Skip to main content

Full text of "Omnium virtutum christianarum exemplo Dauidis : pastoris, militis, ducis, exsulis ac prophetae longe praestantissimi nobis adumbratarum speculum purum ac pellucidum, omnibus & singulis piè ac Christianè vivere volentibus perutile ac necessarium : quod etiam figuris Aeneis perpulchris ac artificiosis adornatum"

See other formats 


ai  B  RAFIY 

OF   THE 

RrMJA 


'\fvi^' 


./ 


,^/'  J. 


..  \r' 


O  M  3^1  V  M  . 

VIRT  VT  VM 

CHRISTIANARVM, 

EXEMPLO  DAV1DIS,PA- 

STORIS  ,  MILITIS,  DVCIS  ,  EXSVLIS 
ac  ProphetsE  longe  pr^eflantiflimi  no  - 
bis  adumbratarum 

SVeCVLV^   TVRVM    AC  PSL^ 

Iticidum  ,  omnihus  &pngulisfieac  Chriflianevivere 

'volentihusperutile  acneceffkrium : 

^mdetiam 

-FiGVRls  ^NEis  Perpvlchris  Ac 

artificiofis  adornatum 

A  V  T  H  O  KB 

B,        A.        M. 


Impenfa  Gtlielmi  Fitzeri  BibliopoIa;AngIi 
ANNO  Oa,   DC.  XXXII, 


(fi? 


ILLFSTRI    DOMINO 

GVLIELMO  CHALO- 
NERO  EX  HONORA- 

BILI  ORDINE  BA- 

ronettorum. 

VmplurimA  drJinguUriayab  lllufinTua  Digmtate 
inme  meosque  ha^enus  coUatahenefictarecenfere 
nimls  iongumforet ,  tantumin  generedixifjefuffi^ 
ciat.  Ego  interea,  ne  ingrati  nomen ,  quod  alioqui 
me,(jriurequidem^maneret,mihifer€ndumfity  de 
'  remetienda  aliquo  modogratia ,  diu  multumque  co- 
gttanSiCommodius  quodfihoccetempore  ohtuhfiet ,  nilvidi,  quamfi 
Tra6iatum  hunc^Speculum  virtutum  Chrifiianarum^  exemplo  Regk 
Davidisnohls  adumbratarit,2(omini  tuoinfiriherem  y^TePatrono 
puhlici  iurisfacerem.   T^eque  ifiudquidem  prater  officium  mefecififi 
arbitrahor,cum  tujpeculumpietatls  &  virtutum  ,  imo  ettam  huma- 
niorum^quas  ha^entd^fumme  amafii^^  adhuc dum  am^ ,  literarum^ 
^veredicendHsfis.  Accipeergo ferenafrontehoc  clariffimum Chrifiia- 
^^narum  virtutumfiecuUm.^iuopati^ociniofouere ,  heni^e  compte- 
"  £ii  ^^fartumteltumtueridtgnare  ,  meque vt hacienusfacere  con- 
fuefit.amareperge.DemTer.Opt.Max.  tihituls^  <umtdatifiime  be- 
nedicatjdrprotuaclementta^adommumbonorumcommodum  ,  diu- 

*     2  tifitfne 


4 

tifime  imohmen  confervet.     DttbantUK  Trancofurtiad  LMcsnumi, 
i^nnoi6^i.  dte  31»  luliy. 

Illvstri.  Tv^  Dignitati. 

addiBipmM. 

Giiliclmus  Fitzetus  Libra*- 
ciasAnglus. 

BAVWP^eGVM  TX^STAN-' 

tifl,  Benedicli  y^rU^Montani 
Dedicatioo, 

QVicquid  ad  cxemplM^vitaeiingcniique  ptobandi  "i 
Fabula  corapofuit,vcl  dcdit  hiftotia  j 
Qiiicquidin  humanisfaitadmirabilcrcbus, 

Qrtas  bene  cuka  fidcsptomouctacpietas : : 
Vnus  lcffiadcs  vcrum  proptiumqucprobafti 

Przfenti  infttudlus  numinis  auxilio, 
Qax  brc  vibus  mcmorata  tuus  fpedbanda  theattit ; 

Exhibet  e  puro  peiaorc  difeipulus. 
Otia  contingantjoptata&copia  mcntis 

Magnae,&fit  votifpes  raihicetta  boni; 
Ipfccgp  comppnamque  tuosvetetumquelaborcs, , 

Et  refcram  numctis  pond^ribufquc  fuis. 
Et  quanto  cun6lis  praeftarc  vidcbere,tanto 

Vatibus  ipfc  aliis  vtiUora  canam, . 

HYMNVS  IN:  DAVIDEM:. 


HlroamamopeSore  perptti 


Do£tum  labores ,  exjilta  &  mtnast 
Iroi  furores  acfuperba 
HonJirarudifmtJKufaple^roi: 


Dmpta  quem  nonfoeder4centies 
Higis  minacif  &  nimiumftrl, 
ConctjfaneciuJiavltionU 
Copia  non  licitosin  aiiut 
Tranfuerfum  abegit :  verumammifui  ■ 
<^i  vi^or.hojlu  viSloritemfui, 
Fatrufupremifrdjlolari 
Attxilium  didicitfidemque. 
mncparua  vtli  ^ethla  humiltm  lare 
Caulasfequentemfouerat,Hinc  Deo 
Mandantefceptris  deftinatur» 
Traquihmomniaregna  nilfunt, 
Vunda  iUefregit  (  resnoua  )Jimflicc  - 
Jiorrenda  vafli  temfora  Golia, 
Affertor  &  vindix  fuorumy 
*Dedecorumquefeverusvltor, 
Vincendafemperpr*lia  &  bojlibus 
Dandumfuperbis,quodfubtantyiugum 
Sperareiamfrimi$$nannis 
Vrfa  cadem  dedtt  &  leana, . 
in  hella  quantm  tendtretiomnihm 
Rt  comprobauitygloria  quos  De» 
Le£ii  male  vrtbatpofelli, 
Taderis  indociles  &  aqui, 
incifa  qmndam  marmoreduplict  ■ 
Fracefta  verbk  acdigitoDei  t 

Curavit&moremfacrorumt . 
ConJUtuitceltbresqueritm, 
Idmfortantismunerebarbiti 
Vi^uradixitcarmina,qu£DraC9 ' 
Antiquus  audireobftupefcat, 
QuaquefrobetDem  &fecundet». 
Ixtmpla  iujiis  regibm  hic  daret 
Se&anda  cundispartibm  integre, 
Ni  laudis  immenft  nitorem : 
Fijiifera  infictret  cupido. 
SUfe^  tafadipondira  criminit, 
JfiJlUia  uio&pe^ore  vulner4  *■ 


f 


3;  Ohlivi9' 


oUmofMtucMm 

Prdet  amor,  nequecogkom 
Dettec  veternumpe^oredepuUt 
SermovertndiVatitt&dcrior  ,^:; 

RiJpanJiOfCuinopNumen 

FaSaJimuldabat&futurd, 
Felix  carentemjldtitia  mala 
GensnaSaregemiproxima,frincipi 

SttbieSbatquireSiumprobandi  

ConfiHum  monittri/  audit, 

TDEM    HTMT^FS    PROSJ    ORATIONM    EXPOSI^ 

tmk  LMduhiaBergio:  quiettmconcimauit  ex  duahus  odis  Benedi£it 

4riA Montam,quAfunt  inter  HVMA 2^E  SAL VTIS  M ol 

2^ME  2(rA  XXIII.&XXIV.  quibufdamdejtwadditis, 

cjuihufdam  mutatis,vt  LeUorm  dm- 

UtcoUatio. 

Dlcam &celebrat}o  Dauidcm,heroemmax!mum,  &omnibusre« 
bu«(pcdatum  probatumqiic :  Q^emncque  indigniffimasSaulw 
iniuriae,  nequeopportunitas  vindidaeinhnncexercendaeeoperpulir, 
vtinnocensnocentemocoidcrevellet.autvltionem  ,  quamDeusfibi 
ceferuari  vult,ip(c  vfurparet.  lile  vero paticntia & auxiliidiuini cxfpe- 
dtationecumhoftesfuosfaepejtumfciprumrempervicir.  Bethla  illum 
primo  habuit paftorcm   :    Mox  vcro  vidit ipfum  ei regno  prafedtum, 
^uo  nullum in generchumano fuit prsftant  us.  H uic  ita prxfuit,  vt ii- 
cutGoIiamillumimmanemnouogenerc  armorum  &belliruperabac 
eciam  nunc  paftor  &  adolefcens,  iic  &  alios  eius  limiles  hoftes  nmilitec 
dcbellarct.populumquc  Dei  in  optatiffimam  libcrtatcm  afTcrerer.Ta- 
lcm  ipfum  regem  fucurum  portendebatiam  olim  iIIud,quod  paftorem 
adhucagcttS,Iconcm  &  vrruminuadentcsgregcmjfuis  manibus  cruci- 
darat.   Quantus  bellator eflet,cxperti  funt  hoftes,quotquot populum 
Deilaceirereatqueinuadfre  aufifant.     Idem  vero  curauit  cciam  id;  ' 
quod&inbello&in  pacc  omnium  opcrum  noftrorum  primura  cfTc  ' 
dcber,vtfcilicctrcl!g  o  verafloreret.  Iniaperetiam  ipfc  talia  condidit 
carmina,quibusnihilpoccftfiei-idiutn!us ,  nihil  lanc^otumhominum 
v^busaptius,quaeaadteasip/'ecoac;cmifcatSatanas»    Oqualc  excm^ 

plac 


7 

iiht oinnis virtutis illc e/Te pottratrcbus oinnibusin  tota vit&  fua ,  nifi 
aprugrauifnmoiterumatqueitetumfuiirerprasucntus  !  Sed  (  qui 
^ivti^os  9rX?f  dicitur  }  si  lapfibus  (uis  itcium  eredus  eft  Propheta:  Na- 
thanis  falutari  cafligatione  &  monitis.Primapopuli  fclicitas  eft,tali  pa- 
iereregi,quiomnibusnaeviscareat:  proximatalemhabere,  quihuma- 
nainfirmitatc  pr2uentus,fideicrconniiauorum  admomtioncs  paticn- 
ccradfflittit)&ruacrcata  emcndat. 

PRlVSQVAM  AD|  SINGVLAS  PARTES  Hil- 

ftorixDauidisdefcendamus^operiEpretiumnos  fa6turos  cxi- 

Aimauimus,(ieiufdcm&  aliudElogiuminitio  adfcriberemusez 

{actarum  Antiquitatum  monumentis  L  v  d  o  v  i  c  i 

HiLOfissBMii  Gonfulis 

Andcrnad. 

D  A  r  r  D. 

Pmguidcett^rdtofragrdntofobalfdmafmoy 
Sparfa  vel  'mfan£ios  thurugranafocosi 
tmfncerlfaidesdmnumjpirat  odorem, 

N0»  fecus  acfummo  viHima  grata  Deo* 
Tmfuer  vaflum  miranda  cadegigantem 

Stravit,  &  imbtUigloriafarta  manu  efi. 
I.ffiigit  &frrias  infefii  regU  &  irasy 

Altior  atque  magU  quopremtretur,erati 
Aujpice  nam  calo  dele£lum  regna  mantbant, 

RegnaSioneU  conlpiciendaiugU: 
GentibwvndefalusquondamforetvnafuturU, 

ifaidafoholesgermim  mixtaDei, 
Cerntmm  agnorum  cufiodi  regnapararii 

Infima  nam  tollit,  deprimit  alta  Deus. 
Teederafic  Supirum^promiffaquepadamererU : 

gratiavirtutttantaparata  tuaefi, 
Vam  tua  feu  Uto  vehereturgloria  curru, 

Seuforet  indignUfors  miferanda  malU ; 
OmnU  ertt  defixa  Deofiduciarerum^ 

Etmms  infummum  reUigtofaDeum. 
Te  quoquepangememfacratocarminapUHro 

Imbuit  excdfipUnior  ouraDei, 


8 

Btpater  tpfeptasfolatus  ah  dthere  mentest 

Vocetua,terrisnobileHquitopus. 
Uac  omnffferiesfubtimtbus  altafi^urky 

^ternarerumm)pcafa£lafideej{,  ^ 
Omttia  nam  magni  referuntur  imigtne  Chrip : 

'  Hic  verumfignoclariusexJlAt  opus. 
QuUquis  es,aternumgratus  venerareparenttnn 

Sic  Deus,&  cdum  feruieimne  tibi. 

12^   SACRAS    lMEVITATIOT^^ES 
Dn.   UATTHIJE  BERGll. 

Pios  manes  Clariffirai  ,  do^tiflitni  &  religiofiflimi  Viri  M. 
•  M  A  T  T  H I  ii  B  E  R  G I  i,PrsBceptoris  quondam  fiii 
feliciflimi,alloquitur 
JiOZ)OLPHrS     G0CLE2^IFS 
Frofe/,  xMarp, 

Slc  vivfs  BERGU  il^ediatuapofihumaprdles 
Luce4ppartt,hoftostdum  Schola  facraytuut. 
Hac ndta  VRANlE,plearummderanttPropbetdi 

mcvitamquetuamjpirat&ingenium. 
Ytilium  tua  vitafutt  meditatio  rerum : 

TotafuitprobitAS  itotafuit  pietas  t 
Quak  %iTTERSnv  SIVS  ferUdatviftrefeclki 
Magfiafit  ergo  iUigrati4,m4gn4  tibi. 


BONA 


ftL03ATVM  DIO  SPECTACVLVAt,  ■ 

I. 

BONA  INDOLES  RECTE  CVLTA. 
i.Reg.i^. 

DA  V I D  a  puero  parcntibus  reucrcnter  obediendo ,  partcs  Oeco- 
nomicarum  operarum  fibi  mandatas  fideliter  exfequendo,  & 
Dciinuocacioniardentervacando « omniaboniadokrccntismunera 
implet. 


ifftada  laudespuero  tneditanteypatemHn 
ETpecusy&  VdlucreSy  &(iupuerefera, 

ipfe  Paterjuperumdixit^meui  hic,meui  efio: 
tiicpajcat  nofiros  mflnuat^greges. 


a  VIRTVTIS   BXERCIT  ATISSIMJS 

PARAPHPvASIS 

Scu  vberior  expUcatio  hiftorias  &  dodrinarum, 

quas  illa  fuppcditat. 

Bona  indoles  rcfte  culta  eoproficit,  vtpofTit  &dicere&  facere 
Dco^^rata&hominibusfalutaria.SicDauid  cum  apuero  fuam  indo- 
lemconucrteretadpietatisexercitia,  eoeuafitjvtomniagenerahomi- 
num  tanqiiam  hcrcaiprum  admirarcntur:  &  vtDeusdcipfodiceret: 
Inueni  virum  iuxtavoluntatemmeam.  At  vcroqui  vcl  fua  vclfuorum 
culpaadlatumilluditervitsdegendseabdudi^huicaflucfcunt,  ijsfel 
&abfinthium&Sardo2E  herba?  funt  omnes  virtutis&officij  rationes, 
quibusbonis  mentibusnihilellfuauius.  Amarafuntenim  vitiofisac 
^'^•'*  niale  viuentibus  praeceptaiuftitJae,  vtaitLadantius:  Vnde  tit.vtpaucx 
exfjftant  Dauidis  fimiles ,  &  pleriq;  homincs  euadant  vcl  pecudum 
moreadventremabicdi,veletiamfuriaeatqialaftoresgeneris  huma- 
ni.  Exemplis  inremanifefta  noneftopus.  Afpicetantumimaginem, 
quaein  ipfa  naturapropofitajid  nobis  pin§it,de  quo  agimus. 

De  putri  vifcere  tauri» 
TloriUga  nafcttntur apes ,  iu£  moreparentum 
Rura  colunt  j  opert^  fauent  ^  in (pem(^laborant, 
Vreffm  humo  bellator  equiu  crabron<s  origo  eSi. 
'  Coneaualttoreofidemas  brachiaiancro, 

Cetera  fupponoi  terrd  ,de  parte/eputta , 
Scorpim  extbittCauda^mtnabitur  vnca, 

Inunc&ftudiumvirtutisgctalanterridereafruc/ceatenerls,qui(l 
quisferpenSjfcarabjFusautcrabroefledefideras.  At  tu  qui  rirjeliorcm 
nadus es naturam  ,  indolem  bonam  bcne cole,  vt  Dauidico  coetui ag- 

fre^atus  perpctuo  gaudere  poflls  pueritijetua:ftudijs.  Tuquoq;cui 
eteriorilla  contigit,nedefpcra.  Bonainftitlitio  atqjaflucfadioct- 
iam  ex  malaindolc  bonam  vel  ccrte  minusmalam  efficcrc  poteft. 

FIDEI 


FROpjfTVM  I>EO  SPSCTACVIVM,  | 

II. 

FIDEI  TYROGINIA. 

/.  Reg.  1 7» 

DA  V I D  opilio  dum  in  folitudinc  patcrno  grcge  pafcendo  &: diui- 
nas interim  laudes ftudiofe  mcditando  exerccbatur, duas  beluas 
grcgcm  inuadcntcs ,  vrfum  fcilicet  &  leoncm ,  heroico  fpiritu  perci- 
tiuoccidit. 


Qmpuer  mmanei  vrfosrahidof^  legnei 
Strauit /ecurum  iupt&  tregregem, 

QuAftbipro  patriis  adeundapericuiajacrif, 
Viribui  &  quamu  ex/uperandaputtt  ? 


4.  vinTVTis  sxsncjTjTissmjK 

EXPHCATIO. 
Mollem Bc  dcHcatam  vitam  Dens  fuis  non  promi ttif,  neq; in  de- 
licijshabcthominem  fibidiledum ,  fed  illum  cxploratrcbusaducrfis, 
exercetjdurat,  fibiipfumpr^parat.  Idcj;  indevfq;aprima<Etateinfuis- 
pera2't.Hocmcdoomnesfan6losfempertradauit,Abrahamum,Ifaa- 
cum,iaccbum,Moyfen,&c. 

SicDauidcmduxitindevfq;aprimapueritiii: 
Vincendicuimox  pralta,  &  holiium 
Trangenda  miUe  mon/irafuremium 

Sperare  iam  primis  in  annts 
VrUcadensdabat&leana. 

Vel: 
^ut  necem  imhedipecori  minantem 
Yrfum&  audacemjuperansleonem, 
Signa  virtutispuer  &futuri 
Koborisedit. 
QnibusprjEludijsipfum  edoccriDcus  voluit,  quantasolimrc» 
cflre6luruseflet:atq;itemadhsEcobcundapraeparari.Hisnimirumbc- 
luiscarfisoftenditjfealiquandofuturum  aJfertoremacvindicem  fuo- 
rum  ,  &improbitatis  vltorem  feuerum  :  qiiaminpartemipfecorani 
Saule  hos  euentus  interpretatur.Sicut  mox  ab  his  initijs  profecic ad  il- 
ludjVt  memorando  illo  duello  Goliathum  fterneret.Difcat  ab  hoc  ex- 
cmploadolefcensoperiatq;  officioipfi  affignatoinfiduciaccrtadiui- 
nae  opis  inuigilare.  Id  facienti  fi  quid  difcriminis  occurrerit,  &  poteft 
Deus  &  vult  famulum  fuum  cle£endere,&  a  tyrocinijs  militia?  adfaluta- 
res  triumphosperducerc. 


MODE. 


tROBATVM    DEO    SfETACVLVii,  t 

III. 

MODESTIA  PROBATA. 
1.  Reg.  \6» 

DA  V I D  paftoris  munerc  fideliter  fundus  rex  dc%natu»,fratribu$ 
fuis  ommbus  przlatus. 


ttltgUur  (lignw.quamuU  negMlor  if^ig 
Dejpeiius  quamuiifufibiyfu^fuii. 

In  tenebris  iaceat  yulgo  non  agntta  virtutp 
Exjiabit  tAndem  vindicefultaDit» 


AS 


tf  VIRTVTIS     EXERC  IT  ATlSSlAtX 

EXPLICATIO. 

0(5^ofiliorun:i  patereratlfairquorumtrcsnatumaximiSaulimi- 
litabant.quatuoralijdomicurabant,  ipS  quoq;acres&ftrenui.  Natu 
minimusDauidpartorerat.  SamuelablegatusaDeo,  vtregem  exillis 
digeret.feptem  priores  regno  indignos  cenfuit:Dauidem  vero  omni- 
umcontemtifTimum  ,  &ipriusquoq;  patrisiudicio  fratribuspoftha- 
bitum  ex agro agrcgibus aduocatum ,  ex opilione rcgem  fecit. 

Hac  in  hiftoria  multiplex  documentum  continetur.  Ac  primum 
illud:Quirepugnathonori,  fugit,  contemnithonorem,ismeritodi- 
gniirimushonoreputatur:quiq;fibinihiltribuens,fefeipfumconte- 
mnit.alios  fibi  pr2Epofui{Ieparatus,ishonorecft  dignus.Plautusaitin 
Trinummo:Qniip^usfecontcmnit,in  hoceftindolesinduftrix.  Sic 
AlexandrumSeuerum  dixifleaccepimus:  Inuitoseffehonoribusor- 
nandos :  eosq;  magiftratibus  cfle  praficiendos ,  qui  honores  non  affe- 
d:arent.Ex  Platonis  fententia,  qui  tum  demum florentes  ac  bcatas  res- 
pu blicdS  fore  dixit,  « 'nyspijud^nrov  a.v einlo [m\  up^eiv,  «Vterep  vvv^.o  ap;)(^eiv:ho<l 
cftjfideeointerfedigladientur,  vtquisq;afercmoueatmagiftratum, 
ficutnuncomnesdecointerfecontcndunt,&omniscuraviris,  quif- 
nam  fietinduperator.  II.  Sicvirfjslicctoccultatadiujtandemtamen 
diuinitus  in  lucem  producitur, faftu  &  fuperbia  omni  ex  diuerfo  tur- 
piterconfufa.  III.Deniq;  viliaDeusa{fumerefolet,&  ex  hismaxima 
prouehcndo  compararc,vtipfi  omnis  gloria  tnbuatur.Has  regulas  no 
fequiturautobferuatvulgus  (  vulgi  autem  apptllationc  nonmodo 
plcbs&fexhominum,fcdf2epeetiam  Magnatcsconiinentur,  fi  nihil 
iupra  vulgum aut carnem  fapiant )  cui  illud fei e in  orc &  in corde eft: 
Summumpetendumeft,  vtmedium  h.iberepoflies.  Itaq;omnesfcrc 
alta  petere  atq;  affedare  videas,  &  humilia  afpernari.Hinc  Icari  multi» 
hinc  Phaetonces  multi. 

ScilicetamhttiopleruK^capelferemagna» 

Vinbtu  baud  dubttur  velgrauiorafuu. 
Vndefitvtfumtomulti/ubfajcepremantur, 

F^  locujuperu  petusadima  ruant. 
Aequorecum^  queantfalui  conftftereplano, 

Vtfereantmijetisaltadederfmodit, 

VIRTVS 


tROBATVM     DEO     STECT  ACVLVU  7 

1  I  1  I. 

VIRTVS  VLTRO  INCITATA. 

I.  Reg.  /7. 

DAviD  impij  Goliathi  maledidis  in  DEiim  &  populum  Ifrael 
prouocatus^inlingularecertamencumillodcfcenderecupitjfi 
rcxpermittatrnihilmoratusfratresfuosjinhumanucrhancipfius-arpd- 
^y/^/stK  &huncfan(aum  ardoremincrepantes. 


€um  pYtmum  mmfirAtdfetenifuhtt  ardud  virttttg 

Dtfficilem  fortis  (ufttnet  inuidiat». 
tJeffdtii  tflfenttre  hoftes  altenaproftffos: 

Infenfam  propriamfemit  &  illa  domum. 


f  VIRTVTI  S     EXSRCIT  ATISSIMJB 

EXPLICATIO. 

Vlrtus ,  quae liominum  animos  ad  ryderatollit,  fi  quseris  quibus 
gradibus aut  quo  pado id faciat,  rcf pondeo :  Priraus ad  hanc  rem  gra- 
duseft  cognitio  faciendorum  &  fugiendorum  ,  quamfubminiftrant 
coeUftisfapientijemyrothecia,infacrislitcrisnobisaperta.Proximuni 
cft:ingenuumftudiumatq;alacritas,  vltroincitataadpergendum  c|ua 
vocatvquaducitDcus.  Cumhacconiungi  oportettertium,  vtfcilicct 
armetrcfeanimusfortitudinecontramonftra,qu3?inhocftudiofeof- 
f^-runtcreberrima.  Neq;enim  vnquam  fiiccifuntillaapietatis&opti- 
marurcruftudiofo:  nunquamdetftillifuachimsfra,fualernacahydra, 
cumqwaipfi(ftdimicandum,  &  quam  fuperareeumoportet.  Nequc 
tanrum  diucrforum  inftitutorumftudiorumq;  homiiicstalibusinfc- 
fti  funt:fed  phrunq^ctiam  plusntgotij  eisexhibeturadomefticis,h.e. 
a^ximis,eiufdcmrcligionis,ordinis,ftudij,prof-frionis,  adeoq;con- 
iundiftimishominibus.  Monftrihocfimilecftj&mirandumcratma- 
ximopere  :  id  quodfieretetiam,nifi  tam  peruulgataeffetres,  vteadc 
caulfaadmirationemnonhabeat.Nimirum  fuperbia  &ambiiionatu-. 
r3einfitaplcrosq;6oagit,  vtfaftu  plcnialtaomniafibi  vmdiecnt,  po- 
fcant,fumantpotius  quam  alijsconcedant,  Idcoq;aUiipetcnt(-salio$ 
odimusjillos  etiam  quos  Deus  eo  vocat.Nihilopus  cft  exc mplis,  quo- 
rumvndiq;copiat3ntaeft,quantaguttaruminimbreaftiuodecidcn- 
tium.  Vtceteraomittam,!tfTidenconfiderareeftoperajpretium,cuius 
hiftoriahuinsquoq;rciexemplumfuppcditat.     Isenim  quandocum 
Goliathoprarliariinftituit^primumduriflimamhabuitccncertatione 
cum  fratrib.fuis,quos  magis  ctiainfeftos  habuit,  quam  illii  ipfum  ho- 
f;eimpiumPalaftinii.Veruntamcn&Dauid&omncsali)huiusmodi, 
ipfoexitucomperiuntveriffimumcffc  illudab  EthnicoPoeta  fapien- 
terdidum:  Quicquid  ideft,quodmihi  fumusomniumrerum  parens 
dtftinauit  atcjue  conftituit,  certus fum  illud  euentu  tandem  felici  non 
tlfecariturum.quicquidcontramachinenturimpij.SententiaeftPin- 
clariNcme.4.l/.to/  (Z''  t-nroTstv  ap^rav  icTcDiti  'TPOTyUOS  ^vu^i  eu  f.cf^  ort  Xfovoc  ep- 
tsrm  -Tre-BTfwyusfa-f '^eAsWSic  idcm  Pyihi.vlt.loVe /Uc'p<nA:0'«  tFstp^w^tTo»'.  Vn - 

dcQucrolusant!quaComcedia:Agnofcant(inquit)homines,nemi- 
niaufcrripoflVquod  Deusdedit. 

Quodpiafuia  vduntyhominum  non  inmdatoUfnt 
Vou  :Jit  tn  volts  amdpiafiita  volunt* 

^  ^  Vel 


TROTATVM     DE  O     STICTACVLVM. 

Velfic: 
Quodpta  fata  volunt^  hominum  non  inmda  vota 

Venequeuntifedertt  quodp''afata  volunt. 
^a^a^mcm  m\  ©oftifl  bcfdm/ 

Q5(ci6f  jf;m  m\  ^?cnfc()cn  mcrmf)tt 

EADEM    SENTENTIA  A  M.  BER- 

gio  carmine  exprefla ,  &in  excmplum 

imitandipropofitaiuuentuti 

fcholafticse. 

Vlrtui  fuhlimes  animos  adftdera  mittens 
Quanamfe  toilat  conditionejogas? 
Vrimus  ad  huncgradus  e^yfugiendafequenda^  rite 

Scire  ex  hacnorma  quam  dedit  ipfe  Deus. 
Inde  voluntatis  conjians  indu^io^&  hac  mens 

QuA  f€(ejiimulii  incitet  vf^fuis. 
Veni^  iimgenda  eft  dos  tertia,pc^U!  vtaptes 

Torte,  quod  inmdidi, monftra  fuba£la  demet. 
Kunquam  bella  bonts  defunty  di/criminanunquam, 

Et  cum  quo  certet  mens  piafemper  habet. 
Jiuicfemperfua  Lernajfua  huic/olet  ejfe  chimdTa, 

Vi  fimulhunc  certans  &  /uperare  dolis. 
Ncc  tantum  exercent  tales  altena  profefi: 

Sedcognatadomusjfedpatrtielegenus. 
Mira  qutdem hdtc(inquis)  Libycii^ftmiUimamonJiru, 

Mortales^inter  vix  habiturapdem. 
Certemira:  atfic  vfu  vulgatafrequenti, 

iHilferi  vt  mirum,  qui  videt  ifia.putet. 
Scilicet  amhitio  mortalibus  infitapfifcit 

Altajibiiati^aliosquapotisartepremit. 
Hos  quocj^  quospenna  nobii  maiore  leuari,  & 

Ouosftudtj  auciorem  fcimus  h^bere  Deum. 
N//  opus  excmpfis ,  quorum  vndi^  copia  tanta  efi^ 

Quanta  vefxjiiuogutttila  in  imbre  cadit. 
Cttera,  quapoterantafferriyinta^arelinquoi 

lepda,  exemplum  cernereprofuerit* 


VIRTVTIS     -EX-EKCITATISSIMM 
lUeauCiore  Deo  monftrata  capejferepergens 

Fraternam  prmumfuftinet  inmdumi 
(^andohumilemelati  terrore  minu^petebant, 

Kecminus  mfeftt,quamferus  hojiu  erant, 
At  tUy  U[Sid£(juemcun^  exemplafequentem 

Cenfmilu  parUifortepaUflra  tenety 
Vdc  infixa  ttbifacfit  fententiaymiUe 

Quam  qu£^  exemplU  comprobat  htftoriaz 
S^odmihi cun^decw Deus &  bonafatadedete^ 
vel;  Quicquid  td  ejlymihi  quoddiuinapotentta  donatj, 

Idfua  confetHm  tempora  iufia  dabunt, 
lujlafequcn$,fietui^  DeoJiocduce  vi^orabibiti 

RumpaturquisquiSyrumpiturinuidia^ 


EXPE^ 


PROBATVM    DIO     ST^CT  ACVIVM,  u 

V. 

EXPEDITIO  MVNITISSIMA. 
1.  Reg.  /7. 

MTrus  apparatus  Dauidis  ad  duellum  cum  Goliatho  decertandum 
defcenluri. 


HuUafideSiVt  monflra  ruant^non  indtget  4rmk, 
A  rteis  humani  damnat  &  ingenij : 

Difficiles^fubit  cafusyAt^  ardua  tentat, 
Teiia  ynoftudtopaftdio^  DEI. 


B  % 


»»  VIRTVTIS     EXIRCIT  ATIS  SIMJE 

EXPLICATIO. 

Artibus  ykx  varijs  varijsq;  hominum  adinuentionibuseft  vbi 
vitahujrianaopushabetjSivtipottftfineimpietateCquamprudentiani 
vocamus,excellens  Dei  donum)E(l:  etiam  vbi  his  nihil  fit  loci  rehdu, 
velcertevbinonnififumma  cautioneac  rcligionc  easadhiberiopor- 
teat.VitsE huius cultum dutaxat  fpediantia resq;  mundanas  arte &  pru- 
dentiaregi  atq;  inftitui  redtum  eft.  At  vero  vbi  gloria  Dei  &  falus  aeter- 
naagiturj&eseres,  inquibLish^cverratur,hicnonvalebitcalHditasvel 
ars  humana :  fed fides  verbo Dei  nitens  &:  huic  obfequens ,  dux  erit & 
viam  muniet  ac  tternet.  Etcnim  duplex  homini  conceflTa  facultas  eft, 
geminumquein  quoredclaboret  iterdatum  :  Vnumcommuneipft 
cum  ignobiIioribusnaturis,animantiumfcilicet&  rerum  terrenarum. 
Hicratioduxeft:hacefticithomoalijsanimantibusinimitabilia:ade- 
oq^quisquishominefedignumgeritjfedulohancpartemexcolit.  Al- 
tera pars  & fors  hominis  eft,  vt  cum  Deo  coniungatur,  cum  in  hac  vita 
incipiendo,  tum  in  altcra  confummatc.In  hac  parte  Det  dudum  fequi 
oportct^  vtredleambuletur,  necquicquam  fapientiahumanafufcipi 
prsEterautcontrailliusfentehtiam.  Inhocitinerecum  millemonftra 
obijcitSathan,quaBare<5i:oitinerefeducant,fideiarmis  vtendum&oc- 
currendum  eft :  quse  funt  confelTio  fyncera,  oratio ardens ,  patientia  & 
fpes  DEO  confifa,  &qu£B  prseterea  fchola  DEI  adhaecpraeliafub- 
miniftrat. 

SictibivinciturGoliathjoDauidpaftor.  DeiedopofteaDeiar- 
misGoliathoprsEciditurcaput  fuo  ipfiusenfe.  Ita  nimirumhumanae 
artes  &  inuenta ,  quando  impietatis  arx  &  fundamenta  Dei  manu  &  ar- 
mis  euerfa  funt,  fuum  etiam  locum  habent,  6c  in  conficiendis  reliquijs 
adhiberipoflunt. 


FIDEl 


fROSATVM  DEO  SPECT ACVl.V&£, 

V  I. 

FIDEI  VICTORIA. 

I.  Reg.  17.  • 


GO  Li  ATH  impiusDci(juecontcmtormonomachiavi<9:usaDa- 
uidetrucidatur. 


Uolegrmt  &fuhtto  cafu  tnagnU  mtaujli 

Vis  expersfenftu  confilij^pij. 
Hattc  vt^rixpietas  /iernit^trahit^  triumphff, 

mon  ia^are  minai  doiia  ,Jed  efficm* 


B    ; 


M4  VIRTVTIS   IXERC  IT  ATISSIMJE 

EXPLICATIO. 

Dextra  milii &  telum  hoc  Deus  cft: his  me  confido  vi<5lonam  ade- 
ptarum ,  &  laudem  confecuturum ,  dum  reliquos  timor  &  ignauiafua 
adprcccs&  fupplicia  acvota  faciendaimpellit.  Sicillegigas  Geths- 
us  feu  Gethites  viribus  &  vaftitate  corporis  confidens ,  nec  vifu  facilis 
necdi6tuafFabiIisvlIi:moxcj;exercitumIfraelitarumomnempraEfuo 
robore &  mole contemnit,prouocans  ex  eo  fortiffimum  quemq;  ,idcj; 
mane&vefperidiestotos  XL.trepid^tibus  ad  eius  confpedtum  vni- 
uerfis, necaudcntibus cum ipfo congredi.  Hic Dauid maledidaiftius 
in  Deum  impia non  ferens ,  regis  permiftu  certamen  cum  co  fingula- 
refufcipit.  Atq;isIoricamq;illius  &haftamterribilcm&cetera  qui- 
busomnes  terrebantur,  nihil  reformidans,  funda&  lapillis  tantum 
inftrudus,  Aftum  (inquit)inDeinomine;  Is  impio  tibi  meamanu 
quod  meritus  es  exitiu m afFerct:  Nimirum  is ,  qui  faftum  deteftatus & 
fuperbiam,  maxima  &  firmiffima  quarq;  exiguis  viribus  conficcre  & 
perderefolct.  Dixit,  &iIIiimpio  mox  funda  faxum  in  os  aduerfum 
librat  &  intorquet ,  vnicoq;  hoc  idu  caffidem  seneam  iftius  perrumpit, 
&cranio percufTo deiedum  gladio  proprio  obtruncat.  Videas in  hac 
imaginefaftus&infolentisehumanajcxemplum ,  vtabhocfcelereca- 
ucredifcas.  Videasineademexemplum  piarmodeftiae  oificium  fuum 
fande  facientis.  Difce  hinc  non  tuis dotibus,fed Dei  auxilio  niti,  qui 
nunc quoq;  maxima fjepe  conficit per ea  quje  funt  minima. 


PIE- 


IKOBATV  M     DE  O     SFECTACVtVM.  tS 

VII. 

•      PIETATIS  TRIVMPHVS. 
1.  Rcg,  17. 

DAviD  Goliatlii  ruperati&caput&  arma  fert  fecumHierorolj- 
mam,  &  armain  tabernaculo  fufpendic,  atqjita  deuido  Yi<5cor 
fuperhoftetriumphat. 

Inuifdfuperis  viresyammi^  minantis 

Sciltcet  aufaferox  orfa  mouere  ttefas. 
Monffrum  horrtndumingens  iuuents  virtute modeJ!i 

Concidit :  Expedit  hoc  mtlite  bella  Deus, 

EXPLICATIO. 

O  Kex  fuperbcj&aulaitem  regiavidequidadoIefcentismoJefti 
Scpij  dextra  cfficiat:  Illius,  qui  paftor  oues  curarci  nihilq;magnifi- 
cum  de  fc  fentire  affuetus  a  Deo  folo  pendere  &  huius  minifterio  fe 
confecrarefolituseft.  Illeinquamadeft  vidtor  magni  illius  Gigantis, 
qui  coelum  verticepulfabat:  quirobore&  viribus  &:armis  fuis  fretus 
numenabnegabat,  (qualcsPfalmus  /4.  defcribit)  autpotiusquifefe 
ronuminehabebat:qui  verbainania&rumores  vacuos  cfle  ccnfe- 
at,  quaJcunq;deDco&  rebusdiuinis  audiuerat.Heu  quanta&  nunc 
niultitudocfttaliuminaulis,in  caulis,in  principibus,in  populo,  qui 
cofdem  mores  fequuntur  :  qui  fecuri  funt  comminationum  diuina- 
rum,fecurieorumomnium  ,quaj  Deusimpijs  minatur,  qua?q;  Deum 
fpernentestandem  comitatura  funt,  longamfuroris&infaniar  telam 
tcxunt:quibusfcrocia,infania&  petulantiaefFrenisprseclaralaus  efle 
videtur:  deniq;quinjhil  putant  efle  indignius,  quam  legum&difci- 
plinajvinculapati.  At  vos  quibus  datum  tft  fapere  meltus  ,  credite, 
modeftia  &  per  timorem  Dei  compofiti  mores,funtres  fandiflima:  ^  . , 
CreditefapientiillijquidicitjCoronaexfultationis  efttimereDeuin,  "■''^  "  '  ' 
germinans  pacem&incolumitatem  fanationis.  Deniq;  fcitote,  vni- 
uerfaliter,modeftam  pietatem  Dauidis a  Deo ad  res  maximas  efhcien- 
das adhiberi,reie<5to  faftu  &  infolentia Goliathi,Saulis, &  omniam  li- 
milium,  Atqj  vt eft in  vcriibus  oraculi  vcteris ; 


l 


,S  VIRTVTIS  EXIRCITATISSIMJE 

lih.'6^  "EvrctKluv  ■SrrfTrjc  Ciorvi  d-ioi  'lXa.ol  etcnvj 

BvffiCiMV  d-  dyiai  d-umug  ri/uct;  %  J^i-^ovla.]. 
To7e  J^i  HaKMc  f,i^tten  cA««?  reAoe  B%i  '^ovK^oVf 
OuS^  a.TTctfOnrnrov  j  ov^  «  A/o?  iyyovoi  eiiv» 
AXX  axjroiv  Ki<pctXii<n  ;t)  Iv  c^piripeicnliKiosiv 
BlX^rctj }Cjtffti/uctcr6/uoii  If^  ^i}juetai  fictjv^, 

Hoceft: 
Vita  modefta  Deograta  eBaccepta^,  &horum 
QuhcordieHfietaiy  ipfiplacet  hoftia  honor^. 
Tanaftatuta  malis  certa  efi,quam  nec  mora  toUit, 
l^ecfupplexgemitm ,  velftfint  de  louenati. 
Sediujle  au6lores  ante  ommavindicatipfos: 
Hinc  natos :  cladem  &  mox  excipit  altera clades, 

CARMEN  M.  BERGII  PROPOSITVM 
iuucntuti  Scholafticae  ad  imitandum. 

As  p  I  c  E  'Rex^fuperbe^&regefuperbioraula, 
.    Quidnam  humilis  puen  dextra  modeftaferat. 
lUepecm  vacuis  contentm  pafcere  campis, 

lUe  nihil  defe  promere  magnifcum 
Suetus :  at  in  ccelumfofitus  (pe^are ,  Dei^ 

Vnimfefe  dedereferuitio, 
Vi^orade^  magniillim  inui£li^gigantis: 

lUimyincoelumqui  modoprobradabat: 
Hobore  qui^fao  confiderefuetus  &  armis, 

Ipfe  Dei^fibi  &  numinis  inftar  erat: 
jQ«i  coelam  &  numen  pietatem^  officium^ 

Effe  apinas  omni  tempore  crediderat, 
Beimihi,quammagnus  velnunc  quo^ccetuseorumeSl, 

Qv  ii  idem  affe&us ,  mens  eademt^jedet: 
Qui  Goliathe  tuos  mores.tuafa^afequuntur, 

Seeurifupero  quifremit  axefuror: 
Quufaror  &  feritas  fimul&  petulantiayresfunt 

Quarum  vfu  acftudijs  nobilis  effe  queas: 
Veni^qui cenfent  nihil  effe indignius  ipfts 

Quam  difciplind  vinculafan^apati. 

Atvoi 


tKOBjtrvM  DIO  SPECTJCVLVM* 
Atvos quh melior fententU  conttgit &  tnem, 

Ef  quorumnon  hocpe^ora  rirus  habet, 
flunc  ittuenem^humanos  pretq  nuUiushabendum 

AnteoculoSyiufiodi/ettehabereloco: 
Quosne^  ^ex  audetjperarenecauU  ttiumphos, 

Hos  iuuenisjpretidextra  modejla  refert. 
I  nunc &fajium  fequere&  mirarepotentes , 

^tdedignatus  viUa/umma  pete, 
Cernitis  hac,  tu  Sauleftmuhtu^aulicaturha, 

Turba  ftmulSolymes  mania  celfa  tenens  ? 
O  vtinamcernatit^  &  hinc  difcatis  Vtri^, 

Anteoculos  prafens  quodlocat  hijloria : 
^anta  homini  dosfttpietas  cum  mente  modejia, 

Qua  fludet  officij  munia  obirefui: 
^amftnt  compofiti  resfelicifima  mores ; 

Quam  furor  &feritas  trifiia  damnaferant. 
Dico  tterum :  Pietas  dos  maximaj  cui  latusambit 

Sedulitas  penfo  dedita  rttefuo. 
Binc  eii  pax  antmi :  res  hinc  intus^foris^ 

Optatafemper  conditionefluunt. 
Bac  oltmfupiens  monuit  fapienter  Ebraus; 

Quifapis  hac  omni  difce  notare  loco: 
lefida  in  moresanimum  vtformarelaborani 

lipdaeuentustu  quo^pariicipcs» 


VIRTVTIS    EXERClTjiTtSSlMJB 
Vlll. 

HVMANARVM  OPVM  PRAESTAN- 

TISSIMiE. 

i.Reg.18. 

Onathas  admiratioac  virtutum  Dauidis  inducitur  «d  fadi» 
.cuinipfoiungendum. 


Vtrttts  veta  $onos  JtqaatyfanHo^  tt^atM 
Coniungit  certafctdere  amuttiax 

Tarticipef^fjctt  vitafociof^  laborum 
Cmmunitmti  vtuerccQnfiU^» 


Exru* 


^RX>BATVM  mo  STSCTjierLVM,  JV 

EXPLICATIO. 

Tte  procul  amicitiae,quas  voluptatumillecebra?,  quas  vtilitatis 
fpcs,quasdiuittarumaclmiratio,quasrubdola&palpansaciulatiocon- 
<iliat.Eftaliud vinculum,aliudglutinum, quodmelius, felicius,  lau- 
<iabiliu$,redius  copulatanimos,  virtusfcilicct:  cuiustantaeftcom- 
mendatio  ,  vt  facile  concihetfui  ftudiofos,  &:in  amorem  mutuum  ra- 
piat.  Acvtfceluseft,fcelere&facinoreconciliatacaritas:  Itaquxillis 
fupradidiscaufTisconflaturnoneftmulromelior.Atveroilladcmum 
cft  veraamicitia,quam  virtutisftudium&  amor  gignit,  H^ec  vera  cft; 
conciliatrix  animorum ,  nedens & glutinans  illos  feliciter  vinculis a- 
damantinis.  Ec  talis  amicitiavnicum  cftcertumq;  vitsEpraciidium  8c 
cuftodia  certiflima,  plusboni  in  fecontinensquam  verbisdici  potcft, 
Hinc  plurimusvfuseftvit2B,plurimacommoditas:  hincfuauitas  fin- 
gularis.  In  hac  vcrc fitillud,quod  dicitur  (Ecclcfiaftse,  4.}  Caditvnus, 
attoIliturabaItero:Hicvcremanusmanumdigitumq;  digitusabluit. 
(.X^P  X^P^  f/Txl^/jc/^sczToAo^creJ^et^iTt/Aof:  vt  eft  in  vet.  verf  quo  fignifica- 
tur,interhominesmutuadeberecflreofticia,  mutuam  communicatio- 
nem  officiorum  )  Hic  vere cjuod  vni  dceft ,alter  fupplet,  quandoqui- 
demnihil  perfedlum  in  fenaturafert,fed  aliud  datalij  ,&  vniusegerc 
▼  ultalterum,vtquajinualidacratpugnavnipugnata(Euripid./^<a?«rf 
;^</po$  ae&-ev«eWA^  /^a;:^^».)  iam  fclix  &  cfticax  fitaduindionealterius.  Pcr 
huiurmodiamicitiamconcordiacrefcunt&augenturres,quxaIioqui 
perituraeerant.Neq;  vcrorumpiturquerimonijs  malis.  Abfuntenim 
<.au{ra?harum,nempeambitio&inuidentia,qua:certamina&rixasex- 
citant,& homincscum  hominibuscommittunt,vt  Atreus&Thyeftes, 
EteocIcs&  Po!yniccs,Romulus&Remusinterfeinfcftisanimis&ar- 
miscollih  funt.  Talehic  nihileft:  fcdalter  alteriusvirtutemagnofcit» 
eandem  amat &  defcndit.  Itaq;  non  indulgetur  odijs,  fed  ad  finem  vfq; 
mutuoiundi  manent&amantcum  laudeimmortali.  Sic  Dauid&Io- 
nathasvirtuteconciliabantur.  Ideoq;  prxftat  vterq;  amico  lidem  o- 
mnem,etiamin  maximisdifficultatibus.  Fortunatiambo,  velin  pri- 
mishocnomine,quod  vtriq;contigitamicustalis.  Tuq;6  lonathafe- 
Hx,quietfiin  aciecadis,tamen  frudumpercipisfidei  &pietatis.  Nam 
tota  rcliqua  Saulis  ftirpe  deleta  manfit  poftcritas  tua  annis  amplius 
quingenti  s  poft  tempora  Dauidis. 

C     » 


D 


rift.TVTlS  tXERCtTATJSSlI^^     . 
IX. 

CIRCVMSPECTA  VIRTVS, 

i.Rcg.  i8. 

AviD  dum  SaulisfuroremMufica  Tacra  mulccthaftaabiUope» 
titur  j  rcd  prudencer  dt^clinato  i(^u  cuadiu 


Ofctofd  /»|f  valde  ac  ffudlofa  iuuanfti 
Vtrtusy  lethali  cxcludtturtnutdit. 

Dura  hominU  mens  eH^acfan^o  ingrata  lahorL 
Sed  Pietas  comnni  miptt  almajuos* 


EXPH- 


fROBATVM  nSO  SPSCTACVIVM.  «» 

EXPLICATIO. 

Siccineverote&optimeclcvniuerroregnomeritum,&porroct- 
iamdeomnibusbene  mererivolentemReximpiusmadtare  deltinai? 
Hxccine gratia rcdditur fidei , laboribus , pcriculis tu»s ?  itane cito I^- 
nefcitcumq;  ipfo  flore  deciditgratia?  £t  fimul  ac  nataeft,  moxpe- 
rijt^^Menandriverrushiceiha/^^wXEWTd/j^^^TeaTwxei^MX^^.quemhc 

cxpre/ritAufoniusEpigr.iv.  Si  quid  petendipromtus  opis  imper- 
tias,  vt  mifcreare,  gratia  aftutum  perit.  Catullus  fimiliter  exclamat: 
Omniafuntingrata,nihiifcci{rcbenigneeft.)Neci;ahahabetftipen- 

dia, quam  pr^cipitem & immaneminiuriam ?  Ecquis autem ,  fi  ficett 
Vita,  fificfunrmorcs,  ftudeat  dealijs  bene  merenamplius?(  Definc 
de  quoquam  quicq^uam  bene  velle  mereri :  inquitidem  Catullus)  Ec- 
quis  iuftus  efle  velit,  nifiidem  femetipfum  velitperdere?  Quin  potiuc 
nec  ego  fim  iuftus,nec  mca  foboles :  ( Sic  Hcfiodus  inquit . 

T<ivujJ^iT  iyco  juriT  ojuroiiv  oLvd-paTTom  J^KOioi 
B^tlait  /uW  i/uo(;  Cici.  ltB&ixa.Kovi/j.(j^«tjiroi)(i.) 

Sedfatiusfucritorbitam vulgati  morisfequi:  Nempevtegomet 
mihi  confulam ,  mihi  profpiciam ,  rem  meam  ftabiliam  de  alijs  omni- 
bus  fccurus.  Sic  aliquis  e  vulgoiDauidi  obijcit:  cui  adhunc  moduin 
in  Dialogifmo  quodam  ille  refpondet.  Verum  eft :  Ingrata  eft  homi- 
num  natura,  nec debitam beneficijs mercedem reddit:  Immo  vero  vt 
quifq;  fandisprobandifq;laboribus  optimcdequamplurimisniere- 
ri,multosiuuare,multiscommodarecupit,itamaximeodijs  &inui- 
diapremitur.  Acvtmaximeodijs  &inuidia  careat.fruftraUmen  niti  $alluflii 
videtur,  quod  extrems  cife  dementiae  exiftimatur.  Et  mif^rumeft, 
fruftra  niti  nec  proficere  hilum.  Veruntamen.  pietatis  eft  bene  velle 
mereri  demultispropter  gloriamDei&hominumfalutem.  Neq;o- 
portet  vel  impiorum  profperitate  vel  bonorum  anguftijsitapercelli 
aut  perturbari,  vt  inlufta  agamus,fed  vtraq;  hascDeo  commendare ,  & 
officium  interim pie & fande facerc.  Deus ctiam cx periculis inexpli- 
cabilibus ,  vbi tua cautione,circumfpedioneq;  tibi  non  poterat con- 
fuli,  prsefidio  fuo  te  incolumen  praeftabit.  Ergo  exemplum  meum  fe* 
<quere  fedulo  cum  omni  prudentia. 


c  » 


«  $^lRTrTn    2X1RCITATIS5IMJE 

X. 

DELIBERATA.  SPES. 
I.  Reg.iS. 

DAviD  fponfalia  regix  virginis  iuflus  rcdimitduccntorumho^ 
(lium  csde. 


frepo/itt  mperUftti  morfuhntxm  hcneffi 
Hilttonprortiittitynilfibtnonfupetat. 

Xtitantem^ptos  &  noxia  monjira  dom^nUW 
AJficimidlopromouetipJepeiu. 


EXPLI- 


rKOBATVM     DE  O     SPECTCVLVM.  »} 

EXPLICATIO. 

Qui  nuper  videbas  in  Dauide  exemplum  conftantia?rdn(fi3?,quae 
liondeficit  proprer  resduras,  vcl  ob  ingratitudinem  homin^uniergx 
benemercntesdealijsjiamporro  videin  eodem  exemplumaliud.in 
Dauideinquam,dum  rcgisE  filia?  matrimonrum  ipfi  ofFertur,eacondi- 
tionc ,  (i facinore cgregio in hol\es  edito illis  nuptijs fefe dignum  cili- 
ceret.  Modum  binc  & rationem  difce rede &: laudabiliter  inftituendac 
Yitae&adionum,  vt&Deo&hominibusproberis,  veramq;gloriam 
confequaris.PrimacurafitjVtcauflavel  negoiiumipfum  quodaggre- 
derisjfit  hontftum:Secundo  vide.  vt  honefte etiam  agatur,  hoc  fine,vt 
Deus  colatur,  &  proximoc omodetur ,  &  vt  aliquis  fibi  etiam  honeftas 
commoditates  concilict.  Tertio,  Nil fibi quitquam  de fc  magnificum 
polhccatur,fcdde  DEoomniaexfpcdct.  Quartbaccedatinuocatio 
Dei,  vt  is  opem  ferat,  manumq;  pori  igat  &  dextram  fubijciathboran- 
tibus.  Quintoprsrftcturiamlaboripfcquemmagnoanimoobirio- 
portet  fiducia  auxilij  diuini.  Labore opus cft,fi  vis  potiri  gloria.j;^  >aj» 
la/jpflfc/vlo^Xecf.Sexto^hincfequiturfucccffusihocfubnixafundamen- 
tovirtusnihilnonaffequitur,  nihilnonobtinet,nihilnonexpBgnat, 
Omnia  poflfum.in  eo  qui  me  roborat,inqnit  Paulus.  Septimo>  Hincil- 
lum  fcquiturglpria.-Gloriainquam ,  quam  conciliat  Deus,iuftoruni 
negotiorumpromotor:  Gloria,quaenunquamaliaquamhacrationc 
vera&folidacomparatur  :  Gloria  ,  quxhocmodoparatapermanct 
contraomnesmachinationesinuidi*;  Deniq;glQ.ria,  quaeq^uomagisi 
premitur»co  euadit  illuftiior. 


TIKTVTIS    SXSRCITAT2SS1MM 
XI. 

VIRTVTIS    PRAEMIVM» 
I.  Rcg.  18. 
Pavid  virtutc  efl&citur  gcncrrcgius. 


tmenm  Undem  vlrtu/  emtn^h  honorei, 
QttOi  itiuitalicet  (omprobet  inuidia: 

frinaptbu/  par  iufta  virif.par  rtgthtu  altk 
Obmeti^bjmum  nobilitat^  (a^ut. 


E  X  P  L I  C  A  T  I  O. 
Vt  Dauid redijt  vI<5Vor a cscde  Goliathi arma opima  referens.iam 
regts  natam  habcre  dcbebat,cum  totius  populi  gratulatione  om  nium-' 
qj appUufa ,  idq;  ex  pado ,  i mo  vcro  ex  prouidentia:  diuinx  confilio. 
Qu'tdfiaudareiuuittgencrum,rex  mprabe,  talem} 
Hoccine  prxftantior  aut  potior  fponfus  filiae  tu3e,aut  tc  focero  di- 
gniorgcnerinueniatur?  vfc|ueadeonctibi  virtushuiusiuuenisinuifii 
eli &  fordet.  vt  ilkim  ob  hanc  omnibus  carum  folus  negligas»  imo  op- 
pre(fum  cupias?illc tamen  ob iniurias ab officio nuaquam rccedet.  Et 
bene  habet:  Aptior  eft  illi  filia  natu  minor,humilitate  Cc.  amanti,&  hu- 
iusamandajexemplaadonanesedenti.  Nihilagisintereaaftuimpro- 
boillumhoftibus  madandumobijciens,tanquam  «wa?  (r(pa;tTHC  ideft, 
bcncuolustrucidator.NihiUjis^eoyuap^wijhoceftjDeorepugnans.Ec- 
ce  adeft  dotem  fcrens  abs  te  requifitam ,  ante  pedesqj  tuos  bis  centum 
prafputiavidorabijcitannumerans.  Ergoillignatam  dcmumfoccr 
annuis ,  ergo  cum  thalamis  gnatse  rr.agna  infuper  dona ,  magnosqj  ho- 
nores  concedis,ac  vel  inuitus  fateris,heroicum  ipfiusanimum  omnia 
fummamereri.  Rurfusin  cxemplohocfpecimenmemorabilecernis, 
qualisvirtutemmaneatvi(5loria,qualcseaentus,qu3Epraemia,vtcunq; 
hancinimicavispremit ;  vtcunq;rc6lis  faflis&hontftisconfilijsad- 
uerfavidenturomnia.*  tamen  itademumenitefcitvirtus,  vt  vclipfius 
inuidiae comprobationem inueniat.Nec  patitur  Deus hanc  in  occulto 
loco  aut  fub  tedlo  obfcuro& fordido  latere,  fed  regibus  xquat ,  prin- 
ctpibusinferit,proceribusannumerat,deniq;humilemtollensdepul- 
uereillucprouchit,vndecxcideruntilli,quosilluftriloconatosindo- 
lcsmaiorumfuorumdeferuitdegeneres,tanquammonftra:quinilpa- 
trium  nifi  nomenhabent,  vtaiiPropertius.  Namquiparcntibusfuis 
non  eft  fimiiis,monftrum  quodammodo  eft.  Difccffit  enim  in  eo  ciuo- 
dammodo  naturaexpropriogenere,cepitq;dcgcnerare.  o/m)  ior/m^^.oii 
yoviva%v,  ifcTii  Tfo^ovlivotlipa,!;  i^i.  napvrt^i^wn  yup  yi  <pv<ni  EvlyTo/j  liilQyivvi 
'v^Tfovlivx,  vBeft  apud  Ariftotelem  4.  de  ortu  animal.  c  3. 


D 


jtf  riRTVTIS  EXEnciTATissmjR 

XII. 

INVIDENTIA. 

i.  Reg.  19' 

DA  VI D  a Sauleacl necem quajfitusimmiflis percufloribuSjmuUe- 
bricalliditatevxorisfuaeconfcruaturjmemorabiliexemplofidei 
coniiigalis.Ben.  Arias  lemma  hoc  appofiaerat  huic  hiftorias :  C  o  N I V- 
Gii  FiDEs.  IdhancobcauflammutarenobispIacuitjquiadceainU 
pfiustetrafticbanihilagiturrfeddelnuidentia. 


Alteriusre£tege/!is  &fortth!att/if 
Inuida  mille  modis  vrttur  ambitio. 

HJec  retinetfietafygeneris  ne^  cura,nocentem 
Sedfugit  hmfapienSfpTo/piciens^  cauet. 


EXPLI- 


TRCBATVM     J)EO     SPECTACVLVM.-  ir 

EXPLICATIO. 

Vtfolisradiusinresdiuerrasiliatus  di/TimilcscietcfFc<5lus,ccram 
emolliens,lutumcontrainduraris;ita&cvirtuteefflorcfccnsgloria,& 
in  excellentibus  ac  heroicis  hominibus  ab  alijs  animaducrfa non  eode 
omnes  modo  afficit.Eft  qui  illius amore  inflamatur,  atq;  ad  honcfla  x  • 
mulationcm  rcexcitatridqne  faciunt&faceredebentbona? mcnteso- 
mneis,  quotics  aliquid  egregiorumdonorum  Dci in  alijs  confpiciunt. 
Eft  vero  etiam  qui  oculum  habcat  malum ,  qui  aliena  bonalimisafpi- 
ciat:  quod  cft  inuidentiaj  vitium ,  cuius  fceditas eft  maxima^  vtlambis 
PalladsE  exprimitur,  Antholog.i. 

Tov  tyTi/;)|;^«  />t/(r«  V,  ov  d-tog  ^/Aftr. 

OwTto?  UVOHTOl  Ib)  ^d-OVa  TrXctVCd/JLl^-lt^ 

Ovrug  i  TSfjuug  /JMfii(iJ^iik  i  uofjS^i 
TE^?.luuk  iCfjS^  oivJ^pii  iGisoS\^[jSfioty 
'SiKpuv  s^oj^Te«lA'sr/</^a$1e3-(*//yM$Jwa<, 
Avis^foLipfi  y<tp  'Ttct.vTtt.  vtwlx  'ztpd.yjuetTa, 

•Quprum  hxc  eft  fententia; 
OlmprobitatemmaximamimidentU? 
Telicis  ojor  eU  quu  amati  ipfo  a  Deo, 
Sic  brutagenserramus  inuidentia. 
Tamfacile  nosftultitiitferuos  reddimut. 
Viri  Pela/gi  iam  cinis  failifumus, 
.    -.  Et  fpesfouemus  mortuorumabfionditat, 
i^amfuf^de^verfaiam  /untomnia. 

litmox  ibidem: 
oletv^vy^^K  avcTpftj^v^ridi;  (ptXeHw 
OvToc  /uiy i^Uu  cq tUv  KaTeiffoiy^, 
OotiE^AA,  yapavT(a'tti  3-£«  KocvcyiTM^ 
^oXov  fAyic-ov  iK  (f^d-om  cf^icTi^fjSlfjor, 
Aet  yap  qsiXeiv  Iv.etvcv yiv  d-icc ^iXci, 
Hocelh   liosftquiiodit,ipfiquosam4t  Dius, 
aem^xima  ip/um  amcntiaioarguit, 
Adutr/usipjum  nam^/e/e  arn.aiDettm, 
P.x  imndia bitem hautiet:sacctrmam. 
amaripprm  hoSfDB  VS  quosipjemat, 

D  I 


at  VIRTVTIS     ZXlRClTjtTlSSlM^ 

Inttidtualtermrebttsmacrefcitopinju/inc^mtHorztius,  £tEpigram« 
mai%)?^oV«vcnuflumcft; 

Hoc  tft.  Vnumbabet  hocce bomyCumfit  res pe/?imatltuor, 
Corfibi  confumit  Ituidui  at^  oculos. 
Ncq;vcrovriturtantuminuidia,fed&;omnifraude&aflum»« 
«eturadnocendumeicuiinuidet  ;  AcveriiTimediciturjNullumcflc 
officium  tam  fandum,tam  folemnr,quod  non  inuidcn tia comminuc- 
re  atq;  violare  ftudcat.  Eft  vero  fapieniis ,  non  negligere  hanc  pcftem, 
cumj^raetcrmifta  diligentiaillam  cauendi  fafpcfiatilludquoddicitur: 
Fraude  cadit  virtus:&  cum  fa?pe  inuidentiaocculto  veneno  fuo  enecct 
eum,  quem  palam  & aperto  Marte  pcrimere nequibat :  ficut  &  nauibu* 
periculofiores effe  perliibent  fcopulos  fub  aquis latcntcs ,  quam rupes 
altiffimeemincntes.  (ExEpigr.Grxc.Antholog.»^ 

Tct?  v<paA«$  'TtiTfaileov  (favipuv  CTrtXaJ^uv, 

Fugit  ergo  fapiens  inuidentiam  (juantum  poteft ,,  fibiq;  abilllui 
fraudibus&infidijsciuett 


AMICI. 


XIII. 

AMICITIAE  VERAE  VSVS. 
1,  Reg.io* 

laNATHAS  Dauidcm  amicum  cz  pcriculo  vits  libcrau 


rrdfidtumflrmm  vdUi  ai  xuufmA  prdftar; 

t4utierA,*iUAmpiefja  iuttgit,^mnt:ta. 
Bd(  videt  Muttum  ^Lurai^  douf^perHlHntr 


D     3 


3»  riKTvTtS  ixkRC  IT  ATISSIMJE 

EXPLICATIO. 

Nullumfeculum  ignorabit  amicitiamDauidi^  5«:Ionath2,quam 
Dcusipfevoluitmortccarere.atq;  abobliuionevindicauit:cuiusme- 
xnoriamconferuari  voluit.OderatSaulDauidem,  &ccEdcm  ipfi  f^pc 
niachinabatur.Excufat  illuni  ac  defetiditlbnathas  apud  parentem.Vc- 
nit  ca  re in  pcriculum  vitae ,  quando  pater  venabulo  ipfum  configerc 
parat.  Hinccumopemaliamamiconullamferrepoflfet,  edodum  de 
periculofuoDauidemmonetjVtfugafalutem  qua^rat.  Inexfilioetiam 
verbis  folatur  eundeni,&  foedus  cum  ipfo  idu  conftanter  tuetur,  nihil 
Cbi  acerbius accidcre  poflfe oftendens,quam  calamitatem  tantam  ami- 
ciimmercntis.  O  fummumvitaspra;fidiumornamentumq;amicitia? 
6auro&opibusomniq;Perfarum  Gazapotior,omnib.gemmis  prac- 
ftantiorbeneuolentia&amicitiafidelis  amici:  6  vitar  lux&  fecunda- 
rumrerumornamentum&aduerfarumlenimen  :  Haccamicipericu- 
lum  curat  2eque  ac  fuum:  hxc  profpicit,ha:c  auertit:  hxc  etiam  fcipfam 
periculis  vltro  obijcit^vtijs  amicum  cripiat. 

PIE- 


TROSATVM    DEO    S^ECTACVLVM,  p 

XIIII. 

PIETATIS  PRIVILEGIVM. 

1.  Rcg.  21» 

DAviD  exfulin  fugafua  comcdit  panes  Saccrdotum  ,  &  accipit 
gladium  Goliathi,  qui  tan^uam  anatbema  ad  tabcrnaculumDei 
dcdicatus  faccr  tunc  erat. 


mda  &  inopspietM,  H9nvtm,  mnpeYfdaJraudkp 

Sedpetit  aterni  mamra  confil^. 
Arcana  Deushanc  danii  vnlgot^  negatis 

Et  iuuat  d^faturat  &  bonw  ampltficaf» 


EXPHCATIO. 

Fugiebat  Dauid  Saulem  inops  8c  rerum  omnlum  egenus:  inqir 
bocexfiliofuo  nihilopisvfpiaminueniens  aut  expertus  ad  Sacerdo^ 
tem  confugit,  &  panes  fan^oscomedit,  atq;  accipit  gladium  Goliathi 
cjuitanquamdonariumad  tabernacuhimDci  dedicatus  faccrtuncc- 
rat,  Fallor?anvUrovidctquifq;quidb^cmoneant?Scilicethaircima- 
go pingit  viiam  fandtorum  ,donec  ipfos  harc  vitadctinetJlUs mundu» 
negatauxilium:NecauxiUummodoncgat,fed  omniaextremaetiam 
paratjvi&cgeftateipfosperdereparans.cum  palam,tumfraudeoccul- 
ta.  AtquidDauid?nummalum malorependit, ;5'Aft)  rixo.y  iK^-im^  vtdi- 
citur?NonitaIaomopiusadfuidefenfioncmincumbit.  Non  illcvim 
nonperfidiam,  nonfraudesadhibet,nequidemfim.aximepoffit.Alio 
longeapparatu  feinftruit.  Contra  penuriam  &  inopiam  huius  vit2 
cibocceleftifepafcit,hoceftrefpe(^ubeati(fimaEopuIentfae,quam  ipft 
prseftatDeus,  Hoc illepaftu  mauult frui , quam lautiflima  in.piorum 
iaginapinguefccre.Contravim,arma,&minasmundiexfacrarioDei 
petitgladium  Spiritus.  Gladius  is  eft  promifTio  proteftionis.  Gladius 
is  cft  certa  fidespotentias  diuinae  valentis  ,  &:volunt3tis  promte  vo- 
lentisfuosdefendere.  Gladius  iscftconfideratiotot  exemplorum  dc 
infignibusliberationibusverboDei  propofitorum,  Neq;  vero  fide- 
lesDeusauideftituitauttentaripatiturvltravircs,vItraquamfuftinc- 
re  poffint;  fed  opportuneiuuat,  ficutipfe  inquit:  Sperauitin  me,libe- 
raboeum,&c.PfaIm.  9/.  Ergoillamarcanismodispromouetacducit 
c  virtute in  virtutem  ( Pfal.8 5.) c claritate in  claritatem:  (Corin.)fem- 
perq;vberiusdonisfuisiliamexornat,  fempcr  cumulatiorc  menfura 
iuismunerafuaadmetitur,  donectandem  totum  velutpatrimoniuni^ 
bonorum  fuorum  ipfis  tradat. 


PRV- 


f^QBATVM  jDSo  SFBCTJCVLVM.  99 

XV. 

PRVDENTIAE  TVTELA. 
i.Reg.  J/. 

DA  V I D  in  exfilio  fuo ad  AcKis regem  Gethaeum  diuertens,&  ind- 
dias fibi  parari  intelligens  ab aulicis,infaniam fimulat ,  ne  a  regc 
barbaro  lacdatur:  quodalioc^uifuturumerat. 


Crtmtna  dira  od^yvm.gtem.Hudtumj^  nocmU 

Bladit  pietas  caftbui  tnfulfitU. 
Vtuafides  tnaneat  ,trepidtsfolertia  rehw 

Dejeret  hanc  nunquam  deftituem  comts. 


j^  VIRTVTIS     EXIRCITATISSIMJH 

EXPLICATIO. 

Atliocquidemquideftautqualeeft.quodregem&aulamomnertt 
fimulato  morbo  Dauid  ludificatur  ac  decipit  ?  Itsnc  vero  vulpinas 
exuuiasalTuerclicet  viro  bona?  cum  diclorum  fad:orumq;omnium 
generalisiex^Iit:  Nemendaxfueris,  fed  veraxeftofemper?  Vnde  pro- 
iedofe^uitur,  improbum  e{fe,  quicunq;ftudeat  fpeciem  protexeife 
rebusambiguam,autfallacem  adhibere  colorem  ad  hommesdecipi-. 
cndos.(SicaIiqui,sDauidiobijciens  crimeit  fimulationis  mendacis& 
hypocrifews.SubijciturDauidis  excufatio,  oftendens  quatenus  &  quo 
pa6lo  pietas  fimulatione  diffimulationeve  vtipoiTit. )  Atlongealiud 
eft  pcntiri Sc nedere fraudem,quam  in  periculo auertendo  declinan- 
<Ioq;prouidume{fe,cautum,prudentem,circumfpedum,cordatum. 
QuodvetusTragoedia4«t;^oc(^  a-MTweistvocat.  Aliudeft,  impofturaac 
dohscircumuentos  aliosls-dereialiud  ^adfe  fine  iniuria  proximi  li- 
berandumprorenataconfiliumatq;artem  adhibere,itaomniaagen- 
temacdicentem.vtadfinem  verum,quieftconferuatioiuftiei2,  luiqy 
&aliorumfeu  proximidefenfio.fimperfealiquisreferatiAliudeftdc- 
fraudarcproximumbonoaliquoipf!us,aliud,noftrumbonum,quod 
incommodeproderetur,prudentercelare.  Neqjvcro  mendacij  natu- 
ramjvim^fpeciemfemperobtinetfimulatio,  autfemper  nefas  cft  illa; 
vti.  SuntpraEtercaaliud,negotiafcurcsmundi  huiusraliudiHa;res,iit 
fiuib.  gloriaDei  vertitur.  In  poftcriorereriim  genercverumeft,  fimu- 
lationi & diffimulationi locum  non effe.  Non  eft  autem  idem  etiam  dc 
priorcvcrum.  Sic  parentes  multacelant  pueros:  Medicus  xgrotum 
multacelat>facpcetiamillumdecipit.  (Veluti  pueris  abfinthia  tetr» 
medentcscumdarcconantunpriusoraspoculacircum, 

Contingunt  meUii  dulciflaad^rtquoret 

Vt  puerorum  AtM  imfrouida  ludificetur 

Lahrorumtenm:  tntereaperpotet  amartim 

Abftnthi  laticem,decifpta^^  non  capiatury 

Sedpotiui  talifa^o  recreata  vahjcat:  vt  ait  Lt^  crctius  ) 
Sic  bonus  &f  ,prudens  magiftratus  fubditis  fuis  multa  occnftaty 
qu3e  fcire  ipfos  eftet  noii  folum  inutile,  fed  etiam  perniciofum.  Sic 
mercatorfuriautiatronigemmas  &  aurum  fuum  non  commonftrat. 
Dcniqjfic  communisr3tionislcxiubet,declinarieuitariq;periGulo- 
fum  negotium  quodHbcuiubet^arte  &:  confilio  euentus  &cafus  minus 

com- 


TROBjiTVM  ©ro  SPSCTJCVIVM.  5< 

commodos  commode  corrigere(quafi  cum  ludas  teflerisjfi  illud  quod 
eft  maxime  opus  iad;u  non  cadit,  illud  quod  cecidit  forte ,  arte  vt  cor-   - » » , 
rigas  :  vt  cft  apud  Terentium.)  Ncq;  lamen  ha:c  fraus  eft  mox  perhi-      '^  * 
bendaautdmulatio. 
Ad  fum mam ,  5i  viupietdsjtt dux,tum  cautlo/olers 

Subleuat  hanc  re^e/ubfequitur^  comes. 
(Quicquidhucvfq^diximusjconfideratioeftgeneralis^&cjnscftio 
vtRhetores  vocant,infinita,  An  homini  pio  hoc  conucniat,  vt  fui  de- 
fendeifdicaufta  fimulatione  interdum  vtatur.  ScquidebebatHypo- 
thefis:  Sic  Dauid  pie redeq; faciebat,  quandopcriculum  imminerc fi- 
bianimaduertens,aulamcumregc  ludificatur,  fibiq;hocpa<5lo  falu- 
tem  quxrit.Sed iam  in  thefi  fubfiftimus  breuitatis ftudio.  Poflet dein- 
dehocfadumalijs  exemplis  illuftrari.  Sic  Chriftustali  vtitur  «muV^, 
vt  Euangelifta  vocat ,  accepto  nuntio  dc  nece  loanni  Baptifta?  per  Hc- 
rodemallata.  SicPauIuscumeinegotium elTetcumludasis,  taliviituf 
ilrategemace,vt  ad  Cxfarem  prouocetRomamj&c. 


E    % 


Vi^TVTlS  EXEKCITATISSIMM 

SPECIMEN  CARMINIS  DE  HOC  ARGV- 

mento  propofitum  difcipulis 

a  M.  Bergio. 

HOc  vero  quiderat ,  quam  rtge^  Dauidedignumt 
Quamres  vtrtuticortgrua&  oficio} 
Mentirifubitumfaluarationefurerem, 

Deformi  &  vultum  dedecorare  nota  ? 
Cmn^aularegemfimulatofallere  morbo, 

Vraudeq^ab  hac dubijs quArere rebus opem  ? 
Irgonefraus  adhibenda,  vbi  virtuti  lacus  baud  e^  ? 

Er  quando  effe  lea  non  queoyvulpis  ero} 
Atnonhocdocuitvit<tfapientiared:rix, 

Sic  omnes  quatamfepemonerefolet: 
^il mendaxvefiris ,  nilvanum  in moribus infit : 

Sitfa^isfemper  confona  lingua  tuis, 
Improbusefiyquisquisvirus  pratexerefuco 

Etfpeciefi^audem  ptngere  camus  amat.  (  vd  aact.  Jj 
Vulciafecreto  mifcere^  mella  venencty 

Etfentire  aliud  quamfua  linguafonet. 
At  longeefi  aliud  mentiri  &  ne^erefiaudes, 

Ambiguof^mala  mentepararedolos : 
guam  res  confilionoftras  munire  reperto , 

Quam  vitam  trifti  Coluerefiaudefuam, 
E^aliud  vultumcampanere :  virus  in  alto 

Interea^  malumpedore  concoqueret 
Quamfiht  item^fuisfalerti  indagine  mentii 

Projpicereftn  tuto  ref^  locarefuas^ 
Veni^resalia  eHj  confutisperdere  technit 

HunccuiprafidioteDeusefieiubeti. 
It  noftrum(  certo  quodcum  difcrimine  vitA 

Troditur)  artepiafubticuiffe  bonum, 
IJec  fic  mendacij  (peciemftmulatiojemper 
Obtinet ,  vt  quoduisfttftmulare  nefas. 
Sunt  quo^  longe  aliudymundana  negotia,  ref^ 
QuAcultum  mmuuttt  mplificantutDei, 

Bine 


WROBATVM    J>SO    SP2CTACVIVM:.  $7 

Binc  ars  calliditas^.binc  omniafi^afaceffant: 

Hictotum  debespeClm  habere  ^alam,. 
lllic  res  variaprudentia  temperat  arte, 

Vtfimulvtilitas.vtratio^iubet. 
Siepuerum  celant  cariper  multa  parentei» 

Celat  &  agrotum  multa  bonus  medicus. 
Jpfe  magiftratus  non  tndicat  omnia  vulgo, 

Proditaquarebuspernuiofaforent, 
tt  mercatot  itemgemmas  non  monftratapertt 

lUiquipradAmcadedoloj^petit. 
Veni^  naturA  lex  hoc  ratio^  requirit, 

Vt  vitesquauisfpontepericla  tuoi 
Cum^  cadant  varie  res^vtfolertia  redrix 

Euentus  do6ia  corrigat  artegraues. 
Sivitapietasfit  duxjdum  cautiofolers 

Subleuat  hm  ndefuhfequitur^comet.. 


Ej 


|0  riRTVTlS    EXIRCITATISSIMM 

XVI. 

PRVDENTIA  PIETATIS  COMES. 
I.  Reg.  u. 

ABiatharfilius  Ablraelcclii  poft  patrcm  &  omncs  cognatos  a  Doc- 
go  SauIisiuflutrucidatosadDauidcm  confugiens,abiIlointu« 
telamrecipitur,agnofccnte&fatente,  fuacauffain  hancmiferiarau 
pfum  dcuenifle. 


Sxppit  &  mtfires  vtrtmjCmttes^  tmur, 
Exceptos^  bonu  mfirua  o§niji. 

Kaii(  ttnet  txmanptetai  CrcurAfHorm, 
iUu  dHUpm  <iuamfibi  tmjulm^ 


EXPLI. 


PROSATVM     DEO     SPE  CT  ACV  LV  M  ^9 

EXPLICATIO. 

Sic  cft  mundus,& fic  in  co  viuitur,fic funtmores  hominum,quo- 
quote  vertasrFelicium  multicognati.Etcontra: 

NuUafidss  vnquam  niijeroselegtt  amcot* 

to7c,  ivru^5(r}  TKtvnq  etm  (Tvyyovou 

AvcTpoi  cf^e  cTvg-uxSvroi  h^zroJ^tdv  ipiXou 
Hincquidaminmiferiadefertusexclamat  i  9iXu)v  ipnjuo;,  a  r^tXatc 
«^oAAyyMetf.Appellat.tealiquispotens&diues,gaudcs,gratumeft,  ami- 
cum  te  illi  probare  ftudes ,  beatus  tibl  videris  illius  amicitia.  Paupcr  it£ 
ad  te  vcnitjibi  vero  mox:  Quis tu  es? quis  mihi es  ? quid  mihi  tecum rei 
eft?non  noui  te.  Fitq;  vt  iilud  Homericum  qua;ratur  :T/? ;  Wd-tr  «e  av- 
e^pwc ; 'aro'5-;  roi  troA/e  «cTe  To>c«W.Quodfi  maximefitpropinquus,necefta- 
rius,  amicus,  cognatus :  tamen  quia  cget,  ignoratur  genus>  nefciuntur 
parentes,negligituripfe,fecundumComicum:  Autfiquispauloho- 
neftiorvidcrivult,necinhuman'perhiberiftudet,qu2erunturprajtex- 
tus,quales  multi  excogitantur,  cum  aut facultasdeeftedicTtur,  &  ope$ 
paruajriOnfcrunt,vtopituleris.  Ipfi  mihiopus  eft,inquis:  Caritas  or- 
dinataincipitafeipfa:auttempuspraetexiturminuscOmmodum:ho- 
dienon  vacat,crasredi:aut(imiliaquseruntureft"ugia.  Qu^odfi  prapcla- 
refealiquisgerat,  illudfeprofitcturfequiquoddicitunTunicapallio 
propioreft^a^srwTgpM  «  yovu  Kvctjudy  vtaitTheocritus:ideft,  Genu  fura 
propinquius:ideftfoUicitecomputat,vttumdcmummiferoalicui  be- 
nefaciat,  cumncmo  velipfifitpropinquior,quibeneficiumpoftulet, 
vel alteri  praeftet.  Inter  amicos  ,  inquit,  alius  eft  alio  propinquior  vel 
remotior.  Naturaautcmhocxquifs.  eft,  vtpriusproximioiibus fuc- 
curratur,  quam  ad  remotiores  perueniatur.  Qui  exemplum  petit,  is 
medio  influmineaquasquserit.  Afpice  quaqua  verfum  in  mundo: 
comperies.itarcmhabere.  Atnonfic  fegeritvirtusvera,  qu^aSpiritu 
S.in  animis  hominum  Deo  diled:orum  excitata  eft.Haec  nimirum  mi- 
feris  praster  meritumfuum  &finefuaculpa  fefe  &fua  omniacomodat 
vltro:nonillaexfpedans,donecobiigationeciuiliumIcgumcompcl- 
laturfubuenirc(nouitn.quamanguftafitinnocentia,adlfgcmbonu  senee.i.deir^ 
cfte:&quatolatiuspateatofticioru  quamiurisregula:quam  multa  exi-  t.%^,27. 
gatpietas,humanitas,liberalitas,iuftitia,fides,qu§extrapublicas  tabu- 
las  funt)fcd i pfa vltro cauflas fibi fubijcies,quib. aJ opituland u  miferis 
cxftimulctur.  £asq;cauftasita  confidcrat,vtnunisreb.fepatiatura  be- 
ncfaciendo  abfterreri,  adcoq;caulsa  miferorii  cumfuacomune  facit. 


4f  vi^rms  t^tT^ciT4Tn^}MM 

Eiusreifpeeimeninfignerurfus  proponitur  nobis  intheatro 
vlrtutis,  guodhiftQriaDauidisnobis  cxplicat.  Elfugerat  excaedefa- 
cerdotum  I>G€goau6torcfada  Abiathar,fiUus  Ahimelechi,<|ui  Saulis 
iuflu  cum  omnibus  fuis fucrat  trucidatus :  Fugerat  inquam  hic,&  iam 
exful  ad  ipfum  quoq;  exfulem»inops  reruni  omniu  ad  ipfum  quoq;  in- 
opemPauidcm,Necmora:DicebatDauid,meacauifaparentemtuum 
ruftulit,&  haud  meritamorte  aflfecit:  vtq;  pater  tuus  propter me  mor- 
jtuus  eft,  ita  tibi  quoq;  video  extrema  omnia  mea  caufla  rhetuenda  cflc. 
Ergo me tibi  defenforem  dabo ;  Te  focium habcbo  non  tantum  nunc 
in  £Erumnis*fed  tum  quoq;  cum  regno  potiar.  Pixit,&  euentu  mox  rc- 
fpondente,  facerdotij  fummi  dignitatem  illi  reftituit,  non  minus  illi, 
^uam  fibimct  ipfi  confulere  fatagenj. 


VIRTV^ 


fROSATVM  T>EO  S  P2  CT  AC  V  Lf  M,  ^i 

XVII. 

VIRTVTIS  VERAE  LIBERALITAS. 
X.  Reg.  21, 

IOnathas  Dauxdi  ccditius  regni  paterni,&  foedus  cum  eo  pcrcutit: 
fupcrhacceffione. 


ISanSiafides  tun  Uos  ammos  confimatj  &  arHk 

Innodat  facrimxibw  offitif. 
Sponte  bomm  petit  att^  colityCedit^fupernii 
Legibusj&prafertj  quem  Deut  ame  tulit* 


4»       ^  VIRTVTIS     EXERCItATlSSIMM 

EXPLICATIO. 

Aurum&opes&rcgnaconccditamicusamico,cuiusquicicraa* 
nimum  virtus  vcra ,  &  perpctua  virtutis comesmocicl1:ia regit :  Modc- 
ftia.inqiiam,  cuiuscft  ambitionisimpctus  tt  merarios  coerccre,  non 
«iefpicercaliosjfcd  magnifaccrc:Dcidonain  illisagnofccre&  honora- 
rc:defenihilaItumcogitare,fed  omniutn  minimnm  fefeputare.  Talis 
lonathasDauidiccdit,  cum  ipfeomniumgcntium  moreaciurercgni 
hcreditatcm  fibi  vindicarc  poffct.CcditinquamDauidijin  qucm  iHud 
a  Dtotranflatumiriinrclkxerat :  cumquidcm  cauflas  multas  Dauidi 
refeopponendihabcreviderctur.Pjimumcnim  diu  tenucratlummum 
arcgclocum.Dcindemaximisrcbusgeftisfummishcroibusparhabc- 
npoterat.Tertio,moreomnium  gcntium  hercstftedcbcbar.  Dcriq; 
amicitiaeiureaDauide,quem  ftmperdcfcnderat,  hocpoftularcpotc- 
ratjVt regnum ipfi relint|ueret.  Ai quia in eo lucct pietas, fponte cedit 
Dauidi,  nihillocidans  flamraiso*:  incendijsaifeduum,  qui&ipfnm 
hortahantur,  vtde  primatu  vclprimo  loco  obtincndocontcnderct: 
Sedmaximaanimimodtrationcprafertfibieum,c|ucmDtusprafcrc- 
bat:  prsefertim  cum  fcirct,  quantispcriculisplcnuseflrctprincipatus, 
&cuam  laboriofus  illum  gcrenti:  cumque  e  diiierfo  intelligeret,quani 
beneviuaturpriuatishominibus  abaulaprocul  remotis.  Ofi  fcque* 
renturhancindolemhomines.-ofiadhoc  exempluminccndiaambiti- 
onis,quaJtriftiflimarumdii(Tipationumf3fpecauftaEfunt,  frcnare&rc- 
©rimere  difcercnt:Non  tunc  cfleitantum  turbarum,  non  tantap  paffsm 
8Emulationcs&  certamina  de  priore  loco,non  tot  bclla  in  mundo,noii 
totbcllisquatercturorbis,aIioaliumfceptriscxcuticntcarq;exucntc, 
cumplurimorummortaliuminteritu.  Attu,  6pubcstcncra,Qifceani- 
mosfrcnaretuos:difcehumilitatemacmodeftiamfequi:difceambiti- 
onem  odiflTe  &  fugere:Ytq;id  queas ,  difccprimumbene  rogitare,  qua 
tetra  fit  haf  c  pcftis ,  afpicicns  excmpla  Atrci  &  Thy  eftis ,  Eteoclis  &  Po- 
lynicis,RomuIi&Remi,&horumimmania&parricidaliafacinoraex 
ambitione&aEmulationeortatibipropone.  Neq;  talcsflammasin  tc 
forteanimaducrfas  aleaut  foue,  fed  mandatis  Dci  exftinguc;,  &  excm- 
plismelioribusadmodeftiamcontrariam  teaflucfacito,fle(5tito,com« 
ponito.  HafC  modeftia  &  hic  animus  plus  habct  laudis  apudDEum 
&  homincs  r€^c  iudicantcs  ^uam  totius  orbis  tcrrarum  impcriuni 
tenerc. 

FORTI- 


fROSATVM    DEO     SflCTCrtVJO.  '^ 

XVIII. 

FORTITVDO  INNOCENS. 
i.Reg.^4. 

SAuldumperfequiturDauidem,  inSpelunca  Dauiditraditusnon 
occiditurabhocjfcdchlamydislaciniapraefedaincolumisdimit- 
titur:Poftcaq;  agnofcit&  fuum  peccatum  &  Dauidis  innocentiam,qui 
maltilfet  focerum  feruarequam pcrdcre,vindi(5tam  cjuidem  DEO  re- 
lin^ueas,  hoilcm  vcro  fuum  hoc  pado  ad  manfuctuainem  Bcdcns* 


Vltto^mdgnaniniis  mn  benegrata  vtru, 
HontH.vt  pofu  inimtcum  perdereytdftti, 
Suantmmmm  vtjojfe.  dtbcdt  iui  uffi 


F  B 


^ 


44  yiRTVTis  sxekcitatissimj: 

EXPLICATIO. 
Bcfliaeirritat2efFerantur,ljEr2edolent,pugnantlacenitx,req;&vt- 
tamfuammodisomnibusdefendunt.  Ethadlenuscjuidem  illasimita- 
rilicet,dum  nuilameliormali  vitandi  viaeft:  Interim  tamcnesedem 
belusedocentillud  quoq;,  vtfugapotiuspericulum  imminens  decli- 
netur.Idenim  illasferevidemusfacere,pra;fertimquje  non  funtexge- 
ncreilloimmaniorc&rabiofTore.  Ergo  negligit  vltionemvir  bonus, 
ac  ftudetpotius  bcne  mcrerideinimicis,&:itaeosfibiplacare,  quam 
malummalopenfare&perimerefeperderecupientem.  Contrafutilis 
&  infirmi  animi  eft,vindi<5i:amadamare  &:  voluntatem  exeacaperc. 
Muliebrecftinquam,talicupidincflagrarc,  vrtupias  velcumtuoma- 
lo  vlcifci  hoftem:  ficut  Hecuba,qu^ 

Tof  ^x^P^"  ^'^*!'^  a.vJ^pot.  T-t/utiipvfjSljijny 

AImva  tov  ffv/uTravTA  cTviAet/s-rt/d-sA^:  hoc  eft,  velfempiternam 
lubire  fcruitutem  non  recufat,  dummodo  hoftem  fuum  vlcifcatur. 
VndeluuenalisSatyr.  15..  At  vindi^a  bonum  vita  iucundius  ipfa.  Sedad- 
ditindodisitavideri,  nonautemmitibus  &fapientibus  ,  apudquos 
niinuti  femper&infirmieftanimi,exiguiq;,voluptasvltio. 

Afpicc  vero  vtrorumq;  confequentia ,  tam  eorum  ,qui  magno  & 
miti  animo  vindidiam  contcmnunt,  quamcorum,  qui  muliebriter 
fitjmexpetunt.  Mitesfuntbeati,funtlong3cui,  hereditatem  terrae  cer- 
nunt.*Sa:uitiacitodefpumat,necinlongumfatafuaproducit,  Nullum 
cnimviolentumdiuturnume(fepoteft.TalisDauidSauliparcit,hofti 
licet capitali , & curn  alias ,  tum in  fpclunca  facultatem cius occidendi 
iia(5i:us,tamen  manum  abftinet.  O  madle animi  iuucfiis, qui  mauis fl«- 
dcre  illum,  quem  potcrasdomare:  Qmftudesconuertere  &feruarc 
lioftem  tuum  ,quam  ferro incautum fupcrare.  Difce  fequi  exemplum, 
quifquises:Benefacetiammalo.  Simaluseflcpergct,funeftamei  pla- 
gam  ipfo b; neficio  dedifti:carbonesignitosin  ipfius caput congefTifti: 
Tc  vcro ea  re commcndabile  efficics,& maioribus  rebus  dignum.  Sin. 
eft  fanabihs,  ar<5tinimc  conciliatum  tibi  deuincieso 


SPE- 


FROSATVMDtOSPECTACVLVM,  4^ 

SPECIMEN   CARMINIS  EIVSDEM  AR- 

gumenti ,  a  M.  Bcrgio  difcipulis 

propofitum. 

LAEfa  dolet.flimulatafiemlt.violatarepugnat, ' 
Ladenten?^^fiudet  Uderepojfefera. 
UaSlenui  &tibimosbiceiiimpunefequendus, 

NuUum  almdquandoiernitUr  effugtum. 
QuA  tamen  k£C  docet,iUafimutdocumenta  mmifrat 

A  Itera :  vt  euites  qua  pote  cunq^  via, 
Uejitpugnando  in  udisdifcrimeneundum» 

Sedparcof  alij  nonminusat^tibi, 
Sicfera  dumpotis  Cilfefe  fubductt  abit(^ , 

<5«4  vta  cun^  illi  difugium<^patet: 
Sitmodo  de genere hoc,nonimmani/tmacuivk 

lnfita,culturafemina  raraferat. 
Quipiui  eflfortis^animi  acrem  reprimit  ignem  ^ 

Vltio  nefieno  Uberiore  ruat. 
QMin  eiiam  immeritos  meritis  cumulare  laborat « 

Officio^  malum  penfat  &  ohfequio. 
Tutilisabie£l't^animieiimentii^puftll£, 

Vindiifa  adfacinus  exjiimulanterapt, 
til  inquam  mulithre.ardeie  cupidme  tali, 

Vulnere  quifa^o  reddere  vulnus  auet, 
Seruitij  iugaftne  Hecube  grauiaannuityhoflem 

Dummodo  promeiitisfitprius  vltafuum» 
A^ice  quamites  fors,qu£Contri!^ltquatut 

Vhilct  cupidos  vltio,  quanii^grauis. 
fatafolent  mitescomitari  mitia :  contra 

Cum  tumetafperitas  iUico  detumwt. 
Vau-da  lernepium.Saulem  is  mul^areprehenfum 

Q^ibat ,  in  obfcuram  dum  venit  iUefpecum, 
Aifltnetip'etamendextram,patitur<^yeu(rti 

Imolumem^a  quo  Ce  nouerat  tpjepeti, 
lu£ieunimi,viA^t(  6^ui'riticty'r:fl,^cremalen$ 

Caderec^uem  iladio  iurefaueniequeas. 


VIRTVTIS     SXERCIT  ^TISSIMJK 
MaHeattlrnoiuuefiisipotmferuaremmicum, 

Quam  ferro  tncautum  qut  fuperare  fiude^. 
Quipius  es,  fequereexemplum-.facito^bsntgne 

His  ipfts ,  ttbi  quifepe  dedere  nalu  m. 
Si  malus  e(iMn(cuifacies,pla^am  accpU  ipft, 

Er  Dominus  reddet  pramia  dtgtiu  ttbi, 
tpftus  accendens  vrenttm  in  verticepru,  ant: 

T«  vero  htnc  decus  &  nomina  claraftres, 
Siti  bontis  eHyfanSo  tibt  cenciliatus  amorf 

Q§mm  o^c^s  Aqui^aratt  v9Uu 


INCRA. 


rROBATVM  DEO  SPZCTjlCVlVAt, 
XIX. 

INGRATA  AVARITIA. 
1.  Reg.  2;. 

Nftbal  iinpius  &  fordidus  negatDauim  auxilla. 


47 


Et  ^fi  &  f  Utoi  Ji  n  mas  fiihaa  feruiti 
Vicwi»  jortuiumlubtt  uia^piiu. 

InnoiUustanumttttut  vuinu>  uuarui^ 
Aue^ii  ^  Udit  non  n»emor  ojii  jf. 


4»  VIRTVTIS     EXEKCITATISSIMJE 

EXPLICATIO. 

Rcdc  a  fapientibusiudicatur ,  nihil  cfle  melius ,  nihil  optabilius 
vicino  bono,qui  pra: fratribus&affinibus tibi  calamitatc  aliqua prelTo 
fuccurrat expeditus & abfcj;  mora.  >«Tope?  afws-oi  iKtcv , ^^^xvto ^i  <w«of, 
inquitHefiodus:id^oq;  pfonuntiat,quod 

BjU/UOpiTOlTSJUiiCjOS^T  ijUJUCpi  yeiTOVOZ  i^K\it 

Themiftoclcs  quoq;  pra^dium  vcnale  per  prjeconem  proclamans» 
cum  commemoraret  eius  commoditates  &  dotesvarias,inprimis  id 
autonttm,    hoc  nominecommendabat,quodbonoshaberetvicinos.EtComicus 
'•  fenex  vicinitatem  in  propinquapartc  amicitiasputat.  Qui  fapis  ergo 

tibitalesomniobfequiodemerereatq;deuinci:jieq;facNabalisillius 
przediuitis  fed  ftulti  inftar ,  qui  etfi  omnibu$rebusabundans,tamcni 
fordidusatq;auarusindiuitijstantumluxuriariipfe&fibifoli  viuere, 
neminibenefacerefolebat.FruftraillumfoIlicitatDauidjVtcommea- 
tuinftruatatq;adiuuetbenedeipfomeritos.Quinetiamimpia:defcr- 
tioriisiniuriam  verborumc6tumeliacumulat,homoinauaritiactiara 
crudclis  &  improbus,quando  Dauidemfuum  tribulem  tanquam  fugi- 
tiuum  &  perduellcm  vituperat  & ipfi  maledicit.  Quid  vero  euenit.^aut 
quid  eftecit  morofusillc  &  vere  agreftis.^  Nimirum  idquoddicitur: 
ic)'rfftvuToi'J^tcr(£iiKifiBi(iljS^(x.vepctXaCiiyid cft,  Quamuis  prudentcm irritarc 
i  niuria  fueuit.  Verfus  cftNaumachij ;  ex  quo  Laberius  hunc  mimum 
fuum  fumfiffe  videtur:: 

J  Equum  amnmm  indlgna  tmquat  contumelia, 
Petulantia  enivn&feritatciftaitaexarfitvirfortisjVtconftitucret 
&  ipfum  Nabalem  ^&totamipfius  domum  ferro  euertere  :  fadurus 
etquodminabatur,inifiipfum  Abigailjpia  acmodeftafoeminaoccur- 
rcsprecib.fuis&liberalitatemitigaflct.llletameniniurixhuiusauftor 
ftolide  improbus(/^wpom«of)pcenam  fuis  fadis  digna  mox  inuenit,ne- 
quicquamparccnteipfi  Dauide:  ncquicquadefendenteeuTideperfua 
prudentia  &  virtute  pia&:  proba  coiugc  :pcenam  inquam  fadis  fuis  di- 
gnainucnit,quando&deDauidisiuftairacundia,&depcriculo,cj)vix 
cuaferatjtcrroreconcidit^Dciq^maTiupercufrusanimamtcmulentam 
impiuseuomuit,indignusfciIicet,quiDauidismanuoccideretur:v- 
trumq;doccnsvelfuppIiciofuo,  primumquodhomincs  opulentia- 
uaritia?  fordes  cauere,neq;  fibi  folis  opf  s  fuas  vindicare  debeant;  dein- 
dequodproofticijsaproximoacccptis  liberaliter  mcrccdem  folurrc 
debentilli,qui  facultates&  rem  habent.  P  R  Y- 


fROBATVM  DIO  STICTjtCVLVM,  4* 

XX. 

PRVDENTIA    SALVTARIS. 
i.  Reg.  -?5. 

BiGATL  cum  muncribus  occurrcns  commodiutc  fua  Daui- 
demiratumplacat* 


Mxciptt  tneenfis  irarmfulminis  i^nei 
prudens/etmopiojedulw  obiequto. 

fe&oru  ingenuiferuorplacutur  honejfif, 
Etgaudcnstedtt  v<^(tl^ui  4(  momtu. 


^t  riRtVTlS  IXtKClT ATISSIMM 

EXPLICATIO. 

Sic  tibi  contingat  maritus  Nabale  melior,6  foeminalaudati/TIma, 
Vt  tua  prudentia  oportune  obuiam  veniens  malo  impendenti  mul- 
tis  hominibus  eft  falutaris.  Tu  cum  ante  hac  raro  excmplo  virtutis 
ftultimaritimores  tulifti,  omnicommoditateipfumtradando,  tum 
iam  in  maximo difcrimine atrocis  tempeftatis  quafi  falutare  quoddam 
fidusexortutuocomponistumultus&turbas:  quandoftultum  tuum 
maritumcumomnifamiliaperiturum,emanibusDauidis&  przefen- 
tivitajdifcrimineeripisingeniotuo  &beneficcnti3.  Vfq;adeo  verum 
cft,  quod  commoditas&mollisfermomitigetiram,cumediuerfoa- 
fperitas eandem prouocct:  Adeo  item  commodares  eft  fapiens&  bona 
«r.z/.d^i*^.  mulier.     Sit  tibi  vt^ura  mulierdigmfimafamA 

Gratia  '.ftt ,  virtui  quo  tua  digna ,  decus. 
Tuquoq;proijcete1amanuiuuenum  forti/Time,  neq;vlteriusin* 
dulgeasfurori.  Satisfitpocnx&fupplicij  fupplicium  fiimerevoluiflfe. 
Quanquam  enim digniffimus eratNabal qui  occideretur,tu  tamen  in- 
dignus,  qui  manus  innocuas  hac  cxde  contemercs,autcontamines. 
Nempebonaf  mentesfuntfanabiles,atq;etiamad  iram  prouocataf,hu- 
manitatem  tamen  non  exuunt.  a.Ki<^coi  <fs  <ppim  l^Km.  Neq;  vero  vn- 
quam  quemquam  pcenituit  pcperciffe  alijs,  aut  irae  fux  moderatum, 
iniuriarumq;  oblitum  fuifle.  Proinde  ntq;  tu  dnbites iniuriae  accepta; 
obliuifci.Nonnevides  vtfera:nobilioris&  generofiorisindolis  vtle- 
ones,  parcant  fubiedis  &  proftratvs ,  ac  non  nifi  in  hoftes  expediant 
fuasvires?  Pugnafuumfinem,  cumiacethoftis,  habet.  Hasimitarc. 
Neq;  vero  nQetuendum  eft  tibi,nc  velNabal  impius  pcEna,  vel  tu  prae- 
xnio  careatis.Deus  videt. 

Metror  abi :  mens  Uta  redi.  t)eus  dmnia  cernens 

Tandem  iftumy  qui  te  iam  premit,inueniet. 
Forta(remoxerit,vtfuripfummorcsgrauitcrvlcifcantur:Etcon- 
tra,tu potiaris  illis ipfis ,  quas  iam  ipfe poffidet :  quando haec , qua?iam 
ftulti  mariti  culpam  fupplcx  deprecatur,in  thalamos  venietfida  marita 
tuos.cum  fortafle  ftulti  viri  opes  ad  te  perfcrct ,  comes  ac  focia  exfilio- 
rum  atq;  airumnarum  tibi  fidelis  futura. 

REVE. 


THOSATVM  DEO  SPECTACVLVJ4*  p 

XXI. 

REVERENTIA  SOSPITALIS. 
1.  Reg  26, 

A  V 1 D  nodu  fuperucniens Sauli in tentorio fuo cubantij&inter 
fatcllitcs  dormientej  ipfi  quoqj  dormienti,  cum  violentas  infer- 
rc  manus  pofrct,parcit  tamen,  &  haftam  ac  fcyphum  ipfius  aufert,Qui- 
buspQfteaprobct,fepQtuiflcipfum,fivolui{ret,Qc;cidere, 


D 


InutdUm.fraudes,  confultatniu/fa  minaf^ 
Quisputet  offidjsvmcerepojfebonu  ? 

Tamtuttfortem  nuUumpotuijfe  querelat 
Vicijctpropm,  nec  volutJ[e,m4nu, 


he»AO  tri- 
tur  a  Laer- 
wArJtfihe- 
yZenone. 
.T.Aniho- 
ttt. 

ifiiritveii 
nXov» 


fZ  VIRTVTIS  EXERCITATISSIMJE 

EXPLICATIO. 

Qua?  cum  dliuinx tum  humanae  literjE  partim  pracGCptis  ,parttm  ex- 
emphsproporitis,nobisinculcant,dediligendisomnicj;officiopro- 
mcrendis  etiam  alicnis,  immoetiam  inimicis,  eavnufquifc];  nouit. 
Ncq;  efl:aliquisitaimperitusrerum,qui  non  fequoq;illa  prsEclare  a- 
lijs  explicare  pofiTe  credat.Sed  dum  quifq;  h^c  re(5tc  dici  profitetur ,  ijfl. 
dcm  tamen  nemo  obfeqiii  ftadet  :ad  ej  potius  plcnis  velis  aurerimur& 
concitatocurfucontendimus,adqua;affcd;us  vnumque\nq;fuirapi-. 
unt,  quicquid  dici:etratio&  confiluimfanius.  Perinde  vt  olim  qui- 
dam  Pocta  Epigrammate  breui  confeirus  fuit,  Stoicorum  de  virtutc 
doftri nam  videri quidcm  (ibi  plane  diuinaS:  veram ,  fedatorefq;  eiuj 
omniumbominumoptimos:  Ceterumfetamen  Epicuncaftrafequi^ 
&:  voluptati  pra:  omnibus  in  vita  rebus  primas  tribuere. 

(^fi  tpuizcov  fxvB-m  eicTrijum^iecaritveietg-ec 

Aoy/uotra  rajj^  hpetji  ivtf^tfj^ot  ffiXlojv 
Tav  apiTAV  "^0^*^;  aiyctd-ov  /uovov,  etcTi  yetp  etvcTpuV 

Mcvva.  ;(^  Qiorav  pv^XaroH^  tsroXietc, 
XatpKocJ^  i}cPu7rif^7ijuot  (piXov  riXo;  civcJ^pamv  oKKoii 

H  /^/as  TCdv  /xvtijuniwveri  ^vyuripm» 

Hoceft: 

Aureafunt,fateoryt9tt^falubriavit£r 

O  Stoici,  -veftrii  dogmatafcrtptalibrisz 
Hebttf  quod  cundis  virtm  antiftety&  vna  hac 

Publica  resfimul  &  priua  vigere  queat. 
Suauiafedquartnda  honnni  qate  tradidtt ,  illi 

bJI  Sophta  ante  omnts  maxma  vbi^fides. ) 

SicmaximaparsFiominum,quaeratainaviavadir,quaradpernicicm 
clucit,&ftntit&iudicat.Ateaparsquajeftminimum  in  maximo,quae 
angufta  illa  via  incedit,quam  Deus  pratfcribit ,  meminerit  fcdu|o,non 
cffepro  malo  reddcndum  malum.fedmalum  bono  vinccndumcfle, 
Ncq;hocftudiumdefcrendumcft,etiamfi  fltaliquisexpcrtusaliquo- 
ticsjfefruftraniti&inidincumbere.  Eomodo  Dauid  foccri  fui  inui- 
^entiamjfraudcs&conniia  iniufta  nondcflnit  oiHcio  &  pictatcpen- 

iare 


?R0  BATVM     DEO     SPECTACVLVM.  sf 

(are.  Quainrepra?terdiuinum  mandatum,  quod  vetatiniurlamin- 
iuria  retaliare  ,  quod  fanguinem  humanum  fundenti  atrocilTimani 
poenam  denuntiat,  nunquam  non  perfequi folitam  homicidas :  praetcr 
naec  ergo  illud  quoq;  fibi  propofuit  virheroico  animo  prajditus ,  quod 
neminem  vnquampoenituitvel  hoftemquoquefuum,quemferua(rc 
potcrat,non  perdidiffe. 


SPECIMEN  CARMINIS  DEEODEM  AR- 

gumento,a  M.  Bergio  difcipulis 

propofitum, 

VEraquUemcecmtvirtuttencomtaZentf, 
Turba^  Zenonis  dogma  fecuta  facrum: 
Quadvirtus  palmamrerumferat  vn'tca,quarum 

Seftudw  humanum  macerat  vf^genus  i 
Quodnmnas  rerutn  hdcmerttoferat  vna  bonarttm§ 

Singulaconferuaniy  omneftmul^genus, 
Jpfe  tamen  porcos  Epicuri  degregef^or, 

Cafira^  Cecroptj  defidio/a  (enif. 
Sicatiquis  quondam  officif  &  virtutii  amantetp 

Dum  verbis  laudat  negligu  ipfe  fequi. 
Ofeclum,  omoresmttndipralentiiYtn  illa 

Kuncettam  hanmiu  nnaximaparsfalebra, 
Icquts  enm  nttnc  e^\qutn  confiteaturabundi 

Opc^feferitevideremodam> 
Jnueniasneaftquem,qui  de  virtutepto^ 

Nonputcrefarffequo^pollcputet> 
^i  non  fefe  altjS  vitaprabere  magiftrun» 

Auftty&officij  quas^  fomre  vice<y 
Moribui  interea  dotlrinam  havc  ipfe  refeUensl 

Necpergenshjnc^quadtbuitireyViamm 
Kisadeoftudijsyhumoribwexigitauum 

MaximaparSyefl^  hac  tritafrequens^via, 
Trita  frequens^led  hac  vtfit  via^  non  tameniUk 

Carfitur,ipfe  Dem  quosfibifatiiiifcat. 

G  ^ 


riRTVTlS     SXSRCITATISSIMM 
fJis,inqa4m,quos  vafta  aliorum  in  mole  chao^ 

Exiguos  quouis  tempore  mundus  ha  bet. 
Qui  ccetus  coram  Domino  magniobtinet  inftar, 

Omnibus  &  mairn  rebus  habet  pretium. 
lUe  vi£  infiftensqHam  verbi  regula  monftrat, 

Venderato^tcijftc  reputat^yViees, 
Yt  qu^fixa  imis  geflat  (ubfenfibuSfiUA 
Moribus  &faitisperficiendaputet. 
lccirco&reliquuin  vitaparttbus  iUud 

Exfequituryquod  res  quod  ratio^  iubet: 
£f  vero  exaquo  meritis  cumulare  merentes 

Egregijsgaudetjnon  meritosq^fimul. 
Hec,  licet  euentusfpemfepefefeUerit,  hocfc 

A  bduci  abftudio  propofito^  ftnit, 
Sicfi-audem  infidias^ftbi  lethum^parari 

Afocero  contrafas^pium^  Dauid, 
Cum  cernityfrulira(^  huicjefecijfe  beningni 

lam  toties.firuftra  vim  tenuiffe  malam:     ^ 
Ktf » tamen  abfifttt  benefaSlis  tendere  contra, 

Et  virtute  malum  vtncere  &  officio. 
Scilicet  expendensyquam  vere  herotcafit  res, 

CutfipoftfSf4liii  ngUf  notm  tmm 


PIETAS 


HLOBATVM    DrO     SfECTACVLVM,  ^ 

XXII. 

PIETAS  ASSERTRIX. 
i.Reg.30. 

DAtid  SicelegabHamalckitishoftibuscaptaprjcdoncspcrfccu- 
tus  prxdam  aba^tam  recuperac. 


Jr4,dolor^pm,prudentlaylpe!J^fdes^ 
Praliapro  natis  coniugibib^adeunt. 

Mxcipit  inftruHum  his  antmHm  vtSioriapuUrS, 
Quam  nefg  attara  notis  infcit  itimdia» 


i^  riRTVTIS  IXERCITjtTISSIMM 

EXPLICATIO. 

Quando  viro  forti  armainduit  manifeftainiuriaatq;indigna 
calamitas  innocentium,  &quidem  corum ,  qui  ipfius  tutel^e  commifll 
funt,tumilluJfit,quodabipfiuspcrfonanoneftalienum.  Ethilabo- 
res  tanto  funt  laudabiliores,quanto  funt  difficiliores.Talis  erat  Achil- 
lcjcindolisardor.Illum  Aiaxquondaminterrogabat,  Qu^osnam  labo- 
res  habuiflfet  omnium  in  vita graui/Iimos:lbi  ille,  Quos  pro  amicis,in- 
quit,fufcept.  Iterum  interroganti  Aiaci,  Qups  igitur iucundiffimos,!- 
terum  refpondif.Pro  ijfdcm.Praeclare  quidem  Achilles  in  hoc,  vt  &ini 
alijs  multis ,  &  fenfit  &  locutuseft;  Veruntamen  Achilleum  hoc  robuc 
faepemultumdelinquit,  cumnon  regiturpictate  &prudentiadebita, 
nec  ad  fincm  verum  refert  fuas  aflioncs:  ficut  plerunq;  magnse  &  vehc- 
mentcs  natura? in  hoc  peccant ;  Quippe  quac  gloriam  fuam  ac  pompam 
ferctantumfibiproponunt.nonfalutemteramfuorum.Atlongcmc- 
lius &  faniStius excmplum  cernimus in  Dauide,  qui non  modo  pro di' 
gnitate&gloria,  fedprincipalirerprolege&progrcge<iimicat,  vteft 
infymbolo  Alphonfiregis,  Irruerantin  oppidumillud,  vbiDauid 
commorabatur,hoftes.pracdamindcabigentes,  Hosilleinfccutusad 
internccionemprofligauit,&pra?damrecuperauit.  SicDauid.  Atq;in 
talicauflapotcftaliquisegrcgiceircfortisjomniaqueauderectiamcx- 
trema:certus,fi  vel  occumbatin  tali  propofitcnihil  mali  fibi  accidere* 
Etvcrotalcsetiam  vidoriacomitatur,  Dcotuentc  iuftos&iuftafaci- 
cntcsprofuavocationc,infiduciaopis&auxiIijdiuini.  Ettalisherois 
vi^oriayerc  gloriof*  omni^j  inuidw  altior  cft. 


SPECI. 


fJkdi  ATVM     DIO     SfECTACVLVM. 

SPEC1M£"N""CARMINIS   DE  EODEM  AR- 

gumcntOjpropofitum  difcipulis  a  M. 

Bcroio. 

SI  qudndo  cUdes  tniufla^  damnafuorttm 
Commferansprincepsprdlia  iujia  cieU 
Irarum^piof  acuitfub pe^oreflammas: 

Heroo  dignum  peilorepraftat  opus. 
Vnde  ipfi  taudum  feriestanto  amplior  exflat, 

Curarum  quantoplenius  iUuderat, 
Talis  AchiUetfuitolimpe^orisardor, 

Cui  nuUum  fimilem  terra  Pelafga  dedit. 
Dixerat  huic  Aiax:Quanam,forttpmeydur4 

Pra  reliquis  vnquam  qtufo  adijfli  opera} 
^eddidit  iQe-.opus  haud  mibi  durius  accidit  vUum, 

Quam  qtiod  amicorum  ferre  coegtt  amor. 
Hurjum  illeiAt  tibi  quis  labor  optattfltmus  ergo  eH} 

QuQ  defenfa  mihi  efl  turba  propinquajrefert, 
Opttma  AchiUeafane  eflfententia  mentis, 

Digna^  noflri  etiam  carminis  elogio. 
Sed  tamen  hoc  robur  multum  deftr.quit  AihiUis, 

Cumfine  confilio  e^  &pietate  caret. 
Debitos  ante  oculos  quandonecfinis  habetur, 

Adquem  cenfihum  quod^rtferredecet. 
VtfoUt  heroum  hic  harere  inpeitore  nauus, 
Quando  hospracipitesigneus  ardoragit, 
Qutppe  qutbus  propria  efi  cunClorum  meta  laborum 

Gloriaiquh  Iplendor  pompa^  lauta  magis, 
Quam  cognatoruin  tH  curafon  una  (alus^y 

Vera  inquam  &  nutlo  fint  premendajalus. 
San8iusexewplumpoteritprdtberefl)eatrum, 
Quodjpeclandum  aperit  Dautdis  hiftoria. 
No«  iUe,  vt  terras  fu-f  nomtna  mittat  tn  om  neSy 

Dtmrcit.aut  his  vt  rem  paret^arma  capit. 
Sedgladium  aduerfosinui^um  ftiingltin  hoflcSf 
Pro  Uge  vtfacra  dtmicet  at^gnge» 

H 


VIRTVTIS     EXERCIT  ATISSIUX 
Latronttfn  paruam  manus  expugnaueratvrUm, 

leftda  profugo  qua  dabat  helpttium. 
Bi  populabundi  tulerant  fecum  obuta  qua^, 

Infeftas  domtbus  fubijctendo  face$  * 
lam^^  illi  pr^dafefe^^os  effeputanteS 
Somnia  iucunda  rana  quietis  habent, 
Omnia  tuta  rati:(ubito  cum  interuenit  heros, 

Vindicelatrones  en(efimul%  necat: 
At^  abeispradamfic  rurfum  extorquetabaSlam, 

Int^  vrbem  hanc  omnem  Utw  ouans^^  refert. 
Talis  cui  caujfa  eiipugnandi  &  taliafuta, 

llle  in  difcrimenfortirer  ire  poteii. 
1$  tentare  poteH  ad/e^  (ua  ^  tuendum 

Omnia,per<^  pottii  rumpere  cun^a  matd, 
CertuSjVt  vt  rapiatconantem  taUafAtum^ 

Aduetforumnilaecidereindefibt. 
Btvero  talispalmam^  decui^reportat, 
f^d^ofmm  (^  tfilu  dim  tnmdta. 


TEMPE. 


XXIII. 

TEMPERANTIA  REGIA. 
2,  Reg.  II, 

DAyid  in  derertoinopia&  periculiseompreflus  optat  liauftum 
aqiiaeex  puteoBethlcmico  :  eamq;atribusheroibusallatamper 
lum mum  difcrimen ,  auonitus  dudacilTinio  illorum  fa<.inore>  recuiat 
jguflarer 


dppetere  haudmirttm  e^:nocet  at  retulijfe  cupUd: 
Sed  magU  (sl^wentem  non  domutffe.gr^ue. 

Vijcrtmett  rolerarefuopri  primipeypulcrum  (i7; 
PuUttut  4t,CHiH  HX  hoc  cauct  iije/uu. 


H 


<9  VIRTVTIS     EXIRCIT  ATISSIMJK 

EXPLICATIO. 

QviiJam  vcterumdiGcbat:  vtautculasfupranos  circumuolarcne- 
monoftrum  pro'  •  hcrcpottft:  Atvcronccapitiipdus  infidcantjfacile 
prohibct :  Sicappetitiohcs  vagas,  quxin  naturaa{Tiiuccientur,ncmo 
noftrum  vitare  potcft  .*  vtauttm  iUisobfecjuarisautrcpugncs,  idin  tua 
cftpotiftatc.  Atqjhisinfpatijs  dccurrit&;  cxcrccturid,quodin  natura 
hominis  rcliquum  eftboni,&  quod  virtusappellatur:  vt  fcilicetappe- 
titioncsmalasfcfefuggcrentcs,&  fapeetiam  cpafi  cbuUiehtcsac  pro- 
lumpcntcstanquamfrenoinicdocomprimamus.  Dauidem  mihi  vi- 
dcas.  Habitabatisinfpcluncainterfyluas  &tefquaferarum,egcnsre- 
busneccflanjs,&;hoftibus  vndequaq;cindus.    N;.c  quicquam  opisci 
alicuadeoftcndebatur.lbi  reroincenditurd.liderioaquaEBcthlcemi- 
ta?:&.datade(iderijhuiusfui  fignificationetresheroasinfciuspermo* 
iict,  vtaquamillamcum  fui  capitispcriculo  adcptamRcgi  exhibeant: 
qui  tamcn  ca  vti  recufauit,  oftendens,  fenollccum  periculofuorum 
cupiditatibus fuis  morem  gercre.  Error  erat,  Sc  rcgis  perfr)na  indigna 
res,defidcrium  fuumaperuiflc.  Vcruntamen  temerarium  fadumfu- 
ummoxagnofcit  &improbat,femctipfum  caftigans.&c.fcilicetftiiltc 
fa(fturus,fifccuscgifllt.Nimirum  quod  principi  curandum  lit,  non  vt 
fubditorum  virt  itc&laboribusad  dtlicias  pcrfruendasabutatur:Sed 
vt  fuo labore  &  pcriculo fubdit's liceat effe quictis,otiofis&  fecuris : a- 
deoq;oportetprincipcm  aliumucquemlibetmagiftratum&manus& 
oculos&animumhabcre  abftincntcm,neinbona  fubditorum  inuo- 
lct.Q^is  vero  vobisoiuuencsegrcgiidignaslaudcscanct?  quipro  ve- 
ftriRegis  voto  vitam  vcftram  in  difcrimenadducere  non  dubiraftis, 
Vbicunq;in  rcbushominum  fii:agitur,ibires  florent  &  fcliciter  ha- 
bent:hoceft,vbi&fubditicertant  regisfuicaufla  periculumadire,  iJi. 
yicifiim  princepsomnibusmodis  cauct,ncquidhuiusfitncceflc. 
Regi  vU  feciuispm  approbat,en^  vicjiim 
Pwii.ipti  hocjiudium  parcere pojftlui^» 


SPE- 


irROSATVM  DEO  SPECTACVLZM,  ^' 

SPHCIMEN  CARMINIS  ,  QJ/ O  D  DE  EO- 

dem  hoc  ai-gumento  compofuitM.  Bergius,6cdir- 
cipulispropofuit. 

QVo  mhw  hincat^  hmc  captti  circummUt  ates, 
QuantumuU  cupiatyKemo  vetarepote^» 
He  tamen  tn  noftrofuciantfibi  vertice  nidoSy 

Hoc  operafaclt  quu^^  cauere  poteH, 
Sicantmiafedus  turpes  vi  pe6lorepcfis 

Exfpuere  extotOyCopianuUadatur, 
(Vcl :  Sic  licet  afftdus,qui  perquamfape  cientur 

ExJIirpare  vUu  haud  proutdtu  arte  queas  ) 
Vt  vites  tan^en,  aut  facioi  quod  is  ohijiit  ardor y 

Tepenes  elt  :at^^  hic  Itbera  turbafumm. 
Uocjiadio,  hislpatijsjm  tramite  clauditur  illud, 

Qmd  vtrtut  nobis  dicitur  &  vitium, 
Quidomatafft^m  vitiojoecordtflaentes, 

Vinuiisretlumcarpereftrturiter: 
Quiveio  indulget  fl^mmts  erranttbusy  tUe 

isomina  vtrtuii  diffona  dignut  huber. 
Jt^iden  mihi  cerne.  Jsprater  cetera  lu^A 

lllius  exemplum  fuggerit  extmium, 
lUeinierfyluas  habitans  &  ttfquaftrxrum 

HaudrUum  humun£munui  hubtbat opis: 
Cinclui  &  hinc te  isAK^indthofitltbusy  &ft 

Carnifici  qu£uu  ne  duret  hora  ttmens. 
trgooptatpattto  laiictm  defonte pufiUutn 

Bethlmidos  qualu  nota  ngutur  humm.. 
Sermo  trium  herijum po/iquum peruemtadaureSf 

ExtempioaUurumy  Fexquodautbat^eunt. 
Itiam  iUireducts  intdtjsex  hofitbuiVndam, 

Ignaroferum l.pud^  obiule^^aht, 
Cum  Rexattonhusmonffio,  &  fua  votaretra^ans, 

Hutid  tunfi  tff,  uit,  hanc  exjuturaiefutm : 
mccpluLeant  uohu  :an'a  mercedeparata 

loiutu.quar.iumuis  mefttiiagrac-aquat, 

H     5 


riKTVTlS     SXERCIT  ATISSIMJS 
Sciltcet  error  erat,restant9  indigna^  rege^ 

Vocefui  affe£ium  pe^oris  exprimere : 
Velictaf^  adeo  veljolo  agnofcere  voto , 

Deltciaf,per  quas  non  itcet  effe  virum. 
Sfdtamen  agnofcit  vitium  boc  at^  improhatiUud^ 

At^animfl^mmas  reprimit  tpfe/ui. 
Scilicet  a6lurwfloltde  indi^tie^fuijfet, 

Motibm  iHtcttuftvoluiffei  agi, 
Quippe  illud  certun^^exploratum^tenehat^ 

Otta  quod  nonftnt  moUiaagenda  virOt 
Qui  regit  imperiojopulos ypACt^fuorum 

Confulere  tnuitlafedulttate  jiudet. 
frincipts  eR  etenimyafftClm  ita  haberefubaStot^ 

Ne  quando  in  vttttum  dira  cupido  ruat. 
tiec  Itcet  expopulifua  qudrere  commoda  damni/, 

ConciHurefibtmoUtaidutafuif. 
QuodCtblanda  tamenfttaforte  venena  voluptM 

ln(inuans(vtfit)peihrafollicitet: 
U'jn  lettis  h£c  ettam  Uuse^,  dare  veU  retrorfum  , 
If  vott  vttium  nolk  fouere  fut. 
sautem  §  luuenisjortifSimape^oraquifnAm 
Ornant  digni carmtnis elogio? 
^os  tantum  rtgtsfludium  tenet.vtfimul  vltr$ 

Tantum  in  dtfcrtmen  proftltjffe  iuuet. 
Sic  vbicun^agitur  yfehctafecuUflorent : 
Profperafunt  quAuis,fic  vbtiut.^agitur 
Sdltcet  vt  regt  benefit^plebsfubdtta  curatf 

Rex,vt  fitplebt.noiiedii^ffudet. 
Trinctpu  offiitum  eil  ajeilus  poffedomare, 
At^animumpUcttu  abfttnutffebonit. 
Subdu 0  at  hoc  animt  decet  effe ,  vt  adire  periclum 
Pr0  dudfelcafttutmporequo^  veltt. 


mcE- 


fROSATVM    DEO     SflCTACVLVH,  tfj 

XXIIII. 

INGENVVS  CANDOR. 

2.  Reg.  I. 

DA  V I D  dum habitat in  opptdo Siccleg,ctfi  Amalcchitis profliga- 
tis  viftoria  illuftri  &  diuiteprardapotitus  mcritogauderet:  co- 
gnitatamcnSaulis&  Ionatha:caede,totiuf(jjpopuli  ftrageacerbiflimc 
lugethunctnftemcafum. 


Mi^fcnlt  amrfemns,  &puU\cA  m* 
Prtuatahaudcuratcommod-i&inutdtam, 

Tctpetuoe^dignviregno,qutferreljboHS 
Et  utjus  dmnispAtulmt  patru» 


«4  viRTrris   exerc it  ati  s st mm 

EXPLICATIO. 

Commoda  priuata,  diuitiar  &  opes  plebeios  animos  foHcitant  atq; 
ad  fe alliciunt.Et  his  videas  hoc  ftudij  efle^vt religionis,libertatis com- 
munis.honeftatifq^communis  iadura  non  recufent  priuatam  inco- 
lumitatemredimcrcj&affcdibusfuisobfecjuipofle.  At  vcro  quibus 
eft  meiior  vis  naturx  data  fiuc  hcroic^  natura:,  quas  Deus  ad  magnasac 
falutaresresgcrendasexcitat,longealijsprsEditifuntftudijs.Hipriua- 
to  communc bonuni  anteponunt:  hi  commoda  fua  falute  publica me- 
tiunturacdcfiniunt.-Rcligioni,  paci&cjuictipublicsefuagaudia&fu- 
asfpcs  poftliabent.  Horum  arscft,iniurias  patienterferre.-conuicia 
concoquere,& maleditU non  verbis  fed  vitahonefta refutare: pro  ho- 
ftibus  vota  concipere:  iniurias  accipere  &infupergratias  agere,  &c. 
vtquinorint,meliu$  cfleiniuriamaccipercquam  infcrrc.  Talcsfue- 
runtGr3[:corumillalumina,Bion,Socrates,Ariftidcs,Lycurgus,Peri- 
clcs,Solon,Phocion,Scipio,alij.ExquibusAriftidesGftracifmoAthc- 
niseic(5tus,quod  ceterisciuibusiuftiiiaantiftarevellet,  hoc  (inquit) 
vnumvos,6Dij,oro,  vttantam  Athenicnlibusfelicitatemlargiamini, 
nc  vnquam  cos  eiefti  Ariftidis  defidenum  capiat ,  ncuc  eius  praefcntis 
opcraindigeant.  Bion  autem  maledicumquendamobtredatorcm& 
conuiciatorcm  fuum  his  verfibusHomciicisaffatus  cflfc  diciturfnm- 
mavfusmodcrationc: 

^eiv  ,877«  «T/  Kotyta  )cj  avaXKljj.a  avJ^eA  iotKO,^^ 

Ideft: 
Mi  hofpes,  quandoquidem  mihi  vir  bonus  acftrenuus  v«dcris,valc 
&faluelongum:Dijq;tibiomniafeliciaIargiatur.  DeSocratisfingu- 
lariatq;incredibilipatientiaanimiq;  moderationc  cumaliacomme- 
moranturplurima,tumifta.  Cum  aliquando  adolcfcenspetulansper 
lafciuiam  pugnum  ipfl  in  os  ingcfliflfet ,  nihil  ad  hoc  aliud  Socrates  nifi 
hoc:  Vtinam,inquit,fcirenthomines,quandofibi  galeatisin  publi- 
cumprodcundum  fit  ?  Qu^od  fi  ego  praefciuiflem,  abhacalapatutus 
fuiflem.Itaeumdimifit.  Aliotcmporecumabalionon  difllmiliiniu- 
ria  afficeretur,  hortantibus  amicis,vt  hominem  in  ius  raperct,fihiq;  dc 
iniuriafatisfaccreiuberct^rcfponditiSimeafinuscalcibusf^irirct^num 
obideuminiusambularccogcrem?  Talis  erat  in  primisDauid:  qui 
poftquam  ipfe  quidcm  ktiflfima  vidoria  diuinitus  ornatus  erat,&  pi  o- 

inde 


fRO-lSATVMDEOSPECTjfCVLVM,  ^f 

inde  mcrito  gaudebat,  Saule  tamen  inpugnac2Ero,cognitohocad- 
iierfocarutantumabfuit  vtliocnuntiolsetaretur,  vtpotiuscontrain 
ludfcumfereacerbifs.daret^eumq;  quife  percuflorem  Saulis  iadabat, 
trucidariiuberet :  Nimirumquodafuarumrerumconfidcrationead- 
rerfustotus  efletinprocuranda  atq;  expendenda  publica  Ecclefix  & 
populi  Dei calamitate.Hoc  vero  cft  vere patrem  efle  patri^c:  fub  talibus 
principibus  florent  regna,oppida,vrbcs,iudicia,ltgcs,  Schol^,  Ecdc- 
lia.  ODeLis,donanobisquoq;talesmagifl:ratus. 


4S 


D 


riRTVTlS  SXEHC1TATIS$1MM 

XXV. 

PERSEVERANTIAE  FRVCTVS. 
2.  Reg. ». 

AviD  iuflu  DeiHebroncmafcendit,&  ibia  tribuluda  Rexfa-* 
lutat  ur^Saule  iam  rna  cum  Elio  obtruncato» 


Certa^eipromifftpfoUt,qttm^effjfidef^ 

Exercentftudijs  ob/equijf^pijs 
milhoftiSynildamna  obfunt,  nil  tempora  longd* 

fyticquid  eritfdi^am  conpdt  opm^  Dei. 


EXPLI- 


TROBATVM  T>20  SPECTACVLVAl.  .#7 

EXPLICATIO. 

Dei  promilTa  cum  non  mox  apparent,  ncq;  oculis  vidcntur,  varic 
hominesafficiuntur.Alijnamq;fiuntapoftat2E  increduHj&fajpeetiam 
infcyUTrct/Wfit^furiofoseuaduntjomnemq^religionem  ludibrio  habent, 
quibus  nugsefunt,quaccunq;  deDeo  eiufq;  cultu  &  praEmijspiorumSc 
pcenis  impiorum  dicuntur.Omnia  inquam  eis  vidcntur, 
Rumoresvacuiy  verba^manut 
Ef  par  foUicito  fabulafomnio. 
Vbicft,inquiunt,dies  aduentus  eius  f  Alijadtcmpus  credentes, 
cumeuentusnonrefpondct  ftatimconceptajipforumopinioni,fiuni 
€tiam  ipfi  axpouTo^  ^ohxm /uovtiiy  id  eft ,  auditores  obliuiofi,quod  genus 
AudityatauditismoxobliuiCciturvti, 
Efto :  Ita fane  funt  res ,  atq;  ita  viuitur  orbe  in  hoc ,  in  quo  mini- 
mum  femper  boni  eft  in  maximo  mali  cumulo.   Atquicunq;poteft 
fubditus  cfTeDeo,  &  in  ipfum  fperare,§c  rebus in  aduerfis  animum  fir- 
mareatq;obdurarepiapatientia,atq;itain  mandato  officio  perfcuc- 
rarc,is  fuotempore  experitur  certam  conftantemq;  diuinorumpro- 
miftbrum  veritatcm.  (Nam  vt eft  apud  Theocritum  : 
Ba.pJ^^Af  jucmetpm  upajf  (piXetf  ,  *AAa  tffod-^veif, 

Hoccft: 
Tarda borafuperumifednil  his dulcius  vfquam eH. 
EtEuripides  diuinitushajcfcripfitlone: 

Xpovta  yup  ta  t«  ■3-«« , «?  TgAo?  /['  5jj4  ol^v». 

"Eh  TiKoc  yetp  01  fjSju  ££8*Afl<  Tvy^oivamv  a.^lav, 

O/  y.ay.ot  ^yUSTnp  nsnfvKa^  ,  mtiot  ib 'SJfd^^ctv  av, 

Hoceft: 
Tardafunt  quidem  Dei  promiffaifedtandem  tamen 
Viribusfuis  carent  neutiquam.nampijfuA 
Confequunturpramiumpietatidebitum :  Impios 
Deferitfortuna ,  dignas  vtfcelerumpcenof  luant, 
Vel  fic,  eodem  verfuum  Trochaicorum  genere; 
Numinis  decreta  lentosfortiuntur  exitut: 
Non  ob  idtamen  eil,  quodquisquam  ea  arbitretur  irritd, 
Tandem  enim  innocentia  a  Deo  exornatur  pVAmijs: 
Ceterunt  imptospeena  ^  dignus  fa^is  manet  exitus  ) 
Hoc  agebat Dauid,  qui  dum  regno  promiflb  arcetur  multis  annis» 

I      5 


<«  VIRTVTIS  EXERCITATISSIMM 

"iuq;  cxfu!  & cxtorris per alienas rcgiones  inter pericula  vltac  &  falutif: 
miferrimeia(5i:atur:nondefinittamcnDeofidemhabere,  &  inrnaxi- 
misdifificultatibus  canit  fijumilludilacla  curam  tiiaminDominum: 
&:ipfe  educct  te,neq;  dabitin  xternum  fluduationem  iufto.Item  illud: 
Rcuela Domino  viam  tuam,&: fpcrain  eo,& ipfe  faciet:  Et educet qua- 
filumeniufl:itiamtuam,&iudiciumtuumtanquam  mcridiem:^Subdi- 
tus  cfto  Domino  &ora  eum,  &c.  Ergo  illi  tandem  fclicitcr  eucnit, 
quando  dclctis  hoftibus  ipfe  rcgno  pr«flciturcum  omnium  bonorum 
laetitia,&cumgIoriatantaampliore,  quantodiutiuseratindigniflimc 
afllid:us.  Qgrexpufillcjquem  Dominusprsdicatbeatum  praEomni- 
busrebuSjCernehicexemplumtui.  Idemhoctibicuenit.  Bcatitastua 
inhocfeculo  nonapparet:  immo  coiitraria  potius  &aliaomnia  tibi 
cucniuntjquamdeteprjcdicantur.  Pradicanturcnimdetegloriofa,6 
ciuitasDei.  Eueniuntautemtriflja. Attupeifeuera.  DabitDeuspro- 
miflavt  appareantidabit,iaquam,opportune.  Frematcoutraillaho- 
ftts:quidtum>Omnibushaftibuspotentior  eftDeus.  Impedimenta 
obijciantur  tanta»  vtnobisimpoffibile  videaturefFc6tumiri  illaquae 
promifrafunt.Nihilhocnosmoueat.Damaaomniarepararejimpedi- 
mentaamoliri.fucceflumfclieemlargiri  nouitDeus.  Deniq;.tempus 
vt  maxime  omnia  humana  domet  atq^  vincat ,  { 'sraLvJ^afjLa.ru,^  yap  » 
p^ovoi )  hic  tamea  nihil valet.^  Tempore  diuinaconfilianonreguntur 
aut  ardantur. 

SPECIMEN  CARMINIS   EIVSDEM  AR- 

gumenti,aM.  Bergiodirdpuiis 

propolitum. 

QVa  Deus in  verlairtdentthm  optlmd (pondefc 
SinoneuentmmoxprobAtilUJuMf 
Tum  vero  mtru  ratto  turbataprocellis^ 

Naturaaffe6iuiprorationeciet, 
Huicmoxfuntnugacalum^&numen.&mnt 

Nilnt/ijiultitia  efi  relltgionU  opus: 
iJec  dubttat  didupietati  iUudere  amaris, 
Scmmata^  tn  ymm^argere  dtra  Deum,. 

Sunt 


TKOB  ATVM     DEO     SPECTACVLVM  O 

Sunt  alij,(jui  principie  meliora  [ecuti, 

Cedere  res  cumnon  adfua  vota  vident^ 
Admittunt  animif  auditi  ohlitiia  verbi, 

Rebus  in  aduerfts  abtjciunt^fidem. 
ijlo  ita.nam  tait  ratione  hicdegiturauum, 

Praua  vbifunt  paucit  plurima  mifta  bonit. 
VirtutisgrumoSyVttiorumvbi  cernimus  AlpeSy 

Mundusadinteritumdumproperanterabit. 
Atcuifan£iaanimummunitpatientia,qut^ 

JnDominodidicitfpespoJuiJfefuas: 
lUe  DeiyelapftsfpatijS  V  tempore  iujfo, 

PoUicitis  certam  cemperitejjejidem, 
Hac  DauidfoHtusfeJe  exercerepaUJird 

Prabuirajfitctusfubdita  cordaDeo, 
jQeDeiverbopopultrexdt^usHebrai, 

Exjul  &  extorris  tempora  longa  trahit: 
Inter  &  arumnas  inter^pericula  vit<t 

la^atusjferturjceujcapha  vt^a  Noto. 
tJec  tamen  mpatiensfortetnueaccufatacerbam, 

Veljremitu  in^  hojiesfoluitur  tn^  Deum, 
Carmineatarumnainetojolaturamaras, 

Hoc^fuumlatofempr  in  oregerit: 
Sluas  gerisyin  Dnrmnum  mea  mens  age  reiice  curof, 

Pe^us  in  iQiustriJfe  reponefinum, 
Non  ille  aternis  agttari  hinc  inde  procellis, 

Sedfiabili  iu/iumjede  habitare  dabit. 
Erga  illumeuentuitandem  longe  optimus  &fors 

Excipit.&pridemdebitafceptratenet, 
HoJitbus  horrenda  maHatis  cade,  nec  illi 

^ocjuamaujaaduerjuminprttfaferrepedem, 
Irgo  tlli  turba  multumgratante  bonorum 

A  Eternum  pariunt  traditafceptra  decus: 
TantoilludJanedeiusexcellentiuSyipfe 

Quanto  maiori  tempore  damna  tulit. 
Cerne  tuiexemplum  lepdain  imagtne  coetttS 

Paruetiuijpondet  rtgfia  beata  Deus* 

l  $ 


70  VlRTVTISEXERClTjlTlSSlMJS 

i^empe  tWt  hdc  eadem  fon  e^  data.Diceris  ej[e 

Cura  Dei:  Feltx  at^  beata  clues : 
Cum  tamen  interea  te  mille  aduerjafatigent , 

Horai^  te  requie  vixftnat  vUa  fiui. 
At  tufumeanimum :  ^erfer.quodnonfine^Batrk 

Confilio  Aterni  tevarte  vrgetonus. 
Di^a  manent  immota  D«,  tibidiHa  -.ferent^ 

Optatum  tandem  debitafatadiem. 
Sit  moralongayhojies.obfiacula  multaiQuidindef 

Vim  robur^Dei  vitpremere  illa  nequit. 
Ipfum  hoc ,  quodperimitqued^  obruit  omnia ,  tempns, 

Et  quicquid  robur  tempore  maius  habet» 
Ni/  valet  hic:  Etiam  e^  exemtum  a  tempore  numen ; 

Necvinculis  vUisflringiturtim  opus, 
Deni^  res  mundi  mundana  lege  tenentur : 

At  nuUo  arSfantur  limite  verba  Dei, 

ANNOTATIO. 

Plato  quoq;  iubet  ^ov  nd-eveij  i^u  ho^a.  Sed  difficillimum  cft," 
D  E  V M  creatorem  a rebus  creatis ,  carnem  a  Spiritu pofTe  feparare. 


INGE- 


fROBATVM    DEO     S  P  E  C  T  A  C  V  L  V  M,  71 

XXVI. 

INGENVA  HVMANITAS. 

2.  Reg.  2. 

DAviD  benedicit  labithis,  collaudato  corum  fuprcmo  officio, 
quodhumaflTentcofpUsSaulisfurtimfublatude  muro  Bethfail, 
vbi  aPhiliftinisfucratfufpenfumadtotiuspopuliignominiam:proq5 
lioc  officio  perpetuam  gratiam  ipfis  promittit. 

BeUa,inm'tcittas3d4mttumydtfcrim'maplur4 

Suliinet  ac  perfert  mens  hene  certaviri, 
Poffeprobare  tamen  negat  hacjraudemut  dolumue, 
Et  commenta  mali  callida  confiltj. 

EXPLICATIO. 

Fortibus  viris etiam  mens  pia , mitis & placida cfTe folet.  Itaq; vt 
ilUs  eft  proprium,  pcriculis  non  terrcri ,  onere  non  opprimi ,  at  rumnis 
non  fuccumbere,  difficultatib.  non  vinci,  cladib.  aduerfis  non  frangij 
fedinftarpalmaecontrahsecomnia  erigiatqjfuperioremefle  :  itahoc 
<juoq;eorundeeft>vtaificianturfenfucalamitatum  alienaru,&lu6i:a 
mutuo  quafi  focicntur  atq;  contineanturiCSicut  g,dam  eleganter  fecit: 

A  Euum  omnefiendo  ducitur  mortaltbm, 

Miftri^  lu£lu  continemur  mutuo. 

Lugemw  aut  lugemur  omnes  inuicem  ) 
Vtlacrimentindignismiferorumcladibus,&optentomnibu«omnia 
optima.Prxterca&illudjpietatemin  miferosexercitamlaudare,com- 
mendarcprgemijsafficere.  Infuper&hoc,vtvitiainaliorumrcd:efa- 
«ftisanimaduerfa  improbetquidem  homofortis  &magnanimus:  ve- 
runtamen  nuUo  modo  propter  h^c  reijcitetiam  bonum  opus:fcd  can- 
didevitiumabonofecernensalteriliberalitertribuatlaudem,alt?rinn 
damnetprudenter.  Deniq;  (vtintegrum  habeasvirimagnanimiex- 
€mplar)hocquoqueadhasdotesadijce,vterratum,vitium,fraudem, 
quamperfecxanimodcteftatur,nontamenmoxrigide,  imporcune, 
turbulenteq;exprobret  condemnetue  :  Sedmultadiffimulet^condo- 
netquemultapaci&quieticommuni:  cumveri(fimumfit,Nonpo(fc 
conftarencquecoli  paceminterres  humanas,  nififingulimultaalio- 
rumvitia&errata,  vtvtcernentes  ^  nontamencernamus  :  nififin- 
guli  fafpe  dormitemus  etiam  maxime  vigilantes   :    Cum  verum  fic 


«7^  yiRTVTIS     EXERCITATISSI  M^ 

ctiamillud:  Quivitiaodit,  hominesodit :  deniquecumhoneftiflimc 
didum  {it:Fauorcs  efie  ampliandos,odia  vero  reftringenda.Omnium 
horum  exemplar eft  Dauid.  labithas  prolixe  laudat  ob  officium  &  ho- 
norem  repulturse  Sauli  pra2ftitum&  iufta  ipfi  fa<5ta:cum  quidem  dolum 
&fraudcm,quoinilliuscadauereaufercndovfifuerant,minimepro- 
baret^nec  tamen  ipfis  morofc  atqj  inhumaniter  exprobrarc(> 


INTE. 


fKOSATVM  DEG  SftCTACVlVU»  y| 

XXVII. 

INTEGRITAS. 
».  Reg.4. 

BAana  &Rectiab!nterfedo  Tphibofctho  ^cforunt  ad  Dnuiclem 
caputilliuSjfeddeteftantemrceleratumipforumfatmusiSiluppU-' 
ciumfcelere  aefario  dignum  ipfis  irrogantcm. 


Exagtut  fumle  nefasfera  peSor/t^  &  vrget 
Perfacinw  magnas  (jmrere  amicitias, 

Confiiafed  re^i  mens  deteffatafceieftat 
^ufttscommeritQVtnduatexm» 


74  riRTVTlS    IXEKCITATISSIMM 

EXPLICATIO. 

Mille  modis  pafirim  in  generehumano  monet  diuina  iuftitia,  & 
tanquaminexceKafpeculaftansclamat:  Omortalcs,difciteiuftitiam 
colere,&  fcelus  malum  vitate:  cauete  viamlatam,  quaeaciinteritum 
perducit.  Si fecus  fac^tis ,  grauiter  luetis faftum ,  &  meflem infelicem 
mefrucritis.Spoliataliiiuis, fpoliabiturrurfum:  SaiuitinaIios,incidit 
in  alium  ipfo  faeuiorem:  (Fortis  enim  in  fortiorem  incidit,  vt  proucr- 
biodicitur)  Fallitalios,non  agithocimpune:  reditfraus  in  cum  aquo 
eft  progrefta :  (  Ab  alio  enim  exfpedes,  altcri  quod  feceris ;  &  vt  canit 
Lucretius; 

Circumretit  enim^ausaf^  initwia  quem^ , 
A  t^  vnde  extrta  eRjad  eum  plerum^  reuertit, 
Et,  Qualia  qutf^facitjtalis  manet  exittuipfum, 
oTa  T  a.v:ip  p£^»),  to^ov  riho^  auurovlxctv^.^ 
Deniq;,  quaquifq;repeccat,  eadem  punitur,&abaIterorecip!t» 
quod  alteri  fecit.  Sed  mille  modis  quamquam  omnibus  in  locis  edit* 
voceitadamatluftitiadiuina: 
AttanTieninterea  «aze/g  roKeptf^oi  rilgJiniii  vTTiffpoy, 
Hoccft: 
tongetmprohisantiquiusiifree^lucrum,      , 

Tanta  nox,  tanta  caligo ,  tantus  error  in  raentchominum  inclufut 
cft.IIIaquidemfibifomniafingitnonmodoimpunitatis,  fed  &com- 
modorumexfufceptofcelereperctpiendorum.  At  ventiomnia  aufc- 
runt :  Et  vt  fomnia  ac  fu  mos  iftos  auferunt  venti :  Ita  poenarum  ac  fiip- 
pliciorumtempeftatcm&fulmina  certo  affcrunt  xterna  Dei  decreta. 
Sic  olimBaana&RcchabpercufforesIphibofethiidquoddicimusex- 
pcrtifunt.  HosDauidpraemiumfcelerislonge  aliudfperantes,truci- 
dandos  iubet.  Ncmpe  qui  ipfe  manus  innocentiflimas  a  fcelere  tali 
conferuarat,poteratintaIes  omniiurc  animaduertere:  neq;  caufTam 
bonam  improbi  fccleris  notavel  per  fevelperaliosafpergeredebuir. 
O  Deus,  regc  mcquoq;  verbo  &Spiritufan(ao  tuo,  vt  vigeatinmc 
fcmpcr  piaattentio,ne,  vtpleriq;  homines.vcl  fecureac  ofcitantcr,  vel 
ctiamimprobeacnequiterdegaminhacvita:  Sed  vtiufta,  neceffaria, 
tibiprobatafufcipiam&fufceptafeduloperfequar,eomodo,  vtbenc 
(ibi  confcia  mens dcteftari ,  &  a  £t(Q  fpcrnere  poffit  omne  malum  faci- 
nus&omnefccleftum  confiiium. 

CON- 


IKOdjtTVM    2)20     STlCTUCririi  7t 

XXVIII. 
CONSTANTIAE  EXITVS. 

2.  Reg.  5. 

SEnloresregniTrraellcgationcpublica  totiuspopuli  nomine  mifTk 
adDauidem  Hebrohe  agentcm  regnum  Ifraelad  ipfum  deferunt. 
Confer.XXV. 

Tandem  vlcia  homittum  inuidiofafuperbia  iufl$ 

Confiitocedit  iudicio^Dei, 
Damnarant  qutcun^pium,  laudafe  priores 
Optant.  Virtutemgloria  cerat  manet, 

EXPLICATIO. 

lam  DauidvideratpcEnamSaulIdiuinttus  infli(?tam  prepterim- 
intrito  vexatum  ab  ipfohominem  innocentem  &  contumaciam  ad- 
uerfusDeum.  lam  rpfcHebroneannosfeptem  ,&:quodexcurrit,re- 
gnum  tenuerat:  ex'guumtjuidemregnum:  atgratum  hacipfaparui- 
tate,  prsefertim  quia  diuinitusdatum,&iuftecumq;  omniumgratia& 
voluntateobtenitm.ttiam  vidcratdolens^mulorum  fuorumtrifttm 
cafum  ,Sauli,  Jsbofeihi,  Abneris,&c.  Vidcratha:cinquam,necadhuc 
fecommouet,3uttanto  cardinereritm  fuonegotioconficiendoferui- 
deincumbifjficuthumanaprudcntiafoletjcuius  pracceptum  hoceft, 
Occafionibus  oblatis  non  decfle,  fed  ambabus  cjuod  dicitur  vlnis  eas 
ampledti,  immo  arripere.  (  Occafioncm  rapere  fapientiseft,inquit 
Symmachus.)  Qui  fibi  tuncdcfunt,necoccafionibus  vtuntur,ij  iu- 
dicio  human*  prudcntia?  futiles  hubentur  &  funt.Sed  vtadhuc  femper 
fecerat,a  Deo  rerum  fuarum  incremcnta  exfpe(5rat,cuius  cauflam  fcie- 
batfeagere:quem  norat,vbioportunume{fet,daturum  quibusipfum 
ornatum  vellet.  lllecjuidem  nonignarus  fatorum,  quibus  ipfidecrc- 
tumeffetfceptrum:neq,item  perignauiam  lefefubtrahens  laboribus 
&  periculis :  Verum  in  ncgotio  publico  maximoq;  ,  quod  totum  diui- 
nitus  gercbatur,  fummam  rerum  &  exordiaipfa  nolenspnuatis  fuis 
confiiijs  niti;  fed  exfpeCtans  diuinitus  commotam  &  publice  tcftatam 
vocationcm.Ha?cpictasillius,ha?cfandamodeftiafuit,  qua;  &Dco8c 
hominibus  carum  ipfum  faciebat, 

K     1 


f4  VIRTVTIS    XXlKC!TAT}aS1AiM 

Igitur  hocfit,vtDcomaturumexitumrebusDauidisprofpici« 
cicnte  ,  primum  populus omnis congrcgatus in  vno loco ,  communl 
dccreto  regem  ipfum  optet:  Et  prsterea ,  vt  fenes  ,confiliarij  &  proce- 
resregnitotiusvnacumpopulohuncrcgem  confentientes  cclebrile- 
gationeregnumipfioflPcrant.  Vfq;adeo  licctconfiliaDci  adtempus 
impediathominumimprobitas,  exitum  tamcnhabcnt  diuinadccre- 
ta :  &  fit,  vt tjuos  antea  virtus  & gloria fplendens  ad  inuidiam  concita- 
iiit ,  hi  mutato  lam  animo  tanto  magis  ament ,  quanto  acrius  olim  im- 
pugnabant&aduerfabantur  :  Dcniq;  vt  tantomaius  decusfequatur 
«auiTani  iuibm  >  cjuanco  impefius  illaptius  fuerat  preffa  at^;  exagitata^ 


flETA. 


fK09A7VM    nify   SftCTjteVirM,  7T 

XXIX. 
PIETATIS  HILARITAS. 
i.Reg.  tf. 

DAviD  tuditinftrumcntisniB(rcisantctrcamDomml,qttamae« 
ducitHicrofolymamfii  arcemSion:Idq;  agcns  ridcturaconiu- 
g.e  fuperba:terrcturitempoenaOj«^teracrcfapere  volcntis,  vbi  noa 
x)portcbat» 


tmmw  honor.fertttre  TyeoyWentenf^mintJlrm 

Aptare  ho(pit^s  offi>  ins^  bonis. 
yitrifes  iras  (ontra  temerutiiu  auftu , 

Dtdsm  txjfeitet  dmbmojiti  bomn 


K  3 


7«  riRTVTlS  tXSRClTATlSSIM^ 

EXPLICATIO. 

Quacris  quo  modo  exerccnda  fit  religio  $c  cultus  Dei,ne  dcgencret 
vcl in  profanitatem  vel  in  fuperftitionem.Refpondeo :  Rario &  modus 
huiusreinon  cfthumaniconfilij  &inuentionis(vndeexfiftunt  id-tXo^ 
3-pn(yy,eiAj )  Sedrestotacx  Dei  voluntate&patefadionependetatq;  in- 
ftitucnda eft,ad  prxfcriptum  verbi  diuini.  Hic  magifter  cft  vnus,  cuius 
os  audiri  oportet.Non  oportct  plures  efle  magiftros.  Qux  hic  praefcri- 
pta &  mandata funt,his  attendendum  cft.  Hxc  fax  nos ducatoportet,(t 
bencirevoIumus;fineeavarie  impingimus  &allucinamur.  Hicdujc 
nobis  fcquendus  eft,  nifi  crroribusviarum  implicarivolumus:&fe- 
quendus  quidcm  tum  ingenuafimplicitate  difcipulorum,  tum  vero 
ctiam cura& ftud Jo  adh ibito  prudenter, & non  fatue ambulandi. 

Vt  tamen  hommcs  in  hac  vitaadhuc  fumus,non  angeli,  homine» 
inquam  qui  ante  pedcs  interq;  manus  habeamus  femperq;  tra^lemus 
res  cxtcrnas,  &  ftudiorum  noftrorum  partem  in  ijs  confumamus ,  quac 
ad  5^«yuafeu  figuram  huius  mundi  pertincnt,  & qui  tum  quoq;  cum  fa- 
cra tradlantur,  in  medio  mundo  verfamur :  non  cft  nobis  interdidum 
rfu  rerum  externarum.  Atq;  hinc  funt  ceremoniae  in  Ecckfia  &ilU 
quae  dicuntur  cte/ia^op  ,quibus  vtilicet:  fic  tamcn  vt  intramctasfuas 
contineaturillarumrerumvfus:itavidelicer,ntmifccantui  hi-priori- 
bus.ideft,  neprocultuDei,&prorepcrfe  Deo  grata  illasreputcmus: 
ne  item  aut  mentumin  obferuationcaut  pcccatum  in  ntgkdioneca- 
rumponamus. 

SicDauidcumnondubijsDcirefponfisdidiciflct,  vellcDeum, 
vtarcafGederis&tabernaculumilludIudaic«Ecclefiacin  vrbe  Hicro- 
folymacollocaretur,arcameodeduccns  adhibetchoros&  muficam&: 
omne  genus  honeftairhilaritatis.  Ipfe  quoq;  haud  crubuitcitharafua 
pra:ludere,&intertripudiantesatq;cxfultantesconfpicifaltans.  Ofe- 
lixprinceps;61audandumillum,quifimiliftudiotenetur:  qui,  dum 
alijaucupio,venatu,autetiam  peioribus  ftudijs  tenentur,  ipfe  pioaf- 
fedu Deo  Cefe  dicare in  fcruitutem,  illiufq;  notitiam  quocunq;  potcfl: 
modoinpopulofuopropagaregaudet.  Ha?c  rcligionisexercenda^ra- 
tio  eft, in  Dauidis  exemplo propofita. 

Qu2crispugnantia?AfpicercginamSauli  filiam  :  Afpicc  Ozam 
faccrdotisfilium.Illaaulicofaftu<;briarcligionisftudium  rcgaliter  ac 

fpkn- 


fplendidc  ridet ,  regcq;  marito  fuo  indignum  iudicat:  Hic  vero  aufus 
in  ijs  rcbus ,  de qpibus exftabat  interdidum  Dei ,  aliquid  fuo  arbitrio 
fufcipercDeiverborepugnans:  Vterq;  plcftitur,  illaftcrilitateintcr 
ludacos  puden  da  ac  probrofa :  altcr  mortc  tcrrlbili  fubito  alFe^us* 


f©   -  VIRTVTIS    EXERCIT  ATISSIUM 

XXX. 

IMMOJITALE  FOEDVS,- 

DAviDMipKibofethoIonathjc  filio  agros  0ttmIa<iJ  boaawiitfr 
reftituit 


N#«  oUatd  virum  mouet  dltafotmia  lufum^ 
Antiqua  yt  rumpat  vtncula  anitcitu. 

Hist  regnare  adeogratum  eft»ac  pojfe  iuuare 
S^of  amat^m  quorumpgnora  gratafQueU 


EXPLI- 


fKOBATVM    DIO     SfECTACVLVM.  tt 

EXPLICATIO. 

Iaftaturproucrbio:Magiftratus  oftenditvirum  :  Itcm,honores  '  ^  ^^  "' 
mutant  mores.(De  hac  fcntentia  praedarus  exftatlocusapud  Gunthe- 
rum  hb./.Ligurini,  in  elcdione Friderici  i. )  Idq;  in  primis  verum  ef- 
fedeprehenditurinijs,quiexhumili  loco  ad  alta  confcendunt,  vfq; 
adeo  vt  prouerbia  varia  etiam  de  hoc  ipfo  frequententur  :  vt  dici- 
tur  :  Ajperm  nihilt^humtli  cum  furgtt  in  altum.  O  quam  paucos  repe- 
rias, qui m  fuis  rebus  fecundis  amicos  miferosrefpicere  digneniur , & 
quifidemhisfruent:  Quam  multoscontravideas,qui  modicum  vel 
paululumeuedi,moxputent,  omniaeflcfuadignitateatq^cxcellcntia 
inferiora:  qui  fe  iam  maiores  &  altiores  fa<5los  effe  putent ,  quam  qui- 
busvllapolfitfortunanocere;Quammultosvideas,quibus,cuman- 
teaiufti&pijfuiflcnt,  fceptro  potitis  proiurevircseffecoeperunt  (vt 
aitSenecainTragoed.)hbidoproa?quitate,faftus&fuperbiaprohu- 
manitate  &  clemcntia  placuit:  Deni<j;  qui  ex  hortuknis ,  cerdonibus, 
figulis,agafonihusregesfadifunt,rerumq;&  fortunae  priftinar  obliti 
infolentiffimi  euaferunt.  (  Sicut  Caligula  nemo  vnquam  feruijt  hu- 
milius;nemocrudclius  imperauit.Rarum  eft  exemplum  Agathodis: 
tiequoAufoniusEpigram: 

T^maeiijicttlibus  ceenaffe  Agathoclea  regem 

ht  men/am  Samiof<tpe  oneraffe  luto. 
QuAjitus  ca-uffam,relpondit:  Uex  ego  quifuttt 

Sicanta,figuloJumgenttore  (atm» 
Jortunam  reuerenter  babe,quicun^  repente 

Diues  ab  exiliprogrediere  loco. ) 

Neq;meiUunttaleslufumFortuna*,quifuperbosinos  cxcipcre 
confueuit,quandoipforumfaftumvlcifcituriuftaNemefis,vchemens 
&grauis  Dea:  cumq;  fecundumSenccam  ,  fequitur  fuperbos  vltora 
tergoDcus.  Oomnilaudedignum.quiinhac  partefibi  moderarino- 
uit,  neq;moxtanquamhiftriocum  veftibus&habituanimumac  mo- 
rcs  mutat,  fed  voluntatem  miferis  confulcndi  femel  fufceptamcon- 
ftanter fcruat.  Talis erat vel  in  primis Ifaides,  qui  regno Saulis  potitus 
antiquiflimumilludhabuit,  vtatnicifui  lonath^e  poftcris  conluleret. 
Itaq;  Miphibofetho  fiiio  cius  daudo  &  mifero  ,  qui  folus  fuperftcs 
crat,  bona  auita  reddidit,  inque  vrbe  regia  illumhabitare  iubct,& 
mcnfas fuae  honoris  cauflaadbibet,  nec  pudet  ipfum  amici ,  quantum- 


9x  VIRTVTIS     2XERCITJTlSSlldJE 

uis  defpicabilis.  O  feculis  omnibus  ob  hocfadum  laudande  princcps? 

Confulere  afflidis,  &  ope  confilioc|;  iuuaremiferos,  hsefuntmagni 

pnncipes artes &  partes :  Hsec  virtus  principis eft  maxima ,  fidem ami- 

cis  pr2Eftare,neq; dedignan  eos quanquam  miferos.  Hoc  vere eft  rcgi* 

magnanimiopus-.HocmaiuseftijuamfiLibyamremotisGadibusiuft- 

gas,&  vtercj;  PcEnus  fcruiat  vni. 

SPECIMEH  CARMINTS  EIVSDEM  AR- 

gumenti,  a  M.  Bergio  difcipulis 

propofitum. 


S 


Ceptravimmutant)      ,.      .     -    . 
Mutat  honos  mores  'f^dtcammefortm  ommi 


Tumfefepromunty  qu*  latuereprm. 
Harafidesalte  rebmfublatafecundU 

Si  quibus  antefuit.poft  quot^  amica  manef, 
Harafides  inquarft  mt/eros  reffiexity  &  illts 

Quam  debetypromto  pe^ore  ptAJfat  opem. 
O  quoties  videasfigulo  velagafone  natum  , 

Quigeftui  humtles  iudnet  ejfe  nefas: 
^t  dedtgnetur,  quos  nouerat  ante ,  /odales : 

Quis  mihi  tu  ?  tecum  quid  mthi  quafo  rei eSi  ? 
Nv  £  metutmt  diua  lufus  btfirontiSjab  alto 

Quafolet  elatos pracipitare  throno, 
Quammultosvideas  olimiufiof^bonof^ 

Cum/ceptris  moreseuariajfe  bonos} 
SciHcet  vt  mores  cum  ve/iibiu  ht/irio  mutat, 

Sic  varia  hic  mutantpeiiora  no/ira  vices, 
Ifaide  diuine,  tua  hic  exempla  tuemur 

longe alia  ,heroum  $  naxime  (ceptrigerum, 
Tu  Domini  arbitrijs  regnum  iam  Saults  adeptut, 

Regna  tibi  agno/ii  ccelttus  i/ia  data. 
Non  tu  crudeles  cumulatus  honore  Nerones 

Conctpis^aut  mt/eris  tefociarefugis. 
i^on  tumpartealiqua ,  re^e qua/iarefolebatf 

Ptruerja  fji  a  ntmi  risgeneroja  tui. 


fROSATVM  Uro  SPECTjfCVLVM, 
Irgo  tuo  Jondthd  quondam  datafoederaferuans, 

lilim  &  natogratijicare  fiades. 
lHmergo  pio  reltqaum  defangutne.quamuk 

Affeiio  miferum  lorpore  Mtphibofeib , 
Quodpotes,  exornaSj  reddens  bonA  auita^  larem^ 

Ipfum  inter  Solymes  te£ia  tenere  iubens. 
Qutn  etiamy  menfa  tecum  dum  accumbtteadem^ 

Confortem  regni  participem^  faiis. 
Olaudeeximia  celebrandeperomnia,&inter 

Heroasprimo  commemorande  loco  ? 
frincipit  ha  magnifunt  partes,principis  artes 

Conftlto  miferos  re^  iuuarefimuL 
Vrincipis  ha  magnifunt  parttSjprincipis  artes» 

Geflare  in/ociospeHorafidafuos: 
Solamen  prefitt  effe,  &fuccurrerepromtef 

^is  rutio  auxiliumfuppeditare  iubet. 
hocfacerey  efimaius  quam  iungere  Gadtbus  Afrot^ 

Cum  nofiro  &  Gangen  (ubtjcere  Oceano. 
O  laude  eximia  celebrandeper  omnia,  &  inter 

Heroasprimo  commemorandeloco. 
Urdanis  bifido  dumfiumine  curret  in  dquor, 

Dum  Ltbanus  cedro  veftiet  omne  nemus^ 
Conciltatatibi  memorato  nominafa^a 

Viuent,  &pnis  nefcia  &  interitm. 


L    a 


«4  riRTrTJ$    XXIl^CJTATlSSJMJK 

XXXI. 
OTIVM  CALAMlTOSVMe 

i.Reg.  II. 

BA  tli  fabaf  a  vxor  Vnac  Hetliaci  adultcrio  cognitaeft  a  Dauide ,  dum 
is  in  rcgno  pacato  otio&  tran<juillitatcfriiitur,amilitia&armijL 
proculremotuse 


thetiqittm  feuihas  vaftde  qumwaxmafgti 
Cerdu  vtrum  telu  inHtojtu  amor, 

^tfputet  tn  v)edtjstutu}n(e^{{ereft4mmis} 
lcnge  vtjx  YrHttt,alpMieergo  naceu 


EXPU- 


l 


fROBATVMDEO  SFICTACVI-^^*  ^ 

EXPLICATIO.      ' 

lam  itaprofeceratDauid,  vt  vfq;  quaq;  cum  regnUir.  ^p"^' ^V|^- 
ulcerrimum,  tumipferex  florentiffimus,  fubditis  gratus,  terPD»]i$ 
,oftibus,amici$  carus,inuidus  bello,clarus  opibusinempe  qui  &Vici- 
noshoftesbellodomucratj&longinquos  etiam  fecundis  prxlijs  ter- 
rucrat:  Deniq;auroargentoq;immcniumiri  modumditatuserat.  Fc- 
lixillequidemtotus&cxaffe,  fi  vtomniavirarincommodaafeprohi- 
bcbat,ita&vitia,adqua?.tampronusefthomini  lapfus,  a  fefummo- 
uifll-t,fiq;laborishoneftioccupanonem&exercitiumpratuli(fetotio 
molli,  in  quo  femper inclfe folct ampla feges ac materia vrtiorum.  Ni- 
mirum  qui  recufatpugnarccumlaborehonefto,eumq5decHnat,huic 
periculofioreflef(jletpugnacumvitijs.Heimihi:Illetotiesiamano- 
bislaudatusheroshic  nobis  venit  reprehendendus.  Syris  rebellanti- 
bur.pc:mifla  loabo  rerumfummaipfea  bello  rcmotus  Hierofolymis 
commorabatur  :  ibiq;Bathfdbeae  venuftate  &forma  captus  adulteri- 
umcumeacommittit,  ftuprat«q;  mulierisvirum  Vriam  pcrloaburn 
loco  penculofo  hoftibus  obiedum  interfici  curat.  Heu  quantahinc 
ferics  poenaru m  exftitit Dauidi  ?  Filium  ex  furtiuo  illo  concubitu  edi- 
tum  paucos  poft  dies  amifit:&poftquammultaexfccranda  indomo 
Dauidisacciderunt,adextremum  Abfolon  filius  impia  aduerfus  pa- 
tremarmaIuftulit,regnoipfumdepellcrccupicns.  Difcathincquifq; 
Idbore  h  onefto  poti  us  ad  virtutem  fefe  inftruere,  quam  otio  &  delicijs,. 
quafuntvitiorumomniumiUicesafededere.. 

ANNOTATia. 

Dauid  hic  praebet  exemplum  cius  quod  venfs.  dixit  Salluftius: 
Secundaeresfapientiumanimos  fatigant.  £t  quodomninodimcilius 
fit  fecundas  quam  aducrfas  res  moderate  ferre :  v  t  apud  Xenophontem 
aic  Cabryas. 


L    3 


i<S  yi^j/TJ%  EXIRCITATISSIMJB 

SPECIME^  CARMINIS  EIVSDEM  AR- 

0..  ncnti,  a  M.  Bcrgio  difcipulis  pro- 

pofitum. 

IAfH  regno  molunis  lepdesjfalfatj&omni 
Egregie  amealio^parte  beatus  erat : 
ImafimulfDpulis ,  fimul  &  dans  regtbus  ipfis: 

DiuesamicoTum ,  diuesopumquefimuU 
lelix  ille  quidem  totoque  ex  ajfe  beatus, 

A  Eternis  dignus  carminibusque  vehi, 
Si  quanta  externum  virtutefubegerat  holiem^ 

Tanta  ipft  &  vitium  Lernafubailaforet, 
(y&.Tantafe&  fitijs  omntbus  obijceret) 
Defidiamfludio  necprtpoluiffet  honeflo, 

In  qua  magnafegetcrimtnu  ejfefolet : 
Sipartesoperoique  labores  amajfet  honejii, 

Otia  virtuti  perniciofa  cauens. 
Hempe  repugnantifudori,  &  eum  fugiemt, 

Cum  vitijsfemper  durapaUftra  manet, 
^(yQhSam  qui  cumfano  non  vultpugnarelaboret 

Pr<tUacum  vttijsdedecorofagerit. 
tbeUfiam  toties  mihi  vc^usadatheraprincepSf 

Hac  rtprthendendusquodmihipartevenitt 
l^am  contra  populos  dum  tendit  in  arma  Sjrorum 

hauidica  ptinceps  militia  luabus, 
Uoftibusipfeprocul,  bello^remotus  abomni 

Secuiii  Solyna  ducit  in  v)  be  moras : 
Alteriuf^^  virt  tha!amosincf(i<ttadulter, 

DumruitjtUicitusquorapkbatamor. 
Accumulans^fcelwjctlerimoxprodit  Vriattt, 

Cum  factnus  cernii  non  benepofte  tegi, 
Cerutad^itifundo  indidoftgnata  tabelU 

MittiturjVtmortisqua  via(ertacit£, 
Hit  Httim  exponaty  turmas  medium  inter  &  amd, 

Donec  liumumfufofanoutne  (onmafuUt» 

Heu 


TROBATVAi    DIO     SPtCTACVtVU, 
Heu  qudnta  hinc  (triesipfi  e/l  exorta  watorum  l 

Foenarum  moles  quantafecutafuit  I 
HatAmiUisfobolem  thalamisjcelerata  luenttm 

Ta^afuipatritf  mors  properata  rapit. 
HincAmmonconfangutneamjluprarejororem 

Sangulnefraternas^  im  buere  ipfe  manus» 
Abfolon  infelix  hinc  impiafufluiit  arma : 

Hincmalapriuatupubitca  mtfta  malit» 
Veni^  quisfando  reftrat  quapofimodo  Erinnp 

le/tddfobolem  regna^  tota  pramat  ? 
Vifcite  mortalesftgtttm  vttare  malorum 

Otia:  DtfidiamdiJcitenoUtfequu 
Vura  laboriferaptdferte  negotia  vit£ 

Suauibus.  bmcpejiisproucmt-^  indefalttu 


H  ritiTVTlS  EXIRCITATISSIMJS 

XXXII. 

LIBERA    MONITIO. 
i.  Reg.  u. 

DAviD  aNatlianc  proptcrfcclcra  admifTa  (  adutterium  inquaoi 
&  ca:dcm  )  grauiter  incrcpitus  *  agnito  lapfu  faluiarcm  pcenitca- 
(lam  agit. 


rrlmd  Ufidyintegirttat  vkd,rdry!imd  qadmqtidm, 

Sediurandapijs  &  capienda  vtris, 
dtjemelinmtrtttmtapfts  hdc  proximaftt  lam 

AuJcuUare  beni  (onftlijs  mtdici» 


BXPLI- 


PROB  ATVM     DEO     SPECTACVLVM,  t9 

EXPLICATIO. 

PeUcem  mcrlto  vocamusillum  hominem,qui  nunquam  turpi 
fcclerefeobftrinxit,  fed  tota  vitarefteaclegidiuincT  conuenienterfe 
geffit.Ofelicesannos  vetercs&temporaprifca,dum  hocihidiumpaf- 
fiminter  homines  fcruebat:  O  nunccontra  rarum&infrequenshoc 
itcr:0 ingentem  paucitatcm illorum,qui huic ftudio  dediti fint :  Pro- 
ximus  felicitatis  locus  iis  conceditur,  qui  iifortclabantur,eo  tameii 
funtanimo,vtadmonitialapfu  refurgerc  atq;admeliorafcfe  reuoca- 
re,  recipere,referreftudeant.  (S.  Cyprianuslib.  r.  Epift.  3.  Primus  fe- 
licitatisgraduseft,  nondelinquere:fecundusdeli<5lacognofcere.Illic 
curritinnocentiaintegra & ilUbata,  quae feruet;  Hic  fuccedit medela, 
qua?  fanet.Clemens  Alexandrinus  lib./.  Psedag.c.p.  mXov  fj^  TofjM  afxctf- 
Teiv.  u.yc!t.^ov  (f^liijTov  a.jucipra.vovToi,  /utTavseiv.  atTTnp  a.eA<^ovTovyid^v\va.et.}ia.- 
Kov  ePi  ;t|  To  avst(T(pifXaj  t««  fo'<r«.  Et  idem  eod.lib.2.  ae^g-or^w^To //«£?)]  oA«? 
i^a/xapTttv^vKaTeijUiicf^ivaTfOTrov,  oJ^»  <pafjS/j  eivaj  d-tS.  ef^tuTtpov  cTefinJ^tvog  Tm 
iiaTeiyvto/unv  Itpd-^^  'snTi  a.J)Kiijua,Tm ,  oVep  olneiovco^pou.  Tfhovfx^  fsravv  'nroX- 
Xoi^Tm  dxvcncov  t^Trea-^c,  oTrsp  'iJ)ov  '^ojJ^ayuyvfjS/JCov  ivytveei;.  to  cTifXi)  fh- 
fjLmK^ov ^.Tfl-^af  To7id/uafrvtfjt.aciv jTtXivTeujov  TtTay^od,  aKXa  it^  t«to  J^eroti 
«$  fxiTdvoiav  dvaxaXnfjSjuoK;  dvafJt,a^i(Ta^  (raTiictov.)  Hos  quoq;  relices,  il 
medicum  na(^ti  fintDei  beneficio  red:e  eos  curantem,id  eft,libere  mo- 
nentem,obiurgantcm,caftigantem.Heimihi:quammultiseafelicitas, 
ideftjhocbeneficiumfalutaris  caftigationisnondatur,  quos  iufto  iu- 
dicioDeusfinitirevijsfuis?Eheuquam  multietiam  non  admittunt, 
fcd  auerfantur&  contemnuntfalutarcs  admonitiones?  quivtipfifa- 
uentacblandiunturvitijsfuis,  tvyvafim  ydpUa^oc,  toov  lcaiTot/;£e«Tji?,  vt 
ait  Nazianzenus  in  Athanafium  :  &,  egomctmiignofcoquilibetiii- 
quit)itaeosamant,  quiijfdem  applaudunt  &aflentantur:  qui  fcelera 
ipforum  vel  probant,vel  ccrte  diflTimulant:  Immo  vero  quam  multi  ca- 
ftigatifremunt,ringuntur,remordent? 
Si  ipfis  velis  AuriculM  teneras  mordaci radere  vero , 

Cememnurtt  monitus ,  caftigati(^nmordent: 
vtaiuntSatyrici.  O  mifcros,&  gaudiaatq;  voluptatem  appetentes eam» 
quaJxternumlu(5lumafFerunt:&vitanttriftitiameam,  cuiusfinis  elc 
verum&permanensac  folidumgaudium,nempe  vita  falufq;  fcmpi- 
terna,  qux  eft  triftitia  fecundum  Deum,  vtait  Paulus, 2.Corinth.7« 
triftiafalutaris,qualishic  cftDauidis.  Fclices  contra,  qui  ludu  eofc 

M 


:^  •    VIRTVTlSElCERCITjtTISSrMM" 

adicipatiutitur!  Oquxgaudia  hifuotemporeex  hocpfrceptunfunt. 
(^iquiscs,  quiDauidem  peccandofuifti  aliquando  fccutus,kcquere 
vcroetiam  illiuspatientiam  in  fcTendareprelienftone:  Scquere  itetn 
excmplum  posaitenti*  adje  &  luftus  huius  fandi  arq;  falutans.  Tu 
quoq;  quando  malis  reuocarisaborfis,  abimprobis  faitis,  cum  vitia 
tiiacognoftis.nein  illis  perftucrato:  nccpaterc,  vtradicesinte  agant, 
&  habicustiatcxadione;  fedccpeccati  admiiTi  poenitear:  erigere  fpc 
acfidaciamifcricordi>rdiuinaj,&deniq;  poftcriorib.mehorib.^cTeuTl- 
pm  oi/x<lvovcov )  viuito.  Sic  tu  cjuoq;  cum  Dauidc  fAix  perhiberi  poteris. 

SPECIMEN   CAPvMINIS   EIVSDEM  A  R- 

gamenti,  a  M.  Bergio  difcipulis 

propofitum. 

QVi  totum  htegrU  ita  wmbm  exigtt  duumt 
Dtfcnpet  VI  htfu  adto  nuUa  Deiy 
hic  mermfclix  toto^ex  affe  beattts 

Dicitur^C^meritotjuodcelebreturhabetf 
Qtt^Lile  fttit  (iudtum  melioritemporf:  irundi, 

Ouandocelebaturcumptetatefides: 
Cumvirttu  venerandafuofiorebathonore, 

Officfji^homtnesfan^uiagtbatamor.  n 

O  quamnunc  pauithocmo'talestramitevadum\ 

Quamram  teriturpufitbus  tUHditerl 
(vt  I:  ;ir  «««f  rarum  iter  hoc  coetm^  puftUus  eortim  e^, 

Stlltcitos  vuldequositer  hoc  habeat) 
Eloqilar ,  an  fileam  ?  cotnice  ef}  rarioralbd, 

Qmlludtohutc  femper  deditacordagerat, 
SictotahAcrigtdtsmodofeuttbiu  inuiafutt4 

E  (t  vta ,  defu  eto  calU  oculoft^fugtt. 
Proxima  iura  ttnent  loca,qut/iforfefuere 

Invitiumafje^n  pracfpttatiatiquo, 
Sicfuntp'rolapft,ficarauere^vict(im 

Vtvttityedeant  udmeltotistter, 
UosquccjJeliceSyDomtnotribumtebemgne^ 

Cummcduumtmorbvsquibmecuretyhabent, 
'•'■      '  Hti 


TKOB  ATVM     D  EO     S  P  r  C  T  A  C  V  L  V  M,  f^^i 

}Jei  mihiy  commoditas  quam  multis  tfia  nrgatur ! 

Qhos  Dm  ire  vu  hac,qua  Voltierejinit: 

Tata  qmbiu  non  dant  pafhrem  iuftafidelem ,  " 

Ipfos  quia  certovindicet  exitio. 

Quam  multi  vero  &  monitis  loca  nuUarelinquunt  ^ 

Verumadtomeduiverbamoneniishabenil 

Quifua  vtigremtopeccata  tegunt^fouentcL,  1 

£/  morbo  ignofcunt  vj^fauent^fuo: 

Sicfimilts  quaruntJoctoSf  appUuderefaclis 

Quosiuuet ,  &  quoduts  difimulare  ntfas. 

flisft  tu  auriculas  morduct  radere  vero 

Aujus  cemmonftres  admeltora  viam, 

Contemnunt  monttus,  caffigatig^remordent, 

Etgrauiterlttdtfe^fuo/^putant. 

OgenutinfeliXyinfana^gaudtafeclanSy 

Gaudi.i  quttiu^usmaxtmuitnftquitur : 

Trtftitiam^iltamfttgiens  naue  at^  quadrig^, 

Caudia  qua  votts  vberioraparit, 

telices  contra^  quorum  tolerantia  lu£lu$ 

Concipit  hos,  qtiibiu  e^  vttajalun^  comes  \ 

Oqu<egaudfafunthowinijqueniiunt-'jfubiutt 

Lu^iLf  is  l  0  qualespofirti  odo  dclicta  l 

Quas  quigujtarttjeliquis  mox  dixerit,  Ite» 

Delicijs^quorfumgaudia  vefirapetam  ?  ■ 

he  voluptatum  longe^^  facej?tte  nug£: 

Gaudia  riunc  dem u m  vera  reperta  mihi. 

Si  quu  cs  If^iden  ergopeccando  fecutus , 

Etits  adexempltimponere  difce  nefas,  ■ 

fofl  Upiumfiqtiando  malis  reuocabere ab  or/!s , 

Ad/iudiunt  nitltus mox  reuocatopedtm. 

Moxreuocatopedemy&mafacrimtna  conjdus  Ijorre, 

Depojita  &  vitam  fabecapijfe nouam. 

lieu  rnaUJica^ts  radicibiu  intieterafcant 

n    ir   .     u  O^  rationeftnant.  ' 

EueUivtnuUa)      j-  ■ 

(^condtttonequeant, 

U    I 


9»  VIRTVTIS   EX  ERCITATISSIMM 

Corrige  qaodprauum  eitjtnaculofoscorrige  mores, 

Et  quicquid  Domino  dilplicuijje  queat : 
Tunde^follicitofu(piriafobrialuilu, 

Et  Ucrymarum  imbremluminapracipitent. 
Veindefides  Chrifiifefanguinefujientato , 

Ver  quem  vnumcunUufordibus  abluimur  , 
Veni^farcito  vitaquo^damna  priorU, 

Inftflens  vita  iam  meliorh  iter, 
Sicfelix  eris  ipfe  etianty  Dauidts  &  inter 

Confimilespatitkjmper  babere  locum^ 

HVC  PERTINET  ELEGIA  DE  LAVDIBVS 

Nathanis  Prophetae ,  quam  adfcribo 

Ex 

L V  D  o  V I  c  I  H 1 1 L  E  s  s  E  M 1  r  Andernaci  Sacrarum 

anti^uitatum  monumentis. 

NATHAN. 

MA  G  N  A  Deipietasfuperata  nocentibm  aufts^ 
Sapefit  irata  confpicienda  manu. 
hac  vrgente  Nathanperfersadprincipis  aures^ 

Obfcelus  offen/iquaforet  ira  Dei^ 
Impia  namfuerat  geminata  Ubidine  cades: 

Ergo  vtro  rltrices  ingerit  iUe  minas, 
Ison  ego  te  regemfiatui  ?  non  vindicedextr^ 

Tutatus  ?  vita  commodaplena  dedi  ? 
Uacfiparuaforentjnon  te  maiora  manerent  ? 

Exciderehac  animonum  potueretuo} 
Nunctemeratafidts.contemtonumincnofirOt, 

Inpeenas  non  eSi  lentafutura  tuas. 
Clum  fcelui  admtjfum  toto  vulgabitur  orbei 

Hacefi  damnato pxaareperta  thoro. 
Pergen  us  omne  tttum  fautv  g  'affabttur  enfis: 

Sanguine  tin^amanus  ude  pianda  parieff» 
Audift  hac  pofiquam  perculfus  i-nagtnepcen»» 

Suppltcat  aterno  protitm  iUc  Deo. 

Ag»9^ 


TROBATVM     D  E  O     SFECTACVLVH,  3f 

Agnofcttq^  nefas  trepidanSyVemam^precatur, 

Etuit  &  lactynm  crimina  tantajuis, 
Vidit  &  ignouit  calo  mitifimus  aito, 

Fteiliturat^fuapropietateDeus, 
Hac  aterna  tut  Deus  eR  clementiafceptri: 

Numinis  haceademgtoriafumma  tui  fi?. 
Difcite  mortates  toto  qui  viuitii  erl>e^ 

Pro  meritisfemperpramia  iufia  dari, 
ludicio  nam  cunHa  Deut  defniet  dcfuo: 

Lex  ea  non  fummo  deperitura  die  eil* 


Non  videtur  alicnum  hoc  loco  adfcriberc  ctiam  cx  H  V- 

MAN^  Salvtis  Monvmentis  eiufd.Bened. 

AriacjOdam  xxi. 

In   TaBVLAM   DaVIDIS   Ad   POENltENTIAM 

Revocatu 

HVmaniingenijticet 
Soters  vjfricies.caUidus  acdolus, 
Cetet  cmpofttum  nefaSy 

Aut  blundeimpojitis  nominibus  leuet, 
JndHlgensJcelerifuo 

Ajperfoniridismllecoloribus: 
At  quacor  IjonAnum  tsttnen 

Et  rates  penetratycunda^prlottidenf 
Ttriingttjapientiay 

Ltler^jio  igntfero  fulmintacuiior, 
Tallax  terrigenasgenttf 

ArClis  compedibusprattgatyVt  tiec^ 
ttabt  valeant  pritis, 

Nei  celare  notam,neefugereimprohu 
HAmdutnmensnimiumfibi 

Ignofcit .  vtttum^tterifts  ieuc 
inteniisoculiiVidety 

LXimplofumlu  iudiii't,malk 

U3 


si"  viRTVTis  exYrci Ya 1 1 s s : UM     " 

Succumbensproprijscadttf 

Etdamnatafibiiurafubitprior. 
Feltxquimetuitvtgilt  ' 

IrasneborrtbtlesNuminisexcitetj 
Btvitamperagitpijs  ' 

IntentamfiudijSy  &jjdei  &preci ; 
CertoproximnsbutcgradUf 

j^/  contraita  mati  criminis  expiat 
Trobra;  &  qui  monitus  bonis 

Vatum  conftiijs,  ced^emoUior, 
Mentewque  &fiudtum  mali 

PermutanSjfacilemfollicitatDeumi 
Ojfenfam^gemens  grauem, 

Exclujui  patriafufcipitur  domo, 

POENITENTIAE  VTILITAS.       ; 

Epigraphe  Tabulac, 
lure  perityquictw^aturdamnarepriora 
Criminai&adveniamfolticitareDeum, 

DEO  MISERICORDI.  S 
Dedicatio. 

SENTENTIA  HVIVS  ODAE     ' 

Orationc  prola  exprefla  &  ijluflrata  ad  excrci- 
V   uui^iftyli. 
MultimortalesfcelercaliquoclanciiIum&.'remotisarfcitrisfurcc- 
ptoacperpctratoputant, quiaid  alios  Iiomincs  callideacfubdolccx- 
lare,  autadeospalhare,  tcgereatq^  extenuarc&  colorarcpoflunt,  vi- 
tijsetiamnonnunquam  virtutam  nomina  imponentes  ,    fibiq;ipfis 
blandientes&indulgentcs,&fi.fe(quodobcoecum  fuiamorcmcftfa- 
cilimum)fallentes,  idco-etiam  Dei  ocul<^s&animaducrlionem  fcfe 
fubtcrfugcrepoffe.  Qua  in  re  non  abfimilcs  lunt  ridicula  ftohditati 
ftruthiocameh  &fimilium  beftialfum(deplurib.  cnimidcm  prodide- 
funtquianimantiumindokm&morcsdwfcripfcrunt^qud^vbifruticc 
vC,  ■  arbu-- 


•  P^ROSATVMDEO  SPECTACVLVM.   ,  9$ 

arbuftoue  coUum  octultaucrint,  ancmine  fefe  conrpiciarbitr^ntur, 
<^uiafcilicetipfEncmin»mconrpitianr.  Sed  errantlonge&  falluntur 
turpiter,  qui  D .  u  m  ab  fe  v;  1  a  quoquam  falli  poflfc  putant.  Quid  cnim 
nonmodoperperratum  ,fucC!am  cogitatum  ab  hominelaterepouit, 
cum  qui  coida&  rencjhngulorum  fcrutatur.  cuiusinfinita  eft  fapicn- 
tia,&omuiapenetratis  prouidcntia,  cuietiamtenebrx  ipfae  funt  non 
tenel'rse,ftdclarirs.lum(n?  Irat|;  venllimehocaPoetadidumefticn^ 
^pwTTovi; /j9^ i<TodcKi,<T^i  airoTTov r; 'srorr.fTac.  «  Xri(j<l'~cPi  d-iou; ■diii Koyt^o[X>fioc. 
Hoceft: 
Turpeqtttdadrmttens  homJHes  fortaffe  Utebis: 
Ipfa  Deoat  memiifingulxlenfApatent. 
EtEpidetus  grauntimeinquitapud  Arrianum  lib.T.cap.  »4«  otav 
JtXeicnTi  ^? d-jpuc ^y^  <rr<oTo;  iVctov ^otri  cr«Te  ^ixiwrfi^i ,  ^tMcTeVoTs  Ae><|i',  oti  [xo~ 
fe/sg-e  a  ykp  \^i.  ixx  o  -3-co?  eVcTcc  '^,  ;^  o  i/^uiTipoc  J^aluwv^ogr.  y^  tUtvtoi^ 
p^^U^pcoToiei^To-XiTr.pTitffoieiTi.  Hoc  eft :  Cum  ianuas  adduxeritis,  &  te- 
nebiasintusfeceriti§,nevnc]uaminmcntem  veniatdiccre,  cjuodfolj 
eftis,nonenimt>ftis;fcdDeusintuseft,&Geniusvtftcrintuseft.  Quis 
autem  vfusijseft  luminis,  vtvideant  qua?agatis.  Diuinum  igitur  nu- 
men  (ic  tenet  conftridos  homincs  in  aliquoadmi{fo,plane  vtelabi, 
autfcelusfuum  occultarc,autanimaduerfionem  iuftamcffugercnullo 
modopodint.  Dei  enim  verbum,  quod  delinquendo  oft"cnderunt, 
quouisgladioancipiti  pcnctrabilius  eft,  vfq;  ad  ofla&  medullas  pcrr- 
-tmgcasr  Erconfcientiacuiufq;licetaliquamdiu  quafiquodam  veter- 
no  opprefla fucrit,tandem  tamen  euigilat,&  hominem  accufat.  Eft  vc- 
ro&haec  prauitas  atq;  peruerfitas  humani  ing:nij  admirabilis  ac  de- 
ploran  Ja,quod  ciuifq;  fempcr  in  aliorum  vitijs  obfcruandis  ac  notaa- 
disacutius  quamin  fuis  cernit:  quodq;  fecundum  parabolam  Euan- 
gclicam  fempcrfaciliuseft  fcftiucam  in  oculoaUerius  quamin  fuo  tra- 
b.manimaduertere.Vtriufq;exemplumin  Dauide  cvrnereeft.  Ispri- 
mum  f  lacrimiua,  quscommiGratgrauiflima  (adulterium  dico  cum 
Bathfabca&  crdem  Vrix)omncsmortales  ,  Deumq;  adeo  ipfum  fe 
cxlare  poflc  fibi  pcrfuaferat.  Dcinde  a  Nathane  vate  prudcntiflimc 
propofiro  fibi  excm.plo  fido,  ciusqui vnicamouicidam  paupcrnmo 
nouiini  ereptum  luiflVt,  illiconigrumcalculuminipfuiTipfomit,ma- 
leq;  fccifllc  pronuntut. 


9<?  VIRTVTIS    SXEKCIT  ATISSIMM 

Itaq;cummutatonominedeipfoDauidefabulanarraretur,inalteriu$ 
perfona  fefe condcmnauit,feq;  fuo  ipilus gladio  iugulandum  prsEbuit, 
&  quidem  tanto  grauius ,  quanto  atrocius  cft ,  coniugem,  pudicitiam, 
vitam,  alicuieripere,  &quidem  fimulationcofficij&beneuolentia?, 
quam  vnam  ouiculam  rapere.  Eft  autem  optimus&felicifs.is,qui  a 
peccato  omni  ftudio  diligentiaq;  abftinct,fummaquc  vigilantia  cauet. 
ncquoadmiflb  Deiiraminfeconcitet,  femper  pijsftudijs  occupatus 
ac  deditus,  femper  retinens  timorem  Dei,  fidem  &  bonam  confcicnti- 
am.  Si  quis  tamen ,  vt  eft  humana imbecillitas,  forte  lapfu  praeuentus, 
&in  peccatum  aliquod  prarcipitatusfit,  proximusfelicitatisgradus  eft 
agnofcere&deflere  culpam,alapfu  refurgere,re<3:cq; monentes&ca- 
ftigantes audire,  adaq;  poenitentiacumDeo  ingratiam  redire ,  abne- 
gata  priore  impictate,  &  pofterioribus  melioribus.  Ha:c  eft  illapoft 
naufragiumfecundafalutistabula,quamafripereoportet,  vt  ex  mari 
cxitij  &  pcrditionis  in  aiternajfelidtatisportum  enatcmus.Quiftat,yi« 
deat  ne  cadat ;  Qui  cecidit,opcram  dct  vt  rcfurgat. 


VERAE 


fROMjlTVM  DIO  tftCTACVtVU,  Pf 

XXXIH. 

VERAE  GLORIAE  AMPLIFICATIO. 

z.  Reg.  12. 

AMmonitarvm  vrbc  capu  cucrfaq;  regnum  geQtisKujus  a4 
Dauidcm  transfcrtur. 


}mprohitatU9pei,tntufl4f9ttmU,mdgn$ 
Et  fubtto  (afuprdcipiti^ruunt, 

hofttbu»  txfitn&u  furgtt  domusaltaphrutfff 
A  t^g  nouu^ol^Sfdmttjs^  nittt. 


M 


S9  VIRTVTIS    SXERCITATISSI  MJE 

EXPLICATIO. 

C>uospictasDeiq;amorjtimor&reuerentiadeferuit,&quiIio{lef 
funt  piorumjhorumglorialicetalteadcoelumvfq^fereefferat,  tamen 
cito  deficit:  cito  effunditur  atq;  effluit  omnis  ipforum  felicitas.  Et 
«[uamquamfjepecrefcunttales  adtempusaIiquod,adeoctiam,  vtexi- 
ftimctura^ternum  mafura ,  nulliq;  vnquam  cafui  obnoxiafutura  ipfo- 
rum  profperitas:tamen  illaincrementa  ad  poftremum  in  ruinam  & ca- 
lamitatem  certam  atrocemq;  definunt.  Conftat  enim  hoc  &  conftabit, 
vt  nihil  bcne  vertat,  nihilprofpere  feliciterq;  cedat,  fineDeofineq; 
pietate coeptum , quocunq;  etiam  labore,  robore,  viribus & fapientia 
gcratur.  Hoc  in  publicis  rebus  comperitur,hoc  in  priuatis,vbiq;  terra- 
rum:  Hoc  in  Ecclefia,  hocin  polittjs cognofcitur:  N umquam  inquam 
aliquid  fcliciter  cuenire,  quod ab ijs  a  quibus geritur , non rcfertur ad 
obedientiam&cultum  Dei. 

O  miferi,  quibusinteraffiduoslaborcs&curasomnecffluita:uum, 
lioc  fine  non  confiderato :  quos  labor  inanis  macerat.vrget,  vrit,  dum 
aliosfinesfibiproponunt.Atcontrafehcesmanus,feIiciaarma,felices 
domospiorum:vtpotequibusDeusadefttutor&opifex  :  Quofit,vt 
penesipfosfitglona  vera,nouisfemper  incremcntisaugcfcens,fcm- 
pernouisau6libuscrcfcens,femperfeipfa  illuftrioreuadens.  Ammo- 
Jiidajexcmplum  di6ii  mcmorabile  prarbent  prioris*  AmmonidsB  in- 
quam,gens  femper  ad  fumma  contendens ,  femper  grauis  populo  Dci, 
femperad  eum  premendumabolendumq;  confpirans,&  tametfi  nun- 
quam  laccffita ,  tamen  affiduisiniurijs  eum  afEcicns.  Quocircatandem 
atrociexituiniuriasfuas  finit ,  claudit,  luit,  eadem  pcrpeffaabalijs, 
quajinalioscommifcrat. 

Id  e^  :  Si  quis  quod  fecit  patiatur,  ius  eritjequum;  vthabetius 
Rhadamanthi.  Poftcrioris  exemplum  habesinDauide:  cuius  manus 
quiaprofratribus,proIege,  progregearmagerit,rebelIibus  fubadi» 
(ceptro  &opibusipforum  ipfepotitur. 

INTEM- 


fKOSATVM    DEO    tftCTACVlTU,  #f 

XXXIIII. 

INTEMPERANTIAE  FRVCTVS. 

t.Reg. /3. 

COnvivivm  Abfolomi  cum  fratribus,  &  caedes  Aromonis  au- 
dorcAbfolomofaSaob  fluprumThamari  gcrman*  Abfolomi 
ab  Ammoae  illacum. 


VMtA  prejptcire  hdudfktis  e^/edmerthusat^ 

Legtbtis  efipurisinfittuenda  domtu, 
C«i  leue  natorumfueru  (celut  ,ilte  vtdebit 

ixmfUf&jMiffunera  dira/u^ 

N    * 


fm  riRTVTIS    IXERCIT  ATISSIMM 

EXPLICATIO. 

lufl^querelacft,  qiiam  vel  fapientifs.  quifq;  fubmderepetcre  co- 
gttur  cNcmohoniinumfcmpcrfapit.  ltem,mentcs  hominum  varijs 
erroribus  tu rbantu r  &  implicantur.  oijup  cT^ avd-pcoTrm (ppicnv a.y.TtXa.KtaJi a- 
va.e/^>-iot  ^ps,tisi^Tet;,inqnitPindarus.  Item,  nemo  fapitaut  prudcntcra- 
gitomnibashoris:  Nemo  tnomnibusnegotijscftavji^uctpTjfo;.  KV^sctf- 
^^odTrav  Itfiv  &7ea.vrctco^6cy  vt  Iheognisait:  Eti^/uwcTgi/ ct^tsipTwVoiv-S-eMc,  ;^ 
'wdvla  Hctropd-HV ,  V t  cft  a p u  d  cii  n H  e m  ,  avd-poiTTonn  yct.p  rQ^'z iffx<n  koivov  '^  t«- 
^a,  'otprdvlv.  Sophocl.  Ei  Xcnophon  inquit,  Eum  qui  homo  natusfit 
peccare,minimemiru  eft.  ro -yoip d.ua.proiv<lv d.vd-pw7nii  ovra.zi<f'iv  ^xvjuu^ov, 
Nihiltamfamiliarecfthominibus,  quam  crcbroerrare.  Piobanthoc 
erratamaxima  vcl  liimmiorumatq;incomparabilium  virorum.  Ac  in 
primis  affcdus  priuati  imponunt  fjcpe  numero  etiam  fapientifiTimis. 
Videas  ftpcintcrgubernatoresrcrumpub.interq;  principesviros.qui 
faosquidem  mores  ita  rtgant,vt  nihilcontraoracium  faciant;  quiq; 
pubJice  ctiam  aliorum  hominum  mores  &ftudiacmcndare,  aprauis 
ad  rc(fta  conucrtcre  contcndant,  nulli  hacin  parte  opera?p3rcentcs: 
Ceterumqoibus  Jnterea,dum  hocpubliceagunt,  domi  nafcaturinfe- 
lix  fcges  corum,qu2E  publice  prohibebant.  vSic  Abraham ,  Ifaac,  lacob 
ian£tifs.  hoiriincs  exempla  erant  fancfcitatis  &  innoccntia:  cundis 
cojfian<'isfais,atq;  adcadem  ftudia  ctiam  alios  morialcs  conuerterc 
conabaotur,  vt  pictatemquamlatiirime  propagarent.  SicHcli  Ponti- 
fvx  in  populo  Dei  :  Sic  Dauid  ciufdem  popuU  rex  ad  hunc  fcopum 
tendcbat.  At  Kis  hcu  quae  fctlera  interim  intra  priuatos  parictts  ex- 
f)ilunt,abipfaeorumfoboleconcepta&perpetrara?  Difcathincquif- 
quein  f  &  luosfeuereanimaduerterc:  6:caueat  f>.dulo,  neindulgen- 
tial'?nir.atoq;  prauacauflam  maloprcEbeat.  Namcerte,  vt  is  quifltdit 
c<'«"U!c<.m  filiorum  fuoruma  tcnv.'ris,g:iudium  fibi  &  dolorem  immicis 
riiscreat:  Siccontraquiindulgctfuisin  pcccato,ntcdifciplinTfrseno 
cos rcgit Jtq; coerccc, fed a^l  morcm animo g.rf  niiim illos  alfucfacir, 
viti^.roruin  foucns&c  excufans.uq;  extcnuans,  cunuplistum  fibi  do- 
lor'  m,f^pe  ctiampernidem,acctifit.  VidcSyracid.  cap. 50.  'z^avctpirv 
vot^ia;. 


riMiA 


THO^ATVM    DIO    STICTACVLV  M.  i»» 

XXV. 

NIMIA  LENITAS  ^ 

2.  Reg. /3.  &/4. 

DAviD  filiofratriclda  in  gratiam  recepto,reucritatemrege  dignatn 
adhibereobiitus,  affe<5tuiq;priuato  paternae  ^^o^yni  pcenam  il- 
lamcondonans.ferocis  animiacfpintusjuuenemhac  re  coiirmat,5£ 
quQdammodoinfliuitadfacinus,  q^uodidempofteaperperauit, 

Vtrtuti  conmnU.ipatriim,  exemplist^feueris 

Etiuuat&iorifert  confili)  grauttas, 
Qutd  non  molitur  male  confirmata  iuuentus  , 

Jamfaiilcsctedtt  cumjibi  babere  patres} 

EXPLICATIO. 

I^m  fratrls  necepollutusAbfolon  fcclcrisq;nefarij  nbiconrciusfu- 
giebat  pa:ris  vultum  aiq;  r<gnum,  &  triennium  hofpesagebatapud 
Gelfunum  regem  auum  fuum  maternum,  cum  intcreaDauidem  cx- 
ciuciatatq;amciT  vanehincira,  indedo!or:hinc  indignatioiufta,hinc 
lud:usfimul,lu(5lan  ib.interfeinipfijsanimo&quafitumultuantibus 
contrarijsaiFedibus;Jumhinc?-op>«inn4tafcfecommouet,  cuiusma- 
ximavis-sftinomnib.nonmonltrofisnaturis  ;  illinctetrum  filij  faci- 
nMsoccurrit,  pcrquodtalemillum  babcbat,quem  amare  minimede- 
beretjfedadpoenamtrahere&tradcre,^  vc  pote  parricidam  .  Idq;  no- 
ratale  requiri,  utpote  magiftratu  ,  qui  pnblicum  fcandalum  priuatis 
affedib.condonareminimedebet,  fcdanticjuiorim  habere  rationem 
iiliuscaucnJi,  tuendi<^;publicie  dilciplina  vigoris,quam  fuorum  de- 
fideriorum  cxpl  ndorwm.  Sed  heumalevincitfoc^fi  pattrnaofficij  cu- 
ram .  tlaplo  trit- nnio  putatDauid  fatisdDtum  cflc  fcucritati:  pro  ma- 
gnopeccatofilij  paullum  fupplicij  faiiicft  patri.ltaq;amonsinrcrmi{- 
li  dJidcri-»  ruiius  excitat  :  invipitinqnamafrlcidcfiderio  Abfolomi, 
ac  fabindefufpirabatadcum  quandoinliusrecordabatur.  Iiaq;reuo- 
catur  Abfolon  Dmidepermittentc:  &  poftquam  Hierofolymis  ali- 
quamdiu  vixic  priuatus,  tnox  in  aul  i- focictatem  rurfusadmittitur. 
CXsid  hic  aliud  ficrct, cujm  vt  mfc;!.  n<;&  cfncnisanimusporro  etiam 
dcprAuarttui:Maucuuidocuitputri:,facilitas:ci.xnomncsditcriorcs 

N     5 


loJ  VIRTVTIS    SXERClTATti  SIMM 

j^iimiisHccntia&impunitatedeli(5lorum.Iclqueratisdocuit  foeda  fedi- 
tiopaulopoftabhocipfocontrapatremexcitata.  Difcat  ergo  qui  pa- 
rcns  eft,  difciplina  feuera,  admonitionibus,  caftigationibusq;  tempe- 
ftiuisdelida  foboliscaftigarc,neq;plustribuat  ^-o/i^-a??  fuisquamo- 
portet,  neq;  ntmium  amare  fuos.  Memor  fit  eius  quod  Plutarch.fcrip- 
iit:  'stoXXoi^  rm  'Tra.ripm  toXIclv  (piXeiv  tQ  fji»  ^iXeiv  ofTtov  xeiTig-»  :  id  eft, 
Multis  patribus  nimius  amor  fobolis  cau{fa  non  amandi  exftitit.Difcat 
quimagiftratuseft.non  praeferre  neccffitudines  priuatas  muneri,  & 
ijsquaehocpoftulat:  Alio^uin  vtcrqjfibimalum  crcat  indulgentia  & 
lcnitatc. 


ERRA- 


TROBATVM  DEO  SPECTjlCVLVM.  rof 

XXXVI. 

ERRATORVM  EXPIATIO. 

2.  Reg.  15.  &  i^. 

DAviD  cxfulexamicisruisplerosq^lioftesncfanos,  multos  para 
firmos,aliquosetiamaftuteruisrebusconfulcntesinipfiusmifc- 
ria,pauciiItrao&vercfitielcsexperitur. 

Maxima  ciHtlis  heUi  ac  deterrimapeJFi/, 

Cum  internafligratfedttione  domus, 
Hon  tamen  esl  vliu  leuis,  bincvt  certusamicoi 

Internojfe  queas,  qua  ttbijummajdut, 

E  X  P  L I  C  A  T I  O: 

Certeita  comparatum  eft,  vtveredicaturjNcfcIreliominem  quid 
fugiatautquidoptet:itaIudif  dies.Verumeft  hocinquamde  rcb.  illis 
omnib.  qua?  adiapiioraapud  Philofophos  funt,  id  eft,  res  quf  per  feta- 
lesfunt,vtneq;noceant,necprofint,velutfanitas,voluptas,  pulcritu- 
do,robur,opcs,exiftimatiobona,gloria^honos,otium,nobilitasa- 
micitia:&  contrai  ia  horum ,  morbus ,  dolor,  deformitas,  imbecillitas, 
paupertas,ignominia,  dedecus&infamia,exfilium,ignobilitas,odia: 
&hisfinitima,vtpotecommoda  &  incommoda  omnianaturae:  quo- 
rum  eas  vis  cft,  vtijs  bene  vti  polTis  vel  male,  vtad  vtram  libct  partcm 
adhiberi&valere,  pofTint.  Dehorum  vtrifqjaliterlongeiudicatvul- 
gusj  aliterfapienres  Vulgusquidemputat,  priorib.  illis  pofiTidendis 
bcatoseftehomincs:  Etcdiuerfoeorundemdcfedumiferoseffici.Sa- 
pientesverodeillisitaiudicant,  quodperfefcncq;bonum'Taciantho- 
mincm,  ncq;  malum  ,fed  animi  atq;  ingenij  humani  indolem  fequan- 
tur,omninoq;  tafia  fint,  qualis  cft  animuseiusquiipfapofiTidet:  in 
bonum  quidemcedantei  qui  virtutefitpra?ditus;  inmalum  veroei 
quivirtutis  expersfit.  Sic  ilHdehisrebus.  Pliisvero  ctiam  addit  do- 
dlrinacoeleftis,quajoftendit,a:rumnas&incommodarfl*cinftrumen- 
tafalutisijshominib.quosDcusfuafalutari  vifitationedignatur:vtfci- 
licetillis  pij  q^uamdiuin  o^cio  mancnt,  probtniur,acpcrficiantur: 


104  VlRfrtjS     EXERCITATISSIMJE 

Quandoveroexorbitantjccucaftigatione  acri  ad  fanitatcm  men^ 
tisatqiconfilij  reuocantur.  ItafediticqusEDauidemexercuit,  multo 
vtilior  ipfi  fuit,quam  perpetua  pax  erat  futura.Etenim  pcr  hanc  agno- 
uitdeliftifui  magnitudinem,  dequo  aliasfecurusfui{ret,fcq;coram 
DeovereUumiliauit/totumfc&regnumin  Deiarbitrium  conferen- 
do&fubijciettdo,vtfieiplaccret,  eum  reftitucret;  fin  autem  aliter, 
hocquoqjfepatienterlaturum.  Profuit  vero^tiam  ipfi  exfiliumalio 
modo :  nempe  quod  hoceucntu  &  hoc  tempore  fuo  cognouit,quosna 
interamicoshaberetfidcles;  quos  vcro  conira  fubdolos  &  aftutosfi- 
mulatores :  qualcs  fuerunt  Achitophel,  Siba,  Simet.a  quibus  fibi  poft- 
modotatomcliiiscaucrepotutt,quodoccafionc  cxfilij  fui  infynceroj 
illos  efle  cognouerat.  Nam  vt  auruni  igni,  itaamicorum  fidesrebus  ad- 
uerfiscxploratur;&  Amicus  certusinre  inccrtaccrnitur. 


Q" 


SPECIMEN  CARMINIS  EIVSDEM  ARGV- 
menti,  aM.  Bergio  difcipulis  propofitumad 
imitandum. 

VktmquetHefuitj  verhum  qtitprotulitifiud: 
liefitt  qutdfugiut  quidt^fibt  eptet  hotno: 
ihioa  res  efi  verofapiemerprotuUt  ore, 

Vfus  ab  exewplis  quodquefuhindeprobat» 
JllpicereSj  vitam  inqutbm  exigU :  afptcedotes 

]<Iatura(velutimaximaturbaptttAt) 
Qualtafuni ",  robur,  honagratiaffama  ,votuptaf, 

Otiat  nobilttas  ,forma  &atntcitiat 
Cetera  degenero  boc ,  quafunt  ita  multa  referri 

BxigutVtnequeantCiZtminisinlpat^s, 
JlisqueetiamaduerfspugnantiaJ  entibus:  vtfunf 

Paupertes,ang9rylangor&opprobrium: 
Vedecusyexfiliumi  btllum,ia£luraj  rapina^ 

Et  quxcunque  ifiis  effe  propinquajolent. 

(nutdt: 
Jtt  diuerfa  qutdem  hic  bominumfententia/^g^ff. 

Kecfapiens  mentem  hanc,  quam  rude  vulguSihahetf 
Yulgut  nb  his  vitamfolitum  cenfere  heatum, 
Al  enfuram  hancfummi  deputat  ejfe  honi. 

4t 


fROBATVM    DFO     S  fl  C  T  A  C  V  IV  ii,  Uf 

Atfapiens,  &  cui  mltor  fententia  cordi  eH , 

ludicij  errorem  corrigere  buitu  amat. 
Materies  in  vtrum^fequaxhac  omnia  habentur 

(Ille  ait)  &  mentUfro  ratione  valent, 
Sit  bona  mens  hominiSybona  erunt  quo^  talia:  eontrd 

Sit  malus  ille^  hacqui  po/tdet,  &mala  erunt, 
Dent^naturam  domini  ingenium^fequuntur 

Taliatnecpropria  conditione  valent. 
Sic iUi:  ReSie:  & tamen  btspluspaginafacrs 

AdditiConfilijspagtna  plena  Dei. 

Jiac  docetarumnase![e(}^f^^^^^^^* 

(organacertafaluttsi 

Hac  docet  ad  calos  certum  iter  ejfe  crucem, 
Sciltcet  yVt  dominiyquorum  eil  ea  munere  vit4 

Quam  lucenspietas  ornet  &  officium , 
lUosper  quadam  induret  difcrimina ,  vt  vf^ 

Vlteriusperganttaltbus  infludijs, 
Contra^  officij  re^o  de  tramite  lapft 

His  montti  referant  admeliorapedem. 
Sicpetit  vtilius  turba  inteftina  Dauidem  , 

Quam  comes  huic  pridem  pax^  quief^fuit. 
Hinc  certe  didicitpeccatiagnofcere  labem: 

Hinc  dtdtcit  magnofubdere  corda  Deo, 
Hittc  dtdicitprauafenttnam  cernerecarniSf, 

7>lec  dare  commotis) 

Nec  laxaremalis  ^fiana  cupidinibus, 
J^in  &  abexftlio  hocidmanatcommodi,  vt  inter 

Difcrtmenfoctospffet  haberefuos: 
Te^ora  quorum  effentfirma  at^fideliayfiue 

Tempora  cUraferent,nubilafiue  forent: 
"Etquiinconflanterfequerenturluminafortit, 

Aflute<^ftbi  commodaprofpicerent. 
A  quibus  hoc  meltus  potuitfibi  deinde  cauere, 

Infidos  quod  eos  comperit  exftUo, 

O 


la^  riRTVTIS  EXERClTATlSSlMJit 

XXXVII. 

PATERNA  CLEMENTIA. 
2.  Reg.  i8. 

DAvTD  magisrotHcttnscftdeAbroIomopcrduellefilioabmtcn- 
tu  libcranHo,quam  de  Vira  fua  conreruanda,&  regno  recupernn- 
dorrcdfruftrafatagtt ,  fruftracupitignorcici,  ^uem  vindidadiuina 
ob  violationem  parcntum  pcrfc^ebatur. 


2Jatuu  muAtidm  4nj»r  iurtftmaperfert 
Pondera  ,&  o§enJuf  luftinet  Vi^gtaues. 

Quo<^  magti  tener  eH,magts  at^  viguetuu&  arRe 
Stringiturjjocadiio  thrttftiur  tU(  ttmm. 


Incft 


PK,OiATVM  DIO  SPECTACVLVAf,  I07 

EXPLICATIO. 
Ineftin  parentibusnon  monftrofisin  intimo  finu  cordium  mirifi- 
cuscjuidam  amorerganatos&naturale  quoddam  incendium  perpc- 
tuoinanimisflagrans:  HtvicifTimin  natiscrga  parcntcs  naturalisbe- 
ncuolcntia  refpondensei,qua?parcntibus  infitaeft,  quz  etiamfilios 
hortatur,inflammat,exftimulat,  ad  parentum  amorcm,  cultum  acvc- 
rerationem.  De  his  inclinationibus,  fapicntcrpronuntiatur,quod 
diuinitusinfitx  fintin  naturam  hx  flammular,  &:quod  fint  vinculum 
ad  confcruationemnaturacneceflarium,  finequo  nullapoflitefleho- 
mini  ad  homincm  adiundio,  qua  fublata  vitaf  focietastollitur, &cjc 
humanafitpecudumvita,&aliquidmultoetiamfoedtus  atq;dcterius. 
{Nazianzenus:  (plXifOi  ydp  cvujQ^xtn  d-io<;  yovia;  n  rexn  re.  Idcm:  t« 't^ 
S  ymui(jSjijct.  (piXTfCd  rovCwv  yi/uiptocnv  &-5-J0?.}  Itaq;belu3Efunt,non  homi- 
nes,quihasflammasfcelcrateobruunt  atq;exftinguunt,  fcu  parcntcs 
illi  (int.fcu  liberi.  Neq;  poena  deeft  hoc  facientibus  :  Sicut  contra,  ho- 
ncftifTimamhanc  naturx  lcgemfequentcs,  frudcum  eius  rei  opiimum 
percipiunt.  Exemplum  vtriufq;reiccrniturin  Dauidishiftoria.  Ipfc 
quidem  vtpius  paterfoliicitelaboratprofilio,  vteumcardicripiar.  At 
vero,quia  Abfolom  elifa  atq;  exftindiaomniftorgarum  vi,  tefradifq; 
repagulis  pudoris,timoris  Dci  &  verecundiaeimpie  rucbat,  nihil  pro- 
defttpficurapaterna,fedluitpoenasfurorisfui,  foedeoccifus,quamuis 
inuito  patre,  fccundum  illud  ab  Ethnico  poeta  dictum  j 

Ziui;  Sl  ivopa,  yovtcdv  oTrdffoi  rl^m  d-ijut^at^y  Orphewa 

HJ\  ocoi  sjx.  aXiyvcnv  ctvev^J^ict  d-u/uov  i^ovn^;»  $tobium* 

Kct/  To7?  /joJo  tsfi^pm  Te  y.tiio^;  l^Xa.tfiJ^cd<n» 

Toii  eTe  KOLKCt  (ppOViCOV  Vi/Uiffl^iTctj  IV/XivlJ^iCJI, 

^jvoj  yoi4  xctTct  yctfctv  i&tvvvic  etax  Tov.itoov» 
Hoceft: 

ObferuatDeus  ipfeparentum  iurdtenenteSy 

Hec  minus  immant  h/u  qui  leges  mente  refringunt., 

Att^tUu  bonm  &  miiis  bonaprabet  abunde:^ 

A^  his  iratuipoenai  infltgit  acerbas. 

Uam  dirtt  Eumentdes  verjantur  in  orbeparentum. 
Et  indignus  eft  vita,qui  in  vitx  fuae  audorem  exftitit ingratus.Da- 
oidi  vero  fuapietas  hunc  tulitfrudum  ,  vt  gloriofiflime  in  regnum» 
^uofueratdepulfus,rcftitueretur. 


«o8  riRTVTIS  EXERCITATlSSfMM 

SPECIMEN  CARMINIS  EIVSDEM  ARGV- 

meiiti  >a  M.  Bergio  difcipulis  propofituiii 

adimitandum. 

ARdorineB  memerandus  In  \mo  corde  parentum, 
Etflammas  miru  exferit  inde  modis, 
(Vel:  Flamma  animu  erga  natos  imprejfaparentum  efi 

Egregmm  mir£  conditionis  opus. 
Vel:  Prouidape^oribmjiammas  natura  parentuttt 

Mtfcuit,  artifici  dilpofuit^  manu  ) 
Tlamma  etiam  m  natis  patrum  rejpondet  amori 

Ahmula^alternU  {ufcitat  officia. 
IndepaireSyquACun^^fluatyCiUMuni^cadatfors^ 

Infobolem  (emperpe^orapronagerunt. 
Cumc^  malvs  lucvft  affe^adolent^gemunt^i 

lUt&quapofuntauxiiianturope: 
Hurfus  &  ipfafuo/vbolesfiimulata  colori 

Officijs  offert  obuia  cordapatrum, 
Et  vttTi  auBores  veneratWy  amat^colit^t 

Ipforum  txfe^uitur  iuffa^jpontefua. 
^i  dixit :  Deus  huncardorem  mentibut  addit, 

Quod  dixit ,  vero  verius  illud  erat. 
Certe  ingensdonum  hoc,fedeatberea^profeBum 

CommodaadhancvitamplurimahaberepateU 
Hoc  vinclo  humanafiant  iura  aquipma  vitai 

Hocfine  coniuniiim  viuere  nemo  queat, 
Hocftne  vita  hominum  vita  duntaxat  imago  ejf^ 

Etfiunt  hominesy  qui  ante  fuerefera. 
S^tcun^  has  igiturfunt  aufiex/finguere  flxmmat 

Et  contray  Igniculm  quam  monet  iUey  rapi: 
( Vel:  qui  taksflammas  fcelerate  exffingueregaudet, 

Seu  natifueritfeu  patris  iUe  loco : ) 
S^it  neget  hos  dignoSy  pecudum  quibus  additaformA 

ConHety  &  hos  hominum  (eparet  exnumero} 
Credemihi  adpanas  tales  mox  iujia  tepojcet 
IraftnalUpsnas  quaparat  uj^iuof^ 

Ta^d 


PROBATVM     DEO     SPECTACVLVM.  lO^ 

Ta^a  luent  euamferi  commifa  nepotes 

lUorumt  &  pcenas  famaloquetur  anus : 
Vramia  vti  rurfum  cun£lis  amphfima  confiant, 

lHiaturA  hic  legem  qui  didicerefequi, 
Vi^orum  exemplum  quaris  memorabile  ?  verf4 

Pagina  Dautdica.  qua  docet  hifioria. 
Uochabetinvotitpateroptimuiyhocagitvnum^ 

Vt  natum  trifiiferuet  ab  interitu» 
Vum^^fuosarmaty  Reliquisjishoftibus  hoftis, 

Inqutty  atAbfolomoparcey  loabey  meo, 
Vf^  adeognati  vita  eji  antiqutor  agro, 

Quam  regnifolium,  quamJuafceptratpatrL 
Quodtamen  excuffisjiorgarumfertur  habenis 

Abjoloy  &  ofjicij  proterit  omne  decuSf 
'milipftprofuntptetas  &  curaparentis, 

Quin  panas  meritas  impietate  luat, 
Dumfacitergofugamytrepidaformidineplennt^ 

Arboreflauentesimpedientecomas. 
Traitdus  telo  iuuenile  tricujpide  pe^ui 

Cogttur  admijfum  ntortepiarefcelus, 
'Reite  equidem.  Nam  quidvttali  lucefruatur, 

In  vtta  au^orem  qtii  malus  effepoteft} 
Ifaides  contra  regnojceptris^potitus 

Dtnuo  qua  mitesfata  mereniur^  habeu 


o  $ 


tte  riRTVTlS  EXSRClTATlSSlIdJB 

XXXV III. 

IMPIETATIS  EXITVS. 
1.  Reg.iS. 

ABsoLOMparricidialMConatushorrendapoenaluit,  quando  vi- 
dusacie&fugienstribushaftistraijcitur,   dum  inc^ucrcucomac 
implicationc  rurpetifas  hxtet. 


Attdtjomiygenusy  iecor^  amphj^copUlttruml 
PUu/tbtu  & populi  gratU  mobtltbus : 

htc  homines  vt  magna  probant-./ed  defit  homHat, 
TiMfm  umm  efi  hu  mturairMu. 


EX- 


FROBATyM  DEO  SPECTACVLVM,  «« 

EXPLICATIO. 

Virahominum ,  fifpedtcs  proxima  &:  quarantepcdes  nobisfunt 
interq;manns,  nihii.iliud  cft,  quann  palcpftraquasdam  (luemilitia  per- 
pttua,  in  quacum  Jitfceicbusnegotium&tanquamludaefl:  ,  qualcs 
resfunt,  fornia,3rtas,  gcnus,honor,  amici,  potcntfa,  conuiuia,gaiidia 
&c.Probatio,inQuam,qua?dam  hascfuntatq;7r«padifcipulorum  Scho- 
IseDci,  perrcsiftas  mundanasinearumappetitu  atq;v(ii,  &  carcntia 
jtcm  atq;  negledlu  legirimo  vcl  illcgitimo.  InterhaEcenim  degitur  ab 
hominibusa:uum  duplici  modo:  Aut  fcilicet  ita,vtducem  in  illapa-' 
Ijpftrahabcamus  atq;  fequamurlibidinem  fiucmundum  :  &  fub  huius 
fignis  militantcs  ita  illis  rcbus  fruamur.vt  mundusfuadct,  vtmundi 
moseft.Etli  enim  res  h*  funtbonar,&a  Deo  c6ditaE',&;  hominib.ctiam 
concalTx  :tamen  fubillisdifpofitafuntretia  Diaboli.  Iraq;  damnofjc 
fiunt&  noxia?  cx  illegitimo  earum  apperitu  vel  vfu:adcoq;  non  rcdc 
vtentibusautlaquci  funt,  aut  mifereillosdcftituunt.  (Aut  laquci  fiunt 
autfugitiua  voIant.)Sictibi  Ccpfariestualaqucusfuit,  o  Abfolom,dum 
acicvicftusfugi.s  :Stc  tibi  mulatua,  cuius  prxfidio  fpcras  le  cuafurum  , 
intcrarbufta  pcndcntcm  dcferens,libero  campo  aufugit.  1  nunc  &  ab 
his  reb.  fulptnfas  habc  fpcs  tuas ,  tu,  cui  h^cc  hiitoria  terrorem  non  i n  - 
cutit :  Scilicet  vt  qui  impietatis  exitum  in  alicno  cxcmplo  propotituni 
non  curasintuaipfiuspcrnicicillum  tandem  expcriaris.  Ar  mclius 
quicunq^fapir,  pictatcm  fequitur,  Sihuius  magifteria  audir,  itafc  c6- 
parans,  vt  in  harum  rcrum  vfu  fcquaturSalomonium  illud  :  Dcum  ti- 
me, &  mandatacius  obfcrua.  Poftcaq;  rcbus  lupradi(5lisita  vtitur,  vt 
paulo  poft  ibidcm  eft  :  Vade&comede  in  I*titiapanem  toum,  &  bibc 
vinum  tuum,quia  Deo  placcntoperatua.Omni  tcmporefintveftime- 
tatuacandida,&oleumdccapiteruo  non  dcficiat,cun6Hsdicbus  vita; 
inftabilitatistuaj,  quiribidati  funtfub  folc.  Ha^c  cnimcft  pars  tua.  Ita 
agentibusiucundavtilis&honcfta  cfle  potcft  didarum  rcrum  appcti- 
tio,  frunioatq;ctiam  carcniia,  &  pofluntin  illistales  verfi.ri  non  mo- 
dollncperuulo&noxa,vcrumctumcunifua&a!iofum  fmulvtilua- 
tc  Deiq;  cclebratione. 


m  VlkTVTlS    :EXTHCITATI551M  X 

XXXIX. 

IVS  INVICTVM* 
z.  Rcg.  i5>. 

DA  V I D  vcniam  roganti  Semco  ignofclt:  Tribui  itcmluda Abro- 
lomumfecutaBperfeditionem:  Similiterq;  Ifracliticis  tribubus, 
rcbellionisnouacreis:  condonans  ipfis  iniuriast|uasabcisacceperat, 
Fofretetiam  pro  titulo  apponijtAndem  iuflitiaobtinettcxPfal.Sj. 


Jmdiawfelix  varij  4C  cUmentiavulgtt 

Saplus  ignauoffdSa  pudore  cddit 
Vraflantit  tamen  efi  animit  necfrangierijiif^ 
Htcmtritamfradis  velU  referrc  viccm. 


EXPLI 


fROSATVM     D  E0>    SFEC  T  A  C  V  L  V  34,  t») 

EXPLICATIO. 

Qu^iclhoc  efle  dicam  rei ,  quod  fortibus  & prsftantibus  virtute  vi* 
ris  fcmper  eft  molefta  inuidise  rabies  atq;  leuitas,quaj  illos  comitatur, 
illisoccurritjipfos  petittumpalamtumclam  &  perinfidias?  Non  cfc 
fane creata diuinitus hxc ratio,  vel  potius hic furor : non  eft.  Et tamen 
conftantcracperpetuoitafitinrebushumanis.  Nimirum  maii  illius 
ducis,  qui  errancii  principium  dedit,  &  qui  nunquam  definit  pertcxc- 
'rcfuifuroristelam,ha:c  quoq;cftfobolc$. Exhocfeminario  peftilcns 
illudgcrmenexpullulat.  Hicfacit,  vtvir^tutcmhincindeinfefteptno- 
taeillacpeftes,inuidia,calumnia,obtredatioacfimilcs:  itcmfeditio- 
nes,confpirationcs,fa(5tioncs&ceterailla,quibusnigra  cft  cauda,  6c 
quorumfiniseftdedecus&turpitudo,pudoratq;infamia. 

SieDauidemSemeeuspeiitimprobifrimismalcdidis;  Sictribus 
luda  Abfolomum  regemfibifecit,optimo  illo  Dauidc  indignifTime 
fpreto  :  Sic  Ifracliticx  tribus  improbe  denuo  rebellarunt  ,  nuUis 
veris  ad  hoc  faciendum  cauffisimpulfi;  fedambitionifuatobfequen- 
tcs , & odio tribuliu exftimulati.  At magni atq; excelfi animi &heroi- 
cae  virtutis  eft,  pnmumnon  vinci  aut frangi  talibus ;  fed  fortiter  vrgu- 
erepropofitoscurfus»quosofficiumpraefcribit:Deindequoq;nonni- 
mis  acrem  efle  vltorem  leuitatis  &  iniuriarum  talium;fed  parcere  vidis 
&  clemcntia  vti  etiam in  eos,qui  non  funt  meriti  aliquam  clementiam. 
Certecnimtandemiuftitiaobtinet:Tandemnonvisautnunierus,ve- 
rumbonacauifatriumphat.  (Vid.  Alciat.  Embl.  iS.SicDauidmaiorc 
gloria&  laude  fua  pepercitiftis  mododidis,Scmeco,tribui  luda ,  item 
lfraeliusatq;alijs,  quamillaipfalauscrat,quamregno  recuperato  fuit 
adeptus. 


P 


M 


riJLTVTlS    EXERClTATtStlMM 

XL. 
TEMERITATIS  CASVS. 

i.  Reg.  20. 

Tba  deficicnsaDauidcj&cieccmtribusnauafadioncaDauUci'" 
'lienaus  trucidatus  pGcnain  iuit  ncfarij  conatus. 


tt  folet  tn  midijsiujfun  vtxAretrtumphk 
SruUitiJytnftpa  prxcpiii^  munH. 

Sei  ipumantt  mub,nec  dumfctuentejurensft 
§Uiibu>  f^r.JiJ.t^ndii  &ipl>tjuis. 


EXPLI- 


EXPLICATIO. 
Si  ius  violandum  cft» regnancii gratia  violandum  c{l:Tn  cctcrispjc- 
Utem  colas.inquiunt  multi  cum  lulio  Cafare  cx  Euripide  .* 

Qupdfictiamoccafiooblatafittibi.regni  citra  ncgotium  confe- 
quendi,ftuhifrimuscertcfucrit,quiillamorcitanteramitrat.  Sic  illi, 
quibusmcntis  Scoculorumacicmprarftrinxcrunt  dir;ccupiditates,& 
communis  iilagcnerishumani  confpiratioiii  vitia,id  eft,corruptela 
morum.  Aflumuntctiam  tales exempla corum,qui  talib.  ftudijs  cmer- 
ferunt&raram  quandam  exccllcntiam  funt  confecuti.  Infupcrtemc- 
ritas  varijs  didisatq;  vocibuspingitur&c|uafiveftitur,quibushomi- 
nes  fibi  ipfis  dclicias  faciunt :  vt ,  non  fit  fine  pcriculo  facinus  magnum 
&  memorabile;  (  Tcrentius  cx  Pindaro  :  o  /uiyeLi  tfl  yJvJ^vuuoi  eivd\Kt¥  i 
fuTa  J^ctyx^^H')  Totum  cape&  dimidium  habcbis. 

Viledecm,(juodnonerexit  ftAUtuhortor:  CUudtMnm, 

Ingcntesgtmmant  difirmina  magna  trtumpho. 

Hinc  vcromolitioncsilla?improbar,quibusaIijaIiorum  commo- 
ilisimminent&infidiantur,  vfq;adco,  vtegrcgijhominesillidcmuin 
iudicentur.qui  quam  plurimum  indiesrapcre,  capcre,  clcperc,  harpa- 
eareatcj;adfuaadiungcre  poflunt,  fcfeq;  amplificare  :  Sicut  e  diucrfo 
futilcs  atq;  ignaui  habentur,  quiid  negligunt.  Hinc  etiam  illisipfis, 
quorumrcsdiuinitusregigubcrnariq;videmusvel  in  mediocurfu  vi- 
itoriarum  obftrcpunt  fusepcftes  :  vtHtrculem  cxcrccnt  Euryftheus, 
Antarus,  Geryon ,  Cacus,&c.Vlyflcm  Polyphcmi, Antiphatr,  Lxftry- 
.goncs,alij:iEncamTurnus&Mezentius:OrionemScorpiusquidadi- 
uexauit;Homerum  Zoilus&alij.Nccvnquamquifquamagnushcroi 
cxftitit.  quem  non  in  aliqua  difct imina  talcs  pc ft  s  induxcrint.  Cetcra 
^uid  memore?Excmpluomniumaximum  eflft  potDauidaSibadiue- 
xatu$,quipeflimuquemq;adarrftacotraiprum  fumedacxcitabat.Scd 
in  impiu  &tcmcrariu  illu  nnpietas  ab  ipfo  i  grefla  redit  ac  rctorquetur, 

P     4 


lt<f     ,  VIKTVTIS    EXERClTATISStMM 

fcelcratiq;  <Jucisc«cleluiturfcelus,&motus  omnis  reprimitur,  De<> 
cauflam  iuftam  iuuante &  iniuftam oppugnai\te.  Qui  fapis ,  exemplo 
hocdifcas,  propriajiufta,neceiraria,intimorcDei&bonaconfcientia 
agere.  Id  facientium  confilia  &  adiones  bonus  comitatur  eucntus: 
Contrajatrociafceleraplcdunturatrocibuspariis.^eT^itAetfya^ft^fji/^tfTJfl» 
.  fjtij^chmj  ^oi  ;^  ct/  TtjuoecAj  j  vt  in(][uit  Herodotus. 


miY^ 


XLI. 
INIVRIAE  PARTVS. 
1.  Reg.ii. 

SEPTEM  filijSaulisDcivoluntateGabaonim  dcditi  fufpcnduntur 
ab  his,obiniuriam  quam  corum  paterSaulGabaoniusfcceratj^ua. 

♦do  ftulto  &  impio  Zflo  illos  delere  aggreflus  fuit. 


ttntd  Dri,  bdndMa  tdwtn.frmtt  rltiofcntn^ 
hietp4ttiuriomutscTiwtnisefftigeT€t 

.  ji^uiprtmepshnui&prudensquoiufi^jfeTuh 
txpiAt,ut  popuHs  pTiJptiiat  m*j<j>*. 


P     t 


Hl  ^'     TlM.TrT15  rXERCITATlSSlMJB^ 

EXPLICATIO. 

Quicunquc  tragtcis cafibus &  horrcndts pcenis  vacarccupis,  ridt 
Tt caueas  tibi  ab  his. Nc  eflferas te,fi  quid  potcntiae nadus  es,  f\  qsid  va- 
lcs,neefFcrarisinfaftum,neinrolefcas,  ncinfolentertcgrras.Ncitem 
iocipito  aliquid  pcr  arrogantiam  &  pra?fumtioncm  in  iis  rLbuS,  quac  ad 
cuhumDei&religionisobfcruaiionem  pertinet.  Ne  pcccaidpeccatu 
quod  cftcontradicerc  Dei  ori  feu  Saccrdoti.  Neq;  in  miferis  atq;  im- 
potentioribuscontriftandisvcxandisq;acrematq;audatemtc  pra?fta« 
Dcniq;  nihil  corum,  quar  prjefcns Sauhs  excmplum  tibi  propontt,  c6- 
inittercvelis.  RexiIlecffedusaDcopcrSamucIcm,inllgniq;armatu« 
audoritatcfaftumconcipit,  &  contra  Deilegem  parttsSacerdotalis 
muncrisfibifumit,facrificiumfuis(ibiaufpicijsfacicndo,diutiusmo- 
rantcSamucIc,&  vicesfuastardiusimpIcntc.Moxdcindchocpeccatu 
cumulataltero.Cumcnima  Dcoiufluseftet  Amalekitarumgenti(qua5 
quondam  Hebrxos  cx  Aegy pto  vcnientcs  tranfit u  prohibucrat  )  bel- 
lum  inferrc,addito  intcrdid:o,ncquioquam  ex  deui<5lorum  fpolijs  co- 
cupifccrct,  poftcaquam  fubada  illa  gente  maxima  pra^dafuit  potitus, 
immcmorprarceptidiuinicprsedacaptafibifcruariiubet,  quicquid  ei 
allubuerat.  Ncq;tertium  fcclusdefuit,  quodcognita  Deiob  Amalcki- 
tasnondcletosira,  in  Gabaonitas  dcdititios  Ifraelitarum  (quosfalfo 
Amaltkitarumcflefimilesccnfebat,  fefcinfcrtviolcntcr,  atq;horuni 
gentcmdelcreaggrcditur,contrafidcmiurciurandoillisoIim  a  lofua 
firprincipibus  datam.  Hcu  eadit  in  qucmquam  tantum  fcelus,  vtin  ta- 
les  homincs  fcrrum  ftringat,  qui  quidcm  etiam  diuino  cultui  dicati  ob 
hocipfumfacricrant  &  fan(^ihabendi.  ErantcnimGabaonitxcalo- 
nes&lixa-facrificorum. 

Hajcpcccata  non  modoSaulipfeluitcxitio.fcdilloiampridcni 
mortuo  pofteritatem  quoq;  ipfiushasdiracpremunt,  vfq;  eo,  vtno  po- 
tucrit  placari  offenfaaducrfusDeumcontrada,  nifitota  ipfius  ftirps 
funditusdefcrctur,  feptcmreliquisipfiusfilijsin  cruccm  aftis.  Neq; 
veltempuslongum,vtlillarcsaliaobliuioncmimpio  fcelcri  inducit, 
quofchomoDeo  cotcmtoinuoluit.  Exemplumanif».ftuctrnerclicct 
inSauIisacDauitl^isiiiftoVia. Diniamcrat,  cuSaiil  inpecravs  fuis  pc- 
ricrat:  EtrcgnofubDauidcomnib.  bonisflorenteputabatur,  Dcum 
iamnonampliushicitiiniflcfcelcrisillius.  AtquidfitPFamcstricnna- 
tistotamiud2amprcmitdiuinimsimmiira.Quicfitumcft^quidadilla 

»d- 


fKO  BATVM    DiO     ST  t  CT  A  CV  LV  M.  »*• 

tucrtcndamfacicndumcflet.  Poftulatur,vtGabaonitisdciniuriaipfis 
illata  fatisfiat  casde  feptem  filiorum  Saulis.  Ergo  illos  tradit  Dauid  ma- 
^andoSjpafatusctiamomniafuaamittcrcadlalutcm  fuis  tcdimcdam.* 
Vtpotccjuifcirtt,  munusprincipfsbonicflV,vtnecmandatis  Dci  rc- 
pugnct,4f^r^6landoiu(raeius,  nc(^;  etiam  pcenas  tnifcrorum  in  gau- 
fiiu|i:>luun^|pnucrtat. 

QmfrattuYpcena^  fertu  e(i,legun:^  videtur 

Vtndi^ampraftarefi(fi:\tzhC\iiidiznm)  ' 

IIIc  quidem  promtus  lubcnsq;  iam  pridcmignoucratSauIi  filijs 
&amoreipfoscomple(5lcbatur  :Tum quoq^cumiTtadiuinitus  pofcc- 
rcntur, meUoraipfisoptaflct.  Ahquotiesdixitcum  fufpirijs:  Vellem 
vobis  patii  poflefaluodiuinomandato.ScdmagniDci  nondctrcflan- 
da  cuiquam  iufla  vctant,  &  vos  ad  peenam  cxpofcunr.Sic  Dauidjqut m 
cum  alia  docucrantparcrc  mandatis  Dci ,  tum  illud  ipfum  ,  quod  Sau« 
lihorummalorumcauflafuerat.  ErgoillostraJit  ma(5tandos,&:vindi- 
^am  hancitacxcrcct,  vtipfiusofficiumrequircbat:  quodcflcfciebat 
non  affcdib.fuis  duci  autindulgcre ,  non  fibi  &  fuis  confulcrc,  fcd  no- 
ftcsatqidiesctiampcrduriflimoslaborcsacpcricula&cum  vit^quoq; 
difcrimincca  fedulo  perfcqui,  quibus  prouidcatur  fubditis.  Hoc  olim 
jn  fujcipruispucriti^r  hilloria  lubimagincquadam  diduerat ,  quando 
progrfgisfuiincolumiiatccumleonibus  &  vrfis  tucrai  con^rcflus. 
Vndciamtumdidiccrat,  principesobxdin  cmincntiaconflitutoscflc, 
vtpopulo  Dcicaprofpiciant,atq;  procurcnt ,  qu*' ad  pictatcm  crga 
Dcum,  &  hontlta:  vita;commoditaicsconfcrant,  pcrtincant,  valcani: 
5intq;Icgumfan(5ta.utriCuratorcs, aflcrtorcsac  vindiccs,  &:  patrcs  ac 
p.iflorcs  populoium  :&  in  improbosacrcsfe  prxbcantjinnoccntcs  ab 
imprcborum  audaciidcfcndant,  dcniq;quiomntaRcip.mc:iibra  pri- 
nia,pofticma,fiimma,infimaq;inpacc,concordia>tranqnillitati.&fc- 
cunuiecoauaerc  atc^confcruarw  ftudcaat. 


ft«^  VlKTrTlS    SXEKCITATISSIUJS 

XLII. 

pIGNITATIS  OBSERVATIO. 

I.  Rcg.  21. 

BAviDhoncllcfepelitoflaacrcHquiasSaulis&ionatliaeTnaeura 
cadaucrib.feptemfiliorumSauU$>>regia  magnanvinitate  omni- 
«m  offenfaruoi  memoriji  depofitai^ 


Ttfiunt  iura  modum  rcUri  hdfuntfrincipisdrw, 
Nofcere  quid  UgeSj  quidmoneatftetds. 

CtiminaJuppUciofatu  eli  exp  lejfe  nocentes, 
$eufu4,feufAtresqu€merttertluant, 


EX- 


rROBATVli  DEO  STECTACVLVU.  fAl 

EXPLICATIO. 

Etiam  iuftis  odijs fuuseft  modus ,  vltra quem  illa  exire  & progredi 
nefas  eft.  Modus  is  cft.vt  vitijs  quidem  &  turpitudini  irafcaris^eaq;  tuo 
loco corripias,coerccas,cohibeas  fedulo.  His  debetur infedlatio ,  pce- 
na,animaduer(io,  &  ea  quide in  perfonam  vitio  polluta expromta.  Ac 
faspcacrem  ac  publicam  quoq;  hanc  efleoportet.  Verum  itatame  fem- 
pcr  moderandares  eft,vt  vittorum  odio.non  hominum  cauffa,  iuftitis 
raiionem  habentes,non  affe(5lui  noftro  induigentes,  id  quod  facimus, 
facere  vide*amur.Redeenimhocprajcepit  Seneca  :  Cum  hominibus 
pacem,cum vitijsbellumhabendumefle.  Itaq;  homincmobfacinus 
aliquod plexum  etiam  poft  mortem profequi ira, maledicendo , detc- 
ftando,crirmnandoq;ipfum,&quibuspoflis  rebus  oftendendo  cupi- 
ditatem  ei  nocendi ,  res  eft  tetra &  odiofa ,  atq;  a  virtute & pietatealie- 
niirima:Contra  vere  heroica  magnoq;  principe  digniflima  vox  eft  ifta: 

NuUum  cum  vi^is  certamen  &  dthere  cafis. 
Homefusinquit:  «;^  oai»  KTetfjSlpot<nv  Itt  avJ^^mxv  IvyvTajoi^» 
H(*c  eft :  Occifblnfultare haudeR id^antia/an^a^  Et  inter  Solonis  legcs 
yna  fuit^ra^  re^WSt? /"«  Kotxm  «t7^opey</c.Ideft,Dcmortuisne  malelo*- 
quitor.Si  hocEthnici  fapientcs  vetuerunt,quanto  magis  aliena  res  eflc 
debeta  pietateChriftiana.  Eft  enim  extremavituperatione  digna  ra- 
bie$eorum,quietiam  mortuorumcadaueraafliciuntcontumeliaodio 
ftjoindulgentes:vcrehy3En3e,quajetiamfepuIcraeff^odunt,nec(inunt 
ofladefundlorumconquiefcere.  SicutGracciHedloriscadauerfagittis 
configcbant:(dcquotalesexftantverficuli  inAnthoIogia  xar'  hd-oTrot 
iavfadi: 

BoAXgTS  VtW  /UiTa  tffOT/UOV  iJUOV (Ti/UetijOTII  )(JJ^  fltOTOI 

N8«p«  (TCdfML  XiovTo^  i<pvCeA^ii<n  Kat.yciio).y 
SicutctiamTydcushoftis  fui  Menalippi  caputrefecflum  pertun- 
dit,& cerebrum illius per iram atq; odium exforbet.  Hoc vltrairarum 
humanarum  modumfcuireeftapudLiuium.Summa,  poenis  &  cafti- 
gationib. cx  prauis  meliores  facerc ftudcamus,excmpIo  Dci,  qui  opus 
quodipfiaIienumcft,exercet,  vt  quodfuum  eft,excrcerepoflit:  hoc 
eftjtdeomalaimmittit.vtbonadarepoflit.  Proindepoft  fumtum  fup- 
pliciumnon  eftampliusfcueritatilocus:  fedfiin  vitam  reftitui  poflet 
U«  qui  plcxus  eft,  omni  eflet  humanitate  profequendus. 


r«  V  IRTVTl  S    IXEnciTATISSIMJS 

XLIII. 

GLORIA  INSIDIOSA. 
2.  Reg.i^. 

DA  V  I  D  E  M  cum  iam  i'n  pace  regnum  habcret  flbrenti/TimunT, 
omnibus  tamexternis  quamdomefticishoftibus  comprcfTiscu- 
pido  inuafit  ad  metiendas  imperij  fui  vircs  populumcenfcrc:  quarc 
graui(rime.DeumofFendit,cumrcgnifuipotentiamacroburexhomi- 
num  multitudinc  potius  quamcx  diuinapracfentia  ac  protedione& 
tutela3£ftimaret. 


tton  itnt  mifcentur,pUt4s,human4^  reram 
Auxtlia:  hacdtjpdrius  ratio^fouet, 

jiuStorem  certum  refert  muijje  bonorum ; 
laudtf  riualem  nonferet  Vj%  Detu, 


EXPLI- 


mOB  ATVM   r>SO   SPE  CT  j£C  FLV  M^  »l| 

E  X  P  L  1  C  A  T  I  O. 

Gloria  Terabonifq;  mcntibus  digniffimaeft,  quxDeusmanda- 
nitjharc  fanfte agcrc:  hoc  cft>  I.Finem  laborum  ante oculos femper  ha- 
bereeum,  cjuem  vocatio  legitimamonftrat.  II.  Strenueinilloqus- 
rendo  obtinendoq;  laborare.III.  Strenuitate  fuanon  confidere,fed  ad 
Deum  r.eferre ab  eoq;  exfpcftare euentus  fclices.  I  V.In  Sparta  fua  or- 
nandafcmperproceclcre,&plusvltratcnjere:nondefatigari,nonccf- 
fare,quafireconfcda.  V.  Deniq;nonconcipere  ambitiofealtiora  ijs 
quaE  mandatafunt;fcdmc*deftefeintramctasfuascontinere.Hoc  vcr- 
bisbreueeft  praEceptum,atmagnumarq;  difficilcincxperiendo,&iii 
hominum  vitavalderarum.Nihil  iamdicodcijs.quiaudiuntquidem, 
fedauditis  no  parent:  Quodgenushocajuomultomaximum  eftvbiq; 
locorum:deillisinquam  hominibus,qutquotidianisdeofficioadmo- 
nitionibus  otiofe  admi/fis  vel  etiam  praEtermiifiSjadomnempietatis 
religionisq;  curamexanimis  fuis  tollendam  delendamq;  deueniunt: 
qai  line  rcuerentia audicndo res fan(5las  in  eum  locum  deducuntur,  vt 
pictatis  violatjc  &  officij  proditi  ipfos  nec  pigeat  nec  pceniteat :  qui 
omncm  horrorem  vitij  &rerum  ofticio  contrariarum depcllunt,  con- 
fuetudine  peruulgataadmittedi  in  animos  res  fanflas  fine dignationc. 
Sedhis(vt  dixi)omiflls,demelioribusagamus.  In  hisetiam  pauciffi- 
mos videas,  qui  non  aut gloria & fucce/Tibus fuis efterantur  ad ea, qua: 
nonoportebat,tentanda:  autetiam  itaacquiefcant  in  parta  laude,  vc 
dextramfuamofculcntur,  ideft,  fefe acfuam  induftriamacvirtutem 
admirentur,  fucccftusrerum  fuarumadfcribantfibi,  fuas  prudentia?, 
virtuti,Iaboribus.  Sic  aliquis  cum  cft  ei  rcgnum  mediocriter  florens, 
infatuatusearemonarchiamconcipitanimofuo,fincsfuosinimmen- 
lum  proferre  (vfq;  adOceanum  aut  Gangem,  vfq;  inlndiam) con- 
temtamediocritortuna.ignarusquantum  prseftettuta  quicsquam  or- 
bis  totius  domi natus.R urfum  alius  fuo  rcti facrificat,  id  eft ,  Cux  fagaci- 
tati.acceptam  ferteam  quam  affccutuseftfclicitatem.Ncq;  imperitio- 
ribustantum  hscaccidunt&minuscautis;  fedetiam  qui  adultusma- 
ximeq;fapientiainftru(5]:us,tamenautnimisalta  aggrediturautnimi- 
um  (ibi  placet:  adeoq;  ne  fapientes  quidcm  omnes  prauos  aifcdus  exu- 
crepoflunt.  Gloriafquidemfiniftracupidirasidvuiumeftjquodvla- 
mumab  ipfisdcponiiur. 


U4  VIRTVTIS     EXERCIT  ATISSl  MJE 

Te  quoq;  o  Dauid ,  licet  alioquin  optimum  regem,  harc  labes  cor- 
ripuit.  lam  circum  circa  domuerasgentes  immanitate  barbaras,  rebel- 
les,&  Deipopuloinfeftas.  SceptratuagrataerantcumtuopopuIo,tu 
vicinisgentibus-.Omnesteregemoptabant.amabant:  Pax  alma  liga- 
batpopulosdulcibusvinculis:  proculaberat  bcllum:Sedebat  vir  Tub 
ficu  fua,  &  fub  vinea.  Hic  vero  rex  talis,  quem  nulla aduerfa  fatigarant, 
niillaE  vnquam  oerumnae  tregerant,  aut  aJ  officium  violandum impulc- 
rant,  corrumpitur fecundarum  rerum  continuo  curfu.  Nempe  incef- 
fitipfiusanimocupido  numerandipopuliam,  vtfciret,  quantumha- 
beretviriumin  fuo  rcgno  ,  vtquefi  quid  fortebellicimotus  denuo 
cxfifl:eret,expeditioriplieiretdefenfioni$ratio.Di{plicebathocIoabo 
&fapiemibusconfiharijs,  vt  quiintelligerentconfiliumhocoririex 
cauflanon  probanda:  nempe  ex  elatione  animi,  comparantis  potenti- 
amfuamadalio^ipfo  minorcs,  cumquoconiundaefTefoletimpiafi- 
duciafui, &  aliorum  defpicientia.  Sed  quod  rex  imperat,id  exfequen- 
dumcftetiaminuitisxionfiliarijs.  Q_iiidfit?  vixdum  retulerantad  Rc- 
gedepopulinumcTo,eccediuinituscicturcoreius,vt  expedatfecufa- 
dtifuiftultitia:laillupoenitetlafa<5tunollel:lamirritumatq;infe(5l:uni 
reddi,quoderatfadum.  Atfruftrahoctumopiat,  quod  antea  re  in- 
tegra  fuerat  cauendum.  Abhocexemplodikatquifq;a  Deo  pcndere 
nonabreb.mundifluxisatquecaducis.  Neq;inrebusfecundisaDeo 
reflexam  mentem  ad  fefc  eamue,quam  ipfi  fuppetit  copiam.retor- 
queatvquandohajcomnianihilopispricftarepofluntcumab  illorum 
datorcdifceflumeft:Secundumillud  Syracidx:  Peccati  feu  fupcrbias 
initiumeft,cumhomorcceditaDeo,&vbicoripfiu&defciueru  acrc- 
atorefuo. 


SPECIMEN  CARMINIS  DE  EODEM  ARGV 
mento,a  M.  Bergio  propofitumdircipulisad 
imitandum. 

torufummafiji  fimut&  digni/ima  iaw  eft, 
Efficere  h£CJ<tnile,quA  iubet  ipfe  Deus, 
E£cfim,MandaTimetam^eftareUboris> 
Et  quibui  banc  medijs  rite  tenere  queoi, 
Vt^  'idio  ohnntAf  totts  imumbereneruif, 
tt  (ui  £  acjliidij  ml  reltquumfacere. 

Net 


G 


THOB  ATV  M     DIO     SPECTACVLVM,  n$ 

liec  tdtnen  Ingenloproprio  confidere;  verum 

A  Dominoeuenttisexpeterevf^bonos: 
Commifamftudio  Spartam  exornarefideli, 

Att^  opet  ifemper  fedulum  adejfe  fuo : 
V(t^laborandoac  nttendolongm  ire: 
(Vcl:  Gnautter  in  captispertendere ;  longius  »(»') 

Nec  caeptam  fraila  tinquere  mente  viam : 
Dem^  turgemi  minimefetollerefaftu, 

Sec  maiorafuis  vtribus  appetere: 
In  propria  verum  benepellequie/cere,  iuftk 

Officij  (pattjsfe^  tenerefui, 
Suntpracepta  qutdem  dtCiu  ifta  facillimd ;  verMm 

Duriui  ejltUU  expcriundo  mhil. 
lamgenus  hoc  hominum  taceo,  quod combibit aurt 

lUayfedauditudenegatobfequium. 
Hosioquam  tateo,  qui  dumfacra  moreprophano 

Tra^ant,  &ft>uTcis  auribus  exctpiunty 
Horrorem  infandi  depeUunt  crimints  omnerHf 

Neciura  ofjictj  vertere  cun^a  timent. 
Quodgenus  his  annu  itafe  di^unditvt  imbris^ 

Vix  numerum  lUtm  vtncetegutta  queat, 
Vcrum  hi)  omif^is^  oculos  vertamus  ad  iUos, 

Cenfere  in  numero  quos  meliore  licet. 
Bxhis  perpaucosvtdeoiquo^.gloriaquosnon 

A  uerfos  re£iis  adfugtenda  trahat: 
Velfic  tn  parta  quos  Liude  quiefcere  cernas, 

Vtmanibmfigant  ofcutafiultafuis: 
It propriaftultelcentestn  tmagtne  dextrd, 

VittbusyingehiofafTtficent^fuo. 
Sic  aliquu  prtnceps  regno  &  cumuUtiu  honorty 

Inipertun  ftorenscumvidetirefuum, 
lUico  magnapetit  maiora^  vtriliu  audet, 

Affeiiatq^  orbis  toiius  tffe  Dem : 
{V&.ktmundtprinupsiotiuieffeparat:) 
Vf^  &  ad  Oceanumfuafeptra  extendert  vtrum^, 

Sefiipraci^  oihms  aTy^pitficarejiudet: 


IzS  VIRTmS  EX  ERC2TAT11SIMM 

indocilit  placide  rebns  mediocribm  vti^ 

Kefciw  &qumfit  respretiofa  quiei. 
Eji  alim  rurjum  proprijs  qui  viribtu  effrons 

lmputat,euentufi  qaafauentegerit : 
iUeadeopropridflatuensaltaridnaffdty 
AUtpta  ingento  cunclafmnst^fuo. 
Eloquar  anfileam  ?  culpa  htc  etiam  impHut  illoi 

In  turbafamam  qui  melioregerunt,  . 
Yerm  erat  nimium,  qtudtxerat :  Etjapientum 

AffedusprauosponerenemofoUt, 
Omneadeo  vitium  vt  tandem  illos  deJeratyArdoT 

Fama  vix  vetulos  deferuijfefolet. 
Scilicet  ambitio  &  laudiffamdi^cupido 

Longam  etiam  eximijsluret  in  ingenijSy 
T«  quo^  lepadefimili  (e  beu  )  pefle  laboraf, 

Inuafit^  animum  h^c  dira  cupido  tuum^ 
lam  bello  domitis  hoftilibm  vnd^  turbis, 

Gratus  eraspopulis  yfceptra^grata  tua, 
^in  etiam  externagentes  te  dtcere  regem 
Gaudent  atcj^  tuijemper amoreflagrant. 
(Vel:  Vndt^iamplebesdederattibicoUafuperba, 

Imperij  clemensferre  parata  iugum.) 
Dulciaflorebant  iucundA  mumrapacis, 

Sopitum  fuerat  iam  graue  Martis  opm: 
Jgricola  incurum  findebat  vomere  terram , 

Etpecm  in  ptngui  luxuriabat  agro : 
Securw^locansplacidojua  membrafoport 

Ipfe  quiejcebat  duxgregis  inter  oues : 
tt  patuUficmreftdebat  quij^fubvmbra, 

Gautjui  propria  e  vite  botros  legere. 
iiic(beu  )  Jtflude^  quem  nuUafubegeratante 
Sorsdu*a,advetitumcompuleratuenefai^ 
Didgnata  walu  cut  mensfuccumbere,  latum 

l!iec  digitum  cffiiij  munera  defiitutt. 

Telicipofiqium  tam  res  tibi  cardine  cedunt, 

iiangeris  ^ contra  iuf^piuw^rHts. 

Scilicet 


fROSATVM     DEO     SPECTACVLVM,  lif 

Si  tlicet  mper^  vires  um  nofe  Ulforas, 

Et  numeraretmfortuiorddfoli. 
aUmrum  fi  feditiofortajferefuTgat, 

HoJlilfUi  opponas  promtus  vt  arttlA  tuk, 
Dijplicet  hic  altjS(onatUi;t(^Ioabe 

Offendunt  regunon  pta  lujja  tut, 
Sciitcet  haudignurus  eras  projictjcier  itlud 

^xnimium  elatopeClore  conftlum : 
Vnde  eHcontemttts ,  ^ala  defpictentiafajltis, 

Etfretumfiulte  virtbus  ejftfuis, 
Verum  &  difficile  eH,  necinaulis  more  receptum, 

Seruui  vt  id  noltt,  quod  voluit  dominus. 
IrgonuOamoiAe^:  vtncitfententiaregis: 

EttentumcapiuntnecbonaiuJJafitum. 
Cetera  vis  dicam  ?  Quatnprimum  adD^uida  cuniU 

Zertiiadtspopultnominajmptartfert, 
ifAtdd.  (resmira  )  animum  fubtt  anxtus  angor, 

DumJefevultwexcutitanteDei. 
law^  dolens  cernit  commijja  piacula ,  iam^ 

Poemtety&ftfeclamitattJJereum. 
lam  noUetfattum,modo  quod  mandarat:  &  inquit : 

mfedum  (  ah)  cuperem  nune  opus  ejje  meum. 
SedpoH  remfaciam  ntlproficientia  votM^ 

Fundit  ,(]uimonttus  jpreuerat  antepios. 
QuisquistsJ]tHcdtfcaiDoininoconfdere:difctU, 

^eproprtjsaudax  virtbm  efje  vtlis. 
If  caue  in  affuxu  (pesfgere  velle  bonorum, 

VtvottsmundusmtUtetipfetuis, 
hei  mihi,  tota  hominem  nejctt  natura  tuuare, 

Gratia  cuije(efubtrahit  alma  Dei. 
(  vel ;  Nefctt  opis  naturahomimprdffarevelhtlum, 

QuandocreatorihancprAtulttiUeJuo. 
Tefiii  &  exitium  hoc  vn(/defontefcatunty 

Quanda  cU au[us.hom9  deftrutjjc  Deurrk. 


n9  riRTVTIS  EXERCITATISSIMM 

XLIIII. 

HVMANAE  GLORIAE  EXAMEN- 
2.  Rcg.  z^.&i.Paralip,  II. 

DAviD  poftconcitataminfeperfiduciam  propriarumviriu  Dci 
iram  agnitopeccatohumiliatie  Oeo  >  &  in  pcenam  diuinitus 
dcnuntiatampiapatientiaconrentitj  atqiita  illius  mitigationem  im* 
petrat. 


MrreretnottiJjfefuoSt  trrdtdfatnl 

Etfugne^  optandi  Unua  prim*  honi  efi, 

froximafedUm  eff,  pocnAhdudprtfcriberepnmi, 
Sedftt^lfe,  modumfi^dt  vt  ifjeOEVS» 


EXPH- 


-      PROBATVM  DEO  SPECTACVLVM*  »** 

,Z:.-  -  EXPLICATIO. 

SolUctfantadpcccatum  harcomnta:Mundus,dafmon,carp,item 
paupertas,diuiti3e,lceptt:a,Hgones,adeoq;inprimisgloria,fplendor, 
opesrac  rurfum  dedecuj,ignominia,contemtus.  Neq;  efthumanaz  im- 
becillitatisfemper  cauerc  fibiinhisradeoq;  vix  etiamangelicajperfc- 
ftionis.  Labunturcrebroveloptimiquiq;,  ac  grauiffimc  impingunt. 
Porro  vt  malum  eft  errare,itacontra  fandum  eft  refipifccre :  Eiufq;  rei 
gratiaDeuscaftigationcm  adhibetnobis,  vt  ad  refipifcendum  addu- 
cat.  O  fclices,quibushic  viare(5tatcnetur,ea,quamDauidtcnebat. 
HuncGadusvatesDeiiufliiarguitreumpeccati,  &poEnam  diuinitus 
decretam  denuntiat  ipfi.  Elige  ,  (dicebat)  quoniam  datur  optio, 
quanam  fuftineas plcdi teq; tuumq;  nefas. Auttrium  adhuc annorum 
famescritinterratua,  auttribus  ab  hofte  mcnfibuspremeris,auttri- 
duo  peftis  iiipopulo  tuo  graflabitur.Ille  nihil  contra:  fed  inquitc  Con- 
fiteorpcccaflc,  Dcumoffendiflegrauitcr:  neq;  poenani  deprecor,  fed 
huicmevolensfubmitto.Melius  eftinciderein  manusDominicafti- 
gantis,quam  hominum,  qui  crudelcs  funt,  &  offcnfi 

OmniAmtxcttpiunt  vna  mifiere  ruina. 

At  Dem  mitis  eft  &  multA  miferationit, 
Summepatcr  cum&nosmeritiscaftigaspoenis,illudfacls,quod  ^^"''•/^ 
res&ratiopoftulat.Sicmcritumcftnoftrum.  Ipfe  quoq;  erratum  fa-  |Y«Il*d 
tcor,neq;dcprec6rpoenam:Scdtueammihiconfeflomitiges.    Non 
pracfcribotibimodumautfinemautmetam  :Sedhoctantumoro,vtm 
ira  mifencordi«rccorderis:&ipfemodumponas  protuainfinitabo- 
nitate  &  clemcntia:  vt  mitigcs :  4eniq;  vt  exitum  des  illum,  quo  xterna 
falutebeemur. 

Da  Deus,exemplum  hocimitari  vt  rite  queamief, 
St  ^anthin  laffumnts  carg  n§Jira  trabat. 


«j«  VI  RTVTISSXEKCITAT  isn  UX 

EXPLICATIO. 

Trium  eft  hominum  feruare  prouerbium ; 
Qukqutd  deitratit  reges^  ple^untur  Achtul.  Sajpc  ctiam  contra  bo- 
ni  principes  videntur  obmalitiampopulicum  fortuna  indigna  con- 
flidari,  &fubditorum  peccata  luerc.  Itaquidem  hominesiudicant, 
cum  vident  ad  cladcm  aliquam  p-ublicam  aprincipibus  non  optimis 
ipforumfadtisoccafionesaliquasproeberi.  Deivcro  iudicialongealia 
funt.  Isin vtrifq;cernitca,quaf  poenammereantur:necvnquam  alte- 
roshorum  propter  alterorum  peccata  pleftit ,  nifi  ipfi  quoq;  fuis  dcli- 
disidfint  promeriti.  Nofcant  idvtriq;in  tahbuscafibus,acproinde 
fecumexpoftulcnt, fefeaccufcnt,noninaliumculpamreijcianr,  fcfe 
innocuos  fingentes.  Sic  Dauid  agebat  inclade  illapublica,  cum  tot 
paflimmilliamortaliumpeftecaderent:vfq;comitisacbenignusefga 
iuos,adco  amans  fuorum ,  y t  non  modo  orarct  ac  facrificaret  pro ipfis, 
Deiq;  fauorem  &  gratiam  pro ipforu falutc  follicite ambiret,fed  opta- 
retctiamanimoyerercgiofuo  ipfiusinteritu  populifalutemredimc- 
re.  Heumalefcquiturhuncoptimumregcm,  qui  alijspra:pofitusita 
profuisvigilat,vtipfecoscgregie  deglubat:  qui  propterea  iniuriam 
abipfisprohibct,  vt  ipfe  tantoplusad  excrcendam  rapinam  matcriae 
habeat:quiitaafficiturfuorummalis,vtnoncxpurofonteilleafFedu$ 
profluat:  dcniq;  qui  omniaprius  patiatur  ignibus  mifceri  &  furfum  ac 
deorfumfcrri,  quam  aliquid  fui  emolumenti  fibidecederepatiatur. 
TalesnonDauidisillius  optimi  imitatoresfunt,  fedftultiRoboami: 
quibus  fua  poena  fupracaput  imminens  aftat.  At  tu ,  6  Dauid,  memo- 
randus  nobis  es  :  nulla  atas  de  tuis  laudibns  conticcfcet:  qui  populi 
malum  tua  ipfius  dade  at(^;  intericu  cupis  aucrtcre. 


SA- 


fROVATyM     DEO     STZCT  ACVtVM.  r^ 

XLVI. 

SAPIENS    SENECTVS. 
-2.Reg.7.  r»ParaLi7.&^p» 

DAviD  opibusimmenfisaudusadtemplum  Domino  cxftruen- 
dum  animum  adijcir^acl  camt|;  rem{umtusmagnos,omniaq;  ne- 
ccflariafilidSalomonicomparat. 

Diuitias  &  opes  pietas  le^ifma  tn  vfm 

Vnicacommetidatcumpetit  ipfafuos, 
Quis  prudens  mthirex>quiprolpicit  vndt^  vt  vnut 
SitiultMpopuli{,imperitet^Deuf, 

EXPLICATIO. 

QnarnamopulentiaefllaudabilisfRerpondetSapphoi-arXBToeapt- 
T»  KiK(t<TijSpoc^  Id  cft , opulentia  virtute cxornata. Sed  qua  virtute ?  Qu« 
iubctvtprimumadcuItumDei&vcramreligioncmpropagandamfa- 
cultatts confcrantur :  Deindc  vt bcnefici  ac  liberalesfimus erga  egen- 
tes.  Ecce  tibi  hutu*  exemplum  egregium.  Florebat  omnibus  bonis 
rebus  regnum  Dauidisr  fuppctebantomnib.  neceflaria ,  nec  quifquam 
cgebat.  HicveroDauid.q^uidfacit?  Non  cumulatopesinimmsnfum: 
npn  deirudit  aurum  in  tcnebrasr  fed  &  Dcum  datorem&  audoreni 
(«/^«Twp*  eawfjmilUsomnibusfaneteagnofcit.  (Vide  fententiaspul- 
ccrrimasi.Parat.  c.  29.  }&adilIiuscuItumomnia  rcferrecupit.  Q,uis 
verefapicns?  Q^j  bona  omnia  quaihabct,  adpietatem  coIendam& 
promouendamrcfert:hocagens,vtomneshominescommunibusvo- 
tis  vnum  Deomfanflecolant:  quihocftudium  omnibus  rebushabet 
antiquius.  Hoc  vt  rite  tamen  inciptatur,  magna  cura  adhibenda  eft: 
ncmpe  vcrbo  &  voluntate  Dci  feduIoconfulta,nc  quid,quamuis  bono 
ftudio,incipiatur,q^uodDeusimprobet>ficutNathanfacitpraEcipitif 
confilij  feruoreidapprobans,dcquonon  noratvoIuntatemDei. 
Hite  etiam  inceptum  cenfiantiafirmet  oportet, 
Id  q'ioq;  cum  fa(flam  eft,agaofcatfuamindignitatem  romnia  Dco 
adfcribat.-indcfibiomniaacccptacflefatcatur.  Sic  Dauidtcmpliftru- 
Auramfufiipit,primum€onfurtoDeo:tumrefponfodiuinoacquien' 
ccndo:idq;conftantercxfequcndo.  Qupddumagit,omnianeccffaria 
«dtantum  opusfclicitcrprocurac. 


«34  VinTrTlS  SXEnciTATlSSIMM 

Amplificari  h«Ecpo{rantpcrdiftributionemeorum,qu3fDaui<li 
ofTercbantur:  alijopes,  alij  operasfuas,  alijaliaconfercbantcertatim: 
omnis2Etas,vterq;fexus,principes,plebeij:  omnesinquam  fimiliftu- 
dioardcnttanti  operis  promoucndi:  propinqui  cum  longe  remotis. 
ncmo  non  ad  tam  diuinum  opus  pro  virili  adiuuandum  abfoluen- 
dumq;  promtiilimeaccurrit. 

Stant  fater£yCtrcum  aurat£,flant  marmordiebur^,  &c, 
Deniq; rex  ipfeconfilio, ordine  & hortatu  fuo dilponit  omnia,  vt 
quam  reftiffime  hoc  opus ad  fincm  optatum  afiho  perducatur.  Beatus 
& qui  opcs tales pofridet,&  vcro qui hac  pra:ditus  eft  fententia !  Sin  au- 
temadbuncfinemnonomniareferuntur,  tum  vero&  opes  nihilnifi 
cgeftas  funtj  &  fapiencia  omnis  nihil  cft  niii  mmftultitia. 


ADY^ 


fJLOBATVM    D20    SPECTACVLVM*  ijf 

XLVII. 

ADVLATIO   FALLAX. 
5.  Reg.  1.  &  2. 

DAviDE  ffnto  confedloAdonias  AbfoIomifratcr,homoa(Ip9» 
puIumgratiofus,cum  vanisadulantiumvocibusjtumproprigle* 
uitatisftimulopcrmotus  fratrcm Salomonem  rcgno  dcpcllerc  cona* 
tar,fcdinfelicieucntu»  ' 


Tuttus  &  me/lus  cura/umtu^  mtnm 
CemplelfupropriHm  con/hturs^  locum  s 

Confilimn  infipiemjuros  vanof^ylahores 
txperiere,  Deustenijipromoueat, 


»1*  rinTyris   exercit xti ssimjB' 

EXPLICATIO. 
PeftisacerbalTominumvitac&  multis  maximisingenijs  exitialc 
tnalii cfl: adulatio.  ( Cum fla«ciuisaduIator,abit peftis ab illo eft,inquit 
lul.  Caef.ScaUger.)  Haccduplexeflcdeprchenditur:  Vnaquanobis- 
metipdsimponimus  ipfi,  nos  admirantes,  &magnadenobispr«ru- 
inentcs,inq-,cogitationedeTioftraexccllentiadie$q;nodcsq;  vcrfan- 
les.AlteraeftaUenaeleuitatis,  qu3ccumpriorefeconiungit:veluticum 
cadau ere  vulturcs  ^  aquilar.  Vtraq;  hiec  peftis  cfficit,  vt  feroces  reddi- 
tijinq;  pelle  propria  quietcere  negantes  moucant  homines  ca^qu^  ipfis 
audorib.fuisfintexitio,  dumconfilijsinquictisfalutcmfuamfibimet 
ipfis  cripiunt,  Adoniasexcmplum  eft  eorum  qua»  dico.  Videbat is  pa- 
trcm  propediem  defundum  regno  id  alij  tradtturum  efle.  Norat  vero, 
Salomonifratri,nonfibi ,  illuddcftinatum.  Eotamen  nonobftantc 
ipfepertumultumproprialibidine  finevocatione  regnum  inuadit  & 
rapit :  Idq;  etiam  loabo  &  Abiathare(cum  quibus  confpirationcm  ini- 
crat)impulforibus.  Idq;agitita,  vtfplendorisregij  magnificentia  o- 
ftentata, &alio lenocinio, quo vulgus capitur, adnibito,  fubditorum 
animos  adfeallicereftudeat:fruftraquidcmiUefatagens,&  nihil  nifi 
perniciem  fibi  accelerans.  Mox  cnimNathanis  prophetae  opera  diffi- 
pato ipfius  confilio  Salomon  rex  a  Dauidc conftituitur,  vndus  a  Sa- 
cerdote,&apop.falutatus,inq;regalifoliopatrefpedantecollocatus. 
Adonia  intcriminextremasanguftiasconiefto,  ac  primumquidcm 
veniamimpetranteaSaIomone:veruntamenpofteriuscumiterumad 
ingenium  rediens  caulTas  rcgni  inuadendi  denuo  quatrerct,  cum  com- 
pUcibus fuis  interfedo.  Stultc Adonia , quanto  meUus poteras regno 
carere,  &  priuatum  vitae  genus  fequi, 

Prluata^  toga  mtdicum  componere  cluem, 

In  tenues^  humllempoteras  te  coUlgere  vmbrds : 
Quanto  hoc  tutius  erat  futurum,  &  quanto  magis  falutarCm 

Quicun(^quAruv'tuerecommodey 

Carisque  amicis  vtilis  &  tibi, 
ihusquefortunacauere 
V.t(ubito5variosquecafuti 

Jtdcdi£la  mandesfenfibui  intimis: 

Summambancmearummentetuatme, 

Untm-' 


fROBATVM  DEO  SflCTACVlVM,  «37 

Sententiaruntyquas  tibl  edo 
Ditibus  e  Sophi<t  t  heatris, 
Omnisfelicitasingubernationepolitica&OeconomicaeftaDeo": 
Et  omnis  humanus  labor,  omnis  conatusinanis  atq;  irridendus  cft, 
nifi  adiuuetur  &  promoucatur  diuinitus.  Patrem  familias  aliquem 
mihi  vide,  qui  a  Deointer  generis  medij  homines  conftitutus,  fuo 
codfilio  ad  fummos  contendit.  Hic  folicitus  &  fatagens  rcrum 
fuarum  non  exfpedat  folis  ortum  ,  fed  mane  ante  auroram  furgit. 
Vefpercferocubitumit.Interdiuexercetur,maceratur,cruciatur,fran- 
gitur,  kbore,  cura,  opere continuo  & difficili:  ncc  vitas  fuae cibuni  aut 
quictem  indulgens  :dcniq;  omnes  neruos  contendens  ad  perhcien- 
dum  id,quod  fibi  propofuit.Quid  vcro  talis  proficit,  Domino  eius  la- 
boremnonfortunante?quidilloeftmiferius?quidoperaipfiusomni 
vanius  aut  infclicius  ?  Contraafpicito  mihi  aliquem ,  qui  diuinitus  lu- 
uatur.-Ideft,  quivocationemfuamfedulofequens  Deofccommittir, 
&ipfiusfiduciaconfirmatus  agit  neccfTaria,  curis  infelicibusprxter- 
milTis.  Talis  nullo  pcnc  negotio  fibi  alijsq;  vtiliacum  fufcipit  tum 
perficitatq;  abfoluit  tranquiUe,  animolaboris,cur3f,folicitudinis& 
metus  vacuo  :  Feiix  eftlaboripfius ,  &fucceflus, atq;  euentum bonum 
comites  habet.  Eiufmodi  funtheroici  viri,  aDeo  excitati  adresma- 
gnasgerendas,  quorum  res&confilia  diuinitus  gubernantur&adiu- 
uantur.  Hi  verc  funt  fimilesfagittis  validamanu  contortis,&omnia 
obuiafternentibus,nccm  vllas  res  fruftra  irrucntibus ,  nihilfruftra  fe- 
rientibus.  Beat3efuntEcclefiat&  rcfpublica:  jC^uajtalcshabentguber- 
natores, quorum non  modo  eft exccUensdignitas  &  virtus ,  fedftlitl- 
tas  etiam  eximia ,  ita  vt  vbiqj  aliquidegrcgium  efficiant. 


I^g  riRTVTlS     EX-ERCIT  ATISSIMM 

XLVIII. 

PIETATIS    DEFVNCTIO. 
3.Reg.-2.  i.Paral.^p. 

DA  ViD  dccurrovitae  fpatio,regiomagifl:ratuitagefto,vt&poli- 
ticis  commodis populo profpedum  effet,&  vero  vt  purafloreret 
religio  ,  SalQmoncm  filiuxn  ad  eadem  ftudia  hortatus  ,  placide  pieq; 
^noritur. 


Uuntfe  fnfceptm  hne  remgefijfe  heatum  e!f ; 

Laudandam  &  Sttperis  adificajfe  domum, 
^ed  numerosmplet  cun^osycui  conttgit  heret 

EtJiudijcmpQspafrij,  &oJjicij, 


nxvih 


PkOdATVM     DTO     SPICT  ACVLVM.  »?* 

EXPLICATIO. 
Bene  ac  fapienter  monuitSoIon,ncmincm  beatum  efTe  dicen- 
dumantevitamocncbeateq^cMattam&finitam.  Eamqj  rcntcntiam& 
Sophocles&  Euripidcs&Ouidius  vcrribusfuiscelebrarunt.  J  Hocii 
cuicontigit,  is  vere  bcatusdicipotelt:Hocficui  ncgatur,isvcroct(i 
lautc  vixu,etfiomnium  vocibuscelebratuscft,<ieniq;etfiquafiDcus 
quidam  inter  mortalcs  habitus  fuit,infclix  tamcn  eft.  Q£0  vero  id  mo- 
do  confcquimur.^Si  poft  hancmifcram  vitamadalteram  veram  vitam,' 
viamccrtaminucncrimus.  Qusenam  veroillaviacft?  IntueriinChri- 
ftum  Domini;In  euin  credere,  qiii  fadus  cftfalutarccundisgentibus: 
lUum  feie  in  verbo  nobis  ofFerentem,  donantem,  exhibentem  am- 
pledi,  fide  inipfum  nosreijciendo,  &  ipfivelutialligandoanimulas 
noftras :  Sic,  vt in  ipfius  manum  nos  tradamus.committamus,  conclu- 
clamus,idq;ipfi  viuentcs,ipfi  moricntcs,inq;ipfoDeibcneuoIentiam, 
refurrcdionem  &:  vitam  nobiscertopollicentcs.  Ita  afFcdus,  itaani- 
matus  ,  dicerc  potcft  dum  viuit.  Ha?c  vita  mihi  cxfilium  cft  patria? 
melioris  ,  ergaltulum  eft  ,  carcer  eft  :  in  quo  vartjs  modis  crucior: 
nunc  3Eftuo,nunc  algco  :  nuncludu,  inopia,  efuritione,  vaftitate  am- 
cior:  nuncalijs  malis  exterreor,  &tanquam  in  putrisacruinofidomi- 
cilij  hofpitionihilhabeofidum,nihilamicum,nihiltirtum.  Deniq; 

Tt;  olePiv,  et  ro  ^^v  roJ^  '^  nard^av&iyi 

Idcft: 
QuU  tjouit ,  luc  an  vita  morsfit  vertus  ? 

Dicere  poteft:  Cur  dubitcm  hinc  foluere.>  cur  dubltcmoptare 
miffionemadloca  fperataperpetuajquictis  }  ivd-u  iv(ppttivo/uSljtjvoov  'vxyrup 
^vriKai.roiKU,  vt  exPfalmoait  Nazianzenus.  Dicerepoteft:  Quando- 
cunq;voles,6  Dcus,mcacccrfereeftationemeataquammilitem  emc- 
ritum&rudcdonandu,paratusfum.Poftremotalisetiamipfain  mor- 
tevitam  inucnict  :  Cum  adinfcrosdetrudividebitur,  paradifum  fibi 
apcrtumcireexpcrictur:  cuni  omnedccus  huroanuralabeturacfolue- 
tur,  vigore  &calore  corporis  natiuoconfumto,  &  morteperomnes 
artusobrcpcntc,  verumdecorem  demumadipifcetur,quinunquani 
dcflorefcatautdepercat.  TalisbcatitatiscomposfuitDauid:  vt  &  illc 
caniciefacra  vcnfrandusSimconChriftipueri  intemplofufceptor  & 
prxcQ.  Dicebathic  exfultansanimo: lamhbenter&felicitermoriar, 

S     i 


14®  VIRTVTISEXIRCITATISSIMJE 

quia  ChiiftumDomini,  lumen  illud  quod  parauuDominusad  illu- 
ftrandosomncs  populos,maximceos, quiipfum  rccipiunt&adipfura 
fcaggregantjilludinqtiamlumenvideremihi  daxumefh  nec  tantuni 
animioculis,quodmihicumpluribuscommuneefl:,  fcdctiamcorpo- 
rishifceiamcaligantibus  oculis  vidi.  ItaSimcon.  Dauid  veroetiatn 
alteruminfupcrfelicitatisrpecimenprxbet.  Cuiusnamillius  >,   Quod 
ita moriens  in  fiducia mediatoris  illius  diuinitus  ipfi  promilfi ,  &  ex  fe- 
minc  eius  nafcituri,  ctiam  de  hocaltero  invltimis  fuis  fitari  potcft, 
quod  huius  Redcmtons  cognitionem  alijs  t]Uoq;  multis  tradiderir, 
atq;  ita  domui  Dei,(quae  e\\  domus  in CEternum  manfnra,  firmiiTima  in 
pctrafundata,}  mat-enam  praepnrariri  Adha;c,quodfihum  quoc],  re-^ 
linquit,  vtrcgnipaterni,fi(?gloriirquoq;.!?«:fludiorumcorundem  ha^- 
rcdem,diuinum  illumSalQmonem,cuiusfamafapicntix  omn.em  ter- 
rarumorbcmadimpIeuit,nulIumhabituraparcm  velfccundum.  Hoc 
porropon;eriusbonum,nempeh2Ercdemhabc-ceimitatareatq;  .^emu- 
lumoptimorum&redifirimorumfludlorum.iUifummohcroijpcca- 
liaritcf  Dcocaro,tributumeft,cum  alijsdccauffjs,  tumidco  quoquc, 
quod  fumma myfteria  Deus in  ipfius  hiftoria  proponerc,  pingcrc ,  ad- 
iimbrare  voluit  :  QM^orum  nonpoftrcmum  cft  hoc,quofdupIexifta 
gubcrnatio   (vna  Dauidis,  laboriofi,  inquieta,  varijs  cafibusac  pe- 
riculis  perpetuo  cxercita  :.  Akcra  Salomonis  ,  pacc  quadam  alulTi- 
maiucundi/Timac|;  perpetuata)  typusac  fymbolum  c(fcdebui.tomni- 
bus  poftens  duplicis  vita;  :  vniusqu^eomnibus  Adami  poftcrisinhoc  " 
mundo  fimili  conclitione  ducitur ,  vbi  per  multa  difticilia  &  afpcra 
a  1  portum  concaiditur  Istillimum  :   Alteraeft  hic  ipfeportus,  im- 
mortalitas  hcata  cum  Dco.   Qaarum  duarum  vitarum  prior  Dauidis 
regnolaboribus  multisexercito  fignaf-ir.-Poftciior  Salo.monisregno 
pacaro  vlq,q!iaq;&  omnibus  mod^s  florcnte  repra:fentatur.  His  rc- 
busarcancar(|;in  facrameto.fignificandisduosillos rcgcsDeusclcgc- 
rat,d<:  ob  id  Daui ,ii  patri  ta'cm  filium  &  fuccclforem  dedit.  Athocpcr- 
fjualc  priuilegium  nonfajitlegrmgcncraIcm,ncq;nccc(feefl  ,  vc  ia 
omnibus  li;tcuuocopuIcntur.  Alioquinv;mocxillisfjn6lisbcatusdi* 
ccnduscflct,qui  vel  niillam  fobolcnircliquerunt,  vd  parum  piamrc- 
liqucninr.  Poftcriuscrgohocpropriumeft  Dauidis.rcgno  fcilicetbc- 
neg  ft(j  fi  :  rcJcm  darchliuir.  ^ctiam  mcliusacprxclarius  illud  confti- 
tUwntcr.1.  PwifQaalc.  inc|ua!n  5c  priuatumhoc  cft,  ncbis  fingulisncc 

pro- 


fROBATVM  DEO  SPSCTACVLVM,  t4t 

promiflum,nec  proindc  fperandiim  .Alterum  vero,  de  quo  prius  dice- 
batur,omniumt{redcbet,nempeftudium&curaagnofcendiviamfa- 
lutis  in  Chrifto  omnibus aptam ,  &  pro  fua:  vocationis  modo  amitten- 
di,vtquam  plurimieaviainfiflant.  Dc  hoc  ftudioitaeftftatuendum, 
vtquiin  eo  vita  fungitur,  deeomerito  vfurpetur  illud  :  Ommatum 
bonafunt  i  cUufuU  qn^ndo  bona  e^.  In  eo  ftudio  qui  vitam  concludit, 
is  veram  ivd-otvcKnctv  confecutus  cft  :  Is  cum  fanflalobe  dicerepoteft:  ''^«'^* 
Scio  quodRedemtor  mcus  viuit,  &c. 

Credo  nthildubitansyte  viuere  magne  Redemtory 

Qut  mea  deputri  membra  leuubii  humt. 
Cum  mta  mepellU  rurjum  pracinget^  &  ipfum 
Te  mea  in  hac  coram  carne  videbo  Deum. 
^  Cum  naclui  nuUo  morittnumtemporecorpus, 

InpuraverumcarnevideboDeum, 
lUwh  egsfnm  Vi/urut;  in  hoc  mea  luminafgm: 
•  lUiiii  intuitu  Utiu  ouanf^fruar. 
Uii  oiuliijhis  inquam  ocultsperfecuUiunil^ 
Vnuti  aj^iciaiunwninamagna  DeL 

ALIA  PAKAPHRASIS. 
Ex  Prudcntio. 
Creda  eijuidem  (  nec  vanafides  )hunc  viuere,  qttt  me 
Jpfefua eit  pretio  tnortit  mercatui  lefus: 
Credoinquum.meamunbrafoloreparanda^meumcfg 
Hjc in carne  Dtum  me  vtftirum,m.i  vbi  mundo 
Vtficieniedtesaderit ,  noua  Sabbataquando 
A  EttrtiusGnitorpofi  hac  maU  tempora  condet, 
Tum mthi teslititari  vultm ,  vigor^  &  coloridem, 
Q^H  moio  viuit^erit  \necme ^veldenteyVelvnguc 
Iraud^tumrert.ouetpatefucfifojfafepttlcr'^  0 

TelUteprAtide  tnetuniy  mea  membra  y  &  credite.vo/met 
Cum  Chi ijh  rejitura Deo.  Namvosgetit  illt, 
'Etfcum  rouccat,  nioibvsridtteminacis: 
hiflicl  :scafiii  contcmnite,  tetraffpuUra 
Dejiuite: (xfu rgtr,s  juo  Qb  ijltt» iranfitt, itis. 

S     3 


VIKTVTIS     IXERCIT  ATSSTIMJE 

pARAPHRASIS  CANTICl  SIMEO^vIS. 

Luc.  2.  Nunc  dimittis  feruum  tuum  Domine,  &c, 

Audore  M.  Bergio. 

QVandmm^volcSy  Patero£ternei  ntinifirum 
De  ftmonemea  me  reuocato  tuum, 
Ibo  volens^  ibo  quo  tUj  San^lipmeyducU , 

Nff  Uiihijpesanimodeficiente  cadet : 
Spes  vetbo  concepta  tuoy  qud  triftid  vita 

Omniaadhucfolita  efl  vna  leuaremea. 
Eac  ego  nunc  etiam  plenusy  te  robora  dante , 

Quando  voles,ad  te  pergere  promttu  ero. 
Vixi ,  &quemdederaspronoftro  crimine  morti 
-^^  Chtiftum ,  animofemper  cura  tenerefuit. 
facis  in  hoc,  mundo  quafancufoedera ,  tot9 
V    Pe^oremeflatuo  conciliare tibi. 
Huiasamor,pietas,pretiumydtl€dio,mercef 

Suntea^qua  vitapramia  babere  volo. 
Jpfe  quidem  merui  peccatilabe  grauatus, 
^ — Confundi  vuttus ,  6  Pater ,  ante  tuos: 
llle  tamen  quando  meus  eil ,  tibi  credo  probari 

Hocpretio.perfe  quodplacuijfe  nequit. 
Uec  iam  magna  meifub  terras  ibit  imago , 

Vtquos  cumfremitu  vita  rett^afugit: 
Sedgremio^  tuo/ufcepta  manu^fideU 

Euadetlaqaeos  &  neck  &  Satanx. 
Corpu»  humo  tedumgrani  requiejcet  adinflar, 

Vndenouain  frugesfurgetariftanovas: 
Dumytuba  quando  tuosfuprema  lucefepultQS 

Eliciet  i  vita  me  meliore  bees, 

w 

Harum 


PRO  BATVM     DIO     SPECTACVLVM.  »43 

HarumExplicationum  feumauis  Meditationum  auflor  Mat- 
T«IAS  Berg  I  vs  Brunfuuic.  eyd-acafnitc ,  quam  inpoftrema  harum 
fxiXiTtav  graphiceadeodefcripfit,  Deibencncioconfecutuseft  Altar» 
phijdiexxii*Augufti  Anno  m.  d.  xcii.  Poftmortemeiusreper- 
tum'  eft  in  Hbro  quodam  eius  manu  defcriptum  Epitaphium  ,quod  fibi 
mortuoab  heredibus  ponivoluit.  Id  hocloco  ctiamadfcribere  non 
alienumduximus. 

Bergius  hic  fitw  eftyVocem^  in  puluere  Cbri/H 

Exjpe^at:  vtuum qutftbirejiituet. 
Summa  honi  viuo  Chrijiofe  credere :  vultumf^ 

miutiternmtmerefun^mMet. 


c 


«44  riKTVTlS  IXERCITATISSIMX 

CoROLLARlVM    PrIMVM. 

PARAPHRASIS    PRECVM   SALOMONIS 

Prouerb.  3  o.  eodem  M.Bcrgio  audorc,  quaf  &  ipfa 

dicrna  hic  adfcribi  nobis  vifa  eft. 


o 


SVnt  duo ,  pmtpue  qu£  te  rogo ,  quAi^  rogandd 
Te,PdteryW  vita  dum  retinebor,erunt: 
i^efuper  his,ne  qudo  yelis  mefundere  rota. 

IrritA •yfedfacili  numinevtrum^dato. 
l^ilmendaxnoflrU,nilvanuminmorihuiinpti 

A  bfitab  tngeniofraui^  dolus^  meo. 
2^e(petOf  quas  hominum  leuitas  dinu^  cupidt 

Immodico  affe^iu  fkpe  petiuityOpes. 
Sedne^^paupertas  inopem  mediramolefiet: 

Paupertas  bomini  durum  onus  at^graue. 
tuxuriare/olentrebusplerum^fecundis 

Pe^ora  qufi^rapit  praua  libidofequi : 
At  quem  paupertas  vrget  malefuadapremh^t 

QuAprdhibetpieiASyplurtmafApefacit. 
Meqtto^communiprognatumlegeyVeitUA 

Duceredamnato  caUevel  ifia^ueat, 
Uilita^  vUeriuspetOy  quam  quod^^itjncdutn 

Hatura  ad  leges  hae  mihi  vttajluit. 
JJisvhtdiuit^tfuerotedantepotnus, 

Tum  ego  nei  Qroefo  ditior  effe  yslim. 


CoROL« 


IROBjlTrAi  DIO  SPICTACVLVM.  j^f 

COROLLARIVM    AlTERVM.  # 

HYMNVS  IN  SALOMONEM  DAVIDIS  FI- 
lium  &  in  regnofucccfirorem. 

QVos  velprlfia  tulit,velpej!era  adhucferet  At/st 
Re^oresterra&populorum, 
J)tunijs^,optbuf^animiy(en(u^fagaci, 

Tu  Saiomon  prdcefferii  vnus. 
Seupopul»  daretura  iuuetjeu  diafonare 

Virtutis  pracepta  petenda; 
Siuevelisanimommenfumpenetrareperorhem, 

Ingenio  &  numerare  difertg 
JtJatura  variata  modisfpe£lacula  miri$ , 

Que  vafto  radiantia  coelo 
dftra  fedent,  velqua  duplici  (patiatur  in  vnd4 

Bellua  vix  numeranda  :  vel ipfa 
Qu£  profert  papm,  &  quibm  exhibet  omnid  teQuf, 

Cunha  tibi  cejfere  petemi. 
Obftupuit  peregrina  tuas  vt  inaudijt  attes 

Gens  acrts  non  indigafenfus, 
Vi^a  tuofiluert  oriis  miracula  templo, 
Quondam  vmnescelebrataper  oras. 
Quapatet  Oceanus  ,g€nttstuacarminadifcunt  ^ 

Et  recinunt  iuuenefi^,fenefi^, 
A  Eterni^  Dei  nomen  Uudef^  perennes 

Speranda  &  monumentafalutis, 
Cetera&ananisquatemeditantefgurk 

Obftuputt  Libanui^  Siont^. 
Hi  i  mihi,  quod  canis  male  degenerantibm  ilU 

Admittis  qua  turpia  dtdu. 
Siuetamenpoflesrur/um  ad  meltora  reuerfuf , 

Siue  ita  porro  vtta  pera^la  e^ : 
Mx^emplum  ip(efucis  verbi,quo  vanafenhat 
Cunila,  Deitimorvnde  ruefit. 


14^  riRTms    SXtRClTATl  SSIMM 

PARAPHRASIS  SVPERIORIS   HYMNI  ,  QVEM 
cxSalutis  Humansemonumentis  BencdiaiAriacMontam 
defumtum  paucis  locis  intcrpolauit  Matthias  Bcr- 
gius,&  difcipulis  ad  imitandumin  excr- 
citioftylipropofuit.        v 

NV  V  L  L  V  $  omnium  rcgum,quotquot vnquam  cxftiterunt  aut fu« 
turi  funt,  tecumo  Salomon  compararipoteftopibus,ingcnio, 
virtute,  fapientia.  Nam  tibi  regnumomnibus  rcbusornatiflrimum» 
patredatumeft,florcnsdu!cipace,herQibusinclytis,  diuitijs  ctiam& 
ceterisrcbus.EtenimDcusomniacircatepacarat,  vtdodrina&ccte- 
ra opera  pacis,quar bellis turbari  oportct.Tub te  excolerentur.  O  quam 
felicitcr  proficiebas  adolefcens,orans  a  Deo  non  opes,non  copias,non 
cetcraquarialiimortalcs  admirantur,fed  fapicntiam.  Tibi  cun(5tapa« 
tuerunt,  fiueiudiciumexerccres,fiue<lo(51:ore{restuipopuli,  fiuc  ex- 
plicares  obfcuritatem  naturje  vniuerfa:rerum,qua:velfurfuminaerc 
&inccelo,velintcrravclmaquaexfiftunt.TuomniaimpIebasfapien- 
tia  dodrinx  tua?.  Obftupuerunt  adfamam  fapientia:  &  fclicitatis  tuae 
gentcsrcmotiffimac>Ethiopum,Arabum,iEgyptiorum.  Amauit&co- 
hiit  te  omni  obfequio  cum  exterus  omnis,  tum  pra^cipue  gens  tua, 
quain  cum alijs  rcbus cxornafti,  tumtemplo augufti/fimo ,  pras quo  fi- 
lean  tu  r  &  obfcurentur  orbis  miracula.  Finitimi  rcges  miferunt  tibi  fua 
muncra,  &  didicerunt  ex  te  fapicntiam  vcram,aEtcrni  Dei  cultum& 
laudes,fimulq; arcanum  ingens  populo venturo  feruatum.  Nam  quid 
diuitias opcsq;  tuas  praidicem,  quibus omncs regcs  vicifti ?  Fclixfutu- 
rus,nifi  le  illecebris  inuliebribus  fubadum  cupiditates  &afFedus  in  vc- 
titum  abftuliflent,  turpiffima.tuo  clariffimo  nomini  afperfa  macula» 
Vndetriftcsctiampcenacfccutaifunt.  Siueautem  refipuiftiin  hispoc- 
ms(quodpiecrcditur)fiueminus,exemplumipfcpraebesfapi- 
cntiffimi  &  veriflimi  difti  tui:Omnia  Yana,<ju« 
Dei  timorcvacant. 

FI  N  IS.