electi,  etO  presertim  post  coronacionem  regalem  eorundem 
electorum  in  reges  in  sede  magnifici  Karoii  Aquisgrani  habitam 
pro  veris  Romanorum  regibus  sunt  habiti  et  debita  reverencia 
honorifice  reputati,  sie  quod  extunc  inmediate  tamquam  veri  Romani 
imperii  amministratores  pro  suis  iuribus**^)  et  honoribus  conser- 
vandis*")  et  augustali')  clemencia  gubernandis  debitis  signorum 
victriciis  triumphabant  ac  singula  exercebant,  que  sui  exigencia 
officii  exequi  poterant  et  debebant,  eciam  si  electiones""')  huius- 
modi  contingebat  a  pretactis  principibus  sub')  discordia  celebrari, 
licet  pro  tunc  summis  pontificibus  iiuiusmodi  suam  electionem 
aliqualiter  nunciarent,  ut  coronacionis  imperialis  solempnia™)  sibi 
debito   tempore    impenderent   requisiti.  3.   Sanctissimus   pater 

etO  dominus  noster  dominus  Johannes  papa  defunctus  predecessor 
vester  post  hec  absque  causa,  ut  putamus  ignarus,  eadem  consue- 
tudine non  attenta  contra  prefatum  dominum  nostrum  principem 
christianissimum")  et  fidei  orthodoxe  °)  defensorem  et  precipuum 
dilectorem,  prout  ipsius  actus  catholici  et  vita  conmendanda  evi- 
denter demonstrant,  tamquam  illegitime  citatura  necnon  contra 
omnes  et  singulos  eidem  in  amministracione  regni  et  imperii 
predictorum  dantes  consilium,  auxilium  vel  favorem  diversos  pro- 
mulgavit  successive  processus  sentenciis  penisque  variis  subsecutis 
in  ipsius  sacrique  Romani  imperii  humiliacionem  et  iacture  pre- 
iudicium  satis  grave  ac  plurimorum  christicolarum")  periculum  et 
ruinam.  4.  Cum  itaque  dominus  noster  Lud(owicus)  predictus 
de  offensis,  quas  sedi  apostolice  occasione  dictorum  processum 
irrogavit,  sanctitati  vestre  ac  eidem  sedi  satisfactionem  et  emendam 
offerat  congruentes,  prout  ex  legacione  reverendissimorum  in 
Christo")  patrum  et  dominorum  domini  Henr(ici)P)  archiepisopii) 
Mogunt(ini)  et  quorundam  aliorum  dominorum  cpiscoporum  istarum 
parcium  sanctitati  vestre  nuper  facta  vos  credimus  plenius  infor- 
matum,  sanctitatem  vestram  devotis  precibus  exhortamur,  quatenus 
in  acie  mentis  vestre  revolutis  perplexis*")  nexibus,  qui  Christi") 
populo  ex  dissensione  huiusmodi  noscuntur  notorie  imminere, 
dictum  dominum  principemquc  nostrum  et  Romanum  imperium 
sinatis  in  sui  Status  existencia  honore  et  reverencia  convenienter 
absque  dispendio  permanere  intuitu  nostrorum  humilium  meri- 
torum  sanctitatis  vestre  piis  affectibus  uberius  cogitantcs  de  salu- 
tari*)  rcconciliacione  eiusdem,  quam  communiter  omnes  populi 
Romani  imperii  dicioni  subiecti  tarn  principes  ecclesiastici  quam 
seculares  ac  alii  homines,  cuiuscunque  nominis  aut  honoris  existant, 
sincerissimis  animis  desiderant  et  affectant,         memoratis  processi- 


1338  um  Mai  17  341 

bus  contra  predictam  regni  et  imperii  Romanorum  et  ex  conse- 
quenti  nostre  patrie  Germanie,  quam  a  tempore  prefati  Karoli 
citra  regnum  et  Imperium  huiusmodi  habere  promeruit,  consue- 
tudinem,  ut  predicitur,  promulgatis,  quamvis  prefatum  dominum 
imperatorem  et  nos  non  noscantur  aliquaiiter  ligavisse,  per  sancti- 
tatis  vestre  clemenciam  revocatis,  sie  quod  eundem  dominum 
nostrum  ad  gremium  ecclesie  satisfactione  condigna  redire 
desiderabiliter  affectantem  ad  premissa  dispendia  et  pericula  sub- 
movenda  de  solita  benignitate  ad  reformacionis  graciam  dignemini 
admittere  in  sinuque')  vestre  gracie  uberius  confovendo.  5.  Et 
ut  de  statu  et')  terrarum  imperii  Alam(anie)^)  vestra  sanctitas  in 
hac  parte  valeat  uberius  informari,  vos  cupimus  non  latere,  quod, 
si  huiusmodi  sue  reconciliacionis  negocium  debebit  moram  trahere 
longiorem,  ex  eo  gentes  communiter  Christiane")  indevociores 
reddentur  et  a  consuetis  devocionis  et  subiectionis  obedienciis, 
quas  vobis  et  sedi  apostolice  plus  ceteris  gentibus  hactenus 
promptissime  impenderunt,  propter  processus  acutis  frontibus  ful- 
minatos  non  modicum  retrahentur  et  forte  ex  eo  sub  rebellione 
et  inobediencia  contra  vestrum  et  sedis  honorem  nolentes  prefatum 
dominum  nostrum  imperatorem")  Romanorum  et  iura  imperii  sie 
contra  deum  et  iusticiam  derelinquere'*')  desolata  muitarum  tur- 
barum  forti  et  potenti  comitiva  diucius  remanebunt.  6.  Quod 
speramus  vestram  sanctitatem  pii  patris  more  intercipere  ad 
toUendum  scandala.  populi  fidei  orthodoxe. 

I)  Ueberschr.:  Sub  hac  (nämlich  formal  civitas.  -\-  a)  et  //.  -\-  b)  statt  et 
cet.  K:  magister,  consules  et  universi  cives  Hagenowienses 
devotapedum  osculabeatoruni.  -1-  c)  in  parte  perierit  H.  -j-  d) 
Alem. //  +  e)  fuerint  H.  +  l)  fehlt  H.  +  g)  rebus  add.  H.  +  h)obser- 
vandis  H.  +  i)  augustiali  H.  +  k)  electionis  H.  -\-  1)  sub  discordia 
fehlt  H;  in  discordia  ergänzt  von  Schwalnt.  ■\-  rn)  soll.  H.  +  n)  crist.  H. 
4-  o)  ortod.  H.  -\-  p)  Heinr.  H.  +  q)  archyep.  H.  -\-  r)  complexis  H.  -}-  s) 
salubri  H.  -\-  t)  sinu  H.  -\-   u)  nach  Romanorurn  H.  -\-  v)  relinquereÄ 

521.  [1338  lim  Mai  17]. 

Vertreter  des  niehtfürstlichcn  Adels  verwenden  sich  bei 
demselben  für  Kaiser  Ludimg. 

D  I  Originalformiilar^)  =  K  Ij8^^.  Ans  D:  Würdtwein  Nova  siib- 
sidia  IX  nr.  21,  Schwalm  Neues  Archiv  XXVI  729  nr.  23  (mit  den  Lesarten 
von  W).  Ans  nicht  abgegattgenem  Orig.  (Ausfertigung  des  Würzburger 
Domkapitels  vom  28.  ftini  des  Jahres)  in  München  Hochstift  Wtirzburg  Reichs- 
sachen fasc.  4  ( W) :  Montimenta  Boica  XL  nr.  101.  K  ist  trotz  N.  l  aus  D 
abgeleitet ;  vgl.  die  NN.  q,  r.  Die  Abweichungen  von  W  sind  bedeutsam. 
—    Vgl.  Nr.  520. 

Sanctissimo  in  Christo  et"-)  cetera  tales  et  tales  et  cetera 
cum  omni'')  reverencia  et"^)  cetera.  l.  Non  absqüe  grandi  zelo, 
<quam>  "*  quem  **  nos  <ta(m)q(ue)>  *"  tanquam  ^  devoti  obe- 
diencie  filii  et  orthodoxe  fidei  nostrorum  progenitorum  imitando 
vestigia  fervidi  zelatores  ad  sanctitatem  vestram  sacrosanctamque 
Roma(nam)  ecclesiam  matrem  nostram  precordiali'')  affeccione 
gerimus  et  hucusque  gessimus  incessanter,  eidem  vestre  sanctitati 
dignum  duximus  intimandum,  quod  iuxta  laudabilem  et  a  tempore, 
cuius  contrarii  hominum  memoria  non  existit,  sacri  regni  et  im- 
perii Romanorum  consuetudinem  hactenus  inconcusse  servatam 
electi  in  reges  Romanorum  a  Germanie  principibus,  ad  quos 
eleccio    huiusmodi    de    iure    seu    antiqua    consuetudine    pertinere 


342  Nr.  522 

dinoscitur,  presertim  post  coronacionem  regalem  eorundem  elcctorum 
in  reges  in  sede  magnifici  Karoli  Aquisgrani  habitam  nomen 
regium  assumpserunt,  administracionem  et  omnem  iurisdiccionem 
eiusdem  regni  et  imperii  libere  iuxta  dictam  consuetudinem  exer- 
cendo,  eciam  si  elecciones  huiusmodi  contingebat'')  a  pretactis 
principibus  in  discordia  celebrari.  2.  Huius  autem  consuetudinis, 
que  facti  est  et  in  facto  consistit,  felicis  recordacionis  dominus 
Johannes  papa  XXII"*  predecessor  vester,  ut  putamus,  ignarus, 
eadem  consuetudine  non  attenta  contra  serenissimum  0  dominum 
nostrum^)  dominum  Lud(owicum)  Romanorum^)  imperatorem^) 
necnon  contra  omnes  et  singulos  eidem  in  amministracione  regni 
et  imperii  predictorum  dantes  consilium**),  auxilium  vel  favorem 
diversos  promulgavit  successive  Processus,  diversas  et  graves, 
immo  gravissimas  penas  et  sentencias  coritinentes,  prout  ex  pro- 
cessibus  eiusdem  domini  lohannis  contra  dictum  dominum  nostrum*^) 
promulgatis  plenissime  id  apparet.  Propter  quod  dura ')  gwerrarum 
in  ■*  non  ^  nullis  partibus  regni  et  imperii  eorundem  conmocio, 
ecclesiastice  censure  vilipensio,  rerum  dispendia  necnon  animarum 
amarius  deploranda  pericula  in  ipsorum  regni  et  imperii  <perti- 
nentibus>  partibus  innumerabilia  provenerunt  et  cottidie  pro  venire 
cernuntur.  3.  Cum  igitur'')  dominus  noster^)  Lud(owicus)  pre- 
dictus  de  offensis,  quas  sacrosancte  Romane  ecclesie  sancteque 
sedi  apostolice  occasione  dictorum  processuum  irr[o]gavit ').  sancti- 
tati  vestre  ac  eidem  sancte  sedi  apostolice.  satisfaccionem  et 
emendam  offerat  congruentes,  prout  ex  legacione  reverendissi- 
morum  in  Christo  patrum  et  dominorum  domini  Heinr(ici) "")  archi- 
episcopi  Mogunt(ini)  et  quorundam  aliorum  dominorum  epi- 
scoporum  istarum")  parcium  sanctitati  vestre  nuper  facta  eandem 
vestram  sanctitatem  de  hoc  credimus  plenius  informatam,  sanctissi- 
mam  paternitatem  vestram,  quam  iusticiam  docere,  amare  ac°) 
colere  non  ambigimus,  devotissima  precum  instancia  cum  ex- 
audiendi  ex  premissis  concepta  fiducia  humiliter  inploramus,  qua- 
tenus  memoratis  processibus  contra  predictam  regni  et  imperii 
Romanorum  et  ex  consequenti  nostre  patrie  Germanie,  que  a 
tempore  prefati  Karoli  citra  regnum  et  imperium  huiusmodi  habere 
promeruit,  consuetudinem,  ut  premittitur,  promulgatis  per  vestre 
sanctitatis  clemenciam  revocatis,  prefatum  dominum  nostrum^) 
imperatorem  ad  gremium  sancte  matris  ecclesie  cum  satisfaccione 
et  emenda  congruentibus  redire  humiliter  et  desiderabiliter  affec- 
tantem  ob  premissa  dispendia  et  pericula  submovendai)  ex  solita 
vestra  et  sedis  eiusdem  apostolice  benignitate  ad  reconciliacionis 
graciam  admittere  dignemini  eundem  favorabiliter  in  sinu  vestre 
uberis  gracie  confovendo,  pro  indubitato  tenentes,  quod  vestre 
sanctitatis  clemencia  eundem  dominum  nostrum^)  Lud(owicum), 
quem  precipuum  fidei  katholice  non  ambigimus  defensorem  post 
rcconciliacionem  huiusmodi  ad  omnia,  que  ipsius  fidei  <  katholice  > 
exaltacionem  et  ampliacionem  sancteque  Romane  ecclesie  ac  sedis 
apostolice  honorem  et  reverenciam  necnon  regni  et  imperii  pre- 
dictorum bonum"")  et  pacificum  statum  respicere  dinoscuntur, 
constantem     ac    indefessum     pugilem    reperi<a>et     et    atletham. 


I 


1338  Mai  18  343 

4.  Provideat  igitur  quesumus'*)  circumspecta  vestre  sanctitatis 
prudencia  per  apposicionem  oportuni  et  celeris  remedii  taliter  in 
premissis,  ut')  preter  divine  retribuci'onis")  premium,  quod  ex  tarn 
necessarii^)  et  piissimi  open's^)  prosecucione  meremini,  cunctis 
sub  christiana  religione  militantibus  vestre  mansuetudinis  et 
iusticie  rectitudo  clarius  innotescat^). 

I)  Ueberschr.  in  D:  [Ad]  pap[am  de  re]con[cili]ac(ione)  Bavari  (Schwalm  las 
Ad  papam  pro  inperat.  Gravari^  racione  ignorancie  consuetudinis  imperü  et 
principura.  -(-  II)  Ueberschr.  in  K:  Sub  hac  forma  scripserunt  nobiles 
pro  L(udowico).  -[-  a)  st.  et  —  tales  W:  patri  et  domino  suo  ''clemen- 
tissimo^  domino  Benedicto  sacrosancte  Romane  '^ac  universalis^ 
ecclesie  summo  pontifici  decanus  et  capitulum  ecclesie  Herbi- 
polensis.  +  b)  st.  omni  W:  omnimoda  subiectione  ab.  -f-  c)  st.  et 
cet.  W:  se  ipsos  ad  pedum  oscula  beatorum.  -\-  d)  äff.  prec.  W.  -\- 
e)  conlinge  b  a  n  t  W.  -\-  f )  m  a  g  n  i  f  i  c  u  m  W.  -f-  g)  fehlt  W.  -\-  h)  aux.  cons. 
W.  -\-  i)  dira  W.  +  k)  itaque  W.  +  1)  K  (so  auch  Emendation  Schwalms), 
aus  irrigavit  korr.;  irrigav.  D;  irrogavit  W.  -j-  m)  Henr(ici)  K,  W.  +  n) 
nostrarum  W.  -\-  o)  et  W;  danach  1  Buchst,  getilgt  D.  -\-  p)  Ludwicum 
st.  nostr.  imp.  W.  -)-  q)  davor  dignemini  —  favorabiliter  getilgt  K ;  submov. 
und  dignem.  sind  in  D  Zeilenanfänge.  -\-  r)  doppelt  D  (Zeilenwechsel)  =  K 
(1  mal  getilgt).  +  s)  korr.,  aber  nicht  quatenus  D.  -\-  t)  quod  W.  -\-  u) 
remunerationis  W.  -\-  v)  add.  salubris  W.  -\-  w)  negocii  W.  -\-  x)  add. 
W:  Datum  anno  domini  millesimo  CCC°  XX X"  octavo  quarto 
kalendas  iulii  nostri  capituli  sub  sigillo. 

522.  Frankfurt  1338  Mai  18. 

Kaiser  Ludwig  erlässt  eine  Erklärung  über  die  Unab- 
hängigkeit des  Kaisertums  vom  Papsttum  ('Fidem  catholicam^. 

K  IIJ^)-  —  Bisher  niusste  angenommen  werden,  dass  dies  berühmte 
Manifest  zuerst  am  6.  August,  auf  dem  zweiten  Frankfurter  Reichstag  dieses 
Jahres,  gleichzeitig  mit  dem  Gesetz  Licet  iuris  veröffentlicht  worden  sei. 
Nach  der  Ueberlieferung  L.s  ergiebt  sich  nun  ein  weit  früheres  Datum,  der 
erste  Frankfurter  Reichstag,  und  die  Publikation  vom  August  hat  vielmehr 
als  Wiederholung  zu  gelten  gleich  der  anderen,  die  am  3.  September  auf 
dem  Reichstag  zu  Koblenz  erfolgte  (vgl.  Müller  II  82,  299 f.).  Es  ist  klar, 
wie  stark  dadurch  die  oft  erörterte  Frage  nach  dem  Verhältnis  von  Fidem 
catholicam  zu  Licet  iuris  und  zum  Kurverein  von  Rhens  berührt  wird.  Text- 
lich unterscheidet  sich  das  Manifest  in  dieser  ersten  Publikation  nicht  von 
der  zweiten,  bisher  allein  bekatmten  (Böhmer  Ludwig  nr.  1921;  bester  Druck: 
Analecta  Franciscana  II 168 ff.  als  Insert  in  der  Chronik  des  Nikolaus  Glass- 
berger ;  über  eine  Stuttgarter  Ueberliefertmg  A.  HfofmeisterJ :  Neues  Archiv 
XLIII  410).  Hier  wird  von  Losses  Fassung  darum  nur  Protokoll  und 
Eschatokoll  geboten.  Für  eine  abschliessende  Ausgabe  des  Manifests  ist  sie 
natürlich  textkritisch  von  Bedeutung. 

Ludovicus  quartus^)dei  gratia  Romanorum  imperator  semper 
augustus  universis  et  singulis  regibus  Christianorum  ac  patri- 
archis,  archiepiscopis,  episcopis,  presbyteris,  diaconibus,  quocunque 
honoris  culmine  praefulgeant,  et  ceteris  ecclesiarum  prelatis  nee 
non  secularibus  principibus,  marchionibus,  ducibus,  comitibus,  baroni- 
bus,  capitaneis,  dominis,  potestatibus,  rectoribus,  iudicibus  et  officiali- 
bus  provinciarum,  civitatum  et  terrarum  Romano  imperio  sub- 
iectarum  et  ipsarum  incolis  et  habitatoribus  ac  omnibus  et  singulis 
Christi  fidelibus  tarn  ecclesiasticis  quam  secularibus,  ad  quos 
presentes  littere  pervenerint,  gratiam  suam  et  omne  bonum. 
1.    Fidem    catholicam    quam    sancta   mater    ecclesia   catholica    — 

Data  in  opido  no.stro  Frankenfört  XVIII.  die  mensis  maii 
nostre    maiestatis     sub     sigillo     anno     domini    millesimo    CCC™" 


344  A'»'-  523—526 

XXX*VIIP   rcgni    nostri    anno    vigcsimo   quarto'')    imperii    vero 

undecimo. 

I)  ohne  Ueberschr.  -\-  a)  nachgetr,  -\-  b)  aus  quinto  korr. 

523.  [1335-1338  Mai  23]. 
Albericus  Archidiakon  von  Metz,   Kleriker   des  Erzbischofs  [Baldewin] 

von  Trier  (doch  vgl.  die  Glosse  über  dem  Kopf  der  Urkunde:  Hec  informacio 
fuit,  ut  dicitur,  falso  asscripta  ai(chi)d(iacono)  Meten'si),  licet  advocatus  partis 
eara  fecerit^  erklärt  diesem  in  einem  Gutachten,  der  Kantor  Montisfalconis 
(Montfaucon)  habe  Recht  auf  die  Kirche  von  Aviod  (Avioth),  zu  der  er 
präsentiert  sei,  ivährend  Waltherus  /Thome  von  Anlier]  sie  zu  Unrecht  be- 
setzt halte.  Denn  1.  hätte  jener  diese  Pfründe  vom  apostolischen  Stuhle  nicht 
erlangt,  wenn  er  ihm  damals  nicht  verschwiegen,  dass  die  Kirche  St.  Michael 
[in  Trierer]  Diözese,  die  er  bereits  besass,  über  25  Pfund  Turnosen  wert  ist, 
während  es  notorium  est  in  curia,  quod  dominus  papa,  qui  nunc  est,  tempore, 
quo  dicta  gracia  fuit  im[pe]trata,  apperuerat  gracias  et  dederat  licenciam  im- 
petrandi  nur  non  beneficiatis  vel  beneficiatis  rriodicis  beneficiis  usque  ad 
valorem  quindecim  librarum  Turon(ensium)  vel  citra  et  non  ultra  absque 
mencione  alicuius  taxacionis  decime  et  ideo  debet  intelligi  de  vero  valore  — , 
Grund  going  für  den  Erzbischof,  besagte  Urkunde  (unbekannt ;  fehlt  bei 
Vidal)  sich  vorlegen  zu  lassen  und  die  Sache  mit  seinen  Sachverständigen 
fperitij  zu  prüfen;  2.  habe  Walther  verheimlicht,  dass  dem  Abt  von  St.  Sym- 
phorian,  der  ihm  die  Pfründe  verliehen,  in  der  Diözese  Trier  nur  diese  eine 
zustehe,  er  habe  also  eine  bestimmte  und  keine  künftig  freiwerdende  Pfründe 
bei  der  Kurie  nachgesucht ;  3.  übersteigen  die  60  Pfund  Turnosen  betragenden 
Einkünfte  von  Avioth  die  in  der  päpstlichen  Gratia  bewilligte  Summe ; 
4.  sei  der  in  der  Verleihungssache  erfolgte  Prozess  des  Fohannes  lakelonis 
ungiltig,  da  dieser  keine  besondere  Vollmacht  des  Erzbischofs  besass  sondern 
nur  eitle  allgemeine ,  die  älter  war  als  Walthers  Gratia ;  so  möge  der  Erz- 
bischof denn  die  Einkünfte  der  von  Walther  erschlicheneu  und  usurpierten 
Pfründe  sequestrieren  ffructus  huiusmodi  beneficii  ad  manus  vestras  ponerej. 
Anrede:  Reverendissime  pater  et  doniine  domine  archiepiscope  Treverensisl 
—  D  lö  (undatiertes  Orig.  auf  Pergament).  Der  Terminus  post  quem  der 
Nrr.  523—526  ist  durch  die  Erwähnung  Papst  Benedikts  XII.  in  .\r.  523 
gegeben;  andererseits  müssen  sie  mehr  oder  weniger,  wahrscheinlich  einige 
Monate,  älter  sein  als  Nr.  527. 

524.  [1335-1338  Mai  23]. 
Dem   Kantor   [von    Montfaucon]    übermitteltes   Gutachten   des   Albertus 

Archidiakon  von  Metz  an  die  magistri  Wikerns  und  Rodulphus  consiliarii  des 
Erzbischofs  von  Trier:  dieser  könne  den  Walterus  presbyter  sancti  Michaelis 
extra  muros  Treverensis  wegen  dessen  Verbrechen  und  besonders,  weil  er 
gegen  die  Absicht  des  Papstes  und  gegen  das  Recht  sich  die  parochialis 
ecclesia  sancti  Bricii  mit  Zubehör  erschlichen  habe,  inquisitorisch  belangen 
und  dann  gegebenenfalls  von  seiner  Pfründe  entfernen.  Als  Ordinarius  dürfe 
er  die  Inquisition  selbst  dann  vornehmen,  wenn  infamia  nicht  vorliege,  was 
hier  offenkundig  der  Fall  sei.  Wie  sollte  Einer  de  consilio  des  Erzbischofs, 
dem  sie  doch  angehören,  seinem  Herrn  raten,  nicht  die  Wahrheit  zu  kennen 
über  Einen,  der  so  öffentlich  verschrieen  sei  wegen  handgrcijlicher  Verletzung 
des  Priesters  lo(hannes)  Burlabou,  wegen  Verwundung  seiner  Nichte  Guizil- 
burgis,  die  daran  gestorben  sei  in  sancto  Paulino,  wovon  doch  alle  Priester, 
Kleriker  und  Laien  wüssten,  die  es  gemerkt  hätten,  wie  es  auch  ßaldewin 
wisse,  sobald  man  ihn  daran  erinnere.'  Wie  solle  dieser  auch  die  Er- 
schleichung des  päpstlichen  Reskriptes  dulden,  das  Walther  nur  dadurch  er- 
langt hätte,  weil  er  damals  den  Ertrag  seiner  Michaelskirche  auf  weniger 
als  1.5  Pfund  Turnosen  angab,  während  er  doch  25  weit  übersteige,  woraus 
die  Nichtigkeit  der  Verleihung  erhelle  und  die  Notwendigkeit  für  den  Ordi- 
narius, ihm  die  Pfründe  zu  entziehen,  zumal  das  die  Voraussetzung  für  eine 
Absolution  wegen  seiner  Lüge  sei.  Uebrigens  wollte  der  Papst  die  wirklichen 
Einkünfte  der  ersten  Pfründe  wissen  und  nicht  die  herkömmliche  Veranlagung 
für  den  Zehnten,  und  die  Klausel  am  Ende  der  Gratia  Walters  beziehe  sich 
auf  ein  beneficium  sinipliciter  impetratum,  non  autem  dimittendum,  et  sie 
publice  papa  dixit,  postquam  graciam  in  forma  concesserat  antedictam;  sciunt 


1335  -  1338  Mai  23  345 

plures  ita  esse  et  si  (aus  sie  korr.)  hoc  necosse  esset,  domino  fieret  plana 
fides  super  eo,  et  si  papa  alio  modo  intelligere  voluisset,  hoc  idem  expressisset ; 
er  habe  doch  einem  schon  geitügetid  Bepfründeten  keine  Pfründe  in  forma 
patiperum  verleihen  wollen.  Intellexit  infrascribius.  Ohne  Datierung.  Am 
Schluss:  Domine  cantor!  In  alio  rotulo  invenietis,  quid  (bis  Metensis  auf 
Rasur)  ego  Albericus  archidyaconus  Metensis  (aus  Motensis  korr.  ?)  sencio 
f'sen  nachgetr.)  de  facto  sequestracionis  fructuum  ecclesie  sancti  Bricii.  — 
K  340.      Ueber  die  Zeitbestimmung  vgl.  Nr.  523. 

525.  [1335—1338  Mai  23]. 
Gutachten  desselben  an  den  cantor  Montisfalconis  (Mont/aiicon) :  nach- 
dem er  in  einem  anderen  Gutachten  (Nr.  524)  gezeigt,  dass  eine  Inquisition 
[gegen  Walther  von  Anlier]  seitens  des  Erzbischofs  von  Trier  zulässig  sei, 
beantwortet  er  nun  die  schriftliche  Anfrage,  ob  der  Erzbischof  über  die 
strittige  Pfründe  die  Sequestration  verfügen  könne  ;  sie  sei  aus  juristischen 
Gründen  zu  bejahen,  auch  deshalb,  weil  Walther  für  so  levis  et  pauper  gelte, 
dass  er  gewiss  zahlungsunfähig  sein  werde,  wenn  es  zu  seiner  Verurteilung 
komme;  und  das  sei  anzunehmen,  da  er  jetzt  selbst  gestehe,  voä'irend  und 
nach  der  Verleihung  der  letzten  Gratia  die  ecclesia  sancti  Michaelis  [in  Trier] 
besessen  zu  haben,  früher  aber,  da  die  päpstliche  Bulle  es  sotist  erwähnen 
■würde,  offenbar  den  Papst  nicht  hinreichend  unterrichtet  habe,  wodurch  die 
Gratia  ungiltig  werde.  Domine  cantor  Montisfalconis!  Al(ias)  informacionibus 
—  precipite  et  valete.  Ohne  Datum.  —  K  339-  ^^^  Verfasser  nennt  sich 
in  der  Nachschrift  von  Nr.  524.     Im  übrigen  vgl.  Nr.  523. 

526.  [1335—1338  Mai  23]. 
Ersbischof  Baldewin  formuliert    die    an    den    beklagten 

Priester  Walter  Thome  von  Anlier  im  geistlichen  Verhör  su 
stellenden  Fragen. 

D  Iß.  —  Entwurf  oder  Abschr.  (s.  N.  d).    Zur  Einreihung  vgl.  Nr.  524. 

Bald(ewinus)  et  cetera.  Hü*)  sunt  articuli,  super  quibus 
ex  officio  nostro  contra  te  Walterum  Thome  de  Anliers  presby- 
terum  inquirere  volumus  ad  illum  finem,  ut,  si  apparuerit  te 
deliquisse,  canonice  puniaris  iuxta  sanctiones  canonicas.  /.  Et 
in'')  primis  a  te  petimus,  ut  iures  ad  sancta  dei  ewangelia,  quod 
dices  veritatem  super  articulis  infra  scriptis,  et  dum  ad  eosdem 
per  tuum  iuramentum  responderis,  copfilam"^)  tibi  dari  faciemus 
eorundem.  2.  In  primis  a  te  requirimus  per  tuum  iuramentum 
et,  si  neges  probare,  intendimus  ex  nostro  officio,  prout  ad  nos 
pertinet,  numquid  diu  possederis  ecclesiam  parrochialem  sancti 
Michaelis  sitam  infra  limites  monasterii  sancti  Maximini  extra 
muros  Trev(erenses)  virtute  gracie  a  sede  apostolica  tibi  facte 
vel  an  iure  ordinario  dictam  ecclesiam  sis  adeptus'^).  3.  Item 
numquid  post  tempus  lesionis  facte  in  dictos  lohannem  et*)  Gisil- 
burgim  seu  eorum  altero  die  sequenti  missam  celebrasti  lorica 
tunc    indutus.  4.    Item   numquid   eciam   post   dictum    delictum 

al(ias)  missam  celebrasti  et  si  non  dicta  die,  saltim  aliis  sequenti- 
bus    diebus.  5.    Item    numquid    sis    diffamatus,     quod    dudum 

quandam  Katherinam  filiam  cuiusdam  dicti  Reymbolt  in  tuam 
tenuisti  concubinam.  6.  Item  numquid*^)  dicta  Katherina  peperit 
pueros  ex  te  genitos  et  de  hoc  sitis  ambo  diffamati  et  dudum 
fuistis  a  quinque  annis  citra.  7.  Item  numquid  premissa  sunt 
notoria  in  locis,  in  quibus  moram  traxist(is)  et  trahere  consuevist(is). 

a)  Hü  —  Walterum  unterstrichen.  -\-  b)  davor  1  Buchstabe  getilgt?  -l-  c) 
copam.  +  d)  Interlinearglosse  L.s:  Hie  sequebantur  multe  (?)  alle  posiciones. 
-f-  e)  davor  d  getilgt. 


346  ^''-  527-529 

527.  Trier  1338  Mai  23. 
Jnstrtiment  [der  öffentlichen  kaiserlichen  Notare  lacobus  lohannis,  Zu- 
gteich Notars  der  Trierer  Kurie,  und  lohannes  de  Monsajr/ ;  a.  1338.,  ind.  6., 
mensis  maii  die  23.,  hora  —  circa  vesperas  in  civitate  Treverensi  in  curia 
domus  dicta  Iherusalem  prope  ecclesiam  Treverensem,  pont.  —  Benedicti  — 
pape  XII.  a.  4.  haben  die  persönlich  erschienenen  Herren  lohannes  de  Aix 
cantor  Montisfalconis  (Montfaucon)  Remensis  dyocesis  und  Waltherus  Thorae 
de  Anliers  Priester  Trierer  Diözese  zur  Entscheidung  ihres  alten  Streites  um 
die  ecclesia  parochialis  sancti  Bricii  (^  ?)  und  deren  Tochterkirche  de  Avioth 
dicte  dyocesis  auf  die  Herren  lohannes  de  Gerleiunga  canonicus  Treverensis, 
Nicolaus  de  Luczlinburg  scolasticus  sancti  Paulini  extra  muros  Treverenses, 
Nicolaus  de  Meti  und  magister  Godefredus  de  Mon(er)  als  advocati  und  den 
allein  anwesenden  Johann  als  Schiedsrichter  kompromittiert,  bei  Strafe  von 
100  Pfund  kleiner  Turnosen,  die  halb  dem  Erzbischof  von  Trier,  halb  der 
verletzten  Partei  zufallen  soll,  sich  seiner  unvollständig  (vgl.  Nr.  533)  einge- 
rückten Entscheidung  unterwerfend,  die  zu  Gunsten  des  Kantors  lautet ;  Walther 
ist  einverstanden,  hat  sich  aber,  falls  die  den  Kantor  berührenden  Punkte 
unerfüllt  bleiben,  Appellation  an  den  päpstlichen  Stuhl  vorbehalten.  Zeugen: 
die  Herren  Boemundus  de  Dystorf  canonicus  Treverensis,  lohannes  de  Franoy 
cappellanus  altaris  beate  Aghate  siti  in  ecclesia  Treverensi,  Nicolaus  cellerarius 
domini  lohannis  arbitratoris  seu  pronunciatoris.  —  K4'j8.  —  Die  Namen  der 
Notare,  deren  Unterschrift  fehlt,  ergeben  sich  aus  Nr.  533.  Zur  Sache  vgl. 
Nrr.  523—526. 

528.  [1333—1338  Mai?]. 
Zusätze  und  Erklärungen  des  Prokurators  von  Pilo,  dem 

Scholastikus  su  St.  Peter  in  Mains,  su  dessen  Aussagen. 

D  14  (Entwurf?).  Von  gleicher  Hand  und  gleichzeitig  wie  Nr.  526 
geschrieben.  Dadurch  und  durch  die  Jahrzahl  in  c.  4  ist  die  Einreihung 
gegeben.  Der  in  c.  2  genannte  vorletzte  Scholastikus  Herkilo  ist  wohl  identisch 
mit  Erckenboldus  bei  Joannis  Res  Moguntiacae  II  (1722)  503  z.J.  1316  ;  1347 
erscheint  schon  ein  Anzo  als   Träger  des  Amtes  (ebenda  503). 

Has  declaraciones  dat  procurator  domini  Filonis  scolastici 
ecclesie  sancti  Petri  extra  muros  Moguntinen(ses)  super  articulis 
ipsis  Filonis  datis  in  hac  causa.  /.    In  primis  in  VIII.  articulo 

post  verba  , ultimo  dictus'  et  ante  verbum  , tempore'  declarando 
ponit  hec  verba  .videlicet  Ioh(ann)es  Scorpilonis  de  Moguncia'. 
2.  Item  in  XII.  articulo  post  verba  dicta  ,Scolastria'  declarando 
ponit  hec  verba  .presertim  quadam  vice  et  hoc  ante  mortem 
quondam  lacobi  ultimi  scolastici  eiusdem  ecclesie  per  mortem 
quondam  Herkilonis  de  Mogu(n)cia  olim  eciam  scolastici  eiusdem 
eclesie'.  3.  Item  in  XVIII.  post  verbum  .commisit'  declarando 
ponit  hec  verba  ,V.  idus  octobr(is)  pontificatus  sui  anno  XIII'"). 
4.  Item  in  XXVIII.  articulo  post  verbum  .variaret'  ponit  hec  verba 
videlicet  de  an[n]o'')  domini  millesimo  CCC"'^  XXXII"  de  mensibus 
novembr(is)  et  decembr(is)  eiusdem  anni.  5.  Item  pro  declara- 
cionibus  idem  procurator  dat  producta  et  producenda  in  hac  causa 
et  similes  declaraciones  dat  pro  Nicoiao  in  hac  causa  concurrente 
et  protestatur,  quod  has  declaraciones  possit  corrigere,  emendare*^), 
eis  subtrahere  et  alia  facere,  que  erunt  necessaria  seu  eciam 
oportuna.  6.    Item   errores   correctos   in   articulis   per    dictum 

Filonem  idem  procurator  corrigit,  ut  per  ipsum  Filonem  sunt 
correcti,  et  data  per  eum  dat  idem  procurator  et  responsiones 
similiter  datas  per  eum  extra  iudicium  dat  idem  procurator. 
I)  Ueberschr. :  Declaraciones  facte  post  posiciones.  -f-  a)  Randglosse  L.s  (woh  l 
mit  Bezug  auf  die  Reinschrift) :  Hie  sequebantur  multi  articuli  et 
post  ea  multi.  +  b)  ano.  +  c)  von  L.  nachgetr. 


1338  Mai  23— Juni  1  347 

529.  Trier  1338  Juni  I. 

Ersbischof  Baldewin  befiehlt  dem  Klerus  der  Archidiakonate 
Longuyon  und  Tholey,  die  von  ihm  ernannten  Visitatoren  ge- 
währen SU  lassen. 

K  481^).  —  Dass  hier  ein  Originalkonzept  vorliegt,  zeigen  die  zahl- 
reichen Aendernngen  und  Vermehrungen  des  Textes,  die  bis  auf  2  (NN.  f,  h) 
von  Hand  46  herrührende  au/  Lasse  zurückgehen.  Zu  Grunde  liegt  die  etwas 
fehlerhafte  (vgl.  die  Noten)  Abschrift  einer  älteren,  gleichartigen  Urkunde, 
in  der  drei  ganz  andere  Beauftragte  genannt  waren.  Möglicherweise  bezieht 
sich  das  Datum  auch  noch  auf  diese  Vorurknnde ;  dann  gehört  der  Entwurf 
etwa  zu  D  1921193  (1340  Februar  3  und  März  21). 

Baldewinus  dei  gracia  sancte  Treveren(sis)  ecclesie  archi- 
episcopus  sacri*)  imperii  per  Gall(iain)  archicancellarius  universis 
et  singulis  .  .  abbatibus,  .  .  abbatissis,  prioribus,  priorissis,  christiani- 
tatum'')  .  .  decanis,  ecclesiarum  rectoribus,  curatis,  vicariis 
ceterisque  personis  ecclesiasticis  in  archidyaconatibus  Gall(ice) 
terra  tituli  sancte  Agate*^)  <in>  "*  de  *"  Longuion  et  sancti 
Ma<rtini>"*  urica  "  <in>  "*  de '^  Tholeya  in  ecclesia  "^  nostra  ^ 
Treveren(si)  "^  predicta  ^  constitutis,  ad  quos  presentes  litterre 
pervenerint,    salutem     in    domino     "*  sempiternam " .  /.    Cum 

negocium  visitacionis  pro  anno  presenti  nobis  per  nostram  dyo- 
cesim  <de  iure>  inmineat  faciendum  et  nos  nostris  et  ecclesie 
nostre  Treveren(sis)  arduis  negociis  prepediti  eidem  "*  negocio  ^ 
per  <totam>  **  ipsam  *"  nostram  dyocesim  ad  presens  personaliter 
interesse  "^  et  intendere  ^  commode  <nequeamus>  "^  non  possi- 
mus**,  dilectos     nobis     <Ditmarum'*),     lohannem    lakelonis 

curie  nostre  sigilliferum  capejlanos  nostros  ac  Ysenbardum 
de  Tremereyo  curie  eiusdem  notari[um]'**)>  '^loh(annem) 
decanum  ecclesie  sancti  Sym(eonis)  Trever(ensis)  et  magistrum 
Rodol(fum)  dictum  Losse  canonicum  ecclesie  Card(onensis)  capel- 
lanos  nostros,  quibus  in  hac  parte  vices  nostras  conmittimus,  " 
et  lacobum  de  Schynrey  curie  nostre  Trever(ensis)  notarium  pro 
exercendo  huiusmodi  visitacionis  negocio  et  "*  aliis  ^  ipsum  con- 
tingentibus,  emergentibus  et  incidentibus*^)  ad  vos  et  vestrum 
quemlibet  vice  et  nomine  nostro  destinamus,  deputamus  et  trans- 
mittimus  per  presentes  vos  sub  "^  sancte  "  obediencie  virtute 
requ"^  i  "rentes  et  districte  precipiendo  mandantes,  quatenus  eisdem 
nostris  in  hac  parte  commissariis  per  nos,  si  "  ab  ^  ipsis  '^  requisiti 
fueritis  et')  de  quibus  vos  requisierint " ,  super  articulis  <cum 
presentibus  exhibendis  >,  de  quibus  ad  nos  fama  clamosa  ascendit, 
corporaliter  prestito  iuramento  in  premissis  et  ea  contingentibus, 
acsi  presentes  essemus,  obedire  curetis  humiliter  et  devote  <,  cum 
non  que  nostra  sunt,  queraraus  sed  que  lesu  Christi  >.  2.  Volentes 
et  desiderantes  mores  et  Status  <  vestrarum  >  "  vestros  ac 
monasteriorum,  "  ecclesiarum^),  beneficiorum  "  ac '^  subditorum 
nostrorum  in  melius  reformare  vobis,  . .  pastoribus,  vicariis  et 
mercenariis  districte  sub  excommunicationis  pena  precipiendo 
mandamus,  quatenus  personaliter  ad  capitula  vestra,  quibus  subestis, 
conpareatis  '^nec'')  inde  nisi  expressa  eorundem  cappellanorum 
nostrorum  habita  licentia  discedatis "  <et')  litteras  solucionum, 
defectuum"*),     iurium    et    debitorum    nostrorum    vosque,     decani 


348  'V,-.  530 

christianitatum,  registruin  defectus  et  debita  huiusmodi  continencia 
alias  vobis  per  ipsum  sigilliferum  nostrum  commissa  una  cum 
fructibus  seu  valore  ipsorum,  quos  et  qui  ratione  beneficiorum 
vestrorum  percipere  soletis,  >  et  querimonias,  si  quas  de  quibus- 
cumque  iniuriationibus')  facere  et  deponere  voiueritis,  in  scriptis 
■*  quilibet  "^  vestrum  <personarum  predictarum  quilibet>  prefatis 
visitatoribus  nostris  <  in  >  causa  expeditionis  "*  celerioris  et 
firmioris  recordacionis  **  presentetis  una  cum  statutis  sacri  nostri 
conciiii  Treveren(sis)  et  registris  personarum  ecclesiasticarum 
vobis  subditarum  sub  pena  antedicta  facientes,  quod  de  inobe- 
diencia  "^  non  inmerito  ulciscenda  et  punienda  "  apud  nos  redargui 
nequeatis"").  3.    Damus  <eis>   *'<namque>^   insuper   "*  pre- 

dictis  nostris  capellanis "  potestatem,  personas  reclusas  "  eciam '' 
visitandi,  in  contradictores  et  rebelies,  si  qui  fuerint,  censuram 
ecclesiasticam  exercendi  ac  eos,  si  necesse  fuerit,  conpellendi") 
terminumque  ad  solucionem  procuracionis  ratione  visitacionis 
antedicte  statuendi°). 

Datum  Trever(is)  sub  sigillo  nostro  anno  domini  M^CCC- 
XXXVIII"  mensis  iunii  die  prima. 

I)  am  Rande:  Commissio  visitacionis  faciende  per  alios.  +  a)  aus  sacrii  korr. 
-|-  b)  ans  christianitatis  korr.  +  c)  ""■''  aggates  korr.  -\-  d)  Ditmarum  — 
nostros  nicht  getilgt.  +  d*)  notario.  -\-  e)  in  scheint  getilgt,  darüber  Häkchen 
nachgetr.  -\-  f)  et  de  —  reqiiisierint  von  Hd  46  nachgetr.  +  g)  danach  noch- 
mals ecclesiarum  et  getilgt.  +  h)  nee  —  discedatis  von  Hd  46  nachgetr.  -\- 
i)  et  —  soletis  durch  va-cat  getilgt.  -\-  k)  aus  defettuum  ?  korr.  +  1)  ""S 
iuriationibus  korr.  -\-  m)  aus  nequetis  korr.  +  n)  aus  expellendi  korr.  -j-  o) 
danach  vacatiis?)  getilgt. 

530.  [tmt  1335—1338  Anfang  Juni?]. 

Programm  für  eine  Visitation  des  Klerus  der  Diösese  Trier. 

K  448^).  —  Nach  den  Statuten  von  1310  (Nr.  72)  setzt  Baldeuins 
kirchliche  Gesetzgebung,  soviel  ivir  wissen,  erst  1335  (vgl.  Nr.  361)  wieder 
ein.  Visitationen  sind  bezeugt  aus  diesem  Jahre  (vgl.  Nr.  375),  aus  1338 
(vgl.  Nr.  517,  529)  und  wohl  ans  1340  (vgl.  D  65  =  Winkehnann  Acta  nr.  1149). 
Die  wenn  auch  nachträgliche  Eintragung  durch  Hand  5  spricht  gegen  das 
letzte  und  für  das  mittlere  dieser  3  Jahre.  Ich  stelle  das  Stück  daher  tu 
Nr.  529. 

I.  Queratur  a  maioribus  de  capitulo,  deinde  ab  aliis  divisim 
vel  coniunctim  sub  iuramento,  quod  ecclesie  fecerunt  super  infra- 
scriptis,   an  sciant  vel  credant  aut  fama  sit.  /.  Primo  de  officiis 

et  ordine  divinorum,  si  bene  et  ordinate  fiant  secundum  ordinem 
ecclesie.  2.    Item    si    prelati,    canonici,    sacerdotes    et    ministri 

debito  modo  suum  officium  exequantur  et  si  aliquis  celebreti  legat 
vel  cantet  in  ordine  suo,  qui  non  interfuerint  matutinis  et  si  omnes 
sint  in  ordinibus  debitis  constituti.  3.  Item  si  iurisdictio  ec- 
clesiastica  bene  servatur  et  unicuique  ius  suum  et  iusticia  reddatur. 

4.  Item  quomodo  prelati  se  teneant  circa  subditos  et  qualiter  sub- 
diti    ad    prelatos   et   si   decentem    habitum    deferant   et   tonsuram. 

5.  Item  si  libri,  ornamenta,  privilegia  et  sigilla  ecclesie  bene  et 
insimul  custodiantur  et  si  sint  in  aliquo  peiorati,  quod  registrentur*) 
et  eciam  possessiones  omnes.  6.  Item  si  statuta  ecclesie  et 
honeste  consuetudines  sint  conscripte  et  ab  omnibus  observentur. 
7.  Item  si  officiati  ecclesie  bene  se  habeant  in  officiis  suis  et  si 
scole  bene  regantur.         8.   Item  si  sint  partes,  conspiratores  seu 


1338  Anfang  Juni  349 

discordiarura  seminatores  in  capitulo  et  per  quos  et  quare. 
9.  Item  si  memoria  eorum,  qui  contulerunt  bona  sua  ecclesie, 
fiat,  ut  debet,  et  si  legata  ad  usus  debitos  convertantur  et  si  anni 
fabrice  usibus  debitis  applicentur.  10.    Item  si  prebende  equa- 

liter  dividantur  inter  fratres  et  quot  sint  prebende  et  quo  titulo 
habeantur  et  si  aliqui  sint  absentes  et  quare  et  si  absentibus  detur 
aiiquid  et  quid  fiat  de  porcione  eorum  et  si  presencie  bene 
ministrentur.  //.  Item  si  aliquis  teneat  pecuniam  vel  res  mobiles 
vel  inmobiles,  domos  vel  curias  aut  legata  ecclesie  sine  ordinacione 
capituli  et  quare.  12.  Item  de  debito  ecclesie,    quantum  sit  et 

qualiter  sit  contractum,  et  si  debitores  ecclesie,  pensionarii  et 
censuarii  debita,  pensiones  et  census  bene  persolvant.  13.  Item 

si  domos  et  terras  in  debitis  culturis  teneant.  14.  Item  si  que 
bona  ecclesie  alienata  sint  seu  perdita.  15.  Item  si  qui  eorum 
teneant  plura  beneficia  curata  et  si^)  aliquis  eorum  teneat  etiam 
unum  beneficium  curatum  non  promotus  vel  residens.  16 .  Item 
si  aliqui  sint  tabernam  tenentes  seu  frequentantes,  lusores,  negocia- 
tores,  usurarii,  percussores,  fures,  sacrilegi,  falsarii,  periuri, 
symoniaci,  in  ordine  vel  beneficio  suspensi,  excommunicati,  inter- 
dicti,  incontinentes,  cohabitatores  manifesti  aut  de  hoc  infamati 
vel  de  aliquo  crimine  seu  defectu.  17.    Item  si  qui  sint  in  ec- 

clesia,  quorum  parentes  ceciderunt,  captivaverunt  vel  offenderunt 
clericum.  18.  Item  si  prelati  et  canonici  iudices  a  sede  apostolica 
deputati  iuste  procedant  odio,  favore  et  amore  semotis.  19.  Item 
si  testamenta  eis  conmissa  secundum  voluntatem  testancium  ad 
debitum  perducantur  effectum  et  tempore  conpetenti.  20.  Item 
an  prelati  et  canonici  sub  decano  suo  confiteantur  et  conmunionem 
eucharistie  saltem  semel  in  anno  accipiant  aut  saltem  sumant 
licentiam  confitendi.  21.  Item  si  ordinaciones  vel  statuta  aliqua 
fecerint  contra  ius,  maxime  de  prebendis  conferendis.  22.  Item 
si  de  officiis  archidyaconorum,  si  aliquid  extorqueant  a  locis  visi- 
tatis  personaliter  per  seipsos  vel  a  non  visitatis  vel  eciam  si  quando- 
investituras  et  alias  iurisdictiones  suas  debito  modo  et  gratanter 
impendant  iurisdictionesque  suas  exerceant,  sicut  decet.  23.  Item 
si  aliqua  alia  sciant  corrigenda  in  ecclesia  preter  interrogata. 
24.  Item  de  collecta  pro  domino  dicenda. 

//.  Queratur  a  decanis  et  rectoribus '^ )  aliisque  sacerdotibus 
ruralium  decanatuum  super  infrascriptis  per  iuramentum  tam  in 
sacerdocio  quam  in  institucione  sua  prestitum.  /.  In  primis,    si 

sint  aliqui  habentes  pluralitatem  bonorum  vel  unum  curatum 
beneficium  non  promoti  seu  non  residentes  vel  minores  annis. 
2.  Item  si  tales  sequestrum  domini  nostri,  quod  singulis  annis 
ponitur,  teneant  vel  infringant.  3.  Item  si  sint  aliqui  iuniores 
annis  habentes  beneficia  curata  vel  si  aliqui  illegitime  nati  bene- 
ficiati  existant.  4.  Item  si  aliqui  sint  pro  aliis  inhabilibus  insti- 
tuti  in  ecclesias,  quarum  fructus  inhabiles  huiusmodi  recipiant  in 
toto  vel  parte.  5.  Item  si  aliqui  sint  instituti  in  ecclesiastica 
beneficia  non  habentes  tonsuram  clericalem  ab  archiepiscopo  vel 
episcopo  sibi  datam.  6.  Item  si  sint  aliqui  laici  usurarii  vel  in 
aliquo   crimine   accusati    vel  diffamati.         7.    Item    si    parrochiani 


350  ^'■-  53/ 

eorum  sciant  ,Pater  noster'  et  ^Credo'  et  si  aliqui  sint  sacrilegi 
vel  incantatores.  8.  Item  si  sint  aliqui  plures  vicarios  vel 
curam  cum  vicaria  habentes  et  si  vicarii  conpetentes  habeant 
porciones  vel  ex  facto  minus  accipiant  quam  de  iure  vel  consue- 
tudine  habere  debeant.  P.    Item  si  sint  aliqui,  qui  matrimoniis 

clamdestinis  interfuerint  vel  aliquos  clamdestive  copulaverint. 
10.  Item  si  sint  aliqui  executores  testamentorum  et  quorum,  qui 
testamenta  secundum  voluntatem  testancium  non  impleverint  infra 
tempus  debitum.  JI.  Item  si  aliqui  sint  tabernam  tenentes  seu 
frequentantes,  lusores,  negociatores,  usurarii,  percussores,  fures, 
sacrilegi,  falsarii,  periuri,  symoniaci  in  ordine  vel  beneficio  sus- 
pensi,  excommunicati,  interdicti,  incontinentes,  cohabitatores  mani- 
festi  aut  de  hoc  infamati  vel  de  aliquo  crimine  seu  defectu. 
12.  Item  si  sint  aliqui  inobedientes  aut  rebelles  in  exequendis 
ordinariorum  suorum  mandatis.  13.  Item  si  statuta  provincialia 
concilii  Trever(ensis)  0  suis  parrochianis  legant  et  edoceant,  sicut 
in  eisdem  continetur,  et  si  eadem  servent.  14.  Item  si  horas 
suas  secundum  ritum  et  morem  dyocesis  Trever(ensis)  dicant  et 
si  umquam  celebrent  neglectis  horis  suis.  15.  Item  si  sint  aliqui 
imperiti,  qui  confessiones  audire  et  pro  conmissis  penitentiam 
iniungere  nesciant.  16.  Item  si  sint  aliqui,  qui  pro  sacramentis 
ecclesiasticis  dandis  se  difficiles  reddant  aut  pro  eis  pecuniam  vel 
munus  aliquod  extorqueant.  17.  Item  si  hospitalitatem  debitam 
servant  et  honeste  in  suis  domibus  conversentur.  18.  Item  si 
in  ecclesiis  suis,  in  divinis  officiis,  cooperturis,  ornamentis  vel  aliis 
edificiis  aliquis  sit  defectus.  19.  Item  si  sint  alique  ecclesie  vel 
eorum  cimiteria  violata  et  per  quos  et  si  sint  alique  interdicte  a 
divinis  et  quare.  20.  Item  si  parvuli  sicut  decet  et  tempore 
debito  baptizentur.  21.  Item  si  sint  aliqui,  sive  laici  sive  clerici 
ecclesiarum,  rerum  earundem  et  personarum  ecclesiasticarum  per- 
secutores  vel  invasores  publici.  22.  Item  si  parrochiani  decimas 
et  iura  ecclesie  bene  solvant.  23.  Item  de  officio  archidya- 
conorum,  si  aliquid  extorqueant  a  locis  non  visitatis  personaliter 
per  eosdem  vel  a  locis  nee  per  se  nee  per  alium  visitatis  et  utrum 
investituras  gratanter  impendant  suasque  iurisdictiones  exerceant 
sicut  debent. 

III.  Memoriale  de  collecta  pro  domino  dicenda  et  quod  in 
singulis  convocacionibus  precipiatur  et  quod  dentur  ex  corde 
dicentibus  XL  dies  indulgenciarum.  I.  Queratur*^),  si  per  ab- 
batem,  priorem  et  ceteros  monachos  divina  officia  secundum 
regulam  sui  ordinis  celebrentur.  2.  Item  si  abbas'')  aliqua 
debita  gravia  co(n)trabat  sine  licencia  et  consensu  sui  conventus 
et  qualiter  in  spiritualibus  et  temporalibus  se  regat.  3.  Item 
si  monachi  debitam  professionem  faciant  et  qualem.  4.  Item  si 
in  communi  refectorio  commedant  et  dormiant  in  communi  dormi- 
torio  debitum  tenentes  silencium.  5.  Item  si  habeant  aliquas 
Cameras  speciales  et  qualiter.  6.  Item  si  monasticum  habitum 
deferant  et  tonsuras.  7.  Item  si  regulam  eorum  habeant  con- 
scriptam.  8.    Item    si    sit    aliquis    monachus  proprium  habens 

vel    alia    vivens  contra    sui   ordinis   statuta.         9.   Item   si   aliquis 


1338  Juni  7  351 

habeat  plura  officia.  10.  Item  si  prior  teneat  debitam  disciplinam. 
//.  Item  si  in  choro,  claustro,  dormitorio,  refectorio  et  aliis  locis 
debita    luminaria    habeantur.  12.     Item    si    habeant    certum 

numerum   personarum    et   quorum  13.    Item   si   in  victualibus 

aliquem  paciantur  defectum  et  etiam  cuius  culpa.  14.  Item  in 
quibus  teneantur  et  ob  quam  causam.  15.  Item  si  sint  aliqui 
vagabundi  incontinentes,  inobedientes,  iusores,  tabernarii,  percus- 
sores  vel  excommunicati  aut  conspiratores  vel  partem  tenentes 
aut   negociatores.  16.   Item  si   libri,    ornamenta,    privilegia    et 

sigilla  ecclesie  bene  et  insimul  custodiantur  et  si  sint  in  aliquo 
peiorata    et  quot    claves   sint    ad    sigillum    et    qui    eas    custodiunt. 

17.  Item  quod  omnia  privilegia  sint  registrata  in  libro  et  possessiones. 

18.  Item  de  collecta  pro  domino  dicenda. 

I)  Ueberschr.:  Interrogatoria  in  inquisicionibus  collegiorum; 
Register  fol.  2*;  Interrogatoria  visitacionis  in  colleg(iis)  decana- 
tuum  ruralium  et  mon(asteriorura).  +  a)  zuerst  stark  gekürzt,  dann 
nochmals  nachgetragen ;  davor  r( .  .)nd  getilgt.  +  b)  oribus  —  decanatuum 
unterstrichen,  doch  wohl  nicht  zum  Zeichen  der  Tilgung.  -\-  c)  Queratur  — 
ceteros  mo  unterstrichen.  -\-  d)  darüber  überflüssiger  Kilrzungsstrich. 
1)  Nr.  72. 

531.  Avignon  [1338]  Juni  7. 

Gerhard  Kantor  von  St.  Bartholomäus  in  Frankjurt 
meldet  Ditmar  und  Rudolf  Kaplänen  des  Ersbischofs  von  Trier 
Nova  curiae. 

D  141  (Original  auf  Papier,  gefaltet  und  verschlossen  gewesen,  mit 
Spur  des  runden  grünen  Siegels;  mit  Mr.  406  zusammengeklebt)  =  Böhmer 
Acta  nr.  1045,  Sauerland  III  nr.   1122  (beide  unvollständig). 

Dominis  et  amicis  suis  dilectis  dominis  Dytmaro  et  Rudolpho 
cappellanis  domini  archiepiscopi  Treveren(sis)  Gerardus  de  Franken- 
fort eorum  in  Roman(a)  curia  procurator,  quicquid  potest  servicii, 
reverencie  et  honoris.  /.  Dilecti  domini  mei  1  Pro  novis  curie 
Roman(e)  ciatis^),  quod  ambassatores  domini  Maguntin(ensis)  et 
capituli  Maguntin(ensis)  intraverunt  civitatem  Avinion(ensem)  feria 
quarta  proxima  post  festum  penthecostes  hora  tercie;  et  illa  die 
non  potuerunt  venire  ad  presenciam  pape,  sed  sequenti  die  fuerunt 
in  presencia  pape  et  card(inalium)  in  camera  pape  et  ibi  presenta- 
verunt  et  proposuerunt  ambassagiam  suam  *).  Et  sciatis,  quod 
adhuc  non  est  eis  responsum.  Item  die  sabbati  proxime  sequenti 
fui  cum  domino  Petragoricen(si),  quando  venit  de  consistorio. 
Petivi  ab  eo,  si  aliquid  vellet  scribere  domino  meo  archiepiscopo ; 
qui  michi  respondit  valde  cor[d]ialiter:  ,Non  modo'.  Eadem  die 
accessi'')  dominum  Verden(sem)  et  ab  eo  petii,  si  aliquid  vellet 
scribere ;  qui  eciam  respondit,  quod  adhuc  nichil  sciret,  quia  cardi- 
nales  nollent  aliquid  dicere,  nisi  prius  esset  illis  ambassatoribus 
responsum  per  papam ;  et  michi  legit  litteram  sibi  per  vos  domi- 
num Dytmarum  missam  *),  in  qua  littera  plura  nova  continebantur. 
Scito*)  enim  sciemus,  quid  faciunt  ambassatores,  et  vobis  semper 
scribam.  Audivi  tarnen  ego  ab  aliquibus  curialibus,  quod  non 
speratur  de  bono  responso.  Quid  fiat,  nos  nescimus  adhuc. 
2.  Item  sciatis,  quod  infra  octo  dies  ante  datum  presentis  littere 
venerunt  quatuor  reges  de  Tartaria  ad  curiam  Roman(am) ;  aliqui 
dicunt,    quod  velint  se  baptizari   et  sint  ambassatores   imperatoris 


352  ■^''-  532 

Tartarorum  et  quod  ille  velit  eciam  baptizari ;  erant  triginta  octo 
persona  in  ambassagia  ipsorum ;  omnes  sunt  mortui  exceptis  novem, 
qui  venerunt  ad  curiam  et  dicunt,  quod  fuerunt  in  via  per  duos 
annos  continue.  Alia  non  sunt  ad  presens,  nisi  quod  papa  facit 
fortissimos  turres.  3.  Item  sciatis  vos,  domine  *=)  Rudolfe,  quod 
ille  lacobus  de  Nuemburg  impetravit  unum  auditorem  in  sacro 
palacio  domini  pape  et  vos  fecit  citari  per  auditorem,  cuius  cita- 
cionis  copiam^)  vobis  <per>  presente'')  littere  inclusam  transmitto  ; 
et  quidquid  voluntatis  vestre  sit,  mihi  breviter  rescribatis;  et  omnia, 
que  sunt  facienda,  pro  vobis  faciam  et  hoc  sine  dubio ;  in  me  non 
diffidatis.  4.  Eciam  sciatis,  quod,  si  habetis  colJacionem  vestram 
vobis  factam  per  decanum  et  capitulum  sub  sigillo  eorum*),  spero, 
quod  bonum  ius  habeatis,  "  ut  mihi  dicunt  advocati,  cum  quibus 
habui  co]lo(quiu)m " ,  quia  iste  lacobus  sequitur  vos  et  non  est 
papalis,  ut  credo,  t[.  .]lator^).   Et  mihi  precipiatis  sicut  servitori  vestro. 

Datum  Avinion(e)  in  die  sancte  trinitatis. 

Recommendetis^)  me  domino  Treveren(si),  quia  volo  mori  in 
servicio  suo,  in  quantum  sibi  piacet. 

VesterO  G(erhardus)  de  Frankenfort. 

Adresse:  Honorabilibus  viris  dominis  Dy(tmaro)  et  Rudolfe 
capellanis  domini  Treveren(sis)  d(an)d(um). 

I)  ohne  Ueberschrift.  -j-  a)  so.  +  b)  aus  accessit  karr.  -|-  c)  aus  domino  karr. 
-j-  d)  anlautend  eher  t  als  e,  darüber  gewölbter  Strich  oder  Haken  für  starke 
Kürzung.  +  e)  Recomm.  —  piacet  in  kleinerer  Schrift  nachgetragen.  -\-  f)  Die 
Unterschrift  am  unteren  Rande. 

1)   Neues  Arch.  XXIII  681  nr.  12.      ac     2)   unbekannt;  vgl.  Nr.  532  c.  2.     <»    3) 

unbekannt.     "     4)   unbekannt;  vgl.  Nrr.  407  c.  8,  412  c.  6,  435,  438,  440-442, 

463  f.,  466,  469,  478,  484/ .  541,  543.  K  324. 

532.  Avignon  [1338]  Juni  9. 

Bischof  Johannes  von  Verden  berichtet  dem  Kaplan  Ditmar 
über   Vorgänge  an  der  römischen  Kurie. 

D  27 1)  (gefaltet  und  verschlossen  gewesener  Originalbrief  mit  Resten 
des  spitzovalen  roten  Siegels  und  eines  noch  im  Schnitt  steckenden  Pergament- 
Streifens,  kaum  vom  Aussteller  geschrieben  ;  der  Schreiber  hat  dessen  Konzept 
mehrfach  verlesen,  vgl.  NN.  c,  e)  =  Würdtwein  Nova  subs.  XIII  nr.  6, 
Böhmer  Acta  nr.  1046,  Sauerland  II  nr.  2331. 

Reverende  domine  Ditmar(e)  amice  mi  predilecte!  /.  Ami- 
cabili  salutacione  premissa  in  primis  regracior  vobis  et  domino 
Werhero^)  cognato  meo  socio  vestro  super  eo,  quod  clericum 
meum  ad  me  venientem  bene  pertractastis,  et  reverendo  domino 
meo  archiepiscopo  super  hoc  grates  '^  et  **  gracias  referatis. 
2.  Item  regracior  vobis  super  novis  Almanie  ac  ceteris  in  litteris 
vestris  *)  in  scriptis  contentis.  Nova  curie  sunt,  quod  quidam 
imperator  Tartarorum  valde  maximus  misit  ad  curiam  nuncios 
solempnes  cupiens  recipere  legem  christianam  "*  et  "  ut  illic  aliquis 
de  cardinalibus  ad  docendum  eos  transmittatur^).  3.  Item  feria 
quarta  in  festo  pentecostes')  in  terciis  dominus  Gerlacus  comes 
Nassowie  et  dominus  .  .  episcopus  Curien(sis)  et  frater  Herm(annus) 
de  Westfalia  ordinis  sancti  Augustini  novus  doctor  in  theologia 
intraverunt  Avinion(em)  tamquam  nuncii  solempnes  *  quorundam  " 
prelatorum  Almanie  nuper  in  Spira  [cojUectorum  petentes  a  domino 
papa  et  sacro  collegio,  ut  propter  pericula  animarum  et  scandala 
ac  interdicta  in  terris  Almanie  et  maxime  prelatorum,  qui  miserunt 


1338  Juni  9  353 

eos,  dominus  papa  dignaretur  sibi  dominum  Ludowicum  de  Bavaria 
reconsiliare*).  Super  qua  re  dominus  papa  primo  in  camera  et 
sequenti  die*)  in  collegio  cardinalium  positus  ingrate  et  irate  valde 
respondit  asserens  predictos  prelatos  eos  mittentes  esse  conspiratos 
cum  dicto  domino  Ludow(ico)  contra  Roman(am)  ecclesiam  et  eos 
tamquam  temerarios  se  velle  constituere  iudices  super  ecclesiam 
Roman(am),  et  quod  ipse  prius  veliet  mori,  cum  magna  ira  proferens, 
antequam  ipsum  reciperet  ad  graciam,  nisi  prius  cederet  omni 
iuri  "*  suo  "  et  statui  et  honori.  4.  Verum  quia  quidam  cardi- 
nales  cupientes  pecuniam  Almanie  istam  ambaciatam  de  partibus 
Almanie  fieri  procuraverunt  volentes  esse  legati  ad  reformandum 
Almaniam,  predicti  nuncii  instructi  per  huiusraodi  cardinales 
''ex'')  parte  predictorum "  prelato<s>  "^  rum "  Almanie  petunt, 
ut  duo  cardinales  legati  ad  Almaniam  transmittantur.  Papa  dixit, 
quod  suos  cardinales  noilebat  ursis  et  leonibus  destinare.  5.  Post 
hec  die  lune  proxima*)  dominus  Colonien(sis)  submisit  dominum 
Henr{icum)  de  Tremonia  dominum'^)  in  legibus,  qui  per  omnia 
agit  sicut  nuncii  predicti.  6.    In  isto  negocio   nondum  est  con- 

clusum  nee  habent  responsum;  sed  quid  responsum  fuerit,  per 
primum  nuncium,  quem  habere  potero,  vobis  scribam.  Salva 
reverencia  prelatorum  videtur  michi,  quod  multum  agant  inconsulto 

impetendo  legatos  cardinales.    Nonne  duo   [ Y)   **  anno  prete- 

rito  **  totam  ecclesiam  Magunt(inam)  confuderunt  accusantes  et 
deferentes  perperam  valde  multos?  Nonne  Bucchamacius  cardi- 
nalis  tempore  <A->  '^Ru^'dolphi  regis  totam  Almaniam  confudit? 
Scientes*),  quod,  si  mittantur  duo  cardinales,  quilibet  habebit  pro 
procuracione  sua  in  die  centum  florenos  incipiendo  a')  prima  die, 
quando  per  papam  et  cardinales  ad  hoc  eliguntur,  isti  prelati 
querunt  virgam  ad  dorsum  proprium  et  miserie  proprie  volunt 
addere  miseriam  maiorem  et  se  et  totam  Almaniam  inbrigare  et 
infamare.  7.  Capitulum  Magunt(inum)  misit  lohannem  de  Sybergh 
ad  excusandum  canonicos  citatos  et  capitulum.  Excusaciones 
eorum  sunt  repulse  et  ipsi  sunt  excommunicati.  Prepositus 
Magunt(inus)  est  absolutus  ab  excommunicacione,  sed  tarnen  non- 
dum est  domino  pape  integraliter  reconsiliatus*).  Ipse  inpingit 
capitulo  omnia  peccata  sua  et  sie  sperat  evadere.  8.  Worma- 
cien(sis)  est  in  curia  et  de  factis  suis  adhuc  nichil  fecit,  nisi 
"  quod "  impetravit  unum  iudicem  cardinalem,  coram  quo  agere 
incipit  super  fructibus  prepositure  sancti  Stephani  et  fructibus 
thesaurarie  sancti  Petri  Magunt(inarum)  et  fructibus  prebende 
Magunt(ine),  super  quibus  eciam  specialiter  impetit  prepositum 
Magunt(inum).  De  capitulo  ecclesie  Worma(ciensis)  nichil  adhuc 
est  attemptatum.  In  principio  introitus  sui  absolutus  fuit  a  sen- 
tencia  excommunicacionis  ex  parte  mercatorum  usque  ad  festum 
beati   lohannis   baptiste   proxime   instans®).  9.    Valete    et    me 

domino  meo  reverendissimo  domino  archiepiscopo  recommendatum 
habeatis  et  domino  B(oemundo)  archidiacono  et  ceteris  sociis 
vestris  amicis  meis. 

Datum  Avinion(e)  die  martis  immediate  post  festum  trinitatis. 

Ex  parte  lohannis  Verden(sis). 

Nova  Alamanniae  23 


354  ^*'-  533—540 

Honorabili*)  viro  domino  Dytmaro  capellano  reverendi  patris 
domini  archiepiscopi  Treveren(sis)  amico*^)  suo  carissimo. 
I)  ohne  Ueberschrift.  -\-  a)  D.  -\-  b)  auf  Rasur.  -(-  c)  verschrieben  für 
doctorem.  -\-  d^  1  Wort  von  4 — 5  Buchstaben  radiert;  p(re)Iati  ?.  -r  e)  ver- 
schrieben für  Sciatis  ?.  -\-  f)  nachgetragen.  +  g)  Adresse  rückseitig.  -\-  h) 
am.  —  car.  nachgetragen. 

1)  unbekannt ;  vgl.  Nr.  53 J.  «>  2)  vgl.  Hermann  Korners  Chronica  novella  50 
§  455  =  250  g  690  a.  J.  1339,  wo  als  Quelle  Heinrich  von  Herford  angesogen 
wird,  bei  dein  aber  nichts  davon  steht,  oo  3>  Juni  3.  <»  4;  Juni  4.  «»  5j  Juni  8. 
«   6)  Juni  24. 

533.  133[8]  Juni  10. 

Der  Dekan  von  St.  Symeon  in  Trier,  Siibdetegat  des  zum  päpstlichen 
Richter  bestellten  Erzbischofs  Baldewin,  verkündet,  dass  gegen  die  Verleihung 
der  Pfarrkirche  sancti  Brictii  Treverensis  dyocesis  und  ihrer  Pertinensen 
durch  den  Erzbischof  auf  Grund  päpstlicher  Autorität  an  den  Priester  Herrn 
Waltherus  de  Anliers  Herr  Johannes  de  Aix  cantor  ecclesie  Montisfalconis 
fMontisfl.  /  Montfaucon),  zur  selben  Kirche  durch  den  Abt  von  St.  Syniphorian 
ausser  den  Mauern  von  Metz  präsentiert,  an  den  Erzbischof  appelliert  habe 
und  dass  er  die  Parteien  schliesslich  dahin  gebracht,  sich  einem  Schieds- 
spruch des  Herrn  lohannes  de  Gerlaiunga  zu  unterwerfen,  der  den  Kantor 
zum  Pfarrer  und  Walther  zum  Vikar  macht  und  dem  einen  '/j,  dem  anderen 
'/s  der  Einkünfte  namentlich  in  grossis  et  minutis  deciniis  zuspricht,  wie  sich 
aus  der  darüber  ausgestellten  Nr.  527  ergiebt.  Siegler :  der  die  Entscheidung 
billigende  Aussteller.    D.  a.  dorn.  MCCCXXXVII"  (!J  die  decima  mensis  iunii. 

—  K  479-  Dass  die  Jahrzahl  verschrieben  ist,  ergibt  sich  aus  Nr.  529 
und  536.  Zur  Sache  vgl.  Nr.  525.  Die  Brictiuskirche  kann  ich  nicht  fest- 
stellen. Den  gleichen  Patron  haben  in  der  Trierer  Diözese  Hemstal,  Kues, 
Oberemmel,  Olzheim,  Saarwellingen  und  Sancy.  In  der  Nähe  der  „Filiale" 
(vgl.  Nr.  527)  Avioth  (Arrond.  Montmedy)  finde  ich  ihn  aber  nicht. 

534*.  1338  Juni  20. 

Erzbischof  Baldewin  inkorporiert  dem  verarmten  Dekanat  der  ecciesia 
beate  Walpurgis  virginis  Wilburgensis  (Weilburg)  die  ecciesia  beati  Martini  epi- 
scopi  daselbst  mit  Zustimmung  des  Propstes  von  Weilburg  als  Patrons  und 
des  Volpertus  de  Wetflaria  als  Pfarrers  dieser  Kirche,  die  dem  Dekan  jähr- 
lich zu  Martini  5  Mark  —  3  Heller  als  1  Denar  gerechnet  — ,  ausserdem 
aber  auch  die  iura  papaelia,  archiepiscopalia  et  archidyaconalia  entrichten  soll. 
Siegler :  der  Aussteller   und   die   beiden   Zustimmenden.     Pastoralis  nos  ciira 

—  D.  a.  dorn.  1338.  die  20.  mensis  iunii.  —  D  184;  Goerz  80  Reg. 

535.  1338  Juni  25. 

Prior  und  Konvent  der  Marienkirche  von  Lonneche  (aus  Lonnche  korr.; 
Lonnig)  infra  muros  Meyorenses  (Mayen)  ordinis  sancti  Augustini  verpflichten 
sich  Zum  Dank  für  empfangene  und  zu  empfangende  Förderung,  dem  ehren- 
werten Meister  Rudolfus  (o  über  \i)  dictus  Losse  Stiftsherrn  von  St.  Kastor 
in  Karden  und  St.  Florin  in  Koblenz,  solange  er  lebt,  jährlich  vor  Martini 
ein  Ohm  fama^  franci  (aus  francii  korr.)  vini  eigenen  Wachstums  von  ihrem  Hof 
zu  Pumere  (Pommern)  zu  liefern,  und  nehmen  ihn  in  ihre  Brüderschaft  auf, 
ihn  an  allen  ihren  Heilsmitteln  beteiligend.  Siegler:  die  Aussteller.  Actum 
et  d.  a.  dorn.  1338.  in  crastino  beati  lohannis  baptiste.  —  K  258, 
536*.  Trier  1338  Juni  29. 

Erzbischof  Baldewin  bestätigt  die  Schlichtung  des  Streites  zwischen 
lohannes  cantor  ecclesie  Montisfalconis  (Montfaucon)  Remensis  dyocesis  und 
Waltherus  Thome  de  Anliers  presbiter  Trierer  Diözese  um  die  ecciesia  sancti 
Bricii  (=  ?)  durch  lohannes  de  Gerleiunga  Domherrn  von  Trier  sowie  die 
pro  bona  pace  inter  partes  predictas  durch  Abt  und  Konvent  monasterii  sancti 
Simphorinni  prope  muros  Metenses  in  jener  Kirche  urkundlich  (unbekannt) 
errichtete  Vikarie.  D.  Treveris  sub  sigillo  nostri  secret(o)  die  penultima 
mensis  iunii  a.  dorn.  1338.  —  D  186.     Görs  80  Reg.    Zur  Sache  vgl.  N.  524. 

537.  [1338  Juni  30]. 

Notis   Rudolf  Losses    über  eine    Versicherung   des  Ers- 

bischofs  Baldewin  für  den  Kantor  von   St.  Sinieon  in  Trier. 


1338  Juni  10— Juli  1  355 

D  l8ß ;  zwischen  Nrr.534  und  536  nachgetragen  und  wieder  gestrichen. 

<ltem  dominus  assecuravit  pre  se  et  amicis  suis  .  .  cantori 
sancti  Symeon(is)  Trever(ensis)  usque  Renig(ium)  ab  ult(ima)  die 
iunii  ad  faciendum  finem  cum  domino  super  hiis,  que  agere 
habent.  > 

538.  Trier  1338  Juli  1. 
Erzbischof  Baldewin  dispensiert  den  Henricus  de  Meckele  Scolaris  seiner 

Diözese  auf  Grund  der  eingerückten  Nr.  519  vom  Makel  seiner  unehelichen 
Abstammung  von  einem  Priester  und  einer  Ledigen.  Siegler:  der  Aussteller 
mit  seinem  sigillum  secretum.  Litteras  reverendi  —  D.  Treveris  die  prima 
mensis  iulii  a.  dorn.  1338.  —  D  iSj  (Göre  80  Reg.)  ;  Entwurf? 

539.  Trier  13 [38?]  Juli  1. 
Derselbe  an  Cunradus,  Sohn  des  Cunradus  dictus  de  Inzinrode  (Rädern?), 

Trierer  Diözese:  erlaubt  ihm,  sich  von  jedem  Erzbischof  oder  Bischof  ad 
titulum  patrimonii  tui,  quod  sufficiens  habere  dinosceris,  zum  Subdiakon  weihen 
zu  lassen.  Ut  a  quocumque  —  D.  Treveris  a.  dorn.  M  tricentesimo  (!)  die 
prima  mensis  iulii.  —  K  88  inmitten  von  Nr.  97  und  darum  gestrichen.  Die 
U.  dürfte  etwa  aus  der  Zeit  der  Niederschrift  dieses  Teiles  von  K  stammen; 
1338  fügt  sie  sich  gut  zu  Nr.  538. 

540.  Avignon  1338  Juli  1. 
Papst  Benedikt  XII.   übermittelt   dem  Bischof  von   Mets 

seine   Antwort   auf  Brief  und   Botschaft   detitscher   Bischöfe. 

K  11^^)-  —  Aus  der  übereinstimmenden  Ausfertigung  an  den  Ere- 
bischof  von  Köln  im  Vatikan.  Register  (V):  Raynald  zu  1338  §  3—7  (R), 
Riezler  nr.  1957  (Ri)  und  Sauerland  II  nr.  2339  (S),  alle  unvollst.;  es 
fehlen  in  R  die  in  Ri  nachgetragenen  cc.  1,  2,  4  VI  von  dicto  Ludovico  ab, 
4  VII  und  5,  in  S  allenthalben,  besonders  in  cc.  3,  4  I —  V  und  VIII,  grosse 
Stücke,  sodass  dieser  Druck  abgesehen  von  anderen  Ungenauigkeiten  völlig 
unbrauchbar  ist.  Die  Lesarten  von  V  sind,  soweit  sie  nur  in  einem  der 
3  Drucke  vorliegen,  nach  diesen  angeführt.  Im  Anhang  von  V  werden 
ausser  Nr.  540  noch  erwähnt  Exemplare  für  die  „in  der  Gnade  des  apostoli- 
schen Stuhls  stehenden"  Bischöfe  der  Kirchenprovinzen  Magdeburg,  Bremen 
und  Salzburg,  den  ebenso  bezeichneten  Bischof  von  Lattich,  der  doch  an  sich 
in   V  einbegrißen  war,  sowie  die  Bischöfe  von  Brixen,  Passau  und  Konstanz. 

Benedictus*)  episcopus^)  servus^)  servorum'')  dei*)  venera- 
bili*)  fratri*)  .  .  episcopo'')  Meten(si)  salutem  et  apostolicam 
benedictionem.  /.  Licet  cunctorum  fideiium  mentes  latere  non 
debeat,  quod  apostolice  sedis  benignitas  non  solum  in  universos 
et  singulos  fideles  et  devotes  sancte'')  matris  ecclesie  sed  in  alios 
eciam  per  devium  indevocionis  alienatos  ab  eius  uberibus  volentes 
per  debitum  satisfactionis  con[s]ilio'^)  salubriori  resurgere  libenter 
exercef^)  pietatis  et  misericordie  lenitatem,  quia  tarnen  nonnulli 
per  adinvenciones  iniquas  et  comenta  mendacii  interdum  lumen 
veritatis  obnubilant  et,  ut  depravent  eorundem  mentes  fideiium, 
adversus  sedem  eandem  relaxare  dolosa  labia  non  formidant, 
expedire  cognoscimus  ea,  que  a  nobis  cum  nunciis  quorundam 
prelatorum  provincie  Moguntin(e)  ad  nostram  et  eiusdem'^)  sedis 
presenciam  destinatis'),  gesta  et  eis  responsa  sunt,  per  litteras 
nostras  puram  et  meram  veritatem  continentes  tibi^)  dilucide 
reserare.  2.  Ideoque  ad  noticiam  tuam**)  utpote  honorabilia  et 
fidele')  membrum  eiusdem  ecclesie  contenta  in  quibusdam  litteris*), 
quas  dicti  prelati  nuper  nobis  per  dictos  nuncios  destinarunt,  et 
responsionem  nostram,  quam  eis  fecimus,  tenore  presencium  provi- 
dimus  deducenda.  5.    Dicti  siquidem  .  .  prelati   nobis  per   suas 

litteras    intimarunt    se   precibus,     consiliis    et    salutaribus    monitis 

23* 


356  Nr.  540 

Ludewicum'')  de  Bavaria  *  eihortatos  fuisse,  ut  ipse  *  ad  nostr[u]n[l')  et 
eiusdem  Romane  ecclesie  honorem  et  reverenciam  et  *  quietem  et  salubrem 
statum  regni  et  imperii  Roman(orum)  vellet  ad  dictarum  ecclesie  et  sedis 
apostolice  atque  nostram  gratiam  cum  devocione  redire  se  nOstris  et 
dictarum  ecclesie  atque  sedis  apostolice  beneplacitis  humiliter  »  conformando 
addicientes,  quod  idem  Ludewicus'')  modica™)  deliberacione  prehabita 
se  velle  [stare]")  ac  pa[r]ere°)  super  materia  *  dissidii,  quod  inter  eandeoi 
ecclesiam  dictumque  Ludewicum'')  extitit  suscitatum,  ac  omnibus 
ipsum  dissidiura  contingentibus  [inlformacioni^)  et  ordinacioni  dictorum 
prelatorum,  in^j  quantum  cum  deo,  iusticia  et  honore  suo  posse[t]'')  fieri, 
»  repromisit  suas  patentes  super  hoc  litteras  maiori  suo  sigillo  munitas  super') 
potestate  huiusraodi  dictis  prelatis  tradita,  ut  asserebant,  eis  dando, 
cauciones  iuratorias  [ac]")  fideiussorias  magnorum  et  plurium  principum  et 
baronum  eisdem  prelatis,  ut  scribebant,  super  hoc  nichilominus  offerendo. 
Propter  quod  dicti  prelati  precum  instantia  nos  rogabant,  ut  redeundi 
ad  gremium  sancte  matris  ecclesie  promptidudine  ipsius  *  Ludewici''),  qui 
super  materia  dlctl  dissidii  ordinacioni  ecclesiasticarum  personarum  dumtazat 
se  submittere  non  eipavit,  premissis  quoque  turbacionibus,  dispendiis  et  peri- 
culis  specialiter  ecclesiis  et  personis  ecciesiasticis  »  imminentibus  »  ponderatis 
*  dictum  Ludewicum  )  ad  reconciliacionis  gratiam  sub  modo  premisso  »  non 
recusaremus  recipere  partes  regni  et  imperii  predictorum  et  precipue  ecclesias 
et  personas  ecclesiasticas  earundem  »  de  periculis  et  erumpnis  *  pretactis') 
ad  statum  optate  quietis  per  reconciliacionem  huiusmodi  reducendo.  4.  Sane 
tarn  litteris  quam  nunciis  dictorum  prelatorum  solita  benignitate 
recept[is]")  eisdem  verbo  et  scriptura  responsiones  fecimus  infra- 
scriptas:  /.  In  primis  eisdem  respondimus,  quod  per  nos  non 
steterat  neque  stabat,  quin  ad  reconciliacionem  Lud(ewici)'')  prefati 
procederetur  et  iam  dudum  fuisset  processum,  et  quod  semper 
nos  exhibueramus  promtos  et  paratos  ad  procedendum  cum  nun- 
ciis eiusdem^),  videlicet  . .  comite  luliacen(si)  et  aliis  dudum  ad 
nostram  presenciam  destinatis"),  et,  ut  posset  procedi  caucius 
et  celerius  in  reconciliacione  predicta,  feceramus  examinari  pro- 
curatoria  Ludewici"^)  prefati*)  et  abbreviari  processus  per  felicis 
recordationis  lohannem  papam  XXII.  predecessorem  nostrum  factos 
et  habitos  contra  eum  ^)  eorumque  copiam  fratribus  nostris  sancte 
Romane  ecclesie  cardinalibus  exhiberi  certum  diem  eisdem  cardi- 
nalibus  assignantes  ad  procedendum  in  consistorio  super  negotio 
reconciliacionis  prefate  et  quod  ante  prefatum  diem  per  nos, 
ut  premittitur,  assign[a]tum'')  et  ab  eisdem  nunciis  acceptatum 
dicti  .  .  comes  et  alii  nuncii  impacientes  adhibende  in  tanto  negotio 
debite  gravitatis  subito  tunc  pecierunt  licenciam  de  Romana  curia 
recedendi,  licet  nos  consuleremus  eisdem,  quod  non  omnes  recederent, 
sed  aliquis  ex  eis  dicto  Ludewico  referret,  que  agebantur  et  acta 
fuerant  cum  ecclesia  pro  reconciliatione  ipsius  queve  eciam  acta 
fuerant  cum  nunciis  karissimi  in  Christo  filii  nostri  Philippi  rcgis 
Francorum  illustris  super  reformacione  concordie  inter  eos,  dictis 
eciam  nunciis  eiusdem  regis  Francie  instantibus  apud  dictos  nuncios 
Lud(ewici)'')  prefati,  ut  de  Romana  curia  non  recederent,  sed 
cepto^)  super  dicta^)  reconciliacione  negotio  annuerent*'),  et  quod 
dicti  nuncii  Lud(ewici)'')  prefati  nee  confsjilio*^)  nostro  nee  predictis 


1338  Juli  1  357 

instanciis  annuerunt,  sed  omnino  recedere  voluerunt.  Quibus 
eciam  recedentibus  nos  ad  procedendum  in  negotio  reconciliacionis 
prefate  certum  terminum  competentem,  videlicet  festum  beati 
Mychahelis''')de  mense  septembri  proxime  preteritum  tunc  futurum, 
sufficientem'^')  dictis  nunciis  ad  eundum  ad  dictum  Lud(ewicum)'') 
et  consulendum  eundem  et  ad  dictam  curiam  redeundum  duximus 
assignandum.  Ad  quem  terminum  idem  Lud(ewicus)''),  quasi 
de  reconciliacione  huiusmodi  non  curaret,  neminem  ad  nos  misit 
nee  se  super  hoc  escusavit.  Nichilominus  cum**')  nos  eum  per 
litteras  nostras'')  inducere,  quantum  in  nobis  fuit,  conati  fuimus 
vel'')  ad  prosecucionem  negocii  reconciliacionis  prefate,  ipse  tarnen 
ulterius  huius[modi]'^')  reconciliacionis  negocium  prosequi  non  cura- 
vit,  sed  mala  malis''),  contemptus  aggregare  contemptibus  non 
expavit,  nee  tamen  ob  hoc  animum  nostrum  a  consueta  benignitate 
retraximus  nee  retrahimus  nee  in  post[er]um^')  retrahemus  nee 
eciam  per  nos  stetit  nee'')  staf)  nee  stabit,  dummodo  veniat  ad 
prosequendum  dictum  negocium  eo  modo,  quo  debet,  quin  in  huius- 
modi negotio  procedatur  benigne  et  graciose  vel  per  viam  iusticie, 
prout  ipse  duxerit  eligendum.  II.  Eisdem  quoque  nunciis  dixi- 
mus,  quod  tantum  negotium  non  erat  per  dictos  prelatos  extra 
Romanam  curiam  pertractandum,  sed  si  dictus  Lud(ewicus)'')  et 
alii  prelati  vel  principes  Alamanie'^')  vellent  prosequi  reconcilia- 
cionem  predictam  eo  modo,  quo  deberent,  mitterent  nuncios  ipse 
et  principes  vocem  in  electione  regis  Romanorum  habentes,  quos 
negotium  huiusmodi "')  multum  tangit  quorumque  propterea  littere 
erant  necessarie  pro  reconciliacione  premissa,  quia  parati  eramus 
in  negotio')  procedere,  sive  dicti  nunci  essent  prelati  vel  principes 
vel  homines  minoris  Status,  et  quod  non  sufficiebat,  quod  idem 
Lud(ewicus)'')  solus  super  negotio  tanto  procederet,  sed  expediebat, 
quod  dicti  principes  procederent  cum  eodem,  cum  negocium  recon- 
ciliacionis huiusmodi  eosdem  principes  et  totam  Alamaniam''')  con- 
tingere  dinoscatur.  ///.    Rursus  eisdem    nunciis  diximus,    quod 

nunquam  attemptavimus  nee  attemptare  intendebamus  contra  iura 
imperii  vel  contra  iura  regni  Alamanie'^'),  sed  pro  dictis  iuribus 
defendendis  et  protegendis  fortiter  steteramus  et  Stare  intendebamus 
nee  unquam  volueramus  consentire  peticionibus  quorumcumque,  in 
quantum  tangebant  diminucionem  iurium  regni  Alamanie'')  et 
imperii,  sed  illas  duxeramus  rationabiliter  repellendas,  ut  hec  pro 
parte  nota  sunt  quibusdam  ex  dictis  cardinalibus  et  eciam  ambasia- 
toribus  Lud(ewici)'')  prefati  et  eisdem  nunciis,  qui  de  proximo  ab 
eadem    curia    recesserunt.  Et    addidimus,    quod    si    dictus™') 

Lud(ewicus)'')  et  alii  principes  Alamanie**')  vellent  aliquid  facere 
contra  iura  regni  et  imperii  predictorum,  quantum  in  nobis  esset, 
nos  illud  impedire  secundum  decenciam  studeremus.  IV.  Dixi- 
mus eciam  nunciis  memoratis,  quod  illi,  qui  per  Alamaniam"*') 
dolose  dicere"')  et  referre  presumpserunt,  quod  contra  iura°')  regni 
et  imperii  predictorum  et  contra  regnum  et  imperium  nostra 
intencio  versabatur  et  quod  nos  ecclesiam  Moguntin(am)  atque 
castra  et  municiones  ipsius  ad  manus  nostras  recipere  volebamus 
ad  illum  finem,  quod  nos")  possemus  ledere  regnum  et  imperium 


358  Nr.  541 

supradicta,  falsum  dixerant  et  mendacium  manifestum,  quia  pro 
iuribus  dictorum  regni  et  imperii  stare  [et]  laborare  toto  posse, 
ut  premittitur,  volebamus.  Verum  est  tarnen,  quod  contra  pre- 
dictumP')  Lud(ewicum)''),  qui  in  imperio  nichil  habet,  cum  rcceperit 
et  asscripserit  sibi  titulum  ab  ilio  vel  illis,  qui  dandi  non  habuerunf') 
potestatem,  et  a  dicto  regne,  cuius  est  violentus  occupator  et 
detentor,  per  ecclesiam  est  iuste  privatus,  stetimus  et  stare  inten- 
dimus  pro  conservacione  iusticie  et  iuris  Romane  ecciesie  memo- 
rate,  unde  non  contra  dicta  regnum  et  imperium  sed  contra  dictum 
occupatorem  egit  et  agit  ecclesia  propter  scisma  et  alia  contenta 
in  dictis  processis,  que  commisit,  et  quod  municiones  et  castra 
dicte  ecciesie  Mogunt(ine)  in  favorem  eiusdem  ecciesie  et  . . 
archiepiscopi  MoguntCini)""'),  ut  possemus  illa  de  manu  illiciti 
detentoris  extrahere,  ad  manus  nunciorum  nostrorum  recipi  vole- 
bamus, eisdem  nunciis  nostris  districtius  iniungentes,  quod,  quam 
primum  inter  dictum  Moguntin(um)  et  Treverens(em)  archiepi- 
scopos  tunc  detentorem  municionum  et  castrorum  predictorum 
concordia  esset  facta,  municiones  et  castra  totumque  archiepi- 
scopatum  Mogunt(inum)  dimitterent  eidem  archiepiscopo  Moguntino. 
V.  Preterea  eisdem  nunciis  dictorum  prelatorum  diximns,  quod  ex 
eo,  quod  huiusmodi  negotium  reconciliacionis  prefate  erat  multum 
arduum,  non  intendebamus,  quod  super  eo  procederetur  nisi  apud 
sedem  apostolicam  coram  nobis  et  fratribus  nostris.  Nee  pro- 
secucioni  et  terminacioni  dicti  negocii  expediens  videbatur,  quod 
coram  alio  quam  in  nostra  et  dictorum  fratrum  presencia  dictum 
negotium  ageretur;  nam  posset  aliquis  punctus  insurgere  vel 
dubium  e venire,  que  non  possent  per  alium  tractari'*')  sed  solum 
per  Romanum  pontificem,  qui  potest  quodübet  dubium  insurgens'') 
declarare  et  eciam  terminare.  Et  ideo  aliquos  de  fratribus"') 
sancte  Romane  ecciesie  cardinalibus  ad  partes  illas  propter  hoc 
transmittere    nobis  expediens    minime    videbatur.  VI.    Diximus 

eciam  dictis  nunciis,  quod  super  premissis  daremus  eis  litteras 
apostolicas  responsales*) ;  non  tamen  intendebamus  scribere  dicto 
archiepiscopo  Moguntino,  quia  eum  habebamus  pro  infideli,  rebelli 
et  excommunicato  propter  illa,  que  fecerat  veniendo  contra 
proprium  iuramentum  et  fidelitatis  debitum  in  destructionem  eius- 
dem ecciesie  Mogunt(ine)  tam  cum  dicto  Lud(ewico)'')  quam  cum 
personis  et  canonicis  seu  pro  canonicis  se  gerentibus  eiusdem 
ecciesie  Moguntin(e),  et  quia  eciam  erga  dictam  Romanam  ec- 
clesiam plurimum  fuit  ingratus,  cum  pro  multis  beneficiis  per  eum 
ab  ea^')  receptis  multisque  laboribus  et  anxietatibus  per  dictam 
ecclesiam  pro  ipso  susceptis  tam  contra  precum  instancias  dicti 
Philippi  Francie  et  carissimi  in  Christo  filii  nostri  lohannis 
Bohemie"')  regum  quam  contra  prefatum  archiepiscopum  Trever- 
(ensem)  nobis  et  eidem  Romane  ecciesie  pro  gratitudine  summas 
ingratitudines  repensavit.  Et  ideo  dictis  nunciis  mandavimus, 
quod  eidem  Henr(ico)  archiepiscopo  notificarent  ex  parte  nostra, 
quod  nos  omnes  confirmaciones  electionum  ac  provision[es]^') 
dignitatum  et  benefiriorum  ad  eundem  archiepiscopum  spectancium 
duxeramus  de  dictorum  fratrum  consilio  ordinacioni  et  disposicioni 


1338  Juli  4  359 

apostolice  specialiter  reservandas  decernendo  extunc  irritum  et 
inane,  si  secus  super  hüs  per  dictum  Henr(icum)  archiepiscopum 
scienter   vel    ignoranter >')   contingeret  attemptar[i]^').  VII.   In- 

super  eisdem  nunciis  diximus,  quod  nostre  intentionis  erat  super 
premissis  universis  archiepiscopis  eorumque  suffraganeis  de  parti- 
bus  Alamanie  *'')  gratiam  et  communionem  apostolice  sedis  habenti- 
bus  litteras  nostras^)  specialiter  destinare  premissa  eis  per  dictas 
litteras   explicantes.  VIII.    Rursus  post   responsiones  predictas 

nunciis  prefatis  iniunximus,  quod  eidem  Lud(ewico)  ex  parte  nostra 
dicerent,  quod  illud ''''),  per  quod"^*^)  precipue  reconciliacio  sua 
poterat  impediri,  erat  assumpcio  guerre  et  bellicus  apparatus,  quos 
faciebat  contra  regem  Francie  memoratum,  et  quod  ipsum  inducerent 
ex  parte  nostra,  quod  a  predictis  abstineat  pro  firmo  sciturus, 
qu[od]'''')  nos  et  eadem  ecclesia  eundem  regem  dimittere  non  possemus 
nee  eciam  debe[re]mus'^'^),  maxime  cum  talis  necessitas  immineret, 
cum  reges  Francie  nunquam  dimiserint  ecclesiam  memoratam. 
5.  Hec  autem  omnia  singulariter  et  distincte  fraternitati") 
tue  referenda  providimus,  ut,  si  forte  iniqua  labia  et  lingwe 
fallaces  stude[rent]^s)  per  commenta  mendacii  derogare  veritati 
mentesque  seducere  et  depravare  fidelium,  ponere  scandala  et 
zizaniam  seminare,  tu''"')  iuxta  officii  pastoralis  decenciam  et 
fidelitatis  debitum,  quo  sedi  apostolice  es")  astrictus,  de  veritate 
premissorum  tibi^)  dilucida  [presentibus]")  reserata  eorum  nequiciam 
comprimere''*^)  non  obmittas  veritatem  predictam  populis  tuis") 
fidelibus  per  te'''')  et  alios,  prout  expedire  videris"""),  in  publicis 
sermonibus  et  eciam  predicacionibus  exponentes. 

Datum  Avinion(e)  kalendis  iulii  pontificatus'')  nostri'')  anno 
quarto. 

I)  Ueberschr. :  Miss(ilis)  super  facto  principum  imperi[i]  et  domini  L(udewici) 
d[e]  Bavar(ia).  -\-  a)  fehlt  V.  -\-  b)  a  r  c  h  iepiscopo  Coloniensi  eiusque 
suffraganeis  graciam  et  communionem  apostolice  sedis  ha- 
ben tibus  st.  episcopo  —  benedictionem  V.  -\-  c)  concilio  Ä".  +  d)  exerceret 
K.  -\-  e)  sed.  eiusd.  V.  -\-  f)  ans  destinastis  korr.  K.  -\-  g)  vobis  V.  -\-  h) 
vestrara  V.  +  i)  fidelia  membra  V.  -\-  k)  Ludov.  V.  +  1)  nostram  K.  +  m) 
nach  preh.  K.  -\-  n)  fehlt  K.  -\-  o)  patere  K.  -{-  p)  reforraationi  K.  +  q)  posse 
K.  -\-  r)  fehlt  R.  +  t)  praeteritis  /?.  +  u)  recepta  K.  -\-  v)  aus  eisdem  korr. 
K;  eius  V.  +  w)  destinastis  K;  vgl.  N.  f.  +  x)  assignatum  K.  -|-  y)  recepto 
R.  -\-  z)  praed.,  nach  reconc,  /?.  -f"  a')  imminerent  R.  -\-  b')  Michaelis  V.  -f- 
c')  sufficiente  K.  +  d')  tarnen  R.  -\-  e')  huius  K.  -\-  V)  et  add.  R.  -\-  g') 
postmodura  K.  +  h'  Alamann.  V.  -j-  i')  praedicto  add.  R.  -)-  k')  Alamann.  R. 
+  m')  dicti  R.  +  n')  ref.  et  die.  V.  +  o')  dictorum  regni  et  imp. 
iura  V.  +  p')  dictum  V.  -\-  q')  habuerant  R.  +  r')  Mocunt.  K.  + 
s')  tractari  R.  +  t')  vor  dub.  R.  +  u')  add.  nostris  R.  +  v')  ipsa  V.  + 
w')  Boemie  V.  -\-  x')  provisionum  K.  +  y')  ingnor.  K.  +  ''')  attemptare  K. 
+  aa)  Alemanie  S.  +  bb)  illa  R.  -f-  cc)  quae  R.  -\-  dd)  quia  K.  +  ee)  debe- 
mus  K.  +  ff)  universitati  vestre  st.  frat.  tue  V.  -j-  gg)  studentes  K.  +  hh) 
vos  V.  +  ii)  estis  astricti  V.  +  kk)  comprimatis  st.  compr.  —  obm.  V.  -\- 
U)  vestris   V.  -|-  mm)  videritis   V. 

1)  Nr.  509,  Vorlage  für  c.  3.  <»   2)  vgl.  Nrr.  417 f.  »  3)  vgl.  Nrr.  127,  131—134, 

140,  177,  179,  ISO,  18.5,  189.  <»  4)  Raynald  1337  §  3f.  »  5)  verloren,  oo  6)  vgl. 

die  Vorbemerkung. 

541.  1338  Juli  4. 

Die  Stadt  Erfurt  entschuldigt  sich  bei  König  Johann  von 
Böhmen  wegen  der  zwischen  Jakob  von  Naumburg  und  Rudolf 
Lasse  strittigen  Pfründe  su  St.  Marien  in  Erfurt. 


360  AV.  542—545 

K  i88^). 

Serenissimo  domino  suo  domino  lohanni  Bohemie  et  P[o]lonie") 
regi  .  .  magistri  consulum  et  consules  Erforden(ses)  obsequiosas  in 
Omnibus    voluntates.  /.    Vestre     magnificencie    litteras    super 

reintegracione  discreti  viri  magistri  Rudolfi  dicti  Losse  vestri 
clerici  ad  prebendam  in  ecclesia  sanctc  Marie  Erforden(sis)  nobis 
directas ')    nos    sane    noveritis    percepisse.  2.    Super    quibus 

vestre  maiestati  presentibus  taliter  respondemus,  quod  vacante 
olim  quadam  prebenda  in  ecclesia  sancte  Marie  predicta  honora- 
biles  viri  domini  de  capitulo  ecclesie  eiusdem,  qui  tunc  prebendam 
eandem  vacare  et  pro  vacante  communiter  reputabant,  prebendam 
ipsam  perito  viro  magistro  lacobo  de  Nuenburg  clerico  ad  preces 
humiles  et  simplices  per  prudentes  viros  magistros  consulum  et'') 
consules  tunc  consilio  presidentes  nostros  priecessores  ipsis  dominis 
de  capitulo  simpliciter  ac  sine  dicti  magistri  Rudolfi  vestri  clerici 
seu  cuiuslibet  alterius  preiudicio  porrectas  pure  ac  liberaliter 
contulerunt  sibique  de  ipsa  graciosius  providerunt.  Post  hec,  ut 
intelleximus,  prefatus  vester  clericus  a  coUacione  seu  provisione 
huiusmodi  et  contra  pretactum  magistrum  lacobum  ad  sedem 
apostolicam  appellationem  interposuit  et  super  eadem  appellacione 
certum  iudicem  ab  ipsa  sede  optinuit,  coram  quo  dicta  causa  iam 
extitit  instaurata  et  dicte  partes  ius  suum  hinc  inde  via  regia 
presequuntur"^).  3.  Eapropter  dominacionem  vestram  supliciter^) 
exoramus,  quatenus  de  spoliacione,  quam  prefatus  magister  Rudolfus 
pretendit  et  conqueritur  et  quam  nos''*)  asserit  procurasse,  nos 
habere  dignemini  graciosius  excusatos,  cum  de  ipsa,  si  processit, 
simus  et  existimus  revera  innoxii  penitus  et  immunes,  quemad- 
modum  superius  est  premissum.  Vellemus  enim  vobis  et  vestris 
pocius  servire  et  in  omnibus  conplacere  quam  in  aliquo  seu  ali- 
qualiter  displicere  et  potissime  memorato  Rudolfo  vestro  clerico, 
cui  favemus  de  iure  suo,  si  quid  habet  et  super  quo  iam  lis 
pendet,  ut  premittitur.  Cui  eciam  n[o]llemus'")  per  nos  seu  nostros 
in  suo  iure  preiudicium  seu  gravamen  aliquod  quomodolibet 
generari. 

Datum  in  die  beati  Udulrici'')  confessoris  anno')  domini  38. 
I)  Ueberschr. :  Excusatoria  2»  Erford(ensiam)  ad  regem  Boeni(iel.  +  a)  Palon. 
-f-  b)  consules  et.  -f  c)  presequntiir.  -\-  A)  K.  -\-  d*)  darüber  Kürziingsstrich. 
-t-  e)  nellemus  aus  vellemus  korr.  +  f)  anno  —  38  gleichzeitig  mit  der 
Ueberschr.  und  den  Korrekturen  von  L.  nachgetr. 

1)  unbekannt. 

542.  133S  Juli  10. 

Gerhardus  Scolasticus  von  Karden  an  den  bescheidenen  Meister  Rodulfus 
dictus  Losse  Stiftsherrn  von  Karden:  erlaubt,  soweit  ihm  das  auf  Grund 
seiner  scolastria  zusteht,  dem  Rudolf,  von  Jedem  Bischof,  der  graciam  sedis 
apostolice  et  execucionem  sui  officii  besitzt,  in  den  vorgeschriebenen  Fristen 
die  Weihen  zu  nehmen.  Siegler:  der  Aussteller  mit  dem  Siegel  nostre  ec- 
clesie sancti  Martini  Wesaliensis,  quo  in  hac  parte  utimur.  Quod  a  quocnnque 
—  D.  die  10.  mensis  iulii  a.  dorn,  1338.  —  K  2bg. 

54:3.  Lahnstein  1338  Juli  15. 

Henricus  Ersbischof  von  Mainz  an  den  ehrenuerten  Dekan  und  das 
Kapitel  von  St.  Marien  in  Erfurt:  bestätigt  die  Verleihung  der  Stiftsstelle 
nnd  Pfründe  des  weiland  lohannes  de  Aquis  in  ihrer  Kirche  durch  Erz- 
bischof Baldewin  an  Meister  Rodolfus  dictus  Losse  Kleriker  Mainzer  Diözese. 


1338  Juli  10—16  361 

(Nr.  435)  Collacionem  canonicatus  —  Datum  Lonstein  idus  iulii  anno  domini 

M'ccc^xxxvm».  —  K  268. 

544.  Lahnstein  1338  Juli  16. 
Derselbe   an    die    ehrenwerten   Dehan    und   Kapitel   von   St.  Marien   in 

Eisenach  seine  Getreuen:  bestätigt  und  erneuert  den  Dispens  Nr.  261  (Vor- 
urkunde) des  Erzbischofs  Baldevuin  für  die  Aufnahme  des  Klerikers  Rudolphus 
dictiis  Losse  ziitn  Stiftsherrn  ohne  Pfründe,  xeill  aber,  dass  Rudolf  die  erste 
ihm  nach  seinem  Alter  als  Stiftsherrn  zustehende  vakante  Pfründe  erhalte. 
Dispensacionem  per  reverendum  —  D.  Laynsten  17.  kal.  aug.  a.  dorn.  1338. 
-  K  193- 

545.  [Rhens  1338  Juli  16]. 
Formular  des  Kurvereins  von  Rhens. 

K  SJS^^-  —  Vom  Rhenser  Kurverein  gibt  es  noch  etwa  20  Original- 
Ausfertigungen  der  einzelnen  Kurfürsten  (vgl.  Müller  II  66  N.  3,  Weiland: 
Neues  Archiv  XIII 330  f.,  Schwalm :  Historische  Zeitschr.  LXXIX  549).  Eine 
Gesamtausfertigung  aller  Teilnehmer  ist  nur  als  Insert  erhalten,  in  den  Bei- 
trittserklärungen oberelsässischer  Städte  vom  4.  August  (Orig.  in  München, 
vgl.  Müller  II  357  nr.  5),  des  Abtes  von  Ellwangen  vom  6.  September  (Orig. 
ebenda  Bundesbriefe  fasc.  2  =  Scheidt  Bibliotheca  historica  Goettingensis  I 
[1758]  246  =  Altmann- Bernheim  nr.  24  bzw.  33 ;  wohl  auch  =  Gewold  Defensio 
Ludowici  IV.  imperatoris  [1618]  146  =  Zeumer  Quellensammlung  nr.  241)  und 
des  Bischofs  von  Utrecht  (Orig.  in  Düsseldorf,  vgl.  Lacomblet  Urkundenbuch 
f.  d.  Gesch.  des  Niederrheins  III  264  N.  1,  dazu  Weiland  330).  Die  An- 
nahme Weilands  331,  dass  sie  jünger  sei  als  die  Ei)izelausfertigungen,  wird  durch 
Nr.  545  bestimmt  bestätigt:  hier  handelt  es  sich  wie  bei  Nrr.  509  und  521  f. 
um  ein  Formular,  und  zwar  um  eines,  das  auf  Einzelausfertigungcn  angelegt 
ist  und  den  erhaltenen  Exemplaren  der  Kurfürsten  auch  wirklich  als  Vor- 
lage gedient  hat.  Wir  besitzen  nun  also  die  ursprün glichste  Fassung  des 
Kurvereins.  Das  Weis  tum  von  Rhens  (Zeumer:  Neues  Archiv  XXX 110  = 
Zeumer  Qtiel lensamm lung^  nr.  141  c)  fehlt  in  Losses  Sammlungen ,"  L.s  Glosse 
Ubi  sint  ille  nescio  zu  K  118  beweist  aber,  dass  er  es  vermisst  hat. 

1.  Wir  et  cetera  dfin  kunt  allen  luden,  die  disen  brief  sehent 
oder  horent  lesen,  daz  wir  mit  den  andern  des  heiligen  Romis- 
schen  riches  kurfursten  bedacht  und  an  gesehen  han,  daz  das 
selbe  Romissche  riche  an  sinen  eren,  rechten  und  guden  und  ouch 
wir  und  die  andern  kurfursten  an  unsern  eren,  rechten,  gewan- 
heiden*)  und*")  friheyden,  die  wir  von  deme  vorgenanfen  riche 
han,  sere  zfi  disen  cziiten  und  ouch  vore  an  gegriffen,  gecrenket 
und    besweret    sin    und    werden,  und    sin    umb    gemeynen    und 

kuntlichen  nficz  der  gemeynen  cristenheyde  und  umb  des  egenanten 
riches  und  unser  und  der  andern  kfirfursten  er,  recht,  frieheyt 
und  gewanheyt  zfi  beschirmene,  zfi  beschuren  und  zu  hanthabene 
eymuitichlichen  uberkomen  und  han  uns  des  vereynet,  daz  wir 
daz  egenante  riche  und  unser  fürstlichen  ere,  die  wir  von  yme 
han,  nemelichen  an  der  kör  des  ryches,  an  sinen  und  unsern  der 
kfirffirsten  rechten,  friheyden  und  gewanheyden,  als  von  aldere 
an  uns  als  des  rychez  kfirffirsten  herkomen  und  bracht  ist,  hant- 
haben, schirmen  und  schüren  wollen  nach  aller  unser  macht  und 
craft  ane  geverde  wider  allermenlichen  nyemannes  uz  genamen, 
wan  ez  unser  ere  und  eyd  an  get,  und  wollen  des  nicht  lazen 
umb  keynerleye  gebot,  von  weme  oder  wie  ez  kome,  da  mite  daz 
ryche,  wir  und  die  andern  kfirfursten  an  disen  vorgeschrieben 
Sachen    in    keyne    wiiz    gecrenket    mochten    werden.  2.    Ouch 

wollen  wir  alle  herren  und  frfinde,  die  uns  zfi  gehorent  odir  nicht, 
sie  sin  geystleich  oder  werltlich,  unser  man,  dienstman,  bfirgman, 


362  Nr.  546 

amptlude  und  bürgere  dar  zu  bieten  und  halden,  als  verre  wir 
vermögen,  und  dar  zfi  sal  unser  iegleicher  der  kfirfursten  den 
andern  beholfen  sin  ane  geverde,  daz  si  uns  zfi  disen  Sachen  be- 
holfin  und  bestendig  sin  und  daz  durch  nymannen  laszen  durch 
keynerleye  gebot,  von  weme  die  kernen  mochten.  3.  Geschee 
ouch  daz  keynerleye  czwyeunge  oder  czivel  an  disen  Sachen  under 
uns  und  den  andern  kfirfursten  uff  stunde,  waz  wir  dan  gemeyn- 
lichen  oder  daz  merer  teyl  under  uns  dar  ubir  sprechen  odir 
machen,  daz  sal  macht  haben  und  sullen  ouch  daz  halden  ane 
argelist.  4.    Alle  dise  vorgeschrieben  stucken   und  ir  ieglichs 

besunder  han  wir  gelobt  in  guten  truwen  und  geloben  an  disem 
gegenwerdigen  brieve  bii  unser  fürstlicher  eren  und  han  ez  ouch 
gesworn  zfi  den  heyligen'')  vor  uns  und  unser  nachkomen  stete 
und  veste  zu  halten  und  darwider  nicht  zfi  komene  noch  dar  von 
zfi  laszene  in  keyne  wiis,  als  hie  vor  begriffen  und  geschriben  ist. 
5.  Und  ensullen,  wollen  noch  en^)  mögen  wir  oder  yman  anders, 
der  mit  uns  in  dit  verbunnisse  queme,  der  ouch  daz  selbe  zfi  haldene 
sweren  und  geloben  sal,  als  vore  und  nach  stet  geschriben,  ob 
wir  oder  der  kej'ner,  das  got  nicht  enwoUe,  als  crang  weren, 
daz  wir  oder  ir  keyner  dar  wider  teten  oder  tön  wolden,  uns') 
darwider  nicht  behelfen^)  mit  keyner  dispensacien,  absolucien, 
relaxacien,  abolicien,  in  integrum  restitucien,  keynerleye  beneficio, 
wie  daz  genant  sii,  ez  kome,  wanne  oder  wie  ez  kome,  ez  ge- 
schee umb  unser  oder  ander  lüde  bede  oder  daz  man  nennet  zfi 
latine  ex  officio  oder  von  keyner  gewalt  des,  der  sich  des  ane 
nemen  wolde,  und  solden  gode  und  der  werlde  erlosz,  truwelosz 
und  meyneydig  sein  und  heysen,  wo  und  wie  wer  dar  wider  teten 
oder  quemen  in  keyner  hande  wise,  arlerleye  argelist  und  geverde 
an  disen  vorgeschrieben  stucken  und  ir  iegelichem  usz  gescheyden. 
I)  Ueberschr.:  Confederacio  principum  super  iure  imperii,  dazu  die  Bemerkung: 
Vide  diffinicionera  principum  83  supra  (=  K  118).  -\-  a)  aus  gewon- 
hej'den  korr.  -|-  b)  und  friheyden  tiachgctr.  +  c)  aus  vor  korr.  -j-  d)  aus 
heylichen  korr.  -\-  e)  en  nachgetr.    4"  0  aus  und  korr.  -\-  g)  aus  beholfen  korr. 

546.  [1338  bald  nach  Juli  16]. 

Die   deutschen   Kurfürsten    melden    Papst   Benedikt  XII. 

den  Kurverein  und  das  Weistum  von  Rhens  bittend,  die  gegen 

Kaiser    Ludwig    ergangenen    Urteile    aufsuheben    (Entwurf). 

D  I7S^);  Cod.  Palat.  lat.  832  der  Vatikan.  Bibliothek  in  Rom  fol.  85—85' 
(P)^^).  Aus  P,  das  sich  damals  noch  in  Heidelberg  befand,  zuerst  Freker 
Scriptores  rerunt  Germanicarum  I  (1600)  426  (F) ;  die  daraus  abgeleiteten 
Drucke  bei  Böhmer  Ifeichss.  nr.  74 ;  aus  D  zuerst  Ficker  Kiirverein  704  nr.  4; 
aus  D  und  P  Schwalm :  Neues  Archiv  XX  VI  734  nr.  25  =  Krammer  Quellen  II 92. 
—  D  ist  keine  verkürzte  Abschrift  einer  Ausfertigung  dieses  Schreibens,  sondern 
ein  Entwurf;  darauf  deutet  wie  bei  Nrr.  521  f.  nicht  nur  das  tales  principes  et 
cetera  des  Eingangs,  sondern  vor  allem  das  tales  et  cetera  im  c.  6  (vgl. 
schon  Ficker  680),  das  in  einer  Ausfertigung  ebenso,  nie  es  in  AV.  505  ge- 
schah, durch  die  Namen  der  Boten  ersetzt  worden  sein  miisste.  —  Aber  auch 
in  P  ist  das  zweite  tales  stehen  geblieben.  Auch  diese  Ueberlieferung  geht 
also  nicht  auf  eine  Ausfertigung  zurück,  sondern  auf  den  Entuurf  Das 
Protokoll,  das  P  zu  einer  Gesamtausfertigiing  der  Kurfürsten  macht, 
ist  ja  seit  Ficker  677  f.,  681  ff.  und  mit  Müller  II  68 f.,  Zeumer:  Neues 
Archiv  XXX  108,  Krammer  Kurfürsten  282 ff.,  L.  v.  Winterfeld  Die  kurrheini- 
schen Bündnisse  bis  z.f.  1386  (Dissert.  Göttingen  1912)  118 f,  Möller  131  f.  und 
Tebbe  44 ff.   trotz  Höhlbaum  28 f.    (vgl.   Schwalm  734  N.  1)   auch    abgesehen 


1338  bald  nach  Juli  16  363 

von  den  durch  Freher  noch  hinzugefälschten  Namen  der  ■weltlichen  Kurfürsten 
als  Ganzes  für  untergeschoben  zu  halten.  Und  der  Versuch  von  Möller  sowie 
im  Grunde  auch  von  Tebbe,  P  auf  eine  Ausfertigung  Heinrichs  von  Mainz 
zurückzuführen,  ist  nicht  geglückt.  Denn  auch  Heinrichs  Titel  ist,  selbst 
nach  Abzug  des  electorum  principura  decanus,  nicht  so  genau  ,,in  Ordnung" , 
wie  es  sich  für  ein  Kanzleierzeugnis  schickt  (vgl.  z.  B.  Nr.  543).  Er  würde 
■wohl  genauer  stimmen,  nenn  er  wirklich  von  Haus  aus  der  Ueberlieferiing 
angehört  hätte.  Vielmehr  wird  der  Abschreiber  irgend  eine  andere  Urkunde 
Heinrichs  gesehen  haben,  an  deren  Titel  er  sich  bei  der  itn  übrigen  dem 
bekannten  Kurfürstenvers  nachgebildeten  Interpolation  anlehnte.  Führt  dem- 
nach die  Ueberlieferung  P  des  Entwurfs  immerhin  auf  Mainz  zurück,  so 
wäre  es  gar  möglich  (vgl.  schon  v.  Winterfeld  119),  wenn  es  auch  kaum  be- 
weisbar ist,  dass  er  unmittelbar  ans  D  stammte ;  erhebliche  bessere  Lesarten 
bietet  er  nicht.  Alles  in  Allem  ergibt  sich,  was  schon  Krammer  282 ff.  und 
V.  Winterfeld  angenommen  haben  und  womit  bereits  Ficker  rechnete,  ohne  es 
bestimmt  zu  behaupten:  von  unserem  Schreiben  gibt  es  nur  den  Entwurf. 
Seine  Ueberlieferung  lässt  nicht  erkennen,  ob  es  überhaupt  einmal  ausgefertigt 
worden  ist;  auch  sonst  spricht  trotz  Tebbe  48  nichts  dafür,  die  neuen 
Nrr.  559  f.  geradezu  dagegen.  Gedacht  war  es  aber  jedenfalls  —  das  steht 
seit  Ficker  und  Zeumer  fest  —  nicht  als  Gesamtschreiben  ;  es  sollte  im  Sinne 
des  Konzipienten  bzw.  seines  Auftraggebers  einzeln,  und  zwar  nicht  nur  von 
einem  sondern  von  möglichst  vielen  der  Beteiligten  —  die  Beschränkung  auf 
die  weltlichen  Kurfürsten  bei  Zeumer  110  ist  grundlos  —  ausgefertigt  werden', 
das  mag  man  aus  Losses  Inhaltsangabe  (N.  1)  schliessen.  —  Im  Uebrigen 
vgl.  Nr.  547. 

Sanctissimo")  in  Christo  patri  tales  principes^)  et  cetera. 
1.  Gravamur  non  modicum'^)  et  turbamur  ex  intimis,  cum  reve- 
rendam  sacrosanctam  Romanam  ecclesiam,  matrem  nostram,  et 
ipsius  summos  pontifices,  quibus  reverenciam  et  honorem  exhibere 
volumus  promptis  et  devotis  animis  omni  vice,  ac  sacrosanctum 
imperium*^),  imperatores  seu  reges  ipsius,  quorum  defensio  nobis*^) 
ac  aliis  coelectoribus  nostris  pre  ceteris  mundi  principibus  specia- 
liter  pertinere  dinoscitur,  sicut  temporibus  presentibus  videmus  ad 
invicem  discordare.  Nam  ex  hoc  non  potuerunt  sibi  et  populo 
christiano  proficere  et  prodesse  et,  prout  est  divinitus  institutum, 
mutuof)  suffragari.  Propter  que  in  diversis^)  provinciis  et  terris 
ipsis  regendas  et**)  gubernandas  commissis  innumera  execrabilia 
pericula  animarum,  personarum  et  rerum  et  diversa  scandala  in 
dei  ecclesia,  quod  dolenter  referimus,  sunt  suborta  et  maiora 
presumuntur  futuris  temporibus,  que  ad  plenum  dici  nequeunt  vel 
conscribi,  certitudinaliter  suboriri,  que  submoveri  non  possint'), 
nisi  utraque**)  potestas  contenta  sit  suis  iuribus  et  conswetudinibus 
hactenus  observatis  et  reformentur  ea**),  que  una  contra  alteram') 
attemptavit.  2.    Sanctitati    vestre    cum    omni    devocione    et   in 

modum,  quem  possumus  meliorem  et  humiliorem,  referimus  bono 
zelo,  quod  super  premissis  et  ad  consulendum  et  providendum 
sacrosancto  Romano  imperio,  cuius  iura,  honores,  bona,  libertates 
et  consuetudines  prostrata*")  iacent,  et  a  diversis  personis  ec- 
clesiasticis  et  secularibus  sunt  et  fuerunt  hactenus  in  grave  preiu- 
dicium  dicti  imperii  invasa,  occupata  et  multipliciter  conculcata, 
XV.  die  mensis  iulii"),  in  Rense°)  super  alveo  Reni,  ubi  principes 
electores  super  negotiis  inperii?)  tractandis  convenire  consueverunt 
ab  antiquo,  cum  aliis  omnibus  principibus  electoribus  imperii  in 
unum  fuimus  congregati,  et  diversis  deliberacionibus  et  consiliis 
premissis,    sicut  divine  gracie  placuit,    omnes  unanimes  fuimus   et 


i 


364  ■'*'''■  ^-Z/" 

nullo  penitus  discrepante  pro  defensione  et  reciperacione  iurium, 
honorum,  bonorum,  libertatum  et*")  consuetudinum  sacri  Romani 
imperii  ac  tocius  christianitatis,  ad  cuius  regimen  et  defensionem 
idem  imperium  principaliter  ordinatum  dinoscitur,  disposuimus  et 
ordinavimus  pro  nobis  et  successoribus  nostris  et  firmavimus 
iureiurando  per  sacramenta  corporaliter  a  nobis  et  omnibus 
coelectoribus  nostris  prcstita :  quod  iura,  honores,  bona,  libertates 
et  consuetudines  dicti  inperii  et  nostra  nobis  racione'')  inperii  et 
electionis  in  imperio  competentia  ex  consuetudine  vel  de  iure 
manuteneamus,  defendamus  et  illibata  conservemus  toto  posse  et 
viribus  nostris  contra  omnes  homines  cuiuscumque  preeminencie, 
dignitatis  seu  status  existant.  Et  quod  hoc  non  obmittamus  propter 
aliqua  pericula  rerum  et  personarum  aut  precepta,  mandata  et 
Processus,  per  qu[em]cunque'')  et  in  quoscunque^)  modum  et 
formam  prolati  sint  vel  in  antea  proferantur  contra  inperium  et 
nos  vel  coelectores  nostros,  per  que  dicto  inperio  ac  nobis  et 
coelectoribus  nostris  in  predictis  iuribus,  bonis,  honoribus'),  liber- 
tatibus  et  consuetudinibus  preiudicatum  sit  vel  in  futurum  posset 
preiudicium  generari.  3.  Et  tandem  super  premisso  lamenta- 
bili  dissidio")  et  causis  originalibus,  ex  quibus  ortum  dinoscitur, 
quod  inter  sanctam  Roma(nam)  ecclesiam  ac  sacrum  Romanum 
imperium  et  dominum  nostrum  Lud(owicum)  Romanorum^)  inpera- 
torem  iam  longis  viguit*")  temporibus,  diligenti  et  solicita  diss- 
cussione^*')  prehabita,  nos  et  alii  coelectores  nostri  cognovimus,  et 
nobis  constitit  evidenter  ex  processibus  quondara  domini  lohannis 
pape  XXII.  predecessoris  vestri,  quod  ipse  primo  et  principaliter 
sentencias  excommunicacionis  et  interdicti,  si  sie  dici  merentur, 
ac  alias  diversas  sentencias  et  processus  de  facto  contra  deum*) 
et  iusticiam  et  iuris  ordinem  fulminavit  contra  predictum  dominum 
nostrum  dominum  Lud(owicum)')  Romanorum  imperatorem  ac 
fautores  et  adherentes  sibi,  qui  a  maiori  parte  principum  electorum 
fuit  rite  et  racionabiliter  in  regem  Romanorum  electus,  in  impera- 
torem postea  consecrandus,  quod  se  de  administracione  imperii 
intromisit,  non  approbata  per  predictum  predecessorem  vestrum 
ipsius  electione,  quam  in  discordia  asseruit  celebratam.  4.  Per 
quas  sentencias  et  processus,  cum  iuri  et  consuetudini  imperii, 
prefato  domino  nostro  Lud(owico),  nobis  et  aliis  electoribus  imperii 
permaxime  derogetur,  cum  iure  caveatur  et  consuetudine,  cuius 
contrarium  memoria  hominum  non  existit,  sit  racionabiliter  intro- 
ductum  et  sine  cuiusvis  contradiction[e]®*)  legitime  observatum, 
sicut  eciam  in  predicto  parlamento  per  nos  et  alios  coelectores 
nostros  prehabita  diligenti  deliberacione  et  disscussione  ac  consilio 
multorum  principum,  comitum,  baronum  et  nobilium  est  concorditer 
declaratum  et  sentencialiter  diffinitum:  quod  vacante  Romano 
imperio  is,  qui  eligitur  concorditer  vel  a  maiori  parte  numero*") 
principum  electorum,  pro  rege  Romanorum  ab  omnibus  est  habendus 
et  quod  nee  nominacione,  approbacione,  confirmacione,  consensu 
vel  auctoritate  sedis  apostolice  super  amministracione  bonorum  et 
iurium  imperii  indiget  sive  tytulo  regio  assumcndo,  quodque  iura 
et  bona  imperii  amministrare   et  gubernare   poterit  et  de  iure  et 


1338  bald  nach  Juli  16  365 

consuetudine  nuUa  sedis  apostolice  super  hoc  licencia  habita  vel 
obtenta.  5.  Quare  cum  sanctitas  vestra  teneatur  pre  omnibus 
regnis  mundi  defendere  iura  inperii,  quod  ad  defensionem  sedis 
apostolice  et  tocius  fidei  Christiane  est  celitus  ordinatum  et  sine 
cuius  salubri  gubernacione  et  defensione  non  potest  in  opuiencia 
pacis  persistere  christianus  populus  nee  bene  colere  pacis  auctorem, 
clemencie  sanctitatis  vestre  supplicamus  cum  omni  humilitate  et 
reverencia,  qua  possumus  et  valemus,  quatenus  sentencias  et  Pro- 
cessus prenotatos  et  quidquid  exinde  vel'^)  [o]b'''')  eos  secutum 
est,  tollatis'^'^)  et  penitus  revocetis  tamquam  in  preiudicium  imperii 
et  iurium  ipsius  prolatos,  que  iura  illibata'^'*)  pro  posse  servare 
tenemur  ratione  a  nobis  prestiti  iuramenti,  ut  obinde  in  omni  obe- 
diencia  et  devocione  ecclesie  Romane  et  sanctitatis '^'^)  vestre 
debeamus  devocioribus  animis  perpetuo  permanere  et  ne,  si  secus  ( 
fieret,  nos  et  alii  coelectores  nostri  cum  aliis  principibus  ecclesiasticis  ' 
et  secularibus  Alamanie  cogeremur  invenire  et  querere  contra 
eosdem  sentencias")  et  processus  quamvis  inviti  remedia  opportuna. 
6.  Super  premissis  ad  sanctitatem  vestram  tales  et^^)  cetera  trans- 
mittimus,  quibus  in  dicendis  et  petendis  nostro  nomine  fidem 
vestram  clemenciam  petimus  adhiberi ''''). 

I)  Ueberschr.  in  D:  Principura  ad  papam  super  iiiribus  suis  et  honoribus  post 
declaracionem  in  Rense  et  pro  revocacione  processuum  contra  L(udowicuni). 
-|-  a)  Sanctissimo  —  patri  atich  D  (irrig  Schwalm  734  N.  c).  -f-  b)  st.  tales 
—  cetera  P:  ac  domino  et  cetera  vestri  devoti  filii  Henricus  (aus 
H.  korr.)  dei  et  apostolice  sedis  gratia  archiepiscopusMagun- 
t(inensis)  electorum  principum  decanus  necnon  per  Ger- 
maniam  sacri  imperii  archicancellarius,  Baldewinus  archi- 
episcopus  Treverensis  cancellarius  Gallie,  Walramus  archi- 
episcopusColoniensis  cancellariusYtalie,  ..  ('Waldemarus  add.  F) 
marchio  Brandeburgensis  camerarius,  .  .  fRudolphus  add.  F) 
palatinus  dapifer,  ('Rudolphus  add.  F)  iu-a  Saxonie  portitor  ensis, 
Romanorum  regis  et  coronandi  imperatoris  legitim!  electores 
et  cetera.  +  c)  modic e  P.  -\-  i)  add.  et  P.  +  e)  st.  nobis  —  nostris  P: 
ad  (nachgetragen  fj  nos  et  ali  o  s  coelectores  nostro  s.  -1-  f)  sibi  mut.  P. 
+  g)  mundi  partibus  add.  P.  -\-  h)  fehlt  P.  +  i)  possunt  P.  +  k)  aus 
utque  korr.  D.  -|-  1)  al  i  a  m  /".  -\-  m)  prostata  Schwalm.  -f-  n)  a  n  n  i 
X  X  X  V  1 1 1.  add.  P.  -j-  o)  R  e  inse  P.  +  p)  in  unura  fuimus  congregati  add.,  aber 
wieder  durchstrichen  D.  -j-  q)  s^  rac.  —  imperio  Z';  R  omani  imp.  inelectione 
in  imp. ;  in  D  kann  racione  frone  mit  Krzimgsstrich  leicht  zu  Romani  ver- 
lesen werden.  -\-  r)  P ;  zu  q(u)i-  (oder  quasi^-cumque  verschrieben  D.  + 
s)  quemcumque  P.  +  t)  hominiljus  P.  +  u)  desidio  P.  +  v)  imp.  Rom.  P; 
vgl.  unten  zu  N.  y.  -\-  w)  defensione,  getilgt  (und  zu  deliberatione  korr.?)  P. 
4"  x)  aus  dominum  korr.  (wegen  des  folgenden  dominum;  die  umgekehrte 
Korrektur  darum  unwahrscheinlich)  D.  -\-  y)  Lod.  P.  -\-  z)  Lod(w)ico  P.  + 
aa)  contradictionis  D.  +  bb)  ab  D.  -\-  cc)  celleriter  P;  Vgl.  Nrr.  520  c.  6, 
521  c.  4.  +  dd)  illibita  P.  +  ee)  sanctitati  P.  +  ff)  proc.  et  sent.  P.  -\- 
gg)  et  cet.  fehlt  P.  -)-  hh)  so  auch  D  (irrig  Schwalm  737  N.  h). 

547.  [1338  bald  nach  Juli  16]. 

Ersbischof  Baldewin  berichtet  demselben  vom  Kurverein 
SU  Rhens  mit  der  Bitte,  den  Zwist  swischen  der  römischen 
Kirche  und  Ludwig  dem  Bayern  su  beenden  <und  diesen  su 
Gnaden  ansunehmen>  (Entwurf). 

D  30,  Reinentwurf^)  =  Ficker  Kurverein  708  nr.  5,  Schwalm :  Neues 
Archiv  XXVI 737  ur.  26  =  Krammer  Quellen  II  94.  —  Dass  es  sich  nicht  um  eine 
blosse  Abschrift  handelt,  erhellt  aus  dem  Charakter  der  Nachträge  und  der  bisher 
verkannten  Tilgungen.    Was  über  Nr.  546  ausgeführt  worden  ist,  gilt  also  auch 


366  ^'■-  -54« 

für  Nr.  547.  Und  unzweifelhaft  ist  diese  mit  Krummer  als  Entwurf  eines 
Eitizelsclireibens  nur  Baldeivins  aufzufassen,  während  Lindner  I  445  wie  in 
der  Fassung  von  Nr.  546  so  auch  hier  alle  Kurfürsten,  Zeumer  110  wenigstens 
die  3  geistlichen  Urkunden  lassen  wollte.  Dass  der  Entwurf  wirklich  aus- 
gefertigt worden  sei,  ist  noch  weniger  wahrscheinlich  als  bei  Mr.  546  Es 
könnte,  da  die  Nrr.  559 f.  beweisen,  dass  Baldewin  noch  nicht  geschrieben 
hatte,  frühestens  Ende  August  geschehen  sein,  d.  h.  mindestens  6  Wochen 
nach  dem  Tag  von  Rhens,  von  dem  man  doch  die  Aufstellung  der  beiden 
Entwürfe  mit  Ficker  697  nicht  weit  entfernen  darf.  Das  hat  Alles  gegen  sich. 
Sanctissimo  in  Christo  patri  et  cetera  Bald(ewinu.s)  et  cetera. 
Pater  sanctissimel  /.  Cum  principes  Germanie  sacri  Romani 
imperii  electores,  de  quorum  numero  unus  sum  et  fui,  nuper  pro 
negociis  eiusdem  imperii  pertractandis  in  certo  loco  ad  hoc  solito 
invicem  convenissent  ac  considerassent  perspicaciterque  attendissent 
dictum  imperium  ac  eciam  ipsos  . .  electores  in  suis  honoribus, 
iuribus  et  consuetudinibus  hiis  diebus  et  ante  variis  modis  fore 
lesos,  depressos  et  non  modicum  pregravatos,  iidem  principes  in 
hoc  <'^)unanimiter>  concordarunt  <^)ac  taliter  uniformiter  sunt 
uniti>,  quod  ipsum  imperium  ac  se  ipsos  .  .  electores  in  suis 
honoribus,  iuribus  et  consuetudinibus  pro  suis  viribus  volunt 
manutenere,  defendere  et  conservare  ''ac'')  deperdita  vel  neglecta, 

quantum  (?)   est  1[ ],    restaurare  ^ ,    prout  eciam  ante    quilibet 

eorundem  . .  electorum  ad  hoc  faciendum  non  inmerito  tenebatur. 

2.  Igitur,  clementissime  pater,  ad  vestram  beatitudinem  una  cum 
aliis  principibus  prefati  imperii  electoribus  duxi  humiliter  recur- 
rendum  eandem  vestram  beatitudinem  in  ferventi  devocionis 
constancia  exorando,  cum  conservacio  honoris,  Status  et  iurium 
imperii  in  profectum  et  honorem  sancte  [ma]tris'^)  ecclesie  non  sit 
dubium  redundare,  quatenus  more  pii  patris  ad  hoc  clementer 
intendere  dignemini,  ut  prenotatum  imperium  ipsiusque  . .  electores 
vestri  et  dicte  sancte  Romane  ecclesie  devoti  filii  in  suis  honore, 
statu  et  iuribus  conserventur.  Super  quibus  vestre  sanctitati 
lacius  exponendis  ad  eandem  vestram  sanctitatem  una  cum  aliis 
meis  conprincipibus  mitto  tales  et  tales,  vestre  clemencie  humiliter 
supplicando,  ut  eorundem  nunciorum  relatibus  fidem  adhibere 
dignemini  ac  ipsos  super  supplicacionibus  in  premissis  vestre 
sanctitati  offerendis  de  solita  vestra  clemencia'')  benigniter  exaudire. 

3.  Preterea,  clementissime  pater,  cum  ex  illo  doloroso  dissidio, 
quod  inter  sanctam  Roman(am)  ecclesiam  et  dominum  Lud(owicum) 
de  Bavar(ia)  ad  dictum  imperium  electum  iam  dudum  est  exortum, 
non  modica  scandala  et  animarum  pericula  tarn  in  Alamania  quam 
aliis  mundi  partibus  provenerint  et  timeantur  adbuc  mult[o]*) 
maiora  pericula  verisimiliter  proventura,  eo  presertim,  quod  eins 
potencia  et  opinio  de  die  in  diem  non  modicum  noscitur  augmen- 
tari,  vestre  beatitudini  supplico  humiliter  et  devote,  quatenus  ad 
illam  devocionem,  quam  gens  Germanica  et  eins  principes  ad 
sanctam  Roman(am)  ecclesiam  hactenus  habuerunt,  vestre  beatitu- 
dinis  intuitum  convertentes,  <*)prefatum  dominum  Lud(owicum), 
qui  ad  condignam  satisfactionem  se  offert,  ad  graciam  ac  sancte 
[maltris*^)  ecclesie  gremium  recipere  et  admittere>  dignemini 
<ac  [ei]>')  taliter^)  piis  remediis  providere,  ut  dictum  dissidium 
sopiri  valeat  et  sedari.        4.  Super  quo  eciam,  quod  idem  dissidium 


1338  Februar— Juli  367 

pro  laude  Dei,  vestro  ac  sancte  Rom(ane)  ecclesie  honore  tociusque 
populi  christiani  salute  sopiatur,  ferventi  desiderio  una  cum  aliis 
principibus    electoribus   intendere  volo    ac  omnibus   viis  et  modis, 

quibus   potero   "^  in*^)   (?)   hoc    (?)   [ ]  **    pro    vestra   et 

dicte  sancte  Romane  ecclesie  complacencia  laborare,  et  super  hüs 
eciam  vestre  beatitudini  lacius  explicandis  queso  humiliter,  ut 
vestra  sanctitas  dignetur  relatibus  dictorum  nunciorum  fidem 
similiter  adhibere. 

I)  Ueberschr. :  Ad  papam  per  Trever(ensem)  pro  iuribus  principum  et  recon- 
ciliacione  Bavari.  +  a)  durch  am  Anfang  und  Ende  übergeschriebenes  va  — 
cat  getilgt.  -\-  b)  ac  —  restaurare  am  unteren  Rande  von  anderer  Hand 
nachgetragen.  +  c)  n(ost)ris.  -|-  d)  aus  clomencia  korr.  +  e)  multo.  +  f)  ac 
durch  Unterstreichen  getilgt;  das  danach  radierte  Wort  von  1 — 2  Buch- 
staben kann  nur  ei  gewesen  sein.  +  g)  erstes  t  zum  Teil  nachgefahren.  -(- 
h)  in  hoc  (?)  und  2 — 3  unleserliche  Worte  am  unteren  Rande  von  Hand  . . . 
nachgetragen. 

548.  [1338  Februar— Juli  ?] . 

Instruktion  der  Unterhändler  Ersbischof  Baldewins  für 
den  Abschluss  des  Subsidienvertrags  mit  König  Edward  III. 
von  England. 

K  14. Ja^).  —  Das  Stück  muss  älter  sein  als  der  erste  Subsidien- 
vertrag  Baldewins  mit  Edward  vom  6.  September  1338  (Günther  III  nr.  239), 
in  dem  drei  seiner  Programmpunkte  (cc.  3,  4,  9)  ausdrücklich  wiederkehren. 
Dort  werden  durch  Graf  Rainald  von  Geldern  geführte  Vorverhandlungen 
erwähnt,  die  sich  auch  aus  Nr.  497  vom  8.  Februar  ergeben.  Die  Nr.  wird 
darum  etwa  in  diese  Zeit  bis  zur  Ankunft  König  Edwards  in  Antwerpen 
(16.  Juli)  gehören.  Dass  sie  schon  den  ersten  Unterhändlern  Baldewins 
gleichzeitig  mit  Nr.  491  mitgegeben  worden  sei,  ist  wohl  unwahrscheinlich. 
Besser  wird  man  sie  möglichst  spät  ansetzen,  da  die  in  c.  16  genannten 
Ritter  Brenner  und  Paul  von  Eich  auch  in  Nr.  557  als  Zeugen  erscheinen. 
Doch  muss  sie  wohl  einige  Zeit  vor  die  Abreise  König  Edwards  von  Ant- 
werpen nach  Koblenz  (16.  August)  gesetzt  werden,  da  seitdem  eine  schrift- 
liche Instruktion  wegen  der  in  Koblenz  zu  erwartenden  mündlichen  Ver- 
handlungen kaum  mehr  nötig  war. 

1.  Videatur  instanter,  quod  summa  centum  M"™  florenorum 
bonorum  augeatur*).  2.  Item,  quod  pro  hospicio  domini  detur 
summa  XXX  M  florenorum  vel  pro  hospicio  solempnis  viri  consti- 
tuendi  in  marsch(alcum)  domini,  ubi  utique  multi  inermes  tam 
clerici  quam  offic(iati)'')  et  alii  sequerentur  cum  curribus  et  aliis. 
Hüs  non  obtentis  diminuantur  de  V  centum  galeatis  ducenti*^)  vel 
ad  minus  centum  salva  s(umm)a'^).  3.    Item  XX  florenos  pro 

mensc  scilicet  4  septimanarum  pro  quolibet  galeato,  cum  eciam 
habeat    pancerium    et    cetera.  4.    Item    media    pars    principalis 

summe  adminus  pagetur  in  prompto  et  Stipendium  pro  duobus 
mensibus.  5.    Item  dominus  non  vult  obligari    ad  serviendum 

ultra  tempus,  pro  quo  sibi  dabitur  in  prompto  Stipendium,  nisi  ad 
voluntatem  suam  cum  eo  tractetur.  6.    Item  non  personaliter, 

nisi  si  et  ubi  is,  quem  in  Romanorum  regem  elegit,  ierit.  7.  Item 
nee  gentem  suam,  ubi  dictus  electus  vel  gens  sua  cum  ipsius 
potenti  marsch(alco)  non  iret  vel  reverteretur.  8.  Item  comes 
Gelren(sis)  et  alii,  qui  haberi  potuerit,  et  VI  opida  sua  pro  residuo 
solvendo  ante  Remigii ').  9.  Item  pro  dampnis.  10.  Item 
quod  . .  Imperator,  . .  rex  Anglie  et  Gelren(sis)  eciam  iuvent 
dominum,  si  eum  aliqua  occasione  huiusmodi  adiutorii  contingeret 


368  ^''-  549—555 

sustinere  et  quod  conposicioni,  si  fieret,  dominus  includa[tur].  Et 
notandum,  quod  aureus  cum  clipeis  Trever(ensibus)  non  valet 
ultra  XVI  et  queratur,  quid  ibi  solvat.  //.  Queratur,  qualiter 
iri  debeat,  an  navigio  vel  per  terram,  cum  difficilimum')  et  sump- 
tuosum  ire  in  navigio  cum  equis  et  curribus  existat  salvis  victuali- 
bus  et  usque  ad  Colon(iam).  12.  Item  ad  quos^)  dies  commu- 
niter  recipi  debeant  victualia,  cum  iuxta  hoc  stipendiati  eciam  sibi 
habeant  providere.  13.    Item  ad  quam  partem  debeant  contra 

inimicos  declinari,  an  omnes  simul.  14.  Item  notandum  de 
brevitate  temporis,  quod  gentes  se  difficilime^  poterunt  preparare. 
15.  Item  super  premissis  poterunt  procurare  domini,  dare  et  reci- 
pere  procuratorium  domini  et  eciam  litteras  suas  et  faciant  circa 
hec  melius,  quod  poterunt.  16.  Item. quod  domini  Brenner  et 
Paul(us)  ultra  sex  equos  non  habeant.  17.  Item  raenses  incipiant 
a  tempore  exitus  domini  Trever(ensis). 

I)  ohne  Ueberschr.  -)-  a)  augeantur.  -{-  b)  davor  layci  getilgt.  +  c)  davor 
cum  eciam  habeat  pan  getilgt.  -\-  d)  oder  s(upr)a.  -|-  e)  includa.  -j-  f)  K. 
+  g)  q(uod). 

1)  Oktober  1. 

549.  [1338  bis  Anfang  August]. 

Der  Archidiakon  von  Mets  bittet  Ersbischof  Baldewin,  die 

Exkommunikatio7isbestimmnngen  der  Trierer  Provinsialstaluten 

SU  erläutern  hsw.  mifsuheben. 

K  iSÖa^;  Brief brnchstück,  als  Nachtrag  zu  Nr.  72  eingefügt  und 
gefolgt  von  den  nachgetragenen  Nrr.  552 f.  Gerade  1338  hat  Baldewin  eine 
besonders  lebhafte  kirchengesetzgeberische  Tätigkeit  entfaltet  und  insbesondere 
tatsächlich  eine  Anzahl  von  Bestimmungen  der  Statuten  von  1311  aufgehoben 
(Blattau  I  nr.  31  [Nr.  553 f.]  vom  31.  August  und  nr.  32  [Nr.  586]  ohne 
Tag).    Nr.  549  ist  also  wohl  vor  dem  August  dieses  fahres  geschrieben  worden. 

Verum  quia  in  statutis  antiquis  sunt  multa  dubia  et  multi 
casus,,  de  quibus  dubitamus,  an  quis  incidat  in  excommunicacionem 
vel  non  et  an  sint  late  sententie  vel  ferende  et  ad  vos  solum 
pertineat,  dicta  statuta  interpretari,  declarare,  corrigere  et  minuere 
et  addere,  prout  in  fine  statutorum  vobis  specialiter  reservastis, 
multum  expediret,  quod  declaracionem  dubiorum  per  vos  vel  per 
alium  faceretis  et  i(nfr)a.  Et  utinam  multe  sententie  in  dictis 
statutis  late  penitus  revocarentur,  quia  multa  generant  pericula 
animarum.         Valeat  ad  salutem  anime  et  corporis  vestra  dominacio 

veneranda. 

I)  Ueberschr.:  De  hiis  statutis  scribit  ar(chi)d(yaconus)  Meten(sis)  domino  meo 
Trever(ensi)  in  hec  verba. 

550*.  Avignon  1338  August  6. 

An  den  Erzbischof  von  Trier  Henricus  de  Cingno  päpstlicher  Pönitentiar. 
D  l88  ==  Sauerland  U  nr.  2343. 

SSI.  Trier  1338  August  8. 

Ersbischof  Baldewin  beauftragt  den  Burdekan  und  den 
Pleban  Arnold  von  St.  Gangulf  in  Trier,  gegen  die  unkanonische 
Besetsung  von  Pfarrpfründen  einsuschreiten. 

K  458^). 

Baldewinus  dei  gratia  sancte  Trever(ensis)  ecclesie  et  cetera 
dilectis  in  Christo  burdecano  ac  Arnoldo  plebano  sancti  Gangulphi 
civitatis  nostre  Trever(ensis)*)  salutem  in  domino.  /.  Vobis") 
et  cuilibet  vestrum  in  virtute  sancte  obedientie  districte  precipiendo 


1338  bis  August  369 

mandamus,  quatenus  statim  attendentes  ecclesiam  nostram  Treve- 
r(ensem)  et  deinde  ecclesias  sanctorum  sancti  '^ )  Paulini  et  Symeonis 
Trever(enses)  moneatis  diligenter  et  publice  omnes  habentes  ec- 
clesias parrochiales,  ut  se  faciant  promoveri  infra  annum  ad  ordinem 
sacerdotis,    nisi    aliud    canonicum    obsistat.  2.    Habentes    vero 

pluralitatera  dignitatum  vel  ecclesiarum  parrochialium  seu  digni- 
tatem  et  ecclesiam  parrochialem  vel  alia  beneficia  curata  et  eas 
vel  ea  contra  ius  simul  ten[u]erunt'^)  in  contemptum  sancte  matris 
ecclesie  et  in  non  modicum  periculum  animarum  suarum,  cum"^) 
ipsis  sint  ipso  iure  privati,  quos  et  vos*)  presentibus  ammonemus, 
ut  eas  vel  ea  in  manus  nostras  verbo  et  facto  resignent  indilate 
ante  intimacionem,  quia,  nisi  hoc  fecerint,  nos  contra  ipsos 
procedemus,  prout  nobis  visum  fuerit  procedendum,  sequestrantes 
auctoritate  nostra  ordinaria  universos  et  singulos  fructus,  redditus 
et  proventus  ad  ipsas  dignitates  et  ecclesias  spectantes  ne*^)  dictas 
dignitates  vel  ecclesias,  ut  premittitur,  occupantibus^)  materia 
delinquendi.  3.    Et    quid    inde    feceritis,     nobis    quam    tocius 

rescribatis. 

Datum  Treveris  sub  sigillo  nostro  secreto  anno  domini 
M'CCCOXXXVIII  die  VIU.  mensis  augusti. 

I)  ohne  Ueberschr.  -\-  a)  danach  d.  oder  di.  +  t>)  danach  mandamus  quatenus 
getilgt.  +  c)  so.  +  d)  eas.  -|-  e)  tenoer(un)t  (o  ausgelaufen) ;  sinngemäss 
■wäre  tenentes.  +  f)  oder  nos.  +  g)  ne  —  delinquendi  unklar,  offenbar  durch 
Auslassung  verstümmelt.  +  h)  danach  d  .{.  .  .). 

552.  Trier  1338  August  22. 

Instrument  der  kaiserlichen  öffentlichen  Notare  und  Kleriker  lacobus 
lohannis  de  Siverey  und  lohannes  lohannis  de  Mousay :  a.  1338.  ind.  6.,  mensis 
vero  augusti  die  22.,  hora  eiusdem  diei  circa  piimam  in  capella  beate  Katherine 
Sita  in  cimiterio  ecclesia  sancti  Laurencii  Treverensis,  —  Benedicti  —  pape 
XII.  a.  4.  haben,  persönlich  erschienen  die  bescheidenen  Rodolfus  dictus  Losse 
Kaplan  des  Erzbischofs  Baldewin  und  Albertus  dictiis  Finke  Pfarrer  in 
Nailbach  (Nalbach)  den  Austrag  ihrer  Differenzen  auf  die  anwesenden 
bescheidenen  Herren  Wernerus  Kaplan  Erzbischof  Baldeioins  und  lohannes 
lakelonis  Siegelführer  der  Trierer  Kurie  übertragen  bei  Strafe  von  100  Pfund 
Trierer  Denare,  die  der  Verletzer  teils  dem  Verletzten,  teils  den  Schieds- 
richtern zahlen  soll,  und  des  Verlustes  seiner  Pfründe  für  Albert,  der  sich 
eidlich  auf  den  bevorstehenden  Schiedsspruch  verpflichtet  hat;  dieser  ist  dann 
durch  den  Mund  des  lohannes  lakelonis  dahin  ergangen,  dass  Albert  den 
Rudolf  in  seiner  Aschaffenburger  Pfründe  nicht  mehr  behelligen,  selbst  aber 
in  N.  restituiert  werden  soll.  Zeugen:  Meister  Nycolaus  de  Metis  Stiftsherr 
von  St.  Symeon  in  Trier  und  der  Priester  Lambertus  de  Epternaco.  — 
K  2TO ;  die  Unterschriften  der  beiden  Notare  sind  durchstrichen. 

553*.  Trier  1338  August  23. 

Erzbischof  Baldewin  an  den  Klerus  der  Diözese  Trier.  K  lÖQa  und 
K  34'Ja;  Blatt  au  I  168  inseriert  in  nr.  31. 

554*.  1338  August  31. 

Archidiakon  Boemund,  der  Offizial  und  Meister  Nikolaus  Scholastikus  zu 
St.  Paulin  in  Trier;  Mandat.  K  l6g  und  K  J47 ;  Blattau  I  nr.  31  (aus 
Handschr.  und  Drucken). 

555.  1338  August. 

Weissagung  des  Ermerus  über  König  Edward  III.  von 
England  und  den  Beginn  des  hundertjährigen  Krieges. 

K  IJQ^).  —  Wir  haben  hier  die  älteste  Fassung  einer  Prophetie,  die 
bisher  nur  in  jüngerer,  stark  abweichender  Ueberlieferung  bekannt  war  (vgl. 
Kampers  Die  deutsche  Kaiseridee  in  Prophetie  und  Sage  116, 217  f.),  bei 
Joh.  Liechtenberger  Prognoslicatio  (Köln  1526,  am  Ende  des  Werkchens,  aus 

Nova  Atantatntiae  24 


370  ^*'-  ^•^ö 

einer  wohl  ins  14.  Jahrhundert  zurückreichenden  Vorlage),  im  Geschichts- 
spiegel des  Dietrich  Paitly  aus  dem  15.  Jahrhundert  (vgl  Focke  Theodericiis 
Pauly  .  .  und  sein  Speculuny  historiale  Dissert  Halle  1892  S.  42)  und  in  der 
Fortsetzung  der  Chronik  des  Wilhelm  von  Nangis  (vgl.  Geratid  Chronique 
latine  de  Guillaunte  de  Nangis  II  180 J.).  Kampers  misstraute  der  Angabe 
des  freilich  erst  Jahrsehnte  später  schreibenden  Fortsetzers,  dass  die  Prophetie 
auf  den  Anfang  des  hundertjährigen  Krieges  zu  beziehen  sei.  Man  sieht  nun, 
dass  dem  doch  so  ist.  Freilich  muss  nicht  mit  K.  französischer  sondern  eng- 
lischer Ursprung  der  Weissagung  angenommen  werden.  Die  Auflösung  der 
in  ihr  gebrauchten  Bilder  bieten  die  Glossen  bei  Dietrich  Pauly  (vgl.  Focke 
l.  c),  z.  T.  verwechselt  bei  Liechtenberger.  Danach  ist  ,,des  Menschen  Sohn" 
der  sich  im  Lande  des  Nordens  erhebt,  der  König  von  England  (!),  wozu  das 
Wappen  des  roten  Schildes  mit  drei  goldenen  Leoparden  stimmt,  der  „Löwe" 
der  Graf  von  Flandern,  der  den  Löwen  im  Wappen  führt,  das  Land  der 
„Lilie"  Frankreich,  „das  Haupt  der  Welt"  der  Papst  (?).  Während  Losses 
Redaktion  die  Prophetie  auf  einen  Ermerus  zurückführt,  nennt  der  Fortsetzer 
des   Wilhelm   von   Nangis   einen   Magister  Johannes   de   Muris   als    Verfasser. 

Ermerus  deus")  sapientie  dicit  in  themate  suo,  quod  qui- 
dam  puer  oritur  in  terra  aquilonis  ferens  scutum  rubeum  cum 
tribus  leopardis  aurcis,  qui  vocabitur  filius  hominis.  Et  ille  puer 
procedet  in  terram  leonis  carentis  auxilio  et  destructo  leone  pro- 
cedet  in  terram  lylii.  Et  corona  lylii  erit  ad  terram  inclinata. 
Tunc  fiet  pax  et  concordia  per  Universum  mundum  per  septennium 
et  copia  fructuum  et  generale  passagium  super  paganos  et  incre- 
dulos.  Et  ibidem  stabit  per  septennium.  Tunc  revertetur  et 
inclinabit  capud  mundi  ad  terram  cum  maximo  sanguinis  diluvio. 
Postea  filius  hominis  dominabitur  tocius  populi  Christiani.  Explicit 
thema  Ermeri. 

Exhibita'')  fuit  Trever(is)  anno  38.  in  augus(to). 
I)    Ueberschr.:  Prophetia  de   rege   Angl(ie).    -^   a)  K.    -j-   b)  Exhib.  —  aag. 
gleichzeitig  mit  der   Ueberschrift  hinzugefügt. 

556.  Koblens  1338  September  5. 

Notariatsinstnituent  über  5  von  Kaiser  Ludwig  verkündete 
Gesetze  betreffs  Wirkung  der  Königswahl ,  Heerfolge,  Strassen- 
raub,  Fehdeansage  und  Schills  von  Boten  des  Reiches. 

K  ISS^)-  ~  ^""^  '*'  '^'^  amtliche  Beurkundung  durch  öffentliche 
Notare,  von  der  eine  Variante  der  Chronik  Froissarts  berichtet  (Kervyn  de 
Lettenhove  Oeuvres  de  Froissart  II  [1867]  466:  Aprfes  ces  jugeniens  ainsi 
fais,  l'einpereur  appella  tabellions  piibliques  et  leur  coramenda  ä  faire  instrumens 
et  qua  toutes  ces  choses  fussent  miscs  ^s  drois  des  empcreurs  tenues  fermes 
et  estables  en  temps  advenir/  Sie  bewahrt  zugleich  die  Form  der  Recht- 
findung  mittels  kurfürstlicher  Weistümer,  ohne  allerdings  der  bei  Froissart 
465  und  für  ein  anderes  Gesetz  auch  in  dem  Bericht  des  Grafen  von  Geldern 
ebenda  548  erwähnten  Fragestellung  an  je  einen  einzelneu  Kurfürsten  zu 
gedenken.  Die  deutsche  Beurkundung,  die  der  Kaiser  selbst  einige  Tage 
später  in  Frankfurt  erliess  (Böhmer  Fontes  I  219  aus  Orig.  in  Kolmar 
[andere  Ueber lieferung  in  München  Neuburger  Copiar  Bd.  10]),  gibt  dagegen 
nur  die  knappe  Form  der  abschliessenden  kaiserlichen  Satzung  wieder.  Sie 
enthält  in  gleicher  Folge  die  Gesetze  2—5,  hat  aber  als  1.  noch  ein  Verbot 
kriegerischer  Belästigung  des  Kaisers,  seiner  Vikare  und  Amtleute,  mit 
dem  das  5.  Gesetz  in  der  Fassung  der  Nr.  556  insofern  zusammenhängt,  als 
es  ausdrücklich  von  deren  Boten  handelt,  während  die  deutsche  Fassung  all- 
gemein von  den  in  dez  rcichs  dienst  gevoderten  redet.  In  ihm  fehlt  demnach 
ganz  das  1.  Gesetz  der  Nr.  556,  welches  das  Weistuni  von  Rhcns  ins  Reichs- 
recht aufnimmt  und  durch  Nichtigerklärung  der  kurialen  Prozesse  die  politi- 
sche Konsequenz  aus  ihm  zieht;  man  darf  es  also  nicht  mehr  mit  Müller  II300 
den  schon  am  2.  und  3.  September  vorgenommenen  Wiederholungen  von 
Licet  iuris  oder  Fidem  catholicam  (Nr.  522)  gleichsetzet:  wollen,  was  möglich 


1338  September  5  371 

war,  solange  man  es  nur  aits  den  notizartigen  Auszügen  im  Pariser  Cod. 
Colb.  10  197  (Böhmer  Ludwig  nr.  2824)  und  in  einer  Variante  Froissarts 
(II 465)  kannte.  Diese  beiden  Ueberlieferiingen  stehen  einander  sehr  nahe. 
Die  Reihenfolge  der  Gesetze  von  Nr.  556  ist  in  der  einen  1,  2,  4,  3,  in  der 
anderen  1,  3,  2,  4.  Nur  steht  einerseits  in  beiden  hinter  1  noch  eine  Satzung 
gegen  Empörungen  von  Reichsvassallen,  die  in  Nr.  556  fehlend  sich  mit  dem 
1.  Gesetz  der  deutschen  Redaktion  einigermassen  berührt;  und  andererseits 
fehlt  das  5.  Gesetz  der  Nr.  556  in  ihnen. 

In  nomine  domini  amen.  /.  Per  hoc  presens  instrumentum 
publicum  cunctis  pateat  evidenter,  quod  anno  a  nativitate  eiusdem 
M^CCCXXX  octavo,  indictione  sexta,  die  quinta  mensis  septembris, 
hora  eiusdem  diei  quasi  sexta,  pontificatus  sanctissimi  in  Christo 
patris  ac  domini  domini  Benedicti  divina  providencia  pape  XII. 
anno  quarto  in  opido  Confluen(cie)  Trever(ensis)  dyocesis  in  atrio 
contiguo  ecclesie  sancti  Castorfs  ibidem  iuxta  curiam  prepositure 
eiusdem  ecclesie  constitutus  et  pro  tribunali  sedens  Serenissimus 
dominus  dominus  Ludewicus  quartus  Romanorum  imperator  dya- 
demate  ceterisque  ornamentis  et  indumentis  imperialibus  indutus 
et,  prout  est  consuetudinis,  insignitus  una  cum  reverendis  in 
Christo  patribus  ac  dominis  dominis  Bald(ewino)  Trev(erensis)  [et]'') 
Henr(ico)  Mogunt(inensis)  ecciesiarum  archiepiscopis  necnon  illustri- 
bus  et  preclaris  dominis  Rudolpho  et  Ruperto  pro  comite  palatino 
Reni  se  ambos  representantibus,  cum  nondum  discussum  fuer[i]t''), 
quis  eorum  vocem  in  electione  ratione  dicti  comitatus  habere  et 
ea  frui  deberet  vel  posset,  et  Rudolpho  duce  Saxonie  principibus 
sacri  Romani  imperii  electoribus  eidem  domino  imperatori,  ut  Äioris 
est,  consedentibus,  presentibus  ibidem  excellentissimo  domino 
domino  Edwardo  rege  Anglie  et  reverendis  in  Christo  patribus 
dominis  Gerhardo  Spiren(sis)  et  Henr(ico)  Augustien(sis)  ecciesiarum 
electis  confirmatis  et  illustribus  principibus  dominis  Ludewico 
duce  Thegie,  Friderico  Misnen(si)  et  Wilhelmo  luliacen(si) 
marchionibus  necnon  aliis  quam  pluribus  magnatibus,  comitibus, 
baronibus,  ecciesiarum  prelatis,  nobilibus,  vasallis  ac  hominum 
multitudine  copiosa  sacri  Romani  imperii  fidelibus  subscriptis  testi- 
bus  vocatisque  ad  hoc  specialiter  nobis  notariis  publicis  infra- 
scriptis  idem  dominus  imperator  publice  ac  sonora  voce  propo- 
suit,  retulit  atque  dixit,  quod,  cum  ipse  per  majorem  in  numero 
principum  electorum  dicti  imperii  partem  in  Romanorum  regem 
cum  solempnitatibus  [ajc*^)  consuetudinibus  debitis  apud  opidum 
Frankenfort  Mogunt(ine)  dyocesis,  ubi  Romanorum  reges  a  longis 
retro  temporibus  eligi'^)  consueverunt,  eligeretur,  idem  dominus 
Lud(ewicus)  imperator  ad  requisicionem  eorundem  principum  ipsum 
eligencium,  prout  de  iure  et  consuetudine  in  tali  negocio  observa[ri]') 
debuit,  prestito  corporali  iuramento  promiserit,  quod  [se]')  de 
aministracioneP),  gubernacione  et  regimine  bonorum,  feodorum  et 
iurium  quorumlibet  regni  et  imperii  Romanorum  tamquam  verus 
rex  Romani  imperii  extunc  statim  intromittere  et  eas  sibi  assu- 
mere'*)  ac  de  hiis  disponere  more  solito  pro  sue  beneplacito  volun- 
tatis  nee  sedem  apostolicam  seu  quemcumque  alium  deberet,  cum 
non  indigeret,  ut  pretangitur,  requirere  super  eo,  sed,  quando- 
cumque    deinde    sibi    placeret,     coronacionem    et    consecracionem 

24» 


372  ^^-  -^^ö 

imperiales  suscipere,  dominus  apostolicus  pro  tempore  existens  ad 
ipsius  peticionem  ac  requisicionem  eas  sibi  conferre  et  impendere 
deberet  et  teneretur  absque  difficultate,  sicut  hoc  apud  eandem 
sedem  apostolicam  et  Romanum  imperium  existeret  observatum, 
verum,  cum  idem  dominus  imperator  se  de  dictis  aministracioneP), 
gubernacione  et  regimine  bonorum  et  iurium  ipsius  regni  et 
imperii  intromiserit  et  eas  sibi  assumpserit,  sicut  debuit,  ut  pre- 
fertur,  quondam  dominus  lohannes  tunc  papa  XXII.  contra  eum 
propter  hoc  pluribus  et  diversis  monicionum,  inhibicionum,  ex- 
communicacionum,  aggravacionum  et  interdicti  sententiis  indebite 
et  contra  iusticiam  processerit,  prout  ex  tenore  huiusmodi  pro- 
cessuum  plenius  asseruit  apparere.  Quare,  cum  nuper  principes 
predicti  imperii  electores  protunc  existentes  in  loco  Rense 
Trever(ensis)  dyocesis  congregati  per  eorum  iuramenta,  ut  est  moris 
apud  eosdem,  habitis  principum,  magnatum,  comitum,  baronum  in- 
formacione  et  consilio  diffinitive  sentenciando  deciaraverint  et 
pronunciaverint,  *  quod,  quicumque  electus  per  ipsos  principes  imperii 
electores  [in]^)  Romanorum  regem  in  concordia  vel  per  maiorem 
partem  ipsorum  principum  numero  eciam  in  discordia  deberet  et  poSSet 
[se]0  de  aministracioneP),  gubernacione  et  pleno  regimine  bonorum  et 
iurium  regni  et  imperii  Romanorum  intromittere  et  eas  sibi  assumere 
et  quod  hoc  foret  usque  ad  eos  a  tempore,  de  cuius  principio  memoria 
non  existeret,  iure  et  consuetudine  observatum,  habitum  et  obtentum, 
prout  hoc  in  instrumentis  publicis  desuper  confectis ')  ibidem  de 
verbo  ad  verbum  publice  lectis  plenius  s[un]t'^)  conscripta, 
iidem  processus  et  sentencie  cum  omnibus  suis  sequelis  contra 
ipsum,  ut  pretangitur,  indebite  lati  et  fulminati')  nulli  sint  nee 
per  aliquem  observandi  aut  eciam  quomodolibet  exequendi,  im- 
periali  edicto  precipiendo  statuit  et  mandavit,  ne  aliquis  ipsum 
dominum  imperatorem  et  sibi  adherentes  dictis  processibus'') 
papalibus  irretitos  diceret  vel  quemlibet  affirmaret  aut  eciam 
divinorum  officia  celebrare  occasione  eorundem  obmitteret;  si  quis 
vero  contrarium  attemptare  presumeret,  illius  corpus  et  res  omnibus 
capere  seu  invadere  volentibus  adhibitis  solempnitatibus  solitis 
publicavit.  2.    Preterea    supradictus    dominus    imperator    pro 

tribunali  ibidem,  ut  supra  dicitur,  sedens  imperial!  maiestate  et 
potestate  pro  lege  perpetueP)  et  irrefragabiliter  servatura  debitis 
solempnitatibus  adhibitis  statuit  et  sanxivit,  quod  omnes  cuius- 
cumque  excellencie,  dignitatis,  Status  aut  condicionis  existentes 
sue  ac  sacri  Romani  regni  et  imperii  dicioni  subditi  sibi  vel  suo 
vicario  per  eum  deputato  pro  manutenendis,  consequendis,  ob- 
servandis  et  defendendis  suis  et  eiusdem  regni  et  imperii  Roma- 
norum honoribus,  consuetudinibus,  bonis  ac  iuribus  astare,  sequi 
ipsum  et  sibi  assistere  deberent  et  ipsos  fideliter  adiuvare,  requirens 
a  predictis  principibus  imperii  elector[ibu]s'),  ut  sub  debito  iura- 
menti  et  fidelitatis  sibi  et  predicto  imperio  debit[oruml  ™)  diffiniendo 
declararent,  in  quo  contrarium  facientes  se  sibi  et  dicto  imperio 
aut  suo  vicario  opponendo  delinquerent  et  quid  sui  et  imperii 
iuris  existeret  contra  tales.  Qui  habitis  inter  se  deliberacionibus 

diligentibus,  communicato  nichilominus  ipsis  aliorum  quam  plurium 


1338  September  5  373 

principum  et  magnatutn  ibidem  presencium  consilio  eidem  domino 
imperatori  diffiniendo  et  sentenciando  pronunciaverunt  et  respon- 
derunt,  quod,  quicumque  contrarium  faceret  et  contra  dominum 
imperatorem  aut  eins  vicarium  quo  supra  nomine  conservacionem, 
defensionem  et  consecucionem  rei  publice  et  imperii  agentes 
procederet  vel  eis  contrairet  aut  se  ipsis  opponeret,  ut  prefertur, 
crimen  lese  maiestatis  incurreret  ipso  facto.  Quam  pronuncia- 
cionem  et  sentenciam  idem  dominus  imperator  pro  lege  perpetua 
et  ab  Omnibus  servatura  similiter  ibidem  innovando  publicavit, 
statuit  et  sanxivit.  3.  Insuper  modo  quo  supra  idem  dominus 

imperator  ab  eisdem  principibus  imperii  electoribus  requisivit,  ut 
sentenciando  et  sibi  diffinitive  respondendo  pronunciarent  et  iudi- 
carent,  quam  penam  spoliatores  et  invasores  quarumcumque  per- 
sonarum  et  bonorum  earundem  in  stratis,  viis  et  it[i]neribus") 
publicis  propter  huiusmodi  violent[er]°)  commissum  spolium  ac  illi, 
qui  eosdem  spoliatores  post  notificacionem  de  dicto  spolio  eis 
factam  hospitarent,  defenderent  et  eorum  domiciliis  aut  municioni- 
bus  receptarent,  incurrerent  et  sustinere  deberent.  Qui  prin- 
cipes  electores  iterum  habitis  inter  se  ac  cum  aliis  principibus  et 
magnatibus  predictis  deliberacione  et  consilio  diligentibus  principes 
ecclesiastici  videlicet  domini  Henr(icus)  Mogunt(inus)  et  Bald(e- 
winus)  Trever(ensis)  archiepiscopi  eundem  dominum  imperatorem, 
prout  debuerunt,  ad  leges  et  iura  super  eo  scriptas  et  editas 
remiserunt.  Protestabantur  insuper  dicti  archiepiscopi  et  episcopi 
ceterique  prelati  ecclesiastici  et  clerici  tunc  presentes  publice  et 
expresse,  [ujt^)  ipsi  per  ibidem  acta,  agenda,  iudicata  vel  iudicanda, 
pronunciata  vel  pronuncianda  ad  vindictam  seu  penam  sanguinis 
alicuius  non  intenderent  quovismodo,  layci  vero  principes  huius- 
modi spolium  committentes  eosdemque,  ut  predicitur,  post  eis 
factam  notificacionem  hospitantes,  defendentes  et  receptantes 
sentenciando  iudicaverunt  et  responderunt  capitali  sententia  con- 
dempnandos  horumque  bona  et  res  fore  ad  dicti  domini  impera- 
toris    manus    ac    disposicionem    et    graciam    devolutas.  Quas 

sententias  idem  dominus  imperator  debitis  solempnitatibus  ut 
supra  adhibitis  in  legem  perpetue  valituram  innovavit,  condidit 
et  sanxivit.  4.    Post  hec  eodem  modo    quo  prius  ipse  dominus 

imperator  a  dictis  principibus  requisivit,  quid  tenendum  esset  circa 
diffidationes  p[er]  ''*)  quoscumque  faciendas.  Qui  consimiliter  habitis 
inter  se  necnon  cum  aliis  principibus  et  magnatibus  prenotatis 
diliberacione  et  consilio  diligentibus  sententiando  unanimiter 
responderunt,  quod,  quicumque  alium  difedaref),  per  tres  dies 
diffidacionem  huiusmodi  continue  subsequentes  nullum  huic  diffi- 
dato  dampnum  qualecunque  inferre  deberet  vel  quomodolibet 
procurare,  quarta  vero  die  dictam  diffedacionem  immediate  sequente 
diffidatum  huiusmodi  tanquam  suum  legitime  diffidatum  inimicum 
invadere  sibi  dampna  inferendo  salvo  honore  posset,  prout  sibi 
nosceret  expedire,  contrarium  vero  facientes  imperiali  proscripcioni 
subiacere  deberent  protinus  ipso  facto  ipsorumque  corpora  et  res 
Omnibus  capientibus  et  invadentibus  essent  virtute  proscripcionis 
huiusmodi  publice  nee  necessarium  existeret,  quod  aliqua  specialis 


374  ^'■-  -'-^^ 

imperialis    proscripcio    sequeretur.  Quam    sententiam     dictus 

dominus  imperator  in  legem  sanxivit  perpetueP)  valituram  ac  ab 
Omnibus  observandam.  5.  Postremo  idem  dominus  imperator 
per  modum  premissum  dictos  principes  electores  imperii  requisivit, 
quod,  si  quis  ac  qui  essent,  qui.  amb[a]siatores'i)  seu  nuncios  quos- 
cunque  imperatoris  aut  sui  vicarii  vel  officiati  ab  ipso  imperio 
constituti  in  legacione  seu  negociis  eorundem  procedentes  scienter 
impedirent  aut  molestarent  in  huiusmodi  agendis  negociis  eius 
corpore  sive  rebus  [et]0  quoquam  modo  super  eo  moniti  indempniter 
cum  rebus  ablatis  eosdem  solutos  non  dimitterent,  cuiusmodi  pene 
aut  sententie  tales  impeditores  et  molestatores  secundum  iuris 
exigenciam  subiacere  deberent.  Qui  iterum  invicem  et  apud  se 
deliberacione  diligenti  prehabita  consultisque  pretactis  principibus 
et  magnatibus  sentenciando  et  diffinitive  pronunciando  uniformiter 
responderunt,  quod,  postquam  tales  huiusmodi  frivoli  et  ex  certa 
scientia  occupatores,  molestatores  ac  impeditores  nunciorum 
imperatoris,  vicarii  seu  officiati  ab  imperio  constituti  in  negociis 
suorum  et  imperii  procedencium  super  satisfactione  huiusmodi 
excessuum  requisiti  ipsam  facere  rennuerunt  et  contemp[s]er[u]nt''), 
extunc  ipso  facto  imperialis  proscripcionis  et  banni  sentenciis 
similiter  subiacerent  et  illius  vel  illorum  corpora  et  bona  essent 
ad  ipsius  domini  imperatoris  manus  et  gratiam  devoluta  nee  esset 
necessarium,  quod  alia  imperialis  proscripcio  et  ban[n]um*)  contra 
eosdem  specialiter  propter  huiusmodi  perpetratum  facinus  sub- 
sequatur.  Quam  sententiam  ipse  dominus  imperator  modo,  quo 
premittitur,  in  legem  inviolabiliter  perpetuef)  observandam  statuit 
et  sanxivit  protestantibus  nichilominus  dominis  archiepiscopis  ut 
supra  et  nobis  notariis  publicis  subnotatis,  quod  per  huiusmodi 
iudicata,  diffinita,  pronunciata,  agenda,  iudicata  vel  iudicanda, 
pronunciata  vel  pronuncianda,  acta,  gesta  et  conscripta  ad  vin- 
dictam  seu  penam  sanguinis  alicuius  non  intenderemus  et  inten- 
dere  non  vellemus.  Acta  sunt  hec  anno,  indictione,  die,  mense, 
hora,  pontificatu  et  loco  superius  denominatis  presentibus  una  cum 
supradictis  dominis,  rege,  electis  et  confirmatis,  duce  et  marchioni- 
bus,  magnificis  et  spectabilibus  viris  dominis  ßertoldo  de  Henninberg, 
Gerlaco  de  Nassawe  ceteri[s]que ')  test[ibu]s,  prout  in  alio  instru- 
mento  ^)  secundum  ordinem  continentur. 

Ego  Gerlacus  Henr(ici)  de  Butspach  Mogunt(ine)  dyocesis 
clericus  publicus  imperiali  auctoritate  notarius,  cum  premissis 
relacioni,  publicacioni,  requisicionibus,  responsionibus,  sententiarum 
prolacionibus,  legum  edicionibus  et  sanctionibus  ac  protestacionibus 
aliis[que]')  omnibus  et  singulis,  prout  superius  conscripta  sunt, 
presens  interfui  eaque  sie  fieri  vidi  et  audivi,  hoc  presens  instru- 
mentum  publicum  exinde  confeci,  manu  mea  scripsi  et  in  hanc 
publicam  formam  redegi  signoque  meo  consueto  signavi  rogatus 
et  cum  instancia  debita  requisitus. 

Et  ego  Johannes  de  Osterna  Metensis  dyocesis  clericus 
publicus  imperiali  auctoritate  notarius,  quia  relacionibus,  publi- 
cacionibus,  requisicionibus,  responsionibus,  sententiarum  prolacioni- 
bus,  legum    edicionibus    et   sancionibus   ac    protestacionibus   aliis- 


J33ii  Scplciiiliii   5  375 

que  Omnibus  et  singulis  superius  enarratis,  prout  per  Gerlacum 
meum  connotarium  publicum  prenotatum  conscripta  sunt,  una  cum 
prefatis  testibus  presens  interfui  eaque  sie  vidi  fieri  et  audivi,  hoc 
presens  instrumentum  publicum  exinde  confectum  et  in  hanc 
publicam  formam  redactum  signo  meo  solito  et  consueto  signavi 
rogatus  et  cum  diligencia  requisitus. 

Et  ego  Theodericus  dictus  Hake  de  Wizsense  clericus 
Mogunt(ine)  dyocesis  publicus  imperiali  auctoritate  notarius,  quia 
relacionibus,  publicacionibus,  requisicionibus,  responsionibus, 
sententiarum  prolacionibus,  legum  edicionibus  et  sanctionibus  ac 
protestacionibus  aliisque  omnibus  et  singulis  superius  enarratis, 
prout  per  Gerlacum  meum  connotarium  publicum  prenotatum 
conscripta  necnon  per  lohannem  similiter  meum  connotarium 
publicum  predictum  signata  existunt,  una  cum  prefatis  testibus 
presens  interfui  ea[que]")  sie  fieri  vidi  et  audivi,  hoc  presens  instru- 
mentum publicum  exinde  confectum  et  in  hanc  publicam  formam 
redactum  signo  meo  solito  et  consueto  signavi  rogatus  et  studiosius 
requisitus. 

I)  Ueberschr. :  Instrumentum  super  legibus  editis  et  factis  Confluentie  de 
sequela  imperntoris,  de  spoliatoribus,  de  diffidacione.  +  a)  fehlt ;  vgl.  Nr.  557 
c.  1.  +  b)  f uerat ;  vgl.  Nr.  557  c.  1.  -\-  c)  ec,  ans  dec  korr.  -\-  d)  eligi  — 
eligencium  prout  am  rechten  Räude  nachgetragen ;  ursprünglich  scheint  das 
Einreihtmgszeichen  des  Nachtrags  weiter  nuten  hinter  et  consuetudine  ge- 
standen zu  haben.  +  e)  observat(is).  -|-  i)  fehlt.  +  £*)  assu(m)m(er)e.  +  S)  et. 
-f-  h)  sicut.  +  i)  fulminanti.  +  k)  process.  (auch  das  vorhergehende  dictis  noch- 
mals) —  vero  contrarium  am  rechten  Rande  nachgetragen.  +  1)  electores. 
-\-  m)  debitis.  +  n)  iteneribus.  +  o)  violentis.  -J-  o*)  pro.  +  p)  AT.  +  q)  amb- 
siatores.  +  r)  contempn(er)ent.  +  s)  banum.  +  t)  ceterique  testes.  -f-  u)  que  fehlt. 

1)  Rhenser  Weistum  vom  16.  Juli  1338  (Zeumer:  Neues  Archiv  XXX  110).    oo 

2)  Nr.  557. 

557.  Koblens  1338  September  5. 

Notariatsinstrument  über  Kaiser  Ludwigs  Erklärung, 
dass  er  seine  Aussöhnung  mit  der  römischen  Kurie  der  Ver- 
mittlung der  Ersbischöfe  von  Mains,  Köln  und  Trier  sowie 
des  Königs  von  England  überlasse. 

K  15  61). 

In   nomine    domini  amen.  /.    Per   hoc  presens   publicum 

instrumentum  cunctis  pateat  evidenter,  quod  anno  a  nativitate 
eiusdem  M^CCCXXXVIIL,  indictione  sexta,  die  quinta  mensis 
septembris,  hora  eiusdem  diei  quasi  sexta,  pontificatus  sanctissimi 
in  Christo  patris  ac  domini  domini  Benedicti  divina  providencia 
pape  XII.  anno  quarto  in  opido  Confluen(cie)  Trever(ensis)  dyo- 
cesis in  atrio  contiguo  ecclesie  sancti  Castoris^)  ibidem  iuxta  curiam 
prepositure  eiusdem  ecclesie  constitutus  Serenissimus  dominus 
dominus  Ludewicus  quartus  Romanorum  Imperator  dyademate 
ceteri.sque  ornamentis  et  indumentis  imperialibus  indutus  [et]''), 
prout  est  consuetudinis,  insignitus  una  cum  reverendis  in  Christo 
patribus  ac  dominis  dominis  Bald(ewino)'^)  Trever(ensis)  et 
Henr(ico)  Mogunt(ine)  ecclesiarum  archiepiscopis  necnon  illustribus 
et  preclaris  dominis  Rudolpho  et  Ruperto  pro  comite  Palatin(o) 
Reni  se  representantibus,  cum  nondum  dis[cus]sum'')  fuerit,  quis 
vocem  in  electione  imperii   racione  eiusdem    comitatus  habere    et 


376  Ny-  557 

ea  frui  ac  uti  dcber»t  et  posset,  et  Rudolphe  duce  Saxonie 
principibus  sacri  Romani  imperii  electoribus  eidem  domino 
imperatori,  prout  moris  efsjf^),  consedentibus  presentibusque  ibidem 
excellentissimo  domino  domino  Edwardo  rege  Anglie  ac  reverendis 
in  Christo  patribus  dominis  Gerhardo  Spiren(sis)  et  Henr(ico) 
Augusten(sis)  ecclesiarum  [elect]isO  confirmatis  et  iliustribus 
principibus  dominis  Ludewico  duce  Tegie,  Friderico  Missenen(si) 
et  Wilhelmo  luliacen(si)  marchionibus  necnon  aliis  quam  pl[ur]i- 
bus^)  magnatibus,  comitibus,  baronibus,  ecclesiarum  prelatis,  nobili- 
bus,  vasallis  ac  hominum  multitudine  copiosa  sacri  Romani  [imperii]'') 
fidelibus  testibus  subnotatis  vocatisque  nobis  notariis  publicis 
infrascriptis  idem  dominus  imperator  inter  cetera  per  ipsum 
actitata  et  gesta  publice  et  sonora  voce  proposuit,  dixit  et  pro- 
testatus  fuit,  quod,  cum  ipse  ad  laudem  dei  honoremque  sancte 
Romane  ecclesie  et  sacri  imperii  ac  tocius  christianitatis  statum 
tranquillum  et  ad  tollendum  et  extirpandum  illud  detestabile 
dissidium  sibi  ac  eidem  impcrio  per  sedem  apostolicam  dudum 
motum  suos  solempnes  ambasiatores,  principes  et  magnates  ac 
nuncios  decentes  cum  plenis  et  sufficientibus  mandatis  et  litteris') 
sub  gravibus  suis  periculis,  expensis  ac  laboribus  ad  eandem  sedem 
et  eidem  presidentem  pluries  et  sepius  destinavit,  per  quos  ipse 
ad  graciam  eiusdem  sedis  optinendam  cum  debite  satisfactionis  et 
emende  exhibicione,  si  contra  eandem  sedem  in  aliquo  deliquisset, 
in  quantum  cum  deo,  iusticia  et  honore  potuerit,  totis  viribus 
laborarit,  qui  cum  in  hiis  heu  minime  profecisse[n]t')i  de  con- 
silio  et  informacione  quorundam  principum  imperii  et  prelatorum 
pr[o]'')  attemptanda  denu[o]')  pacis  et  reconciliacionis  cum  eadem 
sede  reformacione  ac  tollendo  dicto  d[is]sidio"')  se  diffinicioni, 
ordinacioni,  conposicioni  et  pronunciacioni  personarum  ecclesi[a]sti- 
ca[r]um")  stare  et  parere  sufficientibus  caucionibus  promiserit  ad 
id  se  firmiter  obligando.  Unde  pretacti  prelati  per  nonnullos 
suos  solempnes  et  ydoneos  ambassiatores,  nuncios  et  litteras  *) 
premissa  per  ipsum  oblata  et  exhibita  eidem  sedi  apostolice  ac 
sibi  presidenti  nunciabant  pro")  reformacione  et  reconciliacione 
huiusmodi  diligencius  et  humilimeP)  insistentes,  qui  per  eandem 
sedem  super  gratia  ipsi  domino  imperatori  impendenda  et  recon- 
ciliacionis reformacione  impetranda,  quod  dole[nter]'')  retulit, 
minime  fuerant  exaudit[i] '').  3.  Quocirca,  ne  per  ipsum  dominum 
. .  imperatorem  stare  videretur,  quominus  dicte  reconciliacionis 
reformacio^)  debitum  sortiretur  processum  et  effectum,  se  ibidem 
publice  et  manifeste  salvis  tarnen  suis  et  dicti  imperii  iuribus, 
consuetudinibus  et  honoribus  iuxta  informacionem  dicti  domini 
regis  Anglie  aliorumque  principum  tunc  presencium  necnon  de 
emenda  et  satisfactione,  si  in  aliquo  deliquisset,  dummodo  pene 
imposicio  culpam  non  excederet,  eidem  sedi  apostolic[e]')  faciendis 
sub  certis  et  ydoneis  caucionibus  sufficienter  prestandis  diffinicioni 
et  ordinacioni  reverendorum  in  Christo  patrum  ac  dominorum 
dominorum  Henr(ici)  Mogunt(ine),  Walrami  Colonien(sis)  et 
Bald(ewini)  Treverensis  ecclesiarum  archiepiscoporum  se  promisit 
et   obtulit    firmiter  et   humiliter  pariturum         protestatusque   fuit 


1338  September  5  377 

idem  dominus  Imperator,  quod,  si  eidem  domino  regi  Anglie, 
principibus  vel  aliquibus  personis  dignis  et  notabilibus  ibidem 
constitutis  expedire  et  racioni  consonum  videretur,  quod  se  ultro- 
neus  pro  reformacione  et  venia  premissis  consequendis  exhibere, 
offerre  seu  plura  facere  deberet  aut  cum  conveniencia  posset,  ea 
paratus    esset    pro    posse    et    viribus    adinplere,  rogans    nichi- 

lominus  et  cum  diligencia  requirens  eundem  dominum  .  .  Anglie 
regem,  quod  huiusmodi  exhibicionem,  oblacionem  ac  caucionem, 
prestacionem  per  ipsum,  ut  premittitur,  factas  et  faciendas  pro 
attemptanda  et  obtinenda  saltim  adhuc,  si  fieri  posset,  pro  se  et 
imperio  gracia  et  reconciliacione  suis  salubribus  monitis  et  ex- 
hortacionibus  ad  eiusdem  sedis  apostolice  sibique  presidentis 
noticiam  deducere  dignaretur. 

Acta  sunt  hec  anno,  indictione,  die,  mense,  hora,  pontificatu 
et  loco  superius  annotatis,  presentibus  una  cum  supradictis  dominis 
rege  .  .  Anglie,  electis  confirmatis,  duce  et  marchionibus,  magni- 
ficis  et  spectabilibus  viris  dominis  Bertoldo  de  Henninberg,  Gerlaco 
de  Nas[s]owe"),  Adolpho  de  Monte,  Henr(ico)  de  Terby,  Wilhelmo 
de  Monte  acuto  Salesbirien(si)'''),  Ruperte  de  Ufford  Suffolchie, 
Bertoldo  de  Ny[f]en^^)  in  Gysbach,  Ruperto  de  Virneburg,  Johanne 
et  Gotfrido  de  Seine,  Gotfrido  de  Dyecz,  Gotfrido  de  Fursten- 
berg,  Alberto  de  Werdenberg,  Rudolphe  de  Nidouwe,  Hebirhardo 
de  Nellinburg,  Friderico  de  Otingem,  Walramo  et  Johanne  de 
Spanheim,  Georgio  et  Conr(ado)  rugraviis,  lohanne  et  Gwilhelmo 
de  Kaczenellebogen,  lohanne  wildegravio  et"*)  de  Solmisse  et  Syf- 
frido  de  Withchenstein  comitibus  ac  nobilibus  viris  dominis 
Theoderico  de  Valkenburg,  Ottone  de  Kuke,  Ulrico  de  Hanauwe, 
Gotfrido  de  Eppinstein,  Theod(erico)  de  Runkel,  Philippo  de 
Valkenstein,  Walthero  de  Landensburg  et  Conr(ado)  de  Esch  ac 
venerabilibus  viris  dominis  lohanne  decano  Mogunt(ino),  Henr(ico) 
Aquensis,  loh(anne)  Zantensis,  Conr(ado)  de  Rietberg  Mescaden(sis), 
Conrado  de  Ansenburg  Geysmarien(sis)  et  Wilhelmo  de  Helfinstein 
sancti  Castoris  Confluen(tine)  ecclesiarum  M[o]gunt(ine)^),  Coloni- 
en(sis),  Trever(ensis)  dyocesium  prepositis,  magistris  Ulrico  de 
Augusta  prothonotario,  lohanne  similiter  de  Augusta  et  Ottone 
supradicti  domini  imperatoris  notariis  necnon  strennuis  militibus 
dominis  Reinharde  de  Kobinheim,  Arnoldo  de  Edelndorf,  Conr(ado) 
de  Lusnik,  lohanne  de  Lapide,  Paulo  de  Eych,  Hebirh(ardo)  Brenner, 
Henr(ico)  de  Herinberg,  lohanne  de  Lurczewilre,  lohanne  dicto 
Schade,  Conr(ado)  etSymone  dicto  Briziner  de  Rudinsheim  ac  quam 
pluribus  baronibus,  prelatis,  militibus,  clericis  et  laycis  fide  dignis  ad 
premissa  auscultan[da]''*)  vocatis  protestibusuniversaliter  et  rogatis. 

Et  ego  [G]erlacus5 )  Henr(ici)  de  [B]u[t]spach^)  Mogunt(ine) 
dyocesis  clericus  publicus  imperiali  auctoritate  notarius,  [qula]**) 
premissis  relacioni,  exhibicioni,  promissioni  et  protestacioni  aliis- 
que  Omnibus  et  singulis,  prout  superius  sunt  conscripta,  presens 
interfui  eaque  sie  fieri  vidi  et  audivi,  presens  hoc  instrumentum 
publicum  exinde  confeci,  manu  mea  scripsi  et  in  ha[n]c''*)  publi- 
cam  formam  redegi  signoque  meo  consueto  signavi  rogatus  et 
cum  instancia  debita  requisitus. 


378  AV.  558— ^59 

Et  ego  lohannes  de  Osterna  Meten(sis)  dyocesis  clericus 
publicus  imperiali  auctoritate  notarius,  quia  relacionibus,  exhibi- 
cionibus,  promissis  et  protestacionibus  aliisque  omnibus  et  singulis 
superius  enarratis,  prout  per  Gerlacum  meum  connotarium  publi- 
cum prenotatum  conscripta  sunt,  una  cum  prefatis  testibus  presens 
interfui  eaque  sie  vidi  fieri  et  audivi,  hoc  presens  publicum  in- 
strumentum  exinde  confectum  et  in  hanc  publicam  formam  redactum 
signo  meo  solito  et  consueto  signavi  rogatus  et  cum  dijigencia 
requisitus. 

Et  ego  Theod(ericus)  dictus  Hake  de  [Wjizsense*'*')  clericus 
Mogunt(ine)  dyocesis  publicus  imperiali  auctoritate  notarius,  quia 
relacionibus,  exhibicionibus,  promissis  et  protestacionibus  aliis- 
[que]'^'^)  omnibus  et  singulis  superius  enarratis  et  prespecificatis,  prout 
per  Gerlacum  meum  connotarium  publicum  prenotatum  conscripta 
necnon  per  lohannem  similitcr  meum  connotarium  publicum  pre- 
dictum  signata  existunt,  una  cum  prenotatis  testibus  presens  interfui 
eaque  sie  fieri  vidi  et  audivi,  hoc  presens  instrumentum  publicum 
exinde  confectum  et  in  hanc  publicam  formam  redactum  signo 
meo  solito  et  consueto  signavi  rogatus  et  studiosius  requisitus. 
I)  ohne  Ueberschr.  -)-  a)  davor  Florini  getilgt.  -\-  b)  fehlt;  vgl.  Nr.  556  c.  1. 
-\-  c)  danach  archiepiscopo  getilgt.  +  d)  dissensum  /  vgl.  Nr.  556.  -\-  c)  et. 
+  f)  clericis.  +  g)  plibus.  +  i)  profecisset.  +  k)  per.  +  H  denue.  -(-  m) 
desidio.  -)-  n)  ecclesisticatum.  +  o)  et  pro.  -|~  P^  zwischen  hum.  nnd  insist. 
Raum  für  ca.  5  Buchstaben ;  mc  und  insi  unterstrichen.  -\-  q)  dolerent.  +  r) 
exaudite,  exaudi  auf  Rasur.  -\-  s)  reformacioni.  +  t)  apostolici.  +  u)  Nasowe. 
~\-  v)  aus  Salespirien(si)  korr.  ~\-  w)  Nysen.  -|-  w*)  K.  -f  x)  Mgunt(ine).  +  x*)  auscul- 
tantibus.  +  y)  Trerlacus.  +  z)  Ruspach.  +  aa)  hac.  +  bb)  Vizs.  +  cc)  que  fehlt. 

1)  vgl.  JVrr.  417  f.   »  2)  Nr.  509. 

S.S8.  Koblens  1338  September  5. 

Ersbischof  Heinrich  von  Maitts  bestätigt  A'r.  423. 

Henricus  dei  gratia  sancte  Mogunt(ine)  sedis  archiepiscopus 
sacri  imperii  per  Germaniam  archicancellarius  omnibus  et  singulis 
presencia  [lecturis]'"')  seu  audituris  salutem  in  domino.  A[c]qui- 
sicionem'')  strennui  viri  Hermanni  dicti  Losse  armigeri  in  nostrum 
et  ecclesie  Mogunt(ine)  castrensem  hereditarium  castri  nostri  in 
Bischofsguttern  per  reverendum  in  Christo  patrem  dominum 
Baldewinum  archiepiscopum  Treverensem  tanquam  per  provisorem 
generalem  ecclesie  Mogunt(ine)  factam  iuxta  tenorem  litterarum 
eiusdem  archicpiscopi  sequencium  per  omnia  in  hec  verba  ,Nos 
Baldewinus    —    nonas    decembris'  ratam    et    gratam    habemus, 

eandem  quoque  acquisicionem  seu  feodum  castrense  prefato 
Hermanno  suisque  heredibus  iuxta  huiusmodi  litteras  debitum  seu 
collatum  approbamus,  innovamus  et  presentibus  litteris  confirmamus 
mandantes  provisori  allodii  nostri  Erforden(sis),  qui  nunc  est  et  qui 
pro  tempore  fuerit,  quatenus  prefato  Hermanno  suisque  heredibus 
predictis  decem  libras  Hallensium  bonorum  et  legalium  ratione 
feodi  castrensis  huiusmodi  annuatim  persoivat,  donec  eisdem  per 
nos  vel  successores  nostros  de  centum  libris  Hallensium  pretactorum 
fuerit  satisfactum  secundum  litterarum  continenciam  prescriptarum. 
In  quorum  omnium  evidens  testimonium  atque  robur  .sigillum 
nostrum  presentibus  est  appensura. 


1338  September  5—8  379 

Datum  Confluen(tie)  nonas*^)  septembris  anno  domini  M''CCC° 

XXX»  octavo. 

I)  Ueberschr.:  Confirmacio  feodi  castrensis  in  Cuttern  pro  Herm(anno)  Lossen. 
-j-  a)  fehlt.  +  b)  aquisic.  +  c)  K. 

559.  [Avignon  1338]  September  8. 

Die  Kardinäle  Talayrand,  Peter  und  Napoleon  ersuchen 
Ersbischof  Balde%vin  um  Erklärungen  Über  seinen  Beitritt 
sum  Kurverein  von  Rhens. 

K  I40\ 

Venerabili  in  Christo  patri  domino  .  .  dei  gratia  archiepiscopo 
Treveren(si)  miseracione  divina  Talayrandus  tituli  sancti  Petri  ad 
vincula  et  Petrus  tituli  sancti  Clementis  presbiteri  ac  Neapoleo 
sancti  Adriani  dyaconus  cardinales  salutem  et  sinceram  in  domino 
caritatem.  /.  Vehementi  cordium  stupore  nee  absque  displi- 
cencia  multa  respergimur  ex  eo,  quod,  sicut  ad  domini  nostri  pape 
hiis  diebus  pervenit  auditum,  vos  et  Moguntin(us)  ac  Colonien(sis) 
archiepiscopi  certas  invicem  colligaciones  fecisse  dicimini  sub  quadam 
palliacione  verborum,  que  tamen  considerata  realiter  iuri  et  honori 
sacrosancte  Roman(e)  ecclesie  derogare  non  modicum  dinoscuntur 
et  in  enormem  ipsius  iniuriam  notorie  redundare.  2.  Nos  igitur, 
qui  personam  vestram'"')  pura  caritate  dileximus  et  diligimus  ac 
honorem  et  commodum  vestrum  apud  ipsum  dominum  nostrum 
pro  posse  duximus  promovendum,  ex  premissis  eo  amplius  attoniti 
facti  fuimus  eoque  maiori  admiracione  replemur,  quo  magis  de 
sinceritate  vestra  supponebamus  firmiter  et  indubie  tenebamus, 
quod  vos  gratitudine  debita  ipsius  ecclesie,  que  ad  statum,  in  quo 
nunc  estis,  vos  sie  graciose  promovit,  beneficia  recensentes 
studeretis  eam,  prout  ex  debito  tenemini,  attollere,  quibus  possetis, 
honoribus  totisque  viribus  revereri,  et  ex  eo  maxime,  quod  cottidie 
sperabamus  ad  eandem  ecclesiam  nuncios  ex  parte  vestra  cum 
debita  humilitate  venturos  vosque  apud  ipsam  ecclesiam,  quasi 
petentibus  viscera  solite  pietatis  expandit,  optatam  graciam 
reperire.  3-  Propterea  vobis  scribere  curabimus  ex  affectu  sano 
salubrique  consilio  suadentes,  quatinus  redeuntes  ad  cor  et  iura- 
mentum  cum  eius  capitulis,  quod  in  promocione  vestra  ipsi  Roman(e) 
ecclesie  prestitistis,  ut  convenit,  attendentes  futuraque  eciam  dis- 
crimina  precaventes  in  ipsius  devocione  ecclesie  persevera[r]e'**)  con- 
stanter  et  si,  quod  de  huiusmodi  colligacione  pretangitur,  ex  aliqua 
forte  inadvertencia,  quod  absit,  fuerit  per  vos  factum,  id  totum 
salubriori  cautela  prudenter,  quamtocius  poteritis,  omnino  revocare 
curetis  nee  ex  premissis  eximie  nobilitatis  vestre  candorem  tanta 
sinatis  obfuscari  caligine  neque  vestre  dignitatis  eminenciam  tam 
grandi  velitis  macula  denigrari  et  super  predictis  quidquid  feceritis, 
necnon  super  hiis  omnibus  intencionem  vestram  totalem  sine  mora 
nobis  plenarie  rescribatis,  ut  oportuno  tempore  vestras  excusaciones 
proponere  ac  periculis,  si  qua  vobis  imminere  possent,  valeamus 
efficaciter  obviare.  4.  Consulimus  quoque,   quod  ad  excusandum 

vos  super  predictis  coram  prefato  domino  nostro  et  dominorum 
cardinalium  sacro  collegio  aliquos  ydoneos  nuncios  ad  hoc  a  vobis 


380  ^*'-  560-562 

sufficiens  et  plenum  mandatum  habentes  cum  omni  celeritate,  qua 
poteritis,  ad  ipsum  dominum  nostrum  et  collegium  transmittatis''). 
Datum  die  VHP  septembris  anno*^)  38. 

I)  Ueberschr.:  Scribunt  Trever(ensi)  tres  cardinales  super  unione  facta  per 
principes  redarguendo  amicabiliter.  +  a)  nostram.  -|-  a*)  perseverate.  +  b) 
trasmittatis.  +  c)  a.  38  Zusatz  L.s. 

560.  Avignon  [1338]  September  9. 
Kardinal  Napoleon  Orsini  empfiehlt   demselben,   die  Ant- 
wort auf  Nr.  559  sorgfältig  su  erwägen. 

K  Z4ii). 

Reverende  pater  et  amice  carissime !  /.  Noveritis,  quod 
littere,  que  vobis  mittuntur  per  reverendos  patres  dominos  .  . 
Petragoricen(sem)  et  Eduen(sem)  et  nos  *),  facte  sunt  de  consciencia 
et  mandato  sanctissimi  patris  domini  nostri  summi  pontificis. 
Propter  quod  habetis  multum  cogitare  et^)  deliberare^),  quod  et 
qualiter  debeatis  ad  istas  litteras  respondere.  Vestra  enim  responsio 
ostendetur  domino  nostro  predicto  et  forte  conservabuntur'')  ad 
memoriam  futurorum.  2.  Aliqui  eciam  ex  dominis  cardinalibus 
similia  scripserunt  ^)  de  mandato  domini  nostri  predicti  . .  archi- 
episcopo  Colonien(si),  qui  iam  super  contentis  in  littera  supradicta, 
que  vobis  mittitur,  domino  nostro  summo  pontifici  se  valde  discrete 
et  rationabiliter  excusavit*)  asserens  se  nunquam  aliquid  fecisse 
in  materia  supradicta  de  hiis,  que  sibi  imposita  erant,  quin  imo 
semper  esset  fidelis  et  obediens  eidem  domino  nostro  summo 
pontifici  et  Roman(e)  ecclesie  nee  unquam  fecerat  aliquid,  quod 
esset  in  favorem  Bavari  nee  cum  eo  unquam  convenerat  nee  ipsum 
haberet  pro  imperatore  vel  rege,  nisi  esset  per  sanctam  Roman(am) 
ecclesiam  approbatus,  nee  unquam  aliquid  faceret  contra  Romanam 
ecclesiam  nee  contra  personam  ipsius  domini  nostri  pape,  de  quo 
posset  in  aliquo  reprehendi.  3.  Unde  consideretis  diligenter  et 
eciam  discrete  videatis,  quid  ad  contenta  in  dicta  littera  nostris 
sigillis  sigillata  per  vos  fuerit  respondendum.  4.  Hec  scribimus 
vobis  sicut  specialis  amicus  et  qui  vos  singulariter  diligimus  et 
omni  tempore  dileximus  et  voluimus  et  vellemus  quecunque  ad 
Status  vestri  commodum  cederent  et  honorem.  Et  nobis  rcscribere 
nullatenus  obmittatis,  non  tamen  per  latorem  presencium  sed  etiam 
per  nuncium  specialem,  sicut  fecit  dominus  archiepiscopus  .  . 
Colonien(sis)  circa  negocium  suprascriptum,  qui  specialem  nuncium 
destinavit. 

Datum    Avinion(e)    IX*    die    mensis    septembris    anno*^)    38. 

Neapoleo  cardinalis. 
I)  aiH  Fände:  Hanc  scripsit  Neap(oleo)  seorsum  ut  amicus.  +  a)  nachgetragen. 
-\-  b)  so.  +  c)  a.  38  von  L.  sugefügt. 

1)  Ar.  559.   »  2)  unbekannt. 

561.  1338  September  16. 
Ludewicus  Abt,  Meynhardus  Dekan  und  der  Konvent  von  Hersfeld  ver- 
kaufen dem  ehrsamen  Meister  Rudolphus  dictus  Losse  Kleriker  des  Era- 
bischofs  Baldetvin  für  bereits  gezahlte  30  Mark  reinen  Silbers  eine  lebens- 
längliche Rente  von  10  Scheffeln  guten  gemischten  Winter getreides  nach  Er- 
furter Mass,  die  ihnen  von  Propst,  Priorissin  und  Konvent  des  Nonnenklosters 
zu  Arnstete  (-Stadt)  gebührt,  zahlbar  jährlich  zu  Michaelis  in  opido  ^"scna- 
censi   auf  deren  kosten  und  Gefahr  und   mit  deren   Verpflichtung,   etwaige 


1338  September  9-22  381 

Rückstände  und  Anstände  zu  beseitigen,  doch  unter  Ausschluss  aller  Ansprüche 
der  Erben  Rudolfs.  Siegler:  die  Aussteller.  Actum  et  d.  a.  dorn.  1338. 
XVI"  kal.  oct.   -  K  2IO. 

562.  Eisenach  1338  September  22. 

Notariatsinstrnment  über  die  Entscheidung  einer  Klage 
um  das  Heergewäte  des  verstorbenen  Knappen  Johann  Losse 
SU  Gunsten  von  Rudolf  und  Hermann  Losse. 

K  IQO^.  —  Zur  Sache  vgl.  Klatt  Das  Heergewäte  (1907)  181  ff., 
über  die  Erbfolge  daselbst  223 ff. 

In  nomine  domini  amen.  /.  Per  hoc  presens  publicum 
instrumentum  cunctis  pateat  evidenter,  quod  anno  eiusdem 
MOCCCXXXOVIIP,  indictione  sexta,  die  mensis  septembris  XXII., 
hora  quasi  tercia,  pontificatus  sanctissimi  in  Christo  patris  domini 
Benedicti  pape  XII.  [anno*)  quarto'')]  in  presencia  mei  notarii 
publici  et  testium  subscriptorum  constitutus  honorabilis  vir  dominus 
magister  Rudolfus  dictus  Lusse  canonicus  ecclesie  sancte  Marie 
Erforden(sis)  et  ecclesie  Aschaffinburgen(sis)  dyocesis  Mogunt(ine) 
ac  strennui  viri  Hermannus  dictus  Losse  armiger,  frater  eiusdem 
magistri  Rudolfi,  necnon  Hermannus  Losse  senior,  qui  eisdem 
duobus  fratribus  omne  ius  suum  in  petendo  et  exigendo  a  domina 
Mechtilde  relicta  quondam  domini  lohannis  dicti  Losse  armigeri, 
eorundem  patrui,  quoddam  ius  vulgariter  dictum  ,eyn  hergewete' 
cum  Omnibus  suis  pertinentiis,  ut  dicebat,  donaverat,  ex  una  parte 
ac  Hermannus  miles  et  Reynhardus  armiger  dicti  lorbellen  de 
Cruceburg  ex  altera  inter  se  mutuo  super  dicto  iure  disceptantes 
Ysnaci  in  domo  capellarii  fratrum  Minorum  ibidem  dixerunt  et 
promiserunt  se  stare  velle  dictis  pronunciacioni[bu]s'')  seu  diffini- 
cionibus  strennuorum  virorum  dominorum  lan  Goldacker,  Henr(ici) 
de  Nezzelriden  militum,  Ottonis  de  Nacza,  Gotfridi  de  Molsdorf, 
lohannis  dicti  Huwen  armigerorum  et  aliorum  ibidem  tunc  pre- 
sencium,  quidquid  ipsi  super  premisso  iure  dicerent,  pronunciarent 
seu  etiam  diffinirent.  2.  Qui  quidem  milites  et  armigeri  cum 
aliis  ibidem  ipsis  astantibus  huiusmodi  onere  ad  se  assumpto, 
audita  quoque  peticione  partis  cuiuslibet  necnon  graduum  con- 
sanguinitatis,  qua  dicte  partes  predicto  quondam  lohanni,  dum 
vixit,  iungebantur,  conputacione,  expressione  et  specificacione 
prehabita,  eciam  exclusis  ambabus  partibus,  deliberacione  tandem 
mature*^)  concorditer*^)  dixerunt,  diffinierunt  et  pronunciaverunt, 
quod  predictus  Herma(nnus)  Losse  senior,  eo  quod  esset  con- 
sanguineus  prefati  lohannis  Lossen  ex  paterna  linea  proximior  et 
per  consequens  memorati  magister  Rudolfus  et  Hermannus  frater 
ipsius  essent  in  peticione,  assecucione  et  recepcione  dicti  iuris 
nominati  hergewete  pocius  preferendi.  3.  Quibus  sie  peractis 
partes  predicte  asserebant  se  predictis  pronunciacione,  diffinicione 
sive  dicto  fore  contentas  et  se  eas  firmiter  servaturas. 

Acta  sunt  hec  presentibus  honorabilibus  viris  dominis 
Wilhelmo  decano,  Herma(nno)  de  Zymmern  canonico  ecclesie 
sancte  Marie  Ysnacen(sis),  Herm(anno)  dicto  Gansougen  de 
Beringen  presbitero,  Hermanne  de  Nuwenkirchen,  Helwico^)  dicto 
Falke    armigero    et    aliis   pluribus    fide    dignis   pro  testibus   ad^) 


382  ^'--  563—567 

premissa'')  specialiter"^)  vocatis  et  rogatis  anno,  indictione,  mense, 
die,  pontificatu  et  loco  predictis. 

Et  ego  Johannes  de  Ettinhusin  clericus  Mogunt(ine)  dyocesis 
publicus  imperiali  auctoritate  notarius,  quia  premissis  omnibus  et 
singulis,  dum  fierent,  ut  premittuntur,  presentialiter  interfui  eaque 
sie  fieri  vidi  et  audivi,  ideo'')  et^)  cetera^). 

I)  Ueberschr.:  Sententia  super  hergewede.  +  aj  fehlt.  +  b)  pronunciacionis. 
+  c)  nachgetr.;  danach  scheint  ein  Synonym  von  prehabita  ausgefallen,  -f- 
d)  nachgetr.  +  e)  in  z.  T.  freigelassenem  Raum  von  L.  gleichzeitig  mit  der 
Ueberschrift  nachgetr. 

563.  Antwerpen  1338  September  25. 
König  Edward  III.   bevollmächtigt  Johann  von  Ros   und 

Reginald  von  Douyngton,  für  ihn  bis  su  100000  Gulden  su 
leihen. 

K  142^). 

Edwardus  dei  gratia  rex  Angiie,  dominus  Hibernie  et  dux 
Aquit(anie)  universis,  ad  quos  presentes  littere  pervenerint,  salutem. 
Sciatis,  quod  nos  de  fidelitate  probata  et  circumspecione  provida 
dilectorum  et  fidelium  nostrorum  lohannis  de  Ros  et  Reginaldi 
de  Douyngton^)  clerici  plene  confidentes  ad  contrahendum  et 
recipiendum  pro  nobis  et  nostro  nomine  a  quibuscunque  personis, 
cum  quibus  melius  convenire  poterunt,  mutuum  usque  ad  summam 
centum  milium  florenorum  aureorum  »de  Florencia  bonorum  et 
legalium,  terminos  et  loca  solucionis  pecunie  huiusmodi  creditori- 
bus  faciende  statuendi  et  nos  et  heredes  nostros  ac  omnia  bona 
regni  nostri  mobilia  et  immobilia  ad  solucionem  dicte  pecunie 
statutis  diebus  et  locis  fideliter  et  plene  faciendum  obligandi  et 
ea,  que  sie  pro  nobis  dixerint  vel  promiserint,  quacunque  firmitate 
vallandi  ipsis  et  eorum  utrique  plenam  tenore  presencium  con- 
mittimus    et    concedimus    potestatem  promittentes    pro    nobis, 

heredibus  ac  subditis  nostris  quibuscunque  nos  ratum  et  gratum 
habituros,  quidquid  per  prefatos  lohannem  et  Reginaldum  et  eorum 
alterum  actum  vel  gestum  fuerit  in  premissis  et  quolibet  premis- 
sorum.  In    cuius    rei    testimonium    has    litteras    nostras    fieri 

fecimus  patentes. 

Datum  apud  Antwerp.'')  XXV^"^)  die  septembris  anno  regni 
nostri  duodecimo. 

I)  Ueberschr.:  Rex  Angl(ie)  dat  potestatem  recipiendi  mutuum  usque  ad 
centum  milium  florenorum.  +  a)  über  on  später  Kürsungsstrich  nachgetragen. 
-\-  b)  aus  Antwerpiam  korr.  +  c)  aus  XXX  korr. 

564.  Fulda  1338  September  30. 
Henricus  Abt   von  Fulda    belehnt    die    ürüder   Afeister   Rudolfus   dictus 

Losse  Kleriker  und  Hermaiin\is  Knappen,  seine  lieben  Getreuen,  mit  2  Hufen 
in  der  Flur  der  villa  mhior  Luppencze  ( Grossen- Lupnits),  1  Hof  und  2  Fluss- 
inseln (mediamnesj  daselbst,  was  iveiland  lohannes  dictus  Losse,  ihr  Vaters- 
bruder, von  Fulda  als  feodiim  simpIex  besass,  su  gleichem  Hechte  recepto  ab 
eodem  magistro  Rudolfo  promissione  manuali  et  a  dicto  Hermanne  (ratre  suo 
fidelitatis  debite  iuramento.  Siegler:  der  Aussteller.  D.  et  actum  Fulda  a. 
dem.  1338.  secundo  kal.  oct.  —  K  H)I. 

565.  •  Neuenberg  bei  Fulda  1338  September  30. 
Derselbe  bestätigt  denselben   ihre  von   ihren    Vorfahren   überkommenen 

Rechte  und  Freiheiten  an  ihren  S'j,  Hufen  und  3  Höfen  in  maiori  Luppencze 
(Grossen-Lupnits)   et    eins    confiniis,    uelche   sie   von    ihm    und    der    Fuldaer 


1338  September  25— Oktober  13  383 

Kirche  iure  hereditario  besitzen.     Siegler:  der  Aussteller.    Sub  a.  dorn.  1338. 
seciindo  kal.  oct.  in  Novo  Castro  nostro  Fuldensi.   —  K  ig2. 

566.  1338  Oktober  11. 
Gerard    von    Virnebitrg   Archidiakon   von  Longuyon    ernennt  Johannes 

Parix  Kantor  von  St.  Sinieon  in   Trier  zu  seinem  Offizial.    —     Vgl.  Nr.  246. 

567.  [Trier]  1338  Oktober  13. 
Ersbischof  Baldewin    vergleicht  den   Grafen   Georg  von 

Veldens  und  den   Wildgrafen  Johann  von  Dhaun. 

D  102^)  Entiiiiirf.  Orig.  in  Koblenz  Abt.  1  A  I  nr.  924  a  (vgl.  Goerz  81, 
Dominicus  395  N.  3)  und  lieinentwurf  (?)  ebenda  Abt.  23  nr.  8  a  (mit  dem 
schwer  beschädigten  Sekret  des  Wildgrafen  (Legende:  [SIG.  ?]  lOHIS  CO[MI]T. 
[S]ILVEST.  DE  D[V]N[A],  nachgetragenem  Aiisstellort  Treveris  und  dem. 
gleichzeitigen  Indorsat  Compromissiim  comitis  Veldenz  et  lo(hannis)  ''wilde- 
gravii''  Dune  in  dominum  Treverensem  38.  prima  notula;  beide  mit  un- 
wesentlichen sprachlichen  Variauten.  In  D  ist  namentlich  die  Nachtragung 
der  Mitbesiegelungsformel  und  der  Datierung  bemerkenswert. 

1.  Wir  Bald(ewin)  von  god(es)  [gnaden'')]  <et  cetera> 
**  erczeb(ischove)'')  zu  Trire  des  heyligen  Romischen  riches  durch 
Welchelant  erczcanzeler  ^  dun  kunt  allen  luden,  daz  tusschen  den 
edeln  luden  greven  Georgien  von  Veldencze  und  Henrich  sime 
sone  "*  uff  eine  siten  ^  und  lohan  wildegreven  von  Dune  "*  uff  di 
andern  siten  '*  unsern  lieben  getruwen  alsus  geredet  und  ubir- 
komen  ist,  daz  sii  aller  irre  stucke,  anspräche  und  vorderunge, 
die  sie  wider  ein  ander  han  odir  han  mochten  biz  uff  disen  hudigen 
dag,  iz  sie  von  eygen  <oder>,  erbe,  lehen  odir  andirm  gude, 
schaden,  koste  oder  schände,  redelichen  und  rechtlichen  uff  uns 
gegangen  und  an  uns  verüben  sin,  also  das  wir"^)  in  der  uzdrag 
und  ende  <gebin>  "^  sprechin  *"  nach  "^  minne  "  odir  nach  rechten 
zu  unsern  willen  besundern  odir  zu  male,  wanne,  wo  und  wi  dicke 
iz  uns  fugit,  vor  dem  andern  dage  nach  iars  dage  aller  nehest 
komet;  ane  von  den  dusint  markin,  darumb  einer  den  andirn  an- 
sprichet,  darumb  sollen  wir  uns  irvaren  und  nach  rechte  uzdrag 
<  geben  >  ''sprechen  noch  unserem  bestem  gedunken  *"  binnen 
der  vorgenanten  ziit.  Und  micz  disen  stucken,  die  hi  vore  und 
hernach  geschriben  stant,  sullen  sii  genczlich  und  luterlichen  ge- 
richtet und  gesunet  sin  '^  u[n]d  hait  ouch  [e]in  [iejclicher  uff  den 
andern  ver[zi]gen  ^ .  2.  Und  sullen  ouch  eine  rechte  orsage 
han,  echte  dage  vor  uff  zu  sagene,  der  sii  doch  nicht  uff  sagen 
mögen  vor  dem  nehesten  dage  nach  iares  dage  vorgenant  "^  noch 
als  lange,  als  wir  dise  stucke  beladin  [sin]  ^ .  3.  Ouch  ist  ge- 
redet: hant  ir  dekeynes  <lude>  ''man,  burgman,  dyner  ^  odir 
undirdan  mit  des  andern  it  zu  dune  odir  zu  schaffene,  di  sullent 
sii  iewedir  siit  zu  rechte  und  zu  bescheydinheit  stellen  und  haldin ; 
und  wer  ym  dar  an  nit  gnugin  lazzen  wil,  den  sollen  sii  noch 
husin  noch  halden  als  lange,  als  iz  ungesunet  <und>  ''odir  un*"- 
gefridet  isf*).  4.  Wer  abir  <des>  "  reches "  gehorsam  ist,. 
den  <solden>  ensollen  "^  sie  ^  doch  noch  husin  noch  halden  dru 
dage  vor  oder  nach  <na  den>,  daz  der  schade  geschehen  solde 
odir    were*^).  5.    Ouch    ensal    ir    dekeyner    noch   ir   <lude> 

"^  man,  burgman,  diner  ^  odir  underdanen  sinen  fientden  in  des 
andern  burgfriden  nit  halden  noch  suchen.  lagete  obir  yman 
undir  in  sine  fientde  in  <  eynen  >   "  des  andern  "  burgfriden,  der 


384  Nr-  568—570 

solde  sinen  wert  daran  nemen.  6.  "^<  Worde  obir>  Geschehe 
abir  "  "*  binnen  der  vorgenanten  ziit  ^  "  undir  in  dekein  stoiz  odir 
ufiouf,  so  ensollen  "^  "^  sii  *"  **  doch  nit  dar  zu  dun  noch  lazzen 
geschehen  uns  unirvolget  zu  vorent.  7.  Alle  dise  stucke  und 
ir  iglich  han  <wir>  "  "*  sie  "  "  in  gudin  truwin  stede  und  veste 
globit  zu  haldene  "^  "^  und  zu  den  heyligen  gesworn  "  ",  und  wer 
dar  wider  tede  odir  nit  enhilde,  daz  hie  begriffen  ist  odir  daz  wir 
dar  ober  sprechin,  der  sal  von  allen  sinen  vorderungen  und  an- 
sprachen entphallen  sin  und  sal  dar  zu  di  penen  lieden,  di  wir 
darober  sprechen  odir  setzen  ^  uzgescheydin  allerleye  argelist  und 
geverde  an  allen  disen  stucken  und  an  irm  iglichen.  8.  Und 
des  zu  orkunde  han  wir  durch  ir  allerdrier  bede  willen  unser  in- 
gesigel    mit   den   iren    an    disen   brif   gehangen-  9-    Und    wir 

Ceorg(ie)"^)  greve  von  Veldenczen,  Henr(ich)  sin  son  und 
loh(an)  wildegreve  vorgenante  bekennen  ufflichen,  daz  alle  dise 
vorbegriffene  stucke  war  sin  und  also  <be>  geschribin,  als  si 
geschehen  und  geredet  sin,  und  daz  wir  den  erwerdigen  in  gode 
vader  und  herren  unsern  herren  hern  Bald(ewin)  ertzeb(ischoven) 
zu  Trire  vorgenant  gebeden  han  und  biden  an  disen  brive,  daz 
er  sin  ingesigel  an  disen  brif  welle  henken  mit  den  unsern,  die 
wir  ouch  her  an  gehangen  han,  zu  einer  merer  stedikeit  allir 
diser  stucke. 

Diser  brif  ist  gegebin,  do  man  zalte  nach  Cristus  geburte 
drutzenhundirt  iar,  dar  nach  in  dem  echt  und  drizzigistem  iare, 
des  dinstages  vor  sent  Gallen  dage  ^ . 

I)  Ueberschr.:  Theu(tonicura)  corapromissuin  super  discordia  cum  multis  clau- 
sulis.  +  a)  fehlt  D.  -\-  b)  erczeb.  —  erczecanzeler  mit  duuklerer  Tinte  später 
nachgetragen  D.  -\-  c)  korr.  D.  +  d)  danach  Rest  der  Zeile  frei  D.  +  e) 
Georg^.  (ausser  Gj  —  Schlnss  in  D  mit  dunklerer  Tinte  später  nachgetragen 
auf  dem  Kaum,  der  zu  diesem  Zvcecke  zwischen  dem  Vorhergehenden  und 
dem  unten  auf  der  Seite  stehenden  Nachtrag  Geschelie  —  setzen  (c.  6f-J  frei 
geblieben  war. 
568.  Trier  1338  November  7. 

lacobus  dictus  luvenis  Bürger  und  Schöffe  von  Trier  verkauft  zur  Er- 
leichterung seiner  Schuldenlast  mit  Zustimmung  seines  Sohnes  Incobus,  dessen 
Gattin  Agnes,  seiner  Tochter  Pontzeta,  ihres  Gatten  lohannes  de  Roderaacra, 
seiner  Tochter  El-<.s>-'*z''a  und  ihres  Gatten  Waltherus  de  Britt«ch>-e 
(Britten)  dem  Erzbischof  Baldewin  für  250  Pfund  guter  und  gesetzlicher 
Trierer  Denare  —  den  alten  Grossus  Thuronensis  zu  15  Denaren  gerechnet  — , 
die  er  schon  früher  erhalten  hat,  die  jährlichen  Einkünfte  von  seinen  Eigen- 
gütern, 5  Morgen  Weinland  auf  dem  Berge  bei  der  Stadt,  30  Morgen  Acker- 
land in  campania  inter  villam  Cuntz  (Konz)  et  Crucem,  -c30>-*20*  am  Wege 
nach  Sarburg-  (Saarburg)  in  loco  vulgariter  dicto  uf  den  inchen,  30  am  [Mosel-] 
Ufer  (iuxta  ripum)  zu  Menniche  ( Nieder-Mtiiuig) ,  12  Morgen  MHesen  daselbst, 
von  seinem  Hause  mit  2  Scheunen,  Garten  nnd  Zubehör  zu  Konz,  seinem  Hause 
gegenüber  der  Mühle  daselbst,  im  Betrage  von  3  Scheffeln  Koggenmehl, 
1  Scheffel  Hafer,  6  Schillingen  Pfennige  nach  Trierer  Mass  und  Münze, 
8  Hühnern,  die  ihm  "aus  Kons""  gebühren,  und  von  dort  noch  1  Euder  Wein 
"oder  im  Falle  einer  Missernte  1  Pfund  Turnosen* ,  24  Malter  Roggen  vom 
gleichen  Mass,  lieferbar  jährlich  an  die  Pfalz  des  Ersbischofs  in  Trier  oder 
an  einen  diesem  genehmeren  Ort  innerhalb  der  Mauern  von  Trier  "oder 
seiner  Vororte  fsuburbiaj*  und  4  mit  je  3  Pferden  anzufahrenden  Wagen 
Heus,  so  zwar,  dass  der  Käufer  sich  bei  einmaliger  Versitzung  nach  dem 
Martinstage  an  den  genannten  Gütern  schadlos  halten,  bei  der  nächsten  in 
deren  Besitz  eintreten  soll,  dass  aber  der  Verkäufer  innerhalb  5  fahren  nach 
dem   Datum  dieses  Briefes    die  verkauften  Einkünfte,    immer  14   Tage  j'^quin- 


1338  November  7—23  385 

denamj  vor  oder  nach  Mariae  Reinigung  (Februar  2)  für  den  gleichen  Preis 
zurückkaufen  darf.  Siegler :  der  Aussteller,  Walter  von  Britten  und,  da  die 
änderen  Konsentierenden  kein  Siegel  besitzen,  auf  aller  Bitten  der  ehren- 
werte Herr  Offizial  der  Trierer  Kurie  pro  acto  curie,  die  Herren  OrduHus 
dictus  Sc'^h^'oler,  Arnoldus  dictiis  Wolf  scabini  Treverensis  civitatis,  Thil- 
mannus  de  Rodemacra  raagister  coquine  domini  archiepiscopi.  D.  Treveris 
die  VII*  raensis  novembris  a.  dorn.  1338.  —  D  lag,  Entwurf.  Orig.  in 
Koblenz,  Abt.  A  Aeniter  und  Ortschaften  Konz  nr.  1. 

569*.  Avignon  1338  November  13. 

Papst  Benedikt  XII.  an  König  Edward  III.  von  England.  K  14Q  mit 
der  Ueberschr.  Hanc  misit  papa  regi  Angli(e)  super  vicariatu  iraperii ;  Orig. 
in  London  =  Rymer  II  d  37  (mit  Auslassung  von  Processus  —  ecclesie 
memorate  gegen  Ende) ;  Vatikan.  Reg  =  Raynald  1338  §  59  ff.,  Daumet 
nr.  515  Reg.  K  stammt,  wie  schon  das  vollständige  Datum  zeigt,  nicht  aus 
dem  Register  sondern  aus  dem  Orig.,  das  L.  im  Februar  bei  den  Verhand- 
lungen mit  den  englischen  Bevollmächtigten  (vgl.  Nr.  602)  kennen  gelernt 
haben  kann.  Er  hat  in  K  die  Erklärung  des  Papstes,  dass  die  dem  fran- 
zösischen Könige  bewilligten  Zehnten  nicht  gegen  Edward  sondern  gegen 
Ludwig  den  Bayer  gerichtet  seien,  am  Rande  durch  eine  Hand  hervorgehoben. 

570.  [Trier]  1338  November  19. 
Der  Offizial  der  Trierer  Kurie  an  alle  Aebte,  Prioren,  Pröpste,  Dekane, 

Erzdiakone,  Erspriester,  Kämmerer,  Rektoren,  Priester  und  Andere  in  der 
Trierer  sowie  in  anderen  Diözesen  und  Provinzen :  vidimiert  und  transsumiert 
a.  dorn.  1338.  ind.  6.,  pont.  —  Benedicti  pape  duodecimi  a.  4.,  die  19.  mensis 
novembris  circa  raeridiem,  in  domo  habitacionis  nostre  durch  den  Kleriker 
Kölner  Diözese  lohannes  quondam  Alberti  de  Vrysheym  f-heim^  kaiserlichen 
öff'entlichen  Notar  die  eingerückten  päpstlichen  Privilegien  und  Indulte  cum 
filis  sericis  Nrr.  121  (enthaltend  Nr.  32),  122  (enthaltend  Nr.  29)  und  450 
Johanns  XXII.  und  Benedikts  XII.  für  das  hospitale  sancti  Bernardi  montis  lovis 
(Gr.  St.  Bernhard)  Sedunensis  dyocesis,  weit  es  zu  gefährlich  sei,  die  Originale 
der  fortwährenden  Wanderung  durch  alle  Länder  der  Welt  auszusetzen, 
eciam  propter  guerras,  que  in  pluribus  iam  vigent  partibus  et  cottidie  invale- 
scunt  /  er  ersucht  die  Adressaten,  die  dieses  Schriftstück  vorweisenden  Brüder 
des  Hospitals  beim  Almosensammeln  zu  unterstützen.  Siegler:  der  Aussteller. 
Zeugen:  die  bescheidenen  Herren  Priester  Nycolaus  Pfarrer  von  Travena 
(Traben),  Theodericus  Thilonis  Rorici  (?)  de  Lainstein  Stiftsherr  von  St.  Florin 
in  Conüuencia,  lohannes  de  Bridail  und  die  Kleriker  Meister  lacobus  de 
Espilt  (?),  lohannes  dictus  Rammecher  und  Eckardus  de  Bopardia.  Quia 
periculosum.  Das  Stück  beginnt  als  Offizialatsurkunde,  endigt  aber  als 
Notariatsinstrument  mit  der  Unterschrift   des  genannten  Notars.  —  K  344- 

571.  Trier  1338  November  23. 
Dominikus  von  Ernsen  Stiftsherr  von  St.  Paulin  bei  Trier 

schwört  dem  Ersbischof  Baldewin  einen  Diensteid. 

Orig.  mit  hängendem  Siegel,  geschrieben  von  der  Hand  5  der  Hand- 
schrift K,  in  Koblenz  Abt.  213  nr.  66. 

Ego  Dominicus  de  Arencey  canonicus  ecclesie  sancti  Paulini 
extra  muros  Treveren(ses)  notum  facio  universis,  quod  exnunc 
inantea  reverendo  in  Christo  patri  ac  domino  meo  domino  Balde- 
■w(ino)  archiepiscopo  Trever(ensi)  suisque  . .  successoribus  in  Omni- 
bus et  singuiis  fidelis  et  obediens  ero  cunctis  temporibus  vite  mee  et 
quevis  dicti  domini  .  .  archiepiscopi  et  suorum  negocia  in  capitulis 
ecclesiarum,  in  quibus  iam  beneficiatus  sum  vel  fuero,  et  extra 
fideliter  pro  viribus  promovebo  ipsisque  serviam  nee  contra  eos 
faciam  quovis  modo  promittens  in  hiis  scriptis  per  fidem  meam 
loco  iuramenti  per  me  prestitam  me  omnia  et  singula  premissa 
exacta  diligencia  perpetuo  servaturum.  In  cuius  rei  testimonium 
rogavi   et   in   hiis   scriptis   rogo    sigillum    curie  Trever(ensis)    hiis 

Nova  Alamanniae  25 


386  Nr.  572-577 

scriptis  appendi.  Et  nos  sigillifer  dicte  curie  recognoscimus, 
quod  ad  preces  prefati  Dominici  sigillum  dicte  curie  presentibus 
duximus  appendendum. 

Datum  Trever(is)  die  XXIII.  mensis  novembris  anno  domini 
M<'CCC""'XXXVni"'. 

572.  Fulda  1338  November  24. 
Henricus   Abt  von  Fulda   stimmt    zu,   wenn   sein  lieber  Getreuer  Notar 

Waltherus  Rektor  der  Pfarrkirche  itt  Sleytha  (Schieid)  und  Stiftsherr  der 
Kreuzkirche  in  Hunefelt  (e  über  u,'  Hünfeld)  diese  beiden  Pfründen,  deren 
Verleihung  ihm  zustehe,  mit  dem  bescheidenen  Meister  RudoUus  dictus  Lusse 
Stiftsherr  von  Asch(affenburg)  gegen  dessen  Pfründe  vertauschen  wolle. 
Siegler:  der  Aussteller.  D.  Fulde  a.  dorn.  1338.  in  vigilia  beate  Katherine 
virginis  et  mart(yris).  —  K  194. 

573.  Erbach  1338  November  28. 
Instrument  des  lohannes   weiland  Reynhardi  de  Rudensheym   Klerikers 

Mainzer  Diözese  kaiserlichen  öffentlichen  Notars:  a.  1338.,  ind.  7.,  die  28. 
mensis  nov.,  quo  fuit  1111'°  kal.  dec,  pont.  —  Benedict!  —  pape  Xllm'  a.  4. 
haben  Erzbischof  Heinricus  von  Mainz  und  die  edlen  Herren  lohannes  Propst 
von  Xanten  ('Xanctensis^,  Reynhardus  de  Westerburgh,  Gerhardus  de  Vernem- 
burgh  und  Ernestus  de  Oytgenbach  Domherren  von  Köln  persönlich  anwesend 
die  ehrbaren  und  bescheidenen  magistri  den  gegenwärtigen  lohannes  de  Syberg 
Stiftsherrn  der  Kirchen  von  St.  Andreas  in  Köln  und  in  Susato  (Soest)  und 
den  abwesenden  lohannes  de  sancto  Trudone  sacri  palacii  apostolici  causarum 
procurator  zu  ihren  Prokitratoren  ernannt  mit  vollkommener  Vollmacht,  vor 
dem  ehrbaren  Herrn  curie  camere  domini  pape  et  sedis  apostolice  generalis 
auditor  oder  dessen  Stellvertretern  und  Kommissaren  für  sie  die  Absolution 
zu  erwirken  von  der  gegen  sie  verhängten  Exkommunikation,  der  sie  verfallen 
sind  wegen  Verzugs  der  Zahlung  von  4000  Goldßorenen,  zu  welcher  sie  samt 
einigen  Mitschuldnern  den  Brüdern  Gerardus  Franciscus  und  Johannes  Davizi 
Bürgern  und  Kaufleuten  von  Florenz  fFlorentinisJ  laut  öffentlichen  Instru- 
menten verpflichtet  sind,  ferner  für  sie  im  Prozess  zu  verhandeln,  insbesondere 
über  im  Einvernehmen  mit  den  Gläubigern  zu  erzielenden  weiteren  Zahlungs- 
aufschub. Actum  et  d.  in  claustro  Erbacen(si)  Cysterciensis  ordinis  Mainzer 
Diözese  in  der  Wohnung  des  Herrn  Abtes;  Zeugen:  //er/- Marsileus  Stiftsherr 
von  St.  Stephan  in  Mainz,  Gerlacus  de  Buttesbach  Kleriker  Mainzer  und 
Adam  de  Dunzinkobin  scutifer  Kölner  Diözese.  —  Orig.  (vom  Notar  ge- 
schrieben; Signet:  lOHANNES  in  Rechteck  mit  Diagonalen  und  ausgefüllten 
Kreisen  an  den  Ecken  in  einem  kreuzgekrönten  Pfeiler  auf  3  Stufen)  in 
München  Mainz  fasc.  206  (Nachtr.  I  fasc.  23). 

574.  [vor  1338  Dezember], 
Die  Knappen  Emmericus   und  Theodericus  Gebrüder   sowie  Hermannus 

und  lohannes  Gebrüder  dicti  Fryen  de  Paffenowe  Patrone  von  St.  Marien 
extra  muros  Wesalienses  (Oberwesel)  und  der  Priester  Fredericus  dictus  Frye 
Domherr  von  Worms,  von  jenen  und  deren  Mitpatronen  den  Gebrüdern  Ritter 
Theodericus  und  Knappe  Henricus  dicti  de  Milwat  für  den  Dekanat,  ein 
Kanonikat  und  eine  Pfründe  zu  St.  Marien,  welche  durch  den  Tod  oder  frei- 
willigen Verzicht  des  letzten  Dekans  Herrn  lohannes  offenstehen,  präsentiert, 
ernennen  in  ihrem  Streit  mit  dem  ehrenwerten  Herren  Henricus  de  Paffindorf 
Archidiakon  von  Trier  und  Thilraannus  de  Confluencia  um  das  Beseteungs- 
recht  der  genannten  Stellen  den  Erzbischof  Baldewin  zum  Schiedsrichter  und 
unterwerfen  sich  dessen  Entscheidung  bei  einer  Strafe  von  1000  Pfund  Hellern. 
Besiegelungsformel  und  Datierung  fehlen.  —  K  466.  —  Wohl  nicht  sehr 
viel  älter  als  die  Reorganisationsurkunde  Baldewins  für  Ober-  Wesel  (Nr.  590), 
in  welcher  noch  dieselben  Patrone,  Knappen  und  Ritter  begegtien,  doch 
mindestens  einige  Zeit  vor  dem  1.  Dezember  1338,  wo  der  dort  genannte 
Gotfried  von  Brandenburg  den  Archidiakonat  von  Karden  erhielt  (Stram- 
berg  I  163,  vgl.  Dominicus  410),  während  in  unserer  U.  noch  Heinrich  von 
Pfaffendorf  genannt  wird,  der  auch  1321  (Lamprecht  III  nr.  100),  1326 
(Hontheim   II  HO)  und  t:i32  (Sanerland  II  nr.  2106)  vorkommt. 


1338  November  24— Dezember  5  387 

575.  [1338]  Dezember  1. 
Ritter  Theodoricus  de  Diina  (o  über  u)  und  Byela  de  Bruch  Ehegatten 

verkaufen  aus  Not  mit  Zustimmung  des  Erzbischofs  Baldewin  von  Trier  als 
des  Lehnsherren  und  aller  Erben  jährliche  Einkünfte  von  <■#>■  "S*"  Pfund 
guter  und  gesetzlicher  Trierer  Denare  halb  und  halb  zu  Anfang  Mai  und 
Oktober  fällig,  ferner  vo)i  12  Pfiiud  einbringendem  Lande  ('duodecim  libratarum 
terre/i  den  Trierer  Scheffel  Weizenmehl  zu  6,  Hafer,  falls  der  Weizen  nicht 
reiche,  zu  3  Schillingen  gerechnet,  zu  heben  von  ihren  Giltern  zu  Dymode- 
■<rot:>  "rat^  (wüst?)  im  districtus  der  erzbischöflichen  Burg  Mandirscheit 
(Manderscheid),  an   den   lacobus    weiland   Danielis  Sohn  Juden    zu    Trier 

für  ihnen  schon  früher  gezahlte  200  Pfund  kleiner  Turnosen,  den  alten 
Groschen  von  Tours  zu  15  Denaren  gerechnet,  derart  dass  Jakob  und  seine 
Rechtsnachfolger  selbst  oder  durch  den  erzbischöflichen  Amtmann  fofficiatus^ 
zu  Manderscheid  die  Güter  verwalten,  die  Ueberschüsse  aber  jährlich  durch 
den  Amtmann  eingehändigt  erhalten  sollen.  Siegler:  die  Aussteller,  auf 
deren  lütten  Erzbischof  Baldewin  in  singnum  f/j  nostri  consensus  und  die  ge- 
strengen Ritter  Paulus  de  Eych  und  Wilhelmus  de  Orley.  D.  (von  L.  nachgetr.) 
in  prima  die  decembr(is)  a.  dorn.  (!).  —  D  ^6.  Reinkonzept.  —  Auf  die  U. 
bezieht  sich  ein  Eintrag  in  der  Trierischen  Hauptrechnung  vom  1.  Oktober  1338 
bis  1.  Oktober  1339  (Lamprecht  III 425  Z.  8—10).  Die  Namen  der  genannten 
Personen  passen  in  diese  Zeit,  der  auch  die  umgebenden  Stücke  von  D  etwa 
angehören. 

576.  1338  Dezember  4. 
Erebischof  Baldewin  von  Trier  an  alle,  die  hiervon  erfahren :  absolviert 

auf  Grund  der  ihm  von  Gaucelinus  [Kardinaljbischof  von  Alba  erteilten, 
hier  einzurückenden  ('sub  hec  forma :  .Venerabili  in  Christo  patri'  et  cetera  et 
scribatur  tota;  die  U.  scheint  nicht  erhalten)  Vollmacht  dem  in  dieser  er- 
wähnten Trierer  Kleriker  Heynricus  Ihohannis  de  Thonatilia  ^Thoratile ; 
Thonne -le-  TU),  nachdem  er  auf  die  ecclesia  curata  zu  Th.  verzichtet, 
durch  einen  Beauftragten  von  dem.  Verbrechen  der  Simonie  und  seinen  anderen 
Vergehen.  Siegler:  der  Aussteller  mit  seinem  geheimen  Siegel.  Litteras 
venerabilis  —  D.  Trev(eris)  die  quarta  mensis  decembris  a.  dorn.  1338.  — 
D  S7,  Entwurf  =  Görz  81  Reg. 

577.  1338  Desember  5. 
Graf  Johann   von   Sponheim    verspricht,    seine    Urkunde 

über  den  Verkauf  einer  Rente  Winninger  Weines  an  den  Juden 
Jakob  Daniels  Sohn  durch  Ritter  Paul  von  Eich  nachträglich 
besiegeln  su  lassen  oder  bu  erneuern- 

D  S8\). 

1.  Nos  lo(hannes)  comes  de  Spanheym  notum  facimus 
universis,  quod,  cum  nos  lacobo  quondam  Daniel(is)  ludeo  Trev(e- 
rensi)  et  causam  vel  causas  ab  eo  habentibus  litteras  nostras  *) 
super  redditibus  annuis  decem  et  octo  carratarum  vini  de  villa 
nostra  Winningen  dandis  sibi  per  nos  venditis  confectas  dederi- 
mus  nostro  et  .  .  coniugis  nostre  ac  Cunradi  de  Losinch  militis 
et  Tylmanni  de  Rodemacra  armigeri  sigillis  sigillatas,  in  quibus 
quidem  litteris  adhuc  deficit  sigillum  Pauli  de  Eych  militis  ipsis 
adhuc  appendendum,  promisimus  et  in  hiis  scriptis  promittimus 
bona  fide  nos  procuraturos  et  effecturos,  quod  ipse  Paul(us)  ante 
instans  nativitatis  Christi  festum  dictas  litteras  suo  sigillo  proprio 
sigillabit.  Quod  si  factum  non  fuerit,  faciemus  ipsas  litteras  inno- 
vari  totaliter  et  sigillis  meliorum  aut  saltem  equivalencium  ad 
dicti  ludei  beneplacitum  sigillari.  2.  Alioquin  reverendus  in 
Christo  pater  dominus  noster  dominus  archiepiscopus  Trever(ensis) 
per  se  et  suos  bona  et  pignora  nostra  ubilibet  constituta  licenter 
invadere,    apprehendere    et    distrahere    pro    sue    voluntatis    bene- 

25» 


388  Nr.  578—581 

placito    libere    valeat,    donec    premissa   per    nos    efficaciter    com- 

pleantur.         In  cuius  rei  testimonium  sigillum  nostrum  presentibus 

est  appensum. 

Datum   die  quinta  mensis  decembr(is)   anno  domini  M'CCC- 

XXXVIII. 

1)  Ueberschr.:  Promissio,  quod  si  unus  non  sigillabit,  quod  alter  sigillet. 
1)  unbekannt. 

578.  Aschaffenburg  1338  DeMember  7. 
Henricus    Ersbischof  von    Mainz    an    die    cantores    sancti    Bartbolomei 

Frankenvordensis  et  sancti  Martini  Pingwensis  (Bingen)  und  den  plebanus 
sancte  Margarete  in  Gotha  ecclesiarum .'  befiehlt  ihnen  auf  die  Vorstellungen 
des  Meisters  Rudolfus  dictus  Lusse  seines  lieben  Getreuen,  dass  er,  obwohl 
seit  Jahren  zum  Stiftsherrn  in  der  ecciesia  sancte  Marie  Isenacensis  auf 
genommen,  immer  noch  keine  Pfründe  daselbst  besitze,  diese  dem  Rudolf  mit 
allen  geistlichen  Mitteln  zu  verschaffen.  Sua  nobis  devotus  —  D.  Asch(affen- 
burg)  VIP  id.  dec.  a.  dorn.  1338.  —  K  IQS ,  durchstrichen. 

579.  1338  Dezember  28. 
Abt  Rudolfus  und  der  Konvent  des  monasterium  Wadeg(assense)  (Wad- 
gassen) Prämonstratenserordens  setzen  dem  Trierer  Kleriker  Rudolfus  dictus 
Losse  dafür,  dass  er  ihr  Sachwalter  sein  will,  jährlich  ein  Schwein  und 
40  kleine  Thurnosen  aus,  lieferbar  zu  Weihnachten  und  zu  Johannes  des 
Täufers  Geburt  (Juni  24),  solange  ('tempore^  er  lebt,  in  Trier  wohnt  und  sie 
unterstützt.  Siegler:  die  Aussteller.  D.  a.  dorn.  1338.  in  die  Innocentu(m). 
—   K  200. 

580.  Aschaffenburg  1338  Dezember  30. 
An   alle  Getreuen  Christi   Heilmannus  Scolasticus   von  Asch(affenburg), 

Exekutor  des  Erzbischofs  Henricus  von  Mainz  und  des  Bischofs  Otto  von 
Würzburg,  urkundlich  (unbekannt)  dazu  bestellt  auf  Veranlassung  der  be- 
scheidenen Rudolfus  dictus  Losse  Stiftsherr  von  Aschaffenburg  und  Wnltherus 
Pfarrer  in  Sleytha  (Schieid),  die  mit  Zustimmung  der  beiden  Bischöfe  ihre 
Pfründen  austauschen  wollen,  versetzt,  nachdem  der  Priester  und  Vikar 
der  Aschaffenburger  Kirche  Cunradus  dictus  Spigel  als  Prokurator  R.s  und 
zugleich  für  W.  die  beiden  Pfründen  ihm  aufgelassen  und  die  Richtigkeit 
und  Rechtmässigkeit  des  Planes  eidesstattlich  versichert  hat,  mit  Zustimmung 
des  Henricus  Abt  von  Fulda  sowie  des  Dekans  und  Kapitels  von  Aschaffenburg, 
den  Kollatoren  der  beiden  Pfründen  in  S.  und  A.,  den  Konrad  Spigel  als  den 
Prokurator  R.s  von  A.  nach  S.,  den  W.  aber  von  S.  nach  A.  Noveritis  quod 
cum  —  Facta  est  hec  translacio  in  loco  capitulari  dicte  Asch(affenburgensis) 
ecclesie  sub  a.  dorn.  1338.  111°  kal.  ian.,  hoc  est  feria  quarta  ante  circumcisionem 
domini,  hora  infra  summam  missam.  Zeugen:  die  Stiftsherren  von  A.  für  das 
Kapitel,  lordanus  Cunr(adi)  plebanus  parrochialis  ecclesie  sancte  Marie 
Aschaffenburgensis,  Nycolaus  von  dem  Wasen,  Cunradus  de  Frideberg,  Brimo 
subcustos  lind  Henricus  de  Hersfeld  Vikare  der  Aschaffenburger  Kirche  sowie 
der  Kleriker  lohannes  de  Hersfeld(ia).  —  K  IQQ.  Dass  die  U.,  nach  dem 
Neujahrsstil  rechnend,  zu  1338  und  nicht  zu  1337  gehört,  erweist  der  Ver- 
gleich mit  Nrr.  572  und  589. 

581.  [1338  September— DesemberJ. 
Denkschrift  Rudolf  Losses  sugunsten  des  Reichskrieges 

gegen  Frankreich. 

K  14 J^).  Für  die  Einreihung  kommt  ausser  der  Erwähnung  des 
Sieges  Johanns  von  Chalons  über  Burgund  in  c.  10  (April  1336,  vgl.  Sievers 
144  f.),  namentlich  c.  1  in  Betracht.  Danach  war,  als  Losse  schrieb,  mindestens 
der  erste  im  Subsidienversprechen  König  Edwards  von  England  für  König 
Ludwig  vom  26.  August  1337  (Böhmer  Reichssachen  nr.  284)  ausbedungene 
Zahlungstermin ,  der  29.  September  1337,  längst  verstrichen.  Einen  weiteren 
Anhaltspunkt  gewährt,  dass  aus  L.s  Denkschrift  deutlich  die  Unzufriedenheit 
der  öffentlichen  Meinung  mit  der  unentschlossenen  Haltung  des  Kaisers 
spricht,  der  immer  wieder  zögerte,  das  englische  Offensivbündnis  in  die 
Tat    umzusetzen.      Ihren    Höhepunkt    erreichte    diese    Missstimmung    in    den 


I33S  Dezember  7  — Ende  3g9 

Jahren  1339  —  damals  legt  namentlich  das  Spottlied  Nr.  629  Zeugnis  von  ihr 
ab  —  und  1340  (vgl.  Johann  von  Winterthur  160  und  Mathias  von  Neuenburg 
211);  terminus  ante  quem  wäre  dann  der  Frankfurter  Reichstag  vom  August 
und  September  1340,  auf  dem  der  Kaiser  den  Rest  der  englischen  Sold- 
zahlung unter  dem  Vorwand  der  Fristversäumnis  zurückwies,  wodurch  er  sich 
doch  zugleich  ausdrücklich  von  dem  Bündnis  lossagte  (vgl.  namentlich 
Mathias  von  Neuenburg  211).  Aber  jene  öffentliche  Stimmung  setzte  schon 
früher  ein,  sobald  der  ausbedungene  Termin  für  den  Vormarsch  des  Kaisers 
(1337  November  30)  abgelaufen  war ;  sie  darf  mit  Johann  von  Viktring 
II  212  bereits  für  die  Zeit  nach  dem  Koblenzer  Reichstag  1338  angenommen 
werden  (wenn  F.  Schneider,  der  Herausgeber,  die  Nachricht  erst  auf  1340 
bezieht,  so  kann  ich  ihm  nicht  folgen).  Tatsächlich  dürfte  die  Denkschrift 
in  dieses  Jahr  gehören.  Denn  ihm  entstammen  auch  alle  anderen  gleich- 
händigen Einträge  in  derselben  Lage  der  Handschrift.  Ein  starker  stilistischer 
Anklang  an  den  Allianzvertrag  König  Edwards  mit  Erzbischof  Baldewin 
vom  6.  September  1338  (vgl.  unten  N.  l)  fällt  in  gleicher  Richtung  ins  Ge- 
wicht;  eben  damals  hatte  Lasse  ja  in  Koblenz  unmittelbare  Fühlung  mit  dem 
kaiserlichen  Hofe. 

1.  Supposito,  quod  Imperator  regis  Anglie  receperit  pecuniam, 
si  non  ierit  aut  saltem  [exercitum]^)  cum  vexillo  imperiali  decenter 
cum  aliis,  qui  dicti  regis  pecunie  habuerunt  participium,  non 
miserit '),  tunc  utique  ne  dum  ipse  sed  nacio  tota  Germanie 
presertim  apud  illos,  qui  huiusmodi  non  sunt  participes  pecunie, 
infamia  notabuntur  et  ipse  .  .  imperator  solum  proprie  burse 
replecioni  intendens  iudicabitur  manifeste.  Nee  quoad  hoc  sibi 
lapsus  termini  in  aliquo  poterit  suffragari,  cum  pecunie  dacio  et 
recepcio,  non  termini  prefixio  et  transicio"*)  sint  omnibus  manifeste. 
2.^)  Item,  si  non  ierit  nee  miserit,  cunctis  erit  ludibrio  non  solum 
vulgo  sed  etiam  personis  gravibus  et  nobilibus  palam  asserentibus: 
,Hic,  cum  haberet  pro  recuperandis  imperii  bonis  et  iuribus 
extraneorum  auxilium,  videlicet  regis  Anglie  personale  cum  suis 
gentibus  et  nichilominus  multos  per  regem  ipsum  stipendiatos, 
ipseque  imperator  pro  supportandis  levius  oneribus  negocii  huius- 
modi magnas  susceperit  pecunias,  se  movere  noluit;  ,spem  in  eo 
amplius  nonponamusi'  3.^)  Item  si  non  reputabitur  aggressor 
sed  deses,  per  consequens  per  Romanam  curiam  non  timebitur; 
et  si  non  timebitur,  nee  absolvetur,  cum  humilitas  et  inclinacio 
sibi  prodesse  non  valeant,  ut  ex  factis  preteritis  multis  constat. 
4.^)  Item  per  consequens  fient  partes  et  lige  contra  eum  et 
imperio  assistentes  et  eos,  qui  iam  cum  eo  sunt,  dividi  ab  eo  forte 
continget,  cum  nullius  recuperacionis  immo  nee  defensionis 
videantur    effectus.  5.^)    Item    fortitudo    et    assistentia    tales, 

quales  modo  habet,  quod  multum  advertendum  existit,  non 
poter[u]nt^)  de  cetero  ex  facili  aggregari.  Relinquitur  ergo,  quod 
imperatori  necessario  incumbit,  ut  se  ac  suam  potenciam  saltem 
in  tantum  moveat,  ut  amicis  imperii  treuge  ad  tempus  concedantur, 
que  sine  virium  mocione  optineri  non  possent.  Treugis  vero 
pendentibus  potentes  in  imperio  et  alias  acquirantur.  6.^)    Si 

ierit  aut  miserit  aut  saltem  se  ad  hoc  exhibuerit  et  per  vim  non 
steterit,  tunc  de  nobilitate  et  magnanimitate  laudabitur,  confidentia 
et  fides  de  ipso  apud  singulos  crescent  et  exaltabitur  nomen  eius. 
7.'')  Item  si  aliqualiter  prosperabitur,  per  curiam  utique  absol- 
vetur et  per  consequens  Romanum  imperium  recuperabitur  et 
universi  ad  eius  obedienciam  revertentur.         8.  Nee  est  imperatori 


390  ^'■-  582—83 

propter  paucitatem  sue  gentis  diffidenduin,  cum  nonnumquam  raulti 
per  paucos  victi  legantur,  tum  propter  imperii  iustitiam  et  regis 
Francie  iniurias  notorie  imperio  irrogatas,  tum  eciam,  quia  imperii 
statum  et  potentiam  naciones  singule  pertimescunt.  P.  *')  Item 
propter  expertam  et  valentem  imperii  miliciam,  que  non  curat 
matracia,  immo  ab  ea  nee  estivi  pulveres  nee  hyemis  glacies 
formidantur.  10.  Si  exempla  petantur,  Franci  pluries  a  solis 
Flandren(sibus)  victi  noscuntur.  Item  dominus  lohannes  de  Schalen 
contra  . .  ducem  Burgundie,  cui  regalis  adiutrix  fuit  potentia,  suam 
optinuit  voluntatem.  //.  Item  ad  victoriam  imperatoris  faciunt 
iniurie  per  .  .  reges  Francie  diversimode  perpetrate  et  primo  oc- 
cupacio  bonorum  et  iurium  imperii  notoria.  12.  Item  singulorum 
tam  in  regno   quam  in  imperio  sibi  vicinorum   oppressio  violenta. 

13.  Item  subditorum  suorum  ad  ipsum  regem  indevocio  insurgens 
ex    premissis    et    ab    exactionibus    nimiis    et    eciam    inconsuetis. 

14.  Item  decimarum  per  multas  regiones  Christianitatis  pro  terre 
sancte  subsidio  levacio  et  inbursacio.  15.  Item  Templariorum 
propter  suarum  opulenciam  possessionum,  ut  dicitur,  destructio  et 
combustio.  16.  Item  pecuniarum  imperii  a  . .  delatoribus 
earundem  ablacio  et  destructio.  17.  Si  ire  debeat,  requiratur 
rex,  ut  bona  imperii  cum  fructibus  restituat.  Si  dies  exhibuerit, 
restituat  bona  prius,  ut  supra,  aut  saltem  ad  manus  communes 
ponat,   cum  inpignorati  dies  non  soleant  acceptare. 

1)  Ueberschr. :  Motiva  per  me  facta,  quando  erat  in  dubio,  utrum 
L(udewicus)irevellet.  -f-  a)  fehlt.  +  a*)  K.  +  b)  Absats  in  K.  + 
c)   poterent. 

1)  %%l.  die  Urkunde  König  Edwards  für  Baldewin  vom  6.  September  1338 
(Günther  Illa  nr.  239):  Est  etiam  adiectum,  quod,  si  Serenissimus  primeps 
domnus  Romanorum  Imperator  contra   prcdictura  Philippam   —  —  in   proprla 

persona  non  ierit  vel  si    iverit  sed    postmodum  destitcrit, .Et   si  dictus 

domnus  imperator  suum  exercitum  cum  imperiali  vexillo  miserit, 
quod  t  u  n  c . 

582*.  [1338  nach  April]. 

Wilhelm  Ockams  Traktat  Inferius  describuntur  allegaciones.  JK  Z£0 
mit  der  Ueberschr.  von  Hii  8  Tractatus  Occain  pro  iuribus  imperii,  im  Register  II 
(fol.  124" — 125")  verzeichnet  mit  der  Angabe  Libeilus  editus,  ut  dicitur, 
in  curia  pro  iustificacione  processuum  Lud(ewici)  pro  imperiali  auctoritate 
qui  incipit  ,1.  d.  a.' ;  aus  dem  Cod.  palat.  679  der  Vatikan.  Bibliothek  in  Rom: 
R.  ScholB  Unbekannte  kirchenpolitische  Streitschriften  ans  der  Zeit  Ludwigs 
des  Bayern  II  (1914)  417—431  (hier  und  da  verkürzt),  vgl.  I  161—167.  Für 
eine  endgiltige  Ausgabe  bietet  K  den  weitans  reinsten  Text.  Die  bereits  von 
Scholz  angenommene  Verfasserschaft  Ockams  bestätigt  sich  hier.  Was  die 
Entstehiingszcit  betrifft,  so  ivird  der  Traktat  bereits  gegen  Ende  von  Fidem 
catholicam  (Nr.  522)  angekündigt:  Plures  quoque  alie  rationes  et  cause 
sunt,  ex  quibus  cernitur  evidenter,  quod  predicte  sententie  fuerunt  nee 
sunt  timende  nee  aliquatenus  observande.  Que  rationes  et  cause  in 
appellationibus  et  provocationibus  contra  adversantes  nobis  et  nos  et  imperium 
et  fidem  catholicam,  quam  sancta  Romana  tenet  ecciesia,  impug'nantes  solenniter 
interiectis  seorsim  explicantur,  quas  omnes  seriatim  presentibus  litteris 
explicare  prolixum  nimium  videretur.  Er  kann  also  schon  im  Mai  geschrieben 
sein.  Die  Nr.  583  kennt  ihn  in  der  bei  Nicolaus  Minorita  erhaltenen  Fassung 
(N.  I  Ol,  die  aber  wohl  erst  nachträglich  entstand.  Es  ist  demnach  nicht 
ausgeschlossen,  dass  er  erst  gegen  Ende  des  Jahres  fertig  wurde. 

583.  [1338  nach  Juli  16]. 

Offisiöse  Zusammen stelhwg  der  Rechte  des  Reiches  und 
der  gegen  sie  gerichteten  Einwände  der  kurialen  Partei. 


233S  nach  April— nach  Juli  16  391 

K  l66^) ;  aus  tier  Uaiidschrifl  Cod.  Vat.  400S  der  Sammlung  des 
Nicolaus  Miiiorita  in  der  vatikauischeti  Bibliothek  in  Rom :  Böhmer  Fontes 
IV  592 — 605  (N).  K  bietet  nicht  nur  die  bei  weitem  korrektere  Ueberlieferung 
sondern  auch  die  in  vielen  Punkten  ursprünglichere,  hier  und  da  kürzere 
(vgl.  I  N.  o),  meist  aber  vollständigere  Fassung  (vgl.  I  cc.  11  [N.  u'] ,  12  [N.  z'], 
II  cc.  2  [N.  V],  3  [N.  o'],  9  [NN.  k'k,  r'rj),  die  Nikolaus  verändert  hat,  so- 
weit er  sie  nicht  schon  verändert  vorfand.  —  Die  Entstehung  wird  durch  die 
Benutzung  der  Nrr.  522,  545  utid  des  Rhenser  Weistums  begrenzt.  Sie 
wegen  der  Nichtbenutzung  der  jüngeren  Gesetzgebung  von  1338  bestimmt 
noch  vor  den  August  zu  setzen,  geht  nicht  an.  Jedenfalls  gehört  sie  aber 
wie  die  ganze  Sammlung  des  Nikolaus  noch  demselben  Jahre  an. 

J.  Inferius")  describuntur*")  articuli  de  iuribus  imperii  et  prela- 
torum  ac  principum,  ad  quos  pertinet  electio'^)  imperatoris,  et  de 
iure  domini  Lud(owici)'')  imperatoris  et  in  quibus  factum  est  per 
pontifices*^)  et  sequaces  contra  ipsa  iura  indebite  et  iniuste. 
/.  Primus  articulus  est,  quod  tarn  de  iure  quam  ex  antiqua 
et  legitime  prescripta  ac  optenta  consuetudine,  que  pro  lege  ser- 
vanda est,  potestas  et  auctoritas  plena  eligendi  regem  et  impe- 
ratorem  Romanorum  pertinet  ad  archiepiscopos  et  principes  Ale- 
manie^)  ad  electionem  imperii  constitutos  a  tempore,  quo  Theutonicis*') 
regnum  Romane  ecclesie  concessum  est  (ut  de  ipsa  concessione  dicitur 
in  decretis  De  consecracione  distinctionis  v.  canone  ,In  die'  ')  et 
in  aliis  iuribus,  que  brevitatis  causa '^)  dimittuntur),  et  quod  ex  sola 
electione  ipsorum  .  .'')  arcbiepiscoporum  et  principum  electus  efficitur 
verus  rex  Romanorum  et  imperator  eciam  ante  quam  inungatur, 
consecretur  et  coronetur  a^)  papa'')  (ut  patet  per  id^),  quod  legi- 
tur  et  notatur  XXIII.  distinctionis  canone  ,Legimus'  ^)  in  textu  et 
gl(ossa)  ordinariaO  signata  super  verbo  .imperatorem'),  quia  im- 
perium  non  habetur  a  papa  sed  a  solo  deo  (XXIII.  questionis  canone 
,Quesitum' '))  et  utraque  potestas  tarn  imperialis  quam  pontificalis 
principaliter'')  et'')  inmediate  est  solum  a  deo  (in  Authentica 
Quomodo  oporteat  episcopos  et  ceteros  clericos  ad  ordinacionem ') 
perduci*)  in  principio)  et  ipse  potestates  a  deo  sunt  distincte,  quia*!^) 
una  scilicet  imperialis  est  solum  in  temporalibus,  alia  scilicet  ponti- 
ficalis est  solum  in  spiritualibus  (ut  probatur  XCVI.  distinctionis 
canone  ,Cum  ad  verum'  ^)  et  canone  ,In  scripturis'  *)  et  canone 
,Si  Imperator'')  et  in  Authentica  De  fide  instrumentorum"^)  et 
cautela  §  I  *)  et  X.  distinctionis  canone  .Quoniam'  ^)  in  textu  et 
glosa),  unde  in  temporalibus  non  potest')  appellari  ad  papam,  quia 
temporalia  ad  papam  non  pertinent  (ut  dicitur  Extra  De  appella- 
cionibus  capite  ,Si  duobus'  ^''))  nee  de  eis  papa  potest  iudicare  nee 
se  intromittere  (Extra  Qui  filii  sint  legitimi  capite  .Causam'  ")  et 
De  iudiciis  capite  ,Novit'  '*))  et  omnia  temporalia  sunt  imperatoris 
(Codicis  De  quadriennii  prescriptione  lege'')  ,Bene  a  Zenone' '*) 
et  FF.  Ad  legem  Rodiam  lege  ^Deprecacio' '*)  et  XXIII.')  questionis 
VIII.'')  canone  .Convenior' '")  et  VIII.  distinctionis  canone  iQuo 
iure'  *^  et  Authentica  iDe  consulibus' ")  in  fine  collumna  IIII.). 
Et  hie  articulus  eciam  in  allegacionibus  insertis  in  sentencia "")  per 
dominum")  imperatorem  prolata,  que  incipit  ,Lud(owicus)  quartus 
dei'')  gratia**)'  et  cetera'')'*)  plene  probatur  et  ostenditur  evi- 
denter"). 2.  Secundus  articulus  ad  idem  est  de  iure  et  antiqua 
consuetudine  imperii  approbata   fore   et  esse,  quod,  postquam  aliquis  a  prin- 


392  ^»--  •5<?3 

cipibus  electoribus  imperii  COncorditer  vel  a  majori  parte  «  eorundem  prin- 
cipum  *  pro  rege  Romanorura  est  electus,  non  indiget  nominacione,  apro- 
bacione,  confirmacione,  consensu  vel  auctoritate  sedis  apostolice  super  ad- 
ministracione  bonorum  et  iurium  imperii  sive  titulo  regio  assumendis  et  quod 
super  hüs  necessario'')  talis  electus  non  habet  recurrere  ad  sedem  eandem''), 
[sed]'^)quod  sie  habitum,  optentum  et  servatum  est  a  tempore,  de  cuius  prin- 
cipio  memoria  non  existit,  quod  electi  a  principibus  electoribus  imperii  con- 
corditer  vel  a  maiori  parte,  ut  supra,  sibi  titulum  regium  asumpserunt  ac 
bona  et  iura  imperii  administraverunt,  et  *  hoc  de  iure  et  consuetudine 
Heile*)  facere  potuerunt  et  poterunt  nuUa  aprobacione  vel  licencia  dicte  ) 
sedis  apostolice  super  hoc  habita  vel  optenta.  Et  hic  articulis  ostenditur 
evidenter  eciam  per  testimonium  et  diffinicionem  ac  dictum  omnium 
principum  electorum**)  imperii  et  omnium  fidelium  imperii  assi- 
stencium  in  eorum  tractatibus  et  consilio,  quod  sub  eorum  iura- 
mentis  imperio  prestitis  pronunciaverunt,  sentenciaverunt  et  diffi- 
nierunt  omnia  contenta  in  dicto  articulo  fore  vera,  sicut  constat 
per  publicum  instrumentum  '*).  3.    Tercius  articulus  est,    quod 

de  iure  et  antiqua  consuetudine  imperii  aprobata  iiie*")  censetur  in 
concordia  electus  ad  Imperium,  qui  a  maiori  parte  prmcipum,  ad  quos 
electio  pertinet,  est  electus.  4.  Quartus  articulus  est,  quod  ex 
consuetudine*')  antiquitus  observata  et  legitime  optenta  et  prescripta 
est,  quod  rex  et  imperator  Romanorum  eligitur  per  ipsos  principes 
in  opido  Frankenfort')  et  quod  electus  in  ipso")  loco  ab  ipsis"*)  electoribus 
sive  a  maiori  parte  eorum,  qui  in  die  ad  eligendum  prefixa  per  illum,  ad 
quem  pertinet  prefigere  huiusmodi  terminum  pro  ipsa  electione  facienda, 
ibidem  convenerunt,  est'')  censendus  et  censetur  et  habetur'')  ef*) 
haberi  debet  tamquam  in  »  concordia  electus  et  eidem  electo  debet  tan- 
quam  vero'')  regi  et  imperatori  obediri''')  *  ab  omnibus  Romano 
imperio  subiectlS.  Et  si  qui  *  ei  non  obedirent,  ipso  facto  sunt  omnibus, 
que  ab  ipso  imperio  tenent,  privandi  et  eciam  alias")  puniendi,  prout 
inobediencie  sive  delicti  enormitas  exegerif)  eorundem.  5.  Quin- 
tus  articulus  est,  quod  consuetudine  antiquitus  observata  et  legitime 
optenta  et  prescripta  obtentum  est^)  et  servatum^)  est,  quod 
taliter  electo  in  regem  Romanorum,  ut  dictum  est,  preberi  **)  et 
dari  debet  corona  regalis  sive  imperialis  in  opido  de  Aquisgrani, 
quandocunque  voluerit.  6.    SextuS   articuluS   est,    quod   ex**)   consue- 

tudine )  aprobata  atque  servata  n  tanto  tempore,  cuius  memoria  »  non  exi- 
stit, servatum  et  optentum  est,  quod,  si  Vota  principum,  ad  quos  dicta 
electio  pertinet,  *  dividantur  in  plures,  ita  quod  duo  in  discordia  eligantur, 
ille'')  electus  in  discordia,  cui  deus  in  prelio  victoriam  tribuerit*'), 
habetur  et  censetur  et  haberi  et  censeri  debet  pro  vero  rege  et 
imperatore  et  eidem  tanquam  vero  regi  et  imperatori  Romanorum 
debet  ab  omnibus  obediri  et  quod  ad  talem  sie  electum  in  dis- 
cordia pertinet  administracio^)  plena  dicti  regni  et  imperii. 
7.  Septimus  articulus  est,  quod  de*^)  iure  ac*"')  consuetudine  imperii 
hactenus  ob[serva]ta*^  )  legitime  et  inconcusse  servata  a  tantO  tempore, 
cuius  memoria  non  existit,  fuit  et  est,  quod  vacante  imperio  ad 
comitem  PalatinUm'')  *  pertinuit  et  pertinet  in  partibus  Alemanie**) 
ius  administrandi  iura  imperii  et  feoda  »  temporalia  conferendi  et  cetera  alia 
negocia  spectancia  ad  imperium  disponendi.         8.  Octavus  articulus 


1338  nach  Juli  16  393 

est  verum  ac  eciam')  notorium  et  manifestum  fore  et  esse  adeo*'), 
quod  nulla  possit  tergiversacione  negari  prefatum  dominum 
LudCowicum)*^')  per  principes  et  prelatos,  ad  quos  pertinebat  et 
pertinet  ius  et  potestas  ac*"')  auctoritas  eligendi  regem  Romanorum 
fuisse  et  electum'')  esse  legitime  in  regem  Romanorum  non'*) 
solum  a  maiori  parte  ipsorum  electorum''')  et  principum  sed  eciam 
a  duabus  partibus  ipSorum  et  in  dicto  loco  de  Frankenfort ')  ad  hoc  anti- 
quitus  deputato  et  in  die  ad  eligendum  prefixa  per  lllum,  qui  prefigere  potuit, 
propter  quod  eciam  secundum  iura  et  consuetudines  imperii  haberi  et 
censeri  debuit  electus  in  concordia.  9.  Nonus  articulus  est  verum, 
notorium  ac'')  manifestum  fore  et  esse,  quod  ipse  dominus  Ludo- 
vicus"*')  sie  '*)  electus  fuit  post  ipsam  electionem  debite  coronatUS  et 
inunctUS  )  in  dicto  )  opido  de  Aquisgrani  ad  coronandum  et  inungendum 
reges  Roraanorum  »  antiquitus  deputato  et  quod  secundum  consuetudines 
dicti  imperii  aprobatas,  que  pro  lege  servande  sunt,  debuit  eidem  domino 
Ludovico  tamquam  vero  regi  Romanorum  ab  omnibus  vasallis™)  et 
subiectlS  imperii  obediri  et  omagia  fidelitatis  et  iuramenta  ac  iura  imperii 
debuerunt"^)  eidem  integraliter  assignari.  10.  Decimus  articulus 
est,  quod,  licet  dicatur  nobilem  virum  dominum^)  Fridericum"') 
ducem  Austrie  fuisse  electum  in  regem  Romanorum,  tamen  verum"'), 
notorium  ac  manifestum  fuit  et  est,  quod  ipsa  electio*")  fuit  nulla 
ac  nullius  est  momenti  tum,  quia  non  fuit  facta  in  loco  debito  scilicet 
[de]'')  Frankenvort ')  et  per  consequens  de  iure  et  Secundum  consuetudines 
imperii  aprobatas,  que  pro  iure  servantur,  fuit  nulla,  tum  quia  non 
fuit  facta  in  termino  et^)  die  prefixa  ad  eligendum  per  eum,  ad  quem  spectabat 
ipsum  terminum  prefigere  et  per  consequens  fuit  nulla  secundum 
iura  »et  *  consuetudines  imperii  )  aprobatas,  que  pro  iure  servantur,  tum 
quia  fuit  facta  Solum  per  duoS  et  ex  )  intervallo  post  primam  electionem 
de  prefato  domino  Lud(owico)  non  solum  a  maiori  parte  sed  eciam 
a  duabus  partibus  electorum  factam,  ut  dictum  est^)  et  ideo  nulla 
fuif*)  et  nullum  ins  eidem  Friderico"')  tribuere  potuit  nee  electioni""') 
ipsius  domini  Lud(owici)  in  aliquo  derogavit  nee  potuit  modo  aliquo 
derogare.  Ex  quibus  patet  aperte,  quod  sepedictus  dominus  Lud(o- 
wicus)  potuit  legitime  administrare  omnia'')  iura  imperii  et  quod 
ad  ipsum  spectavit  et  pertinuit  et'*')  spectat  et  pertinet  ipsa  iura 
imperii  administrare  ac  per  consequens,  quod  ^*)  ipse  dominus 
Lud(owicuS  marchionatum  Brandenbur(gensem)''),  *  quem  vacantem  invenit 
et  ad  imperium  devolutum,  conferre  potuit  et  de  iure  ef")  licite 
contuUt  filio  SUO  primogenito  et  cetera  alia  *  facere,  que  ad  eiusdem  * 
imperii  regimen    pertinere    noscuniur.  //.    Undecimus")    articulus 

est  notorium  et  manifestum  fore,  ita  quod  nulla  potest  tergi- 
versacione negari,  quod  in  prelio,  quod  habuit  prefatus  dominus 
Lud(owicus)  cum  prefato  domino  Friderico  duce  Austrie,  deus 
per  suam  clemenciam  et  misericordiam  dedit  ac  tribuit  ipsi  domino 
Lud(ovvfico)  plenam  aC  plenissimam  victoriam  de  ipso  Friderico,  ita 
quod  ipsum  hostem  suum  devicit  et  conculcavit  perfecte,  unde  eciam 
ex  hoc  capite  patuit  et  patet,  quod  ipse  dominus  Lud(owicus) 
secundum  consuetudines  dicti  imperii  aprobatas  et  observatas  debuit 
et  debet  haberi  pro  vero  rege  et  imperatore  et  quod  ad  eum 
spectavit   et  pertinuit   et  spectat   et  pertinet   plena   administracio 


394  AV-  S83 

regni    et    imperii   sepedicti.  12.    Duodecimus^')   articulus   est 

verum''),  notorium  ac  manifestum  fore  et*"')  constare  per  legitima 
documenta,  quod  prefatus*')  dominus  Lud(owicus)  pro  defensione 
et  conservacione  dictorum  iurium  imperii  et  fidei  catholice,  quam 
sancta  mater  ecclesia  catholica  firmiter  hactenus  docuit,  tenuit  et 
docef),  tenet  et  credit  dudum  legitime  soUempniter  et  in  scriptis 
provocavit  et  appeliavit  contra-^')  lohannem,  qui  se  papam  XXII. 
asserebat,  ad*')  futurum  generale  concilium  »  in  loco  securo*^),  tuto 
et  congruo  congregandum  *  et  ad  sanctam  matrem  ecciesiara  catholicam, 
que  appellacio  fuit  predicto  lohanni  XXII.  intimata,  sive'^')  ad 
ipsius  noticiam  deducta,  prout  notorium  et  manifestum  est  et  constat 
etiam  p[er]**)  legitima  documenta'").  In  qua  appellacione  expri- 
muntur  dicta'^'')  iura  imperii  et  principum  electorum")  imperii  ac 
ipsius  domini  Lud(owiri)  et  exprimitur  fides  catholica,  quam  sancta 
mater  ecclesia  catholica  docet,  pro  cuius  defensione  et  exaltacione 
appeliavit  et  eciam  iuravit*')  ad  sancta  dei  ewangelia  tacto  libro  se 
credere  *  vera  esse  in  ipsa  appellacione  contenta  et  quod  pro  viribus 
prosequeretur  ea*^)  in  concilio  generali  congregando  in  loco  tuto  atque 
securo  ad  honorem  dei  *  et  sancte  matris  ecclesie  cathollce  ed  ad  sacri 
imperii  et  principum  et  devotorum  et*  )  vasallorum  ipsius  lunum  conser- 
vacionem,  defensionem  et  augmentum,  prout  hec  et  alia  in  ipsa 
appellacione  plenius  continentur.  13.  Plures  quoque  alie  provo- 
caciones  et  appellaciones  facte  fuerunt  et  sunt  pro  defensione 
fidei  catholice  et  iuris  imperii  et*)  dicti  domini'^'')  imperatoris, 
sicut  patet  per  publica  instrumenta  super  hiis  confecta,  de  quibus 
eciam  fit  mencio  in  superius  dicta  sentencia  per  dictum  dominum 
Lud(owicum)*'^)  in  Frankenfort")  prolata  et  publice  promulgata. 
14.  Insuper  prefati  principes  electores^^)  sacri  imperii  convene- 
runt*'*')  in  unum  et  promiserunl  unanimiter  defendere,  tueri  et 
manutenere  ius,  principatum  et  honorem,  quod"^)  et  quem  habent 
ab  imperio  et  in  electione  ipsius  imperii,  et  iura,  consuetudines 
et  libertates  ipsius  imperii  et  electorum  imperii,  prout  ab  antiquo 
in  ipsos  principes  electores  imperii  p[er]venerunt'')>  contra  omnem 
hominem  nullo  penitus  excluso  et  contra  omne  mandatum  a  quo- 
cunque  vel  quomodolibet'*'')  promulgatum,  ex  quo  mandato  imperium 
aut  ipsi  et*')  ceteri  principes  electores  possent  quomodolibet  infir- 
mari.  Et'*)  omnes  prescriptos  articulos  et  quemlibet  eorum 
singulariter  promiserunt  bona  fide  et  eciam  iuraverunt  ad  sancta 
dei  ewangelia  pro  se  et  suis  successoribus  inviolabiliter  et  firmiter 
observare  et  quod  in  contrarium  nullo  tempore  facient  vel  venient 
nee  ab  ipsis  aliquo  modo  discedent,  prout  hec  et  alia  plura  conti- 
nentur in  publicis  documentis  sive  litteris'^')  publicis  sigillis  ip- 
sorum  electorum  concorditer  sigillatis  et  publicatis"). 

//.  Et*)  quod'"*)  contra '')  dicta *■■)  iura  et  consuetudines  ac*^) 
libertates  imperii  et  prelatorum  ac'')  principum  electorum  imperii 
et  aliorum  principum  ac  fidelium  imperii  et  contra  ius  prefati 
domini  Lud(owici)*)  et  fidelium  ipsius  ac  imperii  factum  est') 
multipliciter,    prout   inferius   continetur.  /.    Primo   enim   facta 

sunt  infrascripta  statuta,  si  sie  dici  possunt,  videlicet^)  quoddam 
statutum,    si  statutum   dici  potest,    quod  positum  est**)  per**)  pre- 


1338  nach  Juli  16  395 

fatum")  dominum  lohannem  XXII.  in  libro,  qui  dicitur  ,Septimus', 
sub  titulo  De  iureiurando,  quod  statutum  incipit :  ,Romani  prin- 
cipes'  **),  item  quoddam  aliud  statutum,  si  sie  dici  potest,  positum 
in  eodem  libro  VII"  sub  titulo  De  sentencia  et  re  iudicata,  quod 
incipit  , Pastoralis  cura' '•''),  per  qua  statuta  immo  verius  destituta 
predicta  iura,  consuetudines  ac  libertates  imperii  et  prelatorum 
ac  principum  electorum  imperii  et  imperialis  dignitatis  preheemi- 
nencia  ac  potestas  et  auctoritas  subvertuntur  et  destruuntur  de 
facto,  sicut  ex  ipsorum  statutorum  inspectione  colligitur  evidenter. 
Et  per  ista  statuta  papa  sibi  de  facto  usurpat  auctoritatem  et 
iurisdictionem  in  temporalibus  et  super  totum  imperium  contra 
iura")  divina  et  contra  sacros  canones  et  sanctorum  patrum  de- 
creta  et  diffiniciones,  [sicut'')  in  sentencia  lata  per  dominum  Ludo- 
vicum  im.  Romanorum  imperatorem,  que  incipit  ,Ludovicus  quar- 
tus'  '*),  superius  est  probatum  et]  sicut  eciam  probatur  in  processi- 
bus  et  allegacionibus  ac^)  racionibus  factis  per'')  bone  memorie 
dominum  Henr(icum)  Romanorum  imperatorem  contra  dicta 
statuta  '*)  et  eciam  ex  aliis  multis  racionibus  et  iuribus,  que 
presentibus  inserere  nimis  foret  prolixum.  Que  quidem  statuta, 
si  sie  dici  possunt,  licet  fuerint')  primo  conpilata")  per  dominum 
dementem  quintum")  tempore  congregacionis  prelatorum  facte  in 
Vienna")"),  tarnen  fuerunt  suspensa  per'')  dominum  dementem 
una  cum  aliis  statutis  per  ipsum  tunc  conpilatisP),  sicut  de  ipsa 
suspensione  patuit  per  litteras  per  ipsum  dominum  dementem 
studio  Parisien(si)  transmissas  et  per*")  mundum  publice  divul- 
gatas'^)  et  postmodum  de  facto  fuerunt  per  dictum")  dominum 
lohannem  XXII.  aprobata  et  confirmata  contra*)  iura  divina  et 
canonicas  sanctiones,  sicut  de  ipsa  aprobacione  et  confirmacione 
eciam*)  patet  ex  prohemio,  quod  ipse  dominus  lohannes  fecit 
super  librum,  qui  iSeptimus'i)'  appellatur ''),  et  ex  pluribus  aliis, 
que  in  ipso  libro  VIP  continentur,  et  probari  ac'')  ostendi  possunt 
et  ad  presens  brevitatis  causa '')  dimittuntur.  2.  Secundo  pre- 
fatus'*)  dominus  lohannes  tanquam  inimicus  mortalis  imperii  et 
dignitatis  imperialis  et  omnium  fidelium  et  amicorum  imperii  volens 
ipsum  imperium  ac'')  dignitatem  imperialem  destruere  et  penitus 
anullare  de  facto  fecit  quoddam  aliud  statutum*"),  si  sie  dici 
potest,    in  quo  diffinit,    dicit  et  determinat  in  hec  verba:         ,Nos, 

ad   quem  v   special!   prerogativa   pertinet quia  malum   separat,   ut   iinica 

malicia  gravius  non  offendat:  *  Nulli  ergo  [omnino]  hominum  liceat") 
et  cetera.  Hec  verba  dicti  statuti  immo  verius  destituti  per 
mundum    sub    bulla    papali    publice'')    divulgati.  Quod    quidem 

statutum  si  tenet")  et  valet  et  eidem  statuto  et  gestis  statucntis 
ac  successoris  illud^)  aprobantis")  asentitur,  quod  absit,  sequitur 
manifeste,  quod  potestas  collata  principibus  Alemanie''')  eligendi 
regem  Romanorum  et  ius  ac'')  potestas  imperialis  evanuit  et  tota- 
liter  expiravit.  Nam  cum  provincia  Ytalie  conprehendit  Romam, 
que  capud''')  est  Ytalie,  Campaniam,  Lombardiam,  Tusciam, 
Äpuliam^'),  Calabriam,  Siciliam,  Venecias,  Aquileiam  et  plures 
provincias  in*)  numero  decem^')  et  septem,  prout*')  in  libro  con- 
ciliorum''')  legitur  et  habetur*'),  si  provincia  Ytalie  est  ab  imperio 


396  ^>•  583 

et  regno  Alemanie  totalitär  separata  et  divisa  ac'')  liberata,  prout 
dictum  statutum  asserit  et  decernit,  sequitur,  quod  aliquis  a 
tempore  dicti  statuti  citra  electus  sive  eligendus  per  principes 
Alemanie  non  erit  nee  dici*^')  aut  censeri  unquam'')  poterit  rex 
Romanorum  sed*^')  nee  rex  Alemanie,  quia  principibus  predictis 
non  est  concessa  potestas  eligendi  in  speciali  regem  Alemanie 
sed  solum  regem  Romanorum.  Item  eciam  ipse  electus  in  regem 
Romanorum  in  Francia  et  in  provinciis,  que  sub  Francia  deti- 
nentur,  nuUam  habebit  secundum  ipsum  statutum  penitus  potestatem 
nee  auctoritatem  et  sie  talis  electus  erit  sine  regno  et  si  talis 
coronetur,  erit  sicut*)  statua  coronata  nullum  Habens  regimen 
neque  regnum.  Ex  predicto '^'^)  eciam*)  statuto,  si  tenet"),  quod 
absit,  sequitur  manifeste  eadem  racione,  quod  papa  potest  omnes 
reges  temporales  et  in  temporalibus  evellere,  destruere  et  amovere 
et"'")  alios  pro  libito  voluntatis  instituere  et  ordinäre,  quod  dicere 
vel  sentire  est  erroneum  penitus  et  absurdum  et  omni  iuri  tarn 
divino  quam  humano  penitus  contradicit,  prout  eciam")  in  alle- 
gacionibus  super  hiis  factis  probatur  et  ostenditur  evidenter,  que 
hie")   brevitatis   causa    dimittuntur.  3.    Tercio    contra'')   dicta 

iura  et  consuetudines  ac  libertates  imperii  et  prelatorum  ac"*) 
principum  electorum  imperii  et  contra  fidem,  quam  sancta  Romana 
catholica  et  apostolica  ecclesia  firmiter  tenet,  credit  et  docet, 
prefatus«')  dominus  Johannes  XXII.  fecit'')  quoddam  aliud  statutum, 
quod  incipit  jQuia  vir  reprobus' ''*)  et**)  cetera*).  In  quo  statuto, 
si  sie  dici  potest,  asserit  et  pronunciat,  quod  dominus  noster  lesus 
Christus,  in  quantum  fuit")  homo  viator,  habuit  proprietatem  et 
dominium  omnium  rerum  temporalium  huius  mundi  et  quod  ipse 
fuit  rex  et  universalis  dominus')  omnium  regnorum'')  et  rex 
temporalium  huius  mundi.  Et  asserit,  quod  totus  ille  psalmus, 
qui")  incipit")  .Eructavit'*^),  intelligitur  de  Christo  rege  et  domino 
in  temporalibus  et  de  ecclesia  sponsa  eius,  cui')  tale")  regnum 
universale  omnium  rerum  et")  temporalium  intelligit  et  insinuat 
a  Christo  fore  commissum.  Ex  quibus  et  eciam  ex*)  hiis,  que 
in  precedenti  statuto  dicuntur,  et  aliis  ipsius")  lohannis  actis  et 
gestis  sequitur,  quod  papa,  qui°')  secundum  ipsum  lohannem  tam 
in  temporalibus  quam  in  spiritualibus  est  universalis  Christi 
vicarius  in  terris,  habet  et  potest  ordinäre  et  disponere  tarn  de 
regno  Romanorum p')  quam  de  omnibus  regnis  et  principatibus  ac 
dominus  temporalibus  huius  mundi  et*)  ea  dare  et  conferre,  quibus 
placuerit,  et  ab  eis  ea  aufferre,  cum  voluerit,  et  quod  translacio, 
collacio  et  disposicio  omnium  regnorum  et  dominiorum  temporalium 
huius  mundi  est  immediate  in  potestate  Romani  pontificis,  quia,  si 
regnum,  quod  Christus  recommendavit  apostolis  dicens  Luce  XXII.  '*') : 
.Ego  dispono  vobis  regnum,  sicut  disposiiil  michi  pater'  et  cetera  ),  fuit 
temporale,  sicut  dictus  lohannes  sentit,  docet  et  credit,  ergo 
secundum  eum  papa,  qui  est  Christi  vicarius,  habet  dictam 
potestatem  ordinandi  et  disponendi  de  regnis  et  de  dominus 
temporalibus,  prout  vult,  sicut  eciam  ex  hiis,  que  dicit  tam  in  hoc 
quam  in  precedenti  statuto,  insinuat  evidenter.  Que  quidem  dicta 
non    solum  sunt  contra   ius  imperii  et  contra   imperialem  auctori- 


1338  nach  Juli  16  397 

tatem  ef')  potestatem  plenissimam,  que  est  in  temporalibus  et 
super  omnia  regna  huius  mundi  et  est  immediate  a  solo^)  deo  et 
non  a  papa.  Et  per  ipsa  dicta*)  erronea  papa  usurpat  sibi*') 
potestatem  in  temporalibus  omnibus,  que  solum  est  in  spiritualibus, 
ut  superius  est  ostensum.  Sed  eciam  ipsa  dicta'')  et  scripta  ipsius") 
dominilohannisadversantur  manifeste  fidei  etdoctrine  Christi  dicentis 
lohannis  XVIII.:  .Regnum  meum  non  est  de  hoc  mundo'**)  et  cetera 
et  in  plures  errores  dampnatos  incidunt  sive  cum  ipsis  erroribus 
habent  caudam  colligatam,  sicut  hec  plene  probantur"')  et  osten- 
duntur  in  appellacionibus  interpositis  contra  dicta^')  et  asserciones 
ipsius  domini  lohannis  ^^')**),  in  quibus  appellacionibus  plene*) 
respondetur  ad  omnia,  que  per  dictum ''')  lohannem  adducuntur  ad 
dicta  sua  probanda,  que  hie  brevitatis  causa  "■)  dimittuntur. 
4.  Quarto  dictus  lohannes  XXII"*,  contra  predicta*)  iura^'),  consue- 
tudines  ac  libertates  imperii  ac'')  principum  electorum  imperii  et 
contra  ius  predicti^')  domini  Lud(owici)  fecit  et  dixit  in  eo,  quod 
ipse  dominus  lohannes  electionem  de  ipso  domino  Lud(owico)  in 
opido**)  Frankenfort'''')  non  solum  a  maiori  parte  immo  eciam  a 
duabus  partibus  electorum  et  in  die  ad  eligendum  prefixa  per 
illum,  qui  prefigere  potuit,  legitime '^'^)  factam  dixit,  asseruit  et 
iudicavit  in  discordia  celebratam  et  ipsum  dominum  Lud(owicum) 
non  intrasse  per  ostium  sed  »  aliunde,  ad'^'')  regimen  imperii  et 
regni  Romani  sibi  nomen  et  titulura  regium  usurpasse**),  quia,  Ut  dixit  et 
asseruit,  non  licebat  sibi  dictum'')  nomen  veH)  titulum  regium 
assumere,  antequam  foret  eius  electio  per  sedem  apostolicam  approbata, 
prout  in  ipsius  domini  lohannis  scriptis  ac")  litteris  ac'')  processi- 
bus  publicatis  per  mundum*')  continetur  aperte.  5.  Quinte 
fecit  contra  dicta  iura  et  consuetudines  imperii  et  contra  ius  pre- 
fati  domini*)  Lud(owici)  ex  eo,  quod,  licet  ipse  dominus  Lud(owicus) 
fuerit,  ut*^^)  dictum  est,  legitime  electus  et  postmodum  in  dicto 
opido"*)  Aquisgrani  debito  modo  fuerit  inunctus  et  coronatus  in 
regem  Romanorum'''')  secundum  dictas*)  consuetudines  aprobatas, 
tamen  ipse  dominus  lohannes  in  suis  litteris  et  scriptis  per  mundum 
publice  divulgatis")  dixit,  pronunciavit  et  iudicavit  de  facto,  quod 
adhuc  vacabat ")  imperium  et  quod  ipsius  imperii  regimen  ad 
ipsum  lohannem  sive'*'')  sedem  apostolicam  pertinebat,  asserens, 
quod  prefatus  dominus  Lud(owicus)  non  poterat  iura  imperii  ad- 
ministrare  et  quod  ipse  marchionatum  Brandeburgen(sem),  quem  filio 
suo  primogenito  contuierat,  et  cetera,  que  fecerat  tanquam  rex 
Romanorum,  conferre  ac  facere  nuUatenus  potuerat").  Insuper 
ipse  lohannes  in  dictis  suis  litteris  et  processibus  immo  verius 
excessibus  mandavit  omnibus  tarn  secularibus  quam  ecclesiasticis  per- 
sonis  in  virtute  »  obediencie  et  sub  penis""")  excoramunicacionis  in  personas 
et  interdicti  in  terras  eorum  nee  non  Sub  peniS  privacionis  privilegiorum 
quorumcunque  apostolicorum  et  imperialium  ac  feodorura,  que  ab  ecclesia  vel 
imperio  optinent,  districtius  inhibeudo  eis,  ne  predicto"'')  Lud(owico)  in  pre- 
missis  vel  aliis  regimen  regni  seu"")  imperii  tangentibus  tamquam  regi  seu 
in  regem  Romanorum  electo  obedirent,  parerent  seu  intenderent  quodque 
eidem  Lud(owico)  non  preberent  auiilium,  consilium,  vel  favorem  in  ali- 
quibus  spectantibus   ad  regimen    prelibatum^P).      Et   eciam   in   ipsis   suis 


398  Nr.  583 

scriptis  et  litteris  ac  processibus**)  dixit  et  iudicavit,  quod  ad 
comitem  Palatinumi'')  in  aliquo'')  casu  nullatenus  pertinebat  ad- 
ministracio  vacantis")  imperii  sed  solum  ad  sedem  apostolicam 
ipsa  administracio  pertinebat  et  ob  hoc  ipse  dominus  Johannes  de 
facto  vicarios  suos  fecit  et  constituit  in  Alemania,  qui  pro  ipso 
Johanne  omnia  iura  dicti  regni  et  imperii  administrarent,  et  sie 
ipsum  imperium  et  iura  imperiaiia  sibi  ipsi  usurpare'"'')  conatus 
est  et  de  facto,  quantum  potuit,  usurpavit  contra  iura  divina  et 
humana  et  contra  consuetudines  approbatas  et  contra  iura  et 
libertates  dicti  imperii  et  prelatorum  ac  principum  electorum  im- 
perii et  in  preiudicium  dicti  comitis  Palatini''^)  et  aliorum  fideh'um 
imperii    preiibati.  6.    Sexto    prefatus    dominus   Johannes    fecit 

quoddam  aliud  statutam  contra  appellacionem,  quam,  ut  superius 
dictum  est,  prefatus  dominus  Lud(owicus)  fecit  et  interposuit  pro 
defensione  iurium  imperii  et  fidei  cathoh'ce  et  veritatis,  quam 
sancta  Romana  ecclesia  catholica  et  apostolica  docet  et  tradit  in 
decretali  ^Exit^"*)  qui*)  seminat*)'  posita  Extra  De  verborum 
significacione  ")*").  Quod  statutum,  si  sie  dici  potest,  per  ipsum 
dominum  lohannem  de*)  facto")  et")  contra  veritatem  factum 
incipit""):  ,Quia  quorundam  mentes' "),  in  quo  statuto  erroneo  ipse 
dominus  Johannes  de  facto  pronunciavit  omnes  illos  et  singulos, 
qui  dictam  appellacionem  interposuerunt  sive  qui  talia,  ut  in  ipso 
libello  continentur,  dixerunt  sive  scripserunt  seu  eos  instruxerunt 
in  talibus  et,  ut  contenta  in  ipso  libello  facerent,  docuerunt  in- 
dampnatam  heresin  incidisse  ac  ut  hereticos")  evitandos.  In  quo 
statuto  iQuia  quorundam'  ipse  dominus  Johannes  plures  hereses 
contra  fidem  et  veritatem,  quam  sancta  Romana  ecclesia  tenet, 
dogmatizat  aperte,  prout  in  appellacionibus  factis  contra  dictum ^'^■) 
statutum   ostenditur   evidenter.  7.    Septimo   idem"'*)    dominus 

Johannes  in  speciali  pronunciavit  et  iudicavit  de  facto  ipsum  domi- 
num Lud(owicum)  hereticum^'),  scismaticum  ipsumque^^)  de  heresi 
et  scismate  contra  deum")  et*)  fidem  catholicam  condempnavit*') 
et  in  omnes  illos,  qui  eidem  domino  Lud(owico)  aut  conplicibus, 
fautoribus,  ministris  vel  .  .*)  officialibus  suis  quocunque  nomine 
censerentur,  parerent  in  aliquo  vel  eciam  intenderent  vel  eos 
seu°°)  aliquem  eorum  reciperent  vel  admitterent  aut  de*)  fructibus 
vel  proventibus  quibuscunque  ad  reg[num]-'^')  Romanorum '''')  vel 
imperium  spectantibus  responderent  vel  alias  eis  inpenderent 
auxilium^^)  vel'')  favorem  directe  vel  indirecte,  publice  vel  occulte 
in  singulares  personas,  cuiuscunque  forent")  preheminencie,  condi- 
cionis,  dignitatis  vel  Status  ecclesiastici  vel  mundani,  excommuni- 
cacionis  et  in*)  universitates  interdicti  sententias  promulgavit  de 
facto  et  comminatus  fuit  se  eciam'')  contra  patriarchas,  archiepi- 
scopos  et  episcopos,  si  contra  facere  presumerent,  ad  privacionem 
dignitatum  et  prelaturarum  ipsorum  et  ad  alias  spirituales  et 
temporales  penas  et  sentencias  infligendas  eisdem  absque  monicione 
et  citacione  alia  processurum,  quociens  sibi  videretur,  prout  in 
litteris  et  processibus  per  ipsum  dominum*)  Johannem  super  hiis 
factis  *')  plenius  continetur.  Qui  quidem  omnes  processus,  asser- 
ciones,  pronunciaciones  et  littere  ac  omnia  et  singula,  [que]*'*)  per 


1338  nach  Juli  16  399 

ipsum  lohannem  gesta  et  attemptata  fuisse  dicuntur,  fuerunt  et 
sunt  nulli*)  et*)  nuUa  ef^'*)  nullius  valoris  et  momenti  nee  aliquo 
modo  timendi  nee  servandi  nee  timenda  nee  aliqualiter*)  obser- 
vanda "'•'),  quin"^'*^)  immo  ex  ipsis  sequitur  manifeste,  quod  ipse 
lohannes  predicta  faciendo  et  diffinita  in  predicta  decretali  ,Exit^^) 
qui")  seminaf)''*)  heretica  iudicando  se  ipsum  proprio  iudicio  de 
heresi  iudicavit,  cum  diffinita  in  ipsa°)  decretali '*''')  prius  aprobavit 
et  in  pluribus  suis")  statutis  plurimum  commendavil,  prout  in 
appellacionibus  factis  contra  dictos  processus  immo'')  verius*) 
excessus'')  dicti  lohannis  et  in  allegacionibus  factis  plenissime 
ostenditur  et  probatur.  8.    Octavo  prefatus  dominus  lohannes 

nitens  ad  exterminium^''')  imperii  et*)  omnium*)  fidelium*)  im- 
perii*)  de  facto  per  guerras  graves  et  intollerabiles  et  per  in- 
cendia  ac'')  depopulaciones  et  eciam  per  circumvenciones  et 
fraudes  conatus  est  destruere  et  delere  fideles  imperii  et*)  eos*) 
subicere  faucibus  inimicorum  suorum,  quos  filios''*)  ecclesie  nomi- 
nabat  et  ipsis  fidelibus  imperii,  qui  se  defendebant,  crimen  heresis 
sive*)  fautorie*)  heresis*)  falso  et  perperam  inponebat,  prout 
predicta  sunt  adeo  notoria  et  manifesta,  quod  nulla  possunt  tergi- 
versacione  negari*^'^)  et  eciam  in  appellacione  per  dictum  dominum 
Lud(owicum)    interposita     continentur '^''').  9.    Nono     predicti 

lohannis  successor  dictus'')  Benedictus  papa  XII.  supradictos  Pro- 
cessus immo  verius  excessus  factos  contra  imperium  et  imperiales*) 
et*)  contra  prefatum  dominum  Lud(owicum)  de''''^)  facto  aprobans 
ipsum  dominum  Lud(owicum)  pluries''')  et*)  frequenter*)  publice*) 
denunciavit™'™)  ac  pronunciavit,  asseruit  et  dixit  et  denunciari  ac 
pronunciari  fecit"'")  excommunicatum,  hereticum  et  scismaticum 
ac  de  heresi  et  scismate  condempnatum  et  in  discordia  electum 
fuisse  ac  omni  iure,  si  quod  ex  ipsa  electione  in  regno  vel  imperio 
Romanorum  sibi  esset  quomodolibet  acquisitum,  fuisse  et  esse  pri- 
vatum et  omnes  illos,  qui  prefato"'")  Lud(owico)  aut  complicibus, 
fautoribus^')»  ministris*^'*)  et  .  .*)  officialibus  suis  quocunque  modo 
parerent  in  aliquo  vel  intenderent  vel  eos  aut  aliquem  eorum 
reciperent  vel  admitterent  aut  de  fructibus  seu  proventibus  quibus- 
cunque  ad  regnum^'^)  Romanorum  velP'P)  imperium  spectantibus 
responderent  et  alias  eis  impenderent  super  hiis  auxilium,  con- 
silium  vel"^)  favorem  directe  vel  indirecte,  cuiuscunque  Status  vel 
preheminencie  aut  condicionis  ecclesiastici  vel'^'^)  mundani  existe- 
rent,  dixit  et  pronunciavit  excommunicatos  et  publice  per  mundum 
et  diversa  regna  mandavit  et  fecit  prefatum  dominum  Lud(owicum) 
et  omnes  prebentes  sibi*)  auxilium''^)  vel'')  favorem,  ut*)  dictum 
est,  denunciari  ef'*")  publicari  excommunicatos  et  dictas  penas  et 
sententias  per  dictum  lohannem  contra  eos  prolatas  incurrisse. 
Et  eciam  in  suis  litteris,  quas  in  Al[e]mania[m]^'*)  destinavit  **), 
asseruit  et  dixit  dominum  Lud(owicum)  in  imperio  nichil  iuris 
habere  et  ipsum  fore  et  esse  violentum  occupatorem  dicti  regni''') 
et  per  ecclesiam  privatum  esse  dicto"'")  regno  et  imperio  et 
mandavit  districte  omnibus  per  suas  litteras  precipiendo,  quod 
nullus  obediret  ipsi  Lud(owico)  nee  aliis  eins  sequacibus,  quos 
asserebat    fore    scismaticos^'^)   et    hereticos   et  multos  induxit '*''"') 


400  ^f"-  583—84 

et  inpulit  de  facto  ad  iurandum,  quod  ipsis  non  obedirent  nee 
parerent  in"'")  aliquo  et  eciam  mandavit  districte  precipiendo, 
quod  nuUus  alicui  alteri  tamquam  administratori  imperii  obedirent 
vel  parerent  nisi  primo  foret  per  ecclesiam  aprobatus.  Insuper 
idem  Benedictus  in  suis  litteris  in  Alemania[m] '*''')  destinatis  falso 
asseruit  et  dixit  dominum  Henr(icum)y'y)  archiepiscopum")  Ma- 
gunt(inum)  et  canonicos  ecclesie  Moguntine  ^'^)  fuisse  et  esse 
periuros  et  excommunicacionis  sentencias  incurrisse  ex  eo,  ut  dixit, 
quia  prefato°'°)  Lud(owico)  fecerat  homagium  et  eidem  fidelitatis 
prestiterant*'*')  iuramentum  et  quia  eidem  participaverant  ipsos- 
que ''''''  .  .*)  archiepiscopum  et  canonicos  ob  hoc  eciam  personaliter 
citari  mandavit,  ut  infra  certum  terminum  se  apostolico  conspectui 
personaliter  presentarent,  prout  hec  et  alia  in  ipsius  Benedicti 
litteris*^)  continentur.  Qui  quidem  processus  facti  per  ipsum 
Benedictum  fuerunt  et  sunt  nulli  et^'*)  nullius  valoris  et  momenti 
et  nullatenus  timendi'^''^')  nee  servandi,  prout  in  processibus  et 
in*)  allegacionibus  super  hiis  factis  ostenditur  manifeste'*''^'). 
10.  Decimo  idem  Benedictus  per  diversos  dolos  et  multas  fraudes 
conatus  est,  quantum  potuit,  sepedictum  dominum  Lud(owicum) 
inducere,  ut  dictis  suis  et  predecessoris  sui  processibus  ac  statutis 
contra  Imperium  et  electores  imperii  ac  ipsum  dominum  Lud(o- 
wicum)  de  facto  prolatis  asentiret  et  ut  ipse  dominus  Lud(owicus) 
predictise'e')  regno  et  imperio  renunciaret")  totaliter. 
I)  ohne  Randbemerkung;  im  Register  /ol.  125":  Articuli,  in  quibus  fit  iniuria 
imperio  et  principibus:  .Inferius  describuntiir  articuli  de  iuribus'.  +  a)  Sub- 
sequenter  N.  -\-  b)  ponunturA^,  add.  et  describuntur  nach  articuli. 
-\-  c)  nach  dem  folgenden  Wort  N.  -\-  d)  IUI.  add.  N.  -f  e)  nonnuUos 
s  u  ra  m  o  s  pont.  statt  pont.  et  sequaces  N. 

I.  a)  Alamanie  iV.  -f-  b)  Theuthonicis  N.  +  c)  gracia  N.  +  d)  fehlt  N. 
+  e)  illud  ^.  +  f)  ordinem  iV.  -|-  g)  quod  ?*^  +  h)  manuscriptorum  N. 
j-  i)  posset  N.  4-  k)  q.  1.  N.  +  1)  XIII.  N.  +  m)  precedenti  add.  X., 
weil  Nr.  522  in  der  Sammlung  des  Nicolaus  Minorita  vorhergeht.  -\-  n) 
Ludovicura  IUI.  Romanorum  add.  N.  -\-  o)  et  eciam  in  alle- 
gacionibus factis  per  plures  magistros  in  Sacra  pagina  et 
app  r  oba  tis")  plenius  continetur  add.  2s'.  -\-  p)  merito  X;  so  auch 
in  einer  Ueberlieferung  des  Weistums.  +  q)  apostolicam  N.  +  r)  et  K.  + 
s)  nach  dem  folgenden  Worte  N.  +  t)  Franchenv.  N.  -\-  u)  diclo  N.  +  v) 
ab  omne  subi.  Rom.  imp.  obed.  statt  ob.  —  subi.  N.  -\-  w)  aliter  N.  -\-  i) 
exigerit  iS^.  +  y)  nach  observatum  A'!  -)-  z)  observatura  X.  -y-  a')  prebuerit 
N.  +  b')  et  X.  +  c')  X  (wie  Vorlage) ;  obtenta  A'.  +  d')  Palentinum  X. 
+  e')  Alamannie  X.  +  f)  tenetur  X.  -f  g')  a  deo  X.  -\-  h')  IUI.  add.  X. 
-j-  i')  nach  legitime  ergänzt  X.  -{■  k')  prelatorum  X.  -|-  1')  inmissus  X.  -)- 
m')  vassallis  X;  vasalis  K.  +  n')  Freder.  X.  -f  o')  et  add.  X.  +  p')  in  K. 
-\-  q')  in  add.  X.  -\-  r')  electione  X.  -\-  s')  ac  X.  -\-  t')  Brandeburgensem  X. 
-|-  u')  der  ganze  Artikel  il  fehlt  in  X.  -f-  v')  Undecimus  X.  -\-  w') 
prescriptus  X.  +  x')  tradidit  statt  docet  —  credit  X.  +-  y')  dominum 
add.  X.  -\-  z')sive  —  documenta/e/i//iV.  +  aa)  pro  K.  -|-  bb)  iura 
dict  i  statt  dicta  iura  X.  +  cc)  d  i  c  t  i  add.  X.  -\-  dd)  L  u  d  o  v  i  c  i  X.  +  ee) 
imperatoremAT.  -j-  ff)  Francbenfort  A'.  -\-  gg)  nach  imperii  X.  -\-  hh) 
fuerunt  AT.  -4-  ii)  proven.  K.  -\-  kk)  quolibet  X. 

IL  a)  fehlt  X.  +  b)  vero  add.  X.  +  c)  predicta  A'.  +  d)  et  A'  -f-  e) 
imperatoris  legitimi  add.  X.  -j-  f)  per  dominum  lohannem  XXII. 
et  Benedictum  XII.  add.  X.  -)-  g)  u t  X.  +  h)  fehlt  (aber  von  Böhmer 
ergänzt)  X.  -+-  i)  sicut  —  probatum  et  fehlt  K.  +  k)  pro  A.  -t-  1)  fuerunt  X. 
+  m)  conpillata  A^;  vgl.  Note  p.  +  n)  V.  X.  -\-  o)  Viena  X.  -\-  p)  aus 
conpillatis  korr.  X.  -f  q)  VII.  X.  +  r)  gracia  A^.  -j-  s)  ipse  jV.  -f  **) 
fehlt  K.  -|-  t)  ei  add.  X.  -\-  u)  tenetur  A^  -f  v)  illius  X.  -\-  w)  probantis 


1338  nach  Juli  16  40t 

N.  -{■  x)  nach  dem  folgenden  Wort  N.  +  y)  Apul.  —  Aquileiara  fehlt  N. 
+  z)  septemdecim  statt  dec.  —  sept.  N.  -j-  a')  eciam  add.  N.  -f-  b')  con- 
silioriira  N.  -j-  c')  potest  add.  N.  -j-  d')  nunquam  N.  -f-  e')sed  —  regem 
Rovaa.noT\xm  fehlt  N.  +  e'*)  ac  ^.  +  f)  diclo -ATi  +  g')  prescriptus  A'. 
+  h')  nach  aliud  N.  -\-  i')  u  t  i  1  i  s ,  hac/j  dominus,  N ;  vgl.  N,  a.  -\-  k') 
reriim  statt  regnorum  et  rex  N.  -\-  1')  ecclesie  add.  K.  +  m')  utile 
dominium  statt  tale  —  omnium  N.  -\-  n')  domini  add.  A^.  -j~  o')  q  u  i  — 
potest  fehlt  N  fpotest  ergänzt).  -\-  p')  Romano  N.  -}-  q')  XII.  Ä''.  +  r') 
eius  add.  N.   -j-   s')  oranem  add.  N.   -\-   t')  scr.  et  dicta  statt  d.  et  scr.  N. 

+   u')  est.  et  prob,  statt  pr.  et  ost.  iVl    +    v')  dictam N.    +    w')  XXII. 

add.  N.  -j-  x')  dominum  nrfrf.  N.  +  y')  e  t  arfrf.  A^.  +  z')  prefati  AT.  + 
aa)  d  e  add.  xV.  +  bb)  Kranchenvort  N.  +  cc)  legitim  a  m  A.  +  dd)  eius  A. 
+  ee)  usurpare  N.  -f-  ff)  litterisque  statt  ac  litt.  N.  +  gg)  fuit  AT.  4- 
hh)  Romanum  A^.  +  ü)  vacav  i  t  A^.  +  kk)  ad  add.  N.  -j-  11)  potuit  A^.  + 
mm)  pena,  nach  excomm.,  N.  -\-  nn)  domino  add.  N.  -\-  oo)  vel  A^.  + 
pp)  imperii  prelibati  N.  +  qq)  Palent.  A'!  +  rr)  nach  con.  est  A^.  + 
ss)  Exiit  A'^  +  tt)  libro  VI.  add.  N.  -\-  un)  quod  ine.  A^.  +  vv)  ip- 
s  u  m  A^.  -("  ww)  prefatusAT.  -j-  xx)  ipsum  q  u  oque  A^.  -|-  yy)  regimen  K. 
+  zz)  consilium  add.  N.  -\-  a'a)  fehlt  que  K,  per  N.  -\-  b'b)  servanda 
A^.  -|-  c'c)  quod  A^.  +  d'd)  Exiit  add.  N.  +  e'e)  extremum  N.  +  ff)  fi- 
del es  A^.  +  g'g)  celari  A^.  +  h'h)  continetur  A'.  +  i'i)  dominus  N.  + 
k'k)  de  —  d  o  m.  Lud.  fehlt  N  (vgl.  M  n'n).  -}-  l'l)  plures  N.  +  m'm) 
pronunc.  ac  denunc.  statt  den.  —  pron.  N.  +  n'n)  danach  dominum  Ludo- 
vicum  ergänzt  von  Böhmer  N  (vgl.  N.  k'k).  -f-  o'o)  domino  add.  N.  -\- 
p'p)  s  e  u  A'.  -|-  q'q)  vel  —  publice  fe  h  It  N.  -{-  r'r)  et  —  contra  eos 
fehlt  N.  4-  s's)  Alamania  K.  -f-  t't)  imperii  A^.  +  u'u)  de  A^.  +  v'v) 
heret.  et  scism.  statt  sc.  —  her.  A^.  +  w'w)  impul.  et  ind.  statt  ind.  inp.  N. 
-p  x'x)  in  al.  vor  obed.  nee  A'^  +  y'y)  Heinricum  A^.  4"  z'z)  Maguntinensis  N. 
'\-  a'a')  prestiterat  N. ?  +  b'b')  ipsoque  A^.  +  c'c')  temendi  A'.  -\-  d'd')  evi- 
denter N.  -\-  e'e')  predictus  N, 

\)  c.  15,  De  consecratione  D.  V.  »2)  c.  24,  D.  XCIII.  oo  3)  c.  45,  C  XXIII.  q.  4. 
"  4)  Nov.  6.  »  5)  c.  6,  D.  XCVI  oo  6)  c.  8.  D.  XCVI  oo  7)  c.  11,  D.  XCVI.  oo 
8)  Nov.  73,1.  00  9)  c.  8,  D.  X.  oo  lO)  c.  7,  Extra  II 28.  oo  n)  c.  7,  E.xtra  IV 17. 
00  12)  c.  13,  E.xtra  III.  oo  13)  Cod.  VII  37,  2.  oo  U)  Dig.  XIV  2,  S.  »  15)  c.  21, 
C.  XXIII  q.  8.  00  16)  c.  1,  D.  VIII  »  17)  Nov.  105,  4.  oo  lg)  die  Proklamation 
,Fidem  catholicam'  (Nr.  522).  oo  19)  Das  Rhenser  Weistum  von  1338  Juli  16 
(Zeumer:  Neues  .Irchiv  XXX  110),  Vorlage  für  das  Vorhergehende,  oo  20)  Vor- 
lage die  3.  Appellation  von  1324,  M.  G.  Cotist.  V  nr.  909  f.  §  11.  oo  21)  vgl.  ebenda 
§  12.  «>  22)  Vorlage  ebenda,  oo  23)  vgl.  ebenda  §17.  oo  94;  x,g;.  ebenda  §  25. 
00  25)  vgl.  ebenda  §  12.  00  20)  vgl.  ebenda  §  13.  »  27)  vgl.  ebenda  §  18.  <x> 
28)  vgl.  ebenda  §  13.  00  99)  ebenda  §  33.  »  30)  vgl.  Const.  VI  nr.  274  c.  2.  00  31) 
ebenda  §  32.  00  39)  dieser  Satz  ist  wie  das  ganze  c.  14  aus  dem  Rhenser  Kurverein 
übersetzt,  bedeutet  also  nicht  etwa,  dass  die  Artikel  unserer  Denkschrift  von  den 
Kurfürsten  beschworen  worden  seien.  00  33)  der  Kurverein  von  Rhens  (Nr.  545). 
00  34)  c.  un.,  Clem.  II 9.  00  35)  c.  2,  Clem.  II 2.  00  36)  Solche  Prosesse  sind  nicht 
bekannt  und  deshalb  unwahrscheinlich,  weil  beide  Dekretalen  erst  nach  dem 
Tode  Heinrichs  VII.  veröffentlicht  —  .Pastoralis  cura'  sogar  erst  nachher  verfasst  — 
worden  sind  ;  vgl.  Friedberg  Corpus  iuris  canonici  II  S.  L  VII ff.  00  37)  das  trifft 
nur  für  .Romani  principes'  zu;  vgl.  N.  36.  00  33)  vgl,  Friedberg  II  S.  LX. 
<»  39)  Vorrede  zu  den  Clementinae.  00  40)  Riezler  Akten  nr.  1637  (vgl.  zuletzt 
Hauck  Kirchengeschichte  V536  N.  7) ;  das  folgende  Bruchstück  aus  der  Dekretale 
ist  für  die  Herstellung  des  schlecht  überlieferten  Textes  von  Bedeutung.  00  41) 
gemeint  ii>t  wohl  das  Provinciale,  das  nach  Ländern  geordnete  Bistumsverzeichnis, 
das  auch  einen  Bestandteil  des  päpstlichen  Kanzleibuches  bildet  (M.  Tangl 
Kanzleiordnungen  3ff.).  00  42)  Baluze  Miscellanea  III  323ff.  (1329  Nov.  16), 
vgl.  K.  Müller:  Zeitschrift  für  Kirchengeschichtc  VI  74  nr.  26).  00  43)  ps.  44,2. 
44)  Luc.  22, 29.  00  45)  joh.  18, 36.  «  46)  Const.  V  nr.  824,  836,  909 f.  00  47) 
Const.  V  nr.  792  c.  2.  00  48)  ebenda  c.  4.  00  49)  vgl.  ebenda  nr.  881  c.  1.  00  50) 
c.  3,  Sextus  (nicht  E.xtra)  V 12.  00  51)  c.  5,  Extravag.  Johannes  XXII.  14.  00  52) 
vgl.  Nrr.  476,  540.  00  52a)  Const.  VI  nr.  274.  00  53)  ebenda  nr.  277.  00  54) 
Nr.  583;  die  einleitenden   Worte  sind  hier  wörtlich  wiederholt. 

584.  [1338  nach  Juli  16]. 

Erklärung  Subscripta  über  die  Rechte  des  Reiches. 

D  209 1)  (=  Ficker  Knrverein  709  nr.  6)  =  K  IIJ^^) ;  Heinrich  von 
Herford  Liber  de  rebus  niemorabilioribus  260  (H)  zum  J.  1338  als  Bestand- 
teil  der  Gesetzgebung  des  Frankfurter  Reichstages  vom   August   (He   quibus 

Nova  Alamanniae  26 


402  ■  ^''-  •5*^ 

quedam  extrahens  hie  interponere  curavi^  =  Hermann  Korner  Chronica  novella 
(Eccard  Corpus  historicum  iiiedti  aevi  II  1052;  vgl.  Schwalm  Chronik  250). 
—  D  steht  auf  einem  einseitig  beschriebenen  Einselblatt  und  darf  wohl  als 
eine  zu  amtlichem  Gebrauch  hergestellte  Abschrift  bezeichnet  werden.  Die 
völlige  Gleichzeitigkeit  des  nur  in  H  überlieferten  6.  Artikels  mag  zweifel- 
haft sein ;  viel  jünger  ist  er  aber  kaum.  Die  Zeitangaben  in  H  (N.  III)  sind 
sehr  ungenau :  der  König  von  England  nahm  nur  am  Koblenzer  Tag  im 
September  teil ;  der  Böhme  erschien  erst  auf  dem  Frankfurter  Tag  im  März 
1339  ;  erst  damals  ist  auch  Rainald  von  Geldern  zum  Herzog  erhoben  wurden, 
was  Heinrich  von  Herford  261  gleichfalls  schon  auf  dem  von  ihm  berichteten 
Tage  geschehen  lässt.  Wahrscheinlich  gehört  unser  Stück  in  die  2.  Hälfte 
des  J.  1338. 

Subscripta*)  videntur  esse  tenenda  et  observanda  pro  iuribus, 
honoribus  et  consuetudinibus  imperii,  tarn  de  iure  quam  de 
consuetudine,  et  observata  a  tempore,  cujus  in  contrarium 
memoria  non  existit,  maxime  post  translacionem  factam  de  ipso 
imperio  in  Theuthonicos*^).  /.    In  primis''),  quod  ad  principes 

electores  imperii  clericos  et  laycos  inmediate  pertinet  eligere 
imperatorem')  Roman(orum);  probatur*^)  hoc  iure  §  De  conse- 
cracione  distinctionis  V.  ,In  die',  ibi:  maxime  a  tempore,  quo  Theutonicis 
concessum  regnum  ecclesie  nostre;  Extra  De  electione  ,Venerabilcm' *), 
ibi:  et  in  preiudicium  principum  redundaret;  De  re  iudiciaria 
,Ad  apostolice'  libri  VI.')  §  ibi  autem,  cum  allegatis  ibidem. 
Consuetudo   est   notoria   nee  indiget    probacione.  2.    Secundo. 

quod  electus  per  principes  predictos^)  concorditer  vel  in  discordia, 
dummodo  a  maiori  parte  principum*'),  efficitur  verus  imperator 
seu  rex  Rom(anorum),  quod  idem  est,  quia  ista  non  differunt  in 
essencia,  sed  in  nominibus  et')  iuris  exercicio,  ut  probari  potest 
iure  et  consuetudine.  3.  Tercio,  quod  sie  electus  potest  citra 
approbacionem,  assumpcionem,  nominacionem  vel  confirmacionem 
sedis  apostolice  iura  imperii  exercere  et  amministrare ;  sie'') 
tenet  consuetudo  prescripta  et  legitime  optenta  et  concordant 
doctores,  maxime  Innoc(encius)*)  in  caput  ,Venerabilem'  De 
electione ')  in  glosa  ,ut  hie'  et  in  glosa  ,quia  Aquisgrani'.  4.  Quarto, 
quod  post  electionem  huiusmodi  sie  .  .  electus  et  electores  debent 
notificare  domino  pape,  quomodo  talem  katholicum  et  ydoneum 
elegerint  ydonee")  et")  legitime  in  imperatorem  petendo  cum 
humilitate,  ut  sibi°)  coronam  et  inunctionem  consuetas  impendat. 
Quod  et  facere  tenetur,  nisi  eum  notorie  sciat  indignum  indignitate 
notabili,  et  tunc  potest  sibi  suum  officium  subtrahere.  Et  si  papa 
negaret,  ipse  istas  coronam  et  inunctionem  recipere  potest  ab 
alio  katholico"")  et  exinde  se  intytulare  imperatorem*^)  Roman(orum), 
licet  antea  in  esse  ex  ipsa  electione  factus  sit  verus  imperator. 
Nam  iste*!)  corone  et  inunctiones"")  sunt  quedam  sollempnitates 
adinvente*)  per  ecclesiam'),  nomina  non  res")  predictas  impen- 
dentes,  in  signum  devocionis,  humilitatis,  defensionis  ac  unionis 
inter  ecclesiam  et  imperium,  sicut^)  a  deo  processerunt  et  instituta 
sunt,  ut")  docent  leges  et  canones.  Et  sunt  in"*)  se  divisa") 
sicut  spirituale  et  temporale,  que  essencialiter  niP')  habent  com- 
mune, sed  per  accidens  unita  sunt  unione  defensionis,  quia  una 
potestas  alteram  defendere  tenetur,  sicut  iura  et  cronice  docent. 
Et  papa  maior   est  imperatore,    quia  dominus  spiritualium   et  ani- 


1338  nach  Juli  16  403 

marum.  Iste^)  vero  dominus  corporum  et  rerum^).  Et  ideo 
papa  imperatorem*')  corrigere  potest  de  peccato  sicut  alium 
christianum''')  et")  cetera").  5.    Quintum,    quod")  sequitur  ex 

proximo,  quod"=')  imperator  prestabit  iuramentutn'*')  pape  et  ecclesie 
defensionis,  devocionis  et  humilitatis,  non  homagii  nec*^')  fidelitatis, 
quia  temporalitatis  nihil  sibi  tribuit'')-  sed  racione  peccati  ipsum 
corrigere  potest,  ut")  dictum")  est").  Et  hoc  iuramentum  est 
obsequium  christianitatis  et  fidei,  adeo  eciam,  quod,  si  requisiti 
principes  hoc  obsequium  non  prestarent,  possent  excommunicari 
(XXIII.  q.  Vß')  Amministratores)*),  nee  hoc  iuramentum  operatur 
maioritatem  in  temporalibus  et'')  cetera.  Hec  omnia  iure  et 
consuetudine  probantur.  6.  [Sexto''),  quod  regimen  vacantis 
imperii  pertineat  ad  papam,  dixit  esse  falsissimum  et  ab  omni 
veritate  totaliter  alienum  et  contra  consuetudines  approbatas  et 
contra  sacri  imperii  libertatem  et  dignitatem  et  utilitatem  et 
contra  iura  et  libertates  principum  imperii  electorum  ac  aliorum. 
Vacante  enim  imperio  comiti  palatino  Reni  de  iure  et  approbata 
consuetudine  imperii  observata  hactenus  inconcusse  presertim  in 
partibus  Alemannie  et  Karoli  Magni  imperatoris  ordinatione,  qui 
imperium  in  se  rapuit  a  Grecis  et  in  Theutonicos  transtulit,  sicut 
et  ecclesiam  quasi  redactam  in  nichiium  resuscitavit  et  reparavit, 
debetur  ius  administrandi  imperii  iura,  feoda  ecclesiastica  et 
temporalia  conferendi  et  cetera  alia  negotia  disponendi.] 
II  Ueberschr.  in  D:  Articuli  servandi  super  imperio.  +  II)  ohne  Ueberschr.  K. 
4-  III)  Einleitung  in  H:  Item  hoc  anno  (1338)  Lodewicus  imperator  in 
Vrankenford  sollempnem  curiam  congregavit,  ad  quam  reges  Anglie  et 
Bohemie  et  principes  imperii,  id  est  electores  imperatoris,  et  principes  alii, 
archiepiscopi,  episcopi,  duces,  marchiones,  comites,  barones  et  alii  ministeriales 
et  milites  necnon  et  doctores  utriusque  iuris  periti,  magistri  in  theologia  et 
alii  litterati  et  in  diversis  experti  quam  plurimi,  insuper  et  civitatum  legati 
et  hominum  aliorum  spectabilium  multitudo  copiosa  convenerunt.  Horura  omnium, 
quorum  interesse  poterat,  consilio  sludioque  Lodewicus  imperator  capitula 
plura  ecclesie,  sicut  diiit,  et  imperio  Romano  necessaria  et  utilia  declaravit, 
constituit  auctoritatem,  robur  et  vim  legum  de  plenitudine  potestatis  imperialis 
eis  indidit  et  coram  bis  omnibus  eis  etiam  acclamantibus  et  aggaudentibus 
publice  et  soUempniter  perpetuis  temporibus  observanda  promulgavit,  de  quibus 
quedam  extrahens  hie  interponere  curavi.  +  a)  Subscr.  —  Theutonicos 
fehlt  P.  +  c)  Theutunicos  K.  +  d)  Primo  st.  In  pr.  H.  +  e)  Rom.  imp.  H. 
+  f)  Ethanc  probat  multipliciter  quam  vis  notoria  sit  et  non  indigeat 
H  St.  probatur  —  indiget.  +  gl  dictos  H.  +  h)electussit  add.  H.  + 
i)et  —  consuetudine  /c/ji/i^.  +  k)  sie  —  Aquisgrani/e/i/iÄ. 
-|-  n)  fehlt  H.  -\-  o)  faveat  add.  H.  +  p)  sibi  add.  H.  -j-  q)  cor.  o  m  n  e  s 
H.  st.  iste  cor.  -|-  r)  unctiones  H.  +  s)  adv enticie//.  +  t)invente  add.  H. 
-\-  u)  rem,  von  L.  zu  res  korr.  K.  +  v)  que  Ä  +  w)  ut  —  canones  fehlt  H. 
-j-  w*)  i  n  t  e  r  Ä  +  x)  diversa  H.  +  x*)  nichil  H.  +  y)  imperator  H.  -\- 
z)  e  s  t  add.  H.  -\-  a')  nach  peccato  H.  -\-  b')  davor  x  (risti)  getilgt  D  (nicht 
\ir\un).  +  c')  quia  //.  +  d')  nach  fidelitatis  H.  -\-  e')  v el  H.  -j-  f)  que 
quantum  ad  omnes  procedunt  ab  imperatore  add.  H.  -\-  g')  c.  add. 
H.  -f-  h')  et  —  probantur  fehltH.  +  i')  Sexto  —  disponendi /e/j// 
D,  K.  -j-  k')  H  fügt  hinzu :  Dixit  etiara  imperator  ista  observata  fuisse  a 
tempore,  cuius  in  contrarium  memoria  non  eiistit,  et  si  quid  dubü  vel  defectus 
esset  in  hiis,  supplere  se  dicit  et  vim  legura  omnibus  hiis  superimponit  de 
plenitudine  potestatis 

1)  f.  15,  De  conaecracione,  Z).  K   »  2)  c.  34,  E.xtra  16.  <»  3)  c.  2,  Sextus  II 14. 

°°    4)  Papst  Innozenz  IV.  Apparatus  seu  cotnmentaria  in  5  libros  decretalium. 

»   f,)  c.  26,  C.  XXin.  q.  5. 

26* 


404  ^'■-  585—589 

585.  [1338]. 
Der  thesaurarius  ecclesie  Traiectensis  (von  Utrecht)  als  Subdelegat  des 

frommen  Herrn  Abtes  von  Egmont  fEgmundensisy  des  mit  Anderen  vom 
apostolischen  Stuhle  den  Herren  Meister  und  Brüdern  hospitalis  sancti  lohannis 
lerosolimitani  bestellten  Richters  verkündet,  dass  die  frommen,  Komniendator 
tind  Brüder  des  Trierer  Hauses  des  genannten  Ordens  die  ehrwürdigen 
Herren  Matheus  de  Eych  Dekan  und  Conradus  de  Than  Domherrn  von  Trier 
vor  ihn  gezogen  und  durch  ihren  Prokurator  an  ihn  eine  Klagschrift  ge- 
richtet haben  des  Inhalts:  die  Beklagten  haben  den  Zaun  des  Gemüse- 
gartens ('ortus  olerumj  der  Kläger  zu  Wavern  ('Waveren;  W'avern  ?j  im 
Werte  von  6  Pfund  zerstört,  sodass  durch  das  eindringende  Vieh  ein  Schaden 
von  3  Pfund  entstanden  ist,  weigern  sich  aber  Ersatzzahlung  zu  leisten; 
ferner  haben  sie  den  Klägern  im  Jahre  1335,  vor  3  Jahren,  deren  Nutzungs- 
rechte, vulgo  dicti  deme  an  den  Wäldern  im  confiniura  von  W.  im  Werte  von 
12  Pfund  und  2  Wiesen  daselbst  genannt  Voerst  und  Rore,  deren  erste  ihnen 
schon  1315  Herr  lofredus  de  Rodemacra  tunc  prepositus  Treverensis  geraubt 
hatte  und  deren  zweite  sie  auf  Grund  einer  Schenkung  Papst  Klemens  V. 
seit  dem  2.  Mai  1312  (eA  anno  pontificatus  eiusdern  Vll"  VI"  nonas  inaiij 
besassen,  entzogen  imd  ihnen  Werte  im  Betrag  von  6  -Y  3  -\- 12  -\-  40  Pfund 
hinterzogen ;  der  Prokurator  bittet,  sie  zu  verurteilen,  Thesaurarius  — 
sentenciara  condempnari ;  ohne  Datierung.  —  D  142. 

586.  Trier  [1336—1338?]. 
Erzbischof  Baldewin  an  alle  Dekane,  Erzpriestcr,  Rektoren,  öffentlichen 

Tabellionen  und  Notare  und  andere  Geistliche,  denen  dies  zu  Gesicht  kommt: 
befehlt  ihnen  als  seinen  Untertanen  auf  Grund  einer  eingerückten  (nur  der 
Anfang  ist  hier  wiedergegeben  :  Reverende  pater  domine  Trever(ensis)  I  Vester 
humilis  ThiKmannus)  plebanus  ecclesie  Bacheracen(sis)  subditus  vobis  signi- 
ficat  et  cetera^  Supplik  des  bescheidenen  Thilmannus  plebanus  Bacheracensis, 
Dekan  und  Kapitel  von  St.  Andreas  in  Köln  in  crastinum  nativitatis  beati 
lohannis  baptisle  proxime  (Juni  25)  nach  Trier  vorzuladen,  damit  er,  ob  sie 
kommen  oder  nicht,  in  der  Sache  weiter  vorgehe ;  über  die  getreuliche  Aus- 
führung sollen  sie  schriftlich  berichten  oder  diesen  Brief  besiegelt  zurück- 
senden. Supplicacionera  discreti;  ohne  Datum.  —  A'  46^.  Die  U.  bezieht 
sich  auf  einen  Prozess,  den  Thilmann  von  Höchsten  mit  Unterstützung  Baldewins 
gegen  den  von  St.  Andreas  als  dem  Patron  auf  päpstlichen  Befehl  präsentierten, 
virneburgisch  gesinnten  Dietrich  von  Essen  geführt  hat ;  er  begann  1328  und 
schwebte  1329 — 1331,  dauerte  wohl  aber  noch  viel  länger,  da  Thilmann  erst 
1351  gestattet  wurde,  Bacharach,  wo  er  nicht  durchdringen  konnte,  mit  einer 
anderen  Pfründe  zu  vertauschen  (vgl.  Sauerland  II  nr.  1478,  1672,  1752, 
1826,  2079,  III  nr.  925).  Eür  die  Einreihung  ist  massgebend,  dass  die  ein- 
heitlich von  Hand  5  geschriebene  Gruppe  K  461—469  im  übrigen  mit  Aus- 
nahme von  K  462  (Nr.  221  vom  J.  1330)  nur  UU.  aus  den  JJ.  1337  und  1338 
enthält  und  dass  Rudolf  Losse  an  den  Pleban  von  Bacharach  Ende  August 
oder  Anfang  September  1336  aus  Avignon  einen  Brief  geschrieben  hat  (vgl. 
Nr.  411  c.  2). 

587.  [1335—1338]. 

Wilhelm  von  Pusteria,  cumbarcha  der  Mailänder  Kirche, 
päpstlicher  und  böhmischer  Kaplan  und  Rat,  verwendet  sich 
bei  Ersbischof  Baldewin  für  den  Kleriker  Christian  von  Limburg. 

K  127  i).  —  Der  Briefschreiber  ist  wohl  ein  Sohn  oder  Enkel  jenes 
Guillelmus  de  Pusteria  niiles  civis  Medyalani,  der  1310  in  Gegetiwart 
Baldewins  dem  König  Heinrich  VII.  das  Homagium  leistete  (Const.  IV 
nr.  522).  Er  begegnet  1335—1341  als  Domherr  von  Mailand  und  päpstlicher 
Kaplan,  1336  und  1339  auch  als  Erzpriester  von  Monza  und  Mailänder 
Diakon  in  den  Akten  Benedikts  XII.  (vgl.  Vidal  im  Register,  K.  H.  Schäfer 
Ausgaben  der  apostolischen  Kammer  unter  Benedikt  XII.  24, 205),  unter 
Klemens  VI.  (Riezler  nr.  2227,  2232,  2255)  als  Propst  von  Pressburg; 
1346  wurde  er  Patriarch  von  Konstantinopel  und  starb,  1361  kirchlich  nach 
Mailand  versetzt,  1370  (Eubel  /'  206,  332).  Unter  Johannes  XXII.  scheint 
er  noch  nicht  an  der  Kurie  nachweisbar  zu  sein  (vgl.  Schäfer  Ausgaben  . . 
unter  Johannes  XXtI.\     Das  spricht  für  1335  als  Terminus  post  quem.    Dazu 


J338- 1339  Januar  10  405 

stimmt,  dass  die  in  derselben  Lage  der  Handschrift  (11)  gleichzeitig  von 
gleicher  Hand  geschriebenen  Stücke  K  120 — 129,  131  sämtlich  in  die  Jahre 
1335  —  1338  (überwiegend  1336)  gehören.  Christian  von  Limburg  kommt 
noch  1345  und  1346  vor  (Saiterland  III  nr.  512,  524)  und  ist  1345  gar  als 
Wilhelms  von  Piisterla  Prokurator  bezeugt  (Riezler  nr.  2227).  Daraus  darf 
man  doch  nicht  auf  spätere  Entstehung  unseres  Briefes  schliessen ;  der 
Kleriker  Christian  ist  schon  1336  in  der  Umgebung  König  Johanns  von 
Böhmen  belegt  (Nrr.  393,  395,  in  K  dicht  bei  K  127  überliefert !).  Nr.  589 
wird  also  in  die  Jahre  1335 — 1338,  vielleicht  zu  1336  gehören. 

Reverendissime  pater  et  inclite  domine  mi !  /.  Constancia 
pure  devocionis  et  fidei,  quam  erga  excellentissimum  prin- 
cipem  celebris  et  sancte  memorie  dominum  Henricum  impera- 
torem  christianissimum  fratrem  vestrum*)  paternitatemque  ve- 
stram  et  ceteros  vestre  alme  domus  principes  et  barones  pro- 
genitores  mei  de  nostra  fideli  domuncula  de  Pusteria  et  ego  ab 
inchoate  discrecionis  annis  gesserimus  et  perpetuo  gerere  inten- 
dimus,  puro  corde  meum  allicit  animum  et  audaciam  precibus 
assistendi  subiectivis  affectibus  in  vestre  paternitatis  conspectu 
animo  tamquam  presens  stilo  litteratorio  mediante.  2.  Dignetur 
igitur  vestra  paternitas  me  valde'')  minimum  servitorem  sue  gratie 
recommendatum  habere  meque,  quem  nunquam  defessum  inveniet 
in  suis  obsequiis,  famulatibus  operari.  Cui  me  aliter  non  offero, 
quia  videretur  quodam  modo  alienum  alteri  offerre,  quod  est  suum. 
3.  Preterea,  pater  et  domine,  accedit  ad  presenciam  vestre*) 
paternitatis  diiectus  familiaris  mens  Cristianus  de  Limpurg  clericus 
iator  presencium,  qui  super  gratia  sibi  facta  per  dominum  nostrum 
papam  in  forma  pauperum  vos  in  ex[e]cutorem  *=)  obtinuit.  Cum 
igitur  sue  pure  fidelitatis  et  discrecionis  meritis  ipsum  de  lauda- 
bili  vita  et  honesta  conversacione  valeam  commendare,  dignetur 
vestra  paternitas  super  celeri  expedicione  suorum  processuum 
meorum  interventu  precaminum  recommendatum  habere,  ut  ad  me 
cito  redire  possit.  4.    Paternitatem  vestram  conservet  Altissi- 

mus,  prout  optatis. 

Paternitatis  vestre  fidelis  servitor  Guillelmus  de  Pusteria  ec- 

clesie  Mediolanen{sis)  cumbarcha  et  domini  nostri  pape  ac  do- 

mini  regis  Bohemie  nepotis  vestri*)  cappellanus  et  consiliarius. 

I)    Ueberschr. :    Intercessoria    pro    familia    et    oblatoria.    +    a)    nostrum    bzw. 

nostre,  nostri.   -\-  b)  valde.  -|-  c)  excutorem  aus  excucionem  korr. 

588.  1339  Januar  2. 
Der   Offizial   des   Rudolfus   de  Wertheim   Archidiakons   von    Würzburg 

("Herbipolensis^j  an  den  bescheidenen  Pleban  von  Geysmar  (Geis-) .'  schickt  zu 
ihm  die  bescheidenen  Priester  den  Meister  Bertoldus  de  (!)  Botiler  Stiftsherrn 
in  Rastorf  (-dorf)  und  Henricus  de  Sorpach,  die  samt  Cunradus  dictus  Spigel 
Vikar  der  Kirche  von  Asch(affenburg)  als  Ph-oknratoren  des  Meisters  Rudolfus 
dictus  Losse  Pastors  der  Pfarrkirche  in  Sleytha  (Schieid)  für  diesen  durch 
den  Bischof  Otto  von  Bamberg  präsentiert  und  mit  der  genannten  Kirche 
investiert  worden  sind,  und  befiehlt  'ihm,  dieselben  in  Besitz  zu  setzen  sowie 
die  Eingesessenen  der  Pfarrei  anzuweisen,  dass  sie  ihnen  von  deren  Ein- 
nahmen Rechenschaft  geben.  Discretos  viros  —  D.  a.  dorn.  1339.  in  crastino 
circumcisionis  eiusdem.  —  K  20I. 

589.  Fulda  1339  Januar  10. 
Abt   Henricus   von  Fulda    an  Propst,    Dekan    und   Kapitel   der   Kirche 

vom  heiligen  Kreuz  in  Hunefelt  (Hünfeld) :  meldet  ihnen,  dass  er  die  bei 
ihnen  durch  den  freiwilligen  Verzicht  seines  ergebenen  Klerikers  Waltherus 
offene  Pfründe   seinem  Kleriker  Meister  Rudolfus  dictus  Losse   verliehen  hat. 


406  ^''-  590-597 

und  befiehlt  ihnen,    denselben    oder  seinen  Proktirator    als  Sti/lsherrn    au/tu- 
ttehmen   und   ihm   den  Genuss   der  Einkünfte   seiner  Pfründe  Zu  verschaffen. 
Prebendam   vacantem   —    D.   Fulde   sub   nostro   sigillo   maiore   a.   dorn.    1339. 
sabbato  post  festuin  epiphanie  domini.  —  K  202,  durchstrichen. 
590*.  1339  Januar  12. 

Erzbischof  Baldewin  für  Kollegialstift  Oberwesel.  K  4gO  a.  Hont- 
heim  II  129  (vgl.  Dominicns  421  f.  mit  falschem  Tag),  beide  aus  der  inser- 
ierenden Nr.  591. 

591.  1339  Januar  14. 
Dekan  und  Kapitel  von  St.  Marien  extra  muros  Wesalienses  (OberweselJ 

bekennen  sich  zu  den  in  der  eingerückten  Nr.  591  enthaltenen  Bestimmungen 
des  Erzbischofs  Baldewin  über  die  erneute  Erhebung  ihrer  Pfarr-  zur 
Kollegiatkirche  und  versprechen  insbesondere  nur  von  den  Erzbischöfen  provi- 
dierte  und  präsetitierte  Dekane  und  Kustoden  aufzunehmen.  Siegler:  die 
Aussteller  mit  dem  Siegel  der  Kirche.  D.  a.  dorn.  1338.  crastino  octavarum 
festi  epiphaniarum  domini.  —  K  4QO ;  Orig.  in  Koblenz  Abt.  153  nr.  4 ; 
vgl.  Dominicus  422  N.  1,  Westdeutsehe  Zeitschr.  V  (1886)  Korr.-Bl.  231  nr.  170. 

592.  1339  Januar  18. 
Katherina   Witwe   des  Henricus   dictiis   Ockevenre    carnifex  Treverensis, 

ihr  Sohn  Ludewicus  und  ihre  Töchter  Drutwidis,  Elyzabet  und  lutta  (e  über  u) 
verkaufen  ihr  Haus  mit  Hof,  Garten  und  Gebäuden  zu  Trier  in  vico  diclo 
Judeinergasse  zwischen  den  Grundstücken  der  Herren  Fridericus  dictus  de  Beys 
Pfarrer  und  Wernherus  dictus  Leyendecker,  welches  bis  auf  einen  der  Marien 
(Dom)-kirche  in  Trier  zu  zahlenden  Jahreszins  von  10  Schillingen  Trierer 
Denare  abgabenfrei  ist,  dem  bescheidenen  RodoUus  dictus  Losse  Kleriker 
Mainzer  Diözese  für  bereits  gezahlte  26  Pfund  guter  und  rechter  Trierer 
Denare  unter  Zusage  eines  herkömmlichen  Pfandes  f^gwarandiaj  in  der  Stadt 
Trier;  für  die  minderjährige  Jutta  bürgen  bis  zu  ihrer  Volljährigkeit  ihre 
Brüder  Ludwig,  Theodoricus  dictus  Kaldermunt  (o  über  n)  carnifex  und 
Werner  Leyendecker,  die  das  für  wahr  erkennen.  Siegler :  auf  Bitten  der 
Aussteller  und  Bürgen  der  Schöffenmeister  und  die  Schöffen  von  Trier. 
Zeugen  die  bescheidenen  und  ehrsamen  Herren:  Tristandus  de  vico  sancti 
Symeonis  und  lacobus  Ernesti  scabini  Treverenses  a.  dorn.  1338.  in  die  beate 
Prisce  virginis.  —  K  2^1. 

593.  1339  Januar  22. 
Der  Offizial  der  Trierer  Kurie  beurkundet  die  persönlich  vor  ihm  ab- 
gegebene Erklärung  des  Trierer  Klerikers  Rodolfus  de  (von  Losse  über  ge- 
tilgtem dictus  nachgetragen)  Losse,  dass  er  sich  verpflichte,  für  eine  Rente 
bestehend  in  einem  Schwein  und  in  40  kleinen  Turnosen  lieferbar  zu  Weih- 
nachten und  SU  Johannes  des  Täufers  Geburt  {Juni  24),  solange  er  lebe  und 
in  Trier  wohne,  Abt  und  Konvent  des  monasterium  Wadegoeiense  (Wadgassen) 
als  Sachwalter  beizustehen,  es  sei  denn  contra  dominum  Treverensem  dominum 
suum  specialem  oder  gegen  seine  eigene  Ehre;  'doch  sollen  sie  ihm  in  be- 
sonderen Sachen  ad  speciale  salarium  verpflichtet  sein;  er  selbst  will  in  keiner 
Sache  gegen  sie  sein '  (später  von  L.  am  Rande  nachgetragen).  Siegler  : 
auf  Bitten  Rudolfs  der  Aussteller.  D.  a.  dorn.  1338.  in  crastino  beate 
Agnetis  virginis  et  martiris.  Darunter  steht  von  Rudolfs  Hand:  magister 
Rodol(fus)  dictus  Losse.  —  K  iqS,  Entwurf.  Vgl.  nr.  580  (s.  T.  wörtlich 
beinitzte   Vorurkunde). 

594.  1339  Januar  26. 
Henricus    dictus    abbas,    Michael   prior,    lohannes    subprior,    Baldewinus 

quondnm  nbbas,  lohannes  custos,  Th(eodericus)  placitator,  Hermannus  portarius, 
Henricus  de  MummefMumen  0>-. '-dorf,  lohannes  de  Epternaco,  Ekeh(ardus) 
('Everhardus  Or.),  Stephanus,  lohannes  Parix,  Th[eo]d[eric]us  capellanns 
abbatis,  lohannes  Medius  cellerarius,  Gotsch(alkus)  de  Col(o)n(ia),  lohannes 
vinitor,  Nicholaus  ("Nicolaus^,  Math(hias)  de  Witlich,  lohannes  de  Treveri, 
B(er)[wicus  sacer]dotes,  Th(eodericus),  Petrus,  Symon  diaconus  ('dyaconi  Or.), 
Petrus  de  Bydeburg,  Mathias  subdiaconi,  Paulus  et  Petrus  de  Kere  acoliti 
monachi  et  professi  des  Zisterzienserklosters  Hemmenrode  (Himmerodei  und 
dessen  Mönche  verkaufen  dem  Erzbischof  Baldewin  zur  Bcf.ahluug  ihrer  Schulden 
für  1200  f  loreni  de  Florenc(ia)  zinsfrei  auf  alle  Zeit  ihr  Haus  und  Hof  genannt  dez 


1339  Januar  13— Mitte  407 

Budelersbus  in  civitate  Treveri  in  vico  diclo  uf  der  Bach  /sitas  Orig.] 
ex  opposito  porte  fratrum  Minorum,  per  quam  de  diclo  vico  [ad  ipsorura] 
fralruni  ciniiteriuni  cl  ecclesiam  itiir,  quibus  domui  et  curie  a  parle  superiori 
sunt  contigue  donius  et  curia  dicte  zu  der  Rodenh[os]en  ('Roderh.  Or.),  [et  ab] 
inferiori  parte  domus  et  curia  ''nostre^.  Zeugen:  die  klugen  lacobus  dictus 
der  junge,  Bartholomeus  dictus  Moytz  Trierer  Schöffen.  Siegler:  der  Aus- 
sieller  sowie,  auf  seine  Bitte,  der  Offizial  der  Trierer  Kurie  und,  mit  dem 
Siegel  der  Stadt,  die  Zeugen.  D.  a.  dorn.  1338.  die  26.  mensis  ianuarü.  — 
D  Z6j ;  2  Originale  in  Koblenz  Abt.  1  A  I  nr.  936  und  1  Aemter  u.  Ort- 
schaften  Trier  nr.  170. 

595.  Trier  1339  Januar  28. 
Ersbischof  Baldewin  ersticht  den  Ersbischof  Heinrich  von 

Mainz,  dem  Knappen  Hermann  Losse  swei  einst  vor  Erfurt 
verlorene  Rosse  sti  vergüten. 

K 20ja^),  eingerückt  in  Nr.  596  (siehe  dort  einige  Bemerkungen  über 
unser  Stück).  —  Von  grossen  Verlusten  Baldewins  an  Pferden  im  Erfurter 
Krieg  (1336)  wird  auch  in  Nr.  410  c.  4  berichtet.      Vgl.  auch  K  296  a. 

Domine    Moguntine    amice   sincere    dilecte !  Rogamus    et 

requirimus  vos  effective,  quatinus  nos  ab  impeticione  Hermann! 
dicti  Losse  armigeri,  qui  olim  in  servicio  ecclesie  Mogunt(ine), 
dum  ei  prefuimus,  ante  Erfordiam  unum  spadonem  et  unum 
equum  estimatos  ad  viginti  marcas  argenti  perdidit,  prout  in 
conputacione  nostra  de  expensis  et  dampnis  ibidem  f  actis ') 
invenimus,  sicut  tenemini,  acquitetis  respicientes  suam  in  hac 

parte  necessitatem  et  quod  fideliter  et  utiliter  servivit  tunc 
temporis,  sicut  amici  nostri  tarn  de  vestra  quam  de  nostra 
dyocesi,  qui  tunc  ibidem  fuerunt,  nobis  de  ipso  fideliter  retulerunt, 
ipsum  in  solucione  dampnorum  huiusmodi  aliis  servitoribus  prepo- 
nendo,  ne  nos  ab  eo  iteratas  querimonias  sustinere  contingat, 
in  eo  cum  hoc,  quod  ad  hoc  obligatus  existitis,  nobis  specialiter 
conplacendo. 

Datum  Trever(is)  anno  domini  M'CCCXXXVIIl")  die 
XXVIIP  mensis  ianuarü. 

[Baldewinus"-)  archiepiscopus  Trever(ensis)]. 
I)  Ueberschr.  des  Transsumtes  (Nr.  597):  Littera  Trever{ensis)  moniloria  ad 
archiepiscopum  Mogunt(inum)  pro  Herm(anno)  diclo  Losse  super  debilis  suis. 
+  a)  ab  eo  von  L.?  nachgetr.  -\~  b)  darüber  die  Glosse  L.s:  secundum 
stilum  curie  Trever(ens  is),  alias  39.  secundum  stilum  Romanum 
et  commune.  +  c)  vgl.  Nr.  596. 

1)  unbekannt. 

596.  Trier  1339  Januar  30. 
Der  Offisial   der   Trierer  Kurie  veröffentlicht  die   vero    sigillo    magno 

pendente  (von  L.  über  getilgtem  secreto  a  tergo  nachgetr)  Erzbischof  Baldewins 
besiegelte  Nr.  595,  an  deren  Ende  sub  eadera  manu  conscriptum  extitil 
.Baldew(inus)  archiepiscopus  Treverensis'  spacio  tarnen  quasi  duarum  linearum 
intermedio.  Siegler:  der  Aussteller.  D.  a.  et  loco  predictis  (vgl.  Nr.  595) 
die  penultima  mensis  ianuarü.  —  K  20J ;  trotz  einiger  Aenderungen  von 
L.s  Hand,  die  auf  nachträglicher  Vergleichung  mit  dem  im  Familienbesitz 
befindlichen  Original  beruhen  können,  wohl  nicht  Entwurf. 

597.  [1338  DeBember—1339  Mitte  Januar]. 
Amtliches   Verseichnis   der  von  Ludwig  dem  Bayern  su 

bekennenden  Vergehen  gegen  die  Kirche. 

K  lö'j^),  in  K.  eingeheftete  Einzelabschr.,  abgesetzt  geschrieben.  — 
Zufolge  der  Bemerkung  Losses  im  Register  (N.  1)  gehören  diese  Artikel  zu 
den  Aktett  der  Gesandtschaft  Meister  Arnalds  von  Verdalle,  der  vom  Herbst 
1338  bis  in  die  zweite  Hälfte  des  Februar  in  Deutschland  war  (vgl.  Müller  II 


408  ^V»-.  597 

146  ff.,  dazu  Riezler  Akten  itr.  1974 ff.,  1989,  2001/.,  2013/.,  2024 ff.  und 
Schwalm:  Neues  Archiv  XXIII  739  ur.  27).  Vielleicht  handelt  es  sich  um 
die  bei  den  Verhandlungen  mit  dem  Kaiser  zugrunde  zu  legende  forma,  von 
■welcher  der  Papst  am  23.  Januar  schreibt,  dass  er  sie  ihm  zuerst  mündlich 
und  später  schri/tlich  mitgeteilt  habe  (vgl.  Kiezler  nr.  2014).  Zu  beachten 
ist  auch,  dass  der  Papst  dem  Arnald  am  13.  December  ausser  einer  Kopie 
der  gegen  Michael  von  Ceseua,  Bonagratia  und  ihre  Mitschuldigen  erlassenen 
Prozesse  (vgl.  unten  I  c.  14)  effectum  seu  puncta  processuum  aliorum  contra 
dictam  personam  factorum  übersandt  hat  (vgl.  Riezler  nr.  2001). 

I.    Isti    sunt    excessus    domini    Lud(ewici)    contra    ecclesiam 
commissi.  /.    Primo,    quod  Galeacio  de  Vicecomitibus  et  eius 

fratribus  de  Mediolano  de  heresi  condempnatis  et  nonnullis  aliis 
ecclesie  Roman(e)  rebellibus  favit  et  eos  defendit.  2.  Secundo, 
quod  Ferrariensibus,  videlicet  Reynaldo  de  Opizone*)  et  Nicholao 
natis  Yldebrandi  marchionis  Esten(sis)  de  heresi  condempnato  ac 
rebelli  ecclesie  Ro(mane)  favit  et  ratione  civitatis  Ferrarien(sis) 
ab  ipso  homagium  et  fidelitatem  recepit.  3.  Item  quod  fecit 
convocacionem  hereticorum  et  rebellium  ecclesie  de  Mediolano  et 
de  Ferraria  apud  Tridentum,  ut  posset  presidio  eorum  devotos 
ecclesie  pregravare  et  examinare.  4.  Item  quod  in  contemptum 
clavium  ecclesie  divinis  officiis  audiendis  se  ingessit  et  sie  ligatus 
in  locis  ecclesiastico  interdicto  suppositis  et  alios  ad  non  servandum 
interdictum  ecclesiasticum  induxit  et  conpulit  et  divinum  officium 
ac  sacramenta  ecclesiastica  profanari  fecit  in  locis  ecclesiasticis 
interdictis  excommunicatis  et  interdictis  presentibus  et  admissis. 
5.  Item  quod  facta  mencione  de  constitucione  domini  pape  lo(hannis) 
de  Christi  paupertate ')  asseruit  publice  contrarium  dicte  constitu- 
cionis  esse  verum  et  quendam  iibellum  suo  sigillo  pendenti  sigilla- 
tum  dictos  errores  continentem  ^)  misit  ad  diversa  loca  Alamanie 
et  Ytalie  asserens,  quod  Christus  et  apostoli  in  rebus,  quas 
habuerint,  nullum  ius  habuerint,  sed  tantum  usumfructum  et  quod 
dicere  contrarium  est  hereticum,  in  quo  eciam  asserit  se  iurasse 
premissa  et  alia  in  dicto  libello  contenta  esse  vera  et  ipsum 
iibellum  fecit  poni  in  locis  publicis.  6.  Item  quod  Marsilium 
et  lohannem  de  la[n]du[ni]'')  hereticos  dampnatos  offerentes  ei 
quendam  Iibellum  hereticalem  *)  ad  suam  familiaritatem'^)  admisit 
et  ipsos  errores  publicari  permisit  et  eis  providit,  recepit  et  susti- 
nuit    eosdem.  7.    Item    quod    contra    mandata    apostolica    in 

Mediolanen(si)  civitate  de  manibus  hereticorum  seu  rebellium  ec- 
clesie coronam  ferream  recepit  et  inunccionem  regibus  Romanorum 
ibi  inpendi  consuetas.  8.  Item  quod  Pizam  ingrediens  ecclesias 
et  personas  ecclesiasticas  multipliciter  aggravavit.  9.  Item  quod 
Castruchium  de  Interminell(is)  excommunicatum  et  de  fautoria 
heresis  condempnatum  fecit  ducem  Luchanum.  10.   Item  quod 

apud  Romam  excommunicatus  et  depositus  accedens  dedit  opem 
et  operam,  quod  P(etrus)  de  Corvaria  de  ordine  fratrum  Minorum 
fuit  assumptus  in  antipapam  et  fecit  multos  anticardinales  et  alios 
officiales  Ro(mane)  curie  et  quod  fecit  et  c[re]avit'*)  ac  conse- 
cravit  de  facto  multos  episcopos  et  abbates  et  intrusit.  IJ.  Item 
quod  a  certis  civibus  a  populo  Roman(o)  deputatis  coronam  et  a 
quodam  [sjcismatico^)  et  inunctionem  imperialem  recepit  et  eciam 
titulum   imperialem   sie  ligatus   et  depositus   assumpsit    et  eo   per 


J338  Dezember— 1339  Mitte  Januar  409 

sui  potenciam  usus  fuit  et  adhuc  utitur.  12-  Item  quod  contra 
sententias  latas  in  capitulo  ,Fundamenta'*)  regimen  seu  senatum 
Roman(e)  civitatis  a  populo  Romano  ut  imperator  recepit  et  per 
annum  exercuit  per  se  vel  alium.  13.  Item  asserens,  quod  ad 
imperatorem  licet  depone[re]0,  existens  in  urbe  Ro(mana)  vocato 
clero  et  populo  urbis  publice  dominum  lo(hannem)  papam  sententia- 
liter  deposuit.  14.  Item  quod  recepit,  tenuit  et  favit  fratribus 
Minoribus  hereticis  seu  ecclesie  rebellibus  videlicet  Mich(aeli)  de 
Cezena,  G(uilelmo)  Ocham,  Francisco  de  Marchia,  Henrico  de 
Thalem,  Bonegratie  et  sociis  ac  sequacibus  eorum  et  eorum 
opinionibus  erroneis  et  appellationibus,  blasphemiis  ac  predica- 
cionibus  erroneis  adhesit  et  eis  providit.  15.  Item  quod  multos 
episcopos  et  prelatos  ac  beneficiatos  ecclesie  per  preces  aut 
comminaciones  tam  seculares  quam  reguläres  in  ecclesiis  intrusit 
et  intrusos  sustinuit,  licet  essent  excommunicati,  suspensi  vel  inter- 
dicti  et  provisos  debito  modo  per  ecclesiam  inpedivit  seu  inpediri 
fecit.  16.  Item  quod  cum  excommunicatis,  suspensis  vel  inter- 
dictis  participavit  et  cum  eisdem  eciam  in  locis  interdictis  missas 
et  alia  divina  officia  scienter  audivit  et  celebrari  fecit  et  celebrari 
coegit  et,  quando  hoc  facere  nolebant,  oppressit  multos  religiosos 
et  alios  clericos  seculares.  17.  Item  quod  ultimo  apud  Riense') 
dyocesis  fecit  multas  ordinaciones,  declaraciones,  ligas  seu  per 
principes  electores  fieri  fecit  et  in  eis  consenciit,  que  sunt  mani- 
feste contra  Romanam  ecclesiam  et  ecclesiasticam  libertatem. 
//.  1.  Qui  excessus,  qui  dicuntur  esse  notorii,  debent  recognosci 
per  dominum  Lud(ewicum)  iniuste  facti  et  attemptati  et  debita 
emenda  et  satisfac[t]io^)  pro  commissis  offerri.  2.  Item'')  debet 
recognoscere,  quod  ad  ipsum  nee  ad  aliquem  [im]p[er]at[o]rem') 
sive  regem  Romanorum  spectat  papam  deponere  vel  creare. 
3.  Item  a  sententiis  iuris  vel  honoris,  quas  incurrit  occasione 
premissorum  tenetur  petere  absolucionem  in  forma  iuris.  4.  Item 
quod  deponat  titulum  imperialem  iam  indebite  et  in  preiudicium 
Roman(e)  ecclesie  assumptum  et  quod  eidem  totaliter  renunciet 
et    ipsum    annullet.  5.    Item    quod  anullet  et  nulla''),    cassa  et 

irrita  pronunciet  omnia  et  singula  sub  dicto  imperiali  titulo  facta 
vel    quomodolibet    ordinata.  6.    Item    quod    omnia    et    singula 

facta,  concessa  vel  ordinata  per  dominum  Henricum  proximum 
predecessorem  suum  et  per  alios  Romanorum  imperatores  fient 
et  ordinentur,  petantur  et  supplicentur.  7.  Item  quod  dimisso 
dicto  titulo  imperiali  faciat  exhiberi  domino  pape  decretum  sue 
electionis,  conpetat  se  per  ipsum  in  regem  Romanorum  assumi  et 
personam  suam  dignam  ad  Imperium  reputari  et  eciam  approbari. 
I)  ohne  Ueberschr.  L.s ;  im  Register  II  fol.  125":  Excessus  domini  L(u)dewici 
contra  ecclesiam  commissi;  sunt  articuli  Arnol(di)  de  Verdala.  -|- 
a)  Opizopizone.  +  b)  laudumo.  +  c)  familiariatentem.  -|-  d)  cavit.  -\-  e)  cis- 
matico.  +  f)  deppone,  darüber  Strich.  -)-  g)  satisfacio.  +  h)  kein  Absatz.  -\- 
i)  patrem.  +  k)  über  II  Strich. 

1)  c.  2,  Extravag.  Joh.  XXII.  14  (Nr.  141).  »  2)  die  Sachsenhäuser  Appellation 
(Nr.  138).  «>  3)  der  Defensor  pacis.  <»  4)  c.  17,  Se.xtus  16.°"  b)  danach  war 
vermutlich  im  Original  eine  Lücke  gelassen  für  den  dem  Verfasser  wohl  un- 
bekannten Namen  der  Diöeese  (Trier),  eu  der  Rhens  gehörte. 


410  ^'r-  598—599 

598.  [Avignon  1338  Herbst— 1339  Anfang  Januar] . 

Papst  Benedikt  XII.  verbietet  dem  Bischof  Otto  von  WUra- 

burg,  von  Ludwig  dem  Bayern  die  Lehen  au  nehmen. 

K  331^).  —  Zur  Sache  und  zur  Zeitbestimmung  vgl.  Müller  II  116  f., 
Heizenecker  40 f. 

Venerabili  fratri  episcopo  Herbipolen(si).  /.  Per  litteras  *) 
et  nuncios  tuos  nuper  ad  sedem  apostolicam  destinatos  nobis 
significari  curasti,  quod  Lud(owicus)  de  Bavar(ia)  tibi  atrociter  et 
publice  comminatur,  quod  nisi  regalia  seu  feudalia  ecclesie  tue, 
que  a  Romano  imperio,  sicut  asseris,  processerunt,  recipias  ab 
eodem,  sicut  metropoiitanum  tuum  . .  archiepiscopum  Magunt(inum) 
et  multos  alios  eius  suffraganeos  asseris  recepisse,  item  Lud(o- 
wicus)  dicta  regalia  seu  feudalia  ef  specialiter  ducatum  Franconie 
ab  olim  ecclesie  tue,  sicut  scripsisti,  Caroli  regis  magni  liberali- 
tate  donatum  aliis  magnatibus  conferret,  qui  illa  sibi  conferri 
desiderabiliter  appetunt  et  poterunt  sibi  manutenere  collata, 
adiciens,  quod  propter  hec  cottidie  minatur  et  proponit  hostiliter 
invadere  ecclesiam  tuam  in  personis  et  bonis  ipsius  ipsamque 
destruccioni  exponere,  nisi  super  premissis  pareas  votis  eius. 
2.  Sane  te  ignorare  non  credimus,  sicut  eciam  tota  Germania, 
ymmo  cuncte  fidei  Christiane  provincie  non  ignorant,  processus 
diversos  et  varios  dudum  per  felicis  recordationis  lohannem  papam 
XXII.  predecessorem  nostrum  contra  prefatum  Lud(ewicum)  exi- 
gentibus  et  excrescentibus  gravibus  et  notoriis  eius  culpis  et  ex- 
cessibus  adversus  deum  et  universalem  statum  ecclesie  in  cunctorum 
fidelium  scandalum  perpetratis  cum  magna  deliberacione  et  gravi- 
tate  cogente  iusticia  publice  habitos  et  solempniter  publicatos, 
quibus  constat  eundem  omni  nomine  et  intitulacione  omnique 
iuri  regali  et  imperiali,  si  quod  sibi  conpetebat,  fuisse  privatum, 
nee  eciam  latere  te  credimus,  quod  idem  predecessor  universis*) 
»  patriarchis,  archiepiscopis  et  episcopis  aliisque  personis  ecclesiasticis  quibus- 
cunque  sub  pena  suspensionis  ab  officio  et  beneficio  et  excommunicacionis, 
quam  eos  incurrere  )  voluit  ipso  facto,  nisi  *  inhibicioni  )  huiusmodi  effi- 
caciter  obedirent  *,  duxit  districcius  inhibendum,  ne  predicto  Lud(ewico)  tan- 
quam  regi  seu  in  regem  Roman(orum)  electo  super  )  hiis,  que  ad  regfnum  vel 
imperium  Roman(um)  *  aut  eorum  regimen  »  pertinerent,  quovis  modo 
parerent,  adhererent  vel  intenderent  seu  prestarent  per  se  vel  »  alios  directe 
vel  indirecte,  publice  vel  occulte  auxilium,  consilium  vel  favorem  neve  ) 
eidem  vel  alii  pro  eo  de  *  iuribus  regalibus  vel  imperialibus  seu  ratione  regni 
vel  imperii  predictorum  aut  dominii  cuiusvis  per  eum  usurpati  in  illis 
responderent  vel  aliam  satisfactionem  sub  quocunque  velamine  inpendere 
attemptarent,  quibus ' )  penis  et  sententiis  adeo  ipsos  ligari  et  astringi  voluit 
et  decrevit,  acsi  propriis  eorum  norainibus  nominati  fuissent  specialiter  et 
erpresse.  3.  Licet  igitur  ex  predictis  processibus  predecessoris 
eiusdem  et  penis  contentis  in  eis  credamus  te  plenissime  informari, 
qualiter  super  hiis,  ad  que  prefatus  Lud(evvicus)  minari  et  damp- 
norum  illacione  inducere  te  conatur,  debeas  te  habere,  tarnen  in 
hiis,  que  statum  tuum  respiciunt  et  salutem,  ad  nostre  apostolice 
instructionis  et  iussionis  instantiam  utile  et  neccssarium  reputantes 
fraternitati  tue  taliter  respondemus,  quod  eundem  archiepiscopum, 


J338  Herbst— 1339  Februar  3  411 

qui  non  solum  indiscrete  sed  infideliter,  si  tuis  relatibus  in  hac 
parte  veritas  suffraget,  se  habuit,  in  premissis  nullatenus  imiteris, 
cum  talis  ymitacio  esset  a  via  salutis  deviatio  et  manifesta  peri- 
clitatio  Status  tui,  quin  ymmo  eidem  archiepiscopo  penis  contentis 
in  dictis  processibus  propterea  involuto  in  nuilo  pareas  vel  intendas 
et,  si  forte  idem  Lud(owicus)  in  tantam  prorumperet  sacrilege 
persecucionis  audaciam,  ut  ad  premissa  hostiliter  te  requireret 
vel  urgeret,  memor  apostolice  doctrine  omnino  studeas  plus  deo 
quam  hominibus  obedire  *)  in  devocione  et  fidelitatc  Romane  ecclesie 
firma  constancia  persistendo,   sicut  hactenus  te  credimus  perstitisse. 

Datum. 
I)   Ueberschr.:  Littera  Benedicti  contra  Mog(untinum)  H(enricum)  respondentis 
etiam  super  facto  Bavari. 

1)  unbekannt.  «=  2)  Vorlage  bis  electo  (vor  N.  3)  Const.  V  nr.  944  g  2.  ">  3)  Vor- 
lage bis  favorem  (vor  N.  4)  ebenda  §  6.  '^  4)  Vorlage  bis  attemptarent  (vor  N.  5) 
ebenda  §  15.    oo    5)  Vorlage  bis  expresse  (vor  c.  3)  ebenda  g  6.   <»    6)  Act.  5,  29. 

599.  [1339  Februar  3]. 

Ludwig  von  Vianden,  Propst  .su  Münstereifel,  verpflichtet 
sich,  dem  Ersbischof  Baldewin  im  Kriege  gegen  Frankreich 
mit  20  Rittern  und  Knappen  beizustehen. 

D  28^),  EnUvtirf  =  Böhmer  Acta  nr.  1048;  bei  Dominicns  374  N.  1 
Inhaltsangabe  eines  Orig.  mit  der  angegebenen  Datierung  in  Koblenz,  das  dort 
nicht  nachzuweisen  ist,  obwohl  die  U.  im  Repertorium  1  A  I  unter  nr.  217  e 
(nur  nach  D?)  erwähnt  wird. 

1.  Wir  Ludewig  von  Vianden,  probest  zu  Münster  iu  Eyflen, 
dun  kunt  allen  luden  und  erkennen  offenliche  an  disem  brive,  das 
mit  dem  erwirdigem  in  gote  vater  und  Herren  unserm  Herren 
"*  Hern "  Baldewine,  ertzb(ischofen)  zu  Trire,  sullen  dinen,  Helfen 
und  raden  und  sunderlicHe  zu  der  reyse,  die  das  heilege  Romesz 
ricHe  [un]d  den  kunig  von  Engelland,  der  Helfer  er  ist,  an  get 
wider  das  kfinigricHe  von  FrancricHe,  biz  das  eine  sfine  zcwszen*) 
<in  allen  >  "^  den  vorgenanten  partyen  ^  gentzliche  gemachet 
und  vollebracHt  wirt,  mit  zwentzig  edeln  mannen  "*  stediklicHen 
rittern  und  wol  geborn  knecHte  "*  gewapent  mit  Helmen  wol  ge- 
riden  und  erzöget.  2.  Und  sal  uns  dar  umb  der  vorgenant 
unser  Herre  von  Trire  geben  vor  ieden  ritter  derselben  Ifite 
hundert  <  deine  >  güldenen  und  vor  den  edeln  knet  <  hundert > 
seszig  gülden  deiner  von  Florentze  oder  den  wert  dan  abe  und 
von  iedem  manne  der  vorgenanten  zcwentziger  <achzehene> 
achtzehene  der  vorgenanten  deinen  güldenen  zu  solde  zfi  iglichem 
mande,  die  wile  wir  mit  den  vorgenanten  zwentzig  mannen  mit 
unserm   vorgenanten    Herren    sin    in    der    reyse,  5.    <Auch> 

Und  sal  uns  unser  vorgenant  herre  von  Trire  den  solt  von  einen 
mande    <vor>    "  vol "    bezalen    <ee    wir    in    die    reyse    riden> 

■*  [ ]vol  [ ]ko  [ ]die  [ ]iete  **  und  dar  nach  alle  zit 

zu  angenden  <mande>  icliches  mandes.  4.  Und  sal  uns  <auch 
das  ander  gelt>  ■*  des  vorgenanten  ersten  geldis  *  Halb  "^  scHeit  " 
geben,  ee  wir  <in>  die  reyse  "*  vollen "  riten,  und  das  ander 
Halbe  teil  nach  der  reyse  zu  den  ziden  und  mit  solicHem  paga- 
mente,  beyde  vor  und  auch  nach,  als  ime  der  vorgenante  kfinig 
von   Engilland   bezalet.  5.    Und   en    sullen    wir  Hie    enbinnen 

wider   den    vorgenanten   unsern  Herren    von  Trire   nit   dfin  <dan 


412  ■'V'--  600-602 

vor>,  sunder  wir  sullen  ime  dinen  getruweliche,  wo  er  unser 
bedarf  und  iz  an  uns  gesinnet.  6.  Were  iz  auch,  das  <unser 
vorgenanter  herre  von  Trire  von  dem  egenanten  kunige  von 
Engillant  nit  geldes  enphinge  oder  das>  die  reyse  nit  vollen- 
ginge  oder  das  wir  unserm  egenanten  Herren,  als  vor  begriffen 
ist,  nit  vollen  dieneten,  was  wir  dan  geldes  von  ime  enphangen 
betten,  das  sullen  wir  ime  widertun  und  erstaden  ■*  an  bereytcm 
gelde  oder  mit  manschaft  odir  dinste  ^  und  sin  das  schuldig  zu 
dune  noch  drier  siner  frunde  rade,  die  er  dazu  schicket.  7.  Alle 
dise  vorgescribenen  stucke  und  ir  icliches  han  wir  vor  uns  und 
unser  erben  gelobet  in  guden  truwen  an  eides  stat  und  geloben 
sie  auch  an  disen  brive  stete  und  veste  zu  haldene  <allerle> 
und  zu  vollenfurene,  allerley  argelist  und  geverde  usz  gescheiden. 
Und  diser  dinge  zu  Urkunde  et  cetera. 
I)  Ueberschr.:  [obliga.']cio  ad  serviendum  pro  stipendio.  -(-  a)  D. 

600.  Koblenz  1339  Februar  12. 
Dekan  und  Kapitel  von  St.  Florin  in  Koblenz  verkaufen  detn  be- 
scheidenen Meister  Rodolfus  dictus  Lossc  ihrem  concanonicus  die  Früchte 
seiner  Pfründe  daselbst,  die  nach  Ordnung,  Satzung  und  Herkommen  3  am 
nächsten  1.  März  beginnende  Jahre  lang  zu  Gunsten  der  fabrica  oder  anderer 
Bedürfnisse  der  Kirche  zu  dienen  haben,  ausgenommen  die  täglichen  Dar- 
reichungen, es  sei  denn,  dass  er  persönlich  bei  ihnen  wohnen  sollte,  für 
5  Pfund  gute  und  rechte  Groschen  von  Tours,  von  denen  ihm  aber  1  Pfund 
erlassen  wird  wegen  des  Dienstes,  den  er  ihnen  und  der  Kirche  später  er- 
weisen soll,  während  er  die  übrigen  4  schon  vor  Ausstellung  dieser  Urkunde 
an  die  fabrica  entrichtet  hat ;  stirbt  er  vor  Ablauf  der  3  Jahre,  so  soll  davon 
ein  entsprechender  Bruchteil  an  seine  Erben  zurückgezahlt  werden.  Siegler: 
die  Aussteller  mit  dem  sigilliim  capituli  ad  causas.  D.  Conflue(nci)e  a.  dorn. 
1338.  die  12.  mensis  febriiarii.   —  K  SOJ,  durchstrichen. 

601.  Trier  1339  Februar  17. 
Erzbischof  Baldexvin  au  den  Dekan  der  Kirche  von  Karden  ('Cardonensis.), 

an  Henricus  Vikar  des  Johannes- Altars  in  ecclesia  Monasteriensi  in  Meinfeit 
(Münstermaifeld),  Wilhelmus  de  Herke  prebendatus  Cardonensis  und  Alle,  die 
sonst  mit  der  Sache  befassl  werden:  verleiht  die  bisher  von  weiland  Gerlacus 
dictus  Moir  Kantor  von  Müitsterniaifeld  besessene  Pfarrkirche  zu  Kerne 
(Mosel-Kern),  deren  Verleihung  ihm  für  diesmal  durch  päpstliche  Verleihung 
zusteht,  seinem  lieben  Meister  Rudolplius  dictus  Losse  seinem  Kleriker  und 
befiehlt,  diesen  in  Besitz  zu  setzen,  ihm  den  Gehorsam  der  Eingesessenen 
und  den  Genuss  der  Einnahmen  zu  verschaffen.  Siegler:  der  Aussteller. 
Cum  ecclesiam  —  D.  Treveris  die  17.  mensis  februarii  a.  dorn.  1338.  — 
ja  2og.     Zur  Sache  vgl.  Nr.  645  sowie  die  Glosse  L.s  zu  Nr.  58. 

602.  [1339  Februar  27]. 
Bevollmächtigte  König  Edwards  III.   von  England  ver- 
sprechen dem  Ersbischof  Baldcwin  Subsidiengelder   und  ver- 
pfänden ihm  die  englische  Reichskrone  (Entwurf). 

D  QQ^)  ;  aus  der  Origi>ialausfertigung  in  London:  Kymer  Foedera  II d 
42  (R).  Die  teils  formellen,  teils  materiellen  Abweichungen  des  Originals 
von  D  sind  hier  durch  Sperrdruck,  die  am  Schluss  sehr  umfänglichen  Er- 
weiterungen durch  Kreuze  (f)  gekennzeichnet.  Die  am  Rande  zugefügten 
Seitenzahlen  erleichtern  die  Vergleichung.  Als  königliche  Bevollmächtigte 
■werden  dort  im  Eingang  genannt  Henricus  episcopus  Lincolniensis,  Reynaldus 
comes  Gelrie  et  Zutphenie,  VVillielmus  de  Monte  Acute  comes  Sarum,  Henricus 
de  Ferrariis  camerarius,  Johannes  Darcy  senescallus  hospicü  regis  Anglie, 
Willielmus  de  la  Pole  und  Paulus  de  Monte  Florum,  am  Schluss  als  „kooper- 
ierend" Bartholomeus  de  Burghassh  miles,'  als  Bevollmächtigte  Baldcwins 
erscheinen  dort  die  nobiles  viri  domini  lohannes  de  Brunsborn,  Paulus  de  Eycb 


1339  Februar  12—27  413 

milites,  Tylmannus  de  Rodemacra  armiger  magister  coquine,  die  magistri 
Wykerus  de  Birgele,  Rudulphus  dictus  Lusse  und  Teodericus  dictus  Hacke 
clerici  domini  archiepiscopi  Trevirensis. 

/.  Nos  tales  et  tales  et  cetera  speciale  et  sufficiens  ad  infra-  42  b 
scripta  a  serenissimo  domino  nostro  Eduwardo  Anglorum 
rege  mandatum  habentes  recognoscimus  '^tam*)  dicti  regis  t  quam 
nostro  nomine  **  publice  per  presentes,  quod,  licet  ex  parte  dicti 
domini  nostri  regis  cum  reverendo  in  Christo  patre  ac  domino 
domino  Bald(ewino)  archiepiscopo  Trever(ensi)  super  auxilio  et 
assistencia  sacro  Romano  imperio  et  dicto  regi  per  ipsum  dominum 
archiepiscopum  "*  contra  ** '^ )  faciendis  ac  super  certis  pecuniarum 
summis  eidem  archiepiscopo  ob  hec  dandis  nonnulle  ordinaciones  et 
convenciones  facte  et  habite  dinoscantur*^)  promissionibus  et  litteris  ab 
utralibet  parcium  mutuo  inde  datis,  nos  tamen  <  u  1 1  r  a  >  "*  iuxta  " 
illas<pro>  prefato  domino  archiepiscopo  <ac  causam  seus^) 
causas  vel  presentes  litteras  ab  eo  habentibus  bona 
fide>  pro  pretactis  auxilio  et  assistencia  tam  dicti  domini 
regis  quam  nostri*^)  nomine  efficaciter  promisimus  et<Ohiis 
scriptis>  promittimus  ''nos  procuraturos  et  facturos,  quod 
Vivelinus  Rufus  ludeus  de  Argentina  nomine  dicti  domini  nostri 
regis  L  milia  florenorum  t  *  de  Florencia  bonorum  et  legalium,  de  quibus  in 
litteris  dicti  domini  nostri  regis  <su?>  dicto  domino  archi- 
episcopo "*  '^  alias  "  ^  datis*)  continetur,  et  eciam  tam^)  racione 
stipendiorum  quam  pro  <suo>  hospicio  <predicti> 
■*  "ipsius"  **  domini  archiepiscopi  undecim  milia  florenorum 
pretactorum,  <quam  summam>  "  "  que  t  XI  mil(ia)  flo- 
renorum" *"  nos  . .  comes  Gelr(ensis)  predictus  iuxta  potestatem 
nobis  super  hoc  per  dictum  dominum  regem  in  pretactis  litteris 
suis  datam  t  racionabiliter  moderavimus  et  presentibus  arbitra- 
mur,  ''''ante    festum   palmarum    proxim(arum)  **  **  ^)   dabit   et 

solvet  integre"  t  cum  effectu.  Quod  si  hoc  non  <faciemus> 
■^fecerit",  extunc  <Vivelinus  ludeus  Rufus  de  Argen- 
tina>  "nos  omnes  et  singuli  predicti "  nomine  dicti  domini 
regis  ante  dominicam  .Quasimodogeniti' t *)  memorato  domino 
archiepiscopo  aut  causam  vel  presentes  ab  eo  habenti- 
bus de  pretacta  pecunie  summa  integraliter  debebi<t>'' mus 
satisfacere  et  tene<tur>"*mur''  t-  2.  Insuper  promisimus 
et  promittimus  ut  supra  ultra  pretactam  summam  et  ob  causas 
pretacta s  eidem  domino  archiepiscopo  ac  causas  seu  has 
litteras  ab  eo  habentibus  "^  alia  "  quinquaginta  milia  flore- 
norum pretactorum,  ''de  quibus  eciam  in  pretactis  litteris 
regiis  fit  mencio",  ante  nativitatis  beati  lohannis  baptiste  festum 
proiimum  *)  firmiter  absque  diminucione  aliqua  nos 
daturos.  **  Insuper  eidem  domino  archiepiscopo  <aut  causam  vel 
causas  seu  has  litteras  ab  eo  habentibus>pro  eisdem 
sui  s     hospic  i  o     et     stipend  io,     ''"'quando     in     exped(icion  i  s  ?) 

vel     gentis     sue    p) ]"",     in    cuiuslibet    mensis 

principio  undecim  milia  florenorum  pretactorum  per  nos  vel  alios  ex 
parte  dicti  d  o  m  i  n  i  regis  integre  d  ari  etpersolvi  debebunt". 
3.       Ceterum,    si    dictum    dominum  archiepiscopum    aut    suos   oc- 


414  Nr.  603 

casione  assistencie  et  auxilii  pretactorum  dampna  aliqua  in 
hominum  suorum  captivacionibus,  in  equorum  perdicionibus  aut 
alias  qualitercumque  <probabiliter>  sustinere  contigerit, 
huiusmodi  dampna  t  e c i a m  sibi  refundere  tenebimur  et  plenarie 
resarcire**.  4.  Et  ut  ipsi  domino  archiepiscopo  ac  causam 
vel  has  litteras  ab  eo  haben t<es>ibus  t  plus  ydonee 
caveatur,  ipsis  coronam  t  domini  regis  predicti  ac  regni  Anglie 
hereditariam  a  c  precellenciorem  rite  et  legittime  quo  supra  nomine  t 
titulo  pignoris  tradidimus  et  obligavimus  et  hiis  litteris  obligamus. 
Quam  coronam,  si  per  nos  vel  alios  ex  parte  dicti 
domini  nostri  regis  solucione  reali  dictorum  quinquaginta 
miiium  florenorum  t  <in>  ''ante'"  prectat<o>'' um "  beati 
lohannis  t  fest<o>um  "  solvendorum "  t  redempta  non  fuerit, 
extunc  prefatus  dominus  archiepiscopus  <ac  causam>  vel 
ca'^u^sasOvelpresentes  litteras  abeohabentes  dictam 
coronam  <integram>  ''totam'*  vel  per  pecias  sive 
partes  usque  ad  summam  pretactorum  quinquaginta  t  miiium 
florenorum  ''et  eciam  pro  refundendis  dampnis  pretac- 
tis,  si  que  prefatum  •d[ominum]  archiepiscopum 
<sustinere  contigerit, >  aut  suos  ut  pr  em[i  t]tit  ur, 
<sci>  nec[non]  pro  dampnis  e[t]  interesse,  si  que  ipsum  dominum 
a[rchiepiscopum  aut  ca[usam]  vel  causas  seu  h[as]  litteras 
habentes  [ab]  eo  ex  ret[ar]data  soluc[ione]  t  sustinere  c[on]ti- 
■t3a  ger\i^ ,  poterunt  alii  vel  aliis,  prout  ipsis  placuerit,  ulterius 
obligare  t  hoc  cauto,  ne  ipsa  corona  translacione  dominii  ante 
lapsum  anni  inchoandi  in  dicto  beati  lohannis  festo  <minime> 
"  aliquatenus**  distrahatur,  utea<n>dem  infra  pretac- 
tum  annum  per  realem  dictorum  quinquaginta  miiium 
florenorum  "et  per  aliarum  pretactorum'*)  summarum 
pecunie  pro  refundendis  dictis  dampnis  <existen- 
cium>  ac  crescencium^  solucionem  "^et  re[..]nsionem  " 
recuperar<e>''i  ^  et  redim<ere>''i  "  valea<mus>'' t  *" 
per  nos  vel  alios  nomine  dicti  ..regis.  Quod  si  anno 
huiusmodi  lapso  redempta  non  fuerit,  ut  premittitur, 
extunc  predictus  t  archiepiscopus  ac  causam  vel  causas 
seu  has  litteras  ab  eo  habentes  seu  is  vel  hii,  quibus 
Corona  huiusmodi  ulterius  iuxta  premissa  obligata 
fuerit,  eandem  coronam  ex  toto  vel  per  partes  li- 
center  alienare  possunt  dominii  translacione,  si  et 
prout  ipsis  videbitur  expedire.  Et  si  per  huiusmodi 
coronae  alienacionem  prefato  domino  archiepiscopo  ac 
causam  vel  causas  seu  has  litteras  ab  eo  habentes 
de  pretactis  L  quinque  milibus  florenorum  "  et  aliis  <pecuniarum 
summis  iuxta  premissa  ac  crescentibus>  predictis')  *"  t 
satisfactum  non  fuerit,  tunc  quicquid  ipsis  de  summ<a>'' is" 
huiusmodi  defuerit,  de  hoc  dictus  dominus  rex  ac  nos  ac 
nostri  successores  et  heredes  integre  t  satisfacere  <debi> 
"  debebimus  et"  tene<bi>mur  <et  deberaus>.  5.  <Pre- 
terea  eidem  domino  ..archiepiscopo  ac  causam  vel 
causas   seu    has    litteras    ab    eo   habentibus   stipendiorum 


1338  März  30  oder  1339  Mars  15  415 

no[mine/'],  cum('?'j  dictus  dominus  archiepiscopus  aut 
sui  iuxta  modos  in  aliis  hisdicti  domini  regislitteris 
eidem  archiepiscopo  super  hoc  traditis^)  compre- 
hensos  cum  dictodomino  regefuerint,  undecim  milia 
florenorum  pretactorum  in  cuiuslibet  mensis  prin- 
cipio  per  nos  aut  alios  ex  parte  dicti  domini  regis 
integre  dari  et  persolvi  debebunt.>  6.  Est'')  insuper 
adiectum  et  condictum,  quod,  si  dictus  ''dominus'*  noster 
rex  aut  nos  premissas  ac  subscriptas  necnon  alias 
factas  prefato  domino  archiepiscopo  <ac  causam  vel  has 
litteras  ab  eo  habentibus>  promissiones  et  obliga- 
ciones  non  compleremus  ''aut  non  observa  verimus '^ 
cum  effectu  <aut  si  expedicio  dicti  domini  regis 
Angl(ie)  in  Franciam  non  procederet>,  quod  pretacta 
Corona  memorato  domino  archiepiscopo  <ac  causam  vel  cau- 
sas  seu  has  litteras  ab  eo  habentibus>  tam  diu  rema- 
nere  et  esse  debebit  cum  efficacia  obligata'^)  pro  t 
laboribus,  sumptibus  et  apparatibus  occasione  dicte  expedicionis 
iam  per  ipsum  dominum  archiepiscopum  et  suos  factis,  t  quous- 
que  sibi  de  viginti  t  milibus  t  pret  actorum  t  florenorum  t 
per  dictum  dominum  regem,  nos  vel  alios  ex  parte  ipsius  t  regis 
fuerit  plenarie  et  realiter  satisfactum  t- 

I)  Ueberschr. :  De  solvendis  debitis  C  milibus  flor(enorum)  in  negocio  Angl(ie); 
darüber  die  Notiz  L.s :  Rex  d(ebet)  I(itte)r(as)  suas,  q(uod)  eis  man- 
dat(um)  ded(er)it  et  cetera.  —  Am  unteren  Rande  von  fol.  85^  der 
notizartige  Nachtrag:  q(ue)  ar(chiepiscopo)  pe(.  ...)  promisimus  eciam 
causam  ab  eo  habentibus  promit  ("pronut?)  et  s(er)va  et  q(ue) 
ipse  ar(chiepiscopus)  iuxta  oblig(acionem)  et  a(re)  en(...)  (?)  et 
a(li)a  facereposs(et?);  darunter  blasser:  pro  ratione  ('?)(... )ende(...) 
nondebetimpeti.  +  a)  diese  Worte  mit  dunklerer  Tinte  als  die  übrigen 
Nachträge  geschrieben,  sollten  ursprünglich  nach  habentes  eingeschaltet 
■werden.  +  b)  mit  schwärzerer  Tinte  nachgetragen  ;  danach  Philippum  pro  Fran- 
corum  rege  se  gerentem  in  einer  modernen  Kopie  Beyers  in  Koblenz  (1  A  I 
nr.  936  b)  interpoliert.  +  c)  aus  dinoscuntur  korr.  -\-  i)  D.  -\-  e)  aus  nostro  korr. 
+  f)  mit  dunklerer  Tinte  getilgt.  -\-  g)  tam  —  archiepiscopi  nach  pretactorum, 
durch  Zeichen  umgestellt.  -)-  h)  einige  nicht  entzifferte  Worte.  +  i)  im  Nachtrag 
über  der  Zeile  nachgetr.  -\-  k)  Verweisungszeichen,  am  Rande  (ohne  dasselbe) : 
«c  Pre>-dicta  L  «Cmilia^- et  XI  florenorum  ante  9  non  sol[...]  quod 
tunc  eritsol[..]  ab  omnibus  etco[...]  proXXm(arcis/')  +  k)  danach 
Verivetsungszeichen,  dem  aber  kein  Nachtrag  entspricht. 

1)  Günther  III  nr.  239  (133H  September  6),    Vorlage  für  einige  Ausdrücke.   <» 

2)  März  21.  a=   3)  Aprü  4.  <»   4)  Juni  24.    <»  5)  vgl.  N.  1. 

603.  1338  März  30  oder  1339  März  15. 

lacobus  de  Dudillindorf  Ritler  bekennt,  seinem  Herrn  Erzbischof  Baldewin 
700  Pfund  Trierer  Pfennige  für  die  während  seiner  Amtszeit  als  Burggraf 
in  Kylburch  (Killburg)  von  ihm  eingenommene)!  aber  noch  nicht  ausgezahlten 
Einkünfte  sowie  für  Baldewins  Aufwendungen  für  die  Herstellung  der  un- 
bebauten und  zerstörten  Weingärten  J.s  in  Kontz  (Konz)  als  seine  Schuld 
zahlen  zu  wollen.  Zeugen:  die  bescheidenen  Herren  Ordulphus  dictus  Scholere 
Schöffenmeister,  Arnoldus  dictus  Wolf,  lacobus  dictus  luvenis,  Bartholomeus 
dictus  Meutze  (o  über  vi)  und  Tristandus  weiland  Gertrudis  in  vico  sancti 
Symeonis  Trierer  Schöffen.  Siegler:  der  Aussteller  und,  mit  dem  Stadtsiegel, 
die  Zeugen.  D.  a.  d.  1338.  in  crastino  dominice  .ludica  me  deus'.  —  Orig., 
mit  beiden  Siegeln,  in  Koblenz,  Abt.  1  A  I  nr.  903.  Das  Datum  kann  so- 
wohl mit  1338  März  30  als  mit  1339  März  15  aufgelöst  werden.  Das 
Letztere  würde  gelten,  wenn  Nr.  603  wirklich  mit  der  in  Koblenz  beiliegenden 
Aufrechnung  des  Ausstellers   zusammengehörte.     Diese   muss    aber   wohl   ins 


416  Nr.  604-610 

Jahr  1331  gesetzt  werden  (vgl.  die  NachträgeJ  ;  und  fall!,  auch  in  ihrer  von 
Baldeivin  geschriebenen  Glosse  (Abschn.  IVJ  die  erste  Jahreszahl  als  39 
(statt  30y  zu  lesen  wäre,  würde  das  nach   Trierer  Stil  ins  Jahr  1340  führen. 

604.  Frankfurt  1339  März  18. 
lohannes  de  Isenberg  canonicus  Nuvenbiirgensis  (Naumburg)  bürgt  dem 

bescheidenen  Meister  Rudolphus  dictus  Losse  seinem  concanonicus  in  ecclesia 
sancte  Marie  Ysenacensi  dafür,  dass  die  ehrsame  matrona  Mechtildis  die 
Witwe  des  gestrengen  lohannes  dictus  Losse,  seine  Hlutsverwandte,  der 
Lassen  Tante  ("matertera  Lossin  in  der  Ueberschrift),  personlich  oder  durch 
einen  Anderen  vertreten  feria  sexta  ante  festum  penthecostes  proximurn 
(Mai  14),  wozu  sie  schon  jetzt  feria  sexta  proxima  (März  19)  gehalten  war, 
vor  dem  ehrenwerten  Herrn  Kantor  von  Trier  tils  dem  Richter  im  Prozess 
erscheine,  es  sei  denn,  dass  es  inzwischen  zum  Atistrag  ('composicioj  komme, 
bei  Strafe  von  1  Mark  Silbers,  die  sie  oder  er  dem  Rudolf  oder  seinem 
Bruder  ante  festum  corporis  Christi  subsequens  (Mai  27)  zu  zahlen  habe. 
Siegler:  der  Aussteller.  D.  Frankenford  XV.  kal.  april-  a.  dorn.  1339.  — 
K  ao8,  durchstrichen. 

605.  Frankfurt  1339  Mars  18. 
Ersbischof    Heinrich    von     Mains    sendet     dem     Zister- 

sienserinnenkloster  bei  Gotha  seine  erste  Bitte  für  den  Kleriker 
Bertold  Gans. 

K  213I). 

Henricus  dei  gracia  sancte  Mogunt(ine)  sedis  archiepiscopus 
sacri  imperii  per  Germaniam  archicancellariiis  dilectis  sibi  in 
Christo  .  .  abbatisse  et  .  .  conventui  monasterii  sancte  crucis  extra 
muros  Gotten(ses)  ordinis  Cistercien(sis)  sine  dyocesi  salutem  in 
domino   sempiternam.  /.    Predecessorum   nostrorum   archiepi- 

scoporum  Mogunt(inorum)  recolende  memorie,  qui  quodlibet 
monasterium  seu  cenobium  nostre  civitatis  et  dyocesis  Mogunt(ine) 
Habens  beneficia  conferre  vel  ad  ea  presentare  seu  alias  de  eis 
disponere  pro  una  beneficianda  persona  sub  exaudicionis  fiducia 
habebant  et  consueverunt  petere,  vestigiis  inherentes  devocioni 
vestre  pro  ßertoldo  dicto  Gans  clerico  nostre  dyocesis  primarias 
dirigimus  in  hiis  litteris  preces  nostras  vos  affectuosa  instantia 
rogantes  et  attencius  requirentes,  quatenus  ipsi  Bertoldo  de  bene- 
ficio  ecclesiastico  cum  cura  vel  sine  cura  consueto  ab  olim  clericis 
secularibus  assignari,  ad  vestram  collacionem,  presentacionem  seu 
quamvis  aliam  disposicionem  spectante  communiter  vel  divisim, 
si  quod  vacat  ad  presens  vel  quam  primum  ad  id  se  facultas 
obtulerit,  virtute  nostrarum  huiusmodi  primariarum  precum  ac 
nostre  consideracionis  intuitu  dignemini  sine  difficultate  qualibet 
providere,  ut  obinde  vos  ac  dictum  vestrum  monasterium  speciali- 
bus  graciis  et  oportunis  favoribus  prosequi  merito  debeamus. 
2.  Alioquin  provisori  allodii  nostri  Erforden(sis)  et  .  .  cantori  ec- 
clesie  sancti  Bartholomei  Fra[n]kenforden(sis)*)  necnon  .  .  plebano 
in  Luppencze  et  cuilibet  eorum  insolidum  damus  hiis  litteris 
potestatem,  ut  vos  ad  id  auctoritate  nostra  racione  previa  con- 
pellant  ecclesiasticam  per  censuram.  3.  In  cuius  rei  testimonium 
sigillum  nostrum  presentibus  est  appensum. 

Datum  Frankenfort  XV.  kalendas  aprilis  anno  domini 
M''CCC'"°XXXIX». 

I)  Ueberschr. :  Primarie  preces  pro  Ber(toldo)  Gans,  quas  impetravi  eidem. 
+  a)  Frarkenf. 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SUPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


DD 

145 

N6 
T.l 
Hälfte  1 


Nova  Alamannia 


■.■m^m. 


i» 


»^: 


k